T PHN

Trng i Hc Khoa Hc T Nhin

Khoa Mi Trng
Lp 09KMT

Bi tiu lun
c s mi trng t

t phn ng bng sng Cu Long

GVHD: ThS. Nguyn TrngNgn
Nhm thc hin: Nhm 3
1.

Nguyn Hoang Anh

2.

Huynh ng Thi Ngn Ha

3.

Phan Thi Thu Hng

4.

Dip Minh Hoang

5.

Nguyn Nha Truc

6.

Thi Thu Vn

7.

Nguyn Nam Vit

8.

Ng Ngc Cn

9.

Nguyn Vn Vng

10. Trn V Hong An

11. Trnh Cng Anh Minh
12. Nguyn Th Anh

T PHN

MC LC
1. Ngun gc, nh ngha v hnh thnh t phn.............................................................................3
1.1 Ngun gc....................................................................................................................................3
1.2 nh ngha..................................................................................................................................3
1.3 Qu trnh hnh thnh t phn.....................................................................................................3
1.3.1 iu kin............................................................................................................................3
1.3.2 Qu trnh.............................................................................................................................3
1.3.3 nh hng ca vi n qu trnh hnh thnh t phn.....................................................4
2. Phn b v phn loi t phn.........................................................................................................5
2.1 Phn b........................................................................................................................................5
2.2 Phnb loi t phn...................................................................................................................6
2.2.1 Phn loi t phn theo FAO UNESCO.........................................................................6
2.2.2 Phn loi ca nhn dn vng t phn...............................................................................6
2.2.3 Phn loi t phn nam Vit nam......................................................................................7
3. Mi trng vng t phn................................................................................................................9
3.1 Sinh vt vng t phn................................................................................................................9
3.2 Ch nc vng t phn.........................................................................................................9
3.3 nhim mi trng vng t phn..........................................................................................10
4. L tnh t phn...............................................................................................................................11
4.1 Thnh phn c gii....................................................................................................................11
4.2 Thnh phn cu to ca st.......................................................................................................11
4.3 Tnh trng co ca t phn......................................................................................................11
4.4 T trng t phn.......................................................................................................................12
5. Ho tnh t phn............................................................................................................................12
5.1 Mn v cht hu c...................................................................................................................13
5.2 Canxi trong t phn.................................................................................................................13
5.3 Manh (Mg2+) trong t phn....................................................................................................14
5.4 Natri trong t phn...................................................................................................................14
5.5 Ln (P2O5) trong t phn..........................................................................................................14
5.6Mt s cht khc trong t phn................................................................................................15
5.7 pH t phn................................................................................................................................15
6. c cht trong t phn..................................................................................................................16
6.1 Khi nim chung v c cht trong t phn............................................................................16
6.1.1 Nhm................................................................................................................................16
6.1.2 St.....................................................................................................................................17
6.1.3 Sunphat (SO4-2 ) v lu hunh (S) trong t phn...........................................................18
6.1.4 Pyrit...................................................................................................................................19
6.1.5 Jarosit................................................................................................................................19
6.1.7 Clo (Cl-)............................................................................................................................20
6.2 Mi tng quan gia cc c t trong t phn.......................................................................20
2

T PHN

6.2.1 H s tng quan R..........................................................................................................20

6.2.2 Phng trnh tng quan.................................................................................................20
6.2.3 Mi tng quan gia pH v hm lng S tng s trong t...........................................21
7. S dng t phn.............................................................................................................................22
7.1 Khai thc rng trm...................................................................................................................22
7.2 Nui trng try hi sn..............................................................................................................23
7.3 Trng la nc..........................................................................................................................24
8. Tc ng n mi trng v con ngi........................................................................................25
8.1 Tch cc.....................................................................................................................................25
8.2 Tiu cc.....................................................................................................................................25
9. Ci to t phn...............................................................................................................................26
9.1 Bng bin php thu li............................................................................................................26
9.1.1 Dng nc l....................................................................................................................26
9.1.2 Dng nc m phn....................................................................................................26
9.1.3 Bng tiu ngm.................................................................................................................27
9.2 Bng cc bin php khc...........................................................................................................28
9.2.1 Bng bin php ho hc (bn vi)...................................................................................28
9.2.2 Bng bin php ln lip....................................................................................................29
9.2.3 Trng cy..........................................................................................................................30
Tng kt................................................................................................................................................31
Ti liu tham kho...............................................................................................................................32

T PHN

t phn ng bng sng Cu Long

Vit Nam l mt trong nhng nc c din tch t phn rng ln trn th gii, vi tng din tch
1.863.128 ha. t phn tp trung ch yu ng bng sng Cu Long chim 86% tng din tch t
phn c nc. Sau ng bng sng Cu Long l min ng Nam B, ri n ng bng sng Hng c
din tch t nht trong c nc 110.100 ha chim 5,9%.
1. Ngun gc, nh ngha v hnh thnh t phn
1.1 Ngun gc

Cc loai hnh thnh trn vng cao ( magma, bazan,...), qua qu trnh phong ha, Fe trong cc
loi b ra tri. Qua thi gian, Fe tp trung vng ca sng ven bin. bin li c cc loai mui
sunphat nh Na2SO4, CaSO4,...; v chng cung cp S-. l ngun gc ca phn.
1.2 nh ngha
t phn l loi t c hnh thnh do sn phm bi t ph sa vi vt liu sinh phn (vt liu cha
nhiu sulfur, ch yu di dng pyrit, xc sinh vt cha lu hunh), pht trin mnh mi trng m
mn kh thot nc. t phn c acid cao, tc c pH thp, phn c v chua. Acid trong phn l
sulphuric acid, c to thnh khi t phn (pyrite (FeS2)) tip xc vi khng kh.
t phn thng c mu en hoc nu tng t mt. t thng b gly tng C, c mi c trng
ca l hunh v H2S. Nu t en hong kh ngoi khng kh s xut hin mu vng v bc mi
ca cht lu hunh chnh l cht phn gm hn hp ca sunfat nhm v sunfat st
1.3

Qu trnh hnh thnh t phn

1.3.1 iu kin

- S lng ln Nhm ,St (Fe, Al ) do qu trnh Feralit ho xy ra mnh, s phng thch ca cc keo
st v s ra tri theo dng chy, trm tch...
- S c trong nc bin theo thu triu v c tch ly t xc ng thc vt c bit l thm thc vt
rng ngp mn.
- Lng cht hu c ln hn 1%, lm ngun thc n cho cc vi sinh vt.
- Trong t c hm lng rt nh ca canxi.
1.3.2

Qu trnh

1. Lu hunh c tch t trong t di dng SO4-2 , trong iu kin ym kh

(thiu xy) v c cht hu c s to thnh sunphure.
SO4-2 + 2 CH2O 2HCO3 + H2S
4

T PHN

2. Do t cha nhiu st, trong iu kin ym kh sunphit v pyrit c to thnh.

3H2S + 2Fe(OH )3 2FeS + S + 6H2O
FeS l hp cht khng bn vng, d chuyn thnh FeS2.
FeS + S FeS2
3. Khi tho nc mt v h thp mc nc ngm xung di tng pyrit, bng con ng t nhin
hoc nhn to, cc qu trnh xy ho bt u xy ra.
a - Qu trnh oxy ho FeS
2FeS + 9/2 O2 + 2H2O Fe2O3 + 2H2SO4
b - Qu trnh oxy ho FeS2
2FeS2 + 7O2 + 2H2O 2FeSO4 + 2H2SO4
4. ng thi cc mui sunphat nhm, sunphat st cng c to thnh.
Sau khi FeSO4 v H2SO4 c hnh thnh, nu tip tc qu trnh xy ho th sunphat st III v sunphat
nhm c hnh thnh nh sau:
4FeSO4 + 2H2SO4 + O2 2Fe2(SO4)3 + 2H2O
Fe2(SO4)3 + 6H2O 2Fe(OH)3 + 3H2SO4
Al 2O3SiO2 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + SiO23H2O
Sn phm ca cc qu trnh oxy ho sunphit v pyrit l H2SO4..axit H2SO4 v cc mui sunphat l
nguyn nhn gy chua trong t.

T PHN

1.3.3

nh hng ca vi n qu trnh hnh thnh t phn

Nu trong t c hm lng canxi trung ho lng H2SO4 c to ra th t khng th chuyn

thnh t chua .
CaCO3 + H2SO4 CaSO4H2O + CO2
Sau Al3+ v Fe c hp th trong t mi trng nc l s b Ca2+ thay th lm t tt hn
v khng tr nn phn na .
C 4 trng hp xy ra
- Xy ra khi t giu canxi v ngho S.
- Xy ra khi t t canxi nhng t S.

