LI M U Thc n cung cp nng lng cho c th di dng gluxit, lipit, protein v cho mt s ngi cn c nng lng t ru v dng ung

g c ru. Thc n cn cung cp cc axit min, axit bo, vitamin v cc cht cn thit cho c th pht trin v duy tr cc hot ng ca t bo v t chc. Ngi ta thy rng s thiu hoc tha cc cht dinh dng trn so vi nhu cu u dn n nh hng bt li ti sc khe v c th dn n bnh tt. Chng ta cn bit rng trong thc n khng ch c cc cht dinh dng m cn c cc cht to ra mu sc, hng v cng nh c th c cc cht c hi i vi c th. Do c ba n hp l, an ton v ngon ming cn c kin thc v dinh dng v an ton thc phm v k thut ch bin.

CHNG I: TNG QUAN V NHU CU DINH DNG CA C TH 1.1. Nng lng 1.1.1. n v tnh nng lng Trong qu trnh sng ca mnh, c th con ngi lun phi thay i, loi b ci c v xy dng ci mi v thc hin cc phn ng sinh ha, tng hp xy dng cc t bo, t chc mi i hi cung cp nng lng. Ngun nng lng l t thc n di dng protein, lipit, gluxit. Cc nh khoa hc xc nh v th hin n v nng lng bng n v kilocalo (kcal). Mt Kcal l nhit lng cn thit a 1kg nc (tng ng 1 lt nc) ln 10C. Ngy nay, ngi ta c xu hng s dng n v nng lng l kilojun thay cho n v Kcal. Mt kJ l nng lng cn thit y vi mt lc 1Newton chuyn mt vt c trng lng 1 kg di mt khong cch 1m. 1 Kcal = 4,184 kJ. 1.1.2. Tiu hao nng lng trong c th Nng lng ho hc ca thc phm c th xc nh bng bom calori (Hnh 1.1). Nng lng o c bng cch ny gi l nng lng th (Gross energy) ca thc phm, v n biu th tng nng lng ho hc ca thc phm.

Hnh 1.1. Bom calorie

Ngun nng lng ch yu cn cho c th c bt ngun t carbohydrate, lipid v protein, 3 cht dinh dng ny qua oxy ho trong c th u c th sn sinh ra nng lng, c gi chung l cht dinh dng sinh nhit hoc ngun nhit. Gi tr sinh nng lng ca thc phm l nng lng ho hc ca carbohydrate, lipid, protein v ru chuyn sang nhit khi b t chy. Lng nhit thi ra o bng bom calorie Cc nh ng thc n c t trong khi hnh tr bng thp. Pha trn c dy in nh dng in chy qua. ng cht bom v cho oxy vo vi p sut cao. t bom vo thng nc c thnh lm bng cht cch nhit tt. Khi ni dng in, thc phm bt la. Lng nhit thi ra o bng tng nhit ca nc trong thng. Khi t bom calorie:

1g carbohydrate cho 4,1 Kcal (16,74 kJ) glucose 3,9 Kcal

1g lipid cho 9,1 Kcal (37,66 kJ) 1g protein cho 5,65 Kcal (23,64 kJ) 1g ru ethylic cho 7,1 Kcal (gan s dng ru 100 mg/kg cn nng/gi) C 3 loi cht dinh dng sinh nhit qua oxy ho trong c th u sinh ra nng lng, v c 3 loi u c th chuyn hon c cho nhau trong qu trnh chuyn ho, nhng khng th thay th nhau hon ton, trong cc ba n hp l cn phi c s phn b theo mt t l tho ng. Tuy nhin khng phi hu ht nng lng ny hin hu trong c th ngi v hai l do: S tiu ho khng hon ton (ngi kho mnh n hn hp hp thu khong 99% carbohydrate, 95% lipid v 92% protein). Qu trnh t chy cc dinh dng khng hon ton (nht l m) Ur v cc sn phm cha nit khc ra theo ng nc tiu cha khong 1,25 Kcal cho 1g protein.
Acid hu c, cc sn phm thoi ho carbohydrate v lipid (vi g/ngy).

Bng 1.1: Gi tr sinh nhit ca cc cht

1.2. Chuyn ha c s Chuyn ha c s l nng lng c th tiu hao trong iu kin ngh ni, nhn i v nhit mi trng thch hp. l nng lng cn thit duy tr cc chc phn sng ca c th nh tun hon, h hp, bi tit, tiu ha, duy tr tnh n nh cc thnh phn ca dch th bn trong v bn ngoi t bo. Ngi ta bit rng hot ng ca gan cn n 27% nng lng ca chuyn ho c s, no 19%, tim%, thn 10%, c 18%, v cc b phn cn li ch 18%. Nhiu yu t nh hng n chuyn ha c s: Tnh trng h thng thn kinh trung ng, cng hot ng cc h thng ni tit v men. Chc phn mt s h thng ni tit lm chuyn ha c s tng (v d gip trng) trong khi hot ng mt s tuyn nt tit khc lm gim chuyn ha c s (v d tuyn yn). Chuyn ha c s ca tr em cao hn ngi ln tui, tui cng nh chuyn ha c s cng cao. ngi ng tui v ngi gi chuyn ho c s thp dn song sng vi s gim khi nc v tng khi m trong c th. ngi trng thnh, nng lng cho chuyn ha c s vo khong 1kcal/kg cn nng/1 gi. Ph n c thai chuyn ha tng trong thi k mang thai, v cao nht nhng thng cui, trung bnh khi mang thai chuyn ha c s tng 20%.

Khi mt ngi b thiu dinh dng hay b i, chuyn ha c s cng gim, hin tng s mt i khi no c th c p ng nhu cu nng lng. Cu trc c th ca mt ngi c nh hng n chuyn ha c s, so snh ngi c cng trng lng, ngi c khi m nhiu chuyn ha c s thp hn so vi ngi c khi nc nhiu. Nhit c th lin quan vi chuyn ha c s, khi c th b st tng ln 1 0C th chuyn ha c s tng 7%. .Nhit mi trng cng c nh hng ti chuyn ha c s song khng ln lm, thng khi nhit mi trng tng th chuyn ha c s cng tng ln v ngc li nhit mi trng giam chuyn ha c s cng gim. Sau mt ba n chuyn ha c s tng ln t 5% n 30% , ngi ta gi l tc dng ng lc c hiu , trong m tng ti 40%, cht bo 14%, gluxit 6%. Trong nhng trng hp cn thit, ngi ta o CHCB. n gin nht l cch tnh CHCB bng 1 Kcal cho 1 Kg cn nng trong mt gi. Tuy nhin CHCB cn ph thuc vo nhiu yu t khc. Hp l hn l tnh ton CHCB theo tit din da. Tit din da ph thuc chiu cao v cn nng c th tnh ton theo cng thc n gin sau: S = 0,0087 (W + H) 0,26 Trong : S: tit din da (m2) W: trng lng c th (kg) H: chiu cao (cm) Tit din da cn c tnh theo ton tnh din tch da (Hnh 1.2). T ton tnh din tch da, c th tnh c chuyn ho c bn ca mt ngi theo Bng 1.2 Bng 1.1. Chuyn ho c bn tnh theo kcal/m2 din tch da/gi (Hong Tch Mnh v H Huy Khi, 1977)

Ngoi ra ngi ta cn c th tnh CHCB theo nhiu phng php khc. Bng 1.3 biu th cch tnh chuyn ho c bn da vo cn nng. Bng 1.3. Cng thc tnh CHCB da theo cn nng (H Huy Khi, 1996)

1.3. Lao ng th lc Ngoi phn nng lng tiu hao duy tr cc hot ng ca c th, lao ng th lc cng nng th tiu hao cng nhiu nng lng. Nng lng thm vo ngoi chuyn ha c bn ty theo cng lao ng, thi gian lao ng. T lu ngi ta cng bit nhng khc nhau v nng lng tiu hao c th khc nhau kh ln ngay c khi c cng iu kin sng v cng vic a nhng yu t th trng, tui, mi trng v c bit s kho lo v thnh thc cng vic.

Nu n ung khng m bo mc tiu hao nng lng ngi ta s ko di thi gian ngh, hoc gim cng lao ng dn ti nng sut lao ng gim. Da vo tnh cht, cng lao ng th lc ngi ta xp cc loi ngh nghip thnh nhm nh: Lao ng nh: Nhn vin hnh chnh, cc ngh lao ng tr c, ngh t do, ni tr, gio vin. Lao ng trung bnh: Cng nhn xy dng , nng dn, ngh c, qun nhn, sinh vin. Lao ng nng. Mt s ngh nng nghip, cng nhn cng nghip nng, ngh m, vn ng vin th thao, qun nhn thi k luyn tp. Lao ng c bit: Ngh rng, ngh rn. Cch phn loi ny ch c tnh cch hng dn , trong cng mt loi ngh nghip, tiu hao nng lng thay i nhiu ty theo tnh cht cng vic. Phng php o chnh xc mc tiu hao nng lng l tng i phc tp, v ch c th dng vo nghin cu khoa hc. Phng php tng i n gin l dng phng php quan st sinh hot c biu th bng tiu hao nng lng cho cc hot ng th lc Bng 1.4

Bng 1.4. Tiu hao nng lng tnh theo Kcal/kg cn nng/gi ca ngi trng thnh khi thc hin cc hot ng khc nhau v ngh ngi (Hong Tch Mnh v H Huy Khi, 1977)

1.4. o nng lng tiu hao a. Phng php o nng lng trc tip Phng php o nng lng trc tip gm qu trnh o lng nng lng tiu hao giai on nht nh bng cch o lng nhit mt i t c th ngi. V mt nguyn l, y l phng php o n gin, v s lng phng c thit k xy dng cho qu trnh o cho con ngi phi c bo v trnh s mt nhit. Dng c o ca Atwater c phng nh ngi c th lu trong vi ngy, c ging nm v xe p ti ch theo di cc ng tc lao ng. Thc n v cht thi ra qua l nh. Thnh ngoi cch nhit tt, lng nhit do c th pht ra s do nc chy theo cc ng chung quanh hp thu. Da vo nhit ca nc tng ln s tnh c lng nhit thi ra. Mt h thng lun chuyn khng kh khp kn m bo thong kh ca phng. Khng kh trong phng i qua cc bnh cha nc cht hp ph CO2, sau O2 c tng cng duy tr n mc bnh thng. Nguyn l ca my o ny n gin nhng thit k v s dng rt kh khn v tn km v thc hnh. Nhc im ca phng php o trc tip l ch c th thc hin trong vng vi gi hoc hn, do k thut gi nh rng khng c s tng hoc gim nhit ca c th ngi trong thi gian o nng lng. b. Phng php o nng lng gin tip Phng php ny da vo s oxy ho thc phm trong c th ngi, oxy c tiu th v CO2 c sinh ra. iu ny c th hin t phng trnh ho hc lng php din t s oxy ho 1 mol glucose:

Nng lng to ra t s oxy ho 1 g glucose l 15,4 kJ (2780/180) v do mi lt oxy tiu th tng ng vi lng nhit sinh ra l 20,7 kJ (2780/6 x 22,4). V vy nu s lng oxygen tiu th c th c o lng th c th tnh ton c lng nhit sinh ra. Cc phng trnh tng t c th c vit cho qu trnh oxy ho protein, cht bo v alcohol, c biu din Bng 1.5, cho thy nng lng tiu hao cho 1 lit oxy s dng l 19,8, 19,3 v 20,4, tng ng.

