Professional Documents
Culture Documents
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
ANKARA-2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1........................................................................................................ 3 1. SONSUZ VDA VE KARILIK DLS........................................................................... 3 1.1. Sonsuz Vida ve Karlk Dilisinin Tanm ve Kullanld Yerler .............................. 3 1.1.1. Tanm.................................................................................................................... 3 1.1.2. Sonsuz Vidann Tanm ......................................................................................... 4 1.1.3. Sonsuz Vida Karlk Dilisi.................................................................................. 4 1.1.4. Kullanld Yerler................................................................................................. 6 1.2. Sonsuz Vida ve Karlk Dilisini Oluturan Elemanlarn Tanm ve Formlleri......... 6 1.2.1. Sonsuz Vida ve Karlk Dilisini Oluturan Elemanlarn Tanm ........................ 6 1.2.2. Sonsuz Vida ve Karlk Dilisi Elemanlarnn Hesaplanmasnda Kullanlan Formller ......................................................................................................................... 8 1.2.3. Sonsuz Vida ve Karlk Dilisinin Resimlerle fade Edilmesi ............................. 9 1.3. Sonsuz Vida ve Karlk Dilisinde Kullanlan Gerece Gre Helis Asnn Seimi . 10 1.4. letim Oranna Gre Az Saysnn Tespiti................................................................ 11 1.5. Verilen Deerlere Gre Tm Elemanlarn Hesaplanmas........................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 15 LME ve DEERLENDRME ...................................................................................... 16 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 17 RENME FAALYET -2 .................................................................................................. 19 2. ZNCR DL ARKLAR ............................................................................................... 19 2.1. Zincir Dili arkn Tanm ve Kullanm Amacnn Aklanmas ............................... 19 2.1.1. Tanm.................................................................................................................. 19 2.1.2. eitleri................................................................................................................ 21 2.2. Zincir Dili arklarn Dier Dili arklara Olan stnlkleri................................... 23 2.3. Zincir Dili ark Oluturan Elemanlarn Tanm ve Formlleri................................ 24 2.4. Makaral ve Kovanl Zincirlerin Standardnda, letilecek Emniyetli evresel Yke Gre Adm ve Tek, ift, Sral Zincir Seiminin Yaplmas........................................ 34 2.5. Zincir Dili ark izimi ............................................................................................. 38 2.5.1. Zincir Dili arklarn Resimlerle fade Edilmesi ................................................ 38 2.5.2. Zincir Dili Yapm Resmi izimi........................................................................ 39 2.6. Bakla Saysna Gre Zincir Boyunun Hesaplanmas .................................................. 40 2.6.1. Zincir Dili arklarnda Blm Dairesi apnn (D) Kolay Hesaplama Yntemi ....................................................................................................................................... 40 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 42 LME ve DEERLENDRME ...................................................................................... 43 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 44 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 46 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 47 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 48
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI181 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Hareket ve G letme Elemanlar 3 Sonsuz vida ve karlk dilisi ile zincir dili ark hesaplarn yaparak elde edilen verilere gre yapm resimlerini izerek renme metaryalidir. 40/24 G ve hareket iletme elemanlar dersinin 2. ve 3. modlleri olan Hareket ve G letme Elemanlar I ve II yi alm olmak. Sonsuz vida ve karlk dilisi zincir dili ark resmi izmek. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam,ara ve gereler salandnda; sonsuz vida ve karlk dilisi ile zincir dili ark hesaplar yapabileceksiniz. lgili TS-ISO standartlarndan bilgi alabilecek ve elde edilen verilere gre teknolojisine uygun olarak yapm resimlerini izebileceksiniz. Amalar Sonsuz vida ve karlk dilisi hesaplar yapabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz. TS-ISO Standart izgilerinde zincir dili ark ile ilgili bilgi alabilecek ve yapm resmini izebileceksiniz. Teknik resim izim ortam, resim masas, izim aragereleri, tepegz, data show, bilgisayar destekli izim ortam, rnek sonsuz vida ve karlk dilisi ile zincir dili ark sistemleri Bu modl program sresince yapm olduunuz renme faaliyetleri ve uygulamal faaliyetlerden baarl saylabilmeniz iin test ve uygulamalar istenilen seviyede yapabilmeniz gerekir. Bu nedenle her faaliyet sonunda kendinizi test ediniz. Baarszlk halinde ise faaliyeti tekrarlaynz.
