Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tiu S
Ch V Cao Tng
-----A Nan (s, p: nanda, ): t gi tt ca m dch A Nan (), dch l Khnh
H (), V Nhim (), con trai ca vng tc S Cam L Phn (s: Amtodana,
, cn gi l Bch Phn Vng []) thuc dng h Thch Ca (s: kya,
p: Sakya, ), anh em vi B t a (s, p: Devadatta, ). Sau khi
thnh o, ln u tin c th tn tr v thnh Ca T La V (s: Kapilavastu, p:
Kapilavatthu, ), khi ngi tr ti Vn Xoi (s: mrapli-vana, p:
Ambapli-vana, , tc Am B Ba Li Vin), Tn gi A Nan cng vi
cc vng t thuc dng h Thch Ca v ngi th ht tc u Ba Ly (s, p: Upli,
) xin xut gia theo Pht. T tr i, Tn gi thng hu h bn c Thch
Tn, phn nhiu nghe c nhng li dy ca ngi (, nghe nhiu s mt).
Khi dng mu l b Ma Ha Ba X Ba (s: Mahprajpat Gautam, s:
Mahpajpat Gotam, ) cu xin xut gia nhng khng c php,
chnh Tn gi ch thn xin Pht v sau khi c php th Tn gi l ngi tn
lc sng lp gio on T Kheo Ni u tin. Vo thng th 2 sau khi Pht dit , khi
cuc kt tp ln u tin c tin hnh ti Hang Tht Dip (s: Sapta-para-guh,
) ngoi Thnh Vng X (s: Rjagha, p: Rjagaha, ), Tn gi cng
tham d vi 499 v t ca c Pht m chng qu A La Hn. Khi c Pht dit
, tng lai ca gio on c ph thc li cho Ma Ha Ca Dip (s: Mahkyapa,
p: Mahkassapa, ), cho nn A Nan c Ca Dip truyn trao gio php cho
v tr thnh v t th 2 ca Thin Tng Ty Thin.

An Lm ([], Anhin, 507-583): v tng sng di thi Nam Triu, xut thn vng
Li Thnh (), Giang m (, thuc Giang T []), h Tn (), lc cn
nh thng minh hiu hc, c hiu vi song thn. Nm 25 tui, ng xut gia, theo
1

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Dung Cng () Quang Dung T () vng T Chu () hc tp kinh

lun v thng nghe Hu Quang () Thiu Lm T () thuyt ging v
Thp a Kinh Lun (), th lnh yu ch Thin php v ng c huyn
ch. Trong thi gian sng t Ngy 12 nm, ng chuyn tm tuyn ging T Phn
Lut () cng cc kinh lun i Tha khc v s lng ngi n tham hc
ngy cng ng. Vo nm u (547) nin hiu Thi Thanh () nh Lng, ng
cng vi mn nhn n Dng (), vua V cung tip hu h, ban sc ch
tr tr Thin An T ( ); nhn ng tuyn ging Kinh Hoa Nghim ti y.
Vo nm u (557) nin hiu Vnh nh (), ng vng sc ch vo trong ni in
thuyt ging gii lut, khai php ti K X T ( ), ging din khng h dt.
Sau , ng vng mnh vua Vn khai ging i Tp Kinh ( ) ti Chiu
c in ( ). n thi vua Tuyn , ng cng tng thuyt ging ti Hoa
Lm Vin (). Vo nm u nin hiu Ch c () nh Trn, ng th tch,
hng th 77 tui.

An Nhin (, Annen, 841-889): cn gi l Ng i Vin i c (), A

X L Ha Thng (), A Gic i S () v B Mt i S (
), v tng ca Thin Thai Tng Nht Bn, xut thn vng Cn Giang ( ,
mi, thuc Shiga-ken). Hi cn nh, ng theo hu Vin Nhn (, Ennin), ri n
nm 859 th th B Tt gii vi v ny. Sau khi Vin Nhn qua i, ng theo hu
Bin Chiu ( , Henj) v chuyn tm nghin cu v Mt Gio cng nh Hin
Gio. Nm 877, ng nhn c ip ph cho sang nh ng cu php, nhng vic
ng c ln thuyn i hay khng th c nhiu thuyt khc nhau. Cng nm , ng
c trao truyn cho cc s hc v Tt m, Kim Cang Gii ca Vin Nhn t o
Hi (, Dkai) v Trng (, Chi). Vo nm 984, ng li c Bin Chiu
trao truyn cho Thai Tng () cng nh Kim Cang Gii Th V Qun nh (
), v tr thnh Tam B Php Truyn Php i A X L (
). ng dng nn Ng i Vin () trn T Du Sn v sng
y chuyn tm nghin cu cng nh trc tc, nn ng c gi l bc tin c ca
Ng i Vin. Trc tc ca ng c Bc Lnh Gio Thi Vn p Sao (
), B Tm Ngha Lc Vn p Sao (), Ph Thng Th
B Tt Gii Nghi Qung Thch (), Bt Gia B Lc (),
2

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thai Kim T i Th K (), Gio Thi Trnh Lun (), v.v.,

tng cng hn 100 b. Li na, theo truyn thuyt v An Nhin th ng thi cng
c mt nhn vt cng tn vi ng, nhng ngi n gia i bn cng i m
cht. An Nhin k tha Vin Nhn v Vin Trn ( , Enchin), tuyn dng gio
ch Vin Mt Nht Tr ca Thin Thai Tng Nht Bn, lp nn Gio Tng Phn
Thch () ca Ng Thi Ng Gio () v lm cho Mt Gio hng
long tt nh.

An Th Cao (, Anseik, khong gia th k th 2): v tng dch kinh thuc thi k
u ca Pht Gio Trung Quc, ngi nc An Tc (), tn Thanh (), t Th
Cao (), con ca v quc vng trong vng. H An ca ng vn xut pht t ni
ng sinh ra (nc An Tc). Lc cn nh ng rt ni ting c hiu vi song thn, tnh
cht thng ngi, hc rng hiu su. Sau khi ph thn qua i, ng x b ngi v
quc vng, quy y ca Pht, thm hiu kinh tng v tinh thng A T m cng nh
Thin. Vo nm th 2 (148) nin hiu Kin Ha () i vua Hon () nh
ng Hn, ng i qua cc nc Ty Vc, ri n Lc Dng (), chuyn tm vo
vic phin dch kinh in cho n nm th 3 (170) nin hiu Kin Ninh () i
vua Linh (), tng cng hn 20 nm. Trong khong thi gian ny, ng dch
c tt c khong 34 b, 40 quyn (c thuyt cho l 35 b, 41 quyn) nh An Ban
Th Kinh (), m Tr Nhp Kinh (), A T m Ng Php T
(), Thp Nh Nhn Duyn (), Chuyn Php Lun (
), Bt Chnh o (), Thin Hnh Php Tng (), Tu Hnh o
a Kinh (), v.v. Kinh in ng dch c ngha l r rng, ch ngha sc
tch, ch yu truyn b hc thuyt A T m ca thuyt Nht Thit Hu B thuc
Pht Gio Tiu Tha v l lun Thin nh. Chnh ng hnh thnh nn c s cho
vic lu truyn Pht hc vo thi k u ca Trung Quc v l ngi u tin em
Thin qun vo nc ny.
n Nguyn Long K ( , Ingen Ryki, 1592-1673): v t khai sng Hong B
Tng ca Nht Bn, ngi vng Phc Thanh (), Phc Chu (, Tnh Phc
Kin), h l Lm (), hiu l n Nguyn (), sinh ngy mng 4 thng 11 nm
th 20 nin hiu Vn Lch ( ) nh Minh. Nm ln 9 tui, ng c ch ham hc,
3

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nhng nm sau th b hc, theo nghip trng tiu. C m n ng ngi nm di gc

cy tng, mi ng c rng mun hiu r diu l ca tri t, mt tri, mt trng,
cc v sao, v.v., th khng cn con ng no hn l quy y vo ca Pht. Cui cng
vi lng quyt tm, nm 23 tui ng ln Ph Sn ( ) Nam Hi, thuc
Ninh Ba (, Tnh Trit Giang), tham bi Triu m ng Ch (). Nm
ln 29 tui, ng n ving thm Hong B Sn (), theo Gim Nguyn Hng
Th () xung tc xut gia, v sau i tham bi khp cc ni. Trong thi
gian ny, ng c hc Kinh Php Hoa Hng Thin T () vng Gia Hng (
, Tnh Trit Giang), ri Kinh Lng Nghim Bch Vn T (). Bn cnh
ng cn n g ca Mt Vn Vin Ng () v th nhn tm n ca v ny.
Vo nm th 6 (1633) nin hiu Sng Trinh (), khi Ph n Thng Dung (
) ang sng ti Hong B Sn, ng c c lm chc Ty ng, sau th theo li
thnh cu, ng ln qun l c Hong B Tng v lm cho tng phong rng r tt
nh ca n; bn cnh ng cn dc ton lc cho xy dng cc ngi ng v
khang trang hn, v tr thnh php t ca Ph n. ng tng sng qua mt s cha
nh Phc Nghim T () Sng c (, Tnh Trit Giang), Long Tuyn
T () Trng Lc (, Tnh Phc Kin). n nm th 11 (1654) nin hiu
Thun Tr (), nhn li cung thnh ca my v tng nhm Dt Nhin Tnh Dung
() Hng Phc T () vng Trng Khi (, Nagasaki), ng
cng vi i Mi Tnh Thin (), c Trm Tnh Oanh (), c
Ngn Tnh Vn (), Nam Nguyn Tnh Phi (), v.v., hn 30 ngi
t ln thuyn sang Nht, n Hng Phc T. Khi y ng 63 tui. Nm sau, ng
chuyn n Sng Phc T (, Sfuku-ji), ri th theo li mi ca Long Kh
Tnh Tim () Ph Mn T (, Fumon-ji) vng Nhip Tn (,
Settsu), ng n lm tr tr cha ny. Sau , vo thng 9 nm u (1651) nin hiu
Vn Tr, ng i ln pha ng, n tr ng ti Ln Tng Vin () Thang o
( ) vng Giang H ( , Edo, thuc Tokyo), n yt kin Tng Qun Gia
Cng ( ), v v hng s th m thuyt php li sanh. Vo thng 5 nm u
(1661) nin hiu Khoan Vn (), ng sng lp Hong B Sn Vn Phc T (
) ti vng t V Tr (, Uji), lm cn c truyn b Thin phong ca
Hong B Tng ti Nht Bn; v n thng 9 nm th 4 ng nin hiu trn, ng
nhng ngi tr tr li cho Mc Am Tnh Thao ( ), v lui v n c. Vo
4

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

thng 2 nm th 13 cng nin hiu trn, ng b bnh nh; ngy 30 cng thng ny
Hu Thy V Thng Hong (, Gomizuno Jk) sai s n vn an ng.
n ngy mng 2 thng 4, ng c ban cho hiu l i Quang Ph Chiu Quc S
(). Vo ngy mng 3 thng 4 nm sau, ng th tch, hng th 82 tui
i, 54 h lp, v c ban tng thm cho thy hiu l Pht T Qung Gim Thin
S (). Ngoi ra ng cn c mt s hiu khc nh Knh Sn Th Xut
Thin S (), Gic Tnh Vin Minh Thin S (). Trc
tc ca ng li c Hong B Ng Lc () 2 quyn, Long Tuyn Ng Lc
() 1 quyn, Hong B Sn Ch () 8 quyn, Hong Gii Php Nghi
() 2 quyn, D Thng Trung Quc Son Thut (), Ph Tang
Hi Lc () 2 quyn, Ph Chiu Quc S Qung Ng Lc (
) 20 quyn, Hong B Ha Thng Thi Ha Tp () 2 quyn,
ng Kt Tp () 2 quyn, Sng Phc T Lc (), Pht T Tn
(), Pht X Li K (), n Nguyn Php Ng (), Ph
Mn Tho Lc (), Tng n Tp (), Vn o Tp (), Hong
B Thanh Quy (), v.v.
Ba Lng Ho Gim ( , Hary Kkan, ?-?): nhn vt sng vo u thi nh
Tng, v tng ca Vn Mn Tng Trung Quc, php t ca Vn Mn Vn Yn (
). ng sng ti Tn Khai T (), Ba Lng (, Nhc Dng, Tnh H
Nam), Nhc Chu ( ). Do v ng rt gii bin ti nn thng c gi l ng
Gim Ming Li.

Ba Tiu Hu Thanh (, Bash Esei, ?-?): nhn vt sng vo thi nh ng, v

tng ca Tng Quy Ngng, xut thn Tn La (), Triu Tin, php t ca Nam
Thp Quang Dng (). ng tng sng Ba Tiu Sn (), thuc
Dnh Chu (, Tnh H Bc).
Bch Nham Tnh Ph (, Hakugan Jfu, ?-?): v tng ca To ng Tng Trung
Quc, hiu l V Trung ( ), php t ca Thch V Minh Phng ( ),
sng ti Bch Nham ( ), Tin ng ( , Tnh Trit Giang) v khai ng
thuyt php ti y trong vng 30 nm. Bn Php Mn S Qu ( ) do ng
5

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

bin son vo nm th 6 (1667) nin hiu Khang Hy ( ) v bn T ng i

Thng () c bin tp vo nm th 11 (1672) cng nin hiu trn l cc
tc phm nh chnh nhng sai lm v thuyt huyt thng ch t. Ngoi ra, ng cn
c cc tc phm khc nh Nhn Thin Nhn Mc Kho ( ) 1 quyn, Tng
Thch Trch Chu () 1 quyn, Tng Mn Nim C V Tp ()
4 quyn. Php t ca ng c Hng Mc Tr n () l kit xut nht.
Bch Vn Hu Hiu (, Hakuun Egy, 1228-1297): v tng ca Phi Thnh Nht
thuc Lm T Tng Nht Bn, t l Bch Vn ( ), ngi vng Tn K ( ,
Sanuki, thuc Kogawa-ken). Lc nh ng ln T Du Sn () hc gio hc
Thin Thai, ri n nghe gii lut Tuyn Dng T (), sau n ng Phc
T () gp c Vin Nh (), theo hu h v ny trong vng 8 nm, c ch
kh ng. Vo nm th 3 (1266) nin hiu Vn Vnh (), ng sang nh Tng cu
php, i ngao du khp y, cui cng c i ng di trng ca Hy Tu Thiu
m (). Sau ng tr v nc, v vo nm th 5 (1292) nin hiu Chnh
ng (), th theo li thnh cu ng n tr tr ng Phc T. Vo ngy 25 thng
12 nm th 5 nin hiu Vnh Nhn (), ng th tch, hng th 70 tui i v 54
h lp. ng c ban cho thy hiu l Pht Chiu Thin S (). ng c
li cc tc phm nh Hu Hiu Ha Thng Ng Lc ( ) 2 quyn,
Bch Vn Ha Thng Ng Lc ().
B Tu Bn u (s: Vasubandhu, ): m dch l B Tu Bn u (), B
Tu Bn (), B Tu Bn u (), Hoa Tu Bn u (),
Phat T Bn (), Phit T Bn (), dch l Th Thn (
), Thin Thn (). Theo Bo Lm Truyn () 4, T ng Tp ()
2, Cnh c Truyn ng Lc () 2, ng c xem nh l v t ph php
th 21 ca n . Truyn k v ng c ghi li r nht trong Bo Lm Truyn, cn
Cnh c Truyn ng Lc th c lc bt t nhiu. Theo Cnh c Truyn ng
Lc, ng xut thn La Duyt Thnh (), h T X Kh (), cha l Quang
Ci (), m l Nghim Nht (). Gia nh ng tuy giu c nhng li khng c
con, cho nn song thn ht lng cu nguyn thp Pht mong c c a con. Vo
mt m n, m ng nm mng thy nut vo hai vin ngc sng v ti, n khi tnh
6

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

dy th bit mang thai, n 1 thng sau ha sanh a con trai. chnh l B Tu

Bn u (). Nm ln 15 tui, ng theo xut gia vi La Hn Quang (
), c B Tt T B Ha () truyn trao gii php cho. Trc khi cha theo
hu h X D a (s: Gayata, ), ng thng ch n mt ngy mt ba, khng
nm, su thi l Pht, trong sch khng dc cu, c chng bn quy knh. X D a
mun ng nn tuyn b trc chng rng: Ta khng cu o, cng chng in
o; ta khng l Pht, cng chng khinh mn; ta khng nm di, cng chng li
bing; ta khng n mt bui, cng chng n nhiu ln; ta khng bit , cng chng
tham mun; tm khng cu mong, y gi l o. Nghe vy, B Tu Bn u bn
pht khi tr tu v lu, sau k tha y bt ca X D a, thng hiu kinh tng, ha
rng khp chng sanh, tr thnh v t th 21. Khi i hnh ha n nc Na (
), ng ph php cho Ma N La (s: Manorhita, Manorhata, ) v nhp dit ti
y. Nm ng th tch c xem l nm inh T (117) i vua Dng () nh
Hu Hn. Nhn vt B Tu Bn u ny vi nhn vt Th Thn vn c truyn k
trong B Tu Bn u Php S Truyn () cng nh i ng Ty
Vc K () 2, 5 l hai nhn vt hon ton khc nhau v truyn k cng
khng ging nhau. Nhn vt Th Thn sau ny l tc gi ca b Cu X Lun (s:
Abhidharmakoa-bhya, ), sng vo khong th k th 5 min Ty Bc
n .
Bach Trng Hoai Hai (, Hyakuj Ekai, 749-814): ngi vung Trng Lac (
, Phuc Chu (, thuc tinh Phuc Kin ngy nay), ho l Vng ( , hiu Hoi
Hai (, nhu ai Tr (, Gic Chiu (, Hong Tng Diu Hanh (,
v.v., v ngi i thng goi ng l Bch Trng Thin S. Nm ln 20 tui, ng
xut gia vi Ty Sn Hu Chiu ( , ri tho cu tuc vi Lut S Php Triu
( Nam Nhac, sau oc ai Tang Kinh L Giang (, thuc Tinh An Huy
ngy nay), k n tham vn M T ao Nht ( v c v ny n kha cho.
T bn phng chung ao tuc quy y theo Hoi Hai rt ng, nn ng mi kin lp
mt ngi chua ai Hung Sn ( thuc Huyn Phung Tn ( , Hng
Chu ( , tc Tinh Giang Ty ngy nay). Ngi chua ny c ly tn l Bch
Trng Sn ai Tr Tho Thnh Thin T ( . Hoi Hai l v t
khai sn chua, v chnh tai ni y ng c xuy Thin phong cua mnh rt manh
7

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

me. Trc tc Bch Trng C Thanh Quy ( cua ng hin chi con lai
phn ta m thi, nhng lch s Thin Tng Trung Hoa khng bao gi qun c
rng chnh ng l ngi sng lp ra thanh quy cua Thin lm. T tr i, Thin tr
thnh mt b phn gn lin vi sinh hoat phong th Trung Hoa. t cua ng c rt
nhiu bc long tng ra i nh Quy Sn Linh Hu (, Hong B Hy Vn (
, v.v. Vo ngy 17 thng ging nm th 9 nin hiu Nguyn Hoa ( nh
ng, ng th tch, th tho 66 tui. Theo Tng Cao Tng Truyn ( , Canh
c Truyn ng Luc ( th cho rng ng tho 95 tui.
Ban Khu Vinh Trac (, Bankei Ytaku, 1622-1693): v tng cua Lm T Tng
Nht Ban, sng vo khoang u v gia thi ky Giang H, v t di th 218 cua Diu
Tm T (, Myshin-ji), huy l Nht Tu (), Vinh Trc (), hiu Pht
Tr Hong T Thin S (), ao hiu ai Chu (), Bn Khu (
), nhu hiu ai Php Chnh Nhn Quc S (), xut thn vung B
Ma (, Harima, thuc Hyogo-ken), con trai th ba cua nh Nho Y Quan Nguyn
ao Tit (). Nm 1638, ng theo xut gia vi Ton Tng ( ) Tuy
u T () vung B Ma, v k tha dong php cua T Ngu () Tam Hu
T () thuc vung B Tin (, Bizen). ng cai i hnh thc cng n
Thin, tuyn xng Thin Bt Sanh c o cua mnh, thuyt php rt bnh d t do,
nn c rt nhiu ngi tin theo ng. Nm 1661, nh s h tr cua Cao Cc Cao
Phong (), Phin chu cua Hon Quy Phin (), ng khai sng ra Long
Mn T () qu mnh. n nm 1672, ng c c lm tru tr Diu Tm T
( , Myshin-ji) kinh Kyoto. Trc tc cua ng c Bn Khu Pht Tr
Thin S Ng Luc ().
Bn Sn Bo Tch (, Banzan Hshaku, ?-?): nhn vt sng vo gia thi nh
ng, ngi k tha dng php ca M T o Nht ( ). ng tng
sng Bn Sn ( ), U Chu ( , Tnh H Bc), n lc tuyn xng tng
phong ca mnh. Sau khi qua i, ng c ban cho thy l Ngng Tch i S (
).
Bng Un C S (, Hun Koji, ?-808): v c si mn ha cua M T ao Nht (
8

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), t o Huyn (), thng c gi l Bng C S (), xut thn

Hnh Dng (, Tnh H Nam). Gia nh ng i i sng tn Nho Gio, nhng
ng li lnh xa trn tc, chuyn n Tng Dng (, Tnh H Bc), chuyn an
r tre cho con gi em ra ch bn kim sng qua ngy. Khong u nin hiu Trinh
Nguyn (, 785), ng n tham yt Thch u Hy Thin (), lnh ng
c Thin chi cua v ny, ri sau theo tham hoc vi M T trong vong 2 nm.
Bn cnh , ng cn trao i vn p qua li vi cc Thin tng ng thi nh
n H Thin Nhin (), Dc Sn Duy Nghim (), T Phong (
), Bch Linh (), Tng Sn (), i ng Ph T (), Trng T
Khong (), Bn Hot (), i Mai Php Thng (), Ph Dung
Thi Dc ( ), Tc Xuyn ( ), Lc Ph ( ), Thch Lm ( ),
Ngng Sn (), Cc n T (), v.v. Sut c i ng khng mang hnh
thc tng s m ch c s m thi, nhng vn t c cnh gii gic ng ring bit
ca mnh, c gi l Duy Ma C S ca Trung Hoa. Hn na, tng truyn ng cn
c vic lm qui d nh em ti sn cht ln thuyn ri nhn chm xung y bin.
Ngoi ra, ng cn c dp tri ng v Sc S Tng Chu Vu Do (), v ngay khi
lm chung ng nm k u trn bp i Vu Do m thc ha. Sau ny ng c bin b
Bng C S Ng Lc () 2 quyn truyn b Thin phong c o ca
Bng Un. V nm thng th tch ca ng, b T ng Tp () cho rng ng
th tch vo ngy nht thc, v cn c vo thi gian nhim k Sc S ca Vu Do ti
Tng Chu, ngi ta cho rng ng th tch vo mng 1 thng 7 nm th 3 (808) nin
hiu Nguyn Ha (). Ngoi ra, con gi ng Linh Chiu () cng tng trit
ng Thin ch.
Bnh T Tnh (, H Saisei, 1740-1796): h Bnh (), hy l T Tnh (), hiu
Tri Quy T ( ). Ban u, ng hc sch Nho, lun bc bi xch Pht Gio;
nhng v sau ng c tip xc vi cc lun s nh Minh o ( ), Tng Sn
(), Dng Minh (), Lng Kh (), mi bit r s quy nht ca Tam
Gio. T , ng bt u ng ca cm tc Vn Tinh Cc ( ), chuyn tu
php mn Nim Pht Tam Mui trong vng hn 10 nm. n nm th 40 (1775) nin
hiu Cn Long ( ), ng vit xong b C S Truyn ( ) gm 56 quyn.
Ngoi ra, ng cn trc mt s tc phm khc lin quan n Tnh nh V Lng
9

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Th Kinh Khi Tn Lun () 3 quyn, V Lng Th Pht Kinh c

Lun () 1 quyn, A Di Kinh c Lun () 1 quyn,
Nht Tha Quyt Nghi Lun () 1 quyn, Hoa Nghim Nim Pht Tam
Mui Lun () 1 quyn, Nim Pht Cnh Sch () 2 quyn,
Thin N Nhn Truyn () 2 quyn, v.v. Bn cnh , ng c hiu nh Tnh
Am Php S Ng Lc () 2 quyn, v Trng nh Ty Phng Cng
C ().
Bo Phc Tng Trin (, Hofuku Jten, 867-928): ngi k tha dng php
ca Tuyt Phong Ngha Tn ( ), xut thn Phc Chu ( , Tnh Phc
Kin), h l Trn (). Nm ln 15 tui, ng theo hu Tuyt Phong, ri nm 18 tui
th th c tc gii ti i Trung T (), Chng Chu (), sau tr v li
vi Tuyt Phong. Vo nm th 4 (918) nin hiu Trinh Minh () nh Lng, nh
s quy y ca v quan vng Chng Chu h Vng, ng n lm v t khai sng Bo
Phc Vin (). Tng truyn trong vng 10 nm y, hc chng theo ng
tham hc ln n hn 700 ngi. ng th tch vo ngy 21 thng 3 nm th 3 (928)
nin hiu Thin Thnh () nh Hu ng.
Bch Vn Th oan (, Hakuun Shutan, 1025-1072): v tng ca Phi Dng
K thuc Lm T Tng Trung Quc, xut thn Hnh Dng (, Tnh H Nam), h
Chu (). ng theo xut gia th gii vi Tr Lng Nhn c (), sau i
tham hc khp cc ni, k n tham yt Dng K Phng Hi () v cui
cng k tha dng php ca v ny. T , ng bt u khai ng thuyt php ti
cc ni nh Tha Thin Thin Vin (), Vin Thng Sng Thng Thin Vin
() Giang Chu (, Tnh Giang Ty), Php Hoa Sn Chng o
Thin Vin (), Long Mn Sn Cn Minh Thin Vin (),
Hng Ha Thin Vin (), Bch Vn Sn Hi Hi Thin Vin (
) Th Chu (, Tnh An Huy). n nm th 5 (1072) nin hiu Hy Ninh
(), ng th tch, hng th 48 tui. Nhm Ng T Php Din () mn
nhn ca ng bin tp b Bch Vn Th oan Thin S Ng Lc (
) 2 quyn, Bch Vn oan Ha Thng Qung Lc () 4 quyn;
ngoi ra cn c tc phm Bch Vn oan Ha Thng Ng Yu ().
10

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Bt B La (s: Bhadrapla, ): dch l Hin H (), Thin Th (), l

v b tt xut hin trong i Pht nh Vn Hnh Th Lng Nghim Kinh (
), c xem nh thnh Pht trong thi Hin Kip. Nhn cng vi 16
v b tt khc vo tm m ng o; cho nn trong Thin lm thy c an tr tng ca
ng ngay ni nh tm. Trong Tr Lun (), i Bo Tch Kinh ()
c cp n v b tt tn Bt B La, nhng y l v b tt ti gia, hon ton
khc vi nhn vt xut gia m trong Kinh Lng Nghim cp.
Bc Nhn C Gin (, Hokkan Kokan, 1164-1253): v tng ca Phi i Hu
thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Knh Tu ( ), thng c gi l Bc
Nhn Ha Thng, h l Long (), ngi vng Vin Xuyn (, Tnh T Xuyn).
ng nng theo Vin Trng () Qung Phc Vin () trong lng xut
gia, ri n tham vn Bit Phong () cng nh c () Knh Sn (,
Tnh Trit Giang). C hm n, nhn nghe cu ni ca Vn Am (), ng cht tnh
ng, i n Dc Vng Sn (, Tnh Trit Giang), gp c Pht Chiu c
Quang () v k tha dng php ca v ny. ng theo v ny sut 15 nm
trng, sau bt u tuyn dng gio php Bt Nh Thin Vin (), ri
sau di n Bo n Quang Hiu Thin T (). ng Lm T ()
trn L Sn () khng c ngi tr tr, nn cung thnh ng nhng ng li chi t
v bnh hon. V sau ng n dng mt ci tht nh Bc Nhn () trn Phi Lai
Phong () v sng ni y trong 10 nm. T v sau, ng tng sng qua
mt s ni nh Thit Quan m Thin T () H Nam (, Tnh Trit
Giang), Ty D i Gic Thin T (), T Kh Vin Gic Thin T (
), An Ct Chu (, Tnh Trit Giang), Chng Gio Thin T (
) Ph Ninh Quc (), Hin Khnh Thin T () v Bch Vn
Sng Minh Thin T () Thng Chu (, Tnh Giang T), Hu
Nht Thin T () Ph Bnh Giang (), o Trng Sn H Thnh
Thin Vin (), Tnh T Sn Bo n Quang Hiu Thin T (
) Ph Lm An (, Tnh Trit Giang), v.v. ng th tch vo ngy
mng 1 thng 4 nm th 6 (1253) nin hiu Thun Hu (), hng th 83 tui i
v 62 h lp. Mt s trc tc ca ng hin cn lu hnh nh Bc Nhn Ha Thng
11

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ng Lc (), Bc Nhn Vn Tp () 10 quyn, Bc Nhn Thi

Tp () 9 quyn, Bc Nhn Ngoi Tp () 1 quyn.
B Ma Nham Thng Ng (, Himagan Jg, 817-888): xut thn vng Phm
Dng (, Tnh H Bc), h l m (). ng xut gia An Tp T ()
vng Yn Bc (, Tnh H Bc). Sau ng vo trn trong ni rng, xa lnh th tc,
ri n tham vn Linh Thoan () Vnh Thi T (, Tnh H Bc), v k
tha dng php ca v ny. Vo nm th 4 (850) nin hiu i Trung (), ng ln
Ng i Sn (), n ving thm B Tt ng ca Hoa Nghim T ()
khi thy tng Vn Th, ng lin cng dng ngn tay gia bn phi ca mnh. Tip
theo ng n B Ma Nham (), ni tng truyn c Vn Th hay ging th
cu , kt tho am v sng trong vng 17 nm trng. ng thng dng ci
nnh bng cy gio ha k n tham hc. Vo ngy 18 thng 7 nm u (888) nin
hiu Vn c (), ng th tch, hng th 72 tui i v 51 h lp.
Bit Am Tnh Thng ([], Betsuan Sht, khong hu bn th k 17): v tng
ca Lm T Tng Trung Quc, hiu l Bit Am ([]), xut thn An Nhc (
), ng Xuyn (, Tnh T Xuyn), h l Long (). Nm ln 11 tui, gp lc
thn ph qua i, ng pht tm theo xut gia vi Tam Sn ng Lai (), ri
theo hc vi Hu Sn Tnh Chng ()php t ca Tam Sn. Sau khi th
c tc gii, ng n tham vn Hnh Sn ng Bnh (), ri cui cng tr v
c php ca Tam Sn. n nm th 24 (1685) nin hiu Khang Hy (), gp lc
thy qua i, ng k th ngi v tr tr, lnh o chng. Nm sau, ng ngao du cc
vng Giang Trit (), Gia Ha (), Knh Sn (), ri dng chn tr ti
Thin ng (), Ph () v n nm th 28 cng nin hiu trn, ng kim
nhim tr tr Vnh Th T () ng Vin (), V Lm (). Vo nm
th 30 (1691) nin hiu Khang Hy, ng trc tc b Tc ng Chnh Thng (
), 42 quyn. Hong T ( ), ngi chuyn trch v cc th trng, thu tp
nhng ng c, c duyn ca ch v ng mn bin tp thnh b Ph Bit Am
Thin S ng Mn Lc () 3 quyn.
Bit Nguyn Vin Ch (, Betsugen Enshi, 1294-1364): v tng ca Phi Hong
12

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tr ( ) thuc To ng Tng Nht Bn, xut thn vng Vit Tin ( ,

Echizen, thuc Fukui-ken), h Bnh (). ng xut gia lc cn nh tui, theo hc vi
ng Minh Hu Nht () c 11 nm, liu ng i s v cui cng k tha
dng php ca v ny. Vo nm th 2 (1320) nin hiu Nguyn ng (), ng sang
nh Nguyn cu php, n tham hc vi C Lm Thanh Mu ( ), Trung
Phong Minh Bn (), v.v., v vo nm th 2 (1330) nin hiu Nguyn c
( ) th tr v nc. Trong khong thi gian ny, nm th 2 (1325) nin hiu
Chnh Trung (), ng c Trung Phong Minh Bn ban n kh cho. Sau khi v
nc, vo nm u (1342) nin hiu Khang Vnh (), th theo li mi ca Triu
Thng Qung Cnh (), ng n lm t khai sn ca Hong Tng T (
) Tc V ( ), Vit Tin, v ng cn khai sng Thin ng T ( )
cng nh Ct Tng T ( ). Bn cnh , ng cn sng qua cc cha nh
Chn Nh T () kinh Kyoto, Kin Nhn T (, Kennin-ji) theo li
thnh cu ca Tc Li Ngha Thuyn ( ) vo nm th 3 (1364) nin hiu
Trinh Tr (). n ngy mng 8 thng 10 cng nm trn, ng th tch, hng th
71 tui i v 56 h lp. Trc tc ca ng c Nam Du Tp (), ng Quy Tp
( ), v.v. Trung Nham Vin Nguyt ( ) son bn Bit Nguyn Ha
Thng Thp Minh Tinh T ().
B Lu Chi (s: Bodhiruci, j: Bodairushi, [], ?-527): v tng sng di thi
Bc Ngy, xut thn min Bc Thin Trc, dch l o Hy (), hc gi ca h
Du Gi i Tha, tnh cht thng tu, tinh thng c ba tng, rnh v ch thut, mang
ch nguyn hong php khp mi ni. Vo nm u (508) nin hiu Vnh Bnh ()
i vua Tuyn V () nh Bc Ngy, ng n Lc Dng (), c nh
vua rt knh trng, sc mng cho tr tr Vnh Ninh T () v chuyn tm phin
dch cc kinh in Phn vn khong 39 b 27 quyn nh Thp a Kinh Lun (
), Kim Cang Bt Nh Kinh (), Pht Danh Kinh (), Php Tp
Kinh (), Thm Mt Gii Thot Kinh (), i Bo Tch Kinh Lun
(), Php Hoa Kinh Lun (), V Lng Th Kinh Lun (
), v.v. Ngoi ra, nhn v ng cng vi Lc Na Ma () phin dch b
Thp a Kinh Lun, nn c tn lm v t ca a Lun Tng. i xng vi Nam
o Phi Tng Chu () thuc h Lc Na (), Hu Quang (), dng
13

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

phi ca ng v o Sng ( ) gi l Bc o Phi. Bn cnh , do v ng

thng xin dng Qun V Lng Th Kinh (), nn sau ny c tn
sng nh l s t ca Tnh Tng.
Bi Hu (, 797-870): xut thn Vn H (), H ng (, Tnh Sn Ty; trong
ng Th [] cho l ngi vng T Nguyn [], Mnh Chu []), t l
M (), c gi l H ng i S (). ng vn l quan li di thi nh
ng, nhng thng n tham hc Hoa Nghim vi Khu Phong Tng Mt (
) di hnh thc c s. Bn cnh , ng cn cung thnh Hong B Hy Vn (
) n Long Hng T () v Khai Nguyn T (), 2 ngi cha ni
ng nhm chc, ngy m tham hc, cho nn ng thng trit tm n ch t v bc
thng c gio tng. ng vit cun Khuyn Kht B Tm (), bin tp
ng lc ca Hong B, Truyn Tm Php Yu () v vit li ta cho
cc trc tc ca Khu Phong. ng tng lm cc chc quan nh Binh B Th
Lang, Trung Th Mn H Chng S, Tuyn V Qun Tit S v nhm chc
nhng a phng nh Chiu Ngha (), H ng (), Phng Tng (),
Kinh Nam (). ng qua i vo nm th 11 nin hiu Hm Thng (), hng
th 74 tui.
Ca Dip Ma ng (s: Kyapamtaga, ): ngi Trung n , thng hiu cc
kinh in i Tha v Tiu Tha. Xa kia ng thng ging Kinh Kim Quang Minh
cho mt tiu quc phng s xm lc ca ch cho nn thanh danh ca ng rt
c ngi ng thi hm m. Nm 67 Dng lch c s thnh mi ca vua
Minh , ng cng Trc Php Lan li thnh Lc Dng dch Kinh T Thp Nh
Chng v l nhng ngi truyn b Pht php u tin Trung Quc.
Ca Lng Tnh m (, Kary Shon, ?-1726): v tng ca Lm T Tng Trung
Quc, hiu l Ca Lng (), xut thn Thm Dng (), h L (). Nm 24 tui,
ng n tham bi Chn Nht () Cao Dng T L () v xut gia.
Sau khi th c tc gii, ng theo tham hc vi Mng Am Siu Cch (), c
php vi v ny v tng sng qua mt s danh lam nh Thin Pht (), L An
(), Quy Tng (), i Gic (). Vo ngy 29 thng 7 nm th 4 (1726)
14

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nin hiu Ung Chnh (), ng th tch. ng c truy phong hiu l Vin Thng
Diu Tr Thin S (). Trc tc ca ng c Tng Gim Php Lm (
) 72 quyn v 10 hi Ng Lc.
Ca Na B (s: Kadeva, , khong th k th 3): ting Phn Kadeva c
ngha l Phin Mc B (, B Mt Mt), hay cn gi l Thnh B
(s: rya-deva, , tc Thnh Thin), v t ph php i th 15 trong Thin
Tng. ng k tha dng php t Long Th (s: Ngrjuna, ), ri sau truyn li
cho La Hu La a (s: Rhulabhadra, ). ng xut thn dng di B la mn
Nam Thin Trc. Ban u ng mc con mt ni tng i T Ti Thin, ri sau
t mc con mt tht mnh ra cng dng cho tng y, cho nn ng c gi l
B Mt Mt. V sau, ng xut gia theo Pht Gio, tr thnh t ca Long Th. Ban
u khi mi i mt, Long Th t mt ci bt y nc trc mt B th xem
thi ca ng th no. B bn nm vo trong ci bt y cy kim, nhng lm cho
nc khng vng ra ngoi. Nhn c duyn ny m c hai u hoan h kh hp nhau.
ng tng i khp n , dng cao cy kim ph t v iu phc chng ngoi
o, v vy ng rc ly on hn v cui cng b ngoi o git cht.
Cao Phong Nguyn Diu (, Kh Genmy, 1238-1295): v tng ca phi Ph
Am v Dng K thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Cao Phong (), xut
thn Huyn Ng Giang (), Ph T Chu (), Tnh Giang T (),
h T (), sanh ngy 23 thng 3 nm th 2 nin hiu Nguyn Hy () nh Nam
Tng. Nm 15 tui, ng xung tc xut gia, n nm 17 tui th theo tu hc vi Php
Tr () Mt n T () vng Gia Ha (). ng cn hc c gio hc
Thin Thai, sau n tham vn on Kiu Diu Lun (), ri Tuyt Nham T
Khm ( ) v c php vi v ny. Vo nm th 2 (1266) nin hiu Hm
Thun (), ng n c ti vng Long Tu (), Lm An () v 5 nm sau th
hot nhin trit ng. n nm th 10 cng nin hiu trn, ng n tr ti Song K
Phong (), ri n nm th 16 (1279) nin hiu Ch Nguyn (), ng n
Ty Phong () trn Thin Mc Sn ( ) v bt u hong php S T
Nham (). ng sng lp ra 2 ngi cha S T () v i Gic (), t
tham hc c n c ngn ngi v th gii hn vn ngi. ng dng gia phong gi l
15

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tam Quan Ng () li cho hu th b Cao Phong i S Ng Lc (

) 2 quyn. Vo ngy mng 1 thng 12 nm u nin hiu Nguyn Trinh (
), ng th tch, hng th 58 tui i v 43 h lp, c ban tng cho thy hiu l
Ph Minh Qung T Thin S (). Chi Tn () son vn bia thp,
C S Trc ng () v Hng Kiu T () vit hnh trng ca ng.
Cn Phong (, Kemb, ?-?): nhn vt sng vo cui thi nh ng, v tng ca To
ng Tng Trung Quc, php t ca ng Sn Lng Gii ( ), tng
sng ti Vit Chu (, Tnh Trit Giang).
Ct Tng ( , Kichiz, 549-623): v tng sng di thi nh Ty, ngi vng Kim
Lng (), h An (), tn Th (), t tin ng ngi An Tc (, dn tc H),
sau di n Kim Lng, cho nn ng c gi l An Ct Tng (), H Ct Tng
(). Nm ln 3, 4 tui, ng theo cha n yt kin Chn ( ), nhn
Chn t cho ng tn l Ct Tng. Sau cha ng xut gia, c php danh o
Lng (). ng thng theo cha n Hng Hong T () nghe Php Lng
() ging thuyt v Tam Lun (), v nm ln 7 tui (c thuyt cho l 13 tui)
ng theo v ny xung tc xut gia. Php Lng l ngi truyn tha gio hc Tam
Lun ca h thng Cu Ma La Thp (), cho nn ng thng hc tp Trung
Lun (), Bch Lun () v Thp Nh Mn Lun (). Nm 19 tui,
ln u tin ng ng n thuyt php, ri nm 21 tui th c tc gii, danh ting
ngy cng cao. Vo nm u (581) nin hiu Khai Hong () nh Ty, lc ng 32
tui, Php Lng qua i, ng bn vn du v pha ng n Gia Tng T ( )
thuc vng Hi Kh (, hay Ci K), Trit Giang (), lu li ni y chuyn
tm thuyt ging v trc tc, ngi n hc o ln n hn ngn ngi. Bn cnh
, ng cn vit ch s cho cc th tch Tam Lun, phn nhiu u c hon thnh
cha ny, cho nn hu th gi ng l Gia Tng i S (). Ngoi vic
hnh thnh h thng Tam Lun Tng, ng cn tinh thng c cc kinh i Tha nh
Php Hoa, Nit Bn, v.v. Vo thng 8 nm th 17 nin hiu Khai Hong (), gi
th mi Thin Thai Tr Khi i S ( ) n tuyn ging gio ngha
Php Hoa. Vo nm th 2 (606, c thuyt cho l nm th 2 [602] nin hiu Nhn Th
[], hay nm cui [616] nin hiu i Nghip []) nin hiu i Nghip (
16

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), vua Dng ( ) h chiu m 4 o trng, ng phng sc ch n tr ti

Hu Nht o Trng ( ) Dng Chu ( ) vng Giang T ( ).
Chnh b Tam Lun Huyn Ngha ( ) m tng truyn do ng trc tc,
c hon thnh trong khong thi gian ny. Sau , ng chuyn n Nht Nghim
T () Trng An (), hong o vng Trung Nguyn. Ngoi ra, ng cn
i khp cc ni din ging kinh hong dng Tam Lun Tng, cho nn ng c
xem nh l v t ti hng ca tng phi ny. ng tng bin lun vi Tng Sn (
), v lun s ni ting ng thi, ng p tri chy, c hai bn tri qua hn 40 ln
i p nh vy, cui cng ng thng cuc. T nm u (605) nin hiu i Nghip
() cho n cui i nh Ty (617), ng sao chp 2.000 b Kinh Php Hoa, to
25 tn tng, ch thnh l sm. Vo nm u (618) nin hiu V c ( ) nh
ng, ti Trng An vua Cao T tuyn chn ra 10 v cao tng c thng lnh
tng chng, s c chn vo trong s . Thm vo , p ng li thnh cu ca 2
cha ng Tht () v nh Thy (), ng n lm tr tr, nhng sau di v
Din Hng T (). n thng 5 nm th 6 nin hiu V c (), trc khi
mng chung, ng tm ra sch s, t hng nim Pht, vit cun T Bt B Lun
( , Lun Khng S Cht) xong mi an nhin th tch, hng th 75 tui.
Bnh sanh ng ging thuyt Tam Lun () hn 100 ln, Php Hoa Kinh ()
hn 300 ln, i Phm Kinh (), Hoa Nghim Kinh (), Duy Ma Kinh
(), i Tr Lun (), v.v., mi loi khong 10 ln. Mn h ca ng
c nhng nhn vt kit xut nh Hu Lng (), Hu Qun (), Tr Khi (),
v.v. Trc tc ca ng cng rt phong ph nh Trung Qun Lun S ( ),
Thp Nh Mn Lun S (), Bch Lun S (), Tam Lun Huyn
Ngha (), i Tha Huyn Lun (), Php Hoa Huyn Lun (
), Php Hoa Ngha S (), v.v. Ngoi ra, cn c mt s sch ch thch
cng nh lc lun ca cc kinh in i Tha nh Php Hoa, Nit Bn, Thng
Man, i Phm, Kim Quang Minh, Duy Ma, Nhn Vng, V Lng Th, v.v.
Cu Chi (, Gutei, ?-?): nhn vt sng di thi nh ng, khng r tnh danh, v
ng thng tng ch Quan m Chun Cu Chi nn ngi i gi ng l Cu Chi.
ng sng vng Kim Hoa (), V Chu (), Tnh Trit Giang (). Do
v khng tr li c cu hi ca v Ni Tht T (), ng t gi tho am ca mnh
17

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

m i du ha khp ni. ng c n tham vn Thin Long (), php t ca i

Mai Php Thng (), ri k li cu chuyn trc kia cho v ny nghe, Thin
Long bn a mt ngn tay ln. Cu Chi ht nhin i ng, v t v sau mi khi
ai hi iu g, ng ch a mt ngn tay ln tr li m thi. Khi sp lm chung, ng
bo rng: "Ng c Thin Long nht ch Thin, sanh th dng bt tn. (
)" (Ta y c c Thin mt ngn tay ca Thin Long, sut c
i dng cng chng ht).
Cu Na Bt La (s: Guabhadra, j: Gunabadara, , 394-468): dch l
Cng c Hin (), v tng dch kinh di thi ng Tn (), xut thn
min Trung n , thuc dng di B La Mn. Lc nh ng hc Ng Minh v
cc b lun th, nghin cu rng v thin vn, ton s, y hc, ch thut, v.v. Sau ,
nhn c b A T m Tm Lun () m khi tm sng tn Pht php,
bn xung tc xut gia v th c tc gii. ng l ngi nhn t, nhu thun, chuyn
cn hc tp; ban u hc gio php Tiu Tha, thng c Tam Tng, sau hc gio
l i Tha, nghin cu su v i Phm Bt Nh Kinh (), Hoa Nghim
Kinh (), v.v. ng cn dng Pht php khuyn ha song thn mnh v cui
cng h cng quy y v vi Pht Gio. Vo nm th 12 (435) nin hiu Nguyn Gia
() nh Lu Tng, ng n Qung Chu () bng ng bin, vua Vn sai
s nghnh n vo K Hon T () Kin Khang () tham gia cng tc
dch kinh. Ti y ng cng vi Hu Nghim (), Hu Qun (), v.v., chiu
tp tng ti dch b Tp A Hm Kinh () 50 quyn; sau ti ng An T
() dch i Php C Kinh () 2 quyn, v ti Qun n Dng (
) dch Thng Man Kinh () 1 quyn. V sau, ng chuyn n tr ti mt ngi
cha mi Kinh Chu (), thng ging thuyt Hoa Nghim Kinh, v.v. Ngoi ra,
ng cn c tr mt s ni khc nh o Trng T (), Trung Hng T (
), Bch Thp T (), v.v. n nm th 7 (463) nin hiu i Minh ( )
nh Lu Tng, ng vng chiu lp n cu ma v c ng nghim cho nn nh
vua ban tng rt hu h. i ng tri qua 3 i vua Vn , Hiu V v Minh
, c 3 u quy ngng v sng knh ng. Ngoi cc kinh in nu trn, ng cn
dch mt s khc nh Lng Gi Kinh () 4 quyn, Tiu V Lng Th Kinh
() 1 quyn, Qu Kh Hin Ti Nhn Qu Kinh ( ) 4
18

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

quyn, Ti Phc Bo ng Kinh () 1 quyn, v.v., tng cng ln n 52

b v 134 quyn. Vo nm th 4 nin hiu Thi Th () i vua Minh , ng th
tch, hng th 75 tui.
Chi Lu Ca Sm (s: Lokaema, j: Shirukasen, , 147-?): v tng dch kinh di
thi nh Hn, cn gi l Chi Sm ( ), ngi i Nguyt Th (, tn mt
vng quc ngy xa Trung ). Vo nm cui i vua Hon ( ) nh Hu
Hn, ng n thnh Lc Dng ( ) tham gia dch kinh. n trong khong thi
gian nin hiu Quang Ha () v Trung Bnh (, 178-189) i vua Linh
(), ng dch c hn 20 b nh o Hnh Bt Nh Kinh (), Ban
Chu Tam Mui Kinh (), A X Th Vng Kinh (), Tp Th
D Kinh (), Th Lng Nghim Kinh (), V Lng Thanh Tnh
Bnh ng Gic Kinh ( ), Bo Tch Kinh ( ), v.v.. Tuy
nhin, hin tn ch cn li 12 b m thi. ng c xem nh l ngi u tin dch
kinh v truyn b l lun gio hc Bt Nh ca Pht Gio i Tha ti Trung Quc.
Trong s cc kinh in ng phin dch, o Hnh Bt Nh Kinh c xem nh l
quan trng nht v l dch bn sm nht trong cc kinh in ca h Bt Nh. Bn
cnh , Ban Chu Tam Mui Kinh cng l kinh in trng yu ly c Pht A Di
phng Ty lm i tng, l tn ngng ca Di Tnh vo thi k u
Trung Quc, c dng lm kinh in gi u ch yu cho cc t chc kt x nim
Pht nh ng Lm T () trn L Sn () ca Hu Vin (), v.v. Sau
khi dch cc kinh xong, khng r ng qua i ti u v khi no.
Chi ao V Nan (, Shid Munan, 1603-1676): v tng cua Lm T Tng Nht
Ban sng vo u thi ky Giang H, huy V Nan (), ao hiu Ch ao (),
hiu Kip Ngoai ( ), xut thn vung My Nung ( , Mino, thuc Gifu-ken).
ng c ch nguyn xut gia, nhng sau lai k tha gia nghip. n nm 40 tui, nhn
trn ng i hnh ha, ng c ng Tht ( ) Diu Tm T ( ,
Myshin-ji) cam ha, ri theo hu v ny n Chnh ng T () vung Giang
H (, Edo) v xut gia. Vo nm 1649, ng tham cu cng n Ch ao V Nan
(, n vi ao khng kh) v at ng. Sau ng khai sng ng Bc Am
() vung Ma B (), c Tng Qun c Xuyn Gia Cng (
19

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

, Tokugawa Ietsuna) v cc ai ban doanh quy y theo, v ng lm t khai sn ng

Bc T (, Thoku-ji). Vo cui i ng dng Ch ao Am () v n c
ni y. Trc tc cua ng c Ch ao V Nan Thin S Gia Danh Php Ng (
) 1 quyn, ao Ca Tp () 1 quyn.
Ch Nim (, Shinen, 535-608): v tng sng di thi nh Ty, ngi vng Tn
(, Huyn K [], H Bc []), h Trn (). Ban u ng theo php s
o Trng () kinh Nghip hc i Tr Lun (), thm hiu
ton b ngha l. K n ng n lm mn h ca o Sng () hc v Thp a
Lun (), theo Hu Tung () hc T m (), tt c u thng sut tn
cng o ngha ca chng. Xong ng tr v c hng hong ha trong hn 10 nm.
Sau nhn gp phi nn ph Pht ca V nh Bc Chu, ng trn ra sng ven bin.
Khi nh Ty hng thnh, vua Vn phc hng Pht php, ng bn khai ng
thuyt ging Tp Tm Lun () v son ra Tp Tm Lun S (). Vo
nm th 17 (597) nin hiu Khai Hong (), vua nh Hn sang lp Ni Thnh T
(), thnh ng n tr tr. n nm th 2 (602) nin hiu Nhn Th (), ng
theo nh vua vo cung ni, v n nm u nin hiu i Nghip () th tr v c
hng. Vo nm th 4 cng nin hiu trn, ng th tch, hng th 74 tui.
Chiu Khnh Tnh ng ( , Shkei Sht, ?-?): v tng sng di thi nh
Tng, cn c gi l Vn ng (), php t ca Bo Phc Tng Trin (
) Chng Chu (), hiu l Tnh Tu Thin S (). ng tng sng
ti Chiu Khnh Vin (), Tuyn Chu (, Tnh Phc Kin).
Chn (s: Paramrtha, j: Shindai, , 499-569): v tng dch kinh tr danh sng vo
khong th k th 6, m dch Tc Ba La Mt Tha (), Ba La Mt (
), cn gi l Cu La Na (s: Kulantha, ), xut thn vng u
Thin Ni (s: Ujjain, ) Ty Bc n , thuc dng di B La Mn, h Ph
La a (s: Bhrata, ), tnh cht thng minh, ghi nh su sc, bin ti v ngi.
Lc nh ngao du khp cc ni, tng hu qua nhiu bc thy, nghin cu ht cc in
tch, qun thng c tam tng, 6 b, hiu r diu l i Tha. Vo nm u (546) nin
hiu i ng () di thi nh Lng, ng mang kinh in sang vng Nam Hi
20

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

( ), Trung Quc. n nm th 2 (548) nin hiu Thi Thanh ( ), ng vo

Kin Nghip (, tc Nam Kinh []) yt kin V ; nhng lc by gi li gp
phi lon Hu Cnh ( ) bn phi lnh nn v phng Nam, du lch cc a
phng nh T Chu (), Trit Chu (), Mn Chu (), Cm Chu (
), Qung Chu (), v.v., nhng vn khng h xao lng chuyn dch kinh ca
mnh. Vo nm u (569) nin hiu Thi Kin () nh Trn, ng th tch, hng
th 71 tui. T cui thi Lng V cho n khi qua i, ng dch c tt c
64 b v 278 quyn kinh lun, hin ch cn li 30 b, phn ln l nhng in tch
quan trng nghin cu Pht Gio. ng cng vi Cu Ma La Thp (s: Kumrajva,
, 344-413), Huyn Trng ( , 602-664), Ngha Tnh ( , 635-713)
c xem nh l 4 nh phin dch v i trong vn hc Pht Gio Trung Quc.
Phng php v hc thc phin dch ca ng l kim ch nam dn ng cho lch s
truyn dch ca Pht Gio Trung Quc. Ngoi Chuyn Thc Lun ( ), i
Tha Duy Thc Lun () v cc in tch v Duy Thc ra, cn c Kim
Quang Minh Kinh (), Nhip i Tha Lun (), Nhip i Tha
Lun Thch (), Lut Nh Thp Nh Minh Liu Lun (),
Trung Bin Phn Bit Lun (), Thp Tht a Lun (), Cu X
Lun Thch (), i Tha Khi Tn Lun (), v.v. Trong s ,
Nhip i Tha Lun v Nhip i Tha Lun Thch c nh hng ln nht, tr
thnh cn c l lun ch yu cho hc phi Nhip Lun di thi Nam Triu. V vy,
Chn c tn sng l v t ca Nhip Lun Tng.
Chn Hit Thanh Liu (, Shinketsu Seiry, 1088-1151): v tng ca To ng
Tng Trung Quc, hiu l Chn Hit (), xut thn vng T Tuyn An Xng (
, Tnh T Xuyn), h l Ung (). Nm ln 11 tui, ng xut gia vi Thanh
Tun () Thnh Qu T () v hc Kinh Php Hoa. n nm 18 tui, ng
th c tc gii, n sng i T T ( ) vng Thnh ( , Tnh T
Xuyn), hc Kinh Vin Gic v Kinh Kim Cang. Sau , ng ln Nga Mi Sn (
), tham bi c Ph Hin (), v cui cng k tha dng php ca T Thun
() n H Sn (, Tnh H Nam). K n, ng ln Ng i Sn (
), tham bi c Vn Th (), v lm th gi cho Trng L T Chiu (
). Vo nm th 3 (1121) nin hiu Tuyn Ha (), T Chiu b bnh, nn thnh
21

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng lm tr tr ni y. Vo thng 6 nm th 2 (1128) nin hiu Kin Vim (),

ng lui v n c, n thng 8 th ln B t Lc Gi Sn () l bi c
Quan m (). Vo thng 11 nm th 4 (1130) cng nin hiu trn, ng n tr tr
Tuyt Phong T (). n nm th 5 (1135) nin hiu Thiu Hng (), ng
li lui v n c, ri vo thng 7 nm sau, ng n tr ti A Dc Vng Sn Qung
Li T () thuc vng T Minh (, Tnh Trit Giang) v bt u
khai ng b gio ti y. Hai nm sau (1137), cng c li thnh cu ng n
Tng Sn () thuc Ph Kin Khang (, Tnh Giang T), nhng ng co
bnh t chi. Vo nm th 8 (1138) cng nin hiu trn, ng n tr tr hai ngi Long
Tng T () v Hng Khnh T (). Vo thng 5 nm th 15 cng nin
hiu trn, ng chuyn n Nng Nhn Hng Thnh Vn Th Thin T (
). Ri n nm th 21 th n tr tr Sng Tin Hin Hiu Thin Vin (
) v khai m o trng thuyt php cho T Ninh Thi Hu (). Vo
thng 10 cng nm ny (1151), ng th tch, hng th 64 tui i v 45 h lp. ng
c ban cho thy hiu l Ng Khng Thin S ( ). Mn nhn bin tp
cun Trng L Liu Ha Thng Kip Ngoi Lc () 1 quyn,
trc tc ca ng c Tn Tm Minh Nim C () 1 quyn.
Chn Nh ( , Shinga, 801-879): v tng ca Chn Ngn Tng Nht Bn, sng vo
u thi i Bnh An (, Heian), ngi khai c Trinh Qun T (, Jganji), thy hiu l Php Quang i S () v Trinh Qun T Tng Chnh (
), em rut ca Khng Hi. ng theo hu Khng Hi, ri n nm 825 th
c th php qun nh v lm chc A X L. Nm 835, ng c Khng Hi ph
chc cho qun l Tng Kinh Cc ca ng T (, T-ji), Chn Ngn Vin ca
ng i T (, Tdai-ji) v Hong Phc T (, Gfuku-ji). Nm 847,
ng c c lm chc Bit ng ca ng i T, n nm 864 th lm Tng
Chnh v tr thnh Php n i Ha Thng (). Bn cnh , ng cn
c Thanh Ha Thin Hong (, Seiwa Tenn) tn knh v tn nhim, mt
khc ng rt thm giao vi Tng Qun ng Nguyn Lng Phng ( ,
Fujiwara Yoshifusa), cho nn vo nm 862, ng kin lp Trinh Qun T kinh
Kyoto. t ca ng c Chn Nhin (, Shinzen), Nguyn Nhn (, Gennin).

22

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Chn Tnh Khc Vn (, Shinj Kokubun, 1025-1102): v tng ca Phi Hong

Long ( ) thuc Tng Lm T Trung Quc, xut thn Vn Hng ( ),
Thim Ph (, Tnh H Nam), h l Trnh (), hiu l Vn Am (), v ty
theo ch ca ng cng nh Thin s hiu m c cc tn gi khc nhau nh Lc
m Khc Vn (), Bo Phong Khc Vn () v Chn Tnh Khc
Vn (). Ngay t nh ng kit xut, nn cha ng c cho ng i du hc.
Nhn nghe li thuyt php ca Bc Thp T Qung () Phc Chu (,
Tnh H Bc), ng pht tm theo hu h v ny, v c t cho tn l Khc Vn.
Nm ln 25 tui, ng th c tc gii. Ban u ng hc cc kinh lun, nhng khi bit
c Thin th ng ngao du ln phng Nam, v vo nm th 2 (1065) nin hiu Tr
Bnh (), ng nhp h an c trn i Quy Sn (). Ti y nhn nghe mt
v tng tng cu k ca Vn Mn Vn Yn (), ng hot nhin i ng, ri
n tham vn Hong Long Hu Nam ( ) Tch Thy ( ) v k tha
dng php ca v ny. Trong s mn h ca Hong Long, ng l ngi c c phong
mn nhu nn thng c gi l Vn Quan Ty (). Vo nm th 5 (1072)
nin hiu Hy Ninh (), ng n Cao An (), th theo li thnh cu ca v Thi
Th Tin Cng ( ), ng n tr tr hai ngi cha ng Sn T ( ) v
Thnh Th T () trong vng 12 nm. Sau , ng li ln Kim Lng ( ),
c Th Vng () quy y theo v khai sn ra Bo Ninh T (). ng cn
c ban cho hiu l Chn Tnh i S (). Khng bao lu sau, ng li quay
tr v Cao An, lp ra u Lo Am () v sng nhn c ti y. Sau 6 nm, ng
n tr ti Quy Tng T () trn L Sn (). Tip theo, th theo li thnh
cu ca T Tng Trng Thng Anh ( ), ng li chuyn n sng Lc
m (). Cui cng ng tr v sn am n c v vo ngy 16 thng 10 nm u
(1102) nin hiu Sng Ninh (), ng th tch, hng th 78 tui i v 52 h lp.
Cng vi Hi ng T Tm () v ng Lm Thng Thng (),
ng tao dng nn c s pht trin cho Phi Hong Long () thuc Lm T
Tng Trung Quc. t ca ng c nhng nhn vt kit xut nh u Sut Tung
Duyt (), Th Ninh Thin T (), ng Sn Ch Cn (),
Php Vn Co (), Bo T Tn Anh (), Thch u Hoi Ch (
), Lc m Vn Chun (), Vn Th Tuyn Nng (), Hu Nht
Vn Nh (), ng Sn Phn Ngn (), Thng Phong Hu Ha
23

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

(), Cu Phong Hy Qung (), v.v. Trc tc ca ng li c Vn

Am Chn Tnh Thin S Ng Lc () 6 quyn, cn t Gic
Phm Hu Hng () th son ra cun Vn Am Chn Tnh Ha Thng Hnh
Trng ().
Chuyt Am c Quang (, Settan Tokk, 1121-1203): v tng ca Phi i Hu
thuc Lm T Tng Trung Quc, c gi l Chuyt Am (), ng Am (),
xut thn vng Tn D (), Lm Giang (, Tnh Giang Ty), h l Bnh ().
Nm 15 tui, ng theo xut gia vi Thin S Ct () ng Sn Quang Ha
T (), sau tham hc vi i Hu Tng Co () Dc Vng
Sn () v k tha dng php ca v ny. u tin ng tr ti Quang Hiu T
(), k n vo nm th 7 (1180) nin hiu Thun Hy (), ng sng qua cc
ni nh Linh n T (), Knh Sn T (), v.v.ng c vua Hiu Tng
nh Nam Tng quy y theo v ban cho hiu l Pht Chiu Thin S (). Vo
nm th 3 (1203) nin hiu Gia Thi (), ng th tch, hng th 83 tui, v c
ban cho sc thy l Ph Tu Tng Gic i Thin S (). Php t
ca ng c Trit ng Nh Dim (), V T Liu Phi (), Bc Nhn
C Gin (), v.v. Trc tc ca ng c Pht Chiu Thin S Tu i Lc (
) 1 quyn, Pht Chiu Quang Ha Thng Ng Yu (
) 1 quyn.
Ch Nhac Dich ng (, Morotake Ekid, 1805-1879): v tng cua To ng
Tng Nht Ban, sng vo khoang gia hai thi ai Giang H v Minh Tr, huy l
Dch ng (, ao hiu Ton Nhai (, hiu l V T T (, Tam Gii
V Lai (, nhu hiu Hong T T c Thin S (, xut thn
vung Danh C c (, Nagoya), Vi Trng (, Owari). Nm 1813, ng theo
xut gia vi Tuyt ng Hiu Lm () Thnh ng T ( vung Vi
Trng, sau k tha dong php cua v ny. Sau ng c theo hu ao Kh Chng
ng ( ng Long T (, Lai ng ( Chnh Vo T (
vung My Nung (, Mino), ng Mn ( Ton Cu Vin ( vung Tn
Nung (, Shinano), v c n kha cua Bn Cao ( Hng Tch T (
vung Tam H (, Mikawa). V sau, ng tng sng qua vi ni nh Long
24

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Hai Vin ( , Thin c Vin ( Gia Ha (, Kaga), v n lc iu

nh hoa hon cuc khng tranh gia hai chua Vinh Bnh T ( , Eihei-ji) v
Tng Tr T ( , Sji-ji). Trc tc cua ng c Huyn Lu Thin S Lc
Truyn (), Tng Tr Dch ng Thin S Di Cao (
, Ton Nhai Dch ng Thin S Ng Luc (.
Chng Knh Hoi Huy (, Shkei Eki, 754-815): ngi vng Tuyn Chu (
, Tnh Phc Kin), h l T (). Khong nm u (785) nin hiu Trinh Nguyn
(), ng n tham l M T o Nht (), v c tm yu; v sau ng
n n c Tr Hp Sn (), ri chuyn n t tc ti Linh Nham T (),
T Chu (, Tnh Sn ng), k n Bch Nham T () nh Chu (
, Tnh H Bc), v khai m Thin php Trung iu Sn (). n nm th
3 (808) nin hiu Nguyn Ha (), th theo sc lnh ca nh vua, ng n tr ti
T L Gi Na Vin ca Chng Knh T () thuc Ph Kinh Triu (,
Trng An) v bt u gio ha chng. ng th tch vo ngy 21 thng 12 nm
th 10 (815) nin hiu Nguyn Ha (), hng th 62 tui, c ban sc thy l
i Gic Thin S () v truy tng thm hiu i Tuyn Gio Thin S (
).
C Phong Gic Minh ( , Koh Kakumy, 1271-1361): v tng ca Phi Php
ng thuc Lm T Tng Nht Bn, hiu l C Phong (), xut thn Hi Tn (
, Aizu, thuc Fukushima-ken), h Bnh ( ), sinh nm th 8 nin hiu Vn Vnh
(). Nm ln 7 tui, ng tang m, n nm 17 tui ng theo xut gia vi
ging s Lng Phm (), th gii trn Du Sn (), hc gio l Thin Thai
c 8 nm, sau theo hu Php ng Quc S V Bn Gic Tm (
) Hng Quc T () c 3 nm. Tip theo, ng n tham hc vi Liu
Nhin Php Minh () Xut V (, Dewa) v thnh gio ni Cao Phong
Hin Nht (), Nam Ph Thiu Minh (), v.v. n nm u (1311)
nin hiu ng Trng ( ), ng sang nh Nguyn, n tham yt Trung Phong
Minh Bn () Thin Mc Sn (), ngoi ra ng cn tham hc vi
cc danh tng khc nh Nguyn ng Tn (), C Lm Thanh Mu (),
on Nhai Liu Ngha (), Vn Ngoi Vn T (), V Kin Tin
25

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

(), v.v. Sau khi tr v nc, ng li n tham vn Onh Sn Thiu Cn

() Vnh Quang T () vng Nng ng (, Noto), th b tt
gii v khai sng Vn Th T () ti vng Xut Vn (, Izumo). Vo u
nin hiu Nguyn Hong (), Hu H Thin Hong () mi ng
n truyn gii v ban cho hiu l Quc T Quc S ( ). n nm th 2
(1346) nin hiu Trinh Ha ( ), ng tin hnh ti kin Hng Quc T, ri n
sng Diu Quang T (), c Hu Thn Thng Thin Hong ()
ban tng cho hiu l Tam Quang Quc S () v th theo sc ch ca nh
vua ng lm t khai sn Cao Thch i Hng T () vng Ha Tuyn
(, Izumi). Chnh trong khong thi gian ny, ng dng s thnh cu triu nh
ban cho thy ng Onh Sn Thiu Cn tc hiu Thin S. Vo ngy 24 thng 5 nm
th 16 (1361) nin hiu Chnh Bnh (, tc nm u nin hiu Khang An []),
ng th tch, hng th 91 tui i v 75 h lp.
C Sn Tr Vin (, 976-1022): v tng sng di thi nh Tng, thuc Phi Sn
Ngoi ( ) ca Thin Thai Tng Trung Quc, xut thn Tin ng ( ,
Hng Chu), h T (), t V Ngoi (), hiu Tim Thin (), Trung Dung
T (). Nm ln 8 tui, ng xut gia Long Hng T (), Tin ng.
Ban u ng hc v Nho Gio, c khiu v thi vn, sau nng theo Nguyn Thanh
( ) Phng Tin T ( ) hc v gio qun Thin Thai. Sau khi Nguyn
Thanh qua i, ng sng mt mnh chuyn tm nghin cu kinh lun, cng vi cc
bn ng mn nh Khnh Chiu (), Ng n () n lc xin dng gio hc
ca Phi Sn Ngoi. Chnh ng tng lun tranh vi nhn vt i biu ca Phi Sn
Gia () l T Minh Tri L (). V sau, ng lui v n c ni Ty H C
Sn () v mi ngi theo hc rt ng. T v sau, ng chuyn tm trc
tc, son ra b Nhn C Bin ( ) 60 quyn (hin tn 51 quyn), Kim Quang
Minh Kinh Huyn Ngha Biu Chng K () 1 quyn, v.v. ng
cn tinh thng cc sch ca Khng T, Tun T, Mnh T, Dng Hng, Vng
Thng, v.v., thng cho rng ly Nho tu thn, ly Thch tr tm v c mun
ha hp Tam Gio. Vo thng 2 nm u (1022) nin hiu Cn Hng (), ng lm
th t vn ri an nhin m thot ha, hng th 47 tui. ng c vit khong 10 loi
ch s nh Vn Th Bt Nh Kinh S (), Di Gio Kinh S (
26

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), Bt Nh Tm Kinh S (), Thoi ng Kinh S (), T Thp

Nh Chng Kinh Ch (), Bt T Ngh Php Mn Kinh S (
), V Lng Ngha Kinh S (), Qun Ph Hin Hnh Php Kinh
S (), A Di Kinh S (), Th Lng Nghim Kinh S
(), v.v. V ng n c ni C Sn nn ngi i thng gi ng l C Sn
Tr Vin. Vo nm th 3 (1104) nin hiu Sng c () i vua Huy Tng, ng
c ban cho thy l Php Hu i S (). Tr cc tc phm nu trn, ng
cn c cc son tp khc nh Nit Bn Kinh S Tam c Ch Quy (
) 20 quyn, Duy Ma Kinh Lc S Thy D K () 10 quyn,
Th Lng Nghim Kinh S Cc Hng Sao ( ) 5 quyn, Kim
Quang Minh Kinh Vn C Sch n K () 1 quyn, Nit Bn
Huyn Ngha Pht Nguyn C Yu ( ) 1 quyn, Thp Bt Nh
Mn Chnh Ngha () 1 quyn, v.v., tt c hn 170 quyn.
C Lm Thanh Mu (, Kurin Seimu, 1262-1329): v Thin tng di thi nh
Nguyn, xut thn Lc Thanh (), n Chu ( , Tnh Trit Giang), h Lm
(), t l C Lm (), hiu Kim Cang Trng (), Lm C Tu (),
thng c gi l Mu C Lm (). ng ni ting ra nc ngoi nh nt bt
ca mnh. Nm 12 tui, ng xut gia vi C Nham Khi () Quc Thanh T
() trn Thin Thai Sn (). Sau , gp phi nn gic gi u thi nh
Nguyn, ng i ngao du khp thin h, tham vn Gin ng C Knh ( )
Tuyt u Sn () vng Minh Chu (), Thch Lm Hnh Cng (
) Nam Bnh (), v Gic Am Mng Chn () Tha Thin ().
Bn cnh , ng cn n lm mn h ca Honh Xuyn Nh Cng ( )
Nhn Hong Nng Nhn T (), tinh tn tu hnh v n nm 19 tui th
k tha dng php ca v ny. Sau , ng tr v li Quc Thanh T. Vo nm th 2
(1298) nin hiu i c () nh Thanh, ng lui v n c ti Bch Vn T (
) trn Thin Bnh Sn () thuc Ph Bnh Giang (); 9 nm sau ng
chuyn v Khai Nguyn T () v khng bao lu sau li v n c trn H Kheo
Sn (), chuyn tm thm nim bnh cho Bch Tc Tng C () ca
Tuyt u (). n nm u (1312) nin hiu Hong Khnh (), ng tr li
Khai Nguyn T v nh c s bt ca Dng Quc Cng (), ng c ban
27

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

cho hiu l Ph Tng Ph Gic Pht Tnh Thin S (). Vo nm

th 2 (1315) nin hiu Din Hu (), ng chuyn n sng ti Vnh Phc T (
) vng Nhiu Chu (, Huyn B Dng, Tnh Giang Ty), ri Bo Ninh T
() Phng i Sn () vng Kin Khang () trong vng 6 nm.
n cui i, ng phng mnh triu nh tham d i Hi Kim Sn, c tn xng
l Vng Thn i Phu (), cho nn hng s th, gi dn n cu php trn
c ngn ngi. Vo nm th 2 (1329) nin hiu Thin Lch ( ), ng th tch,
hng th 68 tui. t k tha dng php ca ng c Liu Am Thanh Dc (
), Trng Mu Lng Du (), Trc Tin Phm Tin (). Phm
Tin sang Nht Bn, khai sng ra Phi Trc Tin trong s 24 dng phi ca Thin
Tng. Ng Lc ca ng c C Lm Thanh Mu Thin S Ng Lc (
) 5 quyn, C Lm Thanh Mu Thin S Thp Di K Tng (
) 2 quyn, S Tr Bnh Giang Ph Thin Bnh Sn Bch Vn Thin T
Ng Lc (), Khai Nguyn Thin T Ng Lc (
).
C Nguyt o Dung ( , Kogetsu Dy, ?-?): v tng ca Phi Hong Long
thuc Lm T Tng Trung Quc, t l C Nguyt (), php t ca c Tr
Sch (). Nhn c cun La H D Lc () ng cm kch, cho nn
sut 30 nm trng ng thu tp nhng vic thin ca cc v danh tng xa nay
thng qua thy nghe m bin tp thnh b Tng lm Thnh S (, Srinseiji)
2 quyn.
C Sn Thn Yn (, Kozan Shinan, 862-938): nhn vt sng vo khong cui
i nh ng. Nm ln 13 tui, ng c linh mng, theo xut gia vi Bch Lc Sn
Quy (), ri th c tc gii Tung Nhc (). V sau, ng i tham vn
khp chn tng lm, theo hc vi Tuyt Phong Ngha Tn () v cui cng
k tha dng php ca v ny. Sau , vua nh Mn n tham hc php yu vi ng,
mn m o phong ng, nn nh vua cho xy Dng Tuyn Thin Vin ()
C Sn (), Phc Chu (, thuc Tnh Phc Kin), thnh ng lm tr tr ngi
vin ny din xng tng phong ca mnh. ng th tch vo khong nin hiu
Thin Phc (, 936-944), hng th 77 tui, v c ban thy l Hng Thnh
28

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Quc S (). ng c 1 quyn Ng Lc l C Sn Tin Hng Thnh Quc

S Ha Thng Php ng Huyn Yu Qung Tp (
).
C Tm Nh Khnh (, Koshin Nyokei, 1541-1615): v tng Lut Tng sng
di thi nh Minh, t ca Phi C Lm (), xut thn Lt Thy (), Giang
T (), h Dng (), t l C Tm (). Lc cn nh tui, ng mt cha,
c m nui khn ln. Vo nm th 31 (1552) nin hiu Gia Tnh ( ), m qua
i, ng cm nhn c l v thng ca cuc i, nn n nm th 10 (1582, c
thuyt cho l trong khong thi gian nin hiu Gia Tnh) nin hiu Vn Lch (),
ng thoe xut gia vi T An () Th H T (), Nhip Sn (). Sau
nhn c Phm Tr X B Tt ca Kinh Hoa Nghim, ng th nguyn th gii vi
B Tt Vn Th (), bn n Ng i Sn (), sut m thnh tm cu
nguyn. C hm n, trong khi hong ht, ng c mt lo b ban cho y Tng Gi
L (), nhn thy B Tt lin n ng php mn tm a ca 5 thin, 3 t, cm
thy lut ca i Tha v Tiu Tha u t trong ngc lu xut ra. Gia ng khi
tr v c hng, ng i qua Nam Kinh (), tnh c gp lc ngi thp Trng
Can T (, tc Bo n T []) ang c tu sa, ng lu tr ti y v
c gi l u Ba Ly () ti lai. ng tng sng qua cc cha nh Linh Cc (
), Th H ( ), Cam L ( ), v.v.; khai n truyn gii hn 30 ni, v c
khong hn vn ngi theo th gio vi ng. Vo nm th 41 (1613) nin hiu Vn
Lch, vua Thn Tng ban cho ng T Y, bnh bt, tch trng vi hiu l Hu Vn
Lut S (), mi thit lp i Hi Long Hoa () ti Thnh Quang
Vnh Minh T () trn Ng i Sn. Trc tc ca ng c Kinh Lut Gii
Tng B Tt Qu Nghi () 1 quyn. ng th tch vo thng 11
nm th 43 nin hiu Vn Lch, hng th 75 tui. Php h ca ng c gi l Phi
C Lm.
Cu Ma La Thp (s: Kumrajva, , 344-413, c thuyt cho l 350-409): m
dch ting Phn l Cu Ma La Thp (), Cu Ma La Thp B (),
Cu Ma La B (), gi tt l La Thp (), dch l ng Th (
), ngi gc nc Quy T (, thuc vng S Lc [], Tn Cng []),
29

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

mt trong 4 nh dch kinh v i ca Trung Quc. C cha m ng u tin th Pht

theo hnh xut gia; lc nh La Thp thng mn, nm ln 7 tui theo cha nhp o
tu tp, ri i du hc khp x Thin Trc ( ), tham cu khp cc bc tn tc ni
ting ng thi, nghe rng v ghi nh k, nn ting tm vang khp. Sau ng tr
v c quc, nh vua trong nc tn knh ng lm thy. Vua Ph Kin () nh Tin
Tn nghe c ca ng, bn sai tng L Quang ( ) em binh n rc ng.
L Quang chinh pht min Ty ginh thng li, ri n nghnh n La Thp v kinh,
nhng gia ng nghe Ph Kin qua i, bn t xng vng H Ty ( ), do
La Thp phi lu li Lng Chu () 16, 17 nm. Mi cho n khi Diu D
() nh Hu Tn tn cng dp tan nh h L, La Thp mi c th n Trng An
() c. Lc by gi l nm th 5 (401) nin hiu Long An ( ) nh ng
Tn. Diu D bi ng lm Quc S, thnh ng n tr ti Tiu Dao Vin (),
cng vi Tng Triu (), Tng Nghim () tin hnh cng tc dch kinh. T
v sau, vo thng 4 nm th 5 (403) nin hiu Hong Th () nh Hu Tn, La
Thp bt u dch Trung Lun (), Bch Lun (), Thp Nh Mn Lun (
), Bt Nh (), Php Hoa (), i Tr Lun (), A Di
Kinh (), Duy Ma Kinh (), Thp Tng Lut (), v.v. C nhiu
thuyt khc nhau v s lng kinh lun do ng phin dch. Xut Tam Tng K Tp
() cho l 35 b, 294 quyn. Khai Nguyn Thch Gio Lc ()
l 74 b, 384 quyn. T khi Pht Gio c truyn vo Trung Hoa, s lng kinh
in Hn dch ngy cng tng nhiu, tuy nhin li dch phn nhiu khng thng sut,
vn chng kh hiu, chng nht tr vi nguyn bn. Ring La Thp th vn thng
hiu nhiu ngn ng ngoi quc, cho nn ni dung phin dch ca ng hon ton
khc xa vi cc dch bn trc y, vn th tuy gin d nhng sc tch, r rng. Sut
i La Thp em tt c nng lc ca mnh phin dch cc kinh in i Tha
thuc h Bt Nh, cng vi nhng lun th ca hc phi Trung Qun thuc h Long
Th (), B (). Nhng kinh in Hn dch ca ng c nh hng v cng
to ln i vi s pht trin Pht Gio Trung Hoa. Sau ny o Sanh truyn Trung
Lun, Bch Lun v Thp Nh Mn Lun v phng Nam, kinh qua Tng Lng (
), Tng Thuyn (), Php Lng (), cho n Ct Tng () nh Ty hnh
thnh h thng Tam Lun Tng, v thm vo i Tr Lun () thnh
lp hc phi T Lun. Ngoi ra, Kinh Php Hoa () do ng phin dch to
30

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nhn duyn cho Thin Thai Tng ra i; Thnh Tht Lun () l in tch trng
yu ca Thnh Tht Tng; A Di Kinh () cng nh Thp Tr T B Sa
Lun ( ) l kinh lun s y ca Tnh Tng. Bn cnh , Di Lc
Thnh Pht Kinh () gip cho tn ngng Di Lc pht trin cao ; Phm
Vng Kinh ( ) ra i lm cho ton Trung Quc c truyn i Tha gii;
Thp Tng Lut () tr thnh t liu nghin cu quan trng v Lut hc. Mn
h ca La Thp c Tng Triu (), o Sanh (), o Dung (), Tng Du
(), m nh (), Tng o (), v.v. ng c knh ngng nh l v t
ca Tam Lun Tng. Vo nm th 9 (413, c thuyt cho l nm th 5 [409]) nin
hiu Ngha Hy (), ng th tch, hng th 70 tui.
Cu Nga Hoan Kh (, Kuga Kankei, 1817-1884): tc Cu Ng Mt Vn (
, Kuga Mitsuun) v tng cua To ng Tng Nht Ban sng vo khoang gia
hai thi ai Giang H v Minh Tr, tru tr i th 61 cua Vinh Bnh T ( ,
Eihei-ji), Quan Trng cua To ng Tng, huy Mt Vn ( ), ao hiu Hon
Kh (), hiu Tuyt Chu (), nhu Tuyt Hoc Thin Chn Thin S (
), xut thn vung Ty Canh Thnh (), Vit Hu (, Echigo, thuc
Niigata-ken). Nm ln 12 tui, ng xut gia, theo hu Kin Quang ( ) Thanh
Lng T () vung Cn Giang (, mi), v k tha dong php cua Hu
Cao () Hng Thnh T () vung Vu Tr (, Uji) thuc Sn Thnh
(, Yamashiro). T Hng Thnh T ng chuyn qua sng Ho c T (
). n nm 1871, ng c c lm tru tr Vinh Bnh T, v nm sau lm Quan
Trng cua To ng Tng. ng l ngi tn lc trong vic chng i phong tro
Ph Pht Huy Thch v ung h Pht php. Trc tc cua ng c Hon Kh Mt Thin
S Ng Luc ().
Da Lut S Ti (, Yaritsu Sozai, 1190-1244): cn gi l Di Thch S Ti (
), t Tn Khanh (), php hy Tng Nguyn (), hiu l Trm Nhin C
S (), hu du ca ng an Vng t Dc () nh Liu, cha
l Da Lut L (), m h Dng (), sanh ngy 20 thng 6 nm u nin hiu
Minh Xng () nh Kim. Nm 13 tui, ng hc thi th, n nm 17 tui th
Tin S. n nm th 2 (1214) nin hiu Trinh Hu (), ng c c lm chc
31

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

T Hu Ty Vin Ngoi Lang (). tui ny, theo li cha khuyn, ng

n tham hc vi Vn Tng Hnh T () c 3 nm v c n kh ca v
ny. Sau khi nh Kim b tiu dit, ng lm vic cho triu nh nh Nguyn. Khi ang
cn Bo n T (), Vn Tng nghe li khuyn ca S Ti, son b Tng
Dung Lc () v trn ng Ty chinh chnh ng vit li ta cho tc phm
ny. Trc tc ca ng c Trm Nhin C S Vn Tp () 14 quyn,
Ty Du Lc ( ) 1 quyn. Vo ngy 14 thng 5 nm th 4 (1244) nin hiu
Thun Hu () nh Nam Tng, ng x bo thn t trn, hng th 55 tui. Tng
T Trinh () son bn Trung Th Lnh Da Lut Cng Thn o Bi (
).
Di Sn Kiu Nhin (, Isan Knen, ?-?): nhn vt sng vo khong cui thi nh
ng, php t ca Tuyt Phong Ngha Tn (), xut thn Phc Chu (
), Tnh Phc Kin (). ng tr ti Trng Sanh Sn (), thng c
gi l Trng Sanh Kiu Nhin () v c xem nh l ngi vit ra bn Di
Sn Nhin Thin S Pht Nguyn Vn ().
Dim Quan T An ([], Enkan Saian, ?-842): ngi Qun Hai Mn, ho l L. ng
theo xut gia vi Vn Tung () qu mnh, ri tho cu tuc gii vi Nam Nhac Tr
Nghim (). Sau , ng n tham yt M T ao Nht () v c
v ny n chng cho. Vo khoang cui nin hiu Nguyn Hoa ( , khoang nm
820), ng n tru tai Php Lac T () thuc Tiu Sn (), Vit Chu (),
Tinh Trit Giang (). Tai y ng quy y cho Php Hn (), bin chua ny
thnh ao trng tu tp Thin v ph ha Thin phong cua mnh. chung n tham
hoc vi ng rt ng, ngay chnh nh vua Tuyn Tng () cung tng tham gia
php hi cua ng vi hnh thc l v tng. V sau, ng chuyn n sng tai Dim
Quan Trn Quc Hai Xng Vin ( ). Vo ngy 22 thng 12 nm
th 2 (842) nin hiu Hi Xng (), ng th tch. Vua Tuyn Tng ban cho ng
nhu l Ng Khng ai S ().
Dip Huyn Quy Tnh ( , Sekken Kisei, ?-?): nhn vt sng khong thi nh
Tng, v tng ca Lm T Tng Trung Quc, ngi vng K Chu ( , Tnh H
32

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nam), h l Mi (). ng xut gia v th c tc gii ti Bo Th Vin ( )

vng Dch Chu (). Sau ng du hnh ln phng Nam, n tham yt Th Sn
Tnh Nim () Nh Chu () v c i ng. My nm sau, ng n
tr ti Dip Huyn Qung Gio Vin ( ). ng c li Dip Huyn
Qung Gio Tnh Ng Lc () 1 quyn.
Diu Phong Chi Thin (, Myh Shizen, 1152-1235): v tng ca phi Dng
K v i Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, xut thn Ng Hng ( , Tnh
Trit Giang), h Lu (). Nm 13 tui, ng xut gia, tu hc T Chnh Vin (
), c Thanh () v k tha dng php ca Pht Chiu c Quang ()
trn Dc Vng Sn (). Sau , ng ln L Sn (), ngi nhn vo vch
tng trong sut 10 nm ni sn ni Diu Cao Phong (), cho nn ngi i
gi ng l Diu Phong Thin S (). ng khai ng thuyt php ti Nng
Nhn T () Nhn Sn () v Hu Nhn T (). T tr v sau,
ng chuyn n sng ti mt s cha nh Thoi Nham T () Minh Chu (
), Vn Th T () T Chu (, Tnh Giang T), Hoa Tng T ()
Thng Chu (, Tnh Giang T), Linh n T () Hng Chu (,
Tnh Trit Giang). Vo ngy 28 thng 9 nm th 2 (1235) nin hiu oan Bnh (
), ng th tch, hng th 84 tui i v 71 h lp. Trnh Thanh Chi () son
bia thp cho ng.
Du Tn ( hay , Eison, 1201-1290): v tng sng vo gia thi k Lim Thng
(, Kamakura), v t s khai sng ra Chn Ngn Lut Tng Nht Bn, t l T
Vin (), ngi vng i Ha (, Yamato). Ban u ng theo hc v ng
Mt, sau dc ch chuyn tm nghin cu v Lut Hc v tin hnh phc hng Ty
i T ( , Saidai-ji). ng ly ni y lm ni tu tp trung tm, ri thuyt
ging v vic tr gii, st sanh, cm on v tr thnh ni ting. ng c vit t truyn
Cm Thn Hc Chng K (), v c ban cho thy hiu l Hng Chnh
B Tt ().
Duy Ma (s: Vimalakrti, , Yuima): ting gi tt ca Duy Ma Ct (), m dch l
T Ma La Ct Li (), T Ma La Ct Lt Tr (), T
33

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ma La Ct (), Duy Ma La Ct (), thng thng gi tt l Duy Ma;

dch l Tnh Danh (), V Cu Xng (), Dit Cu Minh (). ng
c xem nh l v trng gi ca Thnh T Da Ly ( ) thuc Trung n
di thi c Pht, thng tu tp hnh nghip ca b tt i Tha bng thn ti gia,
t c V Sanh Nhn v bin ti v ngi. C lc n, khi c s Duy Ma b bnh nm
trn ging, c Th Tn bn sai X Li Pht, Mc Kin Lin, i Ca Dip n
ving thm, ai ai cng t chi khng chu i. Khi y Vn Th S Li c c i
thm bnh. Vn Th cng vi mt s cc v b tt khc n phng trng ca Duy
Ma, hi p v php mn bt nh. Duy Ma cho rng php mn bt nh l khng th
no din ni ra c, nn im lng chng ni li no. Chnh t tng Bt Nh Giai
Khng, V Tng Bt Kh c m c thuyt t Kinh Duy Ma, v sau gy nh
hng rt ln cho t tng Pht Gio sau ny.

