-1-

NHNG THAY I M DIDACTIC C TH MANG LI CHO VIC O TO GIO VIN VIT NAM
L Th Hoi Chu i hc S phm thnh ph H Ch Minh Tm tt Nhng ghi nhn thu c t thc t cho thy trong khun kh mt chng trnh v phng php o to khng c s can thip ca didactic ton, sinh vin thiu phng tin l thuyt phn tch thc t dy-hc, thit k cc cc tnh hung dy hc. iu buc chng ti phi nhn li chng trnh v phng php o to ngh cho sinh vin cc trng s phm hin nay. Yu t u tin phi c xem xt chnh l tri thc ton hc cn dy. Didactic, mt khoa hc c bit quan tm n qu trnh xy dng kin thc v nhng iu kin trong vic dy-hc mt tri thc c thc hin, s mang li nhng cng c l thuyt cho php nghin cu nt c th ca tri thc v cc hin tng lin quan n vic dy-hc tri thc . Thng qua vi v d, chng ti s lm r s tr gip m Didactic Ton c th mang li cho vic o to gio vin Vit Nam.

1. Ghi nhn t thc t

Trong mt dp bn v cch a khi nim tch phn xc nh vo Gii tch lp 12, c sinh vin thc mc: i vi hc sinh Trung hc ph thng (THPT), nh ngha khi nim ny qua cng thc Newton-Leibniz
b

( f ( x)dx = F(b) F(a))

a

d hiu hn hn so vi cch nh ngha qua gii hn ca tng tch phn, ti sao nhiu sch gio khoa khng dng? Ti hi li: theo bn, sau khi hc nh ngha pht biu bng cng thc Newton-Leibniz, hc sinh hiu nh th no v tch phn xc nh ? Sinh vin khng tr li c. Nhiu ln khc, m u cho vic nghin cu vn dy hc vect trng THPT ti nu cho sinh vin nm th t cu hi theo bn, vect1 l g . Cu tr li m ti nhn c bao gi cng l : vect l mt on thng nh hng . Nh vy l sau hn 3 nm nghin cu ton hc trng i hc, quan nim ca h v vect khng khc g mt hc sinh lp 10. Ti hi tip : phng php vect c phn bit vi phng php gii tch ch no ? . Hu nh sinh vin khng mang li c cu tr li. Trong mt hi tho v sch gio khoa th im, c gio vin ph thng ngh b nh ngha xc sut theo tn sut v nh ngha c in ca Laplace v cc kin thc v i s t hp gii quyt h thng bi tp trong sch . Ba trng hp trn u sinh ra t cng mt l do : khng tnh n nhng bi ton em li ngha cho tri thc ton hc ang bn n, hay ni cch khc l l do tn ti ca tri thc. Ti t hi : phi chng chng trnh v phng php o to gio vin cha mang li nhng kin thc cn thit gip nhng gio vin tng lai hiu r mt mt l nhng c trng ca tri thc ton hc, mt khc l s chuyn i tri thc ny c th dy n? Vy th cn phi b sung nhng g hc phn Phng php dy- hc cc ni dung c th mang li nhng cng c l thuyt cho php phn tch thc t dy-hc, thit k hay nh gi cc tnh hung s phm ? Th nhn li mt trng hp c th: v ch vect dy trng THPT, theo chng trnh v phng php o to truyn thng, ta gii thiu cho sinh vin nhng g ? Tm hiu cc gio trnh v Phng php ging dy ton c s dng mt s trng i hc s phm, ta thy nhng kin thc cung cp cho sinh vin c th c nhm li theo ba mng c tm tt trong bng 1 di y:
1

tham lun ny chng ti khng ni n cc khng gian vect tng qut - thut ng vect ch cc vect hnh hc c nghin cu trong chng trnh Hnh hc bc THPT.
Bo co ti Hi tho ln th nht v Didactic Phng php dy hc Ton Trng i hc S phm thnh ph H Ch Minh, 17-18/06/2005