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
ii
GR GR
Sevgili renci, Bulunduumuz yzylda bilim ve teknoloji her alanda akl almaz bir hzla gelimektedir. Endstrideki gelimelere ayak uydurabilmek iinde temel konular anlayarak, teknolojik gelimeleri kavrayabilecek ve gelimelere nemli katklar salayabilecek teknik elemanlara ihtiya vardr. Sizlerin baars, bizlerin ve lkemizin baars demektir. Bu baarlar sayesinde rekabet gcmzn artacana ve nemli mesafeler kat edeceimize inanyoruz. Teknik resmin retimdeki yeri tartlamaz. Teknik resimsiz bir retim olmayaca gibi teknik resmi en iyi ekilde ifade edecek teknik elemanlara da ihtiya vardr. Bu modl sizlere sonsuz vida ve karlk dilisi ile zincir dili arklarn retimi iin gerekli olan teknik resmi eksiksiz bir ekilde izebilmenizi salayacak, gerekli bilgi ve beceriyi kazandracaktr. Bu konuda gerekli gayreti gstererek endstrideki yetimi elemanlarn arasnda yerinizi alacanza inanyor, baarlar diliyoruz.
ARATIRMA
mal edilmi ve yapm resimleri izilmi sonsuz vida ve karlk dili inceleyerek rnek resimleri snfta arkadalarnzla paylanz.
Sonsuz vidann 360 (bir tur) dnmesinde ark da sonsuz vidann az saysna denk gelen di kadar dnm olur. Karlk dilisinin bir tam devir dnebilmesi iin sonsuz vidal milin, arkn di says kadar dndrlmesi gerekir. rnein; di says 40 olan dilinin 1 devir dnebilmesi iin, sonsuz vidann 40 tur dnmesi gerekir.
Dz yan profilli
ki paral
Sonsuz vida dilisi elemanlar: Sonsuz vida dilisinin, dier dililerde olduu gibi di st ap, di dibi ap ve blm dairesi apna ek olarak dier nemli elemanlar aadaki gibidir. En byk ap (dA) : En byk ap, dili taslann tornaland d aptr. Profil yar ap (rk): arkn dilerine, sonsuz viday somun gibi uyumlu kavramas iin rk yarapl profil verilir. Pah as () : Profilden dolay di ularnn keskin ve krlgan olmamas iin verilen pah asdr. Helis ayar as () : tan = tan dr. arkn dilerinin sonsuz vidann helisine uymas iin verilen adr. ( Helis alar, sonsuz vida ve dilisinin ayndr.)
pn
pn
pn = .mn m=
pn = .mn mt =
mn cos p pt = n cos
ph = .d2.tan z2 =
pz n 2 = .z 2 p n1 p pn mn = ; tan = z p m .d 1
n1 d .z 1 = 2 n2 mt
Cos= d1 =
pz . tan
d1 mn 2
d + d2 Eksenler aras a = 1 2
Di saysna gre di oturma faktr
tan =
2f .p n d 1 + 1,2p n
65 2,6 75 2,8 85 2,9
Tablo 1.1: Sonsuz vida ve karlk dilisi elemanlarnn hesaplanmasnda kullanlan formlleri
1.3. Sonsuz Vida ve Karlk Dilisinde Kullanlan Gerece Gre Helis Asnn Seimi
Sonsuz vidann helis as, alaca yerin durumuna gre sa veya sol helisli olabilir. Az says arttka verim artar. Vidann btn azlar arkn her diiyle srekli srtndnden daha abuk anr. Bu nedenle vida gereci elikten yaplarak sertletirilip talandktan sonra kullanlr. Vidalar alaca ve iletecei kuvvetin durumuna gre miliyle beraber tek para olarak yapld gibi mil ve vida ayr retilip kamayla birbirlerine birletirilebilir. Karlk dilisi, dz, helis dili ark karm bir yapya sahip olup helis as sonsuz vidann helis asna baldr ve her ikisinin yn ayndr. arkn di says arttka snma azalr. arkn di saysnn 27nin altnda olmamas nerilir. Helis as gere cinsine gre 5,5 - 8,5 arasnda ve az saysna gre deiir. Sonsuz vida arklar tek para olarak retildikleri gibi iki paral olarak da yaplabilirler. Genellikle bronz ve dkm malzemeden yaplrlar. Tablo 1.2 de sonsuz vida ve karlk dilisinin ykleme ekline ve uygulama alanna gre yapldklar gereler grlmektedir. Sonsuz vida Alamsz elikler DIN 17100 TS 3941 Fe 60 Fe 70 Islah elikleri (DIN 17200) (TS 2525) 45 60 34 Cr Mo 4 42 Cr Mo 4 Sertlet irilmi ve slah edilmi Sonsuz vida karlk dilisi DD-15 DD-20 DD-25 DDK-3842 DD-30 DD-35 DDK-6070 D-Sn Bz 12 Dz-Sn Bz 17 D-Sn Bz 14 Dz-Sn Bz 14 DK-Al Cu Mg Kokil dkm Ykleme ekli Dk hz ve az yk Uygulama alan
