Chng 6.

H tiu ha

89

H TIU HO
Mc tiu hc tp: 1. Bit c cc thnh phn ca h tiu ho. 2. Bit c c im cu to chung ca ng tiu ho.

I. i cng
H tiu ha l c quan c nhim v tiu ha v hp th thc n. Bt u t ming ni nhn thc n, tn cng hu mn ni thi cht cn b khng tiu ha c.

Hnh 13.1. H tiu ha T trn xung di h tiu ha gm c cc thnh phn sau: ming, hu, thc qun, d dy, rut non v Rut gi. Ngoi tr ming v hu c hnh dng c bit, cc phn cn li c dng hnh ng rng nn c gi l ng tiu ho. Ngoi cc thnh phn trn, h tiu ho cn c cc tuyn tiu ho l cc tuyn nc bt, gan v ty.

II. Cu to ca ng tiu ha
Ni chung ng tiu ho cu to gm cc lp t trong ra ngoi: - Lp nim mc: l lp biu m, tu theo chc nng m c loi biu m khc nhau. V d: thc qun ni d b nhit gy tn thng hay hu mn ni d b kch thch bi phn nn c cu to l lp biu m lt tng, trong khi d dy v rut non l biu m tr n ... - Lp di nim mc. - Lp c: gm tng vng trong v tng dc ngoi. - Tm di thanh mc.

Chng 6. H tiu ha
- Lp thanh mc: l phc mc tng, ch c phn ng tiu ho nm trong phc mc.

90

Hnh 13. 2. Cu to thnh ng tiu ha 1. Lp thanh mc 2. Tm di thanh mc 3. Lp c 4. Lp di nim mc 5. Lp nim mc

Chng 6. H tiu ha

91

MING
Mc tiu hc tp: 1. Bit cch Phn chia ming chnh v tin nh ming 2. M t cc thnh phn trong ming: rng, khu ci cng, khu ci mm, li. 3. Bit c v tr ca cc tuyn nc bt ming l phn u tin ca h tiu ho, cha li, rng, li v c cc l ca cc ng tuyn nc bt, gi vai tr quan trng trong vic nhai, nut, nm, ni, tit nc bt.

I. Gii hn
ming c gii hn pha trn l khu ci cng, pha sau v khu ci mm, pha di l sn ming, hai bn l m v mi. Pha trc ming thng vi bn ngoi qua khe ming, sau thng vi hu qua eo hng.

II. Cc phn ca ming

Cung rng li chia ming ra lm hai phn: phn hp pha trc ngoi l tin nh ming v phn ln pha trong sau l ming chnh. 1. Tin nh ming Tin nh ming l mt khoang hnh mng nga, c gii hn ngoi l m v mi, gii hn trong l cung rng li, thng ra bn ngoi qua khe ming. 2. ming chnh L phn pha sau cung rng li, thng vi hu qua eo hng. 2.1. Khu ci cng: khu ci cng hay vm khu ci l vch ngn gia mi v ming, c cu to gm phn xng do mm khu ci xng hm trn v mnh ngang xng khu ci to nn v lp nim mc dnh cht vo phn xng. 2.2 Khu ci mm: cn gi l mng khu ci. B sau khu ci mm t do, gia c li g nh ra. Khu ci mm ng eo hu khi nut v gp phn vo vic pht m, n c cu to bi nim mc, cn v c. Trong c khu ci li v khu ci hu to nn hai cung khu ci li v cung khu ci hu, gii hn h hnh nhn khu ci cha hnh nhn khu ci. 2.2.3. Li Rng: li l lp t chc x dy t che ph mm huyt rng ca xng hm trn v phn huyt rng ca xng hm di, len c vo gia cc rng v che ph mt phn thn rng. Nim mc ca li c nhiu mch mu, lin tc vi nim mc tin nh v ming chnh. Rng l mt cu trc c bit ct, x, nghin thc n. Mi ngi c hai cung rng cong hnh mng nga l cung rng trn v cung rng di. Trn mi cung rng c cc loi rng: rng ca, rng nanh, rng tin ci v rng ci. + Rng sa mc t 6 n 30 thng tui, c 20 rng. Trn mi na cung rng, t ng gia ra xa c 5 rng l 2 rng ca, 1 rng nanh v 2 rng ci. + Rng vnh vin thay th rng sa t khong 6 n 12 tui, c 32 rng. Trn mi na cung rng tng t c 8 rng l 2 rng ca, 1 rng nanh, 2 rng tin ci v 3 rng ci. Rng ci cui cng gi l rng khn, thng mc chm nht v c th gy nhng bin chng phc tp. Mi rng gm c ba phn: thn rng, c rng v chn rng, bn trong c bung ty.

Chng 6. H tiu ha

92

Hnh 13. 3. ming 1. Li g 2. Cung khu ci hu 3. Vm khu ci 4. Cung khu ci li 5. Mp mi 6. Li

2.4. Li: li l mt khi c di ng d dng, c bao ph bi nim mc li, nm trong ming chnh, c vai tr quan trng trong vic nhai, nut, nm, ni...

Hnh 13.4. Li 1. Thung lng np thanh mn 2. Hnh nhn khu ci 4. Np li np gia 5. Hnh nhn li 6. Rnh tn cng

3. L tt 7. nh li

- Hnh th ngoi: li c mt l mt lng li, pha sau mt nyc mt rnh hnh ch V nh pha sau, gi l rnh tn cng. nh ch V c mt h nh, gi l l tt, di tch ca ng gip li thi k phi thai.

