You are on page 1of 204

Wacaw Gniewkowski, Kazimiera Wlanik "Wychowanie fizyczne" Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1990 Spis treci.

Wprowadzenie Cz I TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOUNYM (W. Gniewkowski) 1. Przegld dorobku myli i praktyki w dziedzinie wychowania fizycznego dzieci. 1. 1. Gwne denia i postulaty oraz rozwj praktyki wychowawczej w XIX i XX wieku 1. 2. Rodzime tradycje i osignicia w rozwoju i modernizacji wychowania fizycznego w przedszkolu 1. 3. Cechy nowoczesnoci w wychowaniu fizycznym dzieci w wieku przedszkolnym i wczesna szkolnym 2. Cele i zadania wychowania fizycznego 3. Niektre pojcia i definicje wystpujce przy omawianiu zagadniekultury fizycznej 3. 1. Kultura fizyczna, wychowanie fizyczne, wychowanie zdrowotne, rekreacja ruchowa, sport Zajcia ruchowe, zadania ruchowe, wiczenia ruchowe, wiczenia sportowe, lekcja kultury fizycznej, zajcia pozalekcyjne WF, sprawno ruchowa, sprawno fizyczna, sprawno motoryczna cechy motoryczne Uzdolnienia ruchowe Bodce, czynniki, warunki i rodki oraz metody w wychowaniu fizycznym Tre, idea, forma i cecha ruchu keje wychowania fizycznego Stymulujce dziaanie czynnikw Funkcja adaptacyjna wychowania fizycznego Funkcja kompensacyjna wychowania fizycznego Funkcja korekcyjna wychowania fizycznego. Rola rdchu jako czynnika potgujcego zdrowie, wydolno i odporno organizrntu. 84 zg 8****r'g *_i W."e.

Charakterystyka psychofizycznego rozwoju dzieci w wieku od 3 do 7 lat. 5. 1%90. 3. Modszy wiek przedszkolny (od 3 do 4 lat) redni wiek przedszkolny (od 5 do 6 lat) . Wiek osigania dojrzaoci szkolnej uraz rozpoczcie nauki w szkole (5 lat) blematyka rozwoju motoryczneo i sprawnoci dzieci w wieku ds zko mym Charakterystyka motoryki dziecka w wieku przedszkolnym Pojcie szkolnej dojrzaoci motorycznej Czynuniki wpywajce na rozwj umiejtnoci i sprawnoci ruchowe jPrzyczyny zmniejszonej sprawnoci ruchw ej niektrych dzieci Etapy (fazy) uczenia si i nauczania ruchu Niektre sposoby badania uzdolnie ruchowych w przedszkolu Praktyczne sposoby, oceny sprawnoci fizycznej i umiejtnoci ruchowych dzieci. laski i wskazwki praktyczne wypyWajce'z waciwoci wieku CICCOSpecyficzna ruchliwo i potrzeba aktywnoci ruchowej Pragnienie przey i emocji Bogata wyobrania Pobudliwo i zmienno naslrojw oraz zainteresowa batwe uleganie zmczeniu i szybka regeneracja si Plastyczno organizmu, jego podatno na dodatnie i ujemne wpywy rodowiska. 8. Bibliografia. Cz U PROBLEMY OGRANIZACYJNO-METODYCZ 3 NE' (K. Wlarik) I Warunki pracy w zakresie wychowania Ozy cznego 1. 1. Teren przedszkolny (ogrd i plac zabaw) 12. Sala do zaj ruchowych (gimunaslyczna lub zastpcza) 1.

3. Przybory i pomoce do zaj ruchowy eh 3. Bezpieczestwo zaj ruchowych 3. Metody stosowane na zajciach ruchowych w przedszkolu (W. Gniewkowski) 3. 1. Metody twrcze 3. 1. 1.Propedeutyka twrczej aktywnoci ruchowej kl.. Metody prowadzenia zaj WE Metoda opowieci ruchowej Metoda gimmastyki twrczej (ekspresyjnej) R. Uabana. Praca szkolna (Schulwerk) K. OrffaGimnasty ka rytmiczna A, i M. Kniessw 3. 2.Odtwrcze metody prov adzema zaj WF'. lO 3'103105107 III III 119121123127129131134134135137138139140143. 4. -An 4. 1.42. 5. Zas. wiczenia i zabawy orientacyjna-porzdkowe wiczenia i zabawy z elementami rwnowagi wiczenia i zabawy z elementarni czworakowania i z pet 28111:111 wiczenia i zabawy biene. wiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i toCZClllBwiczenia i zabawy z elementami wstpowania wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady wicze i zabaw dla dzieci 4-letnich wiczenia i zabawy orientacyjna-porzdkowe wiczenia i zabawy z elementami rwnowagi wiczenia i zabawy z elementami czworakw anta i z, peZ (111:111 wiczenia i zabawy biene. wiczenia i zabawy z elementami rzutu, 'celowania i toCZ 8 lll 8 wiczenia i zabawy z elementami wstpowania wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady wicze i zabaw dla dzieci 5-letnich wiczenia i zabawy orientacyjnaporzdkowe wiczenia i zabawy z elementami ruwnowagi. wiczenia i zabawy z cienieniami czworakowania wiczenia i zabawy biee. 3. 2. 1. 3. 2. 2. 3.2.3.3.2.4.Meto 3. 3. 1. 3. 3. 2. 3, 3, 3, 3, 3, 4.3.3.5.3.3.6.sitku Uza treci programowych wychowania fizycznego w przedszkolu Oglne uwagi o programie Zabawy ruchowe 4. 2. 1. Rola zabawy ruchowej w rozwoju psychomotorycznym dziecka 4. 2. 2. Organizacja zabaw ruchowych b materiau, wicze i zabaw Przykady wicze i zabaw dla dzieci 3-letnich tj. 1. 1.5.1.2.5.1.3.5.1.4.5.1.5.5.1.6.5.1.7.Przyk 5. 2, 1, ej 77 jcj (5945. 2. 5.

5. 2. 6.5.2.7.Przyk 5. 3. 1. 5.3.2.5.3.3.5.3.4. Zabawy naladowcze Metoda zabawowa-naladowcza Metoda bezporedniej celowoci ruchu (zadaniow a) Metoda cisa. y i formy intensyfikujce zajcia WFMetoda stacyjna (obwodowa) Metoda zada dodatkowy eh Tory przeszkd (cieka zdrowia) Wizanie ruchu z muzyk i rytmemtPraca w maych grupach Wspzawudnictw o jako doping do intensywniejszego wy. I 1. 7177'1781791801811831851901931931951951961961971991991999 (j 208***. 215217 yj () 999999.

0. 0. 5. 6.5.7.5.8. 5. 9. 5.10.5.11. wiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu wanta i toczenia. wiczenia i zabawy z elementami wspinania si wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady wicze i zabaw dla dzieci -letnich wiczenia i zabawy orientacyjna-porzdkowe wiczenia i zabawy z elementami rwnowagi wiczenia i zabawy na czworakach, z pezaniem, niem si, przewrotem wiczenia i zabawy biene. wiczenia i zabawy rzutne, chwytne, z celowaniem CZCOICIR wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku. celo. focze. 5. 3. 55. 3. 6. 5.3.7.Przy 5. 4. 1. 5. 4. 2. 5. 4. 3. 5. 4. 4. 5. 4. 5.5.4.6.Zabawy i wiczenia poranne Przykady zabaw porannych dla dzieci 3-i 4letnich Przykady wicze i zabaw porannych dla dzieci 5-i -letnich Zorganizowane zajcia ruchowe I 0-35 minutow e 5, 8, 1, 10-20 minutowe zabawy i wiczenia dla dzieci 3-i 4-letnich 5, 8, 2, 20-35 minutowe zajcia z dziemi starszymi (5-i -letnimi) Przykady zestaww zaj ruchowych dla dzieci 3-i 4letnich Przykady zestaww zaj ruchowych dla dzieci 5-letnich Przykady zestaww zaj ruchowych dla dzieci -letnich. i z to.

Zabawy i wiczenia w terenie 6. 1. Przykady wicze i zabaw terenowych Zajcia i zabawy na niegu i lodzie 7. 1. Saneczkarstwo 7. 1. 1.Higiena i bezpieczestwo w czasie zaj na sankach 7. 1. 2. Przykady wicze i zabaw 7, 2, ywiarstwo 7. 2. 1.Technika jazdy na ywach 72. 2.wiczenia, zabawy i gry. 7. 3. Nlarciarstwo 7. 3. 1.Podstawowe elememy techniki nauczania jazdy na nartach Zabawy i wiczenia w wodzie. 8. 1. Przykady wicze i zabaw w wodzie Ksztatowanie prawidowej postawy ciaa 9. 1. Metody oceny postawy ciaa 8. 1. 1.Sylwetkowa metoda oceny postawy ciaa 81. 2. Uproszczone badania ortopedyczne 82 Wady w budowie i postawie ciaa 83 Rola wicze ksztatujcych i korekcyjnych Bibliografia.

Wprowadzenie. Kady ywy organizm odznacza si wiksz lub mniejsz plastycznoci, 'czyli podatnoci na rozliczne wpywy rodowiska zewntrznego i wewntrznego. Dotyczy to zarwno waciwoci somatycznych, jak i psychomotorycznych, intelektualnych i moralnych. Jakkolwiek wiele cech osobniczych jest zdeterminowanych genetycznie i kademu osobnikowi przypisany jest drog dziedziczenia nieco odrbny, tor rozwojowy", to jednak rne czynmikirodowiskowe, bodce ruchowe, warunki bytowe, czy te tryb ycia wpywaj modyfikujca na zdeterminowany genetycznie tor rozwoju. I (je sprawdza si wic w peni znane ludowe powiedzenie, i, jakiego mnie Panie Boe stworzy, takiego mnie masz". Somatyczny obraz czowieka, waciwoci jego psychomotoryki, moralny i intelektualny ksztat osobowoci, wszystko to zaley w duej mierze od tego, w jakich warunkach rodowiskowych przebywa czowiek od zarania swego ycia, jak dziaa w kierunku rozwoju swej penej osobowoci i jak oddziaywaj na niego muni. Oddziaywanie to moe mie charakter indywidualny bd grupowy, refleksyjny bd bezrefleksyjny, przypadkowy lub systematyczny:w kadym przypadku dziaania te nie pozostaj obojtne, lecz skadaj si na wypadkow rnych czynnikw oddziaujcych nieprzerwanym strumieniem na ywy organizm. Skutki tego stanu rzeczy s tym wyraniejsze i mocniejsze, im osobnik jest modszy i staj si coraz mniej widoczne z postpem lat ycia. Szczeglnie pomylnym dla prawidowego ksztatowania cech somatycznych i motorycznych jest okres przedszkolny i modszy wiek szkolny. Jest to rwnie taki okres ontogenezy czowieka, w ktrym aktywno ruchowa i hartowanie organizmu przyczyniaj si w sposb znaczcyido wzmacniania odpornoci organizmu naszkodliwe wpywy czynnikw rodowiskowych.

Warto przy tym podkreli, i wspomniane cechy osobnicze ksztatuj si zgodnie z prawem wspzalenoci struktury i funkcji. Oznacza to, e, rozwijaj si i doskonal tylko te czynnoci i organy, ktre s wiczone, ktrych rozwj jest pobudzany cigym strumieniem bodcw. Systematycznie wiczony narzd doskonali si, zwiksza sw objto:jego zdolnoci do pracy podnosz si i utrwalaj. Hamulce nakadane na swobodn dziaalno ruchow powoduj spadek, a nawet zanik czynnoci, a wraz z nim-atrofi strukturaln" (5, s. 934. Okres przedszkolny i wczesne lata szkolne odzwierciedlaj zarejestrowane ju i w mniejszymi lub wikszym stopniu utrwalone nieprawidowoci rozwojowe w zakresie budowy, postawy ciaa, zaniedba psychomotorycznych, bd maej odpornoci organizmu na przerne czynniki zewntrzne i wewntrzne. Stwarza to powane problemy wychowawcze oraz zmusza do stosowania mudnych i dugotrwaych zabiegw wyrwnawcza-korekcyjnych prowadzonych przez specjalistw w tej dziedzinie. 33 dy signiemy do genezy tych nieprawidowoci rozwojowych, stwierdzimy, i gwnym ich sprawc jest nie zaspokojony gd ruchu. (Natura kae sobie paci wysoki haracz za niedostrzeganie lub zaniedbanie podstawowej potrzeby rozwojowej, j. ruchowego wyycia si dziecka. Wszechstronny, spontaniczny ruch jest najbardziej charakterysyczn i naturaln cech wczesnych faz ontogenezy czowieka. Chodzi wic o to, aby pielgnowa i podtrzymywa jego naturalnie formy, a jednoczenie tak sterowa rozwojem cech motoryki i rozwija umiejtnoci ruchowe, "aby dziecko osigno taki poziom rozwoju fizycznego, spoecznego i psychicznego, ktry czyni je wraliwym i podatnym na systematyczne nauczanie w klasie I szkoy podstawowej" (ZQ. W podrczniku rozrniamy dwie czci:teoretyczn i praktyczn. Pierwsza daje teoretyczn podbudow i wyjania wiele zjawisk i tendencji z zakresu wychowania fizycznego dzieci moszych. Druga dotyczy praktyki wychowania fizycznego, daje wzory rnych rozwiza praktycznych, prezentuje przykady zada ruchowych i wicze dla odpowiedniego wieku dziecka oraz pomaga w opanowaniu metod pracy (take w zakresie zabiegw wyrwnawczych i korekcyjnychj 8.

Cz I Teoretyczne podstawy wychowania fizycznego dzieci w wieku przedszkolnym

1. PRZEGLD DOROBKU MYLI I PRAKTYKI. W DZIEDZINIE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI. 1.1. Gwne denia i postulaty oraz rozwj praktyki wychowawczej w XIX i XX wieku Ideay wychowania refleksyjnego, wychowania przez tworzenie naturalnych sytuacji, w ktrych dziecko przy zachowaniu swobody osiga coraz wyszy stopie rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego i spoecznego-gosi ju na przeomie XVIII i XIX wieku Johann M. Pestalozzi. Jego zdaniem rozwj intelektualny postpuje rwnolegle z rozwojem uczuciowego stosunku do poznawanego otoczenia. Dlatego dziecko naley ju od najwczeniejszych lat otacza atmosfer mioci, yczliwoci i zachty. Bdc pod wpywem teorii Jean Jacjues Rousseau, Pestalozzi by przekonany, i czowiek jest z natury dobry, a zatem celem wychowawcy powinno by takie oddziaywanie, ktre byoby zgodne z prawami natuury. Widzc wyzysk i wykorzystywanie dzieci proletariatu w fabyrkachi manufakturach, stara si uwolni je od tych okrutnych praktyk pracy produkcyjnej przez

organizowanie zakadw wychowawczych, w ktrych dzieci miay by wspuczestnikami nie tylko w zabawie, ale i w prowadzeniu gospodarstwa i drobnej wytwrczoci. Wto budowy ciaa tych dzieci oraz nieprawidowoci ich rozwoju somatycznego sJara si wyrwna przez zabawy i gry ruchowe oraz, gimnastyk stawow", ktra polegaa na wiczeniach uruchamiajcych wszystkie stawy od peryferii ciaa do tuowia wcznie. Twierdzi te, e kada zabawa, czy inne dziaanie ruchowe, polega na wykonywaniu zoonych ruchw naturalnych o dugich sekwencjach. Mona je rozoy na bardzo proste, , elementarne"ruchy stawowe. Naley je wiczy we wszystkich stawach, w oderwaniu od ich naturalnego pierwowzoru. Inaczej mwic, kada czynno naturalna jest punktem wyjciowym dla gimnastyki wyrozumowanej i dlatego girnlO. naska stawowa, polegajca na ruchach elementarnych, jest-przejciem od natury do sztuki ruchu. Pogldy te znalazy zwolennikw wrd wielu pionierw gimnastyki nie tylko w Europie i wywary przemony wpyw na ksztatowanie si systemw gimnastycznych, a zwaszcza gimunaski niemieckiej w XIX i XX wieku. Wpyw ten charakteryzowa si formalizowaniem terci, materiau wiczebnego oraz metod nauczania ruchu (preferowanie metody analitycznej) , co wybitnie nie odpowiadao psychice i motoryce dziecka. Powizanie wychowania z prac oznaczao uznanie przez Pestalozziegowalorw pedagogicznych oraz korzyci ekonomicznych takiego zwizku. Walory te polegay przede wszystkim na wiadomym posugiwaniu si przedmiotami, dziki czemu dziecko wyostrza zmysy, zaczyna myle, rozumowa, konstruowa, mwi. Nauka o ksztatach prowadzi do zaznajomienia dziecka z ukami, ktami, figurami geometrycznymi, symetri i asymetri. Elementy sprzone ze sob w procesie oddziaywania poprzez ruch', to:uwaga, myl, koordynacja, szybkie reagowanie na znaki i sytuacje itp. Munio przejrzystej idei czenia tego co fizyczne z tym co duchowe oraz wspomagania si natury, wiele wicze zalecanych przez Pestalozziego byo nasyconych dydaklyzmiem. Stosowano powtarzanie caych zda, ustalonych odpowiedzi na pytania oraz ruchw sztucznych, pozbawionych treci i odbiegajcych od potrzeb ycia. Mimo to Pestalozzi by prekursorem nowoczesnego wychowania przedszkolnego i szkolnego. Podkrela konieczno cisego wspdziaania placwki wychowawczej z domem, zwrci uwag na praktyczne aspekty wychowania i nauczania, podkrelajc wano nauki o rzeczach, domaga si rwnych praw spoecznych dla dzieci wszystkich warstw, wyeksponowa rol zabawy w wychowaniu i nauczaniu, widzia potrzeb rwnolegego oddziaywania na ciao i dusz dziecka. A zatem zaatakowa niemal wszystkie dotychczasowe dogmaty i zasady przyjte w placwkach opiekuczych i wychowawczych. Pewne aspekty wiatopogldu Pestalozziego uwypukli w swej dziaalnoci Friedrich Pro eb ci (1783-18531. Zbudowa on metod wychowawcz i opar j na zabawie wynikajcej z metafizycznych, przeczu idei oglnej". Dziecko powodowane tymi przell.

czuciami dy do ich ujawnienia przez ruch, gest, mimik. Dlatego zabaw naley chroni i pielgnowa jako naturaln form ekspresji dziecka i ksztatowa przez ni dusz dziecka jak ogrodnik, ktry pomaga naturze wydoby tkwice w niej mioliwoci. Jako dar natury, zabawa ma, wedug Proebla, zaspokoi wszystkie instynkty dziecka, a mianowicie:instynkt pracy, wiedzy, artystyczny i religijny. Jako bardzo zoona sekwencja aktw ruchowych ma ona, prowadzi do spostrzegania caoci przedmiotu i przez rozczonkowanie a elemen znw zmierza do caoci.

Std, powstaa koncepcja stosowania "darw", tj.zabawek w postaci bry geometrycznych, ktre mona ukada w rne caoci i rozkada je z powrotem na drobne elementy. Szczeglne miej sce zaja tu kula jako symbol budowy wiata. W praktyce froeblowskiego ogrdka ta koncepcja uzewntrznia si w przesadnej symbolice, darw", ktre swym ksztatem i budow daleko odbiegay od konkretnych zabawek w dzisiejszym tego sowa znaczeniu. W dodatku Eroebel zaleca swym wychowawczyniom grup dziecicych w ogrdkach, tzw."ogrodniczkom", przemylan w szczegoach metodyk. Wszystko to zmierzao do posugiwania si schernatami dydaktyczna-wychowawczymi, nabierao charakteru obrzdowoci, wyreyserowanych aktw ruchowych i odbierao zabawie jej naturalny, spontaniczny charakter. Mimo swych filozoficznych spekulacji i idealistycznych zaoe dziaalno P. Froebla, a zwaszcza jego "ogrdki dziecice", stanowi w dziejach wychowania przedszkolnego prawdziwy przeom. Idea instytucji zbiorowego wychowania dzieci znalaza wielu zwolennikw. Rosa z biegiem czasu liczba ogrdkw froeblowskiehskupiajcych dzieci w wieku przedszkolnym, ale jednoczenie, w konfrontacji z prakty k, coraz wyraniej ujawniano ujemne strony metody. W atmosferze coraz bardziej krytycznego nastawienia wobec pewnych zaoe metody pojawili si jej reformatorzy lub oponenci, ktrzy wnieli nowe pierwiastki do rozwoju myli pedagogicznej w dziedzinie wychowania przedszkolDPgO. Typowym przykadem takiej reformy, ktra zbliaa metod froeblowsk do potrzeb ycia, jest koncepcja sistr Agaz z i we Woszech. W drugiej poowie XIX wieku wystpiy one z koneeplZ. cl zastpienia symboliczny eh "darw"o geometrycznych ksztatach konkretnymi zabawkami dostpnymi dla wszystkich dzieci, pochodzcymi z natury, z terenu, np.szyszkami, kamyczkami, muszelkami i inmymi "skarbami"znalezionymi w lesie, na polu, w rzece itd.oraz zabawkami o charakterze uytkowymt. W procesie wychowania siostry Agazzi uznay wiksz uyteczno oraz wiksze korzy ci dydaktyczna-wychowawcze pynce z zabaw z takimi przyborami. Zwrciy przy tym szczegln uwag na wdraanie dzieci do samodzielnego obsugiwania si, porzdku i czystoci. Temu celowi suyy rne znaczki, obrazki, kolorowe opaski, ktre do dzi dnia speniaj swoj funkcj w przyzwyczajaniu do porzdku i samodzielnoci oraz funkcj w wychowaniu estetycznym. Do oponentw idei Froebla naley zaliczy Mari Montessort, ktra negowaa potrzeb swobodnej zabawy angaujcej fantazj dziecka oraz wychowawcz rol zabawy w dziecicych grupach rwieniczych, na rzecz jednostronnego materiau dydaktycznego, zabaw dydaktycznych oraz ksztacenia zmysw. Metoda Montessori, ktra powstaa na pocztku XX wieku, polegaa gwnie na wykorzystaniu w pedagogice przedszkolnej wynikw i metod stosowanych w naukach przyrodniczych. Jako lekarz psychiatra M. Montessori zainteresowaa si problemami pracy wychowawczej z dziemi opnionymi w rozwoju. Wypowiadaa si za maksymalnym ograniczeniem ingerencji wychowawcy i za stworzeniem jak najlepszych warunkw sprzyjajcych oglnemnu rozwojowi dziecka. Podstawowym warunkiem bya swoboda wyboru zabawy o charakterze indywidualnym. W praktyce jednak w jej "Domach Dziecicych'w Rzymie i okolicy dzieci miay do ograniczony wy br zabaw. Metoda pracy bya z gry ustalona, a odpowiednio dobrany i zestawiony materia dydaktyczny zdeterminowa praktyczny ksztat i atmosfer zaj. Miay one charakter indywidualnej dziaalnoci zabawowej kadego dziecka:nie organizowano zaj w grupach, a rola wychowawcy ograniczaa si do oglnej obserwacji i opieki pedagogicznej, do dyskretnej pomocy i rady, jeeli si o to do niego zwra-CBIIO. Najbardziej charakterystycznymi cechami tej metody bya hi-gieniczno-lekarska opieka nad dziemi, -wprowadzenie dwu roi.

dzajw gimnastyki (, fizjologicznej"i, wychowawczej') oraz zaj przyrodniczych, ktre ucz obserwacji rzeczywistoci. Wanym by rwnie dzia, ksztacenie zmysw"oparty na specjalnie przygotowanym materiale konkretnym oraz ksztacenie umysowe (rozwj poj, pocztki nauki czytania i pisania, pocztki arytmetyki) . Ta ostania cecha nadaa metodzie charakter dydaktyczny zmierzajcy do przygotowania do nauki szkolnej. Dziki wprowadzeniu wielu pomocy naukowych:jak:tablice, mozaiki literowe i liczbowe, dzieci wczenie opanowyway sztuk pisania i czytania oraz zaznajamiay si z podstawami rachunkw. Metoda Montessori doczekaa si w pierwszych dziesicioleciach XX wieku szerokiej popularyzacji niemal na caym wiecie, a jej podstawowa praca pt. Domy Dziecice. Metoda pedagogiki naukowej stoswmd u wychowani aajmodszgch dzieci zostaa przetumaczona i opublikowana w wielu jzykach. Mimo przyznawania wprowadzonym innowacjom wysokich zalet, pedagogowie zarzucali Montesori ograniczenie wyobrani dziecka, przedwczesne wyeksponowanie dydaktyki szkolnej, przesadny naturalizm w ujmowaniu procesu rozwojowego, zaniedbanie wychowania spoecznego oraz niedocenianie kierowniczej roli wychowawczyni w organizowanych zajciach rnego typu (zwaszcza w zajciach ruchowych) . Mimo niektrych oczywistych brakw wkad Montessori do skarbnicy wiedzy i praktyki przedszkolnej jest olbrzymi, a jej wzory przejmiowane byy i s jeszcze nadal w praktycznym rozwizywaniu niektrych problemw z zakresu wychowania przedszkolnego. Wiele inwencji twrczej w tej dziedzinie wniosy wsppracowniczki znanego psychologa Edonarda G I a p ar e de'a, ktry zaoy w Genewie Instytut im. J. J. Rousseau. W 1914 r.powoany zosta w tym Instytucie zakad zwany "Dom dla Maych", w ktrym Claparede, przy pomocy swoich asystentek, realizowa zasady pedagogiki funkcjonalnej. Polegaa ona na uszanowaniu denia dziecka do samodzielnoci, na popieraniu jego naturalnych trendw rozwojowych oraz na stwarzaniu odpowiednich warunkw stymulujcych ten rozwj. Zgodnie z tymi zasadami przedszkole powinno stworzy dziecku takie warunki, w ktrych mogoby ono w peni zaspokaja swoje potrzeby rozwojowe, swobodnierozwija swoje zainteresowania i realizowa wasne ponnyl 4. sy. Dziecko powinno eksperymentowa, gromadzi przy tym wasne dowiadczenia, odkrywa, dziaa wedug wasnego rytmu rozwojowego, ktry manifestuje si w sposobie mylenia, skupiania uwagi, reagowania, przedsibiorczoci, aktywnoci itp. W ten sposb uwzgldnia si indywidualnie rnice wychowankw i stwarza si atmosfer nieskrpowanej, twrczej pracy zabawy. Aby stworzy wraenie przebywania w domu rodzmmymzrezygnowano tam ze schematycznego programu zaj, ze sztywnego podziau czasu poszczeglnych zaj i z prowadzenia obowizkowych wicze. Zadbano o odpowiednie umeblowanie przedszkola, wprowadzono inderesujcy sprzt oraz materia sucy do zabaw twrczych (klocki, skrzynki, piasek, deseczki itp) . Aby uatwi dzieciom rozwj indywidualnych zainteresowa, zorganizowano rnego typu pracownie i sale zabaw oraz podzielono wychowankw na cztery grupy wieku. Dzieci atwo adaptoway si do tej rzeczywistoci, jaka im zostaa stworzona w Domu Dziecicym. Uhocia warunki byy luksusowe, mimo to dzieci byy odcite od dalszych krgw rodowiskowych, a zatem pozbawione takich wpyww, ktre zapewniaj szersz realizacj celw spoecznych. Pomimo tych brakw oraz stwarzania wzorw elitarnych, trudnych do szerokiego zastosowania w terenie, system wychowawczy Claparede a wnis wiele cennych

inspiracji do rozwoju myli pedagogicznej, a wiele jego elementw'nie stracio do dnia dzisiejszego na aktualnoci. Przed pierwsz wojn wiatow oraz w okresie midzywojen-nym coraz wikszy rozgos w wiecie zyskiwaa teoria belgijskiego pedagoga Ovide Decroly (187119321. Pogldami swymi zblia si on, do filozofii J. J. Rousseau, a take do angielskiego filozofa Herberta S p en c e r a. By przekonany, i rozwojem dziecka rzdz odwieczne prawa natury, a wszelkie zajcia, zabawy, czynnoci utylitarne itp., s rekapitulacj tych kolejnych stadiw, jakie przechodzi czowiek w swoim filogenetycznym rozwoju. Tote w zaoonych przez siebie placwkach jako naczelne zadania wychowawcze przyj:a) przystosowanie dzieci do rodowiska przyrodniczego i spoecznego, b) zapewnienie im warunkw zaspokojenia podstawowych potrzeb, tj.poywienia, obrony 15.

przed niebezpieczestwami, zabawy, samodoskonalema i sarno wyraania si. Dno do realizacji tych zada determinuje utylitarny charakter wychowania, przysposabianie do walki o byt oraz zapewnienie dziecku swobody dziaania zgodnie z jego potrzebami i zainteresowaniami. Do tych zada dopasowane byy rodki i metody pracy. Tre zaj tak bya zestawiona, a formy tak dobrane, by odpowiaday naturalnym waciwociom psychofizycznym poszczeglnych grup wiekowych. Nie stosowano przy tym odrbnych przedmiotw nauczania, lecz grupowano zajcia wok tzw."orodkw zainteresowania", ktre z kolei dzieliy si na szereg tematw dostosowanych do pr roku, warunkw przyrodniczych czy spoecznych. Przy opracowywaniu poszczeglnych tematw Decroly zaleca umoliwienie kontaktw z odpowiednimi przedmiotami lub osobami, pobudzanie do mylenia i stawiania pyta problemowych. Aktywno ruchowa, zabawy, gry ruchowe a tkedydaktyczne, prace rczne oraz dziaalno artystyczna dzieci oto rodki wspomagajce rozwj penej osobowoci. Wpyw Decroly ego na unowoczenienie treci i form pracy w przedszkolu by olbrzymi, a jego myli wzbogaciy praktyczn wiedz w tej dziedzinie. Orodki zainteresowa, roczne, miesiczne a nawet tygodniowe planowanie pracy oraz tematy takie, jak:Dziecko a dom rodzinny. Dziecko u przyrod. Dziecko d rodka nisko spoeczne weszy do repertuaru rodkw i metod stosowanych w nowoczesnych przedszkolach i innych zakadach wychowawczych. I cho pomawiano DecroWego o zbyt jednostronne ujcie zada wychowawczych, zbiologizowanie procesu dydaktyczna-wychowawczego, akcentowanie walki o byt oraz zbyt naturalistyczne tendencje, to jednak nie mona zaprzeczy, i jego koncepcja stanowi si inspirujc dla dalszch prb i bada w tej dziedzinie pracy. Dalsze inspiracje w rozwoju myli pedagogicznej w obrbie wychowania przedszkolnego pochodziy ze strony ruchu "Szkoy Pracy"w drugim i trzecim dziesicioleciu biecego wieku. Jej przedstawicielami byli:John D ewey w USA i Pawe Boski w ZSRR. Obaj uznawali, i podstawowym czynmikiem rozwoju czowieka s siy'aktywne, pobudzajce rozwj osobowoci. A zatem gwnym zadaniem przedszkola powinno by stworzenie wali. runkw do realizacji praktycznych de wychowankw i skierowanie ich na tory spoecznie najbardziej podane. Denie do dziaania byo u Deweya stymulowane przez cakowite zerwanie z tradycyjnym sposobem przekazywania wiedzy. Zamiast klas, wprowadzi on pracownie i warsztaty, w ktrych dzieci wykonyway rne prace w myl wasnego planu. Wedug niego adna czynno dziecka nie powinna pochodzi z naladownictwa gotowych wzorw czy schematw, a projekty czynnoci dzieci powimy wynika z konkretnych sytuacji.

Du rol przypisywa Dewey zabawie, w ktrej dopatrywa si przede wszystkim tendencji do uwolnienia si od wszelkich narzucanych regu, , do indywidualizacji oraz ruchowego wyycia si na swj sposb. Szkoda tylko, e eksperymentalny zakad wychowawczy, pro-wadzony zgodnie z jego koncepcj by zakadem ekskluzywnym, o bardzo ograniczonej liczbie wychowankw, ktrych rodzice musieli opaca wysokie koszty. Niemniej stworzone przez niego wzory maj mocne uzasadnienie psychologiczne i nosz cechy noWOCZCSDOCl. P. Boski natomiast, biorc pod uwag zainteresowania dzieci prac twrcz, zapozna je z narzdziami i warsztatami pracy produkcyjnej. Wyniesione std formy pracy i obserwacje wyko-rzystywane byy do zaj w przedszkolu. Take praca w ogrodzie, sadzie, hodowla zwierzt i rolin, zajcia gospodarcze, czynnoci samoobsugowe oraz gromadzenie jak najwicej dowiadcze w rnych warunkach i sytuacjach, wczone zostay do typowych form zaj ruchowych stosowanych przez P. Boskiego zgodnie z jego ide politechnizacji przedszkola, i szkoy. Jego zdaniem wychowawczyni nie powinna kierowa czynnociami dziecka, lecz obserwowa je i wysuwa wnioski oraz wcza si do tych czynnoci na zasadzie partnerstwa. Podkrelenie roli zabawy w wychowaniu dzieci wynikao z pogldu P. Boskiego, i zabawa nie jest bezcelowym traceniem czasu, lecz wanym procesem gromadzenia dowiadcze. Zaprezentowane tu kierunki, wyrose na gruncie szkoy pracy"wypywaj niewtpliwie z zaoe pajdocentrycznych i dlatego zbyt jednostronnie ujmuj proces wychowania w okresie przedszkolnym. Niemniej wniosy one wiele pozytywnych elementw 2-Wychowanie fizyczne.

do rozwoju i modernizacji praktyki pedagogicznej w placwkach wychowania przedszkolnego. W treciach, rodkach i metodach wychowawczych i dydaktycznych przedszkoli zarysowaa si jv w XIX wieku dwoisto zdeterminowana zamonoci rodzicw. Proletariat musia zadowoli si ochronkami, organizowanymi z reguy w bardzo prymitywnych warunkach. Daway one dzieciom jedynie dach nad gow, proste, podstawowe doywianie oraz tego typu opiek, ktra polegaa na czuwaniu, aby dziecku nic zego si nie stao. Grupy dziecice byy due, a zajcia ograniczay si do umoralniajcych pogadanek, nudnych korowodw i piewania piosenek. Satomiastrodzice zamoni oddawali swe dzieci do przedszkoli prywatnych, w ktrych prowadzono zajcia metod Proebla z pewnymi elementarni zaczerpnitymi od Montessori i sistr Agazzi. W okresie midzywojenmym, obfitujcym w nowe pomysy, koncepcje i trendy, zaczy przenika do przedszkoli prywatnych, wyznaniowych i pastwowych nowe melody wychowania fizycznego, jak np.metoda opowieci ruchowych Josefa Gotfryda T hu lin a, metoda aba-wowo-naladowcza Klin F a I k, a w znacznie mniejszej mierze metoda zada otwartych. W Polsce du popularno w szkole i przedszkolu zdobya metoda bezporedniej celowoci ruchu (zadaniowa) Romualda O zy ews ki e go. Nowe trendy w gimnastyce, wypracowane gwnie przez kontynuatorw szwedzkiej gimmastykii lingowskiej, wniosy wiele elementw wzbogacajcych repertuar wicze oraz zbliajcych podejmowan dziaalno ruchow do potrzeb rozwojowych i cech rozwoju psychofizycznego dziecka. Konstruowano rne przyrzdy pozwalajce rozwija swobodn dziaalno dziecka, wprowadzono drobne przybory jak:woreczki, pieczki, krki, obrcze, laski gimnastyczne, maczugi, skakanki, chorgiewki, pudeka od zapaek, itp., ktre uatrakcyjniy wiczenia i implikoway stosowanie rnych zada ruchowych na miar moliwoci sprawnociowych dziecka.

Wprowadzano coraz czciej do wicze ruchowych muzyk bd instrumenty perkusyjne, zabawy rytmiczne i tace, a take zaczto tworzy zespoy gimnastyki rytmicznej i korekcyjnej. Rozwijaa si i gstniaa sie ogrdkw zabaw i rekreacji dziecicej. W Polsce ogrdki jordanowskie oraz stoeczne ogrody Raga odegray swoj chlubn rol w propagowaniu nowoczesnych form pracy 18. z dzieckiem. Coraz wyraniej i mocniej wkraczay do wychowania przedszkolnego sportowe formy dziaalnioci ruchowej oparte na wspzawodnictwie i opanowywaniu podstawowych elementw techniki ruchu sportowego. Symptomem nowoczesnoci w tym dziale wychowania jest podniesienie rangi wychowania zdrowotnego i to tak dalece, i higieniczna-zdrowotny aspekt sta si motywem przewodnim w treci progtamu wychowania w przedszkolu. Ostatnie dziesiciolecia przyniosy te wiele pomysw i koncepcji zmierzajcych do rozwijania twrczych zdolnoci dzieci, do pogbiania wraliwoci uczuciowej i nabywania dowiadcze, a z drugiej strony-do pilnej obserwacji i odtwarzania ruchw uprzednio zademonstrowanych. Przedstawicielami pierwszego kierunku s Rudolf'Laban i Karl Orff, za drugiego Liselott Diemm. Pierwsi dwaj pionierzy nowoczesnego kierunku w gimnastyce przyjli stanowisko Karla G a ul h o ter a i Margaret S trel che r (austriackich reformatorw gimniastyki) wyraajce si w zasadzie, e w wychowaniu fizycznym nie chodzi o to, czegomy si nauczyli, lecz-jakimi si stajemy. Z tej zasady wywodz si mocne tendencje do eksperymentowania, dowiadczania, improwizacji ruchowej, rozwijania inwencji twrczej w dziaalnoci indywidualnej, z partnerem i w grupach, z zastosowaniem muzyki czy te instruumentw perkusyjnych lub bez ich stosowania, z przyborem lub bez, z wprowadzaniem ciekawie skonstruowanych przyrzdw implikujcych wielostronne moliwoci ruchowe, z wykorzystaniem obiektw, przeszkd i przedmiotw znajdujcych si w terenie itp. L. Diemm zalicza wiek przedszkolny oraz dwa pierwsze lata nauki szkolnej do pierwszej fazy nauczania ruchu (fazy prymitywnego nauczania) odpowiadajcej na pytanie Wer kann? (Kto potrafi...to zrobi) . Niski poziom intelektualizacji oraz wysoko rozwinite tendencje do naladownictwa nakazuj stosowa przede wszystkim metod ogldu i powtarzania zademonstrowanych ruchw, a rzecz nauczyciela (wychowawcy) jest tak dobiera wiczenia i narzuca tempo i sposb ich wykonania, by oddziayway one optymalnie na rozwj cech motoryki i umiejtnoci ruchowych dziecka w okrelonym wieku. 19 la.

Mona zatem stwierdzi, i w dziejach rozwoju wychowania przedszkolnego myl pedagogiczna, zweryfikowana przez praktyk wychowania fizycznego i zdrowotnego, stwarza szerok i niesychanie barwn panoram trendw, tendencji, metod i rodkw, w ktrych nieatwo si zorientowa oraz opanowa takie sposoby wychowawczo-fizycznego oddziaywania, ktre byyby najwaciwsze i najefektywniejsze dla danego rodowiska, w okrelonych warunkach pracy.

1.2. Rodzime tradycje i osignicia w rozwoju i modernizacji wychowania fizycznego w przedszkolu Postpowe tradycje polskie w zakresie wychowania fizycznego i zdrowotnego sigaj czasw Komisji Edukacji Narodowej (1773-1793) i jej. Ustaw". Za ojca higieny szkolnej trzeba uzn Grzegorza Piramowicza, sekretarza Komisji.

Widzia on nauczyciela jako aktywnego propagatora kultury higienicznej w szkole i w rodowisku, a take uznawa wyszo profilaktyki nad lecznictwem. Z jego inicjatywy Pawe O z emp is ki opracowa pierwszy polski podrcznik higieny dla uczniw pt. O sposobie zachowania higieny uszelkiego stanu. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej objy jednolitym planem cay system owiaty i wychowania. Dbao o prawidowy rozwj dzieci i modziey wyrazia si we wprowadzeniu do programu szkolnego oddzielnego przedmiotu higieny, a rekreacji ruchowej nadano charakter celowego, refleksyjnego oddziaywania wychowawczego. O randze rekreacji ruchowej w wychowaniu niech wiadczy bardzo duy wymiar godzin w rozkadzie dnia ucznia oraz ustanowienie "dyrektorw", ktrzy zajmowali si stron organizacyjn oraz doborem i przeprowadzeniem wicze i rozrywek. Jako przedmiot szkolny-wychowanie fizyczne w szkoach Komisji Edukacji Narodowej podlegao kontroli i ocenie wizytatorw, cho brak byo okrelonego programu tego dziau wychowania oraz takich uprawnie "dyrektorw", ktre zrwnayby ich z profesorami innych przedmiotw szkolnych. Na piedestale gwnego polskiego teoretyka wychowania fizycznego, uzasadniajcego wano tego dziau od strony lekarskiej 20. i pedagogicznej stawiamy Jdrzeja n i a d e c ki e go. Jego Uwagi o fizycznym ugchoucniu dzieci (opublikowane w. Dzienniku Wileskim"w 1805 r.) zaliczone zostay do klasyki polskiej literatury pedagogicznej i medycznej. Jego zdaniem, filozofowie zbyt byli zajci tylko moralnoci i ksztatowaniem umysu, natomiast zaniedbali zdrowie i ciao wychowankw. Tymczasem w wychowaniu trzeba si kierowa natur i usposobieniem dziecka, a take zwraca uwag na wpyw rodowiska. W zwizku z tym trzeba dokadnie pozna te czynuruki, ktre skadaj si na wychowanie naturalne. Dziecko od pierwszych dni naley hartowa i rozbudza jego samodzielno, dba o rozwj fizyczny i wzmacnianie organizmu. Wiadomoci powinny by przyswajane w sposb swobodny, poczony z ruchem, zabaw i przeplatane uprawianiem rzemios, czy te udziaem w pracach rolniczych. Dzieo niadeckiego, wsparte ywioowym rozwojem nauk pedagogicznych i przyrodniczych, wskazao na wan rol zabaw ruchowych, gimnastyki i prac uytecznych w oglnym procesie wychowania przedszkolnego i szkolnego. Na tym tle zapocztkowany zosta w drugim dziesicioleciu XIX wieku rozwj gwnych systemw gimnastycznych, ktre zmierzay nie tylko do wzmacniania i usprawniania ustroju, ale take w coraz wikszym stopniu zwracay uwag na ksztatowanie psychiki, moralnoci i cech charakterologicznych (zwaszcza system szwedzki i angielski) . Dziecko w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach wieku szkolnego stao si obiektem zainteresowa i twrczych koncepcji wielu pionierw i propagatorw no-. wych metod, rodkw i form ruchu. Naley tu wymieni przede wszystkim dwoje szwedzkich pionierw wychowania fizycznego dzieci:E. Falk, twrc metody zabawowa-naladowczej i J. G. Thulina, twrc metody opowieci ruchowej. Rozpropagowanie tych dwch metod w Polsce midzywojennej byo o tyle atwiejsze, i polscy reformatorzy gimnastyki dla dzieci i modziey nawizali bliskie, przyjacielskie kontakty z J. G. Thulinem, wyjedali na studia, u rda"do Szwecji, przetumaczyli w 1931 r.jego Atlas gimnastyczny oraz ksik pt. Gimnastyka modych dzieci na jzyk polski. Po uwzgldnieniu odpowiednich poprawek i zmian wprowadzonych ze wzgldu na specyfik polskiego rodowiska, obie te metody zyskay z biegiem 21.

czasu penie prawo obywatelstwa w polskich przedszkolach i szkoach.

W XIX wieku wprowadzono w wielu krajach obowizek szkolny, co nadao szkole charakter instytucji masowej, ktra staa si terenem oddziaywania lekarzy higienistw. Wikszo dzieci i modziey w wieku szkolnym i przedszkolnym zatrudniana bya w domu, przy rnych pracach pomocniczych, bd te w pracy zarobkowej, ale skutki wszelkich nieprawidowoci rozwojowych wynikych z tego powodu przypisywano szkole. Powstao wwczas pojcie "chorb szkolnych", jako efektu zbiorowego nauczania. Jenoczenie pojawili si lekarze higienici, ktrzy poczuwali si do odpowiedzialnoci za prawidowo procesu pedagogicznego, zgodnego z postulatami higieny. Koa lekarskie szybko dostrzegy skutki przecienia prac i wyzysku dzieci jako siy roboczej, tote podkrelay rol doywiania dzieci w szkole i przedszkolu, higieny osobistej, nadzoru higienicznego oraz pomocy lekarskiej. Do programu nauczania w szkoach prywatnych wprowadzono wykady z higieny, dokonano miaych eksperymentw podnoszcych wartoci higieniczna-zdrowotne i rozwojowe zabawy. Wpywy szwedzkie, wzory wypracowane przez Towarzystwo Gimnastyczne. Sok"oraz rozpowszechnianie si skautingu w Polsce (1911) wniosy bardziej rnorodne i dostosowane do waciwoci rozwojowych dzieci zabawy i gry ruchowe oraz sportowe formy zaj, a take elementy tacw ludowych, narodowych i plsw. Podbudowywali te'tendencje tej miary naukowcy, jak Jan Wadysaw D awi d (185919141, ktry w swym przewodniku pt. Program spostrzee psgcvologiczno-wg chtowcuczgch nad dzieckiem od urodzenie do 3 roku ycia (Warszawa 1887) da pocztek psychologii dziecictwa i psychologii wychowawczej w Polsce na podstawie bada eksperymentalnych. Uzasadnia on potrzeb aktywnoci ruchowej oraz wychowania fizycznego dzieci i modziey postpem cywilizacji technicznej i procesem urbanizacji, wysuwa postulat rozbudowy terenw zabaw oraz gier dzieci i modziey, wicze ruchowych na powietrzu, organizacji kolonii letnich itp. Koncepcj takich wanie gier i zabaw ruchowych oraz wicze na powietrzu wcieli w ycie dr Henryk Jordan (l 84 22. 19071, zaoyciel Parku Szkolniego w Krakowie (l 888) , wielki nauczyciel i propagator rekreacji ruchowej na wolnym powietrzu. Jego pomysy i ich realizacja cigay do Parku wielu pedagogw nie tylko z terytorium Polski, ale i z zagranicy. We wszystkich zaborach organizowano ogrdki jordanowskie, w ktrych rozwijay si rne formy rekreacji ruchowej dla dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym oraz dla modziey. Tam wanie zapoznawano si z nowymi formami zaj sportowych (pika nona, konkurencje, lekkoatletyczne, tenis itp) oraz wchaniano demokratyczn atmosfer pracy i rekreacji. W Warszawie powstaway ogrody Rana, dziki fundacji jego imienia przeznaczonej na rozwj ogrodw-zabaw dla dzieci. Pogldy Jordana oraz jego dziaalno popar Stanisaw jK a rp o w i c z, aktywny czonek Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. Jego ksika pt. Zab@g i gry jako czynnik wgchoucuczg (Warszawa, 1905) bya wydarzeniem w dziedzinie wychowania fizycznego dzieci i modziey. Z oryginalnych polskich koncepcji metodycznych okresu midzywojennego na szczegln uwag zasuguje metoda gimnastyczna bezporedniej celowoci ruchu Romualda Czyewskiego. Jako jeden z nielicznych absolwentw Szkoy Gimnastyki Szwedzkiej i Masau Heleny Kuczalskiej w Warszawie szybko awansowa z nauczyciela WE na wizytatora, a nastpnie wykadowc metodyki w CIWF'w Warszawie (pniejAWP) . Metoda ta polega na stawianiu dzieciom czy modziey odpowiednio przemylanych zad ruchowych zamknitych i otwartych, z przyborami lub bez, a take na przyrzdach.

Utaro si przekonanie, e jest to typowa gimnastyka dla dzieci, ale Czyewski udowodni przez praktyk, e nadaje si ona rwnie dobrze dla modziey, a nawet dorosych. Do polskich tradycji w zakresie wychowania przedszkolnego zaliczy naley wielk mozaikowato organizacyjn, strukturaln i metodyczn tych placwek opiekuczowychowawczych. Coraz powszechniejsze angaowanie kobiet do produkcji w fabrykach i manufaktrach, a take w gospodarce folwarcznej, wyonio potrzeb organizowania ochro dla dzieci. Powstaway one z inicjatywy prywatnej i zakadane byy przez dwory ziemian-skie, parafie, stowarzyszenia zakonne, gminy wyznaniowe, wiec 23.

kle organizacje spoeczne oraz osoby prywatne. Pierwowzory ochro z XIX wieku charakteryzoway si na og prowizorycznymi i prymitywnymi pomieszczeniami i urzdzeniami, ograniczonym zakresem opieki oraz zacofaniem metod wychowawczych, w ktrych metody wychowania fizycznego polegay na przyuczaniu dzieci do porzdku, dyscypliny oraz na wykonywaniu rnych prac, czynnoci i ruchw na zasadzie tresury. W pierwszych latach odradzajcej si pastwowoci polskiej zaznaczyy si w dziaalnoci pedagogicznej pewne tendencje w kierunku demokratyzacji i moderniznacji opieki i wychowania maych dzieci. Ju na pierwszym zjedzie nauczycielskim w roku 1919 wysuwano postulaty tworzenia bezpatnych, publicznych i szeroko dostpnych instytucji dla dzieci w wieku przedszkolnym. Miay one by-poddane pod opiek i nadzr pastwowy. W pracach przygotowawczych do obrad IV Zjazdu Delegatw Polskich Towarzystw Nauczycielskich (4 I 1919 r.) oraz Wielkiego Zjazdu Nauczycielskiego w Warszawie (14-17 IV 1919 r.) , jak rwnie w czasie obrad oraz w nastpnej fazie realizacji uchwa, zabysna swym talentem, znawstwem zagadnienia i oddaniu sprawie Maria Weryho-Radziwiowiczowa, pniejsza wizytatorka wychowania przedszkolnego w Ministerstwie Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego, autorka wielu publikacji i naczelny redaktor miesicznika. Wychowanie w Przedszkolu". Ta pionierka wychowania przedszkolnego w niemaym stopniu wpywaa nie Iylko na coraz lepsze organizacyjne ustawienie zagadnienia wychowania przedszkolnego, ale take na doskonalenie warsztatu pracy w tej dziedzinie, na stron instrukcyjnametodyczn, popularyzatorsk przez publikowanie szeregu prac, artykuw, podrcznikw oraz wasne przykady dobrej roboty. Jakkolwiek postulaty i projekty wysuwane na obu wymienionych zjazdach byy bardzo postpowe i daleko wyprzedzajce aktualny stan rzeczy w naszym kraju, to jednak oficjalne uchway w tej mierze byy do oglnikowe, enigmatyczne, nie wrce konkretnych, do zasadniczych przemian w tej dziedzinie pracy pedagogicznej. Tote w bardzo trudnych latach li Rzeczypospolitej wychowanie w przedszkolu pozostawiono w duej mierze inicjatywie spoecznej i prywatnej, albowiem w powodzi pilnych spraw 24. i wydatkw o kapitalnym znaczeniu dla odradzajcej si pastwowoci polskiej, zagadnienie to nie mogo liczy na wydatn pomoc ze strony pastwa. W tych warunkach wadzom owiatowym naley przypisa. due zasugi, a przede wszystkim autorstwo wielu wydarze o do zasadniczym znaczeniu dla sprawy, a mianowicie:opracowanie zasad prowadzenia placwek wychowawczych dla dzieci w wieku 4-7 lat, przy czym wprowadzono po raz pierwszy oficjalnie nazw "przedszkole":poddanie wszystkich tych placwek pod nadzr i opiek Ministerstwa Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego, gdzie stworzony zosta Referat Wychowania Przedszkolnego:wydanie zarzdzenia z 1918 r.w sprawie higieny i opieki lekarskiej w przedszkolach oraz zaopatrzenia ich w podstawow literatur i materiay w tym zakresie:przejcie przez Ministerstwo WRiOP kursw dla wychowawczy przedszkoli i przeksztacenie ich na seminaria, a take organizowanie przez szereg-lat kursw doksztacajcych dla czynnych wychowawczy:wydanie w 1920 r.i 1932 r.publikacji dotyczcych wskazwek o

organizacji i prowadzeniu ochro oraz metod pracy z j (ryjvyIyByyj F-wydanie Ustawy o ustroju szkolnictwa z dnia li marca 1932 r.postanawiajcej, e, dla dzieci w wieku o.

w peni zrealizowany ze wzgldu na wybuch U wojny wiatowej, to jednak podstawy prawne posuyy jako dorobek stanowicy punkt wyjcia do prac kontynuatorskich w Polsce Ludowej. Tak istotny postp myli pedagogicznej, wyprzedzi praktyk, a zwaszcza praktyk wychowania fizycznego w przedszkolu. Najlepszym odzwierciedleniem tej tezy jest fluktuacja liczby dzieci, ktrym udostpniony zosta wstp do przedszkoli. Gdy w.latach 1919-1932 liczba dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym stale wzrastaa i dosza do 3 A'%populacji 3-7-latkw, to a do 1939 r.da si zauway trend malejcy, ktry obniy t liczb do okoo Z'% (33, s l 7) . Przyczyn tego stanu rzeczy by brak ustawowego okrelenia obowizkw w zakresie zakadania i utrzymywania przedszkoli oraz brak wyranie sformuowanej zasady upowszechnienia wychowania przedszkolnego jako warunku demokratyzacji szkolnictwa. Dlatego o rozwoju placwek przedszkolnych zadecydowaa dobra wola i inicjatywa instytucji spoecznych oraz osb prywatnych. Gwny ciar spoczywa na placwkach kocielnych lub parafialnych oraz na takich stowarzyszeniach wieckich, jak:Zwizek Pracy Obywatelskiej Kobiet. Robotnicze Towarzystwo Przyjaci Dzieci. Rodzina Wojskowa i inne. Wadze szkolne nie sfinalizoway prac nad programem wychowania przedszkolnego. Posugiwano si jedynie wydanym przez Ministerstwo WRiOP poradnikiem pt. Rody i wskazwki dla ugchouauczgiw przedszkolach (ochronkach) . Warszawa 1933, ktry zawiera wprawdzie szereg elementw spotykanych zwykle w programie, dawa cenne rady i wskazwki pedagogiczne, uwzgldnia postulaty higieny i wychowania zdrowotnego, powica wiele uwagi wychowaniu fizycznemu i ksztaceniu zmysw, ale nie mia naleytej rangi dokvmetu obowizujcego, programu dydaktycznego. Miao to negatywne reperkusje praktyczne. W sumie okres midzywojenny, cho nie doprowadzi do upowszechnienia wychowania przedszkolnego i nie obj szerszych mas dziecicych wpywami tego wychowania, to jednak stworzy wartociowy dorobek teoretyczny i organizacyjna-instruktaowy w tym zakresie. Koncepcja przedszkola ukierunkowana zostaa gwnie na prac wychowawcz. Zwrcono przy tym naleyt uwag na wychowanie fizyczne, starano si ten dzia wychowania 26. nieco zmodernizowa wprowadzajc cenne korekty do metod Froebla i Montessori oraz rodzime elementy zabaw i wicze ruchowych. Dziki sporej liczbie oddanych tej sprawie pionierek dopracowano si wzorw godnych szerokiego rozpropagowania, przygotowano podrczniki i czasopisma dla wychowawczy ("ochroniarek") oraz wyszkolono spore zastpy wychowawczy, ktre z penym oddanier kontynuoway w FRU rozpoczte przed drug wojn wiatow dzieo. Okres po drugiej wojnie wiatowej rozpocz si od kilkuletniego zabliniania bolesnych ran zadanych kadrze wychowawczy oraz tkance materialnej w dziedzinie wychowania przedszkolnego. Gdy chodzi o warunki do prowadzenia zaj wychowania fizycznego, to najlepiej przedstawiay si one w niektrych regionach Ziem Odzyskanych oraz na lsku, gdzie wiele budynkw przedszkolnych z urzdzeniami pozostao nietknitych. Dziki ofiarnoci i inicjatywie szczupego grona ocalaych z poogi wojennej wychowawczy, ktre nie odeszy od zawodu oraz inicjatywie spoecznej, wznawiay sw dziaalno przedszkola, cho warunki pracy byy na og opakane. Podobnie jak w okresie midzywojennym, gwny ciar odnowy przedszkoli spad na barki organizacji, towarzystw wieckich i kocielnych, rodzicw, wreszcie wszelkiej inicjatywy indywidualnych osb oddanych SOT (WIZ.

Treci i metody pracy wychowawczej nie odbiegay od wzorw wypracowanych w okresie midzywojennym. Oznacza to, e panowaa tu dua dowolno, wystpoway znaczne rnice w koncepcjach wychowawczych, istna mozaika rnych, szk", kierunkw oraz tendencji reprezentowanych przez poszczeglnych organizatorw i pracownikw placwek przedszkolnych. Improwizacja organizacyjna odpowiadaa tu w zupenoci podobnej improwizacji pod wzgldem treci i metod pracy. Wobec braku programu wychowania przedszkolnego, a zatem i programu wychowania fizycznego i mocno ju, podstarzaego"Poradnika dla ugchowau ezgW przedszkoli, pozostawiao si wychowawczyniom duy margines dowolnoci w prowadzeniu zaj WF', z czego'skwapliwie korzystay. Tote do normalnych praktyk naleao stosowanie jakiej mieszaniny rnych metod i koncepcji Froebla, Montessori, Decroly'ego i innych, a take radzieckich koncepcji 27.

wychowawczych stawiajcych dyskretnie kierowan zabaw dziecka w rzdzie najlepszych metod wychowawczych. Obok tych mozaikowych obrazkw mona byo niekiedy zauway przykady, dobrej roboty", interesujce rozwizania metodyczne, inspirujce dzieci do intensywnej dziaalnoci ruchowej. Zaleao to jednak od poziomu wychowawczyni. Poszukiwanie nowych rozwiza i form pracy na tym odcinku zjawio si rwnolegle z'szerok akcj ksztacenia wychowawczy przedszkoli, podjt przez Ministerstwo Owiaty. W 1945 r.w przedszkolach pracowao 50%niewykwalifikowanych wychowawczy, a okoo 1/5 stanowiy osoby zakonne, zatrudnione take w przedszkolach o charakterze wieckim. Niedugo potem wychowawczy niewykwalifikowych byo a P%, co naley przypisa znacznie szybszemu wzrostowi liczby przedszkoli ni wykwalifikowanych kadr. W powodzi brakw i potrzeb wychowanie fizyczne w tych placwkach wychowawczych zepchnite zostao na margines zada podejmowanych przez wychowawczynie. Zajcia ruchowe ograniczay si zwykle do zabaw organizowanych gwnie w pomieszczeniu zamknitym oraz spacerw (w przypadkach adnej pogody) . Sprzyjao to preferowaniu zaj o charakterze dydaktycznym, przygotowujcym do pracy szkolnej przy niedostatecznym uwzgldnianiu innych dziaw pracy, a zwaszacza wychowania fizycznego. Przerabiany materia programowy by trudny do opanowania przez dzieci. Due grupy dzieci, ubogie warunki pracy, znaczna przewaga zaj dydaktycznych a na tym tle pojawianie si coraz wicej przedszkoli, elitarnych", oto panorama wychowania przedszkolnego tamtych czasw. Na przeomie lat czterdziestych i pidziesitych naszego wieku-zadania i organizacja zaj przedszkolnych ulegy dokadniejszemu sprecyzowaniu:oprcz opieki higieniczna-lekarskiej, wychowawczej i doywiania zwrcono wiksz uwag na przygotowanie dziecka do ycia spoecznego i przysposobienia do wykonywania obowizku szkolnego. Jest oczywiste, i wychowanie fizyczne miao w tych zadaniach swj znaczny udzia, tote pomylano o poprawieniu warunkw pracy na tym odcinku. Przedszkola byy czynne tak, jak szkoy w cigu roku szkolnego, a w okresie ferii letnich i zimowych organizowano kolonie, pkolonie 28. oraz starano si upowszechnia sporty zimowe i zajcia wietlicowe w okresie zimy. W zakresie realizacji zada stawianych wychowaniu przedszkolnemu wida byo tendencje do wzorowania si na formach szkolnych (staa siatka godzin, okresowe rozkady materiau o charakterze dydaktycznym, przeadowanie zaj dydaktyk) , co prowadzio do zaniedbania innych form wychowania, a, przede wszystkim gier i zabaw ruchowych. W lutym 1950 r.powoano Przedszkoln Komisj Programow przy Pastwowym Orodku Owiatowym Prac Programowych i Bada Pedagogicznych. Opracowaa ona pierwszy w dziejach naszej owiaty program dla przedszkoli pt.

Zajcia u przedszkolu jako program tymczasowy. Sformuowa on wyranie cele socjalistycznego wychowania, ustali kilka dziaw pracy, przy czym wychowanie fizyczne znalazo tam godne miejsce, oraz omwi metody i wyniki pracy. Jednak w trakcie jego realizacji okazao si, i zakreli on zbyt obszerny materia poznawczy, pooy zbyt mocny nacisk na upolitycznienie oraz na organizowanie zaj z ca grup kosztem innych zaj indywidualnych i dowolnych. Sam ukad materiau na, obowizkowy"i, do wyboru"preferowa zajcia dydaktyczne i spycha na dalszy plan dobrowoln rekreacj ruchow dzieci. Zmiany w polityce gospodarczej i spoecznej, dokonane w 1956 r.i w latach nastpnych, pocztkowo zahamoway rozwj wychowania przedszkolnego i zmniejszyy liczb przedszkoli, ale niebawem spoeczestwo uwiadomio sobie korzyci, jakie pyn z rozwoju tych placwek. Tote wkrtce zanotowano znaczny postp, a jednoczenie zjawisko przeludnienia przedszkoli i to tak dalekie, i znacznie przekroczono ustalone wwczas normy 2, 4 m powierzchni na dziecko. Dlatego sami rodzice zaczli organizowa na wasn rk mini-przedszkola w prywatnych mieszkaniach, przy czym inicjatywa ta miaa czsto motywy komercyjne. Po dugich dyskusjach i naradach dokonano w latach 1957-1958 reorganizacji przedszkoli. Polegaa ona na tym, e starano si zlikwidowa przeludnienie, a tym samym zapewni lepsze warunki realizacji programu, dokonano czciowego ograniczenia czasu przebywania dziecka w przedszkolu (zbyt dugi czas przebywania okaza si dla dzieci mczcy i niekorzystny dla rozwoju) , przeprowadzono korekt sieci przedszkoli, zwaszcza na wsi, zago 29.

dzono dysproporcje midzy miastem i wsi w finansowych wid-. czeniach pastwa na rzecz przedszkoli oraz zwikszono udzia rodzicw w ponoszeniu kosztw ywienia dzieci stosownie do wysokoci zarobkw. Z uwagi na znaczne trudnoci w przyspieszaniu tempa przyrostu miejsc w przedszkolach postanowiono preferowa w miastach dzieci szecioletnie celem przysposobienia ich do atwiejszego pokonywania trudw nauki szkolnej. Od 1958 r.zaczy si pojawia ogniska przedszkolne oraz przedszkola przy szkoach podstawowych. Ogniska dziaay zwykle 2-3 razy w tygodniu w godzinach popoudniowych, a zajcia prowadzone byy zwykle w klasach szkolnych przez nauczycielki klas modszych w ramach godzin nadliczbowych. Jest oczywiste, e w takim ukadzie chodzio gwnie o zajcia obciajce gwnie intelekt dziecka, natomiast zajcia rekreacyjna-sportowe byy niemal ignorowane. Przedszkola przy szkoach podstawowych, powoane do ycia Oklnikiem Ministerstwa Owiaty nr 22 z dnia 10 VI 1958 r., czynne byy codziennie pod kierunkiem wychowawczyni, ktra wchodzia w skad rady pedagogicznej szkoy. Ta forma rozwijaa si z duymi oporami i trudnociami z uwagi na brak odpowiednich pomieszcze wygospodarowanych w budynku szkolnym oraz na brak wykwalifikowanych wychowawczy przedszkoli. A zatem i to rozwizanie nie stwarzao wychowaniu fizycznemu pomylnych perspektyw rozwoju, tote dobrze si siao, e wadze szkolne znalazy odpowiednich partnerw w tym dziale pracy i doprowadziy do zaktywizowania oddolnego ruchu spoecznego, ktry wprowadzi troch oywienia, wicej troski o rozwj biologiczny i rekreacj ruchow dzieci. Partnerami tymi byli:Towarzystwo Przyjaci Dzieci. Zwizek Modziey Wiejskiej (. Kluby dziecice') i Zwizek Harcerstwa Polskiego ("Zielone Dziecice"organizowane niekiedy przy obozach harcerskich) . Szersze zainteresowanie spoeczne zagadnieniami wychowania przedszkolnego oraz wiksze wymagania stawiane temu dziaowi pracy pedagogicznej byy bodzcem do opracowania nowego programu.

Dotychczas obowizujcy program tymczasowy by w latach 1957-1959 dwukrotnie wznawiany i doskonalony, ale mimo to jego koncepcja i ukad nie zostay zmienione. Trudnoci 30. w dokonywaniu do zasadniczych zmian koncepcji i treci programu polegay przede wszystkim na istotnej rnicy zda na tematy:integracji procesu wychowawczo-dydaktycznego, kierowniczej roli wychowawczyni, granic swobody dziaania dziecka, roli zabawy w wychowywaniu i nauczaniu, proporcji dydaktyki do mmgch dziaw pracy, indywidualnego podejcia do dziecka w procesie jego adaptacji do ycia i pracy zespoowej, a take zrnicowania materiau na obowizkowy i dobrowolny. Zaistnia te spr o to, jak zaakcentowa socjalistyczny charakter procesu wychowawczego. Obawiano si przedawkowania dydaktyki w zajciach, a jednoczenie zdawano sobie spraw z tego, e nie mona wszystkich zaj oprze na swobodnej zabawie dziecka (33) . Rozstrzygnicie tych sporw nie byo atwe z uwagi na zbyt szczupy materia badawczy i dorobek naukowy, brak wyspecjalizowanych orodkw badawczych oraz zbyt mae zainteresowanie wysokiej klasy naukowcw problemiatyk wychowania przedszkolnego. Wobec tego posuono si w przewaajcej mierze pimiennictwemi fachowym obcojzycznym, a zwaszcza dorobkiem Zwizku Radzieckiego, oraz eksperymentami pedagogicznymi przeprowadzonymi w naszym kraju. Ostatecznie doprowadzono do ustalenia nastpujcych generalnych zaoe, ktrym powinien odpowiada nowy program:bardziej caociowe ujcie programu wychowawczego mJn, przez czciowe zrezygnowanie z podziau programu na "przedmioty"odpowiadaj ce przedmiotom szkolnym, objcie programem caoci pracy przedszkola w cigu dnia bez eksponowania zaj dydaktycznych na niekorzy innych form dziaalnoci, czne ujcie zada dydaktycznych i wychowawczych oraz cise ich wizanie rwnie z zadaniami o charakterze opiekuczym, przez co podkrela si wszechstronno oddziaywania na rozwj dziecka, ukad programu wedug grup dzieci w rnym wieku (33 j. Nowy program oparty na tych zasadach wprowadzony zosta do realizacji na podstawie Zarzdzenia Ministra Owiaty z dnia 11 lipca 1962-Kwsprawie programu wychowania w przedszkolu (DU, nr IO, , pz IN) ... Tymczasem w caym kraju odczuwao si znaczne osabienie 31.

dynamiki _wzrostu liczbowego w nowo powstajcych placwkach wychowania przedszkolnego ze wzgldw gospodarczych oraz zdydaktyzowanie zaj, przedszkolnych nastawionych przede wszystkim na przygotowanie dzieci do trudw pracy szkolnej w. zakresie czytania, pisania i arytmetyki. W Ustawie o rozwoju owiaty i wychowania z dnia 15 lipca 1961 r.uznapo przedszkole za pierwsze ogniwo systemu szkolnictwa, a jednoczenie funkcj i zadania przedszkola sformuowano w ten sposb, e wszechstronny rozwj dzieci oraz przygotowanie ich do rozpoczcia nauki szkolnej wymienione zostay jako zadania naczelne przedszkola. Podbudowao to dydaktyczny trend zaj w przedszkolu. W latach 1963-1965 nastpi wyrany spadek liczby dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym. W latach 1961-1963 przejte zostay przez pastwo przedszkola Zrzeszenia "Caritas", przy czym wyeliminowane zostay ze swoich funkcji w przedszkolach zakonnice, albowiem nie zapewniay one wpyww wychowawczych w duchu wiatopogldu materialistycznego. Uuki te starano si zapeni, poprzez organizowanie tzw., przedszkoli spoecznych"Towarzystwa Przyjaci Dzieci, prywatnych kompletw przedszkolnych, zwikszenie w PGR troski o zapewnienie dzieciom opieki (zwasza w czasie pilnych prac polowych) , jak rwnie przez organizowanie ognisk przedszkolnych i dziecicw tworzonych cakowicie lub czciowo ze spoecznej inicjatywy.

Zwaszcza ogniska przedszkolne wykazay w latach 1963-1965 dynamiczny rozwj zarwno ilociowy, jak i jakociowy. Dalszym krokiem w kierunku wyzwalania wikszych mocy spoecznych i inicjatywy oddolnej w tym dziele pracy pedagogicznej byo wydanie dnia I IX 1965 r. Statutu Przedszkole. Dokument ten uszczegowi zadania wychowawczo-dydaktyczne przedszkola, zalecajc realizowanie ich, w cisym wspdziaaniu z rodzicami (opiekunami) wychowankw, z organizacjami spoecznymi oraz inslytucjami kulturalnoowiatowymi i gospodarczymi dziaajcymi w rodowisku". Jednoczenie naoono na personel wychowawczy obowizek sporzdzania rocznego planu pracy, rozkadu dnia dla poszczeglnych oddziaw oraz pisemnego przygotowywania si do zaj w cigu trzech pierwszych lat pracy wychowawczodydaktycznej. Z biegiem czasu wprowadzony w 1962 r.program wychowa 32! ma w przedszkolu, po zweryfikowaniu przez praktyk, ujawni wiele luk, nieprawidowoci i uoglnie, ktre byy rnie interpretowane, czsto ze szkod dla efektw pracy z dzieckiem. Po zebraniu w latach 1963-1965 materiau krytycznego o tym programie. Instytut Pedagogiki w Warszawie przystpi do prac nad now wersj programu. Zawar on zamiast dotychczasowych 3 dziaw-4 dziay, a mianowicie:1) wychowanie zdrowotne, 2) wychowanie spoeczne, 3) wychowanie umysowe, 4) uwagi o realizacji programu. Wychowanie fizyczne zostao przyporzdkowane wychowaniu zdrowotnemu, co wydaje si cakiem naturalne i logiczne. Projekt tego programu poddano prbnej realizacji w 500 przedszkolach i dopiero na podstawie wynikw eksperymentalniegowdroenia dokonano ostatecznej korekty. Wprowadzenie w 1967 r.znowelizowanego programu wywaro wyranie pozytywny wpyw na praktyk wychowania przedszkolnego. W zakresie wychowania fizycznego dao si zauway wiksze powizanie zabiegw WF z ksztatowaniem postaw i nawykw higieniczna-zdrowotnych i lepsze uwiadamianie dzieci w zakresie wychowania zdrowotnego. W rozwijaniu sprawnoci fizycznej wida byo nieco rozszerzon skal zabiegw, czstsze wyprowadzanie dzieci na spacery, czstsze organizowanie zaj WF na powietrzu, uprawianie ogrdka przedszkolnego, organizowanie wycieczek do rnych obiektw najbliszego rodowiska, prace spoecznie uyteczne itp. W celu lepszego upowszechniania wzorw dobrej roboty tworzono od 1963 r.elitarne, przedszkola wiodce", ktre lansoway nowe pomysy w zakresie metod i rodkw stosowanych w pracy z dziemi, prezentoway nowe przybory, zabawki, sprzt do WP i sportu oraz prowadziy poradnictwo pedagogiczne. Cennym rdem wiedzy teoretycznej i praktycznej byy nowe lub wci wznawiane pozycje wydawnicze takich autorw, tak np:Kwiatkowska M. , Topiska 2, jlBj. Wa-nik K. (Zj, Pekowska-Turati J. (201, Cukierkwna M. , WiemanM, jej. Waniak E, j 3 Q. Waniak J, (32) i wiele uunych. Z biegiem lat program wychowania w przedszkolu z 1967 r.dezaktualizowa si gwnie z tego powodu, e nie uwzgldnia synchronizacji treci i zada z programem kl. I szkoy podstawo, wet, do ktrej mia przygotowywa. Byo to nieodzowne w wietle podstawowego zaoenia upowszechnienia wychowania przed 3-Wychowame fizyczne.

szkolnego przede wszystkim dla dzieci -letnich. Luk t wypeni dopiero program wychowania przedszkolnego z 1973 r.z wkadk pt.

Zakres treci wychowania i ksztacenia dzieci -letnich z 1911 r.oraz Program prcy wgchoucuczo-dydaktycznej z dziemi szecioletnimi objtymi jednorazowym oddziaywaniem przedszkolnym z l 9 TT r. Odtd odwoywanie si do opinii praktykw i teoretykw wychowania przedszkolnego, wsppraca z wybitnymi specjalistami z tego dziau pracy pedagogicznej, weszy ju do normalnego toku postpowania. W programie wychowania przedszkolnego zadowolono si dziaem o nazwie "sprawno ruchowa". Jest to odarcie wychowania fizycznego z caej otoczki wychowania moralnego, spoecznego, estetycznego, z jego funkcji poznawczej, hedonistycznej, profilaktyki itp.i pozostawienie okaleczonego kaduba o randze wicze cielesnych lub treningu oglnorozwojowego. Stymulowanie rozwoju myli pedagogicznej i praktyki wychowania przedszkolnego, a w szczeglnoci wychowania fizycznego, odbywa si na drodze szerokich kontaktw midzynarodowych. Co dwa lata nasi specjalici uczestnicz w seminariach i sympozjach organizowanych przez rne kraje (a w tym take przez PRL, gdzie odbyo si ju 6 takich spotka) . Midzynarodowa wsppraca w tej dziedzinie rozwija si peniej dziki powoaniu przez TPD Polskiego Komitetu do Spraw Wychowania Przedszkolnego, ktry dnia 28 Ul 1968 r.zosta przyjty w poczet czonkw wiatowej Organizacji Wychowania Przedszkolnego. Zadaniem Komitetu jest rozwj i modernizacja rodkw i metod stosowanych w tym dziale wychowania oraz wymiana dowiadcze i upowszechnianie dobrych wzorw zasugujcych na wyrnienie. Nasz rodzimy dorobek zosta zaprezentowany na Midzynarodowym Kongresie, ktry odby si w Polsce w 1977 r., a take na Midzynarodowej Konferencji NaukowoMetodycznej FTEP na temat wychowania fizycznego dzieci przed okresem pokwitania (Gdask 27-31 V 1974 rJ. Rok szkolny 1977/78 by pierwszym-rokiem powszechnego wychowania przedszkolnego dla dzieci i-letnich. Speni si zatem od dawna wysuwany postulat wyrwnania startu szkolnego dzieci. Zapocztkowane od 1972 r prace przygotowawcze do reformy systemu owiaty i wychowania, w ktrej wychowanie 34. przedszkolne miao sta si wanym ogniwem tego systemu, zmierzay do wzmocnienia zwizkw strukturalnych, programowych i metodycznych nauczania pocztkowego z wychowaniem przedszkolnym oraz stworzenia takich warunkw, aby te zwizki day spodziewane efekty wychowawcze i dydaktyczne. Przygotowania rozpoczto od zrwnania statusu wychowawczyni przedszkola z nauczycielem szkoy podstawowej. Od 1972 r.wyeliminowano z nomenklatury zawodw-zawd "wychowawczyni przedszkola"i wprowadzono "nauczycielka przedszkola", a Zarzdzenie Ministra Owiaty i Wychowania z dnia 10 lipca 1972 r.okrelio prawa i obowizki nauczyciela i dyrektora przedszkola. Zadbano te o lepsze warunki pracy, wyposaenie ognisk przedszkolnych oraz przedszkoli pastwowych, przyzakadowych i spoecznych, podporzdkowanych administracji terenowej oraz przedszkoli Towarzystwa Przyjaci Dzieci. Umowoczeniono te program wychowania przedszkolnego, wzbogacono pimiennictwo fachowe o cenne pozycje wydawnicze i materiay pomocnicze oraz zadbano o stworzenie warunkw do uzyskiwania i podnoszenia kwalifikacji zawodowych personelu wychowawczo-dydaktycznego. W pimiennictwie pedagogicznym omawiajcym zalety i perspektywy powodzenia reformy nawouje si do uznawania tylko wwczas wszelkich nowoci za postpowe, jeeli przynosz one wymierne efekty wychowawcze i dydaktyczne. Przede wszystkim trzeba stwierdzi, i zmodernizowany program wychowania fizycznego dla dzieci i-letnich nie jest atwy do realizacji, albowiem wymaga od nauczycielek przedszkola duej wiedzy i umiejtnoci praktycznych, a take wzgldnie dobrych warunkw bazy materialnej WF i sportu. Nauczycielka realizujca ten program powinna odznacza si tak sprawnoci osobist i umiejtnociami ruchowymi, aby moga da dobry pokaz i wczy si

niekiedy do wicze, gier, zabaw oraz czynnoci sportowych, jak wrotkarstwo, saneczkarstwo, gra w pik czy proste formy lekkoatletyczne. Poza tym program wymaga opanowania nowoczesnych metod pracy, sposobw podnoszenia cech psychomotorycznych, opanowywania umiejtnoci ruchowych, podnoszenia techniki ruchu, co jest niezbdne do podniesienia wynikw sportowych ze wspzawodnictwem, ktrym dzieci 35.

(zwaszcza chopcy) bardzo si interesuj. Tymczasem wikszo nauczycielek przedszkoli nie ma ani wyksztacenia, ani predyspozycji do uprawiania gier, zabaw, dziaalnoci sportowej czy rekreacji ruchowej w kontakcie z natur, a baza materialna WP i sportu w przedszkolach jest na og niezadowalajca. Nla og nie wida nic wicej oprcz drabinek, aweczek i niektrych przyborw. Przyrzdy pozwalajce na wykonywanie wicze w zwisie-podporze, przeplotw, wspinania itp., s zwykle zainstalowane na powietrzu i s wykorzystywane tylko w przypadku dobrej pogody. Nie ma zwyczaju stosowania do wicze ruchowych muzyki, a instrument perkusyjny, jeeli jest w ogle stosowany na zajciach WP, znajduje si wycznie w rku prowadzcej. Nauczycielki przedszkola bardzo rzadko posuguj si metod gimnastyki twrczej R. Uabana, a jeszcze rzadziej metod K.mfa:do rzadkoci naley te stosowanie metody stacyjnej, czy zada dodatkowych, cho s to metody intensyfikujce ruch, zmierzajce do lepszego wykorzystania czasu zaj. Repertuar wicze, ktrymi nauczycielki si posuguj, jest na og mao atrakcyjny:wiczenia s zbyt atwe, nie stwarzaj niemal adnego ryzyka, ktre przyciga, a take zmusza do wikszego wysiku. Zbytnia obawa przed nieszczliwymi wypadkami na zajciach WF bardzo ogranicza skal rnorodnoci oddziaywa nauczycielki, nie pozwala rozwija samodzielnoci, zaradnoci, odwagi, stosowa samo ochrony. Nikt nie rozlicza nauczycielki przedszkola z konkretnych wynikw wychowania fizycznego (tj.stopnia opanowania okrelonych umiejtnoci ruchowych, poziomu sprawnoci fizycznej) :nie stosuje si rwnie okrelonych testw sprawnoci ruchowej w badaniach dojrzaoci szkolnej dziecka. Niestawianiewymierzamych wymaga ani nauczycielce, ani dzieciom w okrelonych grupach wieku dziaa na wszystkich demobilizujco i nie stwarza pozytywnych motywacji do mtensywniejsaej dziaalnoci ruchowej. Szczeglnie wyrane zaniedbania daj si zauway w zakresie ksztatowania siy i wytrzymaoci dziecka w starszym wieku przedszkolnym. Nadal panuje wida przekonanie, i wzgldna sabo i wraliwo organizmu dziecka powinna by parasolem chronicym od wysikw fizycznych w zakresie tych dwch cech motorycznoci, wysikw dostosowanych do moliwoci dziecka. 36. Nie wida rwnie tendencji do speniania dawno ju wysuwanego postulatu, aby w kadym przedszkolu bya zatrudniona nauczycielka z wyszym wyksztaceniem WF. W rezultacie nie ma komu, podciga"nauczycielki przedszkola w wiedzy i umiejtnociach praktycznych WE i sportu, organizowa zespoy gimnastyki korekcyjnej czy wyrwnawczej, czy te imprez na ma skal o charakterze rekreacyjna-sportowym dla dzieci z rnych grup wiekowych. Efekty wymienionych tu brakw, nieprawidowoci i zaniedba s widoczne:dzieci w wieku przedszkolnym (zwasza 5-, latki) s niedowiczone, 40%wykazuje niewydolno miniow stwierdzon za pomoc testu Krausa-Webera, w znacznej mierze nie speniaj wskanikw sprawnoci ruchowej opracowanych przez Halin Gniewkowsk i Stanisaw Moliere w latach 1957-1961. Okoo l 5-35'%wykazuje wady postawy i budowy ciaa i tylko D 4 z nich ma szanse wyrwna je w zespoach korekcyjnych lub wyrwnawczych, a stan zdrowia dzieci zarwno w miecie, jak i na wsi nie moe zadowala.

Liczba dzieci w grupach jest wci zbyt dua, co utrudnia w sposb znaczcy indywidualizacj na zajciach WP, zwiksza moliwoci nieszczliwych wypadkw, powoduje znuenie i utrudnia osiganie lepszych efektw pracy. Jeeli zatem wymierne wyniki wprowadzonych reform maj wiadczy o ich skutecznoci i nowoczesnoci, to trzeba si gboko zastanowi, jak w konkretnych warunkach spoeczno-ekonomicznych doprowadzi do postpu, do podniesienia jakoci pracy. Perspektywy takie zarysowuj si, gdy wemiemy pod uwag wysiki Pastwa w kierunku zapewnienia nauczycielkom przedszkoli wyszych kwalifikacji zawodowych. Potrzeby kadrowe sprawiy, i w roku szkolnym 1973/74 zmieniono system ksztacenia nauczycieli. Rozwizano w Studiach Nauczycielskich kierunek, wychowanie przedszkolne", a take licea pedagogiczne dla wychowawczy przedszkoli. Przeksztacajc cz dawnych licew pedagogicznych dla wychowawczy przedszkoli wprowadzono:-letnie zakady ksztacenia na podbudowie programowej szkoy podstawowej (4 lata do matury) , a'nastpnie 2 lata pomaturalnego ksztacenia zawodowego:37.

Z-letnie zakady ksztacenia nauczycieli przedszkoli, do ktrych przyjmowano absolwentw szk oglnoksztaccych po egzaminie dojrzaoci, absolwentw szk muzycznych li stopnia oraz licew plastycznych. Taki system ksztacenia nauczycieli przedszkoli przetrwa do 1984 r., kiedy to na mocy Zarzdzenia MOiW (Dz U, nr 5 z 1984 rFpoz, 28-29) wprowadzono do istotne zmiany zachowujc jednak podstawowe zrby wczeniej wprowadzonego systemu:-letnie szkoy rednie i pomaturalne (4 lata do matury+2 lata studiw pomaturalnych) oraz dwuletnie SN. Aktualnie do Studium Nauczycielskiego o kierunku wychowanie przedszkolne, a take nauczanie pocztkowe przyjmuje si absolwentw wszystkich typw szk rednich oglnoksztaccych i zawodowych po egzaminie dojrzaoci. Zasady przyj obowizuj te same, jak do szk wyszych tego typu (WSP i Uniwersytet) . Oznacza to, i obowizuje dwuczciowy egzamin wstpny. Pierwsza cz obejmuje sprawdziany uzdolnie kierunkowych, a mianowicie:a) sprawdzian poprawnoci wymowy:b) sprawdzian uzdolnie muzycznych, w tym badanie suchu muzycznego, poczucia rytmu, moliwoci gosowych kandydata:e) sprawdzian percepcji wizualnej, umiejlnoci uycia rodkw plastycznych oraz posugiwania si tymi narzdziami i materiaami. *Drug cz stanowi egzaminy z przedmiotw kierunkowych:egzamin pisemny z literatury polskiej oraz egzamin ustny z biologii albo z historii, albo z fizyki. Kandydaci, ktrzy nie maj na wiadectwie dojrzaoci oceny z biologii obowizani s zdawa egzamin ustny z tego przedmiotu. Poza tym, kandydatw na wszystkie kierunki studiw obowizuje egzamin sprawdzajcy stopie opanowania jednego jzyka obcego, nowoytnego. Na studia dla pracujcych (zaoczne i wieczorowe) obowizuj takie same egzaminy wstpne, jak na studia dzienne. Na te studia kieruj suchaczy pracodawcy Podsumowujc mona stwierdzi, i aktualnie istniej nast. 'Sdzimy, i bardzo wskazane byoby wprowadzenie sprawdzianu ze sprawnoci fizycznej, albowiem absolwentki tych zakadw ksztacenia nauczycieli z ca pewnoci bd prowadziy zajcia WF. pojce moliwoci studiowania na kierunku wychowanie przedszkolne:jednolite dzienne i zaoczne, picioletnie studia wysze (magisterskie) w WSP i na uniwersytetach:trzyletnie, dzienne, wysze studia zawodowe oraz dwuletnie zaoczne studia magisterskie:dwuletnie, dzienne, zaoczne i wieczorowe studia realizowane w studiach nauczycielskich oraz trzyletnie studia zaoczne magisterskie. Absolwenci SN o kierunku wychowanie przedszkolne z 1985 r.i z lat pniejszych maj prawo do kontynuowania studiw magisterskich trzyletnich w systemie zaocznym.

Wydaje si, e zasady te w najbliszej przyszoci nie ulegn zmianie. Jakkolwiek WSP i uniwersytety ksztacce na kierunku wychowanie przedszkolne przyjmuj bardzo niewielu kandydatw, to jednak-w opinii wielu znawcw zagadnienia-podjte rozwizania systemowe s i bd wystarczajco skuteczne dla wyrwnania znacznych niedoborw kadrowych na tym odcinku pracy. Indeksacja zarobkw nauczycieli powinna dodatkowo przyczyni si do zapenienia luk w obsadzie nauczycieli w placwkach wychowania przedszkolnego. Trzeba stwierdzi, i istnieje ogromna potrzeba stwarzania realnych szans kontynuowania studiw wyszych przez absolwentw SN. Istnieje moliwo przejmowania niektrych SN-w przez wysze uczelnie. Proces ten zosta ju zapocztkowany, bowiem kilka SN-w o kierunku wychowania przedszkolnego zostao ju poddanych opiece wyszych uczelni akademickichzostaa, nawizana bliska wsppraca naukowa, a nawet bierze si pod uwag wcznie okrelonych SN do struktury organizacyjnej szkoy akademickiej z zachowaniem 2 lat studiw dziennych i 3 lat zaocznych. Tak skonstruowany system ksztacenia nauczycieli przedszkola bdzie zapobiega przyjmowaniu do pracy w przedszkolach i szkoach absolwentw wszelkiego tmu szk rednich bez adnego wyksztacenia pedagogicznego. Dotychczasowe praktyki przyjmowania takich nauczycieli, ktrzy w czasie pracy zdobywaj coraz to wyszy stopie przygotowania zawodowego, s coraz rzadsze i utrzymuj si aktualnie gwnie w wikszych mia.

stach, gdzie s wiksze moliwoci znalezienia przez wykwalifikowanych nauczycieli innej, bardziej intratnej pracy. Wadze owiatowe czyni wiele, aby wyeliminowa cakowicie takie praktyki.

1.3. Cechy nowoczesnoci w wychowaniu fizycznym dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym Do wane wydaje si stwierdzenie, i potrzeby rozwojowe dziecka, , gd ruchu"oraz wrodzone tendencje do przeywania, eksperymentowania, gromadzenia dowiadcze s tak wielkie, e zarwno przedszkole jak i szkoa nie mog ich zaspokoi ani nie stawiaj sobie zadania wycznego organizowania aktywnoci ruchowej w yciu dziecka. Powinny one jedynie odgrywa rol sterujc, dawa wzory i przykady rnych form aktywnoci ruchowej odpowiadajcych potrzebom rozwojowym danego wieku. Wzory te powinny by wykorzystywane w wychowaniu rodzinnym oraz w samodzielnej dziaalnoci ruchowej w grupach nieformalnych, w czasie wolnym. Jakkolwiek dbao o zdrowie, harmonijny rozwj somratyczny, sprawno i zaradno ruchowa s specyficznymi celami wychowania fizycznego, to jednak musimy wci pamita o tym, e ciao ludzkie powinno by punktem wyjcia, natomiast generalnym celem-rozwj penej osobowoci czowieka. Oznacza to, e we wszystkich stosowanych zabiegach i staranich powinna przewija si tendencja do podkrelania aspektw wychowawczych oraz ukazywania dzieciom rnorodnych korzyci jakie daje im aktywno ruchowa i dbao o zdrowie swoje i innych. Atmosfera zaj WP powinna by pogodna, przyjazna, nacechowana wyrozumiaoci, co nie wyklucza stosowania w razie potrzeby wyranych momentw dyscyplinujcych i porzdkujcych. W toku opanowywania czynnoci ruchowych rozrniamy trzy fazy nauczania (uczenia siec 1) prb i bdw (generalizacji) , 2) stabilizacji nawyku ruchowego (koncetracji) i 3) uelastyczniania nawyku (specjalizacji) . Dziecko w omawianym wieku znajduje si w pierwszej fazie uczenia si, w ktrej gwne zadania i 40. kierunki dziaania, to:a) gromadzenie jak nawicej dowiadcze ruchowych i ksztatowanie cech psychomotorycznych, b) opanowanie podstawowych umiejtnoci rekreacyjna-sportowych (techniki ruchu) niezbdnych do uprawiania tej dziaalnoci.

