ThongKe (Easyvn Net)

Muc luc
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
1

MUC LUC
CHNG 1 NHAP MON THONG KEHOC ................................6
1.1. S LC SRA I VAPHAT TRI EN CUA THONG KEHOC
6
1.2. OI TNG NGHI EN CU CUA THONG KEHOC. ................. 9
1.3. QUY LUAT SOLN VAT NH QUY LUAT THONG KE......... 11
1.4. NHNG KHAI NI EM THNG DUNG TRONG THONG KE
HOC. ........................................................................................................ 11
1.4.1. Tong thethong ke: ............................................................................... 11
1.4.2. n vto ng the: ................................................................................... 13
1.4.3. Ti eu thc (ti eu ch): ............................................................................. 13
1.4.4. Chti eu thong ke: ................................................................................ 13
CAU HOI O N TA P CHNG 1 ............................................................................. 14
CHNG 2 QUATR NH NGHI EN CU THONG KE..................... 15
2.1. HETHONG CH TI EU THONG KE........................................................ 15
2.1.1. Khai ni em hethong chti eu thong ke(goi tat l ahethong chti e u).... 15
2.1.2. Nguyen tac xay dng hethong chti eu thong ke.................................. 15
2.2. IEU TRA THONG KE........................................................................... 16
2.2.1. KHAI NI EM, YNGHA NHI EM VU............................................ 16
2.2.1.1. Khai niem:........................................................................................ 16
2.2.1.2. Yngha: ............................................................................................ 16
2.2.1.3. Yeu cau: ........................................................................................... 16
2.2.2. NOI DUNG KEHOACH I EU TRA THONG KE. ....................... 17
2.2.2.1. Xac nh muc ch nhi em vucua cong tac i eu tra thong ke: ... 17
2.2.2.2. Xac nh oi tng i e u tra, n vi eu tra: ............................... 17
2.2.2.3. Noi dung i e u tra:............................................................................ 17
2.2.2.4. Xac nh thi gi an vaa i em i eu tra: ....................................... 18
2.2.2.5. Lap bi e u ieu tra hng dan cach ghi : .......................................... 18
2.2.2.6. Kehoach ti en hanh:......................................................................... 18
2.2.3. CAC LOAI I EU TRA THONG KE............................................. 18
2.2.4. HAI H NH THC TOCHC I EU TRA THONG KE................. 19
2.2.4.1. Bao cao thong kenh ky:.................................................................... 19
2.2.4.2. i e u tra chuyen mon: ........................................................................... 20
2.2.5. CAC PHNG PHAP THU THAP TAI LI EU BAN AU. ............ 20
2.2.5.1. ang kytrc ti ep:............................................................................ 20
2.2.5.2. Phong van:........................................................................................ 20
2.2.5.3. ang kyqua chng tsosach: ........................................................... 20
Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Muc l u c

Trang 2
2.2.6. CAC SAI SOTRONG I EU TRA THONG KEVABI EN PHAP
KHAC PHUC. ............................................................................................ 20
2.3. TONG HP THONG KE.......................................................................... 21
2.3.1. KHAI NI EM YNGHA................................................................ 21
2.3.1.1. Khai niem:........................................................................................ 21
2.3.1.2. Yngha: ............................................................................................ 21
2.3.1.3. Nhng van ec ban cua tong hp thong ke. .............................. 21
2.3.1.4. Bang thong kevaoththong ke: ................................................ 22
2.4. PHAN T CH THONG KE......................................................................... 28
2.4.1. KHAI NI EM YNGHA NHI E M VU. ........................................... 28
2.4.2. CAC NGUYEN TAC C BAN CUA PHAN T CH THONG KE. ... 29
2.4.3. CAC VAN ECHUYEU KHI TI EN HANH PHAN T CH THONG KE.
.................................................................................................................. 30
2.4.3.1. Xac nh nhi em vucuthecua phan tch thong ke. ..................... 30
2.4.3.2. La chon anh gi atai l i eu dung ephan tch. ............................. 30
2.4.3.3. Xac nh cac phng phap vacac chti eu phan tch. .................. 31
2.4.3.4. So sanh oi chi eu cac chti eu........................................................ 31
2.4.3.5. Rut ra ket l uan vaexuat ki en ngh............................................. 32
CAU HOI O N TA P CHNG 2 ............................................................................. 33
CHNG 3 PHA N TOTHONG KE .................................. 34
3.1. KHAI NI EM: ................................................................................. 34
3.2. PHNG PHAP PHAN TOTHONG KE: ........................................ 35
CAU HOI VABAI TA P CHNG 3........................................................................ 43
CHNG 4 LNG HOAHI E N TNG KI NH TEXAHOI ............. 45
4.1. CHTI EU TUYET OI : ............................................................... 45
4.1.1. Chti eu tuyet oi thi i em: .............................................................. 45
4.1.2. Chti eu tuyet oi thi ky: ................................................................... 46
4.2. CHTI EU TNG OI : .............................................................. 49
4.2.1. Sotng oi ong thai : ....................................................................... 50
4.2.2. Sotng oi kehoach:........................................................................ 52
4.2.3. Sotng oi ket cau:........................................................................... 53
4.2.4. Sotng oi cng o: ....................................................................... 54
4.2.5. Sotng oi so sanh: .......................................................................... 54
4.3. CH TI EU B NH QUAN: ............................................................. 54
4.3.1. Khai ni em, yngha vaac i em:....................................................... 54
4.3.2. Cac l oai sobnh quan:......................................................................... 55
4.4. MOT............................................................................................... 63
Muc l u c

Trang 3
4.4.1. Khai ni em............................................................................................. 63
4.4.2. Cong thc xac nh mot ...................................................................... 63
4.4.3. ng dung cu a mot trong thc ti en: .................................................... 67
4.5. SOTRUNG V................................................................................ 67
4.5.1. Khai ni em............................................................................................. 67
4.5.2. Cach xac nh sotrung v................................................................... 67
4.5.3. Tnh chat cua sotrung v.................................................................... 69
4.6. OBI EN THI EN CUA TI EU THC: .............................................. 69
4.6.1. Khai ni em, yngha: ............................................................................. 69
4.6.2. Cac chti eu anh gi aobi e n thi en cua ti eu thc: .......................... 70
4.7. Cac phng phap tnh phng sai : ........................................................ 74
CHNG 5 TNG QUAN VAHOI QUY .......................... 83
5.1. MOI LI EN HEGI A CAC HI EN TNG, NHI EM VUCUA
PHNG PHAP HOI QUY VATNG QUAN. .................................. 83
5.2. TNG QUAN TUYEN T NH GI A HAI TI EU THC............ 84
5.2.1. Trng hp sol i eu cha phan to: ...................................................... 84
5.2.2. Trng hp sol i eu c phan to: ...................................................... 89
5.3. TNG QUAN PHI TUYE N T NH GI A HAI TI EU THC. .. 90
5.3.1. Cac phng trnh hoi quy: .................................................................. 91
5.3.2. Cac l oai chti eu anh gi atng quan phi tuyen. ............................ 92
5.4. LI EN HETNG QUAN TUYEN T NH GI A NHI EU TI EU
THC. ...................................................................................................... 95
CHNG 6 DAY SOTHI GI AN................................. 101
6.1. KHAI NI EM: .................................................................................. 101
6.2. CAC CHTI EU PHAN T CH: ........................................................ 102
6.2.1. Mc otrung bnh theo thi gi an: .................................................... 102
6.2.2. Lng tang hoac gi am tuyet oi : ..................................................... 104
6.2.3. Toc ophat tri en: .............................................................................. 105
6.2.4. Toc otang hoac gi am: .................................................................... 106
6.2.5. Trtuyet oi cua 1% tang (hoac gi a m): .......................................... 106
6.3. CAC PHNG PHAP BI EU HI EN XU HNG PHAT TRI EN
CUA HI EN TNG: ............................................................................. 107
6.3.1. Phng phap mrong khoang cach thi gi an: ............................... 107
6.3.2. Phng phap sotrung bnh trt: ..................................................... 108
6.3.3. Phng phap hoi quy:........................................................................ 109
Muc l u c

Trang 4
6.3.4. Phng phap bi eu hi en bi en ong thi vu: ..................................... 111
CAU HOI VABAI TA P CHNG 6...................................................................... 113
CHNG 7 PHNG PHAP CHSO.................................... 115
7.1. YNGHA VATAC DUNG CUA CH SO: ............................... 115
7.1.1. Khai ni em chso:............................................................................... 115
7.1.2. ac i e m cua phng phap chso:.................................................. 115
7.1.3. Tac dung chso: ................................................................................. 115
7.2. PHNG PHAP XAC NH CHSO:....................................... 115
7.2.1. Phan l oai chso:................................................................................. 115
7.2.2. Phng phap tnh chsophat tri en: ................................................. 117
7.2.3. Hethong chso: ................................................................................. 125
7.3. VAN DUNG HETHONG CHSOEPHAN T CH T NH H NH
BI EN ONG KET QUAHOAT ONG VAHI EU QUAHOAT ONG
CUA MOT TONG THEPHC TA P. .................................................... 134
7.3.1. Phan tch sbi en ong cua chti eu chat l ng bnh quan qua hai
thi gi an khac nhau (phan tch sbi en ong hi eu quahoat ong):.............. 134
7.3.2. Phan tch sbi en ong cua to ng thephc tap ong chat vatm
nguyen nhan anh hng. ................................................................................... 136
CAU HOI VABAI TA P CHNG 7...................................................................... 138
CHNG 8 I EU TRA CHON MAU ......................... 141
8.1. KHAI NI EM, U NHC I EM VAPHAM VI SDUNG I EU
TRA CHON MAU.................................................................................. 141
8.1.1. Khai ni em:.......................................................................................... 141
8.1.2. u i em cua i eu tra chon mau:...................................................... 141
8.1.3. Pham vi sdung i eu tra chon mau: ............................................... 142
8.1.4. Tong thechung vato ng themau: .................................................... 143
8.2. I EU TRA CHON MAU NGAU NHI EN................................... 144
8.2.1. Nhng van el yl uan........................................................................ 144
8.2.2. Cac phng thc tochc chon mau....................................................... 153
8.2.3. i eu tra cho n mau nhovachon mau thi i em. .................................. 157
8.3. I EU TRA CHON MAU PHI NGAU NHI EN. ......................... 159
8.3.1. Phai bao am chnh xac oi tng i e u tra. ......................................... 159
8.3.2. Van echon n v i eu tra. ................................................................. 160
8.3.3. Xac nh son vi eu tra..................................................................... 161
8.3.4. Sai sochon mau....................................................................................... 161
8.3.5. Huan l uyen l c l ng tham gi a i e u tra................................................ 162
CAU HOI VABAI TA P CHNG 8 ................................................................... 163
Muc l u c

Trang 5
TAI LI EU THAM KHAO ........................................................................... 165
PHULUC................................................................................................. 166
Phul uc 1. Mau l ay ykien khach hang ....................................................... 166
Phul uc 2. Mau bao ca o thong kenh ky.................................................. 167
Phul uc3. Tnh hesoa, b tre n excel cho phng trnh hoi quy y = a + bx..... 168
Chng 1. Nha p mo n thong kehoc
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
6

Chng 1 NHAP MON THONG KEHOC
1.1. S LC SRA I VAPHAT TRI EN CUA THONG KEHOC
Trong c cheki nh tethtrng, cac nhaki nh doanh, nhaquan l y, nhaki nh te
conhi eu c hoi thuan l i cho cong vi ec nhng cung cokhong t ththach. Van e
nay oi hoi cac chuyen gi a ophai nang cao trnh ovethong ke. ay lamot trong
nhng i eu ki en tat yeu cua ki en thc ecanh tranh tren thng trng, l ayeu to
can thi et cua van enghi en cu xu hng vadbao vemc cung cau, toa ra
cac quyet nh toi u trong cac l nh vc hoat ong kinh doanh trong nen ki nh te
hang hoa vadch vu.
Thuat ng Thong ke c sdung vahi eu theo nhi eu ngha:
Thnhat, thong kec hi e u l amot hoat ong thc ti en vevi ec thu thap,
tch l uy, xl yvaphan tch cac dl i eu so. Nhng sol i eu nay ac trng vedan so,
van hoa, gi a o duc vacac hi en tng khac trong i song xahoi .
Thhai , thong kecothehi eu l amot mon khoa hoc chuyen bi et hay l amot
nganh khoa hoc chuyen nghi en cu cac hi en tng trong i song xahoi nhvao
mat l ng cua chung. Nh mot cong cu, nguyen l ythong kel acac phng phap
quan trong cua vi ec l a p kehoach vad bao cua cac nhaki nh doanh, nhaquan tr,
vacac chuyen gi a ki nh te.
Gi a khoa hoc thong kevathc ti en comoi tng quan val i en hemat thi et.
Khoa hoc tho ng kesdung cac sol i eu thc tetcac cuoc i eu tra thong ke, tong
hp chung l ai ephan tch, nhan nh vehi en t ng nghi e n cu. Ngc l ai , trong
nhng hoat ong thc ti e n, l ythuyet khoa hoc thong kec ap dung egi ai quyet
cho tng van equan l ycuthe.
Thong kecol ch sphat tri en qua nhi e u theky. S xuat hi en vaphat tri en
cua nol ado nhu cau thc ti en cua xahoi : Khi can etnh toan dan so, sogi a suc,
at ai canh tac, sotai san v.v. . . Nhng hoat ong nay xuat hi e n rat sm Trung
Quoc ttheky23 trc cong nguyen. Vao thi La macoai cung di en ra s ghi
chep, tnh toan nhng ngi dan tdo, sonol evacua cai . . . Cung vi sphat tri en
cua xa hoi , hang hoa trong nc cung nh tren
th trng thegi i ngay cang ta ng l e n, i eu nay oi hoi phai cocac thong ti n ve
thong ke. Pham vi hoat ong cua thong kengay cang mrong, dan en s hoan
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
7