Thng s h hp RQ cho mi cht dinh dng c th hin ng thi Bng 1.5, xc nh t l th tch ca CO2 sinh ra v th tch O2 s dng cho qu trnh oxy ho s lng cc cht dinh dng c bit. Bng 1.5. Gi tr oxy ho ca cc cht dinh dng chnh (Brockway, 1987)

* RQ: Thng s h hp Nng lng tiu hao c th xc nh chnh xc t qu trnh oxy ho hn hp cc cht dinh dng, Lng CO2 sinh ra cn c o v s nh gi hoc cn thit o lng ur to thnh (t s bi tit nit theo ng tit niu). Cng thc ph bin s dng tnh ton nng lng tiu hao ca ngi c pht trin bi Weir (1949) EE (kJ) = 16,489 VCO2 (l) + 4,628 VCO2 (l) 9,079 N (g) Trong VCO2 v VCO2 l th tch ca O2 tiu th v th tch CO2 sinh ra, tng ng v N l lng bi tit theo ng tit niu. Nu lng nit bi tit ra theo ng tit niu khng o c th cng thc tng t c th c s dng: EE (kJ) = 16.318 VO2 (l) + 4.602 VCO2 (l) Trong : EE (Energy Expenditure): nng lng tiu hao VO2 v VCO2 l th tch O2 tiu th v th tch CO2 sinh ra. N l lng nit bi tit theo nc tiu Cc cng thc tnh tng t cng c pht trin bi nhiu tc gi khc, vi s khc bit nh t qu trnh tiu th cc cht dinh dng khc nhau nh carbohydrate hoc protein hay lipid.. S khc bit ny dn n s khc bit trong cch tnh ton tiu hao nng

lng trong khong nh hn 3% di cc iu kin ch n ung thng thng (Brockway 1987). tnh ton s lng carbohydrate, protein v lipid b oxyho, cc gi tr th hin Bng 1.5 v gi nh 6,25g protein cha 1 g nit c th s dng thit lp cng thc sau: Oxy ho carbohydrate (g) = 4,707 VCO2 (l) 3,340 VO2 (l) 2,714 N (g) Oxy ho cht bo (g) = 1,786 VCO2 (l) 1,778 VO2 (l) 2,021 N (g) Oxy ho protein (g) = 6,25 N (g) Thit b o nng lng gin tip Thit b s dng o nng lng tiu hao bng phng php gin tip c th thay i t thit b n gin c thit k hot ng trong iu kin iu khin t xa cho ti phng thit k cho ngi phc tp hn. H thng n gin nht l dng k thut ti Douglas. Vi k thut ny, cho php o lng oxy s dng trong thi gian t 5 n 15 pht. Lng khng kh th ra c tch a vo mt ti nh v mu khng kh ny c a i phn tch (Hnh 1.2)

Hnh 1.2. Ti Douglas o chuyn ho nng lng 1.5. Tnh nhu cu nng lng c ngy

a. Nhu cu nng lng ca ngi trng thnh da vo chuyn ho c bn (CHCB) v c tnh theo h s thuc loi lao ng c th hin Bng 1.6. Bng 1.6 H s nhu cu nng lng c ngy ca ngi trng thnh t CHCB

Nhu cu nng lng ca nhm lao ng nam la tui 18 - 30, cn nng trung bnh 55kg, loi lao ng nng c tnh nh sau: Theo Bng 1.6 CHCB = (15,3 x 55) + 679 = 1520,5 Kcal Nhu cu nng lng c ngy c tnh theo Bng 1.6 1520 x 2,10 = 3193,05 Kcal b. Nhu cu nng lng c ngy da vo cch tnh gp: bao gm Nhu cu nng lng cho chuyn ho c bn Nhu cu nng lng cho tc dng ng lc c hiu ca thc n Nhu cu nng lng cho hot ng th lc 1.6. Nhu cu cung cp nng lng Vic quy nh lng cung cp nng lng ch yu l ly cng lao ng th lc lm c s. i vi tr em, thanh thiu nin, ph n mang thai, ph n nui con.. th phi m bo lng cung cp nng lng m nhu cu sinh l cn thit cho qu trnh sinh trng v pht trin. Cng lao ng
Lao ng cc nh: cng vic ngi lm l chnh, nh cng vic vn phng, cng

vic lp t v sa cha my thu thanh, ng h.. c km theo cc hot ng vn th nghip d no ..

Lao ng nh: Cng vic ng hoc i li t nh nhn vin bn hng, thao tc trong

phng th nghim, gio vin ging bi..

 Lao ng va: nh hot ng thng ngy ca hc sinh, li xe c ng, lp mc

in, ct gt gia cng kim loi..

Lao ng nng: lao ng nng nghip phi c gii, luyn thp, nhy ma, vn ng

th dc..
Lao ng cc nng: nh cc loi bc vc, cht g, khai thc khong sn v p ..

phi c gii. Tnh trng sinh l Tr em v thanh thiu nin trong thi k sinh trng pht trin, chiu cao, cn nng v lng lao ng tng ln tng ngy, v vy lng cung cp nng lng cng tng ln tng ng, nhm p ng nhu cu v sinh trng v pht trin ca chng. Lng cung cp nng lng tng thm cho ngi m ang nui con l mc nng lng dng b p cho vic tit sa. Kh hu v vc dng Do c s ci thin v iu kin n mc v , m thng kh hu nh hng khng ln n nhu cu nng lng ca c th. Ch c trong iu kin kh hu nng bc hoc gi lnh tng i lu th i hi phi c s iu chnh thch ng (Bng 1.7). Nhng ngi c vc dng khc nhau, t l chuyn ho c bn cng khc nhau nn khi hot ng cn tng hoc gim lng tiu hao nng lng mt cch tng ng. trnh bo ph hoc qu gy, phi iu chnh hp l cho cn nng v chiu cao t c mc chun. Bng 1.7. Dinh dng dnh cho ngi Vit Nam (Ngun: Thnh phn dinh dng 400
mn n thng dng - NXB Y hc 2001) La tui Nng Protein Cht khong lng (g) Ca Fe (kcal) (mg) (mg) Tr em 3 - < 6 thng 620 21 300 10 6-12 thng 820 23 500 11 1 - 3 tui 1300 28 500 6 4 - 6 tui 1600 36 500 7 7-9 tui 1800 40 500 12 Nam thiu nin 10 - 12 tui 2200 50 700 12 13 - 15 tui 2500 60 700 18 A (mcg) 325 350 400 400 400 500 600 B1 (mg) 0,3 0,4 0,8 1,1 1,3 1,0 1,2 Vitamin B2 (mg) 0,3 0,5 0,8 1,1 1,3 1,6 1,7 PP (mg) 5 5,4 9,0 12,1 14,5 17,2 19,1 C (mg) 30 30 35 45 55 65 75

16 - 18 tui N thiu nin 10 - 12 tui 13 - 15 tui 16 - 18 tui Ngi trng thnh Nam 18 - 30 tui lao ng nh lao ng va lao ng nng Nam 30 - 60 tui lao ng nh lao ng va lao ng nng Nam > 60 tui lao ng nh lao ng va N 18 - 30 tui lao ng nh lao ng va lao ng nng N 30 - 60 tui lao ng nh lao ng va lao ng nng N > 60 tui lao ng nh

2700 2100 2200 2300

65 50 55 60

700 700 700 600

11 12 20 24

600 700 700 600

1,2 0,9 1,0 0,9

1,8 1,4 1,5 1,4

20,3 15,5 16,4 15,2

80 70 75 80

2300 2700 3200 2200 2700 3200 1900 2200 2200 2300 2600 2100 2200 2500 1800

60 60 60 60 60 60 60 60 55 55 55 55 55 55 55

500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500 500

11 11 11 11 11 11 11 11 24 24 24 24 24 24 9

600 600 600 600 600 600 600 600 500 500 500 500 500 500 500

1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9

1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3

19,8 19,8 19,8 19,8 19,8 19,8 19,8 19,8 14,5 14,5 14,5 14,5 14,5 14,5 14,5

75 75 75 75 75 75 75 75 70 70 70 70 70 70 70

Ph n c thai (6 + 350 + 15 1000 30 600 + 0,2 + 0,2 + 2,3 + 10 thng cui) Ph n cho con b + 550 + 28 1000 24 850 + 0,2 + 0,4 + 3,7 + 30 (6 thng u) Ghi ch: (+): c ngha l phn thm so vi nhu cu ca ngi ph n la tui tng ng

II NHU CU CC CHT DINH DNG A . NH U C U C C CHT SINH N NG L NG 1. Nhu cu Protein. Trong qu trnh sng, thng xuyn din ra qu trnh phn hy v sinh tng hp cc cht, qu trnh thay c i mi v thnh phn t bo. m bo qu trnh phn hy v i mi hng ngy cn b xung cht protein vo MU. CHT PROTEIN c th ngi ta ch c th to thnh t protein ca thc phm, cht protein khng th to thnh t cht lipit v gluxit. Nhu cu protein hng ngy ca c th l bao nhiu ? Cu hi vn ang l ti cho cc tranh lun v nghin cu si ni. Gia th k 19 Voi, Rubner v Atwater qua nhiu nghin cu phn tch thng k tnh hnh n ung ca nhiu nc i n kt lun l trung bnh mi ngi mi ngy cn 118g protein. Chittenden trn c s nghin cu cn bng ni t i n kt lun l hng ngy mi ngi ch cn 55-60g Protein ngha l ch cn mt na nhu cu do Voi xut. Bn cht ca nhu cu protein: Nhu cu protein cho d(ly tr qu trnh thay c i mi, b p lng ni t mt theo da, phn, v trong chu k kinh nguyt. Nhu cu protein pht trin c th ang ln, ph n c thai cn protein xy dng t chc mi, ngi m cho con b mi ngy tit 500ml sa c khong 10,5g protein. Nhu cu protein cho qu trnh hi phc sau mt chn thng (m, bng) hay sau khi m khi, c th cn protein d hi phc. C nhiu phng php xc nh nhu cu protein tuy nhin cha c phng php no tht chnh xc. Ngi ta thng s dng hai phng php: Bilng ni t xc nh lng ni t n vo v ni t thi ra theo phn, nc tiu, ngi ta tm c nhu cu protein bng cch iu chnh lng n vo cho n khi Bilng ni t cn bng. Phng php th hai l phng php tnh tng phn nhu cu cho lng nit mt i khng trnh khi duy tr nhu cu cho pht trin, chng cc kch thch. Ngi ta xc nh c nhng yu t nh hng n nhu cu protein nh: Cc yu t cng kch, thng phi mt cho cc yu t ny ti 10% nhu cu l cc tc ng ca cc stress, phin mun, mt ng, nhim khun nh...Nhit mi trng cng c nh hng

ti nhu cu protein, khi MI TRNG NNG LNG ni t mt theo m hi tng ln. Khi b nhim khun c th tng qu trnh ging ha protein, tn thng cc m b nhim khun, st u dn ti nhu CU PROTEIN TNG LN. ngi lao ng nhu cu protein tng ln khng ch do nhu cu nng lng tng m protein cn cn thit cho vic ti to cc th lin kt photphat sinh nng lng i hi c cht l protein. NM 1985 NHM CHUYN VIN HN HP CA T CHC Y T TH GII (OMS) V T chc nng nghip thc phm ( FAO) xem xt li cc kt qu nghin cu v cn bng ni t i n kt lun l nhu cu protein ca ngi trng thnh c coi l an ton tnh theo protein ca sa b trong mi ngy i vi 1 kg th trng l 0,75g cho c 2 gii. Trong thc t, ngi ta n khu phn n hn hp nhiu loi thc phm v CC NC pht trin nh nc ta thng n nhiu thc phm ngun gc thc vt, protein c gi tr sinh hc thp hn nhiu so vi trng v sa, hn na cng m bo an ton nn nhu cu thc t ca protein nng ln cao hn. Ngi ta thng tnh nhu cu thc t t nhu cu an ton theo cng thc sau: Theo nghin cu ca Vin Dinh dng, h s s dng protein (NPU) trong cc LOI KHU PHN THNG GP nc ta l 60%, nh vy nhu cu protein thc t s l : Cc nh dinh dng v sinh l gn nh thng nht l nhu cu ti thiu v protein l 1g/kg/ngy, nhit lng protein khu phn trung bnh l 12%. NHU CU PROTEIN CAO HN TR EM, ph n c thai v cho con b. Nhu cu protein ca tr em l: 0-12 thng : 1,5 - 2,3 g/kg cn nng/ngy. 1-3 tui : 1,5 - 2 g 1 kg cn nng/ngy. 2. Nhu cu lipit: Nhu cu v lipit hin nay vn cn ang tip tc nghin cu lm sng t. Ngi ta thy lng lipit n vo ca khu phn n hng ngy CC NC KHC NHAU TRN TH GII CHNH LCH NHAU RT NHIU. CC NC CHU u, Bc M trong khu phn n c ti 150 g lipit mt ngy tc l chim khong 50% tng s nng lng ca khu phn, trong khi NHIU NC CHU , chu Phi lng lipit n vo khng

qu 15 - 20g/1 ngi/1 ngy. Theo KT QU CA CC CNG TRNH NGHIN CU CHO THY TT c mi ni nu mun nui dng tt lng lipit nn c l 20% trong s nng lng ca khu phn v khng nn vt qu 25-30% tng s nng lng ca khu phn. Ring i vi nhng ngi hot ng th lc nng, nhu cu nng lng cao trn 4000 Kcal/ngy lng lipit tng ln nhng cng ch trong mt thi gian ngn. Tuy nhin nhu cu cht bo cn ph thuc vo tui, tnh cht lao ng, c im dn tc, kh hu. Ngi ta thy nhu cu lipit c th tnh tng NG VI LNG PROTEIN N VO. ngi cn tr v trung nin t l c th l 1:1 ngha l lng m v lipit ngang nhau trong khu phn. NGI ng tui t l lipit nn gim bt v t l lipit vi protein l 0,7:1. NGI GI LNG lipit ch nn bng 1/2 lng protein.