-2Cc cch nh ngha khi nim vect trong ton hc : nh ngha qua lp tng ng cc cp im sp th t, qua lp tng ng cc on thng nh hng, hoc qua h tin ca khng gian vect. nh ngha khi nim vect cng hng, vect bng nhau, vect i, trong ton hc. Vect v mt s khi nim nh ngha cc khi nim ny trong sch gio khoa ton bc THPT. Chng hn : vect c nh ngha tng minh l on thng nh hng lin quan tc l vect buc, nhng c s dng theo ngha vect t do. L do ca vic khng la chn c ba cch nh ngha nu trn ch yu l v mt s phm : chng qu tru tng, hoc gy kh khn cho hc sinh trong vic vn dng kin thc v vect vo vt l Vect trong chng trnh ph thng Vai tr ca vect trong vic nghin cu Hnh hc, trong dy-hc : a vo mt phng php mi phng php vect - nghin cu hnh hc, t xy dng phng php ta (thut ng c s dng nh l hon ton r rng, chng hn nh bn cht ca cc phng php ny l g, chng c quan h vi nhau ra sao, l nhng ci khng cn phi lm r na), ri cn thit cho vt l, cho vic hc i hc sau ny, v.v. Mc ch, yu cu ca dy-hc vect.

ng vi ngha ca t hng dn , nhng iu c cp n y Hng dn l nhng li khuyn theo kiu cn phi ch im g trong cch trnh by dy-hc vect ca sch gio khoa, cn khai thc ngha vt l ca vect, cn dy cho hc sinh quy trnh gii mt bi ton bng vect, Bng 1 Ta thy, nu xt vect vi t cch l mt tri thc ton hc th ni dung trn cha lm sng t ngha ca khi nim, l do tn ti ca n, v c bit l nhng kh khn gn lin vi n m hc sinh s phi ng u. Nu xt vect vi t cch l mt i tng dy-hc th ni dung c cp n khng ch ra nhng cch la chn c th khc v d lm cho sinh vin ngh rng s la chn ca sch gio khoa l tt nht. V li, nh chng ti s ch ra di, vn u phi ch nm cc nh ngha. Cui cng, c cm tng nh vic truyn th tri thc s khng t ra vn g c: sinh vin c cung cp mt t chc ton hc v trong thc hnh ngh nghip sau ny h c nhng hng dn trn lm kim ch nam. Th nhng chng ta u bit chc rng thc t s khng phi nh vy.

2. Nhng thay i m didactic c th mang li

Nhn xt trn dn ti n ch phi tm cch lng mt s yu t ca didactic ton vo chng trnh o to. Ti sao li l didactic ton ? Bi v khoa hc ny c bit quan tm ti vn xy dng kin thc ngi hc v nhng iu kin vic trong vic dy-hc mt tri thc c thc hin. c bit, n cung cp nhng cng c l thuyt cho php nghin cu: Nhng nt c th ca tri thc cn dy (nghin cu tri thc lun) ; Nhng c trng v rng buc ca th ch lin quan ti tri thc ang bn n (nghin cu th ch) ; iu kin dy-hc tri thc (c tnh n kin thc ban u ca hc sinh v nhng chng ngi khoa hc lun) ; Vn l la chn nhng cng c l thuyt no v lng chng vo chng trnh, ni dung dy hc truyn thng ca mn L lun v phng php dy-hc ton ra sao. Qua hai v d di y, ti s c gng mang li nhng yu t tr li cho cu hi .

Bo co ti Hi tho ln th nht v Didactic Phng php dy hc Ton Trng i hc S phm thnh ph H Ch Minh, 17-18/06/2005