thi en cua cac phng phap thu thap, xl yvaphan tch thong ke. Trong thc te, Cac
hoat ong a dang cua thong kec thehi en nhvao stch hp nhi eu nguyen l y,
tokhoa hoc thong kec hnh thanh.
Nhi eu nhan nh cho ra ng: Nen ta ng cua khoa hoc tho ng kec xay dng
bi nhaki nh tehoc ngi Anh Wi l i am Petty (1623 1687). Tcac tac pham So
hoc chnh tr , Skhac bi et veti en te vamot sotac pham khac na, K. Markc a
goi Petty langi sang l ap ra mon Thong kehoc. Petty athanh l a p mot hng
nghi en cu khoa hoc gan vi Sohoc chnh tr .
Mot hng nghi en cu c ban khac cung l am khoa hoc thong kephat tri en o
l ahng nghi en cu cua nhakhoa hoc ngi c G. Conbri ng (1606 1681), ong
axl y, phan tch hethong motacheoNhanc. Mon si nh cua ong lagi ao s
l uat vatri et hoc G. Achenwal l (1719 1772) l an au ti en trng Tong hp
Marburs (1746) aday mon hoc mi vi ten l a Stati sti cs . Noi dung chnh cua
khoa hoc nay l amotatnh hnh chnh trvanhng s ki en ang ghi nhcua Nha
nc. Sol i eu veNhanc c tm thay trong cac tac pham cua M.B. Lomonosov
(1711 1765), trong ocac van ea ra xem xet l adan so, tai nguyen thi e n
nhi en, tai chnh, cua cai hang hoa. . . c mi nh hoa bang cac sol i eu thong ke.
Hng phat tri en nay cua thong kec goi l athong kemota.
Sau o, gi ao s trng ai hoc Tong hp Getti ngen A. Sl i ser (1736 1809)
cai chnh l ai quan i em tren. Ong cho rang, thong kekhong chmotacheochnh
trNhanc, maoi tng cua thong ke, theo ong, l atoan boxahoi .
Sphat tri en ti ep theo cua tho ng kec vun ap bi nhi eu nhakhoa hoc l y
thuyet vacac nhakhoa hoc thc nghi em. Trong o, ang quan tam lanhathong ke
hoc ngi BA. Ketl e (1796 1874), ong ong gop mot cong trnh ang gi avel y
thuyet on nh cua cac chsothong ke.
Xu hng toan hoc trong thong kec phat tri en trong cong trnh nghi en
cu cua Franci s Gal ton (Anh, 1822 1911), K. Pearson (Anh, 1857 1936), V. S.
Gosset (Anh, bi et hi eu Student, 1876 1937), R. A. Fi sher (Anh, 1890 1962), M.
Mi trel (1874 1948) vamot sonhatoan hoc khac na. . . F. Gal ton i ti en phong
nc Anh veThong kehoc, ong a ra khai ni em mau vehethong tng ho
cach tham dothong keexac nh hi eu quacua vi ec cau ki nh. Ong acung K.
Pearson thanh lap tap ch si nh trac (Bi ometri ka). Ketuc cong trnh cua Gal ton, K.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
8

Pearson l amot trong nhng ngi sang l ap ra nganh Toan hoc Thong kehi e n ai .
Ong nghi en cu cac mau, a ra nhng hesomangay nay ta goi l ahesoPearson.
Ong nghi en cu l ythuyet ti en hoatheo mohnh Thong ketoan hoc cua ong. Co n
nhatoan hoc V. Gosset di danh hi eu Student aa ra l ythuyet chon mau nhoe
rut ra ket l uan xac ang nhat thi en tng nghi en cu. R. Fi sher acocong phan
chi a cac phng phap phan tch sol ng, ong aphat tri en cac phng phap thong
keeso sanh nhng trung bnh cua hai mau, toxac nh skhac bi et cua chung
coyngha hay khong. M. Mi trel aong gop ytng Phong vubi eu ki nh te . Nh
vay, ai di en cho khuynh hng nay l ac sLythuyet xac suat thong ke. olamot
trong cac nganh toan ng dung.
Gop phan quan trong cho sphat tri en cua thong kel acac nhakhoa hoc thc
nghi em. thekyXVI I I , trong cong trnh khoa hoc cua I .C. Ki ri l ov (1689 1737)
vaV. N. Tati sev (1686 1750) thong kechc l uan giai chuyeu nh mot nganh
khoa hoc mota. Nhng sau o, vao na au thekyXI X, khoa hoc thong kea
chuyen thanh yngha nhan thc. V.S. Porosi n (1809 1868) trong tac pham
Nghi en cu nhan xet venguyen l ythong ke anhan manh: Khoa hoc thong ke
khong chgi i han vi ec mota . Con I .I . Srezenev (1812 1880) trong quyen
Ki nh nghi em veoi tng, cac n vthong kevaki nh technh tr anoi rang:
Thong ketrong rat nhi eu trng hp ngau nhi en aphat hi en ra Nhng ti eu
chuan hoa . Nhathong kehoc danh ti eng D.P. Jurav (1810 1856) trong nghi en
cu Venguon goc vang dung cua sol i eu thong ke acho rang: Thong kel a
mon khoa hoc vecac ti eu chuan cua vi ec tnh toan .
Trong nghi en cu cua gi ao s trng ai hoc Bach khoa Peterbur A.A.
Truprov (1874 1926), thong kec xem nh phng phap nghi e n cu cac hi en
tng tnhi en vaxahoi sol n. Gi ao s I .U.E. Anson (1835 1839, trng ai hoc
Tong hp Peterbur) trong quyen Lythuyet thong ke agoi thong kel amon khoa
hoc xahoi . i theo quan i em nay conhaki nh tehoc noi ti eng A.I . Trurov (1842
1908) trong tac pham Thong kehoc anhan manh: Can nghi en cu thong ke
vi qui mol n nhvao phng phap i eu tra dl i eu vi ay usolng
vayeu tocan thi et etocothemi e u tacac hi en tng xahoi , tm ra quy l uat va
cac nguyen nhan anh hng .
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
9

Con nghi en cu cua nhabac hoc A.A. Caufman (1874 1919) aneu l en
quan i e m vetho ng kenh l a Nghethuat o l ng cac hi en tng chnh trvaxa
hoi .
Nh vay, l ch sphat tri en cua tho ng kecho thay: Thong kel amot mon khoa
hoc, ra i vaphat tri en nhvao stch l uy ki en th c cua nhan l oai , rut ra c t
ki nh nghi em nghi en cu l ythuyet vathc ti en, cho phep con ngi sdung e
quan l yxahoi .
Trong vi ec chuan bnham coc thong ti n chnh xac, ay ucho hoat ong
ki nh doanh cua cac nhaquan tr, chuyen vi en ki nh teth nhng chuyen vi en nay can
c trang btot veki e n thc thong ke, bao gom nhi eu mon hoc. Trc het, l amon
Nguyen l ythong ke Mon c senghi en cu, thong keki nh texahoi . Ngoai ra
can mon Thong kechuyen nganh, Thong kedoanh nghi ep Lacac phng phap
thong ke, anh gi aphan tch hoat ong ki nh doanh cua nganh vadoanh nghi e p;
mon D bao Dung d bao hang hoa, dch vu thtrng vacac hi e n tng khac
trong moi quan hephuthuoc l an nhau.
1.2. OI TNG NGHI EN CU CUA THONG KEHOC.
ephan bi et mon khoa hoc nay vi mon khoa hoc khac phai da vao oi
tng nghi en cu ri eng bi et cua tng mon. Nh vay oi tng cua thong kehoc lag
? Nokhac vi cac mon khoa hoc khac nh thenao.
- Trc het goi thong kehoc l amot mon khoa hoc xahoi v pham vi nghi en
cu cua nol acac hi en tng vaquatrnh ki nh texahoi . Cac hi en tng vaqua
trnh nay bao gom:
+ Cac i eu ki en cua san xuat vatrnh osan xuat: dan so, sc l ao ong, tai
nguyen thi en nhi en, cua cai quoc dan tch l uy...
+ Quatrnh tai san xuat xahoi qua cac khau: san xuat, phan phoi , vasdung
san pham xahoi .
+ Ngoai ra nocon nghi en cu vei song vasi nh hoat cua nhan dan: trnh o
van hoa, tnh hnh sc khoe, tnh hnh si nh hoat chnh tr, xa hoi ...
* Pham vi nghi en cu cua thong kehoc l acac hi en tng san xuat khong bao
gom cac hi en tng t nhi en, cac van ekythuat, tuy nhi e n trong nghien cu,
thong kehoc phai nghi e n cu en nhng anh hng cua nhan tot nhien vaky
thuat oi vi sphat tri en cua san xuat, phai nghi e n cu en tnh hnh ap dung cac
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
10

bi en phap kythuat san xuat ti en ti en nham phan tch trnh osan xuat cua xahoi va
tac dung cua kythuat mi oi vi sphat tri e n cua san xuat.
-Thhai , tho ng kehoc nghi en cu cac hi en tng ki nh texahoi nhvao vi ec
nghi en cu cac con sothc tecua hi e n tng o, hay noi cach khac thong kenghi e n
cu mat l ng trong s l i en hechat chevi mat chat cua mot hi en tng, mot qua
trnh cuthe, tc l asethong qua nhng bi eu hi en vesol ng, qui moket hp quan
hetyl e, toc ophat tri en ... erut ra nhng ket l uan veban chat vatnh qui luat cua
hi en tng nghi en cu, bi v moi svat cung nh moi hi e n tng san xuat eu co
mat chat vamat l ng khong tach ri nhau. Mat l ng phan anh qui mo, toc ophat
tri en... trong noi bosvat. V dumat l ng gi up ta nghi en cu qui mosan xuat cua
mot x nghi ep: cosocong nhan l abao nhi eu, sosan pham (bu, i en) san xuat ra
trong mot ngay... hoac gi up ta nghi e n cu c ket cau cong nhan: bao nhi eu % l a
cong nhan bu, bao nhi eu % l acong nhan i e n...
Mat chat gi up ta bi et c svat ol acai g? Gi up ta phan bi et svat ay vi
svat khac. V dunghi en cu cheosan xuat, cheophuc vu, quy mophuc vucua
bu cuc vacua bu i en van hoaxagi up ta phan bi et c skhac nhau gi a bu
cuc vabu i e n van hoa xa. Nh vay ta thay rang l ng vachat l amot thethong
nhat trong mot s vat, s vat khong thecochat makhong col ng vangc l ai
l ng nao cung l al ng cua mot chat nhat nh.
- Thba, cac hi e n tng mathong kehoc nghi e n cu phai l ahi en tng so
l n, l atong thecac hi en tng cabi et v nh ta bi et l ng cua hi en tng cabi et
thng chu tac ong cua nhi eu nhan to, conhng nhan toban chat, tat nhi en, cung
conhng nhan tokhong ban chat, ngau nhi e n, do ochcothong qua vi ec nghi en
cu mot sol n hi en t ng, tac ong cua cac nhan tongau nhi en c butrvatri et
ti eu, ban chat vatnh qui l uat cua hi en tng mi cokhanang thehi en roret.
- Ngoai ra, nhng qui l uat mathong ketm ra c vi mot hi en tng ki nh
texahoi nao onochung trong mot pham vi nhat nh, mot th i kynhat nh,
chkhong nh quy l uat tnhi en, noung trong bat kythi gi an vaa i em nao.
Tnhng phan tch tren ta cotheket l uan rang:
Thong kehoc l amot mon khoa hoc xahoi , nonghi en cu mat l ng trong s
l i en hechat chevi mat chat cua cac hi en tng ki nh texahoi sol n trong i e u
ki en thi gi an vaa i em cuthe.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
11

