"Vt Cn o" v Phng Qun

...Phng Qun khng ch vit vn, m chnh Phng Qun mun vt ngc cng vi cha mnh v b bn. Phng Qun khng ng tch mnh ra ca ngi nhng ngi anh hng tht trn, Phng Qun v ang t s. Tc phm Vt Cn o thnh mt nn hng ca ci lng Phng Qun khn cha v khn cc chin s ca t nc!

Anh hng ca Vt Cn o v con ngi Phng Qun

CHU DIN
Nu khng nhm, th n tn cng m u vo tc phm Vt Cn o ca Phng Qun khng t cc nh ph bnh chuyn nghip, m t bi bo in nm 1955 ca mt cu gio dy Vn. Cu gio ny sau thnh nh nghin cu Tm l hc gio dc, v cn thnh nhiu th nh khc na, trong c mt th cc k khng khip, ng tr thnh i din ca Vit Nam trong kh nhiu t chc Gio dc quc t. Sc nng ca bi bo ph bnh vn hc duy nht trong i ng khng lp lun, m ch, nhn danh mt tp th gio vin v hc sinh mt trng ln, ng hng nghn ngi, n phn khng, n ph phn tc phm ca Phng Qun c ni dung phiu lu, anh hng c nhn, ri n kt lun l mt tc phm c hi v khng c tnh t tng cao. K t bi bo (tm coi l) u tin nh vo Vt Cn o cho ti nay nm mi nm. Nm mi nm ca mt dn tc vi nhng i thay ho hng v lm khi cng kh hiu! Ho hng th ai cng r ri. Cn kh hiu ti u, th ch cn nm mt tha i thay nho nh ny l : ci s nghip Gio dc c phn cng lao ca ng gio ni ting mt cch tm ti bi t kia mn tm cch biu t tristement clbre ca ngi Php by gi ang ng trc mt phong tro chnh thng nghe tht l tai, ni khng vi tiu cc. Cn nh, nh th chm bim Th Rn khi c khen v khi t tng kt cuc i sng to, tng ni i rng, chm ai th chm, ti khng bao gi n chm nhng con ngi v cng trong sng hai ngnh Cng an v Gio dc. L ra th bc Th Rn nn thm ngnh Y t na, vi nhng lng y nh t mu! Hm nay y vit v tc phm Vt Cn o, c l nn ni ngay mt ln v ni ngay t u: c th gii ny xung xung ln ln, i thay thay i, ch ring Phng Qun l c nh mt ch, khng thay i cht g. Tiu lun ny s ch ni v mt iu bt bin qua Vt Cn o.