Oba te kierunki powinny wystpowa rwnolegle, uzupenia si w procesie WE, przy czym im starszy wiek dziecka, tym bardziej powinny zaznacza si starania o doskonalenie jakoci przez rozwijanie koordynacji i pynnoci ruchu, a usuwanie niepotrzebnych napi miniowych i przyruchw (synkinezji) . Eliminowanie wysiku fizycznego przez ingerencj wspczesnej cywilizacji technicznej i urbanizacji w yciu czowieka prowadzi do dysfunkcji ukadu ruchowego, niedowiczenia, a to rodzi rnego rodzaju choroby cywilizacyjne i wynaturzenia organizmu. Trzeba temu przeciwdziaa przez intensyfikacj wysiku na zajciach WF', a zwaszcza przez lepsze wykorzystanie czasu przeznaczonego na ruch w przedszkolu i w szkole. Intensyfikacja powinna by rozumiana w sensie jakociowym i ilociowym. Gdy mwimy o jakoci ruchu, mamy na myli eliminowanie napi i przyruchw, opanowywanie koordyncji oraz podnoszenie techniki ruchu. Gdy mwimy o iloci, interesuj nas osignite wyniki sprawnoci ruchowej oraz parametry takich cech motorycznoci, jak sia, szybko, wytrzymao, moc, zwinno i gibko. Ilociowy aspekt ruchu wystpuje w starszej grupie wieku przedszkolnego oraz w pierwszych latach nauki szkolnej (i pniej oczywicie) z coraz wiksz mc i czy si zwykle z wymiernym wynikiem i wspzawodnictwem sportowym. Celem stworzenia dzieciom warunkw do samowyraania si ruchem, eksperymentowania, rozwijania inwencji twrczej, improwizowania itp., naley ka nacisk na stosowanie metod twrczych, ktre s bardziej atrakcyjne, ksztac ogln kultur, estetyk ruchu, samodzielno oraz pozwalaj uwzgldnia zasad indywidualizacji. Wychowanie fizyczne jest w programie wychowania przedszkolnego integralnie zwizane z wychowaniem zdrowotnym, co jest bardzo suszne, poniewa wychowanie fizyczne dysponuje odpowiednim warsztatem i stanowi laboratoryjn stron wychowania zdrowotnego. Tylko, w dziaalnoci ruchowej mona wyksztaci podane postawy i nawyki zmierzajce do zneutralizol.

wanta destrukcyjnych wpyww dewastacji rodowiska naturalnego oraz cywilizacji i urbanizacji kraju, a tym samym do podtrzymania dobrego stanu zdrowia fizycznego, psychicznego i spoecznego. Wychowanie fizyczne ma przygotowa do ycia, to jest pomc w adaptacji organizmu do coraz bardziej zmieniajcych si warunkw (haas, napicie nerwowe, zatrucie powietrza, ziemi i wody, radiacja, coraz wiksze wymagania, nakazy, zakazy, nage zmiany klimatyczne i atmosferyczne itp. A zatem unowoczenienie wychowania fizycznego polega na takimi doborze rodkw, metod, form ruchu i sposobu ycia, ktre zneutralizuj szkodliwe wpywy tych czynnikw przez adaptacj organizmu do warunkw wspczesnego ycia. Formy wicze i czynnoci ruchowych powinny nawizywa do upodoba dzieci oraz nadawa si do organizowania w rnych warunkach terenowych, klimatycznych, atmosferycznych, w domu, na wczasach, w nieformalnych grupach dziecicych i w prymitywnych warunkach. Du uwag naley zwrci na wiczenia siy z wsp (partnerem i na przyrzdach. Jedn z cech nowoczesnoci w wychowaniu fizycznym dzieci i modziey jest miae siganie do tematyki sportowej, stosowanie wspzawodnictwa oraz szacunku dla wyniku. Dziaalno sportowa, cho na prymitywnym poziomie przedszkolnym, implikuje wykorzystanie terenu, boisk, pleneru, wyrabia samodzielno i inicjatyw, koleesko oraz umiejOio wsppracy i wspdziaania w grupie. Trzeba wic ju w wychowaniu przedszkolnym nawizywa do tej dziaalnoci. Demokratyzacja w wychowaniu i owiacie polega na swobodnymdostpie do przedszkola wszystkich dzieci w wieku 3-7 lat, ktrych rodzice sobie tego ycz. Jeeli nie mona speni tego warunku dla wszystkich dzieci w m wieku, to naley w pierwszym rzdzie udostpni wstp do przedszkola dzieciom -letnim, przy czym liczba dzieci w grupach nie powinna przekracza 30 osb.

W kadym przedszkolu powinna by zaangaowana jedna specjalistka w zakresie wychowania fizycznego dzieci. Do jej obowizkw naleaaby fachowa opieka i doradztwo dotyczce nowoczesnego prowadzenia zaj WE, prowadzenie kompletu, gi 42. mnastyki wyrwnawcza-korekcyjnej oraz zaj obowizkowych WF w kilku grupach wiekowych w celu propagowania przykadw dobrej roboty. Powany asumpt w kierunku unowoczenienia WP w przedszkolu daje stawianie konkretnych wymaga w zakresie sprawnoci i umiejtnoci ruchowych w kadej grupie wieku oraz testu dojrzaoci motorycznej dla dzieci -letnich. Spowodowaoby to zwrcenie wikszej uwagi dzieci i rodzicw na sprawno ruchow i otoczenie wiksz trosk dzieci opnionych w rozwoju motorycznym.

2. CELE I ZADANIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO. Kady podzia celw wychowania fizycznego wywoywa sprzeciw tzw., integrystw", ktrzy twierdzili, i tak jak czowieka nie mona podzieli na ciao i dusz, tak samo nie mona dzieli celw wychowania tego czowieka. Spr ten prbowa rozstrzygn ju na pocztku XIX wieku Jdrzej niadecki, ktry twierdzi. A lubo w dowiadczeniu wychowania fizycznego, czyli cielesnego od umysowego albo moralnego oddziela nie naley i nie mona, wszelako w nauce i rozumowaniu mona je uwaa osobno"*. W lad za tym tokiem rozumowania we wszystkich publikowanych dotd programach nauczania w szkole wymieniane s rne cele wychowania fizycznego. Tak np.w obecnie obowizujcym w klasach nauczania pocztkowego *progamie, kultura fizyczna"rozrnia si nastpujce cele:harmonijny rozw j wychowanka, ksztatowanie psychomotoryki, rozwj psychiki (indywidualnych cech osobowoci, waciw korelacj rozwoju fizycznego i umysowego, niezbdny zasb wiedzy o kultuurze fizycznej) , ksztatowanie charakteru i cech spoecznych, ksztatowanie estetyki ruchu. Omawiajc wymienione wyej cele usytuujemy je-dla uproszczenia-w trzech grupach, a mianowicie:cele ksztatujce, dotyczce ciaa ludzkiego i jego motory. niadecki J. O zgcznm ugchoumit dzieci. "Dziennik Wileski"l 8 O 5 r. Przy omawianiu celw i zada wychowania fizycznego posuono si programem kultunry fizycznej dla nauczania poczglkowego dlatego, e w programie wychowania w przedszkolu dzia ten jesl polalowaoy bardzo esencjonalnie, pod ktem widzenia ksztatowania czynnych postaw wobec zdrowia. ki, a zmierzajce do wzbogacenia zasobu umiejtnoci ruchowych, doskonalenia sposobw wykonania rnych czynnoci, ksztatowania motoryki, modyfikowania budowy i postawy ciaa, 'wyrabiania wydolnioci i odpornoci organizmu, cele wychowawcze, dotyczce cech charakteru, postaw moralnaspoecznych, zainteresowa i zamiowa do ruchu, samooceny i samokontroli swych osigni, estetyki i kultury ruchu cele poznawcze, przybliajce wychowankowi wiedz o potrzebach zdrowia fizycznego i psychicznego, przezornego zachowania si w rnych sytuacjach oraz uwiadamiajce zasady poprawnego wykonywania rnych czynnoci ruchowych. Pierwsz a grup a celw (cele ksztatujce) jest dla wychowania fizycznego najbardziej swoist, albowiem dotyczy biologicznej somy osobowoci czowieka i jest osigana za pomoc czynnikw i rodkw fizykalnej natury (ruch, soce, powietrze, woda, teren, przyrzdy, przybory, urzdzenia sportowe) . Nie daj si one zastpi adnymi innymi _rodkami, a ich oddziaywanie stanowi racj bytu caego procesu wychowania fizycznego oraz przesank wyodrbnienia tego dziau z caoksztatu wychowania. Dziki tym waciwociom czynnikw i rodkw oraz sytuacjom jakie stwarza si wychowankom w procesie wychowania fizycznego, ten dzia wychowania jest przez wielu teoretykw traktowany jako, laboratoryjna strona wychowania".

Inni znw nazywaj ten dzia "fizjoedukacj", za np.w obszarze jzyka niemieckiego zw go, Bewegungserziehung" (wychowanie przez ruch) "Korpererziechung" (wychowanie cielesne) , , Leibeserziechung" (podobne znaczenie) lub wrcz, portunterricht" (nauczanie sportu) . Kada z wymienionych nazw podkrela-cise pokrewiestwo tego dziau wychowania z ruchem, z, ciaem, z fizykalnymi rodkami oddziaywania, bd te ze sportem. Jest chyba wiele uzasadnie tego stanowiska, i najbardziej swoiste, istotne i bezporednio osigalne cele wychowania fizycznego powinny wynika z czynnikw i rodkw stosowanych w tym dziale wychowania oraz z biologicznej natury obiektu oddziaywa czowieka. Bdziemy zatem przede wszystkim zmierzali do:ksztatowania struktury somatycznej (kociec, poczenia.

stawowe, ukad mini szkieletowych) , a przy tym do usppawnianiafunkcji wegetatywnych ustroju (ukady i narzdy wewntrzne decydujce o sprawnym funkcjonowaniu organizmu) , doskonalenia narzdw zmysu, rozwijania zasobu umiejtnoci, a przy tym techniki ruchw utylitarnych, sportowych, obronnych, ruchw pracy itp"ksztatowanie motoryki (szybkoci, siy, 'wytrzymaoci, zwinnoci, mocy, gibkoci-koordynacji itp.) , podnoszenia odpornoci i zdolnoci adaptacyjnych orgaTllZlTlll. S to cele empirycznie sprawdzalne, a nawet w wielu przypadkach atwo wymierne. Jest oczywiste, e wychowanie fizyczne powoane jest do ksztatowania typu fizycznego czowieka odpowiadajcego wymogom grupy spoecznej, ktrej jest czonkiem. Jest to moliwe przez pooenie odpowiednich akcentw na ksztatowanie tych cech somatycznych czy motorycznych, ktre w danym okresie rozwoju spoeczestwa uznane zostan za najbardziej podane i poyteczne. D ruga grup a c ci w (cele wychowawcze) wie wychowanie fizyczne z pedagogik, nadaje gbszy sens wychowawczy zajciom ruchowym i nie pozwala spyci i zepchn wychowania fizycznego na mieliz techniki czy sztuki ruchu. Dzieje tego dziau wychowania ucz, e ilekro zapominano o tym, i jest to proces pedagogiczny, w ktrym chodzi o ksztatowanie penej osobowoci czowieka, tylekro traci on rang i znaczenie, a jego propagatorzy naraeni byli na drwice przydomki, gimnastykw"" linoskoczkw", , cyrkowcw"itp Tak wic zdrowy rozsdek nakazuje zachowa odpowiednio wywaone proporcje w osiganiu celw swoistych (pierwszej grupy) i pswoistych (drugiej grupy) . Te ostatnie mog by speniane rwnie na innych zajciach, a nie tylko na zajciach wychowania fizycznego i sportu. Oo celw wychowawczych zaliczymy:wyrabianie pozytywnych cech moralna-spoecznych i charakterologicznych, ksztatowanie pozytywnej motywacji do zaj wychowania fizycznego i sportu poprzez rozbudzanie zainteresowa i zamiowa w tej dziedzinie, wytwarzanie postaw i nawykw higieniczna-zdrowotnych, 46. a zwaszcza-umiejtnego korzystania z takich czynnikw, jak ruch, powietrze, woda, soce, teren, rozwijanie inwencji twrczej wychowanka, poczucia pikna, harmonii i rytmu, wdraanie do samodzielnoci, samooceny i samokontroli, przysposabianie do waciwej korelacji midzy rozwojem somatycznym i motorycznym a rozwojem umysowym, rozwijanie wraliwoci na pikno przyrody oraz wdraanie do jej ochrony i dbaoci o naturalne rodowisko. Stopie osignicia tych celw jest trudno wymierzamy, przy czym mog by one rwnie dobrze realizowane w innych dziaach wychowania, czy te przedmiotach szkolnych. Wielu teoretykw potwierdza stanowisko wyraane przez R. 0. Duncan:, ktry twierdzi, i zbyt szumne deklaracje o celach oglnowychowawczych osabiaj pozycj wychowania fizycznego, pozbawiaj je realnego wkadu do wychowania i rozcieczaj niejako waciwe stenie celw swoistych. Naley zatem podkrela cele swoiste, to jest te, ktrych bez pomocy wychowania fizycznego-wychowanie nie mogoby osign.

Wreszcie trzecia grupa celw (cele poznawcze) jest dla wychowania fizycznego pswoista, a niekiedy nawet nieswoista, to jest taka, w ktrej WE nie ma przewagi rodkw i metod, za pomoc ktrych mona by te cele zrealizowa. Grupa ta nie bya w przeszoci odrbnie reprezentowana w programach nauczania wychowania fizycznego, tote nie wyrasta z tradycji i jest w pewnym sensie nowoci dla nauczyciela prowadzcego WF. Naley tu przede wszystkim przyswojenie pewnego kwantum wiedzy o kulturze fizycznej. Do grupy tej zaliczamy:przyswojenie takiego poziomu wiedzy o kulturze fizycznej, ktry umoliwi zrozumienie podstawowych zagadnie dotyczcych rozwoju czowieka, przyswojenie praktycznej wiedzy dotyczcej zachowania i. Health, Physical Education, Reereation 1964, nr 5 s.19-22.

ochrony zdrowia, higieny osobistej, higieny rodowiska oraz higieny pracy i wypoczynku, przyswojenie podstawowej, praktycznej wiedzy o wykorzystaniu praw fizyki i biomechaniki dla zdobycia okrelonych umiejtnoci i techniki ruchu, a w zwizku z tym zasady poprawnego wykonywania rnych czynnoci ruchowych, przyswojenie niezbdny eh wiadomoci dotyczcych bezpieczestwa, a zwaszcza przepisw ruchu drogowego, zachowania si na boiskach i placach sportowych, na lotniskach, basenie czy te w'terenie, a take podstawowych przepisw niektrych gier i zawodw, co umoliwi zachowanie koniecznego adu i dyscypliny, zwaszcza w czynnociach typu sportowego. Jak to wykazaa dotychczasowa praktyka, uchronienie si nauczyciela prowadzcego WE od gadulstwa w trakcie przekazywania tych wiadomoci wiczcym wychowankom jest bardzo trudne, tote waciwe proporcje s bardzo czsto'na zajciach WE zachwiane, co przeczy zasadzie ich intensyfikacji. Godzi si przy tym zaznaczy , i cele poznawcze powimy by realizowane take w wychowaniu domowymi, przez rodki masowego przekazu, podrczniki i czasopisma dla dzieci, przez rodowisko dziecka, na koloniach, wycieczkach itp.

3. NIEKTRE POJCIA I DEFINICJE WYSTPUJCE PRZY OMAIWANIU ZAGADNIE KULTURY FIZYCZNEJ. 3.1. Kultura fizyczna, wychowanie fizyczne, wychowanie zdrowotne, rekreacja ruchowa, sport Kultura fizyczna Kultura fizyczna jest efektem przemian zachodzcych w samym czowieku, midzy jego wiadomoci a organizmem. A zatem kultura fizyczna nie istnieje poza nami, lecz tkwi w nas samych, w naszym aktywnym stosunku do rekreacji fizycznej i sportu, w nawykach higieniczna-zdrowotnych, w postawach, obyczajach, w sposobie wychowywania naszych'dzieci w duchu tyzny ciaa i ducha, w szacunku do wysiku fizycznego, w respektowaniu regu wspzawodnictwa i walki sportowej itp. Nie liczba reprezentacyjnych stadionw i obiektw sportowych, nie liczba rekordw czy medali olimpijskich wiadczy o kulturze fizycznej danego spoeczestwa, lecz masowo rekreacji fizycznej i sportu uprawianych na co dzie, kultura zachowania si w czasie walki sportowej, troska o zdrowie i umiejtno jego pielgnowania, sposb organizowania sobie wolnego czasu z poytkiem dla zdrowia-oto symptomy kultury fizycznej spoeczestwa i narodu. Takie rozumienie kultury fizycznej jest dzi nakazem naszych czasw w warunkach ywioowego rozwoju cywilizacji technicznej i urbanizacji. "System kultury fizycznej jest zespoem wzajemnie uwarunkowanych, a wic i zintegrowanych programw, form i treci wraz z ich kadrow i materialn baz, umoliwiajcych w'danej sytuacji spoeczno-ekonomicznej kraju oraz stanie demograficznym i biologicznymt populacji realizacj postulowanych zada i celw z optymaln skutecznoci" (Napoleon Wolaski) . 4-Wychowanie fizyczne.

Wychowanie fizyczne "Wychowanie fizyczne jest procesem zmierzajcym do osignicia optymalnego poziomu kultury fizycznej naszych wychowankw. Jest to proces pedagogiczny, oparty na zespole wicze i zabiegw fizycznohigienicznych ujtych w okrelony system" (A. Wabi) . Jak dotd pedagogika, higiena i wychowanie fizyczne rozwijay si obok siebie, rwnolegle do siebie, jakby w izolacji. Niekiedy tylko wychowanie fizyczne nawizywao niemiae kontakty z nurtem pedagogicznym i z owiat zdrowotn. W istocie proces ten powinien by przepeniony dbaoci o harmonijny rozwj somatyczny, sprawno fizyczn, zdrowie oraz o rozwj penej osobowoci czowieka w aspekcie wychowania moralna-spoecznego, estetycznego, wraliwoci uczuciowej itp. Wedug Romana Trzeniowkiego "wychowanie fizyczne jest to dzia wychowania, ktry, stosujc typowe dla siebie, fizyczne rodki wychowawcze, gwnie ruch, stawia sobie za cel ksztatowanie przede wszystkim biologicznej (fizycznej) strony osobowoci czowieka, przy czym szczegowe zadania wychowawcze realizuje w zorganizowanym procesie pedagogicznym". Wychowanie zdrowotne Gdy poczymy wychowanie z trosk o zdrowie, otrzymamy kompozycj o kapitalnym znaczeniu dla wspczesnego czowieka:wychowanie zdrowotne. Jednak zdrowie nie jest czym, co mona da, otrzyma czy uzyska. Polega ono na rwnowadze w ukadzie:czowiek-rodowisko. Jak twierdzi Wincenty Oko, uwiadomienie modziey, i przyczyn zego stanu zdrowia i wszelkich chorb s sprzecznoci, ktre powstaj midzy czowiekiem a jego rodowiskiem biofizycznym i spoecznym"jest najwaniejszym zadaniem wychowania zdrowotnego. Aby zachowanie rwnowagi midzy rodowiskiem a czowiekiem byo moliwe, musimy pojcie zdrowia uczyni mniej abstrakcyjnym, bardziej dynamicznym, interesujcym, a nie tylko obiektem marze ludzi chorych" (Maciej Demel) . Tak np.jeeli pod pojciem zdrowia bdziemy rozumie sprawno i odporno organizmu, wwczas skonkretyzuje si ono, staje si bardziej zrozumiae, uchwytne a nawet wymierne. A zatem wychowanie zdrowotne moemy realizowa przez owiat zdrowotn, ksztatowanie po 5 O. staw i nawykw, przez uprawianie wicze ruchowych i sportu, organizowanie sobie wolnego czasu, budzenie zainteresowa zdrowiem, wystrzeganie si naogw zgubnych dla zdrowia itp. Musimy wyrobi u wychowankw przekonanie, e nie chodzi tu o trwoliwe chronienie tego, co daa nam natura, ale o aktywne zdobywanie, systematyczn prac nad sob, nad wasn sprawnoci, sylwetk, urod" (M. Demel) . Rozleg tematyk wychowania zdrowotnego moemy zgrupowa wok trzech podstawowych zada, a mianowicie:ochrony zdrowia, ratowania go oraz doskonalenia. Do pierwszej grupy nale:wdroenie do profilaktyki chorb, nawyki dietetyczne, walka z naogami, wychowanie w zasadach bezpieczestwa, np.ruchu ulicznego lub przy pracy. Do drugiej grupy zaliczamy dziaania ratownicze, a wic pierwsz pomoc w nagych wypadkach i zachorowaniach, sztuk aktywnego wspdziaania pacjenta w procesie leczenia, zasady uywania lekw. Do trzeciej grupy zaliczamy hartowanie (fizyczne i psychiczne) , metody samokontroli zdrowia i rozwoju, wiczenia ruchowe, przystosowanie rodzinne wraz z wychowaniem seksualnym oraz przysposobienie zawodowe w aspekcie zdrowia. A zatem problematyka bardzo rozlega:tote wychowanie zdrowotne jest dziedzin midzydyscyplmarn, skorelowan z miateriaem nauczania i wychowania w rnych przedmiotach szkolnych czy dziaach wychowania (a szczeglnie z wychowaniem

fizycznym) i realizowana przez rodzin, przedszkole, szko i rodowisko spoeczne. Rekreacja ruchowa Rekreacja ruchowa jest takim sposobem spdzania wolnego czasu, ktry wybiega poza dziedzin biologicznego oddziaywania ruchu na organizm. Jej mianem mona wic okreli zajcia wolnego czasu, w ktrych obok dominujcych wpyww swobodnegoruchu wystpuj oddziaywania psychiczne i spoeczne. Rekreacja ruchowa ma odwiey umys, agodzi lub usuwa skutki zmczenia, wprowadzi rado ycia, podtrzymywa podany poziom sprawnoci fizycznej i odciga od czynnoci spoecznie szkodliwych lub bezuytecznych. Wychowanie do rekreacji jest zatem najlepsz drog do podniesienia kultury fizycznej dzieci i modziey, a w lad za tym caego spoeczestwa i narodu. 51.

Filarami rekreacji dzieci s zabawy, gry, dziaalno sportowa, taniec, wiczenia i zabawy terenowe oraz wycieczki. Stwarzanie odpowiednich'warunkw i miotywacji do jej podejmowania jest jednym z wanych zada wychowania fizycznego w przedszkolu i w pniejszych latach szkolnych. Podejmowana zwykle po zajciach wymagajcych wikszego napicia umysowego i psychicznego-rekreacja ruchowa ma suy wypenianiu czasu wolnego wartociowymi treciami oraz integracji rodziny, ksztatowaniu stosunkw koleeskich i, ruchowemu wyyciu si. Codzienna, regularna aktywno ruchowa w bezporedniej bliskoci miejsca zamieszkania jest niezbdnym wymogiem higienicznego trybu ycia dziecka. Uwzgldnia ona w o wiele wikszym stopniu ni zajcia WE w szkole lub przedszkolu indywidualne zadatki, moliwoci i upodobania dziecka i w wikszym stopniu rozwija samodzielno i samorzdno. Sport Sport jest to, dziaalno uprawiana systematycznie, wedug pewnych regu, odznaczajca si silnym pierwiastkiem wspzawodnictwa oraz tendencj do osigania coraz lepszych wynikw, majca na celu manifestacj sprawnoci ruchowej" (M. Demel) . Poprzez wprowadzenie wymiernych kryteriw ujtych w system centymetr, gram, sekunda (CGS) oraz znaczny respekt dla wyniku-istnieje w sporcie mocna tendencja do zajmowania si najsprawniejszymi, a pozostawiania w cieniu rednio-i maosprawnych, tj.tych, ktrzy potrzebuj najwicej ruchu i wysiku fizycznego. Jak dotd tendencja ta nie zagraa wychowaniu przedszkolnemu, ale w szkole jest wyranie widoczna ze szkod dla zdrowia i sprawnoci szerokich mas dzieci i modziey. Sport jest zjawiskiem zarwno fizycznym, jak i psychicznym, a take spoecznym. Dziaalno sportowa polega na ruchu docelowym, na wykonywaniu konkretnych zada ruchowych. Kady uprawiajcy sport wie dobrze o co chodzi, rozumie, na czym polegaj wykonywane akty ruchowe, z ktrych rodzi si skomplikowana nieraz czynno. W drodze do osignicia zamierzonego, celu niema rol odgrywa ambicja, przy czym uprawiajcy sport ujawnia waciw tre swojej osobowoci, sw kultur, namitnoci, a take cechy charakterologiczne. Sport kojarzy si nierozerwalnie z 52. uczuciem przyjemnoci, zadowolenia, radoci ycia i dlatego jest znakomit odtrutk na stresy, kopoty i szarzyzn codziennego ycia. Jest zatem jednym z filarw rekreacji ruchowej.

3.2. Zajcia ruchowe, zadania ruchowe, wiczenia ruchowe, wiczenia sportowe, lekcja kultury fizycznej, zajcia pozalekcyjne WF, sprawno ruchowa, sprawno fizyczna, sprawno motoryczna, cechy motoryczne Zajcia ruchowe

Rozwj sprawnoci fizycznej (ruchowej) , umiejtnoci oraz osiganie zadowalajcego stanu zdrowia s moliwe tylko poprzez zajcia-ruchowe. W przedszkolu, szkole, bd w rnych organizacjach dziecico-modzieowych organizowane s zajcia ruchowe obowizkowe, tj.takie, w ktrych zobowizane s bra udzia wszystkie dzieci danej grupy (klasy) , oraz wiczenia dobrowolne (nadobowizkowe) organizowane na zasadzie dobrowolnego w nich udziau. W tych pierwszych zaznacza si kierowriczarola nauczyciela, wystpuje w niniejszym lub wikszym stopniu akcent dydaktyczny, a o treciach i formach ruchu oraz oqanizacjizaj decyduje nauczyciel. W tych drugich nauczy, ci stwarza jedynie warunki do rozwijania optymalnej ruchliwoci dziecka i sprawuje oglny nadzr pedagogiczny nad zajciami, pozostawiajc wiele imcjatywy i pomysowoci wychowankom, ktrzy mog organizowa si i podejmowa rne formy czynnoci ruchowych wedug wasnego uznania. Zarwno zajcia obowizkowe, jak i dobrowolne powimy dawa okazj do wszechstronnego ruchu, samowyraania si dziecka, do v spzawodnictwai wspdziaania oraz do nawizywania kontaktw z przyrod, z terenem, ktry implikuje rne formy ruchowego dziaania. Powimy te dawa okazje do hartowania, nawizywania dziaalnoci ruchowej do potrzeb codziennego ycia oraz do ochrony naturalnego rodowiska. Z uwagi na to, i przedszkole czy szkoa moe zaoferowa do ograniczony czas trwania zaj ruchowych w stosunku do potrzeb rozwojowych dziecka, znaczne obowizki w tym zakresie spoczywaj na domu rodzinnym oraz 53.

rodowisku (podwrko, ogrd jordanowski, park dziecicy. Dom Kultury-zajcia dla dzieci, TKKF, TPD oraz inne organizacje i instytucje uwzgldniajce w swym programie dziaania rwnie prac wychowawcz z dzieckiemJ. Zadania ruchowe Zadania ruchowe to czynno ukierunkowana docelowo, przy czym wiczcy doskonale wie o co chodzi:zostao mu to uprzednio zademonstrowane lub okrelone sownie albo sam do tego doszed. Walorem zadania ruchowego jest bezporednie stwierdzenie na podstawie efektu kocowego czy zostao ono dobrze, czy le wykonane, np:z siadu skrzynego z woreczkiem na gowie-przej do sania tak, aby woreczek nie spad z gowy. Zadania ruchowe mog by zamknite lub otwarte. Te pierwsze, to takie, w ktrych nie pozostawia si wiczcemu niemal adnego marginesu swobody, fantazjowania, rozwijania inwencji twrczej, np:na czworakach podbicie piki gow tak, aby potoczya si po podou do partnera:w saniu jednon utrzymanie przez duszy czas woreczka uoonego na kolanie zgitej nogi. Te drugie polegaj na sformuowaniu zadania sownie tak, by wiczcy mogli je rozwizywa na swj sposb, np:poruszanie si w dowolny sposb na poziomie niskim, rednim i wysokim:podanie za okciem, ktry "patrzy"wci w inn stron:w dwjkach bez piki-strzelanie i obrona bramki itp. Jak z przytoczonych przykadw wynika, zadania ruchowe mog by komponowane z przyborem lub bez, z wspwiczcymlub z zastosowaniem przyrzdw. Stworzona w Polsce przez R. Czyewskiego metoda zadaniowa (bezporedniej celowoci ruchu) , zweryfikowana przez badania eksperymentalne ujawnia, e aktywizuje ona wiczcych, wzmaga zainteresowanie, a uyte w czasie zaj przybory, , ktre speniaj funkcj przedmiotw regulujcych ruch, daj moliwo samokontroli nie tylko wzrokowej, ale i przez odczucie miniowa-ruchowe, wzbudzaj poza tym aktywn dziaalno mylow w toku uczenia si ruchu, wy 54. zwalajc u dzieci radosne emocje zwizane z jasno okrelonym celem" (M. Niewiadomski) . wiczenia ruchowe

wiczenia ruchowe polegaj na wykonywaniu takich aktw bd czynnoci ruchowych, ktre zmierzaj w kilku kierunkach a mianowicie w kierunku:podnoszenia zdolnoci do wysiku i osignicia jak njlepszejkondycji, sztuki ruchu poprzez zabawy i gry oraz wiczenia, w ktrych akcentowana jest szczeglnie forma ruchu (taniec, gimnastyka artystyczna, jazda dowolna na ywach, skoki do wody) , bd te wynik sportowy (lekkoatletyka, ywiarstwo biegowe, narciarstwo biegowe, kolarstwo, gry sportowe itp.) , ksztatowania postawy ciaa i ruchu jako profilaktyki przeciw ich znieksztaceniom. korygowanie nieprawidowoci (wad) budowy i postawy ciaa. Byoby bdem preferowanie jednego z tych kierunkw w pracy z dziemi:wszystkie powinny uzupenia si i wystpowa w miar potrzeby oraz w miar upodob i moliwoci sprawnociowych wiczcych. Nawet, sztuka ruchu"moe i powinna by przez dzieci uprawiana jako demonstracja dobrze opanowanych sprawnoci czy umiejtnoci. W zalenoci od potrzeb wiczenia ruchowe mog by rnie systematyzowane, biorc pod uwag okrelone cele i zadania, sprzt, przybory, tok lekcyjny lub dorane potrzeby wychowawczo-dydaktyczne. wiczenia sportowe Jeeli z wicze ruchowych wyodrbnimy te, ktrych celem jest podnoszenie zdolnoci do wysiku (kondycji) dla sztuki ruchu oraz wiczenia o treci dostosowanej do rnych dyscyplin sportowych, wwczas bdziemy mieli do czynienia z wiczeniami sportowymi. Polegaj one przede wszystkimi na podnoszeniu wartoci cech motorycznych jako podstawowego warunku osigania moliwie wysokich osigni sportowych, a jednoczenie na ksztatowaniu takich stereotypw ruchowych w zakresie techniki.

i taktyki poszczeglnych dyscyplin sportowych, ktre przyczyniaj si bezporednio do sukcesw sportowych zarwno w obrbie tych sportw, ktre preferuj ilociowe (wynik) jak i jakociowe cechy ruchu (forma ruchu) . Lekcja kultury fizycznej Podstawow form organizacyjn zaj wychowania fizyczne go w szkole jest lekcja, a w przedszkolu obowizkowe zajcia WP. Obowizkowo tych zaj stwarza pomylne warunki obje ca wszystkich dzieci zajciami ruchowymi i oddziaywania na nie poprzez ruch. Zajcia obowizkowe WF ujte s zwykle w ramy czasowe:w przedszkolu s to zajcia 15-35 mim (w zalena ci od wieku) , za w szkole-45 min. Z uwagi na nasz klimat wikszo zaj obowizkowych WE odbywa si w pomieszczeniu zamknitym, cho s uzasadnione argumenty higieniczna-zdrowotne, aby stosunek ter odwrci. W przedszkolu warunki bazy materialnej (do czsty brak sali gimnastycznej lub dobrze urzdzonej sali zastpczej do WF) nie sprzyjaj organizowaniu wszechstronnych zaj obowizkowych WE, za w szkole podstawowej dzieci klas modszych rzadko wicz na sali gimnastycznej, poniewa w uywalnoci sali preferowane, s klasy starsze. Niekiedy spotyka si w przedszkolu lub w szkole przypadki takiego rozplanowania zaj WF, e przypadaj one w dniach bezporednio nastpujcych po sobie. Nie powinno to mie miejsca, bowiem im bodce ruchowe s racjonalniej rozoone w czasie, tym lepsze przynosz efekty fizjologiczne i psychologiczne. Zaj'ca obowizkowe (lekcje) powimy mie charakter rekreacyjna sportowy, powinny zawiera wiele wicze i zabaw utylitarnych, prowadzonych ywo, atrakcyjnie, z wci zmieniajcym si charakterem ruchu i w przyjacielskiej atmosferze. Dopiero wtedy bd skutecznie przeciwdziaa znueniu dziecka na zajciach typu sedenteryjnego, odwiea umys i wprowadza rado yClS. Zajcia pozalekcyjne WF Zajcia pozalekcyjne WE, to takie zajcia, ktre przynosz odpoczynek i rozrywk, daj okazj do indywidualnego i grupowego dziaania, a rwnoczenie ucz samodzielnego gospodarowania 56. czasem, .

Wysiek, jakim stale jest obciony ustrj, na skutek normalnej czynmoci procesw nerwowych (np.w zwizku z procesami poznawczymi) , musi by przez czynnoci wychowawcze w pewnych okresach zmniejszony w ten sposb, e nowe obcienia wysikowe (np.gry, zabawy, wiczenia) przejmuj komrki wiee, nie zmczone prac i przez to umoliwi si odpoczynek komrkom zmczonym" (Janina Doroszewska) . Wynika std, e w czasie zaj pozalekcyjnych naley pozostawi dzieciom jak najwicej swobody wyboru zaj ruchowych oraz dowolnego organizowania si w grupy, a nauczycielka powinna ograniczy si raczej do nadzoru pedagogicznego. Sprawno ruchowa Pod pojciem sprawnoci ruchowej rozuumiemy umiejtno rozwizywania zada stawianych przed osobnikiem przez okrelone potrzeby yciowe i sytuacje. Zaliczamy tu zatem:a) umiejtnoci (sprawnoci) uytkowe majce swe rdo w ruchach manipulacyjnych, praksyjnych, angaujcych gwnie koczyny grne. Polegaj one na umiejtnoci posugiwania si przedmiotami i narzdziami codziennego uytku, np.posugiwanie si yk rzy jedzeniu ubieranie si, zapinanie guzikw, mycie zbw itp.:b) sprawno ruchow wywodzc si z ruchw swobodnych, postawna-lokacyjnych i innych. Rnicuj si one w czynnociach chodu, biegu, wspinania, rzutw, przeplotw i wielu innych form przystosowanych do terenu, przyborw i okolicznoci yciowych. Sprawnoci te mona traktowa cznie pod wsplnym mianem, sprawno ruchowa". Wedug Zygmunta Gilewieza za ruchowo sprawnego osobnika uwaa si takiego, ktry potrafi wszechstronnie wada swym ciaem, mie duy zakres podstawowych nawykw ruchowych, jakie przynosz wielostronne wiczenia ukadu ruchowego (8 (. Sprawno fizyczna Pojcie sprawnoci fizycznej jest interpretowane bardzo rnie, cho oglny sens tych interpretacji jest ten sam. Tak np. Zygmunt Gilewicz jest zdania, e sprawno fizyczna cechuje ludzi 57.

, szybkich, silnych, zrcznych, odpornych na zmczenie, zwinnych i zaradnych w ruchowych czynnociach niezalenie od budowy ich ciaa, prawidowoci rozwoju i od potencjau ich rozwojowych moliwoci" (9 (. Ryszard Przewda okrela j jako "aktualn moliwo wykonania wszelkich dziaa motorycznych decydujcych o zaradnoci czowieka w yciu" (Zlj. Na obraz sprawnioei fizycznej skadaj si, wedug tego autora, moliwoci ruchowe i-wiele czynnikw oddziaujcych w rnym stopniu na rnych etapach rozwoju ontogenetycznego czowieka, jak np.nabyte umiejtnoci ruchowe, wydolno wszystkich narzdw i funkcji ustroju, poziom wyrobienia cech motorycznych, odpowiednie motywacje oraz cechy budowy ciaa. Zdaniem tego autora poziom sprawnoci fizycznej jest wiadectwem stanu fizycznego caego organizmu, wydolnoci niemal wszystkich jego ukadw i organw. Prby sprawnoci fizycznej, oceniajce najwysze moliwoci sprawnociowe w danej grupie wicze na jakie sta osobnika poddanego prbie, daj okrelone wyniki wyraone przewanie w wymiernych jednostkach systemu centymetr, gram, sekunda (CGS) . Sprawno motoryczna Sprawno fizyczna jest bardzo bliska pojciu, sprawnoci motorycznej". Ludwik Denisiuk twierdzi, i, midzy sprawnoci fizyczn a motoryczn nie zachodzi istotna rnica poza przypadkiem, w ktrym z pojciem sprawnoci fizycznej czy si opanowanie techniki czynnoci ruchowej typu sportowego" (6, s 1321. A zatem prby (testy) sprawnoci motorycznej powinny w takim stopniu jak to tylko jest moliwe wycza technik ruchu sportowego, ktr mona opanowa w trakcie wiczenia.

Mona zatem powiedzie, i sprawno motoryczna+technika ruchu-sprawno fizyczna. Z dwch osobnikw o rwnych wartociach cech motorycznych ten bdzie odznacza si lepsz sprawnoci. fizyczn, ktry lepiej opanuje technik ruchu. Cechy motoryczne Cechy motoryczne okrelaj potencjalne moliwoci ruchowe danego osobnika, ktry bez posugiwania si technik ruchu potrafi w kadej chwili wykaza sis takim poziomem siy, wytrzy 58. maoci, szybkoci zwinnoci czy zrcznoci na jaki go sta. Kada cecha ma swj odrbny wymiar, a jej wielko powinna by wyraona w okrelonych jednostkach ujyeh w system centymetr, gram, sekunda (CGS) podobnie jak w sprawnoci fizycznej. Tak np.szybko zwyklimy mierzy czasem osignitym w pokonywaniu krtkiego dystansu, si-dugoci rzutu pik lekarsk o masie I kg znad gowy (z miejsca) , moc-wysokoci skoku dosinego z miejsca itp. W kadej z wymienionych typowych prb pomiaru cech motorycznych jest pewna domieszka techniki, ale jest ona minimalna i pochodzi std, e nie potrafimy wymyli takiej prby, w ktrej technika byaby cakowicie wyeliminowana. Moemy natomiast znale takie wiczenia czy czynnoci ruchowe, w ktrych dana cecha jest wybitnie dominujca. Tak np.w biegach krtkich oprcz szybkoci wystpuje take sia, gibko i inne, ale dominujc cech jest szybko. Teoretycy wychowania fizycznego nie s zgodni co do tego, jakie istniej waciwie cechy motoryczne. Tak np.sporn spraw jest uznanie gibkoci czy te zrcznoci jako odrbnych cech motorycznych. Gibko nie uznawana jest przez niektrych znawcw przedmiotu jako cecha motoryczna, lecz anatomiczna:skoczno (moc) uznawana jest za wypadkow siy i szybkoci, a zrczno jako suma kilku cech, ktrych skoordynowane dziaanie daje w efekcie ruchy zrczne, tj., pynne, wykonywane w pewnym wyrwnanym rytmie, z odpowiadajc potrzebie si i w sposb najbardziej ekonomiczny, polegajcy na wprowadzaniu w gr tylko najniezbdniejszych zestrojw ruchowych" (9, s.ZO (. Przeanalizujmy najwaniejsze cechy motoryczne i ich rozwj: Sia Na podstawie wielu bada ustalono, e prawidowy rozwj motorycznoci czowieka jest uzaleniony przede wszystkim od siy. Ksztatowana systematycznie, przez wykonywanie caego szeregu rnorodnych wicze, sia zwiksza moliwoci wykonywania wielu coraz intensywniejszych wicze utylitarnych i sportowych. Cho aparat kostna-stawowy i ukad miniowy dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym znajduje si w stadium intensywnego rozwoju i nie moe podoa zbyt wielkim obcieniom, to jednak z postpem czasu osiga coraz wik 59.

sz zdolno skutecznego dziaania. Sia mini dziecka ronie szybko i jest czynmikiem stymulujcym ogln sprawno fizyczn. Wzrost siy postpuje proporcjonalnie do wzrostu masy miniowej i nie jest zwizany ze zwikszaniem si liczby wkien miniowych. Wedug Me CoTum liczba wkien miniowych wzrasta z wiekiem tylko o IOP%, a ich rednica (grubo) o BO (P%.. Masa miniowa wzrasta w cigu pierwszych lat ycia nieznacznie i dopiero od pitego roku ycia obserwujemy znaczny wzrost muskulatury. Jeli u noworodka masa miniowa wynosi w stosunku do masy caego ciaa 2 L 3%, to u dzieci:. w wieku 8 lat......w wieku 15 lat...... w wieku 18 lat....... Fj jOy..32, 5'%44 c 2'%.

(1, s.j. Rozwj poszczeglnych zespow miniowych nie jest jednolity. Najszybciej rozwijaj si zespoy o duej masie, albowiem ich udzia w pracy miniowej, przy znacznej ruchliwoci dziecka, jest najwikszy. U modszych dzieci zmczenie wystpuje znacznie szybciej i zmusza je do przerywania wysiku miniowego, za u starszych dzieci przedszkolnych oraz wczesnoszkolnychzmczenie wystpuje pniej, a obecno rwienikw przy pomiarze wysiku podwysza wyniki wicze siowych i wytrzyma, ociowych? (czynnik wspzawodnictwa) . Obserwacja zewntrznej budowy ciaa dzieci w omawianym wieku umoliwia spostrzeenie rnicy w budowie i uminieniu grnej i dolnej poowy ciaa. Zbyt maa gboko i szeroko klatki piersiowej, odstajce opatki, na og sabe uminienie obrczy barkowej i ramion psuj adn sylwetk, ciaa, jego postaw i wskazuj na'zaniedbanie rozwoju grnej poowy ciaa, a zwaszcza obrczy barkowej, mini brzucha i ramion. Dolne czci ciaa dziecka wykazuj na og bardziej rozwinit muskulatur, poniewa koczyny dolne i obrcz miednicy dwigaj ca mas ciaa i stanowi podstawowy element ukadu umoliwiajcego wykonywanie rnorodnych ruchw lokomocyjnych. Obserwacj a tych ruchw oraz zwizanych z nimi ruchw dodatkowych pro. Z obserwacji W. Missiury (19606) dokonanych w czasie bada w Zakadzie Fizjologii Instytutu Naukowego Kuluy Pizy cznej w Warszawie. wadz do wniosku, e wszystkie one wiod w pierwszym rzdzie do ksztatowania siy. Dzieci przebiegaj tu i tam, podskakuj, schylaj si, wspinaj si na rne przeszkody i przedmioty, bd te na drzewa, pchaj i cign rne przedmioty, rzucaj, mocuj si i przepychaj wzajemnie (zwaszcza chopcy) . W grach i zabawach, zawodach organizowanych spontanicznie, spotykamy szereg wymienionych czynnoci ruchowych w najrozmaitszych wariantach. Te oglnorozwojowe wiczenia wzmacniajce si i sprysto najwaniejszych zespow miniowy eh maj znaczny wpyw na ksztatowanie si prawidowej postawy, ktra zaley przede wszystkim od rwnomiernego rozwoju muskulatury ciaa, a gwnie od tych wielkich zespow miniowych, ktre s odpowiedzialne za prawidow postaw ciaa. Tote wielu badaczy i praktykw w zakresie zaj korekcyjnych reprezentuje pogld, e najlepszymi wiczeniami korekcyjnymi, przy niezbyt zaawansowanych nieprawidowociach postawy ciaa, s intensywne i wszechstronne wiczenia oglniorozwojowe z przewag wicze tuowia. Tak np.jeeli dziecko ma wybitnie sabe minie brzucha, wwczas zmieniaj si warunki utrzymania rwnowagi. Dziecko chodzi z wypitym brzuszkiem, a celem wyrwnania pio'nizacji ciaa cofa klatk piersiow przez wiksze wygicie krgosupa. Z kolei to wygicie prbuje wyrwna przez podanie szyi i, gowy do przodu (1, s.l 7 j. Cay ten splot przyczyn i skutkw wadliwej postawy da si wyrwna przez intensywne wiczenie tuowia z podkreleniem wicze mini brzucha. Ksztatowanie siy odbywa si za pomoc wicze statycznych (np.krtki zwis, tj.z ramionami ugitymi, podpr, noszenie ciszego przedmiotu itp) i dynamicznych (skoki, biegi, rzuty, przeploty, skony itp) . Wysiek statyczny powoduje wyjtkowo due napicie mini i to nie tylko tych bezporednio zaangaowanych w pracy, ale take antagonistw i innych zespow miniowych, albowiem zarwno dziecko, jak i kady osobnik niewytrenowany, nie potrafi wyeliminowa towarzyszcego napicia okolicznych zespow miniowych. Jest rzecz oczywist, e taka nieekonomiczna praca znacznie wikszej masy miniowej ni tego wymaga konkretne zadanie ruchowe, przyspiesza w organizmie proces rozkadu i ZDICZTIB. Charakter skurczu mini w pracy statycznej jest cigy, a nal.

picie miniowe wie si ze staym dopywem impulsw pyncych z orodkowego ukadu nerwowego. Poza tym natenie przy pracy statycznej odbywa si w niekorzystnych warunkach fizjologicznych (przy wstrzymaniu lub zwolnieniu oddechu) , co wywouje gwatowny wzrost cinienia rdpiersiowego, a to z kolei odbija si na czynnociach ukadu sercowa-naczyniowego. Dopyw krwi do serca zostaje silnie zahamowany, wystpuje zastj ylny, podwysza si cinienie krwi, wzrasta zaduenie tlenowe. A zatem wysiek statyczny jest z natury wysikiem intensywnym, fizjologicznie trudnym i dlatego powinien by stosowany w pracy z dziemi w dawkach bardzo ogldnych. Wysiek dynamiczny polega na, eksplozji siy", na osiganiu maksimum efektu kosztem gwatownego skurczu mini. Wyadowanie maksimum siy w jak najkrtszym czasie przyjlimy za L. Denisiukiem-za cech motoryczn zwan, moc". Cecha ta pozostaje w stosunku wprost proporcjonalnym do siy i szybkoci. Przypisuje si jej szczeglne znaczenie w takich moliwociach ruchowych osobnika (jak np.w skoku dosinym, skoku z miejsca z odbiciem obun, rzucie pieczk palantow itp) . Moc mierzy si najlepiej wynikiem skoku dosinego*. Tego rodzaju wiczenia siowa-szybkociowe najbardziej odpowiadaj naturze dziecka i jego motoryce. Dynamiczna praca przeplatana momentami wypoczynku. przebiega w warunkach pomylnych fizjologicznie, tote stosowana jest szeroko w pracy z dziemi. Take w spontanicznej dziaalnoci ruchowej dziecka sia dynamiczna przewaa w sposb zdecydowany nad si statyczn. Przewaga ta stanowi jedn z najbardziej charakterystycznych cech motorycznoci dziecka. Powinna ona wystpi rwnie we wszelkiego rodzaju zajciach wychowania fizycznego w przedszkolu i w nauczaniu pocztkoWyTl. Rne s sposoby mierzenia siy w zalenoci od tego, jakie zespoy miniowe chcemy oceni, poddajc je odpowiednio skonstruowanym prbom testowym. Najprostszym sposobem s pomiary dynamometryczne, do ktrych niezbdne s odpowied. 'Patrz:Proces urgchoiomia fizycznego (red. Teresa Ciecierska i Marian Krawczyk) . PZWS. Warszawa 1972, s.397. nie przybory. Do popularnym sposobem mierzenia siy dynamicznej (zwanej, moc') grnych partii ciaa jest pchnicie pik lekarsk o masie I kg z miejsca, znad gowy, za dolnych partii ciaa-skok dosiny lub skok w dal z miejsca. Si mini tuowia mierzy si m.in.przez przejcie z leenia tyem do siadu prostego (przy czym badajcy przytrzymuje nogi) . Si statyczn mierzy si np.utrzymywaniem wzniesionych ng w leeniu tyem, przy czym wyprostowane nogi trzeba utrzyma w przestrzeni tu nad podoem 10 s itp. Jak z tego wida, trudno mwi o sile w ogle, lecz o sile mini okrelonych partii ciaa, przy czym mog tu wystpi rne warianty i niuanse wiadczce o nierwnomiernym wzmacnianiu poszczeglnych partii ciaa w toku zaj ruchowych w domu, w przedszkolu i w szkole. Tak np.osobnik o silnie rozwinitych misniach tuowia i ng moe mie bardzo sabe rce i obrcz barkow:osobnik wykazujcy du si doni mierzon dynamometrem moe wykaza sabo mini brzucha itp Wyniki rnorodnych bada testowych siy, przeprowadzone w rnych krajach, daj wiele do mylenia. Okazuje si, e to wanie sia jest t cech motorycznoci czowieka, ktra wykazuje gwatowny regres w warunkach wspczesnej cywilizacji technicznej i urbanizacji. Stan wskanikw siy u dzieci w naszym kraju jest niepokojco niski.

Najlepszym tego dowodem s wyniki bada wydolnoci miniowej 5-i -latkw z przedszkoli w rnych regionach kraju przeprowadzone w 1982 r.przez Ann eglewski Wacawa Gniewkowskiego. Badania przeprowadzono za pomoc "Minimum Mulscular Fitness Test", zwanego take testem Krausa-Webera, stosowanego powszechnie w USA. Skada si on z 6 wicze testowych, z ktrych dwa pierwsze s siowe, trzy nastpne-wytrzymaociowa-siowe, a ostatnie-gibkociowe. Niewykonanie lub nieprawidowe wykonanie choby jednego z 6 wicze testu wydolnoci miniowej kwalifikuje badanego do grupy, niewydolnych". A oto jak przedstawiaj si wyniki bada:wiczenie 1:Leenie tyem, rce zoone na karku, badajcy przytrzymuje za kostki:przejcie do siadu prostego. (Nie wykonao 13, 68. 163.

wiczenie 11:Leenie tyem, rce zooine na karku, nogi ugite w kolanach pod ktem prostym, badajcy przytrzymuje za kostki:przejcie do siadu prostego. (Nie wykonao ZLZ'%) . wiczenie 111:Ceenie tyem, rce zoone na karku, wznie na wys, 20 cm nogi proste w kolanach t.wytrzyma 10 s. (Nie wykonao I. Z'%) . wiczenie IV:Leenie przodem, ramiona zoone na karku, badajcy przytrzymuje jedn rk za ketki, a drug naciska w okolicy koci krzyowej:wznie tuw i wytrzyma 10 s. (Nie wykonao 0, 2%) . wiczenie V:Leenie przodem, badajcy przytrzymtuje jedn rk midzy opatkami, a drug w okolicy krzya:wznie nogi proste i wytrzyma tak 10 s. (Nie wykonao 6. 081. wiczenie VI. Stanie zwarte, ramiona wznie w gr-skon tuowia w przd z dotkniciem kocami palcw do podoa (kolana proste) i wytrzyma tak 3 s. (Nie wykonao l 79, ) . W sumie za niewydolnych miniowa zostao uznanych 408. dzieci 5-i -letnich, przy czym do tak alarmujcych wynikw przyczyniy si przede wszystkim testy sprawdzajce si mini tuowia i gibko krgosupa. W poszukiwaniu sposobw wzmocnienia muskulatury dzieci pracownicy naukowi z Instytutu Wychowania Fizycznego przy Uniwersytecie w Greifswaldzie (NRD) sformuowali na podsta. wie wielkiego eksperymentu pedagogicznego nastpujce wniosKl 1. Ju od szstego roku ycia na kadej lekcji wychowania fizycznego naley zwrci uwag na wzmacnianie siy, przy czym najlepiej nadaj si do tego celu przyrzdy i przybory gimnastyczna-sportowe. wiczenia powinny przebiega w rednim nateniu. Jeeli zwikszamy natenie do prawie maksymalnego, to wiczenia takie powimy by krtkotrwae. 2. Wyrabianie siy powinno odbywa si w sposb dynanniczlly 3. W pocztkowej fazie zaleca si wzmacnianie najwaniejszych wielkich zespow miniowych, a mianowicie:mini krgosupa, klatki piersiowej, grzbietu, brzucha, pasa barkowego i ramion oraz ng. Systematyczne wzmacianie tych wanie odcinkw ciaa wpywa znaczco na ksztatowanie si postawy ciaa. 64. 4. Obcienie nie moe by zwikszane z lekcji na lekcj. Konieczne jest systematyczne, kilkakrotne powtarzanie wicze siowych. 5. Praca nad wyrabianiem siy nie powinna by na zajciach WF z dziemi preferowana.

Nauczanie powinno odpowiada postulatowi wszechstronnoci. Powinno si stosowa rne wiczenia, przede wszystkim dynamiczne. 6. Proste sposoby wyrabiania siy naley zaleca jako zadanie domowe:. W realizacji tych wnioskw i zalece stosuje si w NRD, oraz w innych krajach, dla dzieci takie wiczenia siy (mocy) , jak:skok wzwy, w dal, skok dosiny, skoki przez przyrzd czy przybr oraz dowolne pokonywanie wysokiej przeszkody, rzut pik lekarsk o masie I kg, pik uszat, pieczk na odlego oraz pchnicie kul o masie do 3 kg. Organizuje'si dla, starszakw"i dla dzieci z modszych klas szkoy podstawowej wieloboje lekkoatletyczne, w skad ktrych wchodz wymienione konkurencje, wiczenia lekkoatletyczne w terenie z wykorzystaniem przedmiotw i przeszkd terenowych do skokw, rzutw, cignienia, pchania, podnoszenia i noszenia, zwisw, przeplotw, czogania itp. Prawo obywatelstwa zdobyy sobie wiczenia siowe z wspwiczcymoraz tory przeszkd, przy czym wykorzystywany jest w bardzo wyranym stopniu czynnik wspzawodnictwa. Doskonalenie formy ruchu, , praca nad dokadnoci, pynnoci i koordynacj ruchu nie jest specjalnie wyeksponowana, albowiem te zadania przewiduje si w nastpnych okresach procesu wychowawczo-dydaktycznego. Szybko W miar rozwoju techniki, wspczesnych metod produkcji i narastajcego tempa ycia szybko nabiera w ksztatowaniu si cech motoryki coraz wikszego znaczenia. Polega ona na przemieszczaniu fragmentw ciaa lub te caego ciaa w jak najkrtszym czasie, a zatem wymaga zdolnoci wykonywania szybkich skurczw miniowych, ktre mog mie charakter reakcji na na. 'Jahresprogramm und Beucegungstorschldge fur Wettkampfe und Spicie. Greifswald 1964. Wycowanie fizyczne.

ge i niespodziewane bodce, bd te mog stanowi cykliczny acuch ruchw tak charakterystycznych np.w ruchach lokomocyjnych. Zarwno w pierwszym jak i drugim przypadku szybko zaley od siy oraz czstotliwoci skurczw miniowych, te za czynniki s skorelowame ze sprawnoci i czynnociow ruchliwoci ukadu nerwowego. Rozwj szybkoci jest procesem zoonym. Moemy rozpatrywa go w dwch aspektach, nawizujc do podziau szybkoci na:a) szybko ogln zwizan z cechami konstytucjonalnymi osobnika, ze stylem jego dynamiki ustrojowej, a zatem bardziej stabilnymi cechami wrodzonymi, dziedzicznymi, b) szybko szczegow, zalen od stopnia wywiczenia, a tym samym do plastyczn, znajdujc zastosowanie w konkretnych przypadkach, np.:gra na fortepianie, na ksylofonie, byskawiczne akcje w grze z pik, w czasie pokonywania nieoczekiwanych przeszkd, rozwizywania nieoczekiwanych sytuacji itp. W procesie doskonalenia szybkoci trzeba uwzgldni czas reakcji na bodziec (sygna startu) oraz sam przebieg ruchu, ktry jest zaleny od czstotliwoci cyklw ruchu. A zatem rozrniamy dwa skadniki szybkoci, ktre moemy wiczy oddzielnie lub cznie. W obu przypadkach najwaniejszym kryterium ich poziomu jest czas, albowiem szybko jest wielkoci wymiern i wyraa si w czasie trwania dziaalnoci ruchowej jako reakcji na okrelon podniet. Jeeli idzie o czas reakcji, to przedua si on tym bardziej, im dziecko jest modsze. Wynika to przede wszystkim z niedojrzaoci, a zatem i funkcjonalnej niewydolnoci systemu nerwowego. Bodziec optyczny, czy te akustyczny, przechwycony przez odpowiedni organ zmysu, dostaje si do odpowiednich orodkw centralnego ukadu nerwowego, a nastpnie nerwem ruchowym do minia, pobudzajc go do pracy (ruchu) .

Dziki wiczeniu ta droga informacji, kojarzenia, decyzji i reakcji ruchowej "przeciera si", staje si atwiejsza do pokonania i dziki temu jest jakby krtsza. Wszelako czas reakcji mona wiczy tylko do pewnych granic, ktre s w duej mierze zalene od pci osobnika. Badania Marii Geblewiczowej, psychologa z Warszawskiej Akademii Wy. chowania Fizycznego, przeprowadzone na do reprezentatywnej liczbie 300 dzieci day nastpujce wyniki:. Ca dziewczta ii chopcy. **Z uzyskanych danych wynika, e chopcy wyprzedzaj swoje rwieniczki o rok. Krtszy czas reakcji chopcw wystpuje jeszcze dobitniej w wieku 12 lat, kiedy to dziewczta pozostaj w tyle za chopcami o dwa lata. Nastpnym stwierdzeniem wynikajcym z omawianych bada jest to mianowicie, e uczniowie uprawiajcy sport maj krtszy czas reakcji od swych kolegw nie uprawiajcych sportu. Uzyskane przez M. Geblewiczow wyniki pozostaj w zupenej zgodnoci z dostpn nam literatur w tym zakresie. Doskonalenie "szybkiego refleksu"jest jednym z istotnych zada nauczyciela w pracy z dziemi, bowiem szybkie, a jednoczenie celowe reagowanie na sygnay optyczne i akustyczne daje lepsze szanse w pracy, w sporcie oraz w unikaniu nieszczliwych wypadkw (np.w ruchu drogowym) . W pracy nad ksztatowaniem tej cechy posugujemy si na zajciach WP z dziemi nie tylko zabawami orientacyjna-porzdkowymi, ale take grami bienymi, rzutnymi, z podbijaniem oraz. 'Geblewiczowa M. Czas reakcji juko cecha zuigzand z pci. , Psychologia wychowawcza"1961, nr 1, T.TV.

wiczeniami sportowymi o bardzo ruchliwym charakterze. Szybko zmieniajce si sytuacje, niespodziane sygnay, na ktre trzeba zareagowa, wci zmieniajce si warunki i byskawiczne akcje np.w czasie gry czy zabawy z pik, na lodzie, w wodzie, na torze przeszkd itp.-zmuszaj do bystrej obserwacji i odpowiedniego reagowania ruchem. wiczenia z zakresu kultury ruchu drogowego dopeniaj moliwoci, jakimi dysponuje nauczyciel prowadzcy WP w pracy z dziemi. Zagadnieniem, ktrym ze wzgldw metodologicznych bdziemy musieli zajmowa si _osobno, jest szybko w sensie zwikszenia czstotliwoci powtrze elementw skadajcych si na ruch cykliczny. Doskonalenie tak rozumianej szybkoci ruchu sprowadza si waciwie do poprawiania techniki ruchu. Dziki systematycznemu wiczeniu dziecko do szybko przyswaja sobie nawyk ruchowy, ktry z postpem czasu jest w coraz mniejszym stopniu kontrolowany przez centralny ukad nerwowy, a w coraz wikszym stopniu przez orodki podkorowe, wchodzi w podwiadomo". Mamy tu zatem do czynienia ze zjawiskiem automatyzacji stereotypw ruchowych. Proces ten rozwija si ju we wczesnych latach dziecicych, a w wieku 6-10 lat jest ju w peni zaawansowany w takich cznynunociach, jak:bieg, rzut, czworakowanie, czynunoci mycia si, jedzenia, ubierania si itp. Jest to okres szybkiego ksztatowania si nowych stereotypw koniecznych przy opanowywaniu jazdy na ywach, na nartach, pywania, gry w pik, jazdy na rowerze, na wrotkach itp. Najbardzej naturaln i typow czynnoci rozwijajc szybko jest bieg krtki. Optymalnym dystansem biegu rozwijajcego szybko jest dla dzieci do 5 lat-20 m, za dla dzieci 6-i I letnich-30 m. Dusze dystanse stosowane w praktyce WF z dziemi nadaj biegowi cechy wysiku wytrzymaociowego. Doskonalenie techniki biegu polega przede wszystkim na rwnomiernoci i wyrwnywaniu dugoci krokw, na lepszej koordynacji pracy ng i ramion,

pochyleniu lutowia ku przodowi oraz ekonomiczniejszej pracy ng (wysze unoszenie kolana nogi stawiajcej krok, -co daje wyduenie kroku) . Gniewkowska M. Rozwj sprawnoci rucwuej dzieci u wieku przedszkolnym. Manuskrypt. Praca doktorska. Warszaw a 1964 INKF, s.36. Uzyskujemy to, wprowadzajc czste przebieki oraz rne warianty zabaw i wicze biegowych, np.natarcie, tam i z pounrotem, wycigi z zastosowaniem wspzawodnictwa indywidualnego. Kto pierucszg z tej pdrg:oraz zespoowego (wycigi szeregw, rzdw, wycigi z trzymaniem si za rce, z pokonywaniem przeszkd, proste sztafety i gry druynowe) . Wszystkie te przykady polegaj na wprowadzeniu czynnika sportowego wspzawodnictwa. Przybieraj one jeszcze wyraniejsz form, gdy, wprowadzamy mierzenie czasu biegu, bd te wczymy konkurencje biegu krtkiego do programu imprez przedszkolnych czy szkolnych o charakterze rekreacyjna-sportowym. Biegi-krtkie dla dzieci przedszkolnych powinny uwzgldnia do dugi czas reakcji na sygna rozpoczcia biegu oraz zjawisko zwalniania biegu przed met. Aby temu zapobiec, stwarzamy przy prbie egu jak fabu rap:Biegnij tak szybko, dbg uciec przed zym psem lub te organizujemy Bieg do cukierka, bd te Bieg po nagrod. Jeeli mierzymy czas, to naley stosowa tzw., start lot, ny" (to znaczy dziecko startuje 3 ee 4 m przed lini startu, a czas biegu mierzymy od chwili, gdy przekracza ono lini startu, podczas gdy cel biegu (cukierek, nagroda) umieszcza si na 2-3 m za lini mety. Rozwijanie szybkoci w sposb wszechstronny i systematyczny daje w pracy z dziemi dobre wyniki, poniewa organizm dziecka jest funkcjonalnie dobrze przygotowany do krtkotrwaego wysiku szybkociowego. Zarwno ttno, cinienie krwi, jak i rytm oddechowy wraca po takim wysiku szybko do normy:tym szybciej, im osobnik jest lepiej wytrenowany. Wytrzymao Oprcz siy i szybkoci take rozwijanie wytrzymaoci powinno znale nalene mu miejsce w zajciach wychowania fizycznego w przedszkolu i w pierwszych latach szkolnych. Wydaje si to moe nieuzasadnione z punktu widzenia waciwoci psychofizycznych, ale nowe pogldy w tej kwestii s odmienne od pogldw tradycyjnych. Wytrzymao rozumiemy jako zdolno do wykonywania okrelonej pracy w duszym czasie. Jest ona jedn z podstawowych cech motorycznoci czowieka i dlatego ksztatowanie jej 69.

jest-zdaniem wielu badaczy-konieczne ju w wieku przedszkolnym pod warunkiem, e zabiegi ruchowe suce temu celowi powinny by dawkowane w sposb-refleksyjny i zaplanowany. Wedug doniesie Knappe, Gartner i Zwingen 10 badanych przeznichdzieci w wieku 6 i 7 lat, przecitnie usprawnionych, biegao:chopcy na 1000 m, a dziewczta na 600 m. Nie byy one specjalnie przygotowywane do tego wysiku, ani nie udzielano im adnych wskazwek jak maj biec i jak rozkada wysiek na trasie biegu. Dziewczta -letnie osigny wynik 3:07, 5, a 7-letnie 3:48. 8. Chopcy -letni uzyskali na trasie 1000 m czas 6:23, 1, za 7-letni 4:40, 1 min. Uekarze stwierdzili przy tym, e dystans 1000 mstwarza w sensie fizjologicznym Jakie samo obcienie dla chopcw co 600 m dla dziewczt. Czstotliwo pulsu nie wskazywaa na to, e wysiek by maksymalny, sigajcy kresu moliwoci wytrzymaociowych dzieci.

Jeeli wykazuj one ju pewien stopie wytrenowania, to najwiksza czstotliwo pulsu wystpuje w czasie biegu dwukrotnie:niedugo po starcie, a nastpnie okoo 50 m przed met . Podobne badania wytrzymaoci dzieci przeprowadzi Knappe, ktry prowadzi swoje obserwacje na dystansach biegw krtkich, rednich (60-400 m) dugich (400-1000) i przeduonych (powyej 1000 m) . Stwierdzi on, e biegi na wymienionych dystansach, organizowane z dziemi w wieku od 5 do 13 lat, nie wywoay w ich organizmach adnych szczeglnych oznak wyczerpania. Wszystkie wskaniki funkcji ukadu krenia i oddychania wracay do normy wczeniej ni u ludzi dorosych. Chopcy wykazywali przy tym znacznie wysz wytrzymao ni dziewczta. Celikovsky, Hladil i Gaisloya (Czechosowacja) przeprowadzili w 1967 r.eksperyment z 50 dziemi w wieku 6 i 12 lat z zastosowaniem testu sprawnoci zawierajcym li wicze (w tym take bieg na 600 i 1000 m) . Dzieci -letnie pochodziy z przedszkoli i szk podstawowych z normalnym, 3godzinnym wymiarem 8 obowizkowych zaj WF tygodniowo. Dzieci IZ-letnie, oprcz normalnych zaj obowizkowych WF uczszczay jeszcze na sportowe zajcia pozalekcyjne. serziehung"17 Jahrgang. Marz 1968 N 3, s 88. Wyniki biegu dzieci 6-letnich byy nastpujce:. Dystans Przecitny wynik Najlepszy wynik Najgorszy wynik 600 m. 3:00:52 2:36 3:33 W ostatnich latach przeprowadzono w wielu krajach szczegowe badania-nad rozwojem cech motorycznoci dzieci, przy czym szczegln uwag zwrcono na wytrzymao, albowiem to zagadnienie wydaje si by wci kontrowersyjne. Na Zachodzie badania tego typu przeprowadzono w rnych krajach (zwaszcza w USA) w ramach akcji, Physical Pitness". Wyniki biegw na rnych dystansach okazay si trudno porwnywalne z uwagi na rnice dystansw okrelonych w jardach i metrach. Dlatego nie mog one stanowi kryterium oceny wy*rzymaoci. Utrudnio to ostateczne opracowanie generalnych wnioskw lekarskich i metodycznych. Dlatego w 1964 r.przy okazji Igrzysk Olimpijskich w Tokio, powoano Midzynarodowy Komitet dla Standaryzacjji Testw Sprawnoci Fizycznej. Komitet ten opracowa, a nastpnie uchwali (na posiedzeniu w Meksyku 1968 r.) wniosek uwzgldniajcy midzy innymi standardowe prby wytrzymaoci:600 m dla chopcw i dziewczt do lat 10 i 1000 m dla chopcw, a 800 m dla dziewczt powyej 10 lat. Uchway te zostay poparte opini wielu wybitnych przedstawicieli wiata lekarskiego. Wypywa std prosty wniosek dla nauczycieli przedszkola i nauczania pocztkowego:naley zmieni nieco pogld o ochronie dzieci w wieku od 5 do 7 lat (rwnie w pniejszym wieku) przed wikszym wysikiem o charakterze dynamicznym, np.biegowym. Na pierwszym etapie pracy w tym kierunku stawiamy sobie zadanie:oglne wzmocnienie organizmu dziecka i przystosowanie go do bardziej intensywnych wysikw, ni to wystpuje w jego codziennym yciu. Dokonywa bdziemy to poprzez du. serziehung"17 Jahrgang. Marz 1968 N 3, s.88.

sze przebieki, przeduone zabawy i gry o charakterze biegowym, sztafety o duszym przebiegu, intensywniejsze tempo prowadzenia zaj obowizkowych WF, wreszcie dusze biegi w terenie. Etap ten powinien trwa okoo 3 lat, a tego rodzaju podstawowemu przygotowaniu nie powinny towarzyszy zawody sportowe. Jednak element wspzawodnictwa jest na tym etapie poz-dary, a sprawno wytrzymaociowa moe by sprawdzana w czasie wewntrznych sprawdzianw, ktre nie powinny przybiera form uroczystych aktw oceny dokonywanej z ca opraw towarzyszc sportowi'wyczynowemu, co jest _dla dziecka szczeglnie emocjonalne, a niepowodzenia s nieraz gboko przeyWBllC. Drugi etap ksztatowania wytrzymaoci dotyczy dobrego opanowania techniki i ma na celu przygotowanie do brania udziau w zawodach szkolnych. Dotyczy on jednak wieku szkolnego, kiedy to organizm krzepnie, usprawniaj si wszystkie ukady. U dziewczt poziom wytrzymaoci osiga w 12 roku ycia punkt optymalny i moemy ju mwi o zahamowaniu rozwoju tej cechy po ukoczeniu 12 lat a do wieku modzieczego. Zwinno Zwinmo jest cech pozwalajc na szybkie dos.osowanieswych ruchw do zmieniajcych si warunkw i polega na elastycznoci acuchw ruchowych charakteryzujcych si obszernoci, szybk zmian pozycji i postaw ciaa oraz kierunku ruchu. Jest to cenna waciwo motoryki czowieka, albowiem pozwala mu na skuteczne rozwizywanie rnych trudnych sytuacji i zada ruchowych wymagajcych szybkoci dziaania, zrcznoci i gibkoci. Zwinunoci charakteryzuj si szczeglnie akrobaci, gimnastycy, tancerze, onglerzy, ekwilibryci, pikarze, judocy, kaskaderzy itp. "Najwiksze tempo rozwoju zwinnoci notowane jest w modszych rocznikach i uzyskuje najwysz warto bezwzgldn u 9-letnich chopcw i dziewczt' (91. Jest wic oczywiste, e wiek przedszkolny i wczesny wiek szkolny stanowi wdziczny okres dla rozwijania tej cechy w domu, w przedszkolu i w szkole. Wszelkie zaniedbania w tym zakresie s trudne do odrobienia i 72. wymagaj wielkiego wysiku w starszych rocznikach szkoy podstawowej' (8, s. 7 Q. Zdajc sobie spraw z tego, i zwinno jest wypadkow szybkoci, zrcznoci i gibkoci, bdziemy starali si j rozwija ksztacc te wanie skadowe jej elementy w sposb moliwie syntetyczny, np.przez rnego rodzaju biegi zygzakowate, slalomy, z pokonywaniem przeszkd, w urozmaiconym terenie (z gry i pod gr) , w wodzie (skoki do wody) , gry na maym terenie, skoki wzwy na rne sposoby, skoki i przeskoki w dal, wiczenia na przyrzdach, na maym batucie, wiczenia gibkoci itp. Wedug Ordaliniego przy ksztatowaniu zwinnoci nie obowizuje dosowne przestrzeganie zasady pedagogicznej, od prostego do zoonego". Szybkie wykonywanie do zoonych ru. chw, stale zmieniajce si sytuacje wymagajce zmiany pozycji, postaw i kierunku ruchu-oto podstawowe warunki rozwijania ZWIDOO S CI. Gibko Cho gibko nie jest przez, wielu naukowcw uznawana za cech motoryczn, lecz anatomiczn czy biomechaniczn, to jednak niskie wyniki tej cechy u polskich dzieci w wieku przedszkol-nym i wczesnoszkolnym'zachcaj do zwrcenia na ni szczeglnej uwagi. Gibko polega na zdolnoci wykonywania ruchw obszernych, o duej amplitudzie, we wszystkich poczeniach stawowych. Zdolno ta wystpuje wtedy, gdy minie s rozlunione, powierzchnie stawowe do rozlege, torebki stawowe elastyczne, a wizada rozcigliwe. Jest rzecz oczywist, e cecha ta jest wyksztacalna na skutek systematycznych wicze. Jest to. cecha charakterystyczna dla dziecka we wczesnych stadiach rozwoju, a jej optymalny okres przypada na wiek 9-11 lat.

Wedug 2. Gilewieza, nadmierny stopie gibkoci ukadu ruchowego czyni go mao przydatnym do akcji ruchowych poczonych z wysikiem. Ludzie-we, 'wyrniajcy si fenomenaln gibkoci ciaa, bywaj zazwyczaj wtej budowy. Nadmierna gibko ciaa. roku szk, 1959/60 stwierdzi, , e spord WG'%dzieci zakwalifikowanych jako niewydolne-najgorsze wyniki okazay si w prbie gibkoci.

w normalnych warunkach dziaania ruchowego zwiksza statycz-ny wysiek mini, przy wiotkim za uminieniu moe doprowadzi do uszkodzenia koca. Zwaszcza u dzieci nadmierna gibko bywa powodem znieksztace krgosupa, w czym du rol odgrywa wiotko dziecicej muskulatury (9, s.ZIQ. Najlepszymi wiczeniami gibkoci dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym s ruchy wahadowe, rozluniajce, skony w rnych paszczyznach, wiczenia rozcigajce (np.krtkotrwae zwisy) , przeploty, pywanie, gry i zabawy odpowiednio dobrane (skrty, skony, wymachy koczynJ, przewroty, a nade wszystko umiejtno rozluniania ciaa w akcji ruchowej o rednim nateniu.

3.3. Uzdolnienia ruchowe W opinii wielu badaczy ludzkiej motorycznoci przewaa przekonanie, e podstawowym warunkiem pomylnego rozwoju sprawnoci ruchowej, a w lad za tym i sprawnoci fizycznej, s uzdolnienia ruchowe. Oznaczaj one zdolno do szybkiego uczenia si nowych ruchw, do atwego przyswajania sobie nowych umiejtnoci. Panuje te opinia, i uzdolnienia ruchowe s w duym stopniu zdeterminowane genetycznie, jakkolwiek mona je rozwija i ksztatowa w pewnym stopniu w procesie wychowania fizycznego. Tote psychologowie oraz trenerzy przypisuj du wag uzdolnieniom ruchowym, albowiem decyduj one o potencjalnych moliwociach rozwijania wszelkiego rodzaju sprawnoci. atwo przyswajania sobie nawykw ruchowych jest charakterystyczna dla czowieka (w przeciwiestwie do zwierzt) i wie si cile z rozwojem intelektualnym, z myleniem, wyobrani, pamici ruchow i przestrzenn, zdolnociami twrczymi itp Uzdolnienia ruchowe przejawiaj si szczeglnie w starszym przedziale wieku przedszkolniego oraz w wieku wczesnoszkolym, kiedy to dziecko potrafi nieraz wykona ruchy (czynnoci) widziane po raz pierwszy i nigdy przedtem nie wiczone. Oprcz szybkoci uczenia si ruchw cennym przejawem uzdolnie ruchowych jest atwo "przeksztacania przyswojonych nawykw 74. ruchowych na inne, budowania na nich nowych kompozycji, podporzdkowania fragmentw jednych ruchw inunym czynnociom. W tym zakresie obserwuje si znaczne zrnicowanie midzyosobnicze:od skostniaych, stereotypowych ruchw, do duej plastycznoci i inteligencji w motorycznym dziaaniu" (21, s. 183-14. Uzdolnienia ruchowe mog przybiera rne warianty:mog odnosi si'do uzdolnie oglnych, tj.dotyczcych wszystkich ruchw z jakimi si osobnik spotyka, lub uzdolnie specjalnych, tj.dotyczcych niektrych tylko czynnoci motorycznych, np.ruchw manualnych, pywania, gimnastyki rytmicznej, artystycznej itp. Niektre uzdolnienia specjalistyczne ujawniaj si dopiero wwczas, gdy osobnik osignie odpowiedni poziom rozwoju psychofizycznego. Wynika std, e uzdolnienia ruchowe s w pewnym sensie uwarunkowane rozwojem psychofizycznym:osignicie pewnej fazy tego rozwoju stwarza warunki ujawniania si okrelonych uzdolnie ruchowych.

3.4. Bodce, czynniki, warunki i rodki oraz metody w wychowaniu fizycznym Bodce Czowiek poddany jest dziaaniu najrozmaitszych bodcw pochodzcych ze wiata zewntrznego lub wewntrznego, jak bodce termiczne, chemiczne, mechaniczne, energii promieniowania, ruchowe i inne. Jeeli bodce te zadziaaj sporadycznie, nieregularnie i s krtkotrwae, wwczas nie wywoaj one trwaych zmian w organizmie:dorane reakcje ustroju nie pozostawiaj w nim ladw w postaci zmian o charakterze adaptacjynym. Czynniki W przypadku dziaania zespou bodcw o charakterze bardziej trwaym i systematycznym organizm odpowiada na nie zauwaalnymi zmianami bardziej lub mniej ustabilizowanymi. Taki zesp bodcw o znaczcym oddziaywaniu na organizm nazywamy czynnikami. W wychowaniu fizycznym takimi czynnikami s:czynniki spoeczne, mechaniczne, termiczne, chemiczne, energia promieniowania, teren i ruch. Maj one fizyczny charakter, s 75.

uchwytne a nawet wymierne i maj wielki wpyw na rozwj somatyczny czowieka oraz na funkcjonowanie ukadw krenia, oddychania, termoregulacji, wydzielania. Wywouj wtedy znaczne zmiany przystosowawcze ustroju. Zmiany te maj na celu utrzymanie stanu rwnowagi ustrojowej, speniaj funkcj regulatorw w cigym procesie przystosowania si do zmieniajcych si warunkw ycia i pracy. Najwaniejszym czynunikiem stosowanym w wychowaniu fizycznym jest ruch. Aktywno rvchowa jest najlepszym stymulatorem rozwoju organizmu, modelujcym w sposb najkorzystniejszy jego stan i gotowo do efektywnego dziaania. Powstawanie korzystnych zmian w organizmie zaley jednak od intensywnoci aktw ruchowych i innych czynnikw dziaajcych na organizm. Wielkoci utrzymujce si w granicach tolerancji ustroju dziaaj korzystnie, za wielkoci przekraczajce te granice prowadz do zaburze, a w kocu do zwichnicia rwnowagi funkcjonalnej. Podobnie niebezpieczny dla ustroju jest brak lub niedostatek motorycznego wyadowania si, brak ruchu, wysiku fizycznego. Efekty dziaania czynnikw w wychowaniu fizycznym bd tym lepsze, im korzystniejsza bdzie sytuacja w jakiej znalaz si osobnik bdcy podmiotem naszych zabiegw i stara wychowawczo-fizycznych. Musimy zatem proces WF rozpatrywa take od strony tych wanie sytuacji, ktre nazywamy warunkami w wychowaniu fizycznym. Warunki Wedug 2. Gilewicza, do warunkw w wychowaniu fizycznym bdziemy zalicza wszystkie okolicznoci, na ktrych ukad nie ma wpywu wychowawca, a ktre ograniczaj swobod jego-dziaania i narzucaj mu, niezalenie od jego woli, konieczno odpowiedniego doboru rodkw wychowawczego oddziaywania, metod postpowania i sposb stosowania odpowiednio dobranych rodkw. Do warunkw w wychowaniu fizycznym musimy tdy zaliczy:wiek, pe, konstytucj wychowywanych, stopie ich fizycznego rozwoju, warunki bytu i pracy, stan wypoczcia i odywienia, stan zdrowia, wreszcie to spoeczne, na ktrym przebiega proces wychowawczy i ktre reguluje ten proces po myli wasnego interesu. W pewnym sensie warunkiem w wycho 76. wanto fizycznym jest take czas przeznaczony na wiczenia fizyczne i na odpoczynek czynny, jak rwnie zasoby terenw, urzdze i sprztu do wicze" (9, s.

61-631. rodki Z kolei rodkami nazywamy te zjawiska, przedmioty i sposoby, ktre uatwiaj, a niekiedy nawet umoliwiaj odpowiedni dobr i waciwe stosowanie czynnikw ksztatujcych czowieka (9, s. 1231. Zgodnie z tym okreleniem do rodkw w wychowaniu fizycznym bdziemy zalicza wszelkie postacie ruchu refleksyjnego zarwno w jego formach naturalnych, jak chd, bieg, skok, rzut, wspinanie, pchanie, ciganie, noszenie, podnoszenie, czworakowanie, pezanie, pywanie, zwisy i podpory itp., jak rwnie w formach wyspecjalizowanych, zmierzajcych do sztuki ruchu. Take wszelkie przybory i przyrzdy intensyfikujce ruch oraz wzmagajce zainteresowanie wiczcych, a w tym instrumenty perkusyjne, bdziemy zalicza do rodkw. Podobnie wszelkie formy wicze, gier i zabaw ruchowych oraz sportw zaliczamy do rodkw, poniewa umoliwiaj nam one odpowiedni dobr czynnikw wychowania fizycznego. Z uwagi na to, e wiczenia te, zabawy, gry i sporty mog odbywa si w wodzie, na niegu i lodie, na przyrzdach, w sali lub na powietrzu-take i wszelkie wymienione okolicznoci w jakich odbywa si ruch, a wic wod, nieg, ld, przyrzdy itp.zaliczamy do rodkw. rodkami bd nawet metody pracy, mierniki sprawnoci fizycznej, testy sprawnoci czy uzdolnie ruchowych, zasady oceny ucznia z wychowania fizycznego, sposoby intensyfikowania zaj WP, a take rodki audiowizualne jakimi posugujemy si w wychowaniu fizycznym, system nagrd i kar, rozwizania dotyczce organizacji zaj WP:wszystko to zaliczamy do rodkw. W tym ukadzie obejmuj one szeroki wachlarz moliwoci skuteczniejszego oddziaywania na rozwj osobowoci czowieka nie tylko w sensie jego warstwy somatycznej, ale i psychicznej, moralnej i spoecznej. Metody w wychowaniu fizycznym Mwic o metodach pracy WE mamy na myli rne sposoby zmierzajce do osigania zamierzonych celw i zada. Jest oczy 77.

wiste, e zastosowane drogi i sposoby zmierzajce do osignicia tych celw musz uwzgldnia odpowiednie rodki, za pomoc ktrych nasi wychowankowie podnios poziom swych cech motoryki, osign okrelone wymagania sprawnociowe, zdrowotne, intelektualne i spoeczno-moralne. A zatem odpowiedni dobr metod uwzgldniajcych waciwoci wieku dziecicego, psychiczne zaangaowanie naszych wychowankw w dziaalno ruchow-jest kwesti nader wan. Nauczyciel powinien przede wszystkim dobrze pozna wspczesne kierumki i metody pracy WE z dzieckiem. Pod tym wzgldem minione dziesiciolecia XX wieku stanowi bogat mozaik kierunkw i metod, o ktrych jest mowa. Jakkolwiek dorobek ten w znacznej mierze jest pochodzenia zagranicznego, to jednak w warunkach wspczesnej cywilizacji, wza jemnych midzynarodowych kontaktw, wymiany dowiadcze, rozwoju nauki i pimiennictwa fachowego, rodkw audiowizualnych itp., obserwujemy wyranie zjawisko interferencji, tj, wzajemnego przenikania si wpyww i zacierania cech odrbnoci. Zjawisko to przybrao dzi tak znaczne rozmiary, e miamy do czynienia ze swoistymeklektyzmem w tej dziedzinie. Kady kraj, kade spoeczestwo wybiera z oglnowiatowego dorobku takie metody i formy ruchu, ktre w konkretnych warunkach wydaj si najbardziej poyteczne i waciwe. Chodzi o lo, aby umiejOnie posugiwa si nimi, zmienia je w zalenoci od wieku, pci, warunkw pracy i zainteresowa dzieci a nawet od potrzeb chwili.

Nauczyciel nie powinien hodowa jednej tylko, wybranej metodzie uzurpujcej sobie prawo wycznoci w pracy. Pamilajmy, e rozmaito jest najlepsz odtrutk na nud, codzienno i jednostajno:zaciekawia, pobudza do dziaania, angauje psychicznie, a zatem potguje skuteczno zabiegw i stara nauczyciela. Usystematyzowanie metod WE jest trudne i skomplikowane. W polskiej literaturze'fachowej dokonano wielu prb klasyfikacji metod rozpatrujc zagadnienie z rnych punktw widzenia. Utrudnio to orientacj oraz syntetyczne spojrzenie na rozdrobniony materia. Tak na przykad w ubiegych dziesicioleciach jako kryterium podziau obrano cele oglne (np.metody czynnego wypoczynku, treningu sportowego, prowadzenia zaj WP, nauczania ruchu itp) , bd te cele szczegowe (np.metody harfo 78. wanta, wyrwnywania i korekcji postawy ciaa, nauczania pasz, czeglnych dyscyplin WF i sportu, jak:gimnastyka, pywanie, lekkoatletyka, pika siatkowa, ywiarstwo, tace itp) . Bardzo popularne byo kryterium podziau wedug twrcw metod i ich gwnych popularyzatorw. W tym przypadku moemy rozrni metody pomylane kompleksowo, syntetycznie, jak np.metoda G. Heberta, K. Gaulhofera i M. Streicher, oraz bardziej wybirczo, jak metody pracy z maymi dziemi E. Falk, T. G. Thulma, z dziewcztami i kobietami-E. Bjrksten. A. Bertram, S', i M. Medau, z modzie msk-N. .Bukh. Byy te popularyzowane prby klasyfikacji metod WE z punktu widzenia partycypacji zmysw w procesie WP, np.metoda ogldowa, metoda oddziaywania sensorycznego z wyczeniem analizatora wzroku, metoda sowna oraz dziaania praktycznego. Ostatnie dziesiciolecia po drugiej wojnie wiatowej wzbogaciy liczb i rodzaj metod WF, co jeszcze bardziej skomplikowao spraw, a jednoczenie zainspirowao niektrych metodykw WE do bardziej syntetycznego i nowoczesnego spojrzenia na to zagadnienie. Do autorw tego rodzaju kompleksowej systematyki nale:S. Strzyewski. W. Gniewkowski, J. Bielski, W niniejszej ksice prezentujemy systematyk W. Gniewkowskiegogwnie dlatego, i uwzgldnia ona metody znajdujce powszechne zastosowanie w pracy z dziemi w wieku przedszkolnym. Metody prowadzenia zaj WF oraz stymulowania samorzutnej dziaalnoci ruchowej dziecka (uczniak 1. Metody twrcze 1. Propedeutyka twrczej aktywnoci ruchowej a. Samorzutna dziaalno jako czynnik wzbogacajcy-psychoruchowe dowiadczenia dziecka. 1. Strzyewski S. :Wychowanie w klturze fizycznej. Systematyka metod. Wych. Fiz, i Mig. 'Szk, "1985 nr 9. 2. Gmewkowski W.

:Prba uproszczenia systematyki metod WF i uprzystpnienia jej nauczycielom przedszkoli i szk. Kultura Fizyczna"1983 nr 7/83. Bielski Ja Klasyfikacja metod wychowania fizycznego. , Wycn. Yiz, i Mig. Szk, "1982 nr 3.

III. b. Prby zastosowania najwaciwszych rozwiza ruchowych w rnych sytuacjach (me (oda prb i bdw) c. Zabawy tematyczne (twrcze) i konstrukcyjne Metody prowadzenia zaj WE a. Metoda opowieci ruchowej b. Metoda gmunastyki twrczej (ekspresyjnej) R. Uabanac. Praca szkolna (Schulwerk) K. Orffad. Gimnastyka rytmiczna A, i M. KniesswOdtwrcze metody prowadzenia zaj WFZabawy naladowcze Metoda zabawowanaladowcza Metoda bezporedniej celowoci ruchu (zadaniowa) Metoda cisa Metoda programiowanego nauczania oraz maych obwodw Metody i formy intensyfikujce zajcia WF 1. Metoda stacyjna (obwodowa) 2. Metoda zada dodatkowych 3. Tory przeszkd i cieka zdrowia 4. Wizanie ruchu z muzyk i rytmem 5. Praca w maych grupach 6. Wspzawodnictwo jako doping do intensywniejszego wysiku. IV. Metody nauczania ruchu 1. Metoda syntetyczna 2. Metoda analityczna 3. Metoda zoona (kombinowana) Naleaoby wspomnie jeszcze o dwch grupach metod, ktre s stosowane w wielu dziaach wychowania, czy przedmiotach nauczania. Cho wystpuj take w wychw aniu fizycznym, nie s dla tego dziau specyficzne, a mianowicie:Metody wychowawczego oddziaywania:metody oparte na osobistym wpywie nauczyciela. nienid jej nauczycielom przedszkoli i szk. , Kultura fizzczna 1983 nr 778. metody wpywu sytuacyjnego metody wpywu spoecznego Metody przekazywania wiadomoci przekazywanie uwag, informacji i wiadomoci w toku pracy (wicze) dziecka rozmowy z dziemi pogadanka swobodne wypowiedzi dzieci na tematy zwizane z WFzabawy i gry dydaktyczne bezporednie obcowanie z ksik i obrazkami o interesujcej nas tematyce obserwacja imprez sportowych oraz udzia dzieci w orga-nizowanych dla nich imprezach rekreacyjna-sportowych.

3.5. Tre, idea, forma i cecha ruchu Rozwj motoryczny dziecka wyraa si w tym, e wraz z wzrastaniem, rnicowaniem i dojrzewaniem jego narzdw i ukadw pojawiaj si, oprcz podstwowych, coraz to nowe ruchy:dziecko uczy si zoonych czynnoci. Jego motoryczne zachowanie si jest coraz bardziej celowe i inteligentne. 2. Gilewicz w kadym ruchu czowieka wyodrbnia tre, ide, form i cech ruchu (9, s. 185, 187.

Tre ruchu Tre ruchu okrela jego cel i rodzaj, do jakiego moglibymy zaliczy dan czynmo. Z postpem intelektualizacji dziecko dy do coraz bardziej celowego zachowania si w rnych sytuacjach uraz zwikszania elastycznoci zachowa, a zatem i ruchw, jakie sobie przyswoio i jakimi dysponuje. Bogac si zatem treci jego ruchw. Idea ruchu Idea ruchu, to cel jakiemu on suy lub motyw, jakim si kieruje dziecko podejmujce jak wiadomi dziaalno ruchow (potrzeba yciowa, rozrywka, przechadzka, poczucie obowizku itp. ) .6-Wychowanie fizyczne.