Hai trng hp ny khng th sinh ra t phn.

- Giu canxi nhng li cng giu S nn t c th sinh ra phn cc b.
- Trong t t canxi, nhng li giu S nn t d sinh ra phn v hm lng phn s cao. (CaCO3 < 3
ln hm lng S tng s).

2. Phn b v phn loi t phn

2.1 Phn b

T PHN

Vit Nam c khong 2 triu ha t phn chim gn 16% din tch t phn trn th gii, chim khong
30% din tch t canh tc ca Vit Nam. Din tch t phn phn b ch yu hai vng ng bng, v
mt t ven bin min Trung.
- t phn min ng Nam B: S xut hin t phn min ng ch yu dng cc b, phn
ln dng tim tng, mt phn nh dng c nh v mt phn ang chuyn ho. t phn c
phn b cc Tnh Ty Ninh, Bnh Dng, ng Nai v thnh ph H Ch Minh, c bit vng
L minh Xun thnh ph H Ch Minh.
- t phn min Ty Nam B: Hu ht t phn Vit Nam tp trung min Ty Nam B, ng
bng Sng Cu long. Tr mt s din tch nm kp gia sng Tin, sng Hu v ven hai bn b
sng khng b phn, phn cn li ca ng bng sng Cu Long u l t phn, t mn. 13 tnh
thuc ng bng sng Cu Long, ta u gp t phn.
+Vng phn ng Thp Mi
+Vng phn T gic Long Xuyn
+Vng t phn Minh Hi
+ Vng t phn Tin Giang, Vnh Long, Bn Tre, Cn Th v Hu Giang

2.2

Phnb loi t phn

2.2.1 Phn loi t phn theo FAO UNESCO

- t ph sa phn (Fluvie Thionosols hay Thionic Fluvisols)

- t gly phn (Gleyic Thionosols hay Thionic gleysols)
- t than bn (Histric Thionosols hay Thionic Histosols)
7

T PHN

- t phn c xc nh bi s c mt trong phu din 2 loi tng chn on:

Tng sinh phn (Sunfidic horizon)
Tng phn (Sunfuric horizon)
t ch c tng sinh phn gi l t phn tim tng, t ch c tng phn hoc c 2 tng gi l t
phn hot ng.
Tng sinh phn (Sunfidic horizon) l tng tch lu vt liu cha phn (Sunfidic materials) l tng st
hoc hu c ngp nc, thng trng thi ym kh. Tng cha nhiu SO3 (trn 1,7%) tng ng
vi 0,75% S. Lu hunh tng s tng sinh phn l ch tiu phn bit t phn v khng phn, t
phn c S tng s tng sinh phn > 0,7- 0,75%.
Tng phn (Sunfuric horizon) l mt dng tng B xut hin trong qu trnh hnh thnh v pht trin
ca t phn t t phn tim tng, tp trung ch yu khong Jarosit di dng nhng m, nhng vt
vng rm (2,5 Y) c pH thng di 3,5. Tng phn thng vn gi l tng Jarosit, l tng ch th cho
t phn hot ng.
2.2.2

Phn loi ca nhn dn vng t phn

Theo kinh nghim sn xut v c trng hnh thi ca t phn hoc theo phu din t phn.
a. Phn nng:
Ch yu do sunphat st FeSO4 , Fe2(SO4)3 to thnh, t nhm v sunphat nhm. Mc c hi loi
phn ny t hn so vi phn nhm. Trn mt nc rung, knh thng c mt lp vng vng . Vng
vng ny dnh vo tay chn khi lm rung, thng gy nga v d gy mc qun o.
b. Phn lnh:
Ch yu do sunphat Nhm to nn Al2(SO4)3, loi ny c hi hn phn nng. Nc trn rung v trong
knh mng khu vc t phn ny trong sut (nhn thy y knh mng). nhng vng ny, trong
v h thu, nu khng nc ti d b xi phn gy cht la v cy ci. Cc loi ng thc vt rt
kh sng v pht trin vng ny.
c. Phn :
Mt s vng min ty gi l phn , v bn cht phn cng nh phn nng, do Sunpht St v
Oxyt st ngm nc gy nn. Nc trn rung thng c vng vng nh trn mt. Mc c hi
khng cao.
d. Phn trng:
V bn cht phn trng ging nh phn lnh, do Sunpht nhm gy nn. nhng vng phn nhiu v
thiu nc vo cui ma kh, mui Al2(SO4)3 bc ln mt v kt tinh thnh nhng ht mui trn c
ng knh vi milimt dnh vi nhau thnh tng cm, khi m th nhn trn, khi kh th dn, nh, d v,
d tan vo nc. nhng vng t phn xut hin loi mui ny trn mt t vo cui ma kh tc l
t n nh cao ca s c hi, vo nhng trn ma u ma nu lng ma khng ln
ra tri v a mui ny ra nhng knh ln hoc thm xung tng su m ng li mt s vng trng,
8

T PHN

thp th nc rt trong, nhng rt c hi. Tru b, ln g ung phi nc ny d b chng bng v c

th dn n t vong.
e. Phn en :
Nhng vng phn c tng hu c ln ln vi hp cht phn thng gp nhng vng trng hoc vng
rng U minh. Phu din thng c mu en, mc phn ph thuc vo mi trng nc xung quang
v c im v ngun nc mt v ngun nc ngm. Din tch loi t ny khng ln, mc phn
cng khng nh loi phn trng v phn lnh.
2.1.3

Phn loi t phn nam Vit nam

S phn loi ny da vo hnh thi phu din, tnh cht l, ho hc ca t, a hnh, a mo, pht sinh
hc , thm thc vt, mi trng v nng sut cy trng.
Loi t phn hot ng

- t phn nhiu: Phu din c trng ca t phn nhiu cng c 4 tng, Tuy nhin:
Tng canh tc giu mn, pH=3 4. c cht cao Al +3 t 600 - 1400 ppm; SO4-2 khong 0,2 - 0,5%,

Fe2+ = 800 2500 (ppm)

Tng Jarosit gn mt t hn v dy ca tng ny dy hn, c th t 20 - 90 cm. Phu din
thng c mu vng tru, hoc vng rm, thng c mu vng ton b tng t.
- t phn trung bnh v phn t: c 4 tng

Nhng su xut hin ca tng Jarosite su hn, thng 40 - 50 cm v dy tng pyrit hoc
hu c mng hn, hoc xut hin su hn. Ngha l tng canh tc dy v an ton hn.
pH = 4 - 4,5, Al+3 trong khong vi chc ppm n 400 - 1000 ppm ; SO42- 0,2%, Fe+2 t 600 1.200 ppm .
Thnh phn cp ht (thnh phn c gii) thng l st, khong 45 - 60%, ct khong 15 - 30% .
9

T PHN
- t phn mn: Thng th vn c ba tng c bn theo loi t phn hin ti. Tuy nhin, nhng vng

t giu hu c thnh mn th v mu en ca mn ln t mt mu vng nn tng Jarosite kh

nhn thy bng mt thng.
L tnh : Trong thnh phn c gii vn l st cao 50 -60%, ct t, nhiu bn. Hu ht cc phu din
cha nhiu cht hu c v st nn t l trng co mnh : 15 - 20%.
Ho tnh : Tnh cht cng rt phc tp do chu nh hng mnh ca hai yu t phn v mn.
Loi t phn tim tng
Vi mc ch nu mc an ton trong qu trnh khai thc s dng, ngi ta phn t phn tim tng
theo chiu dy lp t che ph trn tng sinh phn v gi l chiu dy tng an ton. Chiu dy tng an
ton cng mng th cng khng an ton trong qu trnh khai thc, s dng.
t phn tim tng rt r chuyn ho thnh phn hot ng.
+t phn c tng an ton ln hn 50 cm: khng c tng Jarosite v c cc tng chnh : Tng mt
(tng1), tng chuyn tip (tng 2), tng hu c (tng 3).
+ t phn c tng an ton 30-50 cm: Mc an ton trong gieo trng rt thp. Tuy nhin nu ln lip
bng cch chng i tng nu (tng an ton) trng da hay ma th mc an ton cao.
+ t phn c tng an ton nh hn 30 cm: Mt t thng c lp bn nho, nu ngp nc quanh
nm. Rt d chuyn ho thnh phn hin ti.
+ t phn c tng hu c mt phu din: Loi ny cha hn l than bn m thng l dng hu c
ang phn gii trong iu kin ym kh. Xut hin vng trng c ngp thy triu hay nc ma
ma.
Loi t phn ang chuyn ho:
Loi ny gp mt t ra ca U Minh Thng, U Minh H, Nm Cn. Phu din c trng ca n
thng c 3 tng:
-Lp xc thc vt bn phn gii mu nu en, ti xp dy t 0 40 cm.
-Lp than bn mu en c ln xc thc vt, phn tim tng hoc phn hot ng, dy ( 40 50 cm ).
- Tng st tch lu phn tim tng.
-

Thng thng p H lp than bn (ti) : 4,5 - 6, tng di 3,5 - 4,5 v tng pyrit 3,5 - 4.