Chng 6. H tiu ha

93

- Cu to ca li:Li c cu to gm 2 phn: khung li v cc c. - Thn kinh ca li gm c cc nhnh cm gic ca li tip nhn cm gic v gic, xc gic, thng nhit c nhiu dy thn kinh dn truyn l dy thn kinh hm di, dy thn kinh mt, dy thn kinh thit hu v dy thn kinh lang thang. Thn kinh vn ng cho cc c ca li l dy thn kinh h thit. 2.5. Cc tuyn nc bt: c 3 tuyn nc bt ln l tuyn mang tai, tuyn di hm v tuyn di li. Ngoi ra cn c nhiu tuyn nh nm ri rc di nim mc mi, m, khu ci... Chng tit ra nc bt, vo ming, gp phn tiu ho thc n v lm m nim mc ming.

Chng 6. H tiu ha

94

HU
Mc tiu hc tp: 1. Phn bit gii hn ca hu v i chiu hu ln ct sng. 2. M t c hnh th trong ca hu. 3. M t c cu to ca hu.

I. i cng
Hu l mt ng c mc khng c thnh trc, chy di t di nn s n ngang mc b di sn nhn (ngang mc t sng c th su), nm trc ct sng c, pha sau mi, ming v thanh qun. Pha trc hu thng vi mi, ming v thanh qun.

1. L mi sau

Hnh 13. 5. Hu nhn t sau 2. Hnh nhn khu ci 3. Ngch hnh l 4. Li

II. Hnh th trong

Hu c chia lm 3 phn l phn mi, phn ming v phn thanh qun. 1. Phn mi Cn gi l t hu, l phn hu sau mi, trn khu ci mm. - Pha trc: thng vi mi qua l mi sau. - Thnh sau: hi lm tng ng vi phn nn xng chm n cung trc t sng c th nht.

Chng 6. H tiu ha

95

- Thnh trn: l vm hu, nm di thn xng bm v phn nn xng chm. y c mt khi bch huyt ko di n tn thnh sau hu, gi l hnh nhn hu. tr em thng bch huyt hu hay b vim v khi vim gy cho tr s mi, tc mi, kh th. - Thnh bn: mi bn c mt l hu ca vi tai, nm sau xon mi di khong 1cm. Qua vi tai, hu thng vi tai gia. Xung quanh l hu vi tai c nhiu m bch huyt gi l hnh nhn vi, m khi vim, ph i c th lm bt l hu vi tai, gy ri lon thnh gic. 2. Phn ming hay khu hu Khu hu nm sau ming, i t b sau khu ci mm n b trn np thanh mn. - Pha trc thng vi ming qua eo hng. Eo hng c gii hn trn bi b sau khu ci mm, hai bn l cung khu ci li v pha di l rnh tn cng. Phn hu ca li ni vi sn np thanh mn bi cc np li np v thung lng np thanh mn. - Thnh sau ngang mc cung trc t sng c th nht n b di t sng c th ba. - Thnh bn c hai np nim mc t khu ci mm chy xung. Np trc l cung khu ci li do c cng tn to thnh, np sau l cung khu ci hu do c cng tn to nn. Gia hai cung khu ci li v khu ci hu l h hnh nhn, cha hnh nhn khu ci. Vng t hu v khu hu hnh thnh mt vng bch huyt 6 cnh: trn l hnh nhn hu, di l hnh nhn li, hai bn l hnh nhn vi v hnh nhn khu ci, c xem nh cc n tin tiu chng li s xm nhp ca vi khun vo c th 3. Phn thanh qun hay thanh hu Thanh hu nm sau thanh qun, t b trn sn np thanh mn n b di sn nhn, tng ng t t sng c th t n b di t sng c th su. - Thnh sau: lin tc vi phn ming trn. - Thnh trc: lin h mt thit vi thanh qun. + gia: t trn xung di l mt sau np thanh mn, l vo thanh qun v mt sau sn phu, sn nhn. + Hai bn l hai ngch hnh l, l hai rnh di nm hai bn l thanh qun, c gii hn ngoi l mng gip mng v sn gip, gii hn trong l np phu np, sn phu v sn nhn. D vt nu c thng mc li y. - Thnh bn: l nim mc lt mt trong mng gip mng v mnh sn gip.

III. Cu to ca hu
Hu c cu to t trong ra ngoi bi cc lp. 1. Lp nim mc Lt mt trong ca hu, lin tip vi nim mc mi, ming, thanh qun v thc qun... 2. Tm di nim mc To nn mc trong hu. Pha trn hi dy, dnh vo mt di nn s. 3. Lp c Gm lp c vng v lp c dc. 3.1. Ba c kht hu to thnh lp c vng bn ngoi: c kht hu trn, c kht hu gia v c kht hu di. 3.2. Hai c trm hu v vi hu, to thnh lp c dc bn trong hu.

Chng 6. H tiu ha

96

THC QUN
Mc tiu hc tp: M t c chc nng, kch thc, v tr, cu to v ba ch hp ca thc qun. Thc qun l ng dn thc n t hu n d dy, hnh tr dp trc sau, di khong 25cm, phi trn ni vi hu ngang mc t sng c 6, pha di thng d dy tm v, ngang mc t sng ngc 10.

Hnh 13. 6. Thc qun 1. Kh qun 2. ng mch ch 3& 4. Thc qun 5. C honh

V phng din gii phu hc, thc qun c chia lm 3 on: on c di khong 3cm; on ngc di khong 20 cm v on bng di khong 2 cm. Thc qun tng i di ng, dnh vi cc tng xung quanh bng cc cu trc lng lo. c, thc qun nm sau kh qun, i xung trung tht sau, nm pha sau tim, trc ng mch ch ngc; xuyn qua c honh vo bng, ni vi d dy. Lng thc qun c ba ch hp: - Ch ni tip vi hu, ngang mc sn nhn. - Ngang mc cung ng mch ch v ph qun gc tri. - L tm v. Thc qun c cu to t trong ra ngoi gm cc lp: - Lp nim mc l lp biu m lt tng khng sng. - Tm di nim mc: cha cc tuyn tit nhy.