Font
Perlit dkm
Dk hz byk yk
Sonsuz vida alamsz ve slah eliklerinden retilmise, takm tezgahlar, genel makine ve kaldrma aralarnda kullanlr
Kalayl bronzlar
Sementasyon elikleri 15 15 Cr 3 16 Mn Cr 5
Orta ykler Sonsuz vida alamsz darbe tesiri ve slah eliklerinden retilmise genel az redktr ve tat Yksek yk darbe tesiri redktrlerinde kullanlr. ok Sonsuz vida sementasyon eliklerinden, paslanmaya kar dayankl, hafif ykler, hafif tasarmlarda, aparatlarda kullanlr. Yksek hzlar iin sonsuz vida sementasyon eliinden, karlk dilisi, font perlit dkm ve kalayl bronzdan yaplr.
10
n1 z 2 = formlyle yaplr. n 2 z1
stenen iletim orann elde etmek iin karlk dilisine bal olarak az says belirlenir.
Karlk dilisi iin hesaplamalar Blm dairesi ap: Di st ap: Di dibi ap: En byk ap: Profil yarap: Vida uzunluu: Pah as: tan = d2 = z2 . mn = 40 . 2,5 = 100 mm da2 = d2 + 2.mn = 100 + 2.2,5 = 105 mm df2 = d2 2,33.mn = 100 2,33.2,5 = 94,175 mm dA da2 + mn = 105 +2,5 = 107,5 mm rk = (d1/2) m = (40/2) 2,5 = 17,5 mm L = 2mn( z 2 + 1 ) = 2.2,5 (7,32) = 36,6 mm
d 1 + d 2 40 + 100 = = 70 mm 2 2
11
Dili, tornada hazrlanrken dA apnda ilenir. ki tarafna pahlar krlarak, profil yarap 17,5 mm olan zel kalem ile yan yzeyin ortasndan, da2 apna profil torna edilir. Bylece arkn di st, sonsuz vida di dibini kavrayacak ekilde kavisli (profilli) hazrlanm olur. < 15 ise arkn hesab dz diliye gre, > 15 olursa hesap, helis diliye gre yaplr.
Yukardaki hesaplamalara gre sonsuz vida ve karlk dilisi yapm resmi ekil 1,8deki gibidir.
12
rnek Aada (ekil 1.9) bulunan milin 40 mm apl ksmna az says Z1 = 1 ve sa helis ynl, normal modl mn = 2, di derinlii h = 4,33 mm, helis as = 310, di profil as 40 ve karlk dilisi di says Z2 = 50 olan sonsuz vidann yapm resmini izerek aklama tablosunu doldurunuz. Dilerin dnme eksenine gre salg tolerans 0,01 mm dir.
13
14
NERLER
Asal deerleri bulmak iin trigonometrik cetvel kullannz. Dili ark izerken uygun lekte iziniz. izimi yaparken nce ince izgi ile iziniz ve daha sonra koyulatrnz.
15
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise performans deerlendirme testine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.
16
KONTROL LSTES
AIKLAMA Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz Evet, gzleyemediyseniz Hayr stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz.
DEERLENDIRME KRITERLERI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Gerekli hesaplamalar doru olarak yaptnz m? izim iin A4 kadnz resim masasna kurallara uygun olarak baladnz m? A4 Kadnzn Antet ve ereve izgilerini izdiniz mi? Resmi kada nasl yerletireceinizi tasarladnz m? izim iin gerekli olan malzemelerinizi temin ettiniz mi? izim iin gerekli olan l tablosu yannzda m? Resmi izerken nce eksen izgilerinden baladnz m? Resmi ilk olarak ince izgi ile izip daha sonra koyulatrdnz m? Resmi ksmi kesit olarak izdiniz mi? Kesit alnan blgeleri taradnz m? Resmi kurallarna uygun llendirdiniz mi? Gerekli l ve konum toleranslarn koydunuz mu? Anteti ve aklama tablosunu doldurdunuz mu? Resmi belirtilen sre ierisinde izdiniz mi?