-32.1. V d th nht: li ch ca phn tch khoa hc lun v phn tch th ch trong vic nghin cu vn dy-hc vect
y sinh vin nghin cu nhng g? Phn tch khoa hc lun lch s hnh thnh v pht trin l thuyt vect: Ngha ca mt khi nim khng ch nm nh ngha ca n. Ci to nn ngha chnh l lp cc tnh hung m gii quyt chng th khi nim ang bn n mang li mt cng c hiu qu. Vic nghin cu lch s pht sinh tri thc l mt phng tin cho php ch r nhng lp vn ny. Trong trng hp ca chng ta, phn tch khoa hc lun ch r rng l thuyt vect ra i t hai xu hng nghin cu : xy dng mt h thng tnh ton trong ni ti hnh hc ( c th s dng cc phng tin ca i s vo nghin cu hnh hc nhng khng thot ly khi phm vi hnh hc nh trng hp phng php gii tch do Descartes v Fermat t nn mng) v tm nhng m hnh cho php hp thc cc s phc, i tng vn trc vn b xem l o, l khng th. Nh th, phn tch ny cng lm r im ging nhau, khc nhau gia phng php vect vi phng php gii tch v s lin thng gia chng. c bit, phn tch khoa hc lun cn ch r rng lch s hnh thnh l thuyt vect lun lun phi i u vi nhng tr ngi lin quan n vn nh hng cc i tng hnh hc v tnh phc tp ca bn cht kp i s- hnh hc ca tnh ton vect. Nghin cu mang li cho sinh vin nhng cng c cho php h : Hiu nhng kh khn trong vic hc ch vect : thot ra khi s thng tr ca m hnh metric xem xt mt hnh hc c nh hng ; nm hai c trng nh hng ca vect (nhng kh khn hai cp khc nhau) ; nm vng bn cht kp i s hnh hc ca tnh ton vect Gii thch nhng cu tr li sai ca hc sinh bng thut ng kin thc ch khng phi bng sai lm . Mt phn tch khoa hc lun nh vy khng c tnh n trong ni dung mn L lun dy hc truyn thng ca chng trnh o to gio vin cc trng i hc s phm. Phn tch so snh quan h th ch vi i tng vect : S la chn cch t chc, cch trnh by tri thc cn dy khng phi l khng c g phi bn ci. Mun hiu r n, cn phi c mt nghin cu b sung. l nghin cu g ? lm r nhng nt mi m do vic s dng cc cng c l thuyt ca didactic mang li cho vic phn tch chng trnh v sch gio khoa chng ti s dng bng 2 sau y, trong ct th nht l s trnh by tm tt ca bng 1, ct th hai gii thiu nhng phn tch b sung theo cch tip cn ca l thuyt nhn chng hc ca didactic.

Bo co ti Hi tho ln th nht v Didactic Phng php dy hc Ton Trng i hc S phm thnh ph H Ch Minh, 17-18/06/2005

-4Ba cch nh ngha khi nim Nhng dng th hin c th c ca chng trong sch vect trong ton hc : gio khoa ph thng : qua lp tng ng cc cng lc xy dng hai khi nim php tnh tin v cp im sp th t vect (sch gio khoa PYTHAGORE, quatrime ca Cng ha Php) qua lp tng ng cc qua khi nim vect buc v vect t do (Sch gio on thng nh hng khoa Hnh hc lp 10, NXB GD, nm 1990, Trn Vn Ho (ch bin)) qua h tin ca khng hu nh khng c s dng trong cc sch gio khoa gian vect. hin hnh Vect trong sch gio khoa Phn tch quan h th ch vi i tng vect Hnh hc lp 10 hin hnh : Nhng con ng khc nhau xy dng ba phng nh ngha tng minh : php nghin cu hnh hc s cp (phng php tng vect l on thng nh hp, phng php vect, phng php ta ), s la hng tc l vect buc chn ca th ch Vit Nam. So snh vi s la chn ca Php lm r mt s iu kin c to ra cho ngm n c s dng theo vic dy hc vect trong mi th ch. ngha vect t do. nh ngha nu trong SGK v bn cht chnh l chn dng th hin th hai nu trn. Nhng t chc ton hc lin quan n vect vi t cch l i tng nghin cu. Nhng t chc ton hc lin quan n vect vi t cch l cng c gii ton hnh hc. Hng dn dy-hc vect Phn tch mt s bi lm ca hc sinh : thi im ny, gii thch sai lm ca hc sinh, c th xem xt cch Vai tr ca vect chuyn i didactic do th ch la chn Mc ch, yu cu ca dy- D kin nhng kiu sai lm khc v xc nh ngun hc vect gc ca sai lm : cng vic ny c thc hin trn c s Nhng li khuyn ca nghin cu tri thc lun v phn tch th ch thc hin. Thit k cc tnh hung dy hc (lm vic theo nhm) Trin khai tnh hung trong mt lp hc gi nh (tp ging) Phn tch tnh hung c thc hin (lm vic tp th) Vic phn tch c tin hnh di nh sng ca cc nghin cu tri thc lun v nghin cu th ch, trong chng ti c ngm n s dng khi nim bin didactic ca L thuyt tnh hung. Bng 2 Cch phn tch ny cho php lm r chnh lch gia tri thc bc hc vi tri thc chng trnh v sch gio khoa. Hn th, n cn mang li cho sinh vin kin thc cn thit xy dng cc tnh hung dy hc sao cho va tn trng nhng rng buc ca th ch, va ch thu nh chnh lch gia tri thc c dy vi tri thc bc hc, hay ni cch khc l em li cho hc sinh mt ngha gn nht vi ngha ca tri thc ton hc . Tm li, nghin cu khoa hc lun v nghin cu th ch cho php chng ti b sung vo ni dung ging dy truyn thng c thc hin qua b mn L lun v phng php dy-hc ton, mang li cho sinh vin mt s cng c cn thit cho hot ng ngh nghip ca h sau ny. Nghin cu c
Bo co ti Hi tho ln th nht v Didactic Phng php dy hc Ton Trng i hc S phm thnh ph H Ch Minh, 17-18/06/2005