Chng 6. H tiu ha

97

- Lp c gm tng vng trong, tng dc ngoi. Lp c thc qun gm hai loi l c vn on 1/3 trn v c trn 2/3 di. - Lp v ngoi l lp t chc lin kt lng lo thc qun on c v ngc, lp phc mc thc qun on bng.

Chng 6. H tiu ha

98

D DY
Mc tiu hoc tp: 1. Bit oc v tr hnh th ngoi v lin quan ca d dy. 2. M t c vng mch b cong v b v v ln. D dy l on phnh ra ca ng tiu ha, c nhim v d tr v tiu ha thc n. D dy l mt tng trong phc mc, nm tng trn mc treo kt trng ngang, vng thng v v di honh tri. Pha trn ni vi thc qun qua l tm v, pha di ni t trng qua l mn v. Hnh dng ch J, nhng thay i ty theo t th, thi im kho st, tnh trng ca d dy c cha ng thc n hay khng...

I. Hnh th ngoi

Hnh 13.7. D dy 1. Khuyt tm v 2. Phn y v 3. Phn tm v 4. Phn thn v 5. Phn mn v 6. Mn v 7. Khuyt gc

D dy c hai mt l mt rc v mt sau, hai b l b cong v ln bn tri, c khuyt tm v ngn cch y v vi thc qun v b cong v b bn phi c khuyt gc l ranh gii gia phn thn v v phn mn v. Ngi ta chia d dy thnh cc phn sau. 1. Tm v Chim din tch khong 5-6cm2, c l tm v thng vi thc qun, l tm v khng c c tht hay van, ch c mt np nim mc ngn cch gia d dy v thc qun. 2. y v Nm pha trn mt phng i qua l tm v, bnh thng cha khng kh. 3. Thn v

Chng 6. H tiu ha

99

Phn d dy di y v, c gii hn di l mt phng xin i qua khuyt gc. Phn thn v cha cc tuyn tit ra Axt clorohydric (HCl) v Pepsinogene 4. Phn mn v Gm c hang mn v hnh phu tit ra Gastrine v ng mn v c c rt pht trin. 5. Mn v Nm bn phi t sng tht lng 1, c l mn v thng vi t trng. Khc vi l tm v, l mn v c mt c tht tht s l c tht mn v. Khi c ny ph i gy nn bnh co tht mn v ph i hay gpk tr s sinh.

II. Lin quan

1. Thnh trc Phn trn lin quan thu gan tri, c honh, qua trung gian c honh lin quan phi, mng phi tri, mng ngoi tim v thnh ngc. Phn di lin quan vi thnh bng trc. 2. Thnh sau Phn trn lin quan c honh v hu cung mc ni, qua trung gian hu cung mc ni, d dy lin quan vi lch, ty, thn v tuyn thng thn tri. Phn di ca thnh sau lin quan mc treo kt trng ngang v qua trung gian mc treo kt trng ngang lin quan vi phn ln t trng, gc t hng trng v cc quai hng trng. 3. B cong v b C mc ni nh ni gia d dy, t trng vi gan. Gia hai l ca mc ni nh c vng mch b cong v b. 4. B cong v ln on y v lin quan c honh. on tip theo c mc ni v lch, ni d dy vi lch, cha cc ng mch v ngn. on cui cng c mc ni ln bm, gia hai l ca mc ni ln cha vng mch b cong v ln.

1. Gan

Hnh 13. 8. Lin quan mt trc d dy 2. D dy 3. Lch 4. Mc ni nh 5. Kt trng ngang

Chng 6. H tiu ha
III. Cu to

100

D dy cu to gm 5 lp t ngoi vo trong nh cc phn khc ca ng tiu ha: - Thanh mc tc l lp phc mc tng bao bc d dy. - Tm di thanh mc. - Lp c c ba lp t ngoi vo trong l c dc, c vng v c cho (ch hin din mt phn ca thnh d dy). - Tm di nim mc. - Lp nim mc cha cc tuyn ca d dy. Cc tuyn d dy gm nhiu loi, tit ra cc cht khc nhau va c vai tr bo v d dy nh cht nhy, va c vai tr tiu ha nh HCl nh men Pepsinogene... va c vai tr ni tit hay trung gian ha hc nh gastrin, histamin...hay yu t ni gip hp th sinh t B12.

IV. ng mch
ng mch d dy pht sinh trc tip hay gin tip t ng mch thn tng, trong ch yu l hai vng mch dc hai b cong v ln v v b: 1. Vng mch b cong v ln Do ng mch v mc ni phi (nhnh ca ng mch v t trng; ng mch v t trng l nhnh ca ng mch gan chung) v v mc ni tri (nhnh ca ng mch lch) to thnh. 2. Vng mch b cong v b Do ng mch v phi (nhnh ca ng mch gan ring) v v tri (nhnh ca ng mch thn tng) to thnh. Ngoi ra cn c cc ng mch v ngn; ng mch y v sau, ng mch cho tm v v thc qun. ng mch thn tng l mt nhnh ca ng mch ch bng nui dng gan, lch, d dy t trng v tu, chia lm ba nhnh: - ng mch v tri. - ng mch lch - ng mch gan chung

V. Bch huyt ca d dy
Bch huyt d dy c dn lu v 3 nhm sau: - Cc nt bch huyt d dy: nm dc theo b cong v b. - Cc nt bch huyt v - mc ni: nm dc vng mch b cong v ln. - Cc nt bch huyt tu lch nm mc ni v lch.