Dc Sn Duy Nghim (, Yakusan Igen, 745-828): xut thn vng Phong Chu
(, thuc Huyn Tn Phong, Tnh Sn Ty), sau di n Huyn Tn Phong (),
Nam Khang (, Tnh Giang Ty), h l Hn (). Nm ln 17 tui, ng xut gia
vi Hu Chiu () Ty Sn (), Triu Dng (, Tnh Qung ng), ri
n nm th 8 (773) nin hiu i Lch (), lc 29 tui, ng th c tc gii vi
Hy Tho () Hnh Nhc T (), v c i ng di trng ca Thch
u Hy Thin (), c n chng cho v k tha dng php ca v ny. ng
theo hu h Hy Thin sut 13 nm, ri sau n tr ti Dc Sn ( , tc Thc
Dc Sn [ ], thuc Tnh H Nam), L Chu ( ), c khong bn, nm
mi ngi n tham hc. n ngy mng 6 thng 12 nm th 2 (828) nin hiu
Thi Ha (), ng th tch, hng th 84 tui. ng c ban cho thy l Hong
o i S (). t ca ng c Vn Nham m Thnh (), Hoa
nh c Thnh (), Bi Th Tu Tnh (), o Ng Vin Tr (
), Cao Sa Di (), Bch Nhan Minh Trit (), Knh Nguyn Sn
Quang Mt (), Tuyn Chu Lc H (), L Cao (), v.v. Duy
Nghim khng li th tch no, nhng ng ta rt tinh thng kinh lun, xa kia vn
nghim th gii lut, v gia phong ca ng rt k c.
Dng Huyn Chi (, khong gia th k th 5): ngi vng Bc Bnh (, Mn
34

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thnh [], H Bc []), tng nhm chc Thi Th. Sau v binh lon trong
khong thi gian nin hiu Vnh Hy (, 532-534), ng i qua Lc Dng (),
th c ca Bc Ngy chnh mt thy cc ngi cha do hng qu tc vng tn b
bit bao cng sc xy dng nn, nay tr thnh hoang ph, trong lng rt cm khi. V
vy ng bn vit cun Lc Dng Gi Lam K ( ), ghi li nhn duyn
xy dng cng nh cu trc ca ton b nhng ngi cha ln vng Lc Dng v
ngoi . Vn phong ca ng rt dim l, lu lot v truyn cm.
Dng Kit (, hu bn th k 11): xut thn vng V Vi (, Tnh An Huy), sng
di thi Bc Tng, t l Th Cng (), hiu V Vi T (). ng c ti
hng bin, tui tr u cao, nhng rt thch v Thin, tng n tham vn ch v
tn tc cc ni, ri theo hc php vi Thin Y Ngha Hoi ( ). Mi ln
Ngha Hoi dn d Thin ng ca Lang C S () ng u chm ch lng nghe.
C hm n nhn khi thy mt tri nh tun vt ra, ng i ng, em trnh k ln cho
thy v c n kh. Sau , ng li gp Ph Dung o Giai (), c hai rt
tm c vi nhau. Vo nm cui nin hiu Hy Ninh (, 1068-1077) i vua Thn
Tng nh Tng, ng tr v qu nui dng m, chuyn tm c kinh tng v quay v
vi Tnh . Do v ng tng nhm chc trong coi ngc hnh nn c tn gi l
Dng Hnh (). Lc by gi ng ving thm Bch Lin T () trn
Thin Thai Sn (), theo hu Chn Hm (), nh l thp ca Tr Gi i
S. n cui i ng ch chuyn tm tu php mn Tnh , tng v bc tranh A Di
Pht. Khi lm chung, ng cm c Pht n n rc, ngi ngay ngn m ra i,
hng th 70 tui. Trc tc ca ng c Thch Th Bit Tp ( ), Ph o
Tp (), v.v.
Dng K Phng Hi (, Ygi He, 992-1049), v t cua Phi Dng K thuc
Tng Lm T, ngi Huyn Nghi Xun (, thuc Tinh Giang Ty ngy nay),
ho l Lnh (). Hi con nho, ng i chi Cu Phong () v m long quyn
luyn khn ngui, nn cui cung th xung tc xut gia. Sau ng i khp cc ni
tham hoc cc bc thin tri thc, k n tham yt Thach Sng S Vin ()
Nam Nguyn Sn (), ri theo hu thy n cc vung ao Ng Sn (),
Thach Sng Sn ( ). Chnh tai Thach Sng Sn, ng c ai ng v k
35

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tha dong php cua S Vin. Khi S Vin chuyn n Hng Ha T ( )

m Chu (, thuc Tinh H Nam ngy nay), ng t chi khng theo thy m
quay tr v Cu Phong. V sau, th theo li thinh cu cua chung ao tuc, ng n an
tru Dng Ky Sn Ph Thng Thin Vin () vung Vin Chu (
), ri n nm th 6 (1046) nin hiu Khnh Lch (), ng lai chuyn v Vn
Ci Sn Hai Hi T ( ). ng th tch vo nm u (1049) nin hiu
Hong Hu (), hng tho 58 tui. Dong php t cua ng c Bach Vn Thu oan
(), Ty B Tn C Si (), Thach Sng Thu Tn (),
Bao Ninh Nhn Dung (), v.v. t ca ng l Nhn Dng v Th oan
bin tp b Vin Chu Dng K Hi Ha Thng Ng Lc ().
Dng c (, 973-1020): nhn vt sng di thi nh Tng, v c s tng tham hc
vi ch tng Lm T, t l i Nin (), thy l Vn (), xut thn Huyn Ph
Thnh ( ), Kin Chu ( , Tnh Phc Kin). Lc cn nh, ng thng
minh lanh li, n nm ln 11 tui th c vua Thi Tng mi vo cung, trc mt
vua, ng lm 5 thin thi ph, cho nn ting tm ca ng vang khp. Vo nm u
(990) nin hiu Thun Ha () th lm Phng L Lang () Thi Thng
T (), ri tri qua cc chc quan khc nh Quang Lc T Tha (),
Trc Tc T Lang (), Hn Lm Hc S (), Cng B Th Lang
(), v.v. Khi lm Thi Th Nh Chu (, Tnh H Nam), ng thng hay
n tham vn Qung Hu Nguyn Lin () v Th Sn Tnh Nim (
), cui cng k tha dng php ca Nguyn Lin. Theo sc ch ca vua Chn
Tng, ng cng vi L Duy (), Vng No (), v.v., gim nh b Cnh c
Truyn ng Lc () 30 quyn v vit li ta cho b ny. Bn cnh ,
ng cng cng vi Vng Khm Nh () son cun Sch Ph Nguyn Quy (
).
a (, Tachi, ?-?): nhn vt sng di thi nh ng, php t ca M T o
Nht (). Sau khi c php, ng n n c ti Hn Chu ( , Tnh Sn
ng). Mi khi c ngi tu hnh n hi chuyn lin quan n Pht php, ng
thng ly cy gy nh xung t, nn sau ny ngi i mi gi ng l Ha
Thng a.
36

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

i Chu Hu Hi (, Daiju Ekai, ?-?): v tng di thi nh ng, xut thn

Kin Chu (, Phc Kin), ngi i thng gi l i Chu Ha Thng (
). ng theo xut gia vi o Tr Php S () i Vn T ()
vng Vit Chu (, Thiu Hng, Trit Giang), ban u hc chuyn hc kinh lun,
c ch s ng; sau i tham vn cc ni, n yt kin M T o Nht () v
ng c bn tnh ca mnh, nn theo hu v ny 6 nm. ng son cun n Ng
Nhp o Yu Mn Lun () 1 quyn, em trnh cho M T xem,
nhn M T bo rng: Vit Chu hu i chu, vin minh quang thu, t ti v
gi chng (, Chn Vit Chu c vin ngc
ln, nh sng trn y thu sut, t ti khng c g chng ngi). T , ng c tn
i Chu (). Sau khi ng o, ng tr v Vit Chu xin dng gio php.

i in Bo Thng ( , Daiten Hts, 732-824): php t ca Thch u Hy

Thin (), cn c gi l i in (), sng ti Linh Sn () vng
Triu Chu (, Tnh Qung ng). ng c giao thip vi Hn D (), ngi
trnh tu t biu Lun Pht Ct ( ) vo nm th 14 (819) nin hiu Nguyn
Ha (), nhn vt bi xch Pht Gio m b vua Hin Tng () lu y n a
phng Triu Chu. ng th tch vo nm th 4 (824) nin hiu Trng Khnh (
), hng th 93 tui.

ai Ham (, Daigan, 1773-1850): v hoc tng cua Phi ai Cc thuc Tnh Chn
Tng Nht Ban, sng vo khoang cui thi Giang H, huy ai Hm ( ), hiu
Hng Tuyt (), Nhim Hng Nhn (), nhu Vn Hoa Vin (),
xut thn vung Phong Hu (, Bungo, thuc ita-ken ngy nay). ng sanh ra tai
Mn c T ( ) vung Phong Hu, n nm 1791 th lm con ni dong cua
Phung Lnh () Chnh Hanh T () vung Phong Tin (, Buzen), v
k tha chc tru tr chua ny. Cung trong nm ny, ng tham gia kha hoc Cao
Thng Hoc Li u ( ) cua n g B n Ng uyn T ( ,
Higashihongan-ji), n nm 1834 th lm Giang S tai y. ng rt gioi v th hoa,
thi ca v tng giao hu vi nhm Lai Sn Dng (), in Nng Thn Truc
in (), v.v. Trc tc cua ng c Quy Mang T Hun Giang Bin (
37

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), Tnh Lun Chu Giang Nghia () 12 quyn, Chnh Tn

Nim Pht K Luc () 5 quyn, An Lac Tp Vn Th (),
v.v.
ai Hu Tng Cao (, Daie Sk, 1089-1163): v tng cua Phi Dng K thuc
Lm T Tng Trung Quc, t l m Hi (), hiu Diu Hy (), Vn Mn
(), xut thn vung Ninh Quc (), Tuyn Chu (, thuc Tinh An Huy
ngy nay), ho l H (). Nm ln 13 tui, ng theo trng lng hoc Nho Gio, n
nm 16 tui th xut gia vi Hu T () ng Sn Hu Vn T ().
Nm sau ng tho cu tuc gii, v mt mnh chuyn tham cu Thin. Vo mua thu nm
u (1107) nin hiu ai Qun (), ng ln L Sn (), sau n tham yt
ng Sn Vi () v hoc tng chi cua v ny. K n ng theo lm t cua
Tram ng Vn Chun () Bao Phong (). Vo nm 1115, khi Vn
Chun qua i, c ngi khuyn ng nn n tham bi Vin Ng Khc Cn (
). Nhng trc tin ng lai n tham vn Gic Pham Hu Hng (), v bi
yt Trng Thng Anh () ni . Vo nm 1124, khi Khc Cn chuyn
n tru tai Thin Ninh T () vung ng Kinh (), th ng theo nhp chung
tham hoc vi v ny. Sau qu trnh tu tp khc kh, cui cung ng c ai ng v k
tha dong php cua v ny. Th theo li tu xin cua v Tha Tng L Thun (
), ng c ban hiu Pht Nht ai S ( ). Sau khi Vin Ng tr v
nc Thuc, ng chuyn n Vn Mn Am () Hai Hn (, thuc Tinh
Giang Ty ngy nay) lnh nan binh ao. n nm 1134, ng lai di n Dng
T Am () vung Phuc Kin (), v chnh ni y ng cng kch Thin
mang tnh mc chiu, m c xng Thin cng n. Ba nm sau, ng c thinh n
tru tai Knh Sn Nng Nhn Thin Vin ( ), din xng tng phong
mt cch rc r v c xem nh l v t thi Trung Hng cua Lm T Tng. Sau
ng b lu y n Honh Chu () v b tnh nghi thuc ang phi phan loan, lu
lai khoang 10 nm v trong khoang thi gian ny ng vit b Chnh Php Nhn
Tang () gm 6 quyn. V sau, ng c tha ti, n tru tai Duc Vng (
), cung kt giao vi Hong Tr Chnh Gic () Thin ng Sn (
). Sau ng tr v lai Knh Sn, c Hong Hiu Tng () quy y theo,
v ban cho hiu l ai Hu Thin S (). Vo nm th nht (1163) nin hiu
38

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Long Hng (), ng th tch, hng tho 75 tui i v 58 ha lap. Trc tc cua
ng c ai Hu Ng Luc (), ai Hu Vo Kh (), v.v.

i Hu Chnh Nim (, Daiky Shnen, 1215-1289): v tng ca Phi Dng

K v Phi Tng Nguyn thuc Lm T Tng Trung Quc, v t s ca Phi Pht
Nguyn (), hiu l i Hu (), xut thn vng Vnh Gia (), n Chu
(, thuc Tnh Trit Giang ngy nay). Ban u ng theo hc vi ng Cc Diu
Quang () Linh n T (), sau th k tha dng php ca Thch
Kh Tm Nguyt (). Vo nm 1269, ng qua Nht, chp nhn cho Tng
Qun Bc iu Thi Tng (, Hj Tokimune) quy y, ri khai sng Tnh Tr
T (, Jchi-ji) vng Lim Thng (, Kamakura). Sau ng tng
sng qua cc cha nh Thin Hng T (, Zenk-ji), Th Phc T (,
Jufuku-ji) cng nh Kin Nhn T (, Kennin-ji). n nm 1288, ng n ti
Vin Gic T (, Enkaku-ji) v vo thng 11 nm sau th th tch ti y. ng
c ban thy hiu l Pht Nguyn Thin S (). Di th ca ng li c
i Hu Ha Thng Ng Lc () 6 quyn.

i Long Tr Hng (, Dairy Chik, ?-?): nhn vt sng di thi nh Tng,

ngi k tha dng php ca Bch Triu Ch Vin () Tnh An Huy (
). ng tng sng qua i Long Sn () vng Lng Chu (, Tnh
H Nam), c gi l Hong T i S ().
ai Mai Phap Thng (, Daibai Hj, 752-839): ngi Nhng Dng (,
thuc Tinh H Bc), ho l Trnh ( ). Sau khi tu hoc Ngoc Tuyn T ( )
vung Kinh Chu ( , thuc Tinh H Bc) t th nho, ng ng n tho cu tuc
gii Long Hng T ( ). ng rt tinh thng kinh lun, nhng lai c ch tu
Thin, cui cung ng theo lm mn ha cua M T ao Nht () v c n
ng. Vo nm th 12 (796) nin hiu Trinh Nguyn (), ng n tru ai Mai
Sn (), ch n c xa kia cua Mai T Chn (), thuc pha nam D
Diu (), T Minh (, thuc Tinh Trit Giang). Sau khi sng ni y c 40
nm, ng b v tng mn cua Dim Quan T An () pht hin ra ni nhn
c cua mnh. Vo nm u (836) nin hiu Khai Thnh () ni y tr thnh H
39

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thnh T (), vi s lng chung ln n su bay trm ngi. Vo ngy 19

thng 9 nm th 4 (839) ng nin hiu trn, ng th tch, hng tho 88 tui i v
69 ha lap. t t php cua ng c Hng Chu Thin Long (), Tn La Ca
Tr (), Tn La Trung Sang (), v.v. ng c lu lai cun Minh Chu
ai Mai Sn Thng Thin S Ng Luc () 1 quyn.
i Minh Php S (, ?-?) hay cn gi l Qunh Php S (), chnh l
thy ca Ngu u Php Dung (, 594-657), ngi m sau ny c a
vo h Thin Tng. ng vn l hc gi ca Tam Lun Tng, sng di thi Ty
ng, tng tu hc vi Php Lng (, 507-581) Hng Hong T (),
Dng (, Nam Kinh). Sau ng vo Mao Sn (, cch 45 dm v pha
ng nam Huyn C Dung, Giang T), chuyn tm hong dng Trung Lun ()
v cho n cui i khng mt ln h sn. Mn h ca ng c Hu Ho (), Php
Mn (), Hu Lng (), Hu Tuyn (), v.v.

ai Ngu Lng Khoan (, Daigu Rykan, 1758-1831): ca nhn, th gia, v tng

cua To ng Tng Nht Ban sng vo cui thi Giang H, huy Lng Khoan (
), t Vn Hiu (), ao hiu ai Ngu (), xut thn vung Xut Vn Khi (
, Izumozaki), Vit Hu (, Echigo) trng nam cua Sn Bn Ta Mn Thi
Hung (). Nm 1774, ng giao nh lai cho ngi em Do Chi ( ),
theo xut gia tho gii vi Ph Liu () Quang Chiu T (, Ksh-ji)
vung Ni Lai (), Vit Hu. n nm 1779, ng k tha dong php cua Quc Tin
() Vin Thng T (, Ents-ji) vung B Trung (, Bicch). Vo nm
1796, ng tr v c hng, dng chn tru tai Ngu Hp Am ( ) trn Quc
Thng Sn (). ng sng mt i thanh bn, thng hay ua gin vi con
nt, v vui thu vi ru. ng rt tinh thng thi ca, tng truyn n cui i ng
c thinh n tai bit trang cua dong ho Mc Thn (, Kimura) ao Khi (
, Shimazaki). Trc tc cua ng c Lng Khoan ao Nhn Di Cao (
) 1 quyn, Lng Khoan Vnh Ca () 1 quyn, Thao ng Tp ()
2 quyn, Lng Khoan Ton Tp () 2 quyn, v.v.
i Quang C Hi (, Daik Kokai, 837-903): cn c gi l C Nhng (
40

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), ngi vng Trng An (), h l Vng (). ng theo Thch Sng Khnh
Ch () hu h c 2 nm, ri sau c n kh. Hn 20 nm sau, ng n
tr ti i Quang Sn () m Chu () v tn lc c xng Thin php
ca mnh. Vo ngy mng 3 thng 9 nm th 3 (903) nin hiu Thin Phc (),
ng th tch, hng th 67 tui i v 36 h lp.
i Tng Tm Thi (, Dais Shintai, 1327-1415): v tng ca phi Dng K
v i Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l i Tng ( ) hay Pht
Huyn (), xut thn vng Thng Ngu (, Tnh Trit Giang), h Tn ().
Nm 15 tui, ng theo xut gia vi c Chu t () ng T T ()
cng nh Vn Tu i (). Sau ng n th c tc gii ti Khai Nguyn
T () Qun Thnh (). T , ng bt u i du phng hc o, n an
c ti Ty Thin Trc T () Hng Chu (), gp c C nh T
Minh () Knh Sn () nn theo hu v ny sut 10 nm. Nhn hay tin
Mng ng m Ngc () hin ang ti Quc Thanh T () trn
Thin Thai Sn (), ng bn n bi yt v cui cng c c php. Vo nm
u (khong 1368) nin hiu Hng V (), ng qun l Long Tuyn T ()
Diu Giang ( ), ri n tr tr ng Sn Quc Khnh T ( )
Thng Ngu, cng nh Trung Thin Trc T () v Knh Sn vo nm u
(1403) nin hiu Vnh Lc ( ). n nm th 4 (1406) cng nin hiu trn, ng
nhn chiu ch tu chnh b Vnh Lc i in (), nm sau th tr v ni v
lui v n c Tch Chiu Am (). Vo nm th 9 cng nin hiu trn, theo li
thnh cu ng li tr v Vnh Lc. n ngy 14 thng 11 nm th 13 (1415), ng th
tch, hng th 89 tui. ng c vit b Pht Php Kim Thang Thin ( )
16 quyn vo nm th 24 (1391) nin hiu Hng V.
i Ty Php Chn (, Daizui Hshin, 834-919): xut thn Huyn Dim nh
( ), T Chu ( , Tnh T Xuyn), h l Vng ( ). ng xut gia Hu
Ngha T ( , tc Trc Lm Vin, H Thnh T), ri i vn du ln phng
Nam, n Dc Sn () v tham yt mt s Thin tng nh o Ng Vin Tr
(), Vn Nham m Thnh (), ng Sn Lng Gii (),
Quy Sn Linh Hu (). c bit, ng theo hu h Quy Sn, tu hnh khc
41

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

kh, cui cng ng o. Sau ng li k tha dng php ca Trng Khnh i An

(), v tr v nc Thc, v n tr ti i Ty Sn trong vng hn 10 nm,
thn thit ch o cho hc gi n tham Thin. Trc nm ng qua i, ng c
Hong nc Thc ban tng cho T Y v hiu l Thn Chiu i S ().
Vo ngy 15 thng 7 nm u (919) nin hiu Cn c () nh Thc, ng ngi
ngay ngn th tch, hng th 86 tui i v 66 h lp. Cun i Ty Khai Sn Thn
Chiu Thin S Ng Lc () 1 quyn, vn cn lu li cho n
ngy nay.
i Xuyn Ph T (, Daisen Fusai, 1179-1253): v tng ca Phi i Hu (
) thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l i Xuyn ( ), xut thn vng
Phng Ha (), T Minh (, Tnh Trit Giang), h l Trng (). Nm 19
tui, ng theo xut gia vi Vn Hin () Hng Lm Vin (), ri n
tham hc vi H c Thng () Thoi Nham T (), v cui cng i
ng qua li dy ca Trit ng Nh Dim ( ). Sau khi n tham vn thm
mt s v tn tc khc nh Tng Nguyn (), Khng ng (), Si n (
), Tc Am (), Khng Tu (), V Chng (), ng bt u xut hin b
gio Diu Thng Vin () thuc Ph Khnh Nguyn () vo nm th
10 (1217) nin hiu Gia nh (). T v sau, ng tng sng qua cc ni
nh Bo Quc T (), Quan m Vin (), i Trung T ()
Khnh Nguyn, ri Quang Hiu T () Gia Hng (, Tnh Trit Giang),
Thp Phng T () Thiu Hng (, Tnh Trit Giang), Tnh T T (
), Linh n T () Lm An (, Tnh Trit Giang), v.v. Vo ngy 18
thng ging nm u (1253) nin hiu Bo Hu (), ng th tch, hng th 75
tui i v 56 h lp. ng c li cc trc tc nh Ng ng Hi Nguyn (
, Gotegen, 20 quyn), i Xuyn Ha Thng Ng Lc ( , 1
quyn). Vt S i Qun () th bin son hnh trng ca ng.
m Lm ( , Donrin, ?-?): v tng sng di thi nh Ty, t ca s t Thin
Tng B t Ma (), cn gi l m Lm (), Php Lm (), do
v ng b gic cp cht t 1 tay nn c gi l Lm Ct Tay. Trong khong thi
gian t nm u (538) nin hiu Nguyn Tng () nh Bc Ngy cho n nm
42

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

u (543) nin hiu V nh (), ng thng m nhim bt k dch kinh v son

vn li ta cho C m Bt Nh Lu Chi (), T Mc Tr Tin (
), B Lu Chi (), Pht Phin a (), v.v. Hn na,
trong bn Thng Man Kinh Bo Qut (), trc tc ca Gia Tng i S
Ct Tng () c trch dn li ch s ca ng v Kinh Thng Man (
), qua chng ta c th bit c rng ng l nh nghin cu v b kinh ny.
Trong phn Hu Kh Truyn ca Tc Cao Tng Truyn ( ) quyn 16 c
thut li s tch ca ng.
m Thin (, Donsen, 542-607): v tng sng di thi nh Ty, ngi vng Nhiu
Dng (), Bc Lng (, H Bc []), h Vng (). Lc nh ng theo
cu hc cc kinh th, li rt ch trng Chu Dch. Nm 21 tui, ng xut gia vi m
Tnh () C Ha T () vng nh Chu (), ban u hc Thng Man
Kinh (); nhng sau khi th c tc gii xong ng lui n c Tnh Quc T (
) thuc Lm L Sn (), chuyn nghin cu v c Hoa Nghim Kinh (
), Duy Ma Kinh (), Thp a Kinh (), Lng Gi Kinh (),
i Tha Khi Tn Lun (), v.v. ng thng nghin cu v Duy Thc
Lun ( ), b bnh nng trong ngi, mng thy n mt trng ri c lnh
bnh, cho nn mi i tn l Nguyt c (). Vo lc dit Pht ca vua V
nh Bc Chu, ng chy v phng Nam, nhn c c b Nhip i Tha Lun (
) ni nh ca v Sc S Tng Qun (), nim bng an nhin thot lc.
Vo u thi nh Ty, ng thuyt ging Nhip i Tha Lun, Lng Gi Kinh, i
Tha Khi Tn Lun, v.v., ti M Thnh T () Bnh Thnh (). T ,
gio hc Nhip Lun c truyn vo phng Bc. n nm th 7 (587) nin hiu
Khai Hong (), ng vng chiu vo kinh tr tr i Hng Thin T (),
n lc tuyn dng Nhip Lun v s lng ngi n tu hc ngy mt ng ln n
c ngn. Vo nm u (601) nin hiu Nhn Th ( ), vua ban chiu ch to lp
khp ton quc 30 thp x li, ring ng vng mnh xy dng mt ngi thp ti
Phng Tuyn T () K Chu (). n nm th 3 (607) nin hiu i
Nghip (), ng th tch, hng th 66 tui. Trc tc ca ng c Nhip Lun S
() 10 quyn, v s gii ca Lng Gi Kinh, Khi Tn Lun, Duy Thc Lun,
Nh Tht Lun (), v.v.
43

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

o An (, Dan, 312[314]-385): nhn vt trung tm ca Pht Gio thi ng Tn

(thi k u ca Pht Gio Trung Quc), ngi vng Ph Liu (), Thng Sn
(, tc Chnh nh [], H Bc []), h V (), sanh nm th 6 (312)
nin hiu Vnh Gia () nh ng Tn, c thuyt cho l nm th 2 (314) nin hiu
Kin Hng (). Nm ln 12 tui, ng xut gia, thng minh xut chng, chuyn
nghin cu kinh lun, ch siu phm. K n ng theo lm mn h ca Pht
Trng (), nhng v sau do i lon phng Bc, nn ng cng vi thy
mnh chy t nn khp cc ni, tng ging thuyt gio ha Tng Dng ( )
trong vng 15 nm. Vua Ph Kin () nh Tin Tn nghe danh ng, em binh vy
hm Tng Dng, n ng v Trng An (), cho sng Ng Trng T (
) v ly l tn ng lm thy. Chnh o An thng khuyn vua Ph Kin cung
thnh Cu Ma La Thp (Kumrajva, ) Ty Vc sang cng trc tc
cng nh chnh l cc kinh lun Hn dch, bin tp thnh b Tng L Chng Kinh
Mc Lc (). Ngoi ra, ng cn tp trung vo vic phin dch kinh in,
vit cc ch thch v li ta cho cc kinh, tng cng c 22 b. ng chia vic gii
thch kinh thnh 3 phn: li ta, chnh tng v lu thng; phng php ny vn cn
thng dng cho n ngy nay. Nghin cu ca ng ch yu tp trung vo Kinh Bt
Nh, nhng ng cn tinh thng c A Hm, A T t Ma. Sut c i ng cng
hin cho s nghip Pht Gio rt to ln. Vo nm th 10 (385) nin hiu Thi
Nguyn (), ng th tch.
o Bng (, Dhy, 488-559): v tng sng di thi Bc T, ngi vng Bnh n
(, thuc Huyn Khu [], Sn ng []), h Hn (). Nm ln 12 tui,
ng xut gia, chuyn nghin cu Kinh Duy Ma (), Kinh Nit Bn (),
Thnh Tht Lun (), v.v., ri vo Thiu Lm T () tu Thin. Sau ng
theo Lut S Hu Quang () hc T Phn Lut, hu thy c 10 nm th ng
c chn ca i Tha. Sau khi t gi thy mnh, ng chuyn tm ging thuyt
Thp a Kinh Lun (), Nit Bn Kinh (), Hoa Nghim Kinh (
), T Phn Lut (), v.v., t ting tm ng vang khp kinh nh Nghip.
Hn na, do ti bin lun xut chng ca ng, ngi ta v ng ging nh X Li
Pht, t ca Pht. ng cng vi t Linh D () trc sau cng tuyn xng
44

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tng phong ca thy mnh Hu Quang. Vo nm th 10 (559) nin hiu Thin Bo

() nh Bc T, ng th tch, hng th 72 tui.

o Chiu (, Dsh, 629-700): v tng Nguyn Hng T (, Gank-ji) thi

i Phi iu, t s khai sng ra Php Tng Tng ca Nht, xut thn vng H Ni
(, Kawauchi). Nm 653, ng nhp ng cu php, hc Php Tng vi Huyn
Trng (), sau khi tr v nc ng kin lp Thin vin Nguyn Hng T v bt
u hong php. n cui i ng i tun du khp cc ni, lm nhng vic x hi
nh bt cu ng, v.v. Theo di mnh ca ng li th sau khi cht thi hi ca ng
c ha tng. y l trng hp ha tng u tin trong lch s Nht.

o Din (, Den, ?-922): v tng ca To ng Tng Trung Quc, xut thn Huyn
Trng Lc (), Phc Chu (, Tnh Phc Kin), h Lu (), php t ca
To Sn Bn Tch (). Ban u, ng sng ti Lc u (), ri n nm
th 2 nin hiu V Ngha () nh Ng, ng chuyn n ng Sn () v lm
v t th 4 ni y. Sng ni y c 3 nm th ng th tch v c ban cho thy
hiu l Hng Qu i S ().

o Dun (, Din, 798-868): cn gi l o Vn (), xut thn dng h Bc ()

cao qu Hu Nham (), Hn Chu (), Tn La (). ng xut gia nm 18
tui, ri hc Hoa Nghim Kinh Qu Thn T (). Vo nm th 17 (825) i
vua Hin c Vng (), ng sang nh ng cu php v k tha dng php
ca Nam Tuyn Ph Nguyn (). n nm th 9 (847) i vua Vn Thnh
Vng (), ng tr v nc v tr ti Phong Nhc (). Mn nhn hc
vn tp theo ng rt ng v ngay c vua Cnh Vn Vng () cng cm phc
c ca ng. Vo ngy 18 thng 4 nm th 8 (868) i vua trn, ng th tch,
hng th 71 tui i v 44 h lp.

o Knh Hu oan (, Dky Etan, 1642-1721): tc Lo Nhn Chnh Th (

, Shju), v tng ca Lm T Tng Nht Bn, t l o Knh (), sinh ra trong
gia nh h Tng Bnh () Phn Sn (), Tn Nng (, Shinano), Giang
45

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

H (, Edo). Nm ln 19 tui, ng n tham hc vi Ch o V Nan ()

ng Bc Am ( ) vng Ma B, Giang H, v chuyn tham cu v tng
phong Lm T. ng theo hu thy trong sut hn 10 nm. V sau, ng li n tham
yt H Tai (), Nht Nguyn () vng o V (), nhng vi nm sau
ng li quay tr v vi thy ngy xa V Nan. Cui cng ng ng c huyn ch v
k tha dng php ca v ny. Ngi ta khuyn ng nn k tha ngi v ca thy,
nhng ng khng nghe li, m n Phn Sn, Tn Nng kt tho am, ly hiu l
Chnh Th Am, v n c tu hnh. ng c gi l Chnh Th Lo Nhn ().
Vo ngy mng 6 thng 10 nm th 6 (1721) nin hiu Hng Bo (), ng th
tch, hng th 80 tui i v 62 h lp.
ao Lm (, Drin, 741-824): v Thin tng cua Ngu u Tng ( ) Trung
Quc, ngi Huyn Phu Dng (), Hng Chu (, thuc Tinh Trit Giang
ngy nay), ho l Phan (). Nm ln 21 tui, ng tho cu tuc gii Qua Nguyn T
() thuc Hnh Chu ( , thuc Tinh H Bc ngy nay). Sau , ng ln
kinh Trng An hoc Hoa Nghim Kinh, ai Tha Khi Tn Lun, ri quay v vi
Thin, n tham yt Knh Sn Php Khm () v k tha dong php cua v
ny. V sau, ng thng sng trn cnh cy tung ln cua Tn Vong T (), nn
c goi l Thin S iu Khoa (), hn na bn canh con c t chim b
cac, nn ng con c goi l Thin S Thc So (). Trong khoang nin
hiu Nguyn Hoa (, 806-820) nh ng, Bach C D () c n y v
tham vn Pht php vi ng. ng th tch vo ngy mng 10 thng 2 nm th 4 (824)
nin hiu Trng Khnh (), tho 84 tui i v 63 ha lap. ng c ban nhu l
Vin Tu Thin S ().
o Ngha (, Dgi, ?-?): hiu Minh Tch (), xut thn Qun Bc Hn (),
Tn La (). Nm th 5 (784, tc nm th 5 nin hiu Kin Trung) i vua Tuyn
c Vng (), ng sang nh ng v th c tc gii ti Bo n T (
) Qung Ph (). Sau , ng theo hu Ty ng Tr Tng ()
Khai Nguyn T (), Hng Chu (, Tnh Giang Ty) v k tha dng php
ca v ny. V sau, ng cn n tham vn Bch Trng Hoi Hai ( v n
nm th 13 (821) i vua Tuyn c Vng, ng tr v nc, truyn b Nam Tng
46

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thin u tin ti Triu Tin.

o Ng Vin Tr (, Dgo Enchi, 769-835): xut thn vng Hi Hn (), D
Chng (, Tnh Giang Ty), h l Trng (). Lc cn nh, ng xut gia vi
Ha Thng Nit Bn (), ri n Dc Sn (), theo hc vi Duy Nghim
(), c tm n ca thy v k tha dng php ca v ny. V sau, ng i tham
vn khp chn thin lm, n o Ng Sn ( ) v n lc c xng Thin
phong ca mnh. Vo ngy 11 thng 9 nm th 9 (835) nin hiu Thi Ha (),
ng th tch, hng th 67 tui, c ban cho thy l Tu Nht i S ().

o Nguyn (, Dgen, 1200-1253): v tng sng vo u thi k Lim Thng (

, Kamakura), t s khai sng ra To ng Tng Nht Bn, hy l Hy Huyn (
), xut thn vng Kyoto (), h l Nguyn (), con ca v Ni i Thn Cu
Ng Thng Thn (), m l con gi ca Cu iu C Phng (
). Nm ln 3 tui, ng mt cha, ri n 8 tui th mt m. Nm ln 13 tui, ng
theo xut gia vi Lng Qun () trn T Du Sn (, Hieizan), ti Bt
Nh Cc Thin Quang Phng () thuc Th Lng Nghim Vin (
) vng Honh Xuyn (), n nm sau ng th gii vi v Ta Ch Cng
Vin ( ). Sau , ng n tham hc vi Trng Li Cng Dn ( )
Vin Thnh T (), v th theo li dy ca v ny, ng n Kin Nhn T (
, Kennin-ji), theo hu h mn h ca Vinh Ty (, Eisai) l Minh Ton (
, Myzen). Vo nm th 2 (1223) nin hiu Trinh ng (), ng cng vi Minh
Ton sang nh Tng cu php, dng chn Thin ng Sn Cnh c T (
), ri li i tham bi cc cha khc nh Dc Vng Sn Qung Li T
(), nhng cui cng ri cng quay v Thin ng Sn. Chnh ni y
ng gp c Trng ng Nh Tnh () v c v ny n kh cho. Vo
nm u (1227) nin hiu An Trinh (), ng tr v nc. Sau khi tr v, ng tm
thi lu tr ti Kin Nhn T mt thi gian, ri n nm u (1229) nin hiu Khoan
H ( ), ng n tr ti An Dng Vin ( ) vng Thm Tho ( ,
Fukakusa) kinh Kyoto. Vo nm u (1233) nin hiu Thin Phc (), th
theo li thnh cu ca ng Nguyn Gio Gia () v v ni Chnh Gic (
), ng khai sng Quan m o Li Vin Hng Thnh Bo Lm T (
47

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

) vng Sn Thnh (, Yamashiro) v sng ti y hn 10 nm. n

nm u (1243) nin hiu Khoan Nguyn ( ), p ng li thnh cu ca Ba a
D Ngha Trng (), ng ln Ch T Trang () vng Vit Tin (
, Echizen, thuc Fukui-ken), dng chn ti tho am Ct Phong C T (
). Nm sau ng pht trin ni y thnh i Pht T (, Daibutsu-ji) v bt
u khai ng thuyt php gio ha, v hai nm sau na ng i tn cha thnh
Vnh Bnh T (, Eihei-ji). Hu Tha Nga Php Hong () c ban
tng T Y cho ng, nhng ng c t khng nhn. Vo ma h nm th 4 nin hiu
Kin Trng (), ng nhum bnh, ri n thng 7 nm sau ng giao li ht mi
chuyn cho t C Vn Hoi Trng (), v vo ngy 28 thng 8 nm ny
(1253), ng thi tch trn kinh , hng th 54 tui. Trc tc ca ng c b Chnh
Php Nhn Tng () 95 quyn, Ph Khuyn Ta Thin Nghi () 1
quyn, Hc o Dng Tm Tp ( ) 1 quyn, Vnh Bnh Thanh Quy (
) 2 quyn, Vnh Bnh Qung Lc () 10 quyn, Tn Tng o Vnh
(), v.v. Vo nm th 7 (1854) nin hiu Gia Vnh (), ng c Hiu
Minh Thin Hong () ban cho thy hiu l Pht Tnh Truyn ng Quc
S (), ri n nm th 11 nin hiu Minh Tr (), ng li c ban
cho thy hiu l Tha Dng i S (). Trong To ng Tng Nht Bn,
ng c gi l Cao T.

o Ton (, Dzen, ?-894): v tng ca To ng Tng Trung Quc, h Tuyn (),

php t ca ng Sn Lng Gii ( ), tr ti Trung Sn ( ), Tuyn
Thy (, Tnh H Bc), cho nn c hiu l Trung Sn Ha Thng ().
Vo nm th 2 (882) nin hiu Trung Ha (), vng chiu ca v Tit S Trn
Nam () l Chung Truyn (), ng n sng ti ng Sn (), lm v t
th 2 v c gi l Trung ng Sn (). n nm th 2 (893) nin hiu Cnh
Phc (), ng c i Thng Th () nghnh n v sng Long An
Vin () v nm sau ng th tch.

o Tuyn (, Dsen, 596-667): v tng Lut Tng di thi nh ng, cn c

gi l Nam Sn Lut S (), Nam Sn i S (), t sng lp ra
Nam Sn Lut Tng, ngi Ng Hng (), Trit Giang (), c thuyt cho l
48

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

vng n (), Nhun Chu (), Giang T (), h Tin (), t l Php
Bin (). Nm 16 tui, ng xut gia, theo Hu Qun ( ) Nht Nghim T
() v Tr Th () i Thin T () hc Lut; sau ng n tr ti
Phng Chng Cc (, pha Nam Trng An), to dng Bch Tuyn T (
) v chuyn tm nghin cu, hong truyn T Phn Lut, cho nn tn phi ca ng
c gi l Nam Sn Lut Tng. ng tng i khp ni thuyt ging Lut hc v
cng tham gia phin dch vi Huyn Trng (). ng tng sng qua vi ni nh
Sng Ngha T (), Phong c T () v Tnh Nghip T ().
Vo nm th 3 (658) nin hiu Hin Khnh (), ng vng sc ch n tr tr Ty
Minh T () Trng An. Khng bao lu sau, ng son ra Thch Mn Chng
Phc Nghi (), Thch Mn Quy Knh Nghi (), v.v. Vo nm
th 2 (662) nin hiu Long Sc (), vua Cao Tng ra sc lnh cc tng ni phi l
bi nh vua, ng cng vi Huyn Trng dng th khng tranh, nn vic ny c
nh ch. n thng 2 nm th 2 (667) nin hiu Cn Phong (), ng sng lp gii
n ti Tnh Nghip T, cc ni n cu gii hn 20 ngi. Cng vo thng 10 nm
ny ng th tch, hng th 72 tui i v 52 h lp. ng c ban cho thy hiu
Trng Chiu (). Trc tc ca ng c T Phn Lut San Phn B Khuyt Hnh
S Sao () 12 quyn, Yt Ma S () 3 quyn, Gii Bn
S () 6 quyn, Thp T Ni Ngha Sao () 6 quyn, T Kheo Ni
Ngha Sao () 6 quyn, c gi l 5 b trng yu ca Lut hc. Trong
, Hnh S Sao l b sch khng th thiu khi nghin cu v T Phn Lut. Ngoi
ra ng cn son ra b i ng Ni in Lc () 10 quyn, l sch mc
lc chnh l ton b kinh in. Bn cnh , ng cn bin tp C Kim Pht o Lun
Hnh () 4 quyn, Qung Hong Minh Tp () 30 quyn, v.v.,
tuyn dng Pht Gio. Ngoi ra, ng cn trc tc Tc Cao Tng Truyn (
) 10 quyn, Thch Th Lc Ph (), Thch Ca Phng Ch (),
Tam Bo Cm Thng Lc (), v.v.

o Tuyn (, Dsen, 702-760): v tng sng di thi nh ng, mt trong nhng

ngi em Thin, Lut v Hoa Nghim truyn sang Nht Bn, v t th 2 ca Thin
Tng Nht Bn, s t ca Hoa Nghim Tng, xut thn Ha Chu (), H Nam
(), hu du ca V Linh Cng (), h V (). ng xut gia hi nh, sau
49

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

n i Phc Tin T () Lc Dng (), th c tc gii vi nh

Tn (), chuyn hc Lut, ri th gio Thin v Hoa Nghim vi Ph Tch ()
Hoa Nghim T (). Th theo li thnh cu sang Nht ca hai v tng Hng
Phc T ( , Kfuku-ji) l Ph Chiu ( ), Vinh Du ( ) ang ti
Trung Quc tm ngi truyn gii lut, vo nm th 6 (734) nin hiu Thin Bnh
() ca Nht, ng cng vi nhm B Tin Na (), Pht Trit (,
hay Pht Trit []) sang Nht; nhng gia ng gp phi phong ba bo tp, cho
nn 2 nm sau mi c th n c Nht Bn v tr ti i An T (, Daianji). n nm 751, ng lm Lut S, ri nm sau lm v o s ch nguyn trong L
Khai Nhn Cng Dng Tng i Pht ng i T ( , Tdai-ji). Vo
nm 754, ng n vn an Gim Chn (, Ganjin) khi v ny va mi vt v n
Nht v n cui i ng lui v n c T T T ( ) vng Ct D ( ,
Yoshino). ng rt tinh thng c Hoa Nghim ln Thin Thai, thng qua t Hnh
Biu (), ng to nh hng kh nhiu cho Ti Trng ( , Saich). Vo
nm u (760) nin hiu Thng Nguyn (), ng th tch, hng th 59 tui.
o Xc ( , Dshaku, 562-645): v tng ca Tnh Tng, sng di thi nh
ng, v t th 2 ca Tnh Tng Trung Quc, ngi vng Vn Thy ( ),
Tinh Chu (, thuc Thi Nguyn, Sn Ty), c thuyt khc cho l xut thn Tn
Dng (), Tinh Chu, h V (), cn uc gi l Ty H Thin S ().
K tha t tng ca m Loan (), ng l ngi khai sng Tnh Tng vo
thi k u nh ng. Chn Tng Nht Bn tn xng ng ng hng th t trong 7
v cao tng. Nm 14 tui, ng xut gia, hc cc kinh lun, tinh thng i Nit Bn
Kinh () v thng thuyt ging kinh ny n 24 ln. Sau ng n tr ti
Huyn Trung T (), ngi cha do m Loan sng lp nn, cm ng c bia
vn ghi chp v m Loan, bn chuyn sang tn ngng Tnh . Lc by gi l
nm th 5 (609) nin hiu i Nghip ( ), ng 48 tui. T cho n nm 83
tui, mi ngy ng nim Pht 70.000 bin. Sut i ng chuyn ging Qun V
Lng Th Kinh () trn 200 ln, ch trng bt lun xut gia hay ti gia
u ly php mn nim Pht lm cn bn. n nm th 3 (629) nin hiu Trinh Qun
( ), bit trc gi khc ra i, ng thng bo cho i chng vn tp, cht thy
m Loan hin thn, cho ng bit d bo ca ng cha ht. Mi cho n thng 4 nm
50

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

th 19 cng nin hiu trn, ng mi th tch, hng th 84 tui. Mn ca ng c

Thin o (), o Ph (), Tng Din (), v.v. Trc tc ca ng li
c Tnh Lun () 2 quyn, An Lc Tp () 2 quyn, v.v.

t Qun m Dnh (, Takkan Donei, 989-1060): v tng ca Lm T Tng

Trung Quc, hiu l t Qun (), ngi vng Tin ng (), Hng Chu
(, Tnh Trit Giang), h l Kheo (). ng theo i Dng Cnh Huyn (
) hc tng phong ca To ng, sau n tham vn Cc n Un Thng (
) v k tha dng php ca v ny. V sau, ng n tr ti Kim Sn () thuc
Nhun Chu (, Tnh Giang T). ng th tch vo nm th 5 (1060) nin hiu Gia
Hu (), hng th 72 tui.

u Sut Tung Duyt (, Tosotsu Jetsu, 1044-1091): v tng cua Phi Hong
Long () thuc Lm T Tng Trung Quc, ngi vung Kin Chu (, thuc
Tinh Giang T ngy nay), ho l Hung ( ). Nm ln 15 tui, ng theo xut gia vi
c Sung Thng Nhn () Ph Vin Vin (), v nm 16 tui tho
cu tuc gii. Ban u ng theo li chi day cua Linh Ci Thu Tr (), ri cui
cung n tham yt Chn Tnh Khc Vn ( ), v m ao trng gio ha
Lc Uyn T (). Thinh thoang ng c gp Thanh T (), ngi c php
vi Thach Sng S Vin (), c ch s c, c Thanh T n kha cho;
nhng sau ng lai k tha dong php cua Chn Tnh (), n tru tai u Sut T
() Long Hng Phu ( ) v tuyn dng gio php. V Tha Tng
Trng Thng Anh (, tc V Tn C Si) ban u n tham vn vi ng
Lm Thng Tng (), nhng sau theo tho gio vi Tung Duyt v tr thnh
t c php. n ngy mng 3 thng 11 nm th 6 (1091) nin hiu Nguyn Hu
(), ng th tch, hng tho 48 tui. V sau, ng c ban cho nhu hiu l Chn
Tch Thin S ().

u T i ng (, Tsu Daid, 819-914): php t ca Thy Vi V Hc (

), con nh h Lu () Hoi Ninh (), Th Chu (, Tnh An Huy).
ng xut gia hi cn nh, ban u c Kinh Hoa Nghim, nhn thy r tnh hi,
sau n tham yt Thy Vi v ng c huyn ch. V sau, ng i chu du y, ri
51

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tr v qu c v n c u T Sn ( ). ng c gp Triu Chu ( )
Huyn ng Thnh () v cng nhau hn huyn Pht php. ng tr ti u T
Sn hn 30 nm trng. n ngy mng 6 thng 4 nm th 4 (914) nin hiu Cn
Ha (), ng ngi an nhin m thot ha, hng th 96 tui, v c ban thy
hiu l T T i S ().
u T Ngha Thanh (, Tsu Gisei, 1032-1083): v tng ca To ng Tng
Trung Quc, xut thn vng Thanh Chu (, Tnh Sn ng). Nm ln 7 tui,
ng xut gia Diu Tng T (), n nm 15 tui th th gii. Trong khong
thi gian ny, ng hc Bch Php Lun () v thng hiu Kinh Hoa Nghim.
Sau ng n tham vn Ph Sn Php Vin ( , tc Vin Gim) Thnh
Nham T (), tr thnh nhn vt ni ting trong s mn h ca Vin Gim, nn
c gi l Thanh Hoa Nghim. Sau , ng kh ng yu ch ca Php Vin, c
trao truyn cho tm y ca i Dng Cnh Huyn () v k tha dng php
ca v ny. T ng tr thnh mn h ca To ng Tng. V sau, ng n L Sn
(), duyt c cc kinh lun, ri n nm th 6 (1073) nin hiu Hy Ninh ()
th tr v Th Chu () v sng ti Hi Hi Thin Vin () trn Bch
Vn Sn (). Tri qua ni y c 8 nm, ng li chuyn n u T Sn (
). Vo ngy mng 4 thng 5 nm th 6 (1083) nin hiu Nguyn Phong (),
ng th tch, hng th 52 tui i v 32 h lp. Mt s trc tc ca ng nh Th
Chu u T Thanh Ha Thng Ng Lc () 2 quyn, u T
Thanh Ha Thng Ng Yu () 1 quyn.
nh Nham Tnh Gii (, Teigan Jkai, ?-?): v Thin tng thuc Lm T Tng
Trung Quc sng di thi nh Minh, hiu l nh Nham ( ), xut thn Ng
Hng (, Ng Hng, Tnh Trit Giang). ng tng n tham yt Gic Nguyn
Hu m ( ) Thin Gii T ( ) thuc Nam Kinh ( ), Tnh
Giang T () v c i ng. Vo nm u nin hiu Hng V (, 13681398), ng nhn sc ch tr tr Linh Cc T () Kim Lng (, Nam Kinh,
Tnh Giang T). ng c vit tc phm Tc Khc Lin Chu Tng C ()
rt thnh hnh trong tng lm. Bn cnh , ng cn c cng trong vic cho vo i
Tng Kinh b C Tn Tc Ng Lc () bn nh Minh v nh chnh bn
52

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nam Tng Lc T n Kinh ().

on Kiu Diu Lun (, Donky Myrin, 1201-1261): v tng ca Phi Dng
K v Phi Ph Am thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l on Kiu (), hay
cn gi l Tng Sn T (), ngi Hong Nham Tng Sn (), i
Chu (, Tnh Trit Giang), h l T (). Nm ln 18 tui, ng xut gia Qung
Hu Vin () vng Vnh Gia (, Tnh Trit Giang), ri sau du phng
hnh cc. u tin ng n tham vn Cc Nguyn Nguyn o (), c ch
s ng, sau gp c V Chun S Phm () Tuyt u Sn ()
v cui cng k tha dng php ca v ny. Khi S Phm chuyn n Knh Sn (
) v Dc Vng Sn () th ng i theo hu. Vo thng 3 nm u (1242)
nin hiu Thun Hu (), ng n tr tr Thoi Phong K Vin T ()
i Chu, ri tri qua sng mt s cha khc nh Thoi Nham Tnh Thin T
(), Quc Thanh T () Thin Thai Sn (, Tnh Trit
Giang), Tnh T T () Ph Lm An (, Tnh Trit Giang). Vo ngy
25 thng 4 nm th 2 (1261) nin hiu Cnh nh (), ng th tch, hng th 61
tui i v 44 h lp. Hai v th gi ca ng l Vn Bo () v Thin Tnh ()
bin tp b on Kiu Ha Thng Ng Lc () 2 quyn.
c Am o Din (, Dokuan Den, 1335-1418): v thin tng sng vo u thi
nh Minh, xut thn Trng Chu ( , Huyn Ng, Tnh Giang T), h l Diu
(), tn Qung Hiu (), hiu c Am (). Nm 14 tui, ng xut gia, ban
u hc Thin Thai gio hc, sau theo Tr Cp () Knh Sn () tham Thin
v t c yu ch. Sau , ng lm tr tr mt s cha nh Ph Khnh T ()
Lm An (), Thin Long T () Hng Chu (), Lu Quang T (
) Gia nh (). ng c nng khiu v thi vn, li s trng v thut s m
dng, li rnh v hi ha. Yn Vng cng ng m lun rt tm c, thnh thong
sng trong ph ni vi nh vua, cng vua bn chuyn c mt, c cng nht nn
c tn lm Thi T Thiu S v ngi i gi ng l Diu Thiu S ( ).
Nh vua li ra lnh cho ng tc mc quan phc, nhng ng t chi khng nhn,
thm ch ban cho c nh ca cung nhn hu h, nhng rt cuc ng chi t tt c.
ng tng gim tu cun Thi T Bo Lc (), Vnh Lc i in (),
53

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

v.v. Thng ngy ng sng ti Thnh Ty Pht T (), mc php phc l bi

tng kinh, c nui dng mt ngi th gi. n nm th 6 (1418) nin hiu Vnh
Lc (), ng th tch, hng th 84 tui, c ban cho thy hiu l Cung Tnh (
). ng tng vit cun o D Lc (), khng nh rng Pht php khng th
no dit tn, l tc phm i tr vi nhng ng nhn v cng kch ca Nho Gio di
thi nh Tng i vi Pht Gio. Bn cnh , ng cn li nhiu lun th khc v
Tnh nh Tnh Gin Yu Lc (), v.v. i vi Nht Bn, ng cng
c mi quan h nh tng vit li ta cho bn Tiu Kin Co () ca Tuyt
Hi Trung Tn (, 1336-1405) hay Tr Gic Ph Minh Quc S Ng Lc (
) ca Xun c Diu Ba (, 1311-1388).
ng Dng c Huy ([], Ty Tehi, ?-?): v tng ca Lm T Tng Trung
Quc sng di thi nh Nguyn, hiu l ng Dng (). Vo nm th 2 (1329)
nin hiu Thin Lch () i vua Minh Tng, ng lm Chng L Bch Trng
T ( ), ri n nm u (1330) nin hiu Ch Thun ( ), ng tin hnh
trng tu ngi Php ng ca cha. Vo nm u (1335) nin hiu Ch Nguyn (
) i vua Thun Tng, ng vng sc ch bin tp b Sc Tu Bch Trng Thanh
Quy () v 2 nm sau cho cng b trong khp cc tng lm thin h.
ng c ban cho hiu l Qung Hu Thin S (), khng r nm sinh, nm
mt v nguyn qun ca ng. Trong phn mc lc ca quyn 4 b Tng Tp Tc
Truyn ng Lc ( ) c nu ra tn 10 ngi php t ca Hi C
Nguyn Hy (), i th 5 php phi ca i Hu Tng Co ( ),
trong s c tn ng Lm ng Dng c Huy Thin S (),
nhng chng thy truyn k no v ng c.
ng Lng Vnh D (, Trei Eiyo, 1285-1365): v tng ca Phi Hong Tr (
) thuc To ng Tng Trung Quc, hiu l ng Lng (), xut thn Minh
Chu (, Ph Ninh Ba, Tnh Trit Giang), php t ca Vn Ngoi Vn T (
) Thin ng Sn () vng Minh Chu. ng tr ti Thin Ninh T (
) trong lng v n nm th 2 (1351) nin hiu Qun ng () th sang Nht
Bn. Th theo li mi ca Mng Song S Thch ( ), ng sng qua mt s
cha nh Thin Long T (, Tenry-ji), Nam Thin T (, Nanzen-ji),
54

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Kin Trng T (, Kench-ji), Vin Gic T (, Enkaku-ji), v.v. Vo

nm th 4 (1365) nin hiu Trinh Tr (), ng th tch v c ban cho thy hiu
l Diu ng Quang Quc Hu Hi Hu T Thin S (). Mn
phi ca ng c gi l ng Lng Phi (). Trc tc ca ng c D ng
Lng Nht Bn Lc ().
ng Lm Thng Thng (, Trin Js, 1025-1091): v tng ca Phi Hong
Long () thuc Tng Lm T Trung Quc, ngi vng Din Bnh (, Nam
Bnh, Tnh Phc Kin), h l Th (). Sau khi xut gia, ng n tham hc vi Hong
Long Hu Nam () trong sut 20 nm trng, c trao truyn cho huyn
ch i php, ri n tr ti Lc m T (), sau chuyn n ng Lm T
() Giang Chu (, Cu Giang, Tnh Giang Ty). Ngi cha ny xa kia
vn l Lut Vin, nhng theo chiu ch ca vua Thn Tng vo nm th 3 (1080)
nin hiu Nguyn Phong ( ), n c i thnh ngi Thin t. Khi y v Thi
Th Nam Xng (, Tnh Giang Ty) l Vng Thiu () mi cung thnh Hi
ng T Tm () v y tr tr cha, th nhng Hi ng li c Thng
Thng n thay th mnh. Chnh ni y ng tuyn xng tng phong ca mnh,
tip rt nhiu hc v sut 60 nm trng n lc nui dng nhn ti. Sau ,
c chiu ch mi ng n tr tr Tr Hi Thin Vin ( ) Tng Quc T
(), nhng ng c t khng nhn, v ng c ban cho T Y cng vi hiu l
Qung Hu Thin S (). Hn na, vo nm th 3 nin hiu Nguyn Hu
(), th theo li trnh tu ca T Vng (), ng c ban cho hiu khc l
Chiu Gic Thin S (). Vo ngy 30 thng 9 nm th 6 (1091) ng nin
hiu trn, ng th tch, hng th 67 tui.
ng Minh Hu Nht (, Tmei Enichi, 1272-1340): v tng ca Phi Hong Tr
( ) thuc To ng Tng Nht Bn, xut thn Huyn Hi nh ( ),
Minh Chu (, Tnh Trit Giang), h Trm (), hiu l ng Minh (), sinh
vo nm th 8 nin hiu Hm Thun (). Nm 9 tui, ng xut gia i ng T
() vng Phng Ha (, Tnh Trit Giang). n nm 13 tui th xung tc
v 17 tui th gii c tc. Tip theo, ng n tham vn Trc ng c C ()
Thin Ninh T (), Minh Chu v c kh ng. Sau , ng i chim bi v
55

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tham hc mt s cha nh Thin ng (), Linh n (), Vn Th (),

Tng Sn (), Tha Thin (), v.v., v khai ng thuyt php Bch Vn
Sn Bo Khnh T () vng Minh ng (). Sng ti cc ni
c 6 nm, vo nm th 2 (1309) nin hiu Din Khnh ( ), th theo li thnh
cu ca Tng Qun Bc iu Trinh Thi (), ng sang Nht Bn, tr ti
Thin Hng T () vng Tng M (, Sagami). Sau , ng li c mi
n tr tr Vin Gic T (, Enkaku-ji), nhng chng bao lu sau ng dng mt
ngi Bch Vn Am () trong khun vin cha ny v lui v n c. T tr v
sau, ng tng sng qua mt s cha khc nh Vn Th (), Th Phc (),
ng Thng (), Kin Trng (), v.v. Vo thng 6 nm th 3 (1340) nin
hiu Lch ng ( ), ng li tr v n c Bch Vn Am v n ngy mng 4
thng 10 th th tch, hng th 69 tui i v 53 h lp. Trc tc ca ng c Bch
Vn ng Minh Ha Thng Ng Lc () 3 quyn.
ng T Nh Hi (, Tji Nyoe, 744-823): ngi vng Thiu Chu (, Tnh
Qung ng). ng xut gia lc nh tui, vo nm th 8 (773) nin hiu i Lch (
), ng n tham vn Knh Sn Php Khm (), v sau k tha dng php
ca M T o Nht (). ng thi, mn h ca M T rt ng, khi Nh
Hi vo Tng ng th Thin sng b gy, nn c gi l Hi Gy Sng. Sau ng
n tr ti ng T () m Chu (, thuc Tnh H Nam), ri n ngy 19
thng 8 nm th 3 (823) nin hiu Trng Khnh () th ng th tch, hng th
80 tui. ng c ban cho thy l Truyn Minh i S ().
ng An o Phi (, Dan Dhi, ?-?): nhn vt sng cui thi nh ng, v
tng thuc To ng Tng, ngi Hng Chu (, thuc Tnh Giang Ty). ng k
tha dng php ca Vn C o ng (), ri n tr ti ng An Vin (
) Phng Th Sn (), Hng Chu v ht mnh c xng tng phong ca
To ng.
ng Quang (, Dk, 700-770): v tng ca Bc Tng Thin, mn h ca Ph Tch
( ) Tung Sn ( ). Trong sut hn 20 nm ng khai php, chuyn tuyn
xng Thin lut, v n ngy 27 thng 6 nm th 5 (770) nin hiu i Lch (),
56

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng th tch Thiu Lm T (), hng th 71 tui i v 45 h lp. Mn nhn

ca ng c khong hn 30 ngi.
ng Sn Hiu Thng (, Dzan Kys, ?-1030): v tng ca Vn Mn Tng,
xut thn Huyn Khc Giang (), Thiu Chu (, Tnh Qung ng), h
Lm (). Sau khi xut gia, ng k tha dng php ca Vn Th ng Chn (
), v sng ng Sn (), Qun Chu (, Tnh Giang Ty). Vo ngy 14
thng 6 nm th 8 (1030) nin hiu Thin Thnh (), ng th tch.

ng Sn Lng Gii (, Dzan Rykai, 807-869): ngi Huyn Ch K (

), Vit Chu (, Tnh Trit Giang), h l Du (). ng xut gia t hi cn nh,
theo tu hc vi Linh Mc () Ng Du Sn (), n nm 21 tui th th
c tc gii vi Lut S Du Tung Sn (). ng tng tham yt Nam Tuyn
Ph Nguyn ( ), Quy Sn Linh Hu ( ), v hc vi Vn Nham
m Thnh (), ri cui cng k tha dng php ca v ny. Gp nn ph
Pht Hi Xng, ng n thn lnh nn, ri trong khong nin hiu i Trung (,
847-860), ng vo trong Tn Phong ng ( ), vng Cao An ( ), D
Chng (, Tnh Giang Ty), v nh s quy y ca Li Honh, ng xy dng ngi
ng Sn Qung Phc T (, tc Ph Li Thin Vin []). Vo
ngy mng 8 thng 3 nm th 10 (869) nin hiu Hm Thng (), ng th tch,
hng th 63 tui i v 42 h lp. ng c ban cho thy l Ng Bn i S (
), v sau c knh ngng nh l v Cao T ca To ng Tng. Mn h ca
ng c mt s nhn vt xut chng nh Vn C o ng (), To Sn Bn
Tch (), S Sn Khung Nhn (), v.v.
ng Sn Th S ( , Dzan Shusho, 910-990): v tng ca Vn Mn Tng
Trung Quc, xut thn vng Lng Nguyn (), Ph Phng Tng (), h
l Ph (). Nm ln 16 tui, ng theo tu vi Ch Thm () Khng ng Sn
(), V Chu (, Tnh Thim Ty), ri th c tc gii vi Lut S Tnh Vin
() Kinh Chu (, Tnh Thim Ty). Ban u ng hc v Lut, sau n tham
cu vi Vn Mn Vn Yn (), cui cng c duyn kh hp v c k tha
dng php ca v ny. Vo nm u (948) nin hiu Cn Hu () nh Nam Hn,
57

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

th theo li cung thnh ca chng, ng n tr ng Sn (). Vo nm th 6

nin hiu Hng Quc ( ), ng nhn hiu Tng Hu i S ( ). n
thng 7 nm u (990) nin hiu Thun Ha (), ng th tch, hng th 81 tui.
Cng n "m ba cn" ca ng rt ni ting.
n H Thin Nhin ( , Tanka Tennen, 739-824): lc nh ng theo hc Nho
Gio, trng khoa c, gia ng khi ln Trng An ( ), tnh c nhn gh ngh
qua m ti mt l qun, cng hn huyn vi mt Thin gi qua ng, nn thay v
chn lm quan, ng quyt nh chn tu hnh lm Pht. ng n gp M T o Nht
(), ri i theo hu Thch u Hy Thin () c 3 nm. Sau
ng li quay tr v vi M T, nhng ng chng tham l g c m vo trong nh, ci
ln u thnh tng ngi. Chng tng n tha vi M T s vic ny, M T n xem
thy vy bo rng: "con ta Thin Nhin". Nghe vy ng bc xung l bi v ni:
"xin cm n thy ban cho php hiu." T ng c gi l Thin Nhin. Sau
ng n ti Hoa nh Phong () trn Thin Thai Sn c 3 nm, ri n l
bi Knh Sn o Khm (). Trong khong nin hiu Nguyn Ha (,
806-821), ng n Long Mn Hng Sn () vng Lc ng (), kt
bn vi Phc Ngu T Ti (). V sau, ng n kt tho am n H Sn
(), Nam Dng (, Tnh H Nam), hc n tham hc ln n hn 300
ngi. Vo thng 6 nm th 4 (824) nin hiu Trng Khnh (), ng th tch,
hng th 86 tui, v c ban cho thy l Tr Thng Thin S ().
n H T Thun (, Tanka Shijun, 1064-1117): v tng ca To ng Tng
Trung Quc, h l C (), xut thn Huyn T ng (), Kim Chu (,
Tnh T Xuyn), cn gi l c Thun (). Nm 27 tui, ng th c tc gii, ri
i tham vn mt s danh tng nh Chn Nh Cung Trit ( ) Chn Tnh
Khc Vn (), i Hng Bo n (), v.v., cui cng n tham yt
o Giai () i Dng Sn () v k tha dng php ca v ny. Vo
nm th 3 (1104) nin hiu Sng Ninh (), ng n tr ti n H Sn ()
vng Nam Dng (), sau chuyn n i Tha Sn () ng Chu (
) v i Hng Sn () Ty Chu (). Ti nhng ni ny ng c
xng Thin phong ca mnh. Vo ngy 11 thng 3 nm th 7 (1117) nin hiu
58

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Chnh Ha (), ng th tch. Mn nhn ca ng c mt s nhn vt ti danh nh

Chn Hit Thanh Liu (), Thin ng Chnh Gic (), i Tha
Li Thng (), i Hng Khnh D (), v.v. Cc trc tc ca ng
nh n H Thun Thin S Ng Lc () 2 quyn, H ng Tp
() 3 quyn, vn cn hin hnh.
c n Qun Hu (, Tokuin Kanky, 832-912): t l c n (), t ca
Thch Sng Khnh Ch (), ni ting vi t cch l thi tng, xut thn h
Khng (), vng Lan Kh (), Kim Hoa (, Tnh Trit Giang). Nm ln 7
tui, ng theo xut gia vi Vin Trinh () An Ha T () trong vng. ng
s trng v lm th, vit sch v v tranh, thng i du ha khp ni v giao du
rng ri vi cc tng lp tng tc. Thm ch ng c Ng Vit Vng h Tin dng
l trng i v ban cho hiu l Thin Nguyt i S (). Trc tc ca ng
c Ty Nhc Tp (). ng th tch vo nm th 2 (912) nin hiu Cn Ha (
), hng th 81 tui.
c Sn Duyn Mt (, Tokuzan Emmitsu, ?-?): nhn vt sng vo u thi nh
Tng, v tng ca Vn Mn Tng, php t ca Vn Mn Vn Yn (). ng
sng ti c Sn () thuc Lng Chu (, Tnh H Nam). ng ly ba cu (
, hm ci cn khn, ty ba trc lng, tit on chng
lu [trm khp cn khn, ui theo sng gi, chn ht cc dng]) ca Vn Mn lm
bi tng tip chng tng. ng c ban hiu l Vin Minh i S ().

c Sn Tuyn Gim (, Tokusan Senkan, 780-865): xut thn vng Kim Nam
( , thuc Tnh T Xuyn), h l Chu ( ). ng chuyn hc v Lut cng nh
Tnh Tng, rt tinh thng Kinh Kim Cang, nn c mi ngi gi l Chu Kim
Cang. Chnh ng c nh lun ph Thin ca phng nam, nhng ngc li th ng
li quy hng v Thin, ri n tham yt Long m Sng Tn () v cui
cng k tha dng php ca v ny. Sau ng c n Quy Sn () gp qua Linh
Hu (), tng sng ti L Dng (, thuc L Chu, Tnh H Nam) trong
vng 30 nm. Khi gp nn ph Pht ca V Tng vo nm 845, ng vo lnh nn
trong mt thch tht ca c Ph Sn (). n u nin hiu i Trung (),
59

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

th theo li thnh cu ca v Thi Th B Din Vng (), ng n tr ti c

Sn vng V Lng v bt u c xng tng phong ca mnh. Vo ngy mng 3
thng 12 nm th 6 (865) nin hiu Hm Thng ( ) nh ng, ng th tch,
hng th 86 tui i v 65 h lp. ng c ban cho thy hiu l Kin Tnh i S
().
ng Lm Tng Th (, Trin Sju, ?-1837): v tng cua Lm T Tng Nht
Ban, sng vo cui thi Giang H, huy l Tng Tho (, hiu ng Lm ( ,
nhu hiu ai Trit Chnh Nguyn Thin S (, xut thn vung Phi an
(, Hida, thuc Gifu-ken ngy nay). Ban u ng nhp mn theo hoc vi Phng
Cc ( Thin Xng T (, sau ng n tham Thin vi Cu Phong Chu
Chuyt ( Thng c T ( vung Tn K ( , v cui cung k
tha dong php cua Duy Dim ( Mai Tuyn T ( vung My Nung (
, Mino). n nm 1804, ng k tha tru tr T n T ( , Jion-ji) vung My
Nung ( , Mino) v n lc gio ha chung ao tuc. Nm 1832, ng chuyn ln
sng Diu Tm T (, Myshin-ji).
Gic Lng o Thnh ( , Kakur Dsei, 1592-1659): v tng ca To ng
Tng Trung Quc, t l Gic Lng (), hiu Trng Nhn (), xut thn Ph
Thnh (), Kin Ninh (, Tnh Phc Kin), h Trng (). Nm 19 tui, ng
xut gia Thoi Nham (), ri n tham vn V Minh Hu Kinh ()
Th Xng T () v th c tc gii Bc Sn (). Sau , ng li n
hu h Hi i Nguyn Knh ( ) ng Uyn ( ), php t ca Hu
Kinh, v c ch s ng. Vo nm th 47 (1619) nin hiu Vn Lch (), ng bt
u khai ng thuyt gio Quc Hon T ( ). T tr i, ng sng qua
mt s ni khc nh Linh Cc T ( ) Kim Lng ( , Tnh Giang T),
Long H T () Ma Thnh (, Tnh H Bc), Th Xng T ()
Tn Thnh (, Tnh Giang Ty), Khung Sn Vin Thng T (), v.v.
n nm th 3 (1646) nin hiu Thun Tr (), ng lm tr tr Thin Ninh T (
) Giang Nam (, Tnh Giang T) v xin dng Thin phong ni y. Vo
ngy mng 7 thng 9 nm th 16 (1659) cng nin hiu trn, ng th tch, hng th
68 tui i v 49 h lp. Php t ca ng c 29 v. Lu D M () son vn
60

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

bia thp, Trc Am Thnh () bin tp hnh trng ca ng. Sut trong hn 40
nm thuyt php ca ng u c thu lc vo trong Thin Gii Gic Lng Thnh
Thin S Ton Lc () 33 quyn, Thin Gii Gic Lng Thin
S Ng Lc () 12 quyn, Thin Gii Gic Lng Thin S Gia
Ha Ng Lc () 1 quyn, v.v. c bit, ng cn li mt
s trc tc nh Lm Sn Trung Cng Truyn ( ) 1 quyn, Pht T
Nguyn Lu Tn (), Truyn ng Chnh Tng (), Tn Chnh
Quy (), ng Tng Tiu Chnh ().

Gic Ngn Bo Chu (, Kakugan Hsh, 1286-1355?): v tng sng di thi

nh Nguyn, tn l Gic Ngn ( ), xut thn Trnh ( , Ng Hng, Trit
Giang), h Ng (). ng sng Bo Tng T () trong vng, hc thng c
ni ngoi c kim, chuyn nghin cu su v yu ch Thin ca ch Pht t. Trong
khong nin hiu Ch Chnh ( , 1341-1367), ng c son b Thch Th K C
Lc () 4 quyn, ghi li nhng s tch ca ch Pht t v lit v cao tng,
thut r hnh trng, xut x, tnh trng thp miu hng suy nh th no v chng
t nhiu ca ch v cao tng i c.
Gic Nguyn Hu m ( , Kakugen Edon, 1304-1371): v tng ca Phi i
Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Gic Nguyn (), xut thn Huyn
Thin Thai (, Tnh Trit Giang), h Dng (). Lc nh, ng thng khc
ngi, ln ln theo xut gia vi Php Qu ( ) Vit Chu ( , Tnh Trit
Giang), sau th c tc gii. T , ng n tham hc vi Tiu n i Hn (
) Trung Thin Trc T () v k tha dng php ca v ny. Sau ng bt
u khai ng thuyt gio ti T ng ( ) vng Ngu Th (), ri tng
sng qua mt s ni khc nh Thanh Lng () Thch Thnh (), Bo Ninh
T () v Tng Sn () Kim Lng (); cui cng ng nhn sc ch
n tr tr Thin Gii T (). Theo chiu ca nh vua, ng c ban tng danh
hiu l Din Phn Thin Th Li Quc Sng Gio i Thin S (
). Vo ngy 27 thng 9 nm th 4 (1371) nin hiu Hng V (), ng th
tch, hng th 68 tui i v 53 h lp. Tng Lim () son bi minh bia thp
ca ng.
61

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Gic Phm Hu Hng (, Kakuban Ek, 1071-1128): v tng cua Phi Hong
Long () thuc Lm T Tng Trung Quc, ho l Bnh (), t l Gic Phm
(), sau c tn l c Hng () v c gi l Tch m Tn Gi (),
xut thn vng Thoi Chu (, Huyn Cao An, Tnh Giang Ty). Nm ln 14 tui,
ng xut gia, theo hc Cu X cng nh Duy Thc vi cc lut s Tam Phong Tnh
() v Tuyn B (). V sau, ng i theo tu hc vi Chn Tnh Khc Vn
(). ng tng sng qua Thanh Lng T () vng Kim Lng (
, Tnh Giang T), nhng trong khong nin hiu Sng Ninh (, 1102-1106) i
vua Huy Tng (), do li sm ngn t co c v tng lm khc vi ch trng ca
triu nh, ng b trc sau 4 ln giam vo ngc tht. ng thi, ng c v c
s T Tng Trng Thng Anh () v Thi y Quch Thin Dn ()
cu thot. Sau khi tr v, ng n tr ti Minh Bch Am () vng Tng Ty
(, Tnh H Nam) v chuyn tm tp trung vo vic trc tc. Vo thng 5 nm
th 2 (1128) nin hiu Kin Vim (), ng th tch, hng th 58 tui i v 3 9
h lp. Th theo li tu ca Quch Thin Dn, ng c cho thy hiu l Bo Gic
Vin Minh (). Mt s trc tc ca ng cn lu li hu th nh Lm Nhn
Lc ( ) 2 quyn, Lm Nhn Lc Hu Lc ( ), Thin Lm Tng
BoTruyn () 30 quyn, Cao Tng Truyn () 12 quyn, Lnh Trai
D Thoi () 10 quyn, Thch Mn Vn T Thin () 30 quyn,
v.v.

Gic Thit Tuy (, Kakutetsushi, ?-?): tc Hu Gic (, Ekaku), nhn vt sng

vo cui thi nh ng, php t ca Triu Chu Tng Thm (). ng tr
Quang Hiu Vin () thuc Dng Chu (). Vic ng tng lun m
vi Tng Quc Tng T Kheo () tr thnh ni ting.

Gim Chn (, Ganjin, 688-763): v hc tng nh ng, t s khai sng Lut Tng
Nht Bn, ngi Huyn Giang Dng (), Dng Chu (). ng chuyn
hc tp v gii lut v Thin Thai gio hc. Nhn li thnh cu ca cc v hc tng
Nht Bn sang cu php ti Trung Hoa lc by gi nh Vinh Du (), Ph Chiu
(), ng my ln ln thuyn sang Nht, nhng khng thnh cng; mi cho n
62

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ln th 6 vo nm 753 (nm th 5 nin hiu Thin Bnh Thng Bo []), ng

mi n c Nht Bn. Ln u tin ng lp gii n ti ng i T ( ,
Tdai-ji), v truyn th gii php cho Thnh V Thin Hong (, Shmu
Tenn), v.v. Sau , ng kin lp ng Chiu T (, Tshdai-ji) lm
o trng tu tp gii lut v c ban cho hiu l i Ha Thng (). Ngoi
ra ng cn c cc hiu khc nh Qu Hi i S ( ), ng i Ha
Thng ().
Giap Sn Thin Hi ( , Katsuzan Zennu, 805-881): ngi tng xy dng
ngi Thin ng vo nm 870 tai nui Gip Sn ( thuc Huyn L Chu Thach
Mn (), Phu Nhac Chu ( , Tinh H Nam ( . ng l t
k tha dong php cua Thuyn T c Thnh (, ngi vung Hin nh

, Hn Quang (, thuc Tinh H Nam ngy nay), ho l Liu (. Luc con nho
ng ln xut gia trn Long Nha Sn ( thuc m Chu (, thuc Tinh
H Nam ngy nay) v tru tai Nhun Chu (, thuc Phu Trn Giang, Tinh Giang
T). Sau theo li khuyn cua ao Ng, ng n tham yt Thuyn T c Thnh (
, ng li o Ng Giang thuc Huyn Hoa nh ( , Ch Trung (,
thuc Tinh Giang T ngy nay), c n kh cho k tha dong php cua Dc Sn.
Vo nm 870, ng n tru tai Gip Sn v c xng Thin phong cua mnh tai y.
n ngy mng 7 thng 11 nm u (881) nin hiu Trung Hoa ( , ng th tch,
hng tho 77 tui i v 57 ha lap. ng c ban nhu hiu l Truyn Minh ai S (
.

H Trch Thn Hi (, Kataku Jinne, 684-760): v Thin tng sng di thi

nh ng, v t khai sng H Trch Tng (), ngi vng Tng Dng (
, H Bc), h Cao (). Lc nh ng hc Ng Kinh, Lo Trang, cc s th, sau
theo xut gia vi Cnh Nguyn Quc Xng T (), c tng thuc cc kinh
in rt d dng. Nm ln 13 tui, ng n tham yt Hu Nng (). Sau khi Hu
Nng qua i ng i tham hc khp cc ni. Vo nm th 8 (720) nin hiu Khai
Nguyn (), ng vng chiu n tr tr Long Hng T () Nam Dng
() v c xng Thin php rng ri ti y, cho nn ngi i thng gi ng l
Nam Dng Ha Thng (). Sau khi Lc T qua i trong vng 20 nm,
63

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

gio php ca ng b suy tn dn dn, c hai kinh u tn sng Thn T () m

thi. Ln u tin khi n Lc Dng ( ), ng c mun chn hng Thin
phong ca Lc T, cho nn vo nm th 20 (732) nin hiu Khai Nguyn, ng thit
lp i hi i Vn T () thuc Hot i (), H Nam (), cng
lun tranh vi Sng Vin () Sn ng (). K n vo nm th 4 (745)
nin hiu Thin Bo (), ng vit cun Hin Tng K (), quy nh ra 2
tng phi n v tim ca Nam Bc, ly Hu Nng phng Nam lm n Tng v
Thn T pha Bc lm Tim Tng; cho nn t Nam n Bc Tim ()
vn pht xut t y. ng tn lc cng kch php mn ca Thn T, v vy Nam
Tng Thin cng ngy tr nn hng thnh v ngc li Bc Tng Thin dn dn suy
tn. n nm th 12 nin hiu Thin Bo, nhn v trnh tu vu khng ca v quan
Ng S L Dch ( ), ng ri khi H Trch T ( ) vng Lc Dng,
chuyn n sng ti cc a phng nh Dc Dng (, Giang Ty), V ng
(, H Bc), v.v. n nm sau, ng li chuyn n Tng Dng, ri Bt Nh
Vin () ca Khai Nguyn T () vng Kinh Chu (). Khi v lon
An S () dy khi, c 2 kinh u ri vo cnh lm than, khp ni c thit lp
gii n chng tng, tp trung tin ca sung vo qun nhu, cho nn ngi ta
thnh ng lm ch n. Sau v lon, vua Tc Tng mi ng vo cung ni cng dng
v cho xy dng Thin ng trong khun vin H Trch T, thnh ng n lm tr
tr cha ny, cho nn ngi i thng gi ng l H Trch i S (). Vo
nm u (760) nin hiu Thng Nguyn (), ng th tch, hng th 93 tui. C
thuyt cho l ng mt vo nm u (758) nin hiu Cn Nguyn (). ng c
ban cho thy hiu l Chn Tng i S (). Vo nm th 12 (796) nin hiu
Trinh Nguyn (), Hong Thi T cho triu tp cc v Thin s, quy nh tng ch
ca Thin mn, suy c ng l v t th 7 ca Thin Tng, sc phong bia t ti Thn
Long T (). Tng mn ca ng c gi l H Trch Tng (). Mn h
ng c rt nhiu ng anh ti nh V Danh (), Php Nh (), v.v.

Hc Lm Huyn T (, Gakurin Genso, 668-752): v tng ca Ngu u Tng,

php t ca Tr Uy (), v t i th 5 ca Ngu u Tng, t l o Thanh (
), h M (), cho nn ng thng c gi l M T (), xut thn Din Lng
(), Nhun Chu (, Tnh Giang T). ng xut gia Trng Th T ()
64

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

vng Giang Ninh (, Tnh Giang T) v sau khi th c tc gii xong, ng sng
n c. n cui i, ng theo hu h Tr Uy U Th T (), Thanh Sn (),
thn hnh khc kh. Trong khong thi gian nin hiu Khai Nguyn ( , 713742), th theo li thnh cu ca v tng Ung Mt (), ng n Kinh Khu ()
v p ng s khn thnh ca v quan trong qun Vi Tin (), ng n sng ti
Hc Lm T () thuc Hong Hc Sn (), Nhun Chu (). Vo
ngy 11 thng 11 nm th 11 (752) nin hiu Thin Bo ( ), ng an nhin th
tch, hng th 85 tui. Thp ng c dng Ty Hong Hc Sn. ng c ban
cho thy hiu l i Lut Thin S (). Mn nhn ca ng c Php Hi (
), ngi bin tp b phn ti c ca Lc T n Kinh Bn n Hong. L Hoa
() son bia vn cho thp ca ng.

Hi Vn n Gin (, Kaiun Inkan, 1202-1257): v tng ca Lm T Tng Trung

Quc, hiu l Hi Vn ( ), ngi vng Ninh Vin ( , Tnh T Xuyn), h
Tng (). Nm ln 7 tui, ng c cha ging ngha Hiu Kinh cho nghe, sau ng
theo xut gia vi Trung Qun Chiu ( ), n nm 11 tui th c tc gii v
chuyn tm tham hc. Khi thy mnh qua i, ng n tham yt Trung Ha Chng
() i Khnh Th T (), Yn Kinh (, tc Bc Kinh) v k
tha dng php ca v ny. Ban u, ng ha o ti Nhn Tr ( ) thuc Hng
Chu (, Tnh Sn Ty), sau tng sng qua cc ni nh Hng Quc ()
Li Dng ( ), Vnh Khnh ( ) Hng An ( ), cui cng tr v i
Khnh Th T. ng tng quy y cho triu nh nh Nguyn, n nm th 9 (1237)
i vua Thi Tng, ng c ban cho hiu l Quang Thin Trn Quc i S (
). Vo nm th 11 cng i vua trn, ng li quay v i Khnh Th T,
ri n nm u (1242) i vua Thot Lit Ca Na (), ng tr li nhng vn
nn ca H Tt Lit () v khng nh r tnh u vit ca Pht Gio hn o
Gio. T tr i, thnh thong ng c tr li nhng nan gii ca triu nh, cho nn
vua nh Tng cho ng nhm chc Tng Lc (). Ti Ho Thin T (),
ng lm l cu nguyn cho quc gia c thi bnh, sau ng chuyn n Thi
Bnh Hng Quc T () Ha Lm (, Tnh Sn Ty). Vo thng
ging nm th 4 (1256) nin hiu Bo Hu (), ng vng mnh hong triu m
php hi ti Ho Thin T. n ngy mng 4 thng 4 nhun nm th 5 (1257) cng
65

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nin hiu trn, ng th tch, hng th 56 tui, c ban cho thy hiu l Pht Nht
Vin Minh i S ().

Hm Phc Tnh Thng (, Kampaku Shs, 1610-1666): v tng ca Lm T

Tng Trung Quc, hiu Minh Gic (), t Hm Phc (), xut thn Din Bnh
Thun Xng (), thuc Huyn Mn (, tnh Phc Kin), h l Lin ().
Nm 15 tui, ng n nhp mn Thin Vng T () v 3 nm sau xung tc
xut gia. T 25 tui, ng i ngao du y, theo hc kinh lun vi Bn Huy (
) Chi Sn () v th c tc vi i Vn () Ph Nham (
), Nam Hi (, Tnh Trit Giang). K , ng n tham Thin vi Mc Uyn
() V Lm Sn (, Tnh Trit Giang), Vnh Gic Nguyn Hin (
), v.v. Cui cng ng i ng di trng ca Nh Mt Minh Phc ( )
ng Sn () thuc Ph Thiu Hng (, Tnh Trit Giang), ri c Ng
m () n Chu (, Tnh Trit Giang) n chng cho v sau c php
vi Bch Si Hnh Nguyn () Thi Bnh T (), Hng Chu (,
Tnh Trit Giang). T v sau, ng sng qua mt s cha nh Quan m T (
) Cm Sn (), Hng Chu, Php H T () D Hng (, Tnh
Trit Giang), Qung Phc Vin () Tin ng (, Tnh Trit Giang),
Hi Hi T () cng nh Din Th T () Thun Thin (, Tnh
H Bc), An Quc T () Thiu V (, Tnh Phc Kin), v.v. n ngy
13 thng 12 nm th 5 (1666) nin hiu Khang Hy (), ng th tch, hng th 57
tui i v 39 h lp. Php t ca ng c hn 20 ngi. ng c li tc phm Minh
Gic Thng Thin S Ng Lc () 16 quyn. Phng Ph () son
bi thp minh cho ng.

