Dng 1: Tn sc nh sng

1. S tn sc nh sng .
a. Kin thc:
- Tn sc nh sng l hin tng mt chm nh sng phc tp b phn tch thnh cc chm nh sng n
sc.
- Nguyn nhn ca hin tng tn sc l do chit sut ca mi trng bin thin theo mu sc nh sng,
v tng dn t mu n mu tm.
Bc sng nh sng trong chn khng: =c.T =
f
c
; vi c = 3.10
8
m/s.
Bc sng nh sng trong mi trng: =vT=
n nf
c
f
v

.
- Khi truyn t mi trng trong sut ny sang mi trng trong sut khc vn tc truyn ca nh
sng thay i, bc sng ca nh sng thay i nhng tn s (chu k, tn s gc) ca nh sng
khng thay i.
- Trong mt s trng hp, ta cn gii cc bi ton lin quan n cc cng thc ca lng
knh:
+ Cng thc tng qut:
- sini
1
= n sinr
1
- sini
2
= n sinr
2
- A = r
1
+ r
2
- D = i
1
+ i
2
A
+ Trng hp gc chit quang A v gc ti i
1
u nh ( 10
0
), ta c cc cng thc gn ng:
i
1
= nr
1
; i
2
= nr
2
; A = r
1
+ r
2
; D = A(n 1); D
min
= A(n 1).
+Gc lch cc tiu:
D
min

1 2
min 1
1 2
2
2
A
r r
D i A
i i

'

+Cng thc tnh gc lch cc tiu:

min
sin sin
2 2
D A A
n
+

iu kin c phn x ton phn: n
1
> n
2
i > i
gh
vi sini
gh
=
2
1
n
n
1
Vi nh sng trng:
tim do
tim do
n n n

'

- Trong mt s trng hp khc, ta cn gii mt s bi ton lin quan n nh lut phn x:
i = i, nh lut khc x: n
1
sini
1
= n
2
sini
2
.
b.Bi tp:
Bi 1 . Bc sng ca nh sng trong khng kh l 0,64 m. Tnh bc sng ca nh sng trong
nc bit chit sut ca nc i vi nh sng l
4
3
.
Gii Bi 1. Ta c: Trong khng kh =cT
Trong nc: =vT

'
cT
n
vT

=
0, 64.3
0, 48
4 n

( m)
Bi 2 . Mt nh sng n sc c bc sng ca n trong khng kh l 0,6 m v trong cht lng trong
sut l 0,4 m. Tnh chit sut ca cht lng i vi nh sng .
Gii Bi 2. Ta c: =
n

n =
'

= 1,5.
Bi 3 . Mt chm nh sng hp, n sc c bc sng trong chn khng l = 0,60 m. Xc nh chu k,
tn s ca nh sng . Tnh tc v bc sng ca nh sng khi truyn trong thy tinh c chit
sut n = 1,5.
Gii Bi 3. Ta c: =cT T =
6
14
8
0, 6.10
0, 2.10 ( )
3.10
s
c

=2.10
-15
(s)
f =
1
T
= 5.10
14
Hz; v =
n
c
= 2.10
8
m/s; =
n

=
0, 6
1, 5
=0,4 m.
Bi 4 . Mt lng knh c gc chit quang l 60
0
. Bit chit sut ca lng knh i vi nh sng l 1,5.
Chiu tia sng mu vo mt bn ca lng knh vi gc ti 60
0
. Tnh gc lch ca tia l so vi tia ti.
Gii Bi 4. Ta c: sinr
1
=
1
sini
n
=
3
0773
3
r
1
= 35
0
16 r
2
=A r
1
=60
0
- 35
0
16=24
0
44
sini
2
= nsinr
2
= 1,5.sin24
0
44 = 0,6276 i
2
= 38
0
52 D = i
2
+ i
2
A = 38
0
52
Bi 5 . Mt lng knh thy tinh c gc chit quang A = 60
0
, c chit sut i vi tia l 1,514; i vi
tia tm l 1,532. Tnh gc lch cc tiu ca hai tia ny.
Gii Bi 5. Vi tia : sin
2
min
A D
d
+
= n
d
sin
2
A
= sin49,2
0