Chng 6. H tiu ha

101

LCH
Mc tiu hc tp: Bit c chc nng, v tr, hnh th ngoi ca lch. Lch l mt tng thuc c quan to huyt, l m chn hng cu gi v tham gia qu trnh min dch t bo, nhng v c lin quan mt thit v phng din gii phu v mt s bnh h tiu ha nn thng c m t vi h ny. Lch nm tng trn mc treo kt trng ngang, bn tri d dy, di honh tri. Trc ca lch l xng sn 10 bn tri. Lch c dng hnh thp ba mt, ba b, mt y, mt nh. Cc mt l mt honh, mt d dy v mt thn. y gi l mt kt trng (mt d dy, mt thn v y ca lch c th gi chung l mt tng). Trong cc b ca lch, c b trc hay cn gi l b trn c nhiu kha v s c khi lch ln, nh vy m chng ta c th phn bit lch vi cc tng khc khi khm lch. phn sau, mt d dy gn b di c rn lch cha cung lch c ng mch v tnh mch lch. Rn lch ni vi d dy bng mc ni v lch v vi ui ty bi mc ni ty - lch.

1. Mt thn

Hnh 13.9. Lch 2. B trc 3. Rn lch 4. Mt d dy

Chng 6. H tiu ha

102

GAN
Mc tiu hc tp: 1. M t c hnh th ngoi, cc dy chng cng nh cc phng tin c nh gan. 2. M t c mch mu ca gan. 3. M t c phn thu gan theo ng mch mt. 4. M t c ng dn mt ngoi gan. Gan l c quan quan trng khng nhng cho h tiu ha m cn c cc chc nng quan trng khc nh chc nng kh c, chuyn ha glucide, protide, lipid v.v... Gan l tng trong phc mc, nm tng trn mc treo kt trng ngang, di honh phi nhng ln sang thng v v di honh tri.

I. Hnh th ngoi
Gan c hnh dng nh na qu da hu, c hai mt v mt b 1. Mt honh Li p st c honh, c bn phn:

Hnh 13.10. Gan (mt honh) 1. Dy chng vnh 2. Dy chng lim 3. Dy chng trn - Phn trn lin quan phi v mng phi phi, tim v mng ngoi tim, phi v mng phi tri. - Phn trc lin quan thnh ngc trc. hai phn trn v trc, dy chng lim bm vo gan chia gan lm hai phn: bn phi thuc thy gan phi v bn tri thuc thu gan tri. - Phn phi lin quan thnh ngc phi. - Phn sau c vng trn, l ni khng c phc mc che ph. y gan c treo vo c honh bi dy chng honh gan. 2. Mt tng Phng, lin quan vi cc tng khc nh d dy, t trng ... C ba rnh to thnh hnh ch H. - Rnh bn phi c hai phn: trc l h ti mt, sau l rnh tnh mch ch di.

Chng 6. H tiu ha

103

- Rnh bn tri gm hai phn: trc l khe dy chng trn, sau l khe ca dy chng tnh mch. - Rnh nm ngang l ca gan cha cung gan v cc nhnh ca n. Rnh ch H chia mt tng thnh 4 thu l thy tri, thy phi, thy vung v thy ui. 3. B di ngn cch phn trc mt honh vi mt tng. C hai khuyt l khuyt ti mt v khuyt dy chng trn gan.

Hnh 13. 11. Mt tng ca gan 1. Dy chng trn 2. Thy vung 3. n kt trng 4. Dy chng tnh mch 5. Tnh mch ch di 6. Ti mt

II. Cc dy chng v cc phng tin c nh gan

1. Tnh mch ch di Dnh vo gan v c cc tnh mch gan ni ch m gan vi tnh mch ch di. 2. Dy chng vnh Gm hai np phc phc i t phc mc thnh n gan. gia hai l xa ri nhau gii hn nn vng trn. Hai bn hai l tin gn nhau to thnh dy chng tam gic phi v tri. 3. Dy chng lim Ni mt honh ca gan vo thnh bng trc v c honh. 4. Mc ni nh Ni gan vi d dy v t trng, b t do ca mc ni nh cha cung gan. 5. Dy chng trn gan L di tch tnh mch rn thi k phi thai, nm gia hai l ca dy chng lim i t rn n gan. 6. Dy chng tnh mch L di tch ca ng tnh mch thi k phi thai, i t tnh mch ca tri n tnh mch ch di.

