Chng 1: Phng trnh lng giac

BA I 3: PHNG TRI NH L NG GIA C KHNG M U M C

Trong giai toa n ta thng gp m t s phng tri nh ma cach giai tuy c thu cua t ng phng
trinh, co th goi o la nh ng phng tri nh khng mu m c. Mt s PTLG th hi n ti nh khng
mu mc ngay da ng cua chung, nhng cung co nh ng phng trinh ma thoat trng th y rt
bi nh th ng nhng cach giai lai khng mu mc (hay cach giai khng mu mc th ng hay
hn, gon hn cach giai m u mc)
Trong dang phng trinh na y phng pha p a nh gia bt ng thc rt th ng gp. No gm
mt s da ng nho sau:
I. PHNG PHAP T NG BI NH PHNG:
2 2
A=0
A +B 0
B=0

'

H qua : ( )
( )
( )
( )
1
n
2
i=1
f 0
f 0
f 0
....
f 0
i
n
x
x
x
x

'

Vi ( ) f 0, 1,
i
x i n
Bi ton 1:
Giai phng trinh:
( ) ( )
2
2 sin 1 0 1 x x xy + +
Giai
( ) ( )
2
2 sin 1 0 1 x x xy + +
( )
2
2
sin cos 0 x xy x + + 1
]

( )
( )
1 0
sin 1
1 0
sin 1
x
xy
x
xy
+

'

'

1
2
2
1
2
x
y k
x
y l

'

'
+

Vi ( ) , k l Z
Nhn xe t: i vi bi ton nay ta d nhi n thy dang cua no cho nn no tr nn d dang. Do o
mt kinh nghim trong giai toa n loai na y co le la cn thn nh n da ng no. Thc hin c bc
na y bai toan xem nh c giai khoa ng 7 ph n.
Bi ton 2: Giai phng tri nh:
4cos 2cos 2 cos 4 7 x x x + +
Giai
4cos 2cos 2 cos 4 7 x x x + +
( ) ( ) ( ) 4 cos 1 2 cos 2 2 cos 4 1 0 x x x + + + + +
Nam hoc 2006 2007
41
Chuyen e Lng giac va ng dung
1 cos 0
1 cos 2 0
1 cos 4 0
x
x
x
+

+
'

v nghim
Vy phng trinh a cho v nghim.
Nhn xe t: Trong bi ton na y ta a s dung mt bt a ng thc quen thuc cua lng giac:
cos 1 x
Mt s BT lng giac th ng du ng c l ng:
sin 1 x
,
cos 1 x
,
2 2
sin cos a x b x a b + + .
Nu m, n la cac s t nhin ln hn 2 thi
2 2
sin cos sin cos 1
m m
x x x x t +
II. PHNG PHAP I LP:
(Co n co tn goi la phng pha p gp nhau ca-chn trn ch n di 2 v):
A M
A=M
B M
B=M
A=B

' '

Bi ton 1: Giai phng tri nh:

5 2
cos 0 x x +
Giai
5 2
cos 0 x x +
2 5
cos x x
Vi
2
1 cos 1 0 1 1 1 x x x
Ma [ ]
1,1 ; cos >0
2 2
x

_


,
vi 1 1 x
5
cos <0 x vi 1 1 x
Do o ta co
2
0 x va
5
cos <0 x nn phng tri nh
5 2
cos 0 x x + v nghim.
Bi ton 2:
Giai phng trinh:
sin .sin 2 1 x x
Giai
sin .sin 2 1 x x
sin 1
sin 2 1
sin 1
sin 2 1
x
x
x
x

'

'

1
2
1
2
2
2
4
2
2
4
x k
x k
x k
x k

'

'