3. Nhu cu gluxit. Nhu cu gluxit t trc ch yu xc nh ph thuc vo tiu hao nng lng v cho rng gluxit n thun l ngun cung cp nng lng. Ngy nay ngi ta thy gluxit c mt s chc nng m cc cht dinh dng khc khng th thay th c. V d hot ng ca t bo no, t bo thn kinh th gic, m thn kinh c bit da vo glucose l ngun nng lng chnh. Gluxit cn ng vai tr quan trng khi lin kt vi nhng cht khc to nn cu trc ca t bo, m v cc c quan. Khng nhng th, ch n m bo gluxit cn cung cp cho c nhng cht cn thit khc.

Mt s nghin cu v nhn chng hc v dinh dng MT S B LC NGI ta ch yu n tht ng vt v cht bo, lng gluxit ch di 20% (ngi Eskimos). Cn phn ln mi ngi u n ch hn hp vi lng gluxit c t 56-70% nng lng. Cho n nay nhu cu v gluxit lun da vo vic tha mn nhu cu v nng lng v lin quan vi cc vitamin nhm B C NHIU TRONG NG cc. B. NHU C U CHT KHONG Hin nay ngi ta tm thy trong c th con ngi c khong 60 nguyn t trong bng h thng tun hon Menlep trong vai tr ca nhiu nguyn t cha c xc nh. Nhng mi ngi u thy r vai tr ca cht khong, nu trong khu phn nui ng vt th nghim khng c cht khong th ng vt nhanh chng b cht. Cht khong l thnh phn quan trng ca t chc xng c tc dng duy tr p lc thm thu, c nhiu tc dng trong cc chc phn sinh l v chuyn ha ca c th n thiu cht khong sinh nhiu bnh. Thiu it gy bu c. Thiu fluo gy h rng. Thiu canxi s nh hng n hot ng ca c tim, ti chc phn to huyt v ng mu, gy bnh ci xng tr em v xp xng ngi ln v ngi gi. 1. St: Trong s cht khong c th cn, ngi ta ch trc ht ti st (Fe). C th ngi trng THNH C T 3-4 GAM ST, TRONG 2/3 C hemoglobin l sc t ca hng cu, phn cn li d tr trong GAN. MT PHN NH HN C THN, lch v cc c quan khc. Mc d s lng khng nhiu nhng st l mt trong cc thnh phn dinh dng quan trng nht, c tm quan trng c bn i vi s sng. St l thnh phn ca huyt sc t, myoglobin, cc xitrocrom v nhiu enzim nh catalaza v cc peroxidaza. Nh thnh phn ca cc phc cht y v ca cc men kim loi - hu c, st vn chuyn oxy v gi vai tr quan trng trong h hp t bo. i sng ca hng cu khong 120 ngy nhng lng Fe c gii phng khng b o thi m phn ln c dng li ti to huyt sc t. Nhu cu st thay i tu theo iu kin sinh l. Tr s sinh ra i vi mt LNG ST D TR KH LN gan v lch. Trong nhng thng u, a tr sng da vo lng st d tr v trong sa ca

ngi m c rt t cht st. l l do ngy nay ngi ta khuyn khch cc b m cho con n sam sm hn t thng th 5 so vi trc y thng l thng th su. NHU CU ST LA TUI trng thnh tng ln nhiu do c th pht trin nhiu t chc mi - mi NGY LNG ST MT I NGI TRNG THNH VO KHONG 1 MG NAM V 0,8 MG N NHNG N LI C LNG st mt thm theo kinh nguyt vo khong 2 mg/ ngy. ST THT C HP THU khong 30%, u tng 20%, c 15%, cc thc n thc vt nh ng cc, rau v u (tr u tng) ch hp thu khong 10%. Vitamin C H TR HP THU ST CN CC PHYTAT, photphat cn tr s hp thu st. Nhu cu ph ca ngi m khi c thai v tit sa xp xi nhu cu ph do kinh nguyt. Do trong thi k c thai v bt u tit sa khng c kinh nguyt nn nhu cu i vi ngi ph n c thai v cho con b cng ging nh ngi ph n trong thi k kinh nguyt. Ngun st trong thc n: st c nhiu trong cc thc n ngun gc ng vt, cc ht h u nht l u tng. Cc loi rau qu cng l ngun st quan trng trong ba n. Cc ch n hn hp thng cha khong 12-15 mg st trong 1mg c hp thu: chng y d cho ngi nam gii trng thnh nhng thiu i vi thiu nin v ph n. Nhu cu cc i tng ny theo cc chuyn vin CA CC T CHC Y T TH gii (OMS) l 24 - 28 mg. Trong trng hp ny cng nh NHNG NI DNG NHIU thc n tinh ch cng nghip, ngi ta khuyn nn tng cng cht st vo khu phn. Bnh thiu mu thiu st l mt bnh dinh dng c tm quan trng ln, tuy t khi gy t vong, nhng n lm hng triu ngi TRONG TNH TRNG YU ui, sc khe km. Tr em hc km do thiu mu gy bun ng v km do thiu mu gy bun ng v km tp trung. Ngi ln gim kh nng lao ng v chng mt phi ngh lun v ngh ko di. Thiu mu c bit gy nguy him cho ph n thi gian sinh n. 2. Canxi. Trong c th canxi chim v tr c bit. Canxi chim 1/3 khi lng cht KHONG TRONG C TH V 98% CANXI NM xng v rng. Cho nn canxi rt cn thit i vi tr em c b xng ang pht trin v vi ph n c thai, cho con b.

Trc y do nghin cu thy lng canxi hp thu thp kh n t ch giu sa, giu canxi chuyn sang ch n nhiu thc phm ngun gc thc vt v ngho canxi, nn cc nh dinh dng c khuynh hng a nhu cu canxi hng ngy ln cao m bo an ton. Nhng cc cng trnh nghin cu gn y cho thy ch khong sau vi tun n khu phn nhiu thc phm ngun gc thc vt v t canxi th c th thch ng, tiu ha hp thu c phytat canxi c nhiu trong thc phm ngun gc thc vt v do nhu cu CANXI C TH T RA MC THP HN. NGI LN, KHONG 400-500 MG/NGY, PH N C thai trong 3 thng cui v cho con b cn 1000-1200mg/ngy. IU TRA KHU PHN CA NHN DN c hai min Nam, Bc u c canxi ch t khong 400 mg . L do chnh v trong khu phn n ca ta c t sa, cc loi thy sn hon ton b khng n xng, mt t canxi c trong nc ung. Trong 100g sa b c 120 mg canxi, trong 100g lng thc ( go, ng, bt m ) ch c khong 30 mg canxi. Trong tht cc loi ch c t 10-20 mg canxi nhng trong cc loi rau u u c trn 60 mg, c bit u tng c 165 mg v vng 1200 mg. Nhng loi rau c trn 100 mg canxi trong 100 g rau gm rau mung, mng ti rau rn, rau ay, rau ngt. Cc loi thy sn thng c nhiu canxi, xng c cng l mt canxi tt nu n kho nh. Tm li, trong c cu ba n nn c thm u cc loi nht l u tng, c thm vng lc, rau qu , c v thy sn th ngoi vit c thm protein v lipit, chng ta s khng lo thiu canxi. 3. It. It l thnh phn dinh dng cn thit cho c th. L THNH PHN CU TO ca cc ni t ca tuyn gip trng tyroxin, tridotyroxin gi vai tr chuyn ha quan trng. Khu phn it l mt trong cc yu t c nh hng quyt nh n s tit ni t ca tuyn gip trng. Khi thiu it tuyn gip trng tng hot ng, c gng b tr lng thiu v tuyn gip ph i to nn bu c. Bnh bu c a phng c mc khc nhau thng gp MT S I TNG nhn dn c khu phn ngho it. It trong thc n c hp thu RUT NON V I THEO 2 ng chnh, khong 30% c s dng bi tuyn gip trng to hc mn, phn cn li ra theo nc tiu. Nhu cu ngh ca ngi trng THNH L 0,14

MG/NGY, ph n l 0,10 mg/ngy. Nhu cu NGI M CHO CON BU CAO hn bnh thng 1,5 ln. Ngun it tt trong thc n l cc sn phm bin v cc loi rau trng trn t nhiu it. Sa, cc loi thc n c sa v trng l nhng ngun It khi cc con vt n thc n nhiu it. Phn ln ng cc, cc ht h u v c c lng it thp. CC VNG C BNH bu c, phng php chc chn v thc t nht c lng it y l tng cng it cho mui n. 4. MUI N. n bao nhiu mui mi ngy l va, l mt cu hi thng c t ra. Benedict nghin cu trn mt ngi nhn n thy rng trong 10 ngy u, c th ngi thi ra 13,9 g mui, 10 ngy sau 3,1 g v 10 ngy tip theo 2,6 g. Nh vy l trong 30 ngy, ngi ny thi ra khong 20% trong s 100 g mui c trong c th. Bunge lm nhng th nghim trn bn thn mnh v thy rng ngi ta c th sng khng cn n thm mui nhng nu c mui th ngi ta c th n nhiu loi thc n. Ta n nhiu mui hn nhu cu cn thit ca c th. Ngi ta phn tch thy rng , trong thc phm hng ngy dng nu n trong thin nhin c sn t 3-5 g mui, trong qu trnh nu nng mn n ngi ta cho thm 5-10 g v trong ba n ngi ta dng thm khong 3-5 g trong nc chm v mui chm. Cho nn trong 1 ngy trung bnh n thm 6-10 g mui l va. Nhu cu mui ng ln nu ngi ta lao ng th lc nng, nu kh hu thi tit nng NC V NU LM VIC ch nng. Trong trng hp ny, m hi s ra nhiu v cng vi m hi, c th thi ra nhiu mui. Lng mui ny cn c b sung. Trc y c ngh b sung bng nc mui. Nhng sau ngi ta nhn thy l ung nc mui ring s c cm gic kh chu, bun nn, gn NH TRNG thi ng c. Nu b sung mui vo ba n, thc n nu mn hn, thm mui vo nc rau hoc n cho vi cc mui th ngi cm thy khe v d chu hn. C TH GII THCH L TRONG TRNG HP NY ION NATRI MUI C CC ION KA LI RAU, go cn bng, khng cn gy c na. Quen n mn, n nhiu mui qu nhu cu khng tt. Thng k cho thy s ngi c thi quen n mn d b huyt p cao. Lng mui n tha vo c th s gi li nc trong c

th lm mt tim v phi vn chuyn mt khi lng mu tng ln v lm mt thn lc s mui tha ra. Nu thn km khng lc c nu tim yu khng chuyn c mu v thn lc mui, C TH S GI NC LI, GY PH T NH MU BN CHN, mt n ph BNG. CHO NN, I VI bnh nhn tim v thn ngi ta ht sc hn ch cho n nhiu mui. 5. Cc yu t vi lng cn thit khc. Ngoi st v it, cc yu t khc cn thit cho c th cn c fluo. km, ma gi , ng, rm, se len, coban v mohpen. Km l thnh phn thit yu ca cacboanhydraza v nhiu men khc cn thit cho chuyn ha protein v gluxit. Biu hin ca thiu km l ln khng bnh thng v chc phn sinh dc km pht trin. Nhiu tr em n ung km, li n cng c th do thiu km. Nhu cu km ca ngi trng thnh khong 2,2 mg/ngy. Lng km trong khu phn cn c p ng nhu cu thay i theo c cu ca khu phn v lng km c s dng. Mc s dng ch 10% th cn 22 mg p ng nhu cu, Trong thi k ln , c thai v cho con b nhu cu cn cao hn. Thc n ng vt l ngun km tt: tht b, ln c t 2-6 mg/100g, sa t 0,3-0,5 mg, c v hi sn 1,5g/100g, bt ng cc cng c nhng phn ln b mt trong qu trnh xay xt. - TRONG C TH C KHONG 20-25 G MAGI . l yu t cn thit cho hot ng nhiu loi men tham gia vo cc phn ng oxy ha v phosphoryl ha s lng TM THI V NHU CU ngi trng thnh khong 200-300 mg/ngy. Magi c NHIU TRONG THC N THC VT, tht v gia cm cng kh. Mc d vai tr ca nhiu vi yu t khc c chng minh nhng cn thiu c s khoa hc xc nh nhu cu ca chng. C. NHU Cu VITAMIN Vitamin l nhng cht hu c cn thit vi c th v tuy nhu cu i hi vi s lng t, nhng chng bt buc phi c trong thc n. Tn gi "vitamin", c t nm 1912 do nh khoa hc Ba lan Funk vi ngha l nhng "amin sng". Tuy nhin ngi ta nhanh chng thy r l cc vitamin v ha hc khng cng h vi nhau v ch mt s l cc amin.