Hm Sn c Thanh (, Kanzan Tokusei, 1546-1623): t l Trng n (),

hiu Hm Sn (), xut thn Kim Tiu (), Kim Lng (, Nam Kinh), h
Thi (). Nm 13 tui, ng theo hc vi Vnh Ninh () Bo n T ()
vng Kim Lng. n nm 19 tui, ng xut gia v th c tc gii, ri tham hc Thin
vi Vn Cc Php Hi () Th H T (), k n tham vn Php
Quang () Phc Ngu Sn (), t c huyn ch su xa. Sau , ng
chn Ng i Sn () lm ni tnh tu cho mnh. Vo nm th 9 (1581) nin
66

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

hiu Vn Lch (), ng thit lp i hi trn Ng i Sn, chiu tp 500 v i

c tng. n nm th 14 cng nin hiu trn, nhn dp Thi Hu quy y, b cho sng
lp Hi n T () Lao Sn () v ban tng i Tng Kinh, th nhng khi
mc ti vi vua Thn Tng, ng cng b tng giam vo ngc tht Li Chu (,
Tnh Qung ng). Vo nm th 24, ng n tr To Kh (), phc hng cc
ngi Thin ng ni y, ri truyn gii, ging kinh v ch ra quy c Thin mn.
n nm th 43, ng khai sng Php Vn Thin T () Ng Nh Phong
(). Vo nm th 2 (1622) nin hiu Thin Khi ( ), ng tr v li To
Kh, v nm sau th th tch, hng th 78 tui i v 59 h lp. Trc tc ca ng c
rt nhiu nh b Ng Lc ( ) 12 quyn, Mng Du Ton Tp ( ) 55
quyn, Qun Lng Gi Kinh K (), Hoa Nghim Cng Yu (),
Lng Nghim Thng Ngha (), Vin Gic Kinh Trc Gii (),
Kim Cang Kinh Quyt Nghi ( ), v.v. ng ch xng php mn Nim
Pht v Khn Thoi Thin, cng vi Chu Hong (), Chn Kh (), Tr Hc
() c gi l T i Thch Gia (, 4 v tu s v i) cui thi nh Minh.
Ng ng Tht () v Tin Khim ch () son bi minh bia thp cho ng
v trong khong nin hiu Thun Tr ( , 1644-1661) nh Thanh, ng c ban
tng thy hiu l Hong Gic Thin S ().
Hn Nguyt Php Tng ( , Kangetsu Hz, 1573-1635): v tng ca Lm T
Tng Trung Quc, hiu l Hn Nguyt (), t Mt (), sinh vo nm u
nin hiu Vn Lch (), ngi Huyn V Tch (), Lng Kh (, Tnh
Giang T), h T ( ). Nm 15 tui, ng xut gia ti c Khnh Vin ( )
thuc Ng Mc Sn (), ri th c tc gii Vn Th T (). Vo nm
th 4 (1624) nin hiu Thin Khi (), ng n tham yt Mt Vn Vin Ng (
) Kim Tc T (), Gia Hng (, Tnh Trit Giang) v c php
vi v ny. Nm sau, ng chuyn n sng cc ni nh Tam Phong Thanh Lng
Vin () Hi Ngu (, Tnh Giang T), Bc Thin i T T (
) T Chu (, Tnh Giang T), An n T () Hng Chu (,
Tnh Trit Giang); ri n nm th 2 (1629) nin hiu Sng Trinh (), ng di
n ng y Thnh n T () T Chu. Sau , ng cn sng qua mt
s ni khc nh Cm Th Vin () Lng Kh Long Sn (), Tnh
67

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

T T () Hng Chu, Chn Nh T () Gia Hng v Thnh Th T

() T Chu. n ngy 21 thng 7 nm th 8 (1635) nin hiu Sng Trinh,
ng th tch, hng th 63 tui. ng c li mt s tc phm nh Qung Lc ()
50 quyn, Ng Lc () 30 quyn, Tam Phong Tng Ha Thng Ng Lc (
) 16 quyn, Hong Gii Php Nghi () 3 quyn. Mn nhn Thi
ng Hong Tr () vit bn Nin Ph, Hong Tng Hy () son bi
vn bia thp cho ng.

Hng Ma Sng Hu (, Gma Se, hu bn th k th 8): v tng ca Ngu u

Tng, sng vo khong gia thi nh ng, php t ca Knh Sn Php Khm (
), h Chng (), xut thn Hng Chu (, Tnh Trit Giang). ng theo
lm t ca Php Khm, tu v Thin qun ln Mt Gio. Ban u ng kt am tu
Thin Khonh Sn (, Tnh Trit Giang), tr tng Pht nh Tn Thng La
Ni (). Khong u nin hiu i Lch (, 766), ng ln Kinh S
(, Trng An), tr Chng Tn T ( ), tng tranh ua o lc vi
o s S Hoa () Thi Thanh Cung () v thng trn. ng c ban cho
hiu l H Quc Tam Tng (), sc ch tr tr An Quc T (). Ngi
i thng gi ng l Cn T Sn Hng Ma Thin S ().
Hng Ma Tng ( , ?-?): nhn vt sng di thi nh ng, thuc Bc Tng
Thin, xut thn Qun Triu (, Tnh H Bc), h Vng (). Nm ln 7 tui
tng sng mt mnh ch vng v, chng h s st v ln ln t xng l Hng Ma.
ng n tham yt Minh Tn () Qung Phc Vin (), thng hiu v
Php Hoa. Sau khi xung tc xut gia v th gii c tc, ng chuyn hc v Lut.
Mc du ng tng ging thuyt v Nam Tng Lun, nhng ng t b v theo hu
h Bc Tng Thn T (). ng th tch tui 91.
Hnh C (, Gyki, 668-749): v tng sng di thi i Ni Lng ( , Nara),
xut thn vng H Ni (, Kawauchi). ng theo hu o Chiu (, Dsh)
ri sau cng i tun du khp ni, chuyn tm lm cc cng vic x hi nh gio
ha dn chng, xy dng cha chin, thit lp iu, dng cu cng, v.v., nn
thng c gi l Hnh C B Tt. ng b cm ch v ln u tin sai phm lut
68

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tng ni, nhng sau cng c tha ti, v ng cng tng lm n chc i Tng
Chnh.
Hnh ng Huyn Tit ( , Gy Gensetsu, 1756-1831): v tng ca Lm T
Tng Nht Bn, sng vo khong cui thi Giang H (, Edo), hy l Huyn Tit
(), o hiu Hnh ng (), thy l Tm Gim T Chiu Thin S (
), xut thn vng Th D (), Y Do (, Iyo, thuc Ehime-ken). Nm ln
19 tui, ng theo hu Chu Thin Nh () T Tnh T (), vng
Trung Tn () Phong Tin (). Sau khi v ny qua i th ng n tham Thin
vi Hi Mn Thin Cch (). Nm 1779, ng ln tham d l k ln th 500
ca Vin Nh Bin Vin () ng Phc T () vng Sn Thnh
(, Yamashiro), v nhn tham yt Thin Ngh Hu Khim () cha
ny, v sau c n kh ca T Trc (). Nm 1794, ng n sng ti Long m
T () vng Y Do, ri nm 1803 n ng Gic T ().
Hiu Onh Trng n ( , Gyei Chon, 1116?-?): v tng ca Phi i Hu
thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Trng n (). ng i tham vn khp chn
tng lm, cui cng liu ng i s v k tha dng php ca i Hu Tng Co (
). n cui i ng n sng bn La H (), vit cun La H D Lc (
), ri Vn Nga Am (), ng cn vit cun Vn Nga K m (
).

Ha Sn V n (, Kazan Muin, 884-960): xut thn Huyn Lin Giang (),

Phc Chu (, Tnh Phc Kin), h l Ng (). Nm ln 7 tui, ng n xut gia
vi Tuyt Phong Ngha Tn (). Sau khi th c tc gii xong, ng ln ng
vn du y, n tham yt Cu Phong o Kin () Qun Dng (,
Tnh Giang Ty), v k tha dng php ca v ny. Sau ng c cung thnh n tr
tr i Tr Vin (), Ha Sn, thuc Ct Chu (, Tnh Giang Ty) v bt
u c xng Thin phong ca mnh. ng tng quy y cho nh h L Giang
Nam, ri n sng ti Tng Quang Vin () Dng Chu (, Tnh Giang
T), Thy Nham Vin () Giang Ty (). n nm u (951) nin hiu
Qung Thun (), ng li chuyn n sng H Quc T () thuc Hng
69

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Chu (, Tnh Giang Ty) v c ban cho hiu l Trng Nguyn Thin S (
). ng th tch vo ngy mng 2 thng 3 nm u (960) nin hiu Kin Long (
), hng th 77 tui, v c ban cho thy l Php Tnh Thin S ().
Hoi Cm (, Ekan, ?-?): v tng ca Tnh Tng sng di thi nh ng, khng
r nm sinh v mt cng nh qu qun. Ban u ng sng ti Thin Phc T (
) Trng An ( ), hc Duy Thc v gii lut, thng cc kinh in, nhng
khng tin vo ngha l nim Pht ca Tnh . Sau ng n tham yt Thin o (
), trnh by ch nghi vn ca mnh, Thin o bn gii ta mi nghi, nn ng nhp
mn tinh tn nim Pht. Sau 21 ngy m vn cha thy im lnh, ng t hn mnh
ti chng su nng, mun tuyt thc m cht, nhng b Thin o ngn cn. T
v sau ng chuyn tm tinh thnh nim Pht v 3 nm sau th cm c linh ng,
thy sc vng tng ngc, li chng c nim Pht tam mui, cho nn ng son ra
Thch Tnh Qun Nghi Lun () 1 quyn, v vit xong th th tch.
Hon Kh Duy Nht (, Kankei Iichi, 1202-1281): v tng ca Phi Dng K
thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Hon Kh (), xut thn vng Ngu Tr
(), T Chu (, Tnh T Xuyn), h l C (). Lc nh ng theo tham hc
vi Gic Khai () Phn Nghip T () trong lng. Nm ln 12 tui, ng
vn p vi Trng Hng Tuyn (), ri sau xung tc xut gia. Nm 22
tui, ng th c tc Cam L T () trn Thnh (, Tnh T Xuyn).
Sau , ng i tham vn khp ni, n hc vi V Chun S Phm ( )
Dc Vng Sn (), khi S Phm chuyn n Knh Sn () th ng theo
hu thy. K n ng cn tham hc vi Si Tuyt o Xung () Kim Lng
( , Tnh Giang T), nhng 2 nm sau th tr v li Knh Sn v k tha dng
php ca v ny. Vo nm th 6 (1246) nin hiu Thun Hu ( ), ng bt u
khai m o trng tuyn dng gio php ti Thoi Nham T ( ) thuc Ph
Kin Ninh (, Tnh Phc Kin). V sau, ng cn sng qua mt s ni khc nh
Hu Lc T () Lm Giang Qun (, Tnh Giang Ty), Bo Phong T
() v Hong Long Sn Sng n T () Lc m () thuc
Ph Ging Hng (, Tnh Giang Ty), T Thnh T () Kin Xng
Qun (, Tnh Giang Ty), Bo n Quang Hiu T () Hong B
70

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Sn () thuc Thoi Chu (, Tnh Giang Ty), Thi Bnh Hng Quc T
() Ngng Sn () thuc Vin Chu (, Tnh Giang Ty), Tuyt
Phong Sn T Thnh T () Phc Chu (, Tnh Phc Kin), v
Thin ng Sn Cnh c T () Ph Khnh Nguyn (, Tnh
Trit Giang). Vo ngy mng 4 thng 9 nm th 18 nin hiu Ch Nguyn (),
ng th tch, hng th 80 tui i v 60 h lp. Trc tc ca ng c Hon Kh Duy
Nht Thin S Ng Lc () 2 quyn.
Hoang Ba Hy Vn (, baku Kiun, ?-?): ngi Huyn Mn (, thuc Phuc
Chu, Tinh Phuc Kin). ng xut gia Hong B Sn (), Phuc Chu (),
sau ln ngao du trn Thin Thai, ri theo lm t cua Hoi Hai ( ) Bch
Trng Sn (, thuc Tinh Giang Ty) v c c huyn chi cua v ny. Sau
ng n tru tai ai An T () v tp trung c kh nhiu t theo tu hoc.
Hn na, th theo li thinh cu cua Tng Quc Bui Hu ( ), ng n vung
Chung Lng (, thuc Tinh Giang Ty), ri do v nh n nui xa ni mnh
tng c ngu, ng t tn ni y l Hong B Sn v tr thnh t khai sn tai y.
K t mn phong Hong B mi ngy mt rc r thm ln. V sau, vo nm th 2
(842) nin hiu Hi Xng ( ), ng chuyn n Long Hng T ( ), ri
nm th 2 (848) nin hiu ai Trung () th n Khai Nguyn T ()
Uyn Lng ( , thuc Tinh An Huy). Vo khoang nm th 10 (856) cung nin
hiu trn, ng th tch. t cua ng c Lm T Nghia Huyn (), v t khai
sng ra Lm T Tng Trung Quc. Truyn Tm Php Yu () l tp php
ng cua ng do Bui Hu thu luc nn. ng c ban cho nhu hiu l oan T Thin
S ().
Hong Long Hu Nam (, ry Enan, 1002-1069): v t s khai sng ra Phi
Hong Long ca Tng Lm T Trung Quc, ngi Huyn Ngc Sn ( ), Tn
Chu (, Tnh Giang Ty), h l Chng (). Nm ln 11 tui, ng theo xut gia
vi Tr Loan () Hoi Ngc nh Thy Vin (), ri nm 19 tui th
th gii c tc. Ban u ng n tham vn T Ngc () Quy Tng T ()
trn L Sn (), ri Trng Th () Th Hin T (), v Hoi Trng
() Tam Gic Sn (, Tnh H Bc). Sau , ng theo hc vi Vn Phong
71

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Vn Duyt (), tng vo tham vn trong tht ca Thch Sng S Vin

(), cui cng nhn nghe cu chuyn lo b ca Triu Chu () m i
ng. Lc y ng 35 tui, t tr i ng i tham hc khp chn Thin lm. Sau khi
tr v li Quy Tng T, gp phi lc cha b ha tai, ng b hch ti v b tng giam
vo ngc tht. Sau khi c tha ti, ng lui v n c Hong B. Sau , ng chuyn
n Hong Long Sn () Ph Long Hng (), v n lc c xng tng
phong ca mnh. Chnh trong khong thi gian ny, cng n c s dng rt rng
ri trong Thin lm nh l phng tin tip mn . Tng phong ca ng m
rng n tn trung tm H Nam (), H Bc (), v Giang Ty (). V sau
phi ny c gi l Phi Hong Long. Vo ngy 17 thng 3 nm th 2 (1069) nin
hiu Hy Ninh (), ng th tch, hng th 68 tui, v c ban cho thy l Ph
Gic Thin S ( ). C mt s tc phm ca ng nh Hong Long Nam
Thin S Ng Lc ( ) 1 quyn, Hong Long Nam Thin S Ng
Yu () 1 quyn, Hong Long Nam Thin S Th Xch Tp (
) 1 quyn. t ca ng c Hi ng T Tm (), Bo Phong
Khc Vn ().
Hong Long Ng Tn ( , ry Goshin, 1043-1114): v tng ca Phi Hong
Long thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l T Tm ( ), h l Hong ( ),
ngi Khc Giang (), Tnh Qung ng (). ng theo c Tu ()
Pht Vin () xung tc xut gia v th gii. Sau ng du hnh cc ni, n
nm th 8 (1075) nin hiu Hy Ninh (), ng n Hong Long T (), tham
yt Hi ng T Tm (), c n kh v cui cng k tha dng php
ca v ny. Sau ng tip tc vn du y , n nm th 7 (1092) nin hiu Nguyn
Hu (), ng bt u ra mt hot ng Vn Nham (), v mi cho n u
nin hiu Chnh Ha ( , 1111-1118), ng sng ti Hong Long. Vo ngy 14
thng 12 nm th 4 (1114) cng nin hiu trn, ng th tch, hng th 72 tui i v
46 h lp.
Hoc Am S Th ( , Wakuan Shitai, 1108-1179): v tng ca Phi Dng K,
Tng Lm T Trung Quc, h l La (), xut thn Hong Nham (, Tnh Trit
Giang), n Kheo (). Nm 15 tui, ng b nh i theo hu Th Uy ( )
72

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Diu Tr Vin (). Nm 20 tui, ng th gii Sa Di, sau gp Bn Am K

Thnh (). Ri ng theo hc vi Th Am Cnh Nguyn (), c
i ng v k tha dng php ca v ny. ng tng sng ti Tiu Sn () thuc
Ph Trn Giang ( , Tnh Giang T). Vo ngy mng 1 thng 8 nm th 6
(1179) nin hiu Thun Hy ( ), ng nhum bnh nh, ri n ngy mng 4 th
vin tch, hng th 72 tui i v 52 h lp.
Hong Chnh (, Ksei, hay Hong Chnh [], ?-?): nhn vt sng di thi nh
ng, thuc Bc Tng Thin, t ca Ph Tch ( ) Tung Sn ( ),
tng tr ti Thnh Thin T (), ng Kinh (). Trong s kh nhiu t
ca ng c Kh Vi () An Quc T () l ni ting nht.

Hong Nhn (, Knin, 601-674): v t th 5 ca Thin tng Trung Hoa, xut thn
vng Hong Mai () thuc K Chu (, Tnh H Bc), h l Chu (). ng
theo lm t ca T T o Tn () tu hnh trong mt thi gian kh lu, ri k
tha dng php ca v ny. Sau khi thy qua i, ng chuyn n Bng Mu Sn (
) pha ng ca Song Phong Sn () v n lc tuyn xng tng phong
ca mnh ti y. Mn h ca ng c Thn T v Hu Nng l hai nhn vt kit xut.
Hu Nng sau ny tr thnh v t th 6.
Hong Tr Chnh Gic (, Wanshi Shgaku, 1091-1157): v tng ca To ng
Tng Trung Quc, xut thn vng Thp Chu (, Tnh Sn Ty), h l L ().
Nm ln 12 tui, ng theo xut gia vi Bn Tng () Tnh Minh T (),
n nm 14 tui th th c tc gii vi Tr Qunh () T Vn T () vng
Tn Chu (, Lm Phn, Tnh Sn Ty). Vo nm 18 tui, ng c ch mun i
tham vn ch tn tc khp ni, nn trc tin ng ln Hng Sn T ( )
Nh Chu (, Huyn Lm An, Tnh H Nam), ving thm Kh Mc Php Thnh
(), sau ng n tham hc vi T Thun () n H Sn (,
Tnh H Nam). ng theo hu T Thun khi v ny lui v n c i Tha Sn (
) thuc ng Chu (, B Dng, Tnh H Nam), cng nh khi thy ng n
i Hng Sn () Ty Chu (, Tnh H Bc). n nm 31 tui, vo nm
th 3 (1121) nin hiu Tuyn Ha (), ng c c lm chc Th Ta (), ri
73

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nm sau th n tr tr Ph Chiu T () T Chu (, Tnh An Huy) v k

tha dng php ca T Thun. Vo nm u (1127) nin hiu Kin Vim (), ng
chuyn n sng ti Thi Bnh T () thuc vng Th Chu (, Tnh An
Huy), ri Vn C Sn (, Tnh Giang Ty), v thnh thong ng c khai m
o trng thuyt ging ti Trng L Sn ( , Tnh Giang T). Sau , ng
c cung thnh n tr tr Thin ng Sn (, Tnh Trit Giang). Lc by gi
trn Thin ng Sn rt ngho tng, nh ca cht hp, nhng k t khi ng ln tr tr
v sau th thc la y kho, ngi gi lam cng c hon chnh trang nghim, c
bit ngi i Php ng c chnh trang ng vi thanh quy Thin mn. ng
sng ni y trong vng 30 nm, chuyn tm nhip ha chng, c xem nh l
v t thi Trung Hng ca Thin ng Sn. Tng phong ng thi b h bi do v
gp thi lon lc cui nh Tng, nn ng kch iu ny v c xng tng phong
chnh truyn. Chnh hot ng ca ng c mi ngi cng nhn v hnh thc
ta Thin cng nh mc chiu l ch tiu Thin phong ca ng, cho nn ngi ta
thng gi l Mc Chiu Thin ( ) hay Hong Tr Thin ( ). Bn
cnh , vn t ca ng rt xo diu, snh ngang hng vi Tuyt u ( ); ng
cng vi i Hu Tng Co () ca Lm T Tng c gi l Nh i Cam
L Mn. Vo ngy mng 7 thng 10 nm th 27 (1157) nin hiu Thiu Hng (),
ng th tch, hng th 67 tui i v 56 h lp. Vua Cao Tng ban tng cho ng
thy hiu Hong Tr Thin S (). Mt s trc tc ng li nh Hong Tr
Gic Ha Thng Ng Yu () 1 quyn, Hong Tr Gic Thin S
Ng Lc () 4 quyn, Hong Tr Qung Lc () 9 quyn,
ngoi ra cn c Thin ng Bch Tc Tng C () rt ni ting.
Hi i Nguyn Knh (, Maidai Genky, 1577-1630): v tng ca To ng
Tng Trung Quc, t l Hi i ( ), bit hiu l Trm Linh ( ), xut thn
Kin Dng (, Tnh Phc Kin), h Bng (), sinh ngy 25 thng 6 nm th 5
nin hiu Vn Lch (). Nm 28 tui, ng n xut gia lm t ca L Khng
Co () H Khiu Nham (), sau tham hc vi V Minh Hu Kinh
() Th Xng () v cui cng k tha dng php ca v ny. ng
n tr ti Th Lm (), ri n nm u (1620) nin hiu Thi Xng (),
ng bt u khai ng gio ha ti Nht Chi Sn (), Kin Dng, nhng li
74

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

quay v n tu ti V Di Sn (). n ngy 13 thng 7 nm th 3 (1630) nin

hiu Sng Trinh (), ng th tch, hng th 54 tui i v 26 h lp. Trc tc
ca ng c ng Uyn Knh Thin S Ng Lc () 1 quyn. Hong
oan B () son bi V Di Nht i Thin T ng Uyn Knh Cng i
S Thp Minh Tinh T ().
Hi ng Ng Minh (, Kai Gomy, ?-?): v tng ca Phi i Hu ()
thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Hi ng ( ), t xng l Chn Ln T
(), xut thn Phc Chu ( , Tnh Phc Kin), php t ca Mc Am An
Vnh () C Sn (). ng tng tr tr cc ni nh Sng Phc T
() Tuyn Chu (, Tnh Phc Kin), Tnh T T () Hng Chu
(, Tnh Trit Giang), v.v. Chnh ng bin tp b Tng Mn Lin ng Hi Yu
(, Shmonrentey, 30 quyn), v nm th 10 (1183) nin hiu Hng
Hy (), ng ghi thm li ta cho b ny ti Tim Quang ng (). Cc c
tc cng n ca Phi i Hu u do ng bin tp nn, v sau ny c dng rt rng
ri trong Thin lm. Cun Hi ng Minh Thin S Ng Yu (, 1
quyn) c thu lc vo trong Tc C Tn Tc Ng Yu ().
Hi C Nguyn Hy ( , Maiki Genki, 1238-1319): v tng ca Phi i Hu
thuc Phi Dng K, Lm T Tng Trung Quc, hiu l Hi C (), xut thn
Nam Xng ( , Tnh Giang Ty), h ng ( ). ng cng vi ngi anh
Nguyn Linh () n lc hc tp thi Tin S, nhng sau ng theo xut gia
vi Ty Sn Minh (). Gp lc Vt S i Qun () n khai php
Ngc K (), ng n lm th gi hu h v cui cng k tha dng php ca v
ny. Sau , ng tng sng qua Bch Trng Sn (), Tnh T T (
) v Ngng Sn (). Vo ngy 17 thng 8 nhun nm th 6 (1319) nin hiu
Din Hu () i vua Nhn Tng, ng th tch, hng th 82 tui.
Hi ng T Tm (, Kaid Soshin, 1025-1100): v tng ca Phi Hong Long
thuc Tng Lm T Trung Quc, con trai ca nh h ( ) Nam Hng ( ,
Tnh Qung ng). Nm ln 10 tui, ng theo xut gia vi Hu Ton () Long
Sn T ( ), ri sau n tham bi Tuyt Phong Vn Duyt ( ),
75

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Hong Long Hu Nam () v cui cng k tha dng php ca Hong Long.
Sau khi thy qua i, ng k tha thy, lm tr tr trong vng 12 nm, v n nm
th 3 (1100) nin hiu Nguyn Ph () th th tch, hng th 75 tui, c ban
cho thy l Bo Gic Thin S ().
Hi Nham Tr Chiu (, Maigan Chish, th k th 12-13): v tng ca Phi i
Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Hi Nham (), cn gi l Tr Thng
(), php t ca Trit ng Nh Dim (). ng b ra 20 nm i du
phng y thu tp cng yu tng phong ca Ng Gia, n cui i ng
em phn loi chnh l v bin tp thnh b Nhn Thin Nhn Mc ( ,
Nindenganmoku) ti Thin Thai Sn Vn Nin T ( ), v vo nm th 15
(1188) nin hiu Thun Hy (), ng bin li ta cho b ny.

H Quc Th Trng (, Gokoku Shuch, ?-?): nhn vt sng vo khong cui

thi nh ng, v tng ca To ng Tng, php t ca S Sn Khung Nhn (
). ng c sng H Quc Vin (), Ty Chu (, thuc Tnh H
Bc), c ban cho hiu l Tnh Qu i S ().

H Kheo Thiu Long (, Kuky Shry, 1077-1136): v tng ca Lm T Tng

Trung Quc, ngi Huyn Hm Sn, Ha Chu (, Tnh An Huy). Ban u ng
xut gia Pht T Vin () trong huyn, ri n tham hc vi Tnh T Sng
Tn () Trng L () cng nh mt s Thin tng khc nh Trm
ng Vn Chun () Bo Phong (), T Tm Ng Tn ()
Hong Long () v cui cng k tha dng php ca Vin Ng Khc Cn (
). ng theo hu thy sut 20 nm trng, sau tr v c hng, ri bt u
khai ng thuyt php Khai Thnh Thin Vin () vng Ha Chu. V
sau, ng chuyn n sng mt s ni khc nh Chng Gio Thin Vin ()
Tuyn Chu (, Tnh An Huy), Linh Nham Thin T () H Kheo
Sn () thuc Ph Bnh Giang (, Tnh Giang T). Chnh trong khong
thi gian ny, ng cng vi Nhc Bnh ( ) bin tp cc ng lc ca Khc
Cn. Vo ngy mng 8 thng 5 nm th 6 (1136) nin hiu Thiu Hng (), ng
th tch, hng th 60 tui i v 45 h lp. Mn nhn T Thoi () bin tp cun
76

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

H Kheo Long Ha Thng Ng Lc () 1 quyn.

H Nham Tnh Phc (, Kugan Jfuku, ?-?): v tng ca Lm T Tng Trung
Quc, hiu l H Nham (), xut thn Chun An (, Chun An, Tnh Giang
T), php t ca H Chu Ph (). Ban u, ng lm Th Ta Trung
Thin Trc T ( ) vng Hng Chu ( , Tnh Trit Giang), sau khai
ng thuyt gio ti Thch Sng T () thuc m Chu (, Tnh H
Nam) v cui cng n tr ti Knh Sn () Hng Chu. Vo thng ging nm
th 21 (1284) nin hiu Ch Nguyn (), ng vo cung ni thuyt php cho triu
thn nghe.
Hu An (, Ean, 582-709): v tng sng di thi nh ng, ngi vng Chi Giang
(), Kinh Chu (), h V (), cn gi l Lo An (), o An (), i
An (), mt trong 10 v t ln ca Ng T Hong Nhn (). ng c dung
mo oan nh, khng h nhim bi trn, cc php mn tu hc thy u thng sut.
Trong khong thi gian nin hiu i Nghip (, 605-616) nh Ty, ng tp trung
dn chng, khai thng cu ng, bao nhiu thc n xin c ng em pht cho dn
ngho. Trong khong thi gian nin hiu Trinh Qun ( , 627-649) nh ng,
ng n tham yt Ng T Hong Nhn Hong Mai Sn ( ) v ng c
huyn ch vi v ny. Vo mt m n ca nm th 2 (699) nin hiu Thnh Lch (
) i V Hu, ma gi d tn, ng truyn th B Tt gii cho thn Tung Sn. n
nm th 2 (706) nin hiu Thn Long () i vua Trung Tng, vua ban T Y cho
ng, knh trng nh thy, thng mi vo cung ni cng dng trong vng 3 nm.
Vo nm th 3 (709) nin hiu Cnh Long ( ), ng t khc tr v Tung Sn
Thiu Lm T ( ) v n ngy mng 8 thng 3 nm ny, ng th tch,
hng th 128 tui.
Hu B (, Efu, 518-587): v tng sng di thi nh Trn thuc Nam Triu, ngi
vng Qung Lng (, Giang , Giang T), h Hc (). Nm 21 tui, ng xut
gia, ban u theo Qunh Php S ( ) Kin S T ( ) thuc Qun
Dng () hc Thnh Tht Lun (), sau nghe Tng Thuyn () Ch
Qun T () thuc Nhip Sn () ging v Trung Lun (), Bch Lun
77

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

(), Thp Nh Mn Lun (), thu t huyn ch ca 3 b lun ny. ng

thng vui ngi Thin, th khng ging thuyt, ngi ngay ngn nh thn cy. Sau
ng n thm Thin S Hu Kh () kinh Nghip, ri du hc nc T, vit
chng s 6 cun mang v Giang Nam (). Sau khi tr v Dng (), gp
lc Hu Cnh () gy lon, tuy chu kh nhc, nhng ng vn khng h thi ch
trong vic hong truyn gio php. Trong khong thi gian nin hiu Ch c (,
583-586), ng kin lp Th H T ( ) Nhip Sn, danh ting vang xa, cho
nn vng tn cng t u quy y theo, knh th ng nh Pht. Vo nm u (587)
nin hiu Trinh Minh (), ng tuyt thc m thot ha, hng th 70 tui. Php
Uyn Chu Lm () quyn 82 cho rng ng th hn 70.

Hu Kh (, Eka, 487-593): v Thin tng sng di thi nh Ty, xut thn vng V
Lao (), Lc Dng (, thuc Tnh H Nam), h l C ( ), tn hi nh l
Thn Quang (), l v t th 2 ca Thin Tng Trung Hoa, cn c gi l Tng
Kh ( ). Hi cn tr, ng hc Lo Trang v Pht in, sau ng n vng
Hng Sn () thuc Long Mn (), Lc Dng, xut gia vi Bo Tnh ()
v th gii ti Vnh Mc T (). V sau, ng i tham hc khp cc ni, n
nm 23 tui th tr v li Lc Dng, v n lc tu hnh trong 8 nm trng. Vo nm
u (520) nin hiu Chnh Quang () nh Bc Ngy, lc 40 tui, ng n tham
vn B t Ma () Tung Sn Thiu Lm T (), lm t
ca v ny v tu hnh trong vng 6 nm. Tng truyn, ban u khi n gp t Ma,
ng ng bn ngoi tht ch cho n khi tuyt ph ln n hng mnh, vy m
vn khng c t Ma chp nhn cho lm t. Khi y, Hu Kh t cht ly cnh
tay mnh th hin tm cu o. Sau mt thi gian khc kh tu hnh, ng n trnh
ch s ng cho thy bit, t Ma ha kh v trao truyn i php cho. Sau , ng
thuyt php sut 34 nm ti kinh Nghip (thuc Tnh H Nam) v c xng tng
phong ca mnh rt mnh m. Vo nm th 3 (550) nin hiu Thin Bo () nh
Bc T, ng trao truyn php cho t Tng Xn (). Ri nhn gp nn ph Pht
(574-578) nh Bc Chu, ng n n c ti Hon Cng Sn (), n khi qua nn
ny ri, ng mi tr v kinh Nghip. ng th tch vo ngy 16 thng 3 nm Qu
Su (593), nm th 13 nin hiu Khai Hong (), v c ban cho thy hiu l
Chnh Tng Ph Gic i S (), i T Thin S ().
78

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Hu Lm Tng Bn (, Erin Shon, 1020-1099): v tng ca Vn Mn Tng,

hiu l Php Khng (), ngi vng V Tch (), Thng Chu (, Tnh
Giang T), h l Qun (). Nm ln 19 tui, ng theo hu o Thng () Tha
Thin Vnh An Vin () thuc T Chu (, Tnh Giang T). Sau 10
nm, ng xung tc xut gia v th gii, sau ng du phng tham hc. Trc ht
ng n tham yt Ngha Hoi () Cnh c (), Tr Chu (, Tnh An
Huy) v c kh ng. n khi Ngha Hoi chuyn n Thin Y Sn () Vit
Chu (, Tnh Trit Giang) v Tin Phc T () Thng Chu, ng cng
i theo hu thy. Sau ng bt u hot ng truyn b tng phong Thoi Quang T
( ) vng T Chu, ri chuyn sang Tnh T T ( ). Vo nm th 5
(1082) nin hiu Nguyn Phong ( ) nh Tng, th theo li thnh cu ca vua
Thn Tng (), ng n tr tr i Tng Quc T T Lm Thin Vin (
) ng Kinh (). ng cn c vua Trit Tng ( ) ban cho
hiu l Vin Chiu Thin S ( ). Vo ngy 27 thng 12 nm th 2 (1099)
nin hiu Nguyn Ph (), ng th tch, hng th 80 tui i v 50 h lp. Bn
Hu Lm Tng Bn Thin S Bit Lc () hin cn lu hnh.
Hu Nng ( hay , En, 638-713): v t th 6 cua Thin Tng Trung Quc, ho l
L (), ngi Pham Dng (, thuc Tinh H Bc ngy nay), sinh tai Tn Chu
(, Huyn Tn Hng, Tinh Quang ng), nhu hiu ai Gim Thin S (
), thng c goi l ai Gim Hu Nng (), hay Luc T ai S (
). Ngay t luc con nho, ng sng trong canh cc kh c hn, thng hay i
hi cui nui me. Mt hm, ng nghe c ting tung Kinh Kim Cang trong ch, bng
nui ch xut gia; sau ng n tham yt Tr Vin (), v th theo li khuyn cua
v ny, nm ln 24 tui, ng n tham bi Ngu T Hong Nhn () ng Thin
Vin () vung ng Sn ( ), K Chu ( , thuc Huyn Hong Mai,
Tinh H Bc). c tm thng, ng lm bi k ni ting B bn v tho, minh
kinh dic phi i, bn lai v nht vt, h x hu trn ai (
, b vn khng cy, gng sng chng c i, xa nay
chng mt vt, ni no nhum bi trn), na m em trnh cho Hong Nhn, c
truyn tha y bt v chay trn v phng Nam. Trong bn nm trng, ng lun nh
79

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

li thy day, sng n nu trong nh ngi th sn, n nm 677, ng n Php Tnh

T () Nam Hai (, Trinh Quang ng), theo xut gia vi n Tng (
), ri bt u c xng Thin phong cua mnh, v c c rt nhiu ngi quy
ngng theo ng. n nm 705, vua Trung Tng () sai s n triu thinh ng,
nhng ng co bnh khng nhn li. Nh vua lai ban sc chi cho i Bao Lm T (
) thnh Trung Hng T () v ban sc ngach cho Php Tuyn T (
). Ngoi ra, nh vua con cho bin nh cu cua Hu Nng thnh Quc n T (
), cho dng ni y ngi Bo n Thp (), v vo ngy mng 3 thng 8 nm
th 2 (713) nin hiu Tin Thin ( ), ng th tch tai chua ny. Vo nm 816,
Hong Hin Tng () ban cho ng nhu hiu ai Gim Thin S (),
v t tn thp l Nguyn Hoa Linh Chiu Chi Thp ( ). Liu Tng
Nguyn () soan ra bi minh cho thp. n nm 978, Hong Thi Tng (
) con ban thm cho nhu hiu l ai Gim Chn Khng Thin S ()
v tn thp l Thi Bnh Hng Quc Chi Thp ( ). n nm 1032,
Hong Nhn Tng () cho em chn thn v php y cua Hu Nng vo trong
cung ni lm l cung dng v ban thm cho nhu hiu l ai Gim Chn Khng Ph
Gic Thin S (). Vo nm 1082, Hong Thn Tng ()
con ban thm nhu hiu l ai Gic Chn Khng Ph Gic Vin Minh Thin S (
). Hn 40 nm trng, Hu Nng tng gio ha Thiu
Chu ( , thuc Tinh Quang ng ngy nay) v Quang Chu ( ), trong
nhng bi thuyt php cua ng tai ai Phan T ( ) vung Thiu Chu, c
bin tp thnh vn ban di tn Luc T n Kinh () rt ni ting v c
lu hnh rng ri cho n ngy nay. Bn canh ng con trc tc Kim Cang Kinh
Giai Nghia () 2 quyn. Thn Tu (, 605-706), ngi ng mn vi
ng, ln hn ng 30 tui, v nh s tin c cua Thn Tu m Tc Thin Vo Hu (
) c ln cung thinh Hu Nng. Thuyt cho rng Thn Tu huy bng vic
truyn php c xem nh l do hu th tao nn, nhng vn c cn c cua n. Thn
Tu th gio ha phng Bc thuc cc vung phu cn cua Trng An ( ), Lac
Dng () vi chu nghia tim tu. Con Hu Nng th b gio phng Nam vi
chu nghia n tu. i sau, ngi ta goi hai trng phi ny l Nam n Bc Tim
(), hay Nam Tng Thin () v Bc Tng Thin (). V sau,
Nam Tng Thin pht trin rc r cung l nh c nhiu nhn vt kit xut thuc php
80

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

h ny xut hin. Nhng mn xut sc cua Hu Nng nh Thanh Nguyn Hnh

T ( , ?-740), Nam Nhac Hoi Nhng ( , 677-744), H Trach
Thn Hi (, 684-760), Vinh Gia Huyn Gic (, 675-713), Nam
Dng Hu Trung (, ?-775).
Hu Nghim Tng Vnh (, Egon Sei, ?-?): ngi bin tp b Tng Mn Thng
Yu ( , Shmonty, hay Tng Mn Thng Yu Tp [ ], 10
quyn). ng tng hot ng b gio ti Kin Cc ( , Tnh Phc Kin). Vo
nm th 3 (1133) nin hiu Thiu Hng (), Thng Yu Tp c san hnh, ri
hai nm sau c san hnh tip. Vo nm th 6 (1179) nin hiu Thun Hy () c
san hnh bn nh Tng v n l tc phm ln nht c nh hng ca tp cng n, nn
sau ny to nh hng khng t cho Lin ng Hi Yu (). n thi nh
Nguyn, C Lm Thanh Mu () c bin tp b Tng Mn Thng Yu Tc
Tp ().
Hu Phng (, Eh, 629-695): v t th 3 ca Ngu u Tng, sng di thi nh
ng, ngi vng Din Lng (), Nhun Chu (, Giang T), h Bc ().
ng xut gia Khai Thin T ( ), ri sau khi th c tc gii th tp trung
nghin cu su kinh lun. Sau , ng ln Ngu u Sn (), tham yt Thin
S Tr Nham (), hc cc b php. Tr Nham thy cn c ca ng c th gnh vc
chnh php, bn trao truyn tm n cho. Trong sut hn 10 nm tham hc ti Ngu
u Sn, ng cha h h sn ln no, hc chng n tham hc rt ng. Sau ng ph
chc hu s cho Php Tr (), ri t vo trong ni n tu. Vo nm u (695) nin
hiu Vn Tu () i V Hu, ng th tch, hng th 67 tui i v 40 h lp.
Hu Quang (, Ek, 468-537): v tng sng di thi Bc Ngy, s t ca Nam o
Phi thuc a Lun Tng, ngi i thng gi l Quang Thng Lut S (
), ngi vng Trng L (), nh Chu (, H Bc []), h Dng
(). Nm 13 tui, ng theo cha ln Lc Dng ( ), theo xut gia vi Pht
Phin a () v c ngi ng thi gi l Thnh Sa Di. Ban u ng hc
Lut b, sau th c tc gii v 4 nm sau thuyt ging Ma Ha Tng K Lut (
). Vo nm u (508) nin hiu Vnh Bnh () thi Bc Ngy, Lc Na Ma
81

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

() cng vi B Lu Chi () dch b Thp a Kinh Lun (

), ng thng qua c 2 dch bn, t c li Phn bn, ng c yu ch ca kinh,
nhn hng khi a Lun Tng. Bn cnh , ng cn son ra T Phn Lut S
(), ri vit ch s cho cc kinh nh Hoa Nghim, Nit Bn, Duy Ma, Thp
a, a Tr, v.v. n cui thi Bc Ngy, ng n nhm chc Tng Lc
Dng. V sau, ng phng chiu ch vo t Nghip, nhm thm chc Quc Thng,
nn t c tn Quang Thng Lut S. Khi lm chung, ni thin cung hin ra im
lnh, ng th tch i Gic T (), hng th 70 tui. Trc tc ca ng
li c Huyn Tng Lun ( ), i Tha Ngha Lut Chng ( ),
Nhn Vng Tht Gii (), Di Gio Kinh S (), Hoa Nghim Kinh
S () 10 quyn, Thp a Lun S ().
Hu Trit (, 785-961): cn gi l Hu Trit (), xut thn Khnh Chu (),
Tn La (), t Th Khng (). Nm th 6 (814) i vua Hin c Vng (
), ng sang nh ng, n tham yt Ty ng Tr Tng () Cung
Cng Sn () v c v ny truyn tm n cho. Sau , ng duyt lm i
Tng Kinh Ph Sa T (), Ty Chu () trong vng 3 nm v n nm
u (839) i vua Thn V Vng (), ng tr v nc. ng bt u khai m
o trng ha o ti ng L Sn (), pha ng nam Qun Cc Thnh (
), V Chu (), t Vn Thnh Vng () quy y theo. Vo nm u
(961) i vua Cnh Vn Vng (), ng th tch, hng th 77 tui, c ban
cho thy hiu l Tch Nhn Thin S ().
Hu Trung (, Ech, ?-775): ngi vung Ch Ky (, thuc Huyn Ch Ky, Phu
Thiu Hng, Tinh Trit Giang), Vit Chu ( ), ho l Nhim (). Luc con nho
ng theo Luc T Hu Nng () hoc ao, v sau k tha dong php cua v ny. Sau
khi Hu Nng qua i, ng i tham bi cc tong lm, tng i qua Ngu Lnh (),
La Phu (, thuc Tinh Quang ng), T Minh (, Tinh Trit Giang), Thin
Muc (, Tinh Trit Giang), cui cung i vo trong hang nui vung Nam Dng (
, Tinh H Nam), v lu lai sut trong vong 40 nm trng khng h ha sn.
n nm th 2 (761) nin hiu Thng Nguyn () nh ng, vua ng Tuc
Tng () nghe c thanh danh cua ng, cho v sc s Trung Triu Tn ()
82

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

mang sc chi n triu ng ln kinh v ly l tn ng lm thy. Ban u ng tru tai

Ty Thin Vin Thin Phc T (), nhng sau vua ai Tng () ban
chiu chi cho ng chuyn n Quang Trach T (). Ca hai v vua u rt trong
i ng, nhng Hu Trung lai quen sng cuc i am bac, t nhin, thng giao du
vi Nam Nhac Hu T (). Theo li thinh cu, ng kin tao Thi Nht Kin
Xng T () Vo ng Sn () thuc Qun Chu (), ri
sng lp ra Hng Nghim Kin Tho T () ni hang ng m ng tng
n tu, mi ni ng u thinh v mt b kinh tang tn th. Cung vi Hnh T (
), Hoi Nhng (), Thn Hi (), Huyn Gic (), v ng l 5 bc tng
tng ln cua mn ha Hu Nng. Mc du Thin phong cua ng c net c trng
khc vi bn v kia, nhng ng tao nn sc thi mi cho gii tn gio ng thi.
Cung vi Thn Hi m c dng Thin phong cua mnh phng Bc, ng a kch
nhm ao Nht () xin b Thin phong phng Nam. Thin phong cua ng
ly Thn Tm Nht Nh (), Tc Tm Tc Pht () lm yu chi, v
bt u tuyn xng t tng V Tnh Thuyt Php (). Thm vo , ng
con ph phn vic cc Thin gia phng nam xem nhe kinh in m tuy thuyt
php; tri lai ng nghin cu kinh lut lun mt cch rng ri, chu trong n gio
hoc. ng th tch vo ngy mng 9 thng 12 nm th 10 (775) nin hiu ai Lch (
). Theo chiu chi nh vua, ng c an tng tai Hng Nghim T (). Do
v ng tng sng tai Nam Dng (), nn ngi i thng goi ng l Nam
Dng Hu Trung (). Vua ai Tng ban cho ng nhu l ai Chng Quc
S ().
Hu Trung ( , Ech, 683-769): v tng ca Ngu u Tng, sng di thi nh
ng, xut thn vng Thng Nguyn (), Nhun Chu (, Giang T), h
Vng (). Nm 23 tui, ng xut gia ti Trang Nghim T (), theo hu h
Tr Uy () Ngu u Sn () vng Kim Lng (), v k tha dng
php ca v ny. Sau , ng chia tay vi thy, i du ha khp ni, ri n tr ti
Din T T (). Thng ngy ng sng rt n gin, ch mt bnh bt v mt y
m thi. ng li c thnh v tr tr cha c Trang Nghim T, khi y hc chng
tp trung rt ng v ngi k tha dng php c n 30, 40. n thng 6 nm th 4
(769) nin hiu i Lch ( ), ng th tch, hng th 87 tui. B Thch Mn
83

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Chnh Thng () quyn 8 cho rng Nam Dng Hu Trung Thin S (

) l nhn vt ng nht vi ng, tuy nhin hai nhn vt ny hon ton khc
nhau.
Hu Vin (, Eon, 334-416): v tng sng di thi ng Tn, t u tin ca Tnh
Tng Trung Quc, ngi vng Lu Phin (), Nhn Mn (, thuc Huyn
Quch [], Sn Ty []), h C (). Nm ln 13 tui, ng i du hc khp cc
vng Ha Xng (), Lc Dng (), thng hiu cc hc vn ca Lo Trang.
Nm 21 tui, ng cng vi ngi em l Hu Tr () ln Hng Sn (, Ty Bc
Khc Dng [], H Bc []) nghe o An () ging Kinh Bt Nh, nhn
ng lnh ng, bn cng vi em theo xut gia lm t ca o An. ng rt tinh
thng hc thuyt tnh khng ca Bt Nh, nm 24 tui ng n thuyt php, lc y
ng dn chng 1 quyn sch ca Trang T ni v ngha tht tng ca Pht Gio,
khin cho chng hi thng hiu r rng. n nm th 6 (381) nin hiu Thi Nguyn
(), ng ln L Sn (), tr ti ng Lm T () truyn b gio php,
t n nghe rt ng. ng tp trung vo vic nghin cu kinh in, thng than
th vng t Giang ng cha c kinh in, Thin php cha tng c nghe,
lut tng thiu st, nn sai t Php Tnh (), Php Lnh (), v.v., i tm cc
kinh truyn dch. C mi ln gp c v Tam Tng php s no ca Ty Vc,
ng u cung thnh v tr x mnh. Vo nm th 16 (391) cng nin hiu trn, ng
cung thnh v tng ngi K Tn () l Tng Gi B (s: Saghadeva,
) n phin dch A T m Tm Lun (), Tam Php Lun (
), v.v. Khi ng nghe tin Cu Ma La Thp (s: Kumrajva, ) n Trung
Quc, bn tc tc cho cc t o Sanh (), Hu Qun (), o n (),
m Dc (), v.v., n Trng An hu h v ny, hc i Tha Khng Qun ca
h Long Th (s: Ngrjuna, ). Bn cnh , ng thng dng th t qua li vi
La Thp nghin cu trao i ngha l kinh in. Khi m Ma Lu Chi (s:
Dharmaruci, ) sang Trung Hoa, ng cho t m Ung () n tham
gia dch Thp Tng Lut (). Ngoi ra, ng cn ch thn cung thnh Pht
Bt La (s: Buddhabhadra, ) n L Sn dch bn t Ma a La
Thin Kinh (). Song song vi vic tuyn dng gio hc Bt Nh ca
i Tha, ng cn xng Thin hc Tiu Tha. Vo nm u (402) nin hiu
84

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nguyn Hng ( ), ng cng vi Lu Di Dn ( ) v ng o hn 100

ngi sng lp Bch Lin X (), chuyn ly vic nim Pht cu vng sanh v
Tnh lm php mn tu tp, trong sut hn 30 nm cha tng h sn ln no. Vo
nm th 2 (403) nin hiu Nguyn Hng, khi Hon Huyn () h lnh sa thi cc
v Sa Mn v bt h phi knh trng nh vua, ng bn vit cun Sa Mn Bt Knh
Vng Gi Lun () lun v vn ngi xut gia khng cn phi
khut phc vng quyn, ch trng gi gn truyn thng cao qu ca Pht Gio.
ng l ngi rt uyn thm gio l Pht Gio, li rnh tt c sch v, l bc tng
tng ng thi v thm ch cn c ch tng ngoi quc knh qu. ng Lm T
trn L Sn lc by gi l trung tm Pht Gio phng Nam, cng vi vng Trng
An, ni La Thp tr ng, hng b thin h. Vo nm th 12 (416) nin hiu Ngha Hy
(), ng th tch, hng th 83 tui i. V sau, ng c cc v vua ng Tng
ban tng cho nhng thy hiu l Bin Gic i S (), Chnh Gic i S
(), Vin Ng i S (), ng Bin Chnh Gic Vin Ng i S
(). Trc tc ca ng c L Sn Tp () 10 quyn, Vn i
Tha Trung Thm Ngha Thp Bt Khoa (, tc i Tha i
Ngha Chng []) 3 quyn, Minh Bo ng Lun () 1 quyn,
Thch Tam Bo Lun ( ) 1 quyn, Bin Tm Thc Lun ( ) 1
quyn, Sa Mn n Phc Lun () 1 quyn, i Tr Lun T (
), v.v. t xut chng c Hu Qun (), Tng T (), Php An (),
m Ung (), o T (), v.v.
Hu Vin (, Eon, 523-592): v tng sng di thi nh Ty, xut thn n Hong (
, thuc Cam Tc []), h L (). Nm 13 tui, ng theo Sa Mn Tng T (
) xut gia, n nm 16 tui theo Lut S Trm n kinh Nghip (thuc Lm
Chng [ ], H Bc [ ]), hc thng cc kinh in ca Tiu Tha v i
Tha, ri n nm 20 tui th gii c tc vi Php Thng (). Sau , ng theo
hc T Phn Lut () vi i n (). Khng bao lu sau, ng cng vi
chng hc tng di v Thanh Ha T () vng Cao (, thuc Tn Thnh
[], Sn Ty []), v mi ngi cng hp sc nhau kin thit Ging ng.
V sau, gp phi nn ph kinh hy tng, dit Pht, bt buc Sa Mn hon tc di
thi vua V ca Bc Chu, chng ai dm khuyn can g c, ch mnh ng n yt
85

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

kin nh vua bin bc, tha rng: Nay B H th lc nh vua, ph dit Tam Bo,
l ngi t kin. A T a Ngc kia chng k giu ngho, B H h chng s
sao ? Nh vua ni gin bo: Nu lm cho b tnh c vui, trm cng chng ngi
g ni kh chn a Ngc. Bit vy, ng trnh vo trong ni, chuyn tm tng cc
kinh Php Hoa, Duy Ma, v.v. n khi nh Ty hng thnh, ng bt u xut hin,
khai trin php mn Lc p (), xa gn nghe ting ng u quy t v rt ng.
Ngoi ra, ng tng thuyt ging cc a phng khc, ri bao ln vng chiu ln
Ty Kinh ging kinh khin cho nh vua vui lng, bn sc phong cho ng tr tr Hng
Thin T (). Sau , ng kin lp Tnh nh T (), chuyn tm ging
thuyt. V ng lm tr tr cha ny nn c gi l Tnh nh T Hu Vin, khc vi
Hu Vin trn L Sn (). Vo nm th 12 (592) nin hiu Khai Hong (),
ng th tch, hng th 70 tui. ng l v tng ca Nam o Phi thuc a Lun
Tng, trc tc li c khong 24 b v hn 100 quyn nh i Tha Ngha
Chng () 26 quyn, Thp a Kinh Lun Ngha K () 14
quyn, Hoa Nghim Kinh S () 7 quyn, i Bt Nit Bn Kinh Ngha K
() 20 quyn, Php Hoa Kinh S () 7 quyn, Duy Ma Kinh
Ngha K ( ) 4 quyn, Thng Man Kinh Ngha K ( ) 3
quyn, V Lng Th Kinh Ngha S ( ) 1 quyn, v.v. Trong s ,
i Tha Ngha Chng c xem nh l b bch khoa ton th ca Pht Gio, c
nh hng v cng to ln i vi vic nghin cu Pht Gio di thi nh Ty v
ng.
Huyn Dc ([], Geniku, 787-868): ngi Tn La ( ), h Kim (). Sau khi
xut gia, vo nm th 9 (808) i vua Ai Trang Vng (), ng th c tc gii.
n nm th 16 (824) i vua Hin c Vng (), ng sang nh ng cu
php v k tha dng php ca Chng Knh Hoi Huy (). Vo nm th 2
(837) i vua Hy Khang Vng (), ng tr v nc, tr ti Tht Tng Sn
() thuc vng Hi Tn (), V Chu (). Bn i vua ca Tn La nh
Mn Ai (), Thn V (), Vn Thnh () v Hin An () tng quy y
theo ng. n cui i, ng nhn c sc ch tr tr Cao t T () v vo
ngy rm thng 11 nm th 8 (868) i vua Cnh Vn Vng (), ng th tch,
hng th 82 tui i v 60 h lp. Mn phong ca ng c gi l Hc Lm Sn
86

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Phi ().
Huyn Sa S Bi (, Gensha Shibi, 835-908): ngi Huyn Mn (, thuc
Tinh Phuc Kin), ho l Ta (). Hi con nho ng rt thch cu c, nhng c mt ngy
no vo nm u nin hiu Hm Thng (), ng bng nhin pht tm, n tham
kin Linh Hun () Phu Dung Sn (), Phuc Chu () v xin xut gia.
Vo mua xun nm th 5 (864) cung nin hiu trn, ng tho cu tuc gii vi Lut S
ao Huyn () cua Khai Nguyn T () thuc D Chng Sn (,
thuc Tinh Giang Ty). Vo mua thu nm ny, ng tr v qu cu, chuyn tm tu
hnh; v vo nm th 7 cung nin hiu trn, ng n tham yt Nghia Tn ()
Tuyt Phong Sn () v k tha dong php cua v ny. Vi phong cch hnh tr
gii lut nghim khc cua mnh, ng c tn xng l B u , thm vo v
ng l con trai th ba cua nh ho Ta, nn con c goi l Ta Tam Lang. ng dng
thao am trn Ph ng Sn (), ri lai n tru tai Huyn Sa Vin () cua
v quan Huyn ho Hu (). Vo nm u (898) nin hiu Quang Ha (), ng
n tru An Quc Vin (). Vua Chiu Tng () ban cho ng hiu l Tng
Nht ai S (). ng th tch vo ngy 27 thng 11 nm 2 (908) nin hiu
Khai Bnh (), hng tho 74 tui i v 45 ha lap. B Phuc Chu Huyn Sa Tng
Nht ai S Quang Luc (, 3 quyn), Phuc Chu Huyn Sa
Tng Nht Thin S Ng Luc (, 3 quyn) c bin soan
thnh. Mn ha cua ng c La Hn Qu Sm (), Quc Thanh S Tinh (
), v.v.
Huyn Sach (, Gensaku, ?-?): ng xut thn vung Kim Hoa (), Vu Chu (),
sng ng Dng (, thuc Phu Kim Hoa, Tinh Trit Giang). ng tng theo
hoc vi Luc T Hu Nng 30 nm, sau k tha dong php cua thy v gio ha
chung. Trong To Kh ai S Bit Truyn (), ng c tn l ai Vinh
(), trong T ng Tp () l Tr Sch (), ri trong Vinh Gia Huyn
Gic Chng () cua tp trn ng lai c tn l Thn Sch (), ngoi ra
trong Tng Canh Luc () ng c goi l Tr Vinh (). ng th tch trong
khoang nin hiu Thng Nguyn (, 760-762) nh ng, tho 95 tui.

87

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Huyn Tc (, Gensoku, ?-?): nhn vt sng vo u thi nh Tng, v tng ca Php

Nhn Tng Trung Quc, ngi vng V Nam (), Hot Chu (), Tnh H
Nam (). ng k tha dng php ca Php Nhn Vn ch () Thanh
Lng Vin (), ri sau n tr ti Bo n Vin () Kim Lng (
), nn c gi l Bo n Huyn Tc ( ). Ban u ng n tham yt
Thanh Phong ( ), ri sau n khi tham vn Php Nhn, ng cng c tr li
cng cu nh Thanh Phong tr li trc kia, v ln ny ng n ng. Khng bao lu
sau, ng khai ng gio ha ti Bo n Vin, cn hnh tung sau ny ca ng th
khng r.
Huyn Trng (, Xun-zng, Genj, 602-664): mt trong 4 nh dch kinh ln ni danh
di thi nh ng ca Trung Hoa, xut thn Huyn Hu Th (), Lc Chu
(, tc Lc Dng, Tnh H Nam ngy nay), tn Huy (), h Trn (). Ban u
ng hc Kinh Nit Bn () v Nhip i Tha Lun (), v c ch
nghin cu da trn nguyn in v Duy Thc Hc cng nh Lun A T t Ma (
). Vo nm th 3 (629) nin hiu Trinh Qun ( ), vi tm mo him,
ng bt u chuyn hnh trnh Ty du, xut pht t kinh Trng An. Tri qua bit
bao nhiu gian kh, cui cng ng n c n t con ng pha Bc ca vng
Tn Cng thuc min Ty Turkistan, Afghanistan. Ti Na Lan T (s: Nland,
), ng theo hu Tht Xoa Nan (s: iknanda, , 529-645, tc
Gii Hin []), hc v gio l Duy Thc, Du Gi S a Lun (), v.v.
Sau , ng i tham quan du lch khp n , chim bi cc Pht tch v n nm
th 19 (645) nin hiu Trinh Qun, ng tr v Trng An, mang theo 657 b kinh
vn bng ting Phn cng mt s tng Pht, x li, v.v. Sau khi tr v nc, nh c
s tn nhim ca Hong Thi Tng, ng bt u s nghip phin dch kinh in
ca mnh cng cc t ti Hong Phc T (), T n T () v Ngc
Hoa Cung (). Khi u vi b i Bt Nh Kinh () 100 quyn, kinh
in Hn dch ca ng ln n 76 b, 1347 quyn. S phin dch ca ng nhm mc
ch trung thc da trn nguyn in, cho nn cc kinh in c dch trc thi ca
ng c gi l Cu Dch, v nhng kinh in do ng dch sau ny l Tn Dch. B
i ng Ty Vc K ( ), tc phm ghi li chuyn l hnh ca ng
sang n , l t liu rt quan trng cho chng ta bit c a l, phong tc, vn
88

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ha, tn gio, v.v., ca vng trung ng Chu cng nh n vo tin bn th k

th 7. Cng t b ny m tc phm Ty Du K ca Ng Tha n ra i. Ngi i
sau gi ng l Huyn Trng Tam Tng (), Tam Tng Php S ()
v tn sng nh l v t ca Php Tng Tng. Vo nm u nin hiu Ln c (
), ng th tch.
Huyn Hu Chnh Truyn (, Genu Shden, 1549-1614): v tng ca Lm T
Tng Trung Quc, t l Huyn Hu (), hiu Nht Tm (), xut thn vng
Lt Dng (), ng Thin (, Lt Dng, Tnh Giang T), h L (). Nm
22 tui, ng theo xut gia vi Lc Am () Tnh Lc Vin (), Kinh Kh
(, Tnh Giang T). Sau , ng n tham vn Tiu Nham c Bo ()
Quan m Am (), Yn (, Tnh H Bc) v k tha dng php ca v
ny. Vo nm u (1573) nin hiu Vn Lch (), ng bt u khai ng thuyt
php ti V Mn Thin Vin ( ) Long Tr Sn ( ), Kinh Kh v
sng ni y c 3 nm, n nm th 12 th n B Ma Nham T ( )
Thanh Lng Sn () v sau ng cn khai sng Ph Chiu T ()
Yn Sn ( , Tnh H Bc). n ngy 14 thng 2 nm th 42 (1614) nin hiu
Vn Lch, ng th tch, hng th 66 tui i v 44 h lp. Chu Nh ng ()
son bi minh thp ca ng; t ni dng php nh Mt Vn Vin Ng (),
Thin n Vin Tu () th bin tp b Huyn Hu Thin S Ng Lc (
) 12 quyn.
H ng Tr Ngu (, Kid Chigu, 1185-1269): v tng ca Phi Dng K v
Phi Tng Nguyn thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l H ng () hay
Tc Canh Tu (), ngi T Minh Tng Sn (). Nm 16 tui, ng
theo xut gia vi S Un () Ph Minh T (). Sau ng i du phng
tham hc, gp c Vn Am Ph Nham (), c ch s c v k tha dng
php ca v ny. Tip theo ng cn i tham vn ch v tn tc khc, n nm th 2
(1228) nin hiu Thiu nh (), ng n sng ti Hng Thnh T (). V
sau, ng c hai vua L Tng v Tng nh Tng quy y theo, v vy ng cng b
gio mnh m hn. Vo nm th 5 (1269) nin hiu Hm Thun (), ng th tch,
hng th 85 tui. Trc tc ca ng c H ng Ha Thng Ng Lc (
89

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

) 10 quyn.
Hng Lm Trng Vin ( , Kyrin Chon, 908-987): v tng ca Vn Mn
Tng Trung Quc, ngi vng Tuyn Trc ( ), Hn Chu ( , Tnh T
Xuyn). ng theo Vn Mn Vn Yn () tu tp, cui cng c yu ch v
k tha dng php ca v ny. Sau ng n sng Hng Lm Vin () thuc
Thanh Thnh Sn (), ch Chu (, Tnh T Xuyn), sut 40 nm trng
chuyn tm c xng tng phong ca Vn Mn, v tip chng tng tu tp. Vo
ngy 13 thng 2 nm th 4 (987) nin hiu Ung Hy (), ng th tch, hng th 80
tui i.
Hng Nghim Tr Nhn ( , Kygen Chikan, ?-898): ng theo xut gia vi
Bch Trng Hoi Hi (), ri sau n tham vn Quy Sn Linh Hu (
). ng b Quy Sn ct vn cu lin quan n bn lai din mc khi cha m cha
sinh ra nh th no, nhng ng khng tr li c, nn gi t Quy Sn, vo trong
Bch Nhai Sn ( ) Nam Dng ( ), dng am tu ni di tch ca Hu
Trung Quc S (). C hm n, khi ng ang qut dn sn trc am, nhn
nghe ting chm long xong ni khm trc, bng nhin i ng, v cui cng k
tha dng php ca Quy Sn. Sau ng n tr ti Hng Nghim Sn () v
c xng Thin phong ca mnh. ng th tch vo nm u (898) nin hiu Quang
Ha (), c ban cho thy hiu l Lung ng Thin S ().
Hng Ha Tn Tng (, Kke Zonsh, 830-888): v tng ca Lm T Tng,
ngi vng Khuyt L (), h l Khng (). ng k tha dng php ca Lm T
Ngha Huyn (), v tng n tham vn Tam Thnh Hu Nhin (
). Sau ng n sng ti Hng Ha T () Ngy Ph () v tuyn xng
tng phong ca mnh. ng ni ting l ngi hiu nh bn Lm T Lc. Mn h ca
ng c Nam Vin Hu Ngung (). ng c ban cho thy l Qung T i
S (). Vo nm u nin hiu Vn c (), ng th tch, hng th 59
tui i.
Hng Thin Duy Khoan (, Kzen Ikan, 755-817): xut thn Tn An (), C
90

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Chu (, Tnh Trit Giang), h Chc (). Nm 13 tui, ng xut gia ri th gii
c tc vi Tng Sng (). Bn cnh , ng theo hc Lut v tu Ch Qun vi
Tng Nh (), nhng cui cng li ng o vi M T o Nht ( ).
Vo nm th 6 (790) nin hiu Trinh Nguyn ( ), ng n hnh ha vng Mn
Vit (, Tnh Phc Kin), sau m ng Nguyn o Trng () Hi
Kh (, Tnh Trit Giang) v Hi Hng o Trng () B Dng (
, Tnh Giang Ty). ng tng sng qua cc cha nh Thiu Lm T ( ),
V Quc T (), Thin Cung T (), ri n nm th 4 (809) nin hiu
Nguyn Ha (), ng nhn sc ch tr tr i An Quc T () Trng
An () v nm sau vo cung ni. ng cng tng lu tr ti Hng Thin T (
) Trng An. Mn ca ng c hn ngn ngi, trong c thi ho ni danh
Bch C D () v t c php c 39 v. Vo thng chp nm th 12 (817)
nin hiu Nguyn Ha, ng th tch, hng th 63 tui i v 39 h lp, c ban cho
thy hiu l i Trit Thin S (). Bch C D son vn bia cho ng.
Hy Tu Thiu m (, Kes Shdon, ?-?): v tng ca Phi Dng K v Phi
Ph Am thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Hy Tu (), ngi Ty Thc (
, Tnh T Xuyn), php t ca V Chun S Phm (). Vo nm th 9
(1249) nin hiu Thun Hu () nh Tng, ng n sng ti Pht Lng T (
) thuc Ph Khnh Nguyn (, Tnh Trit Giang), ri nm u (1260) nin
hiu Cnh nh () th chuyn n Php Hoa T () Ph Bnh Giang (
, Tnh Giang T), n nm th 5 cng nin hiu trn th n Tuyt u Sn T
Thnh T () Ph Khnh Nguyn, v vo nm th 5 (1269) nin hiu
Hm Thun () th n Thoi Nham Sn Khai Thin Sng Khnh T (
) cng a phng trn. Cc Thin tng Nht Bn nh Bch Vn Hu Hiu
( ) tng n tham vn vi ng. Trc tc ca ng c Ng Gia Chnh
Tng Tn () 4 quyn, Hy Tu Ha Thng Ng Lc () 1
quyn v Hy Tu Ha Thng Qung Lc () 7 quyn.

ch Tn (, Yakushin, 827-906): v tng ca Chn Ngn Tng Nht Bn, sng vo u

thi i Bnh An, v t ca Phi Qung Trch ( ), hy l ch Tn ( ),
thng c gi l Vin Thnh T Tng Chnh (), thy hiu Bn Gic
91

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

i S ( ), xut thn vng B Hu ( , Bingo, thuc Hiroshima). ng

xut gia i An T (, Daian-ji), hc Mt Gio vi Tng Du (, Shei),
ri n nm 887 th th php qun nh ca Nguyn Nhn (, Gennin) Nam Tr
Vin (, Nanji-in) v c Tng Du ph chc n kh cho. Nm sau, ng c
chn lm Quyn Lut S v T Trng ca ng T. Vo nm 899, ng lm gii s
xut gia cho V a Thin Hong (, Uda Tenn), v n nm 901 th truyn
th php qun nh cho nh vua. ng chp nhn cho ng Nguyn Thc T (
, Fujiwara Toshiko) quy y v ly sn trang ng Sn ca v ny lm thnh
ngi Vin Thnh T (, Enj-ji). ng c li mt s trc tc nh Kim Cang
Gii Th (), Thai Tng Tr Nim Th (), Tam Ma
Da Gii Vn (), Khoan Bnh Php Hong Ng Qun nh K (
), v.v.
K Khi Hong Tr ( , Keiki Kcho, 1605-1672): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, t l K Khi (), hiu Thi ng (), xut thn Thng Chu (
), Giang Nam (, Tnh Giang T), h L (). Nm 25 tui, ng xung tc xut
gia vi Hn Nguyt Php Tng (). Khi Php Tng khai ng gio ha
An n T (), Hng Chu (, Tnh Trit Giang), ng trit khai ng c
vn mun kip lu xa vn cha sng t, nn li hu thy c 3 nm v cui
cng c ph chc i php. T tr i, ng bt u hot ng gio ha ti Tng
Ph T (), Phu Tiu (), Thng Chu (, Tnh Giang T), ri n tr
tr Thin Thai Sn Quc Thanh T (). Sau , ng cng tng sng qua
mt s ngi danh st khc nh Linh Nham Sn Sng Bo T ( ),
Nghiu Phong Bo Vn T (), H Kheo Sn Vn Nham T (
) T Chu (, Tnh Giang T), Kim Tc Qung Hu T ()
T Chu (, Tnh Trit Giang), Phc Nghim T () Nam Nhc (),
Hnh Chu (, Tnh H Nam), Hoa Dc T (), Cao Phong L Sn T
(), ng Nham T () V Xng (, Tnh H Bc), i Bit
Sn Hng Quc T () Hn Dng (, Tnh H Bc), v.v. n
ngy 27 thng 9 nm th 11 (1672) nin hiu Khang Hy (), ng th tch, hng
th 68 tui. Thp ca ng c an tr ti Nghiu Phong Sn () vi tn gi l
i Quang Minh Tng (). Php t ca ng c hn 70 ngi v trc tc
92

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

cng kh nhiu, uc lu hnh trn i nh Thi ng Hong Tr Thin S Qung

Lc () 60 quyn, Thi ng Hong Tr Thin S D Lc (
) 30 quyn, Gip Thn Lc (), Th Tuyn Tp (), Bo T
Lc (), mi th 10 quyn. Hin tn c Nam Nhc K Khi Ha Thng Ng
Lc () 10 quyn, Nam Nhc n Truyn K ( ) 5
quyn, Nam Nhc Lc C () 1 quyn, Linh Nham K Lc () 1
quyn.

Kiu Bn c Sn (, Hashimoto Dokusan, 1869-1938): v tng cua Tng Lm

T Nht Ban, sng vo khoang cui thi Minh Tr v u thi Chiu Hoa, v tru tr
i th 128 cua Tng Quc T (, Skoku-ji), huy Huyn Nghia (), ao
hiu c Sn (), hiu i Vn Qut (), Nam Uyn Qut (), xut
thn vung Niigata. Ban u ng theo hoc hi hoa, n nm 1890 xut gia vi Nga
Sn (). ng tru tai Tng ng cua Thin Long T (, Tenry-ji) v k
tha dong php cua Nga Sn. Vo nm 1900, ng lm tru tr Lc Vng Vin (
). n nm 1911, ng lm tru tr Tng Quc T, v Quan Trng cua Phi
Tng Quc T (). Trc tc cua ng c i Vn Luc () 2 quyn,
Hoa Thip () 1 quyn.
Kim Ngu (, Kingy, ?-?): v tng sng di thi nh ng, php t ca M T
o Nht (), xut thn vng Trn Chu (, Tnh H Bc). Trong Cnh
c Truyn ng Lc () c ghi li nhng hnh trng k c ca ng.
Khai Thin o Khim ( , Kaizen Dken, ?-?): tc Kin Chu T ( ,
Kenshsu), ngi vng Kin Ninh (, Tnh Phc Kin). Ban u ng n tham
hc vi Vin Ng (), sau i theo Diu H (, tc i Hu) Tuyn Nam (
, Tnh Phc Kin). Diu H thng gi Kin Chu T l o Khim ().
Khnh Ph (, Keiho, 868-946): v tng ca To ng Tng Triu Tin, t l Quang
Tng (), ngi vng Cu Lm (), Linh Nham (), h Kim (), sinh
ngy 20 thng 12 nm th 9 nin hiu Hm Thng ( ). Lc nh, ng xut gia
Phu Nhn Sn T () v tng n tham yt o Tha Tr Tin ().
93

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nm 18 tui, ng th c tc gii ti Hoa Nghim T () Nguyt Du Sn (

), ri sau ng n tham hc vi V Nhim () Thnh Tr T (),
Phn Nht () X Qut Sn (), v.v. Vo ma xun nm th 5 (892) i
vua Chn Thnh N Vng (), ng sang nh ng cu php, theo hu S
Sn Khung Nhn () Ph Chu (, Tnh Giang Ty) v c truyn
tm n cho. Sau , ng cn n tham vn Lo Thin ( ) Giang Ty v vo
nm th 4 (921) i vua Thi T ca Cao L ( ), ng tr v nc, tr ti Nam
Phc Thin T ( ) Kim Chu ( ). Sau , ng chuyn n Ngc
Long T () Bch K Sn (), o phong v ting tm cng lc cang
vang xa, cho nn cc vua nh Thi T, Hu Tng, nh Tng, v.v., tng quy y
theo ng. Vo ngy 20 thng 4 nm th 3 (946) i vua nh Tng ( ), ng th
tch, hng th 80 tui i v 62 h lp. ng c ban cho thy hiu l ng Chn
i S ().
Khm Sn Vn Thuy ( , Kinzan Bunsui, ?-?): nhn vt sng di thi nh
Tng, v tng cua Tng Php Nhn Trung Quc, ngi Hng Chu (, Tinh Trit
Giang), ho l Luc (). Khi ang con m trn tay, ng cung vi cha me di n
Huyn Tuyn Thnh (), Tinh An Huy (). Hi nho ng n lay v Tng
Chnh Tr Chu () lm thy, xung tc xut gia v ng n tho gii. Sau ,
ng theo hoc php vi Php Nhn Vn Ich (), c ai ng v k tha dong
php cua v ny. Sau ng n tru tai Chi Qun T () vung Ct Chu (,
thuc Tinh Giang Ty), ri vo nm th 2 (964) nin hiu Cn c ( ), ng
chuyn n sng tai Trng Khnh T ( ) vung Kim Lng ( ), ri n
Thanh Lng T () v cui cung l Bo T T (). ng con c goi
l Li m Gic Hai ai S ().
Khoai Xuyn Thiu H ( , Kaisen Shki, ?-1582): v tng cua Lm T Tng
Nht Ban, sng vo khoang hai thi ai Chin Quc v An Th o Sn, v tru tr
i th 43 cua Diu Tm T (, Myshin-ji), huy Thiu Hy (), ao hiu
Khoi Xuyn (), nhu ai Thng Tr Thng Quc S (), xut thn
vung My Nung (, Mino, thuc Gifu-ken ngy nay). ng k tha dong php cua
Tng Tho () Diu Tm T vung Sn Thnh ( , Yamashiro), ri trai qua
94

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

sng cc chua nh Nam Tuyn T (, Nanzen-ji), Sung Phc T (,

Sfuku-ji) thuc vung My Nung, v chnh trong khoang thi gian ny ng lm tru tr
Diu Tm T. Vo nm 1561, ng c Tng Qun Vo in Tn Huyn (,
Takeda Shingen) Gip Phi ( , Kai) thinh n tru tr Hu Lm T ( ,
Erin-ji). n nm 1582, khi dong ho Vo in b dit vong, Hu Lm T b Tng
Qun Chc in Tn Trng (, Oda Nobunaga) t chy tan tnh.

Khoan Triu (, Kanch, 916-998): v tng ca Chn Ngn Tng Nht Bn, sng vo
gia thi i Bnh An, T Trng i th 19 ca ng T (, T-ji), tr tr i
th 50 ca ng i T (, Tdai-ji), hy l Khoan Triu (), thng c
gi l Bin Chiu T Tng Chnh () hay Qung Trch Ng Phng (
), xut thn vng Kyoto, con ca n Tht Thn Vng (), chu ca
V a Php Hong (, Uda H). Nm 11 tui, ng theo xut gia vi V a
Php Hong, ri n nm 948 th th php qun nh ca Khoan Khng ( ,
Kank). Vo nm 967, ng tch ra ring ti Nhn Ha T (, Ninna-ji), sau
tri qua cc cha khc nh ng i T, Ty T (, Sei-ji), ri n nm 981
th nhm chc T Trng ca ng T. Vo nm 989, vng mnh ca Hoa Sn Php
Hong (, Kazan H), ng kin lp Bin Chiu T (, Hensh-ji)
ven h Qung Trch () thuc vng Sn Thnh (, Yamashiro). Chnh dng
Qung Trch do t y m pht xut. ng c li vi trc tc nh Thnh Tu
Diu Php Lin Hoa Kinh Th (), Kim Cang Gii Th
(), Bt ng Th (), Nht Tha Ngha T K (
), v.v.

Kh Nhai Vin Ng (, Kogai Engo, ?-?): v tng ca Phi i Hu thuc Lm

T Tng Trung Quc, hiu l Kh Nhai ( ), ngi vng Phc Thanh ( )
thuc Phc Chu (, Tnh Phc Kin), php t ca Yn Kh Qung Vn (
). Vo nm th 4 (1263) nin hiu Cnh nh (), ti Knh Sn () ng
bin tp cc phn c duyn, th chng cng nh php ng ca ch v tn tc hnh
thnh nn cun Kh Nhai Ha Thng Mn Lc (), v n c san
hnh vo nm th 8 (1272) nin hiu Hm Thun ().
95

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Khng Cc Cnh Long ( , Kkoku Keiry, 1393-1443?): v tng ca phi

Dng K v Ph Am thuc Lm T Tng Trung Quc, t l T nh ( ), hiu
Khng Cc (), xut thn C T (, Tnh Giang T), h Trn (). Ban u
ng theo hc o vi Li Vn Tr An (), sau xut gia vi Thch Am ()
v tu hnh vi v ny c hn 7 nm, c ch tnh ng, c thy n chng cho v
k tha dng php. T , ng tr ti Bch Nham (), nhng n cui i ng li
chn vng t Tu Ct Sn () Ty H (), dng mt ci tht, t tn l
Chnh Truyn Thp Vin ( ) v sng ti y. n nm th 8 nin hiu
Chnh Thng ( ) nh Minh, t ng vit bi thp minh cho mnh, th 52 tui.
Trc tc ca ng c Thng Trc Bin (), Thng L Bin (), Khng
Cc Tp ().
Khng D (, Kya, 903-972): v tng sng gia thi Bnh An, v t ca Phi Khng
D Nim Pht (, Kyanembutsu-ha), khng r xut thn u. Ban u
ng xut gia Quc Phn T (, Kokubun-ji) vng V Trng (, Owari),
sau th i khp ni lm cc cng vic x hi nh p ng, xy cu cng, v.v., v
c bit l ly vng kinh Kyoto lm trung tm m tin hnh b gio php mn
"ming xng nim Pht", khng k giu ngho sang hn g c; t ng c gi l
Th Thnh (, v Thnh ngoi ch) hay A Di Thnh. Vo nm 948, ng c th
gii T Du Sn vi gii danh l Quang Thng (), nhng sau ng khng
bao gi dng n tn ny. ng c kin lp Lc Ba La Mt T ( ,
Rokuharamitsu-ji) Kyoto.
Khng Hi ( , Kkai, 774-835): v t s khai sng ra Chn Ngn Tng Nht Bn,
xut thn vng Tn K (, Sanuki) thuc T Quc (, Shikoku), cha l T B
Trc in (), m l A ao (). Lc ln 15 tui, ng theo ngi bc l A
ao i Tc () ln kinh , nm 18 tui th hc ht cc hc vn ca Trung
Quc, nhng v ng c ch xut gia nn cui cng b hc. ng theo i Long Ngc
() vng A Ba (, Awa, thuc Tokushima-ken) v Tht H Khi ()
vng Th T (, Tosa, thuc Kchi-ken) tu hnh rt nghim mt. Hn th na,
ng cn theo hc cc gio hc cc cha ln ng thi vng Ni Lng. n nm
24 tui, ng vit nn cun Tam Gio Ch Quy (), nhm lun v nhng im
96

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

hay d ca Nho Gio, o Gio v Pht Gio. cng chnh l bc th tuyn ngn
xut gia ca Khng Hi. Vi lng quan tm rt ln i vi Mt Gio, vo nm 804,
lc 34 tui, ng c cho i theo cng vi ng Nguyn Ct D Ma L (
) sang nh ng. Gia ng c hai ngi gp nhiu trc tr trn bin c,
nhng cui cng cng n c kinh Trng An. Nm sau t thng 5 n thng
12, ng theo hu h Hu Qu () Thanh Long T (), v c th nhn l
qun nh v k tha b php t v ny. Bn cnh ng cn theo hc php vi Bt
Nh Tam Tng, nhng v vo thng 12 Hu Qu vin tch, nn thng 10 nm sau 806
ng phi tr v nc, mang theo nhiu kinh lun v php c Mn Tr La. n nm
36 tui, ng n tr ti Cao Hng Sn T () vng Kyoto v bt u thp
sng ngn n Chn Ngn Mt Gio ti y. T , ng c Tha Nga Thin Hong
(, Saga Tenn) ng h v chp nhn cho pht trin Chn Ngn Tng. Thm
vo , ng cn giao t vi Ti Trng ( , Saich) ca Thin Thai Tng v
tng truyn th php qun nh cho v ny cng vi t ca ng. n nm 816, lc
43 tui, ng n khai sng vng Cao D Sn (, Kyasan) v tri qua qung
i cui cng ca mnh ti ni y. n nm 823 lc 50 tui, ni y tr thnh o
trng cn bn cho Chn Ngn Tng, v qun th thp ng cng c kin lp nn.
Chnh trong khong thi gian ny, Khng Hi b gio cho rt nhiu t, thuyt
gio cho rt nhiu ngi v xy dng nn gio on ca Chn Ngn Tng. ng
vit kh nhiu tc phm nh Bin Hin Mt Nh Gio Lun ( ), Tc
Thn Thnh Pht Ngha (), Thanh T Tht Tng Ngha (),
Hng T Ngha (), B Tng Bo Thc (), Bt Nh Tm Kinh B
Kin (), v.v., v hnh thnh nn gio hc ca Chn Ngn Tng. Vo
nm 936 (nm th 2 nin hiu Tha Ha [ ]), ng th tch Cao D Sn. n
nm 921 (nm th 21 nin hiu Din H [ ]), ng c ban cho thy hiu l
Hong Php i S (, Kb Daishi).