Evet
Hayr
17
DEERLENDRME
Deerlendirmedeki davranlar srasyla doru olarak uygulayabilmelisiniz. Uygulayamadnz davrantan dier davrana gemeniz mmkn olamayacaktr. lme sorular ve performans deerlendirme testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz. Cevaplarnzn hepsi doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.
18
ARATIRMA
mal edilmi ve yapm resimleri izilmi zincir dili arklar inceleyerek rnek resimleri snfta arkadalarnzla paylanz.
2. ZNCR DL ARKLAR
2.1. Zincir Dili arkn Tanm ve Kullanm Amacnn Aklanmas
2.1.1. Tanm
Eksenleri birbirine paralel, aralarndaki mesafenin orta uzaklkta olduu bir milden dier mile zincirler vastasyla ve kayma olmadan hareket ve g iletmek iin kullanlan dili arklara zincir dili ark denir. (Resim 2.1)(ekil 2.1)(ekil 2.2)
19
Zincirler standart paralardr ve piyasadan hazr olarak alnr. Zincir dili arklar ise amaca uygun seilmi zincirlere gre biimlendirilerek retilir. ekil 2.3 ve Resim 2.2de deiik zincir eitleri grlmektedir.
20
2.1.2. eitleri
Kullanld yerlere gre: G (transmisyon) zincir dililer, kuvvet-yk (kaldrma, tama) zincir dilileri. Di profiline gre: ince profili (ekil 2.4), kaln profilli (ekil 2.5), seyrek profilli (ekil2.6), trapez profilli (ekil 2.7) Di srasna gre: tek sral, ok sral (ekil 2.8) Gvde yapsna gre: tek paral ok paral (ekil 2.9) Zincir tipine gre: makaral (roleli), eklemli (sessiz), baklal olmak zere gruplandrlr.
21
Zincir dili arkn kullanm srasnda dili arka evresel elastiklik veren lastik burla birlikte kullanlr(ekil 2.10).
22
Zincir dilinin almas srasn da herhangi nedenle kilitleme durumuna kar yayl emniyet tertibat kullanlarak sistemin zarar grmesi de engellenebilir (ekil 2.11). Kk apl dili arklar da ise ark mil ile birlikte retilir(ekikl 2.12).
ekil 2.12: Kk aplar iin mil ile birlikte yaplm zincir dili ark
23
24
p = 180 / 2 p = d . Sinp d=
p sin p
damax = d +1,25p d1 Di st ap damin= d + p( (1 df = d d1 Min. Di profili Makara oturma yarap Makara oturma as Di yanak yarap Di derinlii hmax = ri1 = 0,505.d1 1 = 140Max. Di profili ri2 = 0,505d1+0,069 3 d 1 2 = 120
1,6 ) d1 z
Di dibi ap
90 z
90 z
re2 = 0,008d1 (z2 + 180) Di Genilii bf1 = 0,93b1 (tek sral) bf1 = 0,91b1 (iki- sral) bf1 = 0,88b1 (ok sral) ba = 0,1p...1,5p
0,8p z
hmin = 0,5.p rx = p
Di yan yarap
Di yan boluu
25
Admlara gre zincir role (makara) aplar ve i genilikleri tablo 2.2den alnacaktr. Admlara gre zincir role (makara) aplar ve i genilikleri P 5 mm 6 mm 8 mm 3/8 5/8 1 1 1 1 2 2 3 3 4 4 d1max 3,2 4 5 6,35 7,75; 7,79; 8,51 1,16 12,07 15,88 19,05 25,4 27,94 29,21 39,37 48,26 53,98 63,5 72,39 b1max 2,5 2,8 3 5,72 3,3; 4,88; 6,38; 7,75 9,65 11,68 17,02 19,56 25,4 30,99 30,99 38,1 45,75 53,34 60,96 68,58
Tablo 2.2: Admlara gre zincir role (makara) aplar ve i genilikleri TS 3578
26