Chng 6. H tiu ha
III. Mch mu ca gan

104

Khc nhng c quan khc, gan khng nhng nhn mu t ng mch l ng mch gan ring m cn nhn mu t tnh mch l tnh mch ca. 1. ng mch gan ring ng mch gan chung l nhnh tn ca ng mch thn tng, sau khi cho nhnh ng mch v t trng i tn thnh ng mch gan ring, chy ln trn n ca gan chia thnh hai ngnh phi v tri nui dng gan. 2. Tnh mch ca Tnh mch nhn hu ht mu t h tiu ha cng nh t lch n gan trc khi vo h thng tun hon chung. Tnh mch ca do tnh mch lch hp vi tnh mch mc treo trng trn to thnh, chy ln ca gan chia hai ngnh phi v tri. Trn ng i tnh mch ca nhn rt nhiu nhnh bn nh tnh mch ti mt, cc tnh mch rn, tnh mch v tri, tnh mch v phi, tnh mch trc mn v v tnh mch trc trng trn... n ca gan, tnh mch ca chia ra hai ngnh l ngnh phi v ngnh tri chy vo na gan phi v na gan tri. Trong trng hp tnh mch ca b tc gy tng p lc tnh mch ca gy ra nhiu hu qu nghim trng nh bng bng, trng tnh mch thc qun, tr... Cc biu hin trn l do mu t tnh mch ca qua gan b hn ch nn i qua cc vng ni gia h ca v h ch: - Vng ni thc qun do tnh mch v tri thuc h ca ni vi tnh mch thc qun l nhnh ca tnh mch n thuc h ch. Khi tng p lc tnh mch ca to nn hin tng trng tnh mch thc qun. - Vng ni trc trng do tnh mch trc trng trn l nhnh ca tnh mch mc treo trng di thuc h ca ni vi nhnh trc trng gia, nhnh trc trng di l nhnh ca tnh mch chu trong thuc h ch. Khi tng p lc tnh mch ca to nn tr. - Vng ni quanh rn do tnh mch dy chng trn thuc h ca ni vi tnh mch thng v trn, di v ngc trong thuc h ch. ng mch gan ring, tnh mch ca cng ng mt ch to nn cung gan nm gia hai l mc ni nh. Lin quan gia ba thnh phn ny nh sau: tnh mch ca nm sau; ng mch gan ring nm pha trc bn tri; ng mt ch nm pha trc bn phi. Ba thnh phn chy chung vi nhau v ln lt phn chia thnh cc nhnh nh dn v tn cng khong ca. 3. Cc tnh mch gan Gm ba tnh mch l tnh mch gan phi, tnh mch gan gia v tnh mch gan tri. Cc tnh mch ny dn mu t gan v tnh mch ch di.

IV. Phn thy gan theo ng mch mt

Do yu cu phu thut, cc nh gii phu nghin cu phn chia gan thnh cc phn nh hn. Hin ti c nhiu cch phn chia gan theo phn thu, cc tc gi u da vo s phn chia ca ng mt trong gan phn chia gan thnh cc phn thu. Sau y l cch phn chia gan theo Tn Tht Tng. Cc thy v phn thy c xc nh bng cc khe, trong ch c mt khe c nht l khe lin phn thu tri l c tht trn b mt ca gan. 1. Khe gia gan - mt honh i t khuyt ti mt n b tri tnh mch ch di. - mt tng i t gia h ti mt n b tri tnh mch ch di. Khe gia chia gan thnh hai na l gan phi v tri, trong khe gia c tnh mch gan gia. 2. Khe lin phn thy phi T b phi tnh mch ch di song song b phi ca gan, cch b ny ba khot ngn tay, khe cha tnh mch gan phi. Khe lin phn thu phi chia gan phi thnh hai phn thy l phn thu sau v phn thu trc.

Chng 6. H tiu ha

105

3. Khe lin phn thy tri - Mt honh, khe l ng bm dy chng lim. - Mt tng, khe tng ng vi rnh dc tri. Khe lin phn thu tri cha tnh mch gan tri, chia gan tri thnh hai phn thy l phn thu gia v phn thu bn. 4. Khe ph gia thy phi Thng khng r rng, chia phn thy trc thnh h phn thy V v VIII, v phn thy sau thnh h phn thy VI v VII. 5. Khe ph gia thy tri mt honh i t b tri ca tnh mch ch di n 1/3 sau v 2/3 trc b di ca gan tri. mt tng: i t u tri ca gan n ni 1/3 sau v 2/3 trc b di ca gan tri. Khe ny chia phn thy bn thnh h phn thy II v III, cn h phn thy I tng ng vi thy ui.

Hnh 13.12. Cc h phn thy ca gan

V. ng mt
Mt c thnh lp trong gan, vo cc tiu qun mt, sau v cc ng mt gian tiu thy, t y ln lt c vn chuyn n cc mch mt ln hn cui cng tp trung vo hai ng gan phi v gan tri, hai ng ny hp nhau li thnh ng gan chung. ng gan chung hp vi ng ti mt thnh ng mt ch. Ngi ta thng chia ng dn mt thnh hai phn l ng dn mt ngoi gan v trong gan. 1. ng mt trong gan L cc ng mt h phn thu v phn thu nm trong nhu m gan. 2. ng mt ngoi gan Gm ng mt chnh v ph. 2.1. ng mt chnh: gm ng gan v ng mt ch nht.

Chng 6. H tiu ha

106

- ng gan gm ng gan phi v ng gan tri hp thnh ng gan chung. - ng mt ch do ng gan chung hp vi ng ti mt to thnh. Trc khi vo t trng, ng mt ch cng vi ng tu chnh to nn bng gan tu, c c vng bng gan tu ngn khng cho tro ngc dch t trng vo ng mt ch v ng tu chnh. 2.2. ng mt ph: gm ti mt v ng ti mt - Ti mt l ni d tr mt, hnh qu l nm mt tng ca gan. Gm c mt y, mt thn v mt c ni vi ng ti mt. - ng ti mt ni gia ti mt v ng mt ch.

Hnh 13.13. ng mt ngoi gan 1. ng gan phi 2. C ti mt 3. Thn ti mt 4. y ti mt 5. T trng 6 Nh t b 7. 8. Nh t ln 9. ng gan tri 10. ng gan chung 11. ng ti mt 12. ng mt ch 13. T trng 14. ng ty chnh 15. Bng gan ty

Chng 6. H tiu ha

107

T TRNG V TY
Mc tiu hc tp: 1. M t c hnh th ngoi ca khi t ty. 2. M t c lin quan ca khi t tu. 3. Bit c mch mu nui dng t trng v u tu. T trng v tu l hai phn ca h tiu ho c lin quan cht ch vi nhau v gii phu, sinh l cng nh bnh l. V vy mc d ty l mt tuyn tiu ho nhng thng c nghin cu chung vi t trng, l on u ca rut non vi danh xng l khi t ty.