Khu ng C S (, Keid Koji, khong th k 12-13): v c s ca Lm T

Tng Trung Quc, sng di thi nh Tng, khng r truyn k v ng ta nh th
no. Hin ti chng ta ch bit c rng ng l ngi chia yu ngha Pht php
ca b Chnh Php Nhn Tng () do i Hu Tng Co () trc
tc thnh 19 thin v gii thch tng tn.
97

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Khu Phong Tng Mt (, Keih Sumitsu, 780-841): ngi Qu Chu (),

Tnh T Xuyn ( ), ban u ng theo hc Nho Gio, sau chuyn sang Pht
Gio. Nm ln 15 tui, ng xut gia, theo hu h o Vin (), chng bao lu sau
gp c Vin Gic Kinh (, Engakuky) v Php Gii Qun Mn (,
Hokkaikanmon) ca Thun ( ), cho nn ng xc nh c lp trng ca
mnh. Nm ln 19 tui, ng th c tc gii, sau vo nm 808 th theo li dy ca
o Vin, ng n hu h thy ca v ny l Kinh Nam Trng (, tc Nam
n), ri tip theo hc Thin vi Thn Chiu (), hc tr ca Kinh Nam Trng,
Bo Quc T (), Lc Dng (). Ngoi ra, vo nm 811 ng theo hu h
Thanh Lng Trng Qun ( ), chuyn tm nghin cu v Hoa Nghim.
Thng qua trc tc v ging dy, thanh danh ca ng cng ln cao. T nm 821 tr
i, ng n sng ti Tho ng T () thuc Chung Nam Sn (), v
chuyn tm vit b Vin Gic Kinh i S Sao (), v.v. Vo nm 828,
ng c vua Vn Tng () mi vo cung thuyt php, c ban cho T Y, v t
v sau ng quen thn vi Bi Hu ( , 791-864), ri vit nn cun Bi Hu
Thp Di Vn (, Haikyhaikymon) di hnh thc tr li cc cu hi ca
nhn vt ny. Ngoi ra cn c cc trc tc khc nh Khi Tn Lun Ch S (
, Kishinronchsho), Vu Lan Bn Kinh S (, Urabonkysho), Hoa
Nghim Kinh Hnh Nguyn Phm S Sao ( ,
Kegongygyganboshosh), Ch Hoa Nghim Php Gii Qun Mn (
, Chkegonhokkaikammon), Thin Nguyn Ch Thuyn Tp T (
, Zengenshosenshtojo), Nguyn Nhn Lun (, Genjinron). ng qua i
ti Tho ng T vo nm 841; Bi Lm son bn Khu Phong Thin S Bia Minh
Tinh T ().
Khuy C ( , 632-682): s t ca Php Tng Tng Trung Quc, xut thn vng
Trng An (), Kinh Triu () nh ng, h l y Tr (), t Hng o
(), cn c gi l Linh C (), Tha C (), i Tha C (), C
Php S (), tc xng l T n i S (), T n Php S ()
v tng phi ca ng c gi l T n Tng ( ). ng c tng mo khi
ng, bm tnh thng tu, xut gia lc 15 tui, phng sc ch nh vua lm t ca
98

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Huyn Trng (, 602-664). Ban u ng n xut gia ti Qung Phc T (

), sau chuyn n i T n T (), theo Huyn Trng hc Phn vn v
kinh lun Pht Gio. Nm 25 tui, ng tham gia dch kinh, n nm th 4 (659) nin
hiu Hin Khnh ( ), khi Huyn Trng dch b Duy Thc Lun (s:
Vijaptimtratsiddhi-stra, ), ng cng vi ba v Thn Phng (), Gia
Thng (), Ph Quang () cng hiu nh vn phong, ngha l ca b lun
ny. Huyn Trng cn sai ng din thuyt v Nhn Minh Chnh L Mn Lun (s:
Nyya-dvra-tarka-stra,

) v Du Gi S a Lun (s:

Yogacrabhmi, ) ca Trn Na (s: Dignga, Dinnga, ), v vy ng

rt thng t tng php ca Nhn Minh v Ng Tnh. Vo nm u (661) nin hiu
Long Sc ( ), nhng b lun do Huyn Trng ch dch nh Bin Trung Bin
Lun (s: Madhynta-vibhga-k, ), Bin Trung Bin Lun Tng (s:
Madhynta-vibhga-krik,

), Nh Thp Duy Thc Lun (s:

Viatikvijapti-mtrat-siddhi, ), D B Tng Lun Lun (s:

Samayabhedoparacanacakra, ), A T t Ma Gii Thn Tc Lun (s:
Abhidharma-dhtu-kya-pda, ), u c ng chp bt; v
ngoi tr A T t Ma Gii Thn Tc Lun ra, ng u ghi thut k cho cc b lun
ny. V sau, ng ngao du Ng i Sn (), tuyn ging i php, ri tr v T
n T truyn th gio ngha ca thy mnh. Trc tc ca ng rt nhiu cho nn
ngi ng thi gi ng l Bch Bn S Ch hay Bch Bn Lun S. ng ly Duy
Thc Lun lm tng ch, nn cn c gi l Duy Thc Php S. Vo nm u nin
hiu Vnh Thun (), ng th tch ti Phin Kinh Vin ( ) ca T n T,
hng th 51 tui i. Trc tc ca ng c Php Uyn Ngha Lm Chng (
), Du Gi Lun Lc Ton (), Bch Php Minh Mn Gii (
), Nhn Minh Nhp Chnh L Lun S ( ), Nhip i Tha
Lun Sao ( ), i Php Lun Sao ( ), Thng Tng Thp C
Ngha Chng (), Php Hoa Kinh Huyn Tn (), A Di
Kinh Thng Tn S (), Qun Di Lc Thng Sanh Kinh S (
), Kim Cang Bt Nh Kinh Huyn K (), Thuyt V
Cu Xng Kinh Tn (), v.v.
Khng Tng Hi (, Kskai, ?-280): v tng dch kinh di thi i Tam Quc,
99

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ngi Giao Ch (, Bc b Vit Nam), t tin ng xut thn nc Khng C (s:

Sogdiana, ), nhng n thi cha ng th di sang Giao Ch lm n bun bn.
Hn 10 tui, ng tang song thn v sau khi mn tang th xut gia. ng tinh
thng tam tng kinh lut, cng cc hc tng nh Hn Lm () Nam Dng (
), B Nghip () Dnh Chu (), Trn Hu () Hi Kh (), v.v.,
phin dch kinh in Pht Gio sang ting Hn. Vo nm th 10 (247) nin hiu Xch
() nh Ng thi Tam Quc, ng n Kin Nghip () bt u hnh o,
sut ngy thp hng l bi tng Pht, tng kinh, ngi Thin, ri ra ch kht thc.
Chnh vic lm k l ca ng lm cho nhiu ngi cm mn, bn tu ln vua nh
Ng l Tn Quyn (); nhn nh vua cho mi n hi s vic. Sau ng p
ng li thnh cu ca Tn Quyn, ch trong 21 ngy lm cm ng c x li Pht, v
vy nh vua v cng knh phc thn thng ca ng, bn quy y theo, v lp nn Kin
S T () cho ng truyn o dch kinh. Nh vy Pht Gio a phng
Kin Nghip tr nn hng thnh. y cng l con ng truyn o t phng Nam
vo Trung Quc, v chnh Phn bi cng c truyn vo qua con ng ny. Vo
nm u nin hiu Thi Khang () nh Tn, ng th tch, khng r th c bao
nhiu, c ban cho hiu l Siu Ha Thin S (). Cc kinh in ch yu
ca ng dch c Ng Phm Kinh () 5 quyn, Tp Th D Kinh () 2
quyn, Lc Tp Kinh () 9 quyn (hin tn ch c 8 quyn), v ch gii
mt s kinh nh An Ban Th Kinh (), Php Knh Kinh (), o
Th Kinh (), v.v

Kim Bc Hng Xuyn (, Imakita Ksen, 1816-1892): v tng cua Tng Lm T

Nht Ban, sng vo gia hai thi ai Giang H v Minh Tr, huy Tng n (),
ao hiu Hng Xuyn (), hiu Thng Long Qut (), H Chu T (
), xut thn vung Nhip Dut (, Settsu, thuc Osaka), con trai th ba cua Kim
Bc Thin Tang ( ). Nm ln 14 tui, ng theo hoc Nho Gio vi ng
Trach ng Hat (). n nm 1840, ng xut gia, theo hu Tha Din ()
Tng Quc T (, Skoku-ji) vung Sn Thnh (, Yamashiro), v n
nm 1842 th k tha dong php cua v ny. Nm 1847, ng n tham Thin vi Nghi
Sn Thin Lai ( ) To Nguyn T ( ) vung Cng Sn ( ,
Okayama), B Tin ( , Bizen), ri n nm 1859 th chuyn n sng Vinh
100

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Hng T (). Vo nm 1875, ng n tru tai Vin Gic T (, Enkaku-ji)

vung Lim Thng (, Kamakura), tuyn xng chu trng Nho Thin Nht Tr,
v khuyn ha tu tp Thin cho tng lp c si tai gia. Dong php t cua ng c Thch
Tng Din (). Trc tc cua ng c Thin Hai Nht Lan (), Thng
Long Quang Luc (), Khuyn Thin D Luc (), m H (
), v.v.
Kinh Kh Trm Nhin (, Keikei Tannen, 711-782): v tng sng di thi nh
ng, t th 9 ca Thin Thai Tng Trung Quc, ngi vng Kinh Kh ( ),
Thng Chu (, tc Nghi Hng, Giang T), h Thch (), c nh u theo Nho
Gio, ch mnh ng thch Pht php. Nm 17 tui, ng hc Thin Thai Ch Qun (
) vi Kim Hoa Phng Nham (), n nm 20 tui theo lm mn h
ca T Kh Huyn Lng (), dc ch hc tp gio qun Tng Thin Thai.
Nm 38 tui, ng xut gia Tnh Lc T () vng Nghi Hng (), ri n
Vit Chu () hc lut vi m Nht () v sau ging Ch Qun Khai
Nguyn T ( ), Qun Ng ( ). Sau khi thy mnh qua i, ng k tha
php tch, t nhn trch nhim trng hng Thin Thai Tng, a ra thuyt v tnh
hu tnh (), ch trng cc loi c cy, si u c Pht tnh. ng
tng sng qua cc cha Lan Lng (), Thanh Lng (), v khi ng n ni
u th chng theo hc rt ng, ting tm vang khp. Trong khong thi gian nin
hiu Thin Bo ( ) v i Lch ( ), cc vua Huyn Tng, Tc Tng, i
Tng u u i thnh vo cung, tuy nhin ng co bnh khng i. n cui i, ng
n tr ti Thin Thai Quc Thanh T (). Vo nm th 3 nin hiu Kin
Trung ( ), ng th tch ti o trng Pht Lng (), th 72 tui i v 43 h
lp. t Lng Tc () son vn bia. ng l v t trung hng ca Thin Thai
Tng, c ngi i gi l Kinh Kh Tn Gi (), Diu Lc i S (
) hay K Ch Php S (). t ca ng c 39 ngi nh o Thy
(), Ph Mn (), Nguyn Ho (), Tr (), Hnh Mn (), v.v.
Bnh sinh ng son thut rt nhiu nh Php Hoa Kinh Huyn Ngha Thch Thim
() 10 quyn, Php Hoa Vn C K ( ) 10 quyn, Ch
Qun Ph Hnh Truyn Hong Quyt () 10 quyn, Ch Qun Su
Yu K () 10 quyn, Ch Qun i () 1 quyn, Kim Cang
101

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ph Lun () 1 quyn, Php Hoa Tam Mui B Tr Nghi ()

1 quyn, Thy Chung Tm Yu () 1 quyn, Thp Bt Nh Mn ()
1 quyn, v.v.
Knh Sn Php Khm (, Keizan Hkin, 714-792): v tng ca Ngu u Tng
(), xut thn Cn Sn (), Qun Ng (, Tnh Trit Giang), cn gi l
o Khm (), h Chu (). Nm 28 tui, trn ng i ln kinh , ng gh qua
tham yt Hc Lm Huyn T (), ri xut gia ngay trong ngy y v v sau
k tha dng php ca v ny. Sau , ng n sng ti Ty Sn (, tc Knh Sn
[]) thuc D Hng (, Tnh Trit Giang) v tr thnh s t ca Phi Knh
Sn. n nm th 3 (768) nin hiu i Lch (), ng vo cung ni, thuyt php
cho vua i Tng, cho nn ng c ban tng hiu Quc Nht i S () v
tn cha Knh Sn T ( ). Cc v Tng Cng Thi Hon (), Bi Tn
Cng (), Ng K (), Trn Thiu Du (), v.v., tng
bi ng lm thy. Ngay chnh nh nhng nhn vt ni ting ca Nam Tng Thin nh
Ty ng Tr Tng (), Thin Hong o Ng (), n H Thin
Nhin (), v.v., cng tng n tham vn vi ng. Vo nm th 6 (790)
nin hiu Trinh Nguyn (), ng chuyn n tr ti Tnh Vin () ca
Long Hng T () v n thng 12 nm th 8 (792) th th tch, hng th 79
tui i v 50 h lp. Vua c Tng ban cho thy hiu l i Gic Thin S (
); L Ct Ph () son ra Hng Chu Knh Sn T i Gic Thin S Bi
Minh Tinh T ().
Knh Thanh o Ph (, Kysei Dfu, 868-937): ngi Vnh Gia (), n
Chu (, Tnh Trit Giang), h l Trn (). ng xut gia t lc cn nh, ri n
Mn Chu () tham yt Tuyt Phong Ngha Tn (), v k tha dng
php ca v ny. Sau ng n tr ti Knh Thanh T (), ri Thin Long T (
) cng nh Long Sch T () Hng Chu (). ng th tch vo nm
th 2 nin hiu Thin Phc () i vua Cao T nh Hu Tn, v c ban cho
thy l Thun c i S ().
K i Tr (, Gida Daichi, 1290-1366): v tng ca To ng Tng Nht
102

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Bn, xut thn Trng Khi (, Nagasaki), V Th Qun (, Udo-gun), Ph

Hu (, Higo), bit danh l T K (, tuy nhin cng c thuyt cho rng y
l nhn vt khc), sinh vo nm th 3 nin hiu Chnh ng (). Nm ln 7 tui,
ng xung tc xut gia vi Hn Nham Ngha Dun () i T T (,
Daiji-ji), v c thy t cho tn l Tiu Tr (), nhng ng li t i thnh i
Tr (). Sau khi Hn Nham qua i, ng n tham hc vi Nam Ph Thiu Minh
(), Thch Vn (), v.v. Kin Trng T (, Kench-ji), ri li
chuyn n lm mn h ca Onh Sn Thiu Cn () i Tha T (
, Daish-ji) vng Gia H (, Kaga, thuc Ishikawa-ken). N lc tu tp trong
vng 7 nm, ng lnh hi c yu ch ca thy. n nm th 4 (1311) nin hiu
Din Khnh (), ng li n tham yt ng Minh Hu Nht ( ) khi v
ny ti Vin Gic T (, Enkaku-ji) vng Tng M (, Sagami). T
v sau, ng sang Trung Quc, tham hc vi mt s v tn tc khc nh C Lm
Thanh Mu (), Vn Ngoi Vn T (), Trung Phong Minh Bn (
), V Kin Tin (), v.v. Khi tr v nc, theo chiu ch ca vua
Anh Tng, ng c a v nc bng thuyn Trung Quc. Nhn , ng lm bi k
vn l Bc triu tuyn ngc chiu, Tam Sn ng Hi tng quy thuyn, hong n
ch hu tng h bo, nht ch tm hng chc vn nin (
, ngn dm Bc triu tuyn chiu
ngc, Tam Sn ng Hi tin thuyn v, n vua qu nng lm sao p, mt nn
hng lng chc vn nm) bi t thm n ca thin triu. Khi v nc, ng lin
n tham yt Onh Sn ngay, v cui cng tr thnh php t ca Trung Phong T
Trit (). Sau , ng lm ngi tho am Lng Ct D (), vng Gia
H, khng bao lu sau n tr thnh ngi phm v vi tn gi l S T Sn K T
(). n cui i, ng tr v vng Ph Hu (, thuc Kumamotoken), sng ti Phng Nghi Sn Thnh H T (). n ngy mng 10
thng 12 nm th 21 (1366) nin hiu Chnh Bnh (, tc nm th 5 nin hiu
Trinh Tr [ ]), ng th tch, hng th 77 tui. ng c li tc phm i Tr
Thin S K Tng () 1 quyn.
La Hn Qu Sm (, Rakan Keichin, 867-928): tc Ha Thng a Tng (,
Chiz), ngi vng Thng Sn (, Tnh Trit Giang), h l L (). ng theo
103

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

hu V Tng i S Thng Sn Vn Tu T (), ri sau c n

tham hc Vn C o ng () v Tuyt Phong Ngha Tn (), v
cui cng k tha dng php ca Ngha Tn. V sau, ng n tr ti a Tng Vin
() Ty Thch Sn (), ri sau chuyn n La Hn Vin ()
Chng Chu (, Tnh Phc Kin) v c xng Thin phong ca mnh mnh m
ni y. Chnh v vy ng c gi l La Hn Qu Sm. Vo ma thu nm th 3
(928) nin hiu Thin Thnh (), ng th tch, hng th 62 tui i v 40 h lp.
ng c ban cho thy l Chn ng Thin S ().

Lan Kh o Long (, Ranke Dry, 1213-1278): v tng ca Phi Dng K v

Phi Tng Nguyn thuc Lm T Tng Trung Quc, v t ca Phi i Gic thuc
Lm T Tng Nht Bn, hiu l Lan Kh (), xut thn ngi Ph Giang (),
Ty Thc (, Tnh T Xuyn), h l Nhim (). Nm 13 tui, ng n xut gia
i T T ( ) vng Thnh ( ), sau n tham hc vi V Chun S
Phm (), Si Tuyt o Xung (), Bc Nhn C Gin (),
v cui cng k tha dng php ca V Minh Hu Tnh (). Vo nm th 4
(1246) nin hiu Khoan Nguyn (), ng cng vi nhm t Ngha ng Thiu
Nhn (), Long Giang ng Tuyn () n Thi T Ph vng Cu
Chu (, Kysh) Nht Bn, c Tng Qun Bc iu Thi Tng (,
Hj Tokimune) quy y theo, v tr ti Thng Lc T (, Jraku-ji). Vo nm
th 5 (1253) nin hiu Kin Trng (), ng n lm t khai sn ra Kin Trng
T ( , Kench-ji). Th theo sc mnh, vo nm th 2 (1265) nin hiu Vn
Vnh (), ng chuyn n tr tr Kin Nhn T (, Kennin-ji) kinh
Kyoto, nhng sau ba nm ng li quay tr v Kin Trng T, ri lm t khai sn
ca Thin Hng T (, Zenk-ji). Chnh ng l ngi to nn c s vng
chc cho Thin Tng vng Lim Thng (, Kamakura). Sau ng b lu y
n vng Gip Ph (, Kai, thuc Yamanashi-ken), ri c tha ti, nn ng n
sng Th Phc T (). Vo nm u (1278) nin hiu Hong An (),
ng tr v Kin Trng T, v vo ngy 24 thng 7 cng nm , ng th tch, hng
th 66 tui. Quy Sn Thng Hong (, Kameyama Jk) ban tng ng thy
hiu l i Gic Thin S (), hiu l Nht Bn Thin S (), v

104

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

cng c xem nh l tc hiu Thin S u tin ca Nht Bn. ng c li i

Gic Thin S Ng Lc ( ) 3 quyn.

Lang Da Hu Gic (, Rya Ekaku, ?-?): v tng ca Lm T Tng Trung Quc,

nhn vt sng di thi nh Tng. Cha l Thi Th Hnh Dng ( , Tnh H
Nam), qua i ni vng t lm quan ny, cho nn ng n em quan ti cha tr v
qu hng mnh, nhng gia ng ng li gh qua Dc Sn ( ) thuc L
Dng (, Tnh H Nam) v xut gia ti cha ny. V sau, ng i ngao du khp
ni tham vn ch Thin c, cui cng k tha dng php ca Phn Dng Thin
Chiu (). ng n tr ti Lang Da Sn (), thuc Tr Chu (,
Tnh An Huy) v n lc c xng tng phong ca Lm T. Tuyt u Trng Hin
() l ngi ng thi vi ng, cng nhau tuyn xng Thin o, v vy
ngi ng thi gi h l Nh Cam L Mn (, hai ca cam l). ng c
sc phong Qung Chiu Thin S (). t ca ng c nh Tu Siu Tn
(), Trng Thy T Tuyn () l nhng nhn vt kit xut ng
thi.
Ln Am nh Nhu (, Ranan Teiju, 1092-1153): v tng ca Phi i Hu thuc
Lm T Tng Trung Quc, hiu l Ln Am (), xut thn vng Trng Lc (,
Tnh Phc Kin), h l Lm (). Ban u ng rt ni ting l Tin S, n nm 25
tui nhn c Kinh Di Gio, ng pht tm xut gia. Sau hn 10 nm trng i khp
ni tm thy hc o, n khong nin hiu Thiu Hng (, 1131-1162), ng n
tham yt i Hu Tng Co () Dng T Am (, Tnh Phc Kin)
v c n kh. V sau, ng sng ni y trong vng 8 nm, n cui i ng
chuyn n sng ti ng Thin T () v Ty Thin T (). Vo thng
7 nm th 23 (1153) nin hiu Thiu Hng, ng th tch, hng th 62 tui i v 37
h lp. ng c li cho hu th cun Ln Am Nhu Thin S Ng Yu (
) 1 quyn.

Ln Ton (, Ransan, ?-?): tn gi khc ca Minh Ton (), tc mun ni Ha

Thng Minh Ton li bing, nhn vt sng di thi nh ng. ng n tham
hc vi Tung Sn Ph Tch () v k tha dng php ca v ny. Sau ng
n n c Nam Nhc ( ), Tnh H Nam (), v do pht xut t phong
105

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

cch sng rt li bing mt cch thot tc, nn ngi i gi ng l Ln Ton (

) hay Ln Tn (). Vo khong nm u (742) nin hiu Thin Bo (), ng
n ti Nam Nhc T () sut 20 nm rng. Trong khong thi gian ny ng
c giao du vi L B ( ) v ng tin on rng sau ny L B s lm T
Tng. Sau khi qua i, ng c ban cho thy l i Minh Thin S ().
Lc Na Ma (s: Ratnamati, j: Rokunamadai, , ?-?): m dch l Lc Na B
(), gi tt l Lc Na (), dch l Bo (), v tng dch kinh thi
Bc Ngy, ngi min Trung n , hc thc uyn bc, kim thng c s v l, bit
rnh Thin php, thng c ch ngao du phng Bc. Vo nm th 5 (508) nin hiu
Chnh Th () i vua Tuyn V nh Bc Ngy, ng n Lc Dng (),
phng sc cng B Lu Chi (s: Bodhiruci, ) dch b Thp a Kinh
Lun () 12 quyn ca Th Thn () cng vi Diu Php Lin Hoa Kinh
Lun u Ba X () 1 quyn. Khng bao lu sau ng dch b
Cu Cnh Nht Tha Bo Tnh Lun () 4 quyn. Theo Truyn B
Lu Chi trong Lch i Tam Bo K ( ) quyn 9, Tc Cao Tng
Truyn () quyn 1, sau khi Lc Na Ma cng vi B Lu Chi dch b
Thp a Kinh Lun xong, do khng hp kin nhau nn c hai chng qua li g vi
nhau na.

Lm T Nghia Huyn (, Rinzai Gigen, ?-866): v t cua Tng Lm T Trung

Quc, ngi Nam Hoa () thuc To Chu (, tinh Sn ng ngy nay), ho l
Hnh (). Luc con nho ng rt thng minh, v ni ting l c hiu vi cha me. ng
vn c ch xut trn nn xung tc xut gia, tho cu tuc gii, thng c mt trong cc
bui thuyt giang v chuyn nghin cu su v kinh lut lun. Sau , ng n tham
vn Hy Vn () Hong B Sn (), ri lu lai y c 3 nm v rt ni
ting vi hanh nghip thun thuc. Nhng theo li day cua v Thu Toa, ng n hoi
Hy Vn v ai cua Pht php v b nh ba ln. V sau, ng lai n tham yt ai
Ngu () Cao An Nan u (), ri thu trit Thin phong cua Hy Vn,
v cui cung c k tha dong php cua Thy mnh. Ngi ta cho rng ng thng
t xng l ai Ngu. ng lai i ln phng Bc, n Trn Chu (, tinh H Bc
ngy nay), ri dng ln mt ngi chua nho bn sng H (), ly tn l Lm
106

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

T Vin (). Theo bi k trong thp cua ng c ghi rng ng tng ri khoi
chua ny trnh nan binh hoa, nh c v quan Thi Uy Mc Qun Hoa ()
quy y theo nn ng dng trong dinh c cua v ny mt ngi Lm T Vin, nhng
m s tht th cn phai xc nhn lai. ng cung tng n thuyt php cho v Phu
chua Phu H Dng l Vng Thng Th (), ri lu tru tai ng ng cua
Hng Ha T ( ), bn ao vi Tam Thnh Hu Nhin ( ), v n
ngy 10 thng 4 nm th 7 nin hiu Hm Thng (, theo bi k trong thp th
ghi l ngy 10 thng ging nm sau) ng th tch, tui tho v ha lap u khng ro.
ng uc ban nhu hiu l Hu Chiu Thin S (), thp c tn goi l Trng
Linh (). Dong php t cua ng ngoi Hu Nhin () ra con c Hng Ha
Tn Tng (), Nguy Phu ai Gic (), Qun Kh Ch Nhn (
), v.v. Ngoi ra, c mt s nhn vt kit xut nh Triu Chu Tung Thm (
), Hanh Sn Gim Hng (), Long Nha C n (), Lac Ph
Nguyn An (), Ma Cc Nh Th (), v.v.
Lm Tuyn Tng Lun (, Rinsen Jrin, ?-?): v tng ca To ng Tng Trung
Quc, hiu l Lm Tuyn (). ng n tham vn Vn Tng Hnh T ()
Bo n T (), Yn Kinh (), c ch tnh ng v k tha dng php ca
v ny. Sau , ng khai ng gio ha Vn Th T ( ), ri k tha thy
mnh tr tr Bo n T. Vo nm th 9 (1268) i Th T nh Nguyn, ng phng
chiu vo cung ni cng lun o vi S, pht huy o ngha ca Thin hc v gii
thch tng tn ln triu nh bn Thin Nguyn Ch Thuyn Tp () ca
Tng Mt (). n nm th 18 i vua Th T, ti Mn Trung T () i
( ) tin hnh thiu hy nhng ngy kinh, chnh ng l ngi c h lnh
chm ngi la. ng c vit trc ng cng nh li bnh xng cho 100 tc tng c
ca u T Ngha Thanh ( ) cng nh 100 tc tng c ca n H T
Thun () v to thnh Khng Cc Tp (), H ng Tp ().
Lin Nh (, Rennyo, 1415-1499): con u ca Tn Nh ( , Zonnyo) i th 7
ca Bn Nguyn T ( , Hongan-ji), hy l Kim Th ( ), hiu l Tn
Chng Vin (). Sng trong khong thi k Bn Nguyn T ang b suy vi v
trng thnh ln trong kh nn, ng theo cha mnh tn lc gio ha cc a
107

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

phng pha Nam vng Cn Giang ( , mi, thuc Shiga-ken). n nm 1457,

ng k tha cha mnh v tr thnh v t i th 8 ca Bn Nguyn T. Do v ng
trn truyn thng ca Tnh Chn Tng m tin hnh ci cch, nm 1471 ng b
chng ca T Du Sn ph tan i Cc Bn Nguyn T vng i Cc ( ,
tani); nn ng phi lnh nn n bit s pha Nam ca Tam Tnh T () vng
i Tn (), ri xy dng nh ring Ct Khi (, Yoshizaki) thuc vng Vit
Tin ( , Echizen, thuc Fukui-ken) v chuyn n . ng tc thnh rt
nhiu vn bn, cho xut bn cc bi Ha Tn cng nh Chnh Tn K () ca
Thn Loan, v tin hnh nhng hot ng gio ha khp ni t vng Bc Lc (,
Hokuriku) cho n ng Hi (, Tkai), ng Quc (, Tgoku) v o Chu
(, shu). Tuy nhin, do v s i lp trong mi quan h li hi pht sanh gia
cc mn th nhn s gio ha ca ng vi nhng lnh cha a phng, nn ng
li phi ri khi a phng Ct Khi v n b gio cc vng Nhip Tn ( ,
Settsu), H Ni (, Kawauchi), Ha Tuyn (, Izumi) thuc Osaka ngy nay.
Vo nm 1480, ng bt u ti kin Bn Nguyn T vng Sn Khoa ( ,
Yamashina), m rng gio ha, cho nn ngi ta quy y theo phi ng nhiu hn cc
phi khc. Vo tui 75, ng nhng li mi hu s cho ngi con trai th 5 ca
ng l Tht Nh (, Jitsunyo) v sng n c; nhng sau ng vn tip tc b
gio. n nm 1496, ng li xy dng nh ring vng Thch Sn (, Ishiyama),
Osaka v tip tc hot ng truyn gio cho n 85 tui th qua i.

Liu Am Hu Minh (, Ryan Emy, 1337-1411): v tng cua To ng Tng

Nht Ban, sng vo khoang gia hai thi ai Nam Bc Triu v Tht inh, v t i
th 16 cua Tng Tr T (, Sji-ji), ngi sng lp ra Phi Liu Am (),
huy Hu Minh (), ao hiu Liu Am (), xut thn vung Tng M (,
Sagami, thuc Kanagawa-ken), ngi dong ho ng Nguyn (, Fujiwara). ng
c vi Kh Vn () Kin Trng T (, Kench-ji), sau k tha dong
php cua Tch Linh () Vinh Trach T () vung n Ba (, Tamba,
thuc Hygo-ken), v theo hoc vi Thiu Thac () Tng Tr T. V sau ng
tng sng qua mt s chua nh Tng Tr T ( ), Vinh Trach T (),
Tng Ninh T (), Long Tuyn T (), v.v. n nm 1394, ng c
dong ho Thi in () quy y theo, nn sng lp ra Ti Tha T () vung
108

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tng M. Dong php t cua ng c Thiu Dng Di Vin (), ai Dng

Minh Trung (), ai Cng Minh Tng (), v.v. Trc tc cua ng
c Thin ng Tiu Tham Sao im Ph ( ), Ch Nhac Nh ai
Nga Sn Hoa Thng Hnh Tht (), Liu Am Hu Minh
Thin S Ng Luc (), Liu Am Hu Minh Thin S Php Ng
().
Liu Am Thanh Dc ( , Ryan Seiyoku, 1288-1363): v tng ca Phi Tng
Nguyn thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Liu Am ( ), bit hiu Nam
ng (), xut thn Lm Hi (), i Chu (, Tnh Trit Giang). ng
vn l php t ca C Lm Thanh Mu (), tng sng qua mt s cha
nh Khai Phc T () vng Lt Thy (, Tnh Giang T), Bn Gic T
() vng Gia Hng (, Tnh Trit Giang), Linh Nham T () T Chu
(). ng c ban tng hiu l T Vn Ph T Thin S (). Vo
ngy 25 thng 8 nm th 23 nin hiu Ch Chnh (), ng th tch, hng th 76
tui. Tng Lim () son ra Hnh o K () v ng c li b Liu Am
Ha Thng Ng Lc () 9 quyn.
Linh n Vn Thng (, Rinnin Bunsh, ?-1026?): v tng ca Php Nhn Tng
Trung Quc, thng c gi l T T Thin S ( ), xut thn vng V
Chu (, Tnh Trit Giang), h l Lu (). ng xut gia th gii lc cn nh, ri
n tham hc vi o T () Vn C Sn (), Hng Chu (, Tnh
Giang Ty) v k tha dng php ca v ny. V sau, ng n tr ti Nam Vin ()
ca Linh n Sn () thuc Hng Chu (, Tnh Trit Giang), nhng sau
ng lui v n c ti Hng Khnh Am (), Hng Chu. n nm th 4 (1026)
nin hiu Thin Thnh (), ngi tho am ny c sc phong l T Hiu T (
). n cui i ng ng bnh v th tch ti S Chu (, Tnh An Huy).
Linh Chi Nguyn Chiu (, Reishi Gensh, 1048-1116): v tng ca Lut Tng
sng di thi nh Tng, ngi vng D Hng (, Huyn Hng, Trit Giang), h
ng (), t l Trm Nhin (), hiu An Nhn T (). Lc cn thiu nin
ng xa lnh th tc, n nm 18 tui th xut gia, theo Thn Ng X Khim (
109

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

) hc gio l Thin Thai, nhng ch ng li thch v Lut. V sau, ng th B

Tt gii vi Qung T (). Trong khong thi gian nin hiu Nguyn Phong (
, 1078-1085), ng lm tr tr Chiu Khnh T ( ), chuyn tm truyn b
Lut tng v truyn gii. n cui i, ng chuyn v vng Linh Chi ( ), dng
chn ti y trong vng 30 nm, cho nn ngi i thng gi ng l Linh Chi Tn
Gi (). Vo thng 9 nm th 6 (1116) nin hiu Chnh Ha (), ng th
tch, c ban thy hiu i Tr Lut S (). Trc tc ca ng c sch ch
thch ca cc kinh V Lng Th v A Di cng nh mt s tc phm khc.
Linh Nguyn Duy Thanh (, Reigen Isei, ?-1117): v tng cua Phi Hong Long
( ) thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Gic Thin ( ), hiu l Linh
Nguyn Tu (), ngi Vo Ninh () thuc Nam Xng (, Tnh Giang
Ty), h l Trn (). Ngay t nh ng c t cht thng mn, ban u hc v gii
lut, n nm ln 17 tui, ng n tham hc vi Php An () Din T Vin (
). Sau , ng n tham yt Hi ng T Tm () Hong Long Sn
() thuc Hng Chu (, Tnh Giang Ty) v k tha dng php ca v ny.
ng tng giao du vi rt nhiu vn nhn ni ting ng thi nh Hong nh
Kin (). Theo li thnh cu, ng n tr tr Thi Bnh Thin Vin ()
Th Chu (, Tnh An Huy), sau tr v Hong Long Sn v lp nn Sung n
T (). Nhn v bnh, ng n sng ti Chiu Mc ng () tri qua 15
nm. Vo ngy mng 10 thng 9 nm th 7 (1117) nin hiu Chnh Ha (), ng
t vit cun V Sanh Thng Tr Chn Quy Co Minh () v n
ngy 18 th th tch. ng c ban cho hiu l Pht Th Thin S (). Trc
tc ca ng c Linh Nguyn Thanh Thin S Ng Yu () 1 quyn.
Linh Thch Nh Chi ( , Rinshii Nyoshi, ?-?): v tng sng di thi nh
Nguyn, thuc Phi Dng K ca Lm T Tng Trung Quc, hiu l Linh Thch (
), php t ca H ng Tr Ngu (). ng khai m o trng b gio
Hng Thnh T ( ) thuc Ph Gia Hng ( , Tnh Trit Giang), ri
chuyn n Dng Tuyn T () i Chu (, Tnh Trit Giang) cng nh
Bn Gic T () Ph Gia Hng.

110

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Linh Trit (, 746-816): h Thang (), t Trng Nguyn (), xut thn vng Ci
K (, Tnh Trit Giang), t ca Thn Ung (), ni ting vi t cch l thi
tng, v tng i biu cho s giao b gia Thin v Lut. ng th tch vo nm th 11
nin hiu Nguyn Ha (), hng th 71 tui. ng c mi thn giao bng hu vi
Liu Tng Nguyn v Lu V Tch qua cuc Cch Tn Vnh Trinh (), v
cng c giao lu vi Kiu Nhin ( ) cng nh Quyn c Hng ( ).
Ngi ta cho rng c th ng cng tn vi Linh Trit (), ngi vit li ta cho
Bo Lm Truyn (, Hrinden).
Linh Vn Ch Cn ([], Reiun Shikon, ?-?): v tng sng di thi nh ng,
ngi vng Trng Kh ( ), Phc Chu (, Tnh Phc Kin). ng tng
theo tham hoc vi Quy Sn Linh Hu ( , nhn thy hoa o m ng o,
nn ng trnh cu k t ng ca mnh cho thy nghe. ng tng sng ti i Quy
Sn (), thuc m Chu (, Tnh H Nam), Linh Vn Sn () thuc
Phc Chu.
Long m Sng Tn ( , Rytan Sshin, ?-?): nhn vt sng di thi nh
ng. ng xut gia vi Thin Hong o Ng () v ng c huyn ch.
Sau ng n vng Long m (), L Chu (, thuc Tnh H Nam), dng am
tranh tu tp. Mn h ca ng c c Sn Tuyn Gim ().
Long Nha C n (, Ryge Kodon, 835-923): xut thn vng Nam Thnh (
), Ph Chu (, Tnh Giang Ty), h l Quch (). Nm ln 14 tui, ng xut
gia Mn in T ( ), Ct Chu (, Tnh Giang Ty). Sau , ng n
Tung Nhc () th gii v i tham quan cc ni. ng tng n tham vn Thy
Vi (), c Sn (), sau n tham vn ng Sn Lng Gii ()
v k tha dng php ca v ny. Th theo li thnh cu ca nh h M, ng n sng
ti Diu T Thin Uyn () thuc Long Nha Sn, v c ban hiu l Chng
Khng i S ( ). Vo ngy 13 thng 9 nm th 3 (923) nin hiu Long
c () nh Lng, ng th tch, hng th 89 tui.
Long Th (s: Ngrjuna, , j: Ryju): ting Phn Ngrjuna m dch l Na Gi At
111

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thch Tho Na (), Na Gi Ct Tho Na (), Na Gi A Thun

Na (); dch l Long Mnh (), Long Thng (), nhn vt sng
khong th k th 2-3, v t khai sng Phi Trung Qun, ngoi ra ng cn c tn
knh nh l v t ca Bt Tng. Chnh ng l ngi hnh thnh l lun trit hc
ca t tng Pht Gio i Tha. Xut thn trong mt gia nh B La Mn min
Nam n , hi cn nh ng tinh thng gio hc B La Mn, sau xut gia theo
b phi Hu B, hc gio l ca Pht Gio Tiu Tha, thng sut c Tam Tng thnh
in. Hn na, ng i du lch cc ni tm kinh in mi l khc, v th nhn kinh
in i Tha t mt v T Kheo gi trong ni Tuyt Sn (, Himalaya, Hy M
Lp Sn). Truyn thuyt cho rng ng cn xung Long Cung, nhn c kh nhiu
kinh in khc, v th c c gio l y. V sau, ng vit kh nhiu sch ch
thch v gio l kinh in i Tha, hnh thnh h thng gio hc i Tha v tuyn
dng t tng i Tha. t ca ng c Ca Na B (s: Kadeva, ).
Hc phi m tuyn xng Khng Qun da trn c s b Trung Lun (), trc
tc ca ng, c gi l Trung Qun Phi (s: Mdhyamika, ). Cng vi Du
Gi Phi ( ), y l hai hc phi ln ca Pht Gio i Tha. Ngoi Trung
Lun ra, cn c mt s trc tc khc nh Khng Tht Thp Lun (s: nyatsaptati, ), Qung Ph Lun (s: Vaidalya-stra hay Vaidalya-prakaraa,
), Lc Thp Tng Nh L Lun (s: Yuktiaik, ), Hi Trnh
Lun (s: Vigraha-vyvartan, ), Thp Tr T B Sa Lun (s: Daabhmikavibh-stra, ), i Tha Nh Thp Tng Lun (s: Mahynaviik, ), Bo Hnh Vng Chnh Lun (s: Ratnval, ),
Long Th B Tt Khuyn Gii Vng Lun (s: Suhllekha, ), B
T Lng Lun Tng (), v.v. Ngoi ra tng truyn rng i Tr
Lun (s: Mahprajpramit-stra, ), Thp Nh Mn Lun (s:
Dvdaa-dvra-stra, ) cng l cc trc tc ca ng. Trong Thin Tng,
ng c xem nh l mt trong 28 v t ca Ty Thin.
Li Nghim (, Rigen, 870-936): v tng Tn La (), xut thn K Lm (), h
Kim (). Nm 12 tui, ng xut gia ti Ca Da Gip T () v n nm 17
tui th th c tc gii. Vo nm th 9 (895) i vua Chn Thnh N Vng (
), ng ng sang nh ng cu php, theo hu Vn C o ng () trong
112

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

vng 6 nm v cui cng c n kh. T , ng i tham vn ch v tn tc khp

ni v n nm th 14 (910) i vua Hiu Cung Vng () th tr v nc. Sau
, th theo li thnh cu ca T Lut Hy () Kim Hi Ph (), ng ln
Thng Quang Sn () sng c 4 nm, v cui cng c vua Thi T ca
Cao L () thnh vo cung ni. Vo nm 15 (932), vua Thi T cho kin lp Tu
Di Sn Qung Chiu T () trn Linh Sn () thuc Hi Chu (
) v h chiu c ng n y tr tr. Hc theo ng rt ng, mn h ca ng
c gi l Tu Di Sn Phi (), tr thnh mt trong 9 Thin phi trng yu
ng thi. Vo ngy 17 thng 8 cng i vua trn, ng th tch, hng th 67 tui
i v 48 h lp. ng c ban thy l Chn Trit i S Bo Nguyt Tha Khng
Thp ().
Lc Mn T Gic ( , Rokumon Jikaku, ?-1117): v tng ca To ng Tng
Trung Quc, xut thn vng Thanh Chu (, Tnh Sn ng), h l Vng ().
Trong khong nin hiu Chiu Thnh (, 1094-1098), ng theo xut gia vi Ph
Dung o Giai () v k tha dng php ca v ny. Vo nm th 4 (1105)
nin hiu Sng Ninh (), ng n tr tr Ph Nghim T () i Tha
Sn () thuc D Chu (), Ph Nam Dng (), Tnh H Nam (
), ri n Thp Phng Tnh Nhn Thin Vin (). Vo nm th 5
(1115) nin hiu Chnh Ha (), ng di n Lc Mn Sn (). ng c
ban cho thy l nh Tu Thin S ().

Lng Nguyn (, Rygen, 912-985): v tng ca Thin Thai Tng Nht Bn, sng
di thi i Bnh An, thy hiu l T Hu i S (), ngi i thng gi
ng l Nguyn Tam i S (), Ng Miu i S (), Gic i S
(), u i S (), h l Mc Tn (), xut thn vng Cn Giang
(, mi, thuc Shiga-ken). Nm ln 12 tui, ng theo hc php vi L Tin (
), v sau khi thy qua i, ng n th gii vi Thin Thai Ta Ch Tn (,
Soni), ri theo hc vi H Khnh ( , Kikei), Gic Hu ( , Kakue) v Vn
Tnh (, Unsei). Vo nm 937, ti Duy Ma Hi ca Hng Phc T ( ,
Kfuku-ji), ng cng i lun vi Ngha Chiu (, Gish) ca Nguyn Hng
T (, Gank-ji) v hng phc c v ny. n nm 963, ti Php Hoa Hi
113

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thanh Lng in, ng lun ph c Php Tng (, Hz) ca ng i T

(, Tdai-ji), nn thanh danh ca ng vang khp thin h. Nm 964, ng c
lit vo hng Ni Cng Phng (, hng ng ca 10 v Thin S), ri nm sau
th lm Quyn Lut S, nm k n th tr thnh Thin Thai Ta Ch. Trong thi
gian lm Ta Ch c khong 20 nm, ng n lc phc hng Ging ng v
gio dng chng. Chnh ng nh ra Nh Thp Lc iu Thc ()
chnh n quy lut trong sn mn. ng c sng ngng nh l v T S thi
Trung Hng, v ngoi th gian th sng bi nh l ha thn ca Quan m, Bt ng.
Mn h ca ng c mt s nhn vt kit xut nh Nguyn Tn (, Genshin), Gic
Vn (, Kakuun), Tm Thin (, Jinzen), Gic Siu (, Kakuch) v hn
3000 ngi. Trc tc ca ng li c Bch Ng Thp Tn Khu Quyt (
), Cu Phm Vng Sanh Ngha (), Danh Bit Ngha Thng T K
(), Thai Kim Nim Tng Hnh K ().

Lng Nhn (, Rynin, 1072-1132): v tng sng cui thi Bnh An, v t s khai
sng Dung Thng Nim Pht Tng ca Nht Bn, ngi vng V Trng ( ,
Owari). Sau khi tu hc Nhn Ha T (, Ninna-ji) trn T Du Sn, ng lp
nn Lai Nghnh Vin () vng Lc Bc i Nguyn (). Bn cnh
, ng cn sng lp ra Dung Thng Nim Pht Tng, i b gio khp ni v thnh
lp i Nim Pht T (, Dainembutsu-ji) vng Nhip Tn (, Settsu).
Sau khi qua i, ng c ban cho thy hiu l Thnh ng i S ().

Lng Tn (, Ryson, 1279-1349): hay cn gi l Php Minh (, Hmy), v cao

tng ca Dung Thng Nim Pht Tng thuc thi i Nam Bc Triu, xut thn vng
Osaka. ng mt c song thn lc mi ln 10 tui, sau th c v con, nhng v cm
nhn c l v thng ca i ngi nn ng xut gia. u tin ng ln tu hc trn
Cao D Sn, ri nghin tm gio hc ca Thin Thai Tng T Du Sn, v ng t
nhn thc c rng con ng m c th cu ri k phm phu khng g hn l
nguyn sanh v ci Ty Phng Tnh , cho nn ng bt u chuyn tm tu tp
php mn Nim Pht Tam Mui. Vo nm 1321, nh linh ng bo mng n
Thch Thanh Thy Bt Phan Cung ( , Iwashimizuhachimang), ng
th tr linh bo v php phi ca Dung Thng Nim Pht Tng t Lng Trn (,
114

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Rychin) v n tr i Nim Pht T (, Dainembutsu-ji). Bn cnh ,

mt mt ng chp nhn s quy y ca Hu H Thin Hong ( ,
Godaigo Tenn), mt khc th cho n hnh tranh Dung Thng i Duyn Khi v
phn b rng ri khp ton quc. ng gio ha ht thy mi ngi v n lc lm
cho tng mn hng thnh.

Lu Mt (, Ryhitsu, ?-?): lun s ch trng iu ha Tam Gio Nho-Thch-o

sng vo khong hai thi i Tng v Nguyn, hc gi ng lu nht trong lch s
quan h Tam Gio. Ch trng ca ng cho rng Nho Gio th oan chnh, cang
thng th hin lun l o c con ngi, o Gio sng thng tnh thanh h, v
vi, v Pht Gio th b gi tm ci chn tht, t li cho mnh v em li li ch cho
ngi, cho nn c 3 tn gio u c ngha v nhim v i vi nhn sinh, khng th
thiu ci no c. Trc tc ca ng c Tam Gio Bnh Tm Lun ( ) 2
quyn.
Ly Bt (, Ribotsu, 773-831): v c si tng n tham vn Quy Tng Tr Thng
(), t l Tun Chi (), em cua L Thip (). Trong khoang nin hiu
Trinh Nguyn (, 785-805), ng sng lp ra Bach Lc ng () di chn
Ngu Lo Phong ( ) trn L Sn ( ). n khoang nm u nin hiu
Nguyn Hoa (, 806), theo li khuyn cua Hn Thi Chi (), ng ra lm
quan vi chc Gin Ngh ai Phu, ri sau trai qua mt s chc tc khc. Trong
khoang thi gian nin hiu Bao Lch (, 825-827), ng lm Sc S Giang Chu
(, thuc Tinh Giang Ty). Sau ng lai quay tr v Bach Lc ng v c
ngi i goi l Bach Lc Tin Sinh. ng theo Quy Tng Tr Thng n tru tai Th
Hin T () v hng ngy vn php. Bn canh , ng con dng s tu ln triu
nh xin ban tng nhu hiu ai Gic Thin S () cho Ty ng Tr Tng
(). ng qua i vo nm th 5 (831) nin hiu Thi Hoa (), hng tho
59 tui.
L Hoa (, ?-766?): t H Thc (), xut thn vng Tn Hong (), Triu Chu
(, Tnh H Bc). ng u Tin S vo nm th 23 (735) nin hiu Khai Nguyn
(), ri trong khong thi gian nin hiu Thin Bo (, 742-755) ng lm Th
115

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ng S v L S Nh B Vin Ngoi Lang, v n nm u (khong 766) nin hiu

i Lch () th qua i. Trc tc ca ng c L H Thc Vn Tp (
). ng c duyn su xa vi Thin Thai Hc, thm giao vi ch v cao tng. Trong
T Kh i S Bi () v Ton ng Vn () 320, ng t ghi mnh
l t ca Ngu u Tng, mn h ca Hc Lm Huyn T ( ). Vn bia
thp ng vit c nhiu, hin tn rt t nh Nhun Chu Hc Lm T C Knh Sn i
S Bi ().
L Tun c (, ?-1038): t l Cng V (), ng ni l L Sng C (),
cha l L K Xng (). ng Tin S, sau lm quan Ph M y (
). ng tng n tham hc vi Cc n Un Thng ( ), c i
ng v n kh ca v ny. T , ng thng qua li giao du vi ch v Thin s nh
T Minh S Vin (), Dng c (), v.v. Trong khong nin hiu Thin
Thnh (, 1023-1030), ng dng ln triu nh b Thin Thnh Qung ng Lc
( ) 30 quyn m ng thu lc c v lm sng t s truyn tha ca
Thin tng. Vo nm u (1038) nin hiu Bo Nguyn ( ), ng th tch. Trc
tc ca ng c Nhn Yn Tp () 20 quyn, Ngoi Qun Phng (
) 7 quyn.
Ma Cc Bo Trit (, Mayoku Htetsu, ?-?): nhn vt sng di thi nh ng,
nguyn qun cng nh h khng r. Sau khi xut gia, ng n tham bi M T o
Nht () v k tha dng php ca v ny. Sau ng n tr ti Ma Cc Sn
(), B Chu (, Tnh Sn Ty) v c xng Thin phong ca mnh. ng
c giao du vi n H Thin Nhin (), mn h ca Thch u Hy Thin
().
Ma Ha Ca Dip (s: Mahkyapa, p: Mahkassapa, ): m dch l Ma Ha Ca
Dip Ba (), dch l i m Quang (), i Ca Dip (),
Ca Dip (), m Quang Tn Gi (). Ca Dip l h ca B La Mn, v
nhng ngi thuc dng h Ca Dip ny xut gia lm t Pht rt ng.
phn bit vi ba anh em Ca Dip (u Lu Tn Loa, Na v Gi Da Ca Dip),
ng Ca Dip (, tc ng N Ca Dip), ngi ta gi ng l Ma Ha Ca Dip.
116

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng l mt trong 10 v t ln ca c Pht, chuyn tu hnh u rt nghim

khc, nn c gi l u Nht. ng xut thn dng di B la mn nc
Ma Kit (s, p: Magadha, ), tn l Tt Ba La (p: Pippali, ). Tng
truyn rng cha m ng cu nguyn thn cy Tt Ba La v h sanh ra ng. Mc du
ng l con ca mt nh i ph ng thi, nhng ngay t th nh ng chn
ght cuc i, b i xut gia, gp lc Pht ra i, quy y theo Pht Gio v tr thnh
t ca Pht, thng mang o th s. Vi hnh thc bn ngoi c v ngho tng
nh vy, ng tng b chng t kheo khinh mit, nhng c Th Tn th li nhng
na ta cho Ca Dip ngi v tn dng s v i ca ng. Theo truyn thuyt ca
Thin Tng, khi c Th Tn thuyt php cho i chng trn Linh Thu Sn (s:
Gdhraka, p: Gijjhaka, ), ngi a cnh hoa Kim B La ra trc mt i
chng, nhng chng ai hiu c ngha y, ch c mt mnh Ca Dip lnh hi c
nn mm ci. c Pht bn truyn trao chnh php nhn tng, diu tm ca Nit
Bn cho Ca Dip, v t ng c xem nh l v t ph php th nht ca Ty
Thin (n ). iu ny thng c gi l Nim Hoa Vi Tiu (), Nim
Hoa Thun Mc (), Ph Nhan Vi Tiu (), Th Tn Nim Hoa (
), Ca Dip Vi Tiu (), v.v. Khi c Pht nhp dit, ng l v trng
lo s mt trong s t ca ngi, nn ng tin hnh l tr t di thn ca Pht. Khi
tang l xong, ng tp trung 500 v t A La Hn li, tin hnh cuc kt tp kinh
in ln u tin ti Thnh Vng X (s: Rjagha; p: Rjagaha, ). Sau
ng truyn php li cho A Nan (s, p: nanda, ), t mnh lui v n c ti K Tc
Sn (), nhp nh ch n khi Di Lc ra i, v tng truyn mi cho n nay
ng vn cha nhp dit.
Ma T ao Nht (, Baso Ditsu, 709-788): mn ha Nam Nhac, ho M ( ),
ngi vung Thp Phng (), Hn Chu (, thuc Tinh T Xuyn ngy nay).
Khi va mi sanh ra ng c nhng d tnh khc ngi. Mi ln 9 tui m ng
thng lu kinh lun, nn c a vo La Hn T () trong lng tu, sau xut
gia vi X Tch () T Chu (, thuc Tinh T Xuyn ngy nay), v tho cu
tuc gii vi Vin Lut S Du Chu (, thuc Tinh T Xuyn ngy nay). Sau
ng tri qua cuc sng sn c tu hnh tai Trng Tung Sn () vung Ich Chu
(, thuc Tinh T Xuyn ngy nay) cung nh Minh Nguyt Sn () vung
117

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Hnh Nam (, thuc Tinh H Bc ngy nay). ng nghe c Hoi Nhng (),
mn ha cua Luc T Hu Nng (), ang tu hnh tai Nam Nhac (, thuc Tinh
H Nam ngy nay), nn ng n bi kin, nghe c cu chuyn Nam Ngac Ma
Chuyn (, Nam Ngc Mi Ngi) th hot nhin ai ng, at c tm n.
Vo khoang nin hiu Thin Bao () nguyn nin (742), ng bt u khai m ao
trng gio ha tai Pht Tch Nham ( )vung Kin Dng ( , thuc Tinh
Phuc Kin ngy nay); ri ng n sng qua cc ni nh Tn Khai T () bn
b bc H B Dng () vung Nam Khang (, thuc Tinh Giang Ty ngy
nay), Ty L Sn () vung Phu Chu (, thuc Tinh Giang Ty ngy nay),
Cung Cng Sn () vung Kin Chu (, thuc Tinh Giang Ty ngy nay).
Vo nm th 4 (769) nin hiu ai Lch (), ng tru tai Khai Nguyn T (,
c thuyt cho l Hu Thanh T [ ]) vung Chung Lng ( , thuc Tinh
Giang Ty ngy nay), v n lc c xng Thin phong cua mnh tai y. n cui
i, ng n tru tai Bao Phong T () thuc Thach Mn Sn () vung
Lc m (), v xem nh l ni cui cung cua i mnh. Vo ngy mng 1
thng 2 nm th 4 nin hiu Trinh Nguyn ( ), ng th tch, hng tho 80 tui
i. Mn nhn cua ng Quyn c D () soan ra bi ta vn bia ng C
Hng Chu Khai Nguyn T Thach Mn ao Nht Thin S Thp Minh Tinh T
(), v dng thp cho M T tai Thach Mn
Sn. Trong khoang nin hiu Nguyn Hoa (806-820), ng c vua Hin Tng ()
ban cho nhu l ai Tch Thin S (). Trc tc M T Thin S Ng Luc
(, 1 quyn) hin con lu hnh. V ng gio ha chu yu vung Giang
Ty () lm trung tm, nn ng cung vi Thach u Hy Thin () H
Nam () c xem nh l cp song bch cua Thin gii ng thi. Thin phong
cua ng ly t tng bnh thng tm th ao, tc tm th Pht lm tiu chi, l Thin
cua ai c ai dung, khng y c vo bt c kinh in hay qun tm no ca. Hn 130
nhn vt kit xut ra i t mn phong cua ng nh Bch Trng Hoi Hai (
), Ty ng Tr Tng (), Nam ng Ph Nguyn (), Dim
Quan T An (), ai Mai Php Thng (), Quy Tng Tr Thng
(), Phn Chu V Nghip (), v.v., v chnh ho lm cho mn
phong Nam Nhac c b thin ha.

118

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Mai c Nim Thng ( , Baioku Nenj, 1282-?): v tng ca Lm T Tng

Trung Quc, xut thn Hoa nh (, Tnh Giang T), h Hong (), hiu l Mai
c (). Nm 12 tui, ng xung tc xut gia Vin Minh Vin ( ) vng
Bnh Giang (, Tnh Giang T) v n nm u nin hiu Ch i (), ng
theo tham hc v c php vi Hi C Nguyn Hy () Tnh T T (
). Vo nm th 3 (1316) nin hiu Din Hu ( ), ng n tr tr i Trung
Tng Ph T () Ph Gia Hng (, Tnh Trit Giang). ng l tc
gi b Pht T Lch i Thng Ti () 3 quyn.
Mt Am Hm Kit (, Mittan Kanketsu, 1118-1186): v tng ca Phi H Kheo
v Dng K thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Mt Am (), ngi vng
Phc Thanh (), Phc Chu (, Tnh Phc Kin), h l Trnh (). ng
tng n tham hc vi Tri Thc (), ri c n kh ca ng Am m Hoa (
) Minh Qu Am (), C Chu (, Tnh Trit Giang). Sau , ng
n tr ti C Sn ( ) ng Chu ( ), ri chuyn n cc ni nh
Thin Ph (), Tng Sn (), Hoa Tng (). Bn cnh , ng cn sng
qua my ngi cha ln nh Knh Sn (), Linh n (), Thin ng (), v
vo ngy 12 thng 6 nm th 13 nin hiu Thun Hy (), ng th tch, hng th
69 tui i v 52 h lp. ng c li Mt Am Ha Thng Ng Lc (
) 1 quyn.
Mt Vn Vin Ng ( , Mitsuun Engo, 1566-1642): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, hiu l Mt Vn ( ), ngi Huyn Nghi Hng ( ), Ph
Thng Chu (, Tnh Giang T), h Tng (), sinh thng 11 nm th 45
nin hiu Gia Tnh () nh Minh, tnh tnh ngay thng, chuyn lm ngh nng.
Khi nhn thy cun Lc T n Kinh (), ng bt u hiu c tng mn,
c hm n khi nhn thy ngi ta cht ci, cht tnh ng. Nm 29 tui, ng xung tc
xut gia vi Huyn Hu Chnh Truyn (). n nm th 30 (1602) nin hiu
Vn Lch (), ng i theo thy n Yn (, Tnh H Bc) v lm Gim
Vin ca Long Tr Vin () Thng Chu (). Mt ngy kia, khi i ngang
qua ng Quan Sn (), ng hot nhin i ng. n thng 2 nm th 39, lc
46 tui, ng c truyn tha y bt ca Chnh Truyn. n thng 2 nm th 42, gp
119

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

lc thy qua i, ng chuyn hu h bn thp thy sut 3 nm v n thng 4 nm

th 45 th k tha tr tr Long Tr Vin. Vo nm th 3 (1623) nin hiu Thin Khi
(), ng chuyn n Thng Huyn T () Thin Thai Sn (), ri
n thng 3 nm sau th di sang Qung Hu T () Hi Dim (), Gia
Hng (, Tnh Phc Kin). n thng 3 nm th 3 (1630) nin hiu Sng Trinh
(), ng xy dng Vn Phc T () Hong B Sn (), Phc Chu
(, Tnh Phc Kin), ri n lm tr tr Qung Li T ( ) Dc Vng
Sn (), Minh Chu (, Tnh Trit Giang) v chuyn sang Cnh c T (
) trn Thin ng Sn (). Vo nm th 14 (1641) nin hiu Sng Trinh,
ng n tr tr i Bo n T () Kim Lng (). Nm sau ng tr v
Thng Huyn T v vo ngy 7 thng 7 th th tch, hng th 77 tui. ng c li
b Mt Vn Thin S Ng Lc () 12 quyn.

Minh Am Vinh Ty (, Myan Eisai, 1141-1215): v tng ca phi Hong Long,

Tng Lm T, v t s khai sng ra Tng Lm T Nht Bn, hiu Minh Am (),
cn gi l Dip Thng Phng ( ) hay Thin Quang Quc S (),
ngi vng B Trung ( , Bicch, thuc Okayama-ken ngy nay), xut thn gia
nh dng h Ct B Tn Cung Thn Ch H Dng (). Xut gia
nm ln 14 tui, ng th c tc gii T Du Sn v c s trng v Thai Mt (
, tc Thin Thai v Mt Gio), nhng li ta thn v s suy vong ca Thin hc,
nn ng 2 ln nhp Tng cu php. Ln u vo thng 4 nm 1168 (nm th 3
nin hiu Nhn An []), ng i tham bi khp Thin Thai Sn () v Dc
Vng Sn (), gp v tri khch ca Qung Hu T (), thm c l gii
v Thin Tng. Thng 8 cng nm , ng tr v nc mang theo hn 30 b Thin
Thai Chng S, em trnh cho v Ta Ch ca Thin Thai Tng lc by gi l Minh
Vn (). Ln th 2 ng nhp Tng cu php vo nm 1187 (nm th 3 nin hiu
Vn Tr []), chnh ln ny ng d nh vo n nhng khng c v cui
cng lu li Trung Quc. ng th gio Thin Lm T H Am Hoi Sng (
) trn Thin Thai Sn, c chp nhn vo h i th 53 ca Lm T Tng.
Vo thng 7 nm 1191 (nm th 2 nin hiu Kin Cu []), ng tr v nc, kin
lp Thnh Phc T (, Shfuku-ji) vng Bc a (, Hakata), ri Kin
Nhn T (, Kennin-ji) kinh Kyoto, v bt u xin dng Thin Tng.
120

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng c vit b Hng Thin H Quc Lun (). ng cng c em loi tr

c bit t Trung Quc sang Nht trng, t ng trc tc cun Khit Tr
Dng Sinh K (). Bn cnh ng cn c cc tc phm khc nh Nht
Bn Pht Gio Trung Hng Nguyn Vn (), Nhp ng Duyn
Khi (). Vo ngy mng 5 thng 7 nm th 3 (1125) nin hiu Kin Bo
(), ng th tch, th 75 tui.
Minh Chiu c Khim (, Mysh Tokken, ?-?): nhn vt sng vo cui i
nh ng. ng c n k ca La Sn o Nhn (), sau bt u c
xng tng phong ca mnh rt mnh m, nn c ch v lo tc cng nh hu hc
knh n. Ban u ng n tr ti Tr Gi T () V Chu (, Tnh Trit
Giang), sau chuyn n Minh Chiu Sn () v sut 40 nm tip ha chng
ti y. Chnh v con mt tri ca ng b tt nn ng c gi l c Nhn Long.
Minh Cc S Tun ( , Minki Soshun, 1262-1336): v tng cua Tng Lm T
Trung Quc, v t i th 24 cua Kin Nhn T (, Kennin-ji), v t i th 23
cua Kin Trng T (, Kench-ji), v t i th 13 cua Nam Thin T (
, Nanzen-ji), v t cua Phi Minh Cc ( ), huy S Tun ( ), ao hiu
Minh Cc (), nhu Pht Nht Dim Hu Thin S ( ), xut thn
Phu Khnh Nguyn (), Minh Chu (, thuc Tinh Trit Giang ngy nay),
ho Hong (). Nm ln 12, ng theo xut gia vi Truc Song () Phu Khnh
Nguyn. Sau khi n tham Thin vi Nh Hng () Honh Xuyn (), Duc
Vng Sn (), ng k tha dong php cua Tnh Phuc () Linh n T
(). Vo nm 1329, th theo li cung thinh cua ai Hu Minh Tng (
), ng cung vi nhm Truc Tin Phan Tin ( ) sang Nht. ng c
Tng Qun Bc iu Cao Thi (, Hj Takatoki) thinh n tru tai Kin
Trng T vung Lim Thng (, Kamakura). Sau khi chnh quyn Mac Phu b
dit vong, ng c Hu H Thin Hong (, Godaigo Tenn) quy y
theo, v ng chuyn n sng qua cc chua nh Nam Thin T, Kin Nhn T vung
Sn Thnh ( , Yamashiro). Sau ng khai sng ra Quang Nghim T ( ,
Kgan-ji) vung Nhip Tn (, Settsu). Trc tc cua ng c Minh Cc S Tun
Hoa Thng Ng Luc (), Thng Hai D Ba (), Mng
121

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Song Minh Cc Xng Hoa Thin (), v.v.

Mc Trn o Mn (, Mokuchin Dbin, 1596-1674): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, t l Mc Trn ( ), thng gi l Sn ng ( ), xut thn Tr
Dng (), H Chu (, Tnh Qung ng), h Lm (). Lc nh ng
khc vi cc a tr bnh thng, ln ln c i Hu Lc () v c ch mun
xut gia. ng n tham hc v xut gia vi Nh V Minh () Khai Tin T
(), Khung L (, L Sn), sau i tham yt cc bc danh tc nh Hm
Sn c Thanh (), v.v. Tip theo, ng n tham vn Mt Vn Vin Ng (
) v k tha dng php ca v ny. Vo nm th 15 (1642) nin hiu Sng
Trinh (), khi Vin Ng vin tch, ng c cung thnh lm tr tr Thin ng
Sn (). V sau, ng sng qua mt s ni khc nh Linh Phong Thin T (
) Ng Li Sn (), Vn Mn T () Vit Chu (, Tnh
Trit Giang), Qung Nhun Thin T ( ) i Chu ( , Tnh Trit
Giang), i Nng Nhn Thin T () Vit Chu, o Trng Sn Vn
Th Thin T () H Chu (, Tnh Trit Giang), Php Khnh
Thin T ( ) Thanh Chu ( , Tnh Sn ng), ri li tr v Thin
ng Sn. Trong khong thi gian ny, vo nm th 16 (1659) nin hiu Thun Tr
(), ng vo cung ni thuyt php v c ban tng hiu l Hong Gic Thin S
(). n ngy 27 thng 6 nm th 13 (1674) nin hiu Khang Hy (),
ng th tch, hng th 79 tui i v 55 h lp. Mt s tc phm ca ng li gm
Hong Gic Mn Thin S Ng Lc () 20 quyn, Hong Gic Mn
Thin S Tu i Lc () 3 quyn, Hong Gic Mn Thin S
Bc Du Tp () 6 quyn, B Thy i Vn Tp () 3
quyn, Ng Tng Tch () 1 quyn, v.v.
Mng ng m Ngc (, Mud Dongaku, 1285-1373): v tng ca Phi i
Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Mng ng (), hiu Ty Am (
), h Vng (), xut thn T Kh (, Tnh Trit Giang). Nm ln 6 tui, ng
mt cha, vng li m hc Nho Gio. Tuy nhin, ng c ch cu xut th, nn tn
Lng Cng () Qung Php Vin () vng Phng Ha (, Tnh Trit
Giang) lm thy. Nm 23 tui, ng i du hnh khp y, tham yt Tuyt nh
122

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Truyn Cng () Trng L (), Chn Chu (, Tnh Giang T) v

chnh thc xung tc xut gia vi v ny. Tip theo, ng th c tc gii, nhng khi
nghe Nguyn Tu Hnh oan ( ) chuyn t Trung Thin Trc ( )
sang Linh n T (), ng n xin tham hc, c i ng v cui cng k tha
dng php ca v ny. Vo nm th 5 (1339) nin hiu Ch Nguyn (), ng bt
u khai ng thuyt php Hm Thnh T () vng T Minh (, Tnh
Trit Giang), ri sau chuyn sang Khai Th T () T Kh (). Nh vua
ban tng cho ng hiu l Pht Chn Vn (). n nm th 17 (1357) nin
hiu Ch Chnh (), ng lm t khai sn Thoi Quang Vin (). Vo nm
th 26 cng nin hiu trn lc 82 tui, ng bin tp b Lc Hc Tng Truyn (
) 30 quyn. n nm th 3 (1370) nin hiu Hng V (), khi nh vua mi
chng tng vo cung ni, ng dn u mi ngi, lu tr ti Thin Gii T ().
Vo thng 2 nm th 6 (1373) nin hiu Hng V, ng th tch, hng th 89 tui.
Mng Song S Thch (, Mus Soseki, 1275-1351): v tng ca Phi Pht Quang
thuc Tng Lm T Nht Ban, hiu l Mng Song (), xut thn vng Y Th (
, Ise, thuc Mie-ken). ng xut gia t hi cn nh tui, trc hc v Thin Thai,
sau chuyn sang Thin, n tham bi Cao Phong Hin Nht () v c k
tha dng php ca v ny. Sau ng tng lui v sng n c mt s ni nh
Long Sn Am () vng Gip Ph (, Kai, thuc Yamanashi-ken), H Kh
Am () vng M Nng (, Mino, thuc Gifu-ken), Hp Giang Am ()
vng Th T (, Tosa, thuc Kchi-ken), Bc Thuyn Am () vng Tam
Ph ( , Miura, thuc Kanagawa-ken), Thi Canh Am ( ) vng Thng
Tng (, Kamifusa, thuc Chiba-ken), v.v. Mi n nm 1325 (nm th 2 nin
hiu Chnh Trung []), nhn sc ch ca Hu H Thin Hong (,
Godaigo Tenn, 1318-1339), ng n tr tr Nam Thin T (, Nanzen-ji). Th
ri nm sau ng li quay tr v Lim Thng, dng Nam Quang Am ( ) v
trng hng mt s cha nh Tnh Tr T (), Thoi Tuyn T (), Vin
Gic T (), v.v. Song v mnh lnh ca Hu H Thin Hong nn ln th
hai ng phi quay tr li tr tr Nam Thin T. Sau khi Thin Hong bng h, nhn
li thnh cu ca Tng Qun Tc Li Tn Th (), ng n khai sn Thin
Long T (, Tenry-ji). Ngoi ra ng cn khai sng mt s cha khc nh Lm
123

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Xuyn T (, Rinsen-ji), ng Tr Vin (, Tji-in), Chn Nh T (

, Shinyo-ji), Ty Phng T (, Saih-ji). Vo nm 1351 (nm th 6 nin
hiu Chnh Bnh []), ng th tch, hng th 77 tui. Mn h ca ng c V Cc
Ch Huyn (), Tuyt Hi Trung Tn (), v.v. Php h ca ng c
gi l Mng Song Phi () hay Tha Nga Mn Phi (), chim hu ht
dng ch lu ca Thin lm thi Trung i. Lc cn sanh tin, ng c ban tng
cc danh hiu quc s nh Mng Song (), Chnh Gic (), Tm Tng ();
sau khi qua i ng cn c ban tng cc danh hiu khc nh Ph T ( ),
Huyn Du (), Pht Thng (), i Vin () v c tn xng l Tht
Triu S. Cc trc tc li ca ng c Mng Song Lc (), Mng Song
Php Thoi (), Cc Hng Tp (), Mng Trung Vn p (
), Ty Sn D Thoi (), v.v.

Mc Am Thin Khanh (, Bokuan Zenky, th k th 12-13): hiu l Mc Am

(), h l Trn (), xut thn vng ng Vit (, Tnh Phc Kin). Sau mt
thi gian du phng ha o, ng tr v c hng nui dng m. Nm th 2 (1108)
nin hiu i Qun (), ng son b T nh S Uyn (, Soteijien).

Mc Chu o Tng (, Bokush Dsh, gia th k th 9): v tng sng di

thi nh ng, php t ca Hong B Hy Vn (), cn gi l o Minh
(), Trn Tn Tc (), Trn B Hi (), xut thn Giang Nam (),
h Trn (). Ban u ng tr ti Long Hng T (), Mc Chu (, Tnh
Trit Giang), tp trung hc chng c c ngn ngi v xin dng tng phong
ca mnh, v ly tn l Trn Tn Tc. V sau ng mai danh n tch, sng bng ngh
an dp c nui m, nhng ri ngi i cng bit n, gi ng l Trn B Hi (ng
h Trn an dp c). Chnh ng tng tip Vn Mn Vn Yn (). ng
th tch trong khong nin hiu Cn Ph (, 874-879). Ng ng Hi Nguyn (
) 4 cho ng th 98 tui i v 76 h lp.

Mc Kh (, Mokkei, ?-1280): v tng ha s sng vo cui thi nh Tng v u nh

Nguyn, xut thn T Xuyn (). ng theo xut gia vi V Chun S Phm (
) Knh Sn (), c t cho php danh l Php Thng (). Vo
124

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

thi vua L Tng v Tng (1225-1270) cui nh Tng, ng l v tng chuyn lm

nhng cng vic tp dch Trng Khnh T (), Ty H (), Hng Chu
(). ng c tnh tnh ho phng, thch ung ru, ung say th ln ra ng, tnh ri
li ngm nga. ng c s trng v v tng Pht, con ngi, hoa qu, chim th, sng
ni, rng cp, vn hc, v.v. Lc sanh bnh, bt tch v tranh v ca ng rt t c
lu truyn trong nc, tuy nhin ti Nht Bn sm lu truyn tc phm ca ng,
cho nn phong cch v ca ng to nh hng ln i vi tng lp ha nhn Nht
Bn, v th tranh v ca ng c xp vo hng ni ting nh Tranh Quan m Vn
Hc, Tranh Rng H, Tranh Ph Dung, v.v., trong Tranh Quan m Vn Hc
c lit vo hng quc bo ca Nht.
Mc Kin Lin (s: Mahmaudgalyyana; p: Mahmoggallna, ): gi tt l Mc
Lin (), mt trong 10 v i t ca c Pht, sinh ra trong mt gia nh B La
Mn ngoi Thnh Vng X (s: Rjagha; p: Rjagaha, ) thuc nc Ma
Kit (s, p: Magadha, ). ng rt thm giao vi X Li Pht (s: riputra, p:
Sriputta, ), ngi con ca dng h B La Mn lng bn cnh. Ban u, c
hai u theo lm t ca mt trong 6 v thy ngoi o l San X D (s: Sajaya,
), nhng sau nhn nghe c li thuyt php ca c Pht Thnh Vng
X, h quy y theo Pht v Mc Kin Lin tr thnh v t thn thng nht.
Tng truyn chnh ng cng dng cho chng tng vo ngy T T cu
m mnh ang b a lc vo ng ng qu v hnh thnh nn l hi Vu Lan Bn.
Mc Lin Tu (s: Maudgaliputra Tiya, p: Moggaliputta-Tissa, ): cn gi l
Mc Kin Lin T Tu (), gi tt l Tu (), nhn vt sng
di thi i ca vua A Dc Vng n . Do v v tri i Phm Thin b ging
xung trn, h sanh vo gia nh B La Mn tn Mc Lin cho nn ng c gi l
Mc Kin Lin T Tu. Nm ln 16 tui ng theo v Sa Mn T Gi B (s:
Siggava, ) lm Sa Di, sau li nng vo Chin Bt X (s: Caavajji,
) th c tc gii, tinh thng Tam Tng. ng li c T Gi B ph php
cho, h tr lc tng, chng c qu A La Hn, lm thy ca A Dc Vng, v gio
ho nhn dn. Vo nm th 6 sau khi ln ngi (262 BC), A Dc Vng khuyn
ha Ma Sn Vng T ( ) i theo xut gia vi Tu v chuyn
125

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nghin cu tam tng thnh in. Ba nm sau, Tu v n tu ti ni Ahigagpappata v Ma Sn thng lnh tng gi. ng thi, nh c s h tr c lc ca
A Dc Vng, Pht Gio tr nn hng thnh, cho nn cng c kh nhiu ngi
ngoi o gia nhp tng on vi mc ch mong cu c c thc n v o mc,
cho nn lm ph hoi chnh php. A Dc Vng bn l bi cung thnh Tu lm
v thng to, bt xut nhng ngi ngoi o lm cho tng on c trong sch,
thanh tnh. Bn cnh , nh vua cn triu tp 60.000 T Kheo tin hnh b tt,
thuyt gii, v cho chn ra trong s nhng ngi thng hiu tam tng tin hnh
cuc kt tp kinh in. y chnh l cuc kt tp kinh in ln th 3. Sau khi cuc
kt tp kt thc, nh vua truy phi cc v trng lo i hong ho Pht php
khp ni vo nm th 17 (251 BC). Sau cuc kt tp, Tu thu lc li b Kathvathu (tc Lun S) lu truyn trn i. Khi tch dit ng hng 80 tui h lp.
Nam Nhac Hoai Nhng (, Nangaku Ej, 677-744): xut thn vung Kim Chu
(, thuc Tinh Sn ng), ngi ho (). Nm ln 15 tui, ng n xut gia
v tham hoc vi Hong Canh Lut S () v Lut tang Ngoc Tuyn T (
) vung Kinh Chu (, thuc Tinh H Bc). Sau ng ln Tung Sn (),
gp Hu An () v nh s gii thiu cua v ny ng n tham yt Hu Nng (
) To Kh (). Sau 15 nm trng chuyn tm hu thy, cui cung ng k
tha dong php cua thy mnh. Vo nm th 2 (713, tc nm u nin hiu Khai
Nguyn) nin hiu Tin Thin () nh ng, ng n tai Bt Nh T ()
vung Nam Ngac (). ng cung vi Thanh Nguyn Hnh T ( ) c
xem nh l hai ai t xut sc nht cua Hu Nng, v Thin phong cua ho sau ny
tr thnh chu lu cho Thin Tng Trung Quc. ng th tch vo ngy 11 thng 8
nm th 3 (744) nin hiu Thin Bao () i vua Huyn Tng (), hng tho
68 tui, v c ban cho nhu hiu l ai Tu Thin S (). Ban Nam Ngac
ai Tu Thin S Ng Luc () cua ng c thu tp vo trong
tp C Tn Tuc Ng Luc (), ban i nh Minh.
Nam Nhc Tha Vin ( , Nangaku Jon, 712-802): v tng sng di thi nh
ng, v t th 3 ca Tnh Tng Trung Quc, xut thn Hn Chu (, Qung
Hn, T Xuyn), h T ( ). Ban u ng sng di tng pha Ty Nam Hnh
126

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Sn (), ngi ta cho thc n th n, khng cho th n bn t m sng, nn thn

hnh gy g, mt l lem, lm tiu phu n ci v tp lu tranh ni ng tr ng gi l
Di i, chuyn tm Nim Pht Tam Mui. Lu sau, ting tm ca ng vang khp,
nn ngi ta n xin th gio rt ng, ln n vn ngi. Chnh Quc S Php
Chiu () di thi vua i Tng cng xut pht t mn phong ca ng.
Ngay nh vua i Tng cng tng n tham l ng v ban cho sc hiu Bt Nh
o Trng () v tn cha Di T (). Vo nm th 18 (802) nin
hiu Trinh Nguyn (), ng th tch, hng th 91 tui. Liu Tng Nguyn (
) son bia vn cho ng, dng bia bn phi cha. Mn nhn t ca ng c n
hn ngn ngi, trong s c Php Chiu (), Nht Ng (), Hu Thuyn
(), Tri Minh (), Siu Minh (), v.v., l nhng nhn vt kit xut nht.

Nam Ph Thiu Minh (, Nampo Shmy, 1235-1308): v tng ca Phi Dng

K v Tng Nguyn thuc Lm T Tng Nht Bn, t l Nam Ph (), h l ng
Nguyn (), xut thn vng Tun H (, Suruga, thuc Shizuoka-ken). Ban
u ng theo hc vi Tnh Bin () Kin Tu T (), sau theo hu Lan
Kh o Long ( ) Kin Trng T ( , Kench-ji) vng Lim
Thng. Vo nm 1259 (nm u nin hiu Chnh Nguyn []), ng nhp Tng
cu php, i tham bi khp chn tng lm, cui cng nh gp c H ng Tr
Ngu () m trit i ng v k tha dng php ca v ny. Vo nm 1267
(nm th 4 nin hiu Vn Vnh []), ng tr v nc, lm Tng Ch () di
trng ca o Long. ng tng sng v di chuyn trong vng 33 nm gia hai
cha Hng c T ( , Ktoku-ji) v Sng Phc T ( , Sfuku-ji)
Thi T Ph () thuc vng Trc Tin (, Chikuzen, thuc Fukuoka-ken).
n nm 1305 (nm th 3 nin hiu Gia Nguyn [ ]), nhn chiu ch ca nh
vua, ng ln kinh Kyoto, tr ti Vn Th T ( , Manju-ji). Bn cnh ,
ng cn trng hng Gia Nguyn T (, Kagen-ji) vng ng Sn () v
tr thnh t khai sn cha ny. Vo nm 1307 (nm th 2 nin hiu c Tr []),
ng xung vng Lim Thng, dng chn ngh ti Chnh Qun T ( ,
Shkan-ji). Sau , nhn li thnh cu ca Tng Qun Bc iu Trinh Thi (
), ng n tr tr Kin Trng T. Vo nm 1308 (nm u nin hiu Din Khnh
[]), ng th tch, hng th 74 tui i v 60 h lp. n nm sau ng c Hu
127

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

V a Php Hong (, Gouta J, 1247-1287) ban cho thy hiu l Vin

Thng i ng Quc S (). Mn h ca ng c nhng nhn vt ni
ting nh Tng Phong Diu Siu (), Thng ng Knh Vin (),
Nguyt ng Tng Quy (), Diu Tng Tng Hng (), v.v. Lp
di ca phi ny th c gi l i ng Mn Phi (). Hin ti cc phi
ca Lm T Tng Nht Bn u thuc h thng ny.
Nam Thp Quang Dng ([], Nant Ky, 850-938): v tng ca Tng Quy
Ngng, ngi Phong Thnh (), D Chng (), Tnh Giang Ty (), h
l Trng (). Ngay t nh ng hc Nho in v kinh lun, sau xut gia Thch
nh () v c Chn Cng ( ) Khai Nguyn T () truyn trao
huyn ch ca Tnh Danh Kinh. Nm 19 tui, ng th c tc gii vi i Cng (
) Th Sn T (), Nhng Chu (), Tnh H Bc (). Sau ng
n tham yt Ngng Sn Hu Tch (), c tm n, k tha php tch ca
thy v n sng Nam Thp, Ngng Sn. ng th tch vo ma h nm th 2 nin
hiu Thng Nguyn (), th 89 tui i v 70 h lp.
Nam Tuyn Ph Nguyn (, Nansen Fugan, 748-834): xut thn vng Tn Trnh
(), Trnh Chu (, thuc Tnh H Nam), h l Vng (). Vo nm th 2
(757) nin hiu Ch c (), ng xin cha m n xut gia tu hc vi i Hu (
) i i Sn (), Mt Huyn (, thuc Tnh H Nam). Vo nm th 12
(777) nin hiu i Lch (), lc 30 tui, ng th c tc gii vi Co Lut S (
) Hi Thin T () vng Tung Nhc (, Tnh H Nam). Ban u ng
hc v tnh tng ri n Tam Lun, v.v., nhng sau ng ng c yu ch rng
huyn c vn nm ngoi kinh lun, cui cng ng n tham vn M T o Nht (
) v k tha dng php ca v ny. n nm th 11 (795) nin hiu Trinh
Nguyn (), ng dng tch tr ti Nam Tuyn Sn (), vng Tr Dng (
, thuc Tnh An Huy), xy dng Thin vin, thng mang nn l chn tru, vo
trong ni n cy, cy rung, c xng Thin phong ca mnh, t xng l Vng
Lo S v sut trong vng 30 nm khng h h sn mt ln. Vo u nin hiu Thi
Ha (, 827-835), v Thi Th xa kia ca Tr Dng l Lc Hon ( ) n
tham bi Nam Tuyn, ri tn v ny lm thy mnh. Chnh ng gio ha kh nhiu
128

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

chng ni danh nh Triu Chu Tng Thm (), Trng Sa Cnh Sm

(), T H Li Tng (), v.v. Vo ngy 21 thng 10 nm th 8 nin
hiu Thi Ha (), ng co bnh v vo ngy 25 thng 12 cng nm trn, ng th
tch, hng th 87 tui i v 57 h lp.
Nam Vin Hu Ngung (, Nanin Egy, 860-khong 930): v tng ca tng Lm
T, ngi vng H Bc, ng k tha dng php ca Hng Ha Tn Tng (
) ri n tr ti Nam Vin ca Bo ng Thin Vin () thuc vng Nh
Chu (, thuc Tnh H Nam ngy nay). Trong bn C Tn Tc Ng Lc (
) c phn Nh Chu Nam Vin Thin S Ng Yu ()
nhng khng r tng truyn nh th no. Chnh ng truyn tha dng php cho
Phong Huyt Din Chiu (). Theo Tng Thng Bin Nin () 19
th cho rng ng th tch vo nm u nin hiu Trng Hng (); ri ta c th
suy ra rng vo nm 888 khi Hng Ha Tn Tng qua i th ng c 30 tui.
Ngu ch Tr Hc (, Gueki Chikyoku, 1599-1655): v tng sng di thi nh
Minh, ngi Mc c (), Huyn Ng (, Tnh Giang T), h l Chung (),
tn T Minh (), t Ngu ch (), hiu Bt Bt o Nhn (). Hi
nh ng hc Nho hc, tng son ra Tch Pht Lun () khong 10 thin. n
nm ln 17 tui, nhn c b T Tri Lc () v Trc Song Ty Bt ()
ca Lin Tr Chu Hong (), mi bit mnh phm phi sai lm ln, bn
em cun Tch Pht Lun t i. Nm 20 tui, ng tng a Tng Bn Nguyn Kinh
(), pht khi ch nguyn xut gia. Nm 23 tui, ng pht 48 li nguyn,
t t tn l i Lng u B Tc (). Nhn nghe ging i Pht nh
Th Lng Nghim Kinh (), ng sanh tm nghi ng cc vn nh
lm sao c s gic ng ln, lm th no sanh khi h khng cng vi th gii, cho
nn cui cng ng quyt ch xut gia. n nm 24 tui, ng theo xut gia vi Tuyt
Lnh (), t ca Hm Sn (), i tn l Tr Hc. Trong khong thi gian
ma h v thu, ng n nghe ging v Duy Thc Lun () Vn Th T (
), bng nhin ch nghi ng cng mu thun hn vi tng ch ca Pht nh Kinh.
ng bn n Kinh Sn ngi Thin, bng nhin ng c rng hai tng tnh v tng
vn khng xung t v mu thun ln nhau. n nm 26 tui, ng th B Tt gii,
129

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ri nm sau th c ht Lut tng. Nhn v bnh tnh nguy ngp, ng chuyn tm cu

c vng sanh v Tnh . n nm 30 tui, th theo li thnh cu ca o hu
Tuyt Hng (), ng n Long C T () ging thuyt v Lut. Sau ng
n Kim Lng (), rt au xt trc nhng sa st, suy i v tng mn, nn t
ng quyt ch hong truyn Lut. Nm 32 tui, nhn mun ch thch Kinh Phm
Vng (), nn ng tham cu tng tn gio ngha Thin Thai. Nm sau, ng
n Linh Phong T () vng Trit Giang (), t v sau ng tng sng
qua cc ni nh Cu Hoa (), n Lng (), Thch Thnh (), Thnh Kh
(), Tn An (), v.v., chuyn tm hong dng gio ngha Thin Thai v ch
thch cc kinh lun. n nm 56 tui, nhn lc nga bnh ti Linh Phong, ng c
son ra Ty Trai Tnh Thi () cng vi 9 b khc, gi chung l 10 b
trng yu ca Tnh . Sau khi lnh bnh, ng vit ra 2 cun Duyt Tng Tri Tn (
) v Php Hi Qun Ln (). n thng 10, bnh c ti pht, ng
li di chc, truyn trao cu k cu sanh Tnh . Vo thng ging nm th 12 nin
hiu Thun Tr (), ng ngi xp bng an nhin chp tay hng v phng Ty
m th tch, hng th 57 tui i v 34 h lp. ng l ngi rt nghim tr gii lut,
ght b danh li, chuyn tm hong dng Lut tng, lc sanh tin thng xuyn ly
vic c tng kinh lut v trc tc lm s nghip. Gio ngha cc tng Php Tng,
Thin, Lut, Hoa Nghim, Thin Thai, Tnh ng u thng sut, nhng li thin
nng v Thin Thai v ch trng tam gio Nho Lo Pht nht tr vi nhau. Tr cc
tng phi Pht Gio ra, ng cn nghin cu c Nho Gio v C c Gio, cho nn
phm vi trc tc ca ng rt rng ri. Thin php ca ng vn k tha Vn T
Thin ca Din Th (), Phn K (), Chn Kh (), nhng tt c u hi
quy v Thin Thai Gio Qun. ng cng c ci nhn c o v gio ngha Thin
Thai. V Lut Tng, ng ch trng tht tin hnh tr gii lut. Tuy nhin, Thin, Gio
v Lut hc ca ng cui cng u quy v Tnh vi ch trng Thin Tnh hp
nht. Tng kt t tng ca ng l Tam Hc nhip quy v mt nim, v ly nim
Pht thng nhip ton b gio l ca mt i c Thch Ca. n cui thi nh
Thanh, hu ht cc nh Thin Thai u ly kinh lun v kinh s ca ng lm y c
thuyt ging, hnh thnh nn Phi Linh Phong () vi ch trng dung hp
Thin Gio Lut quy nhp Tnh v ko di mi cho n ngy nay. Sau khi qua
i, t Thnh Thi () phong cho ng thy l Th Nht i S ( ),
130

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ngoi i gi ng l Linh Phong Ngu ch i S, c sng knh nh l v t th 9

ca Tnh Tng. ng cng vi Hm Sn (), T B (), Lin Tr ()
c gi l t i cao tng thi nh Minh. t ca ng c Chiu Nam (), Linh
Thnh (), Tnh n (), ng T (), v.v.Trc tc ca ng c rt nhiu
hn 40 b nh Lng Nghim Kinh Huyn Ngha ( ) 2 quyn, Lng
Nghim Kinh Vn C () 10 quyn, A Di Kinh Yu Gii (
) 1 quyn, Kim Cang Kinh Ph Khng Lun () 1 quyn, Phm Vng
Kinh Hp Ch () 7 quyn, T Ni S Ngha Tp Yu () 17
quyn, Tng Tng Bt Yu Trc Gii () 8 quyn, Duyt Tng Tri
Tn () 48 quyn, Chu Dch Thin Gii () 10 quyn, T Th Ngu
ch Gii () 4 quyn, v.v. t Thnh Thi bin tp di vn ca ng thnh
Ngu ch i S Tng Lun () gm 10 quyn, v ngy nay ngi ta
bin tp thnh Ngu ch i S Ton Tp ().
Nghi Sn Thin Lai ( , Gizan Zenrai, 1802-1878): v tng cua Tng Lm T
Nht Ban, sng vo gia hai thi Giang H v Minh Tr, v t i th 52 cua Diu
Tm T (, Myshin-ji), huy Thin Lai (), ao hiu Nghi Sn (), nhu
Pht Quc Hng Thanh Thin S (), xut thn vung Nhc Hip (
, thuc Fukui-ken). ng xut gia nm 11 tui, n nm 22 tui th i hnh cc
khp cc tiu quc, v k tha dong php cua T Nguyn ( ) To Nguyn T
() vung B Tin (, Bizen). ng tng sng qua Diu Tm T cung
nh ai c T (, Daitoku-ji) vung Sn Thnh (, Yamashiro), sau lai
tr v To Nguyn T.
Ngha Chn (, Gishin, 781-833): v tng ca Thin Thai Tng Nht Bn, sng di
thi i Bnh An, xut thn vng Tng M ( , Sagami, thuc Kanagawa-ken),
tn tc l Hon T Lin (). Ban u ng n tu Hng Phc T (,
Kfuku-ji) v hc v Php Tng Tng, nhng sau th tr thnh t ca Ti
Trng v cng i theo thng dch cho Ti Trng khi sang Trung Quc cu php. Sau
khi tr v nc, ng theo gip Ti Trng, v sau khi thy mnh qua i, ng vng li
thy thng sut ht thy chng. Nm 822, ng tr thnh Truyn Gii S, tin hnh
nghi l long trng v Vin n Th Gii Cn Bn Trung ng. Nm sau, ng
131

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

lm Truyn Gii S ca Din Lch T ( , Enryaku-ji) v sng lp nn i

Ging ng cng vi Gii n Vin ti y. n nm 832, ng lm ging s ca
Duy Ma Hi. ng c son thut cun Thin Thai Php Hoa Tng Ngha Tp (
), 1 quyn. Sau khi qua i, ng c ban cho thy hiu l Tu Thin i
S ().