2
min
A D
d
+
= 49,2
0
D
dmin
= 2.49,2
0
A =
38,4
0
= 38
0
24.
2
Vi tia tm: sin
2
min
A D
t
+
= n
t
sin
2
A
= sin50
0

2
min
A D
t
+
= 50
0
D
tmin
= 2.50
0
A = 40
0
.
Bi 6 . Mt lng knh thy tinh c gc chit quang A = 4
0
, t trong khng kh. Chit sut ca lng knh
i vi nh sng v tm ln lt l 1,643 v 1,685. Chiu mt chm tia sng song song, hp gm hai
bc x v tm vo mt bn ca lng knh theo phng vung gc vi mt ny. Tnh gc to bi tia
v tia tm sau khi l ra khi mt bn kia ca lng knh.
Gii Bi 6. Vi A v i
1
nh ( 10
0
) ta c: D = (n 1)A. Do : D
d
= (n
d
= 1)A; D
t
= (n
t
1)A.
Gc to bi tia l v tia l tm l: D = D
t
D
d
= (n
t
n
d
)A = 0,168
0
10.
Bi 7 . Chiu mt tia sng n sc mu vng t khng kh (chit sut coi nh bng 1 i vi mi nh
sng) vo mt phng phn cch ca mt khi cht rn trong sut vi gc ti 60
0
th thy tia phn x tr
li khng kh vung gc vi tia khc x i vo khi cht rn. Tnh chit sut ca cht rn trong sut
i vi nh sng mu vng.
Gii Bi 7. Ta c: sini = nsinr = nsin(90
0
i) = nsin(90
0
i) = ncosi n = tani = 3 .
Bi 8 . Chiu mt tia sng n sc, nm trong tit din thng, ti mt bn
ca mt lng knh c gc chit quang A (nh hnh v).
Tia l ra khi mt bn vi gc lch D
so vi tia ti. Trong iu kin no gc lch D t gi tr
cc tiu
min
D
? Dng gic k (my o gc) xc nh c
o
A 60
v
o
min
D 30 .
Tnh chit sut n ca lng knh.
Hng dn:
Ta c
min
D D
khi gc ti
1
i
bng gc l
2
i
.
Khi
o o
min
30 60
D A
sin
sin
2
2
n 2 1, 41
A 60
sin sin
2 2
_
+
+ _


, ,

Cch 2: r
1
+r
2
=A m r
1
+r
2
= 60
0
r
1
= 30
0
. Mt khc D
min
= i
1
+ i
2
A =2i
1
A i
1
=
min
2
D A +
=
45
0
. Bit i
1
=45
0
v r
1
= 30
0
ta c sini
1
= n.sinr
1
n =
0
1
0
1
2
sin sin 45
2
2 1, 414
1
sin sin 30
2
i
r

Bi 9: Mt lng knh c tit din thng l mt tam gic u, chit sut
n 2
, t trong khng kh
(chit sut n
0
= 1). Chiu mt tia sng n sc nm trong mt tit din thng n mt mt bn ca lng
knh v hng t pha y ln vi gc ti i.
1. Gc ti i bng bao nhiu th gc lch ca tia sng i qua lng knh c gi tr cc tiu D
min
?
tnh D
min
.
3
2. Gi nguyn v tr tia sng ti. tia sng khng l ra c mt bn th hai th phi quay
lng knh quanh cnh lng knh theo chiu no vi gc nh nht bng bao nhiu? Cho
sin21,47
0
= 0,366.
Hng dn:
1. Gc lch t cc tiu khi gc ti bng gc l:
1 2 1 2
i i r r
Vy
1 2
A
r r
2
. V
0
1 1
A 2
Sini n sin r nsin 2 sin30 .
2 2