I. T trng
T trng l on u tin ca rut non, di khong 25cm, hnh ch C m ly u ty v c c nh vo thnh bng sau bi mc dnh t ty. T trng c chia lm 4 phn, t trn xung di l: - Phn trn: i ra sau, 2/3 u l phn di ng ca t trng, phnh ra hnh c hnh c gi l hnh t trng, thng d dy qua l mn v. - Phn xung: chy dc bn phi ct sng. Ch tip gip phn trn gi gc t trng trn, tip gip phn ngang l gc t trng di. - Phn ngang: chy ngang qua ct sng t phi sang tri. - Phn ln: hng ln trn sang tri, tip ni vi hng trng, ch l gc t hng trng. Gc t hng trng c treo vo c honh bi c treo t trng. T trng c cu to gm 5 lp nh cc phn khc ca rut non l lp nim mc tit ra nhiu men tiu ha tiu ha thc n, c bit thnh trong ca phn xung, lp nim mc c hai nh li vo lng rut l gai t b trn (ni vo ca ng ty ph), gai t ln di ni vo ca ng mt ch v ng ty chnh.

II. Ty
Tu l mt tuyn va ni tit v ngoi tit, l tng b thnh ho v c xem nh nm sau phc mc. Hnh ci ba nm ngang gm ba phn: - u tu hnh vung, pha di tch mt mm l mm mc. Gia u tu v thn tu c khuyt ty. - Thn tu chy t u ty bng qua trc ct sng v pha tri. - ui ty tip theo thn ty, di ng nm trong mc ni ty - lch. Tu cu to bi cc tiu thy v cc o ty. - Tiu thy cha cc tuyn ty c vai tr ngoi tit, tit ra dch ty. Dch ty c tit ra v cc ng nh sau tp trung v hai ng ln l ng ty chnh hp vi ng mt ch to thnh bng gan ty v vo t trng gai t ln; ng ty ph v t tng gai t b. - o ty ng vai tr ni tit, tit ra cc hormone ty: Insuline, Glucagon...c vai tr trong chuyn ha ng.

III. Lin quan ca t trng v ty

1. Lin quan vi phc mc Mt sau t trng v ty c c nh vo phc mc thnh sau bi mc dnh t ty. Mt trc c r mc treo kt trng ngang.

Chng 6. H tiu ha

108

Hnh 13. 14. T trng v ty tng 1. Ty tng 2. ng mch thn tng 3. Tuyn thng thn 4. Thn tri 5. B mch mc treo trng trn 6. T trng

2. Lin quan cc tng Mt sau lin quan vi thn v thng thn phi, niu qun phi, tnh mch ch di, ct sng, ng mch ch bng, thn v tuyn thng thn tri. Mt trc lin quan ch yu gan, d dy (qua trung gian hu cung mc ni) v cc quai hng trng, hi trng. Ring ui ty nm trong mc ni ty lch nn lin quan vi lch v cung lch.

IV. Mch mu nui dng t trng v ty

1. Mch mu nui dng t trng v u ty Pht sinh t ng mch t tu trn (nhnh tn ca ng mch v t trng) v ng mch t tu di (nhnh bn ca ng mch mc treo trng trn). Hai ng mch trn ni vi nhau vng theo khi t tu v cho cc nhnh nui dng t trng, u tu. 2. Mch mu nui dng thn v ui ty Ch yu pht sinh t ng mch lch, gm cc nhnh ty lng, ty ln, ty ui v ty di.

Chng 6. H tiu ha

109

HNG TRNG - HI TRNG

Mc tiu hc tp: 1. M t c hnh th ngoi, kch thc v cu to ca hng trng v hi trng. 2. M t c ng mch mc treo trng trn. Hng trng v hi trng l phn di ng ca rut non, bt u t gc t hng trng bn tri t sng ngc 12 n gc hi manh trng h chu phi, nm tng di mc treo kt trng ngang.

I. Kch thc
Hng trng v hi trng di khong 6 m, ng knh gim dn t trn xung di, ng knh 3 cm on u hng trng v 2 cm on cui hi trng.

Hnh 13.15. Rut non 1. Mc ni ln 2. Kt trng ngang 3. Rut non 4. Ti phnh kt trng 5. Di c dc

Hng trng v hi trng cun li thnh cc cun hnh ch U gi l quai rut. C t 14 n 16 quai. Cc quai rut u sp xp nm ngang, cc quai rut cui thng ng. Phn cui hi trng thng vi rut gi qua l hi manh trng, y c van hi manh trng. Vo khong 2% dn s, b t do ca hi trng v cch gc hi manh trng khong 80 cm c mt ti tha di khong 5 cm gi l ti tha hi trng, l di tch ca ng non hong thi k phi thai.

II. Cu to ca hng trng v hi trng

T trong ra ngoi, cu to ca hng trng v hi trng gm 5 lp nh cu to chung ca ng tiu ha

Chng 6. H tiu ha

110

Hnh 13.16. Cu to thnh ng tiu ha 1. Lp thanh mc 2. Tm di thanh mc 3. Lp c 4. Lp di nim mc 5. Lp nim mc

III. Lin qian

1. Lin quan vi phc mc hng trng v hi trng c treo vo phc mc thnh sau bi mc treo rut. Mc treo rut gm hai l phc mc cha mch mu v thn kinh. Ch dnh ca phc mc thnh bng sau gi l r mc treo. B rut c mc treo rut bm vo l b mc treo, b rut i din vi b mc treo l b t do. 2. Lin quan vi cc c quan ln cn Hng trng v hi trng chim phn gia ca phc mc. - Pha trc c mc ni ln che ph, qua mc ni ln lin quan thnh bng trc. - Pha sau lin quan vi cc thnh phn sau phc mcnh ct sng, ng mch ch bng v tnh mch ch di gia, hai bn l thn v niu qun, mch mu sinh dc... - Pha trn vi kt trng ngang v mc treo kt trng ngang. - Hai bn l kt trng ln v xung. - Pha di l kt trng sigma, bng quang, trc trng v t cung (ph n).