1.3. QUY L UAT SOLN VAT NH QUY LUAT THONG KE
Quy l uat sol n l amot quy l uat cua l ythuyet xac suat, yngha cua quy l uat nay l a:
Tong hp squan sat sol n ti mc ay ucac ski en cabiet ngau nhi en th tnh
tat nhi en cua hi en tng seboc l ororet, qua osenoi l en c ban chat cua hi en
tng.
Thong kevan dung quy l uat sol n el ng hoaban chat vaquy l uat cua
hi en tng ki nh texahoi thong qua tnh quy l uat tho ng ke.
Tnh quy l uat thong kelamot trong nhng hnh thc bi eu hi e n moi l i en he
chung cua cac hi en tng trong t nhi en vatrong xahoi . khi nghi en cu tai l i eu
thong kevemot sokhal n n vcabi et tnh quy luat thong kemi bi eu hi en ro.
Nh trong thong kedan so, qua nghi en cu mot sokhaln gi a nh nhi eu a
phng vanhi eu nc khac nhau, ngi ta thay tl esi nh chau gai khong vt qua
49%.
Vetnh chat, tnh quy l uat thong kecung nh cac quy l uat noi chung, phan
anh nhng moi l i e n henhan quatat nhi e n. Nhng cac moi l i en henay thng khong
cotnh chat chung ro ng rai , maphai phu thuoc vao i e u ki en phat tri en cu thecua
hi en tng.
Tnh quy l uat thong kekhong phai laket quatac ong cua mot nguyen nhan,
mal acua toan bocac nguyen nhan kehp vi nhau. olabi e u hi en to ng hp cua
nhi eu moi l i en henhan qua, l aac trng cua cac hi en tng sol n c tong hp
l ai qua cac tong thethong ke. Nhn chung cang mrong pham vi thi gi an cung vi
vi ec tang sol ng n vcua tong thethong ke, tnh quy l uat thong kecang bi e u
hi en ro.
1.4. NHNG KHAI NI EM THNG DUNG TRONG THONG KEHOC.
1.4.1. Tong thethong ke:
Latap hp nhng n v, yeu to, hi en tng cabi et tren c smot ac i em
chung. V du: ta p hp cac x nghi e p cong nghi ep cau thanh tong thev chung l amot
tap hp nhng n vsan xuat ra san pham cong nghi ep khong phan bi et x nghiep
trc thuoc l oai hnh g, l n hay nho, san xuat ra san pham g, hoac trong x
nghi ep Bu chnh, ta p hp cac to, san xuat bu chnh cau thanh mot tong thev no
l amot tap hp nhng n vsan xuat ra san pham bu, khong phan bi et toohoat
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
12

ong nh thenao, l atogi ao dch, tokhai thac, ong goi , ong tui ... mi en l atoo
phai tham gi a vao quatrnh san xuat ra san pham bu chnh.
Vi ec xac nh ung an tong thethong kecoyngha quan trong trong nghi e n
cu thong ke. Neu xac nh khong ung tong thethong ke(tc l abao gom canhng
n vthc ra khong nam trong tong theo) cac ket l uan rut ra sesai l am, muc ch
nghi en cu khong at c.
Phan l oai tong thethong ke:
Tuy trng hp nghi en cu cuthe, chung ta gap cac l oai tong thesau:
* Tong theboc l o: l atong thegom cac n vmata cothetrc ti ep quan sat
hoac nhan bi et c (tong thenhan khau, tong thecac trng ai hoc Vi et Nam...)
* Tong the ti em an: l atong thegom cac n vmata khong trc ti ep quan
sat hoac nhan bi et c. Muon xac nh ta phai thong qua mot hay mot sophng
phap trung gi an nao o(tong thenhng ngi a thch nghethuat cai l ng, tong
thenhng ngi metn doan...).
* Tong theong chat: l atong thebao gom cac n vgi ong nhau mot hay
mot soac i em chuyeu col i en quan trc ti ep en muc ch nghi en cu.
* Tong thekhong ong chat: l atong thegom cac n vkhac nhau nhng
ac i e m chuyeu l i en quan en muc ch nghi en cu.
Vi ec xac nh mot tong thel aong chat hay khong ong chat l atuy thuoc
vao muc ch nghien cu cuthe. Cac ket l uan rut ra tnghi en cu thong kechcoy
ngha khi nghi en cu tren to ng theong chat, hay noi cach khac, tong thethong ke
l atong theam bao c tnh sol n vatnh ong chat.
* Tong thechung: l atong thegom tat cacac n vthuoc pham vi hi en tng
nghi en cu ac xac nh.
* Tong thebophan: l atong thechbao gom mot son vthuoc pham vi
hi en tng nghi e n cu ac xac nh.
Tong thethong kecothel ahu han, cung cothel avohan (khong thehoac
khoxac nh c son vnh tong thetres si nh, tong thesan pham do mot l oai
may san xuat ra...). Cho nen khi xac nh to ng thethong kekhong nhng phai gi i
han vethc the(tong thel atong theg), macon phai gi i han vethi gi an vakhong
gi an (tong theton tai thi gi an nao, khong gi an nao)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------
13

1.4.2. n vto ng the:
Lacac phan tcabi et (ngi , vat, s vi ec...) cau thanh tong thetho ng ke
cung comot hoac nhi eu ac i em chung. Trong tng trng hp cu the, cac n v
tong thel anhng phan tkhong thechi a nhoc na: V dutrong tong thenhan
khau th moi ngi dan l amot n vto ng the, trong tong thex nghi ep cong nghi ep
th moi x nghi e p l amot n vtong the.
n vto ng thel acan cquan trong exac nh phng phap i eu tra, tong
hp vaap dung cac cong thc tnh toan khi phan tch thong ke.
1.4.3. Ti eu thc (ti eu ch):
Lakhai ni em chac i em cua n vtong the, moi n vtong theconhi e u
ti eu thc khac nhau, tuytheo muc ch nghi en cu ngi ta sechon ra mot soti eu
thc nhat nh el am noi dung i eu tra, tong hp vaphan tch thong ke.
- Ti eu thc sol ng: l anhng ti eu thc c bi eu hi en ra trc ti ep bang con
so.
V du: trong l ng, ti e n l ng, tuoi ...
- Ti eu thc chat l ng (thuoc tnh): l anhng ti eu thc phan anh thuoc tnh
ben trong cua svat, khong bi eu hi en trc ti ep bang cac con soc.
V du: Gi i tnh, thanh phan gi ai cap...
* Ti eu thc chcohai bi eu hien khong trung nhau tren mot n vtong the
c goi l ati e u thc thay phi en. V du: ti eu thc chat l ng cothecohai bi eu
hi en: at chat l ng vakhong at chat l ng. Ti eu thc sc khoe cothechi a thanh:
ngi bbenh, ngi khong bbenh
1.4.4. Chti eu thong ke:
Lakhai ni em bi eu hi en mot cach to ng hp ac i em vemat l ng trong s
thong nhat vi mat chat cua tong thethong ke(nang suat l ao ong cua cong nhan,
gi athanh mot n vsan pham...). Cac chti eu thong kec bi eu hi en bang cac tr
socuthe, cac trsonay sethay oi theo thi gi an vakhong gian.
- Chti eu khoi l ng: phan anh qui mo, khoi lng cua hi en tng nghi en cu
(sol ng cong nhan, somay moc...)
- Chti eu chat l ng: bi eu hi en shao ph l ao ong san xuat vathng c
tnh bnh quan cho mot n vto ng the(gi athanh, gi aca, l i nhuan...)
Chng 1. Nhap mo n thong kehoc

14

Cau hoi on tap chng 1

1) Hay gi ai thch ngan gon tai sao noi : Thong kehoc l amot mon khoa hoc xahoi ,
nonghi en cu mat l ng trong sl i en hechat chevi mat chat cua cac hi en tng
ki nh texahoi sol n trong i eu ki en thi gi an vaa i em cuthe.
2) So sanh sgi ong vakhac nhau gi a quy l uat sol n vatnh quy l uat thong ke.
3) Phan bi et ti eu thc sol ng vati eu thc thuoc tnh, moi l oai cho 3 v du.
4) So sanh sgi ong vakhac nhau gi a ti eu thc vachti eu.
5) Cac chti eu sau chti eu nao l achti eu khoi l ng:
a. nang suat l ao ong bnh quan mot cong nhan
b. Sol ao ong bnh quan trong kycua doanh nghi ep
c. Gi aban mot n vsan pham.
6) Trong cac chti eu sau, chti eu nao l achti eu chat l ng:
a. Sol ao ong bnh quan trong kycua doanh nghi ep
b. Sol ng san pham san xuat ra trong doanh nghi ep
c. Tong songuyen l i e u ati eu hao cho san xuat doanh nghi ep
d. Nang suat l ao ong bnh quan mot cong nhan
Chng 2. Quatrnh nghi en c u tho ng ke

Trang 15

Chng 2 QUATR NH NGHI EN CU THONG KE
Muc ch ng dung tho ng ketrong thc ti en l anham motas ton tai hi en
tng, tm hi eu nhng moi l i en henoi tai , nhng nhan totac ong en hi en tng xu
hng phat tri en hi en tng... bang cac phng phap khac nhau etorut ra
nhng nhan xet, ket l uan veban chat hi en tng l am c scho vi ec era cac chnh
sach, bi en phap tochc, quan l yhi en tng.
oi tng cua thong kethng l ahi en tng phc tap, nen nghi en cu thong
kethng phai trai qua mot quatrnh bao gom nhi eu gi ai oan: i eu tra thong ke,
tong hp thong ke, phan tch tho ng kevadoan. Nhu cau thong ti n cho phan tch
vadoan quyet nh en thu thap vaxl ythong ti n. Bi vay, trong thc tetrc
khi ti en hanh thu thap thong ti n ngi ta phai d ki e n mot danh muc hethong ch
ti eu thong ke, nham ap ng nhu cau thong tin cho phan tch vadoan.
2.1. HETHONG CH TI EU THONG KE
2.1.1. Khai ni em hethong chti eu thong ke(goi tat l ahethong chti eu)
Hethong chti eu l amot tap hp nhi e u chti eu comoi l i en hel an nhau vabo
sung cho nhau, nham phan anh cac mat, cac tnh chat quan trong nhat, cac moi l i en
hec ban gi a cac mat, cua tong thevamoi l i en hec ban cua tong thevi cac
hi en tng l i en quan.
2.1.2. Nguyen tac xay dng hethong chti eu thong ke
Cac hi en tng mathong kenghi en cu rat phc tap. ephan anh chnh xac
chung, can phai xay dng mot hethong chti eu thong kevi cac nguyen tac sau:
1- Hethong chti eu thong kephai phuc vucho muc ch nghi en cu.
2- Hi en tng cang phc tap nhat l acac hi en tng tru tng, sol ng ch
ti eu can nhi eu hn so vi cac hi en tng n gi an.
3- ethc hi en thu thap thong ti n, chcan ieu tra cac chti eu san coc s,
nhng can hnh dung trc sochti eu sephai tnh toan nham phuc vu cho vi ec ap
dung cac phng phap phan tch, doan cac bc sau.
4- Ti et ki e m chi ph, khong emot chti eu nao d tha, khong hp l ytrong
hetho ng.

Trang 16
2.2. IEU TRA THONG KE
2.2.1. KHAI NI EM, YNGHA NHI EM VU.
2.2.1.1. Khai ni em:
i eu tra thong kel atochc mot cach khoa hoc vatheo mot kehoach thong
nhat vi ec thu thap, ghi chep nguon tai l i eu ban au vecac hi e n t ng vaquatrnh
ki nh texahoi .
ay l agiai oan au ti en cua quatrnh nghi en cu thong ke, nhi e m vu chu
yeu l athu thap, ghi chep nguon tai l i eu ban au el am can ccho vi ec tong hp va
phan tch tho ng ke, tu y theo muc ch nghi en cu macac tai l i eu nay seconoi dung
khac nhau vasec thu thap bang cac phng phap khac nhau.
V du: Nghi en cu tnh hnh dan socanc vi cac ac i em vec cau tuoi
tac, dan toc, gi i tnh... tho ng kecan thu thap tai l i e u vet ng ngi dan theo cac
ti eu thc: tuoi , gi i tnh, dan toc... hoac nghi en cu vetnh hnh san xuat cua x
nghi ep th can thu thap tai l i eu ban au phat si nh tai moi x nghi ep: khoi l ng san
pham san xuat ra hang ngay, doanh thu, sol ng nguyen vat l i eu ti eu thu...
2.2.1.2. Yngha:
Tai l i eu do i eu tra tho ng kecung cap selac senghi e n cu vaphan tch
cac hoat ong san xuat cua x nghi ep, l am c sexay dng kehoach, quan l yqua
trnh thc hi en kehoach trong tng c s, tng x nghi ep cung nh trong toan bo
nen ki nh tequoc dan.
2.2.1.3. Yeu cau:
Ket quacua i eu tra thong keseanh hng trc ti ep en chat l ng cua qua
trnh tong hp vaphan tch thong ke, do oi eu tra thong kephai am bao l am tot 3
yeu cau:
- Chnh xac: cac sol i eu i e u tra phai trung thc, khach quan, sat vi tnh hnh
thc te. ay l ayeu cau c ban nhat cua i e u tra thong ke, tai l i eu i eu tra chnh xac
mi cothel acan cti n cay cho vi ec tnh toan phan tch varut ra ket l uan ung an.
Ngc l ai , tai l i eu i e u tra bthem bt tuy ti en sedan en nhng ket l uan khong
chnh xac, ol amot trong nhng nguyen nhan khong ay manh c san xuat,
khong khai thac c cac ti em l c ki nh temacon cothegay roi l oan trong quan ly
ki nh te.

Trang 17
- Kp thi : i eu tra thong kephai nhay ben vi tnh hnh, thu thap vaphan
anh ung l uc cac tai l i eu can nghi en cu. Trong i eu ki en nen ki nh tenc ta hi en
nay thng xuyen conhng bi en ong rat l n, rat nhanh nen yeu cau i e u tra kp
thi l ai cang coyngha.
- ay u: tai l i eu i eu tra phai c thu thap ung noi dung i eu tra aqui
nh, khong bosot mot muc nao hoac n vnao makehoach avach ra, conh
vay mi cothetranh c nhng ket luan, phi em di en, chuquan.
Trong i e u tra thong ke, ephan anh ung an ban chat cua hi en tng
nghi en cu ta phai da tren c squan sat sol n, ngha l acung mot l uc ghi chep tai
l i eu cua nhi eu n vhoac nhi e u hi en tng cabi et, conh vay khi tong hp tai l i e u
cac nhan tongau nhi en mi c butrvaban chat hi en tng mi c boc l oro
ret. ay l aphng phap c ban cua i eu tra thong ke.
2.2.2. NOI DUNG KEHOACH I EU TRA THONG KE.
2.2.2.1. Xac nh muc ch nhi em vucua cong tac i eu tra thong ke:
Xac nh rotrong tam cua cuoc i eu tra nay l acan tm hi e u nhng van eg?
neu muc ch khong xac nh rorang sedan en tnh trang thu thap sol i eu khong
ay uhoac thu thap canhng sol i eu khong can thi et, l ac hau.
2.2.2.2. Xac nh oi tng i eu tra, n vi eu tra:
- Xac nh oi tng i eu tra l axac nh to ng thevapham vi can i eu tra.
- Xac nh n vi e u tra l axac nh nhng n vcuthecan phai c i e u
tra trong oi tng quan sat.
2.2.2.3. Noi dung i eu tra:
Ngha l achon cac ti eu thc i e u tra, khi l a chon ti eu thc i eu tra can am
bao cac yeu cau sau:
- Ti eu thc i eu tra phai phuhp vi muc ch vanhi em vucong tac nghi e n
cu thong ke.
- Phai phan anh c nhng ac i em c ban, quan trong nhat cua oi tng
nghi en cu.
- Phai thong nhat vi chti eu kehoach.
- Chon cac ti e u thc col i e n quan eki em tra l an nhau.