Ngha Khng (, Gik, khong gia th k th 9): php t ca Dim Quan T An (

). Trong khong thi gian tr v ca vua Vn Tng (, 826-840), ng c
Qut Hong Hu (, v ca Tha Nga Thin Hong [, Saga Tenn])
cung thnh v n Nht vo u nin hiu Tha Ha ( , 834-848). Nh s ch
gio ca Khng Hi (, Kkai), Qut Hong Hu mi bit c bn nh ng
c Thin Tng, bn sai Hu Ngc () cng vi s thn sang nh ng, n tham
yt T An, v vy Ngha Khng v php o Phng () vng mnh thy sang
Nht truyn php. Ban u, ng lu tr ti Ty Vin ca ng T (, T-ji), ri
thnh thong c thuyt ging Thin yu trong cung ni, v sau ny tr thnh v t
khai sng ra n Lm T ( ) vng Sn Thnh ( , Yamashiro, thuc
Kyoto-fu), nhng my nm sau ng li quay tr v Trung Quc. Hu Ngc nh Kh
Nguyn () Khai Nguyn T () vng T Chu (, Tnh Giang T)
son ra bn Nht Bn Quc Th Truyn Thin Tng K () ghi li
s tch ca Ngha Khng, cho khc ln bia v dng mt bn cng tam quan cha.
Ngha Phc ( , Gifuku, 658-736): v tng sng di thi nh ng, ngi vng
ng (, Trng Tr, Sn Ty), h Khng ( ). Hi nh ng thng n
tham hc vi Chuyt () Phc Tin T (), n nm 32 tui mi bt
u xung tc xut gia v th c tc gii. V sau, ng theo hu Thn T (), sng
Ha Cm T () vng Lam in () trong sut hn 20 nm khng h ra
khi cng cha. Sau ng chuyn n T n T () kinh thnh, ri nhn li
thnh cu ca vua Huyn Tng n tr ti Phc Tin T ( ) v Nam Long
Hng T () Ty Kinh (). Vo nm th 24 nin hiu Khai Nguyn
(), ng th tch, hng th 79 tui v c ban cho hiu l i Tr Thin S (
).
132

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ngha Tnh ( , Gij, 635-713): v tng dch kinh ni ting di thi nh ng,
ngi Huyn Trc (), H Bc (), c thuyt cho l xut thn vng T Chu
(, Sn ng), h l Trng (), t Vn Minh (). ng xut gia t lc cn
nh, thin tnh thng tu, tng i tham vn khp cc bc danh c, c qua cc
in tch. Nm ln 15 tui, ng rt ngng m cuc Ty du thnh kinh ca Php Hin
() v Huyn Trng (, 602-664). n nm 20 tui, ng th c tc gii. Vo
nm th 2 (671) nin hiu Hm Hanh (), ng i qua Qung Chu (), dc
theo ng bin, n vng Tht Li Pht Th (, tc T Mn p Lp Ba
Ln Bng [Palembang, ]) v cui cng n c n . Ti y
ng ch thnh tun bi v nh l cc thnh a Pht Gio nh Thu Phong (,
tc K X Qut Sn [s: Gdhraka, p: Gijjhaka, ]), K Tc Sn (
), Vn Lc Uyn (s: Mgadva, p: Migadya, ), K Vin Tinh X (p:
Jetavana Anthapiikrma, ), v.v. Sau , ng n tu hc ti Na Lan
T (s: Nland, ) trong sut 10 nm, ri i du lch hn 30 tiu quc. Khi
tr v nc, ng mang v Lc Dng khong 400 b kinh lun bng ting Phn v
300 vin x li; chnh V Hu ch thn ra tn ng mn nghinh tip v h chiu ch
cho ng tr tr Pht Th K T (). T tr i, ng tham gia vo cng tc
phin dch mi Kinh Hoa Nghim ( ), cng cc th tch v gii lut, Duy
Thc, Mt Gio, v.v. K t nm th 2 (699) nin hiu Thnh Lch ( ) cho n
nm th 2 (711) nin hiu Cnh Vn ( ), ng dch c 56 b, 230 quyn,
trong s th tch lin quan n gii lut l nhiu nht v nhng in tch hin lu
truyn ca T Ni Da thuc Hu B phn ln u do ng phin dch c. ng cng
vi Cu Ma La Thp (s: Kumrajva, , 344-413), Huyn Trng (, 602664), v Chn (s: Paramrtha, , 499-569) c xem nh l 4 nh phin dch
ln. Ngoi vic phin dch, ng cn ly gii lut dy d chng. Trc tc ca ng
c Nam Hi K Quy Ni Php Truyn () 4 quyn, i ng Ty
Vc Cu Php Cao Tng Truyn () 2 quyn, v.v. Trong tc phm ca ng
c ghi li nhng sinh hot ca ch tng, phong tc, tp qun, v.v., cc nc m ng
tng i qua, l t liu v cng quan trng chng ta c th bit c n
ng thi nh th no. ng th tch vo thng ging nm th 2 nin hiu Tin Thin
( ), hng th 79 tui. Thp ca ng c dng ti Long Mn ( ), Lc
Dng ().
133

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ngc Lm Thng T ( , Gyokurin Tssh, 1614-1675): v tng ca Lm T

Tng Trung Quc, hiu l Ngc Lm (), xut thn Giang m (), Thng
Chu (, Tnh Giang T), h Dng (). ng th c tc gii vi Thin n Vin
Tu () Kinh Kh (), lm th gi hu thy trong mt thi gian v cui
cng c thy ph php cho. Sau khi Vin Tu qua i, ng bt u khai din php
tch ti Bo n Vin () thuc vng V Khang (, Tnh Trit Giang). Vo
nm th 15 (1658) nin hiu Thun Tr (), ng vo cung ni nhn sc hiu i
Gic Thin S (), ri n nm th 17 (1660) li c ban cho hiu l i
Gic Ph T Nng Nhn Quc S (). Vo nm th 4 (1665) nin
hiu Khang Hy (), ng tr ti Thin Mc Sn (), Hng Chu (, Tnh
Trit Giang). n ngy mng 10 thng 8 nm th 14 (1675) nin hiu Khang Hy,
ng th tch, hng th 62 tui i v 43 h lp. t ca ng c hn 20 ngi. ng
c li tc phm Ngc Lm T Quc S Ng Lc () 12 quyn. V
sau, Vng Hy () son bi thp minh v Phan Li () bin tp hnh trng
ca ng.

Nga c Nng Quang (, Gaoku Nk, ?-933): hy l Nng Quang (), o

hiu Nga c (). Sau khi xut gia, ng sang nh ng cu php v c n
kh ca Lng Gii (). Trong khong thi gian nin hiu Thin Phc ( ,
901-904), ng i du ha t Thc v khi Lc Kin (), v quan Tit S
ca qun Vnh Thi () ci i ngi nh ca mnh Bch K Phng ()
thnh Thin vin, ng c thnh v lm t khai sn ni y. T , ng gio ha rt
nhiu tn tng tc v n lc xin dng Thin phong ca mnh.

Ng t (, 811-883): v tng sng di thi nh ng, xut thn Hng Nh (),

Mi Chu (, nay l Tnh T Xuyn), h Trn (), php danh Tri Huyn (),
t Hu Gic (). Hi nh ng rt thch hnh tng Pht v hnh nh ch tng. n
nm ln 7 tui, nhn n nghe Php Thi () Ninh Di T () ging v
Kinh Nit Bn (), m cht mng thy c Pht chnh in cha ly tay
xoa u mnh. n nm 11 tui, ng theo xut gia vi Php Thi, chuyn nghin cu
v Kinh Nit Bn. Hai nm sau, ng vng mnh v Tha Tng thng ng thuyt
134

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

php i T T () t Thc, thnh gi n nghe ln n c vn ngi, ai

cng mn phc tr tu ca ng, bn tn xng ng l Trn B Tt. Sau ng theo Lut
S Bin Trinh () th c tc gii, ri theo Php S An Quc Tn () hc v
Duy Thc, t mnh nghin cu thm cc kinh in ca nhng tng phi khc. ng
thng hn mnh khng th thuyt kinh c bng ting a phng. Nhn tng ch
i Bi, cm ng c v thn tng thay li cho ng trong mng; hm sau khi thc
dy, ting ni thay i. Mt thi gian lu sau, ng ngao du ln kinh , gp lc vua
V Tng ang mn m php thut thnh tin ca cc o gia, nh vua mi ng cng
lun tranh vi cc o s y. ng bin ti lanh li, ni thng chng s, nh vua tuy
khng thch li ni ca ng nhng cng rt vui lng vi kin thc ca ng. n thi
vua Tuyn Tng, nh vua mi ng vo cung ni ging kinh, ban cho T Y, phong
lm v Th Ta ca Tam Gio. Vua Tng thng thn lm n nghe ging kinh v
ban cho ta ngi bng g trm hng, do v ng sanh tm hoan h nn sanh ra mt
nht c mt ngi ni u gi ca nhiu i oan nghip cht chng, sau nh tn gi
Ca Nc Ca () gip cho ra sch mt y. V sau ng xin tr v cha c ca
mnh, n sng ti n Cnh Sn () thuc Bnh Chu (). Khi vua Hy
Tng n ving thm t Thc, c ban cho ng hiu Ng t Quc S. Kh nhiu
tng lp s phu cng giao du vi ng, nh L Thng n () sau khi v vui th
in vin, cng sng vi ng trong mt thi gian rt lu. ng th tch vo nm th
3 (883) nin hiu Trung Ha (), hng th 73 tui i v 54 h lp. Trc tc
ca ng c T Bi Thy Sm Php () 3 quyn, Thng Man Kinh S (
) 4 quyn, Bt Nh Tm Kinh S (), Kim Cang Kinh S (),
v.v.
Ngt Am Ph Ninh ( , Gotsuan Funei, ?-1276): v tng ca phi Ph Am v
Dng K thuc Lm T Tng Trung Quc, xut thn x Thc (, thuc Tnh T
Xuyn ngy nay), hiu l Ngt Am (). ng xut gia hi nh, ri n tham vn
cc v lo tc khp ni v sau khi nghe Si Tuyt o Xung () ging thuyt
th khai ng, nn cui cng ng ln Dc Vng Sn () tham yt V Chun S
Phm (), c c yu ch v k tha dng php ca v ny. ng tr ti
Linh Nham T ( ) thuc Tng Sn ( ), nhng v qun Mng C xm
nhp n, nn nm 1260 ng qua Nht lnh nn. ng dng chn tr ti Thnh Phc
135

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

T (, Shfuku-ji), ng Phc T (, Tfuku-ji), ri tr thnh v t th

2 ca Kin Trng T (, Kench-ji) v bt u chnh b Thin quy, nhng n
nm 1265 ng tr v li Trung Hoa. Sau , ng tng sng qua cc cha nh Song
Lm T () V Chu (, thuc Tnh Trit Giang ngy nay), Giang Tm
Long Tng T () n Chu (, thuc Tnh Trit Giang ngy nay);
v cui cng vo ngy 24 thng 11 nm 1276, ng th tch cha ny. ng c ban
thy hiu l Tng Gic Thin S (). Trc tc ca ng c Ngt Am Ninh
Ha Thng Ng Lc (), 1 quyn.

Ng Du Linh Mc (, Goei Reimoku, 747-818): ngi vng T Lng (), h

l Tuyn (). Cho du ng lm quan li, nhng vn n tham vn M T o Nht
() v kh ng c huyn c. Sau khi xut gia v th c tc gii, ng n
lm th gi cho Thch u Hy Thin () trong vng my nm. Sau vo
nm u (785) nin hiu Trinh Nguyn (), ng n sng ti Ph Dng (),
ri chuyn n Ng Du Sn (). n ngy 23 thng 3 nm th 13 nin hiu
Nguyn Ha (), ng th tch, hng th 72 tui i v 41 h lp.
Ng Phong Thng Qun ( , Gob Jkan, ?-?): v tng sng di thi nh
ng, php t ca Bch Trng Hoi Hi (), xut thn Thoi Chu (,
Cao An, Tnh Giang Ty). ng tng sng Ng Phong Sn () thuc Qun
Chu (, Tnh Giang Ty).

Ng T S Gii (, Goso Shikai, ?-?): v tng ca Vn Mn Tng sng di thi

nh Tng. ng xut gia, sau n tham yt Song Tuyn S Khoan ( ) v
k tha dng php ca v ny. Sau ng n sng ti Ng T Sn () thuc K
Chu (, Tnh H Bc) v tip ha chng. n cui i, ng chuyn n i
Ngu Sn () Huyn Cao An (, Tnh Giang Ty) v th tch ti y.
Nguyn Nhn ( , Gennin, 818-887/890): v tng ca Chn Ngn Tng Nht Bn,
sng vo u thi i Bnh An, hy l Nguyn Nhn (), thng c gi l Tr
Thng Tng (), Nam Tr Vin Tng (), Thnh Nguyn T
136

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tng (). ng theo H Mng (, Gomy) hc v Php Tng, sau

hc Mt Gio vi Tht Hu (, Jitsue), Chn Nh (, Shinga) v Tng Du
(, Shei) v th php qun nh. n nm 875, ng c mi lm T Trng
ca ng T (, T-ji) v Quyn Thiu Tng . ng kin lp nn Nam Tr Vin
(, Nanji-in), ly tn l Thnh Nguyn T (, Jgan-ji) v thuyt ging
v tng yu ca mnh. Cc t ph php ca ng c ch Tn ( , Yakushin),
Thnh Bo (, Shb). Trc tc ca ng c Qun nh Thng Dng T K (
) 3 quyn.
Nguyn Than Sn (, Hara Tanzan, 1819-1892): v tng cua To ng Tng Nht
Ban sng vo khoang gia hai thi ai Giang H v Minh Tr, huy Than Sn ( ,
nhu hiu Hac So ( , xut th n vung Luc Ao ( , Michinoku, thuc
Fukushima-ken). Nm 1833, ng vo Trng Xng Bnh ( hoc v kinh s, ri
theo a Ky An Thuc ( hoc v y hoc. Sau nhn cuc thi giang Chin n
Lm ( cua Ct Tng T (, Kichij-ji), ng c ai Trung Kinh Sn
( khai ng cho nn ng chuyn sang Thin Tng. ng xut gia hoc ao vi
Tht Sn ( Tng Tuyn T (, Ssen-ji), sau k tha dong php cua
Kinh Sn. V sau ng tng sng qua cc chua nh Tm Tnh T ( ,
Shinsh-ji) trn kinh , Ti Tha T (, Saij-ji) Thn Nai Xuyn (,
Kanagawa). ng tng c mi quan tm n khoa hoc phng Ty, v hy vong se
lm sng to c tm thc lun cua Pht Gio thng qua khoa hoc. Nm 1879, ng
lm Giang S cho Phn Khoa Trit Hoc n cua Trng ai Hoc ng Kinh (
, Tokyo Daigaku), n nm 1885 th lm hi vin cua Hi Hoc Si Vin
Quc (, v nm 1891 th lm Hoc Gim cua ai Hoc To ng Tng (
. Trc tc cua ng c Thi c Sao (, Tm Tnh Tht Nghim Luc
( , Tm Thc Lun Lc Bin i Ph ( , ai Tha
Khi Tn Lun Lng Dch Thng Nghia ( , Lng Nghim
Kinh Giang Nghia (, Than Sn Hoa Thng Ton Tp (
quyn.
Nguyn Tn ( , Genshin, 942-1017): v tng ca Thin Thai Tng Nht Bn, sng
vo gia thi k Bnh An, xut thn vng i Ha (, Yamato, thuc Nara-ken).
Hi nh ng ln T Du Sn, theo hu Lng Nguyn (, Rygen) m sau ny
137

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tr thnh Ta Ch ni y, v n nm 13 tui th c cho th gii. Vi ti nng

hc vn u t ca mnh, nm ln 33 tui ng ni ting ri, nhng sau ng li chn
ght danh li m t b tt c ri sng n tu. Sau ng li c ngi ta quan tm
n nh trc tc lin quan n Nhn Minh Hc ca l lun Pht Gio. n nm 44
tui, ng vit xong 3 quyn Vng Sanh Yu Tp (). Chnh t b sch
ny c dng lm kim ch nam kt duyn vi nim Pht, v ch ra 12 iu khi
thnh quy nh mi thng vo ngy 15 l ngy nim Pht. Nm 62 tui, ng y thc
cho t l Tch Chiu ( , Jakush) sang nh Tng cu php, v vit nn b
Thin Thai Tng Nghi Vn Nh Thp Tht iu (). n nm
64 tui, ng vit b i Tha i Cu X Sao (), v nm sau th trc
tc b Nht Tha Yu Quyt ().
Ngng Sn Hu Tch ( , Gyzan Ejaku, 807-883): v tng ca Tng Quy
Ngng () Trung Quc, ngi Huyn Hoi Ha (), Thiu Chu (,
thuc Tnh Qung ng), h l Dip ( ). Nm ln 15 tui, ng c ch xut gia,
nhng b cha m phn i; n nm ln 17 th ng ct t hai ngn tay th nguyn
i theo chnh php, ri n tham bi Thng Thin S () Nam Hoa T (
) v lm Sa Di vi v ny. Sau ng th gii, chuyn hc v Lut tng, ri tng
tham yt Nham u () cng nh Thch Tht (). Bn cnh , ng cn th
hc ngha vin tng vi am Nguyn ng Chn (), k n tng theo
hu Quy Sn Linh Hu () trong vng 15 nm, v cui cng k tha dng
php ca v ny. Sau ng n tr ti Ngng Sn thuc Tnh Giang Ty v bt u c
xng Thin phong ca mnh. Sau , ng li chuyn n Quan m Vin ()
Giang Ty (), ri vo trong ng Bnh Sn () vng Thiu Chu ().
ng c ban tng cho hiu l Trng H i S () v T Y. ng th tch
vo nm th 3 nin hiu Trung Ha (, c thuyt cho l nm th 2 [916] nin hiu
Trinh Minh), hng th 77 tui i. ng c ban cho thy l Tr Thng i S (
). B Vin Chu Ngng Sn Hu Tch Thin S () ca
ng c bin son vo thi nh Minh.
Ng Phong Vin Tn ( , Gof Enshin, 1571-1647): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, ban u ly hiu l Tuyt nh (), sau i thnh Tuyt Kiu ()
138

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

v cui i ly tn l Ng Phong Lo Nhn (), sinh ngy mng 10 thng 2

nm th 5 nin hiu Long Khnh () ti Huyn Ngn (), Ph Ninh Ba (
, Tnh Trit Giang), h Chu (). Nm 29 tui, ng theo xut gia vi Bo Phong
Php (), sau n tham hc vi Diu Trinh () Ph T T (),
Tn Vng Sn (, Tnh Trit Giang), ri tham yt Vn Th Chu Hong (
). Cui cng ng n tham vn Huyn Hu Chnh Truyn () Long
Tr Vin (), c i ng v k tha dng php ca v ny. Vo nm th 8
(1635) nin hiu Sng Trinh (), ng n Thin Ch Am () Knh Sn (
), ri nm th 12 cng nin hiu trn th chuyn n Khai Tin T () L
Sn () v nm th 16 th n ng Thp T () Gia Ha (, Tnh
Trit Giang). n cui i, ng chuyn v sng ti Vn Mn T (), Vit Chu
(, Tnh Trit Giang). Vo ngy 22 thng 8 nm th 4 nin hiu Thun Tr (),
ng th tch, hng th 77 tui i v 48 h lp. B Tuyt Kiu Vin Tn Thin S
Ng Lc () 4 quyn v Knh Sn Ng Phong Lo Nhn T Lm
T Thp Tam Th Tuyt Kiu Tn i Thin S o Hnh Bi (
) vn cn lu truyn n nay. ng cng vi Quch
Ngng Chi () bin tp Tin Gic Tng Tha () 5 quyn, u B Di
Ch (), Ng Gia Ng Lc (), v.v.

Nham u Toan Khoat (, Gant Zenkatsu, 828-887): hay cn gi l Ton Hot

(), ngi Huyn Nam An (), Tuyn Chu (, thuc Tinh Phuc Kin
ngy nay), ho l Kha (). Ban u ng theo xut gia vi Nghia Cng () Linh
Tuyn T (), ri tho cu tuc gii Ty Minh T () thuc Trng An
(). ng tng giao du vi Tuyt Phong Nghia Tn () v Khm Sn
Vn Thuy (), ri sau khi n tham vn Ngng Sn Hu Tch (),
ng lai n hoc php vi c Sn Tuyn Gim () v k tha dong php cua
v ny. V sau, ng n c xng Thin phong Ngoa Long Sn ( , Nham
u) bn H ng nh (). Vo ngy mng 8 thng 4 nm th 3 (887) nin
hiu Quang Khai (, theo T ng Tp l ngy mng 4 thng 4 nm th 5 nin
hiu Trung Hoa), ng b gic cp m cho mt ao, ng rn ht sc mnh thet vang
mt ting v qua i, hng tho 60 tui i. Sau ng c ban cho nhu hiu l Thanh
Nghim ai S ().
139

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nhn Hi (, Ningai, 951-1046): v tng ca Chn Ngn Tng Nht Bn, sng vo
gia thi i Bnh An, v tr tr i th 62 ca ng i T (, Tdai-ji), T
Trng i th 26 ca ng T (, T-ji), v t khai sng dng Tiu D (),
hy l Thin Tm ( ) v Nhn Hi ( ), thng c gi l Tiu D Tng
Chnh (), V Tng Chnh (), xut thn vng Ha Tuyn (,
Izumi, thuc saka ngy nay), con ca Cung o Duy Bnh (). Nm ln 7
tui, ng xut gia trn Cao D Sn, n nm 990 th th php qun nh. Nm sau
ng kin lp Mn Tr La T (, Mandara-ji) vng Tiu D (). Vo
nm 1018, ng tu php cu ma Thn Tuyn v c hiu nghim; t v sau
ng tin hnh 9 ln cu ma, nn c gi l V Tng . Nm 1031, ng lm
chc Quyn i Tng v T Trng ca ng T, thanh danh ca ng rt ln
nn rt nhiu ngi theo ng. t ca ng c mt s nhn vt ni ting nh Thnh
Tn (, Seison), Thnh in (, Seiten), Gic Nguyn (, Kakugen), Chn
Gic (, Shinkaku), Vin Chiu (, Ensh). Trc tc ca ng li c Tiu
D Lc Thip () 7 quyn, Thnh V Kinh Th () 1 quyn,
Kim Cang Phong T Kip Lp Tu Hnh Duyn Khi () 1
quyn, v.v.
Nhn Tnh ( , Ninsh, 1217-1303): t l Lng Qun ( , Rykan), xut thn
vng i Ha (, Yamato, thuc Nara-ken). ng theo Du Tn ( hay ,
Eison) ca Ty i T (, Saidai-ji) hc gii lut v Mt Gio. ng rt thm
tn vo c B Tt Vn Th v thng hay cu gip nhng ngi ngho kh cng
nh bnh hon. Lc 36 tui, ng xung vng Quan ng ( , Kant), nh s h
tr ca Tng Qun Bc iu Trng Thi (, Hj Shigetoki), ng phc
hng gii lut, ly Cc Lc T ( , Gokuraku-ji) vng Lim Thng ( ,
Kamakura) lm trung tm. Hn na, truy nim Thnh c Thi T ( ,
Shtoku Taishi), ng thit lp bnh vin, lm cu t x hi. Thm vo , ng cn
dng Cc Lc T lm o trng ca Quang Minh Chn Ngn, to nhiu cng lao
trong vic xy dng cha chin v n lot kinh sch, tn lc ht mnh lm cho dng
phi Ty i T c pht trin. t ca ng c Vinh Chn (, Eishin), Thun
Nhn (, Junnin). ng c ban thy hiu l Nhn Tnh B Tt.
140

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nht Bin (, Ippen, 1239-1289): v tng sng vo gia thi k Lim Thng, v t s
khai sng ra Thi Tng ca Nht Bn, hy l Tr Chn (), ngi vng Y Do (
). ng u s vi Thnh at (), t ca Chng Khng (), mn ca
Php Nhin (, Hnen); nhng sau th n vng Hng D (, Kumano)
chuyn tm tu tp, c linh ng cho bit rng chng sanh quyt nh s c vng
sanh. T v sau, ng khuyn dn chng tu tp php mn Nim Pht Nhy (,
Odorinembutsu, c ngha va nh trng va nim Pht v xng to theo kiu tn
ca Nht, rt ging vi hnh thc nhy ma, nn c tn gi nh vy. Php mn ny
do v tng sng gia thi Bnh An l Khng D [, Kya, 903-972] sng lp nn),
ri phn chia cho mi ngi cc th c ghi danh hiu A Di . V ng tng i
khp ni truyn gio, nn c gi l Du Hnh Thng Nhn, X Thnh. Gio
php ca ng c th tm thy qua my b Ng Lc ( ), B Chu Vn p Tp
(), v.v. ng c ban cho thy hiu l Vin Chiu i S () v
Chng Thnh i S ().

Nht Hnh (, Ichigy, 683-727): cn gi l Nht Hnh A X L (), v

cao tng Mt Gio v nh thin vn lch ton ni ting ca Trung Quc, mt trong 5
v t ca Mt Gio, ngi vng C Lc ( , thuc Huyn C Lc, H Bc), h
Trng (), xut thn gia nh lm quan hin hch, hc thng kinh s. Ban u ng
theo Thin S Chu Cnh () Kinh Chu () xut gia, sau hc Thin vi
Thin S Ph Tch () Tung Sn (). Bn cnh ng cng thng theo
hu h cc cao tng n nh Thin V y ( ), Kim Cang Tr ();
cng vi Thin V y dch i Nht Kinh (), thnh in quan trng ca Mt
Gio v th php qun nh vi Kim Cang Tr. Ngoi ra, ng cn tinh thng c
Thin, s hc, lch php, v.v. Vo nm th 9 (721) nin hiu Khai Nguyn ( ),
nh vua sai ng nh chnh lch php truyn thng ri cho lu hnh khp thin h. B
i Nht Kinh S () gm 20 quyn do ng bin tp l t liu rt quan trng
i vi Mt Gio. n nm th 15 nin hiu Khai Nguyn, ng th tch, hng th 45
tui, c ban cho thy hiu l i Hu Thin S (). Trc tc ca ng c
T Diu Nghi Qu (), Phm Thin Ha La Nghi Qu (),
Tht Diu Tinh Thn Bit Hnh Php (), Dc S Lu Ly Quang
141

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nh Lai Tiu Tai Tr Nn Nim Tng Nghi Qu (

), v.v. Ngoi ra ng cng vi t Hu Gic () son ra Hoa Nghim Kinh
Hi n o Trng Sm Nghi () 42 quyn.
Nht Hu Tng Thun (, Ikky Sjun, 1394-1481): v tng cua Phi ai ng (
thuc Lm T Tng Nht Ban, cha l Hong Hu Tiu Tung (, me l
con cua Nam Triu Di Thn (, hiu l Nht Hu (, ngoi ra con c cc
bit hiu khc nh Cung Vn T (, Mng Khu (, Hat L (, Quc
Canh ( , Vn Hoa ( , v.v. Vo ngy mng mt thng ging nm u (1394)
nin hiu ng Vinh ( , me ng ri khoi cung ni v ha sanh ra ng ni nh dn.
n nm th 6 (1399) cung nin hiu trn, ng n xut gia lm ng t vi Tng
Ngoai Thin Gim ( An Quc T ( thuc kinh Kyoto, v c
t cho tn l Chu Kin (. ng tng hoc lm th vi Thanh Tu S Nhn (
, Cung Trit Long Phn ( , Tng Cu Th K ( , v mi
ngy thng lm ra mt bi th. Hn na, ng cung chng hi long vi my bi vit
v hng th tc quan lai nhn ngy kit ch Thng ng, nn lm hai cu em
trnh ln cho Cung Trit xem. Cung Trit nghe my cu k ni v s ngu dt cua tong
lm m nhn khen ng. Sau ng n tham vn Khim ng Tng Vi (
Ty Kim T (, ri sau khi thy mnh qua i th ng lai n tham yt Hoa Tu
Tng m ( Kin in ( vung Cn Giang (, mi, thuc Shigaken). Lu sau ng c thy ban cho hai ch Nht Hu ( v ly lm ao hiu.
Sau khi hu ha thy c mt thi gian kh lu, cui cung ng mi c n chng
cho. V sau, ng lai em nem n chng ny vo la, ri sng cuc i phng khong
lng du y, v tng tru chn tai mt s chua nh Thu n ( vung Nhip
Tn (, Settsu, thuc Hyogo-ken), T T ( vung Hoa Tuyn (, Izumi,
thuc saka-fu), v.v. n thng 2 nm th 6 nin hiu Vn Minh ( , Nhu Trong
Tng Ging ( phung sc chi cung thinh ng n tru tr ai c T (,
Daitoku-ji), nhng ng t rn mnh v khng chp nhn li thinh cu trn. ng th
tch vo ngy 21 thng 11 nm th 13 (1481) cung nin hiu trn, hng tho 88 tui.
ng lai di k rng: Tu Di nam ban, thuy hi nga Thin, H ng lai da, bt
trc ban tin. [Ven phia nam nui Tu Di, co ai l ngi hiu c Thin cua ta. H
ng Tri Ngu co n chng na, cung chi ang na xu m thi] (
142

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

. Trc tc cua ng c Cung Vn Tp (.

Nht Sn Nht Ninh (, Issan Ichinei, 1247-1317): v t ca Phi Nht Sn (
) thuc Lm T Tng Nht Bn, ngi vng i Chu (, Tnh Trit Giang),
h l H ( ), hiu l Nht Sn ( ). Lc cn nh, ng theo lm t ca V
ng Dung () Hng Phc T () thuc vng Ph Sn (), i
Chu, ri sau th gii vi X Khim () Ph Quang T (). K n
ng theo hc Lut ng Chn T (), hc Thin Thai Din Khnh T (
), sau ng quay tr v vi Thin Tng. ng ln Thin ng Sn ( ) tham
vn khp ch v tn tc nh Gin ng C Knh ( ), Tng Tu Thin Trn
(), Dc Vng Sn (), ng Tu Khi (), Tch Song Hu
Chiu (), Ngoan Cc Hnh Di () Tnh T T (), v cui
cng k tha dng php ca Hnh Di. Sau , ng n tr ti T n T ( )
thuc vng T Minh (), ri Ph Sn (). Vo nm th 3 (1299) nin
hiu i c (), ng c vua nh Nguyn l Thnh Tng ban cho hiu l Diu
T Hong T i S (), ri c b nhim l cai qun ton b tn
gio vng Trit Giang. Vo thng 8 cng nm ny, theo li mi ca Ty Gin T
m () v Thch Lng Nhn Cung ( ), ng n Thi T Ph
Nht Bn. Lc by gi, ngi chp quyn l Tng Qun Bc iu Trinh Thi (
) mi nghi ng ng l mt thm ca nh Nguyn, nn bt ng giam Tu Thin
T () vng Y u (, Izu). Sau , bit c ng l mt v danh tng nn
Trinh Thi thnh ng n tr tr Kin Trng T (), nhng sau ng li chuyn
n Vin Gic T () cng nh Tnh Tr T (). Vo nm th 2 (1313)
nin hiu Chnh Ha (), theo sc ch ca Hu V a Thng Hong (
), ng c thnh n lm v t th 3 ca cha ny. Chng o tc lc by gi mi
tp trung n m tham hc vi ng, nhng v khng chu ni tnh trng tip khch
ng o nh vy, nn ng xin Thng Hong cho lui v n c, song vn khng
c php. n thng 9 nm u (1317) nin hiu Vn Bo (), ng nga bnh
cha ny, c Thng Hong ch thn n vn an thm hi, v n ngy 24 thng
10 cng nm th vin tch, hng th 71 tui. Bi k li ca ng l "Honh hnh
nht th, Pht t thn kh, tin d ly huyn, h khng try a (
)". Thng Hong ban cho ng thy hiu l Nht Sn Quc S
143

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

(). t ni dng php ca ng c Thch Lng Nhn Cung (),

V Trc Lng Duyn (), V Cm Lng Khm (), V Tng
Lng Chn (), Tuyt Thn Hu Mai (), Vn Kh Lng Thng
(), ng Lm Hu Kheo (), v.v. Trc tc ca ng c Nht Sn
Quc S Ng Lc ().
Nht Ty Vn Th (, Isshi Bunshu, 1608-1646): v tng ca Lm T Tng Nht
Bn, xut thn gia nh Cu Ng () kinh Kyoto, t l Nht Ty (). Nm
ln 14 tui, ng n tham hc vi Tuyt Sm Kim () Tng Quc T (
, Skoku-ji), sau n tham bi Trch Am Tng Bnh (). Vo nm th 3
(1626) nin hiu Khoan Vnh (), ng theo xut gia vi Lut S Hin Hu ()
trn kinh , ri li n tham vn Trch Am ln th hai. V sau, ng theo hc vi
Ngu ng ng Tht (), Tuyt C Hy ng () v cui cng k
tha dng php ca Ngu ng (c thuyt cho rng ng k tha dng php ca
Khng T Nguyn Ph [ ] Vnh Nguyn T [ ]). Hu Thy V
Thng Hong () quy y theo ng, c v ny rt tn nhim, cho nn vo
nm th 15 (1638) nin hiu Khoan Vnh, ng cho xy dng vng H Mu ()
ngi Linh Nguyn Vin (), ri ba nm sau th cho xy dng thm ngi i
Mai Sn Php Thng T () vng n Ba (, Tamba, thuc kinh
Kyoto); nhng hai nm sau th ng li n tr Vnh Nguyn T (, Eigenji) vng Cn Giang (, mi, thuc Shiga-ken). ng th tch vo ngy 19 thng 3
nm th 3 nin hiu Chnh Bo (), hng th 39 tui i v 20 h lp. n nm
1678, ng c ban tng hiu nh Tu Minh Quang Pht nh Quc S (
). Dng php t ca ng c Thch nh Vn Ngoan ( ), Nh
Tuyt Vn Nham (), Tr Minh Tnh Nhn (), v.v. ng c lu li
kh nhiu th tch nh i Mai Nht Ty Ha Thng Ng Lc ()
5 quyn, Pht nh Quc S Nht Ty Ha Thng Ng Lc (
) 5 quyn, Nht Ty Ha Thng Thi K () 1 quyn, Nht Ty Ha
Thng Php Ng (), i Mai Sn D Thoi (), v.v.
Nht Bach Tan Mng (, Nichihaku Zammu, 1438-1576): v tng cua Tng Lm
T Nht Ban sng di thi ai Chin Quc, huy l Tn Mng (), ao hiu Nht
144

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Bach (), hiu Bao Sn (), ai Phong ao Nhn (), nhu o Lm

Kh Ng Thin S (). Trong khoang nin hiu Vinh Hng (,
1558-1570), ng i hnh cc cc a phng ng Quc, ri trai qua lm tru tr
i th 16 cua Phc Tuyn T (, Fukusen-ji) Thng Luc (, Hitachi),
cung nh tru tr i th 22 cua Tht Tng T (, Jiss-ji) vung Hi Tn (,
Aizu), Luc Ao (, Michinoku). Tng truyn rng Thin Hai (, Tenkai), v
tng cua Thin Thai Tng, khi con tre tng n tham vn Thin yu vi Tn Mng
v at c thut trng sinh bt t.

Nht Lin (, Nichiren, 1222-1282): v tng sng vo u thi ai Lim Thng, v t

khai sng Nht Lin Tng Nht Ban, ngi vung An Phong Quc Tiu Thu (
). Ban u ng theo hc v Thin Thai Tng, ri tu hnh trn Cao D Sn (
, Kyasan), k n Nam , sau tm ra c ct ty ca Pht php trong Kinh
Php Hoa (, Saddharma-puarka-stra), v n nm 1253 (nm th 5 nin
hiu Kin Trng []), ng khai sng Nht Lin Tng Thanh Trng Sn (
). T ng bt u thuyt php kch cc tng phi khc, v do ng vit cun
Lp Chnh An Quc Lun (), nn b lu y n vng Y u (,
Izu). Sau khi c tha ti, ng vn khng thay i nhng li ni cng nh vic lm
ca mnh, nn mt ln na b y n vng T (, Sado). Vo nm 1274 (nm
th 11 nin hiu Vn Vnh [ ]), ng c x ti. ng tr v li Lim Thng,
khai sng ra Thn Din Sn ( ), sau qua i vng Tr Thng ( )
thuc tiu quc V Tng (, Musashi). Cc trc tc ca ng li nh Qun
Tm Bn Tn Sao (), Khai Mc Sao ().

Nht Qun T n (, Nikkan Shion, ?-1293): v tng ha s di thi nh Tng

v u nh Nguyn, xut thn Hoa nh ( , Tng Giang, Tnh Giang T), t
Trng Ngn (), hiu Nht Qun (), Tri Phi T (, hay Tri Quy T [
]), cn gi l n Nht Qun (). ng xut gia lc cn nh, tr ti M No
T () vng Ct Lnh (, pha Bc Ty H, Hng Chu), c bit c nng
khiu vit ch tho, chuyn v tranh b o (nho), cho nn ngi i gi ng l n
B o (). Tnh ng thch ung ru, mc o ct, bc chn cao chn thp
say trong ch, ngi ta chng bit l phm hay thnh. Tng truyn Dng Tng
145

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thng () mi ng ung ru ngon, nhng ng chng ng n mt git no

m chi h Dng l tn gic o t.

Nh Mn (, Nyobin, ?-920): ngi Mn Xuyn (, thuc Tnh Phc Kin), sau

khi xut gia ng n tham yt Trng Khnh i An ( ) v k tha dng
php ca v ny. Sau ng n ti Linh Th Thin Vin ( ) vng Thiu
Chu (, Tnh Qung ng), ri c vua nh Nam Hn quy y theo v c ban
tng cho hiu l Tri Thnh i S (). ng th tch vo nm th 4 nin hiu
Cn Hanh () nh Nam Hn.

Nh Nh C S (, Nyonyo Koji, ?-1212): tc Nhan Bnh (, Ganhei), v c

s ca Phi i Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, cn gi l n H Tin Sinh
(), xut thn Thun Xng (, Tnh Phc Kin). ng n tham vn Kh
Am Hu Nhin () Tuyt Phong Sn () v k tha dng php ca
v ny. Sau , ng hot ng gio ha trung tm Phc Chu ( , Tnh Phc
Kin) v c xng Thin Tam Gio Nht Tr. Vo ngy 15 thng 6 nm th 5 nin
hiu Gia nh (), ng t trn. Trc tc ca ng hin c Nh Nh C S Ng
Lc () 15 quyn, Tam Gio i Ton Ng Lc ( ) 1
quyn.

Ngu Am Tr Cp (, Guan Chiky, 1311-1378): v tng ca Phi i Hu thuc

Lm T Tng Trung Quc, t l D Trung (), hiu Ngu Am (), thng c
gi l Ty Lc (), xut thn Huyn Ng (), T Chu (, Tnh Giang T),
h C (). ng n xut gia ti Hi Vn Vin (), hc ni ngoi in, ri th
c tc gii v chuyn hc v gio l Hoa Nghim. Sau , ng n Kin Nghip (
, Tnh Giang T), theo th gio vi Tiu n i Hn ( ) i Long
Tng Tp Khnh T (). C ln ng tr v Hi Vn Vin, nhng ri
li ngao du y, n tham yt Tch Chiu Hnh oan () Knh Sn (
) v k tha dng php ca v ny. Vo nm th 2 (1342) nin hiu Ch Chnh (
), ng bt u khai ng thuyt gio Long Gio Thin T ( ) vng
Khnh Nguyn L ( , Tnh Trit Giang) v sng qua mt s cha khc nh
Ph T Thin T (), Tnh T Bo n Thin T () Hng
146

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Chu (, Tnh Trit Giang), Hng Thnh Vn Th Thin T ()

Knh Sn. n nm th 6 (1373) nin hiu Hng V ( ), ng l ngi dn u
trong s 10 v Sa Mn cao c tp trung ti i Thin Gii T () trn kinh
. Vo ngy mng 4 thng 9 nm th 11 cng nin hiu trn, ng th tch, hng th
68 tui i, 51 h lp v c ban cho hiu l Minh Bin Chnh Tng Qung Hu
Thin S (). ng c b Ngu Am Tr Cp Thin S Ng Lc (
) 10 quyn.
Oanh Sn Thiu Cn (, Keizan Jkin, 1268-1325): v tng cua To ng Tng
Nht Ban sng vo khoang cui thi ai Lim Thng (, Kamakura), v t khai
sn Tng Tr T (, Sji-ji), v t cua Phi Onh Sn, huy l Hanh Sanh (,
Thiu Cn ( , thng c goi l Thi T ( , ao hiu l Onh Sn ( ,
nhu l Pht T Thin S ( , Hong c Vin Minh Quc S (
, Thng T ai S ( , xut thn vung Vit Tin (, Echizen), thuc
dong ho ng Nguyn (, Fujiwara). Nm ln 8 tui, ng ln Vinh Bnh T (
, Eihei-ji) tham Thin vi Nghia Gii ( , n nm 13 tui th xut gia vi
Hoi Trng ( . Nm 18 tui, ng hnh cc khp cc tiu quc, hoc Thin Lm
T cung nh gio hoc Thin Thai, v n nm 1295 th k tha dong php cua Nghia
Gii. ng tng lm tru tr i th hai cua ai Tha T () vung Gia Ha
(, Kaga), ri sau khai sng Tnh Tru T ( . Nm 1317, ng sng lp
Vinh Quang T ( a phng Nng ng (, Noto), ri Quang Hiu T (
cung nh Phng Sanh T ( . Vo nm 1321, ng khai sng Tng Tr
T, v cung nm thuyt giang Thin yu cho Hu H Thin Hong (
. ng n lc gio ha nui dng chung v dng cao Thin To ng.
Dong php t cua ng c Minh Phong T Trit (, Nga Sn Thiu Thac (
, H Am Ch Gian (, V Nhai Tr Hng (, v.v. Trc tc
cua ng lai c Truyn Quang Luc ( quyn, Onh Sn Hoa Thng
Thanh Quy ( quyn, Toa Thin Dung Tm K (
quyn, Tam Cn Toa Thin Thuyt ( quyn, v.v.
Ph Am T Tin (, Haan Sosen, 1136-1211): v tng ca Phi Dng K thuc
Lm T Tng Trung Quc, hiu l Ph Am (), ngi Qung An (, Tnh T
147

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Xuyn), h l Vng (). ng theo xut gia vi c Tng () La Hn Vin

(), ri i tham hc cc ni, sau n tham vn Mt Am Hm Kit ()
C Sn () v k tha dng php ca v ny. Sau ng theo Mt Am chuyn
n Tng Sn (), ri t gi thy m quay v t Thc. Th theo li thnh cu
ca Thng Th Dng Cng (), ng n tr tr Hm Bnh Thin Vin (
) Nga Long Sn () thuc Qu Chu (, Tnh T Xuyn). Sau , ng
cn sng qua mt s ni khc nh T Phong Thin Vin ( ) Ph Bnh
Giang (, Tnh Giang T), Qung Th Hu Vn Thin Vin ()
Ph Lm An (, Tnh Trit Giang), Phc Trn Thin Vin () Ph
Bnh Giang, Phng Sn T Phc Thin T () H Chu (, Tnh
Trit Giang). Vo ngy mng 9 thng 6 nm th 4 nin hiu Gia nh (), ng th
tch, hng th 76 tui i v 49 h lp. Trc tc li ca ng c Ph Am Ha
Thng Ng Lc () 1 quyn, Ph Am Tin Thin S Ng Yu (
) 1 quyn.
Php Chiu (, Hossh, ?-?): v tng ca Tnh Tng Trung Quc sng di thi
nh ng, cn gi l Ng Hi Php S ( ), khng r xut thn u.
Trong khong thi gian nin hiu Vnh Thi () i vua i Tng, ng thng
ngao du ng Ng, nhn mn m di phong ca Hu Vin () m vo L Sn (
), tu php mn Nim Pht Tam Mui. C hm n trong lc ang nhp nh, ng
c Pht khai th cho, bn n Nam Nhc () hu h Tha Vin (). Vo
nm u (766) nin hiu i Lch (), ng n Di i pht nguyn mi ma
h chuyn tu Ban Chu Tam Mui, v cng nm th php tng kinh Ng Hi Nim
Pht ( ). Trong sut 2 nm dng chn tr ti Vn Phong T ( )
Hnh Chu (), ng chuyn tm tu nim khng h gii i. C hm n bng trong
bt cho hin ra m my lnh nm sc mu v trong m my c i Thnh Trc
Lm T (). Hm khc ng li thy trong bt hin ra cc cha Ng i
Sn () v cc tng lnh ci Tnh . Vo ma h nm th t cng nin hiu
trn, ng n H ng T (, c thuyt cho l Tng ng T []) v tu
php Ng Hi Nim Pht trn i cao ca cha. ng li cm ng thy c Pht A
Di , Vn Th, Ph Hin v cc thnh chng. n thng 4 nm sau, ng n Pht
Quang T () Ng i Sn, cht c 2 ng t dn ng, li thy cnh vt y
148

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nh tng thy trong bt cho v hai B Tt Vn Th, Ph Hin cng th php mn

nim Pht, cho nn ng dng bia ni chn y ghi li s vic trn cho ngi thy
nghe pht b tm, c li lc. ng l ngi sng lp ra Ng Hi Nim Pht v
trong khong thi gian qua li Ng i Sn, Trng An, ng tn lc tp trung vo
s nghip hong php. T trong cung ni ra ngoi x hi bnh thng, ng u truyn
b rng khp php mn nim Pht. Sau khi th tch, ng c ban cho thy l i
Ng Ha Thng (). C ngi cho rng ng l hu thn ca Thin o (
), c tn sng l v t th 4 ca Lin Tng. Trc tc ca ng c Ng Hi Nim
Pht Tng Kinh Qun Hnh Nghi ( ) 3 quyn, Tnh Ng
Hi Nim Pht Lc Php S Nghi Tn () 1 quyn.
Phap Din (, Hen, ?-1104): v tng cua Phi Dng K thuc Lm T Tng Trung
Quc, ngi vung Min Chu (, thuc Tinh T Xuyn ngy nay), ho l ng
(). Nm 35 tui, ng xut gia tho cu tuc gii, sau ln Thnh hoc v Duy Thc,
ri i v phng Nam tham yt Vin Chiu Tng Bn (), k n tham vn
Phu Sn Php Vin (), cui cung theo hoc vi Bach Vn Thu oan (
) v k tha dong php cua v ny. T , ng n tru tai T Din Sn ()
vung An Khnh (, thuc Tinh An Huy ngy nay), sau chuyn n Thi Bnh T
(), ri Bach Vn Sn Hai Hi Thin Vin () Th Chu (
). n cui i, ng chuyn n tru tai Ngu T Sn () K Chu (), c
xng tng phong cua Phi Dng K mt cch manh me. Chnh ng cho ra kh
nhiu bc long tng nh Vin Ng Khc Cn (), Thi Bnh Hu Cn (
), Pht Nhn Thanh Vin (), Khai Phc ao Ninh (), ai
Tuy Nguyn Tinh (), v.v. Vo thng 6 nm th 3 (1104) nin hiu Sung
Ninh () nh Tng, ng th tch, hng tho 80 tui. Trc tc cua ng c Ngu T
Php Din Thin S Ng Luc () 4 quyn.
Php Dung (, Gozu Hy, 594-657): v t ca Tng Ngu u Trung Quc, ngi
vng Din Lng (), Nhun Chu (), h l Vi (). Ban u ng hc v Nho
Gio, nghin cu ht thy cc kinh th, sau ng theo tham hc v xut gia vi v
Php S Mao Sn (, Tnh Giang T). ng tng vo trong ni ngi an nhin
trong vng 20 nm, n nm th 17 (643) nin hiu Trinh Qun (), ng n tr
149

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ti U Th T () thuc Ngu u Sn (). Sau ng ging kinh Php

Hoa v c c s huyn nhim, n nm th 3 (652) nin hiu Vnh Huy ( ),
th theo li thnh cu ng n ging i Phm Bt Nh Kinh ti Kin S T ()
Kin Nghip (, Tnh Giang T) v cng c c s k ng. ng th tch vo
ngy 23 thng ging nm th 2 nhun nin hiu Hin Khnh (), hng th 64
tui. Trc tc ca ng li c Tuyt Qun Lun () 1 quyn.
Php Hin (, 340?-?): v tng sng di thi ng Tn, xut thn vng V Dng
(), Bnh Dng (), h l Cung (). C thuyt cho rng ng sanh vo nm
th 6 (340) nin hiu Hm Khang () nh ng Tn. Nm ln 3 tui, ng xut
gia, n 20 tui th th c tc gii. Sau , nhn au xt v s mt mc v thanh quy
v hnh tr kinh lut trong tng on, nn vo nm th 3 (399) nin hiu Long An (
), ng cng vi cc bn ng hc Hu Cnh (), o Chnh (), Hu ng
(), Hu Ngi () ri Trng An i v hng Ty, qua vng Thng Lnh (
), n Thin Trc (), lc khong 60 tui. Trc sau hn 10 nm, ng i
qua hn 30 nc, mang v rt nhiu kinh in Pht Gio bng ting Phn. L trnh
ng i qua Trng An, n Hong (), Vu Chn () ri n min trung n
, tham bi cc thnh tch Pht Gio, sau lu hc 3 nm ti Hoa Th Thnh (
), 2 nm hc vng ph cn Gia Nh Cc p () thuc h lu sng
Hng, ri lu tr ti Tch Lan (, Sri Lanka) trong vng 2 nm, i qua a phng
T Mn p Lp () v n nm th 9 (413) nin hiu Ngha Hy () th
tr v nc. Trong thi gian y, ng hc c Lut, Trng A Hm, Tp A Hm,
Kinh Nit Bn, v.v. Sau khi tr v nc, ng cng vi Pht Bt La (s:
Buddhabhadra, , 359-429) dch b Ma Ha Tng K Lut (),
i Bt N Hon Kinh (), Tp Tng Kinh (), Tp A T m Tm
Lun (). Bn cnh , ng cn ly nhng k lc trong chuyn l hnh
ca mnh vit thnh sch vi ta Pht Quc K ( ), miu t nhng tht
hung ca n v Trung ng thi, cho nn tc phm ny c ngha rt quan
trng v mt t liu. Sau ng thi tch ti Kinh Chu Tn T (). Nin i
th tch ca ng c xc nh trong khong t nm th 14 (418) nin hiu Ngha Hy
() cho n nm u (423) nin hiu Cnh Bnh (). Cng vi Huyn Trng
( , 602-664), Ngha Tnh ( , 635-713) vo khong th k th 7, ng c
150

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

xem nh l mt trong nhng danh tng chim bi n .

Php Hin ( , Hokken, 577-653): v tng sng di thi nh ng, ngi vng
Giang Lng (, H Bc), h inh (). Nm 12 tui, ng xut gia, theo Bo Minh
() T Tng T () hc kinh lun, tng tham hc vi Thin Thai Tr
Khi (), Minh Tr (), Thnh Ngn (), Tp Ho (), v.v. V sau ng
lui n c mi cho n nm cui nin hiu Trinh Qun (, 627-649) mi xut hin
li. n nm th 4 nin hiu Vnh Huy (), ng th tch, hng th 77 tui.
Php H (, ?-?): v tng dch kinh ni ting di thi nh Tn, gc ngi Nguyt Chi
(), sng n Hong (). Vo nm u nin hiu Thi Th () i vua
V (), ng sang Trung Hoa, dch rt nhiu b kinh v ging kinh khng h
ngng ngh, cho nn ngi i gi ng l Trc Php H, hay cn gi l B Tt n
Hong.
Php Lng (, Hr, 507-581): v tng sng di thi Nam Triu, ngi Qun Phi
(), T Chu (, nay thuc pha ng Huyn Phi, Giang T), h Chu ().
Nm 21 tui, ng xut gia, ban u theo Thin S Bo Ch ( ) tu Thin, ri li
theo Tng Thuyn () hc v gio hc ca Tam Lun v cc kinh Hoa Nghim,
i Phm, v.v. Vo thng 11 nm th 2 (558) nin hiu Vnh nh () i vua V
nh Trn, ng vng sc ch vo kinh tr ti Hng Hong T ( ), tuyn
ging Hoa Nghim, i Phm, Trung Lun, Bch Lun, Thp Nh Mn Lun, v.v.;
chng hi n nghe thng ln n ngn ngi. n nm th 13 nin hiu Thi Kin
() i vua Tuyn , ng th tch, hng th 75 tui. Sut i ng tn lc hong
dng Tam Lun Tng v xin dng gio ngha ca Long Th (). Trc tc ca
ng c Trung Lun Huyn Ngha () 1 quyn, T Tt n Ngha ()
1 quyn. Mn h ca ng c 25 v hin trit, trong ni ting nht l Ct Tng (
), La Vn (), Php An ( ), Hu Trit (), Php Trng ( ), o
Trang (), Tr C (), Hu Gic (), Chn Cm (), Minh Php S (
), Khong Php S (), v.v.
Php Ngon (, Hgan, 715-790): v tng ca Bc Tng Thin, ngi t Ngy, h
151

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Trng (). Nm ln 18 tui, ng theo hu Ph Tch () v n nm 20 tui th

c tc gii. ng chuyn ha o Lc Dng (), Tung Sn (). Mn nhn
ca ng c nhiu ngi, v n ngy 13 thng 8 nm th 6 nin hiu Trinh Ha (
), ng th tch ti Knh i T (), hng th 76 tui i v 57 h lp. Nm
sau, thp ca ng c xy dng ti Thiu Lm T (); L Sung () son ra
i ng ng Knh i T C Khai Php Lm n i c Php Ngon
Thin S Thp Minh ().
Php Nhn Vn ch ( , Hgen Moneki, 885-958): v t khai sng Php Nhn
Tng Trung Quc, h l L ( ), ngi vng D Hng ( , Tnh Trit Giang).
Nm ln 7 tui, ng theo xut gia vi Ton V () Tn nh Tr Thng Vin (
), ri th c tc gii Khai Nguyn T () vng Vit Chu (,
Tnh Trit Giang). Sau ng du hnh ln phng Nam, lu li ti php hi ca Trng
Khnh Hu Lng (). Ri ng nh i v pha Ty H Tng (), nhng
v gi ma d di, nn phi t tc ti a Tng Vin (). Nhn ng tham yt
La Hn Qu Sm () v c i ng. Tip theo ng li lu lng y , n
vng Lm Xuyn (, Tnh Giang Ty), ri n tr ti Sng Th Vin ().
Tng truyn ngy khai ng c c ngn v tng n xin tham hc. V quc ch ca
Giang Nam () v mn m o phong ca ng, nn thnh ng n tr tr Bo n
Thin Vin () vng Kim Lng (, Tnh Giang T), v ban cho hiu l
Tnh Hu Thin S (). Sau ng tr v Thanh Lng Vin (), sng ti
chuyn tm din xng tng phong ni ba o trng y. Vo ngy mng 5 thng
nhun, ng xung tc, tm ra sch s, thng bo vi i chng, ri ngi kit gi m
th tch, hng th 74 tui i v 54 h lp. ng c ban cho thy l i Php Nhn
Thin S ().
Php Nhin (, Hnen, 1133-1212): v t s khai sng Tnh Tng ca Nht Bn,
hy l Nguyn Khng (), ngi vng M Tc (, Mimasaka). ng theo li
di hun ca cha m xut gia, vo ni T Du Sn ( , Hieizan) theo hu h
Hong Vin (), Du Khng (). n nm 43 tui, ng quay v vi php mn
chuyn tu nim Pht, v thuyt ging v php mn Tnh vng ng Sn Ct
Thy (, Higashiyama Yoshimizu). Bn cnh , ng cng vi tng
152

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ca Nam Bc Lnh lun bn v php mn ny i Nguyn (, hara). Vo

nm 1207 (nm u nin hiu Tha Nguyn []), do v hai ngi t ng l Tr
Lin () v An Lc () b t ti, nn ng b lu y n vng Tn K (,
Sanuki), nhng vo cui nm th c tha ti. ng c li nhiu tc phm, trong
ni ting nht l Tuyn Trch Bn Nguyn Nim Pht Tp (). ng c ban
cho thy hiu l Vin Quang i S ( ), thng c gi l Hc Cc
Thng Nhn () v Ct Thy Thng Nhn ().
Php Nh ( , Hnyo, 638-689): v tng ca Bc Tng Thin, sng di thi nh
ng, ngi vng Thng ng ( , thuc Trng Tr, Sn Ty), h Vng
(), lc nh theo hu Thanh B Minh (, tc Hu Minh []) Dng L
( , Huyn L, H Nam). Nm ln 19 tui, ng xut gia, theo hu h Ng T
Hong Nhn () Song Phong Sn () thuc Huyn Hong Mai (
), K Chu () trong vng 16 nm v k tha dng php ca v ny. Vo nm
th 5 (674) nin hiu Hm Hanh (), sau khi Hong Nhn th tch, ng ngao du
ln min Bc n Thiu Lm T () Tung Sn (), dng chn tr y 3
nm. n nm th 2 (686) nin hiu Thy Cng (), ng bt u khai ta thuyt
ging ti cha ny. Vo nm u nin hiu Vnh Xng (), ng th tch, hng
th 52 tui. Ngi i sau c son ra bn ng Trung Nhc Sa Mn Php Nh
Thin S Hnh Trng (), trong c cp n bn t
Ma a La Thin Kinh () cng nh thuyt truyn tha 6 i t s t
Ma (), Hu Kh (), Tng Xn (), o Tn (), Hong Nhn ()
v Php Nh (). y l mt t liu rt qu gi lin quan n thuyt truyn tha
ca h Bc Tng Thin.
Php Tng (, Hz, 643-712): v tng sng di thi nh ng, v t th 3 ca Hoa
Nghim Tng Trung Quc, t Hin Th (), hiu Quc Nht Php S (),
cn gi l Hng Tng i S (), Khng Tng Quc S (),
h Khng (). T tin ng ngi nc Khng C (), nhng n i cha ng
th di sang Trung Quc, sng ti Trng An ( ). Ban u ng theo hu Tr
Nghim (), thnh ging Hoa Nghim v thm nhp huyn ch kinh ny. Sau khi
thy qua i, ng theo thy khc xung tc xut gia, lc y 28 tui. Do v ng c th
153

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

thng hiu ngn ng cc nc Ty Vc v kinh in Phn vn, nn phng mng

cng vi Ngha Tnh ( ) tham gia phin dch mt s kinh in nh Tn Hoa
Nghim Kinh (), i Tha Nhp Lng Gi Kinh (), v.v., hn
10 b. ng thng ging thm ngha Kinh Hoa Nghim cho V Hu nghe. Sut i
ng ch chuyn ging kinh ny hn 30 ln, tp trung ton lc hnh thnh h thng
gio hc Hoa Nghim. Bn cnh , ng cn ch thch cc kinh lun khc nh Lng
Gi, Mt Nghim, Phm Vng, Khi Tn, v.v. Vo thng 11 nm u nin hiu Tin
Thin () i vua Huyn Tng, ng th tch ti i Tin Phc T (),
hng th 70 tui. Trc tc ca ng rt nhiu nh Hoa Nghim Kinh Thm Huyn
K () 20 quyn, Hoa Nghim Khoa Gin (), Hoa Nghim
Ng Gio Chng (), i Tha Mt Gio Kinh S () 4
quyn, Phm Vng Kinh S () 4 quyn, i Tha Khi Tn Lun S (
), Hoa Nghim Cng Mc ( ), Hoa Nghim Huyn Ngha
Chng (), v.v., hn 20 b. t ca ng c Hong Qun (), Vn
Siu (), Tr Quang (), Tng Nht (), Hu Uyn (), v.v.
Php Thng (, Hj, 495-580): v tng sng di thi Bc Triu, xut thn vng
Triu Ca (, thuc Huyn K [], H Nam []), h Lu (), lc 9 tui
c c Kinh Nit Bn, sm c ch xut trn. Nm ln 12 tui, ng theo xut gia
vi Thin S o Dc (), chuyn tm cu o, thng hiu kinh lun, ngi i
gi l Thnh Sa Di. Sau ng nng Lut S Hu Quang () th c tc gii, tinh
thng ngha l, tuyn ging Thp a Kinh Lun (), Lng Gi Kinh (
), Nit Bn Kinh (), v.v., v son vn s cho cc b kinh ny. Nm 40 tui,
ng vn du gio ha Hoi Chu (), V Chu (). Nhn c v i tng nh
Ngy Cao Trng ( ) thnh cu, ng vo kinh nh Nghip nhm chc Tng
Thng. n khi nh Bc T hng thnh, vua Vn Tuyn (, ti v 550-559)
tn ng ln lm Quc S, thng hu h cung phng nh Pht. Sut hai thi i
Ngy v T, trong gn 40 nm ng qun l hn 40.000 ngi cha v khong 20
vn tng ni. V Tha Tng nc Cao C L () mn m danh ting ca ng,
cho ch tng n hi v ngy thng n sanh ca c Pht, Pht Gio c truyn
vo Trung Quc, v.v. n thi k php nn dit Pht hy Thch ca vua V thi
Bc Chu, ng phi n nu di hnh thc th tc. Vo nm th 2 (580) nin hiu i
154

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tng (), sau khi tng kinh Duy Ma v Thng Man xong, ng th tch, hng
th 86 tui. Trc tc ng li cho hu th c Tng Nht S Php () 40
quyn, i Tha Ngha Chng () 6 quyn, Pht Tnh Lun () 2
quyn, Chng Kinh Lun () 1 quyn, v.v. Mn ca ng c Hu Vin (
), Php Tn (), o Thn (), Linh D (), Dung Tr (), v.v.
Php Tr ( , Hji, 635-702): v tng sng di thi nh ng, t ca Ngu u
Tng (), cn gi l Kim Lng Php Tr (), xut thn Giang Ninh (
), Nhun Chu (, Nam Kinh), h Trng (). ng xut gia lc nh tui, n
nm ln 13 th nghe danh ca Hong Nhn i S () Hong Mai (),
bn n tham l, cu hc php yu. Sau ng n tham vn Thin S Hu Phng (
) ca Ngu u Tng, c tm n v k tha mn phong, lm t ca tng phi
ny. Khi Hong Nhn th tch, c ni vi t Huyn Trch () rng: Sau ny
c th truyn php ta c 10 ngi, Kim Lng Php Tr l mt trong s . T
ting tm ca ng vang khp, ng n sng Din T T () vng Kim Lng
( , Giang Ninh, Giang T) truyn b Thin ca Ngu u Tng. V sau ng
truyn php li cho Tr Uy () v vo nm th 2 nin hiu Trng An () nh
ng, ng th tch, hng th 68 tui.
Php Vn (, Hun, 467-529): v tng sng di thi Nam Triu, ngi vng Dng
Tin (), Ngha Hng (, thuc Nghi Hng [], Giang T []), h Chu
(). ng xut gia nm 7 tui, n nm 13 tui th bt u nghin cu kinh in Pht
Gio v nm 30 tui th khai n ging Kinh Php Hoa cng nh Kinh Tnh Danh
Diu m T ( ). ng tng kt giao vi v quan Trung Th nh T Chu
Ngung ( ), Vng Dung ( ) Lang Da ( ), Lu Hi ( ) Bnh
Thnh (), T Hiu T () ng Hon (), v.v. Vo nm th 2 (503)
nin hiu Thin Gim () nh Lng, ng vng sc ch vo ra cc ngi in, ri
lm tr tr Quang Trch T (). n nm cui nin hiu Thin Gim, ng kin
lp Php Vn T (), v vng mnh dch 3 b kinh do vng quc Ph Nam
() dng hin. Vo nm th 6 (525) nin hiu Ph Thng (), ng c sc
phong lm i Tng Chnh. Ti ng Thi T (), ng thit lp hi ngn v
tng, nh vua thng n nghe ging kinh i Bt Nit Bn. n nm th 3 (529)
155

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nin hiu i Thng ( ), ng th tch, hng th 63 tui. ng l v tng thuc

Thnh Tht Tng, rt tinh thng Kinh Nit Bn.
Phn Dng Thin Chiu ( , Funy Zensh, 947-1024): v tng ca Lm T
Tng Trung Quc, xut thn vng Thi Nguyn (, Tnh Sn Ty), h l Du ().
ng xut gia, th c tc, ri sau i tham vn cc bc tn tc, cui cng n lm
t ca Th Sn Tnh Nim (), c t ng v k tha dng php ca v
ny. ng n sng Thi T Vin () thuc Phn Dng (, Phn Chu,
Tnh Sn Ty) chuyn tm thuyt ging tng yu v lm cho tng phong ca mnh
pht trin mnh. ng th tch vo nm th 2 nin hiu Thin Thnh (), hng
th 78 tui v c ban cho thy l V c Thin S ().
Pht n Liu Nguyn (, Butsuin Rygen, 1032-1098): v tng ca Vn Mn
Tng, t l Gic Lo ( ), ngi Ph Lng ( ), Nhiu Chu ( , Tnh
Giang Nam), h l Lm (). T lc cn 2 tui, ng bt u hc Lun Ng. Sau
ng n l bi Nht Dng Bo Tch T () lm thy v xut gia, th c tc
gii. ng ln L Sn (), tham yt Khai Tin Thin Xim (), ri n
Vin Thng C Nt (). Vo nm 28 tui, ng k tha dng php ca Thin
Xim v bt u hot ng b gio Tha Thin T () vng Giang Chu (
, Tnh Giang Ty). V sau, ng tng sng qua mt s ni nh u Phng T
() Thi Sn (), Khai Tin T () v Quy Tng T () L
Sn, Kim Sn () n Dng (, Tnh Giang T), i Quy Sn ()
Giang Ty (), v.v., v tri qua 4 ln n sng ti Vn C T (). ng rt
thm giao vi T ng Pha (), cn lm X Ch ca Thanh Tng X, dng k
tha ca Bch Lin X, v c quan tm n t tng Tnh . Vo ngy mng 4
thng ging nm u nin hiu Nguyn Ph (), ng th tch, hng th 67 tui
i v 52 h lp, c ban cho hiu l Pht n Thin S ().
Pht Bt La (s: Buddhabhadra, j: Buddabadara, [], 359-429): m
dch l Pht Bt La (), Pht i Bt (), Pht Bt
(), dch l Gic Hin (), Pht Hin (), v tng dch kinh sng
vo th k th 5, ngi Thnh Na Ha Li () thuc min Bc n , h l
156

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thch (), hu du ca Cam L Phn Vng () Thnh Ca Duy La V (

). ng xut gia lc 17 tui, tinh tn tu hnh, hc rng khp cc kinh in,
chuyn hnh tr Thin v Lut. Sau ng cng vi Tng Gi t a () ngao
du vng K Tn (), theo hc Thin php vi Pht i Tin (). V sau, th
theo li thnh cu ca Tr Nghim ( ), vo khong nm th 10 (408) nin hiu
Hong Th () nh Hu Tn, ng n Trng An (), hong truyn Thin hc,
nhng v khng quen phong tc Trng An v chng hp vi mn h ca La Thp,
nn ng cng vi nhm Hu Qun () hn 40 ngi ri khi ni y, n lu tr
trn L Sn () ca Hu Vin () vi nm, dch b t Ma a La Thin Kinh
(). Vo nm th 11 (415) nin hiu Ngha Hy (), ng n Kin
Khang (, hin ti l Nam Kinh []), dng chn ti o Trng T (),
chuyn tm phin dch kinh in, cng vi Php Hin ( ) ch thch b Ma Ha
Tng K Lut (), i Bt N Hon Kinh () v ring mnh
ng dch b i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh ( ) 60
quyn. Vo nm th 6 (429) nin hiu Nguyn Gia ( ) nh Lu Tng, ng th
tch, hng th 71 tui. Ngi i thng gi ng l Thin Trc Thin S (
).
Pht Trng (, Buttoch, 232-348): ngi Thin Trc (), hay Quy T (
), h Bch (). ng c thn thng, ch thut, nng lc tin on linh d. Vo
nm th 4 (310) nin hiu Vnh Gia () i vua Hoi () nh Ty Tn, ng
n Lc Dng (), lc 79 tui, gp phi v lon Vnh Gia, trong lng rt
au xt trc cnh lm than ca dn tnh, bn mang trng vo trong qun binh ca
Thch Lc () thuyt php, hin cc thn bin, nh vy Thch Lc tin phc, cho
php ngi Hn c xut gia. Sau khi Thch Lc qua i, Thch H () ln k
v, li cng tn phng thm, tn ng lm i Ha Thng. Trong sut 38 nm trng,
ng xy dng gn 900 c s t vin, cho chng t hn 10.000 ngi, ngi
thng i theo hu c n my trm. Trong s , cc cao tng tiu biu di thi
nh Tn c o An (), Trc Php Th (), Trc Php Thi (), Trc
Php Nh (), Tng Lng (), Php Ha (), Php Thng (), v.v.
Vo ngy mng 8 thng 12 nm th 4 nin hiu Vnh Ha ( ), ng th tch
Nghip Cung T (), hng th 117 tui. ng tuy khng li trc tc no
157

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

cho hu th nhng gi gn gii lut rt nghim minh v to nh hng ln cho vic

ci cch gii lut ng thi.
Pht Gim Hu Cn (, Bukkan Egon, 1059-1117): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, xut thn vng Th Chu (, Tnh An Huy), h l Ung (), php
t ca Ng T Php Din (), tr tr Hng Quc Thin Vin ()
Thi Bnh Sn (), thuc Th Chu. Vo nm u nin hiu Chnh Ha (,
1111-1118) i vua Huy Tng nh Tng, ng nhn sc ch ca nh vua n tr ti Tr
Hi T () trn kinh , sau chuyn n Tng Sn (). Vo ngy mng
8 thng 11 nm th 7 nin hiu Chnh Ha, ng tm ra sch s, thay o qun ri
ngi ngay ngn m th tch. Sau ng c cho hiu l Pht Gim Thin S (
).
Pht Nhn Thanh Vin (, Butsugen Seion, 1067-1120): v tng ca Phi Dng
K thuc Lm T Tng Trung Quc, ngi Huyn Lm Cung (), h l L ().
ng xut gia ri nm ln 14 tui th th c tc gii. ng chuyn hc v Lut v Kinh
Php Hoa, bn cnh cng c tham Thin bin o. ng tng tri qua tham hc
vi Giang Hoi (), ri n tham bi Ng T Php Din () Thi Bnh T
() vng Th Chu (, Tnh An Huy), v k tha dng php ca v ny.
u tin ng khai ng Thin Ninh Vn Th T () vng Th Chu,
sau chuyn n sng ti Long Mn T ( ), ri Bo Sn T () Ha
Chu (, Tnh An Huy). Nh ng Tun V () tu trnh ln vua, ng c
ban cho T Y v hiu l Pht Nhn Thin S (). ng cng vi Pht Gim
Hu Cn (), Pht Qu Khc Cn () c xng tng nh l Tam
Pht, hay Nh Cn Nht Vin ca ng Sn. ng th tch vo nm th 2 nin hiu
Tuyn Ha (), hng th 54 tui i v 40 h lp. Thin Ng ( ) bin tp
nn b Pht Nhn Thin S Ng Lc () 6 quyn.
Pht Nht Kh Tung (, Butsunichi Kais, 1007-1072): v tng ca Vn Mn
Tng, ngi vng m Tn () thuc ng Chu (, Tnh Qung Ty), h l
L (), t l Trng Linh (), t xng hiu l Tim T (). Vo nm th 6
(1013) nin hiu i Trung Tng Ph (), ng xut gia lc 7 tui, v n
158

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nm ln 13 tui th xung tc th gii. Nm 19 tui, ng i hnh cc khp ni, tham

yt Thn nh Hng Yn () Nam Nhc, v cui cng k tha dng php
ca ng Sn Hiu Thng () Qun Chu (, Tnh Giang Ty). Trong
khong nin hiu Khnh Lch ( , 1041-1048), ng n Tin ng ( ) v
sng ti H Sn (), ri theo tham hc vi Vnh An Lan Nh () Linh
n T (). ng vit cun Nguyn Gio Hiu Lun () ni v s
nht qun ca Nho v Thch v phn bc lun thuyt bi Pht ca Hn Thi Chi (
). Bn cnh ng cn trc tc Thin Mn nh T (), Truyn
Php Chnh Tng Lun ( ) v Ph Gio Bin ( ) lm r h
thng truyn tha ca Thin Tng. Vo nm th 6 (1061) nin hiu Gia Hu (),
ng trnh nhng trc tc ca mnh ln vua Nhn Tng; nh vua xem xong h chiu
ch ban thng v nm sau ban cho ng hiu Minh Gio i S (). V sau
ng n sng ti Pht Nht Sn () v th tch vo ngy mng 4 thng 6 nm
th 5 nin hiu Hy Ninh ( ), hng th 66 tui. Ngoi ra ng cn mt s cc
trc tc khc nh Truyn Php Chnh Tng K (), m Tn Vn Tp
(), Tr Bnh Tp (), v.v.
Pht Quang T Nguyn (, Bukk Sogen, 1226-1286): v Thin tng cua Phi
Dng K v Ph Am thuc Lm T Tng Trung Quc, v t khai sn Vin Gic T
(, Enkaku-ji) vung Lim Thng, v t cua Phi Pht Quang (), t l
T Nguyn (), hiu V Hoc (), ngi Phu Khnh Nguyn (, thuc
Tinh Trit Giang ngy nay), ho l Ha ( ). Theo li chi th cua anh l Trong C
Hoi c (), ng n tham bi Bc Nhn C Gian () Tnh T
T (), Hng Chu (, thuc Tinh Trit Giang) v xut gia theo v ny. Sau
, ng n lm mn ha cua V Chun S Pham ( ) Knh Sn (),
c v ny n kha cho v k tha dong php. Sau khi thy mnh qua i, ng lai n
tham yt mt s danh tng khc nh Thach Kh Tm Nguyt () Linh n
T (), Yn Kh Quang Vn () Duc Vng Sn (), H
ng Tr Ngu (), v.v. Sau , ng tr v qu cu, theo lm mn cua Vt
S ai Qun () ai T T () m tu hnh toa Thin sut hai nm
rong. V sau, th theo li thinh cu cua v p chu La Qu Trang (), ng n
tru tai Bach Vn Am () ng H (). Khi y ng 37 tui, ng sng ni
159

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

y trong vong 7 nm, ri sau khi thn mu ng qua i, ng n phu giup vi php
huynh Thi Canh Hnh Dung () Linh n T. K tip ng lai c ai
Truyn Cng Thu Hc () cung thinh n tru tai Chn Nh T (),
vung i Chu (, thuc Tinh Trit Giang ngy nay) trong vong 7 nm. n nm
u (1275) nin hiu c Hu (), lnh nan ao binh cua qun nh Nguyn,
ng n tru tai Nng Nhn T ( ) vung n Chu ( , thuc Tinh Trit
Giang ngy nay). Sau , ng lai tr v T Vng Sn (), n tham ving
php huynh Thin ng Sn () l Hon Kh Duy Nht (), dng
chn lu lai y v thuyt gio cho ai chung. n nm th 2 (1279) nin hiu
Hong An (), nhn vic Tng Qun Bc iu Thi Tng ( , Hj
Tokimune) triu thinh nh ng v Thin tn g ca o c san g Nh t lm tru tr Kin
Trng T (, Kench-ji) vung Lim Thng, T Nguyn c suy c, nn
vo thng 5 cung nm ny ng ri khoi Thi Bach Sn (), ri ngy 30 thng 6
th n Thi T Phu (), v thng 8 th n Lim Thng. Khi y Thi Tng
nghnh n ng rt trong th, v c ng lm tru tr Kin Trng T sau khi Lan Kh
ao Long () qua i. Vo mua ng nm 1282, Thi Tng kin lp nn
Vin Gic T, ri thinh T Nguyn n lm t khai sn chua ny. V sau, ng kim
quan ca hai chua Kin Trng v Vin Gic, b gio Thin phong khp vung Lim
Thng, v trong vong 8 nm lu tru tai Nht, ng xc lp c s Lm T Tng
Nht Ban. Vo thng 8 nm th 9 nin hiu Hong An (), ng pht bnh, v n
ngy mng 3 thng 9 th vin tch, hng tho 61 tui i, 49 php lap. ng c ban
nhu l Pht Quang Quc S () v hiu l Vin Mn Thng Chiu Quc S
(). B Pht Quang Quc S Ng Luc () cua ng gm
10 quyn hin con lu hnh.

Pht Quc Duy Bch (, Bukkoku Ihaku, ?-?): v tng ca Vn Mn Tng sng
vo cui thi Bc Tng, php t ca Php Vn Php T (). ng tng tr
tr Php Vn T () thuc Bin Kinh (). ng c vua Trit Tng, Huy
Tng quy y theo, c ban cho thy hiu l Pht Quc Thin S (). Vo
thng 8 nm u (1101) nin hiu Kin Trung Tnh Quc ( ), ng son b
Kin Trung Tnh Quc Tc ng Lc (, Kenchseikokuzokutroku,
30 quyn), c nh vua ban ng ch li ta v cho nhp vo i Tng. n cui
160

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

i ng chuyn n Thin ng Sn (). Ngoi ra ng cn vit b i Tng

Cng Mc Ch Yu Lc (, 8 quyn).

Pht Qut Duy Tc (, Bukkutsu Isoku, 751-830): v tng ca Ngu u Tng

Trung Quc, cn gi l Di Tc ( ), xut thn vng Kinh Triu ( , Trng
An), h Trng Tn (). ng xut gia khong nm 23 tui, theo lm mn h ca
Hu Trung () thuc Ngu u Tng. Sau khi i ng, ng vo trong hang ni
Pht Qut () trn Thin Thai Sn () kin lp tinh x v tr thnh v t ca
Hc Phi Pht Qut. Vo ngy 15 ma h nm th 4 nin hiu Thi Ha (), ng
th tch, hng th 80 tui. Trc tc ca ng li cho hu th c Dung T S Vn
() 3 quyn, Bo Ch Thch (), Nam Du Ph i S T (
), V Sanh ng Ngha () v thi ca hn 10 thin.
Ph n Thng Dung ( , Hiin Tsy, 1593-1661): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, hiu l Ph n (), sinh ngy mng 8 thng 12 nm th 21 nin hiu
Vn Lch (), xut thn Huyn Phc Thanh (), Mn (, Tnh Phc Kin),
h H (). Nm ln 7 tui, ng chu tang cha, n nm 12 tui th tang m.
Nm 14 tui, ng xut gia tu hc vi Hu Sn () Tam Bo T (), sau
n tham yt mt s cao tng nh Trm Nhin Vin Trng (), V Minh
Hu Kinh () v V D Nguyn Lai (). Vo nm th 2 (1622) nin
hiu Thin Khi (), trn ng d nh i t Giang Ty () n Thin Thai
(), gia ng dng chn ti Hng Sn (), tham yt Mt Vn Vin Ng (
), c duyn kh ng v cui cng k tha dng php ca v ny. n nm th
5 (1632) nin hiu Sng Trinh (), ng vo Dc Vng Sn (), v sau
chuyn n sng mt s ni nh Hong B Sn Vn Phc Thin T (
) Huyn Phc Thanh, Lin Phong Vin () Ph Kin Ninh (,
Tnh Phc Kin), Thin Ninh T ( ) Hi Dim ( , Tnh Trit Giang),
Siu Qu T () Ph Tng Giang (, Tnh Giang T), Phc Nghim
Thin T ( ) Huyn Sng c ( , Tnh Trit Giang), Knh Sn
Hng Thnh Vn Th Thin T () Ph Hng Chu (, Tnh
Trit Giang), Duy Ma T (), v Nghiu Phong Sn Hng Phc Vin (
), v.v. Vo ngy 29 thng 3 nm th 18 nin hiu Thun Tr (), ng th
161

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tch, hng th 69 tui i v 56 h lp. ng son cc b Ng ng Nghim Thng

() 25 quyn, Ng ng Nghim Thng Gii Hoc Bin ()
1 quyn, T nh Kim Chy Lc () 2 quyn, Bt Nh Tm Kinh Trc
Lun Gii (), Ng Tiu Tp (). Mn nhn Hong B n
Nguyn ( ) bin tp b Ph n Thin S Ng Lc ( ) 14
quyn, C S Vng Cc () son bn Phc Nghim Ph n Dung Thin S K
Nin Lc (), Thy Gim Hu Hi () son cun Ph
n Dung Ha Thng Hnh Trng ().

Phong Huyt Din Chiu (, Fuketsu Ensh, 896-973): v tng ca Tng Lm

T Trung Quc, ngi vng D Hng (, thuc Tnh Trit Giang), h l Lu ().
Ban u ng hc v Nho hc v n Tin S, nhng chng lm c g nn ng
xut gia. ng theo hc php vi Knh Thanh o Ph () Vit Chu (,
Tnh Trit Giang), ri vi v th gi ca Nam Vin ( ) l Th Quch ()
Hoa Nghim Vin () vng Nhng Chu (, Tnh H Bc), v cui cng
t c huyn ch ca Nam Vin Hu Ngung (). Sau ng n tr ti Phong
Huyt Sn () vng Nh Chu (, thuc Tnh H Nam). n khi xy ra
lon lc, ng cng vi mn chy n lnh nn vng Dnh Chu ( , thuc
Tnh H Nam). Sau ng xy dng mt ngi cha ti t gia ca Thi S Tng Hu (
) v n sng ti y. Tip theo, ng li quay tr v Dnh Chu sng ni ngi
cha mi khc, v n nm 951 th ngi cha ny c ban sc ngch vi tn gi l
Qung Hu T (). ng tng sng ni y hn 20 nm v i chng thng
ln n c ngn ngi. Tng truyn ng c li Phong Huyt Chng Khng Tp
(), cn Phong Huyt Thin S Ng Lc (, 1 quyn) th
c thu tp vo trong C Tn Tc Ng Lc (). Vo ngy 15 thng 8
nm th 6 nin hiu Khai Bo (), ng th tch, hng th 75 tui i v 59 h
lp.

Ph Ha (, Fuke, ?-?): v tng sng vo thi nh ng, ngi k tha dong php
cua Bn Sn Bao Tch (), chu yu thng sng Trn Chu (, thuc
Tinh H ng). ng theo hu Bn Sn, tho nhn yu chi, ri sng cuc i nh v
cung tng. Sau khi thy qua i, ng i ngao du a phng pha Bc. Tng truyn
162

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng thng cm trn tay ci chung lc, mi khi gp ngi ta th ng lai lc ln. Nu

c ai quan tm n, ng lin bao rng: Xin cho ti mt quan tin. ng thng kt
giao vi Lm T Nghia Huyn (), v cung tng phu giup v ny gio ha
chung. Theo phn Kham Bin () cua Lm T Luc () cho bit rng ng
tng mun chnh Lm T tng cho ng mt c quan ti, v sau ng th tch
trong quan ti y tai ca bc Trn Chu. Hn na, cui i ng n sng Lm T
Vin, hng ngy n rau co sng, b Lm T pht hin c mi bao ng l ging con
la. Tng truyn khi nghe ni nh vy Ph Ha lin thet ln ting la.
Ph Tch (, Fujaku, 651-739): v Thin tng sng di thi nh ng, ngi vng
H ng (), B Chu (, Vnh T, Sn Ty), h Phng (), ct kh cao nh,
thng hiu cc in tch Nho gia, nhng cui cng cng b th tc m cu o gii
thot, thng nghe i Lng Bch Thng Nhn () ging v Kinh Php
Hoa, Thnh Duy Thc Lun, i Tha Khi Tn Lun, v.v. Nm 38 tui, ng th c
tc gii vi Ha Thng oan () Lc Dng (), ri theo Nam Tuyn
Hong Cnh () hc Lut. ng cng tng n tham yt i Thng Thn
T () Ngc Tuyn T () vng Kinh Chu (), theo thy 7 nm
(c thuyt cho l 6 nm), tinh tn tham Thin, cui cng ng c huyn ch. Khi
Thn T vng sc ch ca V Hu vo kinh, chng tng u quy y theo ng. n nm
th 2 (706) nin hiu Thn Long (), khi Thn T qua i, ng k tha thy lnh
o chng. Vo nm th 13 (725) nin hiu Khai Nguyn () i vua Huyn
Tng, ng vng chiu ch n tr ti Knh i T ( , c thuyt cho l Hoa
Nghim T) Lc Dng. n nm th 15 (c thuyt cho l nm th 13 hay 23)
cng nin hiu trn, ng vo Trng An (), tr ti Hng ng T (),
c hng vng cng s th thng xuyn n tham vn. Chnh ng l ngi u
tin gio ha Thin phong rng ri chn kinh hn c thy mnh. Tnh tnh ng
rt cn trng, t ni, tr gii trong sch. Vo nm th 27 (c thuyt cho l 28) nin
hiu Khai Nguyn, ng th tch ti Hng ng T, hng th 89 tui, c sc
phong hiu i Chiu Thin S ( ), ngi i thng gi ng l Hoa
Nghim Ha Thng (), Hoa Nghim Tn Gi () v ng c tn
sng nh l v t th 7 ca Bc Tng Thin.