Forma ruchu Form ruchu stanowi zewntrzny przejaw, ruchu, u ktrego podoa le procesy koordynacyjne w ukadzie nerwowo-mie III OWyDl. Forma moe by w wychowaniu fizycznym rozumiana jako organizacyjne odmiany pracy z uczniami, np.forma frontalna, grupowa, indywidualna. Pod pojciem formy rozumiemy take sposb ustawienia wiczcych, przemieszczania grup, czas trwania wicze, przerwy, komendy itp. Moemy mwi o lekcji jako formie zaj WP, o zajciach pozalekcyjnych, imprezach, zawodach, wycieczkach. Wszystko to s formy, tj.zewntrzne przejawy stosowanych metod nauczania. Cecha ruchu Cecha ruchu (lub cecha motoryczna) to adunek siy, szybkoci, wytrzymaoci, zwinnoci itp., zawarty w danym ruchu (czynnoci) . Zwykle jedna z cech ruchu dominuje wrd wielu wystpujcych jednoczenie w tej samej czynnoci ruchowej. Ta-wanie cecha ruchu wystpuje znacznie wyraniej, nie pozostawiajc wtpliwoci co do tego, jak zakwalifikowa dan czynno. Warto przeanalizowa te ruchy i czynnoci, ktre stanowi podstawow baz rozwoju motorycznoci dziecka. Opanowane w pierwszej kolejnoci (najwczeniej) , pozwalaj dziecku doskonali je, stosowa najrozmaitsze sekwencje tych ruchw oraz tworzy coraz to nowe odmiany w miar umysowego rozwoju dziecka i dojrzewania jego narzdw i ukadw. Bieg-jest ulubion i najczstsz form ruchowego wyycia si dziecka przedszkolnego, niezalenie od pci, wieku czy rodowiska, z ktrego pochodzi. Bieg jest doskonaym wiczeniem ukadu sercowa-naczyniowego, oddechowego i innych, daje ra'do ycia, a jego rnorodne odmiany i formy daj wiele emocji, przey i ruchowego zaangaowania. Stosowany na krtkich odlegociach, w zabawie czy w dziaalnoci sportoworekreacyjnej, ksztaci szybko:prowadzony duej-w coraz wikszej. *ierze wyrabia wytrzymao. W pracy WE bieg jest czsto wpro. wadzany jako element zabaw i gier lub w postaci wicze rytmicznych i w tacach ludowych' (narodowych) , w ktrych szczegln uwag zwraca si na lekko i estetyk. Skok jest wiczeniem wszechstronnym, bardzo intensywnym jest eksplozj siy, przy czym wymaga zdecydowania i koordynacji nerwowo-minowej. W starszym wieku przedszkolnym najbardziej atrakcyjn form dla dziewczt s podskoki, za dla chopcw skoki w dal, w gb i wzwy, jak rwnie przeskoki przez przeszkody. W miar krzepnicia organizmu i dojrzewania systemu nerwowego, dziecko pokonuje trudnoci koordynacyjne wystpujce w jego dziaalnoci rekreacyjna-sportowej. Typow trudnoci jest np.zdecydowanie si we waciwej chwili na silne odbicie w skoku.

Opanowanie tej umiejtnoci sprawia mu du satysfakcj i poprawia wynik, ktrym starsze dziecko przedszkolne zaczyna si interesowa. Rzut jest dla dziecka bardziej wiczeniem koordynacyjnym ni siowym z uwagi na sabo jeszcze rozwinite zdolnoci nerwowo-ruchowe. Przy czstym stosowaniu rzutw w rnych odmianach staj si one coraz atrakcyjniejsz czynnoci o charakterze rekreacyjna-sportowym. Zastosowanie rzutw na zajciach WFjest duym urozmaiceniem z uwagi na to, e zawsze towarzyszy im zastosowanie przyboru (woreczek, pieczka, kasztany, szyszki, kule niene itp) , a take docelowa forma ruchu (Kto ugej? :Aro dalej? :Kro rrq u cel? ) Czsto przy rzucie nastpuje chwyt, z ktrym dzieci maj spore kopoty, albowiem czynno ta wymaga jeszcze wikszej koordynacji ni rzut. Nie oznacza to bymy mieli eliminowa chwyt, lecz przeciwnie, powinnimy czsto t czynno wprowadza celem, przetarcia drg"nerwowo-ruchowej koordynac ji. Zwis i wspinanie-to czynnoci o charakterze siowym, przy czym zaangaowane s tu gwnie ramiona i pas barkowy. Zwisy i podpory w najrozmaitszej formie, a take wspinanie, s czynnociami o duej intensywnoci wysiku, a mimo to lubiane przez dzieci, ktre pasjonuj si wiczeniami na przyrzdach, konarach drzew, trzepakach, potach itp. S one bardzo dla dzieci podane ze wzgldu na zbieranie dowiadcze ruchowych, rozwijanie'siy, odwagi i zdecydowania, jak rwnie z uwagi na to, e sprawiaj dzieciom satysfakcj wdrapywania si wysoko i patrzenia na wiat z gry.

4. FUNKCJE WMCHOWANIA FIZYCNEGO. 4.1. Stymulujce dziaanie czynnikw Czynuniki wykorzystywane w procesie wychowania fizycznego wpywaj pobudzajco, usprawndajco i oywiajca na rozwj i funkcjonowanie wszystkich ukadw i organw ciaa (p.str. 72) . Nazwano je dlatego "stymulatorami", ktre dzielimy na-biologiczne i spoeczne. Do pierwszych nale m.in.ruch, powietrze, soce, woda, poywienie, teren i inne, do drugich natomiast-zwyczaje i obyczaje, standard yciowy (warunki ekonomiczne) , stosunek rodowiska spoecznego do wychowania fizycznego, uwiadomienie rodzicw i rodzestwa o korzyciach pyncych z procesu wychowania fizycznego, wzory osobowe, tradycje itp. Do najwaniejszych czynnikw stymulujcych rozwj i sprawno'fizyczn osobnika zaliczamy r u c h. Rozporzdzamy ogromnymi materiaem dowodowym, e ruch, aktywno ruichowa, stanowi potny czynnik stynuulujcy. Sprawiaj, i w przeciwiestwie do maszyny, jako dziea rk ludzkich, ktra zuywa si, oblunia i ciera, wspaniaa maszyna biologiczna, jakim jest organizm ludzki, i wszelkie jej mechanizmy w trakcie dziaania krzepn, wzmacniaj si i doskonl. Ma to olbrzymie znaczenie take w dziaalnoci pedagogicznej, albowiem zgodnie z zasad niepodzielnej jednoci ustroju stynwlujce oddziaywanie na organizm pobudza do rozwoju nie tylko morfologiczne cechy osobnicze oraz motoryczno czowieka, ale rwnie ukady i narzdy wewntrzne, a take mechanizmy ycia psychicznego:odwiea umys i staje si niezastpionym rodkiem wychowania moralnego, estetycznego i spoecznego. Wszelako musimy sobie zdawa spraw z tego, e wszelkie chroniczne przecienie organizmu (zwaszcza modego) , wszelka 84. eksploatacja ustroju w pracy, czy te w sporcie jest naduyciem samego ukadu ruchu, jak i funkcji wielu ukadw i narzdweilez nim zsynchronizowanych. Dlatego z naleyt troska i umiarem naley podchodzi do duej trwajcy eh wysikw i obcie dzieci w wieku przedszkolnym i wezesnoszkolnym, a zwaszcza

do wczesnej specjalizacji sportowej, bd do obciania dzieci zbyt cik prac. Jeli obcienie podprogowe dzieci daje w wychowaniu fizycznym znikome efekty, to obcienie ponad miar moe wyrzdzi organizmowi znaczne szkody. Std pochodzi zasada optymalnej dawki ruchu, ktra w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnymjest wprawdzie znacznie wiksza ni si nam na og wydaje, ale ktrej nie nialey przekracza. 4.2. Funkcja adaptacyjna wychowania fizycznego Punkcja ta polega na ksztatowaniu zdolnoci przystosowawczych ustroju do zmieniajcych si warunkw ycia i pracy (nauki) , do'rodowiska materialniego i spoecznego, do waciwo 5 ciklimatu, temperatury, cinienia i wilgotnioci powietrza, a tak e do wysiku fizycznego oraz do pokonywania rnych trudno, ci jakie przynis ycie, nauka, sport itp. Czynun form adaptacji jest tzw.hartowanie, ktre polega na podwyszaniu granic tolerancji ustroju na bodce czy czynuniki oddziaywajce na mJodyorganizm ze strony rodowiska. I tu pomylne efekty adaptacji zale w duej mierze od intensywnoci czynnikw wywoujcych okrelone zmiany w organizmie. Wielkoci utrzymujce si w granicach tolerancji ustroju powoduj zwykle zmienny korzystne, natomiast wielkoci przekraczajce te granice (np.zbyt niska temperatura, zbyt silne wiatry, zanurzanie rozgrzanggo ciaa w zbyt zimnej wodzie) powoduj znaczny'niekiedy zaburzenia rwnowagi funkcjonalnej ustroju. Wobec coraz bardziej zaznaczajcego si komfortu cywilizacyjnego oraz urbanizacji konieczne jest instalowanie pewnych sztucznych przeszkd o charakterze sprawnociowym do pokonania na terenie przedszkola, szkoy, czy najbliszego otoczenia. Dlatego te wyposaamy sale gimnastyczne w sztuczne przyrz 85.

dy, ktre imituj drzewa, poty, kody pooone przez rzek:natomiast teren urozmaicany rnymi tunelami, supami itp. Budujemy rwnie sztuczne tory przeszkd, cieki zdrowia, rwnowanie, zjedalnie, wzgrki do zjedania na sankach, sztuczne lodowiska, ustawiamy znaki drogowe itp. Dziaalno sportowa daje wiele okazji do adaptacji organizmu do wysiku, zmiennych wpyww atmosferycznych, pogodowych, do walki z przeciwnociami, do wspzawodnictwa, wsppracy i samodzielnego podejmowania decyzji. Std wniosek, e najlepszym sposobem na adaptacj organizmu dzieci jest podejmowanie przez nie rnorodnej dziaalnoci rekreacyjna-sportowej, udzia w zajciach WE organizowanych przez przedszkole lub szko. Zagadnienia adaptacji komplikuj si bardziej, gdy wemiemy pod uwag dwa czynmiki:1) wrodzone, wewntrzpochodne (endogenne) oraz 2) rodowiska otaczajcego (egzogenne) w sensie biofizycznym i spoecznym. Jeeli chodzi o czynmiki wrodzone, jest to zesp wrodzonych cech zdeterminowanych genetycznie (odziedziczonych po rodzicach) , natomiast czynniki egzogenne stanowi bardzo due pole dziaania wychowawczego polegajcego na modelowaniu pewnych cech w cigu caego ycia, a zwaszcza w dziecistwie. Czynniki wrodzone nie stwarzaj niektrym ludziom pomylnych perspektyw rozwojowych. Jak twierdzi Maciej lowiecki, mniej wicej co czterdzieste dziecko rodzi si dzisiaj z powan wad rozwojow lub chorob uwarunkowan dziedzicznie, gdzie zabiegi i starania wychowawczo-fizyczne mog przynie do ograniczone efekty w sensie przystosowania osobnika do ycia we wspczesnym wiecie. W tych przypadkach czowiek pozostaje czsto inwalid przez cae ycie. "Przyroda-twierdzi M. Bowiecki-dokonuje selekcji osobnikw obcionych wadami w sposb tyle prosty, co okrutny:gin one zanim zd si rozmnoy i przekaza swe wady potomstwu.

Staroytni Grecy na swj sposb dokonywali podobnej selekcji:zrzucali sabe, niedorozwinite dzieci ze skay tarpejs. Y lowiecki M. O zatruciu genw i umgsu. , Polityka"nr 15 z dnia l 2 lVl 975 r., s.6. klej niedugo po ich urodzeniu. Wspczesna medycyna czyni akurat odwrotnie:dziaajc w imi postpu spoecznego i dla dobra jednostki podnosi za pomoc najnowoczeniejszych rodkw i metod bardzo znacznie procent przeywalnoci noworodkw. W ten sposb doprowadza osobniki z wadami dziedzicznymi do wieku zdolnoci reprodukcyjnej, a przez to zwiksza obcienia przyszych pokole"'. Pojawianie si coraz to wicej osobnikw z makro-i mikrouszkodzeniami mzgu, osobnikw sabych, o zmniejszonych zdolnociach adaptacyjnych-stwarza ogromne kopoty i ciary dla rodzicw, placwek wychowawczo-dydaktycznych i caego spoeczestwa. Przed wychowaniem fizycznym roztaczaj si w tej dziedzinie bardzo trudne problemy i zadania, ktre staraj si rozwiza szkoy specjalne, zakady wychowawcze specjalnej troski itp. Jeeli chodzi o zaadaptowanie si do rodowiska naturalnego, to obserwujemy postpujce zjawisko coraz wikszego zagroenia dla zdrowia i rozwoju czowieka z uwagi na dewastacj tego rodowiska. rdem zagroenia jest fizyczne, chemiczne i biologiczne skaenie rodowiska, jak rwnie czynniki spoeczne, lNajgorszejest skaenie powietrza"wody i ywnoci. Rolinno okrgw przemysowych zawiera przecitnie 7 razy wicej metali cikich ni rolinno z okrgw rolniczych. W ywnoci stwierdza si obecno antybiotykw i pestycydw. Wane jest, abymy zdawali sobie spraw, w jaki sposb naley zapobiega i zwalcza szkody spowodowane przez dewastacj i zatrucie rodowiska przy zastosowaniu rodkw wychowania fizycznego, a zwaszcza ruchu. Jeeli czowiek znajdzie si w rodowisku oddziaywania silnych bodcw dwikowych, to jako normalna oznaka adaptacji wystpuje zmniejszona wraliwo na te bodce, przytpienie suchu oraz szereg reakcji ze strony ukadu nerwowego, wewntrzwydzielniczego, metabolizmu itp. Wystpuj zatem patologiczne objawy dziaalnoci tych silnych bodcw, a prowadz one z biegiem czasu do owrzodze odka i dwunastnicy, choroby nadcinieniowej, nerwic neurowegetatywnych, blw gowy itp. IZIV 1975, s.6.

Bodce wywoujce tak znaczne zmiany w organizmie (zwane, stresserami') dziaaj szczeglnie intensywnie w warunkach rodowiska miejskiego i uprzemysowionego. Stwierdzono przy tym, e przy stanach napi, niepokojw i destrukcyjnego wpywu rodowiska wikszych aglomeracji, naturalna ziele, spokj pl, lasw i parkw stanowi rodek znacznie bardziej agodzcy ni rodki farmakologiczne. Jeli dodamy do tego ruch rekreacyjna-sportowy w kontakcie z przyrod, wwczas kojcy wpyw tych czynnikw staje si znacznie bardziej efektywny. I na odwrt:brak zieleni, wieego powietrza, soca, ruchu, szarzyzna ycia wrd murw, asfaltu i brukw, sztuczne wiato, pogo za uciekajc chwil-to typowe czynniki nerwicorodne. Jedn z najgorszych plag wspczesnej cywilizacji technicznej trapic gwnie dzieci-s wypadki drogowe. Dzieci ponosz tu najboleniejsze i najwiksze ofiary przez niewiadomo, nieostrono i brak zdolnoci szybkiego reagowania na zagroenie ze strony pojazdw. Wychowanie fizyczne moe przyj tu z wydatn pomoc przez wprowadzanie odpowiednio dobranych zabaw i wicze orientacyjna-porzdkowych, przez ksztatowanie szybkoci reakcji na bodce wizualne, akustyczne i sytuacyjne, przez uwiadamianie o niebezpieczestwach na jezdni, wyjanienie znakw i

wiate drogowych oraz przez oglne usprawnienie, ktre daje szanse lepszego radzenia sobie w niebezpiecznych sytuacjach. Podobnie rzecz si ma z niebezpieczestwem manipulowania czy te potrcania starych, metalowych przedmiotw znalezionych w terenie, pochodzcych z czasw ostatniej wojny. Same pouczenia, aby si tych rzeczy wystrzega nie zawsze s skuteczne. Organizowanie w ramach wychowania fizycznego wycieczek, obozw, zaj terenowych na koloniach itp., dostarcza najlepszych okazji do waciwego zachowania si w przypadku znalezienia elastwa niewiadomego pochodzenia. Zajcia WF prowadzone na powietrzu, w terenie stwarzaj niemal na kadym kroku okazj do napotykania przejaww rnego rodzaju dewastacji naturalnego rodowiska dokonanej przez czowieka. Wskazywanie takich przykadw, ksztatowanie czynnej postawy wobec za, oczyszczanie terenu przedszkola, czy najbliszego rodowiska z odpadkw i mieci, opieka nad zieleni, . kwiatami, dokarmianie ptakw w zimie-oto przykady zabiegw wychowawczych agodzcych trudnoci adaptacyjne. Take nadzr i przestrzeganie przed skutkami zabaw na budowie, na je'zni i drodze, na wysypiskach, w gliniankach lub wykopach piasku i wiru, przed kpiel w niedozwolonych miejscach, jedeniem na ywach na stawach, sadzawkach, jeziorach i rzekach, przed piciem wody z nieczystych studni i z akwenw wodnych, uprawianiem rekreacji ruchowej w miejscach zadymionych, zakurzonych, w pobliu mietnisk i wysypisk itp.-to przykady tego, co moemy zrobi dla zdrowia i bezpieczestwa naszych podopiecznych. Adaptacja do rodowiska spoecznego bardzo si w naszych czasach skomplikowaa i pogorszya. Do przeszoci naley taki ukad stosunkw spoecznych, w ktrym jednostki byy cile ze sob zwizane w krgu rodzinnym, czy ssiedzkim. Takie tradycyjne struktury byy bardziej uporzdkowane. Rygorystycznie strzeono ich przez konwencje spoeczne, zwyczajowe, przezprzymusobyczajowy czy rodzinny. Nowe zwizki midzyludzkie zmierzaj do rozbicia struktury patriarchalnej i przeksztacenia jej w struktur pokoleniow, a jednoczenie bazuj na przelotnym charakterze, zwizkw interpersonalnych zarwnio w przedszkolu, w szkole, jak i w spoeczestwie dorosych. Nietrwao tych zwizkw jest przeszkod w rozwijaniu si gbszych uczu przyjani. Dzieci przyzwyczajaj si do szybkich zmian w swoich grupach, klasach, zespoach nieformalnych, do szybkich zmian wychowawcw, nauczycieli. Przenoszone z miejsca na miejsce, przejawiaj na og brak zaangaowania-w pracy, zabawie, czy sportach, na zajciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych, w koach zainteresowa itp. Nauczyciele przejawiaj mniejsz trosk o wyniki pracy wychowawczo-dydaktycznej, pozbawieni s satysfakcji, jak, daje obserwowanie rozwoju i postpv dziecka w cigu duszego okresu. W tej sytuacji jedna sprawa zdaje si jaskrawo oczywista:w celu lepszej adaptacji do szybko zmieniajcego si rodowiska spoecznego musimy umie dziaa na takim poziomie zdolnoci przystosowawczych, jakiego nigdy wczeniej nie wymagano od ludzi. Jeeli dodamy do tego presj wywieran przez przedszkole, szko i dom, coraz to nowe obowizki, wymagania i rygory, 89.

przyspieszony przepyw informacji i zdarze, haas, zgiek, popiech itp., to atwiej zrozumiemy, i w tych warunkach bardzo trudno jest rozwin w caej peni zdolnoci przystosowawcze, jakich oczekujemy od dzieci, ktre maj sobie radzi we wspczesnym yciu. Te wanie czynniki doprowadzaj do patologizacjistosunkw w placw kach wychowawczo-owiatowych, w szkole i w spoecznociach pozaszkolnych, na skutek czego mno si rnego rodzaju nerwice, choroby psychiczne oraz narastaj tendencje konfliktowe, ktre niekiedy przybieraj nawet formy sadystyczne.

Tendencje te s potgowane przez alkoholizm rodzicw i modocianych, rozbicie rodzin i zanik zasad moralnych. Jak wykazuj szerokie obserwacje i badania, metody i techniki wychowania maj doniose znaczenie dla ksztatowania si stosunkw midzyludzkich. Szczeglne walory w tej dziedzinie prezentuj metody i techniki stosowane w wychowaniu fizycznym i sporcie. Postawa spoeczna wychowanka ksztatuje si w sposb najbardziej ewidentny poprzez dziaania w grupie, przez formy stosowane w wiczeniach z partnerem lub grup, przez stosowanie wspzawodnictwa i walki sportowej. Przez zabawy i gry najbardziej niwelujemy egocentryzm dziecka, ktry moe utrudni adaptacj przez przeradzanie si w skrajny egoizm. Te formy zaj ruchowych najlepiej przysposabiaj do przestrzegania ustalonych regu, a zatem do respektowania prawa. Poprzez zabawy i inne formy dziaania w maych grupach dajemy okazj do wsppracy ukierunkowanej na wsplne zadania" ktrych wykonanie atwo sprawdzi oraz sugerujemy podporzdkowanie wasnych ambicji i celw dla dobra caej grupy. W czasie wicze i zabaw terenowych oraz wycieczek, zwaszcza na kolonii, dzieci ucz si samodzielnoci, maj okazj do wzmacniania wizwprzyjani, cementowania zespow i grup przez wsplne przeycia. Mona by zatem nazwa rne formy dziaalnoci ruchowej w grupach swoist "szko ycia'. Tego rodzaju, szkoa ycia"przydaje si najlepiej dzieciom rozpieszczonym, opnionym w rozwoju spoecznym czy umysowym na skutek niesprzyjajcych czynnikw spoeczno-kulturowych, dzieciom izolowanym przez rodzicw lub okrelone okolicznoci od rwnienikw itp. Takie dzieci napotykaj szczeglnie w pierwszych miesicach i latach szkolnych olbrzymie trudnoci 90. w adaptacji do spoecznych wymaga stawianych przez szko, a take w yciu pozaszkolnymi. Dlatego konieczny jest dla nich choby tylko roczny pobyt w przedszkolu celem doprowadzenia do niezbdnego minimum dojrzaoci emocjonalnej i spoecznej. Rola przedszkola, a nastpnie szkoy i caego spoeczestwa odpowiedzialnego w znacznej mierze za prawidowo przebiegajcy proces adaptacji modych osobnikw do potrzeb wspczesnego ycia oraz wci pogarszajcych si warunkw ekologicznych polega na:ograniczeniu czynnikw negatywnych, na intensyfikowaniu czynnikw stymulujcych zdrowie i rozwj, gwnie przez rodki i metody stosowane w WF, na zachowaniu waciwych proporcji midzy bodzcami rozwojowymi oraz dostosowaniu ich charakteru i siy oddziaywania do potrzeb rozwojowych dzieci i modziey. Jest to funkcja pedagogiczna, niezalenie od tego, czy peni j nauczyciel, rodzina, lekarz, higienista, czy te instytucje i organizacje do tego powoane. 4.3. Funkcja kompensacyjna wychowania fizycznego Spenienie tej funkcji polega na wyrwnywaniu bilansu ruchowego czowieka, obojtne czy znajduje si w przedszkolu, szkole, czy w biurze, urzdzie czy zakadzie usugowym. Jak wiadomo dziecko w wieku przedszkolnym i w pierw szych latach wieku szkolnego potrzebuje dla swego prawidowego rozwoju okoo 5-6 godzin ruchu dziennie. Dopiero przy takiej dawce bilans ruchowy dziecka jest wyrwnany. Tymczasem organizacja ycia przedszkolnego i szkolnego coraz bardziej zmierza ku zajciom obciajcym wadze psychiczne, intelektualne, ze szkod dla rozwoju somatycznego i motory cznego. Jeeli dodamy do tego due zainteresowanie dzieci w domu zajciami technicznymi, plastycznymi, zabawkami i grami dydaktycznymi, ogldaniem audycji telewizyjnych, jak leci", to okae si, e wyadowanie motoryczne, zabawa, dziaalno rekreacyjna-sportowa schodz na coraz dalszy plan w programie dnia dziecka. W tej sytuacji wychowanie fizyczne w placwkach owiatowa-wychowawczych z trudem i raczej w sposb symboliczny usiuje przywrci niezbdn dla rozwoju psychofizycznego rwnowag bilansu czynnikw przez or 9 l.

ganizowanie zaj obowizkowych, przerw rekreacyjna-sportowych, gimnastyki poranunej, spacerw, wycieczek, kompletw gimnastyki rytmicznej oraz rnego rodzaju akcji i imprez uwzgldniajcych ruch, wysiek fizyczny, wspzawodnictwo sportowe. Celem ich jest odwieenie przecionego umysu, przewentylowanie puc, oywienie funkcji rnych ukadw i organw oraz wprowadzenie odprenia i radoci ycia przez ruchowe wyycie SI. 4.4. Funkcja korekcyjna wychowania fizycznego Funkcja ta polega na ingerencji pedagogiczna-leczniczej w takich przypadkach, gdy szkody poczynione organizmowi przybray ju takie formy, ktre wskazuj na wyrane deformacje. Zajcia korekcyjne sprowadzaj si zatem do zabiegw terapeutycznych, w ktrych dziecko powinno bra aktywny, wiadomy udzia. Taka konieczno wystpuje zawsze tam, gdzie zawioda kompensacja jako system dziaa profilaktycznych. Nie obejmuje ona samej tylko korekcji postawy ciaa, ktra nas szczeglnie interesuje, ale rwnie wady wymowy (ortofoni) , wady wzroku (ortooptyk) , wady zgryzu (gimnastyk ortodontyczn) a take wady wystpujce na tle zaburze rozwoju somiaWcznego lub rozwoju motory KI Rnic midzy kompensacj (wyrwnywaniem) a korektyw (poprawianiem) najlepiej przedstawi w sposb pogldowy prof. 2.Gilewicz:. Jeeli mj zegarek nieco si spieszy lub opnia, to wyrwnanie tej drobnej nieprawidowoci mog dokona sarn, przez prosty zabieg przesunicia regulatora w odpowiedni stron. Niepotrzebne s do tego wiedza i umiejtnoci zegarmistrza. Jeeli natomiast zegarek zupenie si rozregulow a, staje, nie spenia naleycie funkcji, do ktrej jest przeznaczony, to wwczas musz go odda zegarmistrzowi do naprawy. Podobnie rzecz ma si z kompensacj (wyrwnywaniem) , ktrej moe dokona kady nauczyciel, jeeli wie o co chodzi, zdaje sobie spraw, jakie niebezpieczestwo grozi postawie ciaa wychowanka bd fumkcjiokrelonych ukadw i organw wewntrznych. Zapobieganie tym niebezpieczestwom nazywamy profilaktyk. Natomiast ko 92. rektywa jest systemem oddziaywa spec j alistycznych wymagajcych zawsze wsppracy z lekarzem. Polega na zabiegach przeprowadzanych przez wykwalifikowanego w tym kierunku nauczyciela czy pracownika suby zdrowia, dawkowanych indywidualnie lub w maych grupach. Zajcia gimnastyki korekcyjnej odbywaj si zwykle w godzinach pozalekcyjnych, powimy obj znaczny procent dzieci (15-301, s one mudne, dugotrwae, wymagaj wiadomej wsppracy dziecka, jego czynnej postawy w kierunku usuwania okrelonej wady (9 (. 4.5. Rola ruchu jako czynnika potgujcego zdrowie, wydolno i odporno organizmu Aktywno ruchowa podejmowana w sposb regularny, a nie in-cy dentalny, i utrzymywana w granicach tolerancji ustroju, daje w efekcie nie tylko roboczy przyrost masy miniowej, wzmacnianie koci i pocze stawowych i okrzepnicie organizmiu, ale take przyrost masy serca (co czynu je znacznie sprawniejszym) , obnienie cinienia ttnicznego, zwolnienie ttni, zwolnienie rytmu oddechowego przy pogbianiu amplitudy oddechw itp. S to w szystko wskaniki wytrenowania wystpujce nie tylko u czowieka, ale take u zwierzt.

Tak np.sportowcy maj z reguy wysze parametry wielkoci i masy serca ni ludzie nie uprawiajcy sportu. Podobnie zajc ma znacznie cisze i wiksze serce ni krlik domowy, a dzika kaczka-wiksze ni kaczka domowa. Nie tylko zreszt masa minia sercowego stanowi o jego sprawnoci funkcjonalnej, ale take liczba uderze ttna (np.u zajca 69 na min a u krlika 205 na mim. A zatem serce wytrenowane pracuje ekonomiczniej. Podobne przykady ze wiata sportu, a take ze wiata zwierzcego, mona by mnoy posugujc si parametrami pojemnoci puc, przemiany materii, gospodark wodn, ciepln i gazow ustroju itp. Zjawisko to dao W. Romanowskiemu podstaw do twierdzenia, e normami fizjologicznymi s wielkoci rnych parametrw obserwowane u ludzi wiczcych systematycznie. Ratomiastoglnie przyjte wielkoci tych parametrw, znacznie niekiedy, rnice si od stwierdzonych u spotrowcw, wskazuj na dege 93.

aeracj spoeczestw pozbawionych naturalnego bodca, jakim jest ruch (22, s. 5181. Zwikszona aktywno ruchowa owocuje wzrostem parametrw siy, wytrzymaoci, szybkoci, mocy, zwinnoci, koordynacji i inunych cech motorycznoci, podnosi ogln sprawno fizyczn, odporno organizmu, a m samym wzmacnia zdrowie i daje dobre samopoczucie. W ukadzie kostna-stawowym ruch przyspiesza przeksztacanie si tkanki chrzstnej w tkank kostn, lntenisywne tworzenie si tzw., jder kostnienia", ich wzrost ilociowy i stopniowe rozszerzaniesi-powoduje przyspieszanie procesu mineralizacji (ossyfikacji) . Im ko mocniejsza, tym lepsze daje podstawy do rozwijania siy, skocznoci, wytrzymaoci i inunych cech ksztatowanych w czasie rnorodnej dziaalnoci ruchowej dziecka. Wzmocnienie koca usprawnia funkcj szkieletu jako konstrukcji chronicej narzdy wewntrzne oraz amiortyzujcej wstrzsy ciaa. W lad za tym formuj si powierzchnie stawowe, wzmacniaj wizada i torebki stawowe, a take uwydatniaj si coraz bardziej przyczepy mini do poszczeglnych koci, tworzc mocne spojenie zapobiegajce zerwaniu czy naderwaniu mini. W ukadzie miniowym obserwujemy dziwne zjawisko polegajce na tym, e wraz z poslpem czasu i intensywniejsz prac liczba wkiem mini szkieletowych pozostaje prawie nie zmieniona, natomiast niepomiernie zwikszaj one swoj objto. Masa mini powiksza si od urodzenia do wieku modzieczego 27-krotnic, a wierny, e im wiksza masa miniowa, tym wiksze kwantum siy moe rozwin osobnik. Wyraa si to w coraz wikszym usprawnianiu ukadu miniowego i podejmowaniu coraz trudniejszych wicze wysikowych, co moemy zaobserwowa ju u dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Zmiany w miniach szkieletowych wystpuj w zalenoci od wykonywanej pracy. Wysiek fizyczny powoduje przyrost gruboci mini oraz usprawnia mechanizmy transportu tlenu w nniniach. Ukad oddechowy spenia sw funkcj od chwili urodzenia a do zgonu. Wymagania stawiane mu cz si cile z ruchliwoci i podejmowaniem coraz to intensywniejszych wysikw poczonych zawsze z wikszym zapotrzebowaniem na tlen. W ten spo. sb ruch stymuluje rozwj ukadu oddechowego. Okoo sidmego roku ycia zaznacza si u dziecka zasadnicza przemiana typu oddychania przeponowego na piersiowe. Najwaniejsze dla procesu oddychania zmiany w pucach polegaj, na zwikszaniu si liczby pcherzykw pucnych i powikszaniu si pojemunoci yciowej puc.

Zmiany te wystpuj ju w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Po tym okresie liczba pcherzykw puc ju si nie powiksza, a mimo to moemy poprzez intensywny ruch znacznie pogbi oddech, powikszy pojemuno puc, co znakomicie uatwia dotlenienie organizmu w czasie wysiku. Oddech staje si peniejszy, ekonomiczniejszy, a rytm oddechowy spada:gdy u 3latka najczciej wynosi 30 oddechw na min, to u dorosego 16 oddechw na min. U dziecka oddech jest czstszy, ale pytki:pojemno oddechu u 3-latka wynosi 93 cm, a pojemno minutowa okoo 2900 cm', za u dorosego 6150 cm. Ukad krenia reaguje w sposb specyficzny na zwikszon aktywno ruchow. Pod wpywem wysiku nie tylko zwikszaj si wymiary minia sercowego, ale take ilo krcej krwi i wd wewntrzkomrkowych oraz pojemno wyrzutowa serca. A zatem warunki krenia staj si lepsze. Zapewniaj one dobre ukrwienie narzdw i mini w pracy, co oznacza lepsze ich odywianie oraz szybsze usuwanie produktw zmczenia. Asymilacja tlenu usprawnia si dziki zwikszeniu liczby erytrocytw i poziomu hemoglobiny, przy czym mode krwinki czerwone maj o 25'%wiksz zdolno przyczania tlenu w porwnaniu do. krwinek starszych. Jak si wydaje, zmiany te s spowodowanernicw zawartoci hemoglobiny. Zjawisko to skania lekarzy do zalecania pacjentom, unieruchomionym po duszej chorobie, bd po znacznej utracie krwi, umiarkowanej aktywnoci ruchowej, ktra ma m 3 n.te walory, e zwiksza pojemno tlenow krwi. Nieco inne wskazania wypywaj ze zjawiska zwikszania si limfocytw pod wpywem intensywniejszej aktywnoci ruchowej. Lamfocyty maj szczeglne zadanie polegajce na obronie organizmu przed inwazj drobnoustrojw. Niszczenie drobnoustrojw (tzw., fagocytoza') nastpuje poprzez wytwarzanie przez limfocyty zabjczych dla bakterii przeciwcia i przyczynia si w znacz net mierze do zwikszania odpornoci ustroju, zwaszcza na oho 95.

raby zakane. Tak wic wychowanie fizyczne, posugujce si ruchem jako podstawowym czynunikiem, uaktywnia pewne mechanizmy immunologiczne, dziki ktrym zwiksza si odporno przeciwzakana ustroju. Dziki temu obserwujemy m 3 n.zmniejszon zapadalno chorobow dzieci i modziey uprawiajcej sport i rne formy rekreacji ruchowej. Ukad nerwowy przejmuje i spenia z postpem wieku dziecka coraz bardziej efektywn funkcj regulatora i koordynatora wspdziaania rnych elementw (ukadw, organw, narzdw) tworzcych niepodzieln cao organizmu. W ten sposb z zadziwiajc precyzj uzupeniaj si i wspdziaaj ze sob rne funkcje przypisane tyme elementom. Rola centralnego ukadu nerwowego, wyodrbnionego autonomicznie w postaci mzgowia, spraw adza si nie tylko do penienia fumkcji centralnego orodka dyspozycyjnego, ale siga znacznie dalej:tworzy nadbudow w postaci ycia psychicznego i umysowego. Dziki temu czowiek wkroczy na najwyszy szczebel _ewolucji wiata zwierzcego i stanowi najwspanialszy i najciekawszy twr przyrody. U dziecka ukad nerwowy rozwija si w szybkim tempie dziki przyrodzonej ruchliwoci i rnorodnej dziaalnoci ruchowej modego osobnika. Przyspiesza ona zachodzce przemiany jakociowe w ukadzie nerwowym. Gdy chodzi o mas mzgu dziecka, to zblia si oma do masy mzgu dorosego. Podobnie i fady (bruzdy) uksztatowane na powierzchni mzgu dziecka niewiele rni si od fadw czowieka dorosego, a liczba neuronw jest taka sama. Rnice zatem tkwi w czym inmym:w przemiarychjakociowych oraz w kolejnoci rozwoju poszczeglnych elementw ukadu nerwowego. Jeeli chodzi o przemiany jakociowe, to poszczeglne elementy ukadu wykazuj znaczn nierwnomierno pojawiania si, a przy tym due zrnicowanie funkcji, i specyficzne cechy dojrzewania.

Tak np.orodki zawiadujce podstawowymi funkcjami biologicznymi dojrzewaj szybko, natomiast orodki korowe (wyszego rzdu) dojrzewaj bardzo powoli i bardzo dugo, a do penej dojrzaoci czowieka. Na szczegln uwag zasuguje tzw., myelinizacja"wkien nerwowych w wieku dziecicym. Wkna te przyoblekaj si w coraz to wyraniejsz otoczk myelinow (tuszczow) , ktra spenia funkcj izolatora w przewodzie elektrycznymi. Dopki otocz 96. ka ta nie uksztatuje si wyranie, ruchy dziecka s globalne, nie skoordynowane, rozrzutne, angaujce wielkie grupy miniowe, a co za tym idzienieekonomiczne. 'Pojawienie si otoczki umoliwia brdziej opanowane i skoordynowane reakcje ruchowe na odbierane bodce, tworzenie si reakcji uwarunkowanych oraz docelowe dziaanie. Podnosi to znacznie zdolnoci koordynacyjne i usprawnia wszelk dziaalnio przy jednoczenie oszczdniejszej gospodarce energetycznej. Rozwj i dojrzewanie narzdw zmysu pozwala na lepsze, dokadniejsze postrzeganie, wyostrzenie suchu, wchu, dotyku, smaku, wyczucia przestrzeni, czasu, rwnowagi i czucia miniowego (proprioceptywnego) . Jest to moliwe tylko i wycznie przez nabywanie coraz bogatszych dowiadcze ruchowych drog eksperymentowania, zabaw i gier, przebywania w rnych rodowiskach, przeywania rnych sytuacji, przezwyciania przeszkd i rozwizywania najrozmaitszych zada ruchowych. Wygodny tryb ycia w komforcie cywilizacyjnym, stronienie od rekreacji ruchowej i sportu s najwaniejszymi przyczynami nieprawidowoci rozwojowych, wad postawy, nerwic neurowegetatywnych, otyoci, niewydolnoci miniowej, zapar, cukrzycy, owrzodze dwunastnicy, choroby nadcinieniowej i wielu innych tzw."chorb cywilizacyjnych", ktre manifestuj si take w sferze psychiki. Profilaktyka w postaci rekreacji ruchowej i sportu, a w razie potrzeby terapia ruchem, oddaj znakomite usugi czowiekowi, ktremu wypado y w warunkch wspczesnej cywilizacji i urbanizacji. Wielu badaczy doszo do wniosku, i np.podniesienie cholesterolu we krwi jest wprost proporcjonalne do stopnia obnienia aktywnoci ruchowej. Wiadomo te powszechnie, e wiczenia ruchowe, dziaalno sportowa oraz odpowiednia dieta s gwnymi metodami leczenia oly (oci, ktra jest najwaniejsz przyczyn rnego rodzaju schorze metabolicznych. Stwierdzono te za pomoc metod statystycznych, e 25'%nadwagi powoduje skrcenie ycia o 3, 6 roku, 35%nadwagi-o 4, 3 roku a 458 o 6, 6 lat*. .Przy duszym stosowaniu terapii ruchowej mona. 1951. 7-Wychowanie fizyczne.

spowodowa powrt do normalnego ciaru ciaa nawet bez stosowania ogranicze dietetycznych. Warto, aby o tym wiedzieli rodzice i dzieci, ktre z powodu nadmiernej otyoci zatracaj naturaln ruchliwo i wykazuj niech do wikszych wysikw fizycznych. A dzieci takich jest coraz wicej w naszych przedszkolach i szkoach. Na podstawie metod statystycznych stwierdzono rwnie, e w grupach osb z objawami niewydolnoci wiecowej serca i zaburzeniami funkcji ukadu krenia stwierdzono ustpienie dolegliwoci na skutek regularnego uprawiania wicze cielesnych. Powszechnie wiadomo, e niezastpionym rodkiem terapeutycznym w stanach pozawaowych, w zapobieganiu cukrzycy, nadcinieniu, miadycy, kamicy nerkowej, zaparciom itp., jest znaczne zwikszenie aktywnoci ruchowej. Aktywno ta odgrywa rwnie wan rol we wzmacnianiu przeciwzakanej odpornoci organizrmu. Badania w tej dziedzinie ujawniy, i istotna zaleno midzy wzmoon aktywnoci ruchow a zmniejszon zapadalnoci chorobow istnieje pentad wszelk wtpliwo.

Wielu lekarzy stwierdza" e wrd pacjentw korzystajcych z porad lekarskich znaczny odsetek stanowi osoby nie uprawiajce wicze fizycznych, spord za wiczcych regularnie-tylko niewielki odsetek. Badania przeprowadzone na dzieciach wykazay korzystny wpyw wychowania fizycznego na zdrowie. Z wielu eksperymentw pedagogicznych przeprowadzonych na dzieciach w wieku wczesnoszkolnym w kraju i za granic, jak rwnie ze statystycznych zestawie uczniw biorcych udzia w zajciach szkolnych wynika, e w szkoach sportowych lub o rozszerzonymprogramie wychowania fizycznego absencja uczniw jest znacznie mniejsza ni w szkoach i klasach o normalnym wymiarze WFi sportu. Korzyci natury zdrowotnej i pedagogicznej wynikajce z powikszenia godzin zaj WF i sportu oraz intensyfikacji tych zaj, gwnie przez prowadzenie ich na wieym powietrzu, byy bodzcem do rozszerzenia liczby szk realizujcych program WFw taki wanie sposb. Szczeglnie interesujce eksperymenty podjto we Francji i Belgii jeszcze w okresie midzywojennym, przy czym wyniki tych eksperymentw oraz wnioski z nich pynce s respektowane jeszcze dzi w caej rozcigoci. Akcentujc mocno potrzeb zdro 98. wia i odnowy si, wprowadzono odmienn organizacj zaj w przedszkolach i szkoach. Rozszerzono zakres oddziaywa za pomoc czynnikw wykorzystywanych w wychowaniu fizycznym i stworzono po temu odpowiednie warunki, przy czym zespoy czy klasy eksperymentalne przeniosy si na okres kilku miesicy lub tygodni do miejscowoci odznaczajcych si duymi walorami klimatycznymi. Tak powstay szkoy w Lyonie, Vanves, Tours i w innych miastach, szkoy na otwartym powietrzu, dla dzieci specjalnej troski, klasy przerw pedagogicznasportowych, klasy lene, klasy grskie, klasy szczliwoci, klasy niegu itp., przy czym dzieci korzystay z nich systematycznie bd doranie. Korzyci z tych eksperymentw byy wrcz zdumiewajce:dzieci ju po kilkumiesicznym pobycie wykazay nie tylko wyran popraw stanu zdrowia" podwyszenie podstawowych parametrw rozwoju fizycznego i sprawnoci fizycznej, ale take znacznie korzystmejsze ni w klasach kontrolnych ksztatowanie si takich cech, jak:przedsibiorczo, koleesko, samodzielno, sia woli, ch wspdziaania w grupie. Dobre wyniki w nauce uzyskane przez dzieci ze szk (klas) eksperymentalnych, pomylne rezultaty egzaminw kocowych, przekonay nawet przeciwnikw wychowania fizycznego i sportu*. W Stanach Zjednoczonych, gdy w latach pidziesitych naszego wieku pojawiy si nowe "choroby cywilizacyjne", jeden z gwnych badaczy ich pochodzenia tak si wypowiedzia w tej kwestii:. Wikszo naszej ludzkoci wydaje si by niedowiczonai dlatego cierpi i cierpie bdzie na skutek bezczynnoci mini. Odnosimy wraenie, e skutki tego stanu wykraczaj daleko poza zagadnienie dolegliwoci blw okolicy krzya, e brak ruchu ujemunie wpywa na cay organizm i ycie uczuciowe osobnika. Ludzie, ktrzy nie mieli i nie maj okazji wybiega si, wytaczy lub rozwija ktr z umiejtnoci ruchowych, odczuwaj brak wyzwolenia motorycznego. Wynikiem tego jest popadanie w stan staego napicia nerwowego... Musimy wic dba o to, by rwnie i ci, ktrzy nie wchodz w skad zwyciskiej druyny, . Y Wyrobe*-Pawtowska W. Rtch jako czynnik ugchowcuczg w polskich i obcych badaniach. Wrocaw-Warszawa-Krakw 1969. Komitet Nauk Psychologicznych i Pedagogicznych PAN, s.5-104.

lub nawet w ogle nie wchodz w skad jakiejkolwiek druyny, brali udzia w powszechnym yciu sportowym. Musimy krzewi przekonanie, e minimum wicze jest tak samo potrzebne w yciu, jak witaminy.

Tak samo jak niedostatek witamin musimy uzupenia przez dozowanie specjalnego poywienia lub piguek, tak samo bdziemy musieli przywrci naszemu organizmowi minimaln ilo wicze niezbdnych dla zdrowia. Postp cywilizacji technicznej eliminuje ruch, prac fizyczn z naszego ycia, w ktrym, aktywno ruchowa znajduje si w zaniku. Musimy wic obecnie-o ironio losu-przywrci prac fizyczn w formie codziennych dawek, , piguek", skoro jest to konieczne*. Z polskich eksperymentw pedagogicznych, ktrych celem byo znalezienie optymalnych rozwiza praktycznych w zakresie wykorzystania wychowania fizycznego dla rozwoju osobowoci dziecka w wieku wczesnoszkolnym, naleaoby przytoczy wnioski kocowe z eksperymiendw przeprowadzonych w latach szedziesitych i w pocztkach lat siedemdziesitych w szkoach podstawowych w:Warszawie, Toruniu. Biaej Podlaskiej oraz Gdasku i okolicy. Dobrze prowadzone zajcia wychowania fizycznego z nieco rozszerzon liczb godzin obowizkowych zaj WP z dziemi:zmniejszaj kopoty wychowawcze w domu i w szkole, ksztatuj zdyscyplinowanie, odpowiedzialno zespoow, koleesko, potrzeb porzdku, dbao o sprzt i przybory:zmniejszaj zachorowalno dzieci-a tym samym powikszaj frekwencj na zajciach w szkole (przedszkolugwpywaj na wyrwnanie rnic w rozwoju, a tym samym wyrwnuj start yciowy dzieci zaniedbanych w wychowaniu doili O WyDlotwieraj drog do tzw."dzieci trudnych":przysposabiaj do pracy zespoowej, do wspzawodnictwa w grupie, ktre jest jednym z czynnikw podnoszcych efektywllOSCOTRCywyrabiaj lepsz sprawno, odwag, zaradno, dzielno oraz budz wiar we wasne siycj. Y Kraus M. Preyention of L-ow Back Pein. Journal of the Association for Physical and Mental Rehabilitation 1952. Vol. Nr 1. 100. ksztatuj nawyki zdrowego i przyjemnego spdzania czasu wolnego na wieym powietrzu:. podnosz wyniki nauczania nie tylko przez regeneracj si psychofizycznych dziecka, ale take przez wyostrzenie jego zmysw, gromadzenie dowiadcze, ksztatowanie refleksu, przeywanie, eksperymentowanie i zdobywanie wiadomoci o wiecie. Mona zatem dzna, e wychowanie fizyczne wzmacnia zdrowie nie tylko w fizycznym, ale take w psychicznym i spoecznym znaczeniu tego sowa. Wspomniane wyej eksperymenty potwierdziy znane ju zreszt argumenty natury fizjologicznej, e dusze przebywanie w pomieszczeniu zamknitym, zwaszcza gdy przebywa w nim wiksza liczba osb, 'zwizane jest zawsze'z zanieczyszczeniem wdychanego powietrza kurzem, dwutlenkiem wgla, par wodn i innymi gazami o podwyszonej temperaturze. Zmienia to w sposb zasadniczy mikroklimat tego pomieszczenia, czynic go bardzo niekorzystnym dla zdrowia i pracy umysowej. Analiza powietrza przesyconego wymienionymi gazami wskazuje na znaczny ubytek tlenu, znaczne wzbogacenie dwutlenkiem wgla, nasycenie par wodn oraz podniesienie temiperatury powietrza nawet do 3080. W takich warunkach zmniejsza si, wydatnie przemiana gazowa, ogranicza si zdolno mylenia, a take skupienia uwagi, pogarsza si znacznie samopoczucie dziecka, wystpuj ble gowy, zakcenia rytmu oddechowego, a wydajno pracy gwatownie spada. Trzeba przy tym zaznaczy, e promieniowanie ciepa z ciaa jest w tych warunkach wysoce utrudnione. wnprzeszkod jest tu wysoka temperatura i wilgotno powietrza. Wydzielany _pot bez moliwoci parowania podgrzewa ciao i przeszkadza skrze pem jej funkcj oddechow. Na uwag zasuguje spycenie oddechu oraz zwolnienie rytmu pracy serca.

Zasadnicz zmian przynosi dopiero opuszczenie tak skaonego mikroklimatu, zmiana pomieszczenia (najlepiej wyjcie na wiee powietrze) oraz radykalnazmiana charakteru zaj:z umysowe-go na rekreacyjna-sportowy. Jest to konieczny zabieg umoliwiajcy podjcie po pewnym czasie dalszej pracy polegajcej na koncentracji wadz psychicznych i umysowych. Argumenty natury psychologicznej podkrelaj przyrodzon wiekowi dziecicemu cech zmiennoci zainteresowania, godu 101.

ruchu i skonnoci do ustawicznej zmiany rodzaju pracy, (zabawy) . Zaspokojenie potrzeby ruchu daje nie tylko dobre sardopoczucieoraz wzrost wydolnoci organizmu, ale take umiech, rado ycia i okazy do wyadowania spitrzonego pobudzenia. Im modsze dziecko, tym czciej naley stosowa w czasie zaj wstawki czy te zajcia o lnlensywniejszym dziaaniu ruchowym. Tylko czste otwieranie, sapy bezpieczestwa"celem wyado-wanta nagromadzonej energii moe przynie odwieenie umysu, ch do pracy wymagajcej skupienia i uwagi oraz rado y. CIA.

5. CHARAKTERYSTYKA PSYCHOFT/MCNEGO ROZWOJU DZIECKA W WIEKU OD 3 DO 7 LAT. 5.1. Modszy wiek przedszkolny (od 3 do 4 lat) Proporcja ciaa 3-, 4-latka jest typowo dziecica:stosunkowo dua gowa, dugi tuw i krtkie koczyny. Nogi, a zwaszcza stopy, nie s jeszcze dobrze wyksztacone, a czsto wystpujce ruchy lokomocyjne poprawiaj ten stan rzeczy z roku na rok. Dziecko w tym wieku ronie szybko i stosunkowo mao przybiera na wadze. Na skutek intensywnego ruchu stopniowo szczupleje:zanika tkanka tuszczowa z poprzedniego okresu, rozwija si DIBSB DIIIIIOWB. Wedug danych Janiny Pekowskiej-Turati przecitny wzrost dziecka 3-letniego wynosi 97 cm, a masa ciaa-14, 7 kg:wzrost dziecka 4-letmego wynosi 101 cm, a masa ciaa-16, 4 kg (ZO (. Podobne dane przytacza N. Wolaski, ktry rnicuje te podstawowe parametry rozwoju fizycznego w zalenoci od pci. Tak np.4-letni chopcy maj 101, 27 cm wzrostu, a dziewczynki 99, 33 cn chopcy wa 16, 54 kg, a dziewczyniki 15, 65 kg (29 j. Kociec dziecka 3-, 4-letniego zachowuje jeszcze konsystencj chrzstkow, albowiem proces mineralizacji daleki jest jeszcze od zakoczenia. Ilo punktw kostnienia poowy ciaa, wedug J. Bogdanowicza, u chopcw od 3, 5 do 4 lat wynosi 47. 1-51, 2, za u dziewczt 56. 6-57.9 (Q. Dlatego kociec jest gitki, elastyczny, a prawidowe, fizjologiczne krzywizny krgosupa nie s jeszcze ostatecznie uksztatowane. A zatem wszelkie wpywy deformujce kociec oraz jego naturalne krzywizny (a w lad za tym i postaw ciaa) s w tym wieku bardzo skuteczne. Poczenia stawowe s nietrwae, wizada sabe i rozcigliwe. Dlatego gibko, tj.obszerno ruchw w stawach jest bardzo dobra, cho wszelka przesada w jej rozwijaniut grozi niebezpieczestwem zwichni czy te skrce. 103.

Minie szkieletowe s w takim stadium intensywnego rozwoju, ktre nie pozwala obcia je zbyt wielkim wysikiem o charakterze trwaym i monotonnym, zwaszcza gdy chodzi o prac statyczn.

Wszelkie pnrby rozwijania motorycznoci w biegu dugim powinny by stosowane z du ostronoci, z uwzgldnieniem zasady stopniowania wysiku (dusze przebieg, zabawy biene o duszym czasie trwania, marszobiegi itp) . Puca i serce pracuj intensywnie, lecz nieekonomicznie. Czstotliwo oddechu u 3-latka wynosi okoo 30, a u osobnika dorosego okoo 16 oddechw na minut. Pojemnio oddechu dziecka 93 cm', pojemno minutowa 2900 cm'za u dorosego 6150 cm*. Oddech jest wic pytki i dlatego musi by czsty, aby zaspokoi zapotrzebowanie tlenowe organizmu zaangaowanego w ruch o znacznej intensywnoci. Podobnie pracuje serce, ktre w spoczynku wykonuje 90-110 uderze na minut, gdy u dorosego 6080 uderze. Duy przekrj naczy krwiononych, krtki obieg krwi, maa pojemno serca oraz do saby jeszcze misie sercowy-wszystko to sprawia, e serce pracuje szybko, mao ekonomicznie i nie jest zdolne do dugotrwaego wysiku. Intensywny wysiek powoduje wzmoenie teina do okoo 200 uderze na minut, a redni wysiek-w granicach 140-160. Takie parametry powimy wystpowa na zajciach wychowania fizycznego w tej grupie wieku. Ukad nerwowy jest niedojrzay i dziaa jeszcze do niesprawnie. Gwn tego przyczyn jest sabo zaawansowany proces myelmizacji wkien nerwowych, a w zwizku z tym indukcyjny wpyw pobudzonych w danej chwili orodkw na ssiednie obszary. W wyniku, promieniowania" (irradiacji) procesw pobudzania i hamowania na gbiej lece skupiska neuronowe, ruchy dziecka s rozrzutne, mao precyzyjne, totalne: wystpuje rwnie brak koordynacji, co powoduje trudnoci w pisaniu, sznurowaniu bucikw, posugiwaniu si przyborami do jedzenia oraz w wykonywaniu dwch czynnoci na raz (np.rozwijanie cukierka w chodzie lub biegu) . Marta Przecznikowa podkrela du rol, jak odgrywaj w funkcjonowaniu organizmu dziecka wzy limfatyczne chronice ustrj przed inwazj drobnoustrojw Z uwagi na to, e krew nie ma jeszcze dostatecznej iloci cia odpornociowych (limfocytw) 104. wzy limfatyczne przejmuj w duej mierze rol obronn. Przyrost ukadu limfatycznego jest u dziecka w omawianym wieku przyczyn czstych schorze grnych drg oddechowych.

5.2. redni wiek przedszkolny (od 5 do 6 lat) Wiek od 5 do 6, lat charakteryzuje si znacznym postpem w rozwoju i wzmocnieniu organizmu. O ile w poprzednim okresie tem-po zmian rozwojowych byo umiarkowane, to midzy czwartym a pitym rokiem wystpuje wyrane nasilenie tych zmian: kociec wykazuje szybsze tempo mineralizacji. Liczba punktw kostnienia u chopcw od 4, 5 do 5 lat wynosi 59, 9-61, 5: u dziewczt na-tomiast znacznie wicej. Wskazuje to na szybsze tempo dojrzaoci szkieletowej u dziewczt ni u chopcw. Okres ten zapocztkowuje wyrzynanie si zbw staych oraz wiksz stabilizacj naturalnych krzywizn krgosupa, ktry jednak w dalszym cigu podatny jest na deformacje. Wzmacniajca struktura budowy koca oraz coraz silniejsze minie szkieletowe pozwalaj na rozwijanie coraz lepszej wytrzymaoci i siy. Budowa ciaa staje si bardziej smnuka (zanika tkanka tuszczowa) , bardziej proporcjonalne wymiary poszczeglnych odcinkw czyni sylw etk 5-, -latka bardziej smuk, chopic. Przy czyni si do tego wyduenie koczyn i szyi: wielko gowy po zostaje niemal taka sanna. Midzy pitym a sidmym rokiem ycia chopcy staj si peniejsi na skutek wikszego przyrostu masy ciaa.

Wedug N. Wolaskiego wzrost i masa ciaa dzieci w wieku od 5 do 6 lat przedstawia si nastpujco: Wiek w latach) Chopcy Dziewczta Wzrost (w cm) Masa ciaa (w kg) Wzrost (w cm) Masa ciaa (w kg) 5 6 106,71 113,35 18,01 20,35 107,21 112,71 17,91 20,04 105. Dzieci z wielkich aglomeracji, a zwaszcza z Warszawy, odznaczaj si wyszymi wskanikami w obu tych cechach i to w kadym niemal okresie wieku przedszkolnego. Przecitne dziecko wiglkomiejskie w wieku od 6 do 7 lat jest o okoo 4 cm wysze i okoo 2 kg cisze ni wiejskie, ktre jest zwykle gorzej odywiane i mniej starannie pielgnowane" (Z (. S. Moliere zwraca uwag na zjawisko ustalania si naturalnych krzywizn krgosupa, przy czym u dzieci miejskich znacznie czciej wystpuje skolioza i paskostopie ni u dzieci wiejskich. Minie szkieletowe wydatnie wzmacniaj si, ukad miniowy traci podcik tuszczow na rzecz powikszania si masy mini, na skutek czego dziecko zdolne jest do dokonywania coraz wikszych, wysikw siowych i wytrzymaociowych, przy czym preferowana powinna by praca dynamiczna nad statyczn. Jakkolwiek ilo wkien miniowych wzrasta nieznacznie, to jednak masa miniowa wzrasta od niemowlctwa B-krotnic, a masa mini dziecka wstpujcego do szkoy siga Z. Z'w masy ciaa dorosego czowieka. Tkanki i zespoy miniowe zyskuj na sile i elastycznoci, przede wszystkim dziki duej ruchliwoci. dziecka i coraz wikszym jego zainteresowaniom wynikiem sportowym (chopcy) . Wiksza pojemuno puc sprawia, e oddechy staj si gbsze, a rytm oddechowy wolniejszy. Ukad oddechowy pracuje ekonollllCZlllj. Do znacznie powiksza si masa minia sercowego:skurcze s silniejsze, pojemno wyrzu (owa serca wiksza, na skutek czego rytm serca ulega stopniowemu zwolnieniu, a skurcze staj si silniejsze. Dziki temu dziecko zdolne jest do wikszego wysiku. Ukad nerwowy dziaa sprawniej:poprawia si dokadno ruchw oraz koordynacja dziki postpowi procesu myelinizacjitkanek nerwowych, a w lad za tym pojawia si bogactwo rnych form ruchu.

Pochodzi ono z procesu dysocjacji (rozkadu nabytych ju i wrodzonych ruchw) oraz asocjacji, 11, czenia elementw prostych w coraz to nowe, wzbogacane struktury ruchu. Wedug J. Pekowskiej-TuraU dziecko w omawianym wieku, jest bardziej odporne na zachorowania, a choroby, na ktre zapa. 106. ga-maj lejszy przebieg. Charakterystyczne jest, i wrd dzieci wiejskich zapadalno chorobow obserwuje si dwukrotnie czciej, a przy tym silniej zaznaczony jest wpyw przebytej choroby.

5.3. Wiek osigania dojrzaoci szkolnej oraz rozpoczcie nauki w szkole (7 lat) Dziecko w okresie osigania dojrzaoci szkolnej przybiera coraz bardziej posta chopic, charakteryzujc si proporcjami ciaa zblionymi do osobnikw w wieku modzieczym. Tuw powoli przyjmuje bardziej trjktny ksztat, koczyny wyduaj si, klatka piersiowa ulega spaszczeniu, krgosup charakteryzuje si du kifoz, a miednica jest rednio nachylona. Zreszt w sylwetce chopcw i dziewczt zaczynaj si zaznacza pewne rnice. Zmienia si powoli wielko i ksztat koci, a zwaszcza ich struktura:trac wod, wzbogacaj si w tuszcze i substancje organiczne. Ossyfikacja szkieletu pozwala mu spenia szersze ni dotd zadania i funkcje:lepiej chroni on narzdy wewntrzne przed wstrzsami i urazami oraz utrzymuje we waciwym pooeniu wzgldem siebie poszczeglne fragmenty ciaa. Tkanka kostna jest elastyczna, ywotna, atwo si regeneruje, tote zamania zdarzaj si w tym wieku rzadko, a jeeli to nastpi, ko szybko si zasklepia i zrasta, nie pozostawiajc na og ladw uszkodzenia. Kociec jest nadal wraliwy na wszelkie wpywy deformacyjne, co powinno uczuli rodzicw i wychowawcw na usuwanie przyczyn powstawania wad postawy ciaa. Ukad miniowy stopniowo wzmacnia si i krzepnie:powiksza si masa mini, przy czym wkna miniowe trac ksztat wrzecionowaty, tak charakterystyczny dla maego dziecka, grubiej i w miar rozwoju ronie liczba elemientw kurczliwych, co znakomicie podnosi ich sprawno. Tote w tym wieku moemy miao podwyszy stopie trudnoci w zakresie wicze (czynnoci) wymagajcych siy. Oglnie mona powiedzie, i rozwj fizyczny dziecka wstpujcego do szkoy charakteryzuje si szybkim wzrastaniem. 107.

wzwy przy jednoczesnym sabymi przyrocie na wadze. Parametry tych dwch gwnych wskanikw rozwoju bilogieznego rni si w zalenoci od pci oraz stopnia zurbanizowania rodowiska, w ktrym dziecko wzrasta. Wedug bada Romana Trzeniowskiegoz 1979 r. (wyniki te nie zostay jeszcze opublikowane) *wspzalenoci te znajduj wyraz w liczbach porwnujcych wzrost i mas ciaa chopcw i dziewczt 7,5-letnich: Pe Chopcy Dziewczta rodowisko Miasto Gmina-Miasto Gmina Wie Miasto

Gmina-Miasto Gmina Wie Wzrost (w cm) 125,68 125,14 124,44 123,81 124,80 123,92 123,23 121,76 Masa ciaa (w kg) 25,55 25,14 24,68 24,35 24,79 24,28 24,12 23,74 A zatem chopcy rozpoczynajcy nauk w szkole s wysi i cisi od swych koleanek w tym samym wieku. To samo mona powiedzie o dzieciach miejskich w stosunku do dzieci wiejskich. Narzdy wewntrzne wykazuj coraz lepsz sprawno funkcjonaln. Cho pojemno serca jest w dalszym cigu niewielka, a misie sercowy nie nabra jeszcze odpowiedniej masy (a zatem i mocy) , to jednak ukad krenia pracuje w do dobrych warunkach. Sprzyja to sprawnemu funkcjonowaniu tego ukadu. Misie sercowy musi rekompensowa swoje niedomogi zwikszon czstotliwoci skurczw, aby dostarczy tkankom odpowiednie iloci tlenu i skadnikw odywczych. Dziki temu ilo przetaczanej przez serce krwi (w przeliczeniu na I minut i na I kg masy ciaa) jest nawet wiksza ni u czowieka dorosego. Jest to zrozumiae, biorc pod uwag niepohamowan ruchliwo dziecka, a w zwizku z tymi zwikszone potrzeby energetyczne. Ukad oddechowy wykazuje zmiany w zwizku ze stopniowym rozrostem ciaa oraz zwikszaniem zapotrzebowania-na. u Polsce. Warszawa 1980 (maszynopis Coslpniony auorowi niniejszej pracy do wykorzystania) . den. Kierunek tych zmian okrela J. Bogdanowicz nastpujco:1) zwalnia si liczba oddechw, 2) pogbia si oddech, 3) maleje w stosunku do masy ciaa (na I kg masy) przemiana podstawowej materii, minutowa pojemno puc, minutowa wentylacja pcherzykw-utrzymujc mimo to ostatecznie pen rwnowag w procesie utleniania (2, s. 631. Zbyt maa w omawianym wieku pojemno oddechowa puc-w stosunku do dorosychpowoduje intensywn prac tego organu. Aby pokry pene zapotrzebowanie na tlen-liczba oddechw na minut u dziecka 7letniego wynosi okoo 24, gdy ddorosego okoo 16. Rozwj ukadu nerwowego przejawia si w coraz to lepszym koordynowaniu dziaania innych ukadw i funkcji organizmu. Rozwj mzgowia i caego ukadu przebiega bardziej w kategoriach jakociowych ni ilociowych. Gdy masa ciaa powiksza si w okresie rozwoju czowieka 3 l-krotnic, to masa mzgowia tylko*_*-krotnic, przy czynni najwikszy rozrost tego organu przypada na okres podowy.

Ju w szstymi roku ycia masa mzgu osiga parametry zblione do mzgu czowieka dorosego. Procesy rnicowania komrek nerwowych oraz obszaru'poszczeglnych pl s niemal zakoczone okoo smego roku ycia. Jakociowe zmiany w ukadzie nerwowym polegaj gwnie na myelmizacji wkien oraz na rozwoju i doskonaleniu funkcji "analizatorw", tj.narzdw zmysu, drg nerwowych prowadzcych od tych narzdw do mzgu oraz funkcji odpowiednich orodkw w centralnym ukadzie nerwowym. Doskonalenie funkcji odbiorczych, informujcych ustrj o wszelkich zmianach zachodzcych w otaczajcym rodowisku, obserwowanych u dzieci, wie si _przede wszystkim z dojrzewaniem orodkw sensorycznych (zmysowych) w centralnym ukadzie nerwowym oraz z bogaccym si dowiadczeniem osobistym, ktre doprowadza do rozrniania subtelnych bodcw, do symtezyrzeczywistoci i uwiadomienia sobie sytuacji w zmieniajcym si wiecie. Te same zmiany rozwojowe przyczyniaj si do coraz bardziej celowych odpowiedzi organizmu na bodce rodowiska. Trzeba doda, e, celowe odpowiedzi organizmu"oznaczaj przede wszystkim odpowiedzi motoryczne o bardziej skoordyno. 109.

wanym charakterze dziaalnoci docelowej, refleksyjnej, elimunujcejw coraz wikszym stopniu niepotrzebne napicia, przyruchy (synkinezje) , tak charakterystyczne w przyswajaniu umiejtnoci ruchowych. Oznacza lo, i take w zakresie koordynacji nerwowo-ruchowej, szybkiej orientacji (refleksu) i ksztatowaniu poytecznych stereotypw ruchowych o zasadniczym znaczeniu w yciu, w rekreacji ruchowej i sporcie, bdziemy stawia naszym wychowankom wiksze ni dotd wymagania.

i. PROBLEMATYKA ROZWOJU MOTORYCZNOGO I SPRAWNOCI DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM. 6. 1. Charakterystyka motoryki dziecka w wieku przedszkolnym Doskonalenie motoryki i sprawnoci fizycznej odbywa si nie tylko przez wzmocnienie siy i elastycznoci zespow miniowych przy jednoczesnym krzepniciu koca, lecz przede wszystkim przez stopniowe zmiany jakociowe zachodzce w ukadzie nerwowym. Funkcjonalne powizania czuciowych i ruchowych komrek nerwowych (tzw.receptorw i efektorw) , jak rwnie korygujce wpywy pochodzce z orodkw podkorowych sprawiaj, e wykonywane ruchy, jako odpowied na pobudzenia, staj si coraz bardziej docelowe, ekonomiczne i precyzyjne. Motorycznodziecka w wieku dojrzaoci szkolnej i w okresie wczesnoszkomymstaje si coraz muniej rozrzutna, totalna i fantazyjna, a coraz bardziej posuszna woli dziecka, refleksyjna i skoordynowana. Dla zrozumienia mechanizmw fizjologicznych zwizanych z rozwojem motorycznoci trzeba doda, e kady ruch jest efektem wielu przemian towarzyszcych pobudzeniu. Przemiany te maj charakter impulsw elektrycznych oraz zjawisk chemicznych aktywizujcych orodki kory mzgowej. U dziecka zaznaczaj si szczeglnie mocno procesy pobudzenia, indukcyjny wpyw pobudzanych w danej chwili orodkw na ssiednie obszary oraz promieniowanie (irradiacj) tych procesw pobudzajcych gbiej lece skupiska neuronowe. Zjawisko to tumaczy si sabo jeszcze zaawansowanym procesem myelmizacjiwkien neuronowych. Efektem tego jest wprowadzanie w ruch wielkich zespow miniowych.

Dlatego mwimy o ruchu totalnym dziecka oraz o tzw., synkinezjach", tj.przyruehach i napiciach zbdnych, ktre trzeba w toku wicze eliminowa celem nabyeia dla danego ruchu precyzji, lekkoci i pynnoci. Motoryka dziecka w wieku od 3 do 4 lat wchodzi na dalszy III.

etap rozwoju zapocztkowanego w wychowaniu domowym. Dziecko ma ju opanowane podstawowe, codzienne ruchy chodu, biegu, podskokw, wspinania oraz rzutu, ale tylko w elementarnej formie. Na dalszym etapie rozwoju zachodzi intensywny proces zmierzajcy do doskonalenia ruchw, do zwikszania ich stabilizacji i koordynacji. Tote stopniowo zanika nieporadno ruchowa. Dziecko w coraz wikszej mierze moe wykonywa nie tylko odwzorowywane ruchy, ale take i takie, 'ktre zostay okrelone sownie, a nawet trudniejsze zadania ruchowe wymagajce przemylenia i umiejtnoci przyswojonych wczeniej. Dziecko 4-, 5-letnie potrafi ju biega, podskakiwa, wspina si na drabink z wiksz ni dotd pewnoci, wytrzymywa postaw rwnowan we wspiciu, podskakiwa na jednej nodze wzdu nakrelonej linii, nawin nitk na motek, posugujc si obiema rkami woy do pudeka kilkanacie zapaek, w chodzie i biegu przyspiesza i zwalnia, maszerowa akcentujc krok klaskaniem lub tupaniem, czy chd z noszeniern, popychaniem czy toczeniem (piki) , z przekraczaniem rozoonych przyborw, z omijaniem przeszkd, czworakowaniemi i podskokami. Jednak zakres czenia wielu elementw ruchu jest znacznie ograniczony, np.czenia chodu ze piewem, biegu z rzutem lub skokami itp. Trudnoci te pochodz std, e dziecko w tym wieku pochonite jest samym dziaaniem, a nie celem lub wynikiem swej dziaalnoci. Lubi ono wzbudza zainteresowanie swymi "sztuczkami", a take pragnie podziwu i pochway. Uznanie innych jest dla niego impulsem do dalszego dziaania na jeszcze wyszym stopniu, sztuki ruchu". Posugiwanie si przyborami, manipulowanie nimi, sprawia mu du rado. Z podobnym upodobaniem wspina si i przeplata na przyrzdach, pokonuje przeszkody przeaeniem lub, przerzucaniem ciaa na drug stron, bawi si na czworakach z toczeniem ciaa i pezaniem. wiczenia te maj dla dzieci 3-, 4-letnich szczegln warto albowiem angauj i wzmacniaj zespoy miniowe odpowiedzialne za prawidow postaw ciaa. Nie wystarczy jednak charaktery sJyka jakociowej strony motorycznocidziecka. Warto zapozna si take ze stron ilociow, tj, z wymkami (normami) w zakresie podstawowych czynnoci naturalnych, uytkowych, jak:bieg, skok, rzut na'odlego i do celu, przejcie rwnowane, wspinanie si itp.112. Bieg (szybko) . Zasadniczy rozwj biegu nastpuje wtedy, gdy dziecko ma ju dobrze opanowan i zautomatyzowan funkjchodzenia, tj.gdy jest w wieku przedszkolnym. Przeprowadzone w okresie midzywojennym badania S. Szumana (24) wykazay, e wraz z wiekiem dugo kroku w biegu ulega duym zmianom, a mianowicie:u 3-Tatkw w granicach 38 cm, a u -Tatkw-do 80 cm. Krok staje si z wiekiem coraz bardziej rwnomierny, a technika biegu coraz lepsza, dziki czemu szybko biegu wzrasta w sposb znaczcy. Gdy chodzi o koordynacj pracy ramion i ng, to wedug Goryniewskiej i ykowej wystpuje ona:u dzieci 3-letnich w 3 O'%, u dzieci 4-letnich w 7 O-75'%. u dzieci 7-letnich w BO-BO%r. Charakterystyczne cechy biegu dziecka 3-letniego:prosty tuw, nieznaczne wahadowe ruchy wyprostowanych w okciach ramion, niskie unoszenie kolan. Z postpem wieku wszystkie te cechy obniajce szybko biegu ustpuj miejsca typowym cechom dobrze technicznie opanowanego biegu. Wane jest dla szybkoci rwnie i to, e dziecko 3-, '4-letnie ma wyduon reakcj na sygna startu oraz charakteryzuje si brakiem motywacji do rozwijania penej szybkoci do koca wyznaczonego (krtkiego zazwyczaj) dystansu. Dlatego stosuje si dla modszych dzieci przedszkolnych bieg do cukierka lub czekoladki ze startu lotnego tak, aby cay dystnas biegu na dystansie 20 m

obejmowa np.25 m (start 3 m przed lini startu i przebiegnicie 2 m za lini mety) . Badania udowodmy, e dla dzieci 3-, 4-letnich naley stosowa bieg krtki (sprawdzajcy szybko) na dystansie 20 m, a dla dzieci 5-, 7-letnich 30 m. A oto normy (wedug M. Gniewkowskiej i S. Moliere) dla dzieci od 3, 5 do 6, 5 lat na dystansie 20 m [11]. Wiek (w latach) Chopcy (wyniki w s) Dziewczta (wyniki w s) 3,5 4,5 5,5 6,5 7,14 5,96 4,66 4.56 7,1 6,22 5,31 4,68 113.

Z tabeli wynika, e jakkolwiek chopcy wykazuj z postpem wieku lepsze parametry szybkoci ni rwieniczki, to jednak rnice te s statystycznie nieistotne. Podobnie zblione wyniki uzyskuj dzieci z orodkw wiekomiejskich, maomiasteczkowych i wiejskich. Oznacza to, e bieg, jako spontaniczna i naturalna forma ruchu, stosowany jest najczciej przez wszystkie dzieci, niezalenie od regionw i rodowisk, nie wykazujc istotnych rnie jakociowych i ilociowych. Skok (moc) . Zarwno skok w dal, jak i wzwy s czynnociami technicznie skomplikowanymi, wymagajcymi duej koncentracji. Skok wzwy jest dla dzieci przedszkolnych tak trudny do opanowania, e zosta on w badaniach zaniechany. Skoncentrowano si jedynie na skoku w dal z miejsca i z rozbiegu. Aby wyegzekwowa maksymaln dugo skoku, naley nada mu form zadania ruchowego, np.skok przez narysowan rzeczk, czy te skok przez rw. Dziecko moe odbi si z dowolnego DUBjSCB. Dla dzieci w wieku od 6 do 7 lat, ktre s ju zainteresowane wynikiem i maj ambicje sportowe, tego rodzaju, fabua" (S:orzez rzeczk) nie jest potrzebna, gdy i tak bd si staray skoczy jak najdalej. U 3-, 4-Tatkw rozbieg jest zazwyczaj wolny, na caych stopach, bez znaczniejszego unoszenia kolan, z ramionami opuszczonymi w d. Odbicie jest tak sabo zaznaczone, e niekiedy trudno rozrni sarn skok od duszego kroku. Brak zdecydowanego momentu odbicia wskazuje nie lko na trudnoci wolicjonalne, ale rwnie na sab koordynacj nerwowo-ruchow i sab mus, kulatur. Przypuszczalnie gwn rol graj tu jednak wzgldy natury psychicznej polegajce na tym, e dziecku trudno powzi decyzj co do miejsca i czasu odbicia w biegu. W cigu kilku lat pobytu w przedszkolu technika skoku w dal z rozbiegu bardzo si poprawia:stopniowo kolana w czasie rozbiegu unoszone s coraz wyej, coraz lepiej zaznacza si koordynacja ruchw ramion i rg oraz daje si zauway coraz wyraniej moment silniejszego odbicia. Ldowanie nastpuje na nogi 114.

ugite. Tote poprawa wynikw w skoku w dal z rozbiegu jest bardzo znaczna, co ilustruje ponisza tabela: Wiek (w latach) Wzrost (w cni) Rnica (w om) Chopcy Dziewczta 3,5 4,5 5,5 6,5 80,8 112,1 163,3 199.8 64,5 101,5 152,7 181.8 16,8 18,5 10,6 17, 9 Znaczce rnice wystpujce w poszczeglnych grupach wiekowych wiadcz o tym, e czynno ta jest w duym stopniu wyuczalna, a rnice midzy wynikami dziewczt i chopcw przemawiaj zdecydowanie na korzy chopcw. Zainteresowanie wynikiem jest u starszych dzieci due (zwaszcza u chopcw) , podobnie jak i ambicja okazania si lepszym od innych. I (je wystpuj natomiast istotne rnice w wynikach dzieci z rnych rodowisk. rednie roczne przyrosty wynikw w skoku w dal s najwysze u dzieci w wieku od 4 do 5 lat (od 42, 4-49, 6 cm) , co wiadczy o duej dynamice rozwoju szybkoci i mocy w tym wanie wieku. Rzut na odlego (sia) . Jest to konkurencja o tyle trudna, e wymaga nie tylko rozmachu ramienia we wsppracy z tuowienii nogami, ale take umiejtnoci otworzenia doni i wypuszczenia rzuconego przedmiotu we waciwym momencie. Decyduj tu trzy cechy:sia, szybko i koordynacja. W wykonaniu ruchu rzutu przez 3-, 4-latkw zaangaowane jest gwnie przedrami (wyprost ramienia w stawie okciowym) bez v sppracy z tuowiem i koczyniami dolnymi. Z biegiem lat przedszkolnych zmiany wystpuj w dwch kierunkach:a) jakociowymw zrnicowaniu sposobw rzutu na dolny, grny i pgrny, w przyjmow aniu rnych pozycji wyjciowych do rzutu (przodem lub bokiem do kierunku rzutu) oraz w coraz wyraniejszym wystpowaniu poszczeglnych faz rzutu (przed mach, zamach i wyrzutkb) ilociowym-w postpie uzyskanych wynikw wymierlli.

nych. Zmiany te s u chopcw bardzo znaczne, za u dziewczt-nieznaczne. W czasie prby rzutu nie naley dzieciom narzuca sposobu wykonania, gdy uzyskiwane wyniki s wwczas zwykle jTSZ:. A oto normy rzutu pieczk tenisow chopcw i dziewczt:. Wiek (w latach) Rzut rk

Wyniki (w m) Rnica (w m).

Chopcy Dziewczta 3,5 Prawa Lewa 4,33 3.36 2,99 2,62 1,34 0.74 4,5 Prawa Lewa 6,33 4,36 4,52 3,68 1,75 0.64 5,5 Prawa Lewa 11,82 6.06 5,93 5,08 5,89 0,98 6,4 Prawa Lewa 15,47 6.79 7,31 5,5 8,16 1,29 Z tabeli wynika, e przewaga chopcw w tej konkurencji wzrasta z postpem czasu Maj oni w wieku 6, 5 lat-w rzucie praw rk wynik dwukrotnie lepszy od dziewczt. Podane normy wiadcz rwnie o wybitnej przewadze praworcznoci nad leworcznoci w populacji przedszkolnej. Duy skok wynikw w rzucie praw rk chopcw nastpi w wieku od 4, 5 do 5, 5 lat. Rzut do celu (koordynacja) Rzut ten wymaga znacznie wikszej koordynacji oka i rki oraz koncentarcji ni rzut na odlego. Badania wykazay, e najlepsz odlegoci czuta do celu dla dzieci 3-, 4letnich jest 1, 5 m, poniewa z odlegoci np.'2 mdzieci czsto nie mogy dorzuci do tarczy. Tarcza z dworna koa-mi wsprodkowymi:o promieniu 36 cm i otworze o promieniu 18 cm, po rodku, powinna sia na stojaku na takiej wysokoci, aby rodkowy otwr by wzniesiony na wysoko gowy dziecka. Celem dokonania oceny trafnoci rzutu ustala si punktacy, 1102 pkt za rzut w otwr.

I pkt za rzut w tarcz. O pkt za rzut poza tarcz. 116. 1, 5 m 2, 0 rn 2, 5 rn 3, 0 ni. Wyniki tak ocenianych rzutw (po 3 rzuty praw i lew rk) ujawniy, e:rozwj niezbdnej koordynacji i zdolnoci koncentarcji postpuje z wiekiem, wraz ze zwikszeniem odlegoci obnia si celno rzutu, chopcy wykazuj wiksz celno ni dziewczta, zaznacza si wyranie lepsza trafno rzutw praw rk, najwiksze przyrosty trafnoci wystpuj w 4-tym roku yClR, optymalne odlegoci do tarczy dla poszczeglnych grup wieku wynosz:dla grupy 3, 5 lat dla grupy 4, 5 lat dla grupy 5, 5 lat dla grupy 6, 5 lat nie stwierdzono istotnych rnic w wynikach dzieci pochodzcych z rnych rodowisk. Przejcie rwnowane. Rwnowaga jest zoon funkcj, na ktr skadaj si:czucie miniowe, oglna kondycja, stopie dojrzaoci systemu nerwowego, zdolnoci ddaptacyjne ustroju oraz sprawno narzdu rwnowagi i analizatora wzroku. Stwierdzono, e przy wyczeniu analizatora wzroku trudnoci w utrzymywaniu rwnowagi znacznie si zwikszaj. Utrzymywanie rwnowagi na przyrzdzie wzniesionym (np.:belce o szer, 6 cm, podwyszonej na wys, 20 cm) , jest znacznie trudniejsze ni na rwnym podou, poniewa wystpuje wwczas lk przez upadkiem. Dlatego te prb rwniowagi naley rozpoczyna od wczesnego wieku przedszkolnego na belce o d.3 m, szer, 6 cm, wys, 5 cm, pocztkowo pooonej na podou, a nastpnie podwyszanej stopniowo do 15 cm i do 25 cm. Dziecko po bezbdnym przejciu na jednej wysokoci przystpuje do nastpnej prby, a wreszcie do trzeciej, najtrudniejszej. Kad prb ocenia si na-podstawie przebytej odlegoci bez dotknicia nog podoa. W wykonywaniu przejcia rwnowanego najwiksze trudnoci maj, 3-, 4-atki, dla ktrych przejcie po rwnowani uoonej na podou jest, sztuk ruchu"wykonywan dobrze tylko 117.

przez nieliczne dzieci. Na og dzieci s w czasie przejcia rwnowanego napite, pochylone, stopy stawiaj skonie do kierunku ruchu, ramiona wzniesione w bok. Dzieci 4-, 5-letnie wykazuj ju cakiem dobre opanowanie przejcia rwniowanego na belce'uoonej na podou, natomiast na wysokoci 15 em odczuwaj ju wyrany lk. Dzieci najstarsze (5-i -letnie) dobrze sobie radz na wysokoci redniej, ale na wysokoci 25 cm znaczna ich cz ma due trudnoci i robi bdy. I w tej konkurecji chopcy, okazuj si nieco lepsi od dziewczt lecz rnica jest statystycznie nieistotna. W ogle dzieci w wieku przedszkolnym wykazuj postpy take w tej konkurencji, jak i w munych umiejtnociach o charakterze statycznym, np.stanie na jednej nodze, przejcie po linii narysowanej na pododze itp. Nawet nie wiczone w tym kierunku wykazuj postp w tych umiejtnociach na skutek jakiej wrodzonej skonnoci do balansowania i, sztuczek"w tymi zakresie. Tumaczy si to dojrzewaniem odpowiednich orodkw korowych w mzgu. Oglnie rzecz biorc, chopcy wykazuj w sprawnoci fizycznej lepsze wyniki ni dziewczta, a najwiksza dynamika przyrostu badanych cech przypada na wiek od 5 do 6 lat. A zatem mona stwierdzi, e dziecko w m wieku przeywa okres duych moliwoci motorycznych i m.in.dlatego zosta on nazwany "zotym wiekiem dziecistwa". Dziecko jest bardziej zrwnowaone, opanowane i zainteresowane wynikami swojej sprawnoci. Poziom sprawnoci w rnych rodowiskach jest w wieku przedszkolnym jeszcze mao zrnicowany. Z analizy rozwoju poszczeglnych cech motorycznych rwnie wynika, e 5-, atki przeywaj okres tzw., skoku rozwojowego".

Charakteryzuje si on m in.szczegln zdolnoci do opanowywania rnych umiejtnoci. Dlatego szczeglnie w tym wieku powinnimy podwysza wymagania w czasie zaj wychowania fizycznego, take w zakresie siy i wytrzymaoci. Rwnolegle z rozwojem motorycznym obserwuje si znaczn popraw uwagi, pamici, a take zdolnoci, przedsibiorczoci, odwagi i ambicji. Obserwuje si te skonnoci do emocjonalnego przeywania wasnych sukcesw i niepowodze. Krzepnicie organizmu daje poczucie siy i wasnej wartoci w zakresie usprawnienia, tote dziecko stara si wykazywa sw wyszo nad innymi, a poza 118. tym na zajciach wychowania fizycznego oczekuje wicze (za da) trudniejszych, zaczerpnitych z tematyki sportowej, ktra go'ekscytuje:wiczenia zbyt atwe lekceway. Dla -letniego chopca dziewczynka przestaje by penowartociowym partnerem w zajciach typu sportowego, mJn, ze wzgldu na odmienne zainteresowania oraz nisz sprawno ogln. Obserwuje si te u -latkw znaczny postp w uspoecznieniu. , atwiej potrafi zorganizowa si, podj i przeprowadzi wasne inicjatywy, coraz lepiej rozumiej potrzeb podporzdkowania si, przestrzegania pewnych regu gry, co umoliwia bardziej uporzdkowan dziaalno o charakterze sportowym. Tak charaktery styczny dla dziecka egocentryzm ustpuje:dziecko jest skonne powici wiele z wasnego, ja"na korzy wsplnej, dobrej zabawy. Jego naturalna ywotno i ruchliwo manifestuje si m 3 n.w tendencji do wicze oswajajcych z przyrzdami (spotykanymi w warunkach naturalnych, a take specjalnie skonstruowanymi) , z wod, do mianipulowania przyborami, do wynajdywania kryjwek, aenia po drzewach cznie z ulubionymi skokami w gb, do gonitw i podchodw, ktre u chopeiwmaj zawsze charakter batalistyczny (pistolety, karabiny, strzelanina itp. Jest to najlepszy okres do przyswajania sobie umiejtnoci z zakresu pywania, narciarstwa, ywiarstwa, gry w pik, jazdy na rowerze, na wrotkach, biegw, rzutw i skokw. Szczeglnie chopcy lubi si popisywa swoimi moliwociami w zakresie zwinnoci i opanowania przyboru.

6. 2. Pojcie szkolnej dojrzaoci motorycznej Starszy wiek szkolny usposabia do zastanowienia si, czy i jak dziecko da sobie rad w szkole take w zakresie sprawnoci fizycznej, umiejtnoci i odpornoci na zmczenie prac umysow. Czy wczy si bez oporw, hamulcw i poczucia niepenowartoeiowocido zabaw, gier, wspzawodnictwa sportowego wystpujcego tak czsto w zbiorowym yciu szkolnym? Czy stanie si penowartociowym partnerem swoich rwienikw, a nawet dzieci nieco starszych od siebie? Wiadomo bowiem, e wczeniejsze rozpoznanie brakw i nie 119.

domaga w tym zakresie oraz ich wyrwnywanie przyczyni si niewtpliwie do lepszego startu szkolnego. Na tym tle zrodzi si problem szkolnej dojrzaoci motorycznej. S. Szuman okrela ja jako "osignicie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, spoecznego i psychicznego, ktry czyni je wraliwym i podalnym na systematyczne nauczanie w klasie pierwszej szkoy podstawowej" (ZQ. Nas interesuje, gwnie dojrzao motoryczna, tote blisz tym zagadnieniom jest wypowied amerykaskiego psychologa E.

8. Hurlock, ktra twierdzi, e "dziecko, ktrego rozwj motoryczny pozwala na wspzawodniczenie z rwienikami na terenie szkoy, bdzie zadowolone i lepiej si bdzie czuo w szkole ni dziecko, ktrego rozwj motoryczny jest opniony i ktrego ruchy s powolne, niezrczne i niepewne" (16, s.ZIQ, /gadzajc si w caej peni z opini E. 8. Hurlock, polscy teoretycy i praktycy starali si znale odpowiedni sposb okrelenia, pomiaru i oceny takiego sianu rozwoju motorycznego dziecka, ktry stawiaby mu moliwie trafne prognozy radzenia sobie w pierwszym roku nauki szkolnej. -Dojrzao motoryczna ma zatem oznacza taki stan kondycji fizycznej i sprawnoci ruchowej, ktry pozwoli dziecku na atwe sprostanie wymaganiom szkoy w zakresie rnych sytuacji, obowizkw oraz ycia rekreacyjna-sportowego, a take obowizkw przed jakimi stanie dziecko w pierwszym roku nauki szkolnej. A wiemy, e przejcie dziecka w swoist atmosfer, dyscyplin i wymagania szkoy jest trudn prb zarwno w zakresie kultury fizycznej, jak i w zakresie sprawnoci wadz psychicznych i intelektualnych. Sytuacja komplikuje si tym bardziej, jeeli stwierdzimy, e sprawno ruchowa ma podwjne znaczenie:sprawnoci uytkowej, zdeterminowaniej rozwojem ruchw manipulacyjnych i prasyjnych (umiejtnoci samoobsugi, posugiwania si narzdziami codziennego uytku, samodzielnego ubierania i mycia si itp) , sprawnoci ruchowej wywodzcej si z ruchw swobodnych, sportowych oraz z wielu innych ruchw wystpujcych w rnych sytuacjach i w zadaniach ruchowych inspirowanych przez teren, przyrzdy, przybory. Badajc zatem szkoln dojrzao motoryczn, trzeba uwzgllZO. dnie obie nie mniej wane rodzaje sprawnoci ruchowej. Metody (sposoby) oceny szkolnej dojrzaoci motorycznej s rnorakie. Zagadnienie to omwione jest dokadniej w artykule M. Gniewkowskiej'.