Trang 18
2.2.2.4. Xac nh thi gi an vaa i em i eu tra:
- Thi gi an i eu tra lakhoang thi gian tkhi bat au ang kythu thap so
l i eu cho en khi ket thuc i eu tra.
- a i em i eu tra: thng l ani di en ra hi en tng can nghi en cu.
2.2.2.5. Lap bi eu i eu tra hng dan cach ghi :
Bi eu i eu tra l abang hng dan ghi nhng muc can thi et ei eu tra, bao
gom cac cot coghi cac ti e u thc i eu tra vacac cau hoi en vi e u tra tral i .
V du: Bi eu i eu tra (qua th, th i e n t, FAX) etm hi e u yki e n khach
hang vechat l ng dch vui e n thoai di ong: (Xem mau phi e u i e u tra phan phu
l uc)
2.2.2.6. Kehoach ti e n hanh:
Botr l c l ng i eu tra vachon phng phap
2.2.3. CAC LOAI I EU TRA THONG KE
* Can ctheo tnh chat l i en tuc cua vi ec ang kyghi chep tai l i eu ban au,
ngi ta phan bi et:
- i eu tra thng xuyen: ghi chep thu thap tai l i eu ban au cua hi en tng
mot cach l i en tuc gan l i en vi quatrnh phat si nh, phat tri en cua hi en tng.
V du: i eu tra quatrnh san xuat cua mot x nghi ep, phai ghi chep mot cac
l i en tuc socong nhan i l am hang ngay, sosan pham san xuat ra, sodoanh thu. Tai
l i eu i e u tra thng xuyen l ac schuyeu el ap bao cao thong kenh ky, l a
cong cutheo doi tnh hnh thc hi e n kehoach.
- i eu tra thong kekhong thng xuyen: ghi chep, thu thap tai l i eu ban au
mot cac khong l i en tuc, tai l i eu i eu tra chphan anh trang thai cua hi en t ng
mot thi i em nhat nh.
V du: Cac cuoc i e u tra dan so, i eu tra to n kho vat t.
* Can ctheo pham vi oi tng c i eu tra thc te, ngi ta phan bi et:
- i eu tra toan bo: ti en hanh thu thap tai l i eu ban au tre n toan thecac n v
thuoc oi tng i eu tra.
- i eu tra toan bocotac dung rat l n, gi up ta nam c tnh hnh tat cacac
n v, l am c scho vi ec lap kehoach vaki em tra thc hi e n kehoach. Loai i e u
tra nay copham vi ng dung rat han chev nhi eu to n kem.

Trang 19
- i eu tra khong toan bo: l ati en hanh thu thap tai l i eu ban au tren mot so
n vc chon ra trong oi tng i eu tra. Loai i eu tra nay c ap dung trong
nhng trng hp khong thehoac khong can thi et phai ti en hanh i eu tra toan bo.
V du: i eu tra vei song, vetnh hnh gi acathtr ng tdo... ay lahnh
thc i eu tra c a p dung nhi eu trong thc te. V noconhng u i em: nhanh, gon,
ti et ki em c nhi eu ti en cua, cong sc, phuhp vi i eu kien thc tenc ta hi e n
nay, ngoai ra do pham vi i eu tra c thu hep nen ta cothei sau vao nghi en cu
chi ti et cua hi en tng.
Trong thc ti en thong ke, thng ap dung cac l oai i eu tra khong toan bosau:
- i eu tra chon mau (i en hnh): chon ra mot son vnhat nh thuoc tong
thenghi e n cu eti e n hanh i eu tra thc te, sau odung cac ket quathu thap c
etnh toan vasuy rong thanh cac ac i e m cua toan botong the.
- i eu tra trong i em: l oai i eu tra chti en hanh bophan chuyeu nhat
trong toan botong thenghi en cu thng l anhng bophan chi e m tytrong l n trong
tong the.
- i eu tra chuyen e(i eu tra n vcabiet) chti en hanh tren mot sorat t
n v cabi et thuoc tong thenghi e n cu, nhng i sau nghi en cu chi ti et nhi eu
kha canh khac nhau cua n vo. Hnh thc nay thng c ng dung enghi en
cu ki nh nghi em cua cac n vti en ti en hoac phan tch nguyen nhan cua cac n v
l ac hau.
2.2.4. HAI H NH THC TOCHC I EU TRA THONG KE.
2.2.4.1. Bao cao thong kenh ky:
Lahnh thc tochc i eu tra thong kethng xuyen, nh kytheo noi dung,
phng phap, cheobao cao aqui nh thong nhat.
Bao cao thong kenh kyconoi dung bao gom nhng chti eu c ban vehoat
ong san xuat val i en quan chat cheen vi e c thc hi e n kehoach nhanc. Can c
vao nguon tai l i eu nay, cap tren cothethng xuyen vakp thi chao nghi e p vu
oi vi cap di , gi am sat vaki e m tra tnh hnh thc hi en kehoach, phat hi en cac
khau yeu vahi e n tng mat can oi trong toan boday chuyen san xuat, tong hp
tnh hnh chung, so sanh oi chi eu gi a cac n v, phan tch van evarut ra nhng
ket l uan thong kecan thi et.
V du:

Trang 20
Xem mau bao cao thong kesan l ng doanh thu bu chnh vi e n tho ng danh
cho n vbu i en bao cho cho Cuc thong kehang qu (na m) phan phul uc.
2.2.4.2. i eu tra chuyen mon:
Lahnh thc tochc i e u tra khong thng xuyen, c ti en hanh theo ke
hoach vaphng phap qui nh ri eng cho moi l an i eu tra. oi tng chuyeu cua
nol acac hi en tng mabao cao thong kenh kycha hoac khong thng xuyen
phan anh c, ol acac hi en tng tuy cobi en ong nhng cham vakhong l n
l am, cac hi e n tng ngoai kehoach hoac khong dki en trc c trong kehoach
(tnh hnh gi acathtrng tdo), tnh hnh chat l ng san pham hoac mot sohi e n
tng bat thng anh hng en i song (thi en tai , tai nan l ao ong ...)
2.2.5. CAC PHNG PHA P THU THAP TAI LI E U BAN AU.
2.2.5.1. ang kytrc ti e p:
Nhan vi en i eu tra ti ep xuc vi oi tng i eu tra, trc ti ep ti en hanh va
gi am sat vi ec can, ong o, em vaghi sol i e u vao phi eu ieu tra.
2.2.5.2. Phong van:
Thu thap tai l i eu qua s tral i cua ngi hoac n vc i eu tra. Cocac
phng phap sau:
- Cphai vi e n en tan a i e m i eu tra: Laphng phap thu thap tai l i eu
c thc hi en bang cach c nhan vi en i eu tra en tan a i em i eu tra, gap
ngi can i eu tra, at cau hoi nghe tral i vatghi chep l ai .
- Tghi bao: hng dan cac n vc i eu tra tghi chep.
- Trao oi van ki en, tai l i eu i eu tra thong qua bu i en. (Phng phap gi
th)
2.2.5.3. ang kyqua chng tsosach:
Thu thap tai l i eu theo cac chng tsosach ac ghi chep mot cach cohe
thong c s, cac n vki nh te.
2.2.6. CAC SAI SOTRONG I EU TRA THONG KEVABIEN PHAP KHAC
PHUC.
Sai sotrong i eu tra thong kel achenh l ech gi a cac trsocua ti eu thc i eu
tra mathong kethu thap c so vi trsothc tecua hi en tng nghi en cu. Cac
sai sonay selam gi a m chat l ng i eu tra, anh hng en chat l ng cua tong hp

Trang 21
vaphan tch thong ke, do ota phai nam c cac nguyen nhan phat si nh sai soe
cobi en phap khac phuc hoac han chesai so.
- Sai soang ky: phat si nh do vi ec ghi chep tai l i eu ban au khong chnh xac,
do nhan vi en i e u tra votnh hay coyghi chep sai sthc.
- Sai sodo tnh chat ai bi eu: chxay ra trong mot socuoc i eu tra khong
toan bo, do vi ec l a chon son vi eu tra khong utnh chat ai bi e u.
ehan chenhng sai sotren cotheap dung mot sobi en phap sau:
- Lam tot cong tac chuan bi eu tra (botuc them nghiep vu cho nhan vi e n
i eu tra, l ap kehoach i eu tra).
- Ki em tra cohethong toan bocuoc i eu tra (vemat l ogi c, vemat tnh toan).
2.3. TONG HP THONG KE
2.3.1. KHAI NI EM YNGHA.
2.3.1.1. Khai ni em:
Tong hp thong kel as ta p trung, chnh l yvahethong hoamot cach khoa
hoc cac tai l i e u ban au thu thap c trong i eu tra thong ke.
Sau khi ta thu thap c nhng tai l i eu veti eu thc i eu tra qua gi ai oan
i eu tra thong keth nhng tai l i eu nay con ri rac, vun vat, cha thesdung c
vao cong tac nghi en cu vaphan tch thong ke. ebc au neu l e n mot soac
trng chung cua toan boto ng the, ta seti en hanh gi ai oan 2 cua quatrnh nghi e n
cu thong keol agi ai oan tong hp thong ke.
2.3.1.2. Yngha:
Tong hp thong kekhong phai chl amot cong tac kythuat esap xep coth
tcac tai l i eu ban au hoac chdung may tnh etnh toan cac con socong vatong
cong, matrai l ai ay l amot cong tac khoa hoc phc tap, chuyeu da vao s phan
tch l yl uan mot cach sau sac. Neu chung ta cosol i eu mot cach phong phuchnh
xac nhng chung ta khong tong hp c mot chach khoa hoc th khong bao gi
chung ta coc mot ket l uan ung an, khong thegi ai thch c that khach quan,
chan thc hi en tng xahoi .
2.3.1.3. Nhng van ec ban cua tong hp thong ke.
a. Xac nh muc ch to ng hp:

Trang 22
Muc ch tong hp l al am thenao ecothekhai quat hoanhng ac trng
chung cua tong thevaac trng chung oc bi e u hi en cu thebang cac chti eu
thong ke
b. Noi dung tong hp:
Noi dung tong hp c can cvao mot trong nhng ti eu thc ac xac
nh trong giai oan i e u tra. Tong hp theo noi dung nao phai xuat phat tmuc
ch nghi en cu thong ke.
c. Ki em tra tai l i eu trc khi tong hp.
Trc khi tong hp can phai ki e m tra l ai tai li eu vemat l ogi c, so sanh cac tai
l i eu, ki em tra vemat tnh toan vaohp l ycua tai l i eu, phat hi en cac bat thng e
tham tra l ai . Lam tot khau nay sehan chec nhi eu sai trong khau tong hp va
phan tch tho ng kemacung khong mat nhi eu thi gi an.
d. Phng phap tong hp: sdu ng phng phap phan tothong ke.
e. Tochc vakythuat tong hp:
- Chuan btai l i eu etong hp: tap trung ay ucac phi eu i eu tra, ti en hanh
mahoanhng noi dung tral i evi ec tong hp c thuan l i .
- Hnh thc tochc cotheti en hanh tng cap hoac tap trung.
- Kythuat tong hp thucong hoac bang may.
2.3.1.4. Bang thong kevaoththong ke:
* Bang thong ke:
a. yngha vatac dung:
- Bang thong kelamot hnh thc trnh bay cac tai l i eu thong kemot cach co
hethong, hp l yvarorang nham neu l en cac ac trng vel ng cua hi en tng
nghi en cu.
- Bang thong kegi up ta tong hp, phan tch vanhan nh chung vehi en
tng nghi en cu.
b. Cau tao chung cua bang thong ke:
- Venoi dung: gom chue, phan gi ai thch vanguon sol i eu.
c. Cac l oai bang thong ke:
+ Bang n gi an:
Labang trong ophan chuechl i et kecac n v, bophan cua tong the.