2. Mi trng vng t phn

3.1 Sinh vt vng t phn

Thc vt vng phn t v trung bnh thng c: Nng ngt, C nng, Lc

10

T PHN

- Nu l vng t phn tim tng su trong ni a, l vng trng ngp nc gn nh quanh nm, gm
cc loi thy sinh mc chm di nc hoc chm trong nc mt phn nh : Sng co, sen, nh cn
vng, nng n, nh cn trn, c bc, la ma, rau mung thn tm l cng v gin, rau da,
ngh ...
- Thc vt vng t phn nhiu thng c: Nng ngt ( t phn nhiu ch c loi cy ny v mt
vi loi cy khc na, nng Ngt rt thch hp vi PH = 4-5.
- Thc vt trong t phn khng ch ph thuc vo tnh cht trong t m cn ph thuc rt nhiu vo
ch nc. Trong cng mt loi t phn khi ch nc thay i th ch th thc vt cng thay
i .
- Cc loi to ocdogigo v micropora rt nguy him cho la v n sng c pH rt thp v pht
trin nhanh.
Vi sinh vt trong t phn: Thiobacillus, Thiodans, Thiobacillus Ferroxidans v cc loi vi sinh vt st.
sng c trong iu kin PH rt thp (pH=2).
Nhng ng vt nhn thy c:
t phn trung bnh v phn nhiu: Thng ch thy xut hin cc loi kin en, kin vng
v mt vi loi rp. vng phn nhiu pH = 2,5-3.

Nhng vng t phn tim tng hin c nh hng nc l th sinh vt c kh nhiu nh : cua,
cng, tm, c...

Nhng vng t phn tim tng ni a, c nc ngp thng xuyn trn mt rung th cc
loi ng vt kh phong ph: c, tm, tp, ch, chut, rn, rt , a ...( nh vng ng Thp
Mi ).

3.2 Ch nc vng t phn

Ch nc l mt trong nhng nhn t cu thnh, pht trin v ci to t phn, nc c th lm tng

hay gim hm lng phn trong t. Ch nc v cht lng nc cn nh hng trc tip n cy
trng, nng sut cy trng, n vic s dng, ci to t phn v nh hng n i sng ca nhn dn
vng t phn.
Nc ngm v ch nc ngm
Ch nc ngm, cht lng nc ngm, nh hng trc tip n qu trnh hnh thnh, pht trin, s
dng v ci to t phn.
i vi nhng vng phn tim tng mc nc ngm dng cao c tc dng tt trong vic hn ch
ho phn. vng phn hot ng ang c ci to th nc ngm cao gy kh khn cho thau
ra, r b ti nhim phn trong ma kh.
i vi nhng vng mc nc ngm bin ng ln theo ma, ma kh mc nc ngm h thp
di tng pyrit, th qu trnh ho phn xy ra rt mnh lit, tng Jorosit ngy cng pht trin.
V vy vic duy tr mc nc ngm trong t phn i vi tng loi t phn l khc nhau v l
cng vic rt cn thit trong ci to v s dng t phn.
Cht lng nc ngm trong t phn thng rt km - thng thng pH thp , cc cht dinh
dng thp v cc c t kh cao.

11

T PHN

Hnh 3: Biu din bin qu trnh thay i ca pH khi t trng thi kh t nhin
Nc mt v ch nc mt
Ch nc vng t phn rt phc tp v bin ng theo khng gian v thi gian, n ph thuc vo
ch l, ch thu triu, ch ma, kh nng tiu thot nc ca tng vng. Tuy nhin tng
vng c th chng u c nhng quy lut nht nh, nu i su nghin cu nm vng nhng quy lut
ny ta c th b tr hp l v thi v, trnh c nh hng ca cc c t trong nc gy ra v c th
s dng n ti, ci to t phn.
3.3

nhim mi trng vng t phn

nhim t l tt c cc hin tng (ch yu l tc ng nhn sinh do gin tip hoc trc tip) lm
nhim bn mi trng t bi cc tc nhn gy nhim.
t phn thng d b nhim do vic dng phn bn, thuc tr su, cc bin php ci to t tnh
cht v cht lng t d b nh hng.
- Nc vng t phn nng v trung bnh xut hin hm lng cao ca cc c t. Do vic dng nhiu
phn bn ho hc, thuc tr su, dit c v cht kch thch sinh trng, dn n s lan truyn c t
t vng ny sang vng khc. Ngoi ra cn do ph thi ca hot ng cng nghip cng nh sinh
hot.
- Khi xut hin nhng vng phn nng v trung bnh, cc c t trong t xut hin vi hm lng
cao th chng khng ch xut hin v gy nh hng ti nhng vng t phn, m do nh hng ca
ch nc trong khu vc cc c t s lan truyn sang nhng khu vc ln cn:
Lm t b nhim chua, nhim mn.
Tnh cht ho hc ca t b thay i.
Cht lng nc b thay i theo chiu hng bt li.
Cht lng nc ngm b nhim bn.
12

T PHN

4. L tnh t phn
4.1 Thnh phn c gii

Thnh phn c gii t phn Nam B thng c t l st cao 50 - 65%. Thng thng cc tng su
t l st cao hn. Tuy nhin, c th xp chung thnh phn c gii ca t phn Nam b l st n st
nng. l thnh phn rt mn do bi p ph sa sng (Cu Long).
- c im ny cng nh hng n qu trnh hnh thnh phn v gy nhiu kh khn cho qu trnh
s dng v ci to t phn.
- Thnh phn c gii ca t phn thuc ng bng Bc B thng c hm lng st cao hn cc loi
t khc khu vc, nhng vn nh hn ng bng Nam B.

4.2 Thnh phn cu to ca st

Bng phng php nhiu x quang tuyn X, nm 1976 x l 2 mu t khu th nghim trng i hc
Cn Th, Hunh Cng Th v Kazahido (Nht) cho bit: thnh phn khong st cc tng t ca
phu din u ging nhau v c cc loi: Khong Illite (y l mt khong ch yu trong thnh phn st
ca t). Khong Kaolinnite loi c s lng tng i sau Illite.
4.3 Tnh trng co ca t phn

trng co ca t phn ph thuc nhiu vo t l st, hm lng hu c v m trong t c ghi

nhn bng 17.
Bng 1: trng co ca mt s loi t phn (L Huy B 1982)
Loai t phn

C (%)

St (%)

Phn tim tng c hu c di

Phen nhiu khng c hu c di
Phn mn c hu c di
Phn trung bnh khng c hu c di
Phn nhiu c hu c di

7.2
3.1
6.3
2.4
6.9

60.1
58.2
59.3
55.2
61.2

trng co
(%)
27.2
15.8
23.9
8.7
21.3

Nguyn nhn ca s trng co ln c lin quan trc tip n hm lng hu c v hm lng st trong
t.
Tnh trng co ca t phn c th lm cho cy trng b t r khi t cn nc v c lin quan n
cng tc thy li nh xy dng cng trnh, nt n b knh, mt nc trn knh, v knh...
4.4 T trng t phn

T trng ca t c lin quan n thnh phn st, hm lng ct v cht hu c trong t. Trong thc t
sn xut, t trng bng 2.65 c xp vo loi trung bnh. nh gi t trng vi mc t trng nh sau:
13

T PHN

2.5 - 2.66 g/cm3: t c mn trung bnh.