6. 3. Czynniki wpywajce na rozwj umiejtnoci i sprawnoci ruchowej Podobnie jak inne dziedziny rozwoju ontogenetycznego, tak i rozwj umiejtnoci i sprawnoci ruchowej jest zdeterminowany genetycznie, pozostawiajc jednak pewne pole modelujcego oddziaywania wpywom rodowiskowym. W omawianej dziedzinie trudno jest wyodrbni to, co jest dziedziczone, od tego co nabyte, ale nie ulega wtpliwoci, e natura pozostawia rodowisku znaczne pole manewru w tej dziedzinie. Wydaje si, e do najbardziej genetycznie uwarunkowanych cech nale:cechy budowy ciaa, sprawno zmysw, tempera-. ment, uzdolnienia ruchowe. Cechy te maj wpyw na sprawno ruchow oraz nabywanie umiejlnoci, ale wiele moliwoci modelujcego i stymulujcego-oddziaywania natura pozostawia wpywom rodowiska, a gwnie wiczeniom ruchowym. Jak twierdzi E. 8. Hurlock, , rozwj waciwoci fizycznych i, umysowych jest czciowo wynikiem dojrzewania tych waciwoci, a czciowo wynikiem wicze i dowiadcze" (j. Masa mzgu dziecka 7-letniego wynosi 90%masy mzgu czowieka dorosego. A zatem ilo substancji mzgowia niemal dorwmujeosobnikowi dorosemu. Sekret powodzenia motorycznego tkwi w dojrzewaniu orodkw motorycznych, a jest ono moliwe tylko przez wiczenie, nabywanie dowiadcze ruchowych i opanowywanie techniki ruchu. Dojrzao orodkw motorycznych i wiczenie, to dwa cile skorelowane ze sob czynniki, ktre w ostatecznym bilansie decyduj o sprawnoci i poziomie nabytych umiejtnoci. Bez odpowiednio dojrzaego centralnego systemu.

Materiay do nauczania psychologii, (red. 1.Wooszynowa) , seria 11. Psychologia rozwojowa, ugchouaucza i spoeczna. Tom 1, PWN. Warszawa 1969:s.227-274. 121.

nerwowego nie moe by mowy o dobrej sprawnoci i umiejtnociach i odwrotnie:bez wiczenia nie mona wpywa skutecznie na dojrzewanie centralnego systemu nerwowego. Std wniosek, e powinnimy zrobi wiele w kierunku zapewnienia dziecku takich warunkw, aby mogo zdoby moliwie najwikszy zasb dowiadcze ruchowych, 54 one bowiemi podwalin, na ktrej mona budowa coraz to wyszy stopie umiejtnoci i sprawnoci ruchowej. Warunki rodowiskowe oraz umiejtne kierowanie procesem rozwoju motorycznoci, to dwa zasadnicze czynniki determinujce ten rozwj. Chodzi tu gwnie o rodzin i przedszkole (a zatem i o nauczyciela) , a take o nieformalne grupy dziecice, w ktrych dziecko najczciej spdza czas wolny. Rodzice i personel pedagogiczny powinni dawa dobre wzory, pogbia motywacje do dziaalnoci ruchowej, uczy i zachca przez podsuwanie odpowiednich przyborw, sprztu sportowego oraz umoliwia dziecku kontakty z terenem, wod, lodem, niegiem, gdzie dziecko moe eksperymentowa, dowiadcza, podpatrywa i uczy si nowych form ruchu rekreacyjna-sportowego. Rodzina, wychowawca powinuni orientowa si, kiedy naley rozpocz i w jakim tempie prowadzi nauk nowych czynnoci sportowych, aby nie przeoczy najlepszej po temu okazji, gdy dziecko odpowiednio dojrzao do nauki nowych dyscyplin sportowych, do opanowania nowych umiejtnoci. Jest rzecz oczywist, e wszyslko to powinno si dzia w penym zdrowiu dziecka, przy dobrym odywianiu i opiece. Zdrowie jednak nie rodzi si w zaciszu domowym, wrd komfortu cywilizacyjnego, w zurbanizowanych warunkach miast i wikszych aglomeracji przemysowych. Rodzi si ono w ruchu, na powietrzu, w socu, w kontakcie z natur, ktra wzmacnia siy witalne ustroju, daje odprenie i rado ycia.

6. 4. Przyczyny zmniejszonej sprawnoci ruchowej niektrych dzieci 8 W procesie rozwoju motorycznoci obserwujemy nieraz due zrnicowanie wrd dzieci w tym samym wieku:jedne s wyjtkowo ruchliwe, zdalnie ruchowo i bardzo sprawne, a inne nie wykonuj atwych zada ruchowych lub te wykonuj je z duym wysikiem Przyczyny tych zjawisk moemy podzieli na cztery gruPYDo pierwszej grupy zaliczamy wyrane schorzenia lub uszkodzenia orodkw ego ukadu nerww ego. Mog one manifestowa si w obrbie pojedynczych aktw ruchowych, np.niewaciwy chwyt i posugiwanie si przedmiotami codziennego uytku, trudnoci w przeciwstawianiu kciuka palcowi wskazujcemu, ktre uniemoliwiaj np.posugiwanie si owkiem itp. Zaburzenia te pochodz z mikrozaburze funkcji ukadu piramidalnego. Innym rodzajem niedomogw w tej grupie s zaburzenia pynnoci i koordynacji ruchw. Dziecko wykonuje wprawdzie poszczeglne akty ruchowe, nie potrafi ich jednak powiza w ca czynno wykonan pynmie i w sposb skoordynowany. Wyglda to tak, jakby kada grupa miniowa lub fragment ciaa pracowa osobno, niezalenie od reszty ciaa. Zaburzenia takie mog wystpowa np.w czynnociach manualnych, lokomocyjnych, w utrzymywaniu rwnowagi przy zmianach pozycji itp. T grup symptomw mona traktowa jako mikroobjawy uszkodzenia ukadu pozapiramidalnego.

Obniaj one znacznie, a niekiedy uniemoliwiaj poprawne wykonanie pewnych stereotypw ruchowych gwnie za tych, ktre maj zastosowanie w sporcie:ywiarstwie, narciarstwie, grach w pik, jedzie na rowerze, pywaniu I 111. Innym objawem zaburze rozwoju ruchowego z tej grupy jest obnienie precyzji ruchw docelowych, przy jednoczenie wystpujcych napiciach miniowych i synkinezjach (przyruchach) . Wystpowanie synkinezji jest u dziecka, a nawet u dorosych, za. Zcburzenid psgchoruchowego rozwoju dziecka. Zagadnienia wybrane. Warszawa 1863. Nasza Ksigarnia. 123.

wiskiem normalnym i fizjologicznie uzasadnionym. Jednak w tym przypadku mwimy o takich napiciach i przyruchach, ktre znacznie odbiegaj od normy i dugo si utrzymuj (trudno je wyeliminowa przez wiczenie) . Dzieci z takimi zaburzeniami s jakby stale napite, 'a ich ruchy s sztywne i kanciaste. W kracowych przypadkach tzw."paratonii" (wzmoony tomus miniowy) dziecko nie moe rozluni mini niezaangaowanych bezporednio w danej czynnoci. Do drugiej grupy zaburze nale:opnienie rozwoju ruchowego, debilizm ruchowy i ruchowa niezrczno. Opnienie raz woju ruchowego charakteryzuje si brakiem precyzji i koordynacji ruchowej oraz wyranie wystpujcymi synkinezjami. U jednych dzieci opnienie moe manifestowa si w nadmiernej ruchliwoci, ktra jest chaotyczna, nieskoordynowana, -nie prowadzi do wykonania zamierzonego zadania, lecz stwarza gszcz ruchw dodatkowych, zbdnych. Inne dzieci sprawiaj wraenie powolnych, ospaych, rozlazych, przy czym take wykazujcych trudnoci w wykonywaniu konkretnych zada ruchowych. Bardzo czsto dzieci upoledzone umysowo wykazuj jednoczenie opniony rozwj motoryczny, natomiast dzieci umysowo bardzo rozwinite s zazwyczaj zdolne oraz sprawne ruchowo ponad norm. Jeeli objawy paratonii i synkinezji wystpuj w bardzo duym nasileniu, wwczas mwimy o debilizmie ruchowym. Paratoniacharakteryzuje si niemonoci dziaania ruchowego w rozlunieniu mini nie pracujcych w danej czynnoci. Sprawia to, e dziecko debilne nie potrafi np.w czasie chodzenia porusza ramionami luno i swobodnie. Take i osoba badajca nie moe wykona adnego ruchu biernego koczynami dziecka:stawiaj'one opr przez stae napinanie tych mini, ktre maj by rozlunione. Mona tu wymieni rne przykady ruchowego zachowania si w debilizmie, np.w chodzeniu wspruchy wykonywane drug koczyn po tej samej stronie ciaa (prawa noga w przd i prawa rka w przd) , zbdne wspruchy i napicia caego ramienia, gdy waciwy ruch wykonuje do:silne wspruchy mini twarzy, gdy pracuje rka itp. Niezrczno ruchowa wystpuje u dzieci czciej ni debilizm. Zaburzeniom ulegaj tu przede wszystkim koordynacja ruchowa i ruchowo-wzrokowa. Dzieci niezrczne ruchowo bardzo le si czuj na lekcjach wychowania fizyl 24. cznego i stroni od zaj pozalekcyjnych uprawianych w gromadzie, albowiem odczuwaj sw niepenowartoeiowo w stosunku do swoich rwnienikw. Tote trzeba je zachca:nie mona z nich kpi, omiesza, lecz z pen wyrozumiaoci stawia im atwiejsze zadania ruchowe. Niezrczno ruchowa moe przejawia si w rny sposb:u jednych gwnie w rysowaniu, wycinaniu i pracach o charakterze manualnym, np.w sznunrowaniu bucikw, zapinaniu guzikw itp.:u inmych wystpuje ona wyranie w gimnastyce, w czasie zaj rekreacyjna-sportowych, kiedy to trzeba wykaza si koordynacj

ruchw koczyn i tuowia (ywiarstwo, jazda na rowerze, pokonywanie-przeszkd, przejcia rwnowane) . Opnienie moe by globalne, gdy oglna sprawno ruchowa jest opniona lub czciowe, gdy wystpuj trudnoci w pewnych tylko formach ruchu. Moe ono by te gbokie, tj.sigajce kilku lat, bd nieznaczne, sigajce kilkunastu miesicy. W kadym przypadku naley dy do wyrwnania niezrcznoci przez dodatkowe wiczenia i zabawy. Do trzeciej grupy nale zaburzenia procesu lateralizacji. Preferowanie jednej strony ciaa lub jednej koczyny (np.prawej rki) jest zjawiskiem zupenie naturalnym i nie budzcym podejrze o zaburzenia motorycznoci. Mimo to problem lateralizacji (tj.przewagi czynnociowej jednej strony ciaa nad drug) jest przedmiotem dugich i mudnych bada naukowych, poniewa na tle ustalania si przewagi jednej-strony ciaa nad drug powstaj niekiedy zaburzenia ruchowe. M. Sponek twierdzi na podstawie szczegowych studiw tego zagadnienia, e, obustronno"oraz dominacja zmienna (tj.gdy dominacja np.prawej rki ustpuje po pewnym czasie dominacji lewej rki-przypisek W. G.) wi si czciej z rnego rodzaju zaburzeniami ni wyrana leworczno. U dziecka leworcznego, z wczesn, siln i jednorodn iateralizaj , wystpuje bowiem odwrcenie dominacji w obrbie pkul:u dzieci oburcznych mamy do czynienia z brakiem dominacji lub konfliktem dominacji. Konflikt w zaczyna si rwnie w przypadku uprzednio wymienionej dominacji skrzyowanej. Dzieci oburczne czciej od innych wykazuj zaburzenia w orientacji przestrzennej. Dugo nie mog si nauczy, ktra strona jest prawa, a ktra lewa, myl kierunki, w prawo", 125.

, w lewo", maj trudnoci w odwzorowywaniu ksztatw geometrycznych itp. Dzieci te czsto rwnie'przejawiaj trudnoci w nauce czytania i pisania. Rozwj sprawnoci ich rk jest zazwyczaj opniony, a braki w zakresie orientacji przestrzennej utrudniaj rozpoznanie i odwzorowywanie ksztatu liter. Nie wdajcsi w szczegy anatomiczna-fizjologiczne trzeba stwierdzi, e zbyt mao jeszcze wiemy o przyczynach tych zaburze. Jednake wydaje si suszny wniosek, e w procesie rozwoju motorycznocibardzo wan i pozytywn rol odgj wa przewaga jednej strony ciaa nad drug, *izjologicznym wyrazem tej przewagi jest wzmoone napicie w czciej i silniej pracujcych grupach miniowych koczyn i tuowia. Tote zarwnio rodzice:jak i wychowawcy przedszkola powinuni zabiega o to, aby doprowadzi u dziecka do wczesnego uksztatowania si przewagi jednej strony ciaa nad drug, a przynajmniej jednej rki nad drdg. Do czwartej grupy przyczyn zmuniejszonej sprawnoci ruchowej dzieci zaliczymy znane na og i omwione ju czciowo wczeniej przyczyny, jak nip, ze odywianie dziecka, rne stresy i zmczenie spowodowane atmosfer ycia rodzinnego, otyo, saby wzrok czy te such, zaburzenia narzdu rwnowagi, **kprzed jakim wiczeniem spowodowany by moe przykrymi przeyciami w czasie wykonywania lego zadania w przeszoci. Trzeba tu jeszcze doda zjawisko nieporadnoci ruchowej i niskiej sprawnoci u dzieci chronionych przez rodzicw przed dziaalnoci ruchow w gronie rwienikw, wychowywanych w towarzystwie dorosych, dzieci prowadzonych "za rczk"i wy chowywanychw cieplarnianych warunkach. Wszystkie wymienione przypadki wymagaj zabiegw wyrwnawczych. W wielu przypadkach zdarza si, e u niektrych osobnikw poszczeglne objawy zaburze mieszaj si ze sob, dajc due bogactwo indywidualnych odcieni. Znacznie trudniej jest wtedy pozna tego przyczyn Nie pozostaje zatem nic innego, jak agodzenie skutkw tych zaburze.

Wymaga to cierpliwoci, systematycznoci oraz czynnej postawy dziecka, ktre powinno by uwiadomione o celach, zadaniach i koniecznoci stosowania zabiegw wyrwnawczych. 126.

6. 5. Etapy (fazy) uczenia si i nauczania ruchu Rozrniamy trzy etapy (fazy) uczenia si i nauczania ruchu. Wiek przedszkolny jest typowy dla pierwszego etapu nauczania ruchu. Etap ten nazywany jest rnie:, prb i bdw", , generalizacji"lub etap, wyczania nadmiernej liczby stopni swobody ruchu"Na tym etapie s dwa zasadnicze zadania:wzbogaci zasb rnorodnych dowiadcze psychoruchowych, wyostrzy zmysy, doskonali refleks, wyczucie wasnego ciaa, przestrzeni, czasu oraz wdroy do wspdziaania z partnerem (grup) , zaznajomi dziecko i doprowadzi do przyswojenia podstawowych unmieytnoci ruchowych wykonanych w najbardziej prostych formach. Pierwsz grup zada i celw osigamy gwnie przez stworzenie odpowiednich warunkw do eksperymentowania. Potok bodcw wzrokowych, suchowych, dotykowych, wchowych, implikuje pewien sposb zachowania si dziecka, przy czym chodzi o to, aby byo to zachowanie coraz bardziej celowe, refleksyjne i przewidujce skutki. Tak np.trjwymiarowe widzenie przestrzeni ksztatuje si nie tylko z telerecepcyjn funkcj wzroku, ale take z czuciem miniowym rozwijajcym si w toku dziaania ruchowego. Dopiero na postawie penetracji przestrzeni zdajemy sobie spraw z przestrzennej natury wiata (blisko, daleko, pod, nad, midzy, w gr, w d, w ty itp) . Podobnie ksztatuje si wyczucie czasu. Nieustanny rytm napicia i rozlunienia mini przekazuje do orodkw korowych strumie sygnaw odczuwalnych jako przebieg czasu. Std wywodzi si poczucie rytmu, ktry mamfestuje si nie tylko w naprzemiennoci napicia i rozlunienia mini, w koncentracji i rozproszeniu, lecz przenika, do caego ycia i funkcji organizmu. Wszelkie bowiem zmiany w funkcji rnych organw i ukadw ustroju odbywaj si w okrelonym czasie, przenikaj si wzajemnie i daj coraz lepsz orientacj w stosunkach czasowych (naprzd, potem, szybko, wolno, zaraz, pniej, w rwnych lub nierwnych odstpach czasu, dzi, jutro, za tydzie itp) . Poznanie materialnej struktury wiata moe nastpi tylko 1:7.

przez kontakt z rzeczami, poznanie ich waciwoci fizycznych i chemicznych:ksztatu, barwy, sprystoci, temperatury, konsystencji, ciaru itp. Manipulowanie rzeczami, uywanie ich do rnych celw, noszenie, przenoszenie, rzucanie, podskoki na przedmiocie, ruch w wodzie, na niegu i lodzie, zabawa na rne sposoby-oto dziaanie, ktre zblia i pozwala rozpozna waciwoci i prawa rzdzce w wiecie rzeczy. Na tych przykadach pokazalimy jak na pierwszym etapie nauczania (uczenia si) eksperymentowanie i wzbogacanie do wiadcze spenia wan funkcj jako cel generalny. Na podstawie tych dowiadcze przystpujemy do opanowania przez dziecko pewnych zada ruchowych, ktre maj ksztatowa stereotypy ruchowe, niezbdne w kadej refleksyjnej dziaalnoci. Przy pokazie nowego wiczenia, czy zadania ruchowego, gwn uwag naley skupi na najbardziej istotnych cechach danego ruchu. W ten sposb skupiamy uwag dziecka na najbardziej charakterystycznych cechach ruchu" pozostawiajc szczegy na pniejszy okres (szkoa podstawowa, starsze klasy) . Przyspiesza to i uatwia proces nauczania (uczenia si) ruchu.

I (iektre wiczenia mog wywoa uczucie lku, bojani, co znacznie utrudnia ich opanowanie i powoduje negatywne nastawienie do wicze. Celem uniknicia takich sytuacji trzeba stwarza takie warunki do wicze, aby dodaway bojaliwym dzieciom odwagi i pewnoci siebie:stosowanie'atwiejsz, ych form wicze, obnienie przyrzdu, pooenie materacw, lepsza ochrona, zachta, pokaz, pomoc wsp (wiczcego itp. W zasadzie zadania ruchowe, (wiczenia) powinny by na tym etapie nauczane i opanowywane metod caociow (syntetyczn) . Jeeli jednak struktura wiczenia lub czynnoci ruchowej jest zoona (co wystpuje zwaszcza w czynunociach sportowych, a szczeglnie w grach z pik) , wwczas trzeba rozbi cao na elementy i wiczy je oddzielnie, nastpnie szybko czy je w cao, gdy tylko w niej znajd one waciwe zastosowanie. Tak np.wiczymy najpierw kozowanie piki w miejscu, nastpnie w marszu, w biegu, z podawaniem piki wspwiczcemu, to samo z przeciwnikiem itp.aby zastosowa te wszystkie umiejtnoci szczegowe w zabawie lub w grze rzutnej. 128. Po kadej prbie wykonania okrelonego wiczenia (zadania ruchowego) naley wskaza na typowe bdy w strukturze wykonania ruchu i wyjani za pomoc prawidowego pokazu, jak wyeliminowa te bdy. Dobrze jest, gdy w czasie pokazu podkrela si sownie to, co najwaniejsze i najbardziej charakterystyczne dla danego ruchu. W procesie nauczania (uczenia si) trzeba posugiwa si pochwa, zacht, podkrelaniem pozytywnych momentw i osigni, a nie karceniem lub wymiewaniem. Po opanowaniu gwnej struktury ruchu przez powtarzanie, spenione zostao zadanie pierwszego etapu nauczania. Doskonalenie ruchu w szczegoach naley ju do zada drugiego etapu, w szkole podstawowej i redniej.

6. 6. Niektre sposoby badania uzdolnie ruchowych w przedszkolu Badania i ocena uzdolnie ruchowych w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest zagadnienem do skomplikowanym. Zajli si nim gwnie psychologowie, a pionierem prac badawczych w tej dziedzinie by N. Ozierecki. Do znanych i uznanych badaczy w tej dziedzinie naley zaliczy amerykaskich psychologw:Brace a i Johnsona oraz Polaka-J. Pietera. Odsyajc Czytelnika do odpowiedniej literatury w tym zakresie moemy tu oglnie scharakteryzowa dwie metody badania i oceny uzdolnie ruchowych dzieci:metoda prby jednorazowej polega na tym, e nauczyciel pokazuje dziecku kilka powizanych ze sob ruchw (wicze) , z ktrymi nie mogo ono si przedtem spotka ani si ich nauczy. Nie chodzi tu o wiczenia wymagajce wikszego wysiku czy sprawnoci, albowiem ruchy te maj bada pojtno ruchow, a nie sprawno. Dziecko, po obejrzeniu pokazanych ruchw, ma je powtrzy. Zapamitanie i odtworzenie przez dziecko kolejnoci pokazanych kilku (3-4) wicze wiadczy o jego uzdolnieniach ruchowych, przy czym bierze si pod uwag szybko i dokadno powtrzonych ruchw:metoda baterii testw polega na wykonaniu specjalnie do tego celu przygotowanych testw, ktre nie powinny by dziecku. 9-Wychowanie fizyczne. 129.

przedtem znane.

S ang dostosowane do wieku dziecka (np.testy Oziereckiego) 'i mona je wykonywa w do prymitywnych warunkach. Pierwszym instrumentem sucym do pomiarw uzdolnie ruchowych bya "Skala metryczna do badania zdolnoci ruchowej dzieci i modziey"Oziereckiego i Gurewicza (1923 i l 926) . Za model do skonstruowania tym radzieckim naukowcom posuya skala bada inteligencji Simona-Bineta. Do okrelenia, inteligencji motorycznej"autorzy wyrnili:1) koordynacj statyczn, 2) koordynacj dynamiczn rk, 3) koordynacj dynamiczn ogln, 4) szybko ruchw, 5) zdolno do wykonywania ruchw jednoczesnych, 6) precyzj ruchw. Zestaw testw przeznaczony jest dla dzieci i modziey od 4 do 16 lat z podziaem na 10 grup wieku (dla kadej grupy po 6 zada) . Jeeli dziecko wykonuje pomylnie prby dla swego wieku, podejmuje prby dla starszej grupy wieku. W wypadku nie wykonania jakiego zadania z serii wasnej grupy wieku, dziecko wykonuje testy przeznaczone dla modszych. Sumujc uzyskane punkty z poszczeglnych prb okrela si "inteligencj motoryczn"badanego dziecka. A oto przykadowy zestaw testw Oziereckiego dla dzieci 5-letnich:1. Sta 10 s na palcach (z otwartymi oczyma) . 2. Zmi jedn rk w cigu 15 s kwadrat papieru 5 cm-5 cmw ma kulk, a nastpnie w cigu 20 s drug rk rozwin kulk, przywracajc j do poprzedniego stanu. 3. Skaka na jednej nodze na odlego 5 m, a nastpnie, po 30 s odpoczynku, wykona podobne skoki na drugiej nodze. 4. Nawin nici na szpulk. 5. Wkada jednoczenie palcami lewej i prawej rki zapaki do pudeka. 6. Zgrzyta zbami (bez wspruchw mimicznych) . Modyfikacji testw Oziereckiego dokona w 1942 r. Quilmain, wydajc. Poprawion skal Oziereckiego". Nastpnej zmiany. mdtgczni motoryczny. Warszawa 1973, PZWS, s.190-194. 130. Sta jednon, na prawej, a nastpnie na lewej nodze. Wskoczy z miejsca na 2 czci skrzyni. Wykona przewrt w przd na materacu. Na przestrzeni 3 m skaka wzdv linii na I nodze. Z leenia tyem szybko wsta i pooy si (3 razy w cigu. dokona Lincoln a take M. Stottieux', ktry je uproci ograniczajc do czterech grup motorycznych. A oto przykad jego testu dla -latkw:1. Sta na jednej nodze 10 s. 2. Wej na odwrcon aweczk, szwedk"i wytrzyma w saniu rwnowanym. 3456713 s) . 8. Z leenia przodem szybko wsta i pooy si (3 razy w cigu 10 s) . 9. Rozoy szybko przedmioty w czterech rogach kwadratu o bokach 3 m. 10. W cigu 10 s wykona bez omyki ruchy asymetryczne jedn rk kurczy a drug wyprostowywa) . Il.

Maszerowa przez 10 s jak, sztuczny czowiek" (prawa rka-prawa noga i odwrotnie) . 12. Odbija pik o ziemi i chwyta w marszu, bez przystawania, wzdu 5-metrowego korytarza.

6. 7. Praktyczne sposoby oceny sprawnoci fizycznej i umiejtnoci ruchowych dzieci Badacze sprawnoci fizycznej dzieci s na og zgodni w pogldach, e u dzieci przedszkolnych niektre czynnoci ruchowe s jednoczenie prbami okrelonych cech motorycznych. Tak np.bieg krtki (20-30 m) jest wyrazem szybkoci, bieg dugi (np.200-400 m) wytrzymaoci, rzut na odlego-siy, a rzut do celu-koordynacji itp. Jednak w badaniach naukowych wymaga si, aby prby oceniajce cechy motorycznoei byy trafne, tj.ba*Szczegowy opis testw Oziereckiego i Sottieux wzity z pracy M. Gniewkowskiejpt. Problemy rozwoju sprdunoci ruchowych opublikowanej w:Materiay do nauczania psychologii (red. 1.Wooszynowa) . Warszawa 1969, T.3, PWN, s. 27 C-C 74. 131.

dajce faktycznie t cech, o ktr nam chodzi, i rzetelne, 'tj.takie, w wyniku ktrych bd (tj.skala rozpitoci wynikw tego samego osobnika) jest stosunkowo may. Pomiary sprawnoci i umiejtnoci dzieci maych s znacznie trudniejsze ni modziey, albowiemi trudno je pobudza do takich wysikw, na jakie je sta. Trzeba stwarza dla nich odpowiednie motywacje. W Polsce prekursorem bada, o klrych mowa, jest S. Szuman. Po drugiej wojnie wiatowej badania nad rozwojem sprawnoci ruchowej przeprowadzi zesp z Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej w Warszawie (M. Gniewkowska, S. Moliere, M. Demel) pod kierunkiem 2. Gilewicza w latach 1957-1961. Badania te nawizay do szerokich obserwacji rozwoju populacji szkolnej, prowadzonych przez J. Mydlarskiego a nastpnie R. Trzeniowskiego. Zastosowano tam nastpujce prby:1) bieg na 20 mz lotnego startu, 2) skok w dal z rozbiegu, 3) rzut pieczk palantow na odlego, 4) rzut woreczkiem do tarczy, 5) przejcie po TOWOOWR/Dl. W latach 1973-1979 przeprowadzone zostay pod kierunkiem J. Pekowskiej-Turati badania sprawnoci dzieci przedszkolnych z terenu miasta Poznania. Zastosowano tam nastpujce prby:1) bieg na 30 m, 2) rzut pik o niasie I kg znad gowy, 3) skon w przd z dotkniciem palcami rk podoa (kolana proste) , 4) skok dosiny i 5) bieg wykiem 384 m. W latach szedziesitych naszego wieku do popularna staa si bateria testw L. Denisiuka , , zezwalajca na ocen oglnej sprawnoci fizycznej oraz umoliwiajca wnioskowanie o stopniu rozwoju poszczeglnych cech motoryki". W 1963 r.zbadano nimi dzieci i modzie szk warszawskich i odtd wiele prb tej baterii posuyo do bada cech motorycznych dzieci przedszkolnych.

Bateria ta zawiera:1) bieg na 30 mi, 2) rzut pik o masie I kg znad gowy, 3) skok dosiny, 4) bieg z przewrotem, 5) bieg na 300 m lub prba zastpcza w miejscu (przysiady z wyrzutem ng) (7 s. 79-831.W latach 1965-1966 M. Gniewkowska i S. Moliere przegra. Y Denisiuk L. , Milcerowa M. Rozwj sprdenoci motorycznej dzieci i modziey u wieku szkomgm. PZWS, Wasszawa IWO. 132. wadziy badania cech motorycznych -latkw z zastosowaniem nastpujcych prb:1) bieg na 30 m, 2) skok dosiny, 3) rzut pik o masie I kg, 4) bieg z przewrotem. W rok pniej te same autorki przeprowadziy badania dzieci warszawskich wstpujcych do szkoy, stosujc te same prby z wyjtkiem szybkoci, gdzie zastosowamo rozkadanie woreczkw w kwadracie o boku 3 rn (na czas) (IQ. Amerykaski psycholog A. Gessel okreli tzw., stopnie rozwoju dziecka", przy czym opar on ocen rozwoju motorycznego na nastpujcych zadaniach:1) samodzielne siadanie na krzele, 2) chd i bieg, 3) wstpowanie po schodach, 4) podskoki na jednej nodze i obun, 5) skoki, 6) jazda na trzykoowym rowerze, 7) rzuty pik, popychanie, kopanie, 8) stanie na jednej nodze, 9) przejcie rwnowane po 2, 5 m belce o szer, ok, 20 cm i wys, 10 cm, 10) wkadanie kulek do butelki, na czas", 11) rysowanie i obrysowywanie. Wedug niego szeciolatek moe:sta na jednej nodze z zamknitymi oczyma, skaka na jednej nodze z szybkoci 1, 5 mw cigu 9 s, skoczy w dal z miejsca-97 cm, wzwy-20 cm, wykona przewrt w przd, przewija si na porczy, przej po belce rwnowanej o d.2.5 m, szer 2 cm i wys, 10 cm. W pracy niniejszej nie podajemy szczegowego opisu tych prb odsyajc Czytelnika do odpowiedniej literatury (7, ID.

7. WNIOSKI I WSKAZWKI PRAKTYCZNE WYPYWAJCE Z WACIWOCI WIEKU DZIECICEGO. 7.1. Specyficzna ruchliwo i potrzeba aktywnoci ruchowej Ruch jest jedn z najwaniejszych potrzeb rozwojowych dziecka. Ju z natury pragnie ono ruchu, lubi zajcia tego typu i tylko chore lub opnione w rozwoju stroni od ruchu lub uprawia go w niewielkich dawkach. Dziecko zdrowe charakteryzuje si niespoyt aktywnoci ruchow, przy czym mczy si-ono do szybko, ale jeszcze szybciej wypoczywa i po krtkiej przerwie (lub znacznym zmniejszeniu intensywnoci ruchowej) moe znw podj krtkotrway wysiek w dziaalnoci zabawowej lub sportowej. Std wniosek, e zajcia ruchowe inspirowane przez nauczyciela powimy odznacza si na og du intensywnoci i tylko krtkie momenty spoczynikowe wystarcz dziecku do regeneracji si. Ruch mao intensywny, anemiczny, nie interesuje naszych wychowankw (a zwaszcza chopcw) , a poza tym, jako bodziec podprogowy, znacznie zaniony w stosunku do potrzeb i moliwoci dziecka, nie ma wikszego znaczenia aniw sensie fizjologicznego jak i pedagogicznego oddziaywania. W czasie zaj wychowania fizycznego ruch taki jest po prostu strat czasu, a w dodatku zniechca dzieci do zorganizowanych zaj WF. Moliwoci ruchowe i sprawnociowe dzieci w wieku przedszkolnym i w pierwszym roku nauki szkolnej s znacznie wysze ni to wynika z naszych codziennych dawek ruchu i stawianych wymaga a eksperymenty pedagogiczne z tej dziedziny wykazay, e nasze pogldy, rodki i metody stosowane na co dzie s ju dawno przestarzae, zwaszcza w zakresie rozwijania siy i wytrzymaoci. Dlatego nie ma obawy o przecienie dziecka przedszkolnego na zajciach wychowania fizycznego, natomiast 134.

istnieje powana obawa o niedowiczenie i hamowanie czy ograniczanie jego naturalnych moliwoci. Czstotliwo dawek ruchu powinna by tym wiksza, im dziecko przedszkolne jest modsze. Generalnie rzecz biorc, wstawki ruchowe powinny by motywem przewodnim we wszystkich zajciach wychowania przedszkolnego. Na zajciach wychowania fizycznego czynnik ruchu wystpuje najpeniej i najobficiej a rzecz grona wychowawczo-dydaktycznego i rodzicw jest stworzy warunki penego ruchowego wyycia si dziecka. Wielka rnorodno form ruchu dziacka, a take taka jego waciwo psychiczna, e nie potrafi ono duszy czas skupi uwagi i zainteresowania na jednym i tym samym dziaaniu (obiekcie) obliguje nas do stosowania wielkiej rnorodnoci treci, rodkw, metod i form dziaania. Przejawia si to powinno w stosowaniu zabaw, gier i wicze na powietrzu i w pomieszczeniu zamknitym, z przyrzdami, prz*borami i bez nich, z partnerem czy grup lub indywidualnie, z muzyk i instrumemtami perkusyjnymi lub bez nich, z zastosowaniem wspzawodnictwa lub bez jego stosowania. W czasie zaj powinien wystpi zarwno wysiek dynamiczny, jak i statyczny (cho ten ostatni w znacznie mniejszym zakresie) , swobodna, twrcza dziaalno dzieci rozwijajca ich inwencj i samodzielno oraz ruchy naladowcze, odtwrcze, ktre odpowiadaj rwnie naturze dziecka. Take organizacja i rnorodno zaj powinny wykazywa cechy zmiennoci a nie podlega jakim utartym kanonom. Tak rozumiana rnorodno bawi, interesuje, przyciga i wytwarza pozytywne motywacje do podejmowania rnych form dziaalnoci ruchowej nie tylko w przedszkolu czy szkole, ale rwnie w domu, w rodowisku, w nieformalnych grupach dziecicych.

7. 2. Pragnienie przey i emocji Ruch jest podstawowym rodkiem, dziki ktremu dziecko moe da wyraz aktywnego stosunku do wiata. Przemona tendencja do wyraania si za pomoc ruchu Jest szczeglnie silna w dziecistwie, gdy motoryczno modego osobnika ma charakter totalny, globalny oraz gdy mocno zaznacza si przewaga proce 135.

sw pobudzania nad hamowaniemi. Im modszy wiek dziecka, im niszy stopie opanowania mowy jako instrumentu midzyosobniczego komunikowania si, tym waniejsz rol odgrywa ruch. jako rodek wyrazu. Dopiero z biegiem czasu, w miar rozwoju i opanowywania mowy, ruch jest stopniowo zastpowany przez sowo. Stwarzanie okazji do ruchowego samowyraania si jest nieodzownym warunkiem naturalnego rozwoju motorycznego dzieci, jak rwnie ich ycia psychicznego. 'Przeywanie ruchu, ciekawo wiata, rado twrczego dziaania ruchowego, eksperymentowania, odkrywania, zdobywania jak najwicej dowiadcze psychomotorycznych w rnych warunkach i okolicznociach-oto fundamenty zdrowia i penego rozwoju osobowoci czowieka. Na tej podstawie atwo jest pniej ukierunkowa zainteresowania dziecka na okrelon dyscyplin, ktra moe si w przyszoci sta ulubionym obszarem dziaalnoci sportowej, atwo te opanowywa rne umiejtnoci rutchowe, ksztatowa stereotypy tak niezbdne w kadej dziaalnoci utylitarnej i sportowej. Zgodnie z tez Rubinsteina, e obrazy odbite w psychice ujawniaj si obiektywnie i prawidowo tylko przez swoje odbicie w dziaaniu ruchowymprzyjmujemy w wychowaniu fizycznym dzieci zasad jednoci mylenia, przeywania,

odczuwania i dziaania i dlatego eksperymentowanie, odkrywanie i przeywanie powinno znale godne miejsce w czasie zaj wychowania fizycznego. Postawa spoeczna dziecka ksztatuje si w sposb najbardziej naturalny i efektywny przez dziaanie w grupie, a formy pracy wychowawczej na tym odcinku s rnorakie. Przez zabawy i gry ruchowe najskuteczniej niwelujemy egocentryzm dziecka, ktry moe si przerodzi w egoizm. Przez dziaanie w maych grupach nakaniamy wychowankw do wsppracy ukierunkowanej na wsplne zadania, a take do szlachetnego wspzawodnictwa, ktre jest swoist form afektacji, przeywania i emocji. Przez gry druynowe i sportowe zerodkowujemy ca uwag i wysiek zespou na wsplne zadanie, zniewalamy do podporzdkowania wasnych interesw wsplnemu celowi, jak rwnie obowizujcym normom i przepisom. W czasie wycieczek, kolonii i innych form dziaalnoci dzieci maj wiele wspaniaych okazji do przey, przygody oraz do zacieniania wizw przyjani, do cementowania zespow i grup przez wsplne przeycia. 136.

7. 3. Bogata wyobrania Bogata wyobrania jest typow cech dziecistwa, ucieczk od raeczywistoci, umoliwia przebywanie w wiecie bani, snw i bajek a jednoczenie daje nauczycielowi prowadzcemu wychowanie fizyczne bogate moliwoci wykorzystania tej waciwoci w.czasie zaj ruchowych. Dziki wybujaej wyobrani kij staje si dla dziecka koniem, batem, wdk, szabl lub miot, pika staje si gorc kul, ltraparzy i trzeba j omija, szarfa rozoona na pododze jest domkiem, psi bada, mysi nor lub komrk do wynajcie itp. Tylko dziki wyobrani mona z dziemi organizowa takie zabawy, jak:Powd, Przeprouadzkd. Wilk i owce. Pajk i muchy. Rybacy na jeziorze. Pocig w tunelu. Pieski i kotki:mona stosowa metod opowieci ruchowej polegajc na ilustrowaniu ruchem bajki, opowieci zmylonej czy prawdziwej, zdarze i historyjek z ycia ludzi, zwierzt, ptakw. To wyobrania skania dzieci do zabaw tematycznych, zwanych te twrczymi, ktre czerpi tre gwnie z osobistych dowiadcze, obserwacji dzieci i z zasobu ich wiadomoci o otaczajcym wiecie. Treci i charakter tych zabaw zwizane s organicznie z waciwociami tego rodowiska, w ktrym dziecko yje. Dziki zapewnieniu duego marginesu swobody tak koniecznej dla wzlotw fantazji odchodzimy od schematycznego nauczania i dyrygowania na korzy skaniania dzieci do twrczej aktywnoci przez wyzwalanie indywidualnych uzdolnie i zamiowa, przy jednoczesnym kultywowaniu zasady wsppracy i wspdziaania. Na tej zasadzie powstaa gimnastyka twrcza, zwana te improwizacj ruchow. Rudolf Laba oraz Karl Orff zawarli wiele form dziaalnoci opartej na wyobrani:inscenizacja, groteska, sceny dramatyczne, pantomima, elementy gimnastyki artystycznej, taniec, improwizacja ruchowa itp. Na tej drodze rodzi si u dzieci silna motywacja do podejmowania rnych form dziaalnoci rozwijajcej indywidualno. Rodzi to rado ycia, odprenie i poczucie swobody, co w sumie odpowiada goszonym dzi hasom humanizacji w nauczaniu wychowujcym. 137.

7.

4. Pobudliwo i zmienno nastrojw oraz zainteresowa Dziecko w wieku przedszkolnym przeywa peni ycia uczuciowego, przy czym jego uczucia maj charakter afektywny, silny, gwatowny, lecz krtkotrway. A alem caa panorama ycia uczuciowego oraz formy jej uzewnuzniania (mimika, gesty, ruchy ekspresyjne, wyraziste) wystpuj jeszcze w swej czystej postaci, nie zmienionej przez wpywy wychowania, obyczaju, tresury lub regu wspuycia zbiorowego. Dziecko, ktre charakteryzuje si przewag procesw pobudzania nad hamowaniem, nie potrafi zapanowa nad swymi uczuciami, agodzi sw afektacj i dopiero z postpem czasu, z wiekiem, w miar nabywania dowiadcze oraz dojrzewania systemu nerwowego pobudliwo dziecka staje si coraz agodniejsza, a wreszcie dochodzi do swego rodzaju stabilizacji. Charkterystyczna jest rwnie tego rodzaju pobudliwo uczuciowa, e zupenie saby bodziec powoduje niewspmiernie siln reakcj a czsto atwo popadania w kracowe stany emocjonalne. Cechy te, poczone z gwatown ekspresj, wyrazistoci zewntrznych oznak przeywanych stanw, upowaniaj do stwierdzenia, e dziecko w wieku 3-7 lat jest uczuciowo niezrwnowaone i niedojrzae. W procesie wychowawczo-dydaktycznym mona i naley wpywa na stabilizacj uczuciow wychowankw przede wszystkim przez odpowiednio dobrane zabawy, gry i wiczenia ruchowe. Szczeglnie zabawy tematyczne nadaj si do tego celu i stosowane s czsto jako rodek pomocniczy przy kontroli i sterowaniu rozwojem ycia uczuciowego dzieci w wieku przedszkolnym. Na tym polega wychowawczo-korekcyjna funkcja zabaw i wicze ruchowych. W przypadku wyranych zaburze w zachowaniu si dzieci, rodki te stosowane s w zwikszonych dawkach i wwczas mona mwi o psychoterapeutycznej funkcji odpowiednio dobranych zabaw i wicze ruchowych. Podobnie rzecz si ma z zainteresowaniami i uwag dziecka. W wieku przedszkolnym zainteresowania dziecka skierowane s na przedmioty i zjawiska zewntrznego otoczenia, przy czym nie 138. potrafi ono swego zainteresowania skupi przez duszy czas na jednym i tym samym obiekcie czy zjawisku. Zmienno, labilno zainteresowa, przeskakiwanie z jednego obiektu na drugi jest cech, ktr trzeba uwzgldnia w prowadzeniu zaj wychowania fizycznego, przez czst zmian form czynnoci ruchowych, stosowanych rodkw i metod. Zmienno zainteresowa naley tumaczy rmmowoln uw ag dziecka, tj.odruchowym i automatycznym nastawieniem si organw zmysowych na przedmiot, ktry poprzez oddziaywanie na receptory pobudzi korowe odcinki analizatorw do aktywnoci. Aktywno ta moe by wicej lub mniej intensywna, duej lub krcej trwajca. Stopie napicia i skupienia uwagi, a take czas jej trwania, zaley od jakoci i intensywnoci bodcw, jakie j wywoay i od tego, w jakim stopniu ten przedmiot uwagi jest dla dziecka wany i interesujcy. Odruchowo i, spontaniczno"uwagi mimowolnej nie sprzyja refleksji, zastanawianiu si nad przedmiotem uwagi. Inaczej rzecz si ma ze zjawiskami uwagi dowolnej (9, s. 9 Oj. Wysiek nauczycielki przedszkola powinien i w kierunku takiej organizacji zaj wychowania fizycznego oraz stosowania takich rodkw, ktre by z jednej strony utrzymyway uwag dziecka w napiciu a z drugiej strony daway momenty odprenia i urozmaicenia z uwagi na trudnoci w utrzymywaniu napicia wadz psychicznych i urny sowych przez duszy czas. Dlatego w czasie zaj WP naley stosowa np.kolorowe szarfy, woreczki, piki, chorgiewki, ciekawe przybory i przyrzdy, wspzawodnictwa, rnorodne metody pracy i formy organizacyjne. Take postawa nauczyciela, jego gesty, mimika, modulacja gosu, opowiadanie ciekawych zdarze, ktre trzeba ilustrowa, stosowanie przez niego muzyki czy instrumentw perkusyjnych-maj dla procesu wychowania fizycznego wielkie znaczenie.

7. 5. atwe uleganie zmczeniu i szybka regeneracja si Dziecko od 3 do 7 lat jest rwnie podatnym i plastycznym obiektem naszych oddziaywa w kierunku rozwoju fizycznego, rozwoju motorycznoci, jak i ksztatowania si sfery psycho-spoecznej. Plastyczno organizmu dziecicego ma jednak swoje granice. 139.

Tak, np.nie moemy wymaga od dziecka intensywnego wysiku przez dugi czas, poniewa naturaln jego waciwoci jest do szybkie uleganie zmczeniu, ale i rwnie szybka regeneracja si. Zjawisko zmczenia wystpuje najczciej przy rnego rodzaju biegach, przebiekach, zabawach bienych lub rzutna-bienychitp. Jeszcze wyraniej wystpi zmczenie, gdy dziecko bierze udzia w grze ze wspzawodnictwem. Bieg, cho jest bardzo poyteczn i atrakcyjn form ruchu, jest jednoczenie wiczeniem obciajacym mocno serce i puca. Przy wikszym wysiku biegowym ttno dziecka noe siga 200 i wicej uderze na minut. Tote trzeba stale dzieci obserwowa i dostrzega objawy nadmiernego zmczenia, aby w por wpro-, wadzi przerw, krtki odpoczynek lub te zmian formy ruchu na znacznie mniej intensywn Odpowiada to zasadzie przemiennoci w prowadzeniu zaj WE. Polega ona na tym, e im modsze dziecko, tym czciej powinnimy wprowadza zmian intensywnoci wicze (zabawo raz wiczenia wymagajce duej intensywnoci wysiku, to znw zabawy (wiczenia) odprajce, rozluniajce, odpoczynkowe, a niekiedy nawet krtkie leenie z zupenym rozlunieniem wszystkich mini. Jeeli chodzi o rozwijanie wytrzymaoci biegowej u dzieci, to naley to robi stopniowo, systematycznie, z coraz bardziej wyduajcym si czasem przebieek, biegw w okrelonym czasie, truchtu lub te biegw duszych, o charakterze wyranie wytrzymaociowym, jako wany etap pracy nad adaptacj organizmu do wikszego wysiku.

7. 6. Plastyczno organizmu, jego podatno na dodatnie i ujemne wpywy rodowiska Rozwj organizmu dziecka, cho jest w duym stopniu zdeterminowany genetycznie, podlega permanelnym wpywom rodowiska zewntrznego rozumianego jako "...to wszystko, co nie nalec do organizmu wyznacza lub wspbyznacza jego procesy yciowe" (Jan Szczepaski) . Mona przy tym stwierdzi, e im modsze dziecko, tym wikszy wpyw ma rodowisko na rozwj jego rnel-40. chanizmw adaptacyjnych. Wpyw ten naley rozpatrywa w kategoriach ilociowych i jakociowych. Cechy ilociowe s atwo wymierzalne (np.wzrost, masa ciaa, pojemno puc, grubo tkanki tuszczowej itp) , natomiast cechy jakociowe wiadcz o tym, jakimi si stajemy i obejmuj ca skal waciwoci o rozwoju lub zahamowaniu, ktrych moemy si domyla lub stwierdzi na podstawie duszych obsewacji (np.skadniki krwi, stan wytrenowania, zahartowania, koordynacja nerwoworuchowa, zrytmizowanie itp. Jak z dotychczasowych bada wynika, najwikszy wpyw na rozwj dziecka maj warunki bytowe, a zwaszcza odywianie.

Nisze parametry wzrostu i masy ciaa u dzieci wiejskich w porwnaniu do dzieci miejskich wiadcz dobitnie o gorszych warunkach bytowych, gorszej pielgnacji i odywianiu tych dzieci. Nastpnym czynnikiem jest ruch, ktrego znaczenie dla rozwoju zostao ju szeroko omwione w poprzednich rozdziaach. Stwierdzenie to jest zgodne z prawem wspzalenoci struktury i funkcji, ktre gosi, e kady organ (ukad) wiczony rozwija si i doskonali penic sprawnie sw funkcj, natomiast zaniedbany wynaturza si, zanika a sprawno jego funkcji ulega stopniowe TDU TBgTPSOWl. W dalszej kolejnoci naleaoby wymieni atmosfer wychowawcz, w jakiej wzrasta dziecko, a zatem rodowisko spoeczne, jego stanowisko wobec zagadnie wychowawczych i potrzeb rozwojowych dziecka, ktre pragnie i potrzebuje agodnoci i mioci jak ryba wody. Badania rozwoju biologicznego i sprawnoci dzieci z przedszkoli i szk o bardzo rnych warunkach bazy materialnej dowodz, i tam, gdzie baza ta jest bardzo dobra lub dobra (urzdzony teren, miejsce do wicze w pomieszczeniu zamknitym, sprzt sportowy, przyrzdy, przybory) , rozwj i poziom sprawnoci prezentuje si znacznie lepiej ni na placwkach pozbawionych tych rodkw. Jeeli mamy z tego wycign prawidowe wnioski, to chyba takie, e brak urzdze, sprztu i przyborw do WF nie moe stanowi wytumaczenia dla, nic nie robienia"w tym zakresie. Dysponujemy olbrzymi liczb przykadw, ktre ucz, e jeeli tylko grono nauczycielskie przedszkola czy szkoy wykazuje duo troski, zapobiegliwoci i stara o lepsze warunki 141.

pracy WF-potrafi wiele zdziaa w tym kierunku nie ogldajc si na pastwowe fundusze, zabiegi administracyjne, zamwienia itp. Wiele da si zrobi sposobemi gospodarczym, przy wsppracy rodzicw, dzieci i ludzi dobrej woli. Dobrze byoby te wykorzysta w znacznie wikszej mierze te rodki, ktre s w kadej chwili do dyspozycji niemal w kadym przedszkolu, e wspomn tylko o inslrumientach perkusyjnych i muzyce mechanicznej, ktre to atrybuty s nader rzadkimi gomi na zajciach wychowania fizycznego. Ra koniec podkreli trzeba znaczenie i rol naturalnego rodowiska dla ycia i rozwoju czowieka. Im bardziej jest ono skaone, zdewastowane i zamiecone, tym gorsze stwarza prognozy dla zdrowia i pomylnego rozwoju dziecka. W naszym kraju manny tak wiele przykadw dewastacji rodowiska naturalnego i tyle o tym zostao ju napisane, e uzasadnianie potrzeby zabiegw i stara o jego ratowanie ze strony kadego obywatela (rwnie dziecka) jest chyba zbdne. Warto wszake zwrci uwag na to, i postp cywilizacji i urbanizacji niszczy faun i flor, zalruwa powietrze, przy czyni zimniejsza si w nim zawarto tlenu, zatruwa wod i wszystko to co w niej yje a nadto podnosi ilo pierwiastkw promieniotwrczych i innych zabjczych substancji. Czowiek pierwotny by prawdziwym dzieckiem natury:obcowa z ni na co dzie, by stale poddawany dziaaniu przebogatej gamy bodcw powodujcych pobudzenie wszystkich receptorw. Jego ukad ruchowy by nieustannie usprawniany i poddawany prbom przez siy natury, ktre stara si ujarzmi. Czowiek wspczesny, a zwaszcza mieszkaniec miasta, jest skazany na monotoni i szarzyzn bodcw dwikowy eh, wietlnych, na radiacj, stresy, zbyt ma przestrze yciow i znacznie ograniczon ruchliwo. Z Homo sapiens przeksztaci si w Homo sedentarius (tj.w czowieka prowadzcego siedzcy tryb ycia) . Przemiana ta bardzo niekorzystnie wpywa na jego zdrowie i prawidowy rozwj, tote trzeba koniecznie kompensowa ujemny bilans bodcw poprzez czste wprowadzanie elementw zabawy, rekreacji ruchowej, sportu, wycieczek itp. 142.

8. BIBLIOGRAFIA. Bogdanowicz J. Rozuj'fizyczny dziecku. Warszawa 1950, P/WL. Bogdanowicz J. Waciwoci rozwojowe wieku dziecicego. Podrcznik propedeutyki pedidtriLW arszaw a 1962, PZWL. Ciecierska-Szabuniewicz T. , Krawczyk M. Proces ugchoudniafizycznego. Warszawa 302, PZWSCukierkwnaM. , Wieman M. Zajcia umuzykalniajce te przedszkolu. W arszawa M, PZWSDemelM. Skad A. Teoria ugchouanid fizycznego. Warszawa 1970. PWN. Denisiuk L. , Pidelus K. , K 3 rawczyk M. Elementy teorii i historii wychowania fizycznego. Warszawa 1969, PWS. Denisiuk L. , Milicerowa M. Rozuj sprdunoci motorycznej dzieci i modziey u wieku szkolnym. Warszawa 1969, PZWS. Denisiuk U. Wybrane zagadnienia z metodyki WF. T.1, cz. 2.Warszawa 1970. AWF, s.7 lGijewiczZ.. Teori wychowania fizycznego. Warszawa 196 A. Sport i Turystyka. Gmewkowska M. Sprawno ruchowa jako element dojrzaoci szkolnej. , Wychowanie w Przedszkolu'1967, nr 12. Gniewkowska M. , Moliere S. Kierunki i metody bada rozurojumotorycznego dziecko u wieku przedszkolnym. Kultura Eizyezna"1961, nr 7/8. GmewkowsMi W. Z bada nad intensyfikacj zdj ugchowdwdfizycznego u modszym wieku szkolngrn. Pierwszy rok dziaalnoci WSK w Siedlcach. Artykuy, rozprawy, -sprawozdania. Siedlce 1970. 143.

Griewkowski W. Rozwj systemu wychowania fizycznego nr PRL i ksztatowanie si zawodu nauczyciela WF. Materiay pomocnicze dla nauczycieli. T. 31. Warszawa 1977, lK 3 N. Gniewkowski W. Pedagogiczne i higieniczna-zdrouootneaspekty dktguizdcji ruchowej.

Cbowarma l 9 R 6, z, 3, s. 328-351.Gniewkowski W. Promocja zdrowia. ycie Szkoy"1988 nr 5, Gmewkowski W. Ewolucja idei u zakresie wychowania zdrouiomego. Wychowanie w Przedszkolu"1989 nr 1. Grz*s*a A. Zdjcia ruchowe u przedszkolu. Warszawa 1962, PZWS. Burak E. 8.Rozuj dziecku. Warszawa 1960, PWN, Kutzner-Koziska M. , Wlanik K. Gimnastyka korekcqjnadzieci -U) -letnich. WSiP. Warszawa 1988. Kwiatkowska M. , Topiska 2. J (etodgkd wgchoucnidprzedszkolnego. Warszawa 1966, PZWS. Moiiere S. Metodyka ugchowmw jizgczwego u przedszkolu. (wielokrotnie wznawiana) Warszawa 1972, PZWS. Pekowska-Tura J. Wychowanie fizyczne u przedszkolu i uckiesach I-IV. Warszawa 10 V. PZWS. Przewala M. Rozwj somatyczny i motoryczny. Warszawa 1973. PZWS. Romarowski W. , -Eberhard A. Profilaktyczne znaczenie zwikszonej aktgumoci ruchowej czowieka. Warszawa I 972. PZWL. Sorek M. Rozwj i ugchow@@e 3 m (ego dziecka. Warszawa 1963. Nasza Ksigarnia. Szuman S. O dojrzaoci szkolnej dzieci siedmiolemich. Nowa szkoa"1962, nur 6. Wieman M. Tace, zabawy ze piewem dla dzieci od lat 7 do 14. Warszawa 1961. PZWSWlamkK. Wychowanie fizyczne u przedszkolu. Materiay pomocnicze dla ugchouaczg przedszkoli. Warszawa 192, PZWS. Woal A. Rola ukady ruchowego w ksztatowaniu pozwnidludzkiego. , Kultura Fjzyczna"1961, nr 10/12. Wolaski N. , Perzikowa W Sprduno fizyczne d rozuj, czotiekd. Warszawa 1976. Sport i Turystyka. Wolaski N. Rozunj biologiczny czowieka. Warszawa 1915, PWN. Wooszynowa L.

Rozwj i wychowanie dziecka i modszym uieku szkolnym. Warszawa 1967. Nasza Ksigarnia. Waniak E. Zabauu i gry u rehabilitacji mchoauej. Wskcznukido wicze z zastosoucniem zabcu. Poza 1978 AWF. Waniak 1. Zabaug mchowe ze pieuem i muzgkd dla przedszkoli i szk podstduougch. Warszawa 1963. Sport i Turystyka. Womcka 7. Wychowanie przedszkolne w Polsce Ludoauej. Warszawa 1972. PZWSWroczyskM. Dzieje ugchoumw fizycznego i sportu. Wrocaw-Warszawa-Krakw-Gdask 197 i. Zakad Narodowy im. Ossoliskich. Wgbrme zaadnienia z metodyki wychowania jizgezaego. Praca zbiorowa. Skrypt dla studentw WE. T.1.cz. 2. Warszawa 1970:AWF, Wgchouomie zdrowotne u szkole. Materiay Krajowego Sympozjum Wychowamia Zdrowotnego. Kielce 13-14 X 1971. Warszawa 1974, PTNKP. Sport i Turystyka. 10-Wy chowanie fizyczne.

Cz II Problemy organizacyjno-metodyczne I WARUNKI PRACY W ZAKRESIE WYCHOWANIA FIZYCNEGO. Kade przedszkole ma obowizek stworzenia podstawowych niezbdnych warunkw dla zaspokojenia ruchowych potrzeb rozwojowych dzieci i jak najpeniejszej realizacji zada programowych w zakresie wychowania fizycznego. Tak wic obok odpowiedniej organizacji procesu wychowawczego, polegajcego przede wszystkim na zapewnieniu dzieciom zgodnego z zasadami higieny trybu ycia, rozkadu dnia oraz wszystkich czynnoci i zaj, niezbdna jest baza dziaania. Materialne wyposaenie, pomieszczenia przedszkolne, podobnie jak teren i jego urzdzenie, stanowi rodowisko wychowawcze aktywnie dziaajce na dziecko. Sprzt i urzdzenia, z ktrymi dziecko si styka, wzbudzaj jego zainteresowanie, stanowi podniet do dziaania ruchowego. Im wicej podniet do dziaania znajd dzieci, im podniety te bd rnorodniejsze z punktu widzenia potrzeb zdrowotna-higienicznych i sprawnociowych, tym wicej maj szans wyycia si ruchowego i penego ksztatowania osobowoci. Pamita naley, e dbao o wyposaenie przedszkola, to dbao o warsztat pracy i waciw organizacj procesu wychowawczego, dlatego te troska o wci lepsze i racjonalniejsze jego urzdzenie musi mie charakter _staych i systematycznych staTBll. Dla zapewnienia normalnej i sys (emfatycznej realizacji programu, niezalenie od stopnia organizacji placwki, iloci dzieci i grup, a take bez wzgldu na to, czy warunki s dobre, rednie czy skromne, kade przedszkole powinno posiada:a) ogrd przedszkolny z placem zabaw wyposaonym w odpowiednie urzdzenia, 148. b) sal zaj zaopatrzon w sprzt, c) przybory i pomoce.

1.1. Teren przedszkolny (ogrd i plac zabaw) Teren otaczajcy przedszkole przez cay rok suy jako wybieg i miejsce swobodnych zabaw. Jeeli jest on odpowiednio urzdzony, powimy tu odbywa si rnorodne, zorganizowane i kierowane zajcia typu dydaktyczna-wychowawczego. Tu rwnie w ciepe dni jesienne, wiosenne i letnie nastpuje zbirka dzieci i tutaj take, po podwieczorku, dzieci spdzaj czas przed udaniem si do domu. Teren przedszkolny winien by odpowiednio duy (norma 12 m'na dziecko) i w sposb przemylany ciekawie urzdzony. Ze wzgldu na bezpieczestwo dzieci teren musi by ogrodzony i'zamknity. Uzupeniajce ogrodzenie tworzy powinien ywopot, rzd zasadzonych dookoa drzew lub krzeww, co przyczynia si do odizolowania obiektu od ulicy, a take stanowi pas zieleni pochaniajcy kurz. Bardzo wan spraw jest rozplanowanie i zagospodarowanie caej przestrzeni. Gdy przedszkole prowadzi kilka grup dzieci-cych, najkorzystniej jest przewidzie oddzielne kciki dla kadej z grup. W kadym przypadku konieczne jest oddzielne, spokojne miejsce dla dzieci z grupy najmodszej. Planujc urzdzenie terenu trzeba mie na uwadze konieczno zapewnienia dzieciom przebywania zarwno na socu, jak i w cieniu. W przypadku braku miejsc zacienionych, konieczne jest ustawienie latem parasoli ogrodowych, rozpinanie daszkw brezentowych na supkach, czy te wybudowanie przewiewnej altany. Koniecznym elementem w ogrodzie jest duy trawnik o rwnej powierzchni, ktry suy bdzie do prowadzenia zaj ruchowych. Tu dzieci bd mogy swobodnie chodzi, biega, siada, klka, lee, a nawet chodzi boso. Tu rwnie wygodniej bdzie prowadzi zajcia z takimi przyborami, jak:laska, drewniane obrcze, krki, ktre w sali sprawiaj wiele haasu:czasem nawet uycie ich w pomieszczeniu stwarza momenty zagroenia ze wzgldu na lisko podogi, natomiast wykorzystanie ich na dworze eliminuje molil 49.

wa wypadkw i pozwala na wprowadzenie wielu urozmaice w zajciach (np.toczenie, przeskakiwanie itp. Niektrych wicze czy zabaw w ogle nie powinno si wykonywa w sali (np.rzutw na odlego ze starszymi dziemi, skoku w dal, skoku wzwy, biegw na szybko, w przypadku braku materaca-przewrotw itp) . Trawnik jest wic, jak z tego wynika, urzdzeniem uniwersalnym, niezastpionym, przyrzdem"i, jak to si czsto okrela, , zielon sal". W zwizku z zagospodarowaniem i urzdzeniem terenu przy przedszkolu, nasuwaj si jeszcze i inne problemy. Wan spraw jest nawierzchnia. Idealnym wyjciem jest zapewne poczenie dobrze ukorzenionej, trawiastej nawierzchni z wyasfaltowanymi drkami, placykami. Nie wskazane jest wirowanie cieek. Wysypywanie ulem czy miaem ceglanym jest niedopuszczalne. Stosowanie betonu czy pyt chodnikowych ograniczy si musi do wyoenia doj i niektrych czci terenu. Upadki-tak czste u dzieci-powoduj bolesne i gbokie zdarcia naskrka, poza tym bieganie, a zwaszcza podskoki na twardym podou betonowym spaszczaj wysklepienie stopy dziecka. Utwardzona, ziemna nawierzchnia klepiskowa jest mikka, ale jest to jej jedyn zalet. Ziemna nawierzchnia brudzi ciao, ubranie, obuwie, uniemoliwia siadanie podczas zabaw i wicze, powoduje kurz gdy jest wyschnita, podczas deszczu atwo tworz si na niej kaue i boto.

W suchej i ciepej porze nawierzchni klepiskow trzeba czsto skrapia wod, czynic to we wczesnych godzinach rannych przed przyjciem dzieci, a nawet powtarza polewanie wielokrotnie w cigu dnia. Wanym problemem jest zagospodarowanie ogrodu w rne urzdzenia, przyrzdy i sprzt do zaj ruchowych. Podstawowymi urzdzeniami winW by:przeplotnie, wspina lnie, zjedalnie, drabinki, wiee z platformami i schodkami, potki, daszki, chybotki, waki, lece a ziemi pnie drzew, tunele utworzone z opon samochodowych lub rur, mae rwnowanie, kosze do rzutw itp. Niektre przedszkola posiadaj uniwersalny przyrzd o wszechstronnym zastosowaniu, sprowadzony z NRD. Naleaoby yczy wszystkim przedszkolakom posiadania tego sprztu, dajcego wielkie mioliwoci rnorodnych zada ruchowych. 150. System konstrukcji oraz wysoko przyrzdw i sprztu, podobnie jak materia, z ktrego s one wykonywane, bywaj'rnorodne. Jedne z nich s umocowane na stae, inne przenone, skadajce si czasem z oddzielnych, ruchomych elementw. Dla modszych dzieci przyrzdy musz by oczywicie nisze, prostsze i stawiajce mmiejsze wymagania. Bardzo przydatne s schodki z porczami i ma ogrodzon platform, niskie aweczki, kloce, niska zjedalnia. Urzdzenia dla dzieci starszych i sprawniejszych powinny by przystosowane do ich poziomu rozwojowego, musz wyzwala w dzieciach inicjatyw, ksztaci zaradno i odwag, doskonali przeploty, przedostawanie si pod lub ponad przeszkodami, przekraczanie z jednego sprztu na drugi, wchodzenie i zsuwanie si po paszczyznach pochyych, wiczenie rwnowagi na podwyszonych i wskich powierzchniach, stosowanie podporw, pzwisw, a take zwisw i hutania si w zwisie. Oczywicie naley nauczy dzieci samoochrony i przezornoci, przestrzega przed ryzykanctwem, nie dopuszcza do wybrykw i zabaw zagraajcych wypadkami. Trzeba jednak pamita, e przyrzdy s dla dzieci atrakcj, pocigaj je, a i moliwoci dzieci korzystania z nich s wiksze ni przypuszczamy. Pokierowanie rozwojem ich sprawnoci w tym zakresie, stopniowanie trudnoci i czynna pomoc nauczycielki s wic bardzo potrzebne. W zwizku z korzystaniem z ogrodu przy przedszkolu, nasuwaj si inne jeszcze problemy organizacyjne. Jeden z nich, to:czy sprzt i wyposaenie terenowe naley chowa (np.w szopie, altance) przed zim, czy zostawia na powietrzu? -Opowiadamy si za chowaniem tylko takiego sprztu, ktry ulegnie zniszczeniu (np.drobniejszego, przenonego. ) Natomiast suszna jest zasada'starannego konserwowania sprztu i przyrzdw przed zim i na wiosn (przez malow anie pokostem, farbami odpornymi na wilgo i farbami olejnymi) i pozostawienie sprztu na dworze. W ten sposb przedua si uytkowanie sprztu i urzdze na dugie miesice-od padziernika do maja. Nastpny problem to zapewnienie na terenie ogrodu staego miejsca do zawieszania czy odkadania ubrania przez dzieci. Wystarczy w tym celu kilka wieszakw dla caej grupy, umieszczonych raczej w cieniu, aby soce nie niszczyo odziey. 151.

Na terenie powinny by te urzdzenia higieniczna-sanitarne:przenona lub wmontowana na stae umywalnia i stojak z rcznikami oraz dostp do urzdze samtarnych. Jeeli urzdze tych nie ma na terenie, trzeba uatwi dzieciom korzystanie z nich w budynku (liczc si z koniecznoci pooenia wycieraczek do wycierania ng lub chodnika czy linoleum) . Przyzwyczajanie dzieci do adu i porzdku wymaga te wyznaczenia staych miejsc na odkadanie pomocy i zabawek wynoszonych na teren.

Miejsca te powinny znale si moliwie najbliej miejsca zabawy dzieci, np.dla wiaderek, opatek i foremek przy piaskownicy, dla sprztu do zabaw ruchowychblisko miejsca przewidzianego na zabawy ruchowe, w pobliu miejsca wypoczynku na tarasie. Do przechowywania przyborw mog suy kosze lub pudeka.

1.2. Sala do zaj ruchowych (gimnastyczna lub zastpcza) Wiele istniejcych u nas przedszkoli posiada specjaln sal gimnastyczn lub wiksze pomieszczenie (np.jadalni) przeznaczone na zajcia ruchowe. Urzdzenie i wyposaenie sali powinny gwarantowa higien i bezpieczestwo zaj. Odnosi si to w szczeglnoci do:podogi ktra powinna by idealnie gadka i czysta, zabezpieczenia lamp siatkami ochronnymi, odpowiedniego sprztu ruchomego (np.szafek i stojakw na przybory) oraz cian, na ktrych nie mona zawiesza obrazkw oszklonych, wbija gwodzi lub pinezek itp. Do najwaniejszych warunkw naley utrzymanie w nieskazitelnej czystoci podogi. Czysta i gadka podoga stanowi w przedszkolu najwaniejszy i najbardziej uniwersalny "przyrzd do wicze. Wolny dostp co najmniej do jednej lub dwch cian uatwia organizowanie zbirek, pozwala kontrolowa postaw i prowadzi wiczenia wyprostne w saniu, a take umoliwia wykonywanie wielu wicze z elementami rzutu i chwytu. Podstawowe wyposaenie sali stanowi, nawet w najskromniejszych warunkach:2 aweczki szwedzkie (przy wikszej iloci 152. dzieci 3--4) , drabinki przymocowane do ciany (powinno ich by O-) , materac do skokw i przewrotw. Tam, gdzie warunki lokalowe s trudniejsze z koniecznoci wiczenia odbywa si musz w pomieszczeniu zastpczym-np.w jadalni lub w sali zaj przeznaczonej dla danej grupy. Nieodzowne jest wwczas zapewnienie jak najwikszej przestrzeni do ruchu przez odpowienie ustawienie stow i krzeseek, by zajmoway jak najmniej miejsca. Zarwno stoy, jak i krzeseka mona od czasu do czasu wykorzysta do zabaw i wicze.

1. 3. Przybory i pomoce do zaj ruchowych Tre i formy pracy z dziemi wzbogacaj wszelkie pomoce, sprzt oraz przybory. Te jakich uywa si w naszych przedszkolach, s na og tanie i atwe do przechowywania, a przy tym nietrudne do sporzdzenia nawet we wasnym zakresie. Drobne urzdzenia, sprzt i pomoce, w miar zuywania si powinny by stale uzupeniane. Trzeba je odwiea, dba o ich estetyczny wygld i wygodny sposb przechowywania-posugujc si w tym celu stojakami, regaami, pudami, koszami odpowiednio do rodzaju sprztu. Zgodnie z obowizujcymi zaleceniami wadz owiatowych, kade przedszkole posiada powinno odpowiednie rodzaje i wystarczajc liczb przyborw, do ktrych zalicza si:1. Szarfy w czterech zasadniczych kolorach (niebieskim, zielonym, tym i czerwonymi) , ktre su do wielu wicze, gier, zabaw orientacyjnaporzdkowych, bienych, skocznych oraz do'wicze ksztatuj cych. 2. Woreczki z materiau w czterech zasdniczych kolorach, wypenione grochem, wykorzystywane w zabawach rzutna-chwytnych, do celowania, wicze rwnowanych, dla zaznaczania. miejsc, do wicze ksztatujcych, wicze zrcznoci.

3. Krki z tektury, sklejki (dykty) lub z tworzywa-kolorowe (w czterech kolorach) , mog suy do toczenia, ukadania, zaznaczania miejsc, jako podkadki do siadania, do wicze rwnowanych, ksztatujcych, a take do imitacji kierownicy, kapelusza, miseczki, kamienia itp.153.

4. Obrcze kolorowe rnych rozmiarw (due, rednie i mniejsze) uywane do toczenia, zabaw i wicze bienych, skocznych, rwnowanych, ksztatujcych oraz zabaw i wicze, jak gniazdo, domek, ustawione pionowo jako okienka, tunele itp. 5. Skakanki (linki) suce do zabaw skocznych, rwnowanych, bienych, wicze ksztatujcych oraz innych zabaw. Pomoce przy zaznaczaniu miejsc, linii, drubmek, uoone w kko jako gniazdo, domek, kpo. Oddaj te usugi jako lejce u zaprzgu czy rozwieszone na stojaku jako przeszkoda do przeskakiwania, przepezania, przerzucania piek, woreczkw itp. 6. Kka wiklinowe (do sersa) , kka ringo uywane do zabaw zrcznociowych, rwnowanych, skocznych, ksztatujcych, do zaznaczania miejsc:imituj kierounice, na powietrzu su do rzutw, toczenia po ziemi, wtaczania do bramek itp. 7. Pieczki mae gumowe suce do zabaw rzutnych, chwytnych, do toczenia, celowania. 8. Piki gumowe redniej wielkoci:zastosowanie jak pieczek maych. 9. Piki due (plaowe, gumowe, lekkie skrzane) stosowane do rzucania, odbijania, chwytania, toczenia, przerzucania, jako cel do zabaw rzutnych, a take do zabaw bienych, orientacyjna porzdkowych. 10. Piki lekarskie o masie I kg do wicze siowych (maj due zastosowanie przy wiczeniach korekcyjnych) . Il. Uhorgiewki mae z kolorowego materiau:su do zaznaczania miejsc, ukadania, przekazywania itp. Oywiaj one marsz, mona si nimi posugiwa przy obliczaniu punktw za zwycistwo grupy oraz w czasie uprawiania rnych rodzajw sportu. 12. Znaczki tekturowe z tasiemk do zawieszania na szyi z rysunkami lub sylwetkami pojazdw, statkw:owocw, jarzyn, ptactwa domowego, z figurami geometrycznymi (kko, kwadrat, prostokt, trjkt) . 13. Laski, ktre uywa mona do wicze ksztatujcych, zabaw bienych, skocznych, rwnowanych, a take do cignicia w parach, do zaprzgw. 14. Rollery-pomocne przy wiczeniach ksztaujcyeh i siowych. 154. 15. Deskorolki-su-do polizgw, wicze wzmacniajcych minie obrczy barkowej i grzbietu. 16. Kolorowe chusteczki (w czterech zasadniczych lub w dwch kolorach) . Su one do wicze ksztaujcych, zabaw orientacyjna-porzdkowych, bienych, skocznych, do zaznaczania miejsc:mona je rzuca w gr i chwyta, przenosi, uywa przy stosowaniu zabaw z elementami tanecznymi itd. 17.

Komplet podstawowych znakw drogowych ruchu pieszego i koowego do zabaw orientacyjna-porzdkowych i do poznawania dzieci z najprostszymi przepisami ruchu. 18. Chorgiewki wiksze (z drzewcem na podstawce lub do wbijania w ziemi) , suce do zaznaczania miejsc, terenu aba Wy. 19. Duga linka-oddaje wiele usug przy zabawach skocznych, a take z przepezaniem, przekraczaniem, przerzucaniem przyborw. Po zawizaniu moe stanowi koo, autobus, trdmuqj, stan. Suy te jako luna, drWc. Dwie-liny stanowi ru, rzek, szgng kolejowe itp. 20. Bramki o ksztacie ukowym na podstawkach lub o przekroju okrgym:oddaj one usugi w zabawach i wiczeniach na czworakach, z przepezaniem, z toczenimi. Bramek uywa si take do zaznaczania miejsc zbirek, jako domy, zajezdnie, garae itd. 21.Stojaki do rozwieszania linek, znakw dla zespow. Zaznacza mona nimi miejsca zbirek, mog one stanowi bram, bramk, gara, stajni, port. Uywa si ich te w licznych zabawach i wiczeniach skocznych, rzutach, z przepezaniem, przekraczaniem itd. 22. Klocki due, o podstawie kwadratowej lub prostoktnej:suy one mog do wicze ksztatujcych, zrcznociowych, rwnowanych, do przekraczania, omijania, do zaznaczania miejsca itp. 23. Instrumenty perkusyjne:bbenek, bijak, grzechotka, dzwoneczki przymocowane do rk, ng, czynele, trjkt itp:maj one podwjne zastosowanie:a) jako przybory do wyznaczania rytmu, b) do uatrakcyjnienia i urozmaicenia wicze ksztatujcych, korektywnych, sportowo-uytkowych (bieg, skok, wiczenia rwnowane, zwinnociowe, zrcznociowe itp.) 155.

U w a g a:Due zasugi w prowadzeniu zaj mog odda pudeka od zapaek i inne oklejone kolorowym papierem, opaski'na gow z rnymi rysunkami, siateczki po warzywach i owocach, szpulki po niciach Bp, :mog one by doskonaym przyborem do rnorodnych wicze ksztatujcych (zwaszcza stp) , zrcznocio. Web, do ukadania, zaznaczania miejsc, przekraczania, przeskokw itp.

2 BEZPIECZESTWO ZAJ RUCHOWYCH. Najwaniejsz przesank pracy wychowawczej w przedszkolu jest postulat zdrowotnoci. Wysiek fizyczny zwizany z ruchem przynie moe korzy tylko w sprzyjajcych warunkach. Drobne na pozr zaniedbania lub przeoczenia zniweczy mog korzystne wpywy, zaprzepaci je lub nawet stwarza zagroenie dla zdrowia. Przestrzeganie zasady zdrowotnoci wie si midzy innymi z zapewnieniem penego bezpieczestwa zaj, za ktre prowadzca nauczycielka jest osobicie odpowiedzialna. W celu zapewnienia dzieciom penego bezpieczestwa podczas zaj, naley midzy innymi:1. Dokadnie sprawdzi i zabezpieczy miejsce do wicze, przyrzdy i sprzt oraz przybory. Nie mona wic dopuci, aby wyposaenie terenu czy sali, stan nawierzchni, konstrukcja czy zy stan uywanych przyrzdw, urzdze lub przyborw stwarzay jakiekolwiek zagroenie.

Nawet znany ju teren trzeba zawsze skontrolowa i usun odpadki, ktre mog by przyczyn skalecze (szko, druty, blacha, kamienie itp) . Dotyczy to rwnie sposobw posugiwania si pomocami np.rozoenia przyborw, ustawienia sprztu, wysokoci zastosowanych przyrzdw itp 2. Dobrze przygotowa zajcia. Waciwa, przemylana organizacja grupy oraz przebiegu zaj ruchowych, utrzymanie dyscypliny, dostosowanie trudnoci do moliwoci zespou i poszczeglnych dzieci daje wiksz gwarancj ochrony przed wypadkiem I\T 8 Z 8 DM. 3. Stosowa ochron przy wykonywaniu trudniejszych wicze. Najwicej ostronoci wymagaj zabawy i wiczenia zwil 57.

zane z uywaniem przyrzdw, a wic wspinanie, przechodzenie, pokonywanie przeszkd, przejcia rwnowane. Dotyczy to take trudniejszych skokw, niektrych rzutw oraz przewrotw. Przewroty winny dzieci wykonywa indywidualnie i pod kontrol prowadzcej zajcia. 4. Przestrzega porzdku i dyscypliny w czasie zaj WP. Najniebezpieczniejszym momentem w czasie zaj jest potrcanie si, przepychanie, ktre wynikaj najczciej z niecierpliwoci oczekiwania dzieci na swoj, kolejk"do wicze. Nauczycielka musi wic by czujna, w por interweniowa i zapobiega zagroeniu. Wiadomo np.e nie wolno zezwoli na wspinanie si na jedn drabink wicej ni jednemu dziecku, podobnie jak nie wolno wiczcego ponagla. Taka sama zasada obowizuje przy wiczeniach rwnowanych:nastpne dziecko moe rozpocz wiczenia dopiero po dojciu swego poprzednika do rodka aweczki. Skoki wykonuje kade dziecko lub grupa kolejno i za kadym razem na wyrany sygna prowadzcej. Mwic o bezpieczestwie nie mioemy pomin zaj sezonowych-nad wod, na grce do saneczkowania, na lodzie, w czasie wicze na nartach. Niezdyscyplinowanie, za organizacja zespou czy brak umiejtnoci posugiwania si sprztem mog by przyczyn wypadkw. Wymieniono tu przykadowo i pokrtce niektre tylko okolicznoci, bawieni trudno jest analizowa wszystkie przyczyny zagroe i podawa rodki zapobiegawcze. Jedno jest pewne:nauczycielka prowadzca zajcia musi bezustannie czuwa i zawsze by gotowa do udzielenia pomocy wiczcym dzieciom, jeli pomoc taka jest konieczna.

3. METODY STOSOWANE NA ZAJCIACH RUCHOWMCH W PRZEDSZKOLU. Wiek przedszkolny charakteryzuje si na og du plastycznoci aparatu ruchowego i sabymi zdolnociami koordynacji ruchw. W wieku tym dziecko zdolne jest do do intensywnego, ale krtkotrwaego ruchu. Natomiast w sferze psychicznej, w omawianymi okresie dziecko charakteryzuje si yw wyobrani, skonnoci do naladownictwa jak rwnie brakiem zdolnoci do duszego skupienia uwagi. Metody pracy z dziemi na zajciach ruchowych powimy sprzyja rozwojowi dziecka w sferze poznawczej, motorycznej i emocjonalnej, powinny nawizywa do jego moliwoci i potrzeb. Kryterium uatwiajcym dobr waciwych metod pracy powinna by wiedza nauczyiela o prawidowociach rozwojowych oraz o odchyleniach w rozwoju motorycznym, emocjonalnym i psychicznym dzieci w wieku 3-7 lat. W poradniku zamieszczono zwizy opis metod pracy, ktre maj zastosowanie w praktyce. Przyjmiemy przy tym okrelenie metody jako sposobu postpowania stosowanego wiadomie, konsekwentnie i systematycznie dla osignicia okrelonego celu.

W pracy z dziemi w przedszkolu naley stosowa rne metody dla penej realizacji programu. Przeanalizujemy te metody, sklasyfikowane wedug systemiu zaproponowanego przez W. Gniewkowskiego (zamieszczonego w podrozdziale 3, 4 pierwszej czci ksiki, str.II) , .

3.1. Metody twrcze 3.1.1. Propedeutyka twrczej aktywnoci ruchowej Samorzutna dziaalno jako cz 3 noik wzbogacajcy psychoruchowedowiadczenia dziecka Rozpoznanie materialnej, przestrzennej i czasowej struktuurywiata jest moliwe tylko, dziki angaowaniu si w dziaalno ruchow z udziaem wielu zmysw, dziki ktrym dziecko w rnych sytuacjach rozpoznaje fizyczne cechy napotykanych przedmiotw (ksztat, ciar, barw, konsystencj, sprysto, temperatur a nawet smak) . Wymaga to obejrzenia, badania, manipulowania, eksperymentowania. Te dziaania wyostrzaj zmysy oraz tworz integralny zesp analityczny, pozwalajcy przetwarza to, co obiektywne w to, co subiektywne (odczucia, wraenia, przeycia) . Samorzutna dziaalno odkrywcza czyni dziecko bardziej obeznanym z rnymi zjawiskami i prawami rzdzcymi w wiecie materialnym, a tym samym czyni go bardziej zaradnym w yciu praktycznym. Impulsy pynce z zewntrz ksztatuj tzw."czucie proprioceptywne" (wewntrzne) bdce efektem wewntrzorganicznego odczuwania zmian zachodzcych w misniach, w stawach, cignach, narzdach wewntrznych, organach rwnowagi oraz w organach kontrolujcych pooenie i czynnoci naszego ciaa. Walory samorzutnej dziaalnoci dziecka, wzbogacajce psychoruchowedowiadczenia, wystpuj m dobitniej, im mniej ingeruj w t dziaalno osoby dorose. Gwnymi zadaniem nauczycielki przedszkola jest wobec tego zapewnienie dziecku odpowiednich warunkw do odkrywania, eksperymentowania, a ingerowanie tylko wtedy, gdy dziecku zagraa jakie niebezpieczestwo bd dziej si wrd dzieci jakie wydarzenia czy zjawiska niepodane z pedagogicznego punktu widzenia W celu rozszerzeia poligonu dowiadczalnego naley do czsto zmienia warunki rodowiskowe:wyprowadza dzieci w plener, na plac zabaw z urzdzeniami i przyborami do wicze, na piasek, nieg, ld, nad wod, do ogrodu, sadu itp. W pomieszczeniach zamknitych gwn trosk nauczycielki powinno by nagromadzenie duej iloci przyborw, prostych zabawek, przyrzdw znakomicie powiek 160. szajcych zasb dowiadcze dziecka. Takie warumki stworz niezbdn podbudow do bardziej wyspecjalizowanej dziaalnoci dziecka, manifestujcej si w dziaalnoci rekreacyjna-sportowej, artystycznej, utylitarnej, obronnej itp. Prby zastosowania najwaciwszych rozwiza ruchowych w r. nych sytuacjach (metoda prb i bdw) W procesie eksperymentowania i odkrywania dziecko nie uwiadamia sobie celu dziaania. Dopiero z biegiem czasu, na skutek wewntrznych impulsw, zaczyna uwiadamia sobie w sposb bardziej czy mniej wyrany cel, ktry chce osign. Na przykad jeeli dziecko chce:wprowadzi wzek czy rower po schodkach, podnie si ze skomplikowanego upadku na nartach czy na ywach, podcign sanki po do stromej pochyoci penej rnych przeszkd terenowych, pokona tor przeszkd z pieczk na pajetce, tak aby ta pieczka nie spada, przej po belce rwnowanej, ktra jest chybotliwa, mijajc si na niej z dziemi idcy mi w przeciwnym kierunku itp.-wwczas myli gwnie o celu, natomiast nie zastanawia si nad sposobami, za pomoc ktrych da si to osign. Zaprzgnity do pracy twrczy mechanizm jego psychiki podpowiemu we waciwym czasie co naley zrobi, aby ostatecznie dopi celu.

Po drodze do osignicia zamierzonego celu dziecko musi pokona wiele trudnoci, przeszkd, poczyni wiele prb i popenia bdy, aby zblia si stopniowo do upragnionego wyniku.. Oko tak pisze o tej metodzie:"Metoda prb i bdw-sposb postpowania przy rozwizywaniu zada cakowicie nowych, bez peniego zrozumienia struktury zadania i bez pomocy z zewntrz. 'Droga do rozwizania prowadzi wwczas przez kolejne prby, czsto cakiem chaotyczne, a ktra z nich da oczekiwany'wynik"YW zalenoci od konstrukcji psychicznej oraz ksztatujcych si cech charakterologicznych, dziecko rnie zachowuje si w trakcie denia do trudno osigalnego celu. Niekiedy szybko zniechca si i odstpuje od swego zamiaru, niekiedy robi sobie przerwy i znw podejmuje starania aby osign zamierzony cel W. Oko 3 ounik edcgogicmg. PWN. Warszawa 1984:s.UB. li-Wychowanie fizyczne. 161.

bd te systematycznie i wytrwale do niego dy i nie spocznie a dokona swego. Ingerencja nauczyciela, czy rodzicw, polega gwnie na stwarzaniu odpowiednich sytuacji zadaniowych, na wzmacnianiu zaufania dziecka we wasne siy, na zachcaniu go, dopingowaniu, dodawaniu mu otuchy i wzmacnianiu motywacji np.przez pochwa, uznanie. Zabawy tematyczne i konstrukcyjne Zabawy i gry ruchowe stwarzaj nieraz bardzo pomylne okolicznoci do rozwijania wyobrani oraz inwencji twrczej. Szczeglnie zabawy tematyczne (twrcze) s dla dziecka atrakcyjne i nadaj si do zespoowego dziaania. Prostsze formy tych zabaw polegaj na nadawaniu rnym przedmiotami umownego znaczenia (np.:gorca kula, szczur, koszenie nawy) , lub te na naladowaniu prostych czynnoci (np.zamiatanie, kierowanie pojazdem, mycie samochodu, sprztanie, ukadanie rnych rzeczy na pkach sklepowych, karmienie dziecka, nakrywanie do stou) . Z biegiem czasu komplikuj si one dc do odtwarzania rnych sytuacji i scen podpatrzonych we wasnym rodowisku, na ulicy, w teatrze, w kinie, w sklepie bd te zasyszanych z opowiada. Jest tu rwnie miejsce na zdarzenia zmylone, fikcyjne, ktre stwarzaj szerokie pole dziaania imaginacji, fantazji. Dzieci bawi si w szko, w wojsko, w straakw, milicjantw, sportowcw, s Indianami, kierowcami, lekarzami, urzdzaj podchody, zasadzki, potyczki, luby, wesela, bior udzia w gaszeniu poaru, itp Podobnie zabawy konstrukcyjne, ktre niekiedy cz si z fikcyjnymi, maj znaczne walory dziaalnoci twrczej. Ich higieniczna-zdrowotne znaczenie wzrasta wwczas, gdy odbywaj si w plenerze, nad wod, na play, gdzie mona budowa twierdze, kanay, tamy, mosty, paace, przy czym tworzywo stanowi piasek, kamienie, muszle i to wszystko co przynosz fale morza czy jeziora. W pomieszczeniu zamknitym dzieci rwnie wykazuj wiele pomysw w spoytkowaniu sprztu, miebli, przedmiotw do rnych konstrukcji, budowli, maszyn itp. Zabawy te wymagaj czsto wspdziaania, organizacji pracy i trudu, co zblia je do potrzeb ycia spoecznego. 162.

3.1.2. Metody prowadzenia zaj wychowania fizycznego Metoda opowieci ruchowej Twrc tej metody jest J. G. Thulin.

Dziki niemu zostay pogodzone w sposb niezwykle szczliwy postulaty zaj ruchowych z moliwociami fizycznymi i wiatem fantazji dziecka. Metoda opowieci ruchowej polega na tym, e nauczyciel, przez odpowiedni dobr tematu wymylonego przez siebie opowiadania, dziaa na wyobrani dziecka, skaniajc je do odtwarzania ruchem treci opowiadania, przedstawiania czynnoci ludzi dorosych, sposobw poruszania si zwierzt, ptakw, rnych sytuacji, zdarze itp. Metoda opowieci ruchowej sprzyja rozwojowi fantazji, ktra w yciu dziecka odgrywa dominujc rol:fantazja bowiem moe pobudzi i utrzyma dziecko w ruchu, wywoa przerne obrazy:sprawia, e dziecko bawic si raz jest ptakiem, raz psem, a jeszcze innym razem kierouocg pocigi, samochodu, pojazdu kosmicznego itp. Metoda opowieci ruchowej wymaga jednak od nauczyciela dobrego, starannego przygotowania i zrozumienia, e stosowane opowiadanie w czasie trwania zaj jest tylko rodkiem do odtworzenia przez dzieci odpowiedniego ruchu. Ukad opowiadania musi zatem opiera si na zasadach wszechstronnoci ruchu, stopniowania wysiku i zmiennoci pracy miniowej. A oto przykadowe tematy opowieci zaczerpnite z ksiki J. G. Thulina Gimndstgb maych dzieci*:Ja i Magosia szukaj domku Baby Jagi. Mj ojciec od rond pnrdcauje w polu. Wycieczk do asa. Na wiosn. Zabcuc auIndian. W zimie. Zabaua u stradkuc. Mona te zaproponowa inn tematyk:Bolej:i Lalek na udkacjdch. Zwiedzamy 200. Zwiedzamy Akademi Wychowania Fizycznego. Na budowie. Jeden dzie z gcid Smurju itp. Jeeli w czasie opowieci ruchowej nauczyciel stosuje pokaz, jak ruch ma by wykonany, wwczas przemienia metod twrcz w odtwrcz, naladowcz. W metodzie twrczej naleaoby raczej stwarza sytuacje, a ich rozwizywanie pozostawi inwencji twrczej dzieci. kiewicz) . Krakw 1931:s.80-92. 163.

Metoda gimnastyki twrczej (ekspresyjnej) R. LabanaMetoda gimnastyki twrczej R. Uabana spopularyzowana zostaa na gruncie polskim przez W. Gniewkowskiego. Metoda ta, nazywana take metod improwizacji ruchowej, daje nauczycielowi du swoboda wyboru zada ruchowych. Przy prowadzeniu zaj t melod trzeba dzieciom wyjani co maj robi. Nlatomiast, jak robi", to bdzie wynikao z inwencji twrczej wiczcych, ich pomysowoci, fantazji, dowiadcze ruchowych. Pokaz nauczyciela na zajciach prowadzonych t metod staje-si zbdny, schodzi na dalszy plan. W metodzie tej posugujemy si rnymi formami ruchu, takimi jak:odkrywanie, naladownie, inscenizacja, pantomima, gimunastykawykorzystujca ruch naturalny, wiczenia muzyczna-ruchowe, taniec, opowie ruchow, sceny dramatyczne, batalistyczne itp. W zalenoci od poziomu przygotowania nauczyciela metoda ta moe by stosowana na zajciach z dziemi w formie:fragmentw zaj trwajcych od 5 do 7 minut, wicze przy muzyce (lub bez niej) , wypeniajcych cay czas zaj obowizkowych, wicze z uyciem przyborw, przyrzdw.