+


v nghim
Nhom hoc sinh lp 11A1
42
Chng 1: Phng trnh lng giac
Nhn xe t: Bi ton nay co th xem nh mt ba i toa n mu. B ng cach lp lun tng t ta giai
c cac phng trinh co dang tng t:
sin .sin 1
sin .sin 1
ax bx
ax bx


cos .cos 1
cos .cos 1
ax bx
ax bx


Bi ton 3:
Giai phng trinh:
2
sin 1 x x x + +
Giai
Ta xet hai trng h p:
- Nu [ ]
1, 0 , 0 sin 0
2
x x

1

1
]
Ma
2
1>0 x x + + ,suy ra v nghim.
- Nu ( ) ( ) , 1 0, x t U
thi sin 1 x
Ma
2
2
1 3 1 3
1 > 1
2 4 4 4
x x x
_
+ + + + +

,
, suy ra phng tri nh v nghim.
Kt lun: phng ti nh a cho v nghim.
Nhn xet: Bi ton na y a s dung mt phng pha p ti m nghim trong ai s. o la phng
pha p chia khoang. Phng pha p na y th ng c du ng trong cac ba i toan giai phng trinh co
tri tuyr i, co min gia tri l n x n, hay trong cac bai toa n bt phng trinh. i vi phng
pha p na y ta chia min xac i nh ra tng khoa ng ma trn khoa ng o ha m f khng i du.
Bi ton 4: Giai phng trinh:
1
cot cos sin
4
n
n n
tgx gx x x
_
+ +

,
( ) ; >1 n n Z
Giai
iu kin:
cos 0
sin 0 2
x
k
x
x



'

Do tg va cotg lun cu ng du nn
cot
1 1
cot cot 2 1
4 4 4
n
n n
tgx gx
tgx gx tgx gx
_
_
_
+ +


,
,
,
Du ng thc xay ra khi va vhi khi
2
1 1 1 1
cot
4 4 2 2
tgx gx tg x tgx x arctg k
_
t t +

,
Vi
; >1 n n Z
ta xet v pha i :
2 2
2 sin cos sin cos 1
n n
n x x + +
Nam hoc 2006 2007
43
Chuyen e Lng giac va ng dung

1 1
cot 1
4 2
n
tgx gx x arctg k
_ _
+ t +

, ,
>2 n ta co :
2
cos cos
n
x x

2
sin sin
n
x x
2 2
cos sin cos sin cos sin 1
n n n n
x x x x x x + + +
' '
2
k
x

(loai)
Vy cos sin <1,
2
n n
k
x x x

+ va
1
cot 1
4
n
tgx gx +
Cho nn vi >2 n phng tri nh v nghim.,
Kt lun: nghim cua phng trinh la:

1
2
x arctg k
_
t +

,
, k Z
Nhn xet: qua bi ton na y ta thy vic s dung bt ng thc kinh in trong cac ba i toan giu p
ta tim c gia tri ln nh t (hay nho nht) cua m t biu thc chn no lai va em ap du ng vao
phng trinh bi vi thng th ng iu kin xay ra ng thc khng nhiu giu p ta co th giai
nhanh cac phng tri nh. Phng pha p s dung bt ng thc la m t phng pha p kinh in
c s dung rt ph bin.
Bi ton 5:
Giai phng trinh:
( ) cos .cos 2 .cos3 sin .sin 2 .sin3 1 1 x x x x x x +
Giai
S du ng bt ng thc BCS ta co:
( ) cos .cos 2 .cos3 sin .sin 2 .sin3 1 1 x x x x x x +
cos .cos 2 .cos3 sin .sin 2 .sin3 x x x x x x +
( ) ( )
2 2 2 2 2 2
cos cos 2 sin sin 2 cos 3 sin 3 x x x x x x + +
( )
2 2 2 2 2 2
cos cos 2 sin sin 2 cos sin 1 x x x x x x + +
( )
( )
2 2 2 2 2 2
cos cos 2 sin3 sin sin 2 cos3 0 2
' '
cos cos 2 sin sin 2 cos sin 3
x x x x x x
x x x x x x