T lu vitamin c chia thnh hai nhm: cc vitamin tan trong nc v cc vitamin tan trong cht bo. Cc vitamin tan trong nc khi tha u bi xut theo nc tiu nh vy t c e da xy ra tnh trng nhim c vitamin. Ngc li cc vitamin tan trong cht bo khng th o thi theo con ng m cc lng tha u c d tr trong cc m m, gan. Kh nng tch ly cua gan ln nn c th c d tr cho c th trong thi GIAN DI. TUY VY MT LNG QU CAO VITAMIN A V D c th gy ng c. CC TIU BAN CHUYN VIN V DINH DNG CA T CHC Y t th gii ngh v nhu cu ca mt s vitamin quan trng nh sau: 1. VITAMIN A ( Retinol ) . VITAMIN A C nhiu chc phn quan trng trong c th, trc ht l vai tr vi qu trnh nhn. Andehyt ca retinol l thnh phn thit yu ca sc t vng mc Rodopsin. Khi gp nh sng sc t ny mt mu v qu trnh ny kch thch CC T BO QUE vng mc nhn thy nh sng yu. VITAMIN A CN thit gi gn s ton vn lp t bo biu m bao ph b mt v cc KHOANG TRONG C TH. THIU VITAMIN A GY KH DA THNG THY mng tip hp, khi lan ti gic mc th th lc b nh hng v gy mm gic mc. Thiu vitamin cn gy tng sng ha nang lng, b mt da thng ni gai. Thiu vitamin A LM GIM TC TNG trng, gim sc khng ca c th i vi bnh tt v tng t l t VONG TR em. VITAMIN A CH c trong cc thc n ngun gc ng vt, c th c th to thnh vitamin A T CAROTEN L LOI SC t rt ph bin trong thc n ngun gc thc vt, trong b -caroten l quan trng nht. Trong c th c 2mcg b -caroten cho 1 mcg retinol, s HP TH CAROTEN rut non khng hon ton, trung bnh vo khong 1/3. Nh vy cn eo 6 mcg -caroten trong thc n c 1 mcg retinol. Khi tnh hm lng vitamin A TRONG KHU PHN NN tch phn vitamin A, phn caroten v phi s dng h s chuyn i ni trn tnh ra lng retinol thc s.

1. N V QUC T (UI) VITAMIN A tng ng 0,3 mcg retinol kt tinh. Nhu cu vitamin A TR EM L 300 MCG V NGI TRNG THNH L 750 MCG. TR EM KHI RA C NGUN VITAMIN A d tr trong gan sau l ngun vitamin A TRONG SA M DO cn quan tm n ch n ca ngi m khi c thai v cho eon b. 2. Vitamin D3 ( Colecanxiferol ). VAI TR CHNH CA VITAMIN D l to iu kin thun li cho s hp thu canxi T TRNG. L MT CHT RT HOT ng, mt n v quc t (UI) ch bng 0,025 mcg. HIN NAY NGI TA BIT RNG gan, Colecanxiferol s chuyn thnh hydroxy-25 sau chuyn SANG DIHYDROXI 1-25 thn, l nhng dng hot ng hn vitamin D. DU C THU L NGUN VITAMIN D tt, ngoi ra c k n gan, trng, b. Thc n thc VT HON TON KHNG C VITAMIN D. NGUN VITAMIN D quan trng cho c th l s ni tng hp trong da di tc dng ca tia t ngoi nh sng mt tri. NHU CU NGH L 10 MCG tr em tnh ra n v quc t l 400UI. Ngi trng thnh nu iu kin sng thiu nh sng nn c 100 n v quc t mi ngy. 3. Vitamin B1 ( Thiamin ). Trong cc m ng v thc vt, thiamin l yu t cn thit s dng GLUXIT. V TH MI THC N U C THIAMIN NHNG lng thp.. Cc loi ht cn d tr thiamin cho qu trnh ny mm cho nn ng cc v cc ht h u l nhng ngun thiamin tt. Nhng thc n thiu tha min l cc loi qua ch bin v d nh go gi trng, cc loi ng cc, du m tinh ch v ru. Thiamin ca cc loi men s dng ln men khng cn trong bia, ru vang cng nh cc loi ru khc. Nhu cu thiamin cn t l 0,40 mg/ 1000Kcalo. Khi lng thp hn 0,25 mg/1000Kcalo, bnh t ph c th xy ra. Nhu cu thiamin s c tha mn, khi lng thc c bn khng xay xt trng qu, ch n c nhiu ht h u, ngc li thiu thiamin s xut hin khi s dng nhiu lng thc xay xt trng, ng ngt v ru. 4. Vitamin B2 ( Riboflavin ).

Rilbonavin gi vai tr ch yu (cng nhm vi axit nicotinic) trong cc phn NG OXY HA T BO TRONG TT C CC M c th. Ribonavin ph bin trong thc n, c nhiu trong thc n ng vt, sa, cc loi rau, tu, bia. Cc ht ng cc ton phn l ngun B2 tt nhng gim i nhiu qua qu trnh xay xt. THEO T CHC Y t Th gii (OMS) nhu cu vitamin B2 l 0,55mg/1000 Kcalo. 5.Niaxin. Niaxin l yu t phng bnh Pelagr, mt bnh vim da c hiu do dinh dng c m t t nm 1730 v trc y thng lu hnh CC VNG CH YU N NG, NAM M V A TRUNG HI. TRONG CC M NG VT N di dng nicotinamit, cn trong cc M THC VT DI DNG AXIT NICOTINIC. l vitamin bn vng nht i vi nhit, oxy ha v cc cht kim. Niaxin v amit ca n c vai tr ct yu trong cc c ch oxy ha gii phng nng lng ca cc phn t gluxit, lipit, protein. Trong c th Niaxin c th c to thnh t tryptophan. Mt ng lng Niaxin tng ng 1 mg Niaxin hay 60 mg tryptophan. Nhu CU NGH CA OMS l 6,6 ng lng Niaxin/1000 Kcalo. 6. VITAMIN C ( Axit aseorbic ) Trong s 160 thy th theo Vasco de Gam tm ng sang phng ng, 100 ngi cht v bnh Scobut l v trong khu phn d tr i bin thi y thiu rau qu ti. TRONG C TH VITAMIN C tham gia vo cc phn ng oxy ha kh. l yu t CN THIT CHO TNG HP COLAGEN L CHT GIAN BO cc thnh mch, m lin kt, xng, rng. Khi thiu , bnh nhn c biu hin xut huyt, cc vt thng lu thnh so. Ngi ta nhn thy khi c th b bng, gy xng, m x hay NHIM KHUN TH LNG VITAMIN C trong dch th v cc m gii xung nhanh. VITAMIN C C NHIU TRONG CC QU CHN. RAU XANH C NHIU VITAMIN C nhng b hao ht nhiu trong qu trnh nu nng. Khoai ty, khoai lang cng l ngun vitamin C TT. LNG VITAMIN C CN THIT HNG NGY cho ngi trng thnh, tr em v thiu nin l 30 mg/ngy. 7. Axit Folic.

Ngi ta pht hin thy axit folic cn thit cho s pht trin v sinh trng bnh thng ca c th. Khi thiu gy ra loi thiu mu dinh dng I HNG CU, THNG GP ph n c thai. Axit folic v cc loi folat c nhiu trong cc loi rau c l ( folium - l) nhu cu ngh 200 mcg mi ngy NGI TRNG THNH. 8. Vitamin B12 ( Xianocobalamin ). Khc vi nhiu vitamin khc cc loi thc vt cao cp khng tng hp c vitamin B2, cht ny ch c trong thc n ng vt m ngun phong ph l gan. Bnh thiu mu c tnh xut hin khi d dy khng tit ra mt cht cn thit (yu t ni) cho s hp th xianocobalamin (yu t ngoi). Trc khi pht hin ra vitamin Bi2, y l mt bnh him ngho gy cht trong vng 2 N 5NM. TNH TRNG THIU VITAMIN BI2 HAY GP NHNG ngi n thc n thc vt l ch yu hoc nhng ngi n chay, nhu cu ngh l 2mcg/ ngy D. TNH CN I CA KH U PHN 1. C cu ba n v m hnh bnh tt. NHNG TI LIU CA T chc nng nghip thc phm v t chc Y T TH GII (FAO/OMS) v c cu khu phn (tnh theo % nng lng) cc nc trn th gii xp theo mc thu nhp quc dn tnh theo u ngi c trnh by HNH SAU:

Qua hnh v ny c th c nhn xt sau y: - V protein: t l chung nng lng do protein cua cc loi khu phn khng khc nhau nhiu (chung quanh 12% nhng nng lng do protein ngun gc ng vt tng dn khi thu nhp quc dn cng cao). - V lipit: mc thu nhp cng cao th t l nng lng do lipit (nht l lipit ngun gc ng vt) cng cao. - V gluxit: mc thu nhp cng cao th nng lng do gluxit ni chung v tinh bt ni ring gim dn nhng nng lng do cc loi ng ngt (saccaroza) tng ln. M HNH BNH TT CNG THAY I THEO C CU BA N, cc nc ngho, mc sng cn thp thng gp cc bnh nhim khun, bnh lao v cc bnh thiu

dinh dng. Theo s liu ca t chc Y T TH GII, MI NGY TRN TH GII c khong 40.000 tr em cht do thiu dinh dng nng, hng nm c khong 250.000 tr em b m do thiu vitamin A. S ngi b thiu mu dinh dng c tnh n 2000 triu ngi v 400 triu ngi khc b bu c do THIU IT. nhiu nc pht trin, nhit lng bnh qun hng ngy t trn 3000 Kcalo/ ngi ( chu u 3000 Kcal, Bc M 3100 KCAL, C 3200 KCAL) LNG cht bo s dng hng ngy trn 100g/ngi ( Bc M 146 g, Ty u 118 g, C 136 G ) CHIM 40% TNG S NHIT LNG N VO. CC nc ny bnh bo ph , va x ng mch, bnh cao huyt p v tim mch, bnh i ng... l nhng vn sc khe x hi quan trng. Theo thng K PHP 15% S DN B BNH HUYT P CAO, 3% B BNH I NG, c trn 20% ngi trng thnh b bnh bo ph, t l ny N CAO HN NAM, NNG THN CAO HN thnh ph. Nh vy mt ch n qu nhiu nhit lng, nhiu tht, nhiu m tri li cng c hi i vi sc khe. Theo hiu bit hin nay, l lun sinh dng cn i l cn c khoa hc xy dng c cu ba n hp l. 2. Nhng yu cu v dinh dng cn i. a) Cn i v nng lng: Yu cu u tin v quan trng nht ca dinh dng cn i l xc nh c mi tng quan hp l gia cc thnh phn dinh dng c hot tnh sinh hc ch yu l protein, lipit, gluxit, vitamin v cc cht khong ty theo tui, gii, tnh cht lao ng v. cch sng. T bui u ca.khoa hc dinh dng, cc tc gi kinh in nh Voi, Saternikov cho rng tng quan hp l gia P:L:G trong khu phn nn l 1:1:5 (ngha l 1g protein nn c..1g lipit v 5g gluxit). Cch trnh by nguyn tc cn i nh trn c tip tc mi cho ti nay v c thi k ngi ta cho rng t l l:1:4 l hp l nht. Nhng nghin cu sau ny cho thy cng thc trn ch thch hp cho nhng ngi lao ng th lc hoc c np sng hot ng. Vi cng thc 1:1:4 nng lng do protein vo khong 14% do lipit 30%, do gluxit 56%. Hin nay ngi ta thng th hin tnh cn i gia protein, lipit, gluxit v c cc thnh phn dinh dng khc trong khu phn khng theo n v trng lng (gam) m theo n v