2.5 tr xung: t giu hu c.
Ln hn 2.7: t giu Fe2O3.
5. Ho tnh t phn
Tnh cht ho hc c vai tr quyt nh t phn hay khng phn v mc phn. N cn quyt nh
n nng sut cy trng, quyt nh s lng v cht lng phn bn cn thit, loi cy trng, bin php
thy li v mi sinh.
Hm lng cc cht trongt phn:
- Lng tng s: Lng ton b c trong t, c th cht dng hp cht hay n cht,

hu c hay v c, d tan hay khng tan.

- Lng d tiu: Lng ca mt cht no , c kh nng d tan vo dung dch t cy trng c th

s dng c.
- Ion trao i: hm lng cc ion v cation trao i trong phc h hp th t.

Thnh phn ho hc ca cc cht trongt phn rt d thay i theo thi gian v cc iu kin bn ngoi
nh: nc ngp hay cn, bn vi hay khng bn, trng hay c cy che ph, ln lip hay nguyn ...
Tham kho s liu phn tch thnh phn ho hc ca mt s mu t c th hin bng (19).
5.1 Mn v cht hu c

Bng 2: Kt qu phn tch hm lng mt s nguyn t trong t phn ti Qunh Ph Thi Bnh( Vin
Mu
t

Tng
pH
pH
Mn EC
t
H2O KCL (%)
ms/
(cm)
cm
1
0-20
4.4
3.8
3.0
1050
20-50 4.0
3.4
2.42 910
2
0-20
4.6
4.0
2.62 840
20-50 3.6
3.2
2.62 2170
Nghin cu Khoa hc Thu li - 1991 ).

Nt
mg/
100
0.24
0.2
0.25
0.21

Pt
(%)

Kt
(%)

0.06
0.05
0.07
0.07

0.87
0.86
0.88
0.93

Ca2+
meq/
100
5.6
5.2
4.3
5.6

Al3+
meq/
100
2.2
2.3
1.9
5.1

Fe2+
meq/
100
1.4
0.5
1.1
2.1

SO42+
mg/l
247
247
222
185

Theo cc tc gi ch gii bn t Bc Vit Nam, th xp loi t: Rt giu mn: >8%; giu mn: 28%; mn trung bnh: 1-2%; rt ngho mn < 1%. Nh vy t phn Nam B thuc loi t giu mn.
Thng thng tng mt c hm lng mn cao hn cc tng di. Bi v t phn vng trng thng
nhn s ra tri cc vng khc n v bn thn nhng cy c sng trn b mt c a t, cht i, phn
gii thnh mn v khng b ra tri.
Bng 3: Lng mn v hu c trong mt s t phn (L Huy B 1982).
14

T PHN

Loi t

a im ly mu

su (cm)

C (%)

M (%)

Phn nhiu

L Minh Xun

Phn nhiu

p 9, x Ha An, Hu
Giang

Phn ang chuyn

ha

Tam Nng, ng Thp

Phn trung bnh

Mn. Hu Giang

0-20
20-70
70-100
0-20
20-50
50-100
0-15
40-60
90-100
0-25
40-50
90-100

4.8
1.0
1.4
6.0
3.8
1.2
5.7
3.8
4.2
5.2
3.2
4.8

8.3
1.7
2.4
10.2
6.4
2.0
6.7
5.1
6.4
7.9
5.2
7.3

hu c k hiu C, mn k hiu M
Qua bng 21 ta thy: lng hu c trong t phn kh cao, t 1 - 7%. Qua nhiu mu phn tch vng
t phn v t khng phn nhng cng iu kin v v tr, ch nc t c hm lng mn
1% (t ngho mn) th kh c iu kin hnh thnh t phn.
5.2 Canxi trong t phn

Canxi trong t c gii phng t cc ngun vi CaCO3 to thnh dng CaSO4.2H2O hoc CaCl2
trong t phn.
Vai tr ca canxi trong t phn: trung ho axit H2SO4, c to ra trong qu trnh oxy ho, lm tng
nng xut v phm cht cy trng.
Nhng cn lu rng trong iu kin ym kh, giu CO2 th CaCO3 c t o thnh canxi cacbonat
CaCO3 + CO2+ H 2O Ca (HCO3) 2 rt linh hot, d b ra tri.
t cng nhiu phn th kh nng thiu canxi cng r. Khi canxi trong t tng, th pH tng, vi sinh vt
hot ng tt v gim c phn. Canxi cng l cht dinh dng ca cy trng nht l nhng cy h
u. V vy vic bn vi nhm tng canxi cho t phn nht l t phn nhiu l cn thit v c tc dng
i vi cy trng, ci to t, nhng v liu lng cn c xc nh ng t hiu qu cao.
5.3 Manh (Mg2+) trong t phn

Manh thng i km vi canxi. Nhng hp cht ca Mg2+ bn hn hp cht ca Ca2+ v trong t

manh thng dng MgSO4, trong t phn mn c c MgCl2. V Mg2+ c nhiu trong nc l, nc
bin nn nhng vng t phn c nh hng ca thy triu, u c Mg2+. Khi Mg2+ tng, phn c
th gim, nhng vai tr ca n thp hn canxi.
Clay-Al + Mg2+ + Na+ clay - Mg, Na+ Al3+. Khi pH trong t cao nhm s b kt ta theo phng
trnh sau:
Al3+ + 3H2O Al(OH)3 + 3H+

15

T PHN

Lng Mg2+ trao i t phn thng cao hn Ca+2 khong 0,1-17 ll/100g. Cng nh canxi, manh
c t t phn nhiu cn t phn mn v phn tim tng venbin, giu manh hn. Manh cn cho
cy trng, t phn khng c biu hin thiu manh.
5.4 Natri trong t phn

Natri trao i (Na+) trong cc loi phn khng thiu, trong t phn tim tng v phn mn kh cao.
S c mt ca Na+ hn ch s nh hng ca cc ion phn nh Al3+, Fe2+, Fe3+ v to nn NaOH, lm
pH tng ln, tc l hn ch bt phn. Khi lng Na+ qu ln th s to nn phn mn v c th to nn
Na2CO3. Cht ny phm vi 0,1% hn ch s sinh trng ca cy, nu trn 0,2% nhiu cy trng
b cht. Trong mt s trng hp ngi ta dng nc mn ti cho t phn, lm gim hm lng
phn trong t. Tuynhin iu ny khng nn thc hin thng xuyn v s lm t chai cng, khng th
canh tc c.
vng phn mn c th Natri s tham gia phn ng ho hc :
2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2O hoc NaCl + H2SO4 Na2SO4 + HCl
V phn ng trc tip :
Na2SO4 + 2C Na2S + 2CO2
Na2S + 2H2CO3 2NaHCO3+ H 2S
2NaHCO3 Na2CO3+ CO2+ H 2O
Na2CO3 c tch ly v s gy c. Nhng iu ny khng xy ra vng t phn. Ch xy ra t
mn hoc mn phn. t phn nhiu (phn hot tnh) c th Na l dinh dng c tc dng hn ch nh
hng ca Al3+,Fe, nng cao pH v ci to t phn nhng t phn mn Na li l yu t hn ch s
pht trin ca cy trng.
5.5 Ln (P2O5) trong t phn

Ln trong t c nhiu dng: Ln hu c v ln v c hoc ln ang ho tan. Ln hu c l ln lin kt

vi cht hu c. l hp cht ln trong thn th vi sinh vt r cy. Trong hng ngn mu t phn,
lng ln tng s t, ch trong khong 0,01 - 0,05%. Nhng t phn t v phn mn, do pH cao, nn ln
tng s c cao hn v c khi n 0,1% trng lng t kh.
Tuy nhin, lng ln d tiu trong t phn lun lun rt t. Hu ht lng ln d tiu ch c vt hoc c
khi ch vi chc ppm.Trong t phn mn, phn t, lng ln d tiu c cao hn (10 - 20 ppm).
Nguyn nhn ca s ngho ln t phn v pH thp, ho tan v ti to ca ln yu, ln v c trong
t ch yu l dng photphat-canxi c kh nng thy phn, mt phn to thnh hydroxyl apatit
Ca5(PO4)3OH, l mt cht bn trong t. Theo phn ng :
7Ca3(PO4) 2+ 4H2O Ca(H2PO4) 2 + 4Ca5(PO4) 3OH
Hoc l :
2H3PO4 + Al2(SO4) 3 3H2SO4 + 2AlPO4
2H3PO4 + Fe2(SO4) 3 3H2SO4 + 2FePO4

16

T PHN

hoc cn gp dng Al2(OH)3PO4 v Fe2(OH)3PO4.