0
1
2
i arcsin 45
2
_



,
0 0 0
min
D 2i A 90 60 30 .
2. Ta c
0
gh gh
1 1
sini i 45
n 2

.
tia sng khng c ra sau lng knh th t nht l r
2min
= i
gh
= 45
0
0
1max 2
r A r 60 45 15
Vy
0
1max 1max
sini nsin r 2 sin15 0, 366
0
1max
i 21, 47
Vy phi quay lng knh theo chiu sau cho gc i
1
gim t 45
0
xung 21,47
0
. Trn hnh v cnh AB
quay ti AB tc l php tuyn IN quay ti IN mt gc
0 0 0
min
i 45 21, 47 23, 53 .
Bi 10: Cho mt lng knh thy tinh c gc chit quang A= 4
0
. Chiu mt chm sng trng song
song, hp theo phng vung gc v mt phn gic ca gc chit quang, ti cnh ca lng knh sao cho
mt phn qua lng knh. Mt mn E t song song vi mt phng phn gic ca gc A v cch n 1
khong d = 1m.Bit chit sut ca lng knh i vi nh sng l n
d
= 164, i vi nh sng tm l n
t
=
1.68.
a. Tinh gc lm bi 2 tia mu v mu tm.
b. Tnh rng di mu quan st thy trn mn E.
Hng dn:
a. V hnh m t: 1 vch sng trng, 1 di mu tm n
gii thch: phn khng qua lng knh truyn thng
khng tn sc. Phn qua lng knh lch v y,
4
phn tch thnh cc mu t n tm do tn sc.
lch t hn chng t chit xut ca lng knh i vi tia tm ln hn tia
b. i vi tia : D
d
=(n

-1)A
i vi tia tm: D
t
=(n
t
-1)A
Gc hp bi tai v tia tm: = D
t
D

= =(n
t
-n

)A = (1,68-1,64).
4.3,14
180
=0,00279(rad).
B rng di mu thu c trn mn E : x = d( tanD
t
tanD

) d(D
t
D

) =1.0,00279(m) =2,79(mm)
II. Giao thoa khe Young vi nh sng n sc.
Cc cng thc:
- Hiu quang trnh : = S
2
M S
1
M = n
D
x a.
+ V tr vn sng: x
s
= k
a
D
; vi k Z.
+ V tr vn ti: x
t
= (2k + 1)
a
D
2

; vi k Z.
+ Khong vn : i =
a
D
.
+ Gia n vn sng lin tip c (n 1) khong vn.
Dng 1: Tnh khong vn, tm v tr vn sng, vn ti:
Bi 1: Ngi ta thc hin giao thoa nh sng vi 2 khe Young S
1
, S
2
bit S
1
S
2
= 1mm. nh sng c
bc sng = 0,6m, mn quan st t cch 2 khe mt khong D=2m.
a. Tnh khong vn.
b. Tnh khong cch t vn trung tm n vn ti th 5.
Hng dn:
a. i =
D
a

=
6
3
3
0, 6.10 .2
1, 2.10 ( ) 1, 2( )
10
m mm

b. V tr vn ti th 5 v pha dng: x
T5
= ( k+
1
2
)i = (4 +
1
2
).1,2 = 5,4(mm)
V tr vn ti th 5 v pha m: x
T5
= - ( k+
1
2
)i = - (4 +
1
2
).1,2 = - 5,4(mm)
Ch : Mun xc nh ti im M trong giao thoa trng l vn sng hay ti ta ly x
M
chia i:
5
+ Nu
M
x
i
= k ( nguyn ) th ti M l vn sng th k.
+ Nu
M
x
i
= k + 0,5 ( bn nguyn ) th ti M l vn ti th k +1
Bi 2: Ngi ta thc hin giao thoa nh sng vi 2 khe Young S
1
, S
2
bit S
1
S
2
= 1mm. nh sng c bc
sng = 0,55m, mn quan st t cch 2 khe mt khong D=2m.
a. Tnh khong vn.
b. Tnh khong cch t vn trung tm n vn sng th 6.
c. Mt im M trn mn quan st cch vn sng trung tm mt khong 3,85mm l vn sng hay vn
ti th bao nhiu?
Hng dn:
a. Khong vn: i =
D
a