IV. Mch mu
1. ng mch mc treo trng trn ng mch mc treo trng trn l nhnh ca ng mch ch bng, chy trc phn ngang t trng i vo hai l ca mc treo rut, tn cng bng ng mch hi trng cch gc hi manh trng khong 80 cm. Trn ng i cho cc nhnh bn: - V pha tri ca ng mch cho cc nhnh bn nui dng hng trng v hi trng. - V pha phi cho cc nhnh: + ng mch t tu di ni vi ng mch t tu trn (nhnh ca ng mch v t trng) nui dng u tu v t trng. + ng mch kt trng gia: cho nhnh ni vi ng mch kt trng tri (ca ng mch mc treo trng trn) nui dng kt trng ngang (i khi khng c ng mch kt trng gia). + ng mch kt trng phi.

Chng 6. H tiu ha
+ ng mch hi kt trng: nui dng hi trng, kt trng ln, manh trng v rut tha.

111

Hnh 14. 16. ng mch mc treo trng trn 1. ng mch mc treo trng trn 2. Cc nhnh ng mch cho hng trng v hi trng 3. ng mch hi kt trng 4. ng mch kt trng phi 5. ng mch kt trng gia.

2. Tnh mch Cc nhnh tnh mch ca hng trng v hi trng v tnh mch mc treo trng trn nm bn phi ng mch mc treo trng trn, tnh mch ny hp tnh mch lch to thnh tnh mch ca.

Chng 6. H tiu ha

112

RUT GI
Mc tiu hc tp: 1. Bit c phn on, hnh th ngoi v cc yu t phn bit rut gi vi rut non. 2. Bit c lin quan v cu to ca rut gi. 3. Bit c mch mu nui dng rut gi. Rut gi l on cui cng ca ng tiu ha, hnh ch U ngc. Di khong 1.5 - 2 m, pha trn ni vi hi trng qua l hi manh trng c van hi manh trng. C nhim v tip nhn cc thc n khng tiu ha c (cht x...), mt s vi khun rut gi c th sn xut cc vitamin cho c th, hp th nc v to nn phn thi ra ngoi.

Hnh 13. 17. Rut gi 1. Kt trng ln 2. Rut tha 3.Kt trng ngang 4. Mc treo kt trng ngang 5. Kt trng xung 6. Mc treo rut 7. Kt trng sigma 8. Trc trng

I. Phn on rut gi
Rut gi gm c bn phn: - Manh trng v rut tha. - Kt trng gm c kt trng ln, kt trng ngang, kt trng xung v kt trng sigma - Trc trng. - ng hu mn v tn cng l hu mn.

Chng 6. H tiu ha
II. Hnh th ngoi

113

Ngoi tr trc trng, rut tha v ng hu mn c hnh dng c bit, cc phn cn li ca rut gi c cc c im v hnh th ngoi sau y gip ta phn bit vi rut non. - Ba di c dc: i t gc rut tha n kt trng sigma. - Cc ti phnh kt trng. - Cc ti tha mc ni.

III. V tr, hnh dng v lin quan ca cc phn ca rut gi

1. Manh trng L phn i trng nm di van hi manh trng, nm h chu phi, di 6 - 7cm v ng knh khong 7cm.

Hnh 13. 18. Manh trng v rut tha 1. Kt trng ln 2. Hi trng 3. L rut tha 4. Rut tha 5. Manh trng

2. Rut tha Hnh con giun di 3 - 13 cm, pht xut t b trong ca manh trng, ni gp nhau ca ba di c dc. Rut tha hng xung di, lng rut tha thng vi lng manh trng bng mt l l l rut tha. 3. Kt trng L phn tip theo ca i trng hnh ch U ngc m ly hng trng v hi trng, ngi ta chia lm bn on. 3.1. Kt trng ln: nm bn phi ca bng, dnh vo thnh bng sau bng mc dnh kt trng ln. T di i ln trn n di gan th gp gc to nn gc gan hay gc kt trng phi, ni tip vi kt trng ngang. 3.2. Kt trng ngang: chy t phi sang tri, hi ln trn n di lch to nn gc lch hay gc kt trng tri. Kt trng ngang c treo vo thnh bng sau bng mt mc treo gi mc treo kt trng ngang. Mc treo kt trng ngang chia phc mc thnh hai tng, tng trn mc treo kt trng ngang cha gan lch d dy v tng di mc treo kt trng ngang cha hng, hi trng... pha trc kt trng ngang c mc ni ln i t b cong v ln chy xung di che ph hng - hi trng sau ln ln trn bm vo kt trng ngang. 3.3. Kt trng xung: nm bn tri bng. Cng ging bn phi, kt trng xung dnh cht vo thnh bng sau bng mc dnh kt trng xung. h chu tri th kt trng xung c ni tip bng kt trng sigma.