V d cc mu t nng trng Trung Dng Thnh ph Hi Phng khng xc nh c hm lng
P2O5 v qu t. V vy, cn phi bn ln cho t phn th cy trng mi c nng sut v iu ny cng
gii thch v sao mt s vng t phn bn thm ln nng sut tng r rt.
5.6

Mt s cht khc trong t phn

- -m: Thng th t giu hu c v mn, s giu m. V vy t phn do giu hu c nn

m tng s rt ln (trung bnh t 0,15 - 0,25%). Hu ht cc mu phn tch u c hm lng N

tng s trong t t 0,1 - 0,45%, c trng hp n 0,6%. Tuy nhin, lng m tng s cao nhng
m d tiu trong t phn vn ngho.V vy vic bn m cho t phn vn cn thit.
- Kali: Trong t phn kali tng s c th t 0,05 - 0,25%, khng c biu hin thiu kali.
- Mangan (Mn+2): Mangan c trong t vi cc ho tr khc nhau Mn2+ ,Mn4+, Mn6+ v Mn8+. iu
dn n s c mt phc tp ca Mangan trong cc hp cht trong t. Trong mi trng t phn
Mangan thng dng Mn2+ , c hm lng cao nhng cha gy c cho cy trng, nhng
kh nng di ng ca Mn2+ kh ln. Mn2+ - 2e Mn4+
- -Vi lng khc trong t phn: Trong cc mu phn tch cc v lng trong t phn Nam B thy:
t ngho ng, ngho coban, khng ngho km.
5.7

pH t phn

nh gi tnh chua hay kim ca mt loi t ngi ta thng ni n d pH.

Nu pH < 6,5: t chua; pH = 6,5 - 7,5 trung tnh; pH > 7,5 t kim.
t Vit Nam tr t trn vi, t Bazan c tnh kim, t ph sa ngoi sng Hng trung tnh, cn
cc loi khc thng c pH 6, trong t phn l loi t rt chua. pH t phn bin ng ln theo
ma, thng, ngy. S c mt ca cc cation kim v kim th: Na+, K +, Ca2+, Mg2+, Mn4+ lm cho t c
pH cao. Ngc li, s c mt ca Al3+, H +, Fe+2, Fe3+, H2SO4, SO42-, HCl lm cho pH gim.
Cc kt qu nghin cu ch ra rng: pH tng quan nghch vi hm lng ca Al+3 v Fe, SO4-2 trong
t. Trn ng rung, pH thp nht trong t: cui thng 4 v u thng 5 (cui ma kh). Vi h thng
knh vng t phn, pH thp nht vo cc thng u m a m a: thng 5, 6, 7, khi lng ma u ma
ho tan v ra tri mt s ion H+, Al+3, SO4-2, Fe+2 vo knh.
pH thay i v bin ng ln theo m ca t. pH l yu t d nhn bit v l yu t u tin nh
gi tnh phn ca mt loi t phn, nhng khng ni ht c bn cht ca t phn.
6. c cht trong t phn
6.1 Khi nim chung v c cht trong t phn

t phn, xt v mt tnh cht v bn cht ca n, chnh l xt v c cht. Hay ni ng hn l nhng

ion gy c cho cy v sc vt cng nh con ngi.
Mt cht c gi l c, thng i km vi hm lng ca n c trong dung dch, t, cy ci v trong
c th con ngi.
17

T PHN

mc nht nh thi ngc li l khng c, thm ch li cn thit cho cy trng, nhng mc ti

hn no li c. Mc ny ty thuc vo bn cht ca n, mi trng n hot ng, dng n tn ti
v i tng n gy c. C th khng c hoc cha c cho mt cy no nhng li c, thm ch
gy cht cho mt cy trng khc.
V d : NH4 l mt cht dinh dng cho cy trng tuy nhin khi hm lng trong t vt qu 1/500 li
gy c hi cho cc loi cy trng. Hay Mn+2 c hm lng vt qu 1 - 10-2% trong tro thc vt th gy
c cho mt s loi cy.
Trong t phn cc ion st, nhm, sunphat (di dng Fe2+, Fe+3, Al3+, SO42-, H+, Cl- ,... v hp cht ca
st vi Lu hunh l Pyrit, Jarosit) lun c hm lng rt cao, trn mc chu ng ca cy trng rt
nhiu, v vy gi l cc c t trong t phn.
6.1.1

Nhm

c cht nhm c ho tr l +3 (Al+3). Khi pH = 4,1 nhm s lng t (im gi l im trm lng
ca nhm). Trong mi trng axit H2SO4, Al+3 c kh nng di ng mnh.
Nhm trong t phn, mt phn l sn phm ca s ra tri tch t trong qu trnh Feralit; phn ch yu
do qu trnh phn ho : sau khi c H2SO4 trong t, H2SO4 lin tc dng vo keo t t gii phng
Al3+ t do, trong iu kin pH gim xung 2-3,5, Al3+ c th dng Al3+ t do, cng c th lin kt
vi st, kali, v sunphat, to nn nhng sunphat st II v sunphat st III, nhm l lng trong nc, khi
gp nhng ht bi st, s ko cc ht bi ny lng xung y rung cng chnh l nguyn nhn lm
cho nc cc vng t phn nhm rt trong.
Trong cc tng t phn Al3+ thng rt cao v rt bin ng. C lc t vi chc ppm, ri tng cao t
ngt, c khi trn 2000 ppm, khi pH gim.
Nhm bin ng rt phc tp, tuy nhin cc nghin cu li cho thy n c quan h kh cht ch vi pH
trong t (hnh 20). S chuyn bin ny kh r trong iu kin kh hoc khi phn tim tng chuyn
sang phn hin ti.
Trn mt rung vo cui ma kh, nhng vng phn nhiu xut hin mt lp mui Al2(SO4)3 trn
mt t, khi kh: nh xp, khi t: ly nhy, rt d ho tan. Vi nng cao mui ny c th gy cht
tm, c v rt c hi vi gia sc v con ngi.
Nhm l mt ion gy c nht t phn.

18

T PHN

Hnh 4: th biu th mi tng quan ca pH vi Al3+

a. Ti liu ca J..Pons b. Ti liu nghin cu t Hi Ph.ng 1987 c. t pha bc Niuzilan
6.1.2

St

St trong t phn c 2dng: Fe2+ v Fe3+.

Fe2+: D tan trong nc, khi tan gy chua cho t. Trong mi trng axit sunphuric, st di ng mnh,
c th cc dng Fe(OH)2, FeSO4, Fe2(SO4)3 hay Fe(HCO3)2, cng c khi l hp cht st hu c.
Khi pH vt qu 4.5, Fe(OH)2 c hin tng trm lng trong dung dch, tan nhiu trong iu kin pH
3.5.
Trong dung dch, Fe2+ gy chua, s tng ca Fe2+ lm gim pH. Tuy nhin, mi tng quan ny khng
c cht ch.

19

T PHN

Hnh 5: Mi quan h gia pH v Fe ( khu vc thnh ph Hi Phng).

Fe2+ v Fe3+ lm gim pH chm hn so vi Al3+. Trong t, nhiu nhm c th lm pH h thp ti 2.2,
trong dung dch nhiu st ch c th lm cho pH h ti 2.5. St trong t c th dng FeS2 hay FeS
di tng Pyrit v c mt trong cc phn ng kh.
tng Jarosit, n dng KFe3(SO4)2(OH)6 , Fe2(SO4)3.3H20, hay Fe2(SO4)3 v mt s dng Fe(OH)3,
FeO, Fe2O3. Nu l hp cht ca Fe3+ c gc lu hunh thng c mu vng rm, nu l oxit hay
hydroxit Fe+3 s c mu vng xn ca r st.
Trong t, lng Fe2+ d chuyn thnh Fe3+ khi c iu kin oxy ho (thong kh). Ngc li Fe3+ s
chuyn thnh Fe+2 khi ngp nc v ym kh.
Fe3+ trong Fe(OH)3 c ch s trm lng khi pH = 3.5. Vy pH 3.5. Fe(OH)3 bt u kt ta. Tuy
nhin, khi tri nng s kt ta ny cao hn.
Fe3+ l mt ion km linh ng hn Fe2+ v t gy c hn. Mi tng quan gia pH v Fe2+ cng nh pH
vi Fe3+ khng c cht ch nhng mi tng quan gia pH vi Fe li kh cht ch (hnh 5).
6.1.3