Khi Phng Qun bt tay vit Vt Cn o, t nc yu du ca anh va tri qua ba vic ln. Vic ln th nht l chin dch in Bin Ph i thng, b i ta tin qun tr v gia ma hoa n... Vic ln th hai l i thng ti Geneva em li Ho bnh v trin vng sau hai nm t quc ta chc l s thng nht, t mc Nam quan ti mi C Mau, tri ta ch mt trn u, t nc lin mt di... Cn vic ln th ba, t ngi by gi mun nhc li, khng t ngi thc lng hiu nhm hoc c hiu nhm n, nhng vi mt cht bnh tm trung thc l thy vic ln th ba l s thay i su xa trong nhn thc ca con ngi. Mt s thay i cn bn c nhiu khi nh l mt o ln c trong tm hn ln trong l tr nhng con ngi tng ch c hai bn tay trng h reo m ginh ly chnh quyn cch mng nhng ngy thng Tm 1945, ri cng nhng ngi y li lm li mt cuc trng chinh sut chn nm bt u t ngy 19-12-1946. C c nhng thay i to tt trong nhn thc ca lp ngi nh Phng Qun, y l do h thnh tm tip thu nhng ni dung chnh hun vo giai on chun b chin dch in Bin Ph. Trc , h ra i chin u v nhng ng c cch mng m h, nay h c trang b quan im dn tc, quan im nhn dn, quan im giai cp, quan im lao ng, quan im qun chng. Trc y h ch bit sng chung trong mt n v chin u, nay h c nhn thc mi v tnh tp th, mt tnh cm ng i trong mt tnh yu nhn dn v giai cp m khng tnh cm mun thu no snh ni. Chnh hun gip h thc lng tin tng vo tp th, tin vo s chn thnh ca nhng con ngi cng giai cp, cng chin ho. Trong ci tp th mnh mng, h c ci nhm ba ngi sng cht vi nhau khng khc anh em rut tht, cng chin u v cng tu dng trong nhng bui sinh hot chnh tr cng khai hoc nhng bui chiu tm giao cn hn l ca nhng cp tnh nhn, l nhng phng tin c th thc hin ci tnh on kt chin u mi m . Mt thay i na cn thy lp ngi nh Phng Qun: trong nhng cuc chnh hun gia nhng nm 1950, y l khng ch hc v nhng tnh yu bao la, h cn c hc v lng cm th. Lng cm th nh mt ngh thut bit ght, ch khng ch l ci th cm th hi ht, cn thiu hn mt nhn thc su xa, cm th v dn tc, cm th v nhn dn v cm th v giai cp (cn lao) ch khng v mt mi th ring t. V th m h c lng cm th theo ch ch: quc, thc dn, a ch phong kin. Nhng bi hc cm th tin hnh y k thut tm l hc qua nhng hnh thc k ngho k kh, sc pht ng s cm th ngay c nhng con ngi dng dng nht. Cha ht, h cn c c s t ph bnh bit cm th c nhng thi h tt xu nm trong chnh con ngi mnh, ri nh s phn tch ca nhng ngi hiu bit hn (trnh chnh tr cao hn) nn cng thy mi khuyt im, mi iu cn xu xa trong tng con ngi, s thnh v kh ni di bn tay ti c ca quc v phong kin, mi khuyt im ca ta u gin tip hoc trc tip lm hi cho cch mng. Da trn lng yu v lng cm th ng n, nhng bi hc chnh hun gip cho nhng ngi nh Phng Qun m rng tm t hi giai huynh . Nh m yu Lin X v Trung Quc cng nhn dn cc nc dn ch mi nh yu ngi anh em tht. Cng khng nn qun ci khng kh vn ho mi l thi t t nc ta i ra v t th gii b bn thi vo t nc ta khi y. T bn trong l nhng li v nhp ho hng y Von-ga y Dng T y Sng L y sng cm hn vt cao sng lp lnh vng sao Phim ? B phim hay nht khng c gii Oscar, m l phim c qun chng xem phim cm phn bn thng vo k th trn mn hnh c tn c th l Hong Th Nhn ang nhn nh trc c gi sau ri s lu lc trong rng thnh c gi tc trng. Cu chuyn ngi anh hng Lin X c mt anh chin s k vo ngy Tt cho bn t trong Vt Cn o ng l truyn ngn vn c coi l ngi tht vic tht ca nh vn ln Boris Polevoi. Cn ngi anh hng phi cng Meresseiev cng thnh qun ta t bao gi! Ta cn lng thng c nhng lnh da en ang bn git hm hip cp bc ngay trn t nc mnh, thng v h cng ta c chung k th, thng h cha gic ng nn vn m mui trong vng thao tng ca qun th tm c ton cu (ni theo ngn t hm nay cho d hiu). V th m cng yu hn bit bao nhiu nhng anh em ta Issara, Issarak ang c mt thc th hoc t ra cng cm thy s c mt ca nhng chin s Min-Lo u y ngay trong chin ho vi chng ta Phng Qun n vi nhn thc mi vo ci thi con ngi th trong sng v x hi th hon ton thiu thng tin khin nim tin nh th hon ton mang tnh tn gio. Khi khng ai c th