Chng 6. H tiu ha

114

3.4 Kt trng sigma: C dng hnh ch sigma, chiu di rt thay i, treo vo thnh bng sau bng mc treo kt trng sigma. 4. Trc trng L phn i trng nm h chu, trc xng cng, sau bng quang, tin lit tuyn, ti tinh nam; t cung v m o n. Di khong 15-20cm, phn trn phnh to gi l bng trc trng, phn di hp l ng hu mn. - Trc trng c cu to nh cc phn khc ca i trng, tuy nhin khng c ti tha mc ni v ti phnh kt trng. - Phc mc ch che ph 2/3 trn ca trc trng nh vy c mt phn trc trng nm ngoi phc mc. - Lp c gm c dc ngoi, c vng trong. Lp c vng pht trin mnh hu mn to thnh c tht trong, l mt loi c khng t v lun lun tnh trng co tht, ngoi tr khi trung i tin. Ngoi ra hu mn cn c c tht ngoi l mt lp c vn do c nng hu mn to thnh. - Tm di nim mc cha mch mu v thn kinh thng to thnh m ri, trong cc m ri tnh mch thng b gin gy bnh tr.

13. 19. Trc trng v hu mn 1. Tng c vng ca trc trng 2. Tng c dc 4. C nng hu mn 5. C tht ngoi 6. Lng trc trng 7. Ct hu mn 8. Xoang hu mn 9. Dy chng 10. Van hu mn 11. Hu mn 12. Vng lc 13. ng lc

- Lp nim mc: bng trc trng to nn cc np bn nguyt, cn ng hu mn lp nim mc c ni phn da ca hu mn. Ranh gii hai phn ny l ng lc, trn ng lc nim mc to thnh cc ct li vo lng hu mn l ct hu mn, cc ct ni lin nhau y bng cc np nim mc l van hu mn. Khong gia cc ct to thnh cc ti l cc xoang hu mn, ni y c ming vo ca cc tuyn hu mn, khi b vim nhim gy nn p xe v l nguyn nhn ca d hu mn.

Chng 6. H tiu ha
VI. Mch mu rut gi

115

Da vo phi thai v mch mu ngi ta chia rut gi lm hai phn phi v tri m ranh gii l ch ni 1/3 phi v 1/3 gia kt trng ngang. 1. Mch mu kt trng phi ng mch nui dng kt trng phi gm nhng nhnh bn ca ng mch mc treo trng trn l ng mch kt trng gia, ng mch kt trng phi v ng mch hi kt trng. 2. Mch mu kt trng tri ng mch nui dng kt trng tri pht sinh t ng mch mc treo trng di. ng mch mc treo trng di l nhnh ca ng mch ch bng, chy trong hai l ca mc dnh kt trng tri v mc treo kt trng sigma, tn cng bng ng mch trc trng trn. Trn ng i, ng mch mc treo trng di cho cc nhnh bn l ng mch kt trng tri ni vi ng mch kt trng gia (hay ng mch kt trng phi) v cc ng mch kt trng sigma. Ngoi ra, trc trng v ng hu mn cn nhn mu t ng mch trc trng gia v di, xut pht t ng mch chu trong.

Chng 6. H tiu ha

116

THN KINH V BCH MCH CA NG TIU HO

Mc tiu hc tp: Bit c c im chung ca thn kinh v bch mch ng tiu ho.

I. Thn kinh ca ng tiu ha

ng tiu ho cng nh gan v tu c chi phi bi cc dy thn kinh lang thang, cc dy thn kinh tng ln, tng b, tng di v mt s nhnh ca cc dy thn kinh gai sng cui cng. Dy thn kinh lang thang (X) pht xut t hnh no, qua l tnh mch cnh chy trong bao cnh n trung tht chy sau cung phi n trc thc qun, an cho nhau to thnh m ri thc qun. T m ri ny cho nhng nhnh bn chi phi thc qun v hai thn tn cng l thn trc (ngun gc dy thn kinh lang thang tri) v thn sau (ngun gc dy thn kinh lang thang phi) i cng vi thc qun n d dy. Khi n d dy, thn trc cho mt nhnh bn l nhnh gan chi phi cho gan, phn cn li chia nhng nhnh vo thnh trc d dy chi phi cho d dy. Thn sau cng cho nhnh bn l nhnh tng n hch tng, cng vi cc dy thn kinh tng ln v tng b to nn m ri tng t cho cc nhnh i n cc m ri khc trong bng nh m ri mc treo trng trn... cui cng chi phi cho cc phn khc ca ng tiu ho. Cc dy thn kinh tng: pht sinh t cc hch giao cm ngc cui, i qua c honh n m ri tng, cui cng n chi phi cho cc c quan trong phc mc. Ngoi ra cn c cc nhnh giao cm pht sinh t cc hch giao cm tht lng v cc nhnh i giao cm pht sinh t cc dy thn kinh gai sng cui cng. Xt v phng din c nng th thn kinh h tiu ho c th tm tt nh sau: 1. Phn i giao cm Do dy thn kinh lang thang (X) v mt s nhnh ca on ty cng c vai tr tng cng hot ng ca h tiu ha l tng co bp, tng bi tit 2. Phn giao cm gm cc si giao cm pht sinh t cc hch giao cm ngc v tht lng. C vai tr lm gim hot ng ca h tiu ha. 3. Phn cm gic tng Cc xung ng cm gic ca cc c quan tiu ho c dn truyn qua cc si hng tm ca cc dy thn kinh trn i n tu gai v v no.

II. Bch huyt ca cc c quan trong phc mc

Bch huyt dn lu v cc nt (hch) bch huyt nm theo cc mch mu, cui cng v ng ngc. T bng, ng ngc i qua c honh ln trung tht sau, n nn c vng ra trc bch huyt vo ch gp nhau ca tnh mch cnh trong v tnh mch di n tri to thnh tnh mch tay u tri h thng n tri. Do cc ung th ca ng tiu ho c th di cn n cc hch thng n tri.