Sunphat (SO4-2 ) v lu hunh (S) trong t phn

Lu hunh v sunphat l nguyn nhn u tin gy ra t phn, hm lng tng s S% trong tng Jarosit
hoc tng Pyrit ( t phn tim tng) l ch s phn bit t phn hoc khng phn. Theo nhiu ti
liu cng b: t c gi l t phn khi hm lng S tng s trong t ln hn hay bng 0,7%.
Trong t phn, lu hunh c th dng FeS, FeS2, H2S, S t do, dng lu hunh hu c hoc dng
SO3, SO2 hay SO4-2. Dng gy c l H2S, SO3-2 , SO2 v SO4-2. Vi mt lng nh th lu hunh l dinh
dng cho cy (trong cy tch ly t 0,1-15% trong thc vt) v bnh thng l 2,0 - 5,0%. Vt qu
lng ny, s gy c cho cy. S gy c ca S v ngng t cao ca mui c hi cho i sng
(Presiman) v cc hp cht ca n cc dng Pyrite, Jarosite, axit sunphuaric. C hai khi nim lu
20

T PHN

hunh tng s : bao gm tt c cc dng lu hunh,v lu hunh dng SO4-2 (dng ny ta thng gp
kh nhiu).
Trong t, thng t l S/SO4-2 gn ri hoc gp i hoc hn na. T l ny thng thay i theo
mc ho phn ca mt vng t.
S trong t phn Vit Nam c th t 1 - 4%, ni m ly tch ng lu c th n 5 - 6%. c tnh ca
lu hunh trong t l ra tri chm (so vi Cl-) nn d gy c cho cy trng v kh khn trong ci
to t v sn xut.
6.1.4

Pyrit

Hnh 6: c im cuto nhng vin h.nh cu ca

cc tinh th pyrit nh. (nh Keith Tovey).

Hnh 7: Nhng cm tinh th pyrit ang phn hu

r cy trong t phn (nh E.A.Fitzpatric).

Pyrit l hp cht ca lu hunh v st, l sn phm ca qu trnh ym kh di s tc ng ca cc vi

sinh vt ym kh. Qu trnh oxy ho Pyrit s to ra axit, gy chua cho t v gy hi cho cy trng, sc
vt v con ngi.
S tch t ca pyrit trong t c thc hin trong iu kin ngp nc, t trm tch trong nc mn v
c nhiu cht hu c, nhiu vi sinh vt ym kh c kh nng phn hu cc cht hu c lm cho cc ion
sunphat ho tan tr thnh sunphit, ion st III tr thnh ion st II. Ngun chnh ca cc sunphat l t nc
bin (nc sng cha rt t sunpht ho tan). Pyrit l sn phm cui cng v n nh ca qu trnh ym
kh v cc hot ng trn. S tch t pyrit rt chm, trong iu kin thin nhin thun li nht th trong
100 nm c th tch t 10 kg pyrit/ 1m3 t trm tch. t phn tim tng, mc d pH trong cc tng t
cha b h thp ( t ti), cha xut hin axit sunphuric, nhng nhng t cha nhiu pyrit, tng
pyrit nm nng, nu r cy trng xm nhp vo u b ph hu do s bao bc ca cc tinh th pyrit hnh
cu (hnh 7).
6.1.5

Jarosit
21

T PHN

Jarosit l mt hp cht, l kt qu ca qu trnh oxy ho sunphite v Pyrit ( c trnh by phn cu to

t phn). Trong t khi xut hin Jarosit tc l pH trong t thp, ko theo vic tng hm lng cc
c t gy hi cho cy. Trong thc t khng ch cc c t Al3+, Fe3+, Fe2+, SO42-, Cl-, H+ gy hi cho cy
m chnh hp cht Jarosit c hnh thnh cng tham gia ph hu cc b r ca cy.
6.1.6

Hydro

t tc gi cp n ion H+ trong t trong qu trnh nghin cu, chng ti thy khi pH 3 th trong t
bt u xut hin ion H+, khi xut hin ion ny d hm lng nh cng gy c hi cho cy trng v gia
sc.
6.1.7

Clo (Cl-)

Trong t phn nhiu hin ti th Cl t (< 0,1%), nhng t phn mn v phn tim tng, c th Cl - cn rt
cao. N c th dng mui n NaCl hoc l HCl. nhng vng nh hng ca nc mn cn xt n
tc hi ca Cl-. Tuy nhin, so vi SO42- th Cl- l cht linh ng, d ho tan v ra tri, nn vic thau ra
thun li.
6.2

Mi tng quan gia cc c t trong t phn

Nm vng mi quan h ny gip chng ta hiu su sc hn v t phn v c nhng phng n thch hp

trong s dng, ci to v d bo v t phn. Nh vy, nu ta c mt tc ng no lm gim mt c
cht th c kh nng ko theo s gim cc c cht cn li (tr mt vi trng hp).
6.2.1

H s tng quan R

Mi tng quan gia cc c cht ph thuc rt nhiu vo tr s pH, thng thng cc mi quan h ny
ch cht khi pH trong t thp.
6.2.2

Phng tr.nh tng quan

Gia nguyn t vi Chiu

nguyn t
(cm)
-5
Axit meq/l

meq/l

0.928

-25

Axit = 3.38 EC - 0.26 pH + 0.84

0.918

-50

Axit = 3.77 EC - 0.55 pH + 1.25

0.903

-65
-5

Axit = 3.76 EC - 0.03 pH + 0.86

3+
Al = 3.09 EC + 0.21 pH - 1.75

0.889
0.945

-25

3+
Al = 3.51 EC + 0.20 pH - 1.81

0.935

-50

EC
-65
ms/cm

Axit = 2.94 EC - 0.12 pH + 0.95

pH

Al +3

su Phng trnh tng quan

3+
Al = 3.77 EC + 0.17 pH - 2.10
3+

Al = 3.48 EC + 0.32 pH - 2.24

22

0.903
0.914

T PHN

Fe2+
mg/l

-5

SO42- = 747EC + 28.97 pH - 209.11

0.943

-25

SO42- = 760 EC + 20.87 pH - 177.16

0.827

SO42

-50

SO42- = 786 EC + 44.92 pH - 382.33

0.911

meq/l

-65
-5

SO42- = 712 EC + 359.54 pH - 1288.78

Fe Tng = 1.027 Fe2+ + 0.92

0.822
0.982

Tng Fe
mg/l

-25

Fe Tng = 0.967 Fe2+ + 0.76

0.964

-50

Fe Tng = 1.023 Fe2+ + 0.76

0.989

-65
-5

Fe Tng = 1.024 Fe2+ + 0.63

Axit = 1.04 Al

+ 0.53

0.998
0.968

-25

Axit = 1.02 Al3+

+ 0.63

0.968

-50

Axit = 1.06 Al3+

+ 0.59

0.964

-65
-5

Axit = 1.20 Al3+ + 0.28

Al3+ = 16,742.66 pH-6.753

0.930
0.589

-25

Al3+ =

388.35 pH-3.608

0.303

-50

Al3+

209.20 pH-3.192

0.390

Axit meq/l
Al3+
meq/l

pH
6.2.3

3+

Mi tng quan gia pH v hm lng S tng s trong t

Kt qu nghin cu t phn tim tng Niuziland v Gambia (hnh 8, 9) cho ta thy mi quan h gia
pH trong cc tng t t l nghch vi hm lng tng s S% trong tng t . cc tng Go (tng mt)
do hm lng S nh (Pyrit nh) d c tiu nc (b oxy ho) cng khng th chuyn thnh tng Jarosit.
tng k tip Gro hm lng S% c tng nhng khng ln y khi tiu nc c th xut hin Jarosit
nhng pH trong t khng h qu thp c. tng Pyrit (Gr) c hm lng S cao 1%. Khi tiu nc,
qu tr.nh oxy ho xut hin, t chuyn thnh rt chua, pH trong t h rt thp.

23

T PHN

Hnh 8 v 9: Biu mi tng quan gia pH v hm lng S tng s trong cc tng t.

7. S dng t phn
t phn chim phn ln trong cc loi t BSCL. Tuy nhin t phn l 1 loi t xu, t c kh
nng canh tc nng nghip. V th, vic s dng t phn sao cho hp l c nh hng ln n kinh t x
hi ca vng.
7.1

Khai thc th mnh ca cy trm

Trng rng Trm l mt trong nhng cch gip kinh t ngi dn pht trin, khng nhng th n cn l
mt trong nhng cch bo tn v gi mi trng tt hn, ph xanh nhng vng t b phn nng.
Mt d n s dng trm c hay trm c nh mt nguyn liu mi trong ch bin bt giy, g ghp gia
dng ang c kho st thc thi.Trm cng c th ch ra g bm lm vn p, hoc sn xut cn
ethanol. y l d n c trin khai trng trm trn nhng vng t nhim phn nng, v gii quyt
vic lm cho hn 150.000 h ngho BSCL.