-5trng khoa hc lun ca tri thc cn dy v phn tch s la chn ca th ch gip h hiu su tri thc, l do tn ti ca n, nhng tr ngi gn lin vi n, Vn khng phi l hi lng vi s la chn ca th ch, m l phi lm r nhng la chn c th, t hiu r hn nhng g th ch ngh, d kin c nhng h qu ko theo, c kh nng phn tch nhng hin tng lin quan n vic dy hc tri thc trong thc t lp hc.

2.2. V d th hai : Didactic vi vn thc hin lun vn

o to ngh cho sinh vin qua lun vn tt nghip l s o to c t trong mi quan h gia ba cc c bn : h thng gio dc, ngh nghip, nhng nghin cu v h thng ny v v vic dyhc. Vn o to ngh rt phc tp. N khng th ch rt gn vo mt s xp chng nhng kin thc khc nhau. Kin thc v ngh nghip c xy dng qua tc ng qua li gia thc hnh ngh nghip trn lp hc v nhng yu t nghip v c o to trng i hc. Thng qua vic thc hin lun vn, sinh vin hc cch t vn , phn tch v tm cch gii quyt n. y h c o to c bi bn v phng php nghin cu vic dy hc mt tri thc ton hc. Di y l mt v d : Nghin cu khi nim tch phn v mi quan h ca n vi o hm. Mc ch ca lun vn ny l nghin cu s la chn ca chng trnh v SGK trong vic a vo khi nim tch phn c dy lp 12 v nh hng ca s la chn ny n vic hc ca hc sinh. t mc ch , sinh vin bt u bng vic thc hin mt nghin cu khoa hc lun v tm thy : Ngc vi th t trnh by cc khi nim o hm v tch phn trong cc gio trnh ton dng trng i hc cng nh trong cc sch gio khoa trng ph thng, khi nim tch phn trong lch s ra i trc khi nim o hm ; S ra i ca tch phn gn lin vi cc bi ton tnh din tch, th tch ; Hon ton c lp vi tch phn, khi nim o hm hnh thnh t nhng bi ton lin quan n vic tm tip tuyn ca ng cong, tm cc i, cc tiu ca hm s ; Vo cui th k 17, mi lin h gia hai khi nim ny mi c thit lp thng qua vn dng tip tuyn ca mt ng cong v bi ton xc nh tt c cc ng cong khi bit tnh cht chung ca ca tt c cc tip tuyn vi chng (gii phng trnh vi phn cp mt vi hai bin s) ; Mi lin h gia hai khi nim ny c xem xt t hai cch tip cn : hm s v hnh hc. Sau , di nh sng ca nghin cu khoa hc lun va thc hin, sinh vin tin hnh mt phn tch th ch. Phn tch lm r cch trnh by cc khi nim nguyn hm, tch phn c t chc ra sao v mi quan h gia chng vi o hm c tnh n nh th no trong cc sch gio khoa c mt Vit nam t 1976 n nay. V vic trnh by khi nim tch phn, lun vn ch ra 3 s khc nhau c s dng trong cc SGK . Theo cc s ny : S tip cn hnh hc v mi quan h gia o hm v tch phn hon ton vng mt S tip cn hm s c th hin thng qua trung gian l khi nim nguyn hm. Tuy nhin, nhng bi tp trong c tc ng ca mi lin h (xt t cch tip cn hm s) gia hai khi nim ny hu nh khng c, c bit l trong SGK hin hnh. Quan im i s ha gii tch dn SGK n ch t trng tm vo cng thc NewtonLeibniz v cc k thut i s trong vic nghin cu ch tch phn. Phn tch th ch cho php sinh vin a ra gi thuyt : cch xy dng cc t chc ton hc ca SGK hin hnh khng to iu kin cho hc sinh hiu khi nim tch phn v mi quan h ca n vi o hm.