Metoda ruchowej ekspresji twrczej oparta jest na 16 tematach generalnych, z ktrych kady uwzgldnia inny charakter ruchu, bd rnorodne kombinacje czynnoci. Proponujemy stosowanie na zajciach ruchowych tematw I-V. Korzystajc z materiaw publikowanych przez W. Gniewkowskiego podajemy przykady tematw przydatnych dla dzieci grup starszych:'Wyczucie wasnego ciaa. Przy realizacji tego tematu dzieci poznaj w toku dziaania moliwoci wasnego ciaa w zakresie obszernoci ruchw jako instrumentu zdolnego do wykonywania ruchw we wszystkich staw ach, ruchw obszernych oraz ruchw precyzyjnych. Wiedza i wiadomo o moliwociach wasnego ciaa powinna zachci dzieci do samodoskonalenia w rnych zakresach usprawnienia, np:ruch globalny:bieg, ewaow anie, obroty, przewroty:ruch skoncentrowany w dolnych partiach ciaa:tupanie, chd na palcach, sptane nogi u mcrszu:ruch skoncentrowany w grnych partiach ciaa:rzut, 164. chwyt, klaskanie, uderzania, skrcanie, pQumie, ruchy fantazyjne rk:ruchy gowy i tuowia:potakiwanie, zaprzeczanie, pisanie liter gouqgruchy zamykajce i otwierajce ciao:zajmowanie maej i duej przestrzeni, obejmow anie, odpychanie, przyjmowanie pozycji otwartych i zamknitych, ruchy lekkie i szybkie:strzepgudnie kropli deszczu, pukanie do drzwi, ciche podskoki na palcach, unik przed uderzeniem:-falowanie uodg, gaskanie. Wyczucie przestrzeni. Podkrelamy tu momenty sprzyjajce poznaniu przestrzeni przez ruchy lokomocyjne bd czynunoci:zynmoci wy konywane na niskim poziomie:zwijanie i rozwijanie ciaa w leeniu, pezanie, toczenie ciaa, czworakowanie, przewroty, powolne ruchy'otqczynnoci wykonywane na rednim poziomie:bieg w.po, chyleniu ze zmian kierunku, Rdotmie szgboucd, bieg w przechyleniu:czynnoci wykonywane na poziomie wysokim i niskim:skok w gr do przysiadu, skoki fantazyjne i lgdouunie w niskich pozycjach. Wyczucie ciaru ciaa (siy) . Ruchy nawizujce do tego tematu maj charakter wyrazisty, przejawiaj si w mocnych, chwytach, podnoszeniu, zginaniu. Ruchom silnym przeciwstawiamy ruchy lekkie, delikatne, niezdecydowane:ruchy mocne i szybkie:nagy wyskok, niespodziewany atak z gry w d, ywioowe skoki radoci:ruchy zwinune i wolne:pchanie, skrcanie, podnoszenie:ruc\y lekkie i szybkie:falujcy krok, poruszanie si balet WICU. Doskonalenie pynnoci ruchu. W temacie tym wystpuj gwnie ruchy lokomocyjne. Zesp ruchw moe by jednoczesny-lub stopniowy, wykonywany przez rne czci ciaa, ktre nadaj mu kierunek:w gr, w d, do tyu, w bok. Droga ruchu moe by krtka lub'celowo komplikowana i wyduona. Ruch moe by swobodny, wolny, skrpowany, hamowany, gaszony. Akcji ruchowej towarzysz:nastrj zabawy, klaskanie, instrumenty perkusyjne, muzyka z tamy lub pyty, np:165.

zmiana kierunku posuwania si w zalenoci od sytuacji:slalom, z kwiatka na kwiatek, podchodzerMe dzikiego zwierzcia, zmiana kierunku ruchu za okrelon czci ciaa:bieg za okciem, zwinit pici, gow, zgitym kolanem, poaanym do przodu itp.:zilustrowanie ciaem i koczynami linii melodycznej, gra d, lewo, prawo, tony wysokie, niskie, porednie, zwalniane, przyspieszone, akcentowanie, przyciszanie itp. Ksztatowanie umiejtnoci wspdziaania z prtnerem'lub grup. Akcje ruchowe przy wsppracy z partnerem lub grup'wymagaj podzielnoci uwagi, dostosowania si do jego zachowania. W tym sensie ograniczaj swobod wasnego dziaania. Najistotniejsze w tego rodzaju akcjach jest pilne obserwowanie partnera, szybkie reagowanie a jego ruchy. Temat ten szczeglnie nadaje si do zaj w grupach dzieci 5-, -letnich. Aeby przybliy metod gimnastyki twrczej i moliwo jej realizacji w praktyce, podaje si przykadowy zestaw zada tej gimnastyki.

Zestaw zaj gimnastyki twrczej R. I-abana Grupa wiczca:Dzieci 6-letnie. Miejsce wicze:Sala zabaw. Przybory:Jedna pieczka na dwoje dzieci. P o m o c e:Magnetofon, bbenek. Rodzaj wiczenia Tre, organizacja i sposb wykonania wiczenia wiczenie orientacyjna-porzdkowe. Dzieci wbiegaj na sal wicze w rozsypce, poruszaj si wawo kade w swoj stron, a na sygna nauczyciela przyjmuj umwion pozycj _i trwaj chwil w bezruchu. Zabawa oywiajca. Swobodne bieganie w dowolnych kierunkach z obrotami i podskokami z towarzyszeniem ywej muzyki, a na przerw w muzyce pikny ukon (kade dziecko wykonuje go inaczej) i pozostaje chwil w bezruchu w tym ukonie, a muzyka znw zacznie gra. wiczenie wyczucia przestrzeni. Z rozbiegu wyskok w gr z dotkniciem dojrzaej gmszki na wysokiej gazi. wiczenie pynnoci ruchw w napiciu i rozlunieniu. Rytmiczne i mocne pociganie za sznur wielkiego dzwonu, aby go rozhuta. wiczenie wyczucia przestrzeni. Z rnych pozycji wyjciowych rozciganie caego ciaa jak najszerzej i jak najwyej. wiczenie wyczucia wasnego ciaa. Zwijanie ciaa w jak najmuniejszy kbek i rozwijanie go a do wspicia z podskokami, po czym znw ZW 81118. 'wiczenie wyczucia wasnego, ciaa. W rnych pozycjach wyjciowych z towarzyszeniem wesoej muzyki:tacz same rce, tacz same nogi, taczy cae ciao. Wsppraca z partnerem. W dwjkach:, jedynka"jest zuclongm drzeuemz rozpostartymi gaziami a "dwjka"bawi si przy tym drenie:przeskoki, przeplatanie si midzy gaziami, przerzucanie ciaa przez pie drzeua itp. Wsppraca z partnerem. W dwjkach naprzeciwko siebie, pieczka ley porodku:na sygna nauczycielki kade dziecko stara si prowadzi pik nog w dowolnym kierunku, a partner stara si mu j odebra nog itd. Wyczucie czasu. Dzieci poruszaj si w narzuconym przez nauczyciela rytmie (rytm zmienia si po pewnym czasie) . Zakoczenie. Parami, w rytmie marsza wyjcie z sali z chralnym, dzikujemy, dzikujemy"wypowiadanym w rytmie. raca szkolna (Schulwerk) K. OrlfaK. Orff wyszed z zaoenia, i kultur fizyczn dziecka naley rozwija w cisej korelacji z kultur rytmiczna-muzyczn oraz z kultur sowa. Dlatego nawizuje on do tradycyjnych, zanikajcych we wspczesnoci form zabaw, 'wicze, tacw, muzyki, porzekade, legend, bani, poezji i prozy itp. Te wanie gince formy ruchowo-muzyczna-sownych zainteresowa dzieci znalazy si u podstaw nowej metody, ktrej gwnym celem i zadaniem jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twrczej. Zwaszcza powizanie muzyki z ruchem stanowi bardzo charakterystyczny rys omawianej metody. Jak twierdzi Orff. Jedno muzyki i ruchu w pojciu dziecka jest nal 67.

turalnym zjawiskiem i fakt ten da mi klucz do mojej pracy pedaZOlC/08) . Szeroko rozbudowany i wci otwarty repertuar wicze i zabaw daje okazj do rozwijania swych zadatkw zarwno dzieciom wysoko uzdolnionym, jak i zaniedbanym, ktre maj okazj wyrwna swe braki. Zarwno muzyka, jak i ruch oraz ywe sowo przenikaj si wzajemnie, przy czym w konkretnych wiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementw, gdy inne speniaj rol towarzyszc lub podrzdn. Muzyka Poczynajc od najprostszych formi rytmu i taktu dzieci zapoznaj si stopniowo z coraz bogatszymi strukturami skali dwikw, melodii i tonacji, gwnie za pomoc instrumentw perkusyjnych. Praca z instrumentami ma charakter indywidualny oraz prowadzona jest w mniejszych i wikszych grupach. Dzieci muzykuj, tworz mae zespoy lub cae orkiestry perkusyjne. Zdolniejsze dzieci same dyryguj, a w szystko to powizane jest w sposb mniej lub bardziej znaczcy z ruchem. Z kolei dzieci zapoznaj si z rnymi utworami muzycznymi za porednictwem rodkw mechanicznych (tama magnetofonowa, pyta) lub muzyki ywej. W ten sposb stopniowo poznaj rne struktury jedno-i dwuczciowe, tonacje oraz zasady tworzenia melodii i techniki akompaniowania. Przykady zaj:1. Dzieci piewaj krtki tekst pocztkowo wedug melodii podanej przez nauczyciela a nastpnie wg wasnej kompozycji, 110 Idzie Grze przez nie, norek piasku niesie@przez dziurk piusek ciuurkiemsypie si za Grzesiem. Cz dzieci moe naladowa niesienie worka. 2. Dzieci na rozdanych instrumentach perkusyjnych akcentuj mocn cz taktu granej melodii. *etrurn', , ', cj, . 3. Parami, w siadzie rozkrocznym, dzieci na mocn cz taktu tocz do siebie pik. 168. 4. Na akcent muzycznyniem do koca taktu. y, (zmiana pozycji z wytrzyma. Ruch Niepohamowana ruchliwo dzieci oraz tendencja do wyraania si za pomoc ruchu jest w nieadzie OrUa w rny sposb podporzdkowana okrelonym zadaniom ruchowym manifestuj cymsi w gestach, mimice i zadaniach docelowych. Chodzi tu gwnie o poznanie przez dziecko swoich moliwoci ruchowych, wyczucie stosunkw przestrzennych, czasowych oraz wdraanie do wsppracy w grupie. Uele te i zadania osiga si przez indywidualnie i grupowe eksperymentowanie, odkrywanie oraz przez stawianie otwartych zada ruchowych, ktre dajc dziecku duy, margines swobody, pozwalaj mi rozwija to, co osobiste, oryginalne i niepowtarzalne. Szczegln form twrczoci jest improwizacja ruchowa wymagajca fantazji i kultury ruchu, zrytmizowaniai pynnoci ruchu a jednoczenie jest podporzdkowana jekiemugeneralnemu zadaniu, np.odtwarzaniu ruchem wysokoci dwikw granej mielodii lub podawanego rytmu, np.u zcbcuiemodych piesku, budzcej si do ycic wiosny. Punktem wyjcia s przykady z wasnego otoczenia, wasnych obserwacji i przey, ilustracja ruchowa prostych opowieci, prba ilustracji ru-, chowej prostych rytmw i relodii. Przykady zaj. 1. Z lin czy skakanek dzieci ukadaj rne rysunki (figury geometryczne, litery, esy-floresy itp) a nastpnie kade z nich odtwarza swj rysunek ruchem caego ciaa lub tylko czci ciaa:nog, rk, gow itp. 2. Na pododze le rozrzucone kwadraty lub krki w ciemtnymi jasnym kolorze. W czasie syszanych niskich dwikw dzieci poruszaj si dowolnie na ciemnych kwadratach (krkach) w pozycjach niskich, za gdy usysz wysokie dwiki

zmieniaj natychmiast krki na jasne i znw poruszaj si na nich starajc si czyni to w pozycji wysokiej. 3. Kade dziecko m gazet:wymachy szerokie i dowolne gazet w rne strony, wysoko i nisko:przedrze gazet na p i pol 69.

doy pod obie stopy, a nastpnie powoli posuwa si dugimi krokami tak, aby gazety nie wymkny si spod stp. 4. Dowolne posuwanie si do przodu (do tyu) zmieniajc pozycj z niskiej na wysok i odwrotnie. Sowo Estetyka sowa, wyrazisto mowy ludzkiej zmierza do wyeliminowania z zaj wychowania fizycznego wrzaskw, krzykw i niechlujstwa w sposobie wyraania si. Te niepodane elementy demobilizuj zesp, dezorganizuj zajcia i obniaj poziom kultury. Estetyczne formy mowy, inspirowane przez same dzieci oraz nauczyciela, znajduj zastosowanie w wyliczankach, przysowiach, porzekadach, wierszykach, opowieciach, piosenkach itp.7 zieci wyszukuj odpowiednie sowa do rymw lub rymy do sw. Sowo jest wanym elementem w rozwoju intelektualnym, odczuwaniu pikna, wzbogaca swobod i celowo ruchu, gestu, scen wizualnych, tote znalazo ono godne miejsce w doborze rodkw w metodzie K. Orffa. lPrzykady zaj:1. wiczcy wystukuj na instrumencie perkusyjnym rytm do sw:. mam ko-ni-ki mampa-s ci je sam. Ha-ta ba-ba no-gu-to to-gu-fa to-gu-ta. Wsu-dzi-to qa do bu-ta, do hu-ta hej? 2. Nauczyciel podaje rytm na instrumencie perkusyjnym, a dzieci dobieraj do niego sowa, np:nazwy kwiatw, imiona, krtkie teksty itp:. Zvs nio-ro-den. Ku-ne-gu-da. 170. O-to tok sie-Ja mak. 3. Wyliczanki, np:Entliczki, pemliczki, czerwone gauziczki, na kogo wypadnie, na tego bc PWk zapak, dwa kije, kto si nie schowa, ten kryje. 4. Wierszyk do marszu:Co za haas, co za krzyki, maszeruj onierzyki, raz, dud, trzy, cztery, raz, dud, trzy Byli u Gdyni, s u Warszawie ca Polsk rzejdq pranie raz, dud, trzy, cztery ma, dwu, trag. Gdy dzieci naucz si wierszyka, maszeruj parami z towarzyszeniem instrumentw perkusyjnych. 5.Zabaw a-inscenizacja wierszyka:. Sowa wiersza Organizacja i opis ruchu Ach ten mi, bury mi czemu tak mruczy dzi? Nie chtce nas necie zna schowa nos, uoli spa. Dzieci ustawione parami naprzeciwko siebie, pochylaj si ku sobie, opuszczaj gowy s se*e, *cz. Hop, hop - podryguje i pod boczki si ujmuje.. Hop! Hop!-heje ha! taczy misio, ty i ja. Dzieci podskakuj w miejscu obun i obracaj si z rkami na biodrach. To sanno w drdgstron, a na kocu przytupuj trzy razy (na, ty i ja') .

'Niektre teksty zapoyczone s z ksieczki Jary Berdychowej J (mo, tato wiczcie ze mn. Warszawa 1972. Sport i Twyslyka. Metoda K. Orffa moe by stosowana oprcz krtkich fragmentw zaj rwnie w jednostkach metodycznych tj.w zestawach wicze ruchowych dla dzieci 5-, -letnich. Przykad takich. zaj podajemy niej. Czas trwania zaj wynosi 25-30 min. Zestaw zaj ruchowych prowadzonych metod K. Orffa Grupa wiczca:Dzieci 6-letnie. Miejsce wicze:Sala zabaw. Przybory:Szarfy, krki, obrcze. P o m o c e:Magnetofon, instrumenty perkusyjne. .171.

Rodzaj wiczenia Tre, organizacja i sposb wykonania wicze wiczenie orientacyjna-porzdkowe i rytmizujce. Dzieci wchodz rzdem z muzyk i miaszerujpo obwodzie koa zaznaczajc tupniciem kad mocn cz taktu?, po czym rytm zmienia si na?i wwczas zaznaczaj klaniciem kad mocn cz taktu. Podskoki i bieg w rytmie. Zdjcie szarfy, uoenie jej w kko na pododze, wskakiwanie do rodka kka i wyskakiwanie na zewntrz, a na sygna niauczycielkichwyt szarfy i bieg rytmiczny wymachujc ni nad gow (powtrzy ten cykl kilkakrotnie). lmprowizacja ruchowa. Naoenie szarf i naladowanie ruchu samochodw, rowerw i innych pojazdw:ale co si zepsuo, trzeba wysi i napranie (napompowa, przykrci, dola benzyny itp) i pojecha dolej. wiczenie naladowcze. Raladowanie spadajcej i podskakujcej piki (coraz nisze podskoki i toczenie ciaa). wiczenia w rozpoznawaniu wysokoci dwikw. Rozrzucone krki ciemne i jasne, 2 razy wicej ni dzieci. Gdy nauczycielka uderza w instrumenty perkusyjne o wysokich rejestrach dwiku, dzieci chwytaj jasne krki i tacz wysoko, a gdy instrumenty rozbrzmiewaj niskimi dwikami, dzieci szybko zmieniaj krki na ciemne i okraj je dowolnie w niskiej pozycji, np.na czw arakach. wiczenia zwinnoci. Toczenie obrczy w rnym kierunku i prba przejcia przez toczc si obrcz. lmprowizacja ruchowa. Improwizacja ruchowa z obrcz. Co mon zrobi z tym przyborem? (przy czym dzieci mog si czy w dwjki, trjki itp) . wiczenie rytmiczne. Dzieci ustawiaj si w 4 kka wg koloru szarf. W kadym kku jedno dziecko z instrumentem perkusyjnym nadaje rytm 3 lub?, a 44 dzieci kolejno przybieraj pozycj siadu skrzynego na mocn cz taktu. Zabawa rytmiczna Zegary. Zabawa Zegary. Nauczycielka (lub dzieci) recytuj:Mamy au domu zegcrgtylko bg rum tgkcg, tykitaki, tyki, taki tyki-taki, uki, uki. Dzieci w lunej gromadzie, w siadzie skrzy nymuderzaj rytmicznie kocami palcw o podog 8 razy, a nastpnie skonami bocznymi w jedn i drug stron (na tyki-taki) naladuj ruch udhadc zegara. Zakoczenie.

Ustawienie si w pary i marsz wok sali z wymachiw aniem szarf nad gow. Gimnastyka rytmiczna A, i M. Kniessw Metoda ta jest mao znana w naszymi kraju. Prezentowali j nam w 1979 r. A i M. Kniessowie z Hanoweru w Gdasku, a w 1987 r.ich najzdolniejsi uczniowie i wsppracownicy w Warszawie i w Katowicach. Jest to rodzaj gimnastyki twrczej, utanecznionej, polegajcej na poszukiwaniu coraz to nowych form ruchu sprzonego z rytmem, muzyk, przy czym stosuje si w niej nietypowe przybory. Eksponuje si w niej naturalne formy ruchowe z wyczeniem baletu i technik sportowych, chcia moe by stosowana ich interpretacja w formach tanecznarytmicznych. W trakcie wicze spotykamy wiele improwizacji z przyboremt lub be niego, oswajania si z przyborem, manipulowania nim. Jednak gwny tok zaj polega na naladownictwie ruchw prowadzcego, ktry nie tylko demonstruje rach, ale jest rwnie wspwiczcym:jest czsto osob wiodc, ale w miar zaawansowania ruchowego grupy pozostawia jej wiele swobody. Przybory Kniessw, maj t zalet, i mog by stosowane rwnie jako instrumenty perkusyjne (bijak obustronny, dzwoneczki, grzechotka, uski orzecha kokosowego itp. ) .Autorzy metody bardzo ograniczaj mwienie w czasie zaj. To, co nauczyciel chce wdroy, demonstruje wzbogacajc to muzyk, instrumentem perkusyjnym i przyborami, ktre s barwne, atrakcyjne i proste.

W zaoonej przez lniessw szkole pod nazw "Studio-Bewegung-Rhytmik"w Hanowerze wypracowano i wprowadzono do praktyki nastpujce zasady:wiczy zawsze z radoci:aktywizowa dzieci i modzie oraz pogbia ich motywacj do wicze przez atrakcyjne formy ruchu:zabaw, taniec, improwizacj ruchow oraz wiczenia z przyboremcrozwija poczucie rytmu oraz doskonali koordynacj nerwowo-ruchow:bazowa na ruchu naturalnym:nieustannie poszukiwa nowych form i rodzajw ruchu przez eksperymentowanie rodkami akustycznymi, ruchowymi i wzrokowymi:posugiwa si rytmem i muzyk, ktre s bardzo wanym i silnym impulsem dla ruchu (zachodzi tu zjawisko, sprzenia zwrotnego wspomnianych trzech czynnikw) :stosowa estetyczne, barwne przybory do wicze, ktre s staym atrybutem metody i-podobnie jak demonstrowanie ruchu-muzyka i instrumenty perkusyjne pobudzaj i wywouj akcj e ruchowe:-przeplata demonstrowanie ruchu przez nauczyciela improwizacj ruchow oraz zadaniami otwartymi, rozwizywanymi przez dziec. w saniu rytmiczne uderzania bijakami o siebie z towarzyszeniem muzyki lub bbenka, nastpnie na mocny akcent bbenka-ruchy kucia w bok praw (lew) rk na przemian:w rytmicznym biegu obroty, podskoki z obszernymi ruchami z przyborami, zakrelanie w przestrzeni k, linii falistych, spirali:w dowolnej pozycji ciche i gone akcentowanie przyborami uderzanymi o siebie w podanym rytmie, a nastpnie uderzenia o podog z wysokim unoszeniem prawej (lewej) rki-na prze 1111811 w podanym rytmie uderzenia przyborem (amij o pier, palce ng, w kolano wzniesionej nogi prawej (lewejgchd, a nastpnie bieg za nauczycielem z podskokami, obrotami:w miejscu rzut przyboru wzwy oraz prba chwycenia go oburcz (jednorcz) :w miejscu w podanym rytmie uderzenia przyborami o siebie:przed sob, nad sob, za sob, sigajc daleko w bok w prawo i w lewo:toczenie bijaka i przeskakiwanie przez toczcy si przybr:rzuty bijakiem na odlego, po czym toczenie go z powrotem za pomoc drugiego bijaka itp.:improwizacja ruchowa bez.

y (lew) nog, po czym zadawanie nim ciosw (tak jak w walce na szpady) w przd, w bok, w gr, w miejscu, w chodzie i w bienaobwodzie koa:grzechotanie przed sob, nad sob, a nastpnie bieg do rodka koa z grzechotk wycignit

do przodu i wolne cofanie si z grzechotaniem:bieg z obrotami i podskokami, po czym uoenie grzechotki. na podou i okranie jej z dotykaniem palcem prawej (lewej) rki:improwizaja ruchowa z grzechotk bez muzyki, a pniej z muzyk wiczenia z szarfami oswojenie dzieci z przyborem (dowolna maniuplacja szarfami) oraz najrozmaitsze wznosy, wymachy, podrzuty itp.w-miejscu, w chodzie i w biegu:w miejscu ruchy koowe ramion z szarfami, wymachy w'gr i w d, to sanno w lekkim biegu:w jednym rku szarfa imituje koski ogon a w drugim bat:konik niecierpliwi si, grzebie nk, poganiany batem biegnie kusem, cwaem, a nastpnie zwalma bieg i staja:dowolnie rzuty szarf w dal, a nastpnie w ustawieniu w szeregu:kto dalej rzuci? w podanym rytmie marsz z tworzeniem wielkiego koa, w rodku ktrego znajduje si nauczycielka:przyblianie si wszystkich wiczcych do rodka koa i oddalanie si (cay czas manipuluj c szarfami) :improwizacja ruchowa z szarfami, pocztkowo bez muzyki, a nastpnie z muzyk (lub instrumientem perkusyjnym) . wiczenia z dzwoneczkami (zaoonymi na przegubie rki i nogi) w saniu energiczne wyrzuty ramion w gr, a nastpnie powolne opuszczanie z potrzsaniemi rkami:szybkie, raptowne ruchy uderzenia w rnych kierunkach, kopnicia, potrzsania, a potemi walnie wznosy ramion v gr i opuszczanie:skony tuowia z ramioniamu wzniesionymi w gr, w bok, 176. skrty wykonywane samymi rkami, pniej samymi nogami, a w kocu caym ciaem:w przysiadzie uderzanie domi o podog, po czym wolne prostowanie ciaa i bieg w miejscu z potrzsaniem ramionami:, zmywanie"ciaa z gry w d, mydlenie ciaa i znw zmywanie i potrzsanie rkami, nogami:podskoki i cikie stpanie na przemian z delikatnymi ruchami ramion i ng:chd na czworakach:w dwjkach imitowanie walki bokserskiej, a nastpnie wolne podchodzenie do siebie i cofanie si.

3.2. Odtwrcze metody prowadzenia zaj WF 3.2.1. Zabawy naladowcze Zabawy te polegaj gwnie na naladowaniu czyich ruchw, rap. Mycie lustra. Rb tak-nie rb tak. Cie. Koniki u zaprzgu, dbg i bocian. Zajczki u kapucie. Pajk i muchy. Balonik. Jak z tych przykadw wynika, naladowanie ruchw nie odbywa si jedynie na zasadzie pokazu jakiego ruchu czy czynnoci wykonywanej przez partnera, nauczyciela lub grup, lecz take zachowanego w pamici obrazu ruchu zwierzt, ludzi lub przedmiotw martwych.

3.2.2. Metoda zabawowa-naladowcza Metoda ta zostaa opracowana przez Szwedk Elm Falk, nauczycielk szkoy powszechnej w Sztokholmie, a rozwinita przez T. G. Thulma. Metoda zabawowa-naladowcza jest zbliona do poprzedniej, opiera si na podobnych zasadach. Dziecko ilu s fru j e ru e hem (naladuje) znane mu z dowiadczenia proste czynnoci ludzi i zwierzt, prac maszyn oraz zjawiska przyrody.

Zasadniczym warunkiem prawidowego wykonania ruchu jest istnienie jego obrazu w wiadomoci dziecka. W tej metodzie wykorzystujemy pami ruchow dzieci w wyniku bezporedniej obserwacji lub wyobraenia wywoane przez. 12-Wychowanie fizyczne. 177.

nauczyciela za pomoc takich treci, ktre nawizuj do przey dzieci. Ruchy dziecka nie musz by dokadnym i cisym odtwarzaniem zaobserwowanych czynnioci Naley w tym wypadku da pewien margines swobody dzieciom, pobudza ich fantazj i inicjatyw. Nie mona jednak pozwoli na wykonywanie ruchw niezgodnych z zasadami bezpieczestwa lub zaleceniami fizjologiczna-higienicznymi. Std zachodzi potrzeba objaniania ruchw przez prowadzcego i poprawiania wiczcych. Objanianie ruchu powinno by krtkie, zrozumiae, obrazowe i dostosowane do poziomu dzieci. Dobr obrazw wyzwalajcych u dzieci wyobrani, a w lad za nim dziaanie ruchowe-nie moe by, przypadkowy, lecz logicznie uporzdkowany, ustawiony na konkretny cel. Osignicie zamierzonego celu w zajciach prowadzonych metod zabawowanaladowcz zaley w duym stopniu od przyjcia poprawnej pozycji wyjciowej. Dla lepszego zrozumienia istoy metody zabawowa-naladowczej podajemy kilka przykadw wicze: lot ptakw-leci nwg ptaszek i duy ptak. Dzicio kuje u drzewo. Piowanie drzewa. Jazd motorem, samochodem i rowerem. Zbieranie jagd, grzybne, szyszek. Wchtodzenie po schtodach.

3.2.3. Metoda bezporedniej celowoci ruchu (zadaniowa). Twrc metody bezporedniej celowoci ruchu by R. Czyewski. Metoda ta jest form prze j ci ow od wicze stosowanych w formie ruchw naladowcza-zabawowych do zad a wykonywanych wedug pewnych prawide. Metoda gimnastyczna bezporedniej celowoci ruchu polega na wyrozumowanym zestawieniu odpowiednio dobranej pozycji wyjciowej z przemylanym przebiegiem ruchu wykonywanym czsto z uyciem przyborw'pomocniczych: pik, krkiem, szarf, obrcz itp. Repertuar zada obejmuje ruchy proste, atwo zrozumiae, nie wymagajce dugich wyjanie. S to ruchy tak przemylane, e niejako wymuszaj na wykonawcy projekto. 178. wany przebieg ruchu i efekt zadania. Zadanie ma w swoim zaoeniu dwie warstwy: praktyczn zwizan z wykonaniem okrelonej czynnoci, oraz higieniczna-fizjologiczn ukierunkowan na doskonalenie strony funkcjonalnej oraganizmudziecka. Wspomniane zadania dzieci wykonuj wielokrotnie dla osignicia doskonaoci. Tym samym zadanie w toku powtarzania staje si wiczeniem. Dla ilustracji metody podajemy kilka przykadw zada wedug koncepcji R. Czyewskiego: I Klk podparty: Poka rk sufit. 2. Siad skrzyny: Poka rk cian za sob. 3. Siad rozkroczny na awce: Prze pik z lewej na praw stron. 4.

Stanie jednon, druga noga wzniesiona i zgita w kolanie: Po na niej woreczek i stj 6 s starajc si aby woreczek nie spad na ziemi. 5. Chwy woreczek palcami stopy i rzu w przd lub w gr. 6. Leenie tyem: Po woreczek stopami za gow. W metodzie zadaniowej istotne jest powtarzanie tego samego ruchu w celu przyswojenia okrelonej czynnoci. Dlatego podobne zestawy zada powinnimy powtarza dla opanowania przebiegu ruchu przez dzieci.

3.2.4. Metoda cisa Metoda cisa jest najstarsz metod stosowan w wychowaniu fizycznym dzieci, modziey i dorosych. Ostatnio w wietle wielu prac naukowo-metodycznych, artykuw w prasie fachowej, zostaa ona uznana za niewaciw, zwaszcza dla dzieci przedszkolnych, albowiem nie odpowiada waciowociom psychofizycznym i motorycznym dzieci tego'okresu. Metoda cisa polega na ruchu odwzorowanym z pokazu lub wykonywanym na podstawie sownego u j ci a ruchu. Cwicaenia wykonywane s jednakowo przez wszystkich wiczcych na komend lub w podanym rytmie (np.liczenie, klaskanie, rytm podawany za pomoc instrumentw perkusyjnych lub muzyki) . Prowadzcy zazwyczaj organizuje zajcia w stereotypowych kolumnach (dwjko 179.

wet, szachowej) , unika lunych, swobodnych ustawie, komend ruje grup, wymaga dokadnoci wykonywanego ruchu. Wszystko to razem stwarza sytuacj dyscypliny, podporzdkowania si prowadzcemu, trzyma w napiciu wadze psychiczne i umysowe wiczcych, nie sprzyja wytworzeniu waciwej atmosfery radoci i swobody ruchowego wyycia si. Wiele zarzutw wysuwa si dzi w stosunku do tej metody, zwaszcza gdy spogldamy z punktu widzenia wspczesnej pedagogiki, zmierzajcej ku poszukiwaniu, tworzeniu, indywidualizacji, wyrabianiu samodzielnoci, samokontroli, samooceny. Mimo wszystko nie mona jej wyeliminowa z wychowania fizycznego dzieci i modziey. Jest ona niezbdna w pracy z dziemi starszych grup przedszkolnych, kiedy staramy si wytworzy u dziecka pewne stereotypy ruchowe, niezbdne dla opanowania okrelonych umiejtnoci czy te cech motorycznych, ktrych ksztatowanie jest konieczne ju w wieku przedszkolnym, np.wyuczenie rnego rodzaju ustawie, pozycji wyjcia'wych do wicze ksztatujcych, gimnastyki korekcyjnej, wicze rwnowanych (zwaszcza na przyrzdach) . (Metoda ta konieczna jest rwnie przy nauczaniu zwisw, skoku zwrotnego przez aweczk, przy wiczeniach zwinnociowych' (przewrt w przd, w ty) , rzutach, chwytach, kozowaniu pik, wiczeniach muzyczna-ruchowych, tacach, w opanowaniu techniki ruchu sportowego (pywanie, jazda na ywach, na nartach) . Wiele wicze speniajcych funkcj, korektywn, porzdkowa-dyscyplinujc bd ksztatujc ruch powinno by wykonywane prawidowo, wedug pokazu lub objanienia sownego. Chroni to przed niedbalstwem, a nawet niechlujstwem ruchowym, zapewnia waciwe ingerowanie nauczyciela dla osignicia zaoonych celw, uczy kultury ruchu i ksztatuje poczucie estetyki.

3.3. Metody i formy intensyfikujce zajcia wychowania fizycznego

Oprcz metod ukierunkowanych gwnie na nauczanie ruchu w sensie doskonalenia jakoci i iloci, stosuje si w procesie wychowania fizycznego metody intensyfikujce, a to celem lepszego, 180. wykorzystania czasu na ruch. Cel ten uzyskuje si mJn, przez zastosowanie nowoczesnych uj organizacyjnych, ktre uatrakcyjniaj zajcia, wzbudzaj zainteresowanie, pogbiaj i zachcaj do podejmowania przez dzieci intensywniejszego dziaania ruchowego. Metodami tymi i formami organizacyjnymi s:metoda stacyjna (obwd wiczebny) , metoda zada dodatkowych, tory przeszkd:cieki zdrowia, powizanie ruchu z muzyk i rytmem, wspzawodmctwo jako doping do intensywniejszego dziaania, praca w maych grupach.

3.3.1. Metoda stacyjna (obwodowa) Meloda stacyjna polega na tym, e na*pewnej przestrzeni za-. mknitej (np.sala gimnastyczna, korytarz itp) lub otwartej (np.ogrd przedszkolny, las, park itp) wyznacza si kilka punktw (stanowisk) , na ktrych znajduj si odpowiednie przybory lub przyrzdy. Zwykle usytuowane s one na obwodzie koa. Kade stanowisko nazwane jest stacj, a powinno by ich 6-12. Wszystkie razem rozmieszczone w ukadzie kolistym lub innym tworz obwd wiczebny. Grupa wiczcych jest podzielona na zespoy 2-3 osobowe, ktre zajmuj miejsca przy poszczeglnych stacjach. Rozpoczcie, zmiana stanowisk i zakoczenie wicze nastpuje na sygna nauczyciela. W cigu trw ajcych zaj kady zastp, a wic take kade dziecko przejdzie przez wszystkie stanowiska wykonujc na nich okrelone wiczenia z okrelon liczb powtrze lub w okrelonym czasie. W ten sposb dziecku przejdzie cay obwd wiczebny. Stosujc metod stacyjn naley pamita, e ze wzgldu na du intensywno wicze winno korzysta si'z niej w czci gwnej zaj. Liczba stacji i ich stopie trudnoci zaley w duej mierze od liczby dzieci, ich sprawnoci i umiejtnoci. Zadania na kadym stanowisku powinny by dokadnie omwione i pokazane. Dobr zada, na poszczeglnych stanowiskach winien mie charakter wicze oglnorozwolBl.

jowych, ktre zmierzaj do ksztatowania cech motorycznych, bd te doskonalenia nabytych ju stereotypw ruchowych. wiczenia na poszczeglnych stacjach powinny by znane, niezbyt trudne i nie wymagajce ochrony. W szkoach na etapie nauczania pocztkowego oraz w przedszkolach, gdzie zajcia'maj raczej charakter zabawy, wprowadzenie obwodu wiczebnego dostosowanego do wieku, sprawna-ci i rozwoju fizycznego dzieci moe sprzyja podnoszeniu stopnia intensywnoci zaj, rozwojowi cech motorycznych, eliminowaniu nudy i monotonii. Sprbujmy zastosowa w naszej pracy obwd wiczebny, biorc pod uwag warunki, w jakich bdziemy pracowa. Jeeli jest to moliwe, organizujemy obwd stacyjny w sali gimnastycznej, jeli nie-to w ogrdku przedszkolnym lub w terenie. A moe wszystkie sugerowane sytuacje uda nam si wykorzysta? Obwd wiczebny w sali wicze lub na korytarzu We wstpnej czci zaj nauczycielka przeprowadza rozgrzewk w postaci zabawy, gry oraz kilku wicze ksztatujcych, ktrych celem bdzie przygotowanie organizmu do czekajcego go wysiku. Nastpnie, w czci gwnej zaj, prowadzca korzysta z przygotowanego obwodu wiczebnego, omawia i demonstruje sposb wykonywania poszczeglnych wicze,

kolejno na wszystkich stacjach, po czym dzieli grup na 6 mniejszych zespow, ktre kieruje do poszczeglnych stacji. Opis stacji i wicze Stacja 1:Przejcie po aweczce z woreczkiem na gowie. Stacja 11:Przeskoki obun przez 3 piki lekarskie o masie I kg lece w odlegoci kroku dziecka. Stacja 111:Rzut pik o cian i chwyt odbitej piki. Stacja IV:Przejcie na czworakach w tunelu utworzonym z ukw (bramek) . Stacja V:Polizg (podciganie si) po aweczce za pomoc rk w leeniu przodem. Stacja VI:Chwytanie drobnych przedmiotw (kasztany, odzie, guziki, klocki plastikowe) palcami stopy lewej i prawej i przenoszenie na wyznaczone miejsce. 182. W czci kocowej zaj mona zastosowa wiczenia rytmiczne, wyprostne i rozluniajce. Obwd wiczebny w ogrodzie przedszkolnym. Opis stacji i wicze Stacja 1:Bieg slalomem midzy czterema chorgiewkami ustawionymi w odlegoci co dwa kroki, powrt marszem na swoj:Gil:jSCC. Stacja 11:Rzuty pik do kosza wykonywane w sposb dowalio Stacja 111:Pokonywanie przeszkd przekraczaniem i przepezaniem (przeszkody stanowi potki ustawione w odstpach) . Stacja IV:Dowolne skoki przez skakank. Stacja V:Wspinanie si na przeplotni przy pomocy rk i ng. Stacja VI:Skoki w dal z obrzea piaskownicy. Stacja WI Przewlekanie si przez szarf od dou w gr. Obwd wiczebny w terenie. Opis stacji i wicze Stacja 1:Przejcie po kadce lub lecej kodzie drzewa. Stacja UcPrzeskoki przez rw. Stacja 111:Przejcie pezaniem pod link rozcignit midzy drzewami, a nastpnie obejcie na czworakach jednego z drzew do ktrego przymocowana jest linka. Stacja IV:Bieg slalomem pomidzy krzew ami lub drzewami. Stacja V:W zwisie na gazi (wysoko dosina) podciganie ugitych kolan do klatki piersiowej. Stacja VI:Wyskok dosiny do wyznaczonego przedmiotu (zawieszona szarfa lub pika umieszczona w siatce) . Stacja VII:Swobodny bieg z grki i pod grk. Stacja VIII:Rzuty szyszkami lub kamieniami'na odlego.

3.3.2. Metoda zada dodatkowych Zdania dodatkowe stosuje si na tych zajciach wychowania fizycznego, w ktrych wystpuje oczekiwanie w kolejce na wykonanie zadania gwnego. Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia szczeglnie wtedy, gdy placwka dysponuje ma iloci przyrzdw i przyborw lub gdy zesp wiczcy jest bardzo liczny. Rola 183.

tych zada polega na podnoszeniu intensywnoci lekcji, likwidacji martwych punktw, zwikszaniu rnorodnoci wicze. W zajciach tradycyjnych dziecko po wykonaniu zadania gwnego, przydzielonego dla danego zespou, skazane jest na czekanie w kolejce siedzc lub stojc bezczynnie. Chcc zagospodarowa ten bierny czas oczekiwania, usun nud i bezczynno z zaj, mona dodatkowo wprowadzi 1-2 proste, atwe wiczenia nie wymagajce wikszej koncentracji i wysiku, ktre jednoczenie suy bd rozwojowi cech motorycznych. Pozwoli to rwnie wydatniej zwikszy intensywno oddziaywania rachu na organizm dziecka, uczyni zajcia bardziej atrakcyjne i efektywne oraz pozwoli dzieciom rozwija wasn inicjatyw i samodzielno w dziaaniu.

Przy doborze zada dodatkowych naley uwzgldnia wiczenia uruchamiajce te zespoy mini, ktre nie s obcione przy wykonywaniu zada gwnych. Zadania dodatkowe w sali wicze lub na korytarzu. Nr Rodzaj zadania Tre wiczenia 1. Gwne: Dodatkowe: Szybki bieg wok 3 rozstawionych chorgiewek. Rzuty woreczka oburcz w gr i chwyty. 2. Gwne: Dodatkowe: Przejcie po aweczce z przekraczaniem krkw. Utrzymanie laski na doni w rwnowadze. 3. Gwne: Dodatkowe: Przejcie na czworakach z toczeniem piki gow. Przeploty szarfy przez siebie z dou do gry. 4. Gwne: Dodatkowe: Rzuty jednorcz pieczk o cian i chwyt oburcz. Przeskoki dowolne przez skakank. 5. Gwne: Dodatkowe: Z przysiady przewrt w przd. Przejcie na czworakach na wyznaczonym odcinku. 6. Gwne: Dodatkowe: Kozowanie piki dookoa partnera. wiczenie stp-chd ggsieniccj. Uwaga. Prowadzenie zaj WF t@eio 4 wymaga od nauczyciela dobrego przemylenia i organizacji zaj, a od dzieci zdyscyplinowania, nie rozprzestrzeniania si po caej sali (placu wicze) i nie przeszkadzania sobie wzajeinunie. Zadania dodatkowe powinny by proste, znane i bezpieczne, nie wymagajce wikszej przestrzeni. Wykonywane s w bezporedmejbliskoci miejsca usytuowania zadania gwnego. Powinny one mie charakter rekreacyjny, tote nie bdziemy zwraca. uwagi na dokadno ruchu. Atrakcyjno zada dodatkowych nie powinna wpywa na zaburzenie porzdku wicze, ktry polega na tym, i kade dziecko w danym zespole wiczy te zadania dotd, a przyjdzie na nie kolej do wykonania zadania gwnego. Brak rozdzielnoci uwagi, tak charakterystyczny dla dzieci spra-. wia, i metoda ta jest trudna do zastosowania w praktyce z maymi dziemi, tote moe ona by adresowana tylko do starszych dzieci przedszkolnych i to pod warunkiem, i jest wiele miejsca do wicze, wystarczajca ilo przyborw i sprztu oraz zdyscyplinowany zesp wiczebny. Poza tym mietoda ta wymaga odpowiedniego przygotowania dzieci do tego rodzaju organizacji zaj WF. Korzyci z jej stosowania, w sensie lepszego wykorzystania czasu na wiczenia (ruch) , s bardzo znaczne.

3.3.3. Tory przeszkd i cieka zdrowia Tor przeszkd jest to taka metoda zaj wychowamta fizycznego, w ktrej wiczcy musi pokona pewn przestrze oraz ustawion na niej pewn liczb dowolnie dobranych przeszkd naturalnych lub wykonanych z przyrzdw czy przyborw. Tor przeszkd moe by ustawiony w sali gimnastycznej, korytarzu (jeli s odpowiednie warunki lokalowe) w ogrodzie przedszkolnym, boisku, w terenie otwartym (pole, ka, las) . Dugo toru przeszkd uzaleniona jest od wielkoci pomieszczenia, b (a otwartej przestrzeni nie powinna przekracza dla dzieci 5-i -letnich 100-120 m. Liczba przeszkd uzaleniona jest od trudnoci w ich pokonywaniu, tempa wicze i czasu ich trwania. Proponuje si stosowanie 6-10 przeszkd. Przeszkody, ktrych pokonanie wymaga od dziecka wysiku w-granicach jego moliwoci, musz by dzieckdznane, a wiczenia ju wczeniej opanowane. wiczcy rwnie powinien zna sposb pokonywania poszczeglnych przeszkd. Najlepiej przed rozpoczciem wicze zademonstrowa je na kadej przeszkodzie. Dzieci pokonuj cay tor, skadajcy si np.z 6185.

przeszkd bez przerwy, w okrelonej przez nauczyciela kolejnoci. Pokonywanie toru powtarza si kilka razy. Liczba powtrze obiegu caego toru zaley od jego dugoci, liczby przeszkd, stopnia ich trudnoci i liczby wiczcych. Prowadzenie zaj t metod ma wiele zalet, daje moliwo zestawienia atrakcyjnych ukadw wicze za pomoc prostych przyborw oraz wykorzystania terenu z jego naturalnymi przeszkodami. Tor rozwija sprawno motoryczn, a zwaszcza takie cechy jak:zwinmo, szybko i wytrzymao, wszechstronnie oddziaywuje na organizm dziecka, usprawnienie jego funkcji wegetatywnych, a ponadto ksztatuje postaw spoeczn dziecka wdraajc je do dyscypliny, wspzawodnictwa i przestrzegania zasady "czystej gry". Wszystkie wyej wymienione zalety toru przeszkd przemawiaj za stosowaniem go nie tylko w szkole, ale rwnie ju w starszych grupach dzieci w przedszkolu. Z idei toru przeszkd powstaa cieka zdrowia-s to trasy biegowe, na ktrych buduje si, urzdzenia do wicze. Dugo, ksztat cieki zdrowia, jej zabudowa uzalenione s od warunkw terenowych, bowiem charakter i uksztatowanie naturalnego terenu sugeruje rodzaj aktywnoci ruchowej i rozmieszczenie przyrzdw do wicze. A zatem mona budowa:cieki z wykorzystaniem gwnie naturalnych przeszkd terenowych, cieki w terenie naturalnym czciowo zmodyfikowanym, cieki w terenie skonstruowane wycznie przy uyciu sztucznego sprztu i urzdze. Dobr przyrzdw na ciece zdrowia powinien by taki, aby wykonywane na nich wiczenia oddziayway'na rne grupy mini i sprzyjay rozwijaniu podstawowych cech motoryki:szybkoci, siy, mocy (skocznoci) , zwinnoci, wytrzymaoci. Na trasie cieki zdrowia znajduj si tzw.punkty wiczebne, ktre rozmieszczone s w odstpach kilkunastu lub kilkudziesiciu me***w, w zalenoci od tego, jak dug dysponujemy tras. W miejscu startu umieszcza si du tablic informacyjn a w punktach wiczebnych-mae tarcze, na ktrych przedstawiony jest rodzaj wicze i sposb ich wykonywania, liczba powtrze oraz informacja na temat kierunku ruchu i sposobu pokonywania trasy (marszem, biegiem, podskokami) . cieki zdrowia mog by loka 186. Uzowane na boiskach szkolnych, przy stadionach sportowych, na placach osiedlowych, w parkach miejskich lub na innych otwartych terenach wypoczynkowych.

Gwn zalet cieki zdrowia jest moliwo indywidualnego programowania wicze, dostosowania ich do wasnych umiejtnoci ruchowych i wasnej wydolnoci fizycznej w rnym wieku. Dlatego te przedszkola powinny korzysta z pobliskich cieek zdrowia, a nawet z pomoc rodzicw budowa je na wasnym terenie. Zajcia na ciece zdrowia daj dzieciom wiele satysfakcji z wykonywanych zada ruchowych, stwarzaj okazy do samokontroli, samooceny i porwnywania swojej sprawnoci z rwnienikami. Prowadzone na powietrzu, s doskonaym czynnikiem uodpornienia, hartowania OTUIIZDIU. Tor przeszkd na sali gimnastycznej, zastpczej lub na korytarzu dla dzieci 5 i-letnich 1. Bieg do piki lekarskiej o masie I kg. 2. Okrenie lecej piki. 3. Bieg na czworakach do przeszkody (krzesa) . 4. Przejcie pod krzesem (pezanie) . 5. Bieg do obrczy, ustawienie jej pionowo, podtrzymanie jedn rk, przejcie przez jej rodek. 6. Przejcie po linii z przekraczaniem 5 przeszkd-duych klockw. 7. Przeskoki zawrotne przez aweczk gimnastyczn. 8. Trzy rzuty woreczkiem w gr i chwyt. 9.Bieg w linii prostej do mety. Tor przeszkd w ogrodzie przedszkolnym 1. Bieg slalomem na dystansie do 10 m midzy chorgiewkami ustawionymi co 2 m. 2.Rzut woreczkiem praw i lew rk do lecej obrczy. 3. Przeskok nad zawieszon lub trzyman link i przeczoganie si pod ni. 4. Przejcie 3-4 skokami z kamienic na kamie (uoone szarfy lub obrcze lece od siebie w odlegoci dugiego kroku szeciolatka) . 5. Przejcie krokiem miemiczgm po lince pooonej na ziemi. 187.

6. Przeskoki obun przez link z jednej strony na drug od jednego koca linki do drugiego i z powrotem. 7. Bieg tyem do mety oddalonej o 6 m. Tor przeszkd w terenie (las, zagajnik) Trzy przeskoki przez rw z jednej strony na drug. Bieg okoo 20 m. Przeskoki przez kilka krzakw. Pezanie po trawiastym terenie 5-6 m. Z rozbiegu dowolne przeskoki przez pnie citych drzew. Bieg z grki i pod grk. Bieg slalomem midzy drzewami. Z wyznaczonego miejsca trzy rzuty szyszkami do tarczy artel o pie drzewa. 9. Przejcie wyznaczonego odcinka na czworakach. 10. Przejcie przez lecy gaz. Il.

Swobodry bieg do meW. cieka zdrowia Mie j sce wicze:Naturalny zadrzewiony i trawiasty te. zagajnik, park. W terenie naley przygotowa kilka stanowisk-stacji. Kolejno zastpy wyruszaj na sygna co 2-3 minuty. Przybory i sprzt:Belki, pie drzewa, obrcz, brmka, kadka. Przykady zada:1. Marsz przeplatany biegiem-slalom midzy drzewami. 2. Przejcie po kadce, pniu, uoonych belkach. 3. Przeskok przez kadk, pie drzewa, rw czy inn przesz 9@4. Przejcie pod gaziami, obrcz, bramk. 5. Wyskok dosiny praw (lew) rk do gazi. 6. Chd, bieg na czworakach. 7.Rzut kijem (prtem) do celu (podobnie jak rzut oszczepenni) . 188.

3.3.4. Wizanie ruchu z muzyk i rytmem W zajciach ruchowych bardzo wan rol spenia akompaniament muzyczny. Pod wpywem muuzyki znikaj zwykle u wiczcych wewntrzne zahamowania, niepewno i niemiao, a wytwarza si nastrj aktywnego zainteresowania, atmosfera radoci i zadowolenia. Waciwie dobrana muzyka oddziauje emocjonalnie na wiczcych, wyzwala ruchy w stopniu o wiele silmejszymanieli gos, dodajc im dyniamiki, lekkoci. Spenia ona to zadanie w sposb idealny, wprowadza do zaj ruchowych nastrj pogody, radoci, a jednoczenie ad i dyscyplin-zastpuje komend. Zakoczenie lub rozpoczcie muzyki jest sygnaem do rozpoczcia lub zakoczenia wicze, co bardzo uatwia wiczcym wykonywanie ukadw wicze lub taca. Muzyka stwarza lepsz wiadomo ruchu, zarwno indywidualn, jak i zbiorow. Czsto jest ona treci, ktra inspiruje wiczcych do wyraania ruchem swoich wrae, przey i odczu. Muzyka wzmaga w czowieku poczucie pikna, wraliwo artystyczn i czsto pomaga w skupieniu uwagi i opanowaniu ruchw. Przy ksztatowaniu aktywnoci ruchowej z zastosowaniem rytmu i muzyki, naley ju w przedszkolu zwrci uv ag na nastpujce formy ruchu:reagowanie na przerw w muzyce (amowna pozycja) bezruchem, rozlunieniem mini lub inunym rodzajem czynunoci, reakcja na zmiany tempa (szybko-wolno, szybciej-wolniej) , wiczenia na szybk reakcj suchowo-ruchow, reakcja na zmiany dynamiki (cichogono, ciszej-goniej) , wiczenia na wyrabianie poczucia metrycznego, zabawy i wiczenia uwzgldniajce rnice barwy i wysokoci dwiku, wiczenia i zabawy ksztacce orientacj przestrzenn, reakcje ruchowe uwzgldniajce budow utworw muzycznych, zabawy z uwzgldnieniem elementw taca. Podstawowym warunkiem dostosowania wyej wymienionych zaj jest akompaniament muzyczny. To zagadnienie moe by rozwizywane poprzez:190. akompaniatora i instruument muzyczny (pianino, fortepian, akordeon itp.) , magnetofon i nagrania na tamie, adapter z kompletem odpowiednich pyt, komplet przyborw perkusyjnych (bbeneki, tamburyna, paeczki, grzechotki itp. ) .Na podkrelenie zasuguj te ostatnie. Jest to szczeglny rodzaj muzyki, gdzie dzieci same muzykuj na instrumentach perkusyjnych w maych zespoach lub orkiestrach. Due moliwoci w stosowaniu rytmu i muzyki w przedszkolu ma nauczycielka. Powinna przede wszystkim korzysta z zaj umuzykalmajcych, ktre objte s programem i wcza je do zaj ruchowych, stosujc muzyk choby mechaniczn, bo o t jest najatwiej.

Korelacja wyej wymienionych zaj jest jak najbardziej wskazana i podana. Rwnie przedszkole jako placwka, powinno sta si propagatorem tej formy zaj wrd rodzicw. W miar moliwoci winno organizowa i zaprasza rodzicw na pokazy gimnastyczne przy muzyce, tace i rnego rodzaju inscenizacje, na takie uroczystoci, jak:/cboczenie roku. Choink. Dzie Mufki. Dzie Dziecku itp. Przykady wicze i zb-aw:1. Dzieci w rytm muzyki maszeruj, biegaj lub podskakuj po caej sali. Przerwa w muzyce jest sygnaem do zatrzymania si i przybrania dowolnej, ciekawej pozycji. 2. Wzki. Dzieci staj dwjkami, jedno za drugim, obie rce-wzajemnie podane. W rytm muzyki wzki jad rytmicznie dookoa sali (bieg lub marsz) . Przerwa w muzyce oznacza szybk zmia, og rl. Dziecko, ktre byo pierwsze, staje na drugim miejscu i-odwrotnie. 3 Dzieci do zabawy otrzymuj po jednej pice i staj pole, nczo a obwodzie koa. Poruszaj si zgodnie z rytmem akompaniamentu muzycznego, a podczas przerwania muzyki zwracaj si lwarzami do rodka koa i przysiadaj, a nastpnie pikami*wystukuj o podog rytm, ktry poprzedza przerw w muzyce. 4 Dzieci id parami dookoa sali w rytm akompaniamentu do', marszu, biegu, podskokw w zmieniajcym si tempie. Podczas zwalniajcgo si tempa akompaniamentu dzieci posuwaj si do 191.

przodu duymi krokami zgodnie z podanym rytmem. Przy akompaniamencie szybkim dzieci wykonuj kroki w miejscu. 5. Rytm wiernut. Dzieci id dookoa sali. I (a komend Hopwykonuj cztery miarowe kroki do tyu w rytmie wiernut, a nastpnie maszeruj do przodu. Komenda Hop pojawia si w rnych taktach, a tempo granych wiernut jest zmienne. 6. Takt czteromiarowy, rytm wiernutowy. Marsz rzdem w rnych kierunkach sali. Nh sygna dzieci obracaj si dookoa siebie czterema skokami. Kady krok-wiernuta. Sygna (komenda) musi pa na ostatni cz taktu. 7. Wiatr. Dzieci s uidtrem i staj pod cianami. Muzyka gona-to silny uimr-dzieci biegaj po caej sali. Muzyka rednio gona-to mniejszy u@O-dzieci biegaj ciszej i bliej cian. Muzyka cicha-wiatr odpoczywa-dzieci siadaj i lekko poruszaj tylko gow. Cisza-uidtr ucich i pi. Dzieci-opuszczajc gowy pozostaj w bezruchu. 8. Dzieci stoj na obwodzie koa. Muzyka gona-dzieci id unoszc wysoko kolana. Muzyka rednio gona-dzieci przysiadaj i wystukuj palcami obu rk o podog grany rytm. Muzyka cicha-dzieci stukaj o podog jednym palcem. 9. Dzieci stoj w kole. Jedno dziecko trzyma du pik.

Muzyka w takcie dwu-, trzy-i czleromiarowym na zmian. Na, raz"w kadym takcie dzieci kolejno podaj pik do swego ssiada z prawej (lewej) strony, przy czym przy kadym podaniu uwaaj na akcenty w zmieniajcym si metrum. 10. Dzieci staj parami na obwodzie koa z krkami. Zgodnie z akompanianentemi muzyki (taki czteromiarowy) maszeruj, biegaj, lub podskakuj parami dookoa sali. Gdy zmieni si akompaniament, zatrzymuj si zwrcone w kierunku swojej pary i uderzaj swoim krkiem o krek partnera w podanym przez prowadzc uprzednio rytmie. Il. Dzieci stoj w parach dookoa sali, a nastpnie w rytm muzyki chodz, biegaj lub podskakuj. -Gdy prowadzcy zagra krtki temat rytmiczny w rejestrze wysokim-dzieci w parach zwracaj si twarzami do siebie i wyklaskuj ten rytm uderzajc w rce swojej pary, uniesione na wysokoci, gowy. Jeeli temat rytmiczny odezwie si w rejestrze niskim, dzieci wystukuj ten rytm uderzajc rkami o podog. 192.

3.3.5. Praca w maych grupach Praca w maych grupach pomaga w peniejszej realizacji programu zaj ruchowych. Jest to jedna z form rozwiza organizacyjnych, ktra rwnie uatwia prac z dziemi o rnym poziomie rozwoju sprawnoci ruchowej. Ma ona zwaszcza due zastosowanie w grupach dzieci 3-, 4-letnich, ktre s jeszcze mao samodzielne, niezaradne i niemiae i niechtnie wczaj si do zaj. W takiej sytuacji zadaniem nauczycielki jest inicjowa zabawy i organizowa je w maych grupach. Zapewne stopniowo wezm w nich udzia i pozostae dzieci. W grupach starszych dzieci praca w maych zespoach rwnie powinna by wykorzystywana i stosowana:w celu wyrwnania poziomu usprawnienia grupy (wykorzystujemy wolny czas dla tych dzieci, ktre nie opanoway zada ruchowych realizowanych w toku zaj obowizkowych) :przy wiczeniach trudnych (zwisach, przeplotach, wiczeniach rwnowanych na podwyszeniu, rzutach pik lekarsk o masie I kg, przewrotach) , wymagajcych ochrony, asekuracji i zapewniania bezpieczestwa:dla dzieci bardzo sprawnych, dajc im trudniejsze zadania ruchowe do wykonania:w zajciach obowizkowych, zwaszcza w czci gwnej, kiedy wykorzystujemy sprzt, przyrzdy. Wtedy dzielimy dzieci na mae 3-6 osobowe zespoy, aeby czstotliwo powtarzanych wicze bya wiksza. Tak wic trzeba i naley podkreli, e praca w maych grupach moe pomc dzieciom w wyrwnaniu niedoborw sprawnociowych, da okazje do intensywniejszego dziaania i uczyni zajcia w swej formie bardziej interesujcymi.

3.3.6. Wspzawodnictwo jako doping do intensywniejszego wysiku. Wprowadzenie do zay ruchowych wspzawodnictwa zarwno (WPwidualnego, jak i zespoowego czyni zajcia atrakcyjnymi, (86 P 9 dza zainteresowanie wiczcych zadaniami ruchowymi, wy (z 69 a i potguje siy do dziaania, uaktywnia do wicze i pol 93.

dnoszenia na wyszy poziom sprawnoci.

Trzeba stwierdzi, e jest ono nie tylko rodkiem uaktywniajcym wiczcych do lepszego, skuteczniejszego, dziaania, ale rwnie i wanym rodkiem oddziaywa wychowawczych. Midzy innymi podciga ono sabszych, budzi w nich ambicje dorwnywania innym rwienikom w granicach ich moliwoci, a kiedy uda si osign cel, staje si dla nich rdem zdrowego optymizmu i chci do dalszego dziaania. Do wykorzystania i stosowania wspzawodnictwa w pracy z dziemi w wieku przedszkolnym nadaje si wiele zada ruchowych z zasobur wicze gimnastycznych, zabaw ruchowych a przede wszystkim gier. Przy stosowaniut zada z zakresu gumna styki i zabaw mamy wiele okazji aby postawi pytanie przy sugerowanym zadaniu ruchowym:Kto pieruszg? Kto pofru ro wykona? , Kto lepiej, dokadniej i szybciej to zrobi? Kto potrafi ucgmgleadne, ciekane cieczenie? Oczywicie, nie moe w tym przypadku grabieni wspzawodmctw a indywidualnego koczy si na pytaniu. Nauczycielka muusi wyrni, pochw ali te dzieci, ktrym udao si wykona polecone zadanie najlepiej. Doskonaym materiaem do wspzawodnictwa zespoowego s zabawy biene, a-przede wszstkim gry ruchowe, ktre powinny by coraz czciej wprowadzane do zaj w przedszkolu. Gry ruchowe, jak wiemy, oprcz elementw wspdziaania w grupie, maj czynnik w spzawodniclwa i to gwnie wspzawodnictwa zespoowego. Moment wspzawodnictwa zespoowego jest dla dzieci bardzo ciekawy, interesujcy, atrakcyjny, a ponadto czyni kade dziecko w zespole odpowiedzialnym i zmuusza do dziaania na rzecz danego zespoli. W grach, w ktrych wystpuj prawida, przepisy, ma miejsce rwnie podzia na zastpy, ktre ze sob wspzawodnicz. Bardzo duy zasb treci dotyczcy poruszanego materiau zamieszczony jest w zasobie gier i zabaw dla dzieci 5-i -letnich.

4. ANIALIZA TRECI PROGRAMOWYCH WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W PRZEDSZKOLU. 4.1. Oglne uwagi o programie Aktualnie obowizujcy Program acgchoucnic u przedszkolu stawia do due wymagania zarwnio w zakresie oczekiwanych wynikw pracy wychowawczej, jak i w stopniu trudnoci zada stawianych dzieciom, szczeglnie w grupie dzieci 5-i letnich. Stao si to wynikiem gruntownych reform w systemie owiaty. W koncepcji nowej, zreformowanej szkoy przedszkole stanowi pierwsze, podstawowe ogniwo systeru owiatowa-wychowawczego. Funkcjonujcy model programowo-organizacyjny wychowania fizycznego w przedszkolu mieci si w krgu wychowania zdrowotnego pod hasem Roztijdnie sprdunoci i umiejtnoci ruchougch. W zasadzie nazwa jest bardzo oglna, ale w istocie samej pod tym hasem programi zgromiadzi bardzo rnorodne i bogate treci, ktre zostay oddzielnie usystematyzowane pod wzgldem stopnia trudnoci dla poszczeglnych grup wiekowych:dzieci 3-letnich, 4-letnich, 5-letnich i -letnich w czterech zasadniczych dziaach. S to. zabawy i wiczenia gimniastyczno-ksztacce, zabawy i wiczenia rozwijajce podstawow sprawno ogln, spacery, zabawy i wiczenia w terenie wraz z poznawaniem zasad ruchu drogowego, zabawy i wiczenia o charakterze sportowymt. Ten bogaty, rnorodny zakres treci programowych wynika z oglnego denia do skuteczniejszego rozwijania motorycznoci i wyrabiania praktycznych umiejtnoci niezbdnych dla wspczesnego dziecka. 195.

4.2.Zabawy ruchowe. 4.2.1. Rola zabawy ruchowej w rozwoju psychomotorycznym dziecka Zabawy ruchowe s form dziaalnoci charakterystyczn dla wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego, najbardziej odpowia, dajc potrzebom dziecka, wynikajc z waciwoci rozwoju. Wielka ich rnorodno, wszechstronno oddziaywania oraz atwo organizowania wysuwa je-na pierwsze miejsce w pracy z maymi dziemi. Oparte na utylitarnych formach ruchu, jak:chd, skok, rzut, pezanie itp., przyczyniaj si do podnoszenia sprawnoci fizycznej i rozwoju psychomotorycznego dziecka. Zabawy ruchowe:wprowadzaj radosny nastrj, stanowi atrakcj i rozrywk, przyczyniaj si do dobrego samopoczucia, daj dziecku pen swoboda oraz moliwo zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu, wyrabiaj sprawno fizyczn, korzystnie wpywaj na ksztatowanie takich cech moloryki, jak:szybko, sia, zwinno, moc, wytrzymao, poszerzaj i doskonal sposb potrzebnych i praktycznych umiejlnoci, ktre maj zastosowanie w codziennym yciu, rozwijaj samodzielno, zaradno, odwag, wyzwalaj inicjatyw i pomysowo, pobudzaj wyobrani i ambicj, napawaj wiar w siebie i czsto s rdem zdrowego optymizmu, przygotowuj do spoecznego wspdziaania i wspycia, ucz przystosowania si do czynnoci wykonywanych przez cay zesp rwnienikw i dziaania na jego korzy, stwarzaj okazje do ksztatowania dodatnich cech charakteru, jak:opanowanie, zdyscyplinowanie, wytrwao, dokad. DO UCZCIWO TOZWljBjszereg poj, TOZWljBj umiejtno ocen. 196. dpowiedzialno, koleesko, uczynuno itp., mys, wzbogacaj wiedz dziecka, utrwalaj. spostrzegawczo, orientacj w przestrzeni, odlegoci i kierunku, poznawanie stosunkw. liczbowych, barw, ksztatw, sygnaw itp., . podnosz stan zdrowotny, przyspieszaj prac serca, puc przemian materii, podnosz wydolno i odporno organizmu stwarzaj najlepsze warunki do czynnego odpoczynku, ze wzgldu na rnorodno ruchw oraz moliwo organizowania i prowadzenia zaj na wolnym powietrzu w cigu caego roku. W pracy z dziemi nauczycielka powinna stara si dobiera przede wszystkim takie zabawy, ktre:uwzgldniaj konkretne potrzeby danej grupy, polegaj na manipulowaniu rnymi przyborami i przedmiotami, bowiem nabywanie wprawy w wykonywaniu czynnoci manualnych i manipulacyjnych jest bardzo wane dla dzieci wieku przedszkolnego, doskonal czynnoci podstawowe, niezbdne kademu czowiekowi, jak:chodzenie, bieganie, skakanie, rzucanie, chwytanie, wspinanie si, pokonywanie przeszkd, utrzymywanie rwnowagi, toczenie, pchanie, oraz takie formy i rodzaje ruchu, ktre wpywaj na rozwj cech motorycznych.

4.2.2. Organizacja zabaw ruchowych Majc na uwadze wzgldy wychowawcze i ksztacce naley przed zabaw:przygotowa wraz z dziemiwaciwy teren i odpowiednie przybory i pomoce (stosowanie ich w zajciach ruchowych zwiksza zainteresowanie, pobudza aktywno i wyobrani dziecka) , rozda przybory, wyznaczy orientacyjne miejsca postoju i zatrzymania si, jak garae, gniazda (koa) dla ptakw, podzieli grup na zespoy lub ustawi parami, w rozsypce, lub w innym ustawieniu w zalenoci od potrzeby, zapowiedzie temat zabawy i zainteresowa nim dzieci. W czasie trwania zabawy wszystkie instrukcje trzeba podawa krtko i zrozumialemaj one wyrobi szybk reakcj na sygnay, karno, opanowanie, podporzdkowanie si przepisom i umiejtne wspdziaanie w zespole.

Zabaw naley prowadzi w sposb naturalny, swobodny, dajc moliwo wyycia si ruchowego dzieciom, oczywicie z zapewnieniem oglnej dyscypliny:jednoczenie trzeba obserwowa grup, zwraca uwag na dzieci 197.

mniej sprawne, zachca, a jeli to konieczne, dyskretnie udzieli OODlOCy'. Na zakoczenie naley krtko omwi przebieg zabawy, oceni grup, poszczeglne zespoy lub jednostki, zebra i uporzdkowa przybory i pomoce. Wszystkie zabawy ruchowe powinuny si z zasady odbywa na powietrzu, a jeli w sali, to przy otwartych oknach. Naley prowadzi rnorodne rodzaje zabaw z dziemi. Program uwzgldnia dla wszystkich grup wiekowych nastpujce rodzaje z a b awruchowych:zabawy orientacyjna-porzdkowe, zabawy ze piewem, zabawy z elementami rwnowagi, zabawy na czworakach. zabawy biene, zabawy z elementami rzutu, celowania, toczenia, noszenia, zabawy z elementami wspinania si, zabawy z elementami skoku i podskoku, zabawy na niegu i lodzie, zabawy w wodzie. Dokadna ich charakterystyka, rola i funkcja podana jest przy poszczeglnych grupach wiekowych w zasobie materiau wiczebnego.

5. ZASB MATERIAU WTCZEN I ZABAW. 5.1. Przykady wicze i zabaw dla dzieci 3-letnich 5.1.1. wiczenia i zabawy orientacyjna-porzdkowe Przy organizowaniu tych zabaw i wicze chodzi gwnie o pobudzenie procesu mylenia. Dzieci ucz si reagowa w odpowiedni sposb, spostrzega zmiany w swym otoczeniu, wysuchiwa polece i wy konywa je dokadnie, odrnia sygnay, dwiki, znaki i barwy. Ten rodzaj zabaw jest czsto przygotowaniem do wszystkich innych zabaw organizowanych w czasie zaj ruchowych, gdy pozwala odpowiednio ustawi grup, podzieli dzieci na zespoy, , wyuczy najprostszych form zbirek i ustawie:w rzdzie-czyli w kolejce, w dwurzdzie z chwytem rk-czyli parami, w kole-z trzymaniem si za rce w chwili wizania koa, w gromadce, w lunym ustawieniurozsypce. Przykady zabaw:1. Dzieci u domkach-dzieci nu spucer (Przygotowanie:Prowadzca rysuje z boku sali lini w odle-goci:-3 m od ciany, wyznaczajc w ten sposb jeden duy dom. Dzieci zebrane w gromadk za lini mieszkaj u domku. Z ab aw a:Na polecenie:Dzieci nd spacer'-wszyscy wychodz z domb, rozchodz si w rnych kierunkach, spaceruj, biegaj. Na klanicie lub uderzenie w bbenek oraz zawoanie:Dzieci do domu?-dzieci wracaj. Odmiana zabawytPrzy b o ry:Krki, kka lub woreczki. Przygotowanie:Prowadzca rozkada kka, woreczki lub 199.

krki w do duych odstpach:przy kadym ustawia si jedno dziecko. Z abawa:Dzieci mieszkaj u domkach. Na polecenie nauczycielki:Idziemy na spacer'-wszyscy rozchodz si w rnych kierunkach i biegaj, podskakuj omijajc domki, aby ich nie zburzy. Na sygna zatrzymuj si, rozgldaj, a nastpnie szybko wracaj do swoich domku. Dzieci razem z nauczycielk mwi wierszyk Kady Tomek ma swj domek. 2.

Ptaszki u gniazdkach**zygotowanie:Nauczycielka rysuje kred na sali lub wyznacza link na placu zabawy 2-3 koa-to gniazda dla ptakw. Dzieci podzielono na tyle grup, ile k. Zabawa:Ptaki siedz u gniazdach. Na sygna wylatuj z gniazd, kr w rnych kierunkach, a na zapowied:Do gniazd? lub na inny sygna dany przez prowadzc-lec na swoje miejsca, do swoich gniazd. Odmiana zabawy:P r z y g o 1 o w ani e:Nauczycielka wraz z dziemi rozkada krKlZabawa:Dzieci siedz na krkach. Na sygna wybiegaj z gniazd w.rnych kierunkach i naladuj lot ptcku, zatrzymuj si na polecenie i wedug pokazu nauczycielki naladuj zbieranie ziarenek (w przysiadzie pukanie palcem o podog) . Ra zapowied:Do gniazd, -lec na swoje miejsca, okraj gniazdo i siadaj. 3. Sposzone ptaki P r z y g o 1 o w a n i e:Wyznaczona ulice (narysowana lub uoona z linek) . Z boku ulicy kilka gniazd dla ptakw (kka lub krki) . Z a b a w a:Ptaki siedz w gniazdach i po sygnale wylatuj szuka poguienic. Lataj w rnych kierunkach, potem przysiadaj na ulicy i zbieraj okruszynki, stukajc dziobkiem (paluszkiem\o podog. Niespodziewanie nadjeda auto i gono trbi. Sposzone ptaki uciekaj do gniazd. Aby unikn dugich objanie, pierwszym autem poszcym ptaki moe by nauczycielka. 201.

A. Balonik Przyg o 1 o w a n i e:Dzieci stoj w ciasnym keczku, jedno obok drugiego, z chwytem rk. Zabawa:Nauczycielka poleca dzieciom nadmucha bmoniiB. Dzieci cofaj si wolno naladujc jednoczenie dmuchanie do. bcloniba. Gdy koo jest ju due, nauczycielka klaszcze w rce i woa:Balon pk Dzieci opuszczaj rce i przysiadaj, skaniajcgow w d lub przechodz do leenia. Nauczycielka, zamiast dmucha, mwi wiersz:. Baloa noug, kolorowy, mdasieki by, teraz wikszy jest od goucg-dmuchem ile si! Olbrzymieje:Jak przy jemnie! Jeszcze dmucha chc, eby wikszy by ode mnieRonie...ronie...pk (Stosownie do sw wierszyka-dzieci cofaj si i rozszerzajkoo. Na sowo pk przysiadaj na ziemi. Nauczycielka skleja balonik (idc dokoa dotyka kolejno dzieci, ktre wstaj i pomaga zwiza koo) lub te wyznacza kilkoro dzieci, ktre pomagaj jej przy sklejaniu baloniku. 5. Lalki u oknie wgstcuowgmPrzygotowanie:Dzieci przylegaj plecami do ciany. Naucz*cielkapoleca zapamita, kto koo kogo stoi. Naprzeciwko ustawione s krzeseka lub awki dla wszystkich dzieci. Z ab a w a:Na polecenie nauczycielki dzieci biegn do krzeseek:Kto najciszej usidzie? -Na drugi sygna wstaj i rozbiegaj si w rnych kierunkach, potem na polecenie wracaj na zapamitane miejsce pod cian. 6. Gocie u przedszkolu Przy b ary:Czapeczki, znaczki, szarfy w dwu kolorach, krzeseka lub awki. Przygotowanie:Dwie grupy dzieci w czapeczkach rnych kolorw siedz na krzesekach lub awkach na przeciwlegych kocach sali lub boiska. Jedna grupa, to dzieci z przedszkola, druga-gocie.

Z a b a w a:Nauczycielka podchodzi do dzieci c przedszkola, ustawia je w kolejk (u pocig) , sama staje pierwsza i piewajc zna 202. n piosenk-prowadzi dzieci daleko od miejsca, na ktrym siedziay. Po zakoczeniu piosenki zapowiada:BKszgscg na miejscu dzieci biegn i zajmuj poprzednio ustalone miejsca. Nlauczycielkawymienia te dzieci, ktre pierwsze dobiegy, zwraca uwag na te, ktre cicho i prosto usiady. To samo przeprowadza z drug grup, wreszcie z obydwiema jednoczenie. 3-Kot jest-kota nie mdl Pr zyg o 1 owa ni e:Dzieci s myszkami. Z ab aw a:Na zapowied nauczycielki:Kotu nie, mm-dzieci cichutko biegaj po caej sali. Na zawoanie:Kot jest-myszki ehouqjq si (dzieci przysiadaj, obejmuj rkoma kolana, a gowy opuszczaj nisko) . Odmiana zabawy Przyg o 1 o w ani e:Dzieci s mgszkdmi i mieszkaj w jednej norze. Word wyznaczona jest lini, narysowan kred z boku sali o 2-3 nn od ciany) . Zabawa:Na zapowied nauczycielki:Kotu nie mm-mgsziiswobodnie biegaj po caej sali. Na zawoanie:Kot jest'-myszki wracaj do nory. 6. Sonko nieci-deszcz puda (Przyb ary:Karton z rysunkami:Na jednej stronie due, rozemiane sonce, na drugiej-parasol. Przyg o 1 owa ni e:Za pomoc linii lub chorogiewek wyznaczy miejsce, gdzie jest dom, oddzielajc je od terenu ogrdka, gdzie dzieci bd biegay. Z a b a w a:Kiedy nauczycielka pokae rysunek soca, dzieci wychodz z domu, spaceruj pojedynczo, parami, biegaj, podskakuj. Na zawoanie:Deszcz puda'i pokazhnie rysunku parasola dzieci szybko wracaj do domu. Uwaga:W czasie prowadzenia zabawy mona rwnie uywa (jako symbolw pogody) kapelusza plaowego i parasola. Odmiana zabawy:Przyb o ry:Dwa krki (ty i niebieski) . Przy go 1 o w ani e:Jak w zabawie S (onWo nieci. 203.

Z ab a w a:Sygnaem do wybiegnicia dzieci z domu jest podniesienie przez nauczycielk tego krka, natomiast pokazamekrkaniebieskiego jest hasem do szybkiego powrotu i schronienia si w domu przed burz. 9. Znajd chorgiewk Przy go 1 o w anie:Nauczycielka rozkada na wyznaczonym terenie barwne chorgiewki, tak aby dzieci nie widziay momentu rozkadania:mona je w tym czasie zaj-dowoln zabaw lub piewaniem piosenki. ab aw a:Nauczycielka poleca, aby dzieci zebray si koo niej, mwi, e w pobliu rozoya chorgiewki. Na haso:Ja?-dzieci id na poszukiwanie chorgiewki:gdy wszystkie ju si zbior, staj w kolejce i maszeruj z chorgiewkami, piewajc atw piosenk.

5.1.2. wiczenia i zabawy z elementami rwnowagi Moliwoci i umiejtnoci dzieci 3-letnich w zakresie wicze rwnowanych s bardzo ograniczone, co zreszt uwidacznia-si w sposobie ich chodzenia i biegania. Modszym dzieciom dajemy proste formy zabaw i zada spotykane w yciu codziennym. Bd to gwnie przejcia po ziemi z wprowadzeniem zawenia terenu, np.w postaci wyrysowanych linii prostych i krtych, wskich cieek, ladw na niegu, narysowanych na pododze lub ziemi drabin itp.

Zabawy rwnowane polega le mog na przekroczeniu rozoonych przyborw, nisko rozpostartych linek czy przeszkd, w terenie, kopczykw piasku (kretowisk, waw niegu, pooonych na ziemi gazek itd. Zmys rwnowagi ksztaci take wchodzenie i schodzenie po zboczach pagrkw, wdrapywanie si i wspinanie na przyrzdy, przeaenie i zsuwanie si z rnych dobrze ustabilizowanych przeszkd czy sprztw. W momencie jednak kiedy dziecko stoi na podwyszeniu lub przechodzi po podwyszonej powierzchni, spostrzega si u niego naprenie ciaa, kulenie si, szukanie moliwoci uchwycenia si czego-tendencja do obniania rodka cikoci. '204. Przykady wicze i zabaw:1. Zanie niadanie (Przybory:Krki dla poowy grupy dzieci i drobne przedmioty, ktre mona pooy na krku, np.woreczki, pudeka od zapaek, klocki itp.lPrzyg ot owa ni e:Dzieci podzielone na dwie grupy. Jedna grupa to kelnerzy, ktrzy otrzymuj tac ze niadaniem (krki z woreczkami lub pudekiem od zapaek) :kelnerzy stoj obok siebie szeregiempotkiem po jednej stronie sali. Nlaprzeciwkokadego kelnera, stoi, w odlegoci 5-6 krokw, jedno, dziecko QO. 205.

Z a b a w a:Na polecenie belrerzg id w stron goci i wrczaj im tac ze niadaniem, po czym wracaj na swoje miejsce. Nastpuje zmiana rl i zabawa toczy si od pocztku. 2. Po wskiej drce P r z y g o 1 o w a n i e:Narysowana kred na pododze, patykiem na boisku lub uoona ze skakanek eqsb drbc (dwie rwnolege linie w odstpie 20 em) . Na drce rozoone drobne przedmioty:klocki, woreczki, krki itp. Z ab aw a:Na polecenie prowadzcej dzieci kolejno przechodz po drce, omijajc przedmioty. Kto wykona zadanie, idzie na koniec kolejki. 3. Przekraczanie linki Przy b o ry:Duga linka. Przy go 1 o w an i e:Linka uwizana 30 cm nad ziemi, drugi koniec trzyma nauczycielka. Zabawa:Dzieci podzielone ni grupy przekraczaa link tak, aby jej nie dotkn. Gdy opanuj ruch, mona link podnie tro, che wyej. 4. Midzy szczeblami drabinki (rys, na str. '01 Przyb o ry:Szarfy lub skakanki. Przy g ot ow ani e:Drabinki uoone z szarf, skakanek lub narysowane kred. Dzieci podzielone na tyle grup, ile jest drabinek. Z ab awa:Na polecenie nauczycielki dzieci kolejno przechodz midzy szczeblami tak, aby nie popsu drabinki. Kto przeszed po drabince, idzie na koniec swojej kolejki. 5. Omi kawPrzybory:Skakanki. Przygotowanie:Na boisku lub sali narysowane lub uoone ze skakanek rnego ksztatu i w rnych kierunkach kaue. Zabawa:Dzieci id gromadkami, przekraczajc i omijajc**he. Ktre wpado do bota odchodzi na bok (na chwil) , eby oczyci si i osaszg. Potem wraca do zabawy. 206. 6. Nie podepcz grz**ek (Przybory:Linki lub skakanki. *zyg o*o w dn*e**a bo*sk**b*a sd*u*ozo*e*ub*a*sowaneg*z*dk***eki, *wo*z*e r*wno*eg*e u*ozone*ub narysowane linie. Grzdki o szerokoci 40 crn cieki-15 era.

Grzdki i*cie*i**e s***ze*ia*grz*dk*ciek*grz*c*ezt w pztei ustwione grupkami wchodz kolejno, jedno za drugim na ciek, id par krokw, potem przekraczaj grzdkii id po drugiej ciece. R. Bociany chodz po ce ?YYX'Y'Ygcjggyycj"y'cjy'ggcjy'%g cjk*erunka*h wys*k*pod*osz*ko*dna, *a s*gna*za*rzy*u* s*s*a**a*e*e**odze, a s*o*d*u*e*op*e*a* o ko*a*o*og*po. 207.

sawnej. Wycigaj ramiona w przd i klaszczc w rce mwi:Kle, ae, kle. Chd i stanie jednon powtarzamy kilka razy.

5.1.3. wiczenia i zabawy z elementami czworakowania i z pezaniem Chd na czworakach i pezanie jest wiczeniem siy i przyczynia si w wydatny sposb do ksztalowania postawy (czci ldwiowej krgosupa, pasa barkowego) . Czworakowanie wykonywane poprawnie wymaga rwnomiernego rozoenia ciaru ciaa na rce i nogi i dlatego te trzeba od dzieci wymaga wsparcia na caych doniach i palcach stp. wiczenie to jest intensywne, a dla dzieci staje si mczce, gdy przy czworakowaniu czstym bdem jest zatrzymanie oddechu. Dlatego te przebywane odcinki musz by krtkie, cho mog by pokonywane kilkakrotnie. Wprowadzamy przy tym momendy odpoczynku lub zmian czynnoci. Nieodzowne jest stosowanie co jaki czas wyprostu, wycigania si w gr, leenia z rozlunieniem, swobodnego siadu itp Poza poruszaniem si na czworakach wprowadzamy w zajciach pezanie. W grupie 3-latkw naley stosowa swobodne poruszanie si na czworakach w przd i ze zmian kierunku czworakowania np.przepezanie i przechodzenie na czworakach:a) pod bramk, b) pod nisko rozwieszon link, c) pod lask trzyman przez nauczycielk, d) przez ustawion pionowo obrcz. Przykady zabaw:1. Kotki u socu Pr zyg o 1 o w a n i e:Dzieci w rozsypce, tak aby miay duo miejsCl. Zabawa:Kotki chodz leniwie, pokadaj si i uggrzeuqj u socu. Soce zaszo za chmurk-kotki wstaj, wycigaj si robic koci grzbiet i id szuka miejsca, gdzie nieci soce. Kad si na drugim boku i uggrzevqjcj. 208. 2. Kotek pod potek Przy g o 1 o w ani e:Duga linka uwizana na wysokoci 60 cm od ziemi, drugi koniec trzyma nauczycielka. Dzieci podzielone na mniejsze grupy (po 5-) . Z a b a w a:Kotki przechodz na czworakach pod potem, podchodz do ciany i apkami sigaj wysoko a do wspicia na palce i zupenego wyprostu. 3. Kotki boni si pieczkami Przyb ary:Pieczki. Przyg o to w ani e:Dzieci w przysiadzie podpartym, przed kadym ley pieczka. Zabawa:Dzieci popychaj pieczk przed sob i id za ni na czworakach-naladuj zabaw mdych kotku. Na sygna wszyscy siadaj i podnosz pik w gr, by pokaza, e adna'pika nie zgina. A. Kotki pij mleko Przyb o ry:Krki, kka od sersa, kka ringo. Przygotowanie:Kotki pi-dzieci, w siadzie a pitach, rce kad na ziemi i gow opieraj na rkach. Naprzeciwko kadego kotka krek, ktry wyobraa misk z mlekiem.

Zabaw a:Kotki budz si-wycigaj grzbiet w gn, mwi:Mim, -i id do miseczek z mlekiem (krkw) . Nauczycielka recytuje fragment wiersza Tuwima:Miauczy kotek:mtaidCo tg kotku mia? Miaem ja miseczk mleczka teraz, pusto jest miseczk, u jeszcze bym chcia? Kotki pij mleczko, obchodz miseczk wokoo:nastpnie dzieci siadaj na pitach, rce kad na ziemi i odpoczywaj. 5. Koty przez boto Przy b o ry:Krki, kka, dwie dugie linki. Przygotowanie:Ulice uoona z dwch rwnolegych linii w odstpie kilku krokw. Na tej przestrzeni nauczycielka rozkada krki i kka, ktre przedstawiaj kaue. 14-Wychowanie fizyczne. 309.

Z a b aw a:Koty przechodz z jednej strony na drug, omijajc po drodze kaue to z jednej, to z drugiej strony. Kiedy przejd na drug stron uheg, robi koci grzbiet, a nastpnie powtarzaj zabaw, wracajc na swoje miejsce. 6. Pieski pice i szczekajce Przygotowa i e:Dzieci w rozsypce, w siadzie klcznyam, rce przy kolanach, gowa oparta na doniach-pieski pi. Zabawa:Na sygna dany przez nauczycielk pies*i budz si, przechodz do pozycji na czworakach i szczekaj:Hm, hm, bano. Wymienione czynunoci powtarzamy kilkakrotnie. T. Pieski u bandzie Przy b o ry:Krki lub woreczki, kka od sersa, mae obrcze. Przy go 1 o w an i e:Dla kadego ywesb osobna budo (krek) . Zabaw a:Pies**i wychodz@spdeer w rnych kierunkach, a na zawoanie zcrccqjq do domu. Pieski roszq o jedzenie (dzieci siadaj na ziemi skrzynie i naladuj ruch proszenia-machanie rkami od gry w d) . 6. Pieski au domu-pieski na spacer Przygotowanie:Wyznaczy z boku sali (boiska) miejsce na bud dla panu. Zabawa:Dzieci z siadu klcznego przechodz do skoniu w przd opierajc rce przed sob-piesW:piq uc budzie. Na zapowied:Ma sdcer'-, zaczynaj szezeWd:Hau, hm?, przechodzc do klku podpartego i wysuwaj gow w przd. Nastpnie icgchodzgna spacer, chodz na czworakach, a na sygna wracaj do domu.

5.1.4. wiczenia i zabawy biene Dzieci biegaj sprawnie, cho sposb poruszania si jest mao doskonay. Bieg jest szeroki, na caych stopach i koyszcy si. Dziecko trzyma tuw zbyt prosto, nie ma wsppracujcych ruchw ramion. Dzieci z upodobaniemi biegaj ca gromad, ale nie umiej jeszcze wymija si i dlatego celem zabaw bienych bdzie 210. wdraanie dzieci do zespoowego przebiegania w jednym kierunku bez potrcania. Z grup 3-laikw stosujemy masowe zabawy biene i zabawy biene z elemientami orientacji. Odcinki do przebiegania musz by krtkie (10-15 mJ, ale czste, przeplatane wy poczynkami lub zmian czynnoci. Przykady zabaw:) . Ryby u akwarium PYzygot owanie:Dzieci biegaj po wyznaczonym terenie w lunej gromadce, poruszajc si cicho jak rgbbi u cbucrium i jak one nie zderzajc si z sob.

Zabawa:Nla znak prowadzcej rybki skupiaj si w miejscu, gdzie sgie si im pobrm. Nauczycielka naladuje t czynno, a dzieci chwil wypoczywaj. 2. Pocig Prz yg o 1 o w a ni e:Nauczycielka ustawia dzieci w kilka kolejek. Pierwsze dziecko w rzdzie jest lobomotguq i zarazem maszynist, kade stojce za nim-uugoniiciem. Dzieci w rzdzie przytrzymuj jedno drugie-najlepiej za ubranie lub w pasie (trzymania si za barki trzeba raczej unika) . Z ab aw a:Na polecenie provadzcej lub na sygna (zielona chorgiewka, tarcza) wyznaczony pocig lub wszystkie pocigi naraz ruszaj v drog jadc ostronie. Mcszgnistd musi uwanie prowadzi swj pocig, by nie pogubi przyczepionych ucgoniku. Okrnymi ruchami rk maszynist naladuje obracanie si bl, a wszystkie dzieci naladuj gos sapicej lokomotgug (sz-sz-sz-sz) , turkot k (tu-tw-tu-tii) , gtuizd pociga itp. Maszynista moe rzgspieszg jazd, a pniej zuu (nic bieg przy zatrzymywaniu si na stacji-gdy ukazuje si czeruone uict (o. 3. Dogocie pani (Uciekajcie-bdzie ws gonia) Przygotowanie:Dzieci s rozstawione luno na linii-nauczycielka kilka krokw przed nimi (lub z tyu) . Nla sygna nauczycielki nastpuje bieg na wprost i gonitwa. Po'przybiegnie cu do miejsca wyznaczonego po drugiej stronie wszyscy zatrzyDlUjSI. 211.