163

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ph Dung o Giai (, Fuy Dkai, 1043-1118): v tng ca To ng Tng

Trung Quc, xut thn Ph Huyn (), Nghi Chu (, Tnh Sn ng), h l
Thi (). Lc nh ng hc thn tin t c cc b thut ri n n c ti Y Dng
Sn () thuc Tnh H Nam (). Lu sau ng ln kinh s do chi, ri
xut gia Thut Thnh Vin (, tc Thut i T []), tn c Xim
( ) lm thy. Vo nm 23 tui ng th c tc gii. Sau , ng i du phng
tham hc, gp c Ngha Thanh () u T Sn () vng Th Chu (
, Tnh An Huy), nhn nghe li dy ca v ny m i ng v c k tha dng
php ca v ny. Sau ng t gi thy n Thiu Sn (), hng ngy thng sng
vi cp beo. Vo nm th 5 (1082) nin hiu Nguyn Phong (), ng khai m o
trng b gio ti Tin ng Sn (), Nghi Chu. ng tng sng qua cc ni
nh Cn Nguyn Chiu () vng Ty Kinh (, Tnh H Nam) cng
nh i Dng Sn () Dnh Chu (, Tnh H Bc). Vo nm th 2
(1103) nin hiu Sng Ninh (), ng n lm tr tr i th hai ca Sng Ninh
Bo Th Thin Vin () i Hng Sn (), Ty Chu (, Tnh
H Bc). Nm sau, th theo chiu ch nh vua, ng n tr tr Thp Phng Tnh
Nhn Thin Vin () ng Kinh (, Tnh H Nam), ri vo nm
u (1107) nin hiu i Qun ( ), ng chuyn n Thin Ninh T ( ).
Vo ma xun nm sau, ng c ban cho T Y v hiu l nh Chiu Thin S (
), nhng ng c t khng nhn. Cng do v vic ny m vo ma ng nm
ny, ng b lu y n Chuy Chu (, Tnh Sn ng). n nm u (1111) nin
hiu Chnh Ha (), ng c tha ti, bn ln Thin Thai (), Nhn ng (
) ngao du v khi tr v c hng mnh th cha gi yu, nn ng dng chn ti
y. V quan Xu Mt Lu Cng () dng am tht Ph Dung H in (
, Tnh Sn ng), thnh ng n v ng thnh lp ni y khu tng lm. Vo
ngy 14 thng 5 nm th 8 nin hiu Chnh Ha, ng th tch, hng th 76 tui i
v 42 h lp. t ng c 93 ngi, trong ra i thnh cng l 29 ngi, c bit
c n H T Thun () l nhn vt kit xut nht. Hin vn cn lu hnh
b Ph Dung Giai Thin S Ng Yu () 2 quyn ca ng.
Ph Sn Php Vin (, Fusan Hon, 991-1067): v tng ca Lm T Tng Trung
Quc, ngi vng Trnh Chu (, Tnh H Nam). ng theo xut gia vi Tam Giao
164

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tr Tung (), sau k tha dng php ca Quy Tnh () Dip Huyn
Qung Gio Vin () vng Nh Chu (, Tnh H Nam). Chnh u
Dng Tu () tng n lm mn v tham hc vi ng. Sau ng n tr
ti Ph Sn (), Th Chu (, Tnh An Huy), c xng tng phong ca mnh.
Hn na, ng cn c i Dng Cnh Huyn () b mt ph chc cho v
giao y hu giy dp cho u T Ngha Thanh ().Vo ngy mng 6 thng 2
nm th 4 nin hiu Tr Bnh (), ng th tch, hng th 77 tui, v c ban cho
thy l Vin Gim Thin S ().
Phc Ngu T Ti (, Fukugy Jizai, 741-821): ngi Ng Hng (, thuc
Tnh Trit Giang), h l L (). ng xut gia Knh Sn (), ri ng n th
gii ti Tn nh (). Sau ng i tham vn khp cc ni, v cui cng t ng vi
M T o Nht () Nam Khang (, Tnh Giang Ty). Trong khong
nin hiu Nguyn Ha (, 806-820), ng thn giao vi n H Thin Nhin (
) Hng Sn () v cn giao ho th t qua li vi Nam Dng Hu
Trung ( ). ng tng i ngao du khp cc ni nh Long Mn ( ),
Ngc c Sn (), Tung Sn (), v.v., v cui cng n tr ti Phc Ngu
Sn ( ), Lc Dng ( , thuc Tnh H Nam). Vo nm u nin hiu
Trng Khnh (), ng th tch ti Khai Nguyn T (), Ty Chu (,
thuc Tnh H Bc), hng th 81 tui.
Quch Am S Vin (, Kakuan Shion, khong th k 11-12): v tng ca Phi
Dng K thuc Lm Tng Trung Quc, hiu l Quch Am ( ), xut thn Hp
Xuyn ( , Tnh Cam Tc), h L ( ). ng k tha dng php ca i Ty
Nguyn Tnh () v tr ti Lng Sn () thuc Ph Thng c (
, Tnh H Nam). Tc phm Thp Ngu Tng () do ng thm vo 10
bi tng cho bn Mc Ngu () ca Thanh C Ho Thng (), rt
thnh hnh trong Thin lm Trung Quc, Nht Bn, v.v.
Quan Sn Hu Huyn (, Kanzan Egen, 1277-1360): v tng cua Tng Lm T
Nht Ban sng vo khoang gia hai thi ai Lim Thng v Nam Bc Triu, v t
khai sng Diu Tm T (, Myshin-ji), huy Hu Nhn (), Hu Huyn (
165

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), ao hiu Quan Sn (), nhu hiu Bn Hu Vin Thnh (), Pht

Tm Gic Tnh (), ai nh Thnh ng (), Quang c Thng
Diu (), T Tnh Thin Chn (), Phng V Lng Quang (
), V Tng ai S ( ), xut thn vung Tn Nung ( , Shinano,
thuc Nagano-ken). ng l ngi con th 2, sanh ra trong gia nh Thu Cao Gia (
) ca M Nng, lc cn nh c gi l To T Triu Minh L (),
theo hc vi ch l Nguyt Cc Tng Trung (). Ban u ng theo xut gia
vi ng Truyn Si Khai () Quang Nghim Am (), Kin Trng
T ( , Kench-ji) vung Lim Thng. n nm 1307 (nm th 2 nin hiu
c Tr []), ng gp i ng Quc S Nam Ph Thiu Minh (
) Kin Trng T, c ban cho tn l Hu Nhn () v theo hu v ny tu
tp. Nhng v khng c ch s ng nn sau vo nm 1327 (nm th 2 nin hiu
Gia Lch []) ng lai n k tha dong php cua ai ng Quc S Tng Phong
Diu Siu () ai c T (, Daitoku-ji) vung Sn Thnh
(, Yamashiro). Nm 1328, ng n n c vung Y Thm (), My Nung (
, Mino), n nm 1330 (nm th 2 nin hiu Nguyn c []), ng c n
chng cho l ng c cng n ch Quan () ca Vn Mn (), nn c
ban cho hiu l Quan Sn (), hiu l Hu Huyn (). Vo nm 1342, Hoa
Vin Thng Hong (, Hanazono Jk) bin Hoa Vin Ly Cung cua mnh
thnh Diu Tm T v cung thinh ng n lm t khai sn chua ny. Sau , ng lai
n dng am sng vung Vin Giang ( ), nhng n nm 1351 ng tr v lai
Diu Tm T v c xng Thin phong uy nghim cua mnh. Dong php t cua ng
c Tho ng Tng Bt (). Chnh dong php h ni tip Thiu Minh (),
Diu Siu (), Hu Huyn () chim vai tro lnh ao Thin Lm T v sau.
Vo nm 1360 (nm th 5 nin hiu Din Vn [ ]), ng th tch, hng th 84
tui. Trc tc cua ng c Quan Sn Hoa Thng Bch Tc Cng An (
) 1 quyn.

Qun Kh Ch Nhn (, Kankei Shikan, ?-895): v tng ca Lm T Tng Trung

Quc, ngi vng Qun o (), Ngy Ph (, Tnh H Bc), h l S ().
Hi nh ng theo xut gia vi B Nham (), sau k tha dng php ca Lm T
Ngha Huyn (). ng tng sng ti vng Qun Kh (), Trng Sa
166

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

(, Tnh H Nam). ng th tch vo ngy 29 thng 5 nm th 2 nin hiu Cn

Ninh () nh ng.

Quang nh (, Kj, 779-858): v tng ca Thin Thai Tng Nht Bn, sng di
thi i Bnh An, xut thn vng Y D (, Iyo, thuc Ehime-ken), h l Ch ().
ng sm mt cha m, sau vo trong ni su t tu trai gii mt mnh. Theo li khuyn
ca v tng Cn Gic (), ng ln kinh Kyoto, v nm 808 th lm t ca
Ti Trng. Nm 810, ng xut gia v 2 nm sau th th gii c tc ng i T
(, Tdai-ji). Vo nm 814, ng ngao du vng Nam , lun tranh vi Ngha
Din (, Gien) ca Din Lch T (, Enryaku-ji) v nu cao tng ngha ca
mnh. ng ng vai tr rt ln trong vic lnh o gio on sau khi Ti Trng qua
i. Vo nm 838, ng c giao cho lm chc Truyn ng Php S v n nm
854 th c c lm chc Bit ng (, Bett, chc Tng Quan thng lnh tng
chng v qun l mi vic cc cha ln) ca Din Lch T, cho nn ng thng
c gi l Bit ng i S (). Trc tc ca ng c Truyn Thut Nht
Tm Gii Vn ().
Qung Hu Nguyn Lin ([ hay ], Ke Genren, 951-1036): v tng ca
Lm T Tng Trung Quc, xut thn Huyn Tn Giang (), Ph Tuyn Chu
(), Tnh Phc Kin (), h l Trn (). Nm ln 15 tui, ng n xut
gia ti Bo Cc Vin (), sau i khp ni tham vn hn 50 v lo tc, v cui
cng i ng vi Th Sn Tnh Nim ( ). Vo nm u (1004) nin hiu
Cnh c (), ng n tr ti Qung Hu Vin () thuc vng Nh Chu
(). Chnh trong thi gian ny, Vng Tham Chnh Th (), Ha Lang
Trung Thc (), Th Lang Dng c (), v.v., c n tham hc vi
ng. Vo ngy 26 thng 9 nm th 3 nin hiu Cnh Hu (), ng th tch, hng
th 86 tui, v c ban cho thy hiu l Chn Tu Thin S ().
Quy Sn Linh Hu (, Izan Reiy, 771-853): h l Triu (), xut thn vng
Trng Kh (), Phc Chu (, Tnh Phc Kin), v ng sng Quy Sn (
) nn c goi l Quy Sn Linh Hu. ng cung vi t Ngng Sn Hu Tch
() c xng Thin phong rng ri, php h ca h c gi l Quy Ngng
167

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tng () v Linh Hu l v t ca tng ny. Nm ln 15 tui, ng xut gia, hc

kinh lut Long Hng T () vng Hng Chu (, thuc Tnh Trit Giang),
ri n nhp mn vi Bch Trng Hoi Hi () Hng Chu (, Tnh
Giang Ty) v k tha dng php ca v ny. Cng n tham hc vi ng lc by gi
c Hong B Hy Vn (), c hai lm chn ng thanh danh trong Thin
gii thi nh ng. Sau Linh Hu n dng chn tr ti i Quy Sn (), n
lc c xng tng phong ca mnh v cho vo i nhng bc long tng xut chng.
t c php ca ng c n 41 ngi, c bit trong Ngng Sn Hu Tch l
nhn vt xut sc nht. Bn cnh cn c Hng Nghim Tr Nhn ( ),
Din Khnh Php oan (), Knh Sn Hng Yn (), Linh Vn Ch
Cn (), Vng Knh S Thng Th (), v.v. ng th tch vo
ngy mng 9 thng ging nm th 7 nin hiu i Trung (), hng th 83 tui
i v 64 h lp, c ban cho thy l i Vin Thin S (). Trc tc ca
ng c Quy Sn Cnh Sch ( ) 1 quyn, m Chu Quy Sn Linh Hu
Thin S Ng Lc () 1 quyn.
Quy Tng Tri Thng (, Kiso Chij, ?-?): v tng sng di thi nh ng,
ng theo tham hoc vi M T ao Nht ( ) v k tha dng php ca v
ny, sau n tru tai Quy Tng T ( ) trn L Sn () v chuyn tm
gio ha chung ao tuc. Sau khi vin tch, ng c ban cho nhu hiu l Ch Chn
Thin S ().

Quy Tng Ngha Nhu (, Kisu Gij, khong gia th k th 10): nhn vt sng
di thi nh Tng, v tng ca Php Nhn Tng, php t ca Php Nhn Vn ch
(). ng lm tr tr i th 13 ca Quy Tng T () L Sn (,
Huyn Cu Giang) thuc Tnh Giang Ty ().

Qu m Tng Lc (, Kitan Sroku, 1318-1391): v tng ca Lm T Tng

Trung Quc, t l Qu m (), cn gi l Ton Tht (), xut thn i Chu
(, Tnh Trit Giang), h Chu (). Nm 8 tui, ng n tham hc vi Tiu
n i Hn () v k tha dng php ca v ny. n khong cui thi nh
Nguyn, ng vo n c trong Knh Sn (), vo nm u (1368) nin hiu Hng
168

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

V (), ng lm tr tr Trung Thin Trc T () Hng Chu ().

Sau , vng chiu nh vua, ng n tr ti Thin Gii T () Kim Lng (
), ri n nm th 10 (1377) cng nin hiu trn, ng i s sang Ty Vc ( ).
Vo ngy mng 10 thng 9 nm th 24 nin hiu Hng V, ng th tch, hng th
74 tui. Trc tc ca ng c Ton Tht Ngoi Tp () 9 quyn. ng cng
c mi quan h vi Nht Bn nh tng son li ta cho bn Khng Hoa Tp (
) ca Ngha ng Chu Tn (, 1325-1388) hay Vin Thng i ng
Quc S Ng Lc () ca Nam Ph Thiu Minh (, 12351308).

Si Tuyt o Xung (, Chizetsu Dch, 1169-1250): v tng ca Lm T Tng

Trung Quc, t l Si Tuyt (), xut thn Trng Giang (), V Tn (,
Tnh T Xuyn), h l Tun (, hay Cu []). ng n tham hc vi Tng Nguyn
Sng Nhc () Tin Phc T () v lm Th Ta, ri sau kh
ng huyn ch ca To Nguyn o Sanh (). Sau mt thi gian i tham vn
khp chn tng lm, vo nm th 12 (1219) nin hiu Gia nh (), ng bt u
tuyn thuyt Thin phong ca mnh Thin Ninh T () vng Gia Hng (,
Tnh Trit Giang), ri li chuyn sang Tng Sn ( ). n nm th 3 (1239)
nin hiu Gia Hy (), ng ln Tuyt Phong Sn () Phc Chu (,
Tnh Phc Kin), ri sau chuyn n Thin ng Sn () vng T Minh (,
Tnh Trit Giang). Vo nm th 4 (1244) nin hiu Thun Hu (), ng n tr
tr Linh n T () Hng Chu (, Tnh Trit Giang). n nm th 9 cng
nm ny, Kinh Triu Dun () quy y theo ng, cho nn ng khai sng ra Php
Hoa T () vng Ng Hng (, Tnh Trit Giang). Cng nm , ng n
tr ti Knh Sn () thuc vng Lm An (, Tnh Trit Giang). Vo ngy 13
thng 5 nm th 10 nin hiu Thun Hu (), ng th tch, hng th 82 tui i
v 61 h lp. ng c li b Si Tuyt o Xung Thin S Ng Lc (
) 2 quyn.

Song Tuyn S Khoan (, Ssen Shikan, ?-?): nhn vt sng vo thi nh Tng,
v tng ca Vn Mn Tng. ng k tha dng php ca Vn Mn Vn Yn (
169

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), ri n sng ti Song Tuyn T () thuc Ty Chu (, Tnh H Bc).

ng c ban cho hiu l Minh Gio Thin S ().

S Sn Khung Nhn (, Sozan Kynin, 837-909): v tng ca To ng Tng

Trung Quc, cn gi l Quang Nhn ( ), ngi vng Cam Dng ( ), L
Lng (, Tnh Giang Ty), h L (). ng xut gia lc nh, chuyn nghin tm
kinh lut lun, tng tham vn Hng Nghim Tr Nhn (), v.v., v cui
cng k tha dng php ca ng Sn Lng Gii (). Sau , ng cng c
n tham hc vi Quy Sn i An ( ), v n nm th 3 (883) nin hiu
Trung Ha (), ng bt u khai m o trng thuyt php gio ha ti S Sn
() vng Lm Xuyn (), Ph Chu (, Tnh Giang Ty). Vo nm th 6
nin hiu Thin Hu (), ng th tch, hng th 73 tui.
S Thch Phm K ( , Soseki Bonki, 1296-1370): v tng ca Phi i Hu
thuc Lm T Tng Trung Quc, t l m Diu (), S Thch (), hiu Ty
Trai Lo Nhn (), sinh thng 6 nm th 2 nin hiu Nguyn Trinh (),
xut thn Tng Sn ( ), Minh Chu ( , Tnh Trit Giang), h Chu ( ).
Nm 9 tui, ng n tham yt v xut gia vi Nt ng M ( ) Thin Ninh
T (), Hi Dim (, Tnh Trit Giang). Hn na, ng cn tham vn Tn
ng Tun () Sng n T () vng H Chu (, Tnh Trit Giang).
Nm 16 tui, ng th c tc gii Chiu Khnh T () vng Hng Chu (
, Tnh Trit Giang). T , ng li n tham yt mt s danh tng khc nh H Cc
Hy Lng () Knh Sn (), Vn Ngoi Vn T () Thin
ng Sn (), Hi C Nguyn Hy () Tnh T T (), v.v.
Cui cng ng n tham vn Nguyn Tu Hnh oan () Knh Sn v k
tha dng php ca v ny. Vo ma ng nm u (1324) nin hiu Thi nh (
), th theo li thnh cu ng n tr tr Phc Trn T () Hi Dim, ri n
ngy mng 3 thng 2 nm u (1328) nin hiu Thin Lch () n Thin Ninh
Vnh T T (), ngy 25 thng 7 nm u nin hiu Ch Nguyn ()
n i Bo Quc T () L Phng Sn (), Hng Chu (), v
ngy mng 8 thng 8 nm th 4 (1344) nin hiu Ch Chnh () n Bn Gic T
() Gia Hng (, Tnh Trit Giang). Sau , ng nhn sc ch c ban
170

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tng hiu Pht Nht Ph Chiu Hu Bin Thin S (). Ngoi ra,
vo ngy mng 1 thng 8 nm th 17 cng nin hiu trn, ng n sng Bo n
Quang Hiu T (), ri tr v li Thin Ninh Vnh T T. n nm th
19 (1359) nin hiu Ch Chnh, ng xy dng mt ngi cha pha ty Thin Ninh
T, t tn l Ty Trai T () v lui v n c. Sau , ng phng chiu khai
ng thuyt php Tng Sn T (), Kim Lng (). ng c mi thm
giao vi Tng Cnh Lim (). Vo ngy 26 thng 7 nm th 3 nin hiu Hng
V (), ng th tch, hng th 75 tui i v 63 h lp. ng c li mt s
trc tc nh Tnh Thi (), T Th Thng Sanh K (), Bc Du
Tp (), Phng Sn Tp (), Ty Trai Tp (), Ha Thin Thai
Tam Thnh Thi (), Vnh Minh Th Thin S Sn C Thi (
), o Tim Thi (), Lm Thng Thi (), v.v. Nhm mn nhn
T Quang () ca ng bin tp b S Thch Phm K Thin S Ng Lc (
) 20 quyn, bn cnh Ch Nhn ( ) son bn S Thch Ha
Thng Hnh Trng ( ). Tng Cnh Lim son vn Pht Nht Ph
Chiu Hu Bin Thin S Thp Minh ().
Sum in Ng Do ( , Morita Goy, 1834-1915): v tng cua To ng Tng
Nht Ban, sng di thi ai Minh Tr, v tru tr i th 64 cua Vinh Bnh T, v
Quan Trng cua To ng Tng, ao hiu l ai Hu (, hiu Luc Tram (,
Khng Hoa ( , nhu l Tnh Hai T Thuyn Quc S ( , xut thn
vung Vi Trng ( , Owari). Nm 1841, ng theo xut gia vi Long Sn Thi
Mn ( Long Quang Vin ( vung Danh C c (, Nagoya),
Vi Trng, n nm 1860 th k tha dong php cua v php huynh Bach Long
(. ng tng sng qua vi ni nh Long c T (, Thin Long Vin (
, Thin c Vin ( Kim Trach (, Kanazawa), ri Tng Tr T
( , Sji-ji), v nm 1888 ng hon thnh ban ng Thng Hnh Tr Quy
Pham ( . Vo nm 1891, ng lm Qun Thu Vinh Bnh T. Trong
khoang thi gian ny ng n lc giai quyt m xui cuc phn ly gia hai chua
Vinh Bnh T v Tng Tr T. n nm 1895, ng c c lm Quan Trng To
ng Tng. Trc tc cua ng c S Nhu (, ng Thng Ha ao Yu Nghia
(), Thin Gii Php Thoai (, Pht Gii Lc Nghia (
171

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

, Ng Do Thin S Php Thoai Tp (, ai Hu Ng Do Thin S

Quang Luc (.
T Kh Huyn Lng ( , Sakei Genr, 673-754): v tng sng di thi nh
ng, t th 8 ca Thin Thai Tng Trung Quc, ngi vng Thng (), V
Chu (, Ngha , Trit Giang), c thuyt cho l ng Dng (, cng thuc
Trit Giang), h Ph (), chu i th 6 ca Ph i S (), t l Hu Minh
(), hiu T Kh (). Nm 9 tui, ng xut gia, n nm u (692, tc nm
th 9 nin hiu T Thnh i vua Trung Tng) nin hiu Nh () i V Hu,
ng c sc phong tr tr Thanh Thi T () ng Dng. Nhn n th c
tc gii vi Ngn Lut S () Quang Chu (), ng theo v ny hc v
lut nghi cng nh kinh lun, c ht cc in tch, nghin cu su Kinh Nit Bn v
cng tng n tham hc Thin yu vi Thin S n Tng ( ) Diu H T
(). Sau ng n Thin Cung T () ng Dng, theo hc Php Hoa
Kinh, v.v., vi Hu Uy ( ) v nng theo Thin S Cung ( ) tu tp Ch
Qun. ng rt thm hiu cc sch Nho hc, li rnh o Gio, nhng rt cuc ng
nhn thc rng ch c php Ch Qun l yu quyt vo o thi. T v sau, ng
thch chn ni rng, trnh xa ci ngi, nn vo n c trong ni T Kh thuc Huyn
B Dng (), V Chu (), thng hnh hnh u , n mc th s trong
vng hn 30 nm. n nm th 16 (728) nin hiu Khai Nguyn (), th theo li
thnh cu ca v Sc S V Chu Vng Chnh Dung (), ng tm thi ra sng
ngoi thnh, ri li co bnh m tr v ni. Hng ngy ng chuyn tm dy d
chng khng h mt mi, cho nn gio hc Thin Thai nh tr nn hng thnh.
Mn h ca ng c Trm Nhin ()v t thi trung hng ca Thin Thai Tng,
Php Dung ()v tng ngi Tn La (), L ng (), Thun Anh (),
v.v. Vo nm th 13 nin hiu Thin Bo ( ), ng th tch, hng th 82 tui.
Ng Vit Vng ban cho thy hiu l Minh Gic Tn Gi ( ), ngi i
thng gi ng l T Kh Tn Gi (). Trc tc ca ng c Php Hoa Khoa
Vn () 2 quyn.
Tam Thnh Hu Nhin ( , Sansh Enen, ?-?): nhn vt sng vo thi nh
ng, v tng ca Tng Lm T Trung Quc, tng tr ti Tam Thnh Vin Trn
172

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Chu (, thuc Tnh H Bc). ng c c huyn ch ca Lm T Ngha Huyn

(), sau i du ha cc ni, ri cng tng n tham yt Ngng Sn (
), c Sn () cng nh Tuyt Phong ().
Tnh Khng ( , Shk, ?-?): v tng sng di thi nh ng, php t ca Bch
Trng Hoi Hi (), sng ti Thch Sng Sn (), m Chu (
thuc Tnh H Nam) v c xng Thin phong ca mnh ti y.
To Sn Bn Tch ( , Szan Honjaku, 840-901): v tng ca To ng Tng
Trung Quc, cn gi l am Chng (), ngi Huyn B in (, thuc
Tnh Phc Kin), Tuyn Chu (), h l Hong (). Ban u ng theo hc v
Nho hc, n nm 19 tui xut gia, ri vo tu trong Linh Thch Sn () thuc
Huyn Phc ng ( ), Phc Chu ( ), v nm 25 tui th c tc gii.
Khong u nin hiu Hm Thng ( , 860-873) nh ng, ng n tham bi
ng Sn Lng Gii (), c c tng ch ca v ny, ri gi t thy i
ngao du y theo s thch ca mnh. Sau th theo li thnh cu, ng n tr ti To
Sn, Ph Chu ( , thuc Huyn Lm Xuyn, Tnh Giang Ty) v bt u c
xng tng phong ca mnh. Tn gi ngy xa ca To Sn l H Ngc Sn (
), nhng sau i thnh tn ny v tng nh n Lc T Hu Nng () ca
To Kh (). Tng truyn rng sau ny ci tn gi To ng Tng ( )
cng vn ly t hai ch "ng" () ca ng Sn Lng Gii () v ch
"To" () ca To Sn Bn Tch () ghp li m thnh. Bn Tch truyn
tha tng ch Ng V Hin Quyt () ca ng Sn, v hnh thnh nn mt
h thng r rng v tng ch ny. ng th tch vo ngy 16 thng 6 nm u nhun
nin hiu Thin Phc (), hng th 62 tui i v 37 h lp. ng c ban cho
thy l Nguyn Chng i S (). Mn ca ng c mt s nhn vt ni
ting nh Trung To Sn Hu H (), Kim Phong Tng Ch (),
Lc Mn X Chn (), H Ngc Quang Tu (), Dc Vng Hong
Thng (), v.v. Php h ca ng ko di c my i th b dt tuyt. ng
c lu li bn Ph Chu To Sn Bn Tch Thin S Ng Lc (
) 2 quyn.

173

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

To Sn Hu H ( , Szan Eka, ?-?): nhn vt sng di thi nh ng, v

tng thuc To ng Tng, ngi Huyn Ph in ( ), Tuyn Chu (,
thuc Tnh Phc Kin), h l Hong (), php t ca To Sn Bn Tch ()
Ph Chu (, thuc Tnh Giang Ty). ng tng sng To Sn (), Ph
Chu v c gi l Trung To Sn (). Chnh ng bin tp cun Ng V
Hin Quyt () ca ng Sn v To Sn. ng c ban cho thy l Liu
Ng i S ().
Tng nh Th Trch (, Stei Shusaku, ?-?): v tng ca Phi Dng K thuc
Lm T Tng Trung Quc, c thuyt cho rng ng cng vi nhn vt tn V Trch
(), hiu l Tng nh (), php t ca Trc Am S Khu (). ng
tng lm Tng Ch C Sn () vng Phc Chu (, Tnh Phc Kin), nn
thng c gi l Trch Tng Ch ( ). ng l ngi bin tp v trng san
Ng Lc ca 20 Thin gia thnh b C Tn Tc Ng Yu (), tc phm
c b phn ti c ca C Tn Tc Ng Lc (), vo u nin hiu Thiu
Hng ( , 1131-1162). Nh cng trnh bin tp ny, nhng Ng Lc qu trng
mi khng b tn tht.
Tng Mn (, Sbin, 467-527): v tng sng di thi nh Lng thuc Nam Triu,
ngi vng Ph Xun ( ), Qun Ng ( , thuc Ph Dng [ ], Trit
Giang []), h Tn (), cng vi Php Vn (), Tr Tng () c gi l
Ba V Php S Ln ca nh Lng. Nm 7 tui, ng xut gia, n tr ti H Kheo
Ty Sn T (), theo Tng Hi () hc 5 b kinh. n nm 13 tui,
ng i theo Tng Hi n sng ti Bch M T () vng Kin Nghip (),
sau chuyn sang Trang Nghim T () Nam Kinh () v thng hu
h m Cnh (). ng sng an bn, hiu hc, tinh tn tu tp, thng hiu cc kinh,
li c s trng v Thnh Tht Lun (), l mt trong nhng lun s ni danh
ca Thnh Tht Tng thi Nam Bc Triu. Vo nm th 10 (492) nin hiu Vnh
Minh (), ng tuyn ging Thnh Tht Lun Hng Phc T (), chng
o tc n nghe rt ng, cho nn ting tm ca ng vang khp y. Vng
Trung Bo () Lang Da (), Trng T Quang (), v.v., l nhng
hc gi ng thi, u c thm giao vi ng. n cui thi nh T, lon lc xy ra
174

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

khp ni, nn ng lnh nn T Chu ( ), nhng khng bao lu sau th c

thnh n nh Ng, rng m php tch tuyn ging kinh lun. Vo nm th 6 (507)
nin hiu Thin Gim (), ng son Ch Bt Nh Kinh (), nh vua ban
sc ch cho 5 v php s trong kinh thnh ging kinh, trong s ng l ngi c
nh vua i ng cao nht. Bn cnh , ng cn vng mnh ging Kinh Thng Man
() ti Hu Lun in (), khi y nh vua thn lm n php tch nghe
ging. Khng bao lu sau, ng li phng sc ch cng vi Tng Lng (), Tng
Hong (), Lu Hip (), v.v., khong 30 ngi tp trung ti nh Lm T
() son b Chng Kinh Yu Sao () 88 quyn. n nm u (527)
nin hiu i Thng (), ng th tch, hng th 61 tui. Nh vua rt au lng
thng tic, ban sc lnh an tng ti khu m a ca Khai Thin T () thuc
Chung Nam Sn (). t ca ng c Tr Hc (), Hu Khnh (), v.v.
Mt s trc tc ng li hn 100 quyn nh Lun S Tp Tp ( ), T
Thanh Ch Quy ( ), Thi Ph Quyt Nghi ( ), v.v. c bit, b
Thnh Tht Lun Ngha S () 10 quyn rt ni ting.
Tng Triu (, Sng-zho, Sj, 384-414?): mt trong T Trit ca La Thp, hc tng
sng di thi Hu Tn, tng theo hu h v hc vi Cu Ma La Thp (
), rt thin ti nhng li cht sm. ng rt thch t tng Lo Trang, nhng sau khi
c Kinh Duy Ma do Chi Khim () dch, ng quy u theo Pht php. ng n
vng C Tng () thuc Kinh Chu yt kin La Thp, tr thnh mn h v
tng gip v ny trong vic dch kinh Trng An. Mt s trc tc c xem nh l
ca ng gm c Bt Nh V Tri Lun (), Vt Bt Thin Lun (),
Bt Chn Khng Lun (), Nit Bn V Danh Lun (), v.v. v
chng c gi chung l Triu Lun. Chnh cc t tng Bt Nh, Khng, Nit Bn
ca ng thng qua my b lun ny th hin li t duy c o ca ngi Trung
Hoa, v m ra mt phng hng mang tnh quyt nh cho Pht Gio Trung Hoa.
Tm Vit Hng Tr (, Shinotsu Kch, 1639-1696): v t ca Phi Th Xng
() thuc To ng Tng Trung Quc, hiu l Tm Vit (), thng gi l
ng Cao (), xut thn Ph Kim Hoa (), Hng Chu () nh Kim, h
Tng (), m l h Trn (), sinh ngy 21 thng 8 nm th 12 nin hiu Sng
175

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Trinh () nh Minh. Lc nh, ng n Bo n T () Ng Mn (),

l bi ngi ch l Lim Thch () lm thy, v xut gia th c tc gii vi v
ny. Sau , ng theo hu Gic Lng o Thnh (); vo nm th 7 (1668)
nin hiu Khang Hy (), ng n tham yt Khot ng i Vn ( ),
chuyn tham cu cu chuyn con ch, tri qua 2 nm trng hu thy v cui cng
c thy n kh. V sau, khi nh Minh dit vong v nh Thanh xut hin, ng lui v
n c Vnh Phc T () bn Ty H (). Lc by gi, Trng Nht ()
v tr tr ca Hng Phc T (, Kfuku-ji) Trng Khi (, Nagasaki),
Nht Bnnghe cao danh ca ng, vit di th cung thnh ng. p ng li thnh cu
, vo nm th 5 (1677) nin hiu Din Bo ( ), ng sang Trng Khi. Tuy
nhin, do li sm ngn ca k xu, ng b bt giam; nh li tu thnh ca Thy H
Quang Quc (), ng thot nn. n nm th 3 (1683) nin hiu Thin Ha
(), ng i xung vng Thy H (, Mito), dng chn tr ti Thin c T
() v sau i tn cha ny thnh K Vin T (, Gion-ji). Ngoi ra, ng
cn tr gip ch tng gio ha Pht s nh n Tm () Tng Ninh T (
), Lin Sn () i Trung T (), Nh Tht () Thanh Tng T
(), c Am () Kinh Sn T (), Ngao Sn () Long Thi
T (). n ma ng nm th 5 (1692) nin hiu Nguyn Lc ( ), ng
khai ng thuyt gio ti K Vin T, c khong 1.700 v tng Vn Thy n tham
hc. Vo ngy 29 thng 9 nm th 9 (1696, c thuyt cho l nm th 8) cng nin
hiu trn, ng nhum bnh nh, cho mi Ng Vn Php m () n, truyn
trao y bt; n hm sau ng ta ging bnh nhn i chng c bi di k v th tch,
hng th 57 tui i v 49 h lp. Trc tc ca ng c ng Cao Ton Tp (
), 2 quyn.
Tm Thin ( , Jinzen, 943-990): v tng ca Thin Thai Tng Nht Bn, sng vo
gia thi i Bnh An, Thin Thai Ta Ch i th 19, hy l Tm Thin ( ),
thng c gi l Phn Tht Ta Ch (), thy hiu l T Nhn (),
xut thn vng Kyoto, con th 10 ca ng Nguyn S Ph ( , Fujiwara
Morosuke). ng lm t ca Lng Nguyn (, Rygen) v chuyn nghin cu
v Hin Mt. T khi ng cha bnh cho Lnh Tuyn Thin Hong (, Reizei
Tenn) c lnh th tr nn ni ting. Nm 974, ng lm A X L, ri n nm 981
176

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

th lm Quyn Tng Chnh, v nm 985 th lm Thin Thai Ta Ch. Trc tc ca

ng c Ch Qun Lc Quyt () 1 quyn, Th Nht Tha B Tt T Kheo
Gii Qun nh Th Php T K () 1 quyn, Kim
Cang Bo Gii Chng () 3 quyn, v.v.
Ty ng Tri Tang (, Seid Chiz, 735-814): xut thn vung Kin Ha (
), Qun Nam Khang (, thuc Tinh Trit Giang), ho l Liu (). Nm ln 8
tui (c thuyt cho 13 tui), ng n tham hoc vi M T ao Nht ()
Ty L Sn (), Lm Xuyn (, thuc Tinh Trit Giang), sau theo hoc vi
Quc Nht ao Khm () v khai m php tch gio ha Cung Cng Sn
(). ng cung vi Hng Thin Duy Khoan () chia tng phong cua
M T thnh hai phn, v ng cung vi Bch Trng Hoi Hai () l ai
t cua M T. Vo ngy mng 8 thng 4 nm nm th 9 (814) nin hiu Nguyn Hoa
(), ng th tch, hng tho 80 tui i v 55 ha lap. ng c sc phong nhu
hiu l ai Tuyn Gio Thin S (), ai Gic Thin S ().
Ty Hanh (, Saigy, 1118-1190): v cao tng sng vo cui thi Bnh An v u thi
Lim Thng, huy Vin V (), tuc danh T ng Nghia Thanh (), T
ng Hin Thanh (), hiu Ty Hnh (), ai Bao Phong (), con
trai u cua v Kim Phi Di S T ng Khang Thanh (). Nm 1135, ng
lm vo si cn v cho iu Vu Thng Hong (, Toba Jk), v chuyn hoc
v ca ao. n nm 1140, ng xut gia, mt mt tinh chuyn tu hnh theo Pht ao,
mt mt i lu lng khp cc tiu quc m ca vnh mt cch tha thit v cuc sng c
c cua con ngi. Vo nm 1186, ng n vung Luc Ao ( , Michinoku)
quyn gp tin xy dng tng ai Pht ng ai T (, Tdai-ji), v sau
dng lai lu tru tai Hong Xuyn T () vung H Ni (, Kawachi).
Nhng bi Hoa Ca cua ng th hin mt cch trit th gii quan Pht Gio v
c thu tp vo Tn C Kim Tp (). Trc tc cua ng c Sn Gia Tp
() 2 quyn, Cung H Ca Hp () 1 quyn, Ty Hnh Thng Nhn
m Sao () 1 quyn, v.v.
Ty Nham Liu Hu ( [ ], Seigan Rye, 1198-1262): v tng ca Phi H
177

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Kheo thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Ty Nham ( ), h l La ( ),

ngi vng Bng a ( ), Bng Chu ( ), t Thc (, Tnh T Xuyn).
ng xut gia vi T ng () Ngc Chng Sn An Quc T (),
ri nm 19 tui xung tc, ln Thnh hc kinh lun vi Tnh Tng (). ng
n tham yt Hoi Am Chiu () Chiu Gic T (), ri Trit ng Nh
Dim () Knh Sn (), sau n tham hc vi Cao Nguyn T Tuyn
(), v ng tng theo hu thy n Thoi Nham T () i Chu
(, Tnh Trit Giang). V sau, ng theo hc vi V Chun S Phm ()
Tuyt u Sn () nhng khng c c duyn vi v ny. K n ng gp c
Thch in Php Hun () cng nh Diu Phong Chi Thin ()
Vn Th T (). Sau hay tin S Phm sng Knh Sn, ng li n tham vn
ln na v cui cng k tha dng php ca v ny. T v sau ng sng qua cc
ni nh Nhn Sn Nng Nhn Thin T () n Chu (, Tnh
Trit Giang), ng Lm Thin T ( ) Giang Chu ( , Tnh Giang
Ty). Vo ngy 15 thng 11 nm th 12 (1252) nin hiu Thun Hu (), ng n
tr tr Thin ng Cnh c Thin T () Ph Khnh Nguyn (
, Tnh Trit Giang). n cui i ng n sng ti Thoi Nham Khai Thin Thin
T () Ph Khnh Nguyn. Vo ngy 22 thng 3 nm th 3 nin hiu
Cnh nh (), ng th tch, hng th 65 tui i v 47 h lp. ng c li cho
hu th b Ty Nham Liu Hu Thin S Ng Lc () 2 quyn.
Ty Thp Quang Mc (, Sait Kboku, ?-?): nhn vt sng vo cui thi nh
ng, v tng ca Tng Quy Ngng, php t ca Ngng Sn Hu Tch (
). ng sng Ty Thp, Ngng Sn thuc Vin Chu (, Tnh Giang Ty),
ch li mt cu vn p m thi, ngoi ra hnh trng ca ng hu nh chng ai bit
n.
Ty Vin T Minh (, Saiin Shimy, ?-?): nhn vt sng di thi nh Tng, v
tng ca Tng Lm T Trung Quc. Ban u ng n tham vn i Gic ()
Ngy Ph (, Tnh H Bc), sau n tham yt Bo Th Chiu ( ) Trn
Chu (, Tnh H Bc) v k tha dng php ca v ny. ng n tr ti Ty Vin
vng Nh Chu (, Ph Nam Dng, Tnh H Nam).
178

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

T Ln Siu Vnh (, Sairin Chei, ?-?): v tng ca Lm T Tng Trung Quc,

hiu l T Ln (), ngi bin tp b Ng ng Ton Th (), xut thn
Hu L (, Huyn Gia Hng, Ph Gia Hng, Tnh Trit Giang), h Diu ( ).
Ban u, ng theo hc Nho Gio, n khi bin lon trong khong thi gian nin hiu
Sng Trinh (, 1628-1645), ng gp phi o tc n ni nguy hi n tnh mng
nhng may mn thot nn. V sau, nhn c cun Kim Tc Dung Ng Lc (
) ca v tng n, ng cm ng, nn vo ma h nm th 7 (1650) nin hiu
Thun Tr (), ng n l bi Thm Vn Qu () Gia Hng (, Tnh
Trit Giang) v xung tc xut gia vi v ny. Cng vo ma thu nm ny, ng n
tham yt Bch Ngu Tnh T (), ri sau tng ving qua cc ni nh
Thin ng Sn (), Knh Sn (), Bo n T (), Kim Tc T (
), v.v. Vo ma xun nm th 9 (1652) nin hiu Thun Tr, ng n tham yt
An in Tnh () Phc Nguyn (), v vo ngy mng 8 thng 12, ngy
Pht thnh o, ng c v ny th k cho. Sau , ng tng sng qua v gio
ha ti mt s ni khc nh Ty Sn Thnh Cm T () Bc Kinh (
), Huyn Bnh H () thuc Tnh Trit Giang (), Thng Hi (),
Gia Hng (), Thim Ty (), Huyn Vnh Gia () thuc Tnh Trit
Giang, v.v. Vo nm th 32 (1693) nin hiu Khang Hy (), ng bin tp b Ng
ng Ton Th (), 120 quyn. Ngoi ra, theo k lc ca t ca ng l
Minh Thnh ( ) cho bit rng ng cn c cc trc tc khc nh T Ln Siu
Vnh Thin S Ng Lc () 20 quyn, Thm Tuyt Tho ng
Tp () 30 quyn, Php Uyn Anh Hoa (), c Th Ty K (
), C Kim Tng Thi () 60 quyn.
Thc Am Ch Minh (, Sakuan Shimy, khong th k 12-13): v tng sng di
thi nh Kim, xut thn An Chu (, An Tn, Tnh H Bc), h Hc (), t l B
Hn (), hiu Thc Am (), Lc Chn T (), khng r ngy thng nm
sinh v mt, cng nh tng phi. ng tng vit cun Hoa Tiu Nguyt Tp (
), c v Th Ta Khit khch l nn xut gia, ri nng theo Hng Lm Tnh
() th gii c tc. Sau , ng n tham yt Thng Tnh Ph () v k
tha dng php ca v ny. ng n tr ti Tung Sn Thiu Lm T (),
179

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ngi i thng gi ng l Thc Am Ch Minh. Vo nm th 2 (1125) nin hiu i

Chnh () i vua Thi Tng nh Kim, ng thu tp tt c hnh trng ca ch v
tn tc trong Thin lm, son thnh tc phm Thin Uyn Mng Cu ( ),
hay cn gi l Thin Uyn Dao Lm () gm 3 quyn cho nhng ngi s
tm hc o.
Thch u Hy Thin (, Sekit Kisen, 700-790): v Thin tng sng di thi
nh ng, cn c gi l V T i S (), ngi vng Cao Yu (),
oan Chu ( , Cao Yu, Qung ng), h Trn ( ). ng bn tnh rt thng
minh, lanh li, nhn thy ngi dn trong lng thng git b t qu thn, nhiu ln
nh vy, ng bn ph n th thn ri dn b v nh. Ban u ng theo hu h Hu
Nng (), ri sau khi thy mnh qua i, ng chuyn sang lm t ca Thanh
Nguyn Hnh T () Ct Chu (, Tnh Giang Ty), v cui cng k
tha dng php ca v ny. Vo nm u nin hiu Thin Bo (, 742-755), ng
sng ti Nam T (), Hnh Sn, lm am tranh trn tng pha ng cha m
ngi Thin, nn c ngi i gi l Ha Thng Thch u (). ng thi
Giang Ty (), M T l ch, cn H Nam () Thch u l ch, hc
bn phng u tp trung v php tch ca 2 v ny. Tuy nhin, ging nh Thin
Hong o Ng (), n H Thin Nhin () cng tng tu hnh
di trng ca M T, ri Ng Du Linh Mc () m sau ny c xem
nh l t ca M T, cng c n tham yt Thch u, s qua li gia mn h ca
hai nhn vt ny rt thng xuyn, v ta cng thy rng h c cng mt t tng nh
nhau. Vo thng 12 nm th 6 nin hiu Trinh Nguyn ( ) nh ng, ng th
tch, hng th 91 tui. Trc tc ca ng c Tham ng Kh (), Tho Am
Ca ().
Thch Mn Hin Un ( , Sekimon Kenon, ?-?): nhn vt sng di thi Ng
i, v tng ca To ng Tng, php t ca Thanh Lm S Kin (), ngi
Kinh Triu (, thuc Tnh Thim Ty), c gi l i Ca Ha Thng (
). Ban u ng sng Lan Nh () thuc Nam Nhc (), sau chuyn n
m Chu (), Tnh H Nam (). ng c vua nc S tip i rt trng
hu, khai sng Thch Mn T () Nhng Chu (, thuc Tnh H Bc).
180

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thch Mn Un Thng (, Sekimon Uns, 965-1032): v tng ca Lm T Tng

Trung Quc, xut thn vng Nam Hi (, Tnh Qung ng), h l Trng ().
Sau khi xut gia, ng n tham yt Bch Trng o Thng (), v cui
cng c i ng di trng ca Th Sn Tnh Nim (). Ngoi ra ng
cn n tham vn ng Sn Th S () Nhng Chu (, Tnh H
Bc), i Dng Sn Cnh Din () Dnh Chu (, Tnh H Bc),
cng nh Tr Mn S Gii () Ty Chu (, Tnh H Bc), v vo nm
th 3 (1006) nin hiu Cnh c (), ng n tr ti Thch Mn Sn ()
vng Nhng Chu. n nm th 4 (1020) nin hiu Thin Hy ( ), ng chuyn
n Thi Bnh Hng Quc Thin T () Cc n Sn ().
chng tp trung n tham hc vi ng ln n c ngn ngi. ng tng kt thm
giao vi Hn Lm Dng Vn c (), Trung Sn Lu Qun (),
v.v. Vo ngy mng 8 thng 3 nm th 10 nin hiu Thin Thnh (), ng th tch,
hng th 68 tui v c ban cho thy hiu l T Chiu Thin S (). Ng
lc ca ng c Thch Mn Sn T Chiu Thin S Phng Nham Tp (
), 1 quyn.
Thach Sng Khanh Ch ( , Sekis Keisho, 807-888): xut thn vung Tn
Cam (), C Chu (, thuc Tinh Trit Giang), ho l Trn (). Nm ln 13
tui, ng xung tc xut gia vi Ty Sn Thiu Gim () Hng Chu (
, thuc Huyn Nam Xng, Tinh Trit Giang), ri tho cu tuc gii vi Tung Nhac
() v hoc v gii lut. Sau , ng n tham yt ao Ng Vin Tr ()
v k tha dong php cua v ny. V sau, ng n sng Thach Sng Sn ()
trong vong 10 nm, v chnh trong khoang thi gian ny, ng cung vi mn
mnh chuyn tm ngi Thin m khng h nm nghi nh cy kh, nn ngi i
thng goi ho l Ngi Cy Kh. Vua Hy Tng () nh ng nghe c ao
phong cua ng nn ban cho T Y, nhng ng c t m khng tho nhn. Vo ngy
20 thng 2 nm Mu Thn (888, nm u nin hiu Vn c), ng th tch, hng
tho 82 tui i v 59 ha lap. ng c sc phong nhu hiu l Ph Hi ai S (
).

181

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thch Sng S Vin (, Sekis Soen, 986-1039): tc T Minh S Vin (

), v t i th bay cua Tng Lm T Trung Quc, ngi vung Ton Chu (,
thuc Tinh Quang Ty ngy nay), ho l L (). Hi nho ng l th sinh, n nm
ln 22 tui ng xut gia tai n Tinh T ( ), Tng Sn ( , thuc Tinh
Giang Ty ngy nay), ri n tham vn vi Thin Chiu () Phn Dng ()
v k tha dong php cua v ny. Ngoi ra, ng con n tham yt vi ng Minh
Tung () na. Ln u tin ng ha ao tai Nam Nguyn Sn Quang Li Thin
Vin (), Vin Chu (, thuc Tinh Giang Ty ngy nay), ri
tng chuyn n tru tai cc chua thuc vung m Chu ( ) nh Thach Sng
Sn Sung Thng Thin Vin ( ), Nam Nhac Sn Phc Nghim
Thin Vin (), Hng Ha Thin Vin (). n nm th hai
(1039) nin hiu Bao Nguyn ( ), ng vin tch, hng tho 54 tui. Mn nhn
cua ng l Hong Long Hu Nam () bin tp cun T Minh Thin S Ng
Luc () 1 quyn, ngoi ra con c T Minh Thin S Ng Yu (
) 1 quyn. Dong php t cua ng c Hong Long Hu Nam ( ) v
Dng K Phng Hi () l hai nhn vt kit xut nht; sau ny hai ngi
phn thnh 2 dong phi khc l Dng K () v Hong Long ().
Thanh Chuyt Chnh Trng (, Seisetsu Shch, 1274-1339): v tng ca phi
Dng K v Ph Am thuc Lm T Tng Trung Quc, t ca Phi i Gim (
), hiu l Thanh Chuyt (), bit hiu l Tt Cnh Gim (), xut thn
Lin Giang (), Phc Chu (, Tnh Phc Kin), h Lu (). Nm 15 tui,
ng theo xut gia vi ngi bc Nguyt Kh Vin () Bo n T ()
v nm sau th c tc gii ti Khai Nguyn T (). ng tng n tham hc
ni php tch ca Bnh S Tng ( ), ri n Tnh T T ( ) Trit
Giang (), bi yt Ngu Cc Tr Tu () v sau khi v ny qua i ng k
tha dng php ca Phng Sn Vn Ngc (). Sau , ng cng tng n
tham vn ch v cao tng khc nh H Nham () Linh n (), ng Nham
() Dc Vng (), Nguyt nh () Tng Sn () v H Cc
Hy Lng () Ngng Sn (). Cui cng ng bt u khai ng gio
ha K Tc Sn () bo p n gio dng ca Ngu Cc Tr Tu, ri di
n Chn Tnh ( ) Tng Giang ( ). Vo nm th 3 (1326, tc Gia Lch
182

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nguyn nin) nin hiu Thi nh (), nhn li triu thnh ca h Bc iu (

), ng cng vi t Vnh K () sang Nht Bn v tr ti Kin Trng T (
, Kench-ji). Sau , ng cng sng qua cc cha nh Tnh Tr ( ), Vin
Gic (), nhng ri li tr v dng Thin C Am () trong khun vin Kin
Trng T. Vo nm th 3 (1333) nin hiu Nguyn Hong (), ng chuyn n
Kin Nhn T (, Kennin-ji) kinh Kyoto, ri qua Nam Thin T (,
Nanzen-ji). Th theo li thnh cu ca tn Tiu Lp Nguyn Trinh Tng (
), ng n lm tr tr i th nht ti Khai Thin T ( ) vng Y H Lng
(), Tn Nng (, Shinano, thuc Nagano-ken), nhng khng bao lu ng
li lui v Thin C Am. Sau , vng sc mnh hong triu, ng n tr tr Kin
Nhn T ln na v n ngy 17 thng ging nm th 2 nin hiu Lch ng ( ),
ng th tch, hng th 66 tui i v 53 h lp. ng c ban cho thy hiu l i
Gim Thin S (). ng c li mt s trc tc nh Thanh Chuyt Ha
Thng Ng Lc (), i Gim Thanh Quy (), i Gim
Tiu Thanh Quy (), Thanh Chuyt Ha Thng Thin C Tp (
). ng Lng Vnh D () son bi Thanh Chuyt i Gim Thin
S Thp Minh ().
Thanh Lm S Kin ( , Seirin Shiken, ?-904): h Trn ( ), xut thn Hng
Chu (, Tnh Trit Giang), tng c php vi ng Sn Lng Gii (
). ng tr ti Thanh Lm (), Hn ng (), sau lm v t i th 3 ca
ng Sn (, Tnh Giang Ty). Vo nm u nin hiu Thin Hu (), ng
th tch. Trc tc ca ng c Huyn C Th Hi Tp ().
Thanh Lng Thi Khm ( , Shry Taikin, ?-974): v tng ca Php Nhn
Tng, xut thn vng Ngy Ph (, Tnh H Bc). ng n tham vn Php Nhn
Vn ch () v k tha dng php ca v ny. Sau ng n sng ti Song
Lm Vin ( ) vng Hng Chu ( , Tnh Giang Ty), ri chuyn n
Thanh Lng T () Kim Lng (, Nam Kinh). Php t ca ng c Vn
C o T () l nhn vt kit xut. ng th tch vo ngy 24 thng 6 nm
th 7 nin hiu Khai Bo () v c ban cho thy hiu l Php ng Thin S
().
183

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thanh Lng Trng Qun (, Shry Chkan, 738-839): v t th 4 ca Thin

Thai Tng Trung Quc, sng di thi nh ng, ngi Sn m (), Vit Chu
(, Thiu Hng, Trit Giang), h H Hu (), t i Hu (), hiu Thanh
Lng Quc S (), Hoa Nghim B Tt (), Hoa Nghim S Ch
(). Nm 11 tui, ng xut gia vi Bi Thin S () Bo Lm T (
) v n nm 14 tui th gii c . T nm u (758) nin hiu Cn Nguyn
() tr v sau, ng theo L Lut S () Th H T () vng Nhun
Chu () hc v Lut; ri li nng theo Huyn Bch () Kim Lng ()
hc v Tam Lun. Trong khong thi gian nin hiu i Lch (), ng hc i
Tha Khi Tn Lun, Nit Bn Kinh Nga Quan T ( ). Bn cnh , ng
cn theo Hoi Nam Php Tng () hc Hoa Nghim Kinh. Nm th 7 (772)
nin hiu i Lch, ng n Dim Kh () theo Hu Lng () Thnh
() hc Tam Lun ln na. n nm th 10 cng nin hiu trn, ng n Giang
T (), theo Trm Nhin () hc Thin Thai Ch Qun, Php Hoa Kinh, Duy
Ma Kinh, v.v. ng cn tham yt Duy Trung () Ngu u Sn (), o
Khm () Knh Sn (), v.v., hc v Thin php ca Nam Tng, v hc
Thin php ca Bc Tng vi Hu Vn (). Ngoi ra, ng cn thng c Ph ,
Ng Minh, nghi thc b ch, v.v. Vo nm th 11 nin hiu i Lch, ng i ngao du
Ng i Sn (), Nga Mi Sn (), sau tr v sng ti i Hoa Nghim
T () trn Ng i Sn, chuyn tu Phng ng Sm Php. ng thng
ging tng ch Hoa Nghim ti cha ny v Sng Phc T ( ), danh ting
vang khp kinh . n nm th 12 (796) nin hiu Trinh Nguyn ( ), th theo
li mi ca vua c Tng, ng vo Trng An (), cng vi Tam Tng Bt Nh
() ngi K Tn () dch T Thp Hoa Nghim Kinh () do
quc vng Tr () dng cng, ri em dng ln cho triu nh, nhn nh
vua rt vui mng, ban cho T Y v hiu Gio Th Ha Thng. Hn na, ng cn
phng sc ch triu nh ch 10 quyn kinh s ti Tho ng T ( ) thuc
Chung Nam Sn () v y chnh l bn Trinh Nguyn Tn Dch Hoa Nghim
Kinh S (). Vo nm th 15 (c thuyt cho l 11) nin hiu Trinh
Nguyn, nhn dp sinh nht, vua c Tng mi ng vo ni in, din thuyt tng
ch Hoa Nghim, nh vy nh vua mi gic ng, bo rng: nh diu php m lm
184

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

cho trong sch, mt m tm ca trm, cho nn ban cho ng hiu l Thanh Lng
Quc S. ng tng lp ra 10 th nguyn t khuyn rn mnh, cho nn ngi ta
gi l Thanh Lng Thp Nguyn. n khi vua Thun Tng ln ngi, vua cng ly l
bi ng lm Quc S, trong triu ngoi dn d u mn m cao phong ca ng. Vo
nm th 5 (810) nin hiu Nguyn Ha () i vua Hin Tng, ng tr li cc cu
vn p ca nh vua, ging r v ngha ca php gii Hoa Nghim, c vua hi
lng, bn tng cho ng hiu l Tng Thng Thanh Lng Quc S ().
n nm th 4 nin hiu Khai Thnh ( ), ng th tch, hng th 102 tui. C
thuyt cho l ng mt trong khong thi gian nin hiu Nguyn Ha, hng th 70
tui. ng c tng trong thch tht trn Chung Nam Sn v Tng Quc Bi Hu
() son bia vn. ng tri qua 9 triu i, tng ging kinh cho 7 i vua, t
c Tng Mt (), Tng Du (), Php n (), Tch Quang (), v t
c php c hn 100 ngi. Trc tc ca ng c rt nhiu nh i Phng Qung
Pht Hoa Nghim Kinh S () 60 quyn, Ty S Din Ngha Sao
() 90 quyn, Hoa Nghim Kinh Cng Yu () 3 quyn, Ng
Un Qun (), Tam Thnh Vin Dung Qun Mn (), v.v.
Thanh Nguyn Hnh T (, Seigen Gyshi, ?-740): nhn vt sng di thi nh
ng, ngi vng An Thnh (), Ct Chu (, Tnh Giang Ty), h l Lu
(). ng xut gia hi cn nh, sau n tham hc vi Lc T Hu Nng v k tha
dng php ca v ny. ng cng vi Nam Nhc Hoi Nhng () c gi
l hai v i t ca Lc T. T khi ng n sng ti Tnh C T () thuc
Thanh Nguyn Sn (), chng mn vn tp n tham hc rt ng, v sau
ny ba php h thuc i chu l Vn Mn Tng, To ng Tng, Php Nhn Tng
lin tc xut hin. Vo ngy 13 thng 11 nm th 28 nin hiu Khai Nguyn (),
ng th tch, c thuyt cho l ng th 68 tui, v c vua Hy Tng ban cho thy l
Hong T i S ().
Thanh Phong Truyn S (, Seih Denso, ?-?): nhn vt sng vo cui i nh
ng, ngi vng Kinh Chu (, Tnh Cam Tc), ngi k tha dng php ca
Lc Ph Nguyn An (). ng tng sng ti Thanh Phong Sn ()
thuc Ph Phong Tng ().
185

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Thnh Bo (, Shb, 832-909): v tng ca Chn Ngn Tng Nht Bn, sng vo
u thi i Bnh An, T Trng i th 8 ca ng T ( , T-ji), v t khai
sng Dng Tiu D (), hy l Thnh Bo (), tn tc l Hng m Vng (
), thy hiu l L Nguyn i S (), xut thn vng Kyoto, con ca
Binh B i Tha Ct Thanh Vng (). Nm 16 tui, ng theo xut
gia vi Chn Nh (, Shinga), ri hc Tam Lun, Php Tng v Hoa Nghim
vi Nguyn Hiu (, Ganky), Vin Tng (, Ensh) v Bnh Nhn (,
Heinin). Nm 869, ng lm vic cho Duy Ma Hi Th Ngha v lun ph cc ngha
hc khc, sau n nm 871 th th nhn php V Lng Th t Chn Nh v
chuyn tu v Mt Gio. n nm 874, ng kin lp nn H T (, Daigoji), ri n nm 880 th th nhn 2 b i php t Chn Nhin (, Shinzen) Cao
D Sn v vo nm 884 th th php qun nh Nguyn Nhn (, Gennin) ti
ng T. Sau , vo nm 890, ng lm Ta Ch ca Trinh Qun T ( ,
Jgan-ji), ri nm 905 th lm Vin Ch ng Nam Vin ca ng i T (,
Tdai-ji), v nm sau th lm T Trng cng nh Tng Chnh ca ng T. Cc
trc tc ca ng li c i Nht Kinh S Sao ( ), Thai Tng Gii
Hnh Php Th (), Nh Lun Tu Cng Qu (),
Ng i H Khng Tng Thc Php (), Tu Nghim Ti Thng Hu
n Tam Mui Da Cc n Qun nh Php ().
Thn Loan (, Shinran, 1173-1262): v tng sng vo u thi k Lim Thng, v t
s khai sng ra Tnh Chn Tng ca Nht Bn, con u ca Hong Thi Hu
Cung i Tn Nht D Hu Phm ( ), thng c gi l Xc
Khng (), Thin Tn (). Ban u ng u s vi T Vin (), sau tr
thnh t ca Php Nhin (, Hnen). Vo nm 1207 (nm u nin hiu Tha
Nguyn [ ]), do v php mn nim Pht b n p nn ng b lu y n a
phng Vit Hu (, Echigo), v trong khong thi gian ny ng t xng l k
ngu ngc v sng cuc i phi tng phi tc. Cng chnh trong giai on ny, ng
ci v Ni Hu Tn () lm v. n nm 1211 (nm u nin hiu Kin Lch [
]), ng c x ti, v nm sau ng tr v kinh . Ni y ng gp Thng Lc
Quc o in Hng () vng Quan ng (, Kant), ly gio
186

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ngha Tn Tm Vi Bn (, tn tm lm gc) v tin hnh truyn o b gio.

Cc tc phm ca ng li cho hu th c Gio Hnh Tn Chng (), Duy
Tn Sao Vn ( ), Tnh Vn Loi T Sao ( ), Ngu
Ngc Sao (), v.v. ng c ban cho thy hiu l Kin Chn i S (
).
Thn Hi ( , Jinne, 720-794): v Thin tng ca Tnh Chng Tng ( ) sng
di thi nh ng, ngi Phng Tng ( ), Thim Ty (), nguyn gc
Ty Vc, h Thch (). Nm 30 tui, ng n lm mn h ca V Tng ()
Tnh Chng T () vng Thnh (). Sau , ng c thy n kh cho,
tip ni qun l Tnh Chng T, n lc xin dng tng phong ca mnh, ch xng
thuyt tc tm th Pht (, ngay ni tm ny l Pht). Vo nm th 10
nin hiu Trinh Nguyn () i vua c Tng, ng th tch, hng th 75 tui i
v 36 h lp. t ca ng ch Chu Nam n ( ) truyn php cho Toi
Chu o Vin () v o Vin truyn li cho Khu Phong Tng Mt (
).
Thn Thanh ( , Shinsei, ?-820): v tng sng di thi nh ng, ngi vng
Xng Minh (, thuc Chng Minh, T Xuyn), h Chng (), t Linh Du
(). Lc nh ng hc Nho in, nghe nhiu, nh k, rt rnh v thi vn, sau ln
ln xut gia Khai Nguyn T () vng Min Chu (, thuc Min Dng,
T Xuyn), chuyn tm nghin cu kinh lun. V sau ng vo lm vic trong i
Ni, rt c i ng. n cui i ng t chc tr v ni n tu, sng ti Hu Ngha
T () vng T Chu (, thuc Tam i, T Xuyn), chuyn tm ging
din v trc tc. n nm th 15 nin hiu Nguyn Ha (), ng th tch, khng
r hng th bao nhiu tui. Trc tc ca ng c hn 10 loi nh Php Hoa Huyn
Tin (), Thch Th Nin Ch (), Bc Sn Tham Huyn Ng Lc
(), v.v.
Thn T (, Jinsh, 605-706): v Thin tng sng di thi nh ng, ngi vng
y Dn (), Bin Chu (, pha Nam Khai Phong, H Nam), h L (), thn
cao 8 thc, mt rng my di, c c tng uy nghim, lc nh c cc kinh s,
187

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

hc rng nghe nhiu. Sau ng xung tc th php, tm thy hc o, n Song Phong

T () K Chu () tham yt Ng T Hong Nhn (), th nguyn
chu ng tt c kh nhc ch mt lng cu o m thi. Nh c nhn thyc y,
trong chng ai cng knh phc v tr thnh ng u trong chng mn h ca Ng
T, cho nn c tn gi Thng Ta Thn T. ng cng c quan h thn thin vi i
Gim Hu Nng (). Bi k ni ting ca ng l thn th b th, tm nh
minh knh i, thi thi thng pht thc, mc s nh trn ai (
, thn l cy b , tm nh i gng sng, hng
ngy thng lau qut, ch nhum bi trn). Vo thng 10 nm th 2 (675) nin
hiu Thng Nguyn ( ) i vua Cao Tng nh ng, khi Hong Nhn vin
tch, ng chuyn n ng Dng Sn () Giang Lng () gio ha,
chng o tc quy t v rt ng, t o phong v ting tm ca ng cng vang
xa. Tc Thin V Hu () nghe ting ca ng, cho triu vo cung ni, cho
xy dng ng Dng Sn ngi Mn T (). n khi vua Trung Tng
ln ngi, vua li cng trng hu ng v v quan Trung Th Lnh Trng Thuyt (
) cng ly l bi ng lm thy. Chnh ng cng tng tu ln V Hu cho triu
thnh Hu Nng, nhng Hu Nng c t, tr li rng ng c duyn vi Lnh Nam
() ri, nn khng n i Du Lnh () na, t trong Thin mn c
cu Nam Nng Bc T (, pha Nam c Hu Nng, pha Bc c Thn T).
ng th tch vo thng 2 nm th 2 nin hiu Thn Long ( ) ti Thin Cung T
() Lc Dng (), hng th 102 tui. ng c ban cho sc hiu l i
Thng Thin S (), l ngi c nhn thy hiu Thin s sm nht. Gio
php ca ng hng thnh mt dy Trng An ( ), Lc Dng ( ). Thin
phong ca ng ch yu l tim ng, tri ngc vi ch trng n ng ca Hu Nng
bn Nam Tng Thin. Mn nhn o Tuyn () ca ng l ngi n Nht Bn
sm nht, cho nn nhng Thin tng thi k u ca Nht u thuc h thng ny.
Php t ca ng c Tung Sn Hu Tch (), Kinh Triu Ngha Phc (
), v.v.
Tht Hu (, Jitsue, 786-847): v tng ca Chn Ngn Tng Nht Bn, sng vo u
thi i Bnh An, cao ca Khng Hi, tr tr i th 2 ca ng T (, T-ji),
ngi khai sng ra Qun Tm T ( , Kanshin-ji) vng H Ni ( ,
188

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Kawachi), thy hiu l o Hng i S (), Ci V Tng (),

xut thn vng Tn Khi (, Sanuki, thuc Kagawa-ken ngy nay). ng xut gia
ng i T (, Tdai-ji), theo hu Khng Hi sau khi v ny t Trung Quc
du hc v, n nm 810 ng th php qun nh v vng mnh ca thy ln khai
sng Cao D Sn ( , Kyasan). Nm 836, ng k tha Khng Hi lm T
Trng ca ng T, v nm sau th y thc cho t Vin Hnh (, Engy) v
sang nh ng cu php. Mn ca ng c Hu Vn (, Eun), Chn Thiu (
, Shinsh), Tng Du (, Shei). ng c li tc phm Ci V Khu Quyt
().
Th Thn (s: Vasubandhu, j: Seshin, ): cn gi l Thin Thn (), tc gi ca b
Cu X Lun (s: Abhidharmakoa-bhya, ), mt trong nhng nhn vt khai
sng nn Phi Du Gi Hnh ca Pht Gio i Tha n , sng vo khong th k
th 5, xut thn Thnh Ph La () thuc nc Kin La (s, p: Gandhra,
Gndhra, ) min Ty Bc n , con th 2 ca quc s B La Mn Kiu
Thi Ca (s: Kauika, ). Ban u ng cng vi ngi anh V Trc (s: Asaga,
) xut gia theo b phi Tt B a (s: Sarvsti-vda, , Hu B); nhng
V Trc th i thng vo i Tha, cn Th Thn th vo Kinh Lng B (s:
Sautrntika, ), lp ch mun ci thin gio ngha ca Hu B, bn n nc
Ca Thp Di La () nghin cu v i T B Sa Lun (). Bn
nm sau ng tr v nc, ging thuyt gio ngha T B Sa cho i chng nghe v
vit ra b A T t Ma Cu X Lun (). u tin ng kch bc Pht
Gio i Tha, cho rng i Tha khng phi do Pht thuyt ra. V sau, nh c V
Trc dng phng tin khai th cho, ng mi ng c ngha l i Tha, chuyn
sang tin phng v hong dng yu ngha i Tha. Cc lun th v ch thch ca
ng c rt nhiu, to nn c s cho phi Du Gi ca Pht Gio i Tha. Mt s
trc tc quan trng ca ng c Cu X Lun ( ) 30 quyn, Nhip i Tha
Lun Thch () 15 quyn, Thp a Kinh Lun ( ) 12 quyn,
Kim Cang Bt Nh Ba La Mt Kinh Lun ( ), Qung Bch
Lun (), B Tm Lun (), Tam Thp Duy Thc Lun Tng (
), i Tha Bch Php Minh Mn Lun (), V Lng
Th Kinh u Ba X (), v.v. Chnh ng l ngi hnh thnh
189

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nn h thng t tng Duy Thc, rt ni ting vi tn gi l Lun S Ca Ngn B

Kinh Lun. Nhn vt B Tu Bn u () trong Ph Php Tng Nhn Duyn
Truyn () v Cnh c Truyn ng Lc () hon ton
khc vi nhn vt Th Thn ny. Trong Cu X Lun, nhn vt B Tu Bn u c
gi l C Th Thn phn bit vi Tn Th Thn, v lun ch Cu X.
Th H (s: Dnapla, , khong th k th 10): v tng dch kinh di thi nh Tng,
xut thn Chn Nng Quc (s: Udyna, ) min Bc n , ngi i
thng gi l Hin Gio i S (), nm sanh v mt khng r. Vo nm
th 5 (980) nin hiu Thi Bnh Hng Quc () i vua Thi Tng nh Bc
Tng, ng cng vi Tam Tng Thin Tc Tai () nc Ca Thp Di La (
) thuc min Bc n sang vng Bin Kinh (, Khai Phong), dng chn tr
ti Dch Kinh Vin (, c quan dch kinh do chnh ph lp nn) ca Thi Bnh
Hng Quc T () v dc ht ton lc cho vic phin dch kinh in. Tc
phm cng dch c i Tha Trang Nghim Bo Vng Kinh () 4
quyn, Cp C Trng Gi N c Nhn Duyn Kinh ()
3 quyn, Qung Thch B Tm Lun ( ) 4 quyn, i Tha Nh
Thp Tng Lun () 1 quyn, Lc Thp Tng Nh L Lun (
) 1 quyn, Nht Thit Nh Lai Chn Tht Nhip i Tha Hin Chng Tam
Mui i Gio Vng Kinh () 30 quyn,
Nht Thit Nh Lai Kim Cang Tam Nghip Ti Thng B Mt i Gio Vng
Kinh () 7 quyn, Th H i Thin Quc
Kinh () 3 quyn, Bin Chiu Bt Nh Ba La Mt Kinh (
) 1 quyn, v.v., gm 115 b v 225 quyn.
Thin n Vin Tu ( , Tenin Ensh, 1575-1635): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, hiu l Thin n (), xut thn Nghi Hng (), Kinh Kh (,
Tnh Giang T), h Mn ( ). Nm 24 tui, ng xut gia vi Huyn Hu Chnh
Truyn ( ) Long Tr Vin ( ), ri c i ng v k tha dng
php ca v ny. Vo nm th 4 (1620) nin hiu Vn Lch (), ng n tr ti
Khnh Sn (), Thng Chu (, Tnh Giang T), v sau sng qua mt s
ni nh Php T Thin Vin ( ), Bo n Thin Vin ( ) V
190

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Khang (, Tnh Trit Giang), v.v. n ngy 23 thng 9 nm th 8 nin hiu Sng
Trinh (), ng th tch, hng th 61 tui i v 37 h lp. ng c li b Thin
n Ha Thng Ng Lc () 15 quyn. Trng Ngc () son bi
minh thp ca ng.

Thin Bnh Tng Y (, Tempei Shi, ?-?): nhn vt sng di thi nh Tng,
php t ca Thanh Kh Hng Tn (). ng tng sng ti Thin Bnh Sn
(), Tng Chu (, Tnh H Nam).

Thin ng Nh Tnh (, R-jng, Tend Nyoj, 1163-1228): v tng ca To

ng Tng Trung Quc, v tnh tnh ca ng ho sng vui v nn trong tng lm
ng thi thng gi ng l Tnh Trng (), sau ny th gi l Trng ng (
), sinh ngy mng 7 thng 7 nm u (1163) nin hiu Long Hng () vng
Vit Chu ( , Tnh Trit Giang), cn nm thng ng xut gia v th c tc th
khng r. Sau khi xut gia, ng chuyn tm hc gio l, n nm 19 tui th n tham
vn Tc Am Tr Gim () Tuyt u Sn (). ng khai ng vi cu
chuyn cy b trc sn ca Tr Gim, v c chp thun cho tu tp ti y. Sau ,
ng tri qua hn 20 nm du lng giang h, n nm th 3 (1210) nin hiu Gia nh
(), ng n tr ti Thanh Lng T () thuc Ph Kin Giang (,
Tnh Giang T). V sau, ng tng sng qua cc cha nh Thoi Nham T (
) i Chu (, Tnh Trit Giang), Nam Sn Tnh T T () Ph
Lm An (, Tnh Trit Giang), Thoi Nham T Minh Chu (, Tnh Trit
Giang), ri sau li quay tr v Tnh T T. Nhn c di th ca Phi V T Liu
() Thin ng Sn (), vo nm th 17 nin hiu Gia nh (),
ng n tr tr Thi Bch Sn Thin ng Cnh c Thin T (
) vng Minh Chu. Chnh trong khong thi gian ny th o Nguyn () ca
Nht sang tham vn v c chn truyn php mn tu gi l Thn Tm Thot Lc
(), Ch Qun Ta (). Trong b Chnh Php Nhn Tng (
, Shbgenz) do o Nguyn sng tc sau ny th hin y phong cch
v dung mo ca Nh Tnh. Vo ngy 17 thng 7 nm u nin hiu Thiu nh (
) nh Tng, ng th tch, hng th 66 tui. ng c li bi k l "Lc thp lc
nin, ti phm di thin, c bt khiu, hot hm Hunh Tuyn. Di ! Tng lai sanh
191

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

t bt tng cn " (
). Trc tc ca ng li c Nh Tnh Thin S Ng Lc () 2
quyn, Nh Tnh Thin S Tc Ng Lc () 1 quyn.

Thin Hong o Ng (, Tenn Dgo, 748-807): ngi Huyn Kim Hoa (),
Tnh Trit Giang (, thuc V Chu), h l Trng (). Nm ln 14 tui, ng c
ch xut gia, ri sau xung tc xut gia vi v i c Minh Chu (, thuc
Tnh Trit Giang), v nm 25 tui th th c tc gii ti Trc Lm T ( )
Hng Chu ( , thuc Tnh Trit Giang). Sau , ng chuyn tm tu tp phm
hnh. C hm n, ng ngao du D Hng, tham yt Knh Sn Php Khm ()
v theo hu v ny trong vng 5 nm. Trong khong thi gian nin hiu i Lch (
, 766-779), ng vo tu trong i Mai Sn (), ri trong khong u nin hiu
Kin Trung ( , 780-783), ng n vng Chung Lng ( , Tnh Giang Ty),
tham bi M T o Nht (), v lu li vi v ny c 2 nm. Cui cng
ng n tham bi Thch u Hy Thin () v k tha dng php ca v ny.
Sau , ng n sng ti Si T () thuc ng Dng (), Kinh Chu (
), hc theo ng rt ng. Tip theo, ng chuyn n sng ti Thin Hong T
( ) Thnh ng, Kinh Chu. Vo ngy 30 thng 4 nm th 2 nin hiu
Nguyn Ha (), ng th tch, hng th 60 tui i v 35 h lp.
Thin Long (, Tenry, ?-?): nhn vt sng di thi nh ng, ngi vng Hng
Chu (, Tnh Trit Giang). ng k tha dng php ca i Mai Php Thng
(), mn h ca M T. Khi c ai hi iu g ng thng hay a mt ngn
tay ln. Chnh ng l ngi thng cho Cu Chi ( ) Kim Hoa Sn (
). Phong cch Thin gi l mt ngn tay ca ng rt ni ting, nhng truyn k v
nhng ln ng thng ng thuyt php cng nh ngn ng vn p th qu t.
Thin Li Hu (, Sen-no-Riky, 1522-1591): v t khai sng ra Tr ao Nht Ban,
sng vo khoang gia hai thi ai Chin Quc (, Sengoku) v An Th o Sn (
, Azuchimomoyama), huy l Tng D ( , hiu Li Hu ( , Phao
Thuyn Trai ( , Bt Thm Am ( , xut thn vung Hoa Tuyn (,
Izumi, thuc saka-fu). Ban u ng theo hoc vi my nhn vt ni ting v tr nh
192

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ao Trn ( v Thiu u ( vung Hoa Tuyn, k n tham vn Thin vi

ai Lm Tng So (, Tiu Lnh Tng Hn (, v thnh cng trong
vic sng tao ra loai hnh thc ung tr trong tinh lng goi l Wabicha ( thu
trit tn cung tinh thn cua Thin. ng cung tng phuc vu cho hai Tng Qun
Chc in Tn Trng (, Oda Nobunaga) v Phong Thn Tu Ct (
, Toyotomi Hideyoshi) vi t cch l Thin tng pha tr. n nm 1587, ng
cung vi Kim Tinh Tng Cu ( , Tn in Tng Cp ( ng vai
tro ngi ngi hu sau lng Tu Ct trong ai Hi Tr Bc D, v c xem nh l
bc tr tng s mt trong thin ha. Vo nm 1589, theo li khuyn cua C Kh
Tng Trn (, ng em an tr tiu tng cua mnh sn mn ai c T (
, Daitoku-ji). Tng truyn rng cung chnh v vic lm ny m ng tao nn
mi nghi ng cho Tu Ct, nn ng dung ao t vn.

Thin Nham Nguyn Trng (, Sengan Gench, 1284-1357): v tng ca Lm

T Tng Trung Quc, hiu Thin Nham (), t l V Minh (), xut thn Tiu
Sn (), Vit Chu (, Tnh Trit Giang), h ng (). Nm ln 7 tui, ng
cng vi T Kheo m Phng () nhp mn Php Mn Vin () Ph
Dng (, Tnh Trit Giang), ri n nm 19 tui th xut gia v th gii c tc.
Sau , ng hc v gii lut Linh Chi T (), V Lm Sn (, Tnh
Trit Giang) v cui cng k tha dng php ca Trung Phong Minh Bn (
). T , ng bt u gio ha V Minh T () thuc Phc Long Sn (
), Thng (). Vo thng 10 nm th 4 (1327) nin hiu Thi nh (),
ng tin hnh tu sa Thnh Th T () v lm tr tr cha ny. ng c ban
tng cho mt s danh hiu nh Ph ng Diu Tr Hong Bin (), Pht
Hu Vin Gim i Nguyn Ph T ( ), Pht Hu Vin Minh
Qung Chiu V Bin Ph Li i Thin S (). n
ngy 14 thng 6 nm th 17 nin hiu Ch Chnh (), ng th tch, hng th 74
tui i v 56 h lp. ng c li tc phm Thin Nham Ha Thng Ng Lc (
) 1 quyn.

Thin Nh Duy Tc (, Tenjo Isoku, ?-1354): v tng ca Phi Dng K thuc

Lm T Tng Trung Quc, hiu l Thin Nh (), ngi vng Vnh Tn (),
193

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ct An (, Tnh Giang Ty), h m (). Lc nh ng ln Hng Sn (),

xung tc xut gia, ri n tham hc vi Trung Phong Minh Bn () Thin
Mc Sn () v k tha dng php ca v ny. V sau, ng dng chn tr ti
S T Lm () ngoi Thnh C T (), T Chu (, Tnh Giang T)
v c xng Thin phong ca mnh. ng c b S T Lm Thin Nh Ha Thng
Ng Lc () 9 quyn, v c ban tng hiu l Pht Tm Ph
T Vn Hu i Bin Thin S ( ). Vo nm th 14 nin
hiu Ch Chnh (), ng th tch.

Thin Qu Truyn Tn (, Tenkei Denson, 1648-1735): v tng ca To ng

Tng Nht Bn, t l Thin Qu ( ), thng gi l ng Nhn Lu ( ),
Dit Tng ( ), Lo Loa Cp ( ), Lo M Trng ( ), h l i
Nguyn (), xut thn vng K Y ( , Kii, thuc Wakayama-ken ngy nay).
Nm ln 8 tui, ng theo xut gia vi Truyn Cung () Song D T ()
vng K Y; n nm 18 tui th ln ng hnh cc tu tp, tng n tham vn
ch v tn tc nh T Hi () Vn Tng T (), Xung Thin ()
Kh Thy Trai (), Long Bn () Hng Thnh T (). n nm th
5 (1677) nin hiu Din Bo (), ng n tham yt Ng Phong Hi m (
) Tnh C T () v k tha dng php ca v ny. Sau ng sng cha
ny, ri n nm th 2 (1689) nin hiu Nguyn Lc (), ng c Phng Tu H
Hu () quy y theo, v chuyn n sng ti i Vn T () vng
Cn Giang (, mi, thuc Shiga-ken ngy nay). Thm vo , ng cn di chuyn
n Tng L Am () vng Lng Hoa (, thuc saka ngy nay), Trng
Lc T () vng A Ba (, Awa, thuc Tokushima-ken ngy nay); v cui
cng vo nm th 6 (1721) nin hiu Hng Bo ( ), ng lui v sng ti Thi
Tng Phong (, tc Dng Tng Am) vng Nhip Tn (, Settsu, thuc
saka ngy nay). Vo ngy mng 10 thng 12 nm th 20 nin hiu Hng Bo, ng
th tch, hng th 88 tui.
Thin Thai c Thiu ( , Tendai Tokush, 891-972): v tng ca Php Nhn
Tng, ngi vng Long Tuyn (), X Chu (, thuc Tnh Trit Giang), h
l Trn (). Nm ln 17 tui, ng n xut gia ti Long Quy T ( ) trong
194

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

vng, ri trong khong nin hiu Khai Bnh (, 907-910), ng i du ha khp ni,
tham bi u T i ng (), Long Nha C n (), nhng sau
n tham yt Php Nhn Vn ch () Lm Xuyn (, Tnh Giang Ty)
v k tha dng php ca v ny. V sau, ng ln Thin Thai Sn, chn hng li di
tch ca Tr Khi i S, v vo nm u (948) nin hiu Cn Hu (), ng c
vua Trung Vng ( ) ca Ng Vit () i ng nh l Quc S. Vo
ngy 28 thng 6 nm th 5 nin hiu Khai Bo () nh Bc Tng, ng th tch,
hng th 82 tui.