=
6
3
3
0, 55.10 .2
1,1.10 ( ) 1,1( )
10
m mm

b. X
S6
= 6i = 6.1,1 =6,6(mm)
c.
M
x
i
=
3,85
3, 5
1,1

Ti M l vn ti th t.
Dng 2: Xc nh s vn c trong giao thoa trng:
- tnh s vn trong giao thoa trng ta tnh s vn trong na giao thoa trong na giao thoa
trng t suy ra s vn trong c trng giao thoa. Cch lm nh sau:
+ ly b rng na giao thoa trng chia cho i

2
L
n b
i
+ ( Phn nguyn + phn l)
+ S vn sng l 2n+1 ( k c vn sng trung tm)
+ S vn ti:
Nu b<5 : th s vn ti l 2n
Nu b5: th s vn ti l 2(n+1)
Bi 1: Ngi ta thc hin giao thoa nh sng vi 2 khe Young S
1
, S
2
bit S
1
S
2
= 0,5 mm. nh sng c
bc sng = 0,5m, mn quan st t cch 2 khe mt khong D=2m.
a. Ti cc im M
1
v M
2
trn mn cch vn trung tm 0 l x
1 =
7mm v x
2
=10mmm c vn sng
hay vn ti
b. Bit b rng giao thoa trng l l L = 26mm. Tnh s vn sng v vn ti thy c trn mn.
Hng dn:
6
a. Khong vn: i =
D
a

=
6
3
3
0, 5.10 .2
2.10 ( ) 2( )
0, 5.10
m mm

Ti M
1
ta c
1 M
x
i
=
7
3, 5
2
Ti M
1
l vn ti th t.
Ti M
2
ta c
2 M
x
i
=
10
5
2
Ti M
1
l vn sng th nm
b. Ta c:
26
2 4
L
i
6.5 s vn sng l 2.6 +1 = 13
S vn ti l 2.7 =14 vn
Bi 2 : Trong th nghim Ing v giao thoa nh sng n sc c bc sng = 0,5m . Khong cch
gia hai khe sng S
1
S
2
=a=1mm.
a. Tnh khong cch gia hai khe n mn nh . Bit khong cch gia 5 vn sng lin tip l 4,8 mm.
b. Ti v tr M cch vn trung tm OM =4,2mm, ta c vn sng hay vn ti ? Bc my ?
c. Trong khong OM c bao nhiu vn sng v bao nhiu vn ti ?
Gii :
a. Khong cch gia 5 vn sng lin tip
c 4 khong vn ,nn : i =
4,8
1, 2( )
4
mm
Khong cch t hai khe n mn nh : i =
D
a

D =
ia

=
3 3
6
1, 2.10 .10
0, 5.10

=2,4(m)
b. Ta c:
OM
i
=
4, 2 7.6
1, 2 2.6

= 3,5 Ti M l vn ti th t.
c. Tnh s vn trong khong OM:
S vn sng trong khong OM:
< < < < < < 0 x 4,2 0 k.i 4,2 0 k 3,5
s
Vy: k=1; 2: 3

C 4 vn sng ( k c vn trung tm)

S vn ti trong khong OM:
< < < + < < <
1
0 x 4,2 0 k 4,2 k 3,7 k 0;1;2;3
t
2 2
1
7
K=3
K=2
K=1
K=0
O
M
K=0
K=2
K=1
K=3
Vy c 4 vn ti
Cch 2: T cu b)
OM
i
Ti M l vn ti th t. Ngha l trong khong OM cn 3 vn ti na. Vy c
tt c 4 vn ti v 3 vn sng ( Nu k c vn sng trung tm l 4 vn sng)
Dng 3: Giao thoa vi nh sng trng. Tm s bc x cho vn sng trng nhau ti mt im cho
trc.
Bi 1: Trong th nghim Young, cc khe sng c chiu bng nh sng n sc, khong cch gia 2
khe l a = 0,5 mm, khong cch t hai khe n mn quan st l D = 1,5 m.Tm nhng nh sng n sc
cho vn sng ti im M cch vn trung tm mt khong x
M
= 6mm. Bit nh sng trng c bc sng
nm trong khong t 0,4m n 0,75m
Hng dn: Gi l bc sng ca bc x cho vn sng ti M , ta c: x
M
= k.
D
a