4. Samochody Pr z yb o ry:Krki, kka ringo, mae obrcze. Przyg o 1 o w a ni e:Wyznaczenie terenu zabawy i miejscu postoju dla samochodwdwa, trzy due gdrde. Rozdanie dzieciom kek lub krkw, ktre bd suyy w czasie zabawy jako kierownica. Przydzia samochodw do gmu moe odby si wedug kolorw przyborw. Z a b a w a:Na sygna-samochody wyruszaj:dzieci z kiernnicmuw rkach poruszaj si w rnych kierunkach, naladujc trbienie samochodw. Na drugi sygna zatrzymuj si w miejscu i cichutko, bez trbienia, kady samochd wraca do swojego gdT (IZU. Odmiany zabawy Samochody ujedaj w most. Po mo**ie jad wolno, ko-, . lejna, jeden za drugim:212. Samochody zwalniaj jadc pod gr. Dtbu pka-trzeba j ndprdtci. Dzieci naladuj pompowanie dtki w siadzie rozkrocznym na ziemi. Wypada rubo i trzeba j przykrci-w leeniu na plecach dzieci naladuj rkami ruch przykrcenia ruby. 5. Koniki Przyg ot o w anie:'Wyznaczenie terenu zabawy oraz stajni dla koniku jedna lub dwie stajnie) . Z a b a w a:Na polecenie nauczycielki koniki ugbiegqj ze stajni, biegn kusemszybko na palcach, id stpa-powoli, z wysokim podnoszeniem kolan, galopem-z odbijaniem si kolejno jednej i drugiej nogi, cichutko-po pidszczgstej drodze, gono po drewnianym mocie. Na sygna wracaj do stajni. Odmiana zabawytPrzygotowanie:Dzieci ustawione parami jedno za drugim, podaj sobie rce. Pierwsze dziecko jest konikiem, drugie-uioWlCQ. Z a b a w a:Bieg rytmiczny z wysokim podnoszeniem kolan, chd pod gr wolno, z cichym stawianiem stp. Po pewnym czasie dzieci zamieniaj si rolami i zabawa toczy si od pocztku. 213.

6. Potocz pik i biegnij za ni! Pr z yb o ry:Mae pieczki. Przygotowanie:Dzieci ustawione po jednej stronie sali lub boiska, jedno obok drugiego/p (oWemJ. Kade otrzymuje ma pik. 'Z ab awa:Na polecenie dzieci tocz pik przed sob i biegn za ni do koca wyznaczonego lerenu zabawy. Nastpnie zatrzymuj si, podnosz pik, pokazuj j w grze i powtarzaj zabaw biegnc za pik w stron przeciwn. 3. Kto zapie motyla? Przy b o ry:Morgi zrobiony z kolorowego papieru, przywizany na sznurku do drka. Z ab aw a:Dzieci w gromadce, przed nimi nauczycielka z motylem przywizanym na sznurku do drka. Nauczycielka'biegnie przed dziemi, morgi frun u powietrzu, dzieci goni go i usiuj'schwyta. Gdy morgi, usidzie@drenie (umwione miejsce) dzieci nie goni ju motyla. Jeli jest duo dzieci w grupie, naley dokona podziau na mmiejsze zespoy i z kadym zabaw przeprowadzi oddzielnie. 8. GonitudP r z y b o ry:Sznurek z przywizanym na kocu woreczkiem. Przygotowanie:Dzieci podzielone na mae grdpki (5-) . Nauczycielka przygotowuje sznurek z przywizanym na kocu woreczkiem. Z a b a w a:Nauczycielka trzymajc koniec sznurka biegnie i cig nie woreczek cay czas po ziemi. Dzieci biegn za woreczkiem i staraj si go zapa. Zabaw prowadzimy z kad grup oddzielnie. 9. Przynie pik P r z yb o ry:Mae pieczki (5-6 sztuk) . Prz y go 1 o w ani e:Podzieli dzieci na mae grupy, po 5-6 osb. Wyznaczy lini biegu. Bieg wykonuje kada grupa oddzielnie. Z a b a w a:Nauczycielka ustawia dzieci na linii obok siebie i rzu'ca tyle pieczek, ile dzieci. Jednoczenie woa:Biegnij? Dzieci biegn, przynosz pik i oddaj j nauczycielce. 214.

5.1.5. wiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i toczenia Stosujc zabawy rzutne zwrcimy uwag na waciwe ukierunkowanie rzutu, liczc si jednak z tym, e u dzieci 3-letnich wiele jeszcze bdzie rzutw nieopanowanych i przypadkowych. W zabawach stosujemy swobodne formy rzutw nie wymagajc precyzji, a tylko waciwego ukierunkowania i powizania zamachu z rzutem w jedn cao. Chodzi o to, by midzy zamachem i rzutem nie byo przerwy (zatrzymania ruchu, tj.podziau struktury ruchu na poszczeglne fazy) . Wykonanie rzutu przez mae dziecko czsto poczone jest z przyruchami takimi, jak uginanie ng, podskakiwanie, przedmachy rk. W tym wieku dzieci jeszcze nie chwytaj ani podrzuconych przez siebie przyborw, ani nawet dokadnie rzuconej przez nauczycielk piki czy woreczka. Nieporadno chwytania uwidacznia si u dziecka w pozycji, jak przyjmuje ono, oczekujc na uchwy cenie piki:rce wycignite w przd, donie zczone i zwrcone wewntrznymi powierzchniami ku grze, w postawie biernego czekania, a pika sama wpadnie w rce.

Do dostpnych dla 3-latkw sposobw rzucania nale:rzuty oburcz w przd i w gr, ktre wykonuje si zazwyczaj ruchem z dou, rzuty praw i lew rk na odlego (przed siebie) -zazwyczaj wykonywane ruchem zamachowym rki wzniesionej w gr i ugitej w okciu, rzuty do celu umieszczonego powyej gowy-wykonywane zazwyczaj ruchem zamachowym:do celu umieszczonego poniej klatki piersiowej lub na ziemi-zazwyczaj ruchem z dou, podrzucanie _w gr oburcz lekkich i duych piek, a nastpnie take mmejszych przedmiotw (woreczkw, pieczek, szarf, na powietrzu szyszek, kasztanw, zim nieek) , rzuty piki oburcz w przd, rzuty na odlego na zmian lew i praw rk, celowanie ruchem z dou lub z gry, przerzucanie przyborw poza lini lub rozwieszon link, toczenie piek i pieczek w okrelonym kierumku z odlegoci okoo 1, 5 m (np.do bramiki, do ustawionego klocka itp) . 215.

Przykady zabaw i wicze:1. Rzu do mnie pik Prowadzca toczy pik do kadego dziecka kolejno-a dziecko musi do niej rzuci (oburcz) tak, by moga pik zapa. Zabaw naley stosowa w maych grupach. 2 Kto rzuci dalej? Na linii staj mae grupki dzieci (5-6) wyznaczonych przez- (prowadzc i rzucaj woreczkiem jak najdalej. Nauczycielka wy-mienia dziecko, ktremu _udao si to najlepiej. 3 Kto dorzuci do ciany? Mae grupki wyznaczonych dzieci lub kade dziecko kolejno z odlegoci 3-5 krokw prbuje dorzuci woreczkiem lub piecz-. k do ciany. 4. Toczymy pik do siebie Toczenie do siebie odbywa si w maych kkach lub w parach, dzieci siedz w rozkroku i tocz do siebie pik. 5 Kto utoczy pik do bramki Dzieci siedz w dwch rzdach i kolejno tocz pik do bram, ki stojcej w odlegoci 2-2, 5 m Po potoczeniu piki kade dziecko przechodzi na czworakach pod bramk, podnosi pik, wraca do swojego rzdu marszem lub biegiem i oddaje pik nastpnemu dziecku z rzdu. 6 Kto przewrci klocek? Dzieci ustawione w dwch rzdach stoj za lini. Przed kadym rzdem w odlegoci 1, 5-2 m znajduje si duy klocek. Dzieci kolejno tocz du pik starajc si trafi klocek. Nastpnie biegn za pik, podnosz j i przekazuj dziecku ze swojego rzdu, ktre podejmuje prb rzutu. Dzieci, ktre wykonay rzut, mog usi po przeciwnej stronie i pomaga w zatrzymaniu piKl. 216.

5.1.6. wiczenia i zabawy z elementami wstpowania Tego rodzaju zabawy i wiczenia maj duy wpyw na minie caego ciaa, szczeglnie za na wzmocnienie pasa barkowego, mini ramion i tuowia. Ucz one dzieci naturalnego pokonywania przeszkd, poprawnego i bezpiecznego chwytu rk przy wstpowaniu na przyrzdy, oswajaj z wysokoci, wyrabiaj zaradno i odwag, siln wol, szybk decyzj. W przedszkolu waciw form tych wicze jest wspinanie za pomoc rk i ng. Powinno ono mie charakter swobodnego pokonywania przeszkd, ktrymi mog by:awki gimnastyczne, krzeseka, drabinki, przeplotnie, wiee do wspinania, potki i daszki, schody, obramowania piaskownicy, kody drzew, pagrkowate wzniesienia, skarpy, rowy itp. Przykady wicze na drabinkach:1. Stanie przy drabinkach na ziemi i chwytanie rkami za szczebel- (od pierwszego przy ziemi do wysokoci ramion i tak samo w d) .

2. Odrywanie szczebli:-Stojc na pododze wykona chwyt za szczebel na wysokoci ramion lub gowy i dokona prby odrywania szczebla (chwyt o ramionach wyprostowanych uginanie ich szarpniciem) . 3. Stojc na trzecim, czwartym szczeblu trzyma si jedn rk, drug wykonywa ruchy naladujce:zryucnie ouoeu, mycie i otwieranie okien, malowanie ciany, wg ciemnie kurzu, zdejmouanie zdbcuek, ksiek z pki, praca kominiarza (czyszczenie komina) , ruch gagi poruszanej wiatrem. 4. Hutmiku Z pozycji stojcej na drugim szczeblu chwyt do wysokoci ramion, uginanie kolan do przysiadu i prostowanie ng do sania, 5.lMcrgndrze:Wchodzenie i schodzenie z drabinki. 217.

Przykady zabaw*1. Koty na poty Dzieci bawi si w pobliu drabinek lub wspinalni. Poruszaj si tak, jak koti (tj.na czworakach) Na zawoanie:Koty na poty?wdrapuj si na szczeble przyrzdu. Mona te w pewnym oddaleniu od przyrzdu wyznaczy lini, za ktr znajduje si cz dzieci-pies*i. Na sygna nauczycielki pieski przekraczaj dzielc je lini i goni uciekajce'oW. Pocig jest pozorowany, pieski jko szczekaj, nie ctakauja. 218. 2. Mapki u ogrodzie zoologicznym Dzieci wchodz na przyrzdy suce do wspinania i schodz z nich naladujc zachowanie si mu (peW, np.przez moment trzymaj si tylko jedn rk (w drugiej maj banan i jedz go na'niby) , chwytaj rkoma i nogami krawd wspmalni, trzymajc si oburcz-przesuwaj si w bok itp. 3. Powd Dzieci biegaj swobodnie po wyznaczonym terenie, na okrzyk:Poud:-musz si wspina lub stan na podwyszeniu, aby uciec, przed rozleuqjqcq si uodq. W pobliu musi by dostateczna ilo miejsca na drabinkach lub aweczkach (na dworze mona wykorzysta np.obramowania piaskownicy, kody, obmiurowania, itd) , aby kade dziecko mogo si znale na podwyszeniu.

5.1.7. wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku Umiejtno skakania mae dzieci dopiero sobie przyswajaj i opanowuj. Rawet przy prostych podskokach obun w miejscu obserwuje si u wielu dzieci przyruchy w postaci kiwani gow i tuowiem, machania rkami, uginania i prostowania-kolan, czasami nawet unoszenia barkw i rk.. Skok sprowadza si pocztkowo u 3-latkw do zginania i prostowania kolan, potem jest to poderwanie si-czasem z niejednoczesnym oderwaniem stp od podoa. Poza podskokami w miejscu, najatwiej przychodzi 3-letnimudziecku skok w przd, w formie przeskoku przez lini, przez uoon na ziemi skakank, woreczek lub narysowany rhc. Dzieci prbuj te wykonania zeskoku w gb-np.z krawdzi piaskownicy. Udowanie jest przy tym czsto zachwiane i koczy si upadkiem lub odbywa si na usztywnione nogi-wymaga wic wyjanie i pokazu nauczycielki. Celem zabaw jest pooenie akcentu na rozwijanie umiejtnoci odbicia si obun i mikkiego ldowania. Zarwno odbicie jak, i ldowanie poprawnie wykonane wymaga resorowaniu, tj.uginania ng w stawach skokowych, kolanowych, biodrowych. Skok wwczas staje si sprysty. Wykonywanie po skoku niskie 219.

go przysiadu podpartego amortyzuje wstrzs i dziaa wzmacnia-. jco na koczyny dolne. Przykady zabaw i wicze:1. Pika skacze Podskoki obun w miejscu i z'obrotami dookoa siebie, naladowa niskie i wysokie odbijanie si piki, przeplata momentami wypoczynku przez pokazanie, jak pika toczy si po ziemi (dzieci tocz si lec na pododze) . 2. Wrbelki Przyb o ry:Kka od sersa lub mae obrcze. Przygotowanie:Rozoone kka od sersa-to gniazdka dla ptakw. W kadym gniazdku jeden ptak (dziecko) . Z abawa:Mae urbelki skacz wierkajc:wir, wir (Potem przysiadaj na ziemi i zbieraj okruszynki (dzieci naladuj to, stukajc paluszkami o ziemi) . Wrbelki skacz, cichutko. Na sygna-lec odpocz do gniczd. Za chwil powtarzamy zabaw. Odmiana zabawytWrbelki i kot Wrbelki uierkqjqc skacz obun w pobliu gniazdka. Na okrzyk nauczycielko Kotl-wrbelki uskakuj do gniazda do przysiadu podpartego i chowaj gow pod skrzydami. Dziecko wybrane na kota przechodzi na czworakach midzy gniazdkami i miauczy. Gdy wszystkie umbelki wej 4 do gniazdek, kot wraca na swoje miejsce-pod cian. Sposzone wrbelki Przygotowanie:Due koo zaznaczone na rodku i kilka mniejszych kek niedaleko Z boku jedno dziecko wyznaczone 08 OSO. Z ab awa:Wrbelki skacz w duym kole i szukaj poguienid. Niespodziewanie wpada na czworakach do rodka koa pies i zaczyna szczeka. Wrbelki podskokami obun uciekaj do maych kek. Gdy pies opuci koo, wwczas wrbelki wracaj tam i zabawa zaczyna si od pocztku. 220. 3. Myszki grzyb o ry:Linka i obrcz. przygotowanie:Z linki uoone koo-to mysia norka. Obok obrcz-mieszkanie dla kota. Z a b a w a:lMgszki mieszkaj w norce. Nauczycielka zapowiada:Kot u domu-myszki na spdcerl Myszki wysakuj z norki, biegaj i skacz obun w jej pobliu. Na zapowied:Kot ugchodziz domu!-kot miauczy, myszki wskakuj do norki, gdzie s bezj 3 l? OG. A. Przez potek Przyb o ry:Duga linka. Przy g ot ow anie:Duga linka umocowana 10-15 cm nad ziemi. -Dzieci podzielone na mae grupki. Z ab aw a:Kolejno kada grupa obun przeskakuje potek, nastpnie dzieci obchodz potek naokoo i skacz jeszcze raz. 221.

5.2. Przykady wicze i zabaw dla dzieci 4-letnich 5.2.1. wiczenia i zabawy orientacyjna-porzdkowe Celem ich jest pobudzanie procesw mylenia, spostrzegania, refleksyjnego reagowania, orientacji, odrniania i zapamitywania polece, sygnaw, znakw, kolorw, dwikw, umownych gestw i ruchw. Zabawy orientacyjna-porzdkowe pomagaj wyrabia dyscyplin, wdraaj dzieci do adu, karnoci i porzdku.

W grupie 4-letniej najczciej stosowanymi formami zada wg'programu powimy by:podzia grupy na zespoy i wykonywanie przez nie rnych'czynmoci, spenianie polece, np.powrt na zapamitane miejsce (swojej grupy, wasne) " znalezienie waciwego miejsca zbirki przez kade dziecko i przez zespoy, usprawnianie przy swatanych ju form zbirek i ustawie, a mianowicie:w gromadce, kolejce, parami, w kole, w rozsypce. Przykady zabaw:V. Wiatr i (icie Przy go to w ani e:Jedno dziecko z grupy (pierwszy raz nauczycielka) jest uidtrem. Z a b a w a:Trzymajc pk pociWch wstek dziecko (nimfy, biega po sali-sycha szum uiejqcego uimru. Wtedy licie wiruj po caej sali-dzieci biegaj. Gdy ni (r przestanie nice-nie sycha szumu, licie spadaj nd ziemi (dzieci przysiadaj) . Na@znak burzy (wielokrotne uderzenie w bbenek) uidtr zmiata licie (dzieci szybko, bez potrcenia, biegn pod cian, a w ogra-. dzie-na wyznaczone miejsce) . 2. Taniec lici Przygotowanie:Dzieci dobieraj si parami i ustawiaj na obwodzie koa. Z ab a w a:Nauczyciel podnosi O-wszystkie dzieci podaj sobie rce tworzc due koo i biegn w jedn stron. Na dwik bbenka chwytaj si parami za rce i chodz powoli w maych keczkach. 222. 3. Wiatr i nieynki Przygotowanie:Na szybkie uderzenie w bbenek dzieci biegajwieje wiatr i nieynki wiruj. Zabawa:Bbenek cichnie-uidtr przestaje nice i nieynki spadaj nd ziemi (dzieci przysiadaj) . Odmiana zabawytY, anm nieynki spadnq na ziemi, mog zaauiroua wokoo. (Dzieci obracaj si wokoo siebie dwa, trzy razy, a nastpnie przysiadaj) . 4. Wiatraczki Przy go 1 owa n i e:Dzieci stoj w rozsypce, daleko jedno od dru 223.

giego. Nauczycielka staje przed grup z chorgiewk w rce wzniesion w bok. Z ab aw a:Prowadzca wykonuje jeden obrt dokoa siebie i poleca dzieciom okrci si tak sarno. Przy ruchu drug rk uidtrdczkiobracaj si w drug stron.. Gdy uidtr cichnie (chorgiewka w d) , wszystkie uidtrdczki stoj spokojnie, a gdy uimrwieje, obracaj si wokoo. 5. Rozrzucone szyszki Przygotowanie:Dzieci zebrane w gromadce przed, nauczycielk, ktra stoi z rkoma wzniesionymi do gry (donie zacinite w pici, jakby trzymaa w nich szgzki) . Z a b aw a:Nauczycielka woa:Rzucam szyszki', nalduj ruch rzutu. Dzieci rozsypuj si w rne strony i przysiadaj na ziemi. Nauczycielka przywouje do siebie gromadk i powtarza zabaw kilka razy, polecajc, dzieciom za kadym razem sprawdzi, czy szyszki upady daleko jedna od drugiej Mona te poleci dzieciom zbieranie szyszek. Dzieci podchodzc do prowadzcej naladuj zbieranie (skony tuowia w d i wyprosty) . Urozmaicajc zabaw mona poleci zbieranie tylko chopcom, a w drugiej ko. lejnoci dziewczynkom. 6. Zapamitaj swoj par Przygotowanie:Dzieci dobieraj si parami i ustawiaj przed'nauczycielk. Maj pamita, kto z kim stoi.

-Z a b a w a:I (a podniesienie przez nauczycielk w gr chorgiewki dzieci biegaj swobodnie wymijajc si zrcznie, na uderzenie w bbenek-chwytaj swoj par i kilka krokw maszeruj. 1. Dzieci u lesie Przyb o ry:Szarfy, najlepiej zielonego koloru, dla poowy grupy dzieci. Przyg ot ow anie:Nauczycielka rozdaje szarfy poowie grupy dzieci, rozstawiajc je luno po sali Oo drzeuc to lesie) . Zabawa:Nauczycelka prowadzi dzieci do lasu i razem z nimi zbiera jagody, grgbg, szyszki, przy czym, nikt me potrca rosncych u lesie drzew. Na sygna:Chowamy si za drzewa!-kade dziecko wynajduje sobie drzewo i ukrywa si za nim. Przy ka 224. dym drenie stan moe tylko jedno dziecko. Po'kilkakrotnym powtrzeniu zmiana rl. Uw a g a:Prowadzca moe posugiwa si bbenkiem. Podczas uderze w bbenek dzieci biegqjg po lesie, po przerwaniu akcentwchouqjg si za drzewc. Z dziemi 4-letnimi zabaw przeprowadza si w uproszczonych i atwych formach:a) dobiera si dzieci parami i kade staje przy swoim drzewku lub b) kade wyszukuje sobie jakiekolwiek drzeuo, przy czym drzew jest tyle ile dzieci. W zajciach, ze starszymi grupami drzeu, moe by o jedno mniej ni dzieci. Zabawa staje si wic trudniejsza, wymagajca szybkiej orientacji. 6. Poszukaj swojego koloru! Przybory:Dwie chorgiewki i kolorowe szarfy-dwa kolory-szarf w rwnej liczbie. Chorgiewki w tych samych dwu kolorach. 15--Wychowanie fizyczne. 225.

Przygotowanie:Nauczycielka rozdaje szarfy i poleca dzieciom ustawi si w kolejkach wzdu kolorw. Z a b a w a:Dzieci rozbiegaj si w nych kierunkach. Na haso:zj?-zatrzymuj si w miejscu, a na polecenie prowadzcej zamykaj oczy. Nlauczycielka przebiega na inne miejsce sali lub boiska i przywouje dzieci:Ryz, dwu, Ozg-biegiem tu uszgscg? Po tym hale dzieci otwieraj oczy i szukaj miejsca, w ktrym maj si ustawi (naprzeciw swego koloru-chorgiewki trzymanej w rku przez nauczycielkcj) .

5.2.2. wiczenia i zabawy z elementami rwnowagi Postp w zakresie umiejtnoci statycznych w porwnaniu z grup 3-latkw jest niewielki, ale widoczny. Dzieci pewniej utrzymuj rwnowag stojc na jednej nodze. W dalszym cigu najczciej stosowanymi dla nich zabaw ami i wiczeniami bd przejcia po zwonym torze, tj.po Dniach, loczkach, narysowanych na pododze lub rozoonych na ziemi bimienidch, kpach, ladach itp. Przejcia te mona urozmaici i utrudni wprowadzajc omijanie i przekraczanie pozorowanych lub rzeczywistych przeszkd, przy czym naley pamita, e mog one by szerokie (do 30 cm) , wysokie (najwyej do kolan dziecka) lub zarazem wysokie i szerokie. Celem wicze i zabaw jest kszla (cenie umiejtnoci utrzymywania rwnowagi w utrudnionych warunkach chodu (po zwonym torze, na podwyszonej, lecz szerokiej powierzchni, midzy szczeblami drabinek, midzy rozoonymi przyborami, z omijaniem przeszkd, po zwonych powierzchniach, po desce, po wskiej drce, po lince uoonej na podou.

Ponadto bd to wiczenia pomagajce w opanowaniu atwiejszych pozycji statycznych. Przykady form zadaniowych:Kto pofru? :1. Wykona stanie rwnowane, tj.noga przed nog we wspiciu na palcach. 2. I krokiem mierniczym, tj.stopa przed stop, 3. Naladowa i wykonywa rne czynnoci w saniu jedno 1102. 226. sta jak bocian i macha skrzydami, sta juk bociek i klekota (zrobi z rk dagi dzib\narysowa stop kko, klasn pod kolanem, przeoy pod kolanem woreczek, . 227.

obrci si dookoa i stan na jednej nodze, zdj i woy but. 4. Chodzi z woreczkiem na stopie. 5. Ubodzie z woreczkiem na gowie. 6. Chodzi w przd i w ty z zamknitymi oczyma. 7. Wchodzi i schodzi po pochyej paszczynie. Przykady form zabawowych:Przedostanie si na drug sone sali lab placyku przez strumie, po kamieniach, po cegach, po kadce, po chwiejcej si budce, tj.przez pozorowane przeszkody przy zastosowaniu drab-, nych przyborw lub narysowanych znakw.

5.2.3. wiczenia i zabawy z elementami czworakowania i z pezaniem Celem tych zaj jest doskonalenie swobodnego poruszania si dzieci na czworakach w kierunku na wprost, posuwania si do tyu, ze zmianami kierunku, z omijaniem przeszkd. Przykadowymi formami ruchu bdzie naladowanie poruszania si i zachowania si zwierzt, pokonywanie przeszkd. Przykady zabaw:1. Pieski Dzieci pokazuj, jak pieski biegaj (a czworakach) , aportuj, ucz si shg (przysiad z oparciem si palcami o manj, id nc spacer z panem. 2. Kotki Dzieci naladuj kocita, ktre biegn do misek (przed kadym dzieckiem ley krek) , buuiq si kulkami papieru ma pieczkami, robi koci grzbiet, pi zwinite u kbek. 3. Raki Wprowadza si tu chd tyem. Moe to by np.przejcie tyem pod rozcignitym w poprzek sali sznurem, pod bramk lub pod rkoma dwojga stojcych obok siebie i trzymajcych si za rce dzieci. 4. Przejcie przez tunel Dzieci przechodz przez tunel utworzony z ustawionych w rzd bramek lub stokw. 5. Pieski aportuj P r z yb o ry:Mae pieczki dla poowy grupy. Przy go 1 owa ni e:Dzieci stoj parami obok siebie:jedno z pieczsw rce jest gospodarzem, ktry uczy swego pieska aportoud (przynosi rzucony przedmiot) . Pieski obok gospodarzy-na czworakach. Zabawa:Gospodarze tocz pik przed siebie, a pieski biegn za ni, zatrzymuj pik w biegu i przynosz j z powrotem. Nastpnie zmiana rl i zabaw powtarzamy od pocztku.

6. Psu ikotgPrzygotowanie:Pieski i kotki w dwch szeregach rozsunitych szeroko, aby nawzajem sobie nie przeszkadzay. Odlego midzy szeregami (midzy psdmi i kotami) 4-5 krokw. Pieski i'kotki siedz na pitach, rce oparle na ziemi tu przy kolanach, gowa na rkach. Zabaw w Pieski i kotki pi. Na sygpa budz si:psy prostuj przednie apki i podnoszc je u gr-gonym szczekniciem budz koty. Koty ugciqgcjq w gr grzbiet, je si. Potem psy i koty zamieniaj si miejscami. 1. Koty i mysz Na sali rysujemy lini przez ca szeroko, naprzeciw-mysi nork (obrcz lub koo) , w ktrej siedzi myszka. Koty s wszystkie poza lini-met, lMgszku, zasania oczy rkami, wtedy koty biegn na czworakach, aby j zapa. Gdy myszka odsania oczy, wszystkie koty zastygaj w bezruchu:wskazany przez mgszk kot, ktry si poruszy, wraca na met. Pocztkowo myszk 229.

jest nauczycielka i wtedy zbdne s dusze wyjanienia, jak ma zachow a si myszk. 6. Przejd przez okienko! Przy b o ry:Obrcze dla poowy grupy dzieci. Przygotowanie:Dzieci dobieraj si parami i staj luno na. sali. Jedno z pary w siadzie skrzynym trzyma oburcz obrcz ustawion na ziemi pionowo, drugie w przysiadzie podpartym przed obrcz (oiienkiem/. Zabawa:Na polecenie nauczycielki dzieci przechodz przez okienko, id na czworakach wokoo (za siedzcym dzieckiem) i znw przechodz przez okienWo. Zabaw mona urozmaici i utrudni zastpujc przejcie przez oiienkoskokiem zajczym.

5.2.4. wiczenia i zabawy biene W sposobie biegania 4-laikw obserwuje si wiksz swobod i przyrost szybkoci biegu. W dalszym cigu brak dzieciom wychylenia tuowia, wsppracujcych ruchw ramion. Dzieci biegaj na caych stopach, krtkimi krokami. 230. Zabawy i wiczenia biene wpwaj wszechstronmte na dziaanie ukadu wegetatywnego, gwnie na ukad krenia i oddychania, a take wyrabiaj szybko oraz wytrzymao. W grupie 4-latkw stosujemy:bieg w rozsypce:zmiany kierunku ruchu:bieg wahadowy (tam i z powrotem) :zatrzymywanie si na sygna, omijanie przedmiotw rozoonych na ziemi:bieg najkrtsz drog w wyznaczonym kierunku:bieg za toczc si pik lub rzuconym woreczkiem itd. Podczas zabaw w terenie stosujemy bieg w linii prostej 30-50 m, bieg wykiem, bieg po uku i po kole, np.w postaci obiegania wyznaczonego chorgiewkami placyku czy grupy dzieci ustawionej w duym kole. Przykady zabaw:1. Zaprzgi Przy b o ry:Obrcze dla poowy grupy. Przygotowanie:Dzieci dobieraj si parami. Kada para otrzymuje obrcz. Jedno dziecko wchodzi w obrcz, zakada j sobie pod pachy, jest konikiem, drugie chwyta za obrcz i stojc z tyu-pouozi.

*Q j.

Z ab aw a:-Na polecenie nauczycielki zaprzgi ruszaj z miejscu, jed w rnych kierunkach powoli i szybko, wymijajc si zrcznie. Po krtkiej zabawie nastpuje zmiana konia i uonicg:zaprzgi powtarzaj bieg. Odmiana zabawy:P owo zenie kucykami Prz yb o ry:Szarfy. Przy go to w anie:Dzieci dobieraj si trjkami. Dwoje z przodu, to kucyki. Podaj sobie, wewntrzne"rce, a w, zewntrznych"trzymaj lejce (szarfy) . Z tyu staje uonicc, chwyta lew rk za lejce, w prawej trzyma but (swoj szarf) . Z boku terenu zabawy wyznaczona jest stajni. Z a b a w a:Pojazdy jed w rne strony, wymijajc si. Wreszcie zmczone kucyki zjedaj do stajni. Nastpuje zmiana rl i zabawa trwa dalej. 2 Biegnij za popieran strzaq! P r z y b o ry:Strzay wykonane z kolorowego papieru. Z a ba wa:Nauczycielka rozdaje dzieciom strzay (kaeniu jedn) . Kade dziecko rzuca strza przed siebie i begnie za ni. Nauczycielka podaje kolejno zadania:Kto dalej rzuci? Kto pierwszy dogoni swoj strza po rzucie? Kto wyej rzuci? Kto trafi strza do wyznaczonego celu? Jeli strzay s w czterech kolorach, mona wprowadzi wspzawodnictwo w grupacn, rpc Ktry kolor mil wicej rzutw dugich, celnych? 3. Dzieci i pszczole Przygotowanie:Wyznaczony Teren zabawy, z boku dom dla dzieci, pozostaa cz-to ka. Zabawa:Dzieci biegaj swobodnie po ce, zbieraj kujmy, a gdy'usysz brzczenie pszczoy (gosem naladuje nauczycielka) , uciekaj do domu. Gdy pszczole rzeleei, wracaj na cjl:g. 232. A. Myszki i kot Pr z yb o ry:Woreczki, klocki, pudeka od zapaek. Przygotowanie:Wyznaczona spiarnia, a w niej smakoyki (rozoone woreczki, klocki, pudeka od zapaek) . Naprzeciwko mysia nora, a z boku, na poowie drogi midzy spiarni a mysi nor-dom kota. Z ab awa:Kot pi, a myszki cichutko biegn do spiarni po smdkoukii wracaj do norki. Kot budzi si, miauczy, straszc w ten sposb myszki, ktre uciekaj do nory. (W grupach starszych kot moe apa uciekajce myszy) . 5. Poznaj swj kolorlPrzybory:Szarfy w 4 kolorach, 4 krki w tych samych kolorach i mae chorgiewki do dawania sygnaw. Przy go to w anie:Wyznaczenie 2 linii rwnolegych, w odstpie kilku krokw od siebie:na jednej uoone krki w.takiej odleXeBs. 233.

goci, eby dzieci nie przeszkadzay sobie w czasie biegu, na drugiej linii, naprzeciwko miejsc wyznaczonych krkami, staj dzieci, ustawione wedug kolorw szarf, w kolejkach (rzdach) . Z a b a w a:Nauczycielka stojc naprzeciwko dzieci, ale poza lini krkw, trzyma w rce chorgiewk. Ktry kolor ona pokae, odpowiedni rzd biegnie do linii naprzeciwko, okra swj krek i wraca na rmejsce. Prowadzc zabaw ze starszymi grupami dzieci nauczycielka mioe rwnoczenie pokaza 2 lub 3 kolory albo tak chorgiewk, ktra nie ma odpowiednika w szarfach rozdanych dzieciom.

6. Kto pierucszg? Przygotowanie:Liniie narysowane w odlegoci 8-10 krokw jedna od drugiej. Na jednej z nich ustawione dzieci, twarzami zwrcone do kierunku biegu (do drugiej linii) . Z a b a w a:Dzieci biegn na sygna do drugiej linii i ustawiaj si jak poprzednio. Nauczycielka wymienia dzieci, ktre przekroczy ty pierwsze met. Odmiana zabawy:P r z yb o ry:Woreczki, krki lub pudeka. Przygotowanie:Jak poprzednio. Zabawa:Dzieci biegn do me, aby pooy na niej jaki przedmiot, np.woreczek, krek, pudeko. Wygrywa to dziecko, ktre pierwsze wrcio na miejsce i dobrze wykonao polecenie. 7. Popiesz si (Przyb o ry:Woreczki. Przy go 1 o w ani e:Dzieci ustawione w rozsypce, miejsce kadego wyznaczone jest woreczkiem. Z abawa:Dzieci rozbiegaj si w rnych kierunkach, a na haso:Na miejsce?-staj jak najszybciej przy najbliszym woreczKlJ. Odmiana zabawy:Pocztek zabawy jak poprzednuo, ale gdy dzieci biegaj, nauczycielka zabiera jeden woreczek, tak e miejsc jest mniej ni dzieci. Po sygnale oznajmiajcym powrt trzeba si popieszy z 234. zajmow aniem miejsc, bo kto si spni, dla tego zabraknie woreczka. 8. Obiegnij swoj par Przygotowanie:Dzieci staj lub siedz-skrzynie w dwch szeregach na przeciwlegy eh liniach, w kilkumietrowym oddaleniu od siebie, kade naprzeciw swojego partniera. Zabawa:Wywoane z szeregu dziecko (lub 2-3) obiega swego partnera siedzcego po drugiej stronie i _szybko wraca z powrotem na miejsce. Po opanowaniu zabawy w opisanej wyej, uproszczonej formie, prowadzca wywouje cay szereg, ktry biegnie jednoczelll:.

5.2.5. wiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i toczenia Dzieci 4-letnie potrafi rzuca nisko lub wysoko, daleko lub blisko, ruchem z dou lub rzutem zamachowym znad gowy. W rzutach z celowaniem-odlego nie powinuna by wiksza ni 1. 5 do 2 m. 9 Rjj.

Rzucajc na odlego, dzieci powinny przyj postaw, w ktrej aktywnie uczestniczy tuw wygity w uk, z odwodzeniem ramienia w gr w ty:naley im tak postaw stale przyponniOBC. Dzieci 4-letnie z coraz wikszym powodzeniem prbuj chwy. tania. Udaje si im chwyta nisko podrzucone przez siebie woreczki oraz dokadnie rzucon im przez osob doros du, lekk pik. Ucz si te odbijania piki oburcz o ziemi (kozowania) . Przy wykonywaniu rzutw na odlego i do celu zwracamy uwag na usprawnienie zarwno prawej, jak i lewej rki. Przykady za-baw i wicze:1. Kto pieruszg przerzuci woreczek ad lini? Przy go to w ani e:Dzieci z woreczkami w rkach ustawiaj si, w szeregu na linii. Przed nimi, w odlegoci 10-15 m wyrysowana jest druga, rwnolega linia. Zabawa:Dzieci wykonuj rzuty:kady nastpny rzut (oprcz pierwszego-z linii) wykonuje si z tego miejsca, gdzie spad woreczek.

-Rzuty wykonuj dzieci w maych grupach (6-8) wygrywa dziecko, ktre pierwsze przerzucio swj woreczek poza lini. 2. Przerzucanie ponad sznurem Przy go 1 owa n i e:Zabawa polega na przerzucaniu przyborw (woreczkw, piek, pieczek lub kasztanw, szyszek, nieek itp.) ponad rozwieszonym sznurem. Dzieci ustawiamy w szeregu, na linii, w odlegoci od 2 do okoo 5-6 m od rozwieszonego sznura. Odlego rnicuje si w zalenoci od wysokoci rozwieszonego sznurapamitajc, e im sznur wyej, tym odlego musi by 1111118) SZB. Z abaw a:Dzieci wykonuj rzuty'z odlegoci 5-6 m:wykonywa mog rzuty przez sznur rozcignity na wysokoci 30-40 cm. Gdy sznur rozcigniemy na wysokoci okoo 1, 5 m, dzieci przerzucaj z odlegoci okoo 2 m 3. Przerzucanie przez przeszkody Z a b a w a:Podobna do opisanej powyej:posugujemy si w niej 236. tymi samymi przyborami. Przeszkod mog by:dwie ustawione w poprzek, rwnolege do siebie awki wspinalma, przeplotnia, piaskownica, dwa rozcignite sznury itp. 4. Celowanie do okienka Zabawa:Okienko, do ktrego celowa bd dzieci, stanowi miog rozcignite w poprzek rwnolegle jeden nad drugim sznury (np.jeden na wysokoci pasa, drugi na wysokoci wycignitej w gr rki dziecka) , na ktrych zawieszone s obrcze, tarcze itp. Dzieci celuj do okienko z linii oddalonej okoo 1, 5-2 m. 5. Celowanie do kosza Pr z yb o ry:Kosz, pieczki lub woreczki dla kadego dziecka. Przy go 1 o w ani e:Dzieci ustawione w kole tak, aby miay swobodruchw. Zabawa:Dzieci celuj do kosza. Gdy wszystkie piki s wystrzelone, rozsypuje si pieczki powtrnie. Kade dziecko podnosi pieczk, wraca na swoje miejsce i znw stara si trafi do kosza. Rzuty naley wykonywa praw i lew rk. 6. Celowanie do piki Przyb o ry:Dua pika i po jednym woreczku dla kadego dziecKBZ a b a w a:Dzieci ustawione w lunym kole, aby nie przeszkadzay sobie w czasie rzutw. Na rodku koa pika umieszczona w maej obrczy. Dzieci kolejno rzucaj do piki starajc si wytrci'j z obrczy. Komu si to uda, biegnie do piki i przynosi j na 1018) SCC. i. Ktr grup utoczy wicej piek do brmtki? Pr z y b o ry:Mae piki (dla kadego dziecka jedna) , chorgiewki, bramki. Przygotowanie:Ustawienie 3-4 bramek. I (aprzeciwko, odlegoci 5-6 krokw, linia rzutw, przy ktrej staj dzieci w tylu kolejkach, ile jest bramek. Kade dziecko otrzymuje pik. Z ab awa:Dzieci tocz kolejno piki po ziemi do bramki. Kade dziecko po rzucie piki idzie za ni, podnosi i staje na kocu swojej kolejki. Za trafny rzut do bramki grupa otrzymuje chorgiew 237.

k. Po serii rzutw oblicza si, ktra grupa ma najwicej chorgiewek. Rzuty naley wiczy lew i praw rk. 8. Przynie obrcz! Przyg o 1 o w ani e:Dzieci w gromadce obok nauczycielki, ktra ma przy sobie 3 ee 4 obrcze.

Z a b a w a:Nauczycielka toczy obrcz przed sob wywoujc rwnoczenie dziecko, ktre mia przynie obrcz. Wywoane biegnie za obrcz i przynosi j prowadzcej. 9. Toczenie obrczy Pr z yg o 1 o w a n i e:Koo szeroko rozstawione. W rodku nauczycielka z obrcz. Z ab awa:Nauczycielka toczy obrcz ze rodka koa do kadego dziecka po kolei i przyjmuje j z powrotem. Odlego pocztkowo maa-trzy kroki. Po opanowaniu przez dzieci umiejtnoci przytrzymania i pchnicia obrczy zwikszamy odlego. 238.

5.2.6. wiczenia i zabawy z elementami wstpowania Celem tych wicze i zabaw jest nauczenie prawidowego chwytu szczebla (chwyt zamknity, kciuk pod spodemi) i ruchw naprzemuanstronnychprzy wstpowaniu, wspinaniu i zstpowaniu z przyrzdw, poruszaniu si na przyrzdach, nauczenia dzieci wspinania na drabinki, kraty, przeplotnie, wspinalnie w rnych kierunkach (w gr, w bok, w d) , przechodzenia i przewijania si przez otwory, przedostawania si z jednego przyrzdu na drugi z przekroczeniem pustej przestrzeni:prbujemy przytrzymywania si szczebla jedn rk (atwa forma pzwisu) . Przykady wicze:Juk to robimy? Stojc na jednym z najniszych szczebli przyrzdu naladowanie:zrguanic owocw z drzewu, malowania ciany, zawieszenia firanek, zawieszania ozdb chtomkoug eh, otuierama lub mycie okien, zdejmowania z pki touaru, zcbaauek. U w aga:Uwzgldniamy przy tych ruchach prac praw ej i lewej rki. Przykady zabaw:I. WdrnckaZabawa:Dzieci stojc przed drabinkami tednjq rkami w gr i w d kolejno chwytajc szczeble od najniszego do wysokoci gowy. 2. Hutawka Z a b aw a:Z pozycji stojcej na drugim szczeblu chwyt za szczebel na wysokoci barkw, przysiad i prostowanie ng do sania ma przemian) . 3. Zielon abk na drzewie Z a b a w a:Z pozycji stojcej na drugim szczeblu chwyt na wysokoci barkw, przysiad (kolana rozchyla na zewntrz) i powrt do sania. 239.

A. Muchy uz po ciahieZ ab aw a:Stojc na pierwszymi szczeblu drabinki przesun si bokiem na wyszy szczebel ssiedniej drabinki i zej. 5. Dzicio Z ab aw a:Stanie na drugim, trzecim szczeblu, chwyt jedn rk na wysokoci barkw, drug stukanie o szczeble z wymawianiem:Pak, pw, pal. Przesunicie si o szczebel wyej i zmiana rk. Po dojciu do szstego szczebla powoli zej na d. 6. Mae nieduiddkiPrzy go 1 owa ni e:, awka zaczepiona skonie jednym kocem o drugi, trzeci szczebel drabinki. Dzieci ustawione w kolejce. Z a b a w a:Mieduiadki wchodz pa czworakach na awk, id po niej do gry, chwytaj za szczebel drabinki i schodz powoli na d. 1. Po schodach Pomoce:Schodki z porczami i mia platform, schodki zjedalni. 240. Z abawa:Dzieci (misie/pocztkowo wchodz na gr pomagajc sobie rkami, nastpnie schodz, trzymajc si porczy.

Prbuj rwnie schodzi tyem:opuszczaj nog w d i przytrzymuj si rkami o'wyszy stopie. 6. Przedosta si nd drug stron! Porno ce:'2 stoliki ustawione na jednej linii w odstpach przy-najmniej I m (stoliki stoj w rodku sali) . Przy go 1 o w ani e:Dzieci podzielone na dwie grupy, ustawione na wprost siebie po obydwu stronach stolikw, w odlegoci 3, krokw. Z a b a w a:Na polecenie nauczycielki jedna grupa przechodzi kolejno gr przez stolik, a druga (na czworakch) -doem. Przy wchodzeniu gr naley poleci-dzieciom oprze si rkami i kolanami na stoliku, usi na nim i zsuwajc nogi w d sign stopami podogi z-drugiej strony, a nastpnie ostronie zej. Powtarzajc zabaw zmieniamy role.

5.2. 7.wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku Dzieci 4-letnie wykonuj serie atwych podskokw w sposb pynny. 16-Wychowanie fizyczne. 241.

Zaczynaj je wykonywa samorzutnie i niejako bezwiednie, np.w czasie chodu lub biegu. Celem tych zabaw jest przede wszystkim usprawnienie wykonywania atwych form podskokw, przeskokw, zeskokw w gb oraz doskonalenie umiejtnoci odbicia i poprawnego ldowania. Formy zada:wskakiwanie i wyskakiwanie z koa, obrczy (zawsze w przd) :podskoki rozkroczne (p 3 cg i wykroczne w miejscu:podskoki odbijajce (galop, khs) , noga pozostajca z tyu wykonuje silne odepchnicia:podskoki dostawne, tj.cud (nka goni nk) ---w przd i w bok. W terenie przeskoki przez kopce, lece na ziemi gazki itp., zeskoki w gb (z podwyszenia) zakoczone przysiadem podpartym:prby wykonywania skoku w dal i wzwy ponad niskimi (10-15 em) przeszkodami:podskoki na jednej nodze w miejscu i w przd (po 3-4 podskokach pamita o zmianie nogikskoki z podparciem-abie i zajcze w uproszczonej, zabawowej formie. Przykady zabaw:) . Szkoa jazdy konnej Z ab awa:Zabawa ta polega na wyuczeniu dzieci rnych form biegu i podskokw. Naladuje si:bieg truchciiaem-tj.powoli, z niewysokim unoszeniem stp, gmop koski, w ktrym nastpuje kolejne odbijanie si jedn i drug nog, przy czym noga pozostajca z tyu wykonuje silne odepchnicie, kus konika-bieg z unoszeniem kolan. 2. ujce au ogrodzie Przy go 1 ow ani e:W odlegoci kilku krokw od ciany rysujemy lini, ktra odgranicza norki zajcze od ogrodu. W ogrodzie z. 242. boku zaznaczamy altan, w ktrej nocuje ogrodnik z psenn (ogrodniaemjest nauczyciellka, piesciem jedno z dzieci) . Z ab aw a:Ogrodnik i jego piesek pi. Zajczki wydostaj si ze swoich norek:skokami zajczymi podaj do ogrodu. Gdy znajd si ju na terenie ogrodu, mog biega swobodnie (ju nie scokumizajczymi) . Najpierw budzi si ze snu piesek i szczekaniem daje zna ogrodnikoui, e uc sdzie s zajce. Ogrodnik uupdscai goni uciekajce zajczki w obrbie ogrodu. Do swoich noreb zajczki przedostaj si skokami zajczymi. 3.

Konie bior przeszkod Przygotowanie:Uoone z linek lub narysowane dwie rwno lege linie stanowi ru. Z boku terenu zabawy wyznaczona staj ni dla koni. Z ab a wa:Konie wybiegaj ze staju, biegn szybkim khsem do przeszkody i przeskoczywszy j, biegn dalej, nastpnie z wolna przechodz do truchcika (wolnego biegu) , wreszcie id stp (krok z podnoszeniem kolan) . Powtarzaj kilka razy pokonywanie przeszkody, a na sygna wracaj do stajni. OQ.

Odmiana zabawy 0) Przygotowanie:Linka uwieziona jednym kocem 15 cm nad ziemi:drugi koniec trzyma nauczycielka w rku tak, aby linka zwisaa luno i nie bya mocno naprona. Z a b a w a:Konie biegn pojedynczo, jeden za drugim, bior przeszkod (skacz przez link) , biegn dalej w rnym rytmie (truchcik, kus, stp) . Odmiana zabawy (UkPrzygotowanie:'Uoony z klockw murek o wyskokoci 10-15 cm, dugoci I m. Takich murkw moe by 14. Z ab aw a:Dzieci ustawiaj si w kolejce przed murkiem i w biegu przeskakuj ponad przeszkod. Potem wracaj na miejsce i powtarzaj zabaw. Kto zburzy murek, musi go napranie. A. Po drobince Przyb o ry:Skakanki lub szarfy. Pr z y g o 1 o w a n i e:Dzieci wraz z prowadzc ukadaj drabink o kilku szczeblach (7-8) w odlegoci maego kroku szczebel od szczebla. Z a b a w a:Dzieci staj przed drabink na zczonych nogach. Rasygna kolejno przeskakuj obun szczeble drabinki tak, eby jej nie zepsu. Kto zaczepi nog i popsu drabink, poprawia j i przechodzi midzy szczeblami zwykym krokiem na palcach. 5. Pojc skacze Przygotowanie:Dzieci staj w rozsypce, daleko jedno od drugiego. Z ab aw a:Dzieci, wykonuj podskoki rozkroczna-zwarte, zgodnie z ruchami rki prowadzcej. Dzieci s pajacami, nauczycielka trzyma sznurek. W chwili pocigania sznurka w d pajace wykonuj rozkrok, przy podniesieniu rki w gr-zeskok. Pajace skacz cicho.

5.3. Przykady wicze i zabaw dla dzieci 5-letnich W zajciach ruchowych charakterystyczne dla tego wieku powi'no by wprowadzenie bardziej zoonych zada-tzw.kombinacji ruchowych-w postaci czenia np.:biegu (rozbiegu) ze skokiem, chodu z rzutem, rzutu z chwytem, chodu rwnowanego po aweczce z przekroczeniem przyborw, pochylaniem si lub przepezaniem pod przeszkod. Trudno zada zwikszmy przez wprowadzenie urozmaiconych torw przeszkd wymagajcych rnorodnego przystosowania si ruchowego.

5.3.1. wiczenia i zabawy orientacyjna-porzdkowe Celem ich jest wyrabianie orientacji w terenie, w czasie spacerw i wycieczek, reagowanie na rne znaki i sygnay umowne, szybkie i sprawne zmiany miejsc. Dymy te do usprawnienia przyswojonych ju form zbirek i ustawie, a mianowicie:w rzdzie (kolejka) :dwurzdzie (parami) :w rozsypce:w gromadce:w szeregu (potek/-zazwyczaj na linii z chwytem rk lub bez trzymania si za

rce:w kole-twarz do rodka lub na obwodzie bokiem do rodka koa:w dwch rzdach z zachowaniem odstpw (uliczkqy. Wreszcie celem jest wyuczanie nowych form:w kilku koach i w koach wsprodkowych. Przykady zabaw:1. Wieuirka u dziupli Przygotowanie:Dzieci dobieraj si trjkami, dwoje z nich stojc naprzeciw siebie, chwytem rk tworz dziupl:trzecie staje w rodku-jest ono wiewirk. Jedna uieuirkc w grupie nie ma dziupli. Z ab aw a:W czasie miarowego uderzania w bbenek uieuirkiwybiegaj z dziupli i poruszaj si swobodnie, omijajc stojce pary. Mocniejszy akcent, po ktrym nastpuje przerwanie wybijania rytmu, jest znakiem, e wiewirki musz si skry do najbliszej dziupli. Po kilkakrotnym powtrzeniu trzeba pamita o zmianie rl, by wszystkie dzieci byy kolejno uieuirkami. 245.

Uwaga:Mona wieuirki oznaczy szarfami:przy zmianie rl przekazuj one szarfy innej grupie. Dziapl moe stanowi obrcz trzymana przez poszczeglne pary. 2. Marmurki-posgi Zabawa:Marsz i bieg w rnych kierunkach. Na zapowied nauczycielki:Marmurki (-dzieci zatrzymuj si natychmiast i staj prosto. 3. Figurka Pr z y go 1 o w ani e:Dzieci biegaj i maszeruj w dowolnych kierunkach. Z ab aw a:Na haso:Figurk'-zatrzymuj si i przyjmuj dowoln pozycj, jak kto potrafi najadniej. Nauczycielka wymienia imiona tych dzieci, ktre zrobiy lo najlepiej (s adnymi figurka-. mi) 246. 4. Znajd sobie par! Przyb o ry:Szarfy w dwu kolorach-czerwone i zielone. Przygo towanie:Dzieci podzielone na dwie grupy otrzymuj szarfy w dwu kolorach. Z a b aw a:Dzieci rozbiegaj si na sygna w dowolnych kierunkach, a na polecenie dobieraj si parami, wedug zasady zapo*iedzianejprzez prowadzc, aby:obydwa kolory szarf znalazy si w parze, jednakowe kolory szarf znalazy si w parze. Ktra para pierwsza podaa sobie rce, ta prowadzi korowd dokoa sali. Odmiana zabawy:Czerwone dobieraj sobie pary w swoim kolorze-zje (one-w swoim. Jeden kolor tworzy mostek, podajc sobie rce wzniesione w gr, drugi kolor przechodzi pod mostkiem. Nastpuje zmiana rl i cao zabawy powtarzany od pocztku. 5 Znajd swj znakPomoce:Kolorowe znaczki (koa, trjkty itp. ) Przygotowanie:Dzieci otrzymuj dwa rodzaje znaczkw, np.koa i trjkty (znaczki umocowane na tasiemce dzieci zawieszajnaszyi) . *Zabawa:Dzieci biegaj swobodnie. Na haso:. Sraj?-zatrzymuj si na miejscu. Nauczycielka poleca odwrci si tyem do niej i zapowiada:Biegiem do mnie'podnoszc jednoczenie rce w bok z takimi znaczkami, jakie dzieci maj na sobie. Dzieci odwracaj si i biegn w stron prowadzcej. Kade staje w kolejce przed swoim znaczkiem. Ktra grupa ustawi si sprawniej i lepiej-wygrywa (zostaje wyrniona oklaskami) . 247.

6. Pajk i michy Przyg ot ow anie:Nauczycielka objania, e pajk poluje tylko na gane muchy. Z a b a w a:Dzieci w rozsypce biegaj z brzczeniem, bzykaniem w rnych kierunkach, a na haso:Bujak idzie?-zastygaj nagle w bezruchu. Pajk ugchodzi nc owy obserwujc bacznie, obchodzi muchy, a jeli ktra drgnie, zabiera j do swojej sieci (pod cidny 7. Przejcie przez ulic Przy go 1 o w ani e:Wyznaczenie szerokiej jezdni i rwnolegych do niej chodniku dla pieszych. Na jezdni, po prawej stronie, ustawiaj si samochody, motory, rowery. I (a rodku jezdni podwyszenie dla milijama. Na chomiku-przechodnie (pierwszym milicjantem jest nauczycielka) . Z ab aw a:Na znak zielon chorgiewk pojazdy ruszaj praw stron jezdni. Ra podniesienie czerwonej-zatrzymuj si natychmiast i wtedy przechodnie mog przej rodkiem jezdni na drug stron ulicy. W czasie zabawy kilkakrotnie zmieniamy sygnay. 8. Co schowano? Przygotowanie:Dzieci siedz w kole w siadzie klcznym, nauczycielka ukada na rodku przygotowane uprzednio przedmioty (klocek, li, kasztan, guzik itp. ) Z ab aw a:Dzieci kad rce na ziemi i czoo opieraj o donie. W tym czasie nauczycielka chowa jeden z przedmiotw i woa:Ju? dzieci podnosz gowy i zgaduj, czego brakuje. 9. Kto umie sucha? Przy b o ry:Jedna'pieczka dla kadego dziecka. Przygotowani e:Rozdanie dzieciom pieczek. Z abawa:Dzieci biegaj swobodnie i bawi si pieczkami. Na sygna podany przez prowadzc zatrzymuj si. Jeli ktremu wymkna si pika z rki, zostawia j na ziemi, a drugi sygna pozwoli mu na ruch. Wtedy biegnie do piki i bawi si ni do chwili usyszenia nowego sygnau na zatrzymanie ruchu. 248. W Komu trzeba si ukoni? Z ab awa:Dzieci siedz w pkolu. Jedno wychodzi z sali, pozo stae umawiaj si, komu ma si ukoni to, ktre wyszo. Przy woane dziecko wchodzi a pozostae rytmicznie klaszcz-cichutko, gdy szukajcy jest daleko od wyznaczonego dziecka, za gono, gdy si do niego zblia. li Kto ci nota? Przygotowanie:Dzieci siedz w rozsypce na ziemi. Kilka krokw przed nimi, tyem do nich, stoi wyznaczone dziecko. Zabawa:Wskazane przez nauczycielk dziecko z siedzcych woa:Dzie dobry? (lub jakikolwiek inny wyraz) . Dziecko stojce przed grup, nie odwracajc si, wymienia imi woajcego. Jeli nie udao si mu rozpozna gosu, odwraca si i prbuje jeszcze raz odgadn, kto je wywoa. Gdy rozpozna, na jego miejsce staje inne dziecko.

5.3.2. wiczenia i zabawy z elementami rwnowagi Moliwoci dzieci w zakresie utrzymywania rwnowagi, w tym wieku wyranie si podnosz dziki lepszej koordynacji systemu nerwowego i postpujcemu dojrzewaniu odpowiednich orodkw kory mzgowej. Dzieci 5-letnie mog na og dugo (nawet kilkanacie sekund) i pewnie utrzyma si na jednej nodze i czy chd rwnowany po aweczce np.z przekroczeniem

przyborw, posuwaniem ich stop, schylaniem si pod trzyman przez nauczycielk lask itp. Wprowadzamy take wstpowanie i zstpowanie po skonie ustawionych aweczkach (wys, 60-80 cm) Qelem wicze rwnowanych jest dalsze wyrabianie poczucia rwnowagi w saniu, w ruchu, na zawonych i podwyszonych powierzchniach. Przykady wicze w formie zabawowej i zadalllOWBj. W saniu na jednej nodze:oparcie stopy o kolano nogi postawnej, chwyt rk za stop z tyu, rysowanie woln nog kka, kresek, krzyykw itp., dotknicie czoem kolana, utrzymanie woreZ-49.

czka na zgitym kolanie, przekadanie woreczka pod kolanem z'rki do rki, rozpryskiwanie wody stop. Chd we wspiciu:Pani u szpilkach. Po gorcym piaski. Zatrzymywanie si we wspiciu-po biegu, po obrocie do-okol. Chd z zamknitymi oczami, -w przd, w ty. Chd i bieg w ty-drobnymi kroczkami, dugimi krokallll. Przejcie w przd i w ty po liniach krtych:zygzakach, spiralach. Chd mierniczy:Zmierz skdkeitk-przejcie wzdu rozcignitej na ziemi skakanki (w przd, w ty) -dzieci licz kade postawienie stopy. , rillM. Przejcie po aweczce z dodatkowymi zadaniami, np.z woreczkiem na gowie, z przekraczaniem kilku rozoonych woreczkw (przeszkoda niska) , z przekraczaniem kilku krkw (prze-szkoda szeroka) , z przekraczaniem piki lekarskiej o masie I kg lub kilku pionowo ustawionych klockw (przeszkoda wysoka) , z 250. pochyleniem si pod trzyman przez prowadzc lask lub powieszon link, z przejciem przez obrcz ustawion pionowo i poziomo, z przekadaniem z jednej strony na drug lecych na ziemi 2-4 woreczkw, z podrzucaniem woreczka lub szarfy, piki itp. Przejcie Po zepsutym mocie-z jednej aweczki na drug z przekroczeniem pustej przestrzeni, prby przejcia po listwie odwrconej aweczki, wchodzenie i schodzenie po skonie ustawionej aweczce (wys, 50-80 cm) w pozycji wyprostowanej i na czworakach (tylko pod gr) . Przykady zabaw:1. Omi pokrzywy P r z yb o ry:Klocki, ktre mona ustawi pionowo. Przyg oto w ani e:Dwie linie rwnolege w odlegoci 3 m jedna od drugiej. Midzy nimiporodku ustawione klocki w linii prostej w odstpach ok, 1.5 m. Dzieci ustawione grupami po 4-5 przed kad parti klockw. Z a baw a:Przebiega midzy klockami tak, eby si nie sparzy 351.

nie dotkn klocka. Dzieci biegn na palcach wykiem midzy klockami omijajc je raz z jednej, raz z drugiej strony. Odmiana zabawy:Ustawienie takie sarno, jak wyej. Przejcie w linii prostej z przekroczeniem klockw tak, aby ich nie dotk. 2. Marsz'z przeszkodami-Przyb ary:Materia do ukadania przeszkd:linka, skakanka pudeka, krki, kka od sersa. Przygotowanie:Dzieci ukadaj wg polecenia nauczycielki rnego rodzaju przeszkody:linka uwizana na wysokoci 30-40 cm nad ziemi, mae obrcze poukadane w rnych odstpach, murek uoony z pudeek, kaue ze skakanek, rozoone woreczki, klocki w rnych odstpach. Z abawa:Dzieci, ustawane w rzdzie, id za nauczycielk, pokonuj napotykane po drodze przeszkody:przekraczaj link tak, aby jej-nie dotkn, przechodz przez obrcz, przekraczaj mu-rek, omijaj kaue itd. Kto nie speni dobrze zadania, biegnie na koniec rzdu, eby powtrzy jeszcze raz wiczenie.. 252.

5.3.3. wiczenia i zabawy z elementami czworakowania Dzieci 5-letnie poruszaj si na czworakach sprawnie i szybko, zarwno w przd, jak i w ty, w podporze przodem, w pozycji odwrotnej, tj.w podporze tyem, w kierunku na wprost, ze zmianami kierunku oraz z omijaniem przeszkd. Stosujc zabawy na czworakach wzmacniamy pas barkowy, si koczyn, mini brzucha i prostownikw grzbietu, wyrabiamy u dzieci zwinno. Najczciej wystpujcymi formami ruchu s nastpujce CWICZTIB. zabawy na czworakach z naladowaniem ruchw zwierzt:kotkw, pieskw, misiw, kreton lit tunelach, mgszg u norkach, lisu, jaszczurek, rokw:przejcie na czworakach w formie zadaniowej-pod bramkami, pod nisko rozwieszonymi linkami, przez okienka utworzone z ustawionych pionowo obrczy:chd na czworakach w pozcji odwrotnej, tj.w podporze tyem:ten sposb poruszania si w przd lub w ty nazywa si chodem pajka. chd w podporze na trzech koczynach-tj.na rkach i jednej nodze-druga noga pozostaje wycignita w ty:wiczenie nazywa si kulany lisek (mona je wykonywa na ziemi i na aweczce) . Przykady zabaw:1. Pieski przechodz przez potek Przy go 1 owa n i e:Dzieci podzielone na dwie grupy. Jedna tworzy potek w szeregu z chwytem rk tak, aby midzy erdziami potka byy odstpy. Naprzeciwko, w odlegoci piciu krokw, pieski na czworakach (naley zapamita swoj par) . Z a b a w a:Pieski na czworakach biegn do potka i kady omija swoj erd, obiega dziecko stojce przed nim z prawej strony i drugim otuorem u (ocie wraca na swoje miejsce. To samo powtarza druga grupa. 253.

354. 354-f J. 2. Pieski ucz si sutgPrzy b o ry:Skakanki lub szarfy dla poowy grupy. Przygotowanie:Dzieci ustawione parami obok siebie, jedno ma zaoon pod pachy szarf, ktra imituje smycz. Z, abaw w. Gospodarz trzyma piesk na smyczy i uczy go suy ramiona (przednie cpg) ugite, donie luno zwieszone w d, plecy proste. To samo powtarza druga grupa po zmianie rl. 3. Myszki u norze Przy go 1 o w anie:Poowa dzieci tworzy koo w siadzie skrzynym, trzymajc si za rce. W rodku koa siada druga poowa dzieci, kade przodem zwrcone do swojego partnera. Z ab awa:Myszki wygldaj z okienWd z prawej strony, po czym na czworakach kada obiega swojego partnera z lewej strony i wraca do koa-do nory. Odmiana zabawy:Mgszb wybiegaj-kad najblisz dla siebie dziurbg z prawej strony, obiegaj zewntrz cae koo i t sann dziurk wracaj do rodka. Ktra mgszb dobiegnie pierwsza do nory? 4. Krety Przyg o 1 o w anie:Poowa dzieci stoi w parach trzymajc si za rce, pozostae w kolejce przed krecim cho**i*ient. Z a b aw a:Na sygna pierwsze dziecko z kolejki biegnie na czworakach pod podanymi rkami, aby nie zburzy kreciego chodnii:d (nie dotkn adnego ze stojcych) .

Gdy grupa kreton przebiegnie chodnikiem 2-3 razy, wtedy nastpuje zmiana rl i powtrzenie zabawy od pocztku. Dla grupy sprawnej mona wprowadzi wspzawodnictwo-ugcigi kreton. Wtedy s dwa lub trzy chodniki i tyle grup kreton. 255.

5. Kulacg lisek Przygotowanie:Dzieci w przysiadzie podpartym czekaj z jedn nog wzniesion lekko w ty Zabaw*a:Dzieci (liski) id na czworakach, wspierajc si na doniach i jednej nodze (posuwanie si do przodu zblione jest do zajczego skoku) . Po kilku ruchach dzieci siadaj skrzynie i odpoczywaj, a nastpnie przechodz do przysiadu podpartego podnoszc drug nog w ty i powtarzaj zabaw od pocztku. Utrudnieniem zabawy moe by przytrzymywanie szarfy, woreczka woonego pod kolano wzniesionej nogi. 6. Niedwiedzie u klatce Przy b o ry:Szarfy w jednym kolorze dla poowy grupy dzieci. Przygotowanie:Nlauczycielka dzieli dzieci na dwie grupy. Pierwsza z nich otrzymuje szarfy i podajc rce wie koo-klatk dla nieduiedzi, , druga wchodzi do koa-to nieduiedzie. Z a b a w a:Weduiedzie kr po kvtce na czworakach i usiuj si z niej wydosta. Po pewnym czasie naley zmieni role i zabawa trwa dalej. Przy kadej zmianie liczymy, ile nieduiedzi ucieko z I:atki, a na zakoczenie oceniamy, ktra grupa wykazaa si najwiksz zrcznoci. (Weduiedzie przy wydostawaniu si z klatki nie mog uywa siyJT. Wycigi pieskucPrzygotowanie:Dzieci tworz szergi (potki) z chwytem rk (6-8 dzieci w szeregu) . Z a b a w a:Na sygna pierwsze dzieci z szergw przybiegaj slalomem na czworakach pod rkami, starajc si biec wykiem i nie. trci nikogo ze stojcych. Po dobiegniciu do koca dziecko staje w szeregu i podaje rk ostatniemu, tworzc w ten sposb nowe okien:o. Kiedy dzieci naucz si dokadnego czworakowa ni z omijaniem, mona zastosowa wspzawodnictwo indywidualne, a pniej zespoowe. 256.

5.3.4. wiczenia i zabawy biene Dzieci zaczynaj biega coraz bardziej dynamicznie, szybko w sposb bardziej ekonomiczny i poprawny. Ruchy nacechowane s, harmoni, ekspresj a take deniem do osignicia jak najlepszego wyniku (chopcy) . W zajciach z dziemi 5-letnimi stosujemy ju gonitwy i pocigi-pocztkowo pozorowane, pniej rzeczywiste, w ktrych chodzi o zrczne uchylanie si od zapania, dogonienia i przegonienia, schwytanie inmych dzieci itp. Oprcz zabaw bienych, ktre nie zawsze pozwalaj rozwin pen szybko, naley wprowadza take na zajciach:przebieganie duszych odcinkw do 100 a nawet 150 m, wycigi grupowe oraz parami, atwe wycigi rzdw (sztafety) lub szeregw, biegi wahadowe. Celem i zadaniem zabaw i wicze bienych jest wyrabianie swobody i szybkoci biegu, wytrzymaoci, doskonalenie orientacji i spostrzegawczoci w biegu, zwrcenie uwagi na poprawno i skoordynowanie ruchw ramion i ng. lPrzykady zabw:1.

Samoloty Przygotowanie:Wyznaczamy 4 ungdrg i po rozdaniu dzieciom 4 kolorw szarf (lub znaczkw do zawieszania na, szyi z sylwetkami kolorowych samolotw) kierujemy do nich kad z grup. Dzieci (samoloty) oczekujc nd start siedz skrzynie. Dopiero w chwili zapowiedzi kierounikd lotnisku (nauczycielki) np. :Czerwone samoloty przygotowa si do startu!-odpowiednia grupa przyjmuje jako pozycj wyjciow leenie przodem z oparciem brody na doniach (samoloty na pycie lotniska) . Z a b a w a:Wywoane przez kierowniku lotnisku dzieci na polecenie:Zapuci motory?-przechodz do leenia przodem, unosz klatk piersiow i naladuj gosem i rkami zapuszczanie motoru oraz obracanie si migu (donie wykonuj przed sob mynek) . Nastpnie na zapowied:ztar'-wyznaczona grupka rozpoczyna bieg z naladowaniem lotu sdmolotu. Nla zapowied:lgdoud, -dzieci ponownie przechodz do leenia przodem (sd. 17-Wychowanie fizyczne. 257.

molotg lduj) , a nastpnie wracaj do wyznaczonych hmgarui siadaj skrzynie. U w aga:Przebieg zabawy mona urozmaica wprowadzajc, oprcz startu i ldowaniu samolotnu, jeszcze formowanie eskadry (klucz samolotu) oraz akrobecjepowietrzne (przechylenie skrzyde, beczki, wirae) . 2. Koguty i kurki Przygotowanie:Wyznaczenie terenu zabawy, jeli odbywa si ona w ogrodzie. Z a b a w a:Kont (nauczycielka) i kurki (dzieci) spaceruj po podwrzu, zbierajc ziarenka. Kugw staje prosto, bije skrzydami (macha rkami) i pieje:KuburgWu'Na ten syna zbiegaj si do niego wszystkie karki, staj proso, bij skrzydami i woaj Koko-ko?. Kopu dalej spaceruje, a kurki nadal szybie ziarenek. Po chwili, na woanie koguta, znowu do niego przybiegaj i bij skrzydami. W czasie nawoywania kogut stara si znajdowa jak najdalej od kurek, aby miay one dusz drog do przebiegnicia. Nastpnie, na sygna, nastpuje gonitwa:kogut stara si zapa kury, ktre uciekaj poza umwion met. 3. Ziby i kukuka Przybory:Szarfy, obrcze lub kka od sersa. Przygotowanie:Kada zib mieszka w swoim gniazdku (obrczy, szarfie uoonej w keczko, kku od sersa) , kukuka natomiast jest bez gniazdu. Z a b aw a:Na okrzyk nauczycielki:Zmie gniazdo?-wszystkie ziog wylatuj z gniazd i zajmuj sobie inne. Kvbkd stara si w tym czasie zaj cudze gniazdo. Zib, ktra stracia swoje midzdo, zostaje kwkukq. 4. Drzewu i licie Pr z yb o ry:Szarfy dla poowy grupy dzieci (najlepiej koloru zielonego) . P r zyg o 1 o w a nie:Dzieci dobieraj si parami:jedno otrzymuje szarf ijest zielonym liciem) , drugie staje swobodnie na sali qestdrzew cn. Z ab aw a:Licie swobodnie wiruj midzy drzewami (dzieci biegaj) , co pewien czas licie spudqR na ziemi (dzieci przysiada 258. j) . Na znak burzy-wielokrotne uderzenie w bbenek-wiatr zgarnia licie pod cian (dzieci szybko, bez potrcania, biegn pod cian) , a drzeud bogszq si w jedn i w drug stron (skony tuowia w lewo i w prawo) . Dzieci (licie) staj twarzami do ciany. W tym czasie inne dzieci (drzeuu) zmieniaj miejsca i staj tyem do lici. Kady li musi jak najszybciej znale swoje drzeuo. Potem nastpuje zmiania rl i zabaw powtarzamy od pocztku.

Ra zakoczenie zabawy dzieci mog spacerowa po terenie i przez skony w przd naladowa zbieranie lici i ukadanie ich w bukieciki. 5. Puapka na mgszgPrzygotowanie:Poowa dzieci wie koo, trzymajc rce wzniesione tak, aby mona byo swobodnie przebiega. Pozostae dzieci s mgszbcmi (dla sprawniejszej organizacji mona ozntaczyje szarfami) . Z a b a w a:Myszki przebiegaj pod rkami do koa i z powrotem. Niespodziewanie nauczycielka klaszcze w rce i mwi:Kam Na ten sygna puapka si zdmgb, dzieci tworzce koo przysiadaj opuszczajc rce w d. Myszki w rodku koa s zapane przezpucpb. Po chwili pudpkd si otuierd, dzieci wstaj i podnosz rce, a mgsz*i znw przebiegaj. Odmiana zabawy 0) Powtarzamy 2-3 razy bieg dla kadej grupy, obliczamy zdpmemyszki i ogaszamy grup zwycisk (wygrywa ten zesp, ktry zapa wicej mgszgkOdmiana zabawy 0) Zapane za kadym razem myszki powikszaj puapk. Gdy wszystkie myszki zostan zapane, nastpuje zmiana rl. 6. Karuzela Przygotowanie:Nla rodku sali uoona w due koo linka z przywizanymi wsteczkami, rozmieszczonymi w odlegoci 0, 5 mjedna od drugiej. Dzieci stoj koem w odlegoci 2-3 krokw od linki. Z a b a w a:Nauczycielka daje haso:Kto szybciej?. Dzieci podbie 259.

gaj do linki/karuzeli/. Kto usiad (slan midzy dwiema szarfami) , ten jedzie, na karuzeli. Kto nie zdy, nie znalaz miejsca, pojedzie nastpnym razem. Nauczycielka podaje rytm (pocztkowo wolno) do marszu-karuzela rusz, pniej uderza w tamhurinocoraz szybciej-karuzela obraca si szybko (dzieci biegaj) . Naley czsto zmienia rytm i kierunek wirowania karuzeli. Zamiast marszu i begu mona wykona cud w przd praw i lew 110 (8. Odmiana zabawy:Przygotowani e:Poowa dzieci z grupy wie koo-tworzy kumacie, pozostae za staj lewym bokiem do koa midzy dwjk dzieci i kad lewe rce na zczone chwytem donie kolegw. Z a b a w a:Karuzela rusza (dzieci w kole posuwaj si cucemnp, w prawo) . Dzieci, ktre jad nd karuzeli (s na obwodzie koa) -biegn. W czasie zabawy naley czsto zmienia tempo ruchu i kierunek oraz role. 1. Nieduied i dzieci Przygotowani e:Wyznaczamy teren zabawy, dom dla dzieci i z boku-legowisko niedwiedzic. Z ab awa:Dzieci biegn w stron legouiskd nieduiedzia, staj przed nim i mwi:Ten kudwtg nieduied mieszku uc ciemnym borze, mg si go nie boimy, cho us zupd moe. Nieduiedwybiega i apie uciekajce dzieci w granicach terenu zabawy:u domu dzieci s bezpieczne. 8. Wycig po pik Przyb o ry:Dua pika. Przygotowanie:Dzieci siedz w kole w takich odstpach, eby mona byo swobodnie podawa pik. Zabawa:Dzieci podaj pik z rk do rk. Na haso:'Stjmomentalnie zatrzymuj pik. To dziecko, ktre trzyma pik i nastpne, ktre miao j otrzyma-wstaj, cofaj si o duy krok poza obwd koa, odwracaj do siebie plecami i na klanicie biegn dookoa. Kto pierwszy dobiegnie na miejsce, otrzymuje pik i podaje j dalej. Po opanowaniu zabawy mona wprawa 260. dzi dwie piki:jedna podawana jest w prawo, druga w lewo. Bieg dookoa wykonuj te dzieci, u ktrych spotkay si piki. 9.

Kocank Przygotowanie:Rozsypka na wyznaczonej przestrzeni, dwch berku (goncuy wyrnionych odznakami, np.szarfami. Zabawa:Goeg chwytaj uciekajce dzieci. Kto przykucnie, tego chwyta nie wolno. Dzieci biegaj w rnych kierunkach i chroni si przed zapaniem-kucniciem dopiero wtedy, gdy inaczej nie mog unikn zapania. \O. Berek-stjka Przyb o ry:Jedna pika. Przygotowanie:Dzieci w rozsypce na boisku lub w sali. Jedno, wyznaczone na berka, otrzymuje pik redniej wielkoci. Z a b aw a:Dzieci uciekaj od berku i zatrzymuj si wtedy, kiedy berek zawoa:Stj? Dzieci musz si zatrzyma natychmiast, zaraz po sygnale. Berek stara si trafi pik dowolne dziecko. Kogo pika dotknie, ten biegnie za ni, chwyta i staje si berkiem. Wszystkie dzieci uciekaj, a usysz nowe haso na zatrzymanie si:Ntj? Jeli berek nie trafi nikogo, wtedy zostaje nim po raz drugi.

5.3.5. wiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu, celowania i toczenia Dzieci potrafi rzuca rnymi sposobami i we wszystkich kierunkach, tak oburcz, jak i jednorcz. Niektre wykonuj rzut dynamicznie, do celnie i z wyczuciem, zwaszcza chopcy. Przy rzutach na odlego i do celu obserwuje si u wielu dzieci przyjmowanie pozycji wykrocznej lub ustawianie si bokiem do kierunku rzutu. Na og dobre jest wykonanie zamachu wraz z przechyleniem tuowia. Zwykle zamach przechodzi bezporednio w rzut, a tuw wraz z rk podaj w kierunku rzutu. W chwytaniu nie robi dzieci duych postpw. Uchwycenie maej, gumowej pieczki w dalszym cigu sprawia dzieciom trudno. Umiejtno chwytania jest trudnym zadaniem koordynaZl.

cyjnym, wymagajcym duej zrcznoci i wprawy, ktr dzieci najlepiej zdobywaj podczas samodzielnych zabaw. Na zajciach zapoznajemy dzieci z rnymi sposobami rzutw i chwytw, np.rzucanie w gr, odbijanie o ziemi, odbijanie o cian poczone z chwytaniem, przerzucanie ponad rozwieszonym sznurem, wysokimi przeszkodami. Z czasem wprowadzamy urozmaicone zabawy z celowaniem i toczeniem. W zajciach posugiwa si trzeba pikami rnej wielkoci:duymi, rednimi i maymi. Przykady wicze:1. Rzuty i chwyty oburcz woreczkw lub duych i rednich piek. 2. Prby czenia rzutw i chwytw przyboru (piki, woreczka) , wykonywanie nie tylko stojc w miejscu, lecz rwnie w ru-chu, tj.w czasie chodu lub biegu. 3. Wyuczenie odbijania piki od ziemi z prbami chwytania. Prby chwytania po podrzuceniu piki w gr i odbiciu jej o ziemi (z koza) . 4. Rzuty i chwyty z odbiciem o cian. 5. Doskonalenie rzutw praw i lew rk na odlego-ze zwrceniem uwagi na poprawno rzutu, dynamik zamachu. 6. Przerzucanie jednorcz woreczkw, pieczek ponad sznurem (wysoko 120-150 cm i z takiej te mniej wicej odlegoci) . 7.

Celowanie do vstawionej pionowo np.obrczy, tarczy z otworem itp.praw i lew rk ze stopniowym zwikszeniem odlegoci do 2-3, 5 m. 8. Rzuty do celu poziomego, np.:wrzucanie woreczkw rzutem z dou do pudeka, na koc, do wyrysowanego lub uoonego z klockw koa, do lecej na ziemi obrczy, do okienka utworzonego z dwch linek rozcignitych midzy stojakami itp. 9. Toczenie piek, obrczy, gumowych kek praw i lew rk przed siebie, w wyznaczonym kierunku (np.po obwodzie koa) , z omijaniem przeszkd itp. 10. Toczenie piek i pieczek z zachowaniem dokadnoci ruchu, np.:wtaczanie do bramki, poza wyznaczon lini, do innego dziecka, midzy dwoma rzdami ustawionych klockw, zbijanie ustawionych przedmiotw itp.262. Przykady zabaw:1. Szkoa piek Przy go 1 ow anie:Dzieci ustawiaj si w szeregu na wykrelonej linii. Z tyu za nimi rysuje si jeszcze dwie lub trzy linie. Zabawa:Z odlegoci do 1, 5 m nauczycielka rzuca kolejno do kadego dziecka lekk pik. Kade z dzieci, ktre pik zapao, cofa si w ty na drug linitzn.przechodzi do drugiej klasy. Dzieci, ktrym nie udao si chwyci piki za pierwszym razem, wykonuj prb powtrnie, po zakoczeniu rzutw do wszystkich dzieci. Dalsze serie rzutw piki do dzieci odbywaj si za kadym razem ze zwikszonej odlegoci. 2. Pika w pkolu Z ab a w a:Zabawa ta, podobnie jak poprzednia, polega na chwytaniu piki rzuconej do dzieci przez prowadzc. Dzieci stoj w pkolu, nauczycielka zaczyna od prawego skrzyda. Dziecko, ktremu nie udao si zapa piki, przechodzi na lewe skrzydo pkola i tam ponawia prb, gdy przyjdzie na nie kolej. Nastpna seria rzutw odbywa si z wikszej odlegoci-prowadzca cofa si o krok. 3. Poczt Przyb o ry:Piki due. Przyg o 1 owa ni e:Dzieci dzieli si na dwie lub trzy grupy. Kady zesp sformowany w dwurzdzie lub dwuszeregu siedzi w pewnej odlegoci od siebie. Pierwsze dziecko z kadego dwurzdu lub z dwuszeregu trzyma w rkach pik, ktra w _zabawie jest paczk pocztow. Z ab a w a:Ra sygna zespoy rozpoczynaj toczenie piki po ziemi zygzakiem, w swoich rzdach lub szeregach, nie pomijajc nikogo. Ostatnie dziecko podnosi pik do gry, zgaszajc, e pdczbdprzysza na miejsce przeznaczeniu. Zabawa ma charakter wycigu zespow i dlatego liczba dzieci w poszczeglnych grupach musi by jednakowa. 4. Str pik ze stoku Przyb ary:Woreczki, 3 due piki, 3 taborety. 263.

Przy go 1 o w ani e:Rozdajc woreczki w trzech kolorach dzielimy dzieci na trzy grupy, ktre ustawiaj si w trzech rzdach za wyznaczon lini. Przed kadym z rzdw w odlegoci okoo trzech krokw (2 m) stoi taboret, a na nim dua pika. Z a b a w a:Dzieci kolejno rzucaj do piki. Kto zrzuci j ze stoka, biegnie i ponownie kadzie j na taborecie. Kady zesp liczy celnie rzuty. Rzuty wykonuj wszy scy kolejno praw i lew rk. 5. Kto zrczniej potoczy?

Przygotowanie:Dzieci, podzielone wedutg kolorw na dwie lub trzy grupy, siedz w rzdach za lini. Przed kadym rzdem klocki tak ustawione, by tworzyy Oczki lub by stanowiy przeszkody, midzy ktrymi dzieci bd toczy pieczki lub piki. Do przeprowadzenia zabawy potrzebne s pieczki dla kadego dziecka i dua pika dla kadego z-zespow. tf. 386@@. Zabawa Jeli dzieci uywaj maych pieczek, kade z nich po potoczeniu jej w uliczce lub midzy rozstawionymi przyborami ustawia przewrcone przez siebie klocki i siada po drugiej stronie naprze CIW. 264. Odmiana zabawy:Rzdy posuguj si _duymi pikami:kade z'dzieci po potoczeniu piki ustawia przewrcone klocki, podnosi pik i oddaje j nastpnemu z rzdu, a sanno siada na kocu kolejki. 6. Kto trafi do obrczy? Przybory:Woreczki dla kadego dziecka i tyle, obrczy, ile grup dzieci. Przygotowanie:Dzieci podzielone na 2-3 grupy otrzymuj woreczki i staj w kolejkach przed obrczami w odlegoci 4-5 krokw. Zabawa:Obrcze le na ziemi i dzieci kolejno z linii rzucaj praw, a pniej lew rk do obrczy. Odmiana zabawytObrcze zawieszone na stojakach na wysokoci I, 5-Zm. Dzieci celuj w okienko utworzone z obrczy praw i lew rk-na ZDIIBII. 265.

5.3.6. wiczenia i zabawy z elementami wspinania si Zabawy i wiczenia w pokonywaniu przeszkd s podobne do tych, jakie stosuje si z modszymi grupami, tylko trudniejsze, bardziej zoone i z uyciem wyszego sprztu. Wstpujc na drabinki dzieci 5-letnie nie stosuj ju na og kroku dostawnego, a przyswajaj sobie naprzemianslronn prac ng:poza tym nie kontroluj wzrokiem tak uwanie kadego kroku. W dalszym cigu stosujemy pzwisy, ale rwnie wprowadzamy krtkotrwae zwisy. Elementarni, ktre naley doskonali w zabawach na przyrzdach do wspinania, s:odsuwanie si ciaem od szczebla, opuszczanie bioder, odrywanie jednej rki i wykonywanie ni jakiej czynunoci. Dzieci naley nauczy poprawnego, tj.zamknitego chwytu szczebli (kciurk w pozycji przeciwnej) . W sali, a zwaszcza w terenie, urzdzi mona interesujce tory przeszkd, na ktrych dzieci bd nabiera wprawy w wdrapywaniu si, przeaeniu i przewijaniu si przez otwory, przekraczaniu, przedostawaniu si z jednego przyrzdu na drugi itd. Takie zabawy i wiczenia s bardzo cenne dla rozwoju oglnej siy, zwinnoci, zaradnoci, odwagi, oswojenia z wysokoci i przestrzeni. Przykady zada i wicze:1. Wspinanie si po drabinach i Kratach, wspinalniach i przeplotniachdo wysokoci okoo 2 m (wliczajc w to wysoko, na. jakiej znajduje si gowa dziecka) . 2. Wspinanie z wykonywaniem dodatkowych czynnoci po zatrzymaniu si-np.oderwa od szczebla jedn rk i pomacha rk, chusteczk lub chorgiewk, pooy woreczek na szczeblu, (czyj woreczek nie spadnie) , zawiza krawat z szarfy itp 3. Wdrapywanie, si na wysokie przeszkody o szerokich powierzchniach grnych, np.na si, na ktrym pooymy koc lub materac, wspinanie si po przyrzdzie i zsunicie si z niego lub zeskok. 4.

Wchodzenie i schodzenie-przez czworakowanie, wchodzenie, schodzenie w postawie wyprostowanej, zjazd lub zsuwa 266. nie si (ni pochyych paszczyznach, np.po zboczach, szerokich deskach, skonych aweczkach) . Przykady zabaw i wicze:\. Statek si koysze wej na pity szczebel drabinki, powiesi szarf na szczeblu (ugicie ramion z szerokimi rozstawieniem okci na zewntrz) . Statek si koysze-odsuwanie si od szczebla na odlego wyprostowanych rk i przyciganie si z powrotem. Ruch cigy, rytmiczny, kilkakrotnie powtrzony. 2. Kto potajLwej na pity szczebel drabinki, powiesi szarf na szczeblu ponad gow i zej, wej na pity szczebel, trzymajc si jedn rk przeoy pieczk (lub woreczek) przez grny szczebel drabinki, puci j na podog, zej i podnie, stojc na trzecim szczeblu drabinki chwyci oburcz szczebel na wysokoci barkw i przesuwa jedn nog krek lecy na pododze? 3. Ucieczk przed uilkienvPrzygot o w ani e:Wyznaczenie mieszkaniu dla tmlkc, do daleko od drabinek lub awek. Z abawa:Dzieci id do lasu zbiera grzyby, jagody i rozchodz si po (esie. Gdy usysz woanie:Wiik idzie-biegn do przyrzdu i-jeli s to drabinkiwchodz na czwarty szczebel trzymajc si rkami, jeli awki-wchodz na nie. Potem, gdy niebezpieczestwo minie, schodz spokojnie i dalej zbieraj jagody, grzyby itp. Wilkoui nie wolno dotkn dziecka, ktre stoi na jakimkolwiek podwyszeniu. Wspinanie si powtrzy kilkakrotlll:. 4. Sztkaj swojego kolomdPrzyb ary:Drabinki, szarfy i w tych samych kolorach odznaki na tasiemkach'do zawieszania na szyi. Przygotowanie:Na drabinkach wieszamy szarfy na takiej 267.

wysokoci, eby dzieci stojc na trzecim szczeblu, mogy je dosign. Dzieci otrzymuj znaczki w tych samych kolorach co szarYZabawa:Dzieci biegaj w rnych kierunkach, na sygna zatrzymuj si. Nauczycielka, poleca znale i zdj ze szczebla szarf tego koloru co znaczek na szyi. Dzieci z szarfami ustawiaj si wedug kolorw. Nauczycielka zbiera szarfy oraz poleca dzieciarni rozbiec si i usi tyeni do drabinek. Zawieszajc szarfy ponownie zmienia ich kolejno. Potem daje sygna do szukania swoich szarf. Zabaw powtarzamy kilka razy wczajc dyurnych do zbierania i rozwieszania szarf.

5.3.7. wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku Podskoki 5-letnie dzieci wykonuj w formie duszych, rytmicznych serii, przeplatanych wypoczynkieni lub zmian czynnoci. Podskoki mog by wykonywane w rnych kierunkach i w rny sposb, np.:w przd, w ty, w bok, skrzynie, z obrotami. z dosuwaniem nogi (cwa) , galopem (podskoki odbijajce gdy nog zakroczn nastpuje silniejsze odbicie) . raz jedn, raz drug nog, rozkrocznie, wykrocznie. Dzieci maj ju w duym stopniu wyksztacon rwnowag i silniejsze minie ng, co pozwala-na wykonywanie podskokw na jednej nodze, nie wicej jednak ni 4-5 podskokw w jednej STU. Szczegln uwag zwracamy na elastyczno, mikko podskokw oraz na wykonanie ich przedni czci stopy.

Poczenie rozbiegu z odbiciem i skokiem (przeskokiem, wyskokiem) . Zaczyna trzeba od przeskakiwania na niby, ze zwrceniemuwagina mocne tupnicie jedn nog. Pniej mog dzieci przeskakiwa z rozbiegu pozorowane przeszkody linie, roicg, laski, rozoone przybory, a nastpnie rzeczywiste przeszkody naturalne coraz wysze i szersze. W opanowaniu odbijania si jedn nog pomocne jest zaznaczenie miejsca (strefy) , z ktrego ma nastpi odbicie. 268. Przykady wicze:podskoki wykroczne w miejscu i z posuwaniem si w przd podskoki dostawne (cway) -w przd i w bok, podskoki rozkroczne jqjdcg w miejscu i z posuwaniem si do przodu wraz z ruchami ramion (w wolnym tempie) . wyskoki dosine-z miejsca i z kilku krokw rozbiegu do przyboru, zawieszonego 10-15 cm powyej wycignitej w gr rki dziecka, skoki z miejsca i z rozbiegu w dal i wzwy przez paskie i wysokie przeszkody oraz przez przeszkody zarazem szerokie i'wysokie (w dal-wzwy) , zeskoki w gb-z miejsca i z rozbiegu, z ldowaniem na mikkim podou, najlepiej w terenie, skoki podparte:a) abie, tj.w przysiadzie z wyskokiem do gry i z lekkim tylko podparciem si rkami, b) zajcze-podobnie, tylko z silniejszym przeniesieniem ciaru ciaa ria rce z uniesieniem ng w gr po odbiciu. Przykady zabaw:I. Wyszywanie. 269.