ekil 2.14: Roleli (makaral) konveyr zincir dilisi elemanlar ( g iletimi iin kaln di profilli)
27
Di merkez as Adm Blm dairesi ap Di st ap Di dibi ap Di derinlii Makara yuva yarap Makara yuva as Di yanak yarap Di yan yarap Di yan boluu Yuva boluu Di gernilii Pahl di genilii Fatura yarap
p =
180 z
p sin p
p = d.sin p d=
360 ) z
re = (0,8 0,2)p rx = 1,6b ba = 0,25b Smin = 0,04p bfmax = 0,9b11 1 faturasz bfmax = 0,9(b1 b11) 1 fatural bg = 0,25bf dg = p. cot
180 h 2 2ra z
28
ekil 2.15: Roleli (makaral) blok zincir dili (g iletimi iin seyrek di profilli) elemanlar
= 180 / 2 Tan =
sin B / A + cos
d=
A sin
Tablo 2.4: Rleli (makaral) blok zincir dili elemanlarnn hesaplanmasnda kullanlan formller
29
ekil 2.16: Eklemli (sessiz) zincir dilisi elemanlar (g iletimi iin trapez profilli)
30
Anma geniP lii 25 30 12,7 (1/2) 40 50 25 30 15,87 40 (5/8) 50 65 30 40 19,05 50 (3/4) 65 75 50 65 25,4 75 (1) 90 100 65 75 38,1 100 (11/2) 125 150 75 100 50,8 125 (2) 150 175 Adm
Zincir lleri b 23,5 29,5 42 48,5 23,5 29,5 42 48,5 64 29,5 42 48,5 64 76,5 52 64,5 76,5 89 101 64,5 76,5 101 125 150 78 102 128 152 176 e f g1 g2 i b c 28 30 34 35 4,7 14 7,1 1,8 46,5 45 53 55 28,5 30 34,5 35 5,9 17,5 8,9 2,5 45 47 53,5 55 69 70 35 35 48,5 45 7 21 10,7 3,5 55 54 69,5 70 82 80 59 55 71,5 70 28 14,2 4,5 80 86,5 9,4 96 95 108 105 72,5 75 84,5 85 109 14,1 42 21,4 4,5 110 133 135 158 160 88 85 112 110 138 18,5 56 28,4 4,5 135 162 160 186 185
Dili lleri f g h i r
4,7
11
5,9
10
13
12
17
9,4
16
25
14,1
24
33
18,5
11
32
Tablo 2.5: Eklemli (sesiz) zincir dilisi elemanlarnn hesaplanmasnda kullanlan formller (g iletimi iin trapez profilli)
31
Daha ok kaldrma mekanizmalarnda az kuvvetle fazla yk kaldrmak iin kullanlan, yuvarlak baklal kuvvet zincirleri iin zel ekil ve llerde yaplan dili arklardr.(ekil2.17)
ekil 2.17: Yuvarlak baklal zincir dilisi elemanlar (kuvvet-yk tamak iin)
32
Zincir adm as Dili adm as Blm dairesi ap Di derinlii Dili max ap Dili zincir kanal ap Adm P Zincir ap d Zincir genilii Kanal dibi ap Zincir oturma yarap Di yanak yarap Di yan yarap Dili genilii Zincir yuva genilii Zincir kanal genilii Gbek genilii Dili disk kalnl Zincir bakla uzunluklar b
z =
90 z 360 p = z
Do =
p sin z
d + cos z
h = 1,5d Dk = do +3d D1 = do b 24 28 36 8 26 10 34 13 44
18,5 5 17
18,5 6 20
22 7 23
45 16 54 ri = 0,5d
56 20 67
64 23 77
Tablo 2.6: Yuvarlak baklal zincir dilisi elemanlarnn ( kuvvet-yk tama iin) hesaplanmasnda kullanlan formller
33
2.4. Makaral ve Kovanl Zincirlerin Standardnda, letilecek Emniyetli evresel Yke Gre Adm ve Tek, ift, Sral Zincir Seiminin Yaplmas
Tek, ift ve sral makaral zincirlerin boyutlar ekil 2.18de gsterilmitir. Ayrca gerekli deerler zincir admlarna gre Tablo 2.7 den alnacaktr.
34
Zincir sra No
Adm P Mm inch
b1 min.
b2 max.
b3 min.
d1 max.
d2 h9
d3 H11
Pt
h2 max.
h3 max.
h1 min.