24

T PHN

Thc trng ng bun. Do ngi dn khng hiu ht nhng ngun li m cy Trm mang li nn v li
ch trc mt h c nhng hnh ng khng tt. C th nh:

Ph trm trng la.

Bn lp t mt ca rng trm. y l lp t mn hu c lu cu sau nhiu nm canh tc trm
trn ln vi lp than bn, c mu en xm, chiu dy t 1 2m. Ti x Kin Bnh, huyn Tn Thnh, ni
phong tro bn t mt rng trm din ra si ng, ng Trng Vn Lc p Bc ng, cho bit t
nm 2008 nhiu doanh nghip TP.HCM n a phng mua t mt vi gi hn 100 triu ng/ha.
H a my o Kobe v xe ben n, o xung su t 2 2,5m, bc ht lp t en trn mt rng
trm ch i, ch cn tr li lp t st, t phn. Sau khi bc ht lp t mt, nh nng b hoang t v
khng cn trng trt c cy g, cng khng th th nui c do lp phn tri dy. Cc doanh nghip
mua lp t mt sn xut phn bn vi sinh hu c.
-

Cht trm non bn ci.

7.2

Nui trng try hi sn

Trong nhng nm gn y, vi nhiu n lc ng khch l, hng ngn ha t phn, t hoang ha, ngp
nc vng t gic Long Xuyn tr thnh vng trng im sn xut nng - ng nghip.
Trong ng nghip, ch yu l nui tm trn vng t b nhim phn nng do cc cng ty u t vo. Ban
u, y c xem l mt quyt nh kh mo him. Tuy nhin th by gi t c nhng thnh
cng ng k. Do c u t cng ngh cao v quan tm n vn mi trng sinh thi. M hnh
25

T PHN

trang tri cng pht trin kh mnh, hin s trang tri nui trng thy sn chim ti 40% tng s trang
tri ca ton vng, nhiu trang tri t gi tr sn xut trn 100 triu ng/ha.
Gii php s dng cng ngh sinh hc nui tm ti vng T gic Long Xuyn bc u khng
nh c hiu qu bn vng, bin vng t hoang ha v phn nng c bi n mt, vt li teo chn
thnh vng nui tr ph. Trong chuyn kho st mi y, B NN&PTNT rt ng tnh vi vic pht trin
vng nui tm ti khu vc T gic Long Xuyn thuc th x H Tin v 2 huyn Kin Lng, Hn t.

Nui tm TGLX.
7.3

Trng la nc

ng bng sng Cu Long vi 44% din tch l t phn, chim 1,68 triu ha, l vng canh tc kh khn
cho vic sn xut cy lng thc, c bit l cy la. Nh s pht trin ca khoa hc v k thut, nhiu
ging la mi khng phn, ngn ngy v ph hp iu kin sn xut c to ra gp phn a sn
lng la BSCL tng ln nhanh v n nh (nh AS996, OM2395, OM2717,...).

Thu hoch la TGLX

7. Tc ng n mi trng v con ngi

26

T PHN

8.1 Tch cc
Rng trm trn t phn ngp l mt h sinh thi bn vng, duy nht ph hp v hiu qu gn b v
mang nhiu li ch cho con ngi( l nguyn liu lam bt giay rt tt, cht lng g cao,...). Nhm bo
tn h sinh thi ny ch c con ng khi phc v pht trin rng trm trn t ngp phn.
Vic nghin cu v cc loi cy khng phn, nng sut cao, mang n kt qu l din tch t nng
nghip khng ngng c m rng thng qua khai hoang, ci to, c cu cy trng - vt nui c
chuyn dch theo hng sn xut hng ha, nng cao gi tr kinh t trn cng mt n v din tch. Nhiu
a phng tr thnh im sng v sn xut nng nghip.
Trong nhng nm va qua, hng ngn ha t hoang ha, ngp nc vng t gic Long Xuyn tr
thnh vng trng im sn xut nng - ng nghip. Kinh t pht trin lm thay i b mt nng thn,
i sng ca ngi dn c ci thin. Tuy nhin, mc thu nhp bnh qun u ngi ca ngi dn
BSCL mi t 12 triu ng/ngi/nm l cha cao v cha tng xng vi tim nng kinh t ca
vng. Cho n nay, tng din tch nui trng thy sn (nc l v nc mn) ca vng khong
560.000ha, d kin n nm 2010 s pht trin ln 645.000ha; tng din tch cy n qu hin c l
287.000ha, mc tiu n nm 2010 s t 340.000ha. lm c iu ny, BSCL cn c u t v
thy li, ging cy trng, vt nui, p dng cc tin b khoa hc - k thut hin i vo sn xut
C nhiu nng dn giu ln trn mnh t phn nh ng Vn Hin (T Hin, ch trang tri Anh
Huy)

T ph ng Vn Hin i thm rung bng xe hi.

8.2 Tiu cc
Trong xy dng cng trnh thy li, giao thng: Vic o t p nn ng giao thng, bao xuyn
qua vng t phn, xy dng cng ngn mn trong ma kh nhng vng t phn l mt trong nhng
nguyn nhn lm cho t phn tim tng b oxy ha thnh t phn hot ng v tc ng lm nh
hng xu n mi trng sng ca h ng thc vt ti y trong mt thi gian nht nh hoc lu di
nu khng c bin php gim thiu.
Vic cy i, phi rung,...trong trng la l mt trong nhng nguyn nhn lm suy thoi t. N lm cho
mc thy cp mt rung b st gim ng k, nhng ni c t phn tim tng v tng sinh phn nm
gn mt t d chuyn thnh phn hot ng, b oxy ha to ra nhng cht c.
27

T PHN

Vic khai thc cn kit lp t en s khin lp t phn tim tng c gii phng hot ng mnh, lm
thay i c tnh th nhng. V c th sau chng khng cn canh tc c na.
t phn c th c xem l loi t xu nhng do s thiu thc ca con ngi: s khai thc qu mc
rng trm (cht cy, ly i lp t mt,...), xy dng cng trnh, ....c th gy thoi ha t, nhim (t,
nc).
9. Ci to t phn
9.1

Bng bin php thu li

9.1.1

Dng nc l

L em li c tc ng tch cc v tiu cc. V mt tiu cc: l tc ng n nhn mng, c s h tng,

h thng canh tc v ma v, sinh hot, sn xut v giao lu ca dn c vng l. V mt tch cc: bi
lng ph sa, v sinh ng rung, ra phn, ti nguyn thy sn, ma l tr thnh mt c trng v
cnh quan, mi trng, sinh hot v vn ho ca vng ng Thp Mi.
t phn ph thuc rt nhiu vo mi trng xung quanh, nn hiu qu ci to ca cc vng nh b hn
ch, ch c tc dng trong mt s nm u, sau li b nhim phn li. Trong nhng nm qua vng t
phn rng ln T gic Long Xuyn c ci to. l nh h thng cng trnh kim sot l cho vng
TGLX, l c s dng trong ci to t phn, ngi ta dng lng l ln chy mt chiu, chy trc
tip vo t phn, ch sau vi nm c t trong t phn gim i ng k. l nhng kt qu rt cn
c nghin cu, rt ra nhng bi hc p dng cho nhng vng khc. Vi suy ngh nhng nh
nghin cu tm lc h thng cng trnh kim sot l (KSL) cho vng T gic Long Xuyn. Ta cng
c th gi phng php ny l phng php ra phn theo chiu ngang.
9.1.2

Dng nc m phn

C s khoa hc ca vn ny l cha mt lp nc trn mt rung. Lp nc trn mt rung c tc

dng ho tan v lm gim hm lng phn c trn mt rung v lp t mt, ng thi thng qua dng
thm ng a cc c t trong cc tng t xung tng nc ngm.
Theo nhiu th nghim ca GS.TSKH L Huy B (1982): t phn ngp nc thng xuyn s lm cho
cc c t trong t phn bin ng theo chiu hng c li cho cy trng, pH trong t s c nng
ln.
Qua th v s bin ng ca st trong t sau khi ngm trong nc ta thy: Giai on u hm lng
Fe2+ tng ln, hm lng Fe3+ gim do c s chuyn ho t st III thnh st II. Nu tip tc ngm nc th
n mt giai on nht nh c hm lng st II cng s gim.