Zabawa:Zabawa ta polega na wykonywaniu podskokw w przd, w bok, skrzynie, obun lub jednon, z naladowaniem wgszgudnia rny eh cieg u, rrycb ksztatw serwetek (kauadratoaugcht, okrgych, oudlngch) oraz rryeb uzoru na seruetbch. Ksztat serwetki wyrysowa mona na ziemi lub kred na pododze. W zabawie posugiwa si le mona linkami, ktre kade dziecko rozciga na ziemi i posuwajc si wzdu linki wyszywa rne ciegi, wykonujc podskoki. 2. Koszenie trcugPrzygotowanie:Dzieci w lunej gromadce po jednej stronie sali lub boiska. Po przeciwlegej stronie nauczycielka wraz z jednym dzieckiem trzyma za koce rozcignit w poprzek sali dug, kilkumetrow link. Z ab aw a:Na polecenie prowadzcej dzieci biegn w lunej gromadce na wprost i przeskakaj cignion w ich kierunku tu nad ziemi link. Po przebiegniciu na drug stron grupa odwraca si i ustawia ponownie twarz do sali:znajduje si teraz po przeciwnej stronie trzymajcych link. Nastpuje wznowienie zabawy. Pamita trzeba o wymianie pomocnika. Szycie nd maszynie Przygotowanie:Dzieci ustawione w rzdach w odstpach 2-3 m. Przed kadym rzdem linia dugoci 3-4 m, w kierunku przeduaj cym lini rzdu. Zabawa:Na polecenie prowadzcej pierwsi w rzdach rozpoczynaj szycie posuwajc si podskokami zwartymi wzdu narysowanej linii do koca. Po zmianie kierunku na drug stron, wracaj na miejsce wybiegu, a nastpnie id zwykym krokiem na koniec rzdu. Odmiana zabawy 0) Po opanowaniu rytmu podskokw dzieci mog wykonywa szycie caymi rzdami. Powtarzajc zabaw mog rwnie przeskakiwa link z jednej strony na drug. Odmiana zabawy (Ok Ustawienie jak wyej. Dzieci wykonuj szycie podskokami na prawej nodze w jedn stron i wracaj podskokami na lewej. 270. 4. abki i czaple Przybory:4 koeczki do wbicia w ziemi i linka. Przygotowaniie:Wyznaczenie liniami terenu zabawy. Rarodku wbite koeczki.

Zaczepiona na nich linka tworzy kwadrat o boku 3-4 nn-to boto dla cbe':. W odlegoci kilku krokw od botu-domek czapli. aby siedz u bocie, czapla-w swoim domki. Zabawa:Po sygnale czapla wychodzi z domku, idzie dugimi krokami do botu, przekracza sznur i apie uciekajce abki. dbbwyskakuj z bota, a czapla idzie za nimi. Wtedy abki powtr-, nie wskakuj do bota i mog odpocz.

5.4. Przykady wicze i zabaw dla dzieci 6-letnich W czasie prowadzenia zaj kadziemy nacisk na tzw."kombinacje ruchowe", t.czenie dwu i wicej wicze. Zmienia si rwnie i metoda prowadzenia zaj. Postawienie konkretnego zadania:Rzu, z (a, przeskocz-bardziej odpowiada dziecku i stanowi wiksz motywacj do dziaania. 271.

5.4.1. wiczenia i zabawy orientacyjna-porzdkowe Celem ich jest ksztatowanie samodzielnego i szybkiego reagowania na sygnay, znaki i polecenia oraz przyjmowanie waciwej postawy i decyzji w rnych sytuacjach ycia codziennego, np.:w przestrzeganiu przepisw ruchu drogowego i zasad bezbieczestwaw czasie zabaw, we waciwym zachowaniu si w zespole wobec koleanek i kolegw, w odpowiednim zachowaniu si na ulicy, w rodkach komunikacji i wobec starszych. Zabawy te bd uczyy i doskonaliy umiejtnoci zmiany miejsc pojedymzo i zespoami, w chodz i w biegu, z opanowaniemi prawidowego mijania si i wyprzedzania oraz usprawniania zbirek i ustawie. Przykady zabaw:1. 'Jaskki Przy go 1 owa n i e:Wyznaczenie kilku gniazd (due obrcze lub koa narysowane kred) . W kadyn gniedzie okrelona liczba ptakw (4-5) . Y, abaw a:Jaskki uglatujq z gniazd, kr w dowolnym kierunku. Na haso:Burze?i uderzenie w bbenek-wracaj szybko do najbliszego gniazdu. Liczba) (Won 1 gniedzie nie moe si zmieni, a wic jdsbkd, ktra przy (ec@ (u za pno, musi lecie dalej i szuka sobie miejsca. Odmiana zabawy:Gniazd mniej ni ptdku (w zwizku z lym np.5 jaskek nie ma gniazda) . Wszystkie wWi (@' (R. Na sygna i zapowied:Burze?-lec do gniazd. Kto si nie popieszy, zostaje bez gniazda. 2. Natarcie Przyg o 1 owa ni e:Dwie linie wyznaczaj start i met po dwch stronach boiska lub sali (odlego linii dowolna) . Dzieci stoj na starcie zwrcone przodem do mety. Z a b aw a:Ra sygna, gono krzyczc, dzieci biegn na przeciwleg met i zajmuj miejsce, jak przed wybiegiem. Naley dopilnowa, aby wybiegay dopiero po sygnale. Przed rozpoczciem biegu i po nim dzieci zachowuj cisz. Punkt zdobya grupa, ktra 272. szybciej przebiega i ustawia si na linii. Zabawa niekoniecznie musi by wycigiem:moe by wiczeniem porzdkowym. U w a g a:W zabawie stosowa mona rnorodne pozycje wyjciowe, urozmaicone formy pokonywania przestrzeni midzy szeregami oraz rne sposoby mijania si. Pozycj wyjciow i koczc natarcie moe by np.:siad skrzyny, przysiad podparty, klk na jednym kolanie, leenie przodem, tyem, siad okrakiem na aweczce, leenie za aweczkami i przedostawanie si pod nimi oraz wiele innych.

Zamiast biegu zastosowa moemy:chd na czworakach, chd pajka (podpr ty, em) , chd kruka (w przysiadzie) , kulonego lisku (na trzech koczynach) , skoki. zajcze, abie, rne formy podskokw, toczenie obrczy lub pieczek, kozowanie pieczek itp. Przy mijaniu wprovadzi mona:wzajemny ukon, podanie rk, obrt dookoa, przykucnicie, stanie na jednej nodze itp. 3. Tam i z powrotem P r z y b o ry:Szarfy w dwu kolorach w rwnej liczbie, woreczki w tych samych kolorach. P r z yg o 1 o w a n i e:Wyznaczenie trzech linii rnnolegych w rwnych odlegociach od siebie. Dzieci podzielone na dwie grupy otrzymuj szarfy w 2 kolorach i staj wzdu rodkowej linii w dwch szeregach, odwrcone od siebie plecami. Z ab aw a:Na sygna dzieci staraj si dobiec jak najszybciej na lini zewntrzn, ktr maj przed sob, a po dobiegniciu i pooeniu woreczka wracaj na poprzednie miejsce. Wygrywa zesp, ktry szybciej wrci na lini rodkow, ustawi si w szeregu. i wyrwna. Powtarzajc zabaw dzieci przynosz woreczki. t. Kto prdzej dookoa? Przyb o ry:Szarfy w dwu kolorach. Przy go to w an i e:Dzieci otrzymuj szarfy w dwu kolorach. Liczba dzieci parzysta. Wszystkie stoj na obwodzie koa (na przemian:szarfa czerwona, zielona itd) . Pary oznaczone s kolejnymi cyframi. Zabawa:Wywoana przez nauczycielk para cofa si o krok poza obwd koa, zwraca si do siebie przodem, podaje lewe rce i na sygna rozpoczyna bieg dookoa. Kto pierwszy dobiegnie na miej sce-wygrywa. 5. Pik parzy Przyb o ry:Dua pika. 18-Wychowanie fizyczne. 273.

Z ab aw a:Nauczycielka z du pik po jednej stronie sali (boiska) , dzieci zebrane w gromadk-po drugiej. Nauczycielka silnym rzutem kieruje pik midzy dzieci biegnce w jej kierunku, ostrzegajc je, e pika parzy. Musz wic j omija lub przekroczy i nie da si sparzy (pika toczy si po podou) . Pik zawsze rzuca nauczycielka (rzut dzieci jest za saby) . 6. Kolorouce wsteczki Przybory:Szarfy w 4 kolorach, 4 mae chorgiewki w tych samych kolorach. Przyg o 1 o w anie:Narysowa 4 Dnie w kwadrat tak, aby liczba dzieci jednego koloru zmiecia si na jednej linii. Nla kadej linii chorgiewka. Dzieci w rozsypce z szarfami woonymi na siebie. Z ab aw a:Swobodny bieg po sali. Na sygna dzieci biegn do linii wyznaczonych chorgiewkami i ustawiaj si jedno obok drugiego, zdejmuj szarfy i trzymajc je za koce przed sob oburcz tworz rozwinit wsteczk. Odmiana zabawy Ok Linie wyznaczone jak poprzednio, ale bez chorgiewek. Na- (uczycielka wrcza je najwyszemu dziecku w kadej grupie. 374. Dzieci biegaj, swobodnie w dowolnych kierunkach:na sygadzieci trzymajce chorgiewki biegn na ktrkolwiek lini i podnosz chorgiewk w gr. Pozostae ustawiaj si jedno obok drugiego na linii. Wygrywa kolor, ktry pierwszy rozwinie si we wsteczk. Odmiana zabaw y (lic Dzieci w rozsypce lub ustawione na linii.

Pierwsze z chorgiewk w rce biegnie na jakiekolwiek wolne miejsce i podnosi chorgiewk w gr. Na ten znak dzieci oznaczone szarfami danego koloru biegn w kierunku dziecka trzymajcego chorgiewk tego samego koloru i wi keczko. Odmiana zabawy OUkDzieci stoj na wyznaczonychmiejscach, np.w rogach sali, w rzdach-kady kolor szarf oddzielnie. Na polecenie dzieci swobodniebiegaj, a na umwiony sygna-wracaj na swoje miejsce, z wyjtkiem tej grupy, ktr wywoaa nauczycielka. Wywoany kolor szarf tworzy koo na rodku sali. Zamiast wywoania, nauczycielka moe pokaza chorgiewk odpowiedniego koloru. R. Pocigi Przygotowanie:Dzieci ustawione w rzdach w 4 rogach sali lub boiska, naprzeciw siebie, przodem zwrcone do prowadzcej. W rodku staje nauczycielka. Z ab aw a:Nlauczycielka ruchem rki daje znak rzdami z lewej i z prawej strony. Przechodz one koo niej mijajc si z prawej strony. (Jeden rzd przechodzi przed nauczycielk, drugi-za ni) . Potem prowadzca, zmieniajc kierunek, przeprowadza zmian dwu pozostaych rzdw. Odmiana zabawytPrzyb o ry:Kolorowa tarcza, z jednej strony czerwona, z drugiej zielona. Z ab aw a:Nlauczycielka objania, e pocigi jadce noc do stacji ostrzegane s przez znaki uietlne. Kolor zielony oznacza:Wolna droga, kolor czerwony-Stj'. Pocigi posuwaj si na wprost. Nlauczycielka ma w rku tarcz, ktr, odwraca raz zaC 7 fi.

trzymujc pocigi, to znw pozwalajc na bieg. Ruch pocigu wystpi wic zawsze tylko z jednej strony, bo druga bdzie miaa w tym czasie znak zatrzymania. 8. Okrty nd mora Przy b o ry:Trzy kolorowe chorgiewki (czerwona, zielona, ta) , klocki i krki. Przygotowanie:Na sali rozoone klocki i krki-to skay podwodne nd morzu. Dzieci-st@ki soja w rozsypce, jedno, wybrane na straniku, stoi na rodku sali na krzeseku (uied stranicz) Z abawa:Ntrdnik zielon chorgiewk daje znak do ugjczdund morze. Wszystkie dki i okr (g p (gnaj swobodnie-dzieci biegaj. ta chorgiewka oznacza niebezpieczestwo-trzeba zuo (ni jazd oraz uwanie omija sb (g poduoodne-dzieci chodz ostronie. Ra podniesienie czerwonej chorgiewki ruch ustaje. Zabaw powtarzamy kilka razy, czsto zmieniajc kolory chorgiewek. 9. Czog Przygotowanie:Dzieci ustawione na jednym kocu boiska lub sali, jedno czatujce na drugim kocu. Z a b a w a:Dzieci staraj si szybkim krokiem lub biegiem dosta do czatujcego, ktry stoi odwrcony do nich tyem. Gdy czatujcy odwraca gow, wszystkie dzieci powinuny zatrzyma si w bezruchu jak marmurki. Jeli czatujcy dostrzee, e ktre z dzieci wykonao jakikolwiek ruch, poleca mu cofn si na miejsce wyjciowe. Czatujcy znw odwraca si i zabawa toczy si dalej. Ten, kto pierwszy dojdzie i dotknie czatujcego, wygrywa i zajmuje jego miejsce. 10. Pani patrzy Przygotowanie:Dzieci stoj w lunej gromadce po jednej stronie sali, prowadzca przed grup-odwrcona tyem. Zabawa:Grupa posuwa si w lad za nauczycielk, a gdy ona odwrci si i patrzy na dzieci, wszystkie nieruchomiej przybierajc zasugerowan lub dowoln pozycj-np.:stanie na jednej nodze, przysiad podparty, rozkrok, klk jednon, leenie przo 276.

dem, leenie tyem. Po chwilowym zatrzymaniu si nastpuje ponowny marsz za prowadzc. Zabawa pozwala take na zastosowanie rnych wicze, w zalenoci od przyjtej po zatrzymaniu si pozycji. Mona tu zastosowa:obroty dookoa z ramionami w bas (wiatraczek) :machanie skrzydami jak ptak:klekotanie bociana (wycignite w przd rce tworz dugi dzib) :podskoki obun w miejscu lub dookoa:podskoki na jednej nodze:skoki abie lub zajcze:chd na czworakach:pezanie lub czoganie si, patrzenie przez lornetk, pod soce, limak pokazuje rogi, jazd na rouerze:sprawdzenie**o stoi zd tob? (w rozkroku pochylajc si w d) i wiele innych. T 7, mppjjgjjfPrzygotowanie:Ra sznurze rozcignitym midzy dwoma stojakami zawieszamy na wysokoci dosinej dzw arek (lub tamburmo, talerz perkusyjny, grzechotk) . Grupa siedzi w oddaleniu w pkolu. Wyznaczone dziecko z przepask na oczach staje 4-5 krokw przed zawieszonym dzwoneczkiem. Zabawa:Coraz inne dziecko z przepask na oczach stara si dotkn rk zawieszonego na sznurku dzwoneczka i zadzwoni. W. Nkam krlika*Przygotowanie:Dzieci siedz skrzynie w pkolu. Na cianie, , na wysokoci twarzy dziecka, zawieszamy wycit z tektury dwq gow krlika z otudrtgm pyszczkiem. W odlegoci 4-5 krokw od gowy krlika rysujemy lini. Z ab aw a:Wyznaczone przez prowadzc dziecko staje na wyznaczonej linii i majc zasonite oczy stara si woy mcrcheuk (moe by wycita z papieru) do otwartego pyszczka krlika. *abawa przybiera humorystyczny przebieg, gdy np.dziecko przysiada marchewk do vchd krlika. @Str pik (Przygotowanie:W pewnej odlegoci od grupy dzieci siedzcych w pkolu stawiamy stolik i ukadamy na nim pik. Z a b a w a:Coraz to inne dziecko, majc zasonite oczy i trzymajc w rku krtki patyczek, z wyznaczonego miejsca wykonuje kilka krokw i stara si za pomoc patyczka strci ze stoka 277.

lec na nim pik. Pozostae dzieci gosemi naprowadzaj dziecko z patyczkiem na waciwy ruch:im patyczek jest bliej piki, tym goniej caa grupa reaguje.

5.4.2. wiczenia i zabawy z elementami rwnowagi Poziom umiejtnoci i moliwoci dzieci i-letnich w zakresie wykonywania rnych wicze i zabaw z elementami rwnowagi stopniowo wzrasta. Mona wic wprowadzi trudniejsze formy zada ruchowych. Jako przykad utrudnienia wprowadzonego do zaj z -latkami suy moe wiczenie polegajce na przejciu po aweczce z kozowaniem pik o awk lub o podog. Celem wicze i zabaw rwnowanych dla grupy starszej jest dalsze ksztatowanie poczucia rwnowagi w saniu rwnowanym lub w chodzie po zawonej i po podwyszonej powierzchni z wykonywaniem dodatkowych czynnoci. Przykady zadar 1. W saniu na jednej nodze:klasn pod kolanem i nad gow (popatrze do gry) , klasn pod kolanem i za sob-z tyu, podrzuci w gr woreczek lecy na stopie i zapa, wykona jaskk-jak na ywach (jedna noga wzniesioniado tyu, tuw pochylony w przd, ramiona w bok) . 2. Kto potrafi:chodzi z woreczkiem na gowie, przykucn, wsta, obrci si dookoa, klkn na jedno kolano itp.i i przekada woreczek raz pod lewym, raz pod prawym kolanem (kolano wznie wysoko, nie pochyla si do przodu) .

chodzi po obrczy, po skakance uoonej w semki, esy floresy? 3. wiczenia na aweczce z dodatkowymi zadaniami:przejcie po aweczce z wykonaniem na rodku obrotu, przejcie po aweczce z przekroczeniem trzymanej przed sob oburcz laski (przeoy jedn nog, drug nog i przenie lask w przd) , 278. przejcie po aweczce z przekraczaniem przeszkd (piramidy z klockw, linki, siedzcego dziecka itp) , przejcie po aweczce z przekraczaniem obrczy, ktr trzyma nauczycielka na rodku aweczki, na wysokoci kolan dziecka, przejcie po aweczce z posuwaniem stop woreczka, przejcie po aweczce z odbijaniem piki kozem o awk i chwytami, przejcie po aweczce z odbijaniemi piki kozem o ziemi i chwytem, przejcie po aweczce bokiem, przejcie z mijaniem si w parach (chd rozpoczyna dwoje dzieci z przeciwnych kocwrodkier miusz si min) , przejcie po aweczce na czworakach, przejcie po aweczce jak kulany lisek (podpr na rkach i jednej nodze) , przejcie po aweczce skokami zajczymi, . przejcie po listwie odwrconej aweczki, wejcie po skonej aweczce:w pozycji wyprostowanej, na czworakach, 279.

zejcie i zjazdy po skonie ustawionej aweczce:w pozycji wyprostowanej, lec przodemi, siedzc (wysoko aweczki naley odpowiednio regulowa) .

5.4.3. wiczenia i zabawy na czworakach, z pezaniem, toczeniem si, przewrotem wiczenia i zabawy na czworakach podtrzymywa maj naturaln gibko krgosupa, wyrabia swobod ruchw, wzmacnia minie tuowia, szyi, pasa barkowego oraz ramion, a tym samym wyrwnywa nieprawidowoci postawy. Podobne cele stawiamy wiczeniom i zabawom w podporze, w pezaniu, czoganiu, przetaczaniu si itp. Formy zada dla dzieci -letnich:poruszanie si na czworakach z zastosowaniem wspzawodnictwa indywidualnego i zespoowego, przesuwanie si w przd i w l w siadach i w leeniu przy pomocy odpychania si koczynami, pezanie i czoganie si, toczenie si z boku na bok. 280. ej P 8 z r. Przykady zabaw:1. Jaszczurki (rys, str. 280) Przygotowanie:Dzieci podzielone na dwie grupy:jedna ustawiona szeregiem podaje rce tworzc w ten sposb brm dla jaszczurek, druga-to jaszczurki ustawione w rzdzie. Z ab aw a:Jaszczurki biegn na czworakach krt lini omijajc przeszkody raz z lewej, raz z prawej strony. Bieg wykonuj dzieci kolejno, w do duej odlegoci jedno od drugiego, w tempie umiarkowanym. Po pewnym czasie nastpuje zmiana rl i powtrzenie zabawy od pocztku. 2. Koty i mgszgZ ab aw a:Na sali rysujemy lini przez ca szeroko-naprzeciw mysi nork (obrcz lub koo) , w ktrej siedzi lub stoi mgszkd. Koty s wszystkie poza lini-met. Mgszb zasania oczy rkoma, wtedy koty biegn na czworakach, aby j zapa. Gdy myszka odsania oczy, wszystkie koty zastygaj w bezruchu:wskazany przez myszk bot, ktry si poruszy-wraca na met. 3. Polowanie na zajczki Przygotowanie:Z boku sali narysowane s norki zajcze. Nauczycielka z du pik'. Zabawa:Na polecenie zajczki wybiegaj z norek, biegaj w rnych kierunkach, zatrzymuj si, staj supku (przysiad, rce koo uszu) . Na strzel-uderzenie pik o podog-zdjccziizmykaj do norki.

Po chwili znw wychodz, staj supka i biegaj zajczymi skokami. 4. Zajce i uilkPrzygotowanie:Z boku sali wyznaczone norki zajcze, a po przeciwnej stronie-nor wilku. Zabawa:Zajczki siedz w noWdch. Na sygna wychodz do lasu szuka sobie poywieniu (id skokdmi zajczymi, opierajc cae donie na ziemi i odbijajc si wysoko od podoa) . Zatrzy-. mul si, nasuchuj, a na haso:Wilk idzie?-uciekaj do norek skokami zajczymi. Jeli uilk zapie zajczka, wtedy prowadzi go do swojej nory (dziecko na chwil odchodzi od zabawy) . 281.

U w aga:Naley czsto zmienia uilczkd i nie zapomina o zapanych zajczkach (o dzieciach, ktre na chwil zostay odsunite od zabawy) . 5. aby i bociany Przygotowanie:Na rodku sali lub boiska wyznaczony stan (koo narysowane lub uoone z linki) . W rodku mae keczko wysepka dla bociana. Bocian stoi na wysepce-abki w przysiadzie na obowodzie koa. ab aw a:aby pytaj:Panie bocianie, chcesz abk na niadanie:-potem wskakuj do stdicu i wyskakuj z niego, a bocimstara si je zapa w obrbie stdtm. Zapane abki zabiera na ugsp. Gdy zapie umwion liczb @OeW, wybiera si innego bocie WQ. 6. Zcjgczki u ogrodzie Przygotowanie:Wyznaczy w rodku sali lub boiska ogrd. Dookoa ogrodu-norki zajcze. Zabawa:W ogrodzie siedzi na ziemi i pi wyznaczony gospodarz, ktry piuje ogrodu. Zajczki wskakuj do ogrodu. Na haso nauczycielki:Zajce u ogrodzie'-gospodarz budzi si i apie zajczki w granicach ogrodu. Zapane zostaj czasowo w domu gospodarzu. apa zajczki wolnio tylko w granicach ogrodu, w legouiskdch swoich s one bezpieczne. Gdy gospodarz zapie umwion liczb zqjgczkt-nastpuje zmiana gospodarza.

5.4.4. wiczenia i zabawy biene U -latkw obserwuje si ju naturalny, lekki, swobodny bieg, zaszcza u dzieci sprawnych. W dalszym cigu naley doskonali technik biegu i szybko oraz wytrzymao. Zadania te realizujemy poprzez rnorodne wiczenia. Przykady wicze:szybki bieg do wyznaczonego miejsca (5-10 nn) , szybki bieg z wymijaniem lub obieganiem przedmiotw, zadanie ruchowe wedug poj:goni, dogoni, przegoni (wspwiczcego lub toczc si pik) , 282. szybki bieg po prostej (30-40 m) , sztafety z ukadaniem przyboru, przekazywaniem itp., biegi w poczeniu z rnymi formami ruchu (rzut, skok, wspinanie, dwiganie) , przebieki oraz biegi na dystansie do 300 m jako wiczenia wytrzymaociowe. Przykady zabaw:I Zap swoj par Przygotowanie:Ustawienie w dwurzdzie, kade dziecko z pary oznaczone inmym kolorem. Przed podaniem sygnau na rozpoczcie gonitwy prowadzca pokazuje rk i mwi, ktry rzd (ktra grupa, kolor) ucieka, a ktra goni. Zabawa:Na sygna nastpuje pocig w parach-kto dogoni swego partnera, przyprowadza go do nauczycielki. Rzdy ustawiaj si w ten sam sposb i nastpuje zmiana rl.

Prowadzc zajcia na powietrzu naley wyznaczy teren zabawy. 2. Kto pierwszy do mety? Przygotowanie:Dzieci dzieli si wedug kolorw na kilka zespow. Wyznacza si lini startu i mety-w odpowiednim oddaleniu. Z a b aw a:Start zastpw nastpuje kolejno:dzieci staj na linii startu w szeregu zachowujc odstpy. Za kadym razem po przebiegniciu dystansu prowadzca wymienia imiona lub nazwiska zwycizcw. Nastpnie przygotowuje si do biegu kolejna grupa. 3. Pastuszek, gsi i uilkPrzy go to w anie:Po jednej stronie sali lub boiska, za lini stoi'dziecko, ktremu przypada rola ps (uszku:po przeciwnej stronie gsi, z boku (porodku) uilk, ktry bdzie apa przebiegajce gski. Z a b a w a:Midzy pastuszkiem i gskami nawizuje si nastpujcy dialog:Pastuszek:Gski do domu (Dzieci:Boimy si. Pastuszek:Czego? 283.

Dzieci:Wilku zego. Pastuszek:A gdzie ort? Dzieci:Za potenv. Pastuszek:Co robi? Dzieci:Zapa nas chce. Pustuszek:Gski, gski do domu! Wwczas rozpoczyna si bieg na drug stron i ucieczka przed ni (kiem. W zasadzie dziecko zapane przez uilkd przejmuje jego rol, ale poniewa dzieci chtnie si wtedy poddaj, trzeba wyznaczy, kto bdzie uilkiem. Po przebiegniciu dzieci zostaj na tej stronie, gdzie si znalazy, p@sOszek przechodzi na drug stron i zabawa zaczyna si od pocztku. 4. Berek (odmiany) Berek zdobgued szarfy Z ab aw a:Wszystkie dzieci maj szarfy zatknite za spodenki z. tyu (jak ogonki) . Berek (z szarf przez pier) gonic dzieci musi zdoby kilka szarf. Umawiamy si np.e gdy uda mu si wycign trzy szarfy, to zabaw przerywa si, by wyznaczy nastpnego berka. Berek rdnng'Z ab awa:Dotkite przez berbu dziecko staje si odtd berkiem i musi goni inne trzymajc si rk za miejsce, w ktre zostao dotknite (zranione) . Berek czarodziei:Z a b a w a:Dziecko dotknite przez (erb odprowadzone zostaje przez niego do zdczdrouunego koa (wyznaczonego np.w rogu sali) i nie wolno mu stamtd odej, dopki jakie inne dziecko nie odczaruje go (podbiegnie i dotknie go) . Berku czarodzieja trzeba czsto zmienia. 5. Sadzenie ziemnwkuPrzy b o ry:Woreczki, obrcze lub krki, szarfy. Przygotowanie:Grup dzielimy wedug kolorw na cztery rzdy. Liczba dzieci w rzdach miusi by rwna. Przed rzdami w odlegoci 5 do 15 m, uoone jedna za drug po cztery obrcze 284. (lub krki) :na dworze mona narysowa na ziemi koa lub uoy z szarf. Pierwsze dziecko z kadego rzdu ma w rku 4 woreczki. Z ab aw a:Na sygna dzieci z woreczkami wybiegaj i w kadej obrczy kad po jednym woreczku, co nazywa si sadzeniem ziemnicku. Po pooeniu wszystkich woreczkw wracaj jak najszybciej do swoich rzdw, uderzaj w rk nastpne z kolei dziecko, a same staj na kocu. Nastpne dziecko zbiera ziemniaki, tj.podnosi z ziemi woreczki i przkazuje je kolejno w rzdzie. Odbywa si na zmian sadzenie i zbieranie ziemnidbu, a wszystkie dzieci z rzdw wykonaj swe zadanie.

Uwaga:Zapoznajc dzieci z zabaw nie naley od razu wprowadza wycigw rzdw. Za pierwszym razem niech to bdzie zabawa na prb, ze zwrceniem uwagi na to, kto staranniej rozkada i zbiera przybory. Innym razem zastosujemy wycig kolejnych czwrek, a dopiero pniej wycigi rzdw. 6. Zamie woreczek Przybory:-Woreczki i obrcze. Przy go to w anie:Rozdajc dzieciom woreczki w czterech kolo. 285.

rach dzielimy je na cztery grupy, ktre ustawiaj si w czterech rzdach wg koloru woreczkw. Przed kadym z rzdw, w odlegoci 5-10 m, ukadamy obrcz lub rysujemy koo i kadziemy po jednym woreczku. Z a b a w a:Nla sygna pierwsze dzieci z rzdw biegn w kierunku swojej obrczy, kad w niej woreczek trzymany przez siebie, a zabieraj woreczek znajdujcy si w obrczy. Po zamianie woreczka biegn do kolejnego dziecka ze swojego rzdu, lekko je uderzaj w rk, dajc sygna startu, a same staj na kocu rzdu. Liczba dzieci w rzdach musi by rwna. Wygrywa rzd, ktry pierwszy w caoci wykona zadanie.

5.4.5. wiczenia i zabawy rzutne, chwytne, z celowaniem i z toczeniem W wiczeniach i zabawach rzutnych staramy si o ich urozmaicenie, atrakcyjno, stopniowanie trudnoci i dostosowanie zada do mioliwoci dzieci. Zwracamy wiksz uwag na poprawno ruchu, sprawno rzutw i chwytw, dokadno celowania oraz umiejtno toczenia przyboru. Dzieci s w stanie rzuca w gr i chwyta woreczek lub pik nie tylko stojc w miejscu, lecz take poruszajc si-tj.chodzc a nawet biegajc. Przy chwytaniu piki zwracamy uwag na tzw."chwyt wolny", tj.chwyt w rce bezporednio z powietrza-bez przycigania piki do tuowia. Stopniowanie trudnoci w zabawach chwytnych polega na stosowaniu odpowiednich przyborw. Dzieciom atwiej jest chwyta woreczki oraz piki redniej wielkoci (o przekroju okoo 20 cm) . Dobrze te su due, lekkie, gumowe piki. Nlajtrudniejjest chwyta mae, gumowe pieczki oraz cisze, skrzane piki. Sprawniejsze dzieci ucz si wykonywa rzuty na odlego z rozbiegu. Zabawy takie organizowa trzeba na powietrzu, na wolnej przestrzeni, bo dzieci w tym wieku rzucaj wysokim ukiem i do daleko. 286. W zabawach i wiczeniach rzutnych trzeba przestrzega zasa'dy wykonywania rzutw i chwytw tak praw, jak i lew rk. Formy zada oraz zasb wicze i swobodnychzabaw dla -latkw 1. Rzuty i chwyty (kade dziecko ma woreczek lub pieczk) :dowolne rzuty i chwytyw miejscu, w miarszu, w biegu, rzut w gr oburcz i chwyt oburcz-w miejscu i w ruchu rzut w gr jedn rk (ni zmian) chwyt oburcz-w miejscu i w ruchu, rzut'w gr jedn rk (na zmian) i prby chwytu jedno TCZ rzut w gr-przed chwytem klasn w rce, rzut w _gr-przed chwytem wykona obrt, mynek. 2. Rzuty i chwyty piek lub pieczek (kade dziecko ma przybr dla siebie lub bawi si w paczek odbi pik o podog i zapa-stojc w miejscu i w ruchu odbi pik o podog, przebiec przed ni zanim upadnie i zapa odbit pik od podogi, kozowa pik-stojc w miejscu, chodzc, obracajc si w koo, rzuca pik w gr, a po odbiciu si jej od ziemi zapa (prbowa w miejscu i w ruchu) , rzut o cian i chwyt oburcz-stopniowo zwiksza odlego rzutw.

3. Rzuty i chwyty duej piki w ustawieniu w kole:grupa dzieci podzielona na kilka k-w kadym z nich stoi sprawne dziecko, ktre kolejno rzuca pik do stojcych na obwodzie koa:zwyke podanie oburcz w przd-dziecko wykonuje chwyt oburcz i odrzuca pik prowadzcej w ten sam sposb, rzut z odbicia o ziemi (kozemJ prowadzca kieruje pik pod ktem do podoa, dziecko chwyta po, odbiciu si piki o ziemi, odrzuca w ten sam sposb, zwyky rzut i chwyt oburcz-przed chwytem piki kade dziecko klanie w rce, rzut i chwyt zwyky lub poredni (tj.z koza) -kto nie chwyci, klka na jedno kolano. 287.

4. Rzuty na odlego z miejsca i z rozbiegu (kade dziecko ma woreczek, pieczk lub kasztany, szyszki, niekigdzieci wykonuj swobodne rzuty w wyznaczonym kierunku, zza linii, z ustawienia w szeregu rzuty wykonuj 5-B-osobowe grupy dzieci-wyrnia si dziecko, ktre rzucio najdalej w swojej VUOICdzieci rzucaj na odlego kolejno-wyrnia si zwyClZC. 5. Przerzucanie przyborw (woreczkw, pieczek, duej piki, za w terenie kasztanw, szyszek itp) przez sznur rozwieszony na wysokoci 120-180 cm. 6. Rzuty do celu umieszczonego pionowo-np.do obrczy tarczy, z otworem itp.z odlegoci od 2-3 m. Zabaw przeprowadza trzeba w formie wspzawodnictwa zespow. Dzieci dzielimy na kilka grup, kade z dzieci wykonuje po 3-5 rzutw praw i lew rk. 7. Rzuty doi celu ustawionego w paszczynie poziomej. Dzieci zza linii celuj woreczkami np.do narysowanego na pododze lub na ziemi koa, do lecej obrczy, wrzucaj woreczki na uoony materac lub koc, do kosza itp. Rzu odbywaj si z odlegoci 288. okoo 2-2, 5 m (najwygodniej jest rzuca ruchem z dou) . Rzuty do obrczy lub tarczy ustawionej pionowo. 8. Toczenie pieczek, piek, obrczy, gumowych kek, praw i lew rk w wyznaczonym kierunku przed siebie na wprost, po uku i z omijaniem przeszkd. *9. Toczenie piek i pieczek z zachowaniem dokadnoci ruchu, np.:wtaczanie do bramki, poza wyznaczon lini, do zagbienia (doka) midzy dwoma rzdami klockw, ze zbijaniem ustawionych przedmiotw, do przesuwajcego si celu (np.do puda cignitego na sznurku w poprzek sali lub placyku) . 10. czenie toczenia z biegiem. Do wicze suy mog piki, pieczki oraz obrcze. Dzieci tocz ktry z tych przyborw zwykle popychajc rk, patyczkiem lub lask. Toczenie i bieg czy mona z wyprzedzeniem, obieganiem, podnoszeniem przy boru szybk zmian kierunku itp. Przykady zabaw:1. Pika goni pik P r z yb o ry:Dwie due piki. Przygotowanie:Dzieci ustawione w duym kole z zachowaniem odstpw okoo I kroku. Dwoje dzieci (stojcych od siebie w oddaleniu) otrzymuj due, lekkie piki. I 9-Wychowanie fizyczne. 289.

Z ab aw a:Na sygna dzieci rozpoczynaj przekazywanie piek z rk do rk swojemu ssiadowi z zachowaniem okrelonego kierunku (np.w praw stron) .

W ten sposb na obwodzie, przechodzc z rk do rk jedna pika goni drug. Gdy obie piki znajduj si w rkach stojcych obok siebie dzieci, zabaw przerywa si. Nastpnie piki podaje si w odwrotnym kierunku. 2. Kto traf u pik? Pr z y b o ry:Woreczeki, piki due (Z-3) . Przygotowanie:Dzieci podzielone na 3 lub 4 grupy stoj za lini. W odlegoci 2-3 m przed lini ley pika przed krzesekiem, bramk lub wyrysowan kresk. Z ab awa:Wyznaczona grupka dzieci podchodzi do linii i kade dziecko otrzymuje 2-3 woreczki. Kolejno (lub wszystkie naraz) celuj do piki, starajc si wtoczy pik pod krzeseko, do bramki czy za lini. Liczy si liczba punktw zdobytych przez grupy. Punkt przyznaje si za kade przetoczenie piki do oznaczonego lDlCjSCB. 3. Pika u tunelu Przybory:Dwie piki (3-4) Przygotowanie:Dzieci ustawione w kilku rzdach stoj w rozkroku. Dziecko stojce na czele rzdu ma pik. Z ab awa:Na sygna rzdy rozpoczynaj toczenie piek pod nogami. Kade dziecko pochylajc si w przd toczy pik do tyu. Ostatnie dziecko z rzdu podnosi pik, biegnie na czoo rzdu i przekazuje j dalej. Wycig rzdw koczy si, gdy na przdzie znajdzie si ponownie dziecko, ktre na pocztku zabawy stao na czele rzdu i przez podniesienie piki oburcz w gr zasygnalizuje zakoczenie wycigu. 4. Zaganiane winki Pr z yb o ry:Woreczki, dua pika. Przygotowani e:W poprzek sali (placyku) rysujemy dwie rwnolege do siebie linie w odlegoci 5-6 krokw od siebie (2-3 m) . Wzdu jednej linii ustawiaj si dzieci trzymajce w rkach woreczki, a porodku midzy liniami, z boku, staje nauczycielka z du pik. 290. VZ. Z a b a w a:Na sygna prowadzca niezbyt silnie toczy pik midzy liniami. Jest to sumka przebiegajca przez poduorze. Dzieci rzucajc woreczki do toczcej si piki, staraj si je zepchn poza drug lini-tzn.usiuj wypdzi sumk z podiorkd i zapdzi j do komrki.

5.4.6. wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku Dzieci -letnie w zakresie podskokw i skokw, wskutek przyrostu siy miniowej i zdolnoci koordynacyjnych wykazuj wicej dynamiki, swobody i pynmoci, a take uzyskuj nieco lepsze wyniki sprawnociowe. Rne formy podskokw znajduj szerokie zastosowanie, zwaszcza w wiczeniach rytmicznych. W zajciach ruchowych traktowa je trzeba jako moment oywiajcy:mona je wprowadza zarwno w zajciach na sali, jak i na powietrzu. Skoki w dal, wzwy, przeskoki przez przeszkody, zeskoki w gb, wymagaj ldowania na mikkie podoe. Dlatego, jeli w 291.

przedszkolu nie ma materaca, o wiele korzystniejsze jest prowadzenie skokw na trawie lub w terenie z ldowaniem na piasek. W skoku w dal i wzwy zwracamy uwag na pynny rozbieg, zaakcentowanie odbicia, wysoki lot i mikkie, elastyczne ldowanie, oczywicie na mikkie podoe.

Celem zaj jest doskonalenie rnych form podskokw rytmicznych, utrwalanie umiejtnoci poprawnego odbicia obun i jednon w miejscu i w ruchu (tj.w poczeniu z rozbiegiem) , podnoszenie usprawnienia w skoku w dal i wzwy oraz zeskokw w gb. Formy zada:1. Podskoki rytmiczne-stosujemy jako atwe serie, w nastpujcych odmianach:podskoki wykroczne-w miejscu i z posuwaniem si do przodu, podskokigalop koniktc, podskoki rozkroczna-zwarte, Q, pajacyk-wykonywane do wolno, by dzieci nie gubiy koordynacji ruchw (patrz zabawa Pochd pajdenm, podskoki jednon-w przd, w ty, dookoa swojej osi (4-6 razy na jednej nodze, po czym zmieni nog) , podskoki zmienne-z unoszeniem na zmian raz jednego kolana, raz drugiego-wykonywa w miejscu i w przd cznie ze swobodnymi wymachami ramion, podskoki dostawne- (tj.cwu (g) :w bok (nka goni nkl, w przd. 2. Podskoki i przeskoki z uyciem przyborw:rne formy podskokw z uyciem skakanki-w miejscu i z posuwaniem si w przd (podskoki mog by wykonywane obun z przeskokami z nogi na nog, jednon, w kierunku w'przd i do tyu) , posuwanie si podskokami wzdu rozcignitej skakanki w przd, w ty, obun, jednon, skrzynie, przeskoki bokiem obun, jednon przez rozoon skakank, narysowan lini, szarfy, przeskoki obun, jednon, w przd, w ty oraz dookoa woreczka, szarfy, krka, skakanki itp.292. wskakiwanie i wyskakiwanie-obun i jednon, w przd i w ty do obrczy, szarfy lub skakanki uoonej w kko oraz do kka narysowanego kred na pododze lub patykiem na 21:101. 3. Przeskoki z rozbiegu i z odbicia jednon:przez przeszkod, wysok", np.przez rozcignit na wysokoci 10-30 cm nad ziemi link lub poprzeczk (na sali stosowa trzeba mniejsz wysoko przeszkody:na mikkim podou gdy nie grozi polizgnicie i bolesny upadek, wysoko moe by wiksza) , przez przeszkod, szerok", np.przez dwie rwnolege linie, arkusze krepiny, pas materiau, rozoone przybory (szeroko przeszkody, ktr dzieci maj przeskakiwa, zaley od podoa-na sali bdzie wynosi 20-30 cm, na trawie 40-60 cm) , przeskoki zarazem przez, wysok i szerok"przeszkod na sali (mog to by pudeka jako murki) , na trawie aweczki, piki lekarskie o masie I kg, dwie obok siebie rozcignite linki itp., skok w dal-z ldowaniem na mikkie podoe, skok wzwyz ldowaniem na mikkie podoe, 4. Zeskoki w gb-na sali lub w terenie:z aweczki na ziemi lub na materac, z wybiciem si jedn nog od awki-najpierw dzieci wykonuj z miejsca, potem z kilku krokw rozbiegu, jeli ldowanie odbywa si na mikkie podoe, zeskok odbywa si moe z wikszej wysokoci (do bioder dziecka) . 5. Skoki z podparciem:abie. 293.

zaunrotne. 6. Wyskoki dosine-z odbicia obun lub jednon:wyskok obun w miejscu z klaniciem nad gow, z maego rozbiegu z dotkniciem zawieszonego w grze przedmiotu, np.szarfy, piki w siatce itp. (15-25 cm powyej wycignitej rki dziecka) . Przykady zabaw:1. Wycig szeregu na jednej nodze Przygotowanie:W odlegoci 5-10 krokw rysujemy dwie 294. rwnolege linie i na nich ustawiaj si dzieci podzielone na dwie grupy-w szeregach, twarz do siebie. Z a b aw a:Na sygna szeregi ruszaj naprzeciw siebie skaczc na jednej nodze. Dzieci mijaj si i ustawiaj na przeciwlegych liniach. Jeli odlego jest maa (6-8 krokw) , dzieci mog skaka cay czas na jednej nodze. Natomiast, gdy rozstp jest wikszy, polecamy w poowie odlegoci zmieni nog.

2. SzczwrPrzy go 1 o w ani e:W zabawie uywa si dugiej linki zakoczonej tzw.szczurem (owalny skrzany woreczek wypemony piaskiem) lub skakanki, do ktrej na kocu przywizuje si woreczek. Dzieci ustawione w kole. Z abaw a:Nauczycielka prowadzc sznur ze szczurem tu przy ziemi obraca si w miejscu nadajc obcionemu sznurowi ruch okrny. Kade z dzieci stojcych na obwodzie koa musi w odpowiednim momencie wykona podskok, by sznur nie zawadzi o 11021. 295.

3. Pochd pajacu Przy b o ry:Woreczki i krki, kka ringo. Przygotowanie:Dzieci ustawiaj si w 4-6 rzdach. Przed kadym rzdem, w odstpie I kroku, ukadamy 5-6 woreczkw, krkw lub kek. Z a b aw a:Pierwsze dziecko z kadego rzdu staje przed przyborem, a nastpnie wykonujc naprzemia podskoki rozkroczne i zwarte, posuwa si w przd jak pqjccgi. Przed kadym kolejnym przyborem obowizuje postawa zwarta, nad przyborem rozkrok z ramionami w bok, po czym znowu zczenie ng i opuszczenie ralTllOll. 4. Defilada pajacw Zabawa:Przebieg podobny do wyej opisanej. Grup dzielimy na dwa zespoy. Jeden wykonuje podskoki pqjceu, drugi za, siedzc na aweczkach wyklaskuje lub podaje na instrumencie perkusyjnym rytm podskokw. 5. Klasy Przygotowanie:Dzieci podzielone na kilka rzdw. Przed kadym z rzdw, z zachowaniem odstpw jednego kroku, szar**uoone na zmian:w poprzek i w zdu osi ruchu. Z abawa:Dzieci, podobnie jak w popularnej zabawie w klasy, wykonuj kolejno przeskok na jednej nodze i rozkrok. Po dkoczeniuodwracaj si w ten sam sposb przemierzajc drog powrotn. Dzieci przeskakuj jednon przez szarf uoon wzdu, nastpnie przeskakuj rozkrocznie przez szarf uoon wzdu, na koniec przeskakuj rozkrocznie przez szarf uoon w poprzek osi ruchu. Zamiast szarf mona narysowa kred na pododze lub patyczkiem na ziemi poprzeczne i podune kreski. Uy te mona obrczy (4 dla kadego rzdu) -wyskok rozkroczny wykonuje si wewntrz obrczy, za wyskok kroczny z obrczy na zewntrz. 6. Wilk u rowie Przyg o to w an i e:Boisko podzielone w poowie dwiema rwnolegymi liniami, w odlegoci 40 cm jedna od drugiej. Jest to rw, w ktrym siedzi uilc. 296. Z ab aw a:Po jednej stronie boiska dzieci (kozm w rozsypce. Gdy Wozy skacz przez ru, wilk je apie, ale tylko w granicach rowu. Gdy zapie umwion liczb kz, wwczas wyznacza si nowego wilku. Zapane kozg odchodz na bok do czasu zmiany unika. T. Gobie P r z yb, o ry:Klocki, krzeseka. Przygotowanie:Dzieci' (gobie) staj na rozoonych klockach lub na krzesekach. Z ab a w a:Na sygna gobie zeskakuj i lataj w dowolnych kierunkach omijajc gobniki (krzeseka, klocki) . Na sowo:Przyleciay?-zajmuj, miejsca w gobnikach. Dla grupy sprawnej mona da o jeden mniej gobni':ni gobi.

5.5.

Zabawy i wiczenia poranne Stanowi one codziennie pierwszy fragment zorganizowanej, uporzdkowanej pracy z ca grup dziecic. Gwnym ich zadaniem jest zdyscyplinowanie dzieci, oywienie i wytworzenie pogodnego, radosnego nastroju, wyrobienie umiejtnoci sprawnego i estetycznego poruszania si, pobudzenie organizmu do intensywniej szego dziaania. Prowadzenie porannych wicze nastpuje bezporednio po przyjciu dzieci do przedszkola i po dowolnych zabawych. Dlatego powinny by przeprowadzone w miejscu schodzenia si dzieci. Moe to by ogrd przedszkolny, taras lub sala gier i zabaw. Jeli zajcia praw adzone s w sali, naley pamita o otwieraniu okien lub wywietrznikw. Ze wzgldu na krtki czas trwania wicze okoo 5-6 minut-dzieci wicz w ubraniach:chodzi jednak o to, by ubir nie krpowa ruchw. Majc na uwadze maksymalne wykorzystanie czasu na ruch, naley stosw a zabawy i wiczenia ju znane i opanowane przez dzieci. W tej sytuacji obja. niema i pokaz s zbdne. Rwnie posugiwanie si przyborami moliwe jest tylko przy dobrej, sprawnej organizacji ich rozdawania i zbierania, czego naley w rnych sytuacjach uczy. Dla dzieci modszych, 3-4-letnich zabawy i wiczenia poranne przybieraj najczciej form zabaw orientacyjna-porzdkowych, 297.

skocznych, bienych lub ilustrujcych ruchem tekst wierszyka czy piosenki. Natomiast dla starszych grup dzieci (5--letnich) mona przy doborze i ukadaniu wicze posugiwa si zaproponowanym schematem:1. Zabawa lub wiczenia orientacyjna-porzdkowe-o charakterze oywiajcym-z reagowaniem na sygnay, z wprowadzeniem biegu w rnych kierunkach, z wymijaniem, ze zmian miejsc, ustawie, z przyjmowaniem rnych pozycji itp. 2. wiczenia ksztaujce-zazwyczaj tzw.wiczenia wieloznaczne uruchamiajce due grupy miniowe. S to skony i skrty tuowia z wspprac ramion i ng, ewentualnie z zastosowaniem rnych przyborw, wiczenia mini brzucha, grzbietu itp. 3. Zabawy lub wiczenia stosowane z wykorzystaniem podstawowych form ruchu:biegu, skoku, podskoku, rzutu itp. 4. Zabawa lub wiczenie uspokajajce-najczciej urozmaicony marsz (ze piewem, rytmiczny przy akompaniamencie) itp. Wedug instrukcji programowych nauczycielka przedszkola moe korzysta z opracowanego przez siebie zestawu wicze i prowadzi go przez kilka kolejnych dni, nawet przez tydzie. Wydaje si jednak, e o wiele bardziej celowe i atrakcyjniejsze dla dzieci jest wprowadzenie nowych form ruchowych np.po trzech, a nawet po dwch powtrzeniach. Mona wic korzysta w cigu tygodnia z zestaww ju poprzednio prowadzonych. Naley rozumie, i kady nowy zestaw wicze jest wzbogaceniem materiau wiczebnego przez nauczycielk i dzieci. wiczenia naley prowadzi ywo, wesoo, interesujco, czsto zmienia metod prowadzenia, stosowa zabawy i wiczenia ciekawe, zwaszcza takie, ktre dzieci znaj i lubi. Dokumentacja zaj porannych jest dowolna. wiczenia nie musz by uwidocznione w planowaniu i wpisywane do dzienni KB.

5.6. Przykady zabaw porannych dla dzieci 3-i 4-letnich 1.

Ptaki u gniazdach Przygotowanie:Nauczycielka rozkada na sali (pod cian) lub w ogrodzie 3 e 4 due obrcze, wyznaczajc w ten sposb 298. gw@zdd dla prcbu. Dzieci jnd'i/s podzielone na grupy-zajmuj miejsca w gniazdach. Zabawa:Na sygna dzieci wybiegaj z gniazd i naladuj lor ptdku, kr w rnych kierunkach, a na polecenie zatrzymuj si, naladuj zbieranie ziarenek (w przysiadzie pukanie palcem o podoe) , lec dalej, a kiedy usysz gos dufa, sposzone uciekaj do gniazd. 2. Kot jest-kota nie raZ-abawa:Dzieci s myszkami i na zapowied:Kotu nie mmcichutko biegaj po caej sali. Na zawoanie:Kot jest'-myszki choucjq si (dzieci przysiadaj, obejmuj rkami kolana, a gow opuszczaj nisko) . Na zapowied:Myszka skrobie dziurk u uorWu-dzieci staj na jednej nodze i wykonuj ruchy palcami rk i woln stop (mysz skrobie pdzurkdmO. Naley podnosi i lew i praw nog na zmian. 3. Lot ptakuZ abawa:Prowadzca umawia si z dziemi, e kiedy zapowie:Jaskki?dzieci biegaj w rnych kierunkach z ramionami w bok, natmiast gdy powie:Wrbelbi'-dzieci podskakuj obun 299.

w miejscu i po caej sali. Na haso:Bociany?-dzieci chodz podnoszc _wysoko kolana, a nastpnie staj na jednej nodze, wycigaj zczone rce w przd i klekocq. Wszystkie elementy naley powtrzy 3-4 razy. 4. Bocian i zbki Pr z y g o 1 o w ani e:Wyznaczona ku i obok niej sten. Niedaleko ki-bocianie gniazdo. Zabawa:abki skacz po ce. Na zapowied:Bocian lectabki skokami uciekaj do std@@, gdzie s bezpieczne. Bocian chodzi wolno z wysokim unoszeniemi kolan. Gdy dzieci opanuj zabaw, mona wprowadzi dwa bocimg. Zabaw mona urozmaici wprowadzajc krtki dialog:Hej, bocianie! Hej, bocianie! Gag chcesz zje nas na ni-'danie?-pytaj aby chorem. Kle, be, kle'-odpowiada bocian, co staje si sygnaem do rozpoczcia ucieczki db. 5. Przynie pik (Przyg o 1 o w ani e:Prowadzca stoi z boku sali i rozsypuje pieczki. Z a b a w a:Dzieci biegn za nimi i przynosz pojedynczo pieczki do kosza. Ruch jest cigy. Nauczycielka bez przerwy wysypuje lub rzuca piki w rnych kierunkach, a dzieci przynosz i biegn po nastpne. Zabawa trwa 3-4 min.i powinna zakoczy si zebraniem piek do kosza. 6. Ognista kula Przy go 1 o w ani e:Nauczycielka kadzie kilka szarf na widoczTlyDlTRlBj SCU. Z a b a w a:Dzieci biegaj po wyznaczonym terenie, a prowadzca toczy pik celujc ni w nogi wiczcych. Dotknite pik dziecko zakada szarf na siebie i dalej bierze udzia w zabawie (biega) . Za kadym dotkniciem pik dzieci zakadaj nastpn szarf. Na zakoczenie nagradzamy oklaskami te dzieci, ktre nie zostay dotknite pik ani razu (nie maj na sobie szarf) . R. Po rucniutkiej drce Przy g o 1 o w ani e:Dzieci id na przechadzk. 300.

Z a b aw a:Prowadzca mwi wierszyk i jednoczenie dzieci naladuj te ruchy, ktre do sw wierszyka trzeba wykona:Id dzieci cwn drog po kamyczkach i nie mog. Po kamyczkach hop, hop, hop (do doeczka skok (Zwyky krok w rytmie wierszyka, 3 podskoki w miejscu, skok do przysiadu podpartego. Pora wraca. Kto si znuy, ten odpocznie po podry. Dom ju blisko...nogi w ruch! Kto zwyciy-e zuch (Marsz w rytmie wierszyka i bieg na uprzednio wyznaczone'miejsca (pod cian, do krzeseek itp. Nauczycielka wykonuje wszystkie ruchy razem z dziemi, akcentuje ostatni wiersz, aby przyspieszy zajmowanie miejsc.

5.7. Przykady wicze porannych dla dzieci 5-i 6-letnich Zestaw I 1. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Sonko nieci-deszcz pode. Na zapowied:onko nieci?-dzieci chodz, biegaj, podskakuj, a na zawoanie:Deszcz puda?-biegn na wyznaczone miejsce (ktre chroni przed zmokniciem) . Dla urozmaicenia mog dzieci rytmicznym klaskaniem naladowa spcdqjgce krople:kap...kap...kp. 2. wiczenia duych grup miniowych:Kujmy rosn, kajety widn. Rozsypka. Dzieci w przysiadzie podpartym-kujmy zuidg, powolny wyprost do sania z ramionami w gr-w swos-kumdtg rosn po deszczu. 3. wiczenia rwnowagi:Bocian brodzi po ce. Marsz z wysokim unoszeniem kolan, stanie jednon i naladowanie klekota boka:Kle, kle, kle. wiczy na zmian chd i stanie jednon na prawej i lewej nodze. 301.

4. Bieg:Przelot ptcku. Bieg w rnych kierunkach z wymijaniem-dzieci naladuj z rozoonymi ramionami w bok lecce ptaki. Dla odpoczynku ptaki przysiadaj i pij wod (skony gowy w przd i w ty) . 5. wiczenie uspokajajce. Marsz rzdem po obwodzie koa w rytm tamburyna. Zestaw 21. wiczenie orientacyjnio-porzdkowe:Dzieci biegaj w dowolnych kierunkach naladujc rne pojazdy:rouer, samochody, samoloty. Kiedy nauczycielka podniesie rk w gr-wszystkie pojazdy zatrzymuj si. 2. wiczenie tuowia (skrtoskonyk Dzieci stoj w wykroku i naladuj pompowanie k. 3. wiczenie ng:Dzieci dobieraj si parami i podaj sobie wewntrzne rce. Jedno z nich przysiada (plecy proste) , drugie jest w pozycji wysokiej. Pary posuwaj si w rnych kierunkach. Po jakim czasie naley zmieni role-kto szed w przysiadzie, porusza si w pozycji wysokiej i odwrotnie. 4. wiczenie tuowia (skony w przdh Ustawienie parami tyem do siebie w rozkroku.

Dzieci skaniaj si do przodu i podaj rce wspwiczcynt przez oWiewWo utworzone przez rozkrok. Nastpnie prostuj si i klaszcz w rce nad gow. 5. wiczenia ng:HutduWd. Dzieci stoj parami twarz do siebie i podaj sobie rce proste w okciach. Na sygna jedno dziecko staje we wspiciu a drugie przysiada, po czym nastpuje zmiana. Ruch powinien by cigy, pynny, wahadowy. 302. 6. Podskoki:Pajdce. Podskokami rozkrok i zeskok do postawy. Sprawniejsze dzieci mog doczy prac ramion. Przy rozkroku-ramiona w bok, przy doskoku-ramiona w d. Zestaw 3 I. 'Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Dzieci dobieraj si parami i maj zapamita, kto z kim stoi. Na znak podniesienia chorgiewki przez nauczycielk-dzieci biegaj swobodnie wymijajc si zrcznie, a na uderzenie w bbenek chwytaj si i wykonuj wirowania trzymajc si za rce. 2. wiczenie ramion:Kto nqjugej kldme. Siad skrzyny, rce wzdu tuowia. Przenie ramiona bokiem w gr, klasn jak najwyej nad gow i opuci ramiona bokiem w d (przy, klaskaniu patrz w gr na rce) . 3. wiczenie tuowia i rwnowagi:Przejd przez okienko. Stojc sple rce przed sob, przeoy nog przez splecione rce i wyj j z powrotem (przekadamy przez oiienko na zmian lew i praw nog) . 4. Czworakowanie:Powolny, rytmiczny marsz na czworakach w rnych kierunkach. Na zawoanie:Misiu, popro?-siad skrzyny i naladowanie ruchu proszenia (machanie wzniesionymi rkami od gry w d) . 5. Podskoki:Kilka podskokw obun w przd, w ty oraz jednon na lewej i na prawej nodze na zmian. 6. Marsz:4 kroki marszu bez klaskania i 4 kroki z klaskaniem. Zestaw 41. Marsz:Dzieci wi koo i rytmicznie maszeruj w lewo i w prawo, a na haso:Hop-dobieraj si p dTdDll. 2. wiczenie ng:Hutdukc. Dzieci stoj parami w rozsypce, twarzami do siebie i podaj sobie rce wyprostowane w okciach. Jedno dziecko wykonuje przysiad, drugie-wspicie na palce. Potem nastpuje zmiana. 303.

3. wiczenie tuowia (sKty) Uderzenie domi w donie partnera. Ustawienie parami Gem do siebie w rozkroku. Skrt tuowia i klanicie otwartymi QoOmi w donie partnera-to 999? 99999 PP 9 P 6 O 4 W 988 e wiczenia stopy przywj-+a . 304. 4. Czworakowanie:Jedno dziecko z pary w siadzie skrzynym, drugie obchodzi je na czworakach wokoo w jedn i w drug stron. Zmiana rl i zabawa trwa dalej.

5. Bieg cwaem:Dzieci stoj parami i podaj sobie rce skrzy nie, a nastpnie wiruj wok w lewo i w prawo (prowadzca podpowiada o czstej zmianie kierunku wirowania) . 6. Marsz parami:Marsz luny, niedbay i marsz poprawny (czowiek zmczony i czowiek wypoczty) . Zestaw 51. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Leci samolot. Bieg w rozsypce z wzniesionymi ramionami w bok w rnych kierunkach Z DlljBDlPlD. 2. wiczenie ng:. Samolot umosi si i lduje. Z niskiej pozycji wspicie na palce, ramiona w bok, a nastpnie przysiad podparty wolno wykonywany. 3. wiczenie duych grup miniowych:Swdochron. W saniu donie zwinite w pici, wymachy ramion w przd i w ty lekkim ugiciem kolan i wahaniem tuowia w lewo i w prawo, w przd i w ty. 4. Czworakowanie:Skoczek lqdtje. Po wysokim skoku, chd na czworakach. 5. wiczenie tuowia (skony w przd) :Skadanie spadochronu. May rozkrok-skony w przd z cigniciem linek spadochronu i wyprosty. 6. Skoki:Pokonujemy przeszkody. Odbijajc si na zmian raz jedn raz drug nog skoczbouie pokonuj rne, wybrane przez prowadzc, przeszkody tereniowe. 7. Marsz parami. Zestaw 61. wiczenie orientacyjna-porzdkowe:Marsz i bieg w rnych kierunkach. Na mocne-uderzenie w tamburyna-dzieci rozbiegaj si w rnych kierunkach. Na drugie mocne uderzenie dzieci zatrzymuj si i przyjmuj pozycj ciaa w ksztacie wielkich liter np. :A, 1, T, Y wedug polece lub pokazu nauczycielki. Prowadzca moe mie przygotowane do zabawy due kartoniki z wyej wymienionymi literami. go--Wychowanie fizyczne. 305.

2. wiczenie tuowia (skrtyh Dzieci staj w rozkroku, rce zoone na biodrach. Obszerne skrly tuowia w lewo i w prawo (stopy przywarte do podoa) . Po kilku skrtach bieg na palcach w koo, w lew i w praw stron. 3. wiczenie rwnowagi:W saniu jednon akcentowanie o podoe palcami stopy lewej i prawej-na zmian-oraz zataczanie keczek. 4. Bieg:Dzieci dobieraj si parami, staj jedno za drugim i podaj sobie rce, tworzc w ten sposb pojazdy, zaprzgi, ktre poruszaj si-jed w rnych kierunkach w zmiennym tempie i rytmie, 5. wiczenie uspokajajce:Marsz parami krokiem zwykym i WB WSOICIU. Zestaw 7 Przybory:Szarfy w 2 kolorach. 1. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Berek z przysiadem. Bieg po wyznaczonym terenie w dowolnych kierunkach.

Dwoje (troje) wyznaczonych na gocw dzieci trzyma w rku szarf i chwyta uciekajcych. Kto przykucnie, tego chwyta nie wolno. Po zapaniu naley przekaza szarf schwytanemu:ktry staje si gocem. Po kilkakrotnym powtrzeniu zabawy wszystkie dzieci otrzymuj szarfy i ukadaj z nich keczka na podou. 2. wiczenie duych grup miniowych:Stanie w kku i przewlekanie si przez szarf od dou do OTV. 3. wiczenie wyprostne:Wgcierdniesi rcznikiem. Dzieci podnosz swoje szarfy i staj w rozkroku, z lekkim pochyleniem w przdnaladuj wycieranie plecw rcznikiem trzymajc szarf-jeden koniec nad barkiem, drugi za plecami w dole. Po pewnym czasie zmiana chwytu. 306. 4. Zabawa biena:Wieuirki u dziuplcch. Dzieci (uieuirki) wchodz do dziupli (do kek uoonych z szarf. Wiewirki biegaj w rnych kierunkach, omijajc dziupl. Na zawoanie:Lis idzie?-kada wskakuje do najbliszej dziupli i przysiada. 5. wiczenie uspokajajce:Marsz w rzdzie i odkadanie szarf na wyznaczone miejsce. Zestaw 8 Przy b o ry:Krki 1. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Smochodg. W kilku miejscach rozoone krki. Na sygna dzieci podchodz i kade bierze jeden krek, ktry w czasie zabawy bdzie suy mu za kierounic. .Samochody jed w rnych kierunkach. Gdy nauczycielka podniesie zielon chorgiewk, pojazdy mijaj si, a gdy czerwon-zatrzymuuj si. 2. wiczenie duych grup miniowych:Dzieci stoj swobodniena caej sali. Na zawoanie prowadzcej:Grzybki (-wykonuj przysiad, kad krki na gowie przytrzymujc je lekko palcami rk:na zawoanie:Dzieci!'-prostuj si i opuszczaj krki w d. 3. wiczenie tuowia-skrty:Tonice nd krku. Stojc na krku (rce wzdu tuowia) wykonywa skrty tuowia. 307.

4. Podskoki:Dzieci podskakaj jednon wok krka na zmian:na lewej i prawej nodze, nastpnie przeskakuj krek obun przodem, bokiem, a zrczniejsze nawet tyem. 5. Marsz (wiczenia rytmuk Nauczycielka podaje rytm na tamburynie, dzieci wystukuj ten ry@i na krkach, a nastpnie poruszaj si w tym rytmie. W marszu odo krki na wyznaczone miejsce. Zestaw 9 Przy b o ry:Obrcze dla poowy grupydzieci. 1. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Popiesz si. Obrcze rozoone na sali. Po dwoje dzieci w obrczy. Nauczycielka chodzi z tamburynem midzy obrczami (bierze udzia w zabawie) . Gdy mocniej uderzy w tamburyn, dzieci zamieniaj miejsca w koach. Dziecko, ktre zostao bez obrczy, stara si znale miejsce w obrczy przy powtrzeniu zabawy. 2. wiczenie wyprostne:Spjrz 1 o*ienko.

Siad klczny wparachna wprost siebie, obrcz w rodku. Dzieci trzymaj obrcz. Na sygna przechodz do klku, podnosz obrcz w gr, 'spogldaj w oine**o. Potem wracaj do pozycji wyjciowej (siad klczny, obrcz na pododze) . 3. wiczenie zrcznociowe:Ustawion pionowo obrcz trzyma jedno dziecko z pary. Na zapowied:Obrcze uirijm-kade dziecko stara si tak zakrci obrcz, eby wirowaa wokoo swojej osi. Drugie dziecko z pary siara si po pewnym czasie chwyci obrcz, chronic j w ten sposb przed upadkiem. Dzieci wicz na przemian. 4. wiczenie rwnowagi:Obrcz ley nd ziemi. Kada dwjka staje na obrczy bokiem do rodka i mierzy swoj obrcz idc stopa za stop po obwodzie koa. 5. Bieg:Jedno dziecko wchodzi w obrcz zakadajc j sobie pod pachy, drugie chwyta za obrcz stojc z tyu. Bieg w zmiennym tempie i rytmie. Po jakim czasie zmiana rl w parach. 6. Marsz parami po obwodzie koa i odoenie obrczy na wyznaczone miejsce. Zestaw 101. Wiatr i niegnbi. Wid (r tieje (nauczycielka potrzsa tam 308. burynern) , niegzki uirujg (dzieci biegaj) , gdy uiur przestaje nice (tamburyna cichnie) , nieynki scdqjq nd ziemi (dzieci wykonuj przysiad podparty) . 2. nieg pada. Dzieci podnosz rce w gr i opuszczaj je stopniowo w d, obracaj si dookoa i przysiadaj. 3. Toczymy bry nien. Chd z niskim skonem tuowia w d i prac ramion, ktre naladuj toczenie kul. 4. Lepimy bawanka. Skon w d, obejmowanie bry nienych i ustawianie jedna na drugiej. Wspicie, dorabianie bawankowi oczu, ntosa, ust. 5. Rzuty niekami do bchcmkd. Rozkrok, skon w d, naladowanie lepienia nieek i rzutu przed siebie lew i praw rk 118211118112. 6. Taniec uok bdudnb. Dzieci wi koo i posuwaj si podskokami zmiennymi, odbijajc si raz praw, raz lew nog. 7.Marsz parami-ze piewem znanej piosenki.

5.8. Zorganizowane zajcia ruchowe 10-35-minutowe) . Zajcia te su realizacji gwnych zada programowych (ksztatujcych, *sprawnociowych, wychowawczych) , tote wystpuj w nich akcenty dydaktyczne. Nauczanie i uczenie si dziecka musi by dostosowane do poziomu rozwojowego kadej z grup. Mae dzieci ucz si niemal wycznie przez zabaw, natomiast w uczeniu si starszych dzieci wystpuje w wikszym stopniu aktywno umysowa.

Celem IO-3 O-minutowych zaj, w ktrych stosujemy przemylane ukady zabaw i wicze, powinno by:dostarczenie ustrojowi bodcw rozwojowych (stymulacja) czuwanie nad harmonijnymi rozwojem ciaa, korygowanie nieprawidowoci rozwojowych, opanowanie podstawowych form ruchowych i ich kombiTlBCjlprzyzwyczajenie i nauczanie czynunoci zwizanych z uprawianiem sportu dziecicego, . 309.

wyrabianie podstawowych cech motoryki, tj.ksztatowania szybkoci, zrcznoci, zwinnoci, siy, skocznoci, wytrzymaoci aktywizowanie i usamodzielnianie dzieci oraz rozwijanie UlWTCj I. Kada jednostka metodyczna powinna da dzieciom atrakcj i rozrywk, wpywa ksztatujca na ich postaw ciaa, wiczy r-n formy i prowadzi do osignicia coraz lepszych wynikw sprawnociowych. Naley zaznaczy, e przebieg tych zaj, czas ich trwania, jak rwnie i metody pracy ksztatuj si w zalenoci od wieku dzieci nieco inaczej.

5.8.1 10-ZO-minutowe zabawy i wiczenia dla dzieci 3-i 4-letnich W pocztkowym okresie pobytu dzieci w przedszkolu przewaaj zajcia dowolne. W tym okresie naslpuje powolne wdraanie do zaj wsplnych, obejmujcych najpierw mniejsze grupki, a nastpnie stopniowo wszystkie dzieci. Zostawiajc swobod dzieciom bawicym si indywidualnie, nauczycielka skupia wok siebie chtne do zabawy dzieci, wcigajc stopniowo, w miar upywu czasu take i pozostae, i prowadzi zajcia z ca grup. Zajcia organizowane prowadzi si z grup dzieci 3-i 4-letnich trzy razy w tygodniu, a czas ich trwania wynosi 10-20 minut. Naley stosowa zestawy wicze i zabaw bardzo proste, nie wymagajce precyzji ruchu, dajce dzieciom wiele sytysfakcji i radoci z wykonywanych zada ruchowych. Stosowane metody prowadzenia zaj to zabawowa-naladowcza oraz metoda bezporedniej celowoci ruchu. Maa samodzielno dzieci w zakresie samoobsugi powoduje trudnoci z przebieraniem si w strj gimnastyczny. Nie naley jednak rezygnowa z tego cakowicie i jeli jest to moliwe, dzieci 4-letnie powinny przebiera si w laki strj. W przeciwnym razie naley przed rozpoczciem zaj zdj zbdn odzie, a take sprawdzi, czy obuwie jest stosowne do wicze. Jeli zajcia prowadzone s w sali, to koniecznie przy otwartym oknie. O ile zachodzi potrzeba, nauczycielka demonstruje wiczenia, gdy to-310. uatwia i pozwala dzieciom odtwarza jej czynnoci. Polecenia i wyjanienia sowne s elementami wystpujcymi stopniowo, w miar upywu czasu. W coraz wikszym stopniu dopomagaj one dziecku, w uwiadomieniu i emocjonalnym przeywaniu tego, co robi. Dla tych grup wiekowych w zestawach wicze wprowadza SII. Zabaw lub wiczenie orientacyjna-porzdkowe, wdraajce do reagowania na polecenia i sygnay wyrabiajce spostrzegawczo, umiejtno zapamitania miejsca, oceny odlegoci i kierunku, ustawiania si (zbirek) , wyczucia rytmu itp. 2. Zabawy i wiczenia o charakterze ksztaccym zmierzajce do rozgrzania i przewiczenia wszystkich zespow ukadu ruchowego. Znajduj si tu takie wiczenia, jak:wiczenia uruchamiajce due grupy miniowe, wiczenia mini szyi, grzbietu, brzucha itp. '3. Zabawy i wiczenia o charakterze uytkowym doskonalce podstawowe formy ruchu:chd, bieg, skok, rzut, pokonywanie przeszkd itp.

4.Zabawy i wiczenia mniej intensywne, jak marsze, korowody, ilustracja ruchowa wiersza, piosenki.

5.8.2. ZO-35-minutowe zajcia z dziemi starszymi (5-i 6-letnimi) ZO-35-minutowe zajcia ruchowe s zajciami programowymi, prowadzonymi trzy razy w tygodniu. Czas trwania wicze dla 5-latkw wynosi 20-30 minut, dla i-latkw-35 minut, a nawet duej. Naley pamita, e zajcia te powinny by prowadzone rwnie w ogniskach przedszkolnych i klasach przyszkolnych. Dzieci powinny, w miar moliwoci, wiczy boso i obowizkowo w kostiumach gimnastycznych. Na dworze dzieci mog wiczy w kostiumach gimnastycznych, przy temperaturze powyej li'G. Nisza temperatura nie jest przeszkod d, o organizowania wicze na dworze w tych przedszkolach, ktre przyzwyczaiy dzieci do posiadania dresw. Jest to praktyczny i bardzo wygodny strj do wicze. W praktyce naszych przedszkoli przyja si nazwa "Zestawy.

zaj ZO-35-minutowych wicze gimnastycznych", ale wiemy, e w rzeczywistoci obok wicze gimnastycznych, szczeglnie ksztatujcych, w rwnym stopniu stosuje si w zajciach zabawy ruchowe i uytkowe czynnoci ruchowe. W najstarszych grupach wieku przedszkolnego coraz wikszy nacisk naleaoby ka na sportowo-uytkowe formy ruchowe, a zabawy powinny w coraz wikszym stopniu ustpowa na korzy gier z wspzawodnictwem zespoowym. W sprzyjajcych ku temu warunkach pracy trzeba szeroko stosowa zabawy i wiczenia w terenie. Tak wic w okresie zimy mona i naley stosowa zabawy i wiczenia na niegu, a gdy przedszkole ma moliwoci korzystania z krytej pywalni-zabawy i wiczenia w wodzie. Te mona prowadzi latem w rzece, jeziorze lub brodziku, jeli ma go przedszkole. Zgodnie z zasad wszechstronnoci organizowa mogmy w przedszkolu rnego typu zajcia ruchowe:a) mieszane, tj.zoone z zabaw i gier ruchowych, wicze gimniastycznychi uytkowych form ruchu:b) bardziej wyspecjalizowane:zoone z samych zabaw i gier, kadce nacisk na wiczenia gimnastyczne, zwaszcza twrcze, kadce nacisk na uytkowe formy ruchu:c) zabawy i wiczenia w terenie:d) zabawy i wiczenia na niegu:e) zabawy i wiczenia w wodzie:Uwzgldniajc cele i zadania oglnorozwojowe mona w zajciach, zwaszcza w czci gwnej, zaakcentowa wyraniej okrelone zadania, np.:wiczenia szybkoci, wiczenia siy, CWICZTIB ZTCZIIOSCIWICZPDIB ZWDDO CI wiczenia wytrzymaoci. Przyjty i stosowany u nas tok zaj (ukad, schemat) dzieli si na trzy czci:Cze I (wstpna) -ma oglnie pobudzi organizm, oywi i zdyscyplmowa grup, wdroy do spostrzeenia, reagowania na sygnay, wyrobi umiejtno wygodnego i bezpiecznego 312. ustawienia si do wicze, przyjmowania pozycji wyjciowych itp Cz li (gwna) -powinna we wszechstronny sposb oddziaywa na ustrj, zrealizowa gwne zadania ksztatujce, wpywajce wzmacniajca na postaw ciaa oraz sprawno. Tu powinny znale si zabawy, gry i wiczenia doskonalce podstawowe czynnoci ruchowe, wyrabiajce koordynacj ruchw, rozwijajce cechy motoryczne, jak szybko, zrczno, ogln si i wytrzymao, a take wdraajce do posugiwania si rnymi przyborami i sprztemi. Pod wzgldem doboru materiau wiczebnego cz ta powinna by najbardziej atrakcyjna i urozmaicona, pod wzgldem wysiku psychofizycznego-najintensywniej SZR.

Cze III (ko c owa) -ma charakter uspokajajcy. Naley tu stosowa wiczenia uspokajajce i rozluniajce w formie wicze rytmicznych, korowodw oraz wiczenia wpywajce na popraw postawy ciaa dziecka. Zajcia naley starannie przemyle i przygotowa, biorc pod uwag zasady opracowania zestaww wicze i zabaw, a mianowicie:Zasada wszechstronnoci. W myl tej zasady naley w czasie zaj przewiczy wszechstronnie cay organizm, tj.jego funkcje fizjologiczne i psychiczne. Przejawi si to zarwno w doskonaleniu sprawnoci ruchowej dziecka, wyrabianiu szybkoci, zrcznoci, zwinnoci, siy i wytrzymaoci, jak rwnie w egzekwowaniu momentw wychowawczych-rozwijaniu spostrzegawczoci, odwagi, opanowania, dokadnoci i odpowiedzialnoci przy wykonywaniu polece i zada. Zasada stopniowania trudnoci. Zasada ta wymaga, aby trddnowicze narastaa stopniowo, od atwiejszych do bardziej intensywnych w czasie ktrych wysiek'miniowy jest znacznie wikszy. Pod koniec wicze natenie powinno male, aby dziecko mogo z poytkiem przej do dalszych zaj. Zasada zmiennoci pracy miniowej. Zasada ta wymaga, aby nie skupia duej iloci ruchu o podobnym charakterze. Nie naley wic dawa zbyt wielu wicze ksztatujcych, dziaajcych na te same grupy miniowe, nie stosowa kilkakrotnie tej samej pozycji wyjciowej i nie wytrzymywa jej dugo, nie'wprowadza bezporednio po sobie zabawy bienej i skocznej, gdy obie zbyt 313.

silnie pobudzaj prac serca i puc. Wyrazem stosowania tej zasady bdzie rwnie przeplatanie wicze trudniejszychatwiejszymi, wicze wymagajcych wikszego wysiku-spokojniej SZyTll. W praktyce przedszkolnej najczciej stosowanymi zajciami powinny by zestawy mieszane, zoone z wicze gimnastycznych, zabaw, oraz sportowo-uytkowych form ruchu. Dla uatwienia ich komponowania jak rwnie i realizowania zamierze nauczycielki podano schemat, uwzgldniajcy kolejno grup wicze i zabaw sprawdzony dugoletni praktyk:Cze I (wstpnak 1. Zabawy lub wiczenia orientacyjna-porzdkowe. 2. wiczenia uruchamiajce due grupy miniowe. Cz li (gwnak 3. wiczenia ksztatujce minie tuowia w paszczynie strzakowej-skony w przd i w wzmacniajce minie grzbietu i brzucha. 4. wiczenia ksztatujce minie tuowia w paszczynie czoowej-skony boczne. 5. wiczenia w paszczynie poprzecznej lub zabawa na czworakach. 6. wiczenia lub zabawa z elementami rwnowagi. 7. Zabawa lub gra biena (take o charakterze wytrzymaociowym) . 8. Wspinanie, przeploty, pchanie, ciganie, podnoszenie, noSZClllC. 9 Rzuty (zabawa lub gra rzutna) . W Skoki (zabawa lub gra skoczna) . Cz III (kocowa) :wiczenia wyprostne. wiczenia przeciw paskiej stopie. Zabawa lub wiczenie o maym nateniu ruchu. wiczenia rytmizuj ce. 314.

5.9. Przykady zestaww zaj ruchowych dla dzieci 3-i 4-letnich

Zestaw I 1. wiczenia orientacyjna-porzdkowe:Marsz i bieg w rnych kierunkach, a na mocne uderzenie w bbenek zatrzymanie si w miejscu w dowolny sposb (np.znane zabawy, jak Figurka. Marmurki. 2. wiczenie duych grup miniowych:Nut-podoga. Rozsypka. Na zapowied:Nut'-dzieci, stojc podnosz rce w gr, a na zapowied:Podogi'wykonuj przysiad podparty. 3. Czworakowanie:Kotki. Czworakowanie w rnych kierunkaeb, nastpnie kotki przecigaj si, robi koci grzbiet, miaucz i id na czworakach, kad si na grzbiecie i przebieraj dpkaWl. 4. Podskoki:Ptaszki skacz. Podskoki obun w miejscu i po caej sali. Dla odpoczynku ptaki przysiadaj i zbieraj ziarenka (przysiad i pukanie zgitym palcem wskazujcym o podog) . 5. wiczenie uspokajajce:Marsz w rytmie podawanym na bbenku lub przy muzyce. Zestaw 2 Wycieczka do lasu 1. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Namochodg. Bieg w rnych kierunkach z wymijaniem i reagowaniem na sggndg uietbe (zielony, czerwony kolor tarczy) . 2. wiczenie duych grup miniowych:Zbieranie jagd, grzgbui. Dzieci chodz po lesie i wykonuj skony w d i wyprosty, naladujc w ten sposb zbiermie jagd, grzgbu. 3. Czworakowanie i pezanie:Marsz na czworakach midzy gstymi zarolami, a niekiedy pezanie. Od czasu do czasu dzieci prostuj si i id kilka krokw do przodu. 4. wiczenie tuowia (skrty) :Dzieci naladuj zbieranie szyszek-rzucaj nimi praw i lew rk. 5. Bieg:Jck sarenki po lesie. Lekki, sprysty bieg-pokonywanie skokiem przeszkd terenowych. 6. wiczenie uspokajajce:Marsz parami z piosenk np. Ruda wiewireczka. 315.

Zestaw 3 Na ce 1. wiczenie orientacyjna-porzdkowe i oywiajce:Marsz, bieg, podskoki, przysiady. Dzieci naladuj bieg za motylem, chwytanie go przy ziemi i w grze. 2. wiczenie duych grup miniowych:Zrgudnie kuiatku. Dzieci chodz po ce i zrywaj Wuidtg. Gdy maj ich duo, pokazuj nauczycielce bukieciki w lewej i prawej rce (wyprost z krtkotrwaym wzniesieniemi rk w gorej. Nastpnie dobieraj si parami, tworz mae keczka (niaki) i maszeruj. 3. wiczenie siy:W dwjkach jedno dziecko pcha partnera rkami pooonymi na jego plecach. 4. wiczenie rwnowagi:Bocim.

Marsz z wysokim unoszeniem kolan w wysokiej trawie, stanie jednon i naladowanie klekoty bociana. abki skacz po ce:zieci naladuj skoki ab. 5. wiczenie uspokajajce. Dzieci maszeruj parami piew ajcpiosenk. Zestaw 41. wiczenie orientacyjna-porzdkowe. Dzieci w'rozsypce biegaj w dowolnych kierunkach, naladujc rouerg, auta, konie. Kiedy, nauczycielka podniesie rk w gr, wszystkie pojazdy zatrzymuj si. 2. wiczenie ramion:Wahado zegara. Rozsypka, klk obun. Dzieci wykonuj rytmiczne wymachy ramion w przd i w ty. Gce-to auahado zegdrc) . 3. wiczenie wyprostne:Gumow zabawka do napeniania pouietrzem. Dzieci stojc w rozsypce naladuj uist ugchodegcegoz zdbcuki powietrza i stopniowo przechodz do przysiadu yodpartego z gow opuszczon. Potem napeniaj zabauk powietrzem (powolny wyprost do pozycji stojcej) . 4. Zabawa z elementem czworakowania:Mgliug i zajc. Zajce skocz po lance. Co chwila zatrzymuj si, staj supka (przysiad, palce wskazujce przy uszach) nasuchujc odgosw. Na zawoanie nauczycielki:Myliwy idzie'-skokami zajczymi uciekaj wszystkie do norek (za lini uprzednio przygotowan pod cian) . W tym czasie mgliug (niauczycielka) rzuca worecz 3 l 6. kiem w uciekajcych. Przy powtrzeniu zabawy trafione dziecko moe by mglhgm wraz z nauczycielk. 5. Marsz zwyky i we wspiciu. Zestaw 5 Straacy 1. wiczenie orientacyjna-porzdkw e:trddckie uozg jad do poaru. Dzieci naladuj pojazdy poruszajce si szybkim biegiem w jednym kierunku. Nygnd (uozu straackiego oznajmia gonym trbieniem. 2. wiczenie duych grup miniowych:Poprzez rytmiczne ruchy rk i ng naladowanie uspmdnic si po drabinie. Po kilku ruchach sprawdzenie, czy jeszcze daleko (skon gowy w ty) , 3. wiczenie-ng:Pompujemy uod. Dzieci dobieraj si parami stajc naprzeciwko siebie i podaj sobie rce. Wykonuj naprzemianstronnerytmiczne przysiady i wyprosty naladujce w ten sposb pompowanie wody. 4. wiczenie siy:Przenoszenie rnych przedmiotw z miejsca na miejsce. 5. Pokonyw anie przeszkd. przeskok przez belk obun z miejca lub jednon z bieczoganiepod belkpezanie lub czworakowanie. 6. wiczenie uspokajajce:Zasuony odpoczynek. Leenie tyem, rce wzdu tuowia, nogi zgite w kolanach, stopy oparte o podoe. Rytmiczne przenoszenie ramion za gow i powrt do pozycji wyjciowej. Prac ramion czymy z wdechem. Powrt do sdmochodu'spokojnym powolnym marszem i odjazd do garau (krtkotrway bieg) . Zestaw 6 Mi e j s ce do wicze:Sala gimnastyczna. P r z y b o ry:Woreczki (dla kadego dziecka jeden) .

1. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Dzieci biegaj w jednym kierunku trzymajc woreczki w praw ej rce przy uchu (woreczki dzwoni) , na sygna-zmiana kierunku biegu i przeoenie w oreczka do drugiej rki. Improwizacja ruchowa z woreczkiem. 2. wiczenia wyprostne i zwinnociowe:Dzieci chodz z wo 3 l 7.

reczkami na gowie, siadaj skrzynie, wstaj, id dalej starajc si, aby w czasie wicze nie spad im woreczek. 3. Skony tuowia w przd:Siad klczny, woreczek na gowie. Powolny skon tuowia w przd i zrzucenie woreczka na podog, 4. Czworakowanie:Pracowite mruki-dzieci przesuwaj lecy na pododze woreczek raz praw, raz lew rk i id za nim na czworakach. Na sygna prowadzcej siadaj skrzynie i wykonuj kilka rzutw i chwytw woreczka. 5. wiczenie tuowia-skony w ty:Uczenie przodem, woreczek trzymamy oburcz. Skon tuowia w ty i pokazanie woreczka wzniesionego w przd prostymi rkami. 6. wiczenie siy:Przepychanie w parach rkami w ustawieniu przodem. 7. Bieg z omijaniem przeszkd:Woreczki le na pododze daleko jeden od drugiego. Dzieci biegaj omijajc je zrcznie, kto potrafi przeskakuje woreczki. Na sygna kade dziecko wraca do swojego woreczka i chodzi wok niego kuczk-na podkurczonych'palcach. W ostatniej fazie zabawy dzieci wykonuj kilka przeskokw obun przodem, tyem, bokiem przez swj woreczek. 8. wiczenie uspokajajce i wyprostne:Marsz z woreczkiem na gowie. Prowadzca wraz z dyurnym zbieraj woreczki. Zestaw 7 Mi e j s c e w i c z e:Sala gimnastyczna lub ogrd przedszkolny. Przybory:Szarfy w dwch kolorach (dla poowy grupy jeden kolor) oraz woreczki rwnie w takich samych kolorach jak szarfy, jedna obrcz. 1. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Znajd swj kolor. Dzieci otrzymuj szarfy w dwch kolorach i zakadaj na siebie. Bieg w rytmie tamburyna w rnych kierunkach z omijaniem woreczkw rozoonych po sali. Na sygna prowadzcej-dzieci szukaj woreczkw w kolorze swojej szarfy i zatrzymuj si przy jednym z nich. Dla urozmaicenia zabawy nauczycielka likwiduje. na chwil po jednym woreczku z kadego koloru i wtedy dzieci musz si spieszy, aby nie zosta bez woreczka. 2. wiczenie duych grup miniowych:Woreczek jest-woreczka nie ma. Na zapowied:Woreczek jest'-dzieci stojc w 318. rozsypce, podnosz woreczek w gr trzymajc go oburcz. Na zapowied:Woreczka nie md'-wykonuj przysiad podparty i przykrywaj domi woreczek. Przesuwanie woreczka stop podskokami. 3. wiczenie rwnowagi:W saniu jednon przekadanie woreczka pod kolanami nogi wzniesionej prawej i lewej na znniall? 4. wiczenie mini brzucha:Leenie tyem, dzieci wkadaj woreczki midzy stopy, przenosz je za gow do rk. Nastpnie siadaj i powtarzaj cao wiczenia kilkakrotnie. 5.

Rzuty:Dzieci tworz koo, w rodku ktrego ley dua obrcz. Na sygna-rzucaj woreczkami do obrczy. Nauczycielka wyrnia t grup (ten kolor woreczkw) , ktra miaa najwicej rzutw celnych. Po woreczki dzieci id wedug wywoywanych kolorw. Rzuty naley powtrzy kilka razy praw i lew rk na zmian (ostatni rzut do obrczy koczy wiczenia z woreczkami) . 6. Zabawa biena:Koniki. Dzieci zdejmuj szarfy i wymachujc nimi nad gow naladuj pogonienie koniku betem bieg w rnych kierunkach i zmiennym tempie. 7. wiczenie siy:W siadzie prostym w parach dzieci stykajsi stopami, na ktre zakadaj szarfy i przecigaj si wzajemlll:. 8. wiczenia zwmnociowe:Przejd przez szarf. Dzieci tworz z szarf keczka, po czym wchodz w nie i przewlekaj si przez szar od dou w gn. Kto wicej rdzy przejdzie przez szarf? 9. wiczenie stp:W siadzie skulonym podpartym dzieci chwytaj szarf palcami stopy lewej (prawej) i pokazuj w grze. 10. Marsz parami i zebranie szarf. Zestaw 8 Mi e j s ce z a j :Sala zabaw, sala zaj lub ogrd przedszkolny. Przy b o ry:Kko ringo lub mae obrcze-dla kadego dziecka jedno. 1. Zabawa orientacyjnio-porzdkowa:Samochody. Na sygna wzrokowy-zielona chorgiewka-dzieci jed po terenie krcc kierounie (kkiem) , a na czerwony kolor chorgiewki-zatrzymuj si. 319.

2. wiczenie duych grup miniowych:Pompowanie koa. Stojc swobodnie w maym rozkroku, dzieci ruchami ramion i tuowia naladuj pompoumie bolu (kka le na pododze) , z ktrego ugsz (o pouietrze. 3. wiczenie zwinnociowe:Toczenie kka jak bola sdmochodouegooburcz, jedn rk i bieg za nimf. 4. wiczenie rwnowagi:Zakadanie kka na lew i praw stop oraz krtkotrwae stanie na jednej nodze. 5. wiczenie siy:W dwjkach jedno dziecko ley z ramionami w grze, a drugie przetacza partnera kilka razy. 6. Czworakowanie:Czworakowanie wok kka i midzy kkami po terenie wicze. 7. Skoki:Skoki obun wok kka, skoki obun do wewntrz oraz dowolne przeskoki przez kko. 8.Marsz i dowolne manipulowanie kkami. Zestaw 9 Miejsce wicze:Sala zabaw, sala zaj lub ogrd przedszkolny. Pr z yb o ry:Piki-dla kadego dziecka jedna. 1. Dowolna zabawa z pikami:Rzut w gr, prba chwytu, odbijanie od podoa i chwyt. 2. wiczenie tuowia:Skon w przd. Rozkrok. Pika w prawej rce.