03 04 05B 06B 081 082 083 084 085 08B 010B 012B 16B 20B 24B 28B 32B 40B 48B 56B 64B 72B
5 6 8 9,525 12,7 12,7 12,7 12,7 12,7 12,7 15,875 19,05 25,4 31,75 38,1 44,45 50,8 63,5 76,2 88,9 101,6 114,3
3/8 5/8 1 1 1 1 2 2 3 3 4 4
2,5 2,8 3,0 5,72 3,3 2,38 4,88 4,88 6,38 7,75 9,65 11,68 17,02 19,56 25,4 30,99 30,99 38,1 45,72 53,34 60,96 68,58
4,15 4,1 4,77 8,53 5,8 4,6 7,9 8,8 9,07 11,3 13,23 15,62 25,45 29,01 37,92 46,58 45,57 55,75 70,56 81,33 92,02 103,81
4,25 4,2 4,9 8,66 5,93 4,73 8,03 8,93 9,2 11,43 13,41 15,75 25,58 29,14 38,05 46,71 45,7 55,88 70,69 81,46 92,15 103,94
3,2 4 5 6,35 7,75 7,75 7,75 7,75 7,77 8,51 10,16 12,07 15,88 19,05 25,4 27,94 29,21 39,37 48,26 53,98 63,5 72,39
1,49 1,85 2,31 3,28 3,66 3,66 4,09 4,09 3,58 4,45 5,08 5,72 8,28 10,19 14,63 15,9 17,81 22,89 29,24 34,32 39,4 44,48
1,52 1,87 2,36 3,33 3,71 3,71 4,14 4,14 3,63 4,5 5,13 5,77 8,33 10,24 14,68 15,95 17,86 22,94 29,29 34,37 39,45 44,53
5,64 10,24 13,92 16,59 19,46 31,88 36,45 48,36 59,56 58,55 72,29 91,21 106,6 119,89 136,27
4,1 5 7,11 8,26 9,91 9,91 10,3 11,15 9,91 11,81 14,73 16,13 21,08 26,42 33,4 37,08 42,29 52,96 63,88 77,85 90,17 103,63
4,1 5 7,11 8,26 9,91 9,91 10,3 11,15 9,91 10,92 13,72 16,13 21,08 26,42 33,4 37,08 42,29 52,96 63,88 77,85 90,17 103,63
4,3 5,2 7,37 8,52 10,17 10,17 10,56 11,41 10,17 12,07 14,99 16,39 21,34 26,68 33,73 37,46 42,72 53,49 64,52 78,64 91,08 104,67
2,5 2,9 3,1 3,3 1,5 1,5 1,5 2 3,9 4,1 4,6 5,4 6,1 6,6 7,4 7,9 10,2 10,5 11,7 13 14,3
35
Tablo 2.8: Konveyr zincirleri boyutlar (TS 35098)2.5 Seilen Zincire Gre Zincir Dili arkn Tm Elemanlarnn Hesaplanmas
36
rnek Di says z=25 ve adm p=3/8 olan zincir dili ile birlikte makaral zincir kullanlmaktadr. Buna gre zincir dili elemanlarn hesaplaynz. zm nce kullanlacak zincirin baz lleri ve ekli belirlenmelidir. Zincir ekli: tek sra (TS 3578) Makara yarap d1=6,35 mm, i genilik b=5,72 mm
90 90 = 140 = 136,4 z 25
re1 = 0,12.d1(z+2) = 0,12.6,35(25+2) = 20,5 mm bf1 = 0,93.b1 = 0,93.5,72 = 5,3 mm rx P = 9 mm ba = 0,1.p =0,1.9,5 1 mm rnek Adm p=1/2 (12,7 mm) ve di says z=30 olan eklemli zincir dilinin gerekli hesaplarn yapnz. Verilen adm ve di saysna gre (d) ap hesaplanr.
37
rnek Di says z= 20, adm p=1/2, makara ap d1 = 7,75 mm ve zincir i genilii b1=6,4 mm olan zincir dili arkn dier elemanlarn hesaplaynz.