Trang 23
V du:
BANG THONG KETRANG THI ET BBU CH NH NAM 1999
Bang 2.1.
TT Ten n v Bu cuc Can ien
t
May i n
cc
May xoa
tem
May buoc
tui
1
2
3
4
5
6
7
8
Mi en o ng Bac
Mi en Tay Bac
. bang so ng Hong
Bac Trung bo
D. hai Nam T. bo
Tay Nguyen
ong Nam bo
. bang so ng C. Long
434
96
594
838
311
115
506
546
323
83
528
278
357
120
690
594
102
22
192
86
134
43
451
190
13
2
19
6
9
4
45
14
1
0
9
2
9
3
16
2
Cong canc 3.440 2.973 1.220 112 42
+ Bang phan to:
Trong ooi tng nghi e n cu ghi trong phan chuec chi a thanh cac to
theo mot ti eu thc nao o.
V du: Tong cong ty X xep l oai cac chi nhanh cong ty cua mnh theo doanh
thu trong nam 2000 nh sau:
Bang 2.2.
Phan tocac chi nhanh theo
doanh thu (tyong)
Sochi nhanh
Di 5 ty
T5 en 10
10 en 15
15 en 20
20 en 25
25 en 30
tren 30 ty
2
4
3
10
7
6
3
Cong 35
+ Bang ket hp:

Trang 24
Lal oai bang trong ooi t ng nghi en cu ghi phan chuec phan to
theo hai ba ti eu thc ket hp vi nhau.
V du:
Cosol i eu thong kevenghenghi e p, gi i tnh, vatrnh ohoc van tai Hoc
vi en X nh sau:
Bang 2.3.
Chi a theo trnh o Nghenghi e p vagi i
tnh
Songi
C H Th.S TS
1. Gi ao vi en:
- Nam
- N.
2. Cong nhan vi en:
- Nam
- N
200
120
80
150
70
80
0
0
40
10
100
. . .
60
. . .
Cong
d. Nhng yeu cau trong vi ec xay dng bang thong ke:
- Quy mobang khong nen qual n ( tc l akhong nen phan toket hp nhi eu
ti eu thc vaquanhi eu chti eu)
- Cac ti eu evati eu muc can c ghi chnh xac, ngan gon, dehi e u.
- Cac hang vacot nen kyhi eu bang chhoac bang soethuan l i cho vi ec
trnh bay hoac gi ai thch noi dung.
- Cac chti eu can c sap xep mot cach hp l y.
- Phan ghi chucuoi bang dung enoi ronguon tai l i eu hoac gi ai thch noi
dung mot sochti eu.
* Cac qui c thng dung trong bang thong ke:
- Khong cosol i eu: trong oghi (-)
- Sol i eu con thi eu: ba cham (...)
- Hi en tng khong l i en quan: (x)
* oththong ke:
a. Khai ni em:

Trang 25
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
Somay
i en thoai
1994 1995 1996 1997
Nam
oththong kel aphng phap dung cac hnh vehoac ng net hnh hoc
vi cac mau sac thch hp etrnh bay ac trng vecac mat l ng cua hien
tng kinh texahoi .
V du: Cosol i eu vesomay i en thoai thuebao nc ta nh sau (n v
tnh: 1000 may)
1994 1995 1996 1997
470 766 1166 1716
Ta cothedung othebi eu di en tnh hnh phat tri en cua may i e n thoai
thuebao:

Vi cung mot goc vacung vacung l erong, cac chi eu cao khac nhau cua cot
gi up ta nhan thc vetnh hnh phat tri en cua hi en tng nghi en cu
- Hnh vetren: Bi eu othong ke
- Phng phap dung hnh veemotahi en trang qua cac sol i eu thong ke:
goi laphng phap oththong ke.
ac i em cua oththong ke:
- Bang thong kechl i et kesol i eu.
- othsdung sol i eu ket hp vi hnh ve, ong net vamau sac thch
hp emotaac trng vemat l ng cua hi en tng.
- oththong kechtrnh bay mot cach khai quat cac ac i e m chuyeu
cua hi en tng. Tuy nhi en cac ac trng vaxu hng cua hi en tng
nghi en cu thng c dethay hn neu khong chesol i eu trong bang
thong kemacon c trnh bay bang oththong ke. V du: ethay xu
hng chia sesan l ng i en thoai PSTN cua VNPT tkhi i e n thoai

Trang 26
VOI P 178 cua Vi ettel xuat hi en, ta nhn vao othserohn l anhn vao
bang sol i eu thong ke.
Bang 2.4.
San l ng i e n thoai hai chi eu TPHCM Hanoi
VT: Tri eu phut
Thang/nam 11/00 12/00 1/01 2/01 3/01 4/01 5/01 6/01 7/01 8/01 9/01 10/01
Co ng 5,24 5,31 5,15 4,86 5,52 5,16 5,54 5,34 5,92 6,17 6,12 6,20
PSTN 3,34 3,33 3,31 3,06 3,45 3,12 3,24 2,98 2,88 2,86 3,11 2,30
178 1,89 1,98 1,84 1,79 2,07 2,04 2,29 2,37 2,22 2,18 1,72 1,90
171 0,82 1,13 1,29 1,30
177 0,70
Ghi chu:
PSTN Dch vui en thoai ng dai goi qua mang PSTN theo phng thc truyen
thong.
Dch vu 178, 171, 177 - Dch vui en thoai VOI P (Voi ce over i nternet protocol )
Sol i eu trong bang sec trnh bay trong othsau:

Q
Quy tac xay dng oththong ke:
San l ng ien t hoai 2 chieu HCM - HN
0
1
2
3
4
5
6
7
0 2 4 6 8 10 12 14
T
r
i
e
u

p
h
u
t
Tong cong PSTN 178 171 177


Trang 27
oththong kephai am bao yeu cau chnh xac dexem dehi e u, ngoai ra
con phai thehi e n tnh tham mycua no.
Cac l oai oththong ke:
- Bi eu ohnh thanh

- Bi eu ohnh tron.

- othng gap khuc

0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
A B C D

0
5
10
15
20
1 2 3 4 5 6


Trang 28

.

2.4. PHAN T CH THONG KE
2.4.1. KHAI NI EM YNGHA NHI EM VU.
Phan tch thong kel athong qua cac bi eu hi en bang sol ng, neu l e n mot
cach tong hp ban chat vatnh qui luat cua cac hi en tng vaquatrnh ki nh texa
hoi trong i eu ki en thi gi an vaa i em cuthe.
Phan tch thong kel i en hemat thi et vi cac gi ai oan i eu tra vatong hp
thong ke, chcoda tren c stai l i eu i eu tra phong phu, chnh xac, ket quatong
hp mot cach khoa hoc th phan tch thong kemi cokhanang rut ra nhng ket l uan
ung an, neu khong, duphng phap phan tch cokhoa hoc, hi en ai nh thenao,
ket quacung sebhan che, tham ch khong cogiatrvacon cothexuyen tac s
that.
Nhi em vucua phan tch thong kenoi chung nhat tr vi nhi em vucua toan bo
quatrnh nghi en cu thong ke, bi eu hi en cuthe2 nhi em vusau:
- Phan tch tnh hnh th c hi en kehoach: trong phan tch can neu romc o
hoan thanh kehoach, cac nguyen nhan vaanh hng cua cac nguyen nhan oi vi
vi ec hoan thanh hoac khong hoan thanh kehoach, tnh can oi cua vi ec thc hi en
ket hoachong thi con phai ki em tra tnh thc tecua cac chti eu kehoach l am c
serut ra nhng u nhc i em trong cong tac l ap vachao thc hi en kehoach.
- Phan tch tnh qui l uat cua cac hi e n tng vaquatrnh ki nh texahoi : oi
vi nhi em vunay can xac nh cac ac trng vemat l ng cua hi en tng nh: qui
mo, khoi l ng, ket cau, quan hetl exac nh xu hng vanhp ophat tri en cua
hi en tng, sbi en ong cua hi en tng, moi l i en hegi a cac hi en t ng tnh chat
cua moi l i en he, anh gi atrnh ochat checua moi l i en hel am c scho vi ec rut
ra nhng ket l uan thong kehoac d bao tnh qui l uat cua hi en tng vaquatrnh
ki nh texahoi .

Trang 29
Hai nhi em vunay cua phan tch thong kecol i en hemat thi et vakhong tach
ri nhau trong moi trng hp phan tch thong ke. Trc khi ti en hanh phan tch,
phai l ay ecng phan tch, trong oneu romuc ch (nhi em vu) phan tch, noi
dung phan tch, cong tac ki em tra, anh gi atai l i eu dung phan tch, cac chti eu va
phng phap phan tch, sau khi phan tch phai l ap bao cao phan tch, trong oneu
cac sol i eu can thi et, cac l i bnh l uan vacac ki en nghcuthe
2.4.2. CAC NGUYEN TAC C BAN CUA PHAN T CH THONG KE.
eam bao tnh chnh xac vakhach quan cua cac ket l uan rut ra, khi phan
tch thong kephai da tren c skhoa hoc c thehi en thanh 3 nguyen tac c ban
sau:
- Phan tch thong kephai ti en hanh tren c sphan tch l yl uan ki nh texa
hoi . ay l anguyen tac cotnh quyet nh oi vi chat l ng cua phan tch thong ke,
bi v trong nghi en cu cac hi en tng ki nh texahoi , thong keasdung rat nhi e u
cac phng phap vacac chti eu enoi l e n bi eu hi en cu thecua qui l uat phat tri en
cua cac hi en tng o, muon ap dung cac phng phap phan tch mot cach khoa
hoc, muon xac nh cac chti eu mot cach chnh xac vamuon noi l en c noi dung
ki nh texahoi cua cac sol i eu thong keth phan tch thong kephai da tren c s
phan tch sau sac vatoan di en ban chat vaqui l uat phat tri en cua hi e n t ng, phai
nghi en cu cac tai l i eu con sotrong s quan hemat thi et vi tnh hnh ki nh texa
hoi , i eu ooi hoi ngi l am cong tac nghi en cu thong kephai coshi eu bi et ve
xahoi mot cach thc te, ay uvasau sac, bi v thc ra ban than cac sol i eu thong
kethng khong phan anh c ay u, th c terat phong phuvanhi e u khi rat phc
tap.
- Phan tch thong kephai can cvao toan bosthat vaphan tch trong sl i en
herang buoc l an nhau gi a cac hi en tng: ta bi et rang cac hi en tng ki nh texa
hoi rat phc tap, a dang vakhong ngng bien ong theo khong gi an vathi gi an,
sbi eu hi en vabi en ong nay bao gi cung phuthuoc vao nhng moi l i en henhat
nh, nochu stac ong cua nhng i eu ki en vanhng nhan tocuthe. Do okhi
phan tch thong kekhong c col ap hi en tng ra enghi en cu matat yeu phai
nghi en cu trong s rang buoc vaanh hng l an nhau gi a cac hi en tng, ong
thi phai xuat phat tmot sorat ln s that, khong c tuy ti en chon ra mot vai
hi en tng hay s that cabi et ephan tch varut ra ket l uan v nh thesededan

Trang 30
en nhng ket l uan phien di en, chuquan, khong coc skhoa hoc vado osethi e u
tnh chat thuyet phuc.
- Khi phan tch thong kephai tuy theo tnh chat vahnh thc phat tri en khac
nhau cua cac hi e n tng maap dung l i nh hoat cac phng phap khac nhau: thong ke
hoc van dung rat nhi eu phng phap eap ng yeu cau cua phan tch thong ke,
moi phng phap eu cotac dung vayngha ri eng nen khong themay moc ap dung
phng phap nay hay phng phap khac cho moi hi en tng hay trong moi trng
hp c maphai tuytheo tnh chat, hnh thc phat tri en cua hi e n tng maap dung
thay oi , ket hp cac phng phap mot cach l i nh hoat nham neu l en mot cach ung
an nhat ban chat vatnh quy l uat cua hi en tng. Mat khac, trong nhng gi ai oan
l ch skhac nhau, di cheoxahoi khac nhau cang oi hoi phai ap dung cac
phng phap phan tch khac nhau.
2.4.3. CAC VAN ECHUYEU KHI TI EN HANH PHAN T CH THONG KE.
2.4.3.1. Xac nh nhi e m vucuthecua phan tch thong ke.
Ngha l aphai xac nh muc ch yeu cau, nhng van ecan khi ti en hanh
phan tch mi cothequyet nh c can thu thap nhng tai l i e u nao, thu thap t
au, chon chti eu nao ephan tch vaphan tch bang nhng phng phap nao. Thc
ra ethoaman c yeu cau cua quatrnh nghi en cu tho ng keth nhi em vu cua
phan tch thong keac xac nh ngay tkhi at kehoach i eu tra vatong hp
v conh vay cac tai l i eu i eu tra, tong hp mi thoaman c yeu cau cua phan
tch, tuy vay khi bc vao gi ai oan phan tch van can nhac lai vacu thehoahn
na nhi em vu cua phan tch, trong khi phan tch phai xoay quanh nhi em vu era,
tranh c vi ec tnh toan l an man nhng chti eu khong can thi et, l am mat thi gi an
makhong at hi eu qua.
2.4.3.2. La chon anh gi atai l i eu dung ephan tch.
Trong thc temuon ti en hanh phan tch tho ng kephai dung mot khoi l ng
rat l n cac tai l i eu, cac tai l i eu nay c thu thap trat nhi eu nguon khac nhau cho
nen trc khi sdung can cosl a chon vaanh gi atai l i eu mot cach ay u. Khi
anh gi atai l i eu cuthe, phai xem xet cac mat sau:
- Tai l i eu thu thap coam bao chnh xac, ay u, kp thi , phng phap thu
thap cokhoa hoc khong?