nng lng. Cho n nay nhng kin v tnh cn i gia P:L:G trong khu hon ton nht tr. V PROTEIN, QUA IU TRA KHU PHN nhiu ni trn th gii thy rng nng lng do protein thng dao ng chung quanh 12% " 1. NC TA, THEO Vin Dinh dng nng lng do protein nn t t 12-14% tng s nng lng. V cht bo, nng lng do lipit so vi tng s nng lng nn vo khong 20-25% ty theo vng kh hu nng, rt v khng nn vt qu 30%. Khi t l ny vt qu 30% hoc thp hn 10% u c nhng nh hng bt li i vi sc khi nh hng ca kh hu cng cn c ch . Ngi ta khuyn nn tng thm 5 % cho nhng vng c kh hu lnh v gim 5 % CHO NHNG VNG C KH HU NNG. ta nng lng do lipit trc mt cn phn u t 10-12 % tng s nng lng v khi c iu kin tng ln 15-18 % v v dn ta x nng khng quen n nhiu cht bo Cho nn khng nn vt qu 20% tng s nng lng. b) Cn i v protein: Ngoi tng quan vi tng s nng lng nh ni trn, trong thnh phn protein cn c axit amin cn thit t l cn i thch hp. Do cc protein ngun gc ng vt v thc vt khc nhau v cht lng nn ngi ta hay dng t l % protein ngun gc ng vt trn tng s protein nh gi mt cn i ny. Trc y nhiu ti liu cho rng lng protein ngun gc ng vt nn t 50-60% tng s protein v khng nn thp hn 30 %. Gn y nhiu tc gi cho rng i vi ngi trng thnh mt t l protein ng vt vo khong 25-30 % tng s protein l thch hp cn i vi tr em t l ny nn cao hn. c) Cn i v lipit Mt mt, t l nng lng do lipit so vi tng s nng lng, mt khc l yu cu cn i gia cc axit bo trong khu phn, trn thc t biu hin bng tng quan gia lipit ngun gc ng vt v thc vt. Trong cc m ng vt c nhiu axit bo no, trong cc du thc vt c nhiu axit bo cha no. Cc axit bo no gy tng cc lipoprotein c t trng thp (Low Density Lipoprotein LDL) vn chuyn cholesterol t mu ti cc t chc V C TH TCH LY cc hnh

ng mch. Cc axit bo cha no gy tng cc lipoprotein c t trng cao (High Density Lipoprotein HDL) a cholesterol t cc m n gan thoi ha. Theo nhiu tc gi, trong ch n nn c 20-30% tng s lipit c ngun gc thc vt. V t l gia cc axit bo, trong khu phn nn c 10% l cc axit bo cha no c nhiu ni kp, 30% axit bo no v 60% axit bo cha no c mt ni kp ( axt oleic ). Khuynh hng thay th hon ton m ng vt bng cc du thc vt l khng hp l bi v cc sn phm oxy ha (cc peroxit) ca cc axit bo cha no l nhng cht c hi i vi c th. d) Cn i v gluxit Gluxit l thnh phn cung cp nng lng quan trng nht ca khu phn. GLUXIT EO VAI TR TIT KIM PROTEIN, khu phn ngho protein, cung cp gluxit th lng ni t ra theo nc tiu s thp nht. Trong cc ht ng cc v ht h u, ngun gluxit thng i km theo mt lng tng ng cc vitamin nhm B, nht l B1 cn thit cho chuyn ha gluxit. Cc loi ng ngt, go bt xay xt qu trng thng thiu B1. Mt khc trong cc loi rau qu, khoai c c nhiu xenluloza c gi tr nht, Y CHNG THNG I km theo nhng cht pectin l nhng cht ch c trong rau qu. Pectin c ch CC HOT NG GY THI rut v nh vy to iu kin thun li cho hot ng cc vi khun c ch. Cn i gia sacaroza v fructoza cng c ngha trong PHNG BNH X M NG MCH. V TH KHU phn c nhiu sacaroza phi c mt lng qu thch ng. Chng ta cn nh rng cc yu cu cn i ni trn ch c xt n khi khu phn m bo nng lng. e) Cn i v cc vitamin: Vitamin tham gia vo nhiu chc phn chuyn ho quan trng ca c th, v vy nhu cu vitamin ph thuc vo c cu cc thnh phn dinh dng khc trong khu phn. My im sau y ng ch nht: CC VITAMIN NHM B cn thit cho chuyn ha gluxit, do nhu cu ca chung thng tnh THEO MC NHIT LNG CA KHU PHN. THEO T CHC Y t th gii ( FAO/OMS) c 1000 Kcalo ca khu phn cn c 0,4 mg vitamin B1, 0,55 mg

B2, 6,6 ng lng naxin. Tnh trng go xt trng qu lm mt nhiu vitamin B1 l mi e da gy ra nhiu BNH T PH nhiu ni hin nay. Ch n c nhiu cht bc lm tng nhu cu v vitamin E (TOEOFEROL) L CHT chng oxy ha ca cc cht bo t nhin, ngn nga hin tng peroxit ha cc lipit. Cc loi du thc vt du ng, du u tng ) c nhiu tocoferol, ngoi ra cc loi ht ny mm (mm ng, mm la m, gi u) cng l ngun tocoferol tt. - Cung cp y , protein l iu kin cn cho hot ng bnh thng CA NHIU VITAMIN. I VI VITAMIN A hm lng protein trong khu phn va phi to iu KIN CHO TCH LY VITAMIN A trong gan nhng khi tng lng protein ln ti 3040% th S DNG VITAMIN A ng ln do to iu kin xut hin sm cc biu hin thiu vitamin A. Ngc li, khu phn ngho protein th cc biu hin thiu vitamin A S KO DI. V VY KHI DNG CC THC N GIU protein nh sa gy cho tr em suy dinh dng phi cho thm vitamin A CNG NH KHI IU TR BNH THIU VITAMIN A PHI KM THEO NG PROTEIN THCH NG. g) Cn i v cht khong: Cc hot ng chuyn ha trong c th c tin hnh bnh thng l nh tnh n nh ca mi trng bn trong c th. cn bng toan kim DUY TR TNH N NH . cc loi thc n m trong thnh phn c cc yu t kim ( cc cation) nh Ca, Mg, K... chim u th, ngi ta GI L CC THC N GY KIM, NGC LI mt s thc n khc, cc yu t toan (cc anion) nh Cl, P, S... chim u th ngi ta gi l cc thc n gy toan. Nhn chung, cc thc n ngun gc thc vt (tr ng cc) l thc n gy kim, cc thc n ngun gc ng vt (tr sa) l cc thc n gy toan. Ch n hp l nn c u th kim. Tng quan gia cc cht khong trong khu phn cng cn c ch . Ngi ta thy trong khu phn c hp thu tt khi t l CA/P ln hn 0,5 v c vitamin D. T s Ca/mg trong khu phn nn l 1/0,6. Cc vi yu t gi vai tr quan trng trong bnh sinh nhiu bnh a phng nh bu c, su rng, nhim c fluo... Ngi ta thy mi quan h (tng h hay tng phn) gia cc yu t trong khu phn c vai tr trong bnh sinh cc bnh trn nhng cn thiu c s ra cc yu cu cn i c th.

CHNG II: CC CHT DINH DNG Nhng cht dinh dng cn thit cho c th sng l cc cht sinh nng lng bao gm protein, lipit, gluxit v cc cht khng sinh nng lng bao gm cc vitamin, cc cht khong v nc. I. PROTEIN Protein l thnh phn dinh dng quan trng nht, chng c mt trong thnh phn ca nhn v cht nguyn sinh ca cc t bo. Qu trnh sng l s thoi ha v tn to thng xuyn ca protein. V vy, hng ngy cn n vo mt lng y protein. 1. Vai tr dinh dng ca protein. C TH tm tt vi c trng quan trng ca protein nh sau: - Protein l yu t to hnh chnh, tham gia vo thnh phn cc c bp, mu, bch huyt, hocmn, men, khng th, cc tuyn bi tit v ni tit. C TH BNH THNG CH c mt v nc tiu khng cha protein. Do vai tr ny, protein c lin quan n mi chc nng sng ca c th (tun hon, h hp, sinh dc, tiu ha, bi tit hot ng thn kinh v tinh thn...). - Protein cn thit cho chuyn ha bnh thng cc cht dinh dng khc, c bit l cc vitamin v cht khong. Khi thiu protein, nhiu vitamin khng pht huy y chc nng ca chng mc d khng thiu v s lng. - Protein cn l ngun nng lng cho c th, thng cung cp 10%-15% nng lng ca khu phn, 1g protein t chy trong c th cho 4 Kcal, nhng v mt to hnh khng c cht dinh dng no c th thay th protein. - Protein kch thch s thm n v v th n gi vai tr chnh tip nhn cc ch n khc nhau. Thiu protein gy ra cc ri lon quan trng trong c th nh ngng ln hoc chm pht trin, m ha gan, ri lon hot ng nhiu tuyn ni tit (gip trng, sinh dc), thay i thnh phn protein mu, gim kh nng min dch sinh hc ca c th v tng tnh cm th ca c th vi cc bnh nhim khun. Tnh trng suy dinh dng do thiu protein NH HNG N SC KHE TR EM NHIU NI trn th gii. 2. Gi tr dinh dng ca protein.

Cc protein cu thnh t cc axit amin v c th s dng cc axit amin n vo tng hp protein ca t bo v t chc. Thnh phn axit amin ca c th ngi khng thay i v c th ch tip thu mt lng cc axit amin hng nh vo mc ch xy dng v ti to t chc. Trong t nhin khng c loi protein thc n no c thnh phn hon ton ging vi thnh phn axit amin ca c th. Do p ng nhu cu c th cn phi hp cc loi protein thc n c thnh phn axit amin cn i nht. C 8 AXIT AMIN C TH KHNG T HP C HOC CH TNG HP MT LNG RT T. L LIZIN, tryptophan, phenynalaninin, l xin, izolxin, va lin, treo nin, metionin. Ngi ta gi chng l cc axit amin cn thit. Gi tr dinh dng mt loi protein cao khi thnh phn axit amin cn thit trong cn i v ngc li. Cc loi protein ngun gc ng vt (tht, c, trng, sa) c gi tr dinh dng cao, cn cc loi protein thc vt c gi tr dinh dng thp hn. Bit phi hp cc ngun protein thc n hp l s to nn gi tr dinh dng cao ca khu phn. V d go, ng, m ngho lizin cn u tng, lc, vng hm lng lyzin cao, khi phi hp go hoc m hoc ng vi u tng, vng , lc s to nn protein khu phn c gi tr dinh dng cao hn cc protein n l . 3. Ngun protein trong thc phm. - Thc phm ngun gc ng vt (tht, c, trng, sa) l ngun protein qu, nhiu v s lng, v cn i hn v thnh phn v m axit amin cn thit cao. - Thc phm ngun gc thc vt (u tng, go, m, ng, cc loi u khc...) l ngun protein quan trng. Hm lng axit amin cn thit cao trong u tng cn cc loi khc th hm lng axit amin cn thit khng cao, t l cc axit amin km cn i hn so vi nhu cu c th. Nhng vic c sn trong thin nhin mt khi lng ln vi gi r nn protein thc vt c VAI TR QUAN TRNG I VI KHU PHN CA CON NGI. II. LIPIT 1. Thnh phn ha hc ca lipit. Thnh phn chnh l triglyxerit l nhng hp cht hu c phc tp gm ru bc 3 glyxerol v cc axit bo no, cha no. Cc axit bo l thnh phn quyt nh tnh cht ca

lipit. Cc axit bo no hay gp l butirie, capric, CAPRILIC, LORIC, MYRISTIC, PANMITIE, STEARIC. M ng vt thng c nhiu axit bo no, cc loi m lng v du n c nhiu axit bo cha no. Trng thi ca m nht l tan chy c quyt nh bi thnh phn axit bo ca chng. TAN CHY CAO KHI THNH phn axit bo no chim u th v tan chy thp khi axit bo cha no chim u th. iu c ngha l cht bo lng c ng ha cao hn cht BO C IU KIN NHIT BNH THNG. M B, CU TAN CHY nhit 45-50oC c hp thu 86%-88%. B, m ln, du thc vt c hp thu 97%- 88%. Thnh phn v nhit tan chy ca cht bo sc vt, tnh trng sinh l gia sc, phng thc chn nui gia sc, iu khin kh hu ni trng cc loi cy c du. M di da d chy hn m quanh ph tng, cc loi du thc vt nhit i cha nhiu axit bo phn t thp d tan chy. Nhiu tc gi coi cc axit bo cha no linoleic, linolenic v arachidonic cng vi cc sn phm ng phn ca chng l cc axit bo cha no cn thit v chng khng tng hp c trong c th. Photphatit v sterol cng l nhng thnh phn lipit quan trng. 2. Vai tr dinh dng ca lipit. Trc tin l ngun nng lng, 1g cht bo cho 9 Kcal. Thc n giu lipit l ngun nng lng m c cn thit cho ngi lao ng nng, cn thit cho thi k phc hi dinh dng i vi ngi m. Cht bo d tr NM DI da v m lin kt. Cht bo di da v quanh ph tng l t chc bo v. L T CHC M V bo v c th trnh khi cc tc ng bt li ca mi trng bn ngoi nh nng, lnh. Ngi gy, lp m di da mng thng km chu ng vi s thay i ca thi tit. Photphatit l thnh phn cu trc t bo thn kinh, no, tim, gan, tuyn sinh dc... tham gia vo qu trnh dinh dng ca t bo nht l tnh thm ca mng t bo. i vi ngi trng thnh photphatit l yu t quan trng iu ha chuyn ha cholesterol. Cholesterol cng l thnh phn cu trc t bo v tham gia mt s chc nng chuyn ha quan trng nh: -Cholesterol l tin cht ca axit mt tham gia vo qu trnh nh tng ha - Cholesterol tham gia tng hp cc ni t v thng thn (coctizon, testosterol, andosterol, ni t sinh dc, vitamin D3).