90 90 = 140 = 135,5 z 20
re1 = 0,12.d1(z+2) = 0,12.7,75(20+2) = 20,46 mm bf1 = 0,93.b1 = 0,93.6,4 = 5,95 mm rx P = 12,7 mm ba = 0,1.p =0,1.12,7 1,27 mm
38
39
a z + z 2 z 2 z1 p + X = 2. + 1 . p 2 2 a
X = Zincir mafsal (bakla) says p = Zincir (di) adm a = Eksenler aras mesafe z1 = Kk dili di says z2 = Byk dili di says rnek Eksenler aras a=360 mm, z1 = 22 ve z2 = 64 adm p=12,7 mm olarak verilen dili ark sisteminde zincir uzunluunu bakla says cinsinden hesaplaynz. Zincirlerde bakla saylar daima ift alnmaldr. Nedeni ise boyunlu baklann kullanlmamas iindir. Boyunlu bakla zincir gcn %20 zayflatmaktadr.
360 22 + 64 64 22 12,7 X = 2. + + = 56,69 + 43 + 1,58 = 101,27 102 adet . 12,7 2 2.3,14 360
2.6.1. Zincir Dili arklarnda Blm Dairesi apnn (D) Kolay Hesaplama Yntemi
Zincir dili arklarda blm dairesi ap: d = Burada; 1/T = sin 180/z olarak alnmtr.
40
Z = 6 ile 110 arasnda di saysna sahip arklar iin T deeri hesaplanm ve bir tablo eklinde hazrlanmtr.(Tablo 2.) bylece daha kolay hesaplamalar yaplabilecektir.
41
42
2.
3.
Aadakilerden hangisi di profiline gre zincir dili ark eidi deildir? A) Trapez profilli B) Seyrek profilli C) Kaln profilli D) gen profilli Zincirlerde bakla saysnn ift alnmasnn sebebi nedir? A) Boyunlu bakla kullanmamak ve verimi drmemek B) Anmay arttrd iin C) Zincir eksenlerini ayarlamak iin D) Yksek hzda almadklar iin
5.
DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise performans deerlendirme testine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.
43
Verilen zincir dilide; z1=32, p=3/8, d1=6,35 mm ve b1=5,72 mmdr. Gbek ap H8, kama kanal genilii D10 toleransnda olacaktr. Dili gbei, Ra=0,8m kalitesinde raybalanacak; dier yzeyler Ra=1,6 m kalitesinde ilenecektir. Dilinin raybalanan yzeyi referans alnarak aln yzeyin radyal yalpalamas 0,2 mm di dibi silindiriklii 0,1 mm toleransnda olacaktr. Verilenlere gre, zincir dilinin hesaplamalarn yaparak 1:1 lekle yapm resmini iziniz ve dili tablosunu doldurunuz.
44
KONTROL LSTES
AIKLAMA Aada listelenen davranlarn gzlediyseniz EVET, gzleyemediyseniz HAYIR stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz.
DEERLENDIRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Gerekli hesaplamalar doru olarak yaptnz m? izim iin A4 kadnz resim masasna kurallara uygun olarak baladnz m? A4 Kadnzn Antet ve ereve izgilerini izdiniz mi? Resmi kada nasl yerletireceinizi tasarladnz m? izim iin gerekli olan malzemelerinizi temin ettiniz mi? izim iin gerekli olan l tablosu yannzda m? Resmi hangi lekle izeceinizi kararlatrdnz m? Resmi izerken nce eksen izgilerinden baladnz m? Resmi ilk olarak ince izgi ile izip daha sonra koyulatrdnz m? Resmi tam kesit olarak izdiniz mi? Kesit alnan blgeleri taradnz m? Resmi kurallarna uygun llendirdiniz mi? Gerekli l ve konum toleranslarn koydunuz mu? Anteti ve aklama tablosunu doldurdunuz mu? Resmi belirtilen sre ierisinde izdiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirmedeki davranlar srasyla doru olarak uygulayabilmelisiniz. Uygulayamadnz davrantan dier davrana gemeniz mmkn olamayacaktr. lme sorular ve performans deerlendirme testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz. Cevaplarnzn hepsi doru ise modl deerlendirmeye geiniz.
45
46
47
KAYNAKLAR KAYNAKLAR
EFEOLU Mustafa, Mehmet KONAR, Yksek KARATA, Makine Ressaml Atlye Teknoloji II, Truva-stanbul, 2003. ZKARA Hamdi, Tesviye-Makine Meslek Resmi III, Ankara, 2001. EN . Zeki, Nail ZLNGR, stanbul, 1993. www.auto.howstuffworks.com www.celikayzincir.com www.degirmen.com.tr www.hps-gears.co.uk www.muratrulman.net www.yavuzlardisli.com
48