=
3 3
6
. 0, 5.10 .6.10 2 2
.10 ( )
.1, 5
M
a x
m
kD k k k

(m)
M 0,4m0,75m 0,4
2
k
0,75
1 1
0, 75 2 0, 4
k


2 2
0, 75 0, 4
k
2,67 k 5 m k
nguyn nm k = 3; 4; 5 .
Vy c 3 bc x cho vn sng ti M l:
+ k =3 =
2
k
=
2
3
=0,667(m)
+ k =4 =
2
k
=
2
4
=05 (m)
+ k =5 =
2
k
=
2
5
=0,4(m)
Bi 2: Trong th nghim Young, cc khe sng c chiu bng nh sng n sc, khong cch gia 2
khe l a = 0,3mm, khong cch t hai khe n mn quan st l D = 2m.
a. Tnh khong cch gia vn sng bc 2 ca nh sng
d
= 0,76m v vn sng bc 2 ca
nh sng tm t=0,4m.
8
b. Tnh xem ti ng v tr ca vn sng bc 4 ca nh sng mu c nhng vch sng ca
nh sng n sc no trng ti . ( bit nh sng trng c bc sng nm trong khong t
0,4m n 0,76m)
Hng dn::
a/ x
Sd
=
. .
d
k D
a

v x
St
=
. .
t
k D
a

khong cch gia vn sng bc k ca nh sng v tm:

k
= x
Sd
x
St
=
. .
d
k D
a

-
. .
t
k D
a

= (
d
-
t
).
. k D
a

2
= (
d
-
t
).
2.D
a
= (0,76 0,4)10
-6
.
3
2.2
0, 3.10

=4,8.10
-3
(m) =4,8 (mm)
b/ V tr vn sng bc 4 ca nh sng l x
M
=
4
d
D
a

, Gi l bc sng ca bc x cho vn sng ti

M , ta c x
M
= k.
D
a

4
d
D
a

=
k D
a

4
d
=k=
4
d
k

=
6
4.0, 76.10
k

=
6
3, 04
.10
k

(m)=
3, 04
k
(m).
M 0,4m0,76m 0,4
3, 04
k
0,76
1 1
0, 76 3, 04 0, 4
k


3, 04 3, 04
0, 76 0, 4
k
4 k 7,6 . M
k nguyn nn k = 4; 5; 6; 7. Vy c 3 bc x cho vn sng tiM l
+ k = 4 =
3, 04
k
=
3, 04
4
=0,76(m) =
d
+k = 5
1
=
3, 04
k
=
3, 04
5
=0,608(m)
+k = 6
2
=
3, 04
k
=
3, 04
6
=0,507(m)
+k = 7
3
=
3, 04
k
=
3, 04
7
=0,434(m)
Dng 4: Th nghim giao thoa trong mi trng lng, trong sut.
Bi 1: Thc hin giao thoa nh sng vi khe Young cch nhau a =2mm, khong cch t 2 khe n mn
l D = 2m. nh sng c c tn s f = 5.10
14
Hz. Bit vn tc nh sng truyn trong khng kh l c =
3.10
8
m. Tnh khong vn i trong 2 trng hp:
9
a. Th nghim giao thoa trong khng kh ( n=1)
b. Th nghim giao thoa trong khng kh ( n=4/3)
Hng dn:
a/ Ta c =
c
f
=
8
6
14
3.10
0, 6.10
5.10