- Cholesterol c vai tr lin kt cc c t tan mu (saponin) v cc c t tan mu ca vi khun, k sinh trng. Ngi ta cng thy vai tr khng thun li ca cholesterol trong mt s bnh nh va x ng mch, mt s khi u c tnh. V th cn cn nhc thn trng cc trng hp dng thc n giu cholesterol (lng trng) i vi cc bnh nhn c lin quan ti cc bnh k trn. Cc axit bo cha no cn thit (linoleic, - linolenic, arachidonic) c vai tr quan trng trong dinh dng iu tr cc eczema kh cha, trong s pht trin bnh thng ca c th v tng cng sc khng. Ngoi ra, cht bo cn rt cn thit cho qu trnh ch bin nu nng thc n lm cho thc n tr nn a dng, ngon ming. 3. Hp thu v ng ha cht bo. - Cc cht bo c nhit tan chy thp hn 37oc, h s hp thu khong 97-98%. - Cc cht bo c nhit tan chy 38 - 39oc , h s hp thu khong 90%. - Cc cht bo c nhit tan chy 50-600 c, h s HP THU KHONG 70-80%. Nh vy, khu phn c cht bo vi qu nhiu axit bo no s dn n hn ch hp thu ng ha cht bo ca c th. Ngi ta cng nhn thy rng nu hm lng cc axit bo cha no nhiu ni i qu cao (15% tng s axit bo) chng s khng c ng ha hp thu. T l thch hp hp th khi axt bo cha no trong khu phn l 4% tng s axit bo. NG HA CA MT S cht bo nh sau: b 93-98%, m ln 96-98%, m b 80-86%, du vng 98%, du u nnh 97,5%. III. GLUXIT 1. Cc loi gluxit. - Mono saccarit: Glucoza, fructoza, galactoza l cc phn t n gin nht ca gluxit, d hp thu ng ha nht. Khc nhau v hm lng v chng loi, cc thc phm ng vt v thc vt u c cha cc phn t gluxit n gin ny, to nn v ngt ca thc phm. - Disaccarit: Saccaroza, lactoza l cc phn t ng kp tiu biu. Cc disaccarit khi thy phn cho 2 phn t ng n. Disaccarit v monosaccarit u c v ngt. Nu saccaroza c ngt l 100 th fructoza c ngt l 173, lactoza l 16 v galactoza l 32, glucoza l 79.

- Polysaecarit: Tinh bt (amidon, amilopectin), glycogen, xenluloza l cc dng phn t gluxt ln. Hm lng v chng loi ca cc phn t gluxit ny rt khc nhau trong cc loi thc phm. Chng c nh hng ln n trng thi v ng ha hp thu ca thc phm. 2. Vai tr dinh dng ca gluxit. i vi ngi vi tr chnh ca gluxit l sinh nng lng. Hn mt na nng lng ca khu phn do gluxit cung cp, 1g gluxit khi t chy trong c TH CHO 4 KCAL. gan, glucoza c tng hp thnh glycogen. Gluxit n vo trc ht chuyn thnh nng lng, s d mt phn chuyn thnh glycogen v mt phn THNH M D TR. mc nht nh, gluxit tham gia to hnh nh mt thnh phn ca t bo v m. Trong c th lun lun xy ra qu trnh phn gii gluxit to nng lng nhng hm lng gluxit mu LUN LUN MC 80-120 MG%. n ung y gluxit s lm gim phn hy protein n mc ti thiu. Ngc li khi lao ng nng nu cung cp GLUXIT KHNG Y S LM TNG PHN HY PROTEIN. n ung qu nhiu, gluxit tha s chuyn thnh lipit v n mc nht nh s gy ra hin tng bo ph. 3. Gluxit tinh ch v gluxit bo v. Di danh t gluxit tinh ch, ngi ta m ch nhng thc phm giu gluxit thng qua nhiu mc ch bin lm sch, mt ti a cc cht km theo gluxit trong thc phm. Mc tinh ch cng cao, lng mt cc thnh phn cu to cng ln, cht x b loi tr cng nhiu, hm lng gluxit cng tng v thc phm tr nn d tiu hn. Gluxt tinh ch chnh trong vn gy bo ph, ri lon chuyn ha m V CHOLESTEROL NGI NHIU TUI, NGI GI T LAO ng chn tay. Thuc loi gluxt tinh ch cao c: - Cc loi ngt, trong lng ng qu 70% nng lng hoc tuy c hm lng ng thp (40- 50%) nhng m cao (30% v hn). - Bt ng cc t l xay xt cao, hm lng xeluloza MC 0,3% HOC THP HN cung thuc loi gluxit tinh ch v chng d to m tch cha trong c th.

Ngi nhiu tui, ngi gi, ngi t vn ng th lc nn hn ch lng gluxt tnh ch di 1/3 tng s gluxit khu phn. IV. VITAMIN Nhiu vitamin l cu t ca cc men cn thit cho qu trnh chuyn ha vt cht trong c th. Phn ln cc vitamin phi a t thc n vo c th, chng thuc nhm cht cn thit cho c th tng t nh axit min cn thit. Ngi ta chia cc vitamin thnh 2 nhm: - Nhm vitamin tan trong cht bo: L vitamin A,D,E,K thng i km vi cht bo ca thc n. Mt khu phn c hm lng lipit thp thng t cc vitamin ny hoc c th km s dng cc vitamin ny. - Nhm vitamin tan trong nc: Bao gm vitamin nhm B, vitamin C, vitamin P, VITAMIN U. C TH d dng c tha mn nhu cu cc vitamin ny khi dng thc n ti. Di y gii thiu mt s vitamin quan trng nht trong dinh dng hc. 1. Vitamin A. DNG RETINOL CH C thc phm ng vt di dng este ca cc axit bo bc CAO TRONG GAN, PHN, PHI V M D TR. THC PHM THC VT, VITAMIN A tn ti di dng provitamin A. Trong -caroten c hot tnh vitamin A CAO NHT NHNG CNG ch 1/6 lng caroten trong thc phm xut hin trong c th nh l vitamin A DNG RETINOL. TRONG C TH, VITAMIN A duy tri tnh trng bnh thng ca biu m. Khi thiu vitamin A, da v nim mc kh, sng ha, vi khun d xm nhp gy vim nhim. L CC biu hin kh mt, kh gic mc. Vitamin A c vai tr quan trng i vi chc phn th gic. Sc t nhy cm vi nh sng nm vng mc l rodopxin gm protein v dn xut ca vitamin A. Khi tip xc vi nh sng, rodopxin phn gii thnh opxin (protein) v retinen (Andehyt ca vitamin A). Khi mt ngh, vitamin A dn dn c phc hi t retinen nhng khng hon ton. Do vic b sung vitamin A thng xuyn t thc n l cn thit. Di y l chu trnh chuyn ho vitamin A trong c th 2. Vitamin D.

 L MT NHM CHT trong v phng din dinh dng c 2 cht quan trng l ecgocanxiferon (vitamin D2) v colecanxiferon (vitamin D3). Trong thc vt eo ecgosterol, di tc dng ca nh nng s cho ecgocanxiferon. Trong ng vt v ngi c 7-dehydro-cholesterol, di tc' dng ca nh nng s cho coleeanxiferon. VAI TR CHNH CUA VITAMIN D L TNG HP THU CANXI V PHOTPHO RUT NON. N CNG c tc dng trc tip ti qu trnh ct ha. Nh vy, vitamin D L YU T CHNG CI XNG V KCH thch s tng trng ca c th. 3. Vitamin B1 ( tiamin ). Tia min di dng tiamin pirophotphat l coenzim ca men carboxylaza, men ny cn cho phn ng kh carboxyn ca axit xetonic (axit pyruvic, axit - xetoglutaric ): Khi thiu vitamin B1 axit pyruvic s tch ly trong c th gy c cho h thng thn kinh. V th nhu cu via min B1 i vi c th t l thun vi nhu cu nng lng. Vitamin B1 tham gia iu ha qu trnh dn truyn cc xung tc thn kinh do n c ch kh axetyl-cholin. Do khi thiu vitamin Bi gy ra hng lot cc ri lon c lin quan ti cc ri lon dn truyn thn kinh nh t b, to BN, HI HP, KHNG NGON MING. l cc du hiu ca bnh Beriberi. Vitamin B c trong cc ht ng cc, rau, u, tht nc, lng trng, gan, thn. 4. Vitamin B2 (Riboflavin). Riboflavin l thnh phn ca nhiu h thng men tham gia chuyn ha trung GIAN. V D FMN (FLAVIN-MONO-NUCLEOTIT), FAD (Flavin-adenin-dinucleotit) l cc enzim quan trng trong s h hp ca t bo v m nh cht vn chuyn hydrogen. Vitamin B2 cn cho chuyn ha protein, khi thiu mt phn cc axit min ca thc n khng c s dng v ra theo nc tiu. Ngc li khi thiu protein, qu trnh to men flavoprotein b ri lon. V vy khi thiu proteinthng xut hin triu chng thiu vitamin B2. Ngoi ra vitamin B2 c nh hng ti kh nng cm th nh sng ca mt nht l i vi s nhn mu. Khi thiu vitamin B2 s c tn thng GIC MC V NHN MT. Riboflavin c nhiu trong cc l xanh, u , ph tng ca ng vt 5. VITAMIN PP ( Nia xin, axit nieotinic).

Tt c cc t bo sng u cn ma xin v dn xut ca n. Chng l thnh phn ct yu ca 2 coenzim quan trng chuyn ha gluxit v h hp t bo l Nicotinamit Adenin Dinucleotit (Nad-coenzim I) v Nicotinamit Adenin Dinucleotit PHOTPHAT (NADPCOENZIMII). VAI TR CHNH CA NAD V NADP l chuyn H+ t mt c cht ti mt coenzim hay mt c cht khc. Nh vy c s tham gia phi hp ca riboflavin v nia xin trong cc phn ng h hp t bo. Trong c th, tryptophan c th chuyn thnh axit nicotinic. Qu trnh ny XY RA RUT v gan v b cn tr khi thiu piridoxin. C 60mg tryptophan cho 1 mg axit nicotinic. Thiu nia xin v tryptophan l nguyn nhn ca bnh Pellagra. Cc biu hin chnh ca bnh l vim da nht l vng da tip xc nh nng mt tri, vim nim mc, a chy, c cc ri lon v tinh thn. Tht gia cm, b, ln nht l ph tng cha nhiu vitamin PP. Lp ngoi ca cc ht go, ng, m, u lc vng rt giu vitamin PP. 6. VITAMIN C ( AXIT ASCORBIE) . VITAMIN C THAM GIA NHIU QU trnh chuyn ha quan trng. Trong qu trnh oxy ha kh, vitamin C C VAI TR NH MT CHT VN CHUYN H+. VITAMIN C CN KCH THCH to colagen ca m kin kt, sn, xng, rng, mch mu. V th khi thiu VITAMIN C, CC TRIU CHNG THNG BIU HIN cc t chc lin kt v xng (xut huyt di da, chy mu chn rng, au mi xng khp). VITAMIN C KCH THCH HOT ng ca cc tuyn thng thn, tuyn yn, hong th, c quan to mu v DO VAI TR CA VITAMIN C LIN quan ti chc phn ca cc c quan ny nh kch thch s pht trin TR EM, PHC HI SC KHE, VT THNG mau lnh, tng sc bn mao mch, tng kh nng lao ng, s do dai v tng sc khng nhim. TRONG T NHIN, VITAMIN C C nhiu trong rau qu nhng hm lng ca chng gim thng xuyn do cc yu t ni ti ca thc phm v cc yu t vt l khc nh nh sng, nhit cao, cc men oxy ha v cc ion kim loi ( Fe, Cu).