Trang 31
- Tnh khoa hoc vavi ec ap ng muc ch nghi e n cu cua s chnh l yva
phan tocua tai l i eu.
- Phng phap tnh toan cac chi ti et, cac phng phap nay conhat quan vi
cac phng phap cua thong kekhong?
- Khi anh gi acac tai l i eu thu thap bang i eu tra khong toan bo(i eu tra
chon mau) th can chuyen tnh ai di en cua son vc chon eieu tra thc
te.
Vi ec l a chon, anh gi atai l i eu dung ephan tch l acong vi ec quan trong,
rat can thi et eam bao tnh chnh xac vasc thuyet phuc cua cac ket l uan thong
ke.
2.4.3.3. Xac nh cac phng phap vacac chti eu phan tch.
Thong kehoc van dung nhi eu phng phap khac nhau trong phan tch, moi
phng phap comot tac dung ri eng, do otrong phan tch, tuy theo nhi em vu
nghi en cu, tuy theo tnh chat vaac i em cua hi en tng nghi en cu masdung
cac phng phap phan tch khac nhau cho cac hi e n tng khac nhau sao cho tac
dung cua tng phng phap phat huy c mot cach ay unhat.
Van exac nh chti eu phan tch cung lavan ekhong kem quan trong v
bi eu hi en cuoi cung cua ban chat vetnh qui l uat cua hi en tng l acac chti eu va
sol i eu thong ke, do otrong phan tch can da vao muc ch vanhi e m vuphan tch
maxac nh chti eu phan tch, khi l a chon, xac nh can l u y:
- Cac chti eu phai l anhng chti eu quan trong nhat cothephan anh ung
an vatap trung nhat nhng ac i em, tnh chat, cac moi l i en hec ban cua hien
tng.
- Cac chti eu can cosl i en hevi nhau, da vao cac phng trnh ki nh tee
xac nh hethong chti eu nham phan tch c sau sac vatoan di en hi en tng
nghi en cu.
2.4.3.4. So sanh oi chi eu cac chti eu.
Moi chti eu thong kechphan anh mot mat nao o cua hi en t ng nghi en
cu, do okhi phan tch thong kecan so sanh, oi chi eu cac chti eu vi nhau. Qua
so sanh oi chi eu mi cothethay roc cac ac i em vaban chat cua hi en tng
nghi en cu, mi phat hi e n c nhi e u van ecoyngha, vach roc nguyen nhan

Trang 32
phat tri en cua hi en tng, cac van eton tai , cac khanang ti em tang trong noi bo
hi en tngtomi cotherut ra c nhng ket l uan sau sac, chnh xac.
V du: khi phan tch tnh hnh san xuat mot x nghi e p bu i e n trong thang
nao o, rora ng ta phai ti en hanh so sanh oi chi eu san l ng thc tethang nay vi
san l ng th c thethang trc, nhng neu chso sanh nh theth cha u, cha the
thay roc san xuat cua x nghi ep nh vay l atot hay xau, bi v san l ng cua x
nghi ep bu ien thng bi en ong do nhi eu nhu cau khach quan, cothesan l ng
cua thang nay so vi thang trc tang rat cao nhng tnh hnh san xuat thc tel a
khong phat tri en do oeconhng ket l uan sau sac vatoan di e n ta con can so sanh
vi cac chti eu venang suat l ao ong, chat l ng san pham
Trong so sanh oi chi e u can l u yphai am bao tnh chat cotheso sanh c
gi a cac chti eu thong ke. Neu cac chti eu khong coay utnh chat so sanh th
can phai ti en hanh i eu chnh, tnh toan l ai l am cho chung trthanh so sanh oc.
2.4.3.5. Rut ra ket l uan vaexuat ki en ngh.
ay l asthehi en tap trung thanh quacua toan bocong tac nghi en cu thong
kebi v phan tch thong kecuoi cung phai i ti ket l uan chnh xac vakhoa hoc ve
ban chat vatnh qui l uat cua hi en tng, ong thi phai cothedoan c mc o
phat tri en cua hi en tng vaera c nhng ki en nghthc te.
Nhng ket l uan rut ra phai chnh xac vacocan ckhoa hoc, tuyet oi tranh
nhng ket l uan rut ra tssuy oan chuquan. Cac ki e n nghexuat phai nham gi ai
quyet cac van ethuc ay sphat tri en hp vi qui l uat cua hi en tng, nham tang
cng cai ti en quan l y, ong thi nhng ki en ngh, exuat nay phai coyngha thi et
thc, phuhp vi hoan canh thc tevacac khanang thc hi en c.


Trang 33
Cau hoi on tap chng 2
1) Toi tng nghi en cu cua thong kehoc, hay gi ai thch tai sao quatrnh nghi en
cu thong ke(TK) gom ba giai oan: i e u tra TK, tong hp TK vaphan tch TK.
2) Neu cac phng phap c ban c sdung trong quatrnh nghi en cu thong ke.
3) Trnh bay phan l oai i eu tra thong ke.
4) Khi i e u tra thong ke, phai am bao nhng yeu cau g? Tai sao?
5) Hay l ap phi eu i eu tra thch hp cho mot cuoc i eu tra l ay yki en khach hang ve
mc ohai l o ng mot l oai dch vu(san pham) nao o(san pham, dch vuanh cht
chon).
6) Hay exuat nhng bi e n phap khac phuc sai sotrong i eu tra thong ke.
7) Cho v duvecac mau bang thong ken gi an, phan tovaket hp. Tng ng vi
sol i eu cua moi bang vecac otheneu bat ac trng cua hi en tng ovi o
tham mytheo ban l acao nhat.
8) Trnh bay cac nguyen tac c ban cua phan tch thong ke.
9) Neu ten cac phng phap phan tch thong keban bi et.
* Hay chon cau ung nhat trong cac cau trali cho cac cau hoi sau:
10) Can cvao pham vi i eu tra, i eu tra thong kec chi a ra:
a. Thng xuyen vakhong thng xuyen
b. Toan bovakhong toan bo
c. Chuyen mon vabao cao thong kenh ky
d. Caa, b, c eu ung
11) Tong i eu tra dan solal oai i eu tra:
a. Toan bo
b. Thng xuyen
c. Khong thng xuyen
d. a vac ung
Chng 3. Pha n totho ng ke

34

Chng 3 PHAN TOTHONG KE
3.1. KHAI NI EM:
Phan totho ng kelamot nghi e p vuthong kec dung ephan chia tong the
phc tap thanh nhi eu to ng thebophan hoac nhi eu to(>=2) khac nhau tren tng ti eu
thc nhat nh, trong tng bi e u hi en thi gi an vakhong gi an xac nh.
C seti en hanh phan tobao gom:
1. Muc ch yeu cau quan l yhoac yeu cau phan tch.
2. Tnh chat cua hi e n tng nghi en cu, tnh chat cua ti eu th c nghi en cu.
3. C cau noi tai cua ong thephc tap vamoi quan hegi a chung.
4. Tnh l ch scua oi tng quan l yvatrnh oquan l ycua tng thi ky.
Phan tothong kec dung egiai quyet cac van ec ban sau a y:
1. Xac nh l oai hnh c cau cua to ng thephc tap.
2. Xac nh qui mocua tong thephc tap vaqui mocua tng tong thebo
phan cau thanh nen tong thephc tap o.
3. Nghi en cu moi quan henhan quagi a cac hi en tng trong mot hethong
quan l y.
4. Xac nh cac c sesap xep cac cot, cac dong trong bi eu bang thong ke
tong hp.
5. Phan tothong kec dung l am c sesap xep cac n vtong thetheo
mot trat tnhat nh.
Tuy theo tng muc ch yeu cau nghi en cu maphan chi a thanh cac l oai
phan tothong kesau ay:
1- Neu theo sol ng ti eu thc c dung l am c seti e n hanh phan toth
chi a l am 3 l oai :
+ Phan ton: Phan chi a tong thephc tap, thanh cac to, ti eu totren tng
ti eu thc nghi en cu.
+ Phan toket hp: Ti en hanh phan chi a tong thephc tap thanh nhi eu to, ti eu
totren c sket hp nhi eu ti eu thc nghien cu vi nhau.

35

+ Phan tol i en he: Ti en hanh sap xep cac ti eu thc nghi e n cu hoac cac ch
ti eu nghi en cu vao cac cot, cac dong cua bi eu bang thong keetrnh bay noi dung
nghi en cu, muc ch nghi en cu.
2- Neu theo tnh chat cua ti eu thc nghi en cu th dung l am 2 l oai :
+ Phan tophan l oai : Ti e n hanh phan tooi vi ti eu thc thuoc tnh.
+ Phan toket cau: Ti en hanh phan tooi vi ti eu thc sol ng.
3.2. PHNG PHAP PHAN TOTHONG KE:
ephan tothong kephai thc hi en tuan tcac bc sau ay:
3.2.1. Xac nh ti eu thc phan to:
Ti eu thc phan tol ati eu thc thc thephan a nh ban chat cua hi en tng phai
phuhp vi muc ch yeu cau quan l yvaphan tch trong t ng i eu ki en thi gian va
khong gi an xac nh.
3.2.2. Xac nh sotovaol n cua moi totrong mot tong thephc tap.
3.2.2.1. Trng hp phan ton:
a. oi vi ti eu thc thuoc tnh:
Sotoc chi a phu thuoc vao tnh chat cua l oai hnh vamuc ch nghi e n
cu.
a.1. Trng hp sol oai hnh t (hoac khong nhi eu)
oi hoi quan l ychat cheth moi l oai hnh xep vao mot to.
a.2. Trng hp phc tap: Sol oai hnh quanhi eu, tm, phc tap, khoquan l y
ti en hanh ghep mot soloai hnh cotnh chat gi ong nhau hoac gan gi o ng nhau vao
mot to.
* Chuy: Trong thc tengi ta thng da vao cac ng l oi chutrng
chnh sach cua ang vaNhanc hoac cua cac nganh, bo, a phng aqui nh
di hnh thc van ban chthhay danh muc vveti en hanh xac nh sotoc
chi a.
b. oi vi ti eu thc sol ng: Sotoc chi a phu thuoc vao tnh chat cua
day sol ng bi en vatrnh oquan l y.
b.1. oi vi day sol ng bi en ri rac vasbi en thi e n gi a cac l ng bi et t
oi hoi phai quan l ychat chetren tng l ng bi e n th moi l ng bi en xep

36

vao mot to. Sau khi xac nh c sotocan chi a th phai sap xep son v
tong thevao cac totng ng, tc l axac nh sol an xuat hi en cua tng l ng
bi en hoac cua tng totrong tng ti eu thc phan to.
V du: enghi e n cu chat l ng lao ong cua cong nhan trong mot doanh
nghi ep ngi ta ti e n hanh phan totheo ti eu thc bac thnh sau:
Bang 3.1
Bac th Socong nhan (ngi )
1
2
3
4
5
6
7
10
30
100
150
80
50
5
TCong toan DN 425
V du 2: eanh gi atnh hnh thc hi en kehoach hoagi a nh mot a phng
ngi ta ti en hanh phan totheo ti eu thc socon trong moi hogi a nh nh sau:
Bang 3.2
Socon trong moi ho
gi a nh
Sohogi a nh
0
1
2
3
4
100
200
300
50
30
TC toan a phng 680
b.2. oi vi day sol ng bi en ri rac hoac oi vi day sol ng bi e n l i en tuc
vas bi e n thi e n vemat l ng gi a cac lng bi en khaln vakhoquan l yth ti en
hanh phan tocokhoang cach to: tc l aghep mot sol ng bi en comat chat gi ong
nhau vao mot totheo nguyen tac l ng tch luyen mot mc onao oth chat thay
oi , khi chat thay oi th l ng bi en oi theo ehnh thanh tomi .

37

ol n cua moi tophu thuoc vao khoang bi en thi en vemat l ng cua tng
l oai hnh mat chat.
Phan tocokhoang cach totc l atrong moi toseco2 gi i han, gi i han di
l al ng bi en nhonhat vagi i han tren l al ng bi e n l n nhat cua too. Bi en nao
l n hn gi i han tren sec xep vao toti ep theo. Do ool n cua moi toc
xac nh bang hi eu gia gi i han tren vagi i han di cua moi to.
Bang 3.3
i em thi Loai hnh
Chat l ng hoc tap Li en tuc R.rac
Sosi nh vi en
(ngi )
Yeu kem
TB
Kha
Gi oi
Xuat sac
1 4
4 6
6 8
8 10
0 3
4 6
7 8
9 10
10
100
80
50
TC toan l p 240

Chuy: -Mat chat cac ti eu thc sol ng c xac nh phai da vao ti eu thc
thuoc tnh col i en quan.
- Trong phan tocokhoang cach toneu l aday sol ng bi en l i en tuc th gi i
han tren vagi i han di cua 2 tol i en nhau phai ghi gi o ng nhau. u i em vevi ec
chon gi atrgi i han tren vadi han di trong trng hp nay l agi up cho ta co
thesap xep c tat cacac l ng bi e n cogi atrl i en tuc, nhng conhc i em la
phai chuthch them nhng l ng bi e n trung vi giatrcua gi i han tren (hoac gi i
han di cua toketi ep) th phai c at vao tonao (hoac phai ghi ro: t x
mi n
en
can x
mi n+h
(tc x
max
))

Con oi vi day socol ng bi en ri rac th ghi cach nhau mot n v. Vi ec
ghi gi i han gi i cua cua keti ep l n hn gi i han tren cua totrc o1 n vgi u p
ta phan bi et rorang, dedang sap xep cac l ng bien, nhng trng hp nay khong
thesap xep cho cac l ng bi en l i en tuc.