Skon w d i toczenie piki po pododze z rki do rki. Po kilku ruchach wyprost i odpoczynek. 3. Zabawa na czworakach, w'i bufie si pieczkami. Dzieci w przysiadzie podpartym, przed kadym ley pieczka. Dzieci (botki) tocz pieczk przed sob i id za ni na czworakach, nastpnie siadaj skrzynie podnoszc pik w gr, aby pokaza, e nikt nie zgubi pieczki. 4. wiczenie rwnowagi. W saniu na jednej nodze przekadanie pieczki z rki do rki pod kolanem nogi wzniesionej (po 320. gdym przeoeniu przenie ramiona w bok) . wiczy stojc na przemian na lewej i prawej nodze. 5. Skrty tuowia:Dzieci w siadzie skrzynym tocz pik dookoa siebie w lewo, a nastpnie w prawo patrzc na ni. 6. wiczenia zwinnoci:W saniu swobodnynuodbijanie piki od podogi i chwyt oburcz, rzut piki w gr i chwyt oburcz, kozowanie piki oburcz, a nastpnie jedn rk w miejscu i w ruchu. 7. wiczenie mini grzbietu:Leenie-przodem, w lekkim skonie w ty przetaczanie piki z rki do rki. 8. Podskoki:Dzieci odbijaj pik oburcz mocno od ziemi i skacz razem z ni. 9. wiczenie siy:W dwjkach jedno dziecko trzyma-oburcz pik, a drugie si stara si mu j wyrwa. 10. wiczenie stp:Siad skulony podparty z kolanami rozchylonymi na zewntrz. Dzieci wkadaj pik midzy podeszwy stp i strat si obraca ni jak najduej. Il. Marsz i'odoenie piek.

5.10. Przykady zestaww zaj ruchowych dla dzieci 5-letnich Zestaw I Miej sce wicze:Ogrd przedszkolny, teren trawiasty lub sala. Pr z yb o ry:Woreczki w dwch kolorach, dwie chorgiewki rwnie w tych samych kolorach. Z a da i a:Nauka rzutu, chwytu, celowania. Cz 1:1. Ustawienie dzieci parami przed prowadzc i rozdanie woreczkw. Dowolna zabawa woreczkiem-rzuty w gr, prba chwytu, rzuty pod rk, pod kolanem itp. 2. Zabawa orientacyjna-porzdkowa z elementem wyprost nym:Dzieci trzymaj woreczki w lewej lub prawej rce i biegaj swobodnie, wymijajc si zrcznie. Na gwizdek zatrzymuj si, . Wychowanie fizyczne. 321.

kad woreczki na gowie, id kilka krokw w przd, siadaj skrzynie, nastpnie wstaj, zdejmuj woreczki z gowy i powtarzaj bieg w rozsypce. Wszystkie czynnoci naley wykona ostronie, aeby woreczek nie spad na ziemi. Cz I 3.

wiczenie duych grup miniowych:Rzu-podnie. Dzieci stoj w rozsypce swobodnie, w maym rozkroku, woreczek trzymaj oburcz przed sob. Na polecenie przenosz woreczek oburcz za gow (okcie w grze, colnile w ty) , puszczaj woreczek za plecami, nastpnie skaniaj si w przd, chwytaj woreczekoburcz, podnosz go w przd w skos i pokazuj nauczycielce. 4. wiczenie tuowia (skony boczne) :Siad skrzyny, woreczek na gowie, rce zoone na kolanach, plecy proste. Skon tuowia w lewo (bardzo wolno) -woreczek spada na ziemi. Podnie woreczek lew rk, pooy go a gowie i wiczenie wykona w praw stron. Naley zwrci uwag, aby dzieci wykonyway wyrane skony w bok, a nie w przd. 5. Zabawa na czworakach:Kulctg lis. Woy woreczek pod kolano zgitej lewej nogi i przyj pozycj na czworakach. Dzieci posuwaj si na rkach podskokami na prawej nodze (tej, ktra nie trzyma woreczka) . Po kilku podskokach siad skrzyny i swobodnazabawa woreczkiem (rzut w gr i prba chwytu) . Po chwili zabawy dzieci wkadaj woreczek pod prawe kolano i powtarzaj chd na czworakach. 6. wiczenie mini grzbietu:Uczenie przodem, woreczek trzymany oburcz za rogi. Wniesienie na moment y gr kpiersiowej i okci, a nastpnie powrt do leenia. wiczenie powtarzamy kilka razy, trzymajc cay czas woreczek. 7. Zabawa biena:Znajd swj kolor. Dzieci swobodnie biegaj w rozsypce, woreczki trzymaj w lewej (prawej) rce. Na haso:Ntj-zatrzymuj si w miejscu, tyem do prowadzcej. Nastpnie nauczycielka zapowiada:Biegiem do mnie'podnoszc jednoczenie rce z chorgiewkami w bok. Dzieci biegn w kierunku nauczycielki i ustawiaj si w kolejce przed chorgiewk swego koloru. Rauczycielka sprawdza, czy dzieci dobrze poznay kolor. 8. Rzuty:Celuj u o*ienko'Wykorzystanie ustawienia z po 322. przedniej zabawy-w dwch rzdach przed nauczycielk. Na polecenie prowadzcej dzieci staj twarzami do siebie i jeden szeyegoddaje woreczki drugiemu szeregowi. Nastpnie tworz szeyokna pi krokw uliczb. Szereg bez woreczkw staje w rozkroku tyem do kolegw. Dzieci z woreczkami celuj praw i lew rk, rzutem dowolnym, w okienko utworzone przez rozkrok wspwiczcych, a ich partnerzy staraj si zatrzyma woreczek. Zmieniamy role i zabaw prowadzimy dalej. Rzuty naley powtrzy kilka razy, zwracajc uwag, aby byy wykonane praw i lew rk. Nla zakoczenie zabawy kade dziecko otrzymuje swj woreczek. 9. wiczenie rwnowagi:Ustawienie w rozsypce. Dzieci stoj na prawej nodze, lew zgit w kolanie podnosz w ty, starajc si utrzyma stop w poziomie. Woreczek w lewej rce. Na polecenie nauczycielki wykonuj skrt tuowia w lewo i prbuj uoy woreczek na stopie nogi zgitej do tyu. Komun uda si to zrobi-klaszcze w rce. wiczenie wykona kilka razy, stojc na lewej i prawej nodze. 10. wiczenie siy:W parach, jedno dziecko z leenia przodem wykonuje podpr, a drugie stara si przepezn pod nim.

Nie zapomnie o zmianie rl. Il. wiczenie mini brzucha:Leenie tyem, nogi zgite w kolanie, ust:::Ime na ziemi skulnie. Woreczeki midzy stopami Fo**szeme ng do pionu i stawianie stopami na podouodcinek ldwiowy cay czas przywarty do podoa, stopy lite wypuszczaj woreczka. 12. Podskoki:Przeskocz uoreczek. Rozsypka. Woreczki le na ziemi, przy kadym stoi dziecko. Na polecenie nauczycielki dzieci przeskakuj woreczki obun w przd, w bok i w ty. Podskoki powimy by wykonywane mikko, elastycznie, na palcach. Cz 111:13. wiczenie stp. Siad skulny podparty. Chwyt woreczka palcami stopy lewej i prawej-na zmian. 14. wiczenie wyprostne:Marsz z woreczkiem na gowie po obwodzie koa. Przechodzc koo pudeka przeznaczonego na woreczki, kade dziecko wykonuje skon gow w przd i wrzuca w ten sposb woreczek do pudeka. 323.

15. Marsz parami w rytm muzyki (instrumentw perkusyjnych) . Zestaw 2-Mi e j s c e wi c z e:Ogrd przedszkolny lub sala. P r z yb ary:Krki w 4 kolorach (dla kadego dziecka jeden krek) . Z a d a n i e:Nauka skoku rozkroczna-zwartego pajaca. Cz 1:1. Dyurni rozkadaj krki w duej odlegoci jeden od drugiego. W tym czasie dzieci siedz w gromadce i piewaj wraz z nauczycielk znan piosenk. 2. Na polecenie dzieci wstaj, szukaj dla siebie krka i siadaj na nim skrzynie. 3. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Ptaki u gniazdach. Dzieci (ptaki) siedz na krkach. Na sygna wybiegaj, kr w rnych kierunkach, nd (4 jqc (o (p (Won. Na zapowied:Do gniazd!-ptaki wsacaj, okraj gniazdo i siadaj. Cz 11:4. wiczenie tuowia. Pozdru krek. Rozsypka. Krki le na ziemi. Kade dziecko siedzi przed krkiem w siadzie klcznym. Na sygna dzieci skaniaj si w przd i czoem dotykaj krka (rce luno wzdu tuowia) , nastpnie prostuj si do sia-du klcznego. W czasie wicze nie unosi si z pit. 5. wiczenie rwnowagi i rytmu:Stanie jednon, krek pooony na kolanie nogi wzniesionej w przd i zgitej. Nauczycielka podaje atwy rytm. Dzieci suchaj i na polecenie wystukuj na krku, palcami wolnej rki, ten sam rytm. Druga rka przytrzymuje krek. Dzieci powtarzaj wiczenie kilka razy, stojc raz na lewej, raz na prawej nodze. 6.

Zabawa biena:Poznaj swj kolor. Ustawienie w duym kole. Przed kadym dzieckiem ley krek. Na znak prowadzcej, tj.podniesienie w gr krka (np.zielonego) , dzieci stojce. przed zielonymi krkami wybiegaj poza koo, okraj je i staraj si jak najszybciej wrci na swoje miejsce. Kolory wywouje si na zmian. Kada grupa powinna wykona bieg 2 razy. 324. 7. wiczenie mini grzbietu:Przegldamy si u lusterku. Leenie przodem, rce na krku uoone u poduszk (do na doni) . Dzieci unosz krek (take okcie) , przegldaj si u lusterku, umiechaj si, robi rne miny, nastpnie wracaj do pozycji wyjciowej i odpoczywaj. 8. wiczenie siy:Przysiad podparty, krek pod stopami. 'Odsuwanie krka stopami w ty do podporo i przysuwanie do pozycji wyjciowej. 9. wiczenie mini brzucha:Rozsypka. Dzieci siedz w siadzie skulnym podpartym, stopy na krku. Odsuwanie stopami krka i przesuwanie do siebie. 325.

10. Podskoki rozkroczna-zwarte:Pochd pcjccu. Ustawienie w czterech rzdach wg kolorw krkw. Dzieci ukadaj krki na ziemi w odlegoci jednego kroku jeden krek od drugiego i staj przed nimi, nastpnie przechodz podskokami rozkroczna-zwartymi w ten sposb, e omijaj krki rozkrokiem, a zeskok wykonuj w przerwach midzy krkami. Po trzykrotnym'wykonaniu wiczenia dzieci podnosz krki, stoj luno w rozSy (OC. Cz 111:Il. wiczenie tuowia-skrly:Siad skrzyny, przed kadym dzieckiem krek. Skrt tuowia i dotknicie lewym (prawym) uchem krka, a nastpnie wyprost. 12. wiczenie stopy:Przeurucdnie ndleniku. Siad skulny, podparty. Dzieci prbuj stopami chwyta krek i przewrci go'na drug stron. 13. Marsz w rytm muzyki po obwodzie koa i zoenie krkw na wyznaczone miejsce. Zestaw 3 Mi e j s c e wic z e:Ogrd przedszkolny, trawnik, sala. Przyb o ry:Skakanki (dla kadego dziecka jedna) . Z adanie Doskonalenie podskoku obun. Cz 1:1. Dzieci maszeruj po obwodzie koa, nauczycielka rozdaje skakanki. 2. Na polecenie dzieci rozbiegaj si po wyznaczonymtereniei prbuj przeskakiwa przez skakank w dowolny sposb. Nastpnie ukadaj skakanki w keczka. Bd to dziuple dla wiewirek. 3. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Wieuirki u dziupli, Wieuirki siedz w dziup (ech. Na polecenie prowadzcej wyskakuj z dziupli, ostronie i cicho biegaj. Na zawoanie:Kto idzie-wiewirki chowaj si do najbliszej dziupli. W zabawie bierze rwnie udzia nauczycielka i wtedy jedna uieuirkd zostanie bez dziupli. Przy powtrzeniu zabawy postara si ona zaj dla siebie dziupl.

.326. Cz 11:4. wiczenie tuowia-skony w przd:Siad klczny, dzieci trzymaj skakank zoon w poowie. Na polecenie podnosz skakank do gryi skaniaj si w przd, sigajc skakank jak najdalej:nastpnie przechodz do siadu klcznego. W czasie wiczenia dzieci nie unosz si z pit. 5. wiczenie mini brzucha:Koyska. Siad prosty, stopy oprze o rodek skakanki, ktr dzieci trzymaj za koce. Przej do leenia tyem, z jednoczesnym podciganiem ng skakank i powrt do siadu prostego. 6. wiczenie rwnowagi:Wind. Dzieci staj w rozsypce, pod lew stop podkadaj rodek skakanki, trzymajc j za koce. Rwnoczenie nawijaj skakank na obie donie i podcigaj w ten sposb stopujada jedzie u gr. Nastpnie szybko rozwijaj skakank z rk i opuszczaj nog-ujada zjeda u d. wiczenie powtrzy kilka razy na zmian lew i praw nog. 7. Zabawa biena:Koniki. Dzieci dobieraj si po dwoje i staj jedno za drugim. Pierwsze jest bonibiem, drugie-uonicg. Wonica bierze obydwie skakanki, czy je i otrzymuje mocne, podwjne lejce, ktre zakada konioui:sam trzyma koce skakanek. Na sygna zaprzgi rozbiegaj si w rnych kierunkach, kom biegn kusem, id stpa, galopem, id ciko, bo uozg s zaadowane itp. Po chwili nastpuje zmiana rl i zabawa trwa dalej 8. wiczenie siowe:Ustawienie jw., konik wyrywa si do przodu, a uonicd ciga lejce si. 9. wiczenie tuowia (skony boczne) :Siad skrzyny. Skakank zoon w p dzieci trzymaj w grze. Rytmiczne skony boczne tuowia w lewo i w prawo. Po kilku skonach odpoczynek (skakank zoy na kolanach) . 10. wiczenie mini grzbietu:Pastuszek gra na fujarce. Leenie przodem, skakanka zoona w semk, sokcie wsparte w keczkach semki, zwinite, zblione do ust donie-naladuj trzynianie fjcrki. Dzieci przebieraj palcami (ucggrgucjc melodicj) . Il. Podskoki:Wgszgumie. Skakanki rozoone po caej sali rwno, jak dugie wsteczki. Dzieci posuwaj si podskokami obun po jednej i po drugiej stronie skakanek. wiczenie mona 327.

-urozmaici i ugszguu krzggkdmi. Wtedy dzieci przeskakuj obun skakank bokiem, z jednej strony na drug, posuwajc si cay czas do przodu. Przy kocu skakanki odwracaj si w ty i szyj w przeciwnym kierunkd. Cz 111:12. wiczenie stopy:Chwytanie i unoszenie skakanki palcami'stopy nogi prawej i lewej (ni przemian) . 13.Marsz. Oddanie skakanek dyurnym.

5.11. Przykady zestaww zaj ruchowych-dla dzieci 6-letnich

Zestaw I Mie jsce wicze:Ogrd przedszkolny, trawnik lub sala zabaw. Przy b o ry:Obrcze, dla kadego dziecka jedna. Z a d a n i e:Ksztatowanie zwinnoci i zrcznoci. Cz 1:1. Zabawa orientacyjna-porzdkowa:Rozoone obrcze, przy kadej z nich stoi jedno dziecko. Bieg midzy obrczami:na sygna dzieci wskakuj jak najszybciej'do rodka najbliszej obrczy. Zabaw mona urozmaici, likwidujc jedn obrcz. Dziecko, ktre zostao bez obrczy, przy powtrzeniu zabawy musi si popieszy. 2. wiczenie..duych grup miniowych:Leenie tyem kade dziecko trzyma obrcz oburcz. Przewlekanie si przez obrcz w pozycji lecej, zaczynajc ruch od ng do gowy. Urozmaiceniem wiczenia moe by dodatkowe zadanie, a mianowicie:dzieci licz, ile razy udao si kademu przesun przez obrcz. Cz 11:3. wiczenie tuowia (skony boczne) :Strzelanie z min. Siad skrzyny, obrcz z prawej strony trzymana oburcz. I (aladowa-nie ndpincnia mln ze skoneni tuowia w lewo. wiczenie powta 321 . rzamy kilka razy, trzymajc obrcz raz z prawej, raz z lewej stroiy 4. Zabawa biena:KukuWd i ziby. Dzieci (zibgy siedz skrzy nie w obrczach- (u gnidzddchl. Jedno dziecko bez obrczy kukuka bez gniazda. Na sygna ziby wylatuj z gniazd, ** w rnych kierunkch, a na zapowied:Do gniazd?-zajmuj miejsce w najbliszym gniedzie. Zib, ktra stracia gniazdo, przy powtrzeniu zabawy zostaje kukuk. 5. wiczenie mini brzucha:W siadzie prostym zaczepienie stp o rodek obrczy trzymanej oburcz. Wznos ng do siadu rwnowanego z chwilowym wytrzymaniem. Urozmaiceniem wiczenia moe by przejcie do leenia tyem z jednoczesnym nakrywaniem si obrcz przeniesion prostymi rkami za gow (stopy cay czas oparte o rodek obrczy, kolana wyprostowane) . 6. wiczenie mini grzbietu:Leenie przodem, chwyt obrczy oburcz na szeroko barkw, okcie proste:a) uniesienie obrczy w gr z lekkim skonem tuowia w ty i powrt do leenia, b) przetaczanie si wraz z obrcz w lewo i w prawo (ruch powinien by pynny, rytmiczny) . Dowolnie wiczenia z obrcz. Co mona zrobi z obrcz pojedynczo i u dwjkach? 7. wiczenie zrcznoci oraz zwinnoci:Zakrci obrcz w ustawieniu pionowym, aeby wirowaa i biega wok niej w jed 329.

n i drug stron. Kiedy obrcz znacznie si pochyli tu przy podou, wskoczy dowolnie do jej rodka. 8. wiczenie stp. Obrcz ustawiona pionowo, palce stp obejmuj jej krawdzie. Naciskajc mocno palcami stp, dzieci koysz obrcze (pity przywarte do podoa) . 9. wiczenie siy:W dwjkach jedno dziecko stoi wewntrz obrczy, a drugie stara si wypchn je poza obrcz. 10.

wiczenie rwnowagi:Stanie jednon w rodku obrczy i wykonywanie dowolnych ruchw nog woln, np.zataczanie kek, pisanie znanych liter, cyferek itp. Il. Czworakowanie:Dzieci dobieraj si parami i staj luno zajmujc teren wicze. Jedno dziecko w siadzie skrzynym trzyma obrcze, swoj i wspwicz 4 cego, z lewej i prawej strony w ustawieniu pionowym. wiczce dziecko przechodzi na czworakach przez jedn obrcz, a przez drug prbuje przeskoczy skokiem zajczym. Po pewnym czasie nastpuje zmiana rl. Cz 111:12. wiczenie uspokajajce:Marsz w wysokim wspiciu z wzniesionymi obrczami. Na sygna-dzieci, wedug zapowiedzi prowadzcej, przyjmuj pozycj leenia przodem, tyem, bokiem tak, aeby obrcz wraz z ciae@dziecka tworzya cyfr 9 lub 6. 330. I Wy laska. 13. wiczenie stp:Siad skulny podparty. Prba podnoszenia palcami stp lecych obrczy. 14. Marsz po obwodzie koa i zebranie obrczy. Zestaw 2 Miejsce wicze:Ogrd przedszkolny, trawnik lub sala zabaw. Przybory:Laski, dla kadego dziecka jedna, kocyki w iloci odpowiadajcej poowie wiczcych dzieci. Z a da n i e:Wyrabianie szybkoci i zrcznoci. Cz 1:1. wiczenie orientacyjna-porzdkowe:Dzieci trzymaj laski za koce oburcz i biegaj w rnych kierunkach z wymijaniem. Na sygna dzieci zatrzymuuj si, opieraj laski w uoeniu poziomym na gowie po czym:id we wspiciu na palcach, id gsienic, zatrzymuj si w rozkroku konuj skon w przd tak, aby wraz z nogami tworzya liter A. Kade wiczenie powinien zapowiada mmy sygna uprzednio wyjaniony przez prowadzc. Cz 11:3. wiczenie duych grup miniowych:Dzieci trzymaj lask oburcz za koce. Na polecenie przechodz przez ni jedn, potem drug nog. Przesuwajc lask za plecami, wznosz j nad gow i do przodu. Przechodzenie przez lask mona wiczy, zaczynajc ruch od tyu (wtedy laska w pocztkowej fazie znajdzie si za plecami dziecka lub od przodu-wtedy laska jest w dole) . 3. wiczenie mini grzbietu:Uczenie przodem, laska trzymana oburcz za koce:podnoszenie laski w przd i wytrzymanie, podnoszenie czoa lask, skon tuowia w ty, ramiona nad podog zgite w okciach. 331.

4. wiczenie oywiajce:Bieg w rnych kierunkach z omijaniem lub przeskakiwaniemi przez lece laski. I (a sygna kade dziecko zatrzymuje si przy najbliszej lasce. 5. wiczenie stp:Palce stp obejmuj lask przy jednym jej kocu. Dzieci przesuwaj si krokiem dostawnym po lasce od jednego do drugiego jej koca. Cay czas palce stp podkurczone. U w aga:wiczenie 4 i 5 naley przeprowadzi cznie. 6. wiczenie mini brzucha. Uczenie tyem, laska w grze trzymana'oburcz. Przekadanie ng przez lask do przodu i do tyu.

7. wiczenie zrcznoci:Rozsypka w duych odstpach stojc ustawi lask na pododze i zanim upadnie zapa, kto potrafi utrzyma lask jak najduej a doni lewej' (prawej) ? 8. Improwizacja ruchowa z lask:Ruchy drucie, oszczepniku, zamiatacza wic, cyrkowcu, flecisty, florecisty itp. 9. wiczenie wyprostne:Siad skrzyny, laska z tyu za plecami-przesuwanie laski poziome i skone:Wycieranie plecu rcznikiem. 10. wiczenie rwnowagi:Chd po lasce, rce wzniesione w bok pomagaj w utrzymaniu rwnowagi. Il. Bieg. Dzieci dobieraj si parami, stojc jedno za drugim, i wsplnie trzymaj laski za ich koce. Na sygna pojazdy wyruszaj-dzieci biegaj w rnych kierunkach lub po obwodzie koa. Tempo i rodzaj biegu mog by dowolnie lub kierowane przez prowadzc. Moe lo by zwyky bieg, bieg pod grk, z grki. Po pewnym czasie naley zamieni miejsca-dziecko, ktre byo z przodu idzie do tyu i odwrotnie. 12. wiczenie zwinnoci:Nzermierkc. Dzieci ustawione parami twarz do siebie manipuluj laskami imitujc udlk szermiercz (rys, str. 333) . 13.wiczenie siowe:Wykorzystanie ustawienia parami z poprzedniego wiczenia. Jedno dziecko w siadzie klcznym na krku lub kocu, drugie za pomoc lasek cignie wspwiczcego (rys. str. 333) .wiczenie mona wykona jedynie na paskim i liskim podou. 332.

14. Skoki:Dowolne przeskoki przez lask przodem, bokiem tyem. Cz 111:15. wiczenie wyproslne:Siad klczny, laska trzymana koce oburcz, wzniesiona w gr. Gboki skon tuowia przd do ubonu jcpos*iego, a nastpnie wyprost. 16. wiczenie stp:W siadzie laska ustawiona pionowo trzymana oburcz. Wspinanie si po lasce palcami stp w gr i schodzenie w d. 17. wiczenie uspokajajce:Dowolny marsz i przyjmowanie pozycji zapowiedzianych przez prowadzc:leenie tyem i pooenie laski przy gowie tak, aby wyprostowane ciao dziecka i laska tworzyy liter T, leenie tyem i pooenie laski z prawej strony tak, eby laska i ciao dziecka tworzyy cyfr 1, ukadanie kwadratw z lasek:dzieci dobieraj si czwrkami i ukadaj ze swoich lasek kwadrat, a nastpnie kade dziecko siada skrzynie w pozycji skorygowanej przy swoim boku kwadratu. 18. Taniec na lasce (wiczenie, stp) :Dzieci obejmujc palcami stp lask na rodku, wykonuJ 4 sly tuowia (naladuj taniec na lasce) . %*_** w rytmie muzyki i odoenie lasek wedug wywoanych kolorw na wyznaczone miejsce. Zestaw 3 Mi e j s ce wicze:Ogrd przedszkolny, trawnik lub sala wiCZCll. Przy b o ry:Rollery. Z a dani e:Wyrabianie siy oraz nauka przewrotu w przd.

Cz 1:1. wiczenie orientacyjna-porzdkowe:Bieg midzy lecymi ratlerami, a na sygna stan przy jednym z nich. Chwyt przyboruza rczki i obracanie nim w marszu i w biegu jak si krc koa pojazdu-obszerny ruch ramion w gr, w przd i w d. 2. wiczenia stp:W siadzie skulnym podpartym chwyt palcami stp za rczki i toczenie kkiem po podou. 334. Cz U:3. wiczenie mini grzbietu:W siadzie klcznym wysuwanie rollera w przd a do leenia przodem i powrt do pozycji wyjClOWBj 4. wiczenie zwinnoci:Obieganie rollera wprowadzonego w ruch wirowy na podou oraz przeskakiwanie przez przybr. 5. wiczenie mini brzucha:Siad skulny ze wsparciem na przedramionach, palce stp obejnmuj rczki rollera oraz stopy od strony przyrodkowej przylegajcej do kka. Podnoszenie stopami w gr rollera i opuszczanie. Mona rwnie zatacza nogami koa wraz z rollerem. 6. wiczenie mini grzbietu:W leeniu przodem:wysuwanie rollera w przd z jednoczesnym przenoszeniem ng do rozkroku i powrt do pozycji wyjciowej (froterk) , . -Ysjo. 335.

roller pod czoem, okcie, na zewntrz, donie trzymaj rczki-skon tuowia w ty z wytrzymaniem. 336. %-I. 7. Czworakowa nie:Trzymajc rczki rollera-chd na czworakach swobodnyi o prostych nogach w kolanach. Po tym wiczeniu odoy rollery i podzieli grup na dwa zastpy. 8.Przewrt w przd z podWyszenia (I zastp) . 9. wiczenie zwinnoci:Toczenie si na materacu jak ncleniG (li zastp. Tyy. Uwag a:Naley dokona po pewnym czasie zmiany wicze dla zastpw. 10. Skoki:skok w dal obun z'miejsca na materac:zeskok w gb z awki na materac. Cz 111:Il. wiczenie uspokajajce:Swobodny marsz, luny, niedbay zmczonego czouiekd i sprysty sportowcu. 12. wiczenie wyprostne:Leenie tyem i przyjmowanie wyprostnej pozycji ciaa w ksztacie litery:1. Y. 22-e Wychowanie fizyczne. Z. (i 8 _. 13. Rytmiczny marsz z piosenk. 337.

Zestaw 4 Mi e j sce wicze:Ogrd przedszkolny, trawnik lub sala wiCZCll. Przyb o ry:Piki-dla kadego dziecka jedna. Z a d a n i e:Wyrabianie skocznoci, zwinnoci i zrcznoci.

Cz 1:1. wiczenie orientacyjna-porzdkowe:Dowolna zabawa z pikami:rzuty w miejscu, w biegu, odbijanie piki od podoa, chwyty, kozowanie piki lew i praw rk itp. Cz 11:2. wiczenie tuowia:Stojc w rozkroku skon tuowia w przd, rzut piki oburcz midzy nogami w ty ponad siebie, szybki wyprost i chwyt piki. 3. wiczenie stp:W siadzie skulnym podpartym:toczenie piki palcami stp po podou w przd, w ty i ruchem okrnym lew i praw stop oraz obun, obracanie piki stopami wzniesionymi nad podoe. 338. 4. wiczenie zwinnoci:Stojc odbi pik od podoa, przebiec pod ni i chwyci zanim upadnie. 5. wiczenie mini brzucha:W siadzie podpartym pika woona midzy stopy:podrzut piki stopami w gr i chwyt rkami, wznos ng z pik nad podoe, silnym rzutem odbicie piki od podoa i chwyt rkami. 6. wiczenie mini grzbietu:W leeniu przodem:obracanie piki brod oraz popychanie do przodu, rzut piki w gr i chwyt oburcz. 7. wiczenie rwnowagi:W saniu jednon rzut piki pod kolanem nogi wzniesionej i chwyt oburcz. 8. wiczenie siy:W podporze przodem postpowa do przodu na rkach i nogach i jednoczenie podbija pik, aby toczya si do przodu. 9. Skoki:Pika woona midzy kolana-podskoki obun w miejscu i w rnych kierunkach. Po opanowaniu chwytu piki kolanami-dzieci wykonuj skoki zajcze, trzymajc cay czas pik kolanami. 10. Rzuty:W siadzie skrzynym rzuty i chwyty z klaskaniem, z uderzeniem domi o podog, rzuty piki w gr w siadzie, szybkie wstanie i chwyty w pozycji stojcej. Il. wiczenie mini brzucha:W siadzie prostym toczenie. 339.

piki po nogach w kierunku stop a nastpnie toczenie piki w Q 6, -+P+Y+A -99-9699:P YYYkierunku bioder przez wzniesienie ng do siadu rwnowanego (zjedalnia dla piki) . 12. Kozowanie piki w miejscu i w biegu praw i lew rk, a nastpnie podskoki w rytmie odbijajcej si piki. Cz 111:13. wiczenie stp:W siadzie toczenie piki praw stop do lewej. J 4 VwBzenie wyproslne. Pika na gowie trzymana oburcz, okcie szeroko rozstawione. Chd we wspiciu i odoenie piki na wyznaczone miejsce.

6. ZABAWY I WICZENIA W TERENIE Program zaplanowanych czy dowolnych zabaw i wicze w tereocieszeroko rozstawione na zewntrz.

Ch e j j, (nie zaley od warunkw, jakie stwarza len leren, jego uksztatoodoeniepikinawyznaczonemiejsee, * (waniainaturalnegowyposaenia. Obokszerokiegowykorzystywaniapodstawowych farni ruchu:biegu, skoku, rzutu, ksztatowania rwnowagi, pokonywania naturalnych przeszkd-stosujemy specjalne formy zabaw i wicze, ktre w zasadniczych swych zaoeniach obejmuj:zabawy i wiczenia ksztatujce spostrzeganie (wzrok) , zabawy i wiczenia wyrabiajce such, zabawy i wiczenia wyrabiajce umiejtno pokonywania trudnoci w terenie, zabawy i wiczenia wyrabiajce umiejtno krycia si i tropienia.

6.1. Przykady wicze i zabaw terenowych Miejsce wicz :las, polana, park. P rzyb o ry:Szyszki, odzie lub kasztany, licie zebrane w partii 1. Kto szybciej stanie przy drenie:Nauczycielka wybiera do zabawy miejsce, gdzie ronie kilka drzew. Dzieci swobodnie poruszaj si midzy drzewami, a na sygna staj przy nich. Prowadzca zapowiada, e przy kadym drzewie moe stan tylko dwoje lub troje dzieci. 2. Nauczycielka rozdaje dzieciom licie z rnych drzew. Poleca odszuka drzewo o takich liciach, jak li trzymany w rku. 3. Kukuka i ziby. Dzieci (ziby) staj kade'przy innym drzewie, a jedno lub dwoje (kukuki) na::odku placu. Na dany 341.

znak ziby zaczynaj zmienia drzewa, a kukuki staraj si zaj ich miejsce. Ziby, ktre zostan bez miejsca, s kukukami. 4. Przejcie tunelem. Nauczycielka wybiera miejsce midzy dwoma krzewami, pod ktrych gaziami dzieci staraj si przeczoga lub przej na czworakach, nie dotykajc gazi. 5. Przejd ostronie po ciece. Dwie grupy dzieci maj przej pojedynczo wsk (okoo 8-10 cm) ciek len tak, aby nie potrci rosncych przy ciece krzakw i zwisajcych gazi drzew. Nlauczycielka wraz z dwoma sdziami (po jednym dziecku z kadej grupy) oblicza bdy i ocenia wykonanie zadania. 6. Przejcie po lecym pwa drzewa. Dzieci ostronie webodzkolejno na pie lecego drzewa i przechodz po nim jak po kadce. Na kocu zeskakuj do przysiadu podpartego. '7. Rzuty na odlego i do celu. Dzieci zbieraj po kilka szyszek i rzucaj przed siebie lew i praw rk lub staraj si trafi do okrelonego celu (pie drzewa, rw itp) . Nauczycielka zwraca uwag na prawidowe ustawienie dzieci w czasie rzutu. 8. Zeskoki u gb. Nauczycielka wyszukuje lecy pie, niski murek lub pytki, suchy rw. Dzieci w zalenoci od jego dugoci staj po kilkoro lub w szeregu wzdu rowu, na pniu lub na ogrodzeniu. Na dany sygna dzieci wykonuj zeskok w gb. 9. Skok przez ru.

Z rozbiegu kilku krokw dzieci odbijaj si jedn nog i skacz w dal przez rw skokiem krocznym, lddjena drug nog. Dzieci powinny wykona skok w jedn i w drug stron kilkakrotnie. 10. Wracamy do stada. Nauczycielka dzieli grup na dwa zastpy, ustawiajc je w niewielkiej odlegoci:s to gsi i bociany. Przed zabaw dwa rne p (ub chowaj si w jednakowej odlegoci od zastpw. Na pojedynczy gwizdek nauczycielki odzywa si:Bocian kle...kle...kle, a na dwa gwizdki-sycha gganie. Zastpy ptasie kieruj si suchem, odnajduj swych zagubionych towarzyszy i wracaj gsiego z wabikiem na czele do wyznaczonej mety. Wygrywa ten zastp, ktry szybciej wykona zadanie. 11. Co syszysz? Dzieci odpoczywaj na polanie, nasuchujc gosw z otoczenia. Jest zupenie cicho. Wywoane dziecko ma powiedzie, co syszy i wskaza, z ktrego kierunku dochodzi gos. Pozostae dzieci potwierdzaj rozpoznanie lub je poprawiaj. Suchaj dalej i znowu wywoane dziecko wymienia, co syszy. 342.

7. ZAJCIA I ZABAWY NA NIEGU I LODZIE. Prowadzenie zaj i organizowanie zabaw na niegu wymaga starannego pokierowania ich przebiegiem, przemylenia wielu szczegw, przygotowania terenu i sprztu. Zarwno przed wyjciem na powietrze, jak i w trakcie pobytu na dworze nieodzowne jest kontrolowanie ubioru dzieci. Ubranie powinno by ciepe i najlepiej, gdy jest nieprzewiewne. Dobry jest kombinezon lub spodnie i kurtka z kapturem. Dziecko musi by ubrane w nie przemakajce obuwie, ciepe weniane skarpetki, czapk zakrywajc uszy, powinno mie rkawiczki. Naley zwraca uwag, by do wntrza obuwia nie wsypywa si nieg. Rwnie wane jest przygotowanie terenu zabawy. Najczciej chodzi o odgarnicie niegu na kawaku placyku, przetarcie dookoa niego cieek. O doborze zabaw i form ruchu decyduje rodzaj pokrywy nienej. Gdy nieg jest suchy i niezbyt gboki, mona organizowa zabawy biene, skoczne, woenie si wzajemne na sankach, zjazdy z grki. nieg wilgotny nadaje si do lepienia nieek i urzdzania zabaw rzutnych oraz do toczenia kul nienych, lepienia bawana, wznoszenia budowli, nasypw nienych itd. W puszystym niegu mona brodzi po ladach wiczc rwnowag.

Zestawy wicze i zabaw na niegu Zestaw I Mi e j s c e wicze:Plac pokryty niegiem. Przy b o ry:opatki drewniane. 1. Przygotow anie do wymarszu, sprawdzenie stanu ubrania i obuwia dzieci. 343.

2. Marsz na teren wicze najkrtsz i najprostsz drog (dzieci id rzdem po niegu, jednym ladem za prowadzc) .

3. Torowanie cieek. Dzieci podzielone na grupy (po 6-8 w kadej) . Na polanie kada grupa wydeptuje rwnolege cieki do lizgania si. 4. Z rozbiegu lizganie si na butach po ciekach. 5. Budowa kopcw (wykorzystanie podziau grup z poprzedniego wiczenia) . Kada grupa sypie za pomoc drewnianych opatek jak najwyszy kopiec, po czym ozdabia go wedug wasnych pomysw swoim kolorem chorgiewek. 6. Bieg z przeszkodami:Dzieci ustawiaj si rzdem za nauczycielk, ktra prowadzi korowd midzy kopcami:chodem, biegiem, z omijaniem kopczykw i przeskakiwaniem przez nie. \--s's.s-. 7. Marsz parami do przedszkola. Zestaw 2 Mi e j s ce wi c e:Polana, park, ogrd przedszkolny. P r z yb o ry:Drobne przedmioty do ozdabiania bawankw, chorgiewki, kolorowe skrawki bibuki, marchewka, kasztany itp.344. 1. Przygotowanie dzieci do wyjcia, sprawdzenie stanu ubrania i obuwia. 2. Marsz na teren zaj. Dzieci id parami i na pewnym odcinku drogi obserwuj wraz z nauczycielk tropy na niegu:Kto szed po niegu? , 3. Wystawa niegowych bawankw. Dzieci pod kierunkiem nauczycielki lepi bawanki (kade dziecko oddzielnie lub w maych, 3 ee 4-osobowych zespoach) , ktre ustawiaj na wyznaczonym miejscu. Staraj si rwnie przystroi je ozdobami, ktre przyniosy z przedszkola. Po ulepieniu ogldaj wystaw i oceniaj, czyja praca jest najbardziej udana. 4. Berek-stjbd. Dzieci w rozyspee. Jedno, wyznaczone na berbt, -lepi kul nien. Dzieci uciekaj od berku i na haso:tj-zatrzymuj si. Wtedy berek celuje w najbliej stojce dziecko. Kogo kula dotknie, ten staje si berkiem. Szybko lepi kul i zabawa trwa dalej. 5. Rzu-zqp Dzieci ustawiaj si w uliczb o szerokoci 4-6 krokw, twarzami do siebie. Jeden rzd lepi twarde kule. Na sygna dzieci rzucaj kule do swego partniera, ktry stara si zapa j oburcz i odrzuci z powrotem.

7.1. Saneczkarstwo Jest to forma sportu wrd dzieci najbardziej rozpowszechniona ze wzgldu na moliwo saneczkowania wszdzie, zarwno na wsi, jak i w miecie, na terenie nizinnym, pagrkowatym i grskim. Techniki jazdy na sankach mona ju uczy od czwartego roku ycia. Zajcia mona prowadzi na zwykych, popularnych sankach. Aby jazda na sankach byo bezpieczna, nauczyciel powinien pamita o zasadach dotyczcych:wyboru miejsca do jazdy, pozycji zjazdowej, wytracania szybkoci i hamowania, zmiany kierunku jazdy. 1.

Trasa zjazdu musi by dobrze pokryta niegiem, bez wystaJ 4 cychz ziemi wzgrkw, kamieni, gazi i innych przeszkd, Wre hamowayby zjazd i czyniy go niebezpiecznym. Trasy zeli 345.

zgw dla dzieci powinny by proste i krtkie o nachyleniu stoku okoo 25'. 2. Pewno i szybko jazdy zale w duej mierze od prawidowej pozycji na sankach. Rozrnia si kilka pozycji zjazdowych na sankach:siad na rodku sanek, chwyt ich oburcz z tyu, siad na rodku sanek z wychyleniemi w przd (pozycja stosowana jest przy starcie i przy hamowaniu) , siad na rodku sanek z opadem w ty i chwytem sanek oburcz z tyu. 3. Wytracenie szybkoci w zjedzie mona uzyska przez:hamowanie stopami a do zatrzymania, uniesienie przodu sanek i hamowanie obcasami, dowolnym sposobem. 4. Zmian kierunku jazdy mona uzyska:nogami, przez paskie dotknicie ca stop niegu, blisko pozy, przy wykonywaniu skrtu pod mniejszym ktem i dalej od pozy przy wykonywaniu skrlu pod wikszym ktem, poprzez wychylenie tuowia w stron wykonywanego skrlll.

7.1.1. Higiena i bezpieczestwo w czasie zaj na sankach Na sanki naley wychodzi z dziemi w dni bezwietrzne, nawet przy temperaturze powietrza do-ITC. Trzeba uwaa, aby dzieci na dworze nie marzy, ani te nie pociy si na skutek przegrzania. Naley prowadzi zajcia ywo, ciekawie, przez cay czas angaowa ruchem dzieci. W czasie saneczkowania trzeba rwnie kontrolowa, czy dzieci nie przemioczyy ubrania i obuwia. Czas trwania zaj uzaleniony jest od temperatury powietrza, nasycenia go wilgotnoci i od siy wiatru. Jeeli dzieci s odpowiednio ubrane, a przy tym przez cay czas ruszaj sizajcia mog trwa nawet do 3 godzin. W dni mrone, zwaszcza przy silniej szymt wietrze-saneczkowanie naleaoby ograniczy. Miejsce zaj naley wybiera w pobliu przedszkola. Trzeba unika jednak takiego usytuowania terenu, w ktrym zjazdy miayby si odbywa w pobliu drg lub ulic. Teren taki jest niebezpieczny. 346. Rwnie naley pamita o przestrzeganiu dyscypliny przez dzieci w czasie zjazdu. Std naley:przy zjazdach na torze przestrzega kolejnoci lizgw, dopilnowa, aby zjazdy odbyway si pojedynczo, w odstpie co kilkanacie sekund, nie pozwoli w adnym przypadku na podchodzenie pod gr po trasie zjazdu. W tym celu powinny by wyznaczone osobne cieki, w miar wygodne dla dzieci. Pamitajmy, e najwiksze walory zdrowotne ma podejcie, a zjazd jest premi (nagrod) za wysiek.

7.1.2. Przykady wicze i zabaw 1. W terenie paskim wzajemnie woenie si w grupach 2-3-osobowych.

3. W terenie paskim wycigi zaprzgw dwjkowych i trjkowych. 3. Zjazdy na sankach z wymijaniem uoonych przeszkd (szarfa, gazki) lub staych (krzaki, drzewa) ze zwolnieniem przed przeszkod. 4. Zjazd na wprost ze stoku o niezbyt duym pochyleniu bez hamowania. 5. Zjazdy pojedynczo i parami w prostym kierunku, z hamowaniem as pomoc naciskania stopami obu ng. 347.

6. Zjazd na wprost z kierowaniem za pomoc wychylenia tuoWl 8. 7. Zjazdy z podnoszeniem przedmiotw (rkawiczka, czapka, kula niena) . 8. Zjazdy pod bramkami-jedn, dwiema i wicej, ustawionymi na jednej linii. 9. Jak wyej, ale bramiki ustawione nie na jednej linii (zjazd slalomem) . 10. W zjedzie na sankach celowanie niekami do bawana, tarcz, drzew, chorgiewek itp. Il. Zjazd zakrtami za pomoc wychyle tuowia. 348. 12. Zjazd przez dwie fady terenowe.

7.2. ywiarstwo ywiarstwo jest ulubionym zimowym sportem dzieci, jedn z najlepszych form czynnego odpoczynku. Intensywny ruch na wieym powietrzu jest rodkiem pobudzajcym wszystkie procesy yciowe, ponadto hartuje i, uodparnia organizm, agodzi napi*ane*we. Zajcia z ywiarstwa wpywaj dodatnio na doskonalenie koordynacji ruchowej, zmysu rwnowagi, na wyrabianie wyczucia rytmu i estetyki ruchu. Dua rnorodno i charakter, ruchw zapewniaj udzia w nich wszystkich podstawowych grup miniowych, wpywaj rwnomiernie na poszczeglne ukady, gwnie na krwionony i oddechowy a take na ukad XeTW ONj. I (a podkrelenie zasuguj rwnie wartoci wychowawcze ywiarstwa. Przyczynia si ono bowiem do wyrobienia takich cech charakteru, jak dokadno, odwaga, wytrwao oraz precyzja i ekonomia ruchw. Nauk jazdy na ywach powinny poprzedzi wiczenia przygotowawcze, wzmacniajce stawy skokowe i kolanowe oraz minie stp. Naley rwnie stosowa wiczenia na lodzie bez yew. Celem ich jest przyzwyczajenie dzieci do swobodnego poruszania na lodzie, sania na jednej nodze oraz lizgania si, np.w wykroku wysuwajc nogi na przemian, w postawie wyprostnej i pkucznej, z, -astawienia bokiem do przyjtego kierunku jazdy, na nogach rozstawionych lub zczonych itp.

7.2. Technika jazdy na ywach Nlauk jazdy na ywach naley rozoy na kolejne etapy, zaczynajc od chodzenia na lodzie w miejscu, potem drobnymi krokami, a nastpnie przej do wyduenia kroku i do polizgu.

W okresie przedszkolnym naley dy, aeby-dzieci 5-, -letnie opanoway technik podstawowej jazdy na ywach, na ktr skadaj si takie elementy, jak:jazda na ywach w przd, w ty, z uwzgldnieniem hamowania, zatrzymania i zmiany kierunku. 349.

A r? e z-A'-6-7. 1. Jazda w przd-polega na posuwaniu si w przd lizgami na jednej i drugiej ywie na zmian. W czasie lizgu w przd na lewej nodze naley odbi si od lodu ca dugoci wewntrznej krawdzi prawej nogi i odwrotnie-nogi ugite w kolanach. 2. Hamowanie pugiem i zatrzymywanie si polega na tym, e w polizgu na obu ywach ustawionych rwnolegle obok siebie rozsuwa si ywy pitami na zewntrz, a czubkami do rodka, wywierajc opr yew. Zwikszajc stopniowo nacisk na ld, wytraca si szybko jazdy a do zatrzymania. 3. Przekadanka w przd-wykonuje si j w prawo lub w lewo. Przy wykonywaniu przekadanki w lewo nog praw po odbiciu si yw od lodu przenosi si w przd, nastpnie krzyuje si j z nog lew i stawia yw na lodzie. Przy przekadance w prawo-nog lew krzyuje si przed praw. 350. 4. Jazda do tyu-pochylajc si ku przodowi i nie odrywajc yew od lodu, naley odepchn si wewntrzn krawdzi'prawej ywy z rwnoczesnym skrtem tuowia w lewo. Po krtkimi polizgu na obu ywach z kolei odpychamy si wewntrzn krawdzi lewej ywy, z jednoczesnym skrtem tuowia w praw stron. Wykonujc na zmian cige, rytmiczne ruchy w lewo i w prawo uzyskuje si polizg do tyu po linii wykowej.

7.2.2. wiczenia, zabawy i gry 1. lizgi. Z rozpdu-lizg na obu ywach w postawie stojcej. To samo w gbokim przysiadzie lub na zmian w saniu i przysiadzie. Mona wprowadzi wspzawodnictwo:Kto dalej? Kto szybciej. Kto popraunniej? 2. Bocian. Z rozpdu-lizg na jednej nodze, druga ugita w kolanie pod ktem prostym. Ramiona wzniesione w bok. To samo z uoeniem na kolanie lub gowie szarfy czy kka ringo. 3. Pistolet. W lizgu w przysiadzie na obu nogach wysunicie jednej nogi w przd:ramiona wzniesione do przodu rwnolegle 351.

, do tafli lodowej. To samo wiczenie mona wykona w dwjkach, w ustawieniu jeden za drugim, z trzymaniem si za biodra.

4. Jaskka. W lizgu-opad tuowia w przd, wznos ramion w bok z jednoczesnym uniesieniem swobodnie wyprostowanej nogi do tyu i w gr. 5, kcczgce urbelki. W lizgu, -z odbicia obun wykonanie kilku niskich podskokw oraz przeskokw przez przeszkody 20-30 cm szerokoci, zaznaczone na lodzie niegiem. 6. Cie. Dzieci dobieraj si dwjkami. Jedno z dwjki, jedc na ywach, wykonuje rne czynnoci, jak np.lizgi jednon, przekadank, hamowanie:drugie natomiast, podajc za nim jak cie, naladuje je. Co pewien czas nastpuje zmiana rl. 7. Beczka. W lizgu obun kolejne rozsuwanie i czenie ng. 8. Berek. Jedno dziecko z szarf przewieszon przez rami goni pozostae i stara si dotkn jedno z uciekajcych. Kiedy mu si to uda, nastpuje zmiana rl. 9. Me skrzgoumiu. Jazda przodem z dwch prostopadych do siebie kierunkw. Na skrzgotmiu-ruchem kieruje wyznaczone dziecko. Podniesienie lizdb koloru zielonego oznacza uolngprzejazd, czerwonegowstrzymanie mchu. 10. Cyrk na lodzie. Wykonanie w jedzie kilku wicze zrcznociowych, np.:przejazd pod link trzyman przez dwjk dzieci, w czasie jazdy podniesienie przedmiotu, jazda na jednej nodze itp Il. Slalom. Jazda rzdem z omijaniem chorgiewek ustawionych w linii prostej co 3-4 m. 12. Jazda w dwjkach:jazda w przd z trzymaniem si za rce skrzynie podane, jazda w saniu naprzeciw siebie z trzymaniem rk na barkach:jeden wiczcy jedzie do przodu, a drugie do tyu. 13. Wirujce koo. Jazda rzdem po obwodzie koa w przd, przekadanka w lew i w praw stron. 352.

7.3. Narciarstwo Narciarstwo, obok walorw czysto zdrowotnych, dostarcza wielu emocji, przey i przygd. Jest bardzo ciekaw form czynnego wypoczynku i odnowy si. Dlatego te ju do najwczeniejszych. lat naley zachca dzieci i przyzwyczaja do wyrobienia trwaego nawyku uprawiania narciarstwa, sportu piknego, zdrowego, majcego wielkie walory praktyczne, utylitarne. Narciarstwo stwarza okazj do bezporedniego kontaktu z przyrod i podziwiania jej urokw. Wyrabia rwnie cechy motoryczne, jak:si, szybko, zrczno, wytrzymao oraz cechy charakteru, jak odwag, orientacj, samodzielno, zaradno. Jest moliwe do uprawiania w warunkach nienej zimy przez wszystkich.

Dlatego te zachcamy do propagowania i uczenia narciarstwa w przedszkolu, a zwaszcza w rodzinie.

7.3.1. Podstawowe elementy techniki nauczania jazdy na nartach Nauczanie techniki jazdy na nartach naley rozpoczyna od sposobw poruszania si, zmiany kierunku, hamowania i zatrzymywania oraz opanowania umiejtnoci jazdy przy niezbyt duej szybkoci w terenie urozmaiconym, ale nie niebezpiecznym. 1. Krok zwyky. Polega on na kolejnym przesuwaniu nart po niegu przy naprzemianstronnej pracy ramion z kijkami (np.prawa noga, lewe rami) . 2. Bezkrok. Jest to cigy polizg na obu nartach wywoany przez rwmoczesne odepchnicie obydwoma kijkami. 3. Jednokrok. Jest, to krok lizgowy polegajcy na tym, e na kady krok przypada jedno odepchnicie obydwoma kijkami. Krok rozpoczyna raz jedna, raz druga noga. 4. Zwrot przestpowaniem. Zwrot ten polega na kolejnym wielokrotnym odstawianiu dziobw nart, przy czym osi obrotu s pitki nart. Mona rwnie wykona zwrot, przestpowaniem odstawiajc pitki nart:wwczas osi obrotu s dzioby. 5. Zwrot przeoeniem dziobw nart. Polega na przeoeniu ruchem wahadowym kolejno jednej, potem drugiej narty o IBO'wok osi narciarza. 23-Wychowanie fizyczne. 353.

354. 6. K 3 rok zwyky w podejciu. Polega on na wykonywaniu krokw krtkich z mocnym przybijaniem caymi lizgami nart do niegu i wspieraniu si na kijkach wbijanych bardziej ku tyowi. Krok zwyky stosuje si przy niewielkiej pochyoci stoku, przy podchodzeniu na wprost i w skos stoku. T. Schodkowanie. Polega na rwnolegym ustawieniu nart w poprzek stoku przez kolejne odstawianie grnej narty i dostawianie dolnej, z jednoczesnym opieraniem si na kijkach. chodkoumie stosuje si w podejciach na stromych i zalodzonych wzniesieniach. 8. Podejcie rozkrokiem. Polega ono na szerokim rozstawieniu dziobw nart na zewntrz z naprzemianstronnymwspieraniem si na kijkach wbijanych z tyu na zewntrz nart. Podejcie to stosuje si na stokach stromych, ale krtkich i wykonuje si je wzdu linii najwikszego spadku. 355.

9. Zjazd wzdu linii spadku stoku.

W czasie zjazdu nartyprowadzisi wsko i rwnolegle, przy czym czub jednej z nart'jest nieco wysunity do przodu (o 1/2 stopy) . Narty naley jednakowo obciy, tuw nieco pochyli do przodu (w linii prostopadej do paszczyzny nart) , kolana lekko ugi, ramiona ugi w okciach, a przedramiona i donie wysunite do przodu i na zewntrz opuci poniej bioder. 10. Zjazd w skos stoku. Pozycja zjazdowa polega na wskim i rwnolegym ustawieniu nart z wysuniciem grnej narty o p stopy w przd, odchyleniu tuowia od stoku, wypychaniu kolan do stoku i wikszym obcieniu narty dolnej. Kijki trzyma si podobnie jak przy zjedzie na wprost, przy czym kijek po stronie narty grnej jest wraz z t poow ciaa narciarza wysunity ku przodowi. Il. Hamowanie hgiem. Phg wykonuje si przez symetryczne i paskie rozsunicie pitek nart i zblienie dziobw przy rwnomiernym rozoeniu ciaa na obie narty. 12. Zmiana kierunku jazdy przestpowaniem. Polega na kolejnym przestawieniu nart na nowy lad-do stoku. Zmian kie 356. runku-rozpoczyna narta, dostokowa grna, do ktrej dostawia si nart doln. 13. uk z puga. uki z puga stosuje si przy zamierzonych zmianach kierunku zjazdu na stokach o rnym nachyleniu:nale one do najbardziej uniwersalnych ewolucji. Wykonanie uku z puga polega na przeniesieniu ciaru ciaa na nart kierunkow (zewntrzn) z jednoczesnym ugiciem kolana nogi obcionej do wewntrz oraz odchyleniu tuowia na zewntrz (od stoku) .

8. ZABAWY I WICZENIA W WODZIE. Kada forma kontaktu dzieci z wod, zmusza nauczycielk do ostronoci, racjonalniego korzystania z wody jako rodka silnie dziaajcego na organizr, bardzo ochadzajcego ciao. Rawetnajprostsze zabiegi hartujce wymagaj aprobaty lekarza, jego wgldu w te poczynania i wydania decyzji odnonie kadego dziecka. Niezbdne jest take uzgodnienie tych spraw z rodzicami lub opiekunami dziecka. W czasie upaw mona na terenie ogrdka przedszkolnego uruchomi proste urzdzenie w formie prysznica, posugujc si w tym celu wem gumowym i sitkiemi rozpylajcym strumie wody. Innym rozwizaniem jest zastosowanie na terenie ogrodu balii z podgrzan wod, w ktrej dzieci mog brodzi, czerpa wod w mae konewki i polewa si same, bawi si zabawkami pywajcymi itp. Kpiele i zabawy oswajajce z wod umoliwia wybudowanie brodzika lub mono korzystania z pywalni (krytej lub otwartej) albo te z bezpiecznego miejsca o bardzo pytkiej wodzie, np.w rozlewisku rzecznym lub na skraju jeziora o dobrze wytyczonym i zabezpieczonym miejscu nadajcym si do zabaw z dziemi. Miejsce do kpieli musi by wyznaczone tyczkami i lin. Woda w najgbszym miejscu moe siga dzieciom najwyej do OBSB. Nauczycielka nie moe by z grup sama, powinna mie 1-2 dorose osoby do pomocy-Tzn.przy przebieraniu si dzieci, do pilnowania ich, obserwowania grupki kpicych si. wiczenia w wodzie odbywaj kolejno mae 5-8-osobowe grupki. Prowadzca za kadym razemi przelicza wchodzce do 358. wody dzieci, sprawdza te liczb dzieci p 3 rzy wychodzeniu z wody.

Pozostaa cz grupy-oczekujca lub odpoczywajca, powinna siedzie twarz do wody i obserwowa wiczenia. Przebywajce w wodzie dzieci trzeba obserwowa, zwaszcza uchwyci objawy zzibnicia. Zajcia w wodzie polegaj na brodzeniu, chodzeniu, wbieganiu do wody, zanurzaniu si (przysiady, podskoki) , wskakiwaniu do wody na nogi, ochlapywaniu si, ukadaniu si na piersiach i plecach na pytkiej wodzie z podparciem na rkach:obejmuj te polizgi. Szeroko stosuje si rne zabawy, w ktrych wystpuj powysze elementy oswajajce z wod i jej waciwociami (nLin. z wypornoci) . Pamitajmy, e nauczycielka przedszkola nie ma uprawnie do prowadzenia nauki pywania i powinna ogranicza si do zabaw oswajajcych z wod. Zabawy w wodzie musz by krtkotrwae. Zaczynamy od 4-5 minut i stopniowo przeduamy czas pobytu w wodzie do 10-20 minut, oczywicie w zalenoci od temperatury wody i powietrza oraz od stopnia zahartowania dzieci. Po wyjciu z wody naley dopilnowa dokadnego wytarcia si, zdjcia mokrych spodenek, wysuszenia wosw. Dzieci powinny rozgrza si, a nastpnie ubra.

8.1. Przykady wicze i zabaw w wodzie Przykady wicze i zabaw oswajajcych z wod:1. Aro bardziej pryska? Dzieci ustawiaj si w kolejce. Nauczycielka biegnie pierwsza brzegiem wody, a za ni dzieci, silnie rozpryskujc wod stopami. 2. Fontanna. Dzieci siadaj w pytkiej wodzie tyem do brzegu, podpierajc si rkami z tyu. Energiczne chlapanie nogami o powierzchni wody. 3. Kto zapie rybk? Nauczycielka staje w wodzie w odlegoci kilku krokw od dzieci, a nastpnie ucieka cignc za sob uwizan na sznurku rybie. Dzieci staraj si dogoni i chwyci rybk. Ktre pierwsze j dotknie, zastpuje nauczycielk. 4. Burze. Dzieci w gromadce, na granicy kpieliska (przy lince, erdzi) . Przed nimi w odlegoci 5-8 krokw nauczycielka, a za ni jedno dziecko w roli berka. Na haso:Burza?-nauczyciel 359.

ka chlapie wod na dzieci biegnce do brzegu, a berek apie uciekajcych. Pierwszy zapany zostaje berkiem. 5. Berek-krasnoludek. Aby me zosta berkiem, naley zanurzy si po brod do wody w momencie, kiedy berek zblia si. 6. Bere-nurek. Uciekajcy chroni si przed schwytaniem nurkujc. 7. Bmigce si nieduiddki Dwjka dzieci staje w wodzie naprzeciwko siebie, trzymajc si za rce. Na zmian wynurzaj si i zanurzaj do wody.

8. Kipice uoda. Dzieci zanurzaj usta do wody i wydychaj powietrze z tak si, aby sycha byo bulgotanie wody. 9. Nurek. Gboki przysiad i zanurzenie gowy pod wod. 10. Poauiacze pere. Dzieci zatrzymuj si i wydobywaj z dna piasek, kamienie lub specjalnie wrzucone przedmioty. Il. Holouunie. W leeniu przodem trzymanie wiczcego pod pachy, a w leeniu na plecach-za gow i holowanie po wodzie. 12. Licie. Swobodne leenie na wodzie z twarz zanurzon i rkonia swobodnie wzniesionymi w bok. '13. Polizg-strzaka. Z odbicia si palcami ng od dna swobodnie, bez chlapania, uoenie si na wodzie z rkami wycignitymi w przd. 14. Skoki:zeskoki do wody na ugite nogi z wysokoci okoo 50 cm, skok do wody z odbicia obun.

9. KSZTATOWANIE PRAWIDOWEJ POSTAWY CIAA. Prawidowy rozwj dziecka zaley od wielu czynnikw, jak:ruch, powietrze, soce, woda, sen, odywianie, prawidowy rozkad dnia oraz higiena osobista i otoczenia. Czynnikami tymi powinny skutecznie posugiwa si zarwno przedszkola, jak i dom rodzinny. Wanym zagadnieniem do realizacji obu tych rodowisk bdzie staa troska o rozwj i ksztatowanie prawidowej postawy ciaa. Zdajemy sobie spraw, e postawa ciaa dziecka w duym stopniu decyduje o jego zdrowiu. Dla celw wychowania fizycznego na poziomie przedszkola ustalamy, e postawa ciaa wyraa si w normalnym, swobodnym i najczciej powtarzajcym si sposobie, trzymania si"w typowych sytuacjach, a wic podczas sania, siedzenia i chodzenia. Postawa jest poprawna, jeeli nie powoduje przykrych napi mini i stwarza dobre warunki do pracy poszczeglnych narzdw i caego organizmu (swobodne, gbokie oddychanie, szybkie krenie krwi, przeciwdziaajce atwemu mczeniu si itp. O prawidowej postawie ciaa decyduje-uoenie ruchomych elementw ciaa:gowy, krgosupa, klatki piersiowej, miednicy i koczyn wzgldem siebie. Prawidowa postawa ciaa nie powstaje sama, lecz ksztatuje si w miar rozwoju dziecka, przy korzystnym oddziaywaniu otaczajcego rodowska, a zaley od dobrej pracy mini szkieletowych i od stopnia ruchomoci krgosupa. Postawa ciaa dzieci wykazuje w duej mierze zaleno od typu budowy. Mona z duym przyblieniem stwierdzi, e typy o silnej budowie, z przewag tkanki miniowej, odznaczaj si na og poprawn posa 362. w, natomiast typy o przewadze sabych elementw konstrukcji (przewaga tkanki tuszczowej, saby ukad miniowy) s bardziej skonne do nabywania wad postawy ciaa. Postawa ciaa ulega zmianom w poszczeglnych okresach ycia i trzeba wiedzie, e inne czynniki maj wpyw na jej zmiany, np.w okresie intensywnego rozwoju

decydujc rol odgrywaj zmiany proporcji ciaa oraz stabilizacji-miniowawizado wet postawy, natomiast u czowieka dorosego najwiksze znaczenie ma stan sprawnoci jego ukadu ruchu oraz charakter dugotrwale przyjmowanych pozycji pracy. Okres ksztatowania si postaWy dziecka jest do dugi. O wzgldnie staym uksztatowaniu postawy ciaa mona mwi wtedy, gdy dziecko ukoczy 7 lat.

9.1. Metody oceny postawy ciaa 9.1.1. Sylwetkowa metoda oceny postawy ciaa Do najbardziej popularnych metod oceny postawy ciaa naley metoda sylwetkowa. Stosujc t metod, oceniamy uoenie w pionie niektrych elementw ciaa:ustawienie barkw, krgosupa oraz stp. Ukad tych elementw oceniamy przez porwnanie badanego z wzorcami sylwetek opracowanymi przez Napoleona WolaskieOW czasie badania ustawiamy rozebrane dziecko bokiem na jasnym tle i porwnujemy jego, sylwetk z wzorcami _sylwetekN. Wolaskiego. Nlaley zwrci uwag, aby postawa badanego'bya swobodna i nie wymuszona. Oceniajc stosunek krzywizny piersiowej (kifozy piersiowej) do krzywizny ldwiow ej (lordozy ldwiowej) , zaliczamy badanego do:zespou typw kifotycznych, jeeli kifoza jest wiksza od lordozy, zespou typw rwnowanych, jeli kifoza jest rwna lordozie, zespou typw lordotycznych, jeeli lordoza jest wiksza od kitary. W dalszej czci oceny postawy klasyfikujemy badane dziecko 363.

@9 P 9 . R li. K III. L III. R III. @@9@. na podstawie porwnania z sylwetk wzorcow do jednego z siedmiu typw postawy ciaa, takich jak:Wp kifotyczny I i IT, typ rwnowany 1, 11, 111, typ lordotyczny I i W.

9.1.2. Uproszczone badania ortopedyczne W wykrywaniu wad postawy cia du rol odgrywaj uproszczone ogldziny ortopedyczne. Zasad ogldania jest obserwacja dziecka od przodu, od tyu i z boku. Obserwacja podporzdkowana jest tzw. Testowi symetrii", tzn.patrzc na sylwetk dziecka w ustawieniu przodem i tyem porwnuje si czy te same punkty 364. -ciaa po obu stronach s pooone symetrycznie. Wszystkie linie poziome w warunkach prawidowych s rwnolege do podoa i wzgldem siebie oraz prostopade do pionu. Badane dziecko powinunoby rozebrane, z odsonitymi talerzami biodrowymi, sta w postawie naturalnej, jaka jest dla niego waciwa. Ogldziny z przodu W warunkach prawidowych:1) pion-pokrywa si z guzowatoci brdki, wciciem jarzmowym mostka i wyrostkiem. 365.

miecykowatym, kres bia, z ppkiem, rodkiem spojenia onowego, przebiega w rwnej odlegoci midzy kykciami przyrodkowymii kostkami wewntrznymi. Odchylenia od pionu mierzy si w centymetrach. Ukad linii poziomych: linia midzykostkowa, 3) linia rzepkowa, 4) linia midzy krtarzowa, 5) linia midzykolcowa, 6) linia szczytu talerzy biodrowych. Z) linia barkowa. Ogldziny z tylu W warunkach prawidowych:1) pion spuszczony z 7 krgu szyjnego (G) lub guzowatoci potylicznej zewntrznej spada na. 366. ez Z. wszystkie wyrostki kolczyste krgw, szpar midzypoladkow, przebiega w rwnej odlegoci midzy kykciami przyrodkowymii kostkami wewntrznymi. Wszelkie odchylenia mierzy si w centymetrach. Ukad linii poziomych:3) linia midzykostkowa, 3) linia pod kolanowa, 4) linia poladkowa, 5) linia midzykrtarzowa, 6) linia szczytu talerzy biodrowych, 7) linia dolnych ktw opatek, '8) linia barkowa. Ogldziny z boku 1) wyrostek sutkowy, 2) wyrostek barkowy, 3) , ppek, 4) szczyt talerzy biodrowych, 5) kolec biodrowy przedni grny, 6) krtarz wielki, 7) gwka strzaki, 8) kostka zewntrzna. Po stwierdzeniu u dzieci asymetrii budowy, zwaszcza trjktw talii, naley skierowa je na badania lekarskie w celu oceny wady i podjcia ewentualnej korekcji postawy pod kierunkiem wykwalifikowanego nauczyciela.

9.2. Wady w budowie i postawie ciaa W wieku przedszkolnym obserwuje si liczne wady rozwojowe w postawie ciaa. Szczeglnie wyranie zaczynaj si one nasila u dzieci po 5 roku ycia. Jedne z nich wynikaj z niewystarczajcej jeszcze odpornoci organizmu, wtoci budowy czy niedoywienia, inne s skutkiem _przebyWch chorb (krzywicy, grulicy koci) , a jeszcze inne wywodz si z bdw wychowawczych lub nieodpowiednich warunkw ycia. Znieksztacenia w ukadzie ciaa s czasem mao zaznaczone i bdy takie atwo wyrwna i usun oglnie wzmacniajc organizm, stosujc wicej ruchu i wicze gimnastycznych oraz konsekwentnie przyzwyczajajc si do poprawnego trzymania si. Wszelkie zaniedbania mog doprowadzi do utrwalenia si zych nawykw i mog spowodowa znieksztacenia koci i staww, ktre przerodz si w trwae wady budowy. Zachodzi wwczas konieczno leczenia specjalistycznego, czasem nawet operacji chirurgicznych. Do podstawowych bdw i wad postawy ciaa nale:Plecy okrge-jest to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej (hiperkiloza piersiowa) . Charakterystyczne dla tej wady jest garbienie si, wysuwanie gowy, barkw ku przodowi oraz ich zblianie, co powoduje odstawanie opatek i ich oddalenie. Klatka piersiowa jest spaszczona, zapadnita, minie piersiowe przykurczone, natomiast rozcignite minie grzbietu, szczeglnie prostownik grzbietu w odcinku piersiowym. Ograniczona ruchomo k'tki piersiowej utrudnia swobodne oddychanie, szczyty puc s le przewietrzane. Istnieje skonno do schorze drg oddechowych. Praca serca jest ograniczona, wydolno organizmu mniejsza. Plecy wklse-jest to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny ldwiowej (hiperlordoza ldwiowa) . Charakterystyczne dla danej wady jest zaznaczone wygicie lordozy ldwiowej nad uwypuklajcymi si poladkami, zaakcentowane przodopochyleniemiednicy, brzuch wypiy.

Nadmiernie s przykurczone minie:biodrowa-ldwiowy, prostownik grzbietu odcinka ldwiowego i towarzyszce, a rozcignite i osabione minie brzucha (zwaszcza prosty) i poladkowe. 368. Plecy wklso-okrge N) -jest to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej (hiperkifoza piersiowa) oraz krzywizny ldwiowej (hiperlordoza ldwiowa) . W ujciu oglnym wada ta stanowi poczenie plecw wklsych i okrgych. Plecy paskie (2) -jest to spaszczenie fizjologicznych krzywizn krgosupa. Zjawisko to jest niekorzystne, bowiem zmniejsza si funkcja amortyzacyjna krgosupa, poszczeglne jego elementy podlegaj wpywom przecieniowym i _w przypadku sabych mini istnieje tendencja do bocznych skrzywie krgosupa. Rwnie pojemno i ruchomo klatki piersiowej s zmniejszone. Plecy paskie wystpuj najczciej u dzieci o budowie ciaa astenicznej, o sabej, wiotkiej muskulaturze. W okresie przedszkolnym, kiedy fizjologiczne krzywizny krgosupa nie s jeszcze w peni wyksztacone, objaw plecw paskich moe-by zjawiskiem normalnym. Boczne skrzywienie krgosupa skoliozy (3) -s to skrzywienia krgosupa charakteryzujce si odchyleniem osi anatomicznej (wyrostki kolezyste) od mechanicznej (pion) w trzech pasz. 24-Wychowanie fizyczne. 369.

czyznach:czoowej, strzakowej i poprzecznej. Skrzywienia, krgosupa objawiaj si ukowal:w stosunku do pionu lini krgosupa, gdy obserwujemy t lini z tyu. Towarzyszcymi objawami tych zmian jest widoczna asymetria niektrych elementw budowy ciaa, np.opuszczenie jednego z barkw i obnienie kta dolnego opatki, nierwno trjktw talii, zmiany pooenia miednicy i jeszcze inne, uchwytne dla lekarza ortopedy. Skrzywienia krgosupa powstaj lub ujawniaj si w rnych okresach ycia czowieka i maj rnorodne przyczyny. Nla (waniejszymi jedmak okresami, ze wzgldu na nawarstwienie si proce'sw chorobowych i procesw wzrostu, s dziecistwo i modo, do zakoczenia procesu kostnienia. Du grup stamowi skoliozy niewiadomego, pochodzenia Odiopatyczne) . Ich przyczyna jest nieznana, a okres pojawienia si rny. Mwic o wadach budowy i postawy ciaa naley rwnie powiedzie o wadach statycznych koczyn dolnych. S to rnorodne wypaczenia statyki ng i stp. Najczciej spotykane to:Kolana kolawe (kolana w, X') , ktrych przyczyniami powstania mog by:krzywica, nadwaga, niedobr witaminy la, zmuszanie dziecka do wczesnego wstawania i chodzenia oraz czste przyjmowanie pozycji _siadu klcznego. Kolana szpotawe (kolana w. O') , ktre u dzieci s najczciej spowodowane krzywic. Przy kolanach szpotawych koczyny dolne przyjmuj uoenie w ksztacie litery. O". Udo z podudziem tworzy uk zwrcony wypukoci na zewntrz. Paskostopie-wystpuje wwczas, kiedy wizada i minie stopy s sabe. Czsto pod wpywem szybkiego przyrostu ciaa, przy osabionych misniach, np.po chorobie, przy kolawym stawianiu stp czy deformacjach krgosupa, stopa opiera si o podoe ukiem przyrodkowym, kostka wewntrzna uwypukla si, palce za odchylaj si na zewntrz, ciar ciaa przytacza rdstopie. Stae oddziaywanie tego rodzaju przez dugotrwae stanie czy chodzenie moe doprowadzi do paskostopia, ktre w ostatnim czasie wystpuje u dzieci do czsto. Aby w por zapobiec pogbianiu si tej wady, mona dokona wstpnej oceny wyskle-. pienia stopy dziecka.

370. ar cjBr, QKy***. z eZ? 394. 113. i_*i_i. 9 ci O. Wysklepienie stopy badamy za pomioc plantokonturogramu. W tym celu robimy na papierze odbitki stp. Nawilamy gbk wzgldnie filc (cierk) atramentem lub rozwodnion gencjan, dziecko staje obiema stopami na ten filc wzgldnie gbk, nastpnie stopy odciska na kartce papieru. Podczas oceny odcisku stp na papierze bierzemy pod uwag wiek i ciar ciaa dziecka. Dotyczy to przede wszystkim wanie dzieci wieku przedszkolnego, poniewa stopa w tym okresie zaczyna si ksztatowa dopiero okoo 3 roku ycia. U dzieci do 2 lat obecno poduszki tuszczowej sprawia wraenie, e stopa jest paska. Jest to paskostopie pozorne i dopiero zniknicie jej w wieku okoo 3 lat pozwala stwierdzi ksztat stopy. Tablica synoptyczna stp moe by pomocna przy ocenie stopni wysklepienia. Typy odbitek stp wedug Buraka:odbitki prawidowe 5, 6, odbitki wskazujce spaszczenie stopy Z, 8, 9, 10, odbitki wskazujce nadmierne wysklepienie 1, 2, 3, 4. Metoda plantokonturografii ze wzgldu na dostpno, prostot wykonania, ma czasochonno i pracochonno warta jest popularyzacji w praktyce. Wymienione znieksztacenia wywieraj hamujcy wpyw na dziaalno ruchow dziecka. Zmniejszenie swobody ruchw, ich pynnoci i elastycznoci utrudnia biegi i skoki, zmniejsza zdolno rzucania, utrudnia utrzymanie rwnowagi itp. Niepowodzenia te mog odbi si na 371.

psychice dziecka. Na szczcie wikszo wad postawy ciaa w'okresie przedszkolnym ma charakter nietrway. Pogldy specjalistw, co do moliwoci wpyww korygujcych, s optymistyczne. Zdaniem ich nie ma w zasadzie takich bdw i wad rozwojowych, ktrych nie mona byoby w tym okresie usun lub zagodzi. W licznych przypadkach oglne wzmocnienie i uodpornienie organizmu, odpowiednio dawkowany wysiek, zabawy i gry ruchowe, systematyczne wiczenia wyrwnawcze i korektywne, przebywanie na powietrzu, socu, racjonalne odywianie i prawidowy tryb ycia-wszystko to samoczynnie eliminuje przejciowe niedoskonaoci rozwojowe. Natomiast utrwalenie si niekorzystnych wpyww, nie do energiczne lub zbyt pno zastosowane leczenie, a take bdy wychowawcze powoduj nasilenie niepodanych zjawisk i prowadz do pogbienia si wypacze oraz powstawania staych lub trudnych do usunicia wad. Przedszkole ma swoje okrelone obowizki w zakresie dbaoci o postaw ciaa dzieci. Su temu przede wszystkim systematyczne kontrole lekarskie zdrowia, umoliwiajce wykrywanie nieprawidowoci budowy ciaa, co w poczeniu z odpowiedni organizacj ycia, waciwym odywianiem, dozowaniem wysiku i odpoczynku, przestrzeganiem higieny pomieszcze, urzdze i otoczenia, zwracaniem uwagi na waciwy ubir, hartowaniem i przebywaniem na powietrzu oraz na socu, stosowaniem ruchu i wielu innych zabiegw, jakich doznaje dziecko, stanowi zesp rodkw sucych wzmocnieniu i ksztatowaniu jego prawidowej postawy ciaa. Wyrniamy tu dziaanie profilaktyczne polegajce na zapobieganiu powstawaniu bdw postawy przez:1. Zapewnienie dzieciom mebli dostosowanych do ich wzrostu.

Wymiary ich musz by w poszczeglnych grupach wieku zrnicowane tak, by wysoko krzeseka pozwalaa na oparcie caych stp na ziemi (nogi nie mog zwisa) , a wysoko stou na oparcie na jego powierzchni caych przedramion, bez unoszenia barkw. 2. Konsekwentne pilnowanie i upominanie dzieci, by trzymay si'prosto przy posikach, na zajciach, podczas zabaw, a nawet w czasie odpoczynku poobiedniego (leakowania) . Zy wpyw na postaw ciaa ma nie tylko garbienie si, lecz take nawykowe 372. przybieranie przekrzywionej pozycji, np.siadanie na jednym poladku, siedzenie w, kucki", trzymanie jednej rki opartej na stole, a drugiej opuszczonej, leenie na jednym boku-zamiast na plecach (podczas leakowania) . 3. Unikanie zbyt dugiego wysiadywania na krzesekach (taka pozycja statyczna szybko mczy) , zbyt dugiego sania, monoton-nych i dugich spacerw, zbdnych zbirek i ustawie. 4. Niedopuszczenie do przyjmowania przez dzieci w czasie ich dowolnych zabaw na ziemi pozycji przyczniajcej si do wykrcania staww kolanowych, a polegajcej na siadzie klcznym z rozwartymi na zewntrz podudziami i stopami. 5. Wyuczanie dzieci odrniania prostego trzymania si od trzymania zego. Czsto zdarza si, e dziecko, usiujc trzyma si, adnie", usztywnia si i zbytnio unosi barki, co jest oczywicie bdem-postawa poprawna powinna by swobodna. 6. Umikanie daleko posunitego przystosowania w posugiwaniu si stale t sam koczyn w czasie takich czynnoci, jak:rzucanie, popychanie, noszenie, kopanie(piki) , odpychanie si (np.t sam nog na hulajnodze) . 7. Stosowanie rnorodnych zabaw i wicze w cigu codziennych zaj. Naley podkreli ich warto ksztatujc i wzmacniajc ukad miniowy. Troska o ksztatowanie prawidowej postawy, a zatem i zdrowia dziecka, powinna przenie si rwnie na dom rodzinny. Oba rodowiska:przedszkolne i domowe powinny ze sob cile wspdziaa. Tak wic, kontynuujc poczynania przedszkolne, rodzice w domu powinni:zapewni dziecku prawidowy wypoczynek nocny:naley spa na rwnym, twardym posaniu bez poduszki lub z poduszk ma pask, czy te, jakiem"pod gow. Do chwili zanicia wskazane jest leenie na plecach z ugitymi nogami i rkami uoonymi za gow:dopilnowa, aby dziecko nie spao na jednym boku, bowiem moe to sta si przyczn bocznego skrzywienia krgosuzwracauwag na sposb siedzenia dziecka przy stole. Ze wzgldu na sabo mini i wizade nie moe ono przez duszy czas siedzie w prawidowej postawie bez ruchu, musi zmienia pozycj, ale nie powinno przybiera wadliwej postawy-z prze 373.

chyleniem w jedn stron (zwaszcza przy rysowaniu, budowaniu itp) . Siedzc przy stole dziecko powinno mie nogi skrzyowane pod krzesem, a stopy oparte zewntrznymi krawdziami o podog. Nogi nie mog zwisa z krzesa:zapewni dziecku prawidowe ubranie i obuwie. Ubranie dziecka ma by lune, bez uciskajcych guni i tasiemek, ktre nie tylko krpuj ruchy, ale rwnie uciskaj. Take i obuwie nie moe powodowa deformacji stp. Dziecko latem powinno czsto chodzi boso:ograniczy czynunoci, zabawy i wiczenia, ktre wpywaj na pogbienie asymetrii, np.jednostronna jazda na hulajnodze, forsowanie praworcznoci. Przy jedzie na rowerze dziecko powinmodotyka pedaw palcami i mie kierownic ustawion wysoko, aby nie nmusiao si schyla, gdy taka pozycja powoduje.

zaokrglenie plecw:wyposay dziecko w rnorodne przybory i sprzt (pika skakanka, kko ringo, obrcz, kometka, narty, ywy, sanki, rower itp) , ktre zachc dziecko do dziaania ruchowego. A przecie wszyscy wiemy, jak wielkie znaczenie ma ruch dla prawidowego harmonijnego rozwoju.

9.3. Rola wicze ksztatujcych i korekcyjnych wiczenia gimnastyczne oddziauj na dziecko wszechstronnie, wzmacniajc jego organizm. Dziki nim ruch moe by dokadnie dozowany i ukierunkowany na wzmocnienie odpowiednich grup mini, staww, zwikszenie ruchomoci krgosupa. Stanowi one take gwny zabieg profilaktyczny, zabezpieczajcy przed powstawaniem znieksztace postawy ciaa w ustalajcych si krzywiznach krgosupa. Szczeglne znaczenie dla ksztatowania prawidowej postawy maj wicz e ni a mini grzbietu. Siedzc, stojc, chodzc, noszc cikie ubranie obciamy odpowiednie zespoy miniowe prac statyczn (staym napiciem) . Cechujca dziecko wto zespow miniowych jest przyczyn rozcigania si lub przykurczu mini. Powoduje to powstawanie wad postawy ciaa (plecy okrge) , a nawet bocznych skrzywie krgosupa (skoliozy) . wiczenia mini 374. grzbietu musz si czsto powtarza w zajciach wychowania fi ZyCZDO. Drug grup stanowi wiczenia mini brzucha i poladkw. Proporcje budowy ciaa-duy tuw i dua gowa w stosunku do koczyn, sabe minie brzucha, dua elastyczno krgosupa w czci ldwiowej-powoduj rozciganie si mini brzucha i nadmierne wygicie odcinka ldwiowego krgosupa ku przodowi. Wygiciu temu towarzyszy przodopochyleniemiednicy, 'powodujce osabienie i rozcignicie mini poladkowych:wymienione objawy mog by przyczyn-powstania wady postawy (plecy wklse) . Staramy si temu zapobiec i wyrwna powstae braki, stosujc wiczenia wzmacniajce minie brzucha i poladkw. Oddzieln grup wicze stanowi wiczenia wzmacniajce minie stp. Dzieci z paskostopiem skar si na szybkie mczenie si, ble stp i ydek. Chd ich jest ciki, nieelastyczny, obuwie wykrzywione. Naley pomc dzieciom, stosujc wiczenia, a moliwoci w tym zakresie s due. Dla uatwienia pracy nauczycielkom podajemy kilka przykadw wicze:1. wiczenia mini grzbietu 1. W leeniu przodem:cignicie opatek, uniesienie gowy i tuowia w ty z rwnoczesnym skrtem gowy raz w jedn, raz w drug stron, skon gowy i tuowia w ty, donie zwinite w pici dotykaj oczu:Patrzymy przez lornetk, skon tuowia w ty-krek na gowie, okcie w bok, skon tuowia w ty, woreczki w obu rkach, wytrzymanie ruchu w skurczu pionowym, skon tuowia w ty z lask pod czoem trzyman oburcz, toczenie piki z rki do rki pod uniesion grn czci tuowia, podawamie piki z rki do rki przed sob i za sob ruchem okrnym w lewo i w prawo, toczenie piki w parach po podou:czekajc na pik rce w "skrzydeka", w parach rzut piki grnym zamachem zza plecw, okcie w bok.

2. Polizgi-p (gumie. W leeniu przodem:na kocyku-polizg po pododze w przd i w ty, klatka piersiowa przywarta do podoa, gowa uniesiona, broda przycignita, . .

to samo na aweczce gimnastycznej, polizgi na kocu przy pomocy wspwiczcego i obrczy lub 2 lasek gimnastycznych. 3. W siadzie klcznym:wysuwanie przyboru do przodu i przysuwanie do siebie (szarfa, laska, woreczki, rollem, powolny opad tuowia do przodu z woreczkiem (szarf, kkiem ringo) na gowie do zetknicia kolan z brzuchem. U wiczenia mini brzucha 1. Chd na czworakach zwyky i wielbdzi o prostych nogach w kolanach. 2. Leenie tytemu Mucha chodzi po suficie:Rozprgskiuanieuodg nogami ni kpieli:Rower-opis wicze ju uprzednio podany, 376. 3. Jazda na kocu w siadzie-odpychanie si pitami z przodu i rkami z boku. 4. Polizg na kocu w leeniu tyem. 5.Jazda-na rowerze ze wspwiczcym w leeniu tyem. 6. W leeniu tyem przenoszenie nogami rnych przyborw za gow. 7. W siadzie podpartym rzuty piki, woreczka itp.stopami w gr, chwyt oburcz. D. wiczenia mini poladkowych 1. Uczenie przodem, rce wzdu tuowia lub donie zoone pod brod, czoo dotyka podoa, nogi wyprostowane i zczone:napinanie poladkw, naprzemienne, unoszenie prostych ng w gr, przesunicie lewej nogi w bok po podou i uniesienie jej w 377.

gr, utrzymanie tej pozycji przez chwil, a nastpnie powrt do pozycji wyjciowej. To samo powtrzy nog praw. Rgbg bij ogonem o piusek-uderzenie obiema prostymi nogami o podoe. 2. Leenie tyem, rce wzdu tuowia, nogi wyprostowane i zczone-podnoszenie bioder w gr (2 cm) . 3. Stanie przodem do drabinki lub stou, donie oparte na powierzchni stou na wysokoci klatki piersiowej-naprzemiennewysuwanie wyprostowanej nogi w ty po podoy oraz uniesienie stopy w gr. W. wiczenia stp 1. Marsz we wspiciu na palcach. 3. Marsz z podkurczonymi palcami stp. 3. W saniu, siadzie skulnym podpartym lub w siadzie okracznym na aweczce chwytanie palcami stopy woreczka, szarfy, chusteczki, wiklinowego kka, skakanki, patyczka, kulki papieru itp. 4. Marsz w rnych kierunkach z utrzymywaniem woreczka palcami ng raz jednej, raz drugiej stopy i obiema jednoczenie. 5. Chwytanie woreczka palcami stopy, podnoszenie go z ziemi i przekazywanie do rk. 6. Chwyt woreczka palcami stopy i rzut do okrelonego celu-np.poza wyznaczon lini, do koa itp. 7. W leeniu tyem chwyt woreczka palcami stopy i przeoenie nad kolanem drugiej nogi. 8.

W leeniu tyem, po uchwyceniu woreczka palcami stopy, przekazywanie go drugiej stopie (woreczek podaje nk-nce) . 9. W leeniu tyem jazda na rowerze z przytrzymywaniem palcami stp woreczkw lub szarfy. 10. W siadzie skulnym ze wsparciem rk z tyu przetaczanie pieczki doln 378. , powierzchni stopy w przd i do siebie na zmian praw i lew DO. Il. W leeniu tyem obejmowanie, pieczki podeszwami stp i obracanie pieczki stopami. 12. W dwjkach w siadzie skulnym naprzeciw siebie, rce wsparte z tyu. Toczenie piki stopami do siebie oraz przekazywanie jej stopami wspwiczcemu. 13. W parach siad skulny podparty przodem do siebie. Szarfa uoona w keczku, stopy na szarfie. Chwytanie szarfy palcami stp i na sygna przeciganie:Kto silniejszy? 14. Pisanie i rysowanie owkiem na kartce papieru lew i praw stop w siadzie na awce, krzele, owek midzy palcami, stp.

15. W siadzie skulnym podpartym chwyt lub obracanie palcami stp szpulki od nici, kbka baweny itp. Na zakoczenie pragn podkreli, e na przedszkolu ciy obowizek zawiadomienia opieki domowej dziecka o zagroeniu lub o koniecznoci porady u specjalisty w razie stwierdzenia, wady postawy. W zasadzie coraz wicej przedszkoli w duych miastach organizuje na swoim terenie gimnastyk wyrwnawcz lub korekcyjn, korzystajc z pomocy specjalistw z tego zakresu, ktrych przygotowuj uczelnie wychowania fizycznego lub wadze owiatowe. Zabiegi wyrwnawcze i korekcyjne powinny by organizowane pod kontrol lekarsk i zgodnie z aktulnie obowizujcym w tej sprawie zarzdzeniem MEN.

10. BIBLIOGRAFIA. Gniewkowski W. Gimnastyko rytmiczna A. M. Kniessu, nie znana u naszym kraju metoda turcaa. Wychowanie w Przedszkolu"1988 nr 1. Gmewkowski W. Gimnastyku twrcze dla dzieci i modziey nie zdaumsoudnej. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna"1974, nr 1. Gmewkowski W. O metodach ugchoucnia fizycznego nr przedszkolu. , Wychowanie w Przedszkolu"1983, nr 1, 3-6. Grzeka A. Zajcia ruchowe u przedszkolu. Wyd. 2. Warszawa 1964. PZWS. Koodziejczyk A. Zabawy i gry ruchowe na niegu i lodzie. Warszawa 1953, "Sport i Turystyka". Krzysztoszyk 2.

Zabawa, prca i nauka w przedszkolu. Warszawa 1960. PZWSKutzner-Koziska M. , Wlanik K. Gimnastyka korekcyjne dla dzieci -Ul-letnich. Warszawa 1988 WSiP. Laeke A. , Wlarlk K. Kultura fizyczna w kl. 1-111. PrzeuodnikMetodyczny. Warszawa 1982, WSiP. MoMere S. Metodyka wychowania fizycznego no przedszkold. Warszawa 1974, "Sport i Turystyka". Niewiadomski M. Metod gimnastyczna bezporedniej celowoci ruchu. Warszawa 1967, PZWS. Program uogchouama u przedszkolu. Warszawa 19 T. Trzeniowski R. Zabcug i gry ruchowe. Wyd. 2. Warszawa 1966, . Sport i Turystyka". 381.

Wgchouanie fizyczne w klasach I-IV. Materiay pomocnicze dla nauczycieli. Praca zbiorowa pod red. M. Krawczyka. Warszawa 1968. PZWS. Wtamk K. Wgchouame fizyczne u pnrzedszkolu. Wy. 4. Warszawa 1980. WSI. Wolaski N. Metoda kontroli i normy rozwoju dzieci i modziey. Warszawa 1975, PZWL, . Notatki.

You might also like