Thin Y Ngha Hoi (, Tenne Gie, 993-1064): v tng ca Vn Mn Tng Trung

Quc, ngi Huyn Lc Thanh (), n Chu (, Tnh Trit Giang), h l
Trn (). Hi nh ng theo cha lm ngh nh c, nhng tng truyn bt c
bao nhiu c ng u th ht. Sau c cha m cho php, ng theo hc vi v tng
trong qun v xut gia trong khong thi gian nin hiu Thin Thnh (, 10231031). u tin ng n tham bi Php Hoa Ch Ngn ( ), ri Kim Loan
Thin () v Dip Huyn Quy Tnh (). Cui cng ng n tham yt
Tuyt u Trng Hin () Thy Phong T () v k tha dng php
ca v ny. u tin ng din xng php mn ca mnh ti Thin Y Sn ( )
vng Vit Chu (, Tnh Trit Giang), ri sau lui v n c ti Sam Sn Am (
) vng Tr Chu (, Tnh An Huy). Vo ngy 25 thng 9 nm u nin hiu Tr
Bnh (), ng th tch, hng th 72 tui i v 46 h lp. ng c ban cho thy
l Chn Tng i S ().
Thin Y Tng Bn ( , Tenne Shon, ?-?): v tng ca Thin Thai Tng Trung
Quc, sng di thi nh Minh, hiu l Nht Nguyn ( ) hay Thin Y ( ),
xut thn T Minh (, Tnh Trit Giang), h Trn (). Nm 15 tui, nhn gp
mt v tng ni qun tr, ng c ph chc cho php 10 Php Gii v chuyn tm
sng vi php mn Nim Pht. ng c vit b Quy Nguyn Trc Ch Tp (
) ti Din Th Ging T (), T Minh vo nm th 32 (1553) nin hiu
Gia Tnh () vi ch trng tng hp Thin v Nim Pht.
Thin o ( , Zend, 613-681): v tng sng di thi nh ng, xut thn Lm
195

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Truy (), Sn ng (), h Chu (), hiu Chung Nam i S (), v

t th 3 ca Tnh Tng Trung Quc. Trc khi ng ra i l thi i ca Vn
(), v vua rt sng ngng Pht Gio; v t khai sng Thin Thai l Tr Khi i
S () th tch trc khi ng ra i 16 nm; cn o Xc () th quy y
vi Tnh Gio trc khi ng sinh ra 4 nm. Nh dch kinh ni ting Huyn Trng
( ) th hot ng cng thi i vi ng. Lc nh ng theo xut gia vi Minh
Thng Php S () Mt Chu (), tinh thng cc kinh Php Hoa, Duy
Ma, v.v. Vo nm th 15 (641) nin hiu Trinh Qun () i vua Thi Tng nh
ng, ng n Huyn Trung T () Ty H (), yt kin o Xc (
), tu hc sm php Phng ng v nghe ging Qun V Lng Th Kinh (
). T v sau, ng chuyn tm nim Pht, tinh tn vt qua mi kh nhc,
cui cng t c Nim Pht Tam Mui v trong gic m thy c cnh gii trang
nghim ca Tnh . Sau , ng n Quang Minh T () Trng An (),
truyn b php mn Tnh . ng thng hnh tr nghim mt, hng ngy ngi xp
bng chp tay, nht tm nim Pht cho n khi no ht sc mi thi. Trong vng hn
30 nm trng, ng khng h nm ng, chng mt nhn ngi n, khng nhn l bi
ca Sa Di, xa lnh danh li, chng th nhn cng dng, tt c qun o p cng nh
thc n ngon ng u em a nh tr cng cho chng tng. o phong ca ng
vang khp cc chu, mi ngi u ngng m, c gi l Di ha thn. Ngoi
ra, ng cng tng lun tranh vi Kim Cang Php S ( ) v nhng u
khuyt ca php mn Nim Pht. Di thi vua Cao Tng, ng lm chc kim tra
trong cng trnh to lp tng i L X Na Pht () Long Mn (),
Lc Dng (). Vo ngy 14 (c thuyt cho l ngy 27) thng 3 nm th 2 nin
hiu Vnh Long (), ng th tch, hng th 69 tui. Mn nhn ca ng c Hoi
Cm (), Hoi Un (), Tnh Nghip (), v.v. Trc tc ca ng li c
Qun V Lng Th Pht Kinh S () 4 quyn, Tnh D Php S Tn
() 2 quyn, v Qun Nim Php Mn (), Vng Sanh L Tn K
(), Ban Chu Tn (), Ng Chng Tng Thng Duyn Ngha (
), v.v., mi th 1 quyn.
Thin Phc ( , Zempuku, ?-660): v Thin tng sng di thi nh ng, ngi
vng Ngha Hng ( ), Giang T ( ), h Tng ( ), hay cn gi l ng
196

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Chiu (). Nm ln 5 tui, ng xut gia An Quc T (), mc o vi th

s, n ung bn cng, hng ngy tng kinh. Vo nm th 3 (629) nin hiu Trinh
Qun (), ng i du lch khp bn phng, hc php hnh qun Tnh vi Siu
Php S ( ) ca Thin Thai Tng, n cc vng Qu Chu ( ), Qung
Chu (), Tun Chu (), v.v., sau cui cng gp T T o Tn (), c
v ny khai th php mn phng tin. Vo nm th 5 nin hiu Hin Khnh (),
ng tr Hnh Nhc (), mt hm n bo i chng rng: Nht thit v thng,
kh tc nan bo, d thm cc tn, duyn tn thng ly (
, Ht thy u v thng, hi th kh bo ton, m dy mi chia
tan, duyn ht thng xa la). Ngay m y, ng ngi xp bng ngay ngn m th
tch.
Thin Ti ng T (s: Sudhana-rehi-draka, , Zenzai Dji): tn v B Tt i
cu o xut hin trong Phm Nhp Php Gii ca Kinh Hoa Nghim (). Khi
v ng t ny ra i, trong nh t nhin xut hin nhiu loi bu vt ca ci, cho nn
ngi ta t tn cho ng l Thin Ti. ng l con ca Trng Gi Phc Thnh (
). ng pht tm i theo Vn Th S Li (s: Majur, ), n ving thm
53 v thin tri thc, cui cng gp B Tt Ph Hin (s: Samantabhadra, ), nghe
10 i nguyn ca v ny v nguyn s vng sanh v nc Ty Phng ca Pht A Di
. Chnh qu trnh cu o tu hnh ca Thin Ti ng T m tri qua tng giai
on, tr thnh quy phm cho nhng nh tu hnh Pht Gio xa nay. T , n
cng c p dng vo phng din gio ha, tr thnh t liu qu gi v mt vn
hc ca Pht Gio. trong Thin mn cng c an tr tng ca Thin Ti ng T
nh l ngi cu o ch cao ca Pht Gio i Tha, trn lu ca sn mn lm
Hip S ca Quan m v thng bn tri.
Thit Cc ng Phu (, Tekkyaku fu, ?-?): v tng ca Vn Mn Tng sng
di thi nh Tng, ngi vng Thanh Lu (), Tr Chu (, Tnh An Huy),
h l Tng (). ng nng theo Tha Thi () Bo Ninh Thin Vin (
) thuc Ph Giang Ninh (, Tnh Giang T) xut gia v th c tc gii. Sau
n tham hc vi Thin Y Ngha Hoi () v k tha dng php ca v ny.
Ban u ng n tr ti Cam L () Nhun Chu (, Tnh Giang T), k n
197

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

l Sng Phc Thin Vin () Trng L Sn (), thuc Chn Chu

(, Tnh Giang T). ng c ban cho hiu l Qung Chiu Thin S ().
Thiu u (, J, 1504-1555): mt tr nhn sng vo khoang cui thi ai Tht inh
(, Muromachi), xa kia ho Vo in (, Takeda), sau i sang ho Vo D (
, Takeno), hiu Nht Nhn C Si ( , ai Hc Am ( . ng tng
theo hoc Tr ao vi mn nhn cua Chu Quang ( l Tng Trn ( , Tng
Ng (, ri tao nn ct cch cua Wabicha v truyn lai cho Li Hu ().
Th ng Tng Bt (, Ju Shitsu, 1296-1380): v tng cua Lm T Tng Nht
Ban sng vo gia hai thi ai Lim Thng v Nam Bc Triu, huy Tng Bt (
), tuc danh ng Nguyn ng Phong (), ao hiu Tho ng (), nhu
Thn Quang Tch Chiu Thin S (), Vin Gim Quc S (),
Vi Diu ai S (), xut thn kinh Kyoto, con cua v Quyn ai Nap
Ngn ng Nguyn Tuyn Phong (). Trc kia ng tng phuc vu cho
Hu H Thin Hong (, Godaigo Tenn), lm n chc Trung Nap
Ngn (), ngoi cng vu ra ng con n tham Thin vi Minh Cc S Tun
(). ng c Tng Phong Diu Siu () truyn trao cho y bt v
php hiu, v n nm 1334 th xut gia. Khi Hu Huyn () khai sng Diu Tm
T (, Myshin-ji), ng theo hu v k tha dong php cua v ny. Sau khi thy
mnh qua i, ng lm tru tr i th hai chua ny.
Thoi Nham S Ngn (, Zuigan Shigen, ?-?): nhn vt sng vo cui thi nh
ng, ngi vng Mn Vit (, Tnh Phc Kin), h l Ha (). Lc cn nh
ng c ch xut gia, nn mc o ca sa v nghim tr gii lut. ng n tham vn
Nham u Ton Khot () v k tha dng php ca v ny. Sau ng n
sng Thoi Nham Vin () vng i Chu (, Tnh Trit Giang) v
tng quy y cho c dng h ca V Tc Vng Tin.
Thi Canh c Ninh ( , Tsuikan Tokunei, ?-?): v tng sng di thi nh
Nguyn, thuc Phi Dng K v Phi Ph Am ca Lm T Tng Trung Quc, t l
Thi Canh (). ng theo tham hc vi V Chun S Phm () c
198

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Sn () v k tha dng php ca v ny. Sau ng n tr ti Linh n T ()

Hng Chu (, Tnh Trit Giang). Tip theo ng chuyn n tr tr cc cha
nh Bo n T (), Hu Nht T (), Vnh Thin T (), Vn Th
T (), cui cng li quay v Linh n T.
Thn in Chu Quang (, Murata Shk, 1422-1502): mt tr nhn ni ting
sng gia hai thi ai Tht inh (, Muromachi) v Chin Quc (, Sengoku)
, huy l Chu Quang, xut thn vung Nai Lng (, Nara). Ban u ng l v tng
cua Xng Danh T ( vung Nai Lng, nhng v ng rt say m trong vic
ung tr, nn bo chua i ngao du. Sau ng ln kinh , n tham Thin vi Tng
Thun ( , khai sng ra hnh thc Tr L cua Thin Vin, v hiu c o nghia
cua Tr Thin Nht V (Tr v Thin cung mt v), v tng truyn ng l ngi khai
sng ra Wabicha (. ng tng giao du vi nhng bc thy lin ca nh Tm Knh (
), Tng Ky (, v hnh thnh nn l lun c o cua Wabicha (. t
ng c Tng Chu (), Thiu Trch (, Tng L (, v.v.
Thun Chi (, Junshi, ?-?): v tng ca Quy Ngng Tng, xut thn Phi Giang (
), Tn La (), h Phc (). ng xung tc xut gia Ng Quan Sn ()
v th c tc gii Tc Ly Sn ( ). Vo nm th 2 (858) i vua Hin An
Vng (), ng sang nh ng cu php, theo hu Ngng Sn Hu Tch (
) v c v ny truyn tng ch cho. n nm th 14 (874) i vua Cnh
Vn Vng (), ng tr v nc, c c n tr tr Long Nghim T (,
sau l Thoi Vn T []). ng th tch hng th 65 tui, c ban cho thy
hiu Liu Ng Thin S ().
Th Sn Tnh Nim ( , Shuzan Shnen, 926-993): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, ngi k tha dng php ca Phong Huyt Din Chiu ( ),
xut thn vng Lai Chu ( , thuc Tnh Sn ng), h l ch ( ). ng n
xut gia ti Nam Thin Vin () trong lng v c vi Phong Huyt. Sau
ng n tr ti Th Sn (thuc Lm Nh, Tnh H Nam) v tr thnh v t khai sng
ni y. V sau, ng li chuyn n sng Qung Gio Thin Vin ( ) ti
Bo An Sn (), ri n Bo ng Thin Vin (). Vo ngy mng 4
199

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

thng 12 nm th 4 nin hiu Thun Ha (), ng th tch, hng th 68 tui i

v 49 h lp. ng c li cun Nh Chu Th Sn Nim Ha Thng Ng Lc (
) 1 quyn.
Thy Nham Linh Tham (, Suigan Reisan, ?-?): xut thn vng H Chu (,
Tnh Trit Giang), php t ca Tuyt Phong Ngha Tn ( ). ng sng ti
Thy Nham Sn (), Minh Chu (, Tnh Trit Giang) v c xng Thin
phong ca mnh rt mnh m. ng c ban cho T Y v hiu l Vnh Minh i S
().
Thy Vi V Hc (, Suibi Mugaku, ?-?): v tng sng di thi nh ng, php
t ca n H Thin Nhin (). ng tng sng Thy Vi T (),
thuc Chung Nam Sn (), Kinh Triu (, Tnh Thim Ty). Tun chiu
ca vua Hy Tng, ng vo cung ni thuyt php, c ban tng T Y v hiu l ng
Chiu i S ().
Thng Ta inh (, J Jza, ?-?): nhn vt sng cui thi nh ng, v tng
cua Tng Lm T Trung Quc. Cui phn Canh c Truyn ng Luc (
), theo k luc cua Lm T Luc () cho thy, ng thuc php t cua Lm T.
Con trong Bch Nham Luc () th sau khi c php, ng c vn p vi ba nhn
vt Nham u Ton Khot ( ), Tuyt Phong Nghia Tn ( ) v
Khm Sn Vn Thuy ().
Tich Tht Nguyn Quang (, Jakushitsu Genk, 1290-1367): v tng cua Lm
T Tng Nht Ban sng vo khoang gia hai thi ai Lim Thng v Nam Bc
Triu, huy Nguyn Quang (, ao hiu Thit Thuyn (, Tch Tht (, nhu
hiu Vin ng Thin S (, xut thn vung Cao in (, My Tc (,
Mimasaka, thuc Okayama-ken), ho ng Nguyn (, Fujiwara). ng xut gia
nm 13 tui, ri vo nhp chung ng Phc T (, Tfuku-ji) vung Sn
Thnh (. Nm 1313, ng theo hu c Kim ( Thin Hng T (,
Zenk-ji) vung Lim Thng (, Kamakura), v tng theo thy mnh n Kin
Nhn T (, Kennin-ji), Kin Trng T (, Kench-ji) v Nam Thin
200

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

T (, Nanzen-ji). n nm 1320, ng cung vi nhm Kha ng Tng Nhin (

sang nh Tng cu php, n bi yt Trung Phong Minh Bn (
Thin Muc Sn (, ri c ban cho ao hiu. K n ng con n tham Thin
vi C Lm Thanh Mu (, Thanh Chuyt Chnh Trng

(. n

nm 1326, ng tr v nc, c cung thinh n lm t khai sn cua Vinh c T (

, Eitoku-ji) vung B Hu (, Bingo). Sau ng sng n c sut trong vong 2
5 nm, n nm 1351 th chuyn n tru Phc Nghim T (, Fukugen-ji)
vung Nhip Tn (, Settsu, thuc Hyogo-ken), ri Vng Sanh T (, j-ji
) vung Cn Giang (, mi). V n nm 1361, ng c thinh n lm t khai
sn Vinh Nguym T (, Eigen-ji). Trc tc cua ng c Vinh Nguym Tch
Tht Hoa Thng Ng Luc ( quyn.
Tim Nguyn Trng Hng (, Zengen Chk, ?-?): v tng sng di thi nh
ng. Ban u ng n tham hc vi o Ng Vin Tr (), lm th gi v
sau k tha dng php ca v ny. ng n sng ti Tim Nguyn Sn m Chu
(, Tnh H Nam) v n lc c xng Thin phong ca mnh ti y.
Tin Nhai Nghia Pham (, Sengai Gibon, 1750-1837): huy Nghia Pham (),
ao hiu Tin Nhai ([]), hiu Vin Thng (), Thin Dn (), Bch
ng (), H Bach (), V Php Trai (), nhu Ph Mn Vin Thng
Thin S (), xut thn vung My Nung (, Mino, thuc Gifu-ken).
ng xut gia theo Khng n Vin H () Thanh Thi T () vung
My Nung, sau n tham Thin vi Thin Tu () Cao Cn Vin () vung
Luc Ao (, Michinoku, thuc Fukushima-ken) v k tha dong php cua v ny.
K n ng theo hu Bn Cc () Thnh Phc T (, Shfuku-ji) vung
Bc a (, Hakata), Khung Tin (, Chikuzen), tru tai H Bach Vin ()
trong sn ni v n lc phuc hng chua ny. ng th hin Thin yu vi tnh cch
ua gin, phiu dt, nn rt gn gui vi moi ngi. Cung vi Bach n Hu Hac (
, Hakuin Egaku), ng l mt trong nhng ai biu cho b mt Thin Tng
thi Cn ai. Trc tc cua ng lai c Tin Nhai Hoa Thng Ng Luc (
) 5 quyn, Xa Tiu Chu () 1 quyn, Xuc Ty Dng () 1 quyn,
v.v.
201

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tin Phc Tha C (, Sempuku Shko, ?-1045): v tng ca Vn Mn Tng,

c gi l C Thp Ch ( ), xut Ty Chu ( , Tnh Thim Ty). ng
ngao du n Liu Sn () m Chu (), tham yt i Quang Knh Huyn
(), v xung tc xut gia theo v ny. Bn cnh , ng cn n tham hc
vi Nam Nhc Lng Nh (, t ca ng Sn Th S ca Vn Mn
Tng). Chnh trong thi k ny, ng ng c li ni ca Vn Mn, ri n ti L
Sn () cng nh Hong Gic Thp Vin () ti Vn C Sn ().
Ban u ng khai m o trng thuyt php ti Chi Sn (), t cho l ngi k
tha dng php ca Vn Mn Vn Yn (). Vo thng 10 nm th 4 (1037)
nin hiu Cnh Hu (), th theo li thnh cu ca Phm Trng Ym (),
ng n tr tr Tin Phc T () v ti y ng hong truyn tng phong
ca mnh. ng th tch vo ngy mng 4 thng 11 nm th 5 nin hiu Khnh Lch
(). Chnh do v ng khng c trc tip n chng, m t xng l ngi k tha,
nn to ra nhiu d lun ln v vn ny.
Tiu n i Hn (, Shin Daikin, 1284-1344): v tng ca phi Dng K v
i Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Tiu n (), sinh thng 8 nm th
21 nin hiu Ch Nguyn () Nam Xng (, Tnh Giang Ty), h Trn ().
ng xut gia ti Vnh Lc Vin ( ) trong qun, ri sau khi th gii c tc
xong, ng n tham yt Nht Sn Vn () Khai Tin T (), L Sn
(), k n ng tham hc vi Hi C Nguyn Hy () trn Bch Trng
Sn () v cui cng k tha dng php ca v ny. Khi Hi C chuyn n
Tnh T T ( ), ng i theo lm Th K ph t. Bn cnh , ng cn n
tham vn Trung Phong Minh Bn (). Vo nm th 4 (1311) nin hiu Ch
i (), ng khai ng thuyt gio Hi T () thuc H Chu (,
Tnh Trit Giang), sau ng chuyn n sng mt s ni nh thng 4 nm th 7
(1320) nin hiu Din Hu () ti i Bo Quc T () vng Hng Chu
(, Tnh Trit Giang), thng 10 nm th 2 (1325) nin hiu Thi nh () ti
Trung Thin Trc T (), thng 2 nm th 2 (1329) nin hiu Thin Lch (
) ti i Long Tng Tp Khnh T () Kim Lng (). Nh
vua ban tng cho ng chc quan i Trung i Phu () v hiu l Qung Tr
202

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ton Ng i Thin S (). ng vo cung ni thuyt php, nh vua

cn tng cho ng y cng nh dy ai vng, i Trung Thin Trc T thnh Thin
Lch Vnh T T () v t tn cho ci am ni ng thng l Qung Tr
(). Hn na, vo nm th 2 (1336) nin hiu Ch Nguyn (), ng c ban
cho danh hiu Thch Gio Tng Ch () thng lnh ton b Ng Sn. ng
vit b B Tht Tp ( ) 2 quyn v trng tu b Sc Tu Bch Trng Thanh
Quy () 8 quyn. n ngy 24 thng 5 nm th 4 nin hiu Ch Chnh
( ), ng th tch, hng th 61 tui i v 46 h lp. ng c b Tiu n Hn
Thin S Ng Lc () 4 quyn, Ngu Tp () son bi Nguyn
Qung Tr Ton Ng i Thin S i Trung i Phu Tr i Long Tng Tp
Khnh T Thch Gio Tng Ch Kim Lnh Ng Sn T Tiu n Hn Cng Hnh
o K (
), cn Hong Tn () son bn Nguyn i Trung i Phu Qung Tr
Ton Ng i Thin S Tr Tr i Long Tng Tp Khnh T Thch Gio Tng
Ch Kim Lnh Ng Sn T Hn Cng Thp Minh (
).
Tiu ng Diu Kham (, Sh Mytan, 1177-1248): v tng ca Phi i Hu
thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Tiu ng (), xut thn vng T Kh
() thuc Minh Chu (, Tnh Trit Giang), h l Mao (). Ban u ng n
tham hc vi Tng Nguyn Sng Nhc () Linh n T () vng
Lm An ( , Tnh Trit Giang), v lnh hi c huyn ch nh V Dng Tnh
Ton ( ) Thin ng ( ). Sau , ng bt u tuyn xng Thin
phong ca mnh Diu Thng T () vng Minh Chu, v sng qua mt s ni
nh Quang Hiu T () trong vng, Bo n T () i Chu (,
Tnh Trit Giang), H Kheo T () Bnh Giang (, Tnh Giang T), v
Vn Phong T () Phc Chu (, Tnh Phc Kin). Nhn v T Tng S
Di Vin () quy y theo, ng khai sng ra i T T () Minh Chu, ri
sau li chuyn n Thoi Nham T () i Chu, Giang Tm T ()
n Chu (, Tnh Trit Giang) v cc ni khc na. Vo ngy 27 thng 3 nm th
8 nin hiu Thun Hu () ng th tch, hng th 72 tui i v 52 h lp.

203

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tn Hnh (, 540-594): v tng sng di thi nh Ty, t ca Tam Giai Gio (

), cn gi l Tam Giai Thin S (), ngi Qun Ngy (, thuc An
Dng [], H Nam []), h Vng (), lc nh c tr tu xut chng.
Sau khi xut gia, ng thng hiu cc kinh, c vua Vn nh Ty thnh mi n
Trng An. ng ch trng thi i ca c Thch Ca l thi i Chnh Php, k
n thi i th nhn gio php l thi Tng Php. C ngha rng hin ti (thi nh
Ty) kinh qua thi i Chnh v Tng Php, gp lc Pht Gio suy vong, cho
nn ng ch xng ra 3 giai on, gi l Tam Giai Pht Gio. ng cho rng ngi
hin i hoc thin v Nht Tha, hay Tam Tha, hoc nim Di , hay nim Php
Hoa, thch ci ny ght ci kia. Cho nn ng ch trng cng mi ngi lao ng,
mt ngy mt ba n. Do nhn cch thanh khit, gio thuyt li d hiu nn s lng
tn theo rt ng. n thi nh ng, t Tn Ngha () thit lp kho bc
cho dn lnh, gi l V Tn Tng Vin, lm li ch cho dn chng. Trong khong
thi gian t nm th 20 (600) nin hiu Khai Hong () nh Ty cho n nm th
13 (725) nin hiu Khai Nguyn () nh ng, phi ny tri qua 4 ln b cm
ch v p bc, sau v lon An S () th dn dn tiu vong. Vo thng ging nm
th 13 (594) nin hiu Khai Hong (), ng th tch, hng th 55 tui. Trc tc
ca ng c Tam Giai V Bit Tp Lc () 3 quyn, i Cn Khi Hnh
Tp Lc () 33 quyn, Tam Giai Pht Php () 4 quyn, v.v.
Tinh inh Nguyn Chi (, Seij Genshi, 1816-1881): v tng cua Tng Lm T
Nht Ban sng vo khoang gia hai thi ai Giang H v Minh Tr, huy Nguyn Ch
(), ao hiu Tinh nh (), xut thn vung Vi Trng (, Owari, thuc
Aichi-ken). Nm 19 tui, ng theo xut gia vi C Gim () Huy ng Am (
) cua Thoai Tuyn T ( ) vung Vi Trng. Sau khi thy qua i, ng
c n kha cua T Trit (). Nm 1851, ng n tru tai Long Trach T (,
Rytaku-ji) vung Y u (, Izu), n nm 1854 khi T Trit qua i, mn ha cua
v ny n tho gio vi ng. Vo nm 1860, ng t chc l huy ky ln th 100 cua
Bach n Hu Hac (, Hakuin Ekaku), v n nm 1866 th truyn tm a
gii php tai Thoai Tuyn T. ng n lc gio ha chung ao tuc khp cc vung
Y u cung nh Tun H (, Suruga).

204

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tnh T m Mt (, Jinzu Donmitsu, 1120-1188): v tng ca Lm T Tng

Trung Quc, ngi vng Thin Thai ( ), Trit Giang ( ), h L ( ), hiu
Hn Nguyn (). Nm 12 tui, ng xut gia, theo hu T Phc o Vinh (
), n nm 16 tui th c tc gii, hc tp gio php Thin Thai. Sau , ng
tng n tham vn i Hu Tng Co (), Tuyt So Php Nht (),
Th Am Cnh Nguyn () Knh Sn (). K tip ng cn tham hc
Hi Am Di Quang () Tuyn Nam () v k tha dng php ca v ny.
Vo nm th 7 (1171) nin hiu Cn o ( ), ng dng chn tr ti Thng
Phng T () vng iu Kh () v sau sng qua mt s cha khc
nh T Trch ( ), Hng Phc ( ), Vn Nin ( ), v.v. Vo nm th 11
(1184) nin hiu Thun Hy (), ng c sc ch tr tr Tnh T T () v
n nm th 15 th th tch, hng th 69 tui i v 54 h lp. Trc tc ca ng c
Hn Nguyn Mt Ha Thng Ng Yu () 1 quyn.

Ti Trng (, Saich, 767-822): v tng sng di thi Bnh An (, Heian), v t

s khai sng ra Thin Thai Tng Nht Bn, tc danh l Tam Tn Th (), tn
hi nh l Qung D (), hy l Ti Trng (), thng xng l Cn Bn i S
(), Sn Gia i S (), Du Sn i S (), ngi vng
Cn Giang (, mi, thuc Shiga-ken), cha l Tam Tn Th Bch Chi (
), m khng r h tn. Dng h Tam Tn Th l dng h di c sang Nht, tng
truyn l hu du ca Hiu Hin nh Hu Hn. Nm 7 tui, ng n trng lng
hc cc mn m dng, y phng, cng xo. n nm 12 tui, ng theo lm t
ca i Quc S Hnh Biu (, Gyhy) Quc Phn T (, Kokubun-ji),
chuyn tu hc v Duy Thc cng nh Thin php. Nm 15 tui, ng xut gia, chnh
thc tr thnh v tng ca Quc Phn T v ly hiu l Ti Trng. Vo ma xun
nm th 4 (785) nin hiu Din Lch (), ng tham gia gii n ng i T
(, Tdai-ji), th c tc gii; ri vo trung tun thng 7 nm ny, ng qun st
s v thng ca cuc i, nn vo trong ni Nht Chi Sn () dng tho am
trong vng 7 nm trng, bin tho am y thnh cha v ly tn l Nht Tha Ch
Qun Vin (). n nm th 23 (804) nin hiu Din Lch, ng c ban
sc ch cho nhp ng cu php v nm sau th tr v nc. T ng bt u n
lc xin dng gio php Thin Thai Tng. Vo nm 806, ng dng biu ln triu
205

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nh xin chp nhn cho Thin Thai Tng l mt trong nhng tng phi chnh
ng thi, v cui cng c ha kh. Ri n nm th 10 (819) nin hiu Hong
Nhn (), ng cng dng biu xin thnh lp gii n i Tha trn T Du Sn.
Nhng v cc tng phi khc phn i kch lit, nn trong khi cn sinh tin th ci
mng kin lp gii n ca ng vn khng tr thnh s tht. Tuy nhin, sau khi ng
th tch c 7 ngy th nhn c chiu ch chp thun cho thnh lp gii n. Vo
nm th 13 (822) nin hiu Hong Nhn, ng th tch, hng th 56 tui. Vo nm
th 8 (866) nin hiu Trinh Qun (), ng c ban cho thy hiu l Truyn Gio
i S (, Denky Daishi). V mi quan h vi Thin, vo nm th 20 (804)
nin hiu Trinh Nguyn (), ng th nhn t Tiu Nhin () dng huyt mch
ph php ca hai nc i ng v Thin Trc v php mn ca Ngu u Sn
(); cho nn sau khi tr v nc, vo nm th 10 (819) nin hiu Hong Nhn,
ng vit cun Ni Chng Pht Php Tng Tha Huyt Mch Ph (
). Tng phong ca ng l s dung hp ca 4 tng Vin Mt Gii Thin, em
li nh hng to ln cho s hng khi ca Thin Tng di thi i Lim Thng
(, Kamakura) sau ny. Trc tc ca ng c Th H Quc Gii Chng (
) 3 quyn, Chiu Quyn Tht Knh () 1 quyn, Sn Gia Hc Sinh
Thc (), Hin Gii Lun () 3 quyn, Php Hoa T C ()
3 quyn, Truyn Gio i S Ton Tp () 5 quyn, v.v.
Tng Phong Diu Siu ( , Shh Mych, 1282-1337): v tng cua Lm T
Tng Nht Ban, sng vo khoang gia hai thi ai Lim Thng v Nam Bc Triu,
v khai t cua ai c T (, Daitoku-ji), huy l Diu Siu (, Mych),
thng c goi l ai ng Quc S (, Dait Kokushi), Tng Phong (
, Shh) l ao hiu, v nhu l Hng Thin ai ng Quc S ( ),
Cao Chiu Chnh ng Quc S (), ai T Vn Khung Chn Quc
S (). ng xut thn vung B Ma (, Harima, thuc Hygo-ken
[] ngy nay). Nm 11 tui, ng n xut gia tai Th Ta Sn Vin Gio T (
), B Ma (, Harima), hoc gii lut vi Gii Tn (), sau chuyn
sang Thin Tng v n tham Thin vi Hin Nht () Van Tho T (,
Manju-ji) vung Lim Thng (, Kamakura). Sau ng theo hu Thiu Minh
(, Shmy), v tng sang cu php bn nh Nam Tng Trung Quc tr v, ri
206

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

thp tung theo v ny n cc chua nh Kin Trng T (, Kench-ji), v.v. v

cui cung k tha dong php cua Thiu Minh. Sau khi thy mnh qua i, ng tr v
kinh , dc tm trng dng tm tnh, c Hu H Thin Hong (
, Godaigo Tenn), Hoa Vin Thng Hong ( , Hanazono Jk), Xch
Tung Tc Thn (, Akamatsu Norimura) theo quy y, v nh ng sng lp
ra ai c T. Ngi t nh ny khng cho phep mt ai thuc tng phi khc n c
tru, m chi tng tha duy nht mt dong Diu Siu thi, nn n chim mt v tr c
bit trong gii Thin lm. Php t cua ng c Trit ng Nghia Hanh ( ,
Tett Gik), Quan Sn Hu Huyn (, Kanzan Egen), v.v. Trc tc cua ng
c ai ng Quc S Ng Luc ().
Tng Lim (, Sren, 1309-1380): nhn vt sng di thi nh Minh, xut thn Ph
Giang (), Tnh Trit Giang (), t Cnh Lim (), hiu l Tim Kh
(), V Tng C S (), Long Mn T (), Tin Hoa Sanh (
), Bch Ngu Sanh (), Nam Cung Tn Li (), Nam Sn Tiu Gi
(). Lc nh ng theo hc Nho Gio vi Ng Lai (), Liu Qun (
), Hong Tim (), v.v., thng hiu cc kinh s. Trong khong thi gian nin
hiu Ch Chnh (, 1341-1367), ng c ban tng hiu Hn Lm Hc S, nhng
sau lui n c Long Mn Sn (), chuyn vit sch trong vng hn 10 nm.
n u thi nh Minh, bin tu cc s th nh Nguyn, nghin cu su cc in tch
ca thnh hin, cho nn phn ln cc quy nh v l nhc di thi nh Minh u do
ng lm ra. ng cng thng c i Tng Kinh, khi rnh rang th tu tp Thin qun,
cng vi nh vua thng m lun o ngha ca kinh in. Vo nm th 13 (1380)
nin hiu Hng V (), nhn chuyn chu ng Tng Thn () c ti lin ly,
c nh ng phi di n Mu Chu ( ), khi i qua C ng ( ), m v
cng vi v tng hn huyn o v, ng ngi ngay ngn y nhin m ra i, hng th
72 tui. n thi V Tng, ng c ban cho thy hiu l Vn Hin (). Sau ny,
Vn Th Chu Hong () thu tp cc vn th ca ng thnh cun H Php
Lc (). Ngoi ra, ng c trc tc Tng Hc S Ton Tp () 33
quyn, Long Mn T (), Ph Dng Nhn Vt K (), Thin Hi
Loi Bin (), Tim Kh Tp (), v.v.

207

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Trach Am Tng Banh (, Takuan Sh, 1573-1645): v tng cua Lm T Tng

Nht Ban, sng vo khoang gia hai thi ai An Th o Sn v Giang H, tru tr
i th 153 cua ai c T (, Daitoku-ji), huy Tng Bnh ( , ao hiu
Trach Am ( , hiu ng Hai ( , M ng ( , Minh T ( , xut thn
vung an M (, Tajima, thuc Hyogo-ken). ng theo Tng Vin ( ai
c T vung Sn Thnh (, Yamashiro) tu tp, ri theo hoc vi ng Nhn (
ai An T (, Daian-ji) v k tha dong php cua Thiu Trch (
Dng Xun T ( . Nm 1607, ng lm Thu Toa ( cua ai c T, ri
trai qua tru tr cc chua c Thin T (, Tokuzen-ji), Nam Tng T (,
Nansh-ji). n nm 1629, do v phan i chuyn chnh quyn Mac Phu ban T Y,
ng b lu y ln Quc Thng Sn ( vung Xut Vu (, Dewa), sau ng
c Hu Thuy Vi Thng Hong (, Gomizuno Jk) cung nh Tng
Qun c Xuyn Gia Quang (, Tokugawa Iemitsu) quy y theo, ng sng lp
nn ng Hai T (, Tkai-ji) vung Phm Xuyn (, Shinakawa), Vo
Tng (, Musashi). Trc tc cua ng lai c Trach Am Hoa Thng Php Ng
( quyn, Bt ng Tr Thn Diu Luc ( quyn, Lm
T Luc Sao ( quyn, Minh Am Song Song Tp

( quyn,

Linh Lung Tuy But ( quyn, Trach Am Hoa Thng Ton Tp (

quyn, v.v.
Trm Nhin Vin Trng (, Tannen Ench, 1561-1626): v tng ca To ng
Tng Trung Quc, t l Trm Nhin (), bit hiu Tn Mc o Nhn (
), xut thn Hi Kh (, Tnh Trit Giang), sinh ngy mng 5 thng 8 nm th
40 nin hiu Gia Tnh (), h H (). Ban u, ng lm ngi a th, sau n
tham hc vi Ngc Phong (), lm ngi qut nh x. n nm 24 tui, ng theo
xut gia vi Diu Phong () Tu Thin Hoang Sn (). Sau ng n
tham vn Vn Th Chu Hong () v th gii c tc, ri li tham yt Nam
Tng (). Sau ng li n cu hc vi Vn Th ln na, vo nm th 19 (1591)
nin hiu Vn Lch (), ng n tham vn T Chu Phng Nim () v
k tha dng php ca v ny. u tin ng khai ng thuyt gio ti Th Hng T
(), v sau tng sng qua cc ni nh Vn Mn Truyn Trung Qung Hiu
T (), Knh Sn Vn Th T (), ng Thp T (
208

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

) Gia Hng (, Tnh Trit Giang), Vn Mn Hin Thnh T (),

Thin Hoa T () Ph Thiu Hng (, Tnh Trit Giang), Minh Tm
T (), Th Thnh T () Sn m (, Tnh Trit Giang), Mai D
Di Am (), Bo Lm T (), Thch Pht T () T Thy
(, Tnh Trit Giang), Thin Ninh T ( ) Hi Dim ( , Tnh Trit
Giang), i Thin T () Ph Thiu Hng, Vin Gic Thin Vin ()
Nam Kinh (), Din Th T (), Nht Tc Am () Cn Sn (
, Tnh Giang T), o Trng Vn Th T () H Chu (, Tnh
Trit Giang), Hoa Nghim T ( ) Ph Thiu Hng, v.v. n ngy mng 4
thng 12 nm th 6 nin hiu Thin Khi (), ng th tch, hng th 66 tui di
v 43 h lp. ng c li b Trm Nhin Vin Trng Thin S Ng Lc (
) 8 quyn. o Thch Linh ( ) son bi Hi Kh Vn Mn Trm
Nhin Trng Thin S Thp Minh ().
Trn Na (s: Dignga, Dinnga, t: Phyogs-kyi gla-po, ): cn c gi l Vc Long
(), i Vc Long (), Phng Tng (), nhn vt sng vo khong
th k th 5-6 Ty Lch, ngi hnh thnh h thng Nhn Minh Hc ca Pht Gio
n . C thuyt cho rng ng l ngi Nc Hng Ch ( ) min nam n
, thuc dng di B La Mn. Ban u ng theo hc gio l ca ngoi o, ri theo
phi c T B (s: Vtsputry, p: Vajji-puttaka, ) ca Tiu Tha, sau theo
hu Th Thn (s, p: Vasubandhu, ), nghin cu gio l ca i Tha v Tiu
Tha. ng cng tng th tr thn ch t mt v A X L, t c b php nhim
mu, ri ng n Tr Quc (s: Odivia, ) tu tp Thin nh. ng thng
thuyt ging v con ng thin, hng phc rt nhiu ngoi o v rt ni ting nhn
vic ng cng vi hc phi Ni D Da (s: Niyyika, ) bin lun. ng tng
ging thuyt Cu X Lun (s: Abhidharmakoa-bhya, ), cng cc hc
thuyt ca Duy Thc v Nhn Minh Na Lan T (s: Nland, ). Sau
th theo li khuyn ca B Tt Vn Th (s: Majur, ), ng son thut b Tp
Lng Lun (). n cui i, ng i du hnh khp vng Nam n, hng phc
cc lun s ngoi o, phc hng li cc o trng tng hoang ph, thng hnh
tr hnh 12 u , v cui cng th tch ti hang ng trong khu rng ca Tr
Quc. V cuc i ca Trn Na, cn c thuyt khc cho rng ng thuc ngi n
209

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

t La Quc (), tng th nhn s cng dng ca c vua nc ny,

chng qu A La Hn; ri th theo li khi th ca B Tt Vn Th m pht khi ch
nguyn cu qun sanh, ng ging thuyt v Nhn Minh Lun ( ), tuyn
xng Du Gi S a Lun (). Cc trc tc ca Trn Na lin quan n
Cu X v Nhn Minh c rt nhiu. V phng din nhn thc lun, ng ly tm, tm
s m kin lp nn Tam Phn gm Phn (), Tng Phn () v T Chng Phn
(), cng snh ngang hng vi cc thuyt Nht Phn ca An Hu (), Nh
Phn ca Nan ( ) v T Phn ca H Php ( ) xa kia. Chnh ng l
ngi li cng lao bt h v phng din Nhn Minh Hc, hnh thnh nn h
thng trit l Nhn Minh, l ngi u tin khai sng ra Ba Tng gm Tn Nhn
Minh (), Do Cu Tun Nhn () v Th Sc Lp Nhn ();
ri ci i Nm Chi Tc Php thnh Ba Chi Tc Php, bin s quy np ca Nhn
Minh xa thnh din dch, to nn l trnh mi cho thi k khai sng lun l hc
(Nhn Minh Hc) ca n . Cho nn ng c gi l cha ca Chnh L Hc
hay v t sng lp ra Tn Nhn Minh. Trc tc ca ng lin quan n Nhn Minh
Hc th c rt nhiu, quyn 4 ca Nam Hi K Quy Ni Php Truyn (
) lit k c 8 b lun, cn trong i Tng Hn dch th hin c 9 b 9 quyn nh
Gii Quyn Lun ( , cng bn vi Chng Trung Lun [ ] do Ngha
Tnh [, 635-713] dch) cng nh V Tng T Trn Lun (, cng
bn vi Qun S Duyn Duyn Lun [] do Huyn Trng [, 602-664]
dch) do Chn (s: Paramrtha, , 499-569) dch, Th Nhn Gi Thit Lun
() v Qun Tng Tng Lun Tng () do Ngha Tnh dch,
Pht Mu Bt Nh Ba La Mt a Vin Tp Yu Ngha Lun (
) do Th H (s: Dnapla, , khong th k th 10) dch, Nhn Minh
Chnh L Mn Lun () do Huyn Trng dch. Ring trong tng kinh
ting Ty Tng th thu lc 11 b. Ngoi ra ng rt gii v vn hc, tng lm cc bi
tn, h khc. Ngi k tha gio thuyt Nhn Minh Hc ca Trn Na c Thng Yt
La Ch (s: akrasvmin, ), v ngi k tha php h l H Php ().
Triu Chu Tung Thm ( , Jsh Jshin, 778-897): mn ha cua Nam Nhac,
con goi l Ton Thm ( , ngi vung Hc Hng ( , To Chu ( , Tinh
Sn ng ( , ho l Hc ( . Luc con nho, ng xut gia H Thng Vin (
210

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

, ri n vung Tr Dng (, tham yt vi Nam Tuyn Ph Nguyn (

), v c kh ng. V sau, ng con n tham bi mt s danh tng ng thi
nh Hong B ( , Bao Tho ( , Dim Quan ( , Gip Sn ( , v.v.; v
cui cung th theo li thinh cu cua chung, ng n tru tai Quan m Vin (
, vung Triu Chu ( , thuc Tinh H Bc ngy nay). Tai y ng tuyn
dng Thin phong c o cua mnh sut trong vong 40 nm. Phn ln nhng vn
vn p cung nh day chung cua ng c lu truyn nh l cng n. n ngy
mng 2 thng 11 nm th 4 nin hiu Cn Ninh ( nh ng ng th tch, tho 12
0 tui, c ban tng cho nhu hiu l Chn T ai S (. Tc phm cua ng
c Triu Chu Luc (, Chn T ai S Ng Luc (, 2 quyn.
Tr C (, Chikyo, ?-?): v tng sng di thi nh ng, cn gi l Hu C (
), tc gi ca Bo Lm Truyn (). Cn c vo Cng Mc Ch Yu Lc
() quyn 8 ca i Tng Kinh, Pht T Lch i Thng Ti (
) quyn 10, trong khong thi gian nin hiu Trinh Nguyn () nh ng,
Sa Mn Hu C Kim Lng () cng vi Thng Tr Tam Tng () ca
Ty Thin son Bo Lm Truyn 1 quyn ti Bo Lm Sn (), To Kh
(), Thiu Chu (). Trong bn Bo Lm Truyn hin tn c cu: Chu
Lng Sa Mn Tr C Tp (, Sa Mn Tr C Chu Lng thu tp).
Ngoi ra, hnh trng cng nh nm sinh v mt ca ng u khng r.

Tr Khi (, Zh-y, Chigi, 538-597): v Thin tng thng nhip Pht Gio Trung Quc
trong khong 3 triu i Lng, Trn v Ty vi Thin Thai gio ngha ca ng, v t
s khai sng ra Thin Thai Tng Trung Quc. ng cng c xem nh l v t s
th 3, k tha Hu Vn () v Hu T (). Xut thn t Huyn Hoa Dung (
), Kinh Chu (, thuc Tnh H Nam ngy nay), ng l con ca Trn Khi T
(), v cao quan thi nh Lng, t l c An ( ). Lc 15 tui, ng gp
phi nn Hu Cnh (), n nm 18 tui th xut gia Qu Nguyn T ()
vng Sng Chu (, thuc Trng Sa, tnh H Nam ngy nay). Sau mt thi
gian i tham hc tu tp cc ni, n nm 23 tui, ng n lm mn h ca Hu T
() i T Sn (), Quang Chu (), tu hc Php Hoa Tam Mui v
c khai ng. Vng theo li thy, ng cng vi nhm Php H ( ) gm 27
211

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ngi vo Kim Lng (, Nam Kinh), thuyt ging Php Hoa Kinh Nga Quan
T (). T Th Hng Vng () nh Trn v mt s v cao quan khc
Kim Lng cng quy y theo ng; hn na cc v cao tng nh Php T ( ), i
Nhn (), Hu Bin (), Hu Vinh (), v.v., y cng n nghe php.
n nm 34 tui, ng t gi chn kinh thnh m tr v Thin Thai Sn v bt u lp
nn h thng Thin Thai gio hc. Vo nm 584, nhn li cung thnh ca vua Trn,
ng n Linh Diu T () v Qung Trch T () thuyt ging. n nm
588, v chin lon ng phi n lnh nn a phng Kinh Chu () v L Sn
(); nhng sau khi nh Ty thng nht th Vn v Tn Vng Qung quy y
theo ng. Chnh ng truyn trao B Tt gii cho Tn Vng, v c ban tng
hiu l Tr Gi i S (). Sau ng sng lp nn Ngc Tuyn T ()
c hng ca mnh l Kinh Chu, ri nm 593 th ging b Php Hoa Huyn
Ngha (), v nm sau th b Ma Ha Ch Qun (). Ri sau ng i
xung vng Dng Chu, dng hin b Duy Ma S () cho Tn Vng, v li
tr v Thin Thai Sn, thnh lp nn quy phm ca gio on v n lc ht mnh xc
lp hc thuyt Ch Qun. Vo nm 597, trn ng ln kinh theo li thnh cu ca
Tn Vng, ng th bnh Thch Thnh T () v th tch ti y vo ngy 24
thng 11 cng nm. Cc sch ging thut ca ng ngoi Tam i B l Php Hoa
Huyn Ngha (), Php Hoa Vn C () v Ma Ha Ch Qun (
) ra, cn c mt s son thut hn 10 b da trn Duy Ma Kinh, Kim Quang
Minh Kinh, Qun m Kinh gii thch v Ng Trng Huyn Ngha ( )
nh Th Thin Mn (), Lc Diu Php Mn (), Thin Thai
Tiu Ch Qun (), v,v. T t tng Php Hoa Tam Mui ( ),
Tam Quy Tam Qun (), Nht Nim Tam Thin (), Ng Thi Bt
Gio (), v.v., mang tnh c o ring bit ca mnh, ng c xng tng
nh l ngi th nht hnh thnh nn Pht Gio Trung Quc. ng l ngi u tin
thit lp nn h phng sanh rt ni ting m vn cn lu li cho n ngy nay.

Tr Mn Quang T (, Chimon Kso, ?-?): v tng ca Vn Mn Tng, ngi

Tnh Trit Giang. ng n tham yt Trng Vin () Hng Lm Vin (
), Thanh Thnh Sn (), ch Chu (), Tnh T Xuyn (), v k
tha dng php ca v ny. V sau, ng n tr ti Tr Mn T (), Ty Chu
212

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

(), Tnh H Bc (), chuyn tm c xng tng phong ca mnh. ng

dng thnh Tuyt u Trng Hin () cng vi hn 30 mn khc. Tc
phm ca ng c Tr Mn T Thin S Ng Lc () 1 quyn.

Tr Nghim (, Chigon, 602-668): v tng sng di thi nh ng, xut thn vng
Thin Thy (, Tnh Cam Tc []), h Triu (), t th 2 ca Hoa Nghim
Tng, hiu Ch Tng i S (), Vn Hoa Tn Gi (). Lc cn
nh ng c ch hng vi Pht o, khi a gin thng ly xp thnh thp,
hay ly chng bn lm thnh chng v bn thn mnh l php s. Nm 12 tui, ng
theo Thun () n Ch Tng T () Chung Nam Sn (), th
hc vi t ca Thun l t Php S, ngy m tinh tn, sing nng tu tp.
n nm 14 tui, ng xung tc xut gia, thng nghe ging Nhip i Tha Lun
(). Nm 20 tui, ng th c tc gii, hc cc kinh lun nh T Phn Lut
(), T m (), Thnh Tht (), Thp a (), a Tr (), Nit
Bn (). Sau ng theo Tr Chnh () hc Hoa Nghim Kinh (), c
qua i Tng Kinh, nghin cu su vo huyn ch ca Thp a Lun. Nm 27 tui,
ng son Hoa Nghim Kinh Su Huyn K () v n tr thnh quy m
ca tng phi ny. ng thng ging thuyt Hoa Nghim, ha o khng h mt
mi. V ng tng tr tr Ch Tng T ( ), nn ngi i gi ng l Ch
Tng i S. n cui i, ng n tr ti Vn Hoa T (), nn c tn gi
khc l Vn Hoa Tn Gi. Vo thng 10 nm u (668) nin hiu Tng Chng (
) i vua Cao Tng, ng th tch, hng th 67 tui. t ng c Hoi T (,
hay Hoi T []), Php Tng (), Nguyn Hiu (), Ngha Tng (),
Bc Trn (), Hu Hiu (), o Thnh (), v.v. Trc tc ca ng li
c i Phng Qung Pht Hoa Nghim Kinh Su Huyn Phn T Thng Tr
Phng Qu ( ) 1 quyn, Hoa Nghim Ng
Thp Yu Vn p ( ) 2 quyn, Hoa Nghim Nht Tha Thp
Huyn Mn () 1 quyn, Kim Cang Bt Nh Ba La Mt La Lc S
() 2 quyn, V Tnh Nhip Lun S () 4 quyn,
v.v.
Tr Nham ( , Chigan, 577-654): v tng ca Tng Ngu u sng di thi nh
213

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng, ngi vng Khc A (), Giang T (), h l Hoa (), ngi tr dng,
thn hnh c sc hp dn. Trong khong thi gian nin hiu i Nghip (, 606616) nh Ty, ng lm tng qun, tng lp chin cng hin hch. Nm 40 tui, ng
vo Hon Cng Sn (, An Huy), theo xut gia vi Thin S Bo Nguyt (
). Vo nm th 17 (643) nin hiu Trinh Qun (), ng ln Ngu u Sn (
), tham yt Thin S Php Dung (), c khai ng v k tha dng php
ca v ny. Sau ng tng sng qua cc cha nh Bch M T (), Th
Huyn T (), ri sau chuyn n Thch u Thnh (). n nm th 2
nin hiu Nghi Phng () i vua Cao Tng, ng th tch, hng th 78 tui i
v 39 h lp.

Tr Tng ( , Chiz, 458-522): v tng sng di thi nh Lng thuc Nam Triu,
cng vi Tng Mn () v Php Vn () c gi l Ba V Php S Ln ca
nh Lng, xut thn Qun Ng (, thuc Huyn Ng [], Giang T []), h
C (). Ban u ng tn Tnh Tng (), lc nh thng minh, khim tn. Theo
Tc Cao Tng Truyn () quyn 5 cho bit rng ng xut gia nm 16 tui,
n nm th 6 (470) nin hiu Thi Th (), n tr ti Hng Hong T (),
theo hu Tng Vin () v Tng Hu () nh Lm T () cng nh
Hong Tng () Thin An T (). Bn cnh , ng cn theo hc vi
Tng Nhu (), Hu Th (), tinh thng kinh lun v gii lut. Di thi Vn
Tuyn Vng (), khi Pht php thnh hnh, nh vua thuyt ging Tnh Danh
Kinh (), triu tp hn 20 v tng tinh gii kinh lun, khi y ng l ngi
nh tui nht ngi bn di, nhng n khi thuyt ging v ngha l th chng c ai
b kp. n thi Lng V (), ng li c sng tn hn, sc phong tr tr
Khai Thin T (). Nm 29 tui, nghe thy tng s bo ng ch sng n 31
tui, v vy ng khng thuyt ging na, ch chuyn tm tu tp, pht nguyn ln
khng ra khi ca cha, ngy m th tr Kinh Kim Cang Bt Nh ( ).
n cui nm 31 tui, ng ly hng tm ra sch s, tng kinh i cht, nhng li
nghe trn khng trung c m thanh, nh thn lc ca Kinh Bt Nh m c tng
tui th. T tr i, chng o tc vng Giang T u tr tng Kinh Bt Nh. V
sau, ng tng thuyt ging Thnh Tht Lun () Bnh Thnh T (),
ri ging Kinh Php Hoa () Hu Lun in (). Khi vua V th
214

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

B Tt gii, ng lm gii s. Hong Thi T cng knh trng ng v thng n

php tch nghe ging kinh. Vo thng 9 nm th 3 (522) nin hiu Ph Thng (),
ng th tch, hng th 65 tui.
Tr Tin ( , Chisen, 539-618): v tng sng di thi nh ng, ngi vng T
Chu (), Giang T (), h T (), t Hu Thnh (). ng sang x Thc
hc Lut, nhn gp phi nn hy Pht di thi nh Chu nn phi n c Nam Lnh
(). Khi vua Ty Vn tc v (581), ng bt u tuyn ging gio php, chiu
tp cc bc thc c v vi mnh, v n Trng An () xin dng Lut Tng.
Sau p ng li thnh cu ca vua Thc, ng tr v Thc, tr ti Php T T (
), c chng o tc quy ngng theo rt ng. V sau, ng n c Long C
Sn T (), nhng ri li c vua Thc triu thnh nn ng phi quay tr
v Thc. Vo nm u nin hiu V c (), ng th tch, hng th 80 tui (c
thuyt cho l 83 tui).

Tr Uy (, Chii, 646-722): v tng ca Ngu u Tng, sng di thi nh ng,

ngi vng Giang Ninh (), Giang T (), h Trn (). Lc nh ng khc
ngi, theo xut gia vi Thng Php S () Thin Bo T () v nm
20 tui th c tc gii. Sau , ng n tham yt Php Tr ( ) ca Ngu u
Tng, c trao truyn tm n cho. T ng n tr ti Ngu u Sn ()
vng Kim Lng (), chuyn tm tuyn dng tng phong. ng ph chc li cho
Hu Trung ( ). Vo nm th 10 (c thuyt cho l nm th 17) nin hiu Khai
Nguyn () i vua Huyn Tng nh ng, ng th tch, hng th 77 tui.

Trich Thuy (, Tekisui): tc Do L Nghi Muc (, Yuri Giboku, 1822-1899),

v tng cua Tng Lm T Nht Ban sng vo khoang gia hai thi ai Giang H v
Minh Tr, huy Nghi Muc (), ao hiu Trch Thuy (), hiu V D Tht (
), Vn Mu (), xut thn vung n Ba (, Tamba, thuc Kyoto). ng mt
cha t hi con nho, n nm 1831 th xut gia. Nm 1841, ng theo tu hoc vi Nghi
Sn Thin Lai ( ) To Nguyn T ( ) vung Cng Sn ( ,
Okayama), B Tin (, Bizen), nhng n nm 1853 ng theo hu Xng Thac
( ) Yu Hnh Vin ( ) trn kinh . Nm 1863, ng n tru tai Ty
215

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng () cua Thin Long T (, Tenry-ji), ri sau chuyn sang T T

Vin ( ), lm Quan Trng cua Phi Thin Long T, v v sau lm Quan
Trng cua ba phi Thin Tng. n nm 1877, ng n lc ti kin Thin Long T
trc b tn ph do binh hoa. Vo nm 1891, ng t chc Quan Trng, nhng n
nm 1896 ng lai c ti b nhim lm Quan Trng vi t cch l v t thi Trung
Hng cua chua.
Trit Thng Nghia Gii ( , Tetts Gikai, 1232-1309): v tng cua To ng
Tng Nht Ban sng vo khoang gia thi ai Lim Thng (, Kamakura), v t
i th 3 cua Vinh Bnh T (, Eihei-ji), huy l Nghia Gii ( ,
Nghia Gim ( , ao hiu Trit Thng ( , xut thn vung Vit Tin (,
Echizen), thuc dong ho ng Nguyn (, Fujiwara). Nm 13 tui, ng theo xut
gia vi Hoi Gim ( Ba Trc T ( vung Vit Tin, v tho gii trn Ty
Du Sn (, Hieizan). n nm 1241, ng theo hu ao Nguyn (, Dgen
) tai Hng Thnh Bao Lm T ( vung Sn Thnh (, Yamashiro), v
sau theo thy ln Vinh Bnh T. Sau khi ao Nguyn qua i, ng k tha dong
php cua Hoi Trng ( . Vo nm 1258, ng sang nh Tng cu php, i th st
khp chn Thin lm Trung Quc v thinh v nc ban Ngu Sn Thp St (
. Sau khi v nc, ng c suy c lm tru tr i th ba cua Vinh Bnh T.
n nm 1291, th theo li thinh cu cua Trng Hai () ai Tha T (
vung Gia Ha (, Kaga), ng cai i Chn Ngn Vin cua chua ny thnh Thin
Vin v sng y. K tha dong php cua ng c Onh Sn Thiu Cn (.

Trit ng Nh Dim (, Sett Nyoen, 1151-1225): v tng ca Phi Dng K v

Phi i Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Trit ng ( ), ngi
Huyn Ninh Hi (), i Chu (, Tnh Trit Giang), h l Quc (). ng
n xut gia Tnh Vin () trong lng v n nm 18 tui th th gii c
tc, sau k tha dng php ca Chuyt Am c Quang () Dc Vng
Sn (, Tnh Trit Giang). ng tng sng qua mt s ni nh Hm Thanh
T () Nam Kim Chu (, Tnh Phc Kin), Nng Nhn T ()
Vit Chu (, Tnh Trit Giang), Quang Hiu T () Minh Chu (,
Tnh Trit Giang), Tng Sn () Kin Khang (, Tnh Giang T), v Thin
216

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng Sn (). n nm th 11 (1218) nin hiu Gia nh (), ng c c

n tr tr Knh Sn () v c ban cho hiu l Pht Tm Thin S ().
Vo thng 7 nm u nin hiu Bo Khnh (), ng th tch, hng th 75 tui
i v 57 h lp. Chnh o Nguyn (, Dgen) ca Nht cng tng tham hc
vi ng Knh Sn.
Trng n Hiu Onh ( , Chon Gyei, ?-1116?): v tng ca Phi i Hu
thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Trng n (). ng i tham vn khp chn
Thin lm v cui cng k tha dng php ca i Hu Tng Co (). n
cui i ng n sng bn La H ( ), vit cun La H D Lc ( ,
Ragoyaroku), bn cnh ng cn vit b Vn Nga K m ( ,
Kanzanungakidan) Vn Nga Am () thuc Cm Sn ().
Trc Am Kh Qun ( , Chikuan Kakan, 1092-1182): v tng di thi nh
Tng, xut thn Hoa nh (), Giang T (), h Thch (, c thuyt cho l h
Ph []), t l Nghi ng (), hiu Gii Khng (), Trc Am (). Nm 16
tui, ng th c tc gii v hc gio l Thin Thai. Ban u ng theo hu Nam Bnh
Tinh Vi (), sau nghe ting tm Thin S Xa Kh Trch Khanh ()
vang khp hai min Giang Trit, ng theo th hc v c php vi v ny. Vo u
nin hiu Kin Vim () nh Nam Tng, ng lm tr tr Th Thnh T ()
vng Gia Ha (). Trong khong thi gian nin hiu Thiu Hng ( , 11311162), ng chuyn n c Tng T ( ), chuyn tm ging kinh v b ch
Kinh Lng Gi (). Sau , ng chuyn n sng ti Tng Ph T ().
Vo nm th 7 (1171) nin hiu Cn o ( ), th theo li thnh cu ca Tha
Tng Ngy B (), ng n tr tr Bc Thin Thin Thai T (). n
nm th 7 (1180) nin hiu Thun Hy ( ), nhn li cung thnh ca Ngy Hin
Vng (), ng li n tr tr Din Khnh T () Nam H (),
nhng khng bao lu sau ng tr v n c vng Trc Am (), ng H ().
Vo nm th 9 nin hiu Thun Hy, ng th tch, hng th 91 tui. Lc sanh tin,
ng tng cng m o sut ngy vi i Hu Tng Co (). Php t ca
ng c Bc Phong Tng n (), Tr Hnh Th Mn (), Thn Bin
Thanh Nht (), v.v. Cc trc tc quan trng ca ng c Lng Gi Thuyt
217

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tp Gii B Ch () 4 quyn, Lan Bn B Ch () 2

quyn, Sn Gia Ngha Uyn () 2 quyn, v Kim Cang Thng Lun (
), Kim Cang S Thuyt (, hay Kim Cang S Uyn []), Vin
Gic Th Gim (), Trc Am Tho Lc (), mi th 1 quyn.
Trc Pht iu (, ?-?): v tng sng di thi nh Tn, khng r nguyn qun v
nm sinh cng nh mt, c thuyt cho rng ng xut thn Thin Trc, theo hu h
Pht Trng (), tng sng nhiu nm ti ngi cha Thng Sn (,
vng Chnh nh, H Bc), tnh tnh chn cht, khng thch li ni gi di, thng
lm nhng vic thn d. Theo truyn k cho bit, sau khi th tch khong vi nm, ng
thng hin hnh trc mt ngi t o trng, khin cho mi ngi hong s, bn
m quan ti ra xem th th thy ch cn li o qun v dp m thi. C thuyt cho
rng ng dch Php Knh Kinh (), Thp Hu (), v.v. Tuy nhin, e rng
thuyt ny ng nhn vi nhn vt Nghim Pht iu () m cng dch 2 th
tch ny di thi Hn Linh .
Trc Php Lan (): v tng dch kinh di thi nh Ty Tn Trung Quc, ng l
ngi chu cui cng ca ngi Qui Ho thuc dng h Nguyt Th, sanh ra n
Hong v ng c xng tn l B Tt n Hong. Php Lan l dch t ch
Dharmaraka v c c m l m Ma La St. H Trc l do ng c lin
quan n n . ng thnh c nhiu kinh in vng Ty Vc ri phin m ti
n Hong. Cc kinh ng dch hn 150 b.
Trc Php Lc (, ?-?): v tng dch kinh di thi ng Tn, hay cn gi l Thch
Php Lc (), ngi Ty Vc, c o hnh thanh cao, kho bit cc phng
ngn. Vo thng 2 nm u (419) nin hiu Nguyn Hy () i vua Cung (
), ng dch V Lng Th Ch Chn ng Chnh Gic Kinh (
) 1 quyn, cn gi l Cc Lc Pht Kinh (), tc bn dch khc ca
V Lng Th Kinh (), nhng hin bn ny b tht truyn.
Trc Pht Nim (, ?-?): v tng sng di thi ng Tn, xut thn Lng Chu
(, V Uy, Cam Tc). ng xut gia t lc cn nh, ch nghip kin c, ngoi vic
218

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

tng kinh ra, ng cn sing nng hc tp ngoi in. Trong khong thi gian nin
hiu Kin Nguyn (, 365-384) nh Tin Tn, c Tng Gi Bt Trng ()
v m Ma Nan (), v.v., n Trng An. Nhn li thnh cu ca Triu
Chnh (), Bt Trng dch B Tu Mt S Tp Lun (), cn Nan
dch Vng T Php ch Hoi Mc Nhn Duyn Kinh (), Tng
Nht A Hm Kinh (), Trung A Hm Kinh (), v.v., lc by gi
ng m nhim chc v truyn ng. Cn c theo Lng Cao Tng Truyn ()
quyn 1 cho bit rng trong khong thi gian nin hiu Hong Th ( ) i Diu
Tn (), ng c dch B Tt Anh Lc Kinh (), Thp Tr on Kt
Kinh (), Xut Diu Kinh (), B Tt X Thai Kinh (),
Trung m Kinh (), v.v. Cho nn ng rt ni ting l bc tng s dch kinh thi
k Diu Tn. Cn theo Xut Tam Tng K Tp () quyn 2 cho bit rng
ngoi 5 b kinh nu trn cn c thm bn Vng T Php ch Hoi Mc Nhn
Duyn Kinh. Theo Khai Nguyn Thch Gio Lc () quyn 4 c ghi thm
bn B Tt Anh Lc Bn Nghip Kinh (), Tr Nhn B Tt Kinh (
), i Phng ng V Tng Kinh ( ), B Tt Ph X
Kinh (), Thp Tng T Kheo Ni Gii S Xut Bn Mt (
), v.v. Nh vy tng cng dch phm ca ng c 12 b 74 quyn. V sau
ng th tch ti Trng An, nhng khng r nm thng.
Trc Pht Sc (, ?-?): v tng dch kinh thi ng Hn, cn gi l Trc Sc Pht
( ), khng r nm sanh v mt, ngi Thin Trc ( ), bm tnh thng
minh, hc rng ti nhiu. Vo thi vua Hon ( , c thuyt cho l Linh ),
ng mang bn o Hnh Kinh ( ) ting Phn n Lc Dng, n nm u
(172) nin hiu Hy Bnh ( ) ng dch c 1 quyn, nhng tic thay hin nay
dch bn y b tht truyn. ng cng vi Chi Lu Ca Sm (, khong
gia th k th 2) dch Ban Chu Tam Mui Kinh ( ) 2 quyn ti Lc
Dng. V sau khng bit ng qua i nh th no.
Trc Thc Lan (, ?-?): ngi Thin Trc, nhn vt ng thi i vi Trc Php
H () nh Ty Tn. T tin ca ng nhn b lon lc trong nc nn chy sang
nh Tn lnh nn, sng H Nam (). Thc Lan cng vi hai ngi anh h hc
219

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

kinh php, tinh thng c ting Phn v Hn, hc lun c vn s. nh hng phong
kh thanh cao ng thi, ng thng giao du vi hng danh s, tnh thch ung ru
v c mi ln ung n 5, 6 hc vung m vn khng say. Truyn k cho bit rng
ng tng cht i ri sng li, t bo rng ng thy nghip qu ca mnh di m
ph, nh m sa i, tu tm dng tnh. Vo nm u (291) nin hiu Nguyn
Khang () i vua Hu () nh Ty Tn, ng dch Th Lng Nghim Kinh
() 2 quyn, D Duy Ma Ct Kinh () 3 quyn. Bn cnh , ng
cng vi V La Xoa () dch Phng Quang Bt Nh Kinh () 20
quyn ti Thng Vin Thy Nam T (). Sau v gp v lon Thch Lc
(), ng bn tu n Kinh Chu ( ), cui cng qua i ti y. Tuy nhin,
nm th tch v tui th ca ng vn khng c r. i ng Ni in Lc (
) quyn 2 li nhm Thc Lan l v sa mn.
Trc Tin Phn Tin (, Jikusen Bonsen, 1292-1348): v tng ca phi Dng
K v Tng Nguyn thuc Lm T Tng Trung Quc, t l Trc Tin (), t xng
l Lai Lai Thin T (), hiu Tch Thng Trng (), T Quy Tu (
), sinh ngy 15 thng 11 nm th 29 nin hiu Ch Nguyn ( ), xut thn
Huyn Tng Sn (), Minh Chu (, Tnh Trit Giang), h T (). Nm
ln 10 tui, ng lm th ng cho Bit Lu Nguyn () T Phc T (
), Ng Hng (, Tnh Trit Giang), n nm 18 tui, ng ln Linh Sn ()
Hng Chu (, Tnh Trit Giang), tham yt Thoi Vn n (), l bi thp
ca thy l H Nham Tnh Phc () v xut gia. Sau , ng i do khp cc
ngi danh lam, n tham yt cc bc lo tc nh Hi C Nguyn Hy ( ),
Vn Ngoi Vn T (), Nguyn Tu Hnh oan (), ng D c
Hi (), Ch Nham Ph Thnh (), Trung Phong Minh Bn (
), v.v., bn cnh , ng cn n tham vn C Lm Thanh Mu () v k
tha dng php ca v ny. Vo ma h nm th 2 (1329) nin hiu Thin Lch (
), ng ln Knh Sn (), may gp lc Minh Cc S Tun () sang Nht
nn ng thp tng i theo, n thng 6 nm u (1329) nin hiu Nguyn c ()
ng n Thi T Ph () v thng 2 nm sau mi n c vng Lim Thng
(, Kamakura). Khi Bc iu Cao Thi () nghnh n Minh Cc n
lm tr tr Kin Trng T (, Kench-ji), ng c c lm Th Ta ni y.
220

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

n nm u (1332) nin hiu Chnh Khnh ( ), vng mnh Cao Thi, ng

chuyn n Tnh Diu T (, Jmy-ji), c Tn Th (), Trc Ngha (
) sng knh v mi n thuyt php ti t gia ca h. Vo nm u (1334) nin
hiu Kin V (), vng mnh ca chnh quyn Mc Ph, ng lm tr tr Tnh Tr
T (, Jchi-ji), ri nm sau ng Nguyn Cao Cnh () thnh ng
n lm t khai sn V Lng T (, Mury-ji) Tam Ph (, Miura). n
nm u (1338) nin hiu Lch ng (), ng lui v n c Tnh Tr T. Vo ma
xun nm th 4 cng nin hiu trn, vng sc mnh ca thin triu, ng n tr ti
Nam Thin T (, Nanzen-ji). Vo nm th 3 (1344) nin hiu Khang Vnh (
), ng sng lp ra Lng Gi Vin () v lui v n c ni y, n nm th 2
(1346) nin hiu Trinh Ha (), ng chuyn v Chn Nh T () v nm
sau th tr v Kin Trng T. Vo ngy 16 thng 7 nm th 4 cng nin hiu trn,
ng th tch, hng th 57 tui i v 39 h lp. ng c mt s trc tc nh Trc
Tin Ha Thng Ng Lc (), Php Ng (), Vin Gic Kinh Ch
(), v.v. Liu Am Thanh Dc () son bn Kin Trng Thin T
Trc Tin Ha Thng Hnh o K ().
Trung Phong Minh Bn ( , Chh Myhon, 1263-1323): v tng ca Phi
Dng K v Ph Am Thuc Lm T Tng Trung Quc, xut thn Tin ng (
), Hng Chu (, Tnh Trit Giang), h Tn (), hiu Trung Phong ().
Lc cn nh, ng n tham hc vi Cao Phong Nguyn Diu () S T
Nham () trn Ty Thin Mc Sn (), c Kinh Kim Cang, cm nhn
c s mng Nh Lai v n nm 24 tui th xut gia vi v ny. Sau , nhn nhn
thy sui nc chy m khai ng ri k tha dng php ca Cao Phong. T tr i,
ng khng nh c, khi th sng trn thuyn, c khi sng trong tp lu tranh n s
v t xng l Huyn Tr (, sng tm b). Chng tng tc tp trung n chim l
v gi ng l C Pht Giang Nam. Vo nm th 5 (1318) nin hiu Din Hu (),
Nhn Tng Hong c h chiu ch mi, nhng ng khng nhn li nn nh vua
ban cho ng y ca sa t vng v hiu l Pht T Vin Chiu Qung Hu Thin S (
). n thi vua Anh Tng cng quy y theo ng. Vo ngy 14 thng
8 nm th 3 nin hiu Ch Tr (), ng th tch, hng th 61 tui. Sau khi qua i
c 7 nm, vua Vn Tng li ban cho ng thy l Tr Gic Thin S ().
221

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Hn na, 5 nm sau vua Thun Tng cho a vo i Tng Kinh bn Trung Phong
Qung Lc () 3 quyn v ban thm cho thy hiu l Ph ng Quc S (
). Trc tc ca ng c Huyn Tr Am Thanh Quy () 1 quyn,
Nht Hoa Ng Dip () 5 quyn, v.v. T Thun () son ra Hnh Lc (
) v Ngu Tp () son vn bia thp.

Trung Tm (, Chjin, 1065-1138): v tng ca Thin Thai Tng Nht Bn, sng vo
cui thi i Bnh An, hy l Trung Tm (), thng c gi l i Cc Ta
Ch (), xut thn vng T (, Sado, thuc Niigata-ken), con trai ca
Th Nguyn Trung Qu (). ng theo hc Hin Mt vi Trng Ho (,
Chg) v Gic Tm (, Kakujin) trn T Du Sn, ri th qun nh b mt
vi Lng Hu ( , Ryy). Vo nm 1118, ng lm Quyn Lut S, ri nm
1121 th lm ging s cho Ti Thng Hi, v n nm 1130 th tr thnh Thin Thai
Ta Ch v i Tng Chnh. ng ht mnh phc hng Thin Thai gio hc ca
dng Hu Tm (, Eshin). Trc tc ca ng c Hn Quang Loi T ()
4 quyn, Thin Thai Php Mn Danh Quyt Tp () 1 quyn, Php
Hoa Lc Ngha Kin Vn () 3 quyn, Tam i B Kin Vn (
) 12 quyn, Php Hoa Ng B Th () 1 quyn, v.v.

Trng Nguyn (, Chgen, 1121-1206): hiu l Tun Tha Phng () v Nam

M A Di Pht (). Ban u ng vn l v s, sau xut gia, hc
Chn Ngn Mt Gio H T (, Daigo-ji) v thc hnh php mn gi l
Chn Ngn Nim Pht. K t sau nm 1181 khi c b nhim lm chc Khuyn
Tn ca ng i T (, Tdai-ji), ng theo nhng v khuyn tn ny i khp
cc ni v chuyn tm b gio khuyn nh mi ngi kt duyn xy dng trng tu
ngi i gi lam ny. Vi kt qu , vo nm 1185 th l cng dng khai nhn
tng i Pht ca cha c tin hnh v n nm 1195 th ngi cha ny c
hon thnh vin mn. Tc phm t ghi ca ng Nam M A Di Pht Tc Thin
Tp ( ) l di vn li c lin quan n s nghip xy dng
cha ny.

222

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Trng Thng Anh (, 1043-1121): xut thn Tn Tn (), Thc Chu (,

Sng Khnh, T Xuyn) nh Bc Tng, t Thin Gic (), hiu V Tn C Si (
). Hi nh ng c nhu kh, mi ngy tng vn bin kinh. Ban u khi n
nhm chc Ch B Thng Chu (), c hm n ng n cha thy nhng
quyn sch i Tng Kinh ngay hng t chnh, bn tht ln rng: Sch Khng thnh
ca ta khng bng nh vy c, cho nn ng mun vit cun V Pht Lun (
); nhng sau nhn c Kinh Duy Ma cht cm nhn c huyn l, cui cng ng
quay u quy y theo Pht Gio. Di thi vua Thn Tng, ng c Vng An
Thch () suy c cho vo triu ni, v trong khong thi gian nin hiu i
Qun (), ng lm Thng Th Hu Bc X (). Khng bao lu sau,
v c chuyn, ng b y i phng xa; tng ln Ng i Sn () cu nguyn
tng Vn Th v c linh nghim. Cho nn ng cho tc tng Vn Th cng cho
ngi cha trn ni y v son ra bi vn pht nguyn. Chng bao lu, gp lc tri hn
hn, ng li vo ni cu ma, c ba ln u linh ng, cho nn ting tm ca ng vang
tn triu nh. Sau ng n tham l Thin S Thng Thng ( ) ng
Lm T () v c v ny n kh cho. Tip theo ng theo hc vi Thin S
Tng Duyt () u Sut T (). Vo thng 6 nm th 4 (1110) nin
hiu i Qun, tri hn hn ko di, ng li vng mnh cu ma, n chiu ti tri
cht ma, v vy vua Huy Tng rt vui mng, ban cho t l Thng Lm ().
Vo nm th 4 nin hiu Tuyn Ha (), ng t trn, hng th 79 tui, v c
ban cho thy l Vn Trung (). Trc tc ca ng c H Php Lun () 1
quyn.

Trng Khnh Hu Lng (, Chkei Ery, 854-932): ngi vng Dim Quan
(), Hng Chu (, Tnh Trit Giang), h l Tn (). Nm ln 13 tui, ng
xut gia th gii Thng Huyn T () vng T Chu (, Tnh Giang T),
ri tng tham bi qua cc v Thin s nh Linh Vn Ch Cn (), Tuyt
Phong Ngha Tn (), Huyn Sa S B (), v cui cng k tha
dng php ca Linh Vn. Vo nm th 3 nin hiu Thin Hu (), th theo li
thnh cu ca v Sc S Tuyn Chu (, Tnh Phc Kin) l Vng Din Bn (
), ng n tr ti Chiu Khnh Vin ( ), ri sau chuyn n Trng
Khnh Vin () Phc Chu (, Tnh Phc Kin). Vo ngy 17 thng 5
223

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

nm th 3 nin hiu Trng Hng () nh ng, ng th tch, hng th 79 tui

i v 60 h lp.
Trng L Tng Trch (, Chro Ssaku, ?-?): v tng ca Vn Mn Tng sng
di thi nh Tng, h l Tn (), ngi vng Vnh Nin (), Lc Chu (,
Tnh H Nam). Lc cn tr ng c hc Nho Gio, ri theo xut gia vi T Vn Php
T ( ), sau k tha dng php ca Trng L ng Phu ( ).
Trong khong nin hiu Sng Ninh ( , 1102-1105), ng n sng ti Hng T
Thin Vin ( ) Ph Chn nh ( , Tnh H Bc), vit b Thin
Uyn Thanh Quy (, Zennenshingi, 3 quyn), sau chuyn n Trng L
T () Chn Chu (, tnh Giang T). ng cng ni ting l nh t tng
Tnh , v c vit mt s tc phm nh Qun Nim Pht Tng ( ), Lc
Bang Vn Loi 1 (), Khuyn Tham Thin Nhn Kim Tu Tnh (
), Long Th Tnh Vn 2 (). ng c ban cho thy hiu
l T Gic i S ().
Trng Sa Cnh Sm ( , Chsha Keishin, ?-?): nhn vt sng di thi nh
ng. ng xut gia lc cn nh, n tham vn Nam Tuyn Ph Nguyn ()
v k tha dng php ca v ny. Ban u ng sng ti Lc Uyn T ( )
Trng Sa (, Tnh H Nam). Sau ng ngao du khp ni, giao du vi cc bc ho
kit ng thi. Do v ng ly vng Trng Sa lm trung tm gio ha, nn c
mi ngi gi l Ha Thng Trng Sa. ng l ngi c c phong rt mn tip,
nhn hm n cng ngi hn huyn vi Ngng Sn Hu Tch (), cht p
t Ngng Sn, nn b v ny cho l d nh con cp (con trng ln), v t ng c
bit danh l Con Cp Sm. ng c ban cho thy l Chiu Hin i S ().
Trng Thy T Tuyn (, Chsui Shisen, ?-1038): v tng ca Hoa Nghim
Tng Trung Quc di thi Bc Tng, xut thn Tin ng () Hng Chu (
, c thuyt cho l Gia Hng, T Chu), h Trnh (), hiu ng Bnh () hay
Trng Thy i S (). Nm ln 9 tui, ng theo hu h Kh Tng ()
Ph Tu T (), chuyn tng Kinh Lng Nghim. Nm 13 tui, ng th c
tc gii, ban u theo Hng Mn ( ) T Chu ( ) hc v gio l Hoa
224

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nghim, sau tham vn Lang Da Hu Gic () v c ch s ng. Hu Gic

bn khuyn ng nn tr v qu c, truyn b Hoa Nghim Tng, v vy ng n sng
Trng Thy T (), thit lp o trng chuyn ly gio hc Hoa Nghim v
Lng Nghim dy cho hc ca mnh vi s lng ln n c ngn ngi. ng
c cng lao rt ln trong vic chn hng Hoa Nghim Tng di thi nh Tng. Vo
nm th 6 (1013) nin hiu Tng Ph (), Hn Lm Hc S Tin Cng D (
) tu xin nh vua ban cho ng T Y v hiu l Trng Thy S Ch Lng Nghim
i S (). Trc tc ca ng c Th Lng Nghim Ngha S Ch
Kinh () 20 quyn, Th Lng Nghim Kinh Khoa () 2
quyn, Kim Cang Bt Nh Kinh Ton Yu Khoa () 1 quyn, i
Tha Khi Tn Lun Bt Tc K () 20 quyn, v.v. Vo nm u
nin hiu Bo Nguyn (), ng th tch, hng th 74 tui.
Trc ng c C (, Jiki Tokkyo, ?-?): v tng ca Phi Hong Tr thuc To
ng Tng Trung Quc, sng di thi nh Nguyn, cn gi l Nht C (), hiu
Trc ng (). ng k tha dng php ca ng Cc Minh Quang () v
lm tr tr Thin Ninh T () Minh Chu (, Tnh Trit Giang). t
xut chng ca ng c ng Minh Hu Nht (), Vn Ngoi Vn T (
), v.v.
Tng Nguyn Sng Nhc ([], Shgen Sgaku, 1132-1202): v tng ca Phi
Dng K thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Tng Nguyn, ngi vng Long
Tuyn (), X Chu (, Tnh Trit Giang), h l Ng (). Lc nh ng c
ch xut gia, n nm 23 tui th Ng Gii ti i Minh T () v lm Sa Di.
Ban u ng n tham hc vi Linh Thch Diu (), ri tip n l i Hu
Tng Co () Knh Sn () v ng Am m Hoa (). Vo
nm th 2 (1163) nin hiu Long Hng ( ), ng th c tc gii ti Bch Lin
Tinh X () Ty H (), Lm An (, Tnh Trit Giang) v bt u
i tham hc khp ni. ng c n tham yt Mc Am An Vnh ( ) Cn
Nguyn T (). Sau cng ng n tham vn Mt Am Hm Kit ()
Ty Sn (), C Chu (, Tnh Trit Giang) v k tha dng php ca v ny.
T ng bt u khai ng gio ha Trng Chiu Thin Vin () vng
225

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Dng Sn (), Ph Bnh Giang (, Tnh Giang T). V sau, ng tng

sng qua mt s ni nh Bo n Quang Hiu T () Qun Sn ()
thuc vng Giang m Qun (, Tnh Giang T), Tht T Thin Vin (
) Tr Ph Sn () vng V Vi Qun (, Tnh An Huy), Tin Phc
Thin Vin () Nhiu Chu (, Tnh Giang Ty), Tr Thin Vin
() Hng Sn () vng Minh Chu (, Tnh Trit Giang) v Linh
Nham Thin Vin () H Kheo Sn () thuc Ph Bnh Giang. n
nm th 3 (1197) nin hiu Khnh Nguyn (), ng chuyn n Linh n T (
), v cn khai sng ra Hin Qun Bo T T (). Vo ngy mng 4
thng 8 nm th 2 nin hiu Gia Thi (), ng th tch, hng th 71 tui i v
40 h lp.
Tng Pha Tng im (, Shha Skei, hu bn th k 13): v tng ca Phi H
Kheo () thuc thuc Lm T Tng Trung Quc, sng di thi nh Nguyn,
hiu l Tng Pha (). ng k tha dng php ca V Chun S Phm ().
Trong khi lm Tng Ch () Knh Sn (), t khong thi gian nin hiu
Hm Thun () nh Tng cho n nin hiu Ch Tr (, 1265-1323), ng
thu tp cc k tng ca ch v tn tc khp ni v bin tp thnh b Giang H
Phong Nguyt Tp (). B ny c ph bin rng ri trong chn Thin
lm v c kh nhiu sch ch thch v tc phm ny.
Tung Vi Ba Tiu (, Matsuo Bash, 1644-1694): nh Hi Cu sng u thi ky
Giang H (, Edo), tn l Tng Phong ( , hiu Haseo ( , bit hiu l
o Thanh (, Bac Thuyn ng (, Chc Nguyt Am (, Phong
La Phng (, v.v., xut thn vung Thng D (, Ueno), Y Ha (. ng
tng lm hu cn cho ng ng Lng Tinh ( v c ch mun hoc v
Hi Cu. C thi ng tng theo hu Bc Thn Qu Ngm ( kinh Kyoto,
sau xung Giang H lm vic thuy ao. Cui cung ng chuyn n Ba Tiu Am (
, Bash-an) vung Thm Xuyn (, Fukagawa), vt qua phong cch Hi
Cu cua gii vn ngh si ng thi, v sng lp ra phong thi ring cua mnh goi l
Tiu Phong (. Chnh trong khoang thi gian ny, ng i ngao du y , ri lu
lai rt nhiu danh cu cung nh vn ky hnh, v qua i tai mt l qun vung Nan
226

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ba ( , Namba, thuc Osaka ngy nay). Cc danh cu c thu tp vo b Hi

Giai Tht B Tp (; nhng vn ky hnh hay nht k gm c Cnh Khoa
Ky Hnh ( , Tha Nga Nht K ( , Oku-no-hosomichi (,
Con ng Hp Trong Cng), v.v.

Tuyn Thp (, Senj, ?-?): v tng sng di thi nh ng, ngi vng Qu Lng
(, T Xuyn), ngi xng Nam Sn Nim Pht Mn Thin Tng. Cn c
vo Trung Hoa Truyn Tm a Thin Mn S T Tha Tp (
) ca Tng Mt () cho bit rng ng l t ca Lc T Hu Nng,
tuy nhin phn h ca Vin Gic Kinh i S Sao () quyn 3 li cho
ng thuc mn h ca Ng T Hong Nhn.

Tuyt Am Tng Cn (, Settan Jkin, 1117-1200): v tng ca Phi Hong Long

thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Tuyt Am (), h l Trnh (), ngi
vng Nam Kh (), Vnh Gia (, Tnh Trit Giang). Ban u ng n l bi
T Hi () Ph An Vin () lm thy v xung tc xut gia. Sau ng n
Thoi Nham T () i Chu (, Tnh Trit Giang) tham yt Tm Vn
m B (), k tip ng n Phc Chu (, Tnh Phc Kin), gp c
Pht Tr ( ). Khi nghe Tm Vn m B chuyn n vng Giang Tm ( )
thuc vng n Chu (, Tnh Trit Giang), ng li n tham vn ln na. Chnh
ti y ng c k tha dng php ca v ny. u tin ng n sng ti Linh Nham
T () vng Nghi Chn (, Tnh Trit Giang), tip theo l Thin ng Sn
() T Minh (, Tnh Trit Giang). Vo ngy 23 thng 7 nm th 6 nin
hiu Khnh Nguyn (), hng th 84 tui i v 70 h lp. ng c li cun
Tuyt Am Tng Cn Thin S Tng C Tp () 1 quyn.
Tuyt am Thiu Phac ( , Settan Shboku, 1812-1873): v tng cua Lm T
Tng Nht Ban sng vo cui thi Giang H, huy Thiu Phc (, ao hiu Tuyt
m (), nhu Chn Nh Minh Gic Thin S (, xut thn vung Ky
Y (, Kii, thuc Wakayama-ken), dong ho C in ( . Nm ln 10 tui, ng
theo xut gia vi ng Nhac ( ai Thi T () vung Ky Y, v sau c
n chng cua Tng Tho ( T n T (, Jion-ji) vung My Nung
227

(,

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Mino). Trong khoang nin hiu Thin Bao (, 1830-1844), ng n sng ai

Thi T, v n nm 1841 th chuyn n Thin Trach Am ( vung My Nung.
Nm 1847, ng n tru tai Chnh Nhn T (. Thin phong cua ng rt trng
lit, c goi l Li Tuyt m ( . n nm sau, ng c Thin Hong ban
cho T Y.