'
+ +

Ta xet ( ) 3 sin 0 x x k
thoa (2)
Vy nghim cua (1) la:
, x k k Z
Nhom hoc sinh lp 11A1
44
Chng 1: Phng trnh lng giac
Nhn xe t: Bi ton na y lam ta nh n cac tng h u ha n bai trc. Ta cu ng co th ap du ng
bt ng thc BCS (nh Bi ton na y) hay bt ng thc Cauchy tim c gia tri nho nht
hay ln nht cua tng o.
III. PHNG PHAP PHA N CH NG: (Nguyn ly cc bin)
1
1
1
1
1 1
A A
A=A
B B
B=B
A+B=A B

' '

Bi ton1: Giai phng trinh:

12 16
sin cos 1 x x +
Giai
Ta co :
12 2
sin sin x x ;

16 2
cos cos x x

12 16
sin cos 1 x x x +
Vi th
12 16
sin cos 1 x x +
( )
12 2
16 2
sin sin
2
cos cos
x x
k
x k
x x

'

Z
Nhn xe t: Bi ton na y thuc da ng phng tri nh tng quat sau: sin cos 1
m n
x x + vi
m ,n t nhin.
Ta co :
( )
( )
2
2
2 2
sin sin 1
sin sin
cos cos cos cos 2
m
m
n n
x x
x x
x x x x

' '

T o ta xet 4 kha nng cho dang toan na y:
1.Nu m,n cu ng chn. Khi o:
( ) ( ) ( )
sin 0
sin 1
1 2
2 cos 0
cos 1
x
x
k
x k
x
x

'

Z
2. Nu m,n cung le. Khi o :
( ) ( ) ( )
sin 0
2
sin 1
1 2
2 cos 0
2
cos 1
x
x k
x
k
x k x
x

'

Z
3. Nu mch n, n le . Khi o:
Nam hoc 2006 2007
45
Chuyen e Lng giac va ng dung
( ) ( ) ( )
sin 0
2
sin 1
1 2
2 cos 0
2
cos 1
x
x k
x
k
x k x
x

'

Z
4. Nu m le, n chn. Khi o :
( ) ( ) ( )
sin 0
sin 1
1 2
2 cos 0
2
cos 1
x
x k
x
k
x k x
x

'

Z
Bi ton 2: Giai phng trinh:

1 1 1
2
1 cos 2 1 cos 4 1 cos 6 x x x
+ +
+ +
Giai
iu kin:
( )
( )
( )
cos 2 1 1
cos 4 1 2
cos 6 1 3
x
x
x

'

1 cos 2 ,1 cos 4 ,1 cos 6 >0 x x x + +

Theo bt ng thc Cauchy:
( ) ( )
1 1 1
1 cos 2 1 cos 4 1 cos 6 . 9 4
1 cos 2 1 cos 4 1 cos 6
x x x
x x x
_
+ + + + + +

+ +
,
t 1 cos 2 1 cos 4 1 cos 6 S x x x + + + +

2
3 1 2sin 2 2sin 4 sin 2 x x x +
( )
2 2 2
3 1
3 sin 4 cos 4 2sin 2 2sin 4 sin 2
2 2
x x x x x + +
( )
2
2
9 1 1
sin 4 2sin 2 cos 4
2 2 2
x x x +
( )
9
5
2
S
Du ng thc xay ra
( ) ( )
( )
2sin 2 1 cos 2 0 6
sin 4 2sin 2 0 sin 2 0
cos 4 0 cos 4 0 cos 4 0 7
x x
x x x
x x x
+
+

' ' '

H phng tri nh na y v nghim

9
<
2
S
Tc la
1 1 1
>2
1 cos 2 1 cos 4 1 cos 6 x x x
+ +
+ +
Vy phng trinh a cho v nghim.
Nhom hoc sinh lp 11A1
46
Chng 1: Phng trnh lng giac
Nam hoc 2006 2007
47