Trong ti, nhit thp cc mn n hn hp nht l mn n chua, vitamin c duy tr lu hn. VITAMIN C RT D TAN TRONG nc, do trong qu trnh ch bin cn lu trnh s hao ht khng CN THIT V TN DNG CC PHN NC CA THC N. V. CC CHT KHONG Khong l mt nhm cc cht cn thit khng sinh nng lng nhng gi vai tr trong nhiu chc phn quan trng i vi c th. C th ngi ta c gn 60 nguyn t ha hc. Mt s cht c hm lng ln trong c th c xp vo nhm cc yu t a lng (macroelements), s khc c hm lng nh c xp vo nhm cc vi yu t (microelements). Cc yu t a lng l Ca (1,5%), P (L%), MG (0,05%), K (0,35%), NA (0,15%) ; Cc yu t vi lng l I, F, Cu, Co, Mn, Zn... cn gi l yu t vt. Lng tro ca mt ngi trng thnh khong 2 kg tng ng 4% trng lng c th. Khong mt na ng cht khong l yu t to hnh ca cc t chc xng v t chc mm, phn cn li nm trong cc dch th. Hm lng cc cht khong trong cc m khng ging nhau. Xng cha nhiu cht khong nht cn da v m m ch chim di 0,7%. Mt s cht khong nm trong cc lin kt hu c nh iot trong tyroxin, st trong hemoglobin, cn PHN LN CC KHONG CHT U dng mui. Nhiu loi mui ny ha tan trong nc nh natri clond, canxi clond, nhiu loi khc rt t tan. Quan trng nht l cc canxi photphat, ma gi photphat ca xng . 1. Vai tr dinh dng ca cc cht khong. Vai tr dinh dng ca cc cht khong trong c th rt a dng v phong ph: Cc mui photphat v cacbonat ca canxi, ma gi l thnh phn cu tu XNG, RNG, C BIT CN THIT tr em, ph n nui con bng sa. Khi thiu canxi, xng tr nn xp, m lin kt bin i. Qu trnh ny xy ra TR EM LM XNG B mm, bin dng (ci xng). Nhng thay i ny tr nn nghim trng khi km theo thiu vitamin D. Ngoi ra, canxi cn tham gia iu ha qu trnh ng mu v gim tnh kch thch thn kinh c.

Chuyn ha canxi lin quan cht ch vi chuyn ha photpho, ngoi vic to xng, photpho cn tham gia to cc t chc mm (no, c ). Photpho l thnh phn ca mt s men quan trng tham gia chuyn ha protein, lipit, gluxit, h hp t bo v m, cc chc phn ca c v thn kinh. t chy cc cht hu c trong c th mt phn t hu c u phi qua giai on lin kt vi photpho (ATP). duy tr ph tng i hng nh ca ni mi, cn c s tham gia ca cht khong c bit l cc mui photphat, ka li, natri. duy tr cn bng p lc thm thu gia khu vc trong v ngoi t bo, cn c s tham gia ca cht khong, quan trng nht l Nacl v KCL. Na tri cn tham gia vo iu ha chuyn ha nc, c nh hng ti kh nng gi nc ca cc protein-keo. m Na+ thay i dn n c th mt nc hay gi nc. Mt s cht khong tham gia thnh phn mt s hp cht hu c c vai tr c bit. St vi hemoglobin v nhiu men oxy ha trong h hp t bo, thiu st gy thiu mu. Iot vi tiroxin l hormon ca tuyn gip trng, thiu Iot l nguyn nhn bnh bu c a phng. Cu, Co l cc cht tham gia vo qu trnh to mu. Hin nay vai tr ca cht khong nht l cc vi yu t cn cha c bit y 2. Ngun cht khong trong thc phm. Cc cht khong phn phi khng u trong thc n. Cc thc phm trong tng lng cc ion K+, Na+, Ca++ Mg++ chim u th c coi l ngun cc yu t kim. Thuc loi ny gm c phn ln rau l, rau c, qu ti sa v ch phm ca cc thc phm ny. CC THC PHM C TNG LNG CC ION M ( S, P ) chim u th dn n tnh trng toan ca c th sau qu trnh chuyn ha c gi l thc n ngun cc yu t toan. Thc n thuc loi ny gm c tht, c trng, u, ng cc. VI. N C Nc l thnh phn c bn ca tt c cc t chc v dch th. Mi qu trnh chuyn ha trong t bo v m ch xy ra bnh thng khi nc. Ngi ta c th nhn n sng 34 tun nu mi ngy tiu th 300-400 ml nc nhng s cht trong vng 4-5 ngy nu khng c ung nc. Ngun nc cho c th l n, ung v sn phm ca qu trnh chuyn ha protein, lipit, gluxit trong c th.

C TH mt nc qua da mt ngy trung bnh 0,5-0,8 lt nc, khi tri nng c th ti 10 lt, qua phi 0,5 lt, qua thn 1,2-1,5 lt v qua ng tiu ha 0,15 lt, khi a chy c th ti my lt. CN BNG NC ngi trng thnh Ngun nc vo n Ung Chuyn ho S lng 1000 1500 300 Ngun nc ra Phi Da Nc tiu Phn Tng cng 2800 S lng 550 600 1500 150 2800

RI LON CHUYN HA NC THNG XY RA mt s bnh nh st cao, a chy, nn nhiu, mt mu ... hoc lao ng trong iu kin qu nng ra m hi nhiu. Trong cc trng hp , vic b nc v in gii duy tr thng xuyn, cn bng nc v in gii l rt cn thit bo v sc khe.

CHNG III: CC BIN I TUI GI DINH DNG TUI GI 3.1. Cc bin i ngi gi Vi s ha gi, s c vi thay i v cu to cng nh chc nng ca mt s c quan b phn chnh trong c th nh sau y. 1- Thay i ca b my tiu haS tiu ha thc phm bt u t ming. Thc n c rng nhai nghin nh c th nut xung bao t, vi s h tr ca nc ming. Bao t co bp, chuyn ng nh ci my git qun o bin i thc n sang trng thi lng, vi tc dng ca dch v tit t bao t. Mt phn ln cht m c tiu ha y. Sau thc n c chuyn xung su thc rut non. Ni y, ha cht hu c ca tu tng v rut non tip tc tiu ho m cht v carbohydrate, ng thi cng c s tiu ha cht m di tc dng ca mt. Cng chnh rut non, vic nui dng c th cho con ngi c thc hin vi s hp th cc cht b dng vo mch mu. Khi thc n vo n rut gi,nc c ht li, cn cht b c ph thi ra ngoi.Trung bnh, din tin hon tt s tiu ha thc phm t khi vo ming ti khi ph thi ko di t 7 n 12 gi ng h. Vi tui cao, s c vi thay i nh sau : Ming kh v hch nc ming tit t nc lm ta nhai kh khn v gim thng thc v ngon ca thc phm. Dch v bao t gim khong 25% khi ta ti tui 60, s co bp ca bao t cng yu i cht t. Ni rut non, hp th calcium gim lm yu xng; hp th sinh t B12 km m sinh t ny cn cho vic to hng cu cng nh to ra sinh lc trong c th. Tri vi quan nim thng thng, khng c thay i my v chc nng ca rut gi khi tui tng. Nhiu ngi c cho l gi hay b to bn, ch thc ra s i tin ca ngi cao tui u lnh mnh ging nh ca ngi tr. Vy m s tiu th thuc nhun trng vn rt nhiu lp tui cao ny.

Khi gi, chc nng sn sut mt ca gan, dch ty bin ha m khng thay i my. D c ct i 80% l gan, ta cng cn mt cn thit cho c th. Thnh rut gi mng hn, vi ch phnh ra thnh ti nh ( diverticul ), d b nhim trng. Ni chung, khi v gi khng c thay i ng k trong h thng tiu ha ngoi vi lng cng nh m phn ln lin h ti n ung khng iu , thiu dinh dng, khng vn ng c th, tc dng ph ca dc phm...Cho nn ta vn thng thc c nhng mn n m ta thch t lc cn tr. 2- Thay i c quan h hp B phn h hp, vi nhim v mang dng kh nui c th, gm hai l phi v ph qun. Phi gm c triu ph nang, m khi di rng ra c th bao ph c mt sn qun vt. Chnh nhng ph nang ny m dng kh c chuyn sang mch mu nui c th v ly thn kh thi ra ngoi. Ph qun nom ging nh mt ci cy ln ngc, vi rt nhiu nhnh nh dn khng kh vo ph nang. Nhp th trung bnh khi ngh l 15 nhp mt pht, nhanh khi c th hat ng mnh hoc thn kh trong mu ln cao.Trong mi nhp th c khong 1/2 lt khng kh ra vo phi. Khi s h hp ngng chng 5 pht th no b chu nhng tn tht vnh vin, trm trng. Vi tui cao, khng c thay i ng k v h hp, ngoi tr trong ph nang dng kh t m thn kh li cao. Do dng kh trong mu gim, lm cho c th chng mt khi hot ng mnh. 3-Thay i h tun hon H tun hon gm b phn bm y l tri tim v mng li mch mu ln nh chy khp c th.

Tim c v nh to nh song lp hai tng vi hai tm nh trn, hai tm tht di ngn cch nhau bng van hng dn mu lu thng mt chiu trn xung di. Mng li mch mu gm mch mu phi bt ngun t tm tht phi, a mu nhiu thn kh ln phi trao i ly dng kh. Cn mng mch mu tng qut th a mu nhiu oxy t tm tht tri i nui dng khp chu thn. Mi ngy tim bm khong 7000 lt mu vo hn 100,000 cy s mch mu ln, nh. Nhp tim bnh thng l 70-80 / mt pht. Mt t bo mu chy t tim xung ngn chn ri tr li tim mt 12 giy. Khi ti tui cao, s c mt vi thay i v chc nng cng nh cu to ca h tun hon. Cch y 5 th k, Leonardo da Vinci qu quyt l s dy cng ca mch mu lm ta gi, ngn cn s lu thng ca mu v lm gim s nui dng c th. Khoa hc ngy nay ng mt phn no vi da Vinci, nhng nu cu hi l nhng thay i c phi do tui gi hay do li sng ca con ngi m ra. Thay i quan trng nht l vch tm nh tri dy ln, cng, km n hi, lm gim sc bm ca tim, mu i nui c th t oxy v dng cht. Mch mu cng cng, dy km n hi v c nhiu cht vi v collagen ng ln vch mch mu, khin mu lu thng kh khn, chm chp. Ni chung, vi tui gi, ch c mt cht gim s lu thng ca mu trong c th, gim cung cp dng kh khin ta mau mt khi hot ng mnh. Cn thc mc l t l t vong do bnh tim ngi gi rt cao, th l v con ngi mc bnh tim do tp qun n ung, li sng, mi trng xu ... ch khng phi do s ho gi m ra. 4-Thay i Xng-Tht a-Xng B xng gip c th ng vng, di chuyn, che tr cc b phn ct yu v l ni d tr calcium.