28

T PHN

Hnh 11: (L Huy B 1982) Fe2+ trong t

khi ngp nc theo thi gian.

Hnh 10: (L Huy B 1982): Bin ng ca c

cht Fe+2, Fe+3 khi ngp nc

Cc nghin cu cng cho kt qu tng t, hm lng ca Al3+ v SO42- gim dn theo thi gian ngp
nc.
Tc dng ca vic dng nc ra phn ci to t c th hin rt r qua s bin i ca cc c t khi
t b ngp nc trnh by trn, ng nhin s gim hm lng cc c t trong t s ko theo s
tng gi tr ca pH trong t, nhiu kt qu nghin cu minh chng iu ny, kt qu v mi tng
quan gia cc c cht trong t phn cng minh chng iu . y chng ti xin trnh by r thm
mt kt qu nghin cu ca Ponnamperuma et al. 1973 v s thay i ca PH trong t trong qu trnh
t phn c ngp nc ngt.
Hnh 12:(L Huy B1982)
Bin i ca pH trong t
phn khi b ngp nc ngt
- t A Ongharak Thailan:
t phn pht trin hon ton
- t B Long M: t chua
mn cha pht trin hon ton
- t C Sariaya Philipin : t
phn mn cha pht trin hon ton
Tc gi nghin cu trn 3 loi t 3 nc khc nhau: Thi lan l t phn hot ng pht trin hon
ton.Vit Nam v Philipin l t phn mn pht trin cha hon ton. Qua kt qu nghin cu th hin
hnh 11 ta thy vic ngm t phn trong nc ngt c tc dng nng cao pH trong t ng k. c bit
29

T PHN

trong 2 tun u, mc bin i ca pH rt ln, sau mc tng ca pH c chm hn, nhng vn tip tc
tng cho ti 3 thng v hn 3 thng. Nh vy vi cc loi t phn, ch cn a nc vo rung ngm
trc khi gieo cy khong 2 tun l m bo an ton cho nhiu loi cy trng.
Qua th hnh 12 ta thy, pH trong t c ngp nc tng rt nhanh trong 2 tun u, sau mc
tng chm dn. Nh vy nc y ng vai tr trong vic lm gim nng phn trong t, ko theo
gim cc c cht v nc cn c tc dng ra phn, a phn thm xung cc tng su.
9.1.3 Bng tiu ngm

Dng nc l ci to phn v thc cht l ra phn theo phng php ra theo chiu ngang (ra mt),
hiu qu ra cao, chng ta cn mt lung l ln, chy mt chiu, chy trc tip vo vng t cn ci
to vi mt thi gian di.
Dng nc m phn, thc cht l ra phn theo chiu ng, dng nc ho tan, gim nng phn
v a phn ngm xung tng su nh dng thp v p lc ct nc.
Trong thc t sn xut khng phi ni no cng c l hoc c lng nc ngt ln, ngoi ra do t
phn c c im: hm lng st cao, kh nng thm rt km, nn hiu qu ra theo chiu ng rt hn
ch. Ngoi ra nhng vng t phn, mc nc ngm thng nng, cht lng nc ngm rt xu v
vy vic ci to t phn cng kh khn, hay b nhim phn li. khc phc nhng c im trn, trong
mt s trng hp ngi ta dng bin php tiu ngm ci to t phn.
9.2

Bng cc bin php khc

9.2.1

Bng bin php ho hc (bn vi).

Li ch ca vic bn vi cho t phn rt r rng:

CaCO3 + H2SO4 CaSO4 + H2O + CO2
Qua cc th 21 th hin kt qu nghin cu ca Maneewon et. al. v Charoenchamrat cheep etal.
(1982) trn t phn hot ng ti Thi Lan cho thy:
- Bn vi c tc dng thay i nng sut cy trng. Tuy nhin nu bn nguyn vi th tc dng khng r
rt v vy rt cn bn thm m v ln.
Nh vy v mt l lun cng nh thc tin, bn vi c tc dng ci to t phn, tuy nhin cn phi tnh
ton lng vi bn liu lng cho tng loi t v tng loi cy trng . Ngoi ra thi im bn vi
cng rt quan trng v cng cn phi bn kt hp thm m v c bit l ln, v trong t phn lng
m v ln d tiu thng t.

30

T PHN

Hnh 13: Mi quan h gia nng xut cy trng v lng vi, phn bncho t phn Thi
lan(Maneewon et al. 1982)
- Wiliams (1980) nghin cu v t tim tng Brunei ( khng c ma kh) thy tc dng rt ln
ca vi trong vic ci to t. Nng sut cy trng tng quan thun vi lng vi c bn.
9.2.2

Bng bin php ln lip

Kinh nghim lu i ca nhn dn vng phn Nam B l ln lip trng cy hoc gieo la. nhng
vng t phn c chiu dy tng t t mt n tng Jarosite hoc tng pyrite qu mng, mng hn
nhiu so vi su ca tng hot ng ca b r cy, hoc nhng ni c mc nc ngm cao gn mt
t, cy trng c th sinh sng v pht trin bnh thng, t t b ti nhim phn ta c th ln lip.
t ln lip c ra phn rt nhanh, chng ta c th tham kho kt qu nghin cu ca trng HNN
Thnh ph H Ch Minh. Kt qu theo di ghi nhn bng 26 :

31

T PHN

So snh s bin ng ca cc c cht t c ln lip v khng ln lip, thy rng :

Al+3: t ln lip gim nhanh hn t khng ln lip trong c 2 tng (-848 so vi - 435 ppm tng
mt v - 1010 so vi -413 ppm tng di). SO4-2: t ln lip tng mt gim nhanh hn t khng
ln lip (- 1300 so vi -900 ppm).
Chiu cao ln lip ph thuc vo loi t, loi cy trng, chiu su mc nc ngm. Chiu rng ca lip
c tnh ton da vo tn cy trng d nh gieo trng. Chiu rng v chiu su phn ly t ln lip
c tnh ton ph thuc vo chiu dy tng t c th ly, chiu rng ca lip, yu cu s dng phn
rnh sau khi ly t trong vic giao thng, nui trng thu sn.
9.2.3

Trng cy

Vic trng la ti ngp v trng mt s loi cy phn xanh h u (H0STylo, Aeschinono Americana)
u lm gim cc c t trong t phn. Ngoi ra cy trng cn c tc dng lm gim nhit mt t,
hn ch s bc phn t di tng su v mc nc ngm ln tng mt.
Ngoi ra, cn c cc bin php nh: Bn phn hu c, ra phn, cch lm t rung khng b x
phn,...

KT LUN
32

T PHN

T nhng tm hiu trn, ta c th bit c ngun gc ca t phn do u m c, tnh

cht ca t phn nh th no, tc ng ti mi trng ra sao v nhng bin php s
dng t phn hiu qu. Ngun gc ch yu to nn t phn l ion Fe 2+ v S trong t
nhin, bn cnh cn c mt lng c cht SO 42-,Al3+, tim tng trong t vi hm
lng kh cao nhng kh nng gy c ca chng cn ph thuc vo iu kin mi
trng v nhiu yu t khc. V vy cn ra nhng bin php c th ngn nga kh
nng gy c ca t phn cho cc loi sinh vt v mi trng. i vi nhng vng b
phn ho ta cn la chn ging cy trng thch hp cho nng sut cao ng thi phi i
i vi vic ci to t phn. i vi nhng vng ang c nguy c b nhim phn th phi
thng xuyn theo di, gim st v ngn chn nguy c nhim phn ca chng. i vi
nhng vng canh tc th phi c nhng bin php s dng hp l gp phn bo v ngun
ti nguyn t ni ring v mi trng sng ni chung. Ta phi c nhng bin php bo
v, kim sot vic s dng v khai thc t mt cch hp l.

33

T PHN

Ti liu tham kho

.1 www.scribd.com, ci to t phn.

.2 t phn v ci to t, NXB Lao ng H Ni 2005.

.3 Nhng vn v t phn Nam b, GS TSKH L Huy B,NXB HQG TP.HCM 2003.

.4 www.nongnghiep.vn, cht trm.

.5 vi.wikipedia.org ,t phn.

.6 http://www.sggp.org.vn, Khai ph T gic Long Xuyn.

34