Tuyt u Trng Hin (, Secch Jken, 980-1052): v tng ca Vn Mn Tng

Trung Quc, ngi vng Toi Chu (, Tnh T Xuyn), h l L (), t l n
Chi (). Lc cn nh, ng theo xut gia vi Nhn Tin () Ph An Vin
(). Sau khi th c tc gii, ng theo hc gio tng vi Nguyn Onh ()
i T T (), cng nh Un Thng () Thch Mn (). Sau ng
du hnh ln phng Nam, n tham yt Tr Mn Quang T () Ty Chu
(, Tnh H Bc), c khai ng v k tha mn phong ca v ny. ng tng
n tr ti Thy Vi Phong () ng nh (), ri chuyn n T Thnh
T () Tuyt u Sn (), Minh Chu (, Tnh Trit Giang). Chnh
ni y ng c xng mn phong rt hng thnh, c xem nh l v t thi
Trung Hng ca Vn Mn. ng sng ni y hn 30 nm, nui dng hn 70 .
Hn na, ng cn son ra b Cnh c Truyn ng Lc () vi 100 c
tc cng n. Ri ng lm tng c v b ny vi tn l Tuyt u Tng C (
). Sau ny, Vin Ng Khc Cn () bnh xng, trc ng cho b ny
v t tn cho n l Bch Nham Tp (). ng son ra ng nh Ng Lc
(), Tuyt u Khai ng Lc (), Bc Tuyn Tp (),
T Anh Tp (), Tng C Tp (), Nim C Tp (), Tuyt u
Hu Lc (). Vo ngy mng 10 thng 6 nm th 4 nin hiu Hong Hu
(), ng th tch, hng th 73 tui i v 50 h lp. ng c ban cho thy hiu
l Minh Gic i S ().
Tuyt nh Phc D (, Setsutei Fukuy, 1203-1275): v tng ca To ng
Tng Trung Quc, xut thn Thi Nguyn ( , Tnh Sn Ty), h Trng ( ),
hiu l Tuyt nh (), t Ho Vn (). Ban u ng theo xut gia v th c
tc gii vi Hu Lm () Tin Nham (), hu thy c 7 nm, n khi bit
c Vn Tng Hnh T ( ) ang sng Bo n T ( ), ng mt
228

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

mnh n tham kin v c n kh t v ny. Sau khi theo hu thy c 10 nm,

ng bt u hot ng gio ha Thiu Lm T () trn Tung Sn (), tu
sa li nhng hoang ph ca cha v c xem nh l t khai sn y. o phong
ca ng cng ngy cng cao rng nn ngi n tham hc rt ng. Vo nm th 8
(1248), ng nhn chiu ch tr tr Ha Lm Hng Quc T (), ri c
vua Hin Tng mi vo cung ni cng nhau m o v cho thng lnh c Pht Gio
ln o Gio. n nm u (1260) nin hiu Trung Thng (), ng vng mnh
vua Th T nh Nguyn thiu hy sch ca o Gio, ci t quy chnh cho cc o
S v c ban cho hiu l Quang Tng Chnh Php Thin S ( ).
Ngoi ra, ng cn xy dng Bo n Tinh X () c hng mnh, thng
sng Vn Th T () v dng thnh rt nhiu t xut chng. Vo ngy
20 thng 7 nm th 12 nin hiu Ch Nguyn (), ng th tch, hng th 73 tui.
n nm u (1312) nin hiu Hong Khnh (), ng c tng cho hiu l i
T Khng Khai Ph Nghi ng Tam T Truy Phong Tn Quc Cng (
). Trnh C Phu () son vn i Nguyn Tng i T
Khng Ph Nghi ng Tam T Truy Phong Tn Quc Cng Thiu Lm Khai Sn
Quang Tng Chnh Php i Thin S D Chi Bi (
).
Tuyt ng o Hnh ( , Setsud Dgy, 1089-1151): v tng ca Phi
Dng K thuc Tng Lm T Trung Quc, t xng l Tuyt ng (), ngi
vng Kin Chu (, Tnh Giang Ty), h l Dip ( ). Lc cn nh ng c
quyt ch xut gia, mi n nm 19 tui ng mi theo xut gia vi Gic n T Anh
() Ph Chiu T (). Ban u ng tham hc vi Ch Nguyn Nhun
(), nhng c duyn khng kh hp, sau ng n tham yt Pht Nhn Thanh
Vin () Long Mn () v k tha dng php ca v ny. Vo nm th
2 (1128) nin hiu Kin Vim (), th theo li thnh cu ca T Khang Quc (
), ng n khai php Th Ninh (), ri sau tng sng qua cc cha
nh Php Hi (), Thin Ninh (), C (). Vo ngy mng 9 thng 2
nm 21 nin hiu Thiu Hng (), ng th tch, hng th 63 tui i v 45 h
lp. ng c lu li Tuyt ng Hnh Ha Thng Ng Yu () 1
quyn, Tuyt ng Hnh Ha Thng Thp Di Lc () 1 quyn.
229

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tuyt Nham T Khm (, Seggan Sokin, ?-1287): v tng thuc Phi Dng K
v Phi Ph Am ca Lm T Tng Trung Quc, cn gi l Php Khm (), hiu l
Tuyt Nham (), ngi vng V Chu (, Tnh Trit Giang). Nm ln 5 tui,
ng xut gia lm Sa Di, n 18 bt u i hnh cc khp ni. ng tng tham vn
mt s v tn tc nh Tr Bng Vin () Song Lm T (), Diu Phong
Chi Thin (), Dit ng Vn L () Tnh T T (). Sau
ng n Knh Sn (), tham yt V Chun S Phm () v k tha dng
php ca v ny. Vo thng 8 nm u (1253) nin hiu Bo Hu (), ng bt u
khai m o trng thuyt ging ti Long Hng T () thuc m Chu (,
Tnh H Nam). K n ng sng qua mt s ni nh o Lm T ( )
Tng Ty (, Tnh H Nam), Nam Minh Pht Nht Thin T ()
X Chu (, Tnh Trit Giang), Tin C H Thnh Thin T ()
i Chu (, Tnh Trit Giang), Quang Hiu Thin T () H Chu (
, Tnh Trit Giang), Ngng Sn Thin T () Vin Chu (, Tnh
Giang Ty). Vo nm 1287 nin hiu Ch Nguyn (), ng th tch, hng th hn
70 tui. Trc tc ca ng li c Tuyt Nham Ha Thng Ng Lc (
) 4 quyn.
Tuyt Phong Nghia Tn (, Sepp Gison, 822-908): ngi Huyn Nam An (
), Tuyn Chu (, thuc Tinh Phuc Kin ngy nay), ho l Tng ( ), sinh
nm th 2 nin hiu Trng Khnh (). Nm ln 12 tui, ng cung vi cha mnh
n tham yt Khnh Huyn Lut S () Ngoc Tuyn T () thuc
Huyn B in (, thuc Tinh Phuc Kin) v lm Sa Di tai y. Nm ln 17
tui, ng c t cho php huy l Nghia Tn. n nm ln 24 tui, gp phai nan
ph Pht Hi Xng, ng mc th tuc n tham bi Phu Dung Linh Hun (
). V sau, ng n lm mn ha cua ng Sn Lng Gii ( ), chuyn
chu trch nhim nu cm cho chung n; nhng v c duyn cha kh ng nn ng
theo li chi th n tham hoc vi c Sn Tuyn Gim (). C hm no, ng
cung vi Nham u Ton Khot () v Khm Sn Vn Thuy () i
hnh cc n Ngao Sn () vung L Chu (, thuc Tinh H Nam) th b
tuyt ri mc ket khng i c, nn ca ba u chuyn tm ngi Thin, sau ng ai
230

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng v k tha dong php cua c Sn. Vo nm th 9 (868) nin hiu Hm Thng

(), ng n tru Linh ng Nham (), ri sau vo n c trong Tng
Ct Phong () Phuc Chu (, thuc Tinh Phuc Kin). n nm u nin
hiu Cn Phu (), chua cua ng c ban cho hiu l ng Thin Tuyt Phong T
(). Chnh ni y ng quy y cho rt nhiu quan lai cua triu nh. Vo
nm th 2 (882) nin hiu Trung Hoa (), ng c Hy Tng Hong (
) ban cho T Y v hiu l Chn Gic ai S ( ). Mn ha cua ng c
nhng nhn vt xut chung nh Huyn Sa S B ( ), Trng Khnh Hu
Lng (), C Sn Thn Yn (), Vn Mn Vn Yn (),
Bao Phc Tung Trin (), v.v., ly vung t Giang Nam lm trung tm
c xng tng phong c o cua ng. Vo ngy mng 2 thng 5 nm th 2 (908)
nin hiu Khai Bnh (), ng th tch, hng tho 87 tui i v 59 ha lap. ng con
lu lai b Tuyt Phong Chn Gic Thin S Ng Luc () 2 quyn.
Tuyt Song Ph Minh (, Sess Fumin, khong th k 13-14): v tng sng di
thi nh Nguyn, khng r xut thn, nm sinh v mt, t l Tuyt Song (), t
ca Hi C Nguyn Hy (), ng mn vi Tiu n i Hn ( ),
chuyn v v hoa lan. Vo nm th 2 (1322) nin hiu Ch Tr () i vua Anh
Tng, tt c tu s ca Pht Gio v Nho Gio c nng khiu v hi ha ca vng
Giang Nam () u tp trung v Bc Kinh (), khi nh vua h lnh cho ng
vit kinh bng ch vng, cng c v danh tng S Thch Phm K () tham
d. Vo nm th 4 (1338) nin hiu Ch Nguyn () i vua Thun , ng lm
tr tr Vn Nham T (), ri n nm th 4 (1344) nin hiu Ch Chnh ()
lm tr tr Tha Thin T ().
T Phc Nh Bo ( , Shifuku Nyoh, ?-?): v tng ca Tng Quy Ngng,
sng vo cui thi nh ng, php t ca Ty Thp Quang Mc (). ng
sng ti T Phc T (), thuc Ct Chu (, Tnh Giang Ty).
T Minh m T (, Shimei Donsh, ?-?): v tng ca Phi i Hu thuc Lm
T Tng Trung Quc sng di thi nh Tng, php t ca Tiu ng Diu Kham (
). ng tng sng vng T Minh (, Tnh Trit Giang). Chnh ng l ngi
231

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

bin tp b Nhn Thin Bo Gim (, Nindenhkan) 2 quyn vo nm th 3

(1230) nin hiu Thiu nh ().
T Minh Tri L (, Shimei Chire, 960-1028): v tng ca Thin Thai Tng, xut
thn vng T Minh (, Tnh Trit Giang), h Kim (), t l c Ngn ().
Nm ln 7 tui, ng tang m, bn pht nguyn xut gia, v nm 15 tui th th
c tc gii, chuyn tm nghin cu v Lut tng. Nm 20 tui, ng theo Bo Vn
Ngha Thng () hc gio in Thin Thai, c 1 thng sau th c th ging
Tm Kinh c. Vo nm th 2 (991) nin hiu Thun Ha ( ), ng n tr tr
Cn Ph T (). n nm u (995) nin hiu Ch o (), ng chuyn n
sng Bo n Vin () thuc T Minh Sn (). Vo nm th 2 (1009)
nin hiu Tng Ph ( ), cng vic trng kin ngi Bo n Vin c hon
thnh, v nm sau th c ban sc ngch cha l Din Khnh T ( ). Chnh
ni y ng chuyn tm sm hi trong vng hn 40 nm v hc chng theo ng
rt ng. ng l nhn vt trung tm ca Phi Sn Gia (), i lp vi h thng
Phi Sn Ngoi () ca Ng n () v cc mn h ca nhn vt ny nh
Hng Mn (), Nguyn Thanh (), Tr Vin (), Khnh Chiu (), v.v.,
trong vng 40 nm trng. C hai phi ny ko di lun tranh v phn ln cc ngh
lun u do Tri L lm ra v nhng vn th trao i qua li gia hai phai ny c
thu lc vo trong Thp Ngha Th (), Qun Tm Nh Bch Vn (
), v.v. Trong tc phm tiu biu l Thp Bt Nh Mn Ch Yu Sao (
), ngoi ra cn c mt s bn ch s v cc tc phm ca Tr Khi ().
Mn h ca ng chia thnh 3 dng, hng thnh qua cc triu i khng h dt tuyt.
Vua Chn Tng nh Tng cm nim cng c ca ng, bn tng cho hiu l Php Tr
i S (). Sau ny ng c tn xng l v t th 17 ca Thin Thai Tng.
V ng thng tr ti T Minh Din Th T, nn ngi i thng gi ng l T
Minh Tn Gi (), T Minh i S (). Vo nm th 6 nin hiu
Thin Thnh ( ), ng nim A Di Pht my trm bin ri an nhin th tch,
hng th 69 tui. Bnh sanh ng tp trung vo vic trc tc, ging din v sm hi,
k t nm th 2 (999) nin hiu Hm Bnh (), ng ging Php Hoa Huyn Ngha
() 7 ln, Php Hoa Vn C () 8 ln, Ma Ha Ch Qun ()
8 ln, i Nit Bn Kinh () 1 ln, Tnh Danh Kinh S () 2 ln,
232

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Kim Quang Minh Kinh Huyn S ( ) 10 ln, Quan m Bit Hnh

Huyn S () 7 ln, Qun V Lng Th Pht Kinh S (
) 7 ln, v.v. Mn ca ng c rt nhiu, trong c nhng nhn vt xut chng
nh Thng Hin (), Bn Nh (), Phn Trn (), v.v. Trc tc ca ng
li c Kim Quang Minh Kinh Vn C K (), Gii Bng Th (
), i Bi Sm Php (), Tu Sm Yu Ch (), Quang Minh Sm
Nghi (), Qun V Lng Th Pht Kinh Dung Tm Gii (
), Qun m Bit Hnh Huyn Ngha K ( ), Qun m Bit
Hnh S K (), Thch Thnh Qun m S Trung Tiu Phc Tam Dng
(), Vn Mc Nh Thp Tht iu p Thch (
), Nh Thp Vn (), Bit L Ty Duyn Nh Thp Vn (
), v.v.
Tc Hu Kh Liu (, Shikky Keiry, 1269-1351): v tng ca Phi H Kheo
thuc Lm T Tng Trung Quc, php t ca H Nham Tnh Phc (). ng
tr tr Kim Sn (, Tnh Giang T). Khi Ngu Trung Chu Cp ( )
Pht Thng T () ca Nht Bn lm th k hu h trong tht ca ng, c son
b k lc Tc Hu Kh Liu Thin S Thp Di Tp () v ghi
li bt cho b ny vo nm th 10 (1350) lc Kh Liu 82 tui. n nm sau ng th
tch, hng th 83 tui.
T c Hu Huy (, Jitoku Eki, 1097-1183): v tng ca To ng Tng Trung
Quc, xut thn vng Thng Ngu (), Hi Kh (, Tnh Trit Giang), h l
Trng (). Lc cn nh, ng theo xut gia vi Trng Chiu o Ngng ()
v th gii. Nm 20 tui, ng n tham vn Chn Hit Thanh Liu ( )
Trng L T (), ri theo hu h Hong Tr Chnh Gic () Thin
ng Sn (), n ng Thin ch v k tha dng php ca v ny. Vo nm
th 7 (1137) nin hiu Thiu nh (), ng khai m o trng thuyt php B
(), ri sng cc cha khc nh Vn Th (), Ct Tng (), Tuyt
u (), v.v. n nm th 3 (1176) nin hiu Thun Hy (), ng c c n
tr tr Tnh T T () Lm An (), nhng 4 nm sau th li tr v Tuyt
u T. Vo ngy 29 thng 11 nm th 10 cng nin hiu trn, ng th tch, hng
233

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

th 87 tui i v 75 h lp, c ban cho hiu l T c Thin S (). ng

c li b Linh Trc Tnh T T c Thin S Ng Lc ()
6 quyn.
Tng Sn Php Tuyn (, Shsan Hsen, khong gia th k 11): v tng ca
Vn Mn Tng, ngi Ty Chu (, Tnh H Bc), h l Thi (). Lc cn nh
tui ng ti mn, thng minh, sau ng theo xut gia vi Tn K () Tr Mn
Vin () thuc Long C Sn (). Sau khi th c tc gii xong, ng n
tham yt Vn C Hiu Thun () v k tha dng php ca v ny. u tin
ng n tr ti i Minh T ( ), ri tri qua mt s cha khc nh Thin
Khonh (), Linh Nham (), Nam Minh (), Tng Sn (). Bn cnh
, th theo chiu ch ng n tr tr Tr Hi Thin Vin ( ) i Tng
Quc T (). ng c ban cho thy hiu l Pht Hu Thin S ().
ng l ngi tng c sch rt nhiu, nn c gi l Tuyn Vn Quyn ().

Tng Nhuy (, Shzui, ?-1823): v tng cua Chn Ngn Tng Nht Ban sng vo
cui thi Giang H, huy Tng Nhuy ([]), xut thn vung Tn D (), A
Ba Mc

(, thuc Tokushima). ng xut gia nm 16 tui, theo hu v Ni Tn

Hai () Chnh Hng Am () vung A Ba (), chuyn nghin cu vn

hoc v sng tc thi ca, vn t. n nm 50 tui, ng k tha Chnh Hng Am, ri 10
nm sau ng giao ni ny lai cho t v lui v n c tai Huyn Mng Am ()
vung Trng Cc B ().

T Th Hoi Thm (, Jiju Eshin, 1077-1131): v tng ca Vn Mn Tng, c

gi l T Th Thin S (), xut thn vng Lc An (), Ph Th Xun
(, Tnh An Huy), h l H (). Nm ln 14 tui, ng xung tc xut gia, ri
vo nm u nin hiu Sng Ninh (, 1102-1106), ng n Gia Ha (, Tnh
Trit Giang), k tha dng php ca Trng L Sng Tn () T Phc T
(). Khi Sng Tn chuyn n Trng L, ng i theo thy v ti y gp c
Pht Gim Hu Cn (). Vo ngy mng 10 thng 8 nm th 3 (1113) nin
hiu Chnh Ha (), ng bt u khai m o trng thuyt php ti T Phc T
vng Thnh Nam (), Nghi Chn (, Tnh Giang T). Sau do v Thn Tiu
234

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Cung () c sa sang li, nn ng chuyn n Tng Sn () v sng ti

Ty Am (). Vo ngy mng 6 thng 9 nm th 7 cng nin hiu trn, th theo li
thnh cu ng n tr tr Tiu Sn (, Tnh Giang T). Ri theo sc chiu vo nm
th 3 (1121) nin hiu Tuyn Ha (), ng n tr tr Hu Lm Thin Vin (
) i Tng Quc T () trn ng Kinh (, Tnh H Nam). Vo
ngy 22 thng 5, ng khai ng thuyt php ti y, n nm th 2 (1127) nin hiu
Tnh Khang ( ), ng xin php ri khi Hu Lm Thin Vin nhng nh vua
khng chp thun, ln th hai ng xin tip v b i. ng i qua Thin Thai, n Linh
Nham (), sau li tr v Tng Sn, tri qua my thng ti y, v cui cng
lui v n c ti Bao Sn () ng nh (). Vo ngy 20 thng 4 nm th 2
nin hiu Thiu Hng (), ng th tch, hng th 56 tui i v 36 h lp. Hin
cn lu hnh bn T Th Thm Ha Thng Qung Lc () 4 quyn.
T Vn Tun Thc (, Jiun Junshiki, 964-1032): v tng di thi nh Tng,
xut thn Lm Hi (), i Chu (, Ninh Hi, Trit Giang), h Dip (), t
l Tri Bch (). ng theo xut gia vi Thin Thai Ngha Ton (), nm
18 tui xung tc, n nm 20 tui th c tc gii ti Thin Lm T ( ) v
nm sau tr v cha c hc Lut. ng thng t lng tay mnh trc tng Ph
Hin, th nguyn s truyn b gio php Thin Thai. Vo nm u (984) nin hiu
Ung Hy (), ng theo Ngha Thng () Bo Vn T () hc cc th
tch ca Thin Thai Tng, thng hiu tn cng o ngha v cng vi Tri L ()
ca Phi Sn Gia ( ) tr thnh nhn vt trung tm. Nm 28 tui, ng tuyn
ging cc kinh Php Hoa, Duy Ma, Nit Bn, Kim Quang Minh, v.v., Bo Vn T,
ri tp trung tng tc chuyn tu Tnh . Sau , ng cn ging kinh, tu tp sm hi
cc a phng nh T Chu (), Hng Chu (), v.v., hc gi rt ngng
m. Vo nm u (1022) nin hiu Cn Hng () i vua Chn Tng (), ng
c ban hiu l T Vn (). n nm th 2 (1024) nin hiu Thin Thnh (
), ng dng s tu xin bin nhp gio hc Thin Thai vo i Tng Kinh. n nm
u nin hiu Minh o () i vua Nhn Tng, ng th tch, hng th 69 tui.
Son thut v trc tc ca ng rt nhiu nh i Di Kinh Sm Nghi (
), Tiu Di Sm Nghi ( ), Vng Sanh Tnh Sm Nguyn
Nghi (), Kim Quang Minh Tam Mui Nghi (), i
235

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tha Ch Qun Thch Yu (), Triu Lun S Khoa (), Kim

Vin Tp (), Thin Trc Bit Tp (), v.v. V ng l ngi son ra
rt nhiu nghi thc sm hi, nn c gi l Bch Bn Sm Ch (), T Vn
Tn Gi (), Linh ng Tn Gi (), Thin Trc Sm Ch (
). Sau ny ng cn c truy tng hiu Php Bo i S ( ), Sm Ch
Thin Tu Php S (). t k tha dng php ca ng c Diu Qu
Vn Xng (), Minh Tr T Thiu (), Php H Thanh Gim (
), v.v.
T B Chn Kh (, Shihaku Shinka, 1543-1603): t l t Qun (), hiu
T B (), xut thn C Khc (, Tnh Giang T), h Trm (). Nm 17 tui,
ng xung tc xut gia, i du phng tham hc, n khi nghe cu k on tr vng
tng trng tng bnh, xu hng chn nh dic th t (
, on tr vng tng cng thm bnh, chy theo chn nh cng l t ca
Trng Chuyt (), ng hot nhin i ng. T ng n tr ti Thanh Lng
T () Yn Kinh (, Tnh H Bc). Sau v li dm pha vu khng, ng b
mc ti v n ngy 17 thng 12 nm th 31 nin hiu Vn Lch (), ng th tch,
hng th 61 tui i v 41 h lp. Thp ca ng c an tr ti Vn Th i Knh
Sn (). L Thin s ch xng Thin Tnh Song Tu nh Hm Sn c Thanh
() v Vn Th Chu Hong (), ng c li mt s trc tc nh
T B Tn Gi Ton Tp () 29 quyn, T B Tn Gi Bit Tp (
) 4 quyn, T B Lo Nhn Thi Tp () 3 quyn, v.v. Hm
Sn c Thanh son bi minh bia thp cho ng.
T nh T Bch (, Shitei Sohaku, khong th k 13-14): v tng di thi nh
Nguyn, xut thn vng T Minh (), t l T nh (), c nng khiu v hoa
lan, lm th, sng cuc i phng lng vn du y. Trc tc ca ng c Bt H
Chu Tp ().
T H Li Tng ( , Shiko Rish, 800-880): ngi vng Thin Chu ( ,
thuc Tnh H Bc), h l Chu (). ng xut gia Khai Nguyn T () vng
U Chu (, thuc Tnh H Bc), ri nm ln 20 tui th th c tc gii. ng l
236

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ngi k tha dng php ca Nam Tuyn Ph Nguyn (). Vo nm th 2

(837) nin hiu Khai Thnh () ng dng ln ni T H Nham () mt
ngi vin, v vo nm th 2 (861) nin hiu Hm Thng (), ngi vin ny c
sc phong l An Quc Thin Vin (). ng th tch vo nm u nin hiu
Qung Minh (), hng th 81 tui v c ban cho thy hiu l Thn Lc Thin
S (). Tp T H Sn Thn Lc Thin S Ng Lc ()
1 quyn ca ng c thu lc vo trong C Tn Tc Ng Yu () v C
Tn Tc Ng Lc ().
T Phng (, Shib, ?-?): v tng ca Thin Thai Tng Trung Quc, sng di thi
nh Tng, hiu l Ph Chiu (), ngi vng Ng Hng (). ng xut gia lc
cn tr, theo Tnh Gic Nhn Nhc ( ) hc gio l Thin Thai v c v
ny mt truyn tm n cho. ng cn thng c in tch ngoi i, bin ti v ngi.
Lc by gi, Thin S Kh Tung () cn c vo Thin kinh m lm ra bn ch
t vi 28 v, nhn ng cho rng thuyt truyn trao php tng l ngy to, khng c
tht. Tuy nhin, bn Thin Thai Tng th li y c vo thuyt truyn trao php tng
ny, bn vit sch ch r ch sai lm ca Kh Tung, nh vy tri qua my nm
trng. N tr thnh mt s kin trng i i vi gii tn gio ng thi.
T Tm Ng Tn (, Shishin Goshin, 1043-1114): tc Hong Long Ng Tn (
, ry Goshin): v tng ca Phi Hong Long () thuc Tng Lm T
Trung Quc, hiu l T Tm (), h l Hong (), ngi Khc Giang (),
Tnh Qung ng ( ). ng theo c Tu ( ) Pht Vin ( )
xung tc xut gia v th gii. Sau ng du hnh cc ni, n nm th 8 (1075) nin
hiu Hy Ninh (), ng n Hong Long T (), tham yt Hi ng T
Tm (), c n kh v cui cng k tha dng php ca v ny. Sau ng
tip tc vn du y tham hc, n nm th 7 (1092) nin hiu Nguyn Hu ()
ng bt u ra mt hot ng Vn Nham ( ), v mi cho n u nin hiu
Chnh Ha (, 1111-1118), ng sng ti Hong Long. Vo ngy 14 thng 12 nm
th 4 cng nin hiu trn, ng th tch, hng th 72 tui i v 46 h lp.
u Ba Ly (s, p: Upli, ): m dch l Ba Ly (), u Ba Li (), mt
237

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

trong mi v i t ca c Pht. Ban u ng lm vic cho dng h Thch Ca

vi ngh th ht tc, l ngi dn thuc loi h cp, tuy nhin ng cng vi
nhng thanh nin qu tc ca dng h Thch Ca xut gia. c Pht cho ng th
gii trc 3 ngi qu tc kia v a ln ngi v cao hn, nn tm ng mn ca
nhng ngi thanh nin qu tc kia. Trong s cc t ca c Pht, ng l ngi rt
thng hiu v gii lut, cho nn c gi l Tr Lut Nht. Trong cuc kt tp ln
th nht sau khi c Pht dit chnh ng l ngi trng tuyn Lut Tng trc
500 v T Kheo A La Hn.
Vn Tng Hnh T ( , Bansh Gysh, 1166-1246): v tng ca To ng
Tng Trung Quc, c gi l Vn Tng Lo Nhn (), xut thn vng Gii
Lng (), Huyn H Ni (), Tnh H Nam (), h l Thi (). Ngay t
lc cn nh ng c kh ct siu phm, c ch xut gia, sau theo xut gia vi Bn
Cng () Tnh T (), vng Hnh Chu (), Tnh H Nam. Sau
, ng n tham hc vi Thng Mc Quang (), ri n Tuyt Nham Mn (
) i Minh T () vng T Chu (), Tnh H Bc (). ng
lu li y 2 nm ri tr v Tnh T, dng am tu tp v t tn l Vn Tng Hin
(). Nm 27 tui, ng c vua nh Kim l Chng Tng ( ) cung thnh
n thuyt php. V sau, ng n sng ti Th n T () Ngng Sn ()
cng nh Bo n Hng T T () Ph Thun Thin (). Vo nm
1230, di thi vua Thi Tng nh Nguyn, ng c c n tr tr Vn Th T (
), nhng ri cng quay tr v Tng Dung Am (, tc Vn Tng Am). B
Tng Dung Lc () ca ng l bn nim bn ca tng c gm 100 cng n ca
Thin ng () c trnh tu ln vua Ninh Tng () nh Tng vo nm th
16 (1223) nin hiu Gia nh (). Vo ngy mng 7 thng 4 nm u nhun nin
hiu nh Tng (), ng th tch, hng th 81 tui di v 60 h lp.
Vn Hu Trng Nguyn (, Bune Jgen, ?-1063): v tng ca Vn Mn Tng,
ngi vng Thanh Chu (, Tnh Sn ng), h l Tn ( ). Nm ln 17 tui,
ng xut gia, n nm 20 tui th c tc gii. Ban u ng theo hc gio l vi
Ging T (), ri c m n cht thy c linh cm, bn n d vo php tch ca
Thin Y Ngha Hoi (), cng vi i chng nghin cu tng phong ch t,
238

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

chng bao lu th c khai ng, c Ngha Hoi n kh cho v k tha dng php
ca v ny. Sau , ng n tr ti Thin Bt T () Bc Kinh (), ri tri
qua khong 4 ngi cha nh vy. Trong thi gian ny ng n lc tuyn xng
tng phong ca Vn Mn, v c rt nhiu tng tc quy ngng theo. ng th tch
vo nm thu 8 nin hiu Gia Hu ( ) v c ban cho thy hiu l Vn Hu
Thin S ().
Vn Th S Li (s: Majur, , Monju Shiri): m dch l Vn Th Thi Li (
), Mn Th Tht Li (), gi tt l Vn Th, Nhu Th (), Bc
Th (); dch l Diu Ct Tng (), Diu c (), Diu Th ().
Ni r hn l Majur Kumrabhta, c dch l Vn Th S Li Php Vng T
(), Vn Th S Li ng Chn (), Vn Th S Li
ng T (). y l v B Tt xut hin u tin trong kinh in i
Tha. Chnh trong o Hnh Bt Nh Kinh (), kinh in i Tha s k
ca Kinh Bt Nh, cng thnh thong c cp n tn ca v B Tt ny. Mt s
kinh khc cng c nhc n nh Th Lng Nghim Tam Mui Kinh (),
Duy Ma Ct Kinh (), Chnh Php Hoa Kinh (), v.v. Trong hng
ch B Tt th Vn Th c xem nh l tr tu s mt. Trong trng hp ly Thch
Ca, Vn Th, Ph Hin lm Tam Tn Pht, th Vn Th thng ngi ta hoa sen bn
tri c Thch Tn, trn u tht 5 bi tc, tay phi cm cy kim tr tu, tay tri cm
hoa sen xanh. Thng thng phn nhiu chng ta hay thy tng Vn Th ngi trn
con s t. Trong Mt Gio, ty theo hnh tng m ngi ta phn bit Vn Th ra
lm Nht T Vn Th (), Ng T Vn Th (), Nht K Vn Th
(), Ng K Vn Th (), v.v. Trung Quc, Ng i Sn Tnh
Sn Ty () c xem nh l vng t chnh ca B Tt Vn Th, v cng vi
mt vn b tt khc, B Tt Vn Th cng thng hay c mt ni y. Thm vo ,
ti nh n ca i Tha T () vng Gia H (, Kaga, thuc Ishikawa-ken)
Nht Bn, c tn tr tng Vn Th nh l v Thng Ta. Cng t nh hng ,
trong cc t vin ca To ng Tng Nht Bn, B Tt Vn Th c tn th ti
Tng ng nh l v thnh tng. Cn trong Thin Mn th c kh nhiu cng n
lin quan n Vn Th.

239

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Vn Th ng Chn (, Monju shin, ?-?): v tng ca Vn Mn Tng, sng vo

thi Ng i, php t ca c Sn Duyn Mt (), v tng sng ti Vn
Th Sn () thuc nh Chu (, Tnh H Nam).
Vn C o ng (, Ungo Dy, 835?-902): v tng ca To ng Tng Trung
Quc, xut thn Huyn Ngc in (), K Mn (), U Chu (, Tnh
H Bc), h Vng (). Lc cn nh, ng lanh li, n nm 25 tui th th c tc
gii ti Din Th T () Phm Dng (, U Chu). Ban u ng chuyn
tu tr gii lut Tiu Tha, nhng sau n tham vn V Hc () Thy Vi T
() thuc Chung Nam Sn (), Kinh Triu (). K n, ng tham yt
ng Sn Lng Gii () v k tha dng php ca v ny. u tin, ng
dng chn tr ti Tam Phong (), sau n Vn C Sn () Hng Chu
(, Tnh Giang Ty) v bt u xin dng i php. Sng ti y c 30 nm,
n ngy mng 3 thng ging nm th 2 (902) nin hiu Thin Phc (), ng th
tch. ng c ban cho thy l Hong Gic Thin S (), thp tn l Vin
Tch ().
Vn C o T (, Ungo Dsai, 929-997): v tng ca Php Nhn Tng, xut
thn vng Hng Chu (, Tnh Giang Ty), h l Kim (). Ban u ng xut gia
theo Minh Chiu i S (), sau gp c Thi Khm (), kh ng
c duyn v k tha dng php ca v ny. ng tng sng qua mt s ni trong
vng 30 nm nh Song Phong Thin Vin () U Cc Sn () v i
Ngu Sn () thuc vng Cao An (, Tnh Giang Ty), ri Vn C Sn (
) Giang Ty (). Vo ngy mng 8 thng 9 nm th 3 nin hiu Ch o
(), ng th tch, hng th 69 tui i v 48 h lp. ng c li rt nhiu trc
ng, nim c m sau ny trong Thin lm thng dng n.

Vn C Hy ng (, Ungo Kiy, 1582-1659): v tng cua Lm T Tng Nht Ban

sng vo u thi Giang H, huy Hy ng (), ao hiu Vn C (), hiu Ba
Bt Tru Hin (), nhu T Quang Bt Mui Thin S (), xut
thn vung Th T (, Tosa, thuc Kchi-ken), ngi cua dong ho Tiu Tung (
, Komatsu). ng theo xut gia tho gii vi Hin Cc Tng Lng ()
240

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ai c T (, Daitoku-ji), sau theo hu ng Mc () Diu Tm T (

, Myshin-ji) v k tha dong php cua v ny. Nm 1614, trong khi xay ra trn
chin vung ai Phan ( , Osaka) th ng trong thnh, sau ng v n c
Thng Vi T () vung Nhip Tn (, Settsu). ng tng giang Thin yu
cho Hu Thuy Vi Php Hong (, Gomizunoo H), v nhn li thinh cu
cua v Phin Chu Phin Tin i () l Y at Trung Tng (), ng
n tru tr Thoai Nham T (, Zuigan-ji) Tung ao (, Matsushima) v
phuc hng lai chua ny. Ngoi ra ng con sng lp ra ai Mai T ( ). Trc
tc cua ng c Bt Nh Tm Kinh ai Y () 1 quyn.
Vn C Ph Tr ( , Ungo Fuchi, khong gia th k th 9): nhn vt sng
khong cui thi nh ng, v tng ca Ngu u Tng, php t ca Pht Qut
Duy Tc (). ng tr ti Vn C T () thuc Thin Thai Sn (
) vng i Chu () v chuyn tm c xng hc phong ca thy mnh. Trc
tc ca ng c Tm Cnh Bt Nh (), Vn C Tp (, c tn khc l
Ph Tr Tp [], 2 quyn).
Vn Mn Vn Yn ( , Unmon Bunen, 864-949): v tng ca Vn Mn Tng
Trung Quc, ngi vng Gia Hng (, thuc Tnh Trit Giang ngy nay), h l
Trng (). Ngay t hi cn nh ng c ch xut gia, nn ng theo u s vi
Ch Trng Lut S () Khng Vng T (, tc u Sut T), nm
ln 17 tui th xung tc xut gia, ri n nm 20 tui th th c tc gii ti gii n
T Lng ( , thuc Tnh Giang T); sau ng tr v tu hc vi Ch Trng v
chuyn hc v T Phn Lut, v.v. V sau, ng c n tham vn Mc Chu o Tng
(), ngi k tha dng php ca Hong B Hy Vn ( ), ri n
tham yt Tuyt Phong Ngha Tn () v cui cng k tha dng php ca v
ny. Sau ng t gi Tuyt Phong i ngao du khp cc ni v giao du vi rt nhiu
Thin s. Vo nm 923, ng kin lp mt ngi Thin ng ti Vn Mn Sn, v
tng truyn thng thng c khong hn 1000 i chng sinh hot ni y. Ngoi
ra, thnh thong ng c vo trong triu ni nh Nam Hn thuyt php, n nm th 2
(927) nin hiu Thin Thnh (), ngi Quang Thi Thin Vin ( ) ca
ng c ban sc ngch ca nh vua, ri n nm th 3 (938) nin hiu Thin Phc
241

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

(), ng c ban cho hiu Khung Chn i S (). Hn na, vo nm

th 4 (964) nin hiu Kin Long (), ng i tn Chng Chn Thin T (
) thnh i Gic Thin T ( ). Sau khi sng ti Vn Mn Sn c
khong hn 30 nm, ng th tch vo gi T ngy mng 10 thng 4 nm th 7 nin
hiu Cn Ha () nh Nam Hn.
Vn Ngoi Vn T (, Ungai Unsh, 1242-1324): v tng ca To ng Tng
Trung Quc, t l Vn Ngoi (), ty theo tng ch m tn gi ca ng khc
nhau nh Tr Mn Vn T (), Thin ng Vn T (), xut thn
Xng Quc (, Tnh Trit Giang), bit hiu l Phng Nham (), h L ().
ng theo xut gia vi Trc ng c C ( ) v k tha dng php ca v
ny. Sau ng n sng Thch Mn (), T Kh (), nhng ri li chuyn
n cc ni khc nh Tr Mn () Tng Sn (), v Thin Ninh T (
) Huyn Ngn ( ). Hn na, ng cn chuyn n Thin ng ( ), T
Minh () v c xng tng phong ni y. Vo ngy 22 thng 8 nm u nin
hiu Thi nh ( ), ng th tch, hng th 83 tui i v 65 h lp. ng tuy
ngi nh con nhng rt lanh l, hot bt; thuyt php li hay nn tng truyn c
ngi t Nht Bn, Triu Tin hm m ting ng nn n o trng ca ng
nghe thuyt ging. Trc tc ca ng c Bo Knh Tam Mui Huyn Ngha (
). t c nhng nhn vt kit xut nh V n i Chng ( ),
ng Lng Vnh D (), v.v. ng Lng l ngi tng sang Nht Bn v
sng ti hai cha Nam Thin v Thin Long. B Tr Mn Vn Ngoi Ha Thng
Ng Lc (), Vn Ngoi Vn T Thin S Ng Lc (
) c li ta nm th 4 (1300) nin hiu i c () l trc tc do mn
nhn S Thm () bin tp v san hnh. Hai b ny c san hnh ti Nht vo
nm th 3 (1746) nin hiu Din Hng (). Vn T () son bn Thin ng
Vn Ngoi Thin S Truyn ().
Vn Nham m Thnh ( , Ungan Donj, 782-841): ngi vng Kin Xng
(), Chung Lc (), h l Vng (). Hi cn nh ng xut gia Thch Mn
(), theo tham hc vi Bch Trng Hoi Hi ( ) trong sut 20 nm,
nhng cui cng li k tha dng php ca Dc Sn Duy Nghim (). Sau
242

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ng n c xng tng phong ti Vn Nham Sn (), m Chu (, Tnh

H Nam). Mn h ca ng c ng Sn Lng Gii (). Vo thng 10 nm
u nin hiu Hi Xng (), ng th tch, hng th 60 tui, v c ban cho
thy hiu l V Tr i S ().
Vn Phong Diu Cao (, Ump Myk, 1219-1293): v tng ca Phi i Hu
thuc Lm T Tng Trung Quc, xut thn Trng Lc (), Phc Chu (,
Tnh Phc Kin), hiu l Vn Phong (). ng tng n tham hc vi Si Tuyt
o Xung () cng nh V Chun S Phm (), sau n tham yt
Yn Kh Qung Vn () A Dc Vng Sn () v k tha dng
php ca v ny. K n ng khai ng gio ha i L T (), sau ng
chuyn n Knh Sn () vo nm th 17 (1280) nin hiu Ch Nguyn ( )
i vua Th T. ng than phin c ngi ph bng Thin Tng, bn tp trung mn
cc tng phi n trc mt Hong v ging v tng yu ca Thin. Vo ngy 17
thng 6 nm th 30 nin hiu Ch Nguyn, ng th tch tui 75.
Vn Th Chu Hong (, Unsei Shuk, 1535-1615): t l Pht Tu (), hiu
Lin Tr (), do v ng tng sng ti Vn Th T () thuc Ng Vn Sn
(), Hng Chu (), Tnh Trit Giang (), nn c gi l Vn Th
(), xut thn Ph Nhn Ha (), Hng Chu, h Trm (). Nm 31 tui,
ng theo xut gia vi Tnh Thin L () Ty Sn (), ri n tham hc
vi Tng Nham c Bo ( ). Sau , ng ri v ny, i qua vng ng
Xng (), cht nghe ting trng trn chi cao trn thnh th i ng. n nm
th 5 (1571) nin hiu Long Khnh (), tui 37 ng bt u i hnh cc,
n Vn Th Sn (), dn sch c ngi c t v lu li ni y. ng dn ht
tm huyt ca mnh vo vic gio dng v trc tc ti vng t ny v li cho
i hn 30 loi tc phm vi hn 300 quyn. n cui thi nh Minh, khi Pht Gio
cho thy r trng hung suy thi, chnh ng ly s gio dc phong ph ca Nho
Gio c xng Thin v lm cho mi ngi tin tng su xa vo php mn Nim
Pht. Trong khong thi gian nin hiu Vn Lch (), ng thnh lp Lin X
Pht Gio rng ln, lm sng t t tng Thin Tnh Nht Tr (), tc l ch
trng Thin ca Tc Thn Thnh Pht (, thnh Pht ngay ni thn ny) v
243

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Nim Pht vng sanh v th gii bn kia. Trong s cc trc tc ca ng m c

mi ngi hnh tr t xa c Vn Th Php V () gm 34 quyn, trong
li c Thin Quan Sch Tn (), Tng Hun Nht K (), Truy Mn
Sng Hnh Lc (), T Tri Lc (), Trc Song Ty Bt ()
u chuyn ti t tng ni trn. Vo ngy mng 4 thng 7 nm th 43 nin hiu Vn
Lch nh Minh, ng th tch, hng th 81 tui i v 50 h lp. c Thanh ( )
son bn C Hng Vn Th Lin Tr i S Thp Minh (),
Ng ng Tn ( ) son bn Lin Tng Bt T Hng Chu C Vn Th T
Trung Hng Tn Tc Lin Tr i S Thp Minh Tinh T (
) v Qung Nhun () vit bi Vn Th Bn S
Hnh Lc ().
Vt S i Qun (, Mossho Taikan, khong gia th k th 13): v tng ca
Phi i Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, ngi Honh Kh ( ), Huyn
Ngn (), Ph Khnh Nguyn (, Tnh Trit Giang), h l Lc (). ng
th gii vi Bc Hi Ng Tm () o Trng Sn () v k tha
dng php ca Bc Nhn C Gin (). Vo nm u (1241) nin hiu Thun
Hu (), ng chuyn n sng cc ni nh Php Tng Thin Vin ()
Ph Lm An (, Tnh Trit Giang), Hin T Thin T () An Ct
Chu (, Tnh Trit Giang), Tng in Hng Gio Thin Vin (
) Ph Thiu Hng (, Tnh Trit Giang), Tr Mn Thin T ()
Ph Khnh Nguyn, Gio Trung Bo Quc Thin T () i T Sn
(, Tnh Trit Giang), v.v. Hn na, vo thng 11 nm th 4 (1263) nin hiu
Cnh nh ( ), ng n tr ti Qung Li Thin T ( ) trn A Dc
Vng Sn (), v tn lc c xng Thin phong Lm T ca i Hu cng
nh tip tng chng. Vo nm th 3 (1267) nin hiu Hm Thun (), ng c
vit li ta cho cun C Tn Tc Ng Yu () do c s Gic Tm ()
san hnh. Mn nhn ng bin tp cun Vt S Ha Thng Ng Lc ()
1 quyn, ngoi ra ng c tp th Vt S Thng Ng () 25 quyn. Vo ngy
17 thng 6 nm th 4 nin hiu Hm Thun, ng th tch, hng th 68 tui.
Vi Lm o Bi (, Irin Dhai, 1615-1702): v tng ca To ng Tng Trung
244

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Quc, t l Vi Lm (), hiu L Bc (), Phi Gia Tu (), xut thn

Kin An (), Tnh Phc Kin (). Nm 14 tui, ng xut gia Bch Vn T
() v nm sau hc kinh lun. Nm 18 tui, ng n ving thm Qung n (
) Bo Thin T (), Phn Thng (), ri theo s hng dn ca v ny
ng n thm Vnh Gic Nguyn Hin (), hu h nhn vt ny my nm,
nhng sau ng li n tham vn Mt Vn Vin Ng () Thin ng Sn
(), c i ng song Mt Vn khng ha kh cho. ng li em s chng ny
trnh cho Nguyn Hin, nhng cng khng c cng nhn. V vy, ng gi t thy
i du phng tham hc, kt am Bch Trng Sn (), chuyn tu tnh nghip
vi mu thn trong vng 5 nm v n nm th 7 (1650) nin hiu Thun Tr (),
ng li theo tham hc vi Nguyn Hin C Sn (), cui cng c thy n kh
cho. Nm sau, ng lui v n c ti Qung Phc Am () Kin Ninh ().
n nm th 14 cng nin hiu trn, ng lm Th Ta ca C Sn, v n nm sau
khi Nguyn Hin qua i, ng k tha s nghip thy v bt u thng ta thuyt
php. Sng c ni y 14 nm, ng li h sn v sng cuc i phiu bc, nhng
v C Sn khng c ai lnh o nn ng li phi tr v. Vo nm th 41 nin hiu
Khang Hy (), ng th tch, hng th 88 tui. ng c li mt s trc tc nh
Vi Lm o Bi Thin S Bnh Pht Ng Lc () 2 quyn,
Xan Hng Lc () 2 quyn, Hon Sn Lc () 4 quyn, Php Hi Lc
() 1 quyn, L Bc Am Co () 4 quyn. Bn cnh , ng cn bin
tp bn Thin Hi Thp Trn () 1 quyn.
V Trung Tnh Ph (, Ich Jfu, ?-?): xem Bch Nham Tnh Ph ()
trn.
Vin Gic Tng Din (, Engaku Sen, ?-?): v tng ca Vn Mn Tng Trung
Quc, xut thn n Chu (, Tnh H Bc), h Thi (). Sau khi xut gia, ng
n tham vn Nguyn Phong Thanh Mn () v k tha dng php ca v
ny. ng n tr ti Tuyt Phong Sn () thuc Phc Chu (, Tnh Phc
Kin) v trong khong thi gian nin hiu Tuyn Ha (, 1119-1125), ng nhn
c sc ch ca vua Huy Tng mi vo cung ni thuyt php, nhn ng c ban
tng cho hiu l Vin Gic Thin S ( ). Vo nm th 2 (1120) nin hiu
245

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tuyn Ha, ng khai bn trng khc b Lm T Lc (), v trc sau thi gian
ny ng cn cho n bn b Vn Mn Lc ().
Vin Ng Khc Cn (, Engo Kokugon, 1063-1135): nhn vt sng vo thi nh
Tng, v tng ca Phi Dng K thuc Lm T Tng Trung Quc, h l Lc (), t
l V Trc (). ng c vua Cao Tng nh Nam Tng ban cho hiu l Vin
Ng (), ri vua Huy Tng nh Bc Tng ban cho hiu l Pht Qu (), nn
ng c gi l Vin Ng Khc Cn () hay Pht Qu Khc Cn ().
ng l ngi Sng Ninh (, pha Ty Bc Ph Thnh , Tnh T Xuyn), Bnh
Chu (), xut gia t lc cn nh, ri tng tu tp vi ch v cao tng cc ni,
nhng cui cng n lm t ca Ng T Php Din () v k tha dng php
ca v ny. V sau, th theo li thnh cu ca v Hn Lm Quch Tri Chng (
), ng n thuyt php Lc T T () v Chiu Gic T (). Trong
khong thi gian nin hiu Chnh Ha ( , 1111-1117), ng tun du ln phng
Nam, gp Trng Thng Anh ( ) v cng m lun huyn ch ca Hoa
Nghim. ng thi, T Tng Trng Thng Anh ca Phi Dung Pht (),
Thi Th Thnh Quch Tri Chng (), ng T Thng (), v.v., l
nhng nh ng h c lc cho ng. Sau ng tng sng qua cc cha nh o Lm
T () m Chu (, Tnh H Nam), Tng Sn Thi Bnh Hng Quc
T () Kin Khang Ph (, Nam Kinh), Thin Ninh T (
) ng Kinh (), Kim Sn Long Du T () Nhun Chu (
, Tnh Giang T), Chn Nh Vin () Vn C Sn () thuc Qun
Nam Khang (, Tnh Giang Ty), v.v. ng th tch vo thng 8 nm th 5 nin
hiu Thiu Hng (), hng th 73 tui, c ban cho thy l Chn Gic Thin
S (). Mn nhn ca ng c hn ngn ngi, trong c i Hu Tng
Co (), H Kheo Thiu Long (). Sau khi ng qua i, H Kheo
Thiu Long bin tp b Vin Ng Pht Qu Thin S Ng Lc (
) 20 quyn, v T Vn () ghi chp thnh b Vin Ng Thin S Tm Yu (
) 2 quyn.

Vin Nhn (, Ennin, 794-864): v t ca Phi Sn Mn thuc Thin Thai Tng Nht
Bn, sng di thi i Bnh An, ngi vng H D ( , Shimotsuke, thuc
246

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Tochigi-ken), tc danh l Nhm Sanh (). Lc ln 9 tui, ng theo hc vi Qung

Tr (, Kchi), nhng sau xut gia vi Ti Trng. Sau khi th gii lc 23 tui,
ng khp mnh n tu trong ni sut 12 nm trng, n nm 35 tui mi n ging
thuyt v Php Hoa Php Long T (, Hry-ji), ri tuyn dng diu ngha
ca kinh ny T Thin Vng T (, Shitenn-ji), v tin hnh b gio
a phng pha bc. Sau , ng li tr v ni, n c vng Honh Xuyn ( ,
Yokogawa) m tu luyn trong vng 3 nm. Vo lc 42 tui, ng nhn c chiu ch
sang nh ng cu php, nhng phi lu li Thi T Ph 2 nm; mi cho n nm
838 ng mi c th ri Nht, sang vng Dng Chu ( , thuc Tnh Giang T
ngy nay) ca Trung Quc c. Trong thi gian tr ti Khai Nguyn T (),
ng c hc Tt m vi Tng Du ( ) v Mt Gio vi Ton Nh ( ). V
khng c c s ha kh cho nhp quc, nn nm sau ng d nh tr v nc song
khng c, v th ng phi phiu lng n Php Hoa Vin ( ) Huyn Vn
ng ( ), thuc vng ng Chu ( ). Sau ng c Tng Qun Trng
Vnh () gip cho xin c ip trng nhp quc, v cui cng vo nm 840 ng
mi bt u i n Ng i Sn. Gia ng ng gp Tiu Khnh Trung ()
truyn cho yu ch ca Thin, ri Ch Vin () v Huyn Gim () truyn cho
diu ch ca Ch Qun; k n ng n tham bi linh a ca Vn Th v c truyn
th hnh php ca Nim Pht Tam Mui. Sau ng n Trng An, hc c Kim
Cang Gii Nguyn Chnh () ca i Hng Thin T (), Thai Tng
Nghi Qu Php Ton () ca Huyn Php T (), Tt m Bo Nguyt
Tam Tng (), v Thin Thai Diu Ngha Tng Dnh () ca L Tuyn
T (). Sau 10 trng lu hc v cu php Trung Quc, nm 847 ng tr v
nc. B Nhp ng Cu Php Tun L Hnh K () gm 4
quyn ca ng, ghi li tt c hnh trng v nhng kin vn ca ng trong sut thi
gian 10 nm ny. ng mang v nc mt s kinh lun s gm 589 b v 802
quyn. Nm sau, ng tr v T Du Sn, nhm chc Truyn ng i Php S v
khai sng nn Php Hoa Tng Tr Vin (), ri n nm 854 th lm Ta
Ch ca Din Lch T. y l chc Ta Ch u tin c cng xng. t ca ng
c nhng bc anh t ti ba nh An Hu (, Anne), Hu Lng (, Ery), Ln
Chiu (, Rensh), Tng ng (, S), Bin Chiu (, Henj), An Nhin
(, Annen), v.v. Cc trc tc ca ng li cho hu th c Kim Cang nh Kinh
247

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

S () 7 quyn, T Tt a Kinh S () 7 quyn, Hin Dng

i Gii Lun () 8 quyn.
Vin Nh Bin Vin (, Enni Benen): v tng ca Phi Dng K v Phi Ph Am
thuc Lm T Tng Nht Bn, sng vo khoang gia thi ai Lim Thng, t khai
sng ra ng Phc T (, Tfuku-ji), v t cua Phi Thnh Nht (),
ngi vng Tun H (, Suruga, thuc Shizuoka-ken), trc kia c tn l Vin
Nh Phng (), sau l Vin Nh (), cn Bin Vin () l tn ring, nhu
Thnh Nht Quc S (). Lc 5 tui ng nng theo Nghiu Bin ()
Cu Nng Sn () tu tp, n 8 tui th hc Thin Thai gio hc, v 15 tui th
tham d din ging v Thin Thai Ch Qun (). Nhn lc ging s ging
n on "c T ngoi bit lp php tnh" (, v vy ngoi T
c lp ring php tnh) th bng nhin b ngng tr, ng bn bc ln ging ta
gii thch ngha l on vn . n nm 18 tui, ng xung tc xut gia Vin
Thnh T () v ng n th gii ng ai T (, Tdai-ji). V sau,
ng n Trng Lc T ( ) Thng D ( , Ueno, thuc Gunma-ken),
theo hc vi Vinh Triu () v thng c Tam Tng gio in. Vo nm u (1235)
nin hiu Gia Trinh (), ng sang nh Tng cu php. Sau khi tham bi mt s
danh tng nh Si Tuyt o Xung (), Tiu ng Diu Kham (),
Thch in Php Hun (), v.v., ng n tham yt V Chun S Phm (
) Knh Sn () v c k tha y bt ca v ny. n nm th 2 (1241)
nin hiu Nhn Tr (), ng tr v nc v bt u tuyn xng Pht Tm Tng
hai cha Sng Phc T () v Tha Thin T () vng Trc Tin (
, Chikuzen, thuc Fukuoka-ken). Nhng chng bao lu sau, ng c Cu iu
o Gia () mi ln kinh thuyt ging Thin yu, v vo nm u (1243)
nin hiu Khoan Nguyn () ng c o Gia ban cho hiu l Thnh Nht Ha
Thng (). Bn cnh , ng cn quy y cho Tng Qun Bc iu Thi
Li () Quy Cc Sn () vng Tng M (, thuc Kanagawaken). n thng 6 nm 1255, ng tin hnh l lc thnh v khai ng ng Phc
T () do o Gia kin lp nn. ng c Hu Tha Nga Thin Hong (
) mi vo cung thuyt ging php yu, v trng tu cc cha nh Th Phc T
(), Kin Nhn T (), v.v. Vo ngy 17 thng 10 nm th 3 nin hiu
248

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Hong An (), ng th tch, hng th 97 tui. ng c ban cc thy hiu nh

Thnh Nht Quc S () vo nm th u (1311) nin hiu ng Trng (
), i Bo Gim Qung Chiu Quc S () vo nm th 9 (1780)
nin hiu An Vnh ( ), v Thn Quang Quc S ( ) vo nm th 5
(1930) nin hiu Chiu Ha (). Mn h ca ng c mt s nhn vt xut chng
nh ng Sn Trm Chiu (), Bch Vn Hu Hiu (), V Quan
Ph Mn (), Nam Sn S Vn (), v.v. ng c li cho hu th
cc trc tc nh Thnh Nht Quc S Ng Lc ( ) 1 quyn, Thnh
Nht Quc S Php Ng () 1 quyn.
Vin Thng Php T (, Ents Hsh, 1027-1090): v tng ca Vn Mn Tng,
ngi vng Lng Thnh ( ), Tn Chu ( , tnh Cam Tc), h l Tn ( ).
Nm 19 tui, ng xut gia th c tc gii, u tin hc Vin Gic Kinh, Hoa Nghim
Kinh v c ch s c, cui cng nghe danh ca Thin Y Ngha Hoi (),
ng n tham hc trong nhiu nm, cui cng c t ng v k tha dng php ca
v ny. Ban u ng n tr ti Long Th T Din (), ri Th Hin T (
) L Sn (). Sau theo li thnh cu ca Vng An Thch (), ng
n tr tr Chung Sn T () thuc Tnh Giang T (). Hn na, ng cn
n sng ti Bo Ninh T () Kim Lng Phng i (). Bn cnh
, theo chiu ch ca nh vua, ng n tr tr Sng Phc Thin Vin ()
Trng L (, Tnh Giang T). Vo nm th 7 (1084) nin hiu Nguyn Phong
(), ng chuyn n Php Vn T () ng Kinh (, Tnh H Nam)
lm v t th nht ca cha ny. ng tng thuyt php trc mt vua Thn Tng
v c ban cho hiu l Vin Thng Thin S (). Vo ngy 29 thng 8 nm
th 5 nin hiu Nguyn Hu () i vua Trit Tng, ng th tch, hng th 64
tui.
Vin Trn (, Enchin, 815-891): v tng ca Thin Thai Tng Nht Bn, sng di
thi i Bnh An, thy hiu l Tr Chng i S (), xut thn vng Tn Khi
(, Sanuki, thuc Kagawa-ken ngy nay), tc danh l Ha Kh (), m l T
B (), ng hng vi chu Khng Hi. Nm 15 tui, ng c ngi ch Nhn
c () dn n u s vi Ngha Chn (, Gishin), n nm 20 tui th gii
249

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

ri sau n tu trong ni sut 12 nm, v n nm 32 tui mi ra lnh chng. V c

ch sang nh ng cu php, nn nm 853 ng sang Trung Quc, n Khai Nguyn
T () Huyn Lin Giang (), thuc Phc Chu (, Tnh Phc Kin
ngy nay), hc Tt m Bt Nh Hng Duy () v Lut S Tn Thc
(). Sau khi n Khai Nguyn T vng n Chu (, thuc Tnh Trit Giang
ngy nay), ng c Tng Bn () trao cho cc bn s Cu X Lun. Tip theo
ng n i Chu (, thuc Tnh Trit Giang ngy nay), th nhn mt s vn bn
chng s ca Duy Ma Kinh, Nhn Minh Lun t Tri Kin (). Sau , ng li
n Quc Thanh T () trn Ng i Sn v gp c Vt c (), Vin
Ti (). K n, ng c Php Ton () ca Thanh Long T () trao
truyn qun nh ca Kim Thai Lng B, v th nhn i php ca Tt m a
cng nh Tam Mui Da Gii. ng cng c hc Mt Gio vi Tr Hu Lun Tam
Tng (). Trong khong thi gian 7 thng lu li ti Trng An, ng
nhn c mt s rt nhiu php c, s chng, v tham bi cc ngi cha ni ting
ni y. Chnh ng cng tin xy dng phc hng Quc Thanh T, nn c gi
l Thin Thai Sn Quc Thanh T Nht Bn Quc i c Tng Vin (
). Sau 6 nm lu hc cu php, ng tr v nc, mang theo mt
s lng ln kinh s ca Thin Thai, Chn Ngn, Cu X, Nhn Minh, Tt m,
gm khong hn 440 b v 1000 quyn. Nm 859, th theo li thnh cu ca i
Hu (), ng chuyn n ti Vin Thnh T (, Onj-ji) thuc vng Tam
Tnh (, Mii), sau ng to ni y thnh Thin Thai Bit Vin, v n nm 868
th c c lm Ta Ch cha ny thay th An Hu (, Anne). Mn h ca ng c
Duy Th (, Yuish), Du Hin (, Yuken), Tng Mng (, Zmy), Tn
( , Soni), v.v. Trc tc ca ng c i Nht Kinh Ch Quy ( ) 1
quyn, Ging Din Php Hoa Nghi () 2 quyn, Th Quyt Tp ()
2 quyn.

Vnh An o Nguyn (, Eian Dgen, ?-?): v tng ca Php Nhn Tng, php
t ca Thin Thai c Thiu (). ng tng tr tr Tha Thin Vnh An
Vin () T Chu (), l ngi bin tp nn b Cnh c Truyn ng
Lc (, Keitokudentroku). Vo nm u (1004) nin hiu Cnh c (

250

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), ng em trnh tu bn ny ln vua Chn Tng () v c cho nhp vo i

Tng.
Vinh Gia Huyn Giac (, Yka Genkaku, 675-713): ngi Huyn Vinh Gia (
), Phu n Chu (), Tinh Trit Giang (), t l Minh ao (). ng xut
gia hi con nho tui, tham cu Tam Tang thnh in, c bit rt tinh thng php
mn Thin Thai Chi Qun v chuyn tu v Thin qun. Th theo li khuyn cua Ta
Kh Huyn Lng (), ng cung vi ng Dng Huyn Sch ()
n tham vn Hu Nng () To Kh (). Khi hai bn gp nhau, trai qua
my ln hoi p, cui cung ng c Hu Nng n kha cho, v hm y ng lu lai
mt m tai To Kh. V vy ngi ng thi goi ng l Nht Tuc Giac (,
mt m giac ng ). Hm sau ng ha sn, tr v lai n Chu () v bt u c
xng Thin phong cua mnh. Hoc n tham hoc vi ng rt ng. ng c hiu l
Chn Gic ai S (), th tch vo nm th 2 (713) nin hiu Tin Thin (
) i vua Huyn Tng ( ) nh ng. ng c ban cho nhu hiu l V
Tng ai S (). Trc tc cua ng lai c Chng ao Ca (),
Vinh Gia Tp ().
Vnh Gic Nguyn Hin (, Ykaku Genken, 1578-1657): v tng ca To ng
Tng Trung Quc, hiu l Vnh Gic (), v ng tng sng ti C Sn () nn
c gi l C Sn Nguyn Hin (), xut thn Kin Dng (), Tnh
Phc Kin ( ), h Thi ( ). Lc nh ng hc Nho Gio, n nm 25 tui,
nhn nghe v tng c kinh cht cm ng, bn theo hc vi V Minh Hu Kinh (
) trong nhiu nm, n nm 40 tui mi c thy cho php xut gia v k tha
dng php. Khng bao lu sau, Hu Kinh qua i, ng theo th gii c tc vi Bc
Sn Nguyn Lai (), ri chuyn n tu hc trong my nm cc ni nh
Hng L Phong (), Kim Tin Am (), H Sn (), v.v. Vo nm
th 7 (1634) nin hiu Sng Trinh (), ng n tr ti C Sn, lc ng sp n
50 tui. ng tng qun l cc o trng Khai Nguyn (), Chn Tch (),
Bo Thin (), v.v., v n ngy mng 7 thng 10 nm th 14 nin hiu Thun Tr
(), ng th tch, hng th 80 tui. Trc tc ca ng c ng Thng C Trit
(), B ng Lc (), K ng Lc (), T Hi Ton Lc (
251

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), Tnh T Yu Ng (), Kin Chu Hong Thch Lc (),

Ch T o nh Tn (), Kim Cang Kinh Lc S (), Bt
Nh Tm Kinh Ch Chng (), v.v. Php t Vi Lm o Bi (
) trng bin b Vnh Gic Ha Thng Qung Lc ().
Vnh Minh Din Th (, Ymei Enju, 904-975): ngi D Hng (), Tnh
Trit Giang (), h l Vng (). Ban u ng lm quan cho nc Ng Vit,
n nm 28 tui th theo xut gia vi Thy Nham Linh Tham (, th k th
9-10, t ca Tuyt Phong), sau theo hu h Thin Thai c Thiu ()
v k tha dng php ca ngi ny. Sau khi tng sng qua Tuyt u Sn T
Thnh T () v Linh n T (), ng n tr ti Vnh Minh T ()
trong vng 15 nm v khong 1700 t. Thanh danh ng rt cao, n ni vua
Quang Tng () nc Cao L () mn m c ca ng, phi 36 v tng
sang hc gio php ca ng. Vo u thi nh Tng, sau khi tin hnh tng,
truyn th gii php v phng sanh, ng th tch tui 72 v c ban cho thy l
Tr Gic Thin S (). ng li kh nhiu trc tc nh Vn Thin ng
Quy Tp (), Hu Nht Vnh Minh T Tr Gic Thin S T Hnh Lc
(), Duy Tm Quyt (), v.v. Tc phm chnh ca
ng phi k n l Tng Knh Lc (). y l tc phm gm 100 quyn, tp
trung tt c cc hc gi ca Duy Thc, Hoa Nghim, Thin Thai cng nhau tin
hnh gii p nhng nghi vn, cui cng thng nht li vi nhau thng qua Tm
Tng, l th tch dn dng cc yu vn t nhng trc tc chnh yu ca cc tng
phi Pht Gio m khi u bng Thin Tng, v ni v t tng ca cc phi. Ch
trng nhm mc ch tng hp Pht Gio nh vy c th hin rt r qua cc tc
phm nh Vn Thin ng Quy Tp, v.v., v cng th hin lp trng cn bn ca
Din Th. i sau, khi cc t tng nh Thin Gio Song Tu, Gio Thin Nht Tr
c thc hin thnh cng, dn dn Din Th c mi ngi tn trng hn. Vi t
tng nh vy, ng nhin Din Th cng chng bi xch Tnh Gio, v v vy
ng c sng ngng nh l v t i th 6 ca Lin Tng.
Vnh Minh o Tim ( , Ymei Dsen, ?-961): v tng ca Php Nhn Tng,
sng Vnh Minh T () vng Hng Chu (, Tnh Trit Giang), xut thn
252

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Ph H Trung (, Tnh Sn Ty), h V (). ng xut gia lc cn nh, n

yt kin Php Nhn Vn ch (), tri qua nhiu nm tham cu v cui cng
c khai ng v n kh. Sau , ng i tham vn khp chn tng lm, v dng chn
ni mt ngi cha c C Chu ( , Tnh Trit Giang) c kinh tng. Khi y,
vng mnh ca Trung Vng ( ) h Tin, ng vo ph ni truyn B Tt
gii cho nh vua, v c ban cho hiu l T Ha nh Hu Thin S (
). Nh vua cn lp nn Hu Nht Vnh Minh T (, tc Tnh T T [
]) v thnh ng n tr tr cha ny. Tng chng vn tp theo ng c n 5.000
ngi. Vo nm th 2 nin hiu Kin Long (), ng th tch.
V Chun S Phm (, Bujun Shihan, 1177-1249): v tng ca Phi Dng K
v Phi Ph Am thuc Lm T Tng Trung Quc, xut thn Huyn T ng (
), thuc Kim Chu (, Tnh T Xuyn), h l Ung (), hiu l V Chun (
). Nm ln 9 tui, ng theo xut gia vi o Khm () m Bnh Sn (
), n ma ng nm th 5 (1194) nin hiu Thiu Hy ( ) th th c tc gii.
Nm sau, ng n tham hc vi v Nghiu Th Ta () Chnh Php T (
), cui cng tnh ng. ng cn n tham vn Pht Chiu c Quang ()
ng Am () trn A Dc Vng Sn () v Ph Am T Tin ()
Ty Hoa T Phong T () vng T Chu (, Tnh Giang T). Khi T
Tin chuyn n lm Th Ta ca Linh n T (), ng i theo hu, nhn nghe
cu chuyn v con h tn m i ng v c k tha dng php ca v ny. ng bt
u tuyn dng gio php ti Thanh Lng () vng Minh Chu (, Tnh
Trit Giang), ri sau khi tri qua mt vi ni nh Tiu Sn ( ), Tuyt u Sn
(), A Dc Vng Sn, ng ln Knh Sn (). Th theo li thnh cu ca
vua L Tng, ng vo cung ni thng ta thuyt php T Minh in (), v
c ban cho hiu l Pht Gim Thin S ( ). ng th tch vo ngy 18
thng 3 nm th 9 nin hiu Thun Hu (), hng th 73 tui. ng c mt s
t xut chng nh Tuyt Nham T Khm (), V Hc T Nguyn (
), Ngt Am Ph Ninh (), Hon Kh Duy Nht (). My v tng
Nht Bn nh ng Phc Vin Nh (), Tnh Ti Php Tm (),
Diu Kin ng o Hu (), v.v., sang nh Tng cu php v k
tha dng php ca S Phm. B Pht Gim Thin S Ng Lc () 5
253

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

quyn ca ng hin vn cn lu hnh.

V D Nguyn Lai ( , Mui Ganrai, 1575-1630): v tng ca To ng Tng
Trung Quc, xut thn Th Thnh (), L Chu (, Tnh An Huy), h Sa (),
hy l Nguyn Lai (), i Ngh (), hiu V D (). Nm 16 tui, ng
xung tc xut gia vi Tnh An Thng () Ng i Sn (), Tnh Sn
Ty (), tu v Khng Qun c 5 nm; tip theo ng n Nga Phong (),
tham yt V Minh Hu Kinh ( ), nhng khng hp kh c nn n a
phng Mn () v tham hc vi cc danh tng khc. V sau, ng li n tham vn
Hu Kinh ln na v cui cng k tha dng php ca v ny. n nm th 30 (1602)
nin hiu Vn Lch (), ng sng qua cc ni nh Bc Sn ( , Tnh Giang
Ty), ng Nghim T () Mn, i Ngng Bo Lm T (),
C Sn Dng Tuyn T (), ri lm tr tr Thin Gii T (). Vo
ngy 18 thng 12 nm th 3 nin hiu Sng Trinh (), ng th tch, hng th 56
tui i v 41 h lp. ng c li V D Thin S Qung Lc () 35
quyn, V D i S Ng Lc Tp Yu () 6 quyn.
V Hc T Nguyn ( , Mugaku Sogen, 1226-1286): v Thin tng cua Phi
Dng K () v Ph Am () thuc Lm T Tng Trung Quc, v t khai sn
Vin Gic T (, Enkaku-ji) vung Lim Thng, v t cua Phi Pht Quang
(), t l T Nguyn (), hiu V Hoc (), ngi Phu Khnh Nguyn
(, thuc Tinh Trit Giang ngy nay), ho l Ha (). Theo li chi th cua anh
l Trong C Hoi c (), ng n tham bi Bc Nhn C Gian ()
Tnh T T (), Hng Chu (, thuc Tinh Trit Giang) v xut gia theo
v ny. Sau , ng n lm mn ha cua V Chun S Pham () Knh Sn
(), c v ny n kha cho v k tha dong php. Sau khi thy qua i, ng lai
n tham yt mt s danh tng khc nh Thach Kh Tm Nguyt () Linh
n T (), Yn Kh Quang Vn () Duc Vng Sn (), H
ng Tr Ngu (), v.v. Sau , ng tr v qu cu, theo lm mn cua Vt
S ai Qun () ai T T () m tu hnh toa Thin sut hai nm
rong. V sau, th theo li thinh cu cua v p chu La Qu Trang (), ng n
tru tai Bach Vn Am () ng H (). Khi y ng 37 tui, ng sng ni
254

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

y trong vong 7 nm, ri sau khi thn mu ng qua i, ng n phu giup vi php
huynh Thi Canh Hnh Dung () Linh n T. K tip ng lai c ai
Truyn Cng Thu Hc () cung thinh n tru tai Chn Nh T (),
vung i Chu (, thuc Tinh Trit Giang) trong vong 7 nm. n nm u (12
75) nin hiu c Hu (), lnh nan ao binh cua qun nh Nguyn, ng n
tru tai Nng Nhn T () vung n Chu (, thuc Tinh Trit Giang). Sau
, ng lai tr v T Vng Sn ( ), n tham ving php huynh Thin
ng Sn () l Hon Kh Duy Nht (), dng chn lu lai y v
thuyt gio cho ai chung. n nm th 2 (1279) nin hiu Hong An ( ), nhn
vic Tng Qun Bc iu Thi Tng (, Hj Tokimune) triu thinh nhng
v Thin tng cao c sang Nht lm tru tr Kin Trng T (, Kench-ji)
vung Lim Thng, T Nguyn c suy c, nn vo thng 5 cung nm ny ng ri
khoi Thi Bach Sn (), ri vo ngy 30 thng 6 th n Thi T Phu (),
v thng 8 th n Lim Thng. Khi y Thi Tng nghnh n ng rt trong th, v
c ng lm tru tr Kin Trng T sau khi Lan Kh ao Long () qua i.
Vo mua n g n m 1282, Thi Tn g k in lp n n Vi n Gic T , ri thinh T
Nguyn n lm t khai sn chua ny. V sau, ng kim quan ca hai chua Kin
Trng v Vin Gic, b gio Thin phong khp vung Lim Thng, v trong vong
8 nm lu tru tai Nht, ng xc lp c s Lm T Tng Nht Ban. Vo thng 8
nm th 9 nin hiu Hong An (), ng pht bnh, v n ngy mng 3 thng 9
th vin tch, hng tho 61 tui i, 49 php lap. ng c ban nhu l Pht Quang
Quc S () v hiu l Vin Mn Thng Chiu Quc S ().
B Pht Quang Quc S Ng Luc () cua ng gm 10 quyn hin con
lu hnh.
V Minh Hu Kinh (, Mumy Eky, 1547-1617): v tng ca To ng Tng
Trung Quc, t l V Minh (), h Bi (), xut thn Huyn Sng Nhn (
), Tnh Giang Ty (). Lc cn nh, ng c ch xut gia, nn vo Lm
Sn (), theo tu hc vi Un Khng Thng Trung () c 3 nm, ri
n c ti Nga Phong () v 3 nm sau th i ng; ng em k trnh ln Thng
Trung v c thy cho l php kh ca Thin mn. Sau ng theo Tnh Canh V c
() v n nm 27 tui mi chnh thc xut gia v th gii. T v sau,
255

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

trong sut 24 nm trng ng khng h ri khi Nga Phong. Vo nm th 26 (1598)

nin hiu Vn Lch (), nhn li thnh cu ng n tr tr Bo Phng T (
) trong lng, t mnh lm vic trong vng my nm sau th dng c mt ngi
nh mi ti y v bn phng tng chng tp trung n theo ng tham hc. Sau ,
ng i tham quan khp chn tng lm, qua Nam Hi ( ), thm ving Vn Th
Chu Hong (), ri n l bi thp v s t Tung Sn Thiu Lm T (
). Tip theo, ng n thm t Qun ( ), vo Ng i Sn ( ),
tham yt Thoi Phong (), sau ng tr v Bo Phng T, bt u khai ng
thuyt php ti y v c rt nhiu ngi n tham hc. Vo nm th 36 (1608) nin
hiu Vn Lch, th theo li thnh cu, ng chuyn n Th Xng T () Tn
Thnh (), my nm sau ng tin hnh trng tu li cc ngi ng v b hoang
ph, vn tip tc lm lao tc, chuyn tm gio dng chng bng k tng v php
ng. n thng ging nm th 46 cng nin hiu trn, ng nhum cht bnh nh v
vo ngy 17 cng thng th an nhin th tch, hng th 71 tui. t k tha dng
php ca ng c Bc Sn Nguyn Lai (), Hi i Nguyn Knh (),
Kin Nh Nguyn Mt (), Vnh Gic Nguyn Hin (), v.v. Hm
Sn c Thanh () son bn Tn Thnh Th Xng V Minh Kinh Thin
S Thp Minh (), Nguyn Hin bin b V Minh Hu
Kinh Thin S Ng Lc () 4 quyn v son cun V Minh Ha
Thng Hnh Nghip K ().
V Mn Hu Khai ( , Mumon Ekai, 1183-1260): v tng ca Lm T Tng
Trung Quc, hiu l V Mn (), ngi Tin ng (), Hng Chu (,
Tnh Trit Giang), h l Lng ( ). Ban u ng n tham hc vi Thin Long
Qung () v xut gia, sau i tham vn ch Thin s khc. ng n tham hc
vi Nguyt Kh S Qun () Vn Th T () trong vng 6 nm v
k tha dng php ca v ny. Vo nm th 11 (1218) nin hiu Gia nh (), ng
bt u khai m o trng thuyt ging ti Ct Sn Bo Nhn T (), ri
sau sng qua mt s cha khc nh Thin Ninh T (), Hong Long T (
), Thy Nham T () Ph Long Hng (, Tnh Giang Ty), Ph
T T () Tiu Sn () thuc Ph Trn Giang (), Khai Nguyn T
() Ph Bnh Giang (), Bo Ninh T () Ph Kin Ninh (
256

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

), v n nm th 6 (1246) nin hiu Thun Hu () ng n tr tr H Quc

Nhn Vng T (). Chnh trong khong thi gian ny ng vit cun V
Mn Quan (, Mumonkan). ng tng thuyt php cho vua L Tng nghe,
tin hnh cu ma, v vy c ban cho php y v hiu l Pht Nhn Thin S (
). Vo thng 4 nm u nin hiu Cnh nh (), ng th tch, hng th 78
tui.
V Nghip (, Mug, 760-821): xut thn vng Thng Lc (), Thng Chu (
, Tnh Thim Ty), h l (). Nm ln 9 tui, ng theo hc vi Ch Bn ()
Khai Nguyn T (), nm 12 tui th xung tc xut gia v nm 20 tui th
th c tc vi U Lut S () Nhng Chu (, Tnh H Bc). ng rt
tinh thng v T Phn Lut, v thng thuyt ging i Bt Nit Bn Kinh. V sau,
ng n tham bi M T o Nht () Hng Chu (, Tnh Giang Ty)
v cui cng c v ny truyn trao tm n cho. Sau , ng i tham bi cc thnh
a, ri c qua i Tng Kinh trn Ng i Sn. Tm nm sau, ng n tr ti
Khai Nguyn T ( ) vng Phn Chu ( , Tnh Sn Ty). ng c t
khng vo trong cung ni, m chn i hnh ha trong vng 20 nm trng. n nm
u nin hiu Trng Khnh (), ng th tch, hng th 62 tui i v 42 h lp,
c ban cho thy l i t Quc S ().
V Nhim (, Musen, 800-888): v tng Tn La (), Triu Tin, h Kim (). ng
sang nh ng cu php, hc Hoa Nghim Ch Tng T () thuc Chung
Nam Sn (), ri th gio vi Nh Mn ()mn h ca M T ()
Pht Quang T () trn Ng i Sn (, Tnh Sn Ty). Bn cnh ,
ng cn n tham yt Bo Trit () Ma Cc Sn () vng B Chu (,
Tnh Sn Ty) v c v ny truyn tm n cho. n nm th 7 (845) i vua Vn
Thnh Vng (), ng tr v nc, n lc c xng Thin phong ca mnh.
ng c cc vua Hin An Vng (), Cnh Vn Vng (), v.v., rt
khm phc, sc lnh n tr tr Thnh Tr T (). V sau, ng chuyn n tr
ti Thm Diu T () vng Thng Chu (). Vua Hin Khang Vng (
) h chiu ban cho ng hiu Qung Tng Thin S (). Vo nm u
i vua Chn Thnh N Vng (), ng th tch, hng th 89 tui i v
257

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

65 h lp. Mn nhn c n hn 2.000 ngi.

V Quan Ph Mn (, Mukan Fumon, 1212-1291): v tng ca Phi Thnh Nht
thuc Tng Lm T Nht Ban, t l V Quan (), hiu l Ph Mn (), ngi
vng Bo Khoa ( ), Tn Nung ( , Shinano, thuc Nagano-ken). Luc ln 7
tui, ng theo hu Tch Vin () Chnh Vin T () vng Vit Hu (,
Echigo, thuc Niigata-ken), n nm 13 tui th xung tc xut gia, sau mt thi
gian lu ng tr v Tn Nng, sng Dim in ( ). Nm ln 19 tui, ng n
tham yt Thch Vin Phng Vinh Triu () Trng Lc T (,
Chraku-ji) thuc vng Thng D (, Ueno, thuc Gunma-ken), th B Tt gii
v hc v Hin Mt Vin Thng. Bn cnh , ng cn n tham vn Vin Nh (,
Enni) ng Phc T (, Tfuku-ji) v k tha dng php ca v ny. Vo
nm th 3 nin hiu Kin Trng (), ng sang nh Tng, n tham yt Kinh Tu
Nh Ngc () Linh n T () v on Kiu Diu Lun ()
Tnh T T () v c i ng. n nm 1261 (nm u nin hiu Hong
Trng []), khi Diu Lun vin tch th ng c trao truyn y ca sa nh l n
tn chng ng truyn php. Sau mt thi gian lu lng tun bi khp vng Trit
Giang khong 12 nm, ng tr v nc, hu h bn gi Vin Nh. Sau ng tng
sng qua cc cha vng Vit Hu nh An Lc T (, Anraku-ji), Chnh Vin
T (, Shen-ji), ri n Quang Vn T (, Kun-ji) vng Nhip Tn
(, Settsu, thuc Hyogo-ken). Nhn s vic yu qui quy nhiu Ly Cung Long
Sn ca Quy Sn Thng Hong ( , Kameyama Jk, 1259-1274) trong
mt khong thi gian di, nn vo ma xun nm 1291 (nm th 4 nin hiu Chnh
ng []), ng vo cung ta Thin nhp nh v xua ui c yu qui, t
Thng Hong cho xy Thin ng trong cung v thnh ng n tr tr vi t cch
l v t khai sng u tin. y chnh l ngi Thi Bnh Hng Quc Nam Thin T
(, Taiheikkokunanzen-ji). Cng chnh vo thng 12 nm ny, ng
th tch, hng th 80 tui i v 62 h lp. ng c ban cho hiu l Pht Tm
Thin S (), i Minh Quc S (). Php ca ng c o Sn
Huyn Thnh (), Ngc Sn Huyn (), Kim Quang Trc ng
(), Nham u Minh u (), v.v.

258

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

V Tr (, Muj, 714-774): v Thin tng sng di thi nh ng, ngi Huyn

Phng Tng Mi (, Thim Ty), h Qu (), thng gi l Qu Liu Php
(). Ban u ng tu theo php Nho Gio, v ngh tuyt lun. Nm 20 tui, gp
c Trn S Chng (), t ca Thin S Hu An () trn Tung Sn
(), c mc truyn tm php, t ng quy y theo Pht Gio. Vo nm u
(742) nin hiu Thin Bo (), ng n Thi Nguyn () tham yt Thin S
T Ti (), ri xung tc xut gia vi v ny v 8 nm sau th c tc gii. Vo
nm th 2 (759) nin hiu Cn Nguyn (), ng n tham yt Thin S V Tng
() Tnh Chng T (), thuc Thnh (), T Xuyn () v k
tha dng php ca v ny. Sau khi thy qua i, vo nm th 2 (766) nin hiu Vnh
Thi (), ng n tr tr Khng Hu T (), ri thng 10 nm ny cng vi
Hng Tim () tranh lun vn p, khai din php n gio. Sau ng n
tr ti Bo ng T () khai n thuyt php, gio ha cho rt nhiu ngi,
cho nn ngi i thng gi ng l Bo ng V Tr ( ). Vo ngy
mng 3 thng 6 nm th 9 nin hiu i Lch ( ), ng an nhin th tch, hng
th 61 tui. i sau gi php h ca ng l Bo ng Tng ().
V Trc (s: Asaga, j: Mujaku, ): m dch l A Tng Gi (), A Tng (),
dch l V Trc (), V Chng Ngi (), v i tng ca n hot
ng vo khong th k th 4, mt trong nhng nhn vt khai sng Phi Du Gi
Hnh ca Pht Gio i Tha n , ngi vng Ph L H Ph Lp (s: Puruapura, , cn gi l B L Sa B Ra []). Theo B Tu Bn
u Php S Truyn (), cha ng tn l Kiu Thi Ca (s: Kauika,
), c 3 anh em u ly tn l B Tu Bn u (s: Vasubandhu, ). Ban
u ng theo xut gia vi b phi Tt B a (s: Sarvti-vda, , Thuyt Nht
Thit Hu B), nhn t duy v ngha khng m chng c th nhp, mun t st.
Lc by gi pha ng T Ha (s: Videha, ) c Tn u La (s: Piola,
) n thuyt ging v Khng Qun ca Tiu Tha, ng mi nghe lin ng
nhp, nhng khi cng v ny m lun th khng c hi lng cho lm; nn ng
dng thn thng bay ln ci tri u Sut (s: Tuita, p: Tusita, ), th nhn
Khng Qun ca i Tha t B Tt Di Lc (s: Maitreya, p: Metteyya, ). Sau
, ng cng c my ln ln ci tri ny hc v thm ngha ca i Tha nh Du
259

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

Gi S a Lun (), v.v.; t php mn Du Gi c truyn b khp

bn phng. Chnh ng dc ton lc tuyn dng Php Tng i Tha, ri son
cc lun s v dch kinh in i Tha. Em ng l Th Thn ( ) trc kia theo
hc vi Tiu Tha, sau nghe li khuyn ca ng m quay v vi i Tha v cng
nhau tn lc xin dng gio ngha i Tha. Trc tc ca ng c Kim Cang Bt
Nh Lun (), Thun Trung Lun (), Nhip i Tha Lun (
), i Tha A T t Ma Tp Tp Lun (), Hin Dng
Thnh Gio Lun Tng (), Lc Mn Gio Th Tp nh Lun Tng
(), v.v.
V Tng (, Mus, 684-762): v Thin tng sng di thi nh ng, h Kim (),
ngi i thng gi l Kim Ha Thng, ng Hi i S ( ), nguyn
gc thuc vng tc Tn La (, Triu Tin). Sau khi xut gia v th gii ti Qun
Nam T () bn Tn La, ng theo thuyn s nh ng sang Trung Quc, n
yt kin vua Huyn Tng, tr ti Thin nh T (). Khng bao lu sau, ng
vo t Thc, n c Thun T (), mun theo hu X Tch (), nhng
lc y X Tch b bnh nn khng tham kin c, ng bn t mt ngn tay cng
dng, nh vy m c php lu tr ti cha ny 2 nm. n nm th 24 cng nin
hiu trn, X Tch cho mn nhn gi V Tng n ph chc y ca t Ma do Tr
Tin () truyn li, t ng n c trong ni v thng sng theo hnh u .
Sau th theo li thnh cu, ng khai m Thin php, n sng ti Tnh Chng T (
) Ph Thnh (), ha o trong vo 20 nm. n nm cui nin hiu
Thin Bo (), khi n t Thc, vua Huyn Tng tng mi ng n yt kin,
ly l m trng i. Vo thng 5 nm u (762) nin hiu Bo ng (), ng ly y
truyn li cho V Tr ( ), ri n ngy 19 th an nhin tnh ta m thot ha,
hng th 79 tui. Hng nm vo thng 12 v thng ging, ng thng khai n
thuyt php, trc hng dn theo ting nim Pht, sau thuyt v 3 cu v c, v
nim v mc vong. Tnh Chng Tng ( ) sau ny l thuc php h ca V
Tng. S truyn tha v tng ch tng phi ny c cp trong Trung Hoa
Truyn Tm a Thin Mn S T Tha Tp () ca
Tng Mt ().

260

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

V Vn o Xn ( [ ], Mumon Dsan, ?-1271): v tng ca Phi i Hu

thuc Lm T Tng Trung Quc, php t ca Tiu ng Diu Kham (), hiu
l V Vn (), xut thn Thi Ha (), Ct An (, Tnh Giang Ty). Vo
thng 6 nm th 2 (1254) nin hiu Bo Hu (), nhn li thnh cu, ng bt u
khai ng gio ha ti Tin Phc Thin T () vng Nhiu Chu (,
Tnh Giang Ty). Tip theo ng n tr tr Khai Tin Hoa Tng Thin T (
) L Sn (, Tnh Giang Ty), ri li tr v Tin Phc Thin T. Vo
nm th 8 nin hiu Ch Nguyn (), ng th tch. ng c s trng v thi k,
hin tn tp th V Vn n () 20 quyn, v trong cun V Vn Ha Thng
Ng Lc () 1 quyn c li bt ca H Chu Ph () vo
nm th 9 (1273) nin hiu Hm Thun ().
Vng Ty (, ?-1035?): ngi vng H Dng (, Tnh H Nam), t T Chnh
(). Di thi vua Chn Tng (), ng lm quan Hng Chu (), thng
n Hng Gio T () tham yt Thin S Tiu Th (), c ch kh hp v
Thin c. ng tng vit li ta cho bn ch s Kinh Th Lng Nghim ca Thin
S T Tuyn (), v bin tp b Truyn ng Ngc Anh Tp () gm
15 quyn. Khi lm chung, ng vit k li m thot ha.
X Li Pht (s: riputra, p: Sriputta, ): m dch l X Li Pht a La (
), X Li Pht La (), X Li Pht a (), X Li Vit (
), dch l Thu L T (), gi tt l Thu T (), hay cn gi l
X Li T, mt trong mi v i t ca c Pht, c gi l tr tu nht,
cng vi v thn thng nht Mc Kin Lin c hai c xem nh l song t ca
c Pht. Ngi sanh ra trong mt gia nh thuc dng h B La Mn x Ma Kit
(s, p: Magadha, ), cha l Sa (s: Tisya, ), m l X Li (ri, ),
ngi rt thng minh v ni ting. T tn ca m ngi c tn l X Li T. Lc nh
ngi ly theo tn cha l u Ba Sa (s: Upatiya, ). Ngay t hi cn nh,
ngi sm thng hiu cc hc vn ca B La Mn nhng vn khng thy hi lng,
nn cng vi ngi bn Mc Kin Lin theo lm t ca mt lc s ngoi o v
trong s 1000 ngi t y, Ngi tr thnh t gii nht. Thnh thong ngi c
tip xc vi M Thng () cho nn ngi b v thy ngoi o ny i ri cng
261

Tiu s ch v cao tng

Tn Mng T bin son

vi Mc Kin Lin (s: Mahmaudgalyyana; p: Mahmoggallna, ) qui y

theo Pht Gio. Cui cng ngi c khai ng, c c s tin tng v tn knh rt
ln trong gio on ca c Pht, v ngi cng c xem nh l ngi k tha cho
c Pht nhng Ngi nhp dit trc thy ca mnh.
X Tch (, Shojaku, 648-734): v tng ca Tnh Chng Tng () sng di thi
nh ng, ngi vng Ph Thnh (), Tuyn Chu (), h ng (), nn
c gi l ng Ha Thng, ng Thin S; tuy nhin Tng Cao Tng Truyn
() li ghi h ng l Chu (). Gia nh ng thuc loi danh Nho, nm ln 10
tui tang cha. Sau khi xut gia, ng theo hu Tr Tin (, 539-618), hay c
thuyt cho l theo hu Thin S Bo Tu (). Truyn k cho bit rng ng tng ln
min Bc tu kh hnh, c Tc Thin V Hu triu vo cung ni, ban cho T Y.
Sau ng tr v T Xuyn, sng c Thun T ( ) vng T Chu (),
chuyn tm gio ha chng sanh. t ca ng c V Tng () Tnh Chng
T ().
Yn Kh Qung Vn (, Enkei Kmon, 1189-1263): v tng ca Phi Dng K
v Phi i Hu thuc Lm T Tng Trung Quc, hiu l Yn Kh (), xut thn
Huyn Hu Quan ( ), Phc Chu ( , Tnh Phc Kin), h l Lm ( ).
Nm ln 18 tui, ng th gii c tc ti Uyn Lng Quang Hiu T (),
ri n tham hc vi Thit Ngu n (). Sau , ng theo hu Trit ng Nh
Dim ( ) Thin ng ( ), nhn nghe cu chuyn ra bt ca Triu
Chu ( ) m dt ht mi nghi ng v i ng. Vo nm u (1228) nin hiu
Thiu nh (), ng bt u tuyn xng tng phong ca mnh Tnh T T (
) thuc Ph Lm An (, Tnh Trit Giang). T v sau, ng sng qua
mt s cha nh Hng Sn Tr T (), Qung Li T () trn
A Dc Vng Sn (), Linh n T (), v.v. ng c ban cho thy
hiu l Pht Tr Thin S ( ). Vo ngy 14 thng 6 nm th 4 nin hiu
Cnh nh (), ng th tch, hng th 75 tui i v 58 h lp. ng c li b
Yn Kh Ha Thng Ng Lc () 2 quyn.

262