Xng c cu to bi mt hn hp gm khong cht (nht l calcium 45%), c mm vi mch mu, t bo ( 30% ) v nc ( 25% ). C ba loi xng : xng di cng; xng ngn mm v xng dp. Xng c lin tc tu b thay th xng c bng xng mi, v cht calcium gi vai tr rt quan trng trong vic to xng. Khi v gi, calcium trong mu gim, v rut non khng hp th calcium tt nh khi cn tr v v khu phn khng c cn bng calcium. Do xng tr nn yu, rn, d gy li lu lnh. Thm vo , khi calcium trong mu xung thp, c th li ly calcium xng ra p ng cc nhu cu khc nh hot ng ca h thn kinh, lm ng mu, hot ng ca c tht. Khi lng xng cng gim, nht l n gii khi tt kinh v kch thch t n estrogen t i. b-Khp xng Khp l ni hai mt xng tip gip vi nhau. C 3 loi khp chnh : khp c ng t do nh khp xng u gi, c tay; khp c ng c gii hn nh xng sng; khp khng c ng nh khp xng s. S d khp c ng trn tru c l nh ho cht nhn v sn nm n gia khp, nh mt ci bao, bc hai u xng, ng thi cng trnh s c xt ca mt xng. Khp c gi ng v tr c ng nh nhng giy chng nh gn, ni xng vi bp tht, giy chng ni hai xng vi nhau. Khi v gi, ha cht nhn v sn gim bt, gn v giy chng t n hi lm cho s co-rui ca khp b gii hn. Vi thi gian, khp cng gp nhng thng trn tuy nh nhng tch lu, khin khp hay au nhc v c ng kh khn. c- C tht. Trong c th, c tht chim gn na trng lng ton thn. l c tri tim, thnh mch mu, bao t, rut, nht l c tht b xng gm nhng m ni vo xng v khp qua gn, giy chng. S kt ni ny gip con ngi c ng, di chuyn mt cch rt ti tnh mi khi c co gin hay n hi theo mun ca

ta. C ng khng nhng l nhu cu sinh hot cho c th m cn duy tr c tht. V nu khng vn ng, c tht s teo i, v c thay th bng m m, nc. Khi c hot ng, n cn nng lng do dng kh v cht dinh dng cung cp, ng thi n cng thi ra cht b nh lactic acid. Cht b lactic acid, khi c nhiu, s lm c mau mt, v ta cn ht th oxy t acid ny Cht dinh dng l thc n do mu cung cp nh ng, m cht, m. Vi tui gi, khi bp tht nh dn do s gim kch thc nht l gim s lng nhng t bo tht. T bo tht, cng nh t bo thn kinh, khi gim i s khng c thay th. Sinh ra, ta c mt s c tht nht nh v s lng ny c d tr l tn ti sut i ngui. Khi khng c x dng, km dinh dng hay khng tip ni vi h thn kinh, c tht s teo i. S vn ng c th khng lm tng s c tht nhng lm chng to hn. ngi cao tui, t tp dt li sng qu tnh ti, chc nng bp tht thay i r rt. Sc mnh bp tht gim cht t vo tui 40,50; gim 20% tui 50; gim 40% khi ta 70-80 tui. S suy yu ny xy ra chn nhiu hn tay. Ngoi ra, chc nng c tht ngi gi cng gim v s thoi ha, mt tnh n hi ca gn v giy chng. 5- Thay i no b Nng chng 1,5 k l, no b ca ngi trng thnh l mt khi mm nh bt go t vi c ngn t t bo thn kinh mu xm nht. Mi t bo thn kinh ni kt vi nhau theo nhiu cch, to ra mt mng li c tc dng sinh hc rng ln iu ha mi sinh hot ca c th. Sanh ra, ta c s t bo nht nh, khng tng hay ti to, nhng li mt dn vi nin k. Mi ngy c 50,000 ti 100,000 t bo cht i nhng vng no khc nhau. Cho ti tui 65 th hu nh 1/10 tng s t bo thn kinh s b tiu hy vnh vin, khng c thay th. Cu hi thng c t ra l t bo mt ti mc no th s gy ra s thay i cc chc nng ca no? C nhn xt khoa hc cho l, khi mt t bo thn kinh cht i th t bo k cn s pht ra mt h thng ni tip mi, hot ng thay th t bo mt.

Nh no vn hot ng u ho cho ti khi con ngi i vo khu t, ngoi tr khi no mang thm nhng tn tht gy ra do bnh tt, thng tch. Khi v gi, c nhng thay i sau y: a-Cung no. Cung no chu mt phn trch nhim trong vic iu ho nhp th ca phi, nhp p ca tim, s i ng, ng ngh. T bo cung no t b tiu hao, ngoi tr phn kim sot s ng. Do ngi cao tui thng hay c kh khn khi ng, ngh. b- Tiu no. Tiu no iu khin t th, tc phong con ngi, nh i, ng, ngi, chy, bng cch kim sot chc nng ca c tht, gn, khp xng. Tiu no t mt gii hn cho cc ng tc c th. Khi v gi, t bo tiu no b tn tht rt nhiu, nn ngi cao tui i ng, c ng kh khn, i khi khng phi hp nhp nhng vi nhau c. c-Thng no. Thng No nm su trong no b, kim sot v iu ho mt phn cm xc nh s hi, tc gin; mt s kh nng ngi mi v, nghe m thanh; iu ho thn nhit, huyt p. Thng no thay i rt t vi tui cao. d-H vin. B phn chnh ca h vin ( limbic system ) l hi m ( hippocampus ), c nhim v quan trng trong vic ghi nhn tr nh, nht l chuyn tr nh ngn hn sang tr nh di hn. Ngoi ra h vin cn iu ha khu gic, kh nng hc hi, cm xc vui, s, gin d. H vin b nh hng rt nhiu v tui cao. Ti vi ni ca h vin, c ti 30% t bo mt i, gy tr ngi cho s hc cng nh ghi nhn tr nh. e- No. No l hai khi hnh bn cu, m phn chnh l v no vi 75% tng s t bo thn kinh.

V no c chia lm nhiu vng vi nhim v ring bit cng nh chu nhng tn tht khc nhau v s ha gi.Vng kim sot c ng mt t 20 ti 50%; vng th gic mt 50%, vng thnh gic mt 30-40%; vng tr nh hu nh khng b tht thot g. Ngoi ra, vi tui cao, mu a ti no b gim, dng kh v cht dinh dng t i. No thay i hnh dng, c nhiu ha cht c mu nh lipofuscin c to ra, bm vo t bo no, gy ra mt s tr ngi cho nhiu chc nng cu h thn kinh. Nhng ni chung, no l c quan duy nht trong c th m khi v gi vn tip tc ci tin, nng cao kin thc, kinh nghim, s kho lo, sc sng to, s xt on, nhy cm v s khn ngoan ca con ngi. 6-Thay i tnh min dch Khi sanh ra, con ngi c to ho ban cho nhng h thng phng th chng li bnh tt, m kh nng min dch l mt . Kh nng ny c thc hin qua hai loi bch huyt cu T-cells, B-cells. Chng to ra khng th c bit tiu dit vi khun gy bnh v ngn nga s ti pht ca bnh trong tng lai. Chng cng rt cng hiu trong vic tiu dit t bo ung th. Lc mi sanh, cc huyt cu ny c tuyn c ( Thymus) nm sau xng c sn xut, hun luyn chng tc nhn gy bnh. ng tic l tuyn thoi ha vi thi gian. Sau th cc huyt cu min dch s c ty sng, cc hch v l lch sn xut. Nhng v khng c s iu khin, hun luyn ca tuyn c nn chc nng phng v c th km phn hiu nghim. Ngi gi do d b cc bnh nhim trng cng nh ung th. Ni chung, cc thay i ny cng khng gy ra nhiu kh khn cho sinh hot ca ngi cao tui, nht l khi h duy tr c mt np sng lnh mnh, tch cc v yu i. 3.2. Dinh dng tui gi theo cc c ta ngy trc th 60 tui l th v ngi ta t chc n mng ngi t tui th . Ngy nay, do tnh hnh kinh t - x hi ngy cng pht trin, iu kin sinh hot ngy mt ci thin tt hn, sc khe con ngi c bo m, phn

ln cc c 60 n 70 tui vn cn khe mnh, nhiu c vn tham gia lao ng, cng tc. Do chng ta tm quy nh ngi cao tui l ngi t 70 tui tr ln. Vy nhu cu n ung v thc n ca ngi cao tui nn nh th no bo m sc khe v ko di tui th cho cc c? y l vn bn thn ngi cao tui t ch ti. Thng thng, khi cn tr n ung th no lc v gi cc c vn tip tc gi nhng thi quen c. 1-Nng lng khu phn hng ngy: Trong thc t c nhng c vn n khe, nhng ni chung tui ngoi 70 cc c khng lao ng th lc nhiu na, chuyn ha c bn gim i t 10 n 15% so vi thi tr, cc hot ng sinh l u gim, do nng lng ca khu phn n khng cn nhiu nh trc na. Theo iu tra khu phn ca Vin v sinh dch t hc, h s n ca ngi cao tui l t 0,7 n 0,8 so vi ngi tr ang lao ng, ngha l nu khu phn ca ngi tr lao ng bnh thng l 2.400 calo, ngi cao tui ch cn trung bnh t 1.700-1.900 calo. V cht lng, t l gia cc cht protid, lipid glucid trong khu phn ca ngi cao tui cng khng nn khc bit lm so vi khu phn chung. S lng protid c th gi mc c hoc gim bt mt t, nhng t l protid ng vt so vi protid ni chung tt nht l khong 50%. S lng cht lipid c th gim bt v nn dng du thc vt (du lc, du vng, du cm, du u nnh, du hng dng...) thay m ng vt ch bin thc n, phng x va ng mch, mt bnh rt ph bin ngi cao tui d dn n nhng tai bin nghim trng. Theo cc nh nghin cu, nhu cu bnh thng hng ngy ca mt ngi cao tui khe mnh nh sau: -Glucid: 50 n 55% s calo cn thit. -Lipid: 30 n 35% s calo vi s phn u cho thc n cha axit bo no v khng no. -protid: 13 n 15% s calo, trong c khong 50% Protein ng vt. 2-V vitamin: Cn ch gi s cn bng trong n ung v thc phm, trnh b thiu vitamin, nht l cc vitamin nhm B, vitamin C, A v D.

Nhiu nghin cu cho bit vic s dng mt lng thch hp vitamin C, vitamin E v Beta caroten c th lm gim nguy c tai bin v tim. Vitamin D rt cn thit bo m photpho - canxi v phng bnh long xng rt ph bin ngi cao tui. Thiu mu i hng cu do thiu vitamin B9, B12 cng gp ph bin trong lo khoa. Bnh c th thu tinh ngi cao tui cng thng gp nhng ngi thiu cc vitamin C, E, D v cc carotenoid (vitamin A v Beta caroten). Thiu vitamin B1, B6, B9 l ngun gc gy ri lon tr nh; thiu vitamin B1, B3 v B12 c th dn ti hi chng sa st tr tu... V vy trong n ung ca ngi cao tui cng cn ch n nhng thc n c nhiu vitamin. Nn nh gan c v trng l ngun cung cp vitamin D, vitamin A v nhm B. Rau qu cung cp ch yu vitamin C v vitamin nhm B, cn ng cc cung cp nhiu vitamin nhm B, nht l B1. 3-V mui khong: Nhu cu ca ngi cao tui cng ging nh ngi tr, nhng khu phn nn c nhiu canxi. ngi cao tui c nhu cu canxi ln hn, t 1 n 1,5g mt ngy, c th cung cp 300mg canxi bng 250ml hay hai cc sa chua. 4- p ng nhu cu n ung, ngi cao tui nn s dng hp l cc thc n sau: -Vi ng cc: Nn trnh n ng cha ch bin tt, nh ng ht, ng mnh c nhiu x cng, kh tiu ha. Cc loi cm, bnh m, m si... d tiu ha hp thu u s dng tt. -Tht, c, trng, sa: Nn n c nhiu hn n tht v c d tiu ha hn. Trng ch nn n c mc , cn sa cc nc chu u c coi l thc n l tng ca tr em v ngi gi. Cc c bch nin nc ta phn ln sng nng thn, thc n ch yu gm go mi gi, rau ti, tm, cua, c... v bu khng kh trong lnh. -Rau ti, qu chn: l nhng thc n cung cp vitamin nhm B, vitamin C v mui khong. Rau qu c nhiu cht xenluloza lm cho nhu ng rut tt, trnh to bn, nn khuyn khch ngi cao tui s dng. -Ru, c ph, thuc l, ch c, gia v... ngi cao tui nn trnh dng. Nu cht nghin nn phn u b i.

-Nc: Do cc c km n hi nn ngi cao tui thng tiu tin lun v c chiu hng ung t nc. Chng ta nn bit, mun c th khng b nhim c, cc cht b trong c th phi c o thi ra ngoi qua phn, nc tiu, m hi. Nc ung vo cng c ngha "ra sch phn trong" ca c th, nn ung nc rt cn thit gi gn v sinh v sc kho. Bnh thng mt ngi cn t 1,5 lt n 2 lt nc mt ngy, k c nc trong thc n. Nu ch tnh nc ung th khong 1,5 lt. ngi cao tui tuy cm gic kht c gim, nhng nn ch dng thng xuyn cc nc ung (nc tri cy, nc ch long, sa, nc khong...) t 1,2 - 1,5 lt mt ngy. Nu c th b thiu nc c th gy hu qu nng n. -c im ca ngi cao tui l thiu rng, hoc dng rng gi, nhai thc n khng c k, d to bn v hot ng ca c bng v rut gim, d b ri lon tiu ha. V vy phi n ung iu , thc n thay i lun, mm, nt, nhiu rau ti, qu chn v phi ch gi v sinh n ung tht tt.