Gi thuyt ny c kim chng bng mt nghin cu thc nghim do chnh sinh vin xy dng. V d trn cho thy li ch ca nhng cng c l thuyt do didactic mang li cho sinh vin trong vic nghin cu tri thc cn dy v phn tch thc t dy hc. iu quan trng l ch chng cho php ngi gio vin tng lai vt ra khi th ch : trc ht l tr v vi nhng
Bo co ti Hi tho ln th nht v Didactic Phng php dy hc Ton Trng i hc S phm thnh ph H Ch Minh, 17-18/06/2005

-6vn mang li ngha cho tri thc (thng b che du bi qu trnh chuyn i didactic), ri nghin cu nhng la chn c th, t hiu r iu kin cng nh rng buc ca vic dy hc tri thc theo s la chn ca th ch m mnh s trong , v tc ng ca s la chn ny ln hot ng dy ca gio vin, hot ng hc ca hc sinh. Chnh n l c s cho nghin cu thc nghim c xy dng vi nhng phn tch a priori v a posteriori kh tha ng. Ti liu tham kho
[1] Brousseau, G. (1998). Thorie des situations didactiques. Grenoble : la Pense Sauvage. [2] Chu, L. T. H. (1997). tude didactique et pistmologique sur lenseignement du vecteur dans deux institutions : la classe de dixime au Vit-Nam et la classe de seconde en France. Lun n tin s ng hng dn ti H Joseph Fourier (Php) v HSP TPHCM (Vit Nam). [3] Chevalard, Y. (1991). La transposition didactique, 2 dition. Grenoble : la Pense Sauvage. [4] Chevalard, Y. (1998). Analyse des pratiques enseignantes et didactique des mathmatiques, lapproche anthropologique. Actes de lUniversit dt de La Rochelle. d. Coordonne par R.Noirfalise, IREM de Clermont Ferrand. [5] Comiti, C., Nadot S., Saltiel E., (ch bin). (1999). Le mmoire professionnel, enqute sur un outil de formation des enseignants. Grenoble: Publications de lIUFM de Grenoble. [6] Dung, T. T. M. (2004). Lun vn tt nghip : Khi nim tch phn xc nh dy lp 12 : mt nghin cu khoa hc lun v didactic. Thnh ph H Ch Minh : khoa Ton-Tin, HSP tp HCM. [7] Huyn, N. X. T. (sp xut bn). laboration dune terminologie Franais-Vietnamien en didactique des disciplines. Thnh ph H Ch Minh : HSP TP.HCM (Vit Nam).

Bo co ti Hi tho ln th nht v Didactic Phng php dy hc Ton Trng i hc S phm thnh ph H Ch Minh, 17-18/06/2005