bit rng Lu Thiu K dm ni hn ch H Ch Minh l tay hu khuynh (1), mt h Lu cc cung tn tu vi bc Mao n th, m ri cng cht cng queo trong t khng mnh qun che thn trc con mt nhng V Binh do Mao lp ra; cng cha ai ngh v c bit cng chng dm tin rng c th c mt Chu n Lai ch thn p Phm Vn ng t bt k Hip ngh Geneva trong nc mt (2). Nu khng nhn ra c tm trng chn thnh tuyt i ca nhng nh vn ho nh Trn Dn v Phng Qun, ta s khng sao hiu c ton b tc phm Vt Cn o cng nh tc phm anh em ca n thi l Ngi ngi lp lp. Cn o t lu l mt a ngc trn gian. Khng ai dm ni ngc li, bng b vong linh nhng ngi mu o ny m phi ti! Ta knh cn tin vo chuyn , khng cn l l nhiu li, v sau ny li cn c c nhng t liu thc chng cho thy nim tin ca ta khng sai (3) . n nhng nm 1950, cuc sng hn o cng khng khip. Hn hai trm t binh b gic bt t khp cc chin trng b a v giam trn hn o a ngc trn gian ny. Ci g on kt h li, ci g ph sc chin u vo nhng bp tht b hnh h n ho mn, ci g khin h yu thng nhau hn c anh em rut tht? Nhng chuyn k ca nhng ngi sng st khi chn a ngc m Phng Qun gp v ghi c ti ni trao i t binh sau Hip ngh Geneva 1954, ton b ci mnh lit tinh thn ca h v ngay c ton b ci mong manh thn xc h mang c t a ngc tr v lm nn mt Phng Qun ca Cn o, nho nn mt Phng Qun na cho Cn o, v s cng hng ti tnh v n tnh ni Phng Qun t chc li c mt cuc vt Cn o khc, c th t tht hn hoc cn rt xa mi gn c s tht, nhng li thing ling v cng v c lu gi n mi mi, mt chuyn vt ngc bt thnh nhng l c mt hnh hi nm trong cun sch mng cha n 200 trang! Vt Cn o cn c nhn nhn nh chnh l con ngi Phng Qun; chnh l Phng Qun tham gia cuc vt Cn o, cng nh Ngi ngi lp lp cn phi c nhn nhn nh chnh l con ngi Trn Dn. Hai nh th, hai ci lng chn thnh, hai con ngi tht s trong trng, hai ming t mu t h bin thnh hai tc gi to ra hai tc phm suy cho cng th khng hin thc lm, hoc khng hin thc mt cch nghim nht, nhng l hai tc phm c khuyt tt ca mi tc phm ngh thut thc th. Nhiu chc nm sau khi in Vt Cn o, tri bit bao thng trm, c gi mi c h l Phng Qun c ngoi cha tn l Phng Vn Nguyn, hc sinh trng Quc hc Hu, tham gia bi kho, b bt giam ri li tip tc hot ng v b mt thm Php bt giam, nh p tra tn cho n cht nh lao Nng. Phng Qun gn sut i gi ring my iu y cho mnh, nay ta bit th cng l gii cho ta v sao vo nm 1954, trong cuc trao i t binh, trong s bit bao nhiu nh vn c mt , ch ring Phng Qun lao vo mng ti t binh Cn o. Ta hon ton tin rng c mt Phng Qun nhp thn vo cha mnh v cc ng ch ca cha mnh trong bt k mt nh lao no khc song thy u ging ht ci a ngc trn gian Cn o. Ta thy r Phng Qun khng ch vit vn, m chnh Phng Qun mun vt ngc cng vi cha mnh v b bn. Phng Qun khng ng tch mnh ra ca ngi nhng ngi anh hng tht trn, Phng Qun v ang t s. Tc phm Vt Cn o thnh mt nn hng ca ci lng Phng Qun khn cha v khn cc chin s ca t nc!

Vt Cn o l mt bn anh hng ca. Phng Qun gp ni trao i t binh ti Sm Sn nhng con ngi hai ln vt ngc tht bi. Phng Qun khng ch ghi chp nhng li k ca h, anh cn nghin ngm nhng tm t kia. V anh khng lm cng vic nh mt cn b tuyn hun bnh thng, anh to li cho bn anh hng ca mt dng dp tiu thuyt. Trong bi th di bng vn xui ny, c nhng nhn vt ta nh mi, mc d nhn vt no cng ch c phc ho kh nhanh ch cha thnh nhng miu t t m ca cy tiu thuyt nh ngh. Ln gi

tp tiu thuyt gn nh ny, ta gp nhng tnh hung khin ta hi hp, v khng h c mt cht g l anh hng c nhn, l phiu lu ch ngha Phi trong sng lm c th hiu ni ci ho hng ca mt cnh phiu lu nh th ny:

Nc thm qua ln vi ri r chy vo thuyn, ngang mt c, lt bn chn. Chic thuyn ny lm trc tin, nm thng lin di hm, vi b mc, sn r ra. Anh em ly nn, lon hp tt ti tp. Lo Hc nc ngt xung b, ly thng tt nc. Mn thuyn nc p cong cong nh mt qung sp v. Mt vi ch bc ra, nc tro vo thnh mt vi di Anh C bo: Thuyn nng qu, nm tt c v kh xung b! Bng t t th khu tm-sng xung nc, ngi ngn ra mt giy nh ngi mt hn. Sc ngi ui dn, nc vn nhiu. Mt tri i dn v pha chn tri. Nng i sang mu vng nht. Vi tnh hnh ny, mt ting ng h na s cht ht. Khng th m nhau m nhn thn cht n cp cng mt lc. Gi pht ny phi i hi s hy sinh. Anh C hi vi Du v cui cng quyt nh. Cn nm ng ch hy sinh cho thuyn nh bt. Mi ng ch gi tay cng mt lc. Trong c Bng, Chc, lo Hc. Anh C nhn mi ng ch mt lt, ngi lng i mt pht. [ . . . ] Anh.ngh n Bng v Vnh ngy th nh hai a b, nhng nhau manh o rch, hn nhau cng nhp Quyt t qun, chin u cho c lp, thng nht ca t nc, v qu n tri su ring, v sa Tt c nghin cht rng li, c nut ni au n ang tro ln chn ngang c. Anh C tuyn b: ng ch Chc trc phm khuyt im, on th nh ch sinh hot. Hm nay ti thay mt o u tuyn b ng ch c tr li sinh hot. Chc nghn ngo: Cm n ng ch, cm n chi b, ti cht khng n hn g na. Anh C ni tip: ng ch Bng chin s ch lc, lc no cng t ra anh dng tn tu. Ti tha mt o u kt np ng ch vo ng. Bt u t gi pht ny, ng ch Bng chnh thc l mt ng vin ng Lao ng Vit Nam. Nc mt sung sng trn ln g m 18 tui ca Bng. Lo Hc xin c kin, ging trm trm bnh tnh: Tha ng ch, ti gi ri, c v cng khng cn lm c vic cho T quc, cho ng bao nhiu. Ti xin thay mt ng ch cn tr li phc v nhn dn.

i mt lo nhn anh C thit tha khn khon, mi tc cn ci la tha bc ca lo bay bay trong gi. Tt c lng hy sinh khng khi to sng trn khun mt ho hon. Sng b ln tng t hung d nh th thch nhng ngi con dng cm ca T quc. Khng th chm tr thm mt pht no na, anh C cn cht vnh mi bt mu, c ht sc nhng ging ni vn run run: Ti ng ng ch Hc hy sinh thay ng ch Chc. Nm ngi ln lt xung b. Bng xung u tin: Bng quay li ni vi Du: Thi em i y, anh c gp ch Thm, anh bo em gi li thm, em l em rut ca anh ch. Anh bo Vnh: em khng th v qu chi vi Vnh c na

Mt on vn lm ta nh n Kinh Kha trc khi sang Tn. Nhng ni nh th sch v qu, khng xng vi Phng Qun. Nh th ny khng bao gi dng li vi vn chng sch v. Lm nhm nhng li ch Bng ni vi anh Du, ta tng nh nghe ting ni ging Hu nh nhng ca chnh Phng Qun. Nhng li l sc cho ngi c ca tt c cc bn chin tuyn ngi li cng nhau, mong sao t nc v nhn loi s khng bao gi cn phi nm con ca mnh xung dng nc bc nh th na.