(m) Khong vn i =
D
a

=
6
3
0, 6.10 .2
2.10

=0,6.10
-3
(m) 0,6(mm)
b/ Trong khng kh bc sng ca nh sng l =
c
f
.
Trong nc, bc sng cc nh sng l =
v
f

,

=
c
n
v

Khong vn trong khng kh v trong nc ln lt l: i =
D
a

v i =
,
D
a

' '
i
n
i

i =
0, 6.3
0, 45
4
i
n

(m)
Bi 2: thc hin giao thoa nh sng trong khng kh ngi ta chiu nh sng vo 2 khe sng cch
nhau a =0,5mm v cng cch mn quan st D= 1,5m.
a. Khong vn o c 2,25mm. Tm bc sng nh sng v mu sc nh sng chiu vo.
b. Lp li th nghim trn trong nc( n = 4/3). Tnh khong cch gia vn sng v vn ti lin
tip.
Hng dn:
a/ i =
D
a

=
3 3
2, 25.10 0, 5.10
1, 5
ia
D

=0,75.10
-6
(m) =0,75(m) nh sng th nghim l nh sng
.
b/ Lm tng t bi 1 ta c
' '
i
n
i

i =
2, 25.3
1, 6875
4
i
n
(mm)
Khong cch gia vn sng v vn ti lin tip l
'
2
i
=0,844(mm)
Dng 5: Kho st s trng nhau ca ca vn sng.
Bi 1: Trong th nghim Ing v giao thoa nh sng . Khong cch gia hai khe l a= 1mm . Khong
cch t hai khe n mn l D =2m .Ngi ta chiu ng thi hai bc x n sc c bc sng
10
0,5 m
1
v
0,4 m
2
.Xc nh hai v tr u tin trn mn (k t vn trung tm ) ti hai
vn sng trng nhau .
Gii :
V tr hai vn sng ng vi hai bc x
1

v
2

trn mn l :


D D
1 2
x k ;x k
1 1 2 2
a a
(1)
Hai vn sng trn trng nhau khi : x
1
=x
2

D D
5
1 2 1
k k k k k k k
1 2 11 2 2 2 1 1
a a 4
2
k
1
v k
2
l hai s nguyn nn (2) tho mn khi k
1
l bi s ca 4,tc l k
1
= 8; 16; 24
V tr trng nhau ln u tin ng vi k
1
= 8
V tr l x
1
=k
1

1
D
a

=
6
3
8.0, 5.10 .2
10

=8.10
-3
(m) =8(mm)
Bi 2: Trong th nghim Ing v giao thoa nh sng, khong cch gia hai khe S1, S2 l a = 1mm,
khong cch t hai khe n mn quan st D = 2m.
a. Chiu nh sng hai khe bng nh sng n sc c bc sng
1
= 0.6m. Tnh khong vn.
b. Chiu ng thi hai bc x n sc c bc sng
1
= 0.6m v
2
= 0.5m vo hai khe th thy
trn mn hnh c nhng v tr ti vn sng ca hai bc x trng nhau, gi l vn trng. Tnh
khong cch nh nht gia hai vn trng nhau.
Hng dn:
1. Tnh khong vn v khong cch nh nht gia hai vn trng (1 im)
a/ Khong vn:
1
1
D
i
a

Thay s, ta c:
6
3
1
3
0, 6.10 2
i 1, 2.10 m 1, 2mm
1.10

b/ Vn sng chnh gia (bc 0) ng vi bc x
1
v bc x
2
trng nhau.
V tr hai vn sng ng vi hai bc x
1

v
2

trn mn l :
11


D D
1 2
x k ;x k
1 1 2 2
a a
(1)
Hai vn sng trn trng nhau khi : x
1
=x
2

D D
1 2 1
k k k k k k k
1 2 11 2 2 2 1 1
a a
2
6
5
V tr trng nhau ln u tin ng vi k
1
= 5 . V tr l x
1
= 5i
1
= 5.1,2 = 6(mm)
12