Ni n nh th Phng Qun nhn tc phm Tui th d di, Nguyn Khc Vin thch nhc nh ti Gavroche ca Victor Hugo. Thc ra, nu nhn cha k, ta s thy mt s tng ng b ngoi gia Phng Qun vi Gavroche, song nu nhn vo su xa bn trong, ta phi thy s ging nhau rt ln gia hai nh th, mt Phng Qun v mt ngi sinh ra Gavroche. Phi nhn mnh iu ny na, rng Phng Qun khng phi l ngi c tip cn sm vi Victor Hugo, nn nu c ch no ging nhau gia hai nh th sng cch nhau hn trm nm y, th l do Tri ph ch khng do Phng Qun c hc hnh. Victor Hugo thch c ni n thi i vi nhng nt ho hng

Th k y di nhng hai nm! Rma vn vt th ch cho Sparta v cng (V. Hugo - L thu)

Ta bit r ta t u ti, Cho d ta chng bit ri s v u. (V. Hugo - L thu)

Th y, Phng Qun no c chu thua:

Nu ti cht, xin cc ng ch ng a ti i u ht c Hy chn ti ni chnh ti ng! Nu m ti l v tr tt nh mn

Xin cc ng ch ng do d g ht c Hy o m ti ln! Qung hi ct ti i! V thay vo cho ti mt trm cn thuc n!

Nhng li th ny ca Victor Hugo no c khc g chuyn Bn hng ca b mi xng v mi by b hi ct do Phng Qun k:

Mt trm nghn ngi, nt tan v i bc v n ghm, Mt trm nghn ngi ng xung chin trng, Ng xung v t nc Mt trm nghn binh s, anh hng ch u phi nn nhn Cht trong cung phong s kin sng ngn Ni ct cnh Thn T do trng trong v kiu hnh (V. Hugo - Lng gi tm hn)

V nh p li, y l th Phng Qun:

t nc ta u chng y ngha trang! u chng y nm m lit s! Hy i t i Nam Quan Thng n tn hng dng Cn o Nht ln tng hn t nm xem C hn no khng hng nng v mu?

Sao m h ging nhau! H cn ging nhau c trong cch chu ng cnh lu y. Hai nh th hnh nh u mnh Thu. Mt ngi b lu y o, mt ngi bn o Nghi Tm nhn ra i dng H Ty. Cuc sng cht vt, song lc no cng tuyt i lc quan. Sau ny, ht hn lu y, vn c ci chi ngm sng nh mnh ngi Hng Thu, mang mnh Thu. V th, nn chng dng chnh nhng vn th tuyt i yu i ca Phng Qun lm ngi nh qu hp ca v chng Tun Nguyn mt bn chin u t thi Hu, v cng l mt nh th kt thc tiu lun ny:

C ni no trn tri t ny Mt nh th nh y? Ba thc vung su nh th ngi Hai phi ng v khng ch C ni no trn tri t ny Mt c n hn y? Mt m tr b v khng nh ca Sng bng th au vi ru cay C ni no trn tri t ny

Mt yu thng nh y? Mi tc t c mt ngi qu gi Dng tri tim v nc mt Cho ni au ca c loi ngi C ni no trn tri t ny! C ni no trn tri t ny! C ni no trn tri t ny!

C mt ni y, chc l c thm mt ch ng cho Victor Hugo bn cnh Phng Qun! Mt ni chnh l ci lng chn thnh v m mng bt bin ca nhng nh th ch thc. Cm nhn v chp nhn iu , ta s c li Vt Cn o nh c Th, khng c n ngt ngho nh c tiu thuyt, v c n nh l Th vit hoa.

H Ni, 15 thng 5-2007

CHU DIN

(1) Dn theo ng Tin, http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=9657&rb=0102 (2) Jung Chang v Jon Halliday, Mao the Unknown Story (Mao, cu chuyn cha nghe k), nh xut bn Jonathan Cape, London, 2005, trang 596. (3) Trong nhiu t liu dng cho lun n tin s ca Peter Zinnoman (hin l gio s i hc Cornell, Hoa K) ti tng c thy bt tch ca nhng ngi Php t t i ci thin cuc sng chn a ngc Cn o khin h xu h . (Ch.D.)

Copyright 2006 by Dien Dan Forum, BP 50, 92340 Bourg-La-Reine, France diendan@diendan.org