38

- Neu ol n gi a cac tobang nhau goi l aphan toeu, ngc l a i goi l aphan
tokhong eu. Trong mot toneu chcomot gii han th goi l atom, con neu cou2
gi i han goi l atoong.
Phan toeu c ap dung oi vi tong theong chat vasbi en thien vemat
l ng gia cac l ng bi en tng oi eu an.
Trong phan toeu trsokhoang cac toeu c xac nh bang cong thc nh
sau:
oi vi day sol ng bi en l i en tuc th trsokhoang cach toeu c xac nh
bang cong thc:

Trong o: -Xmax vaXmi n l al ng bi en ln nhat val ng bi en nhonhat
trong day sol ng bi en cua ti eu thc phan to.
- N l aqui mocua to ng thephc ta p hoac son vtong the.
- 1+3,322 l gN = n : l acong thc toan c dung exac nh sotocan chi a
mot cach khach quan.
Trong thc teconhi eu trng hp sotocan chi a (n) c xac nh mot cach
chuquan (an nh san) do oh c tnh n gi an nh sau
Sau khi xac nh c h th phai xac nh gi i han di vagi i han tren cua
mot totheo mot trat tnhat nh tnhoen l n hoac tl n en nho. Gi i han di
cua tonhonhat chnh bang Xmi n, gi i han tren cua tonay bang gi i han di cong
vi trsokhoang cach toeu.
Xt = Xd + h
Toth2: Gi i han di cua toth2 bang Xt = gi i han tren cua tong ke
l i en ngay trc.
oi vi day sol ng bi en ri rac th trsokhoang cach toeu c xac nh
bang cong thc nh sau
N
X X
h
lg ,
min max
322 3 1 +
n
X X
h
min max


39

- n l asotocan chi a mot cach khach quan hoac chuquan.
- Xmax vaXmi n c xac nh gi ong nh oi vi day sol ng bi en l i en tuc,
nochkhac choXmax vaXmi n cua hai toli en nhau phai ghi cach nhau 1 n v.
V du: eanh gi asan l ng thu hoach l u a cua tnh X, ngi ta ti en hanh
i eu tra chon mau exac nh nang suat thu hoach lua bnh quan trong tnh tren so
l i eu i eu tra cua 64 xatrong onang suat thu hoach thap nhat l a38ta/ha, cao nhat
l a52ta/ha. Bi et rang di en tch gi eo trong l ua trong toan tnh l a2.000ha

Bang 3.4
NSTHbq moi xa
Ta/ha
Soxa
Trung bnh
38 40
40 42
42 44
44 46
46 48
48 50
50 52
4
8
10
17
12
8
5
TC 64 xa 64
Sau khi phan tota tnh nang suat l uabnh quan moi xatrong toan tnh roi
nhan vi di en tch l uagi eo tro ng catnh setnh c tong san l ng thu hoach.
V du2: equan l yqui mox nghiep trong mot nganh san xuat a phng,
ngi ta l a chon ti eu thc phan tol asocong nhan vati en hanh i eu tra socong
nhan tren 20 x nghi ep cua nganh vi sol i eu gi athi et nh sau:

n
n X X
h
) ( min) max ( 1
2 14
64 322 3 1
38 52

+
lg ,
h

40

Bang 3.5
STT
XN
SoCN
(ngi )
STT
XN
SoCN
(ngi )
STT
XN
SoCN
(ngi )
STT
XN
SoCN
(ngi )
1
2
3
4
5
1200
1304
1800
1670
1400
6
7
8
9
10
1430
1350
1240
1700
1800
11
12
13
14
15
1650
2050
2120
1980
2400
16
17
18
19
20
2883
2540
2760
2300
2130
Gi asrang qui mocua x nghi ep c phan anh l anho, trung bnh, l n varat
l n
n = 4

Bang 3.6
Loai hnh Qui mo SoCN (ngi ) SoXN
Nho
Va
Ln
Rat l n
1.200 1.620
1.621 2041
2042 2482
2483 2880
6
6
4
4
TC toan nganh 20
Phan tokhong eu: c ap dung oi vi tong thephc tap khong ong chat.
ol n cua moi toc xac nh phuthuoc vao l oai hnh vemat chat cua ti e u
thc thuoc tnh col i en quan
V du: equan l ytnh hnh hoc si nh en trng mot a phng, ngi ta
ti en hanh phan totheo ti eu thc otuoi en trng nh sau:
Bang 3.7
Loai hnh trng otuoi en trng SoHS
420
4
1 4 1200 2883
) (
h


Trang 41
ao tao

Li en tuc
(thang nam)
Ri rac
(nam)
en tr ng
NT
MG
Cap 1
Cap 2
Cap 3
TH+day nghe
>H
< 3
3 6
6 11
11 15
15 18
>18
<3
4 6
7 11
12 15
16 18
>19
50
500
600
550
400
100
Tong cong toan P 2.200
2.2. Phan toket hp
C seti en hanh phan toket hp ol aphng phap phan ton vakhi ket
hp nhi e u ti eu thc phan tovi nhau th phai theo mot trat tnhat nh sau ay:
- Ti eu thc nao xay ra trc ti en hanh phan totrc vangc lai .
V du: enghi en cu moi quan hegi a trnh ol ao ong, nang suat l ao ong
vagi i tnh cua cong nhan trong mot doanh nghi ep ngi ta ti en hanh phan tonh
sau:
(Bang 3.8)
NSL
SP/ngi
Bac th

15 - 20

21 26

27 32
Tong so
CN cua DN
(ngi )
Bac 1
- Nam
- n
Bac 2
- Nam
- N
.
bac 7
- Nam
- N

10
3
7
_
_

20
10
10
30
20
10

.

_
_
_
40
30
10

.
30
13
17
70
50
20

.
Tong cong soCN
2.3. Phan tol i en he: C sephan tol i en hel aphng phap xac nh phan
ton vaphan toket hp, sau omi sap xep cac chti eu hoac ti eu th c nghi en cu

Trang 42
vao cac cot, cac dong cua bi eu bang thong keto ng hp theo mot trat t nhat nh
sau ay:
1.- Ti eu thc nguyen nhan sap xep trc, ti eu thc ket quasap xep sau
2.- Nhng ti e u thc nao comoi quan hegan nhau th phai sap xep gan nhau.
3.- Ti eu thc nao xay ra trc th sap xep trc vangc l ai .

Trang 43
Cau hoi vabai tap chng 3
1) ephan tothong kemot cach hp l y, ta da tren nhng c snao?
2) Trnh bay cac bc phan tothong ke.
3) Hay chon cau tral i ung nhat: Khi phan tothong ketheo ti eu thc sol ng, ta
can cvao:
a. Muc ch nghi en cu
b. Sol ng cac trsol ng bi en theo ti eu thc nghi en cu
c. Caa, b ung
d. Caa, b sai
Bai tap:
Bai 1: Cotai l i eu sau cuacac cong nhan tai mot nhamay trong thang 1/2001 nh
sau:
To SoCN So
l ng
SP
To SoCN So
l ng
SP
(ngi ) kg (ngi ) kg
A 1 2 A 1 2
1 26 2405 11 25 2125
2 20 1866 12 14 1134
3 16 1448 13 18 1494
4 12 936 14 22 1980
5 17 1530 15 8 728
6 14 1261 16 15 1382
7 15 1365 17 6 488
8 10 845 18 7 527
9 20 1884 19 15 1365
10 9 675 20 10 920
Yeu cau:

44

1/ Can c vao nang suat lao ong bnh quan mot cong nhan, hay phan tosocong
nhan tren thanh 4 nhom cokhoang cach toeu. Trong moi nhom hay tnh socong
nhan vasol ng san pham.
2/ Can ctheo ti eu thc socong nhan, hay phan to20 tol ao ong tren thanh 4 nhom
cokhoang cach toeu. Trong moi nhom hay tnh sotol ao ong, sosan pham san
xuat c.
Bai 2:
Cosol i eu vemc thu nhap vasocan bocong nhan vi e n cua cac bu cuc trong mot
tnh trong nam 2000 nh sau:
So Thu nhap bq
thang
SoL So Thu nhap bq
thang
SoL
TT (tr. /ngi ) (ngi ) TT (tr. /ngi ) (ngi )
1 1,000 5 11 1,430 14
2 1,125 7 12 1,500 13
3 1,025 8 13 1,480 15
4 1,200 6 14 1,520 16
5 1,118 9 15 1,600 17
6 1,230 10 16 1,400 18
7 1,300 11 17 1,550 17
8 1,225 13 18 1,580 19
9 1,325 15 19 1,620 20
10 1,564 14 20 1,420 18
Yeu cau:
1/ Can cvao thu nhap bnh quan mot cong nhan, hay phan tocac bu cuc tren
thanh 3 tocokhoang cach toeu (vi n vtnh ti en la1.000), trong moi tohay
tnh sobu cuc, sol ao ong vatong thu nhap.
2/ Tng t nh tren nhng phan thanh 4 to.
Cac anh chconhan xet g vemoi l i en hegi a qui mocua bu cuc vi thu nhap
bnh quan cua cong nhan?
Chng 4. Lng hoa ca c hi en t ng ki nh texahoi

45

Chng 4 LNG HOAHI EN TNG KI NH TEXAHOI
(mc onghi en cu hi en tng ki nh texahoi )
4.1. CHTI EU TUYET OI :
Lachti eu phan anh qui mo, sol ng ket quahoat ong cua oi tng quan
l y.
Mat l ng cua chti e u tuyet oi goi l asotuyet oi .
Sotuyet oi conhng ac i em sau ay:
1.- Sotuyet oi c xac nh trong n vtnh l an vhi en vat t nhi en,
n vhi en vat quy oi van vgi atr.
2.- Moi sotuyet oi c xac nh tai tng thi i em hoac t ng thi kycuthe
ephan anh qui mo, khoi l ng ket quahoat ong.
3.- Gi a cac sotuyet oi trong mot hetho ng quan l ycomoi quan hemat
thi et vi nhau, phuthuoc tac ong anh hng vi nhau.
4.- Sotuyet oi vachti eu tuyet oi c phan anh trong cac bao bao cao
thong keveket quahoat ong, tnh hnh bi en ong von au t.
5.- Khong c dung chti eu tuyet oi eanh gi amat chat cua hi en tng
vaso sanh gi a cac hi en tng vi nhau.
6.- Sotuyet oi vachti eu tuyet oi ol anhng sol i eu goc can c l u tr
bao quan can than v nol ac sexac nh cac chti eu chat lng khac.
Phan l oai chti eu tuyet oi :
Tuy theo thi gi an bi e u hi e n cua sotuyet oi machi a l am 2 l oai :
4.1.1. Chti eu tuyet oi thi i em:
Phan anh qui mo, sol ng, thc trang cua hi en t ng tai tng thi i em nhat
nh trong kynghi en cu.
Chti eu tuyet oi thi i e m c thehi en trong bang can oi ketoan, can
oi tai san, can oi l ao ong
* ac i em:
- Mat l ng cua chti eu tuyet oi thi i em l asotuyet oi thi i em do o
trc vasau thi i em omat l ng cothethay oi .
Chng 4. Lng hoa hi e n t ng ki nh texaho i

Trang 46
- Trong tng chti eu tuyet oi thi i em cac sotuyet oi thi i e m cua ky
nghi en cu khong thetrc ti ep cong lai c vi nhau nhng tai mot thi
i em cac sotuyet oi thi i em cua cac khong gi an khac nhau th cong l ai
c vi nhau.
V du: Cosol i eu vedan so cua tnh X qua cac nam nh sau:
Bang 4.1.
Thi gi an Sodan
01.04.2000 3.050.600
01.04.2001 3.200.202
01.04.2002 3.500.600
Cong? Khong thecong c

- Sotuyet oi thi i em cua tng thi kynghi en cu phai l asotuyet oi thi
i em bnh quan cua thi kyo.
4.1.2. Chti eu tuyet oi thi ky:
Phan anh qui mo, sol ng, ket quahoat ong cua oi t ng quan l ytrong
tng thi kynhat nh.
* ac i em: Mat l ng cua chti eu tuyet oi thi kyl asotuyet oi thi ky,
nophan anh quatrnh tch l uy cua hi en tng trong tng thi kynghi en cu.
- Cac sotuyet oi th i kycua tng chti eu nghi e n cu qua tng khoang cach
thi gi an trc ti ep cong l ai c vi nhau. V du:
Bang 4.2.
Thang Doanh soban (tri eu ong)
1
2
3
200
250
300
Qui I 750

Chuy: Khi cong phai cung n vtnh. V du:
Bang 4.3.
Chng 4. Lng hoa hi e n t ng ki nh texaho i

Trang 47
Cac l oai hang ban VT Lng ban
A
B
C
Tan
Kg
M
100
1000
500
TC - Khong cong c
Chti eu tuyet oi th i kyc phan anh trong bang bao cao ket quahoat
ong cua doanh nghi ep hoac cua oi tng quan l y.
Phng phap tnh chti eu tuyet oi :
* Cach 1: Phng phap ki em ke: trc ti ep can ong, o em tnh toan vekhoi
l ng trong l ng ket quahoat ong cua tng n vtong thebang trc quan.
Chuy:
-Phng phap nay thng c ap dung oi vi cac n vto ng theboc l ocua
mot tong thehu han.
- Phng phap ki em kec xac nh mot cach chnh xac ay u, toan di e n
trong tong thephc tap.
eam bao tnh chnh xac cua phng phap nay oi hoi phai trung thc
khach quan trong quan l y.
* Cach 2: phng phap can oi : Dung phng trnh ki nh tehoac ham ki nh te
exac nh mot chti eu tuyet oi nao o.
V du:
DSB = DGB x SLB (Doanh soban = n gi aban x sol ng ban)
LN = DT F T (Li nhuan = Doanh thu chi ph thue)
* Chuy: Hai phng phap comoi quan hemat thi et vi nhau tren t ng oi
tng quan l y, do okequatnh toan cua 2 phng phap, phai bang nhau (oi vi
cac hi e n tng tnh c ca2 phng phap). Neu cosai l ech phai tm nguyen nhan
kp thi .
n vtnh cua chti eu tuyet oi :

48

1.n vhi en vat
1.a. n v hi en vat t nhi en: l an v o l ng phuhp vi ac i em t
nhi en cua t ng n vtong thevaphuhp vi n vo l ng quoc te, quoc gi a ve
di en tch, chi eu dai , dung tch, dung l ng, thetch, thi gi an, soski en.
n vhi en vat t nhi en chdung exac nh qui mokhoi l ng cua tng
l oai n vtong theo ng chat.
1b. n vhi en vat qui oi : (n vhi en van ti eu chuan)
Dung etong hp qui mo, sol ng cua cac l oai san pham hang hoacocung
cong dung ki nh te, cung gi atrsdung nhng khac nhau vekch tc mau ma, ty
trong l oai hnh
equi oi tn vhi en vat tnhi en sang n vhi en vat ti eu chuan th phai
thc hien tuan tcac bc sau ay:
- Tnh hesoqui oi (ol asotng oi ) c xac nh bang tsoso sanh gi a
khanang thc tecua moi l oai vi khanang cua l oai c chon lam chuan equi oi
cac l oai cocung cong dung ki nh te, cung gi atrsdung, cung tnh nang.
VD: - oi vi ngoai te, dung tygi ahoi oai .
- Hesoqui oi cua mot so loai san pham c tnh nh sau:

- Xac nh sol ng khoi l ng cua tng l oai trong n vhien vat qui oi :
bang tch gi a hesoqui oi vi qui mosol ng thc tet nhi en cua moi l oai co
cung cong dung ki nh te, cung gi atrsdung.
-Tong hp qui mosol ng cua cac l oai cocung cong dung ki nh te, cung gi a
trsdung trong n vhi en vat ti e u chuan.
2.- n vgi atr(ti en noi tevangoai te)
60%
% bong xa l oai moi cua te thc xet l ng Ham
K
xabo ng

(thoc)(%) gao cua bot ti nh l ng Ham
l oai (%) moi te thc bot ti nh l ng Ham
K
l ngth c


Trang 49
Dung etong hp cac n v tong thekhong ong chat hoac cac l oai san
pham phai trai qua nhieu qui trnh cong nghekhac nhau, tnh chat san xuat khac
nhau.
3.- n vthi gi an l ao ong: (gi cong, ngay cong)
Thng dung etnh l ng l ao ong hao ph asan xuat ra nhng san pham
khong thetong hp hoac so sanh vi nhau c bang cac n vtnh toan khac hoac
nhng san pham phc tap do nhi e u ngi thc hi en qua nhi eu gi ai oan khac nhau,
nocon c dung etnh nang suat l ao ong, can oi l ao ong.
Khong at van en vnao quan trong, ca3 n vcomoi quan hephul an
nhau.
4.2. CHTI EU TNG OI :
Lachti eu chat l ng c dung el ng hoamoi quan heso sanh gi a cac
hi en t ng qua thi gi an hoac khong gi an khac nhau trong VT l asolan hoac %
hoac %
0

* ac i em:
- Mat l ng cua chti eu tng oi l asotng oi .
- C sexac nh sotng oi hoac chti eu tng oi : olanhng chti e u
tuyet oi col i en quan phuhp vi tng yeu cau quan l y. Sotng oi l aket quax
l ythong ti n thong ke.
- Moi mot l oai sotng oi eu cogoc so sanh phuhp vi tng yeu cau
quan l yvaphan tch.
- V sotng oi l aket quaxl ythong ti n thong kenhng l ai comoi quan he
mat thi et vi chti e u tuyet oi tren tng phng trnh ki nh tedo osdung moi
quan henay etnh mot sotng oi hoac sotuyet oi can tnh.
Phng phap tnh sotng oi :
Tuy theo tng muc ch yeu cau phan tch vacach chon goc so sanh maphan
bi et cac l oai sotng oi sau ay:
- Sotng oi ong thai
- Sotng oi kehoach
- Sotng oi ket cau
- Sotng oi so sanh

Trang 50
- Sotng oi cng o (chti eu bnh quan)
4.2.1. Sotng oi ong thai :
ol achti eu c dung ephan tch tnh hnh bi e n ong cua hi e n tng qua
thi gi an. Trong th c tegoi l atoc ophat tri en, chsophat tri en, toc ota ng hoac
gi am, toc otang hoac toc osuy thoai .
Sotng oi ong thai c xac nh bang tsoso sanh gi a mc othc te
axay ra trong kybao cao hoac nghi en cu (kyhi e u y
1
) vi mc othc teaxay
ra trong quakhc chon l am goc so sanh. (kygoc, kyhi eu y
o
)

VD: Hay phan tch tnh hnh bi en ong l ng ban mot l oai hang hoay cua
ca hang trong nam 2003 (bao cao) so vi 2002 (kygoc), bi et rang l ng ban
hang hoanam 2003 l a1.200 ta n, l ng ban nam 2002 l a1.000 tan.
Toc ophat tri en l ng ban nam 2003/2002
t
2003/2002
= l an hay 120%

el ng hoamat chat cua toc ophat tri en th phai xac nh chti eu toc o
tang hoac gi am nh sau:
t = t 1; t : toc otang hoac gi am.

* Chuy:
- Cac mc oy
1
vay
0
thng l acac mc otuyet oi cua chti eu tuyet oi co
l i en quan.
- Neu thu thap c day cac mc otuyet oi qua thi gi an cua kynghi e n
cu th phan tch tnh hnh bi en ong cua hi en tng qua cac thi gian bang cac so
tng oi ong thai nh sau:
* Sotng oi ong thai l i en hoan (toc ophat tri en l i en hoan, toc otang
(gi am) l i en hoan): c sdung khi can phai phan tch s bi en ong qua tng
2 1
000 1
200 1
,
.
.
0
0 1
0
1
1 1
y
y y
y
y
t t

'
l an,%) : (vt
y
y
t
0
1


Trang 51
khoang cach th i gi an ngan (tng nam, thang cua kynghi en cu. Noc xac nh
bang tsoso sanh gi a mc ocua kynghi en cu (y
i
) vamc ocua kyng ke
l i en ngay trc o(y
i 1
)

Mat chat cua toc ophat tri en l i en hoan c xac nh bang toc otang
(gi am) l i en hoan.
t
i
= t
i
1 (l an, %)
* Sotng oi ong thai nh goc (toc ophat tri en nh goc, toc otang
gi am nh goc). Noc xac nh bang tsoso sanh gi a mc okynghi e n cu
(y
i
)vi mc oau ti e n cua day c chon l am goc conh cho moi l an so sanh (y
o
)

Sotng oi ong thai nh goc c dung ephan tch s bi e n ong qua
tng khoang thi gian dai cua kynghi en cu.
- Mat chat cua toc ophat tri en nh goc c xac nh bang toc otang
hoac gi am nh goc nh sau:
T
i
= T
i
- 1 (l an, %)
* Chuy: - Neu con mc otuyet oi trong day soth secon 1 cac sotng
oi ong thai trong tng day so.
- Toc ophat tri en l i en hoan au ti en trong day sosebang toc ophat tri en
nh goc au tren trong day socung nh toc otang (gi a m) cua no.
- Tch cua cac toc ophat tri en l i en hoan trong day sosebang toc ophat
tri en nh goc cuoi cung cua kynghi e n cu.
t
i
= T
n
= y
n
/y
0
(l an)
- Tsoso sanh gi a 2 toc ophat tri en nh goc l i en nhau trong day sose
bang toc ophat tri en l i e n hoan gi a 2 thi kyo.
V du: Hay phan tch tnh hnh bi e n ong sol ng san pham cua doanh
nghi ep trong 6 nam (1998 2003) theo sol i e u giathiet nh sau:
l an,%) : (vt ) 0 (i
y
y
T
0
i
i

n ,
%) , l an (
y
y
t
1 i
i
i


Trang 52
Bang 4.3
Nam Chti eu n v
tnh
1998 1999 2000 2001 2002 2003
Khoi l ng san
pham
1000 SP 110 121 126 131 136 141
Toc ophat tri en l i en
hoan
% - 110% 104,1 103,97 103,82 103,68
Toc ota ng trng
l i en hoan
% - +10 +4,1 +3,97 +3,82 +3,68
Toc ophat tri en nh
goc
% - 110 114,55 119,09 123,64 128,18
Toc ota ng nh goc % - +10 +14,55 +19,09 +23,64 +28,18
Nhan xet: Tnh hnh san xuat cua doanh nghi ep trong 6 nam l atot v ngay
mot tang roret (toc otang nh goc) nhng neu xem xet s bi en ong qua tng
nam (l i en hoan) th tnh hnh san xuat cotang nhng khong conh v sbi en ong
qua t ng nam con chu nhi eu nhan tongau nhi en tac ong en no.
4.2.2. Sotng oi kehoach:
-Sotng oi nhi e m vu kehoach: chti e u nay c tnh bang cach so sanh
mc okehoach vi mc othc tekygoc.
Sotng oi nhi em vukehoach =
y
k
mc okehoach.
y
0
mc othc tekygoc.
-Sotng oi hoan thanh kehoach: c xac nh bang cach so sanh mc o
thc tekybao cao (y
1
) vi mc okehoach (y
k
).
Sotng oi hoan thanh kehoach =

* Moi quan hegi a ba chti eu:
y
1
y
k
y
0
y
0
y
0
y
k
Sotng oi Sotng oi nhi e m vu Sotng oi hoan thanh
y
k
y
0
y
1
y
k
= x
= x

Trang 53
ong thai kehoach kehoach

VD: Kehoach cua x nghi e p gi am gi athanh n vsan pham 4% vi kygoc, thc
teso sanh vi kygoc gi athanh n vsan pham bang 92%. Xac nh tyl ehoan
thanh kehoach chti eu gi athanh n vsan pham.
Ta co:
Sotng oi nhi em vukehoach = y
k
/ y
0
= 96% (Gi am 4% so vi kygoc).
Sotng oi ong thai gi athanh = y
1
/ y
0
= 92%
Ma:
Sotng oi ong thai
Sotng oi nhi em vukehoach
= y
1
/y
k
= (y
1/
y
0
)/(y
k
/y
0
)]
= ( 92 / 96 ) x 100 = 95,83 %
Vay y
1
/y
k
= 95,83% hay gi athanh n vsan pham thc tethap hn gi athanh
kehoach l a4,1%
4.2.3. Sotng oi ket cau:
Phan anh quan hetyl egi a mc ocua tng bophan chi em trong toan bo
tong the.
Goi y
i
( i = 1, 2, 3, .. , n) : mc ocua t ng bophan.
y
i
: mc ocua cato ng the.
d
i
: ket cau cua tng bophan
d
i
= y
i
/ y
i
x 100
VD: Lp co50 hoc si nh, trong oco: 2 hs gi oi , 8 hs kha, 38 hoc si nh trung
bnh, 2 hs yeu. Tytrong vetrnh ohoc si nh gi oi , kha, trung bnh, yeu nh sau:
Bang 4.5.
Xep l oai Gi oi Kha Trung bnh Yeu Tong cong
Sohs (T
i
) 2 8 38 2 50
Tytrong (d
i
, % )

4 16 76 4 100
Sotng oi
hoan thanh kehoach
=

Trang 54
4.2.4. Sotng oi cng o:
Phan anh trnh ophobi en cua hi en tng nghi en cu trong i e u ki en thi
gi an vakhong gi an nhat nh, c so sanh gi a hai chti eu khac nhau nhng co
l i en quan vi nhau.
V du:

Mat odan so=

Mat oi en thoai =

n vtnh cua sotng oi cng ol an vkep.
Cac sotng oi cng ota thng gap nh: tong san pham trong nc tnh
theo au ngi , mat oi en thoai , sobu cuc tren 100 dan, mat omang l i
thng nghi ep ban l e, soy bac s vagi ng benh phuc vu cho mot van danSo
tng oi cng othng c sdung eso sanh trnh ophat tri en san xuat
gi a cac nc khac nhau.
4.2.5. Sotng oi so sanh:
Phan anh sso sanh, anh gi achenh l ech vemc ogi a hai bophan trong
cung mot tong the, hoac gi a hai hi en tng cung l oai nhng khac nhau veieu
ki en khong gi an.
V du: Doanh thu trong thang cua vecac nghi ep vu vi en thong cua mot Bu
cuc l a50 tri eu ong, doanh thu ben bu chnh cua Bu cuc nay trong thang l a10
tri eu ong. Vay ta noi doanh thu ben vi en thong cua Bu cuc gap 5 l an doanh thu
bu chnh hay doanh thu ben bu chnh bang 0,2 l an doanh thu vi en thong.
4.3. CH TI EU B NH QUAN:
4.3.1. Khai ni e m, yngha vaac i em:
a. Khai ni em: Sobnh quan l aai l ng bi e u hi en mc ochung nhat, i e n
hnh nhat cua mot ti eu thc nao otrong tong thenghi e n cu bao gom cac n v
cung l oai .
b. Yngha:
Tong sodan

Tong di en tch at ai
(Ngi / km)
Tong somay l ap at

Tong sodan
x100 ( may/100dan)

Trang 55
-Sobnh quan covtr quan trong trong l yl uan cung nh trong cong tac thc
te. Noc dung trong cong tac nghi e n cu nham neu l en mc oi en hnh, ac
i em chung cua hi en tng.
-Sobnh quan gi up ta so sanh cac hien tng khong cung qui mo, nghi en cu
cac quatrnh bi en ong qua thi gi an. Nocon c dung exay dng vaki em tra
tnh hnh thc hi en kehoach.
-Sobnh quan con coyngha quan trong trong vi ec van dung nhi e u phng
phap phan tch nh phan tch bi en ong, phan tch moi l i en he, trong i eu tra chon
mau, trong doan thong ke
c. ac i em (nhc i em)
Sobnh quan sang bang nhng chenh l ech gi a cac l ng bi en cua ti eu thc
nghi en cu.
4.3.2. Cac l oai sobnh quan:
a. Sobnh quan sohoc: c tnh bang cach cong l ng bi e n cua tat cacac
n vtrong tong the, sau oem chi a cho son vcua tong thenghi en cu. (tong
thecac tan so).
Sobnh quan sohoc bao gom hai l oai : sobnh quan sohoc n gi an va bnh
quan sohoc gi a quyen.
* Sobnh quan sohoc n gi an (Latrng hp ac bi et cua sobnh quan so
hoc gi a quyen) : c tnh ttai l i eu khong phan to.

V du: Cotocong nhan gom 4 ngi vanang suat l ao ong (san pham/ngay)
nh sau:
Bang 4.5
Cong nhan 1 2 3 4
Nang suat l ao ong
(San pham /ngay)
120 130 125 135

) ngay ngi / pham san ( 5 , 127
4
135 125 130 120
to trong nhan cong so Tong
to cua pham san so Tong
NSL
bquan

+ + +


Trang 56

Tong quat:

x =

x : Sotrung bnh sohoc.
x
i
: l ng bi en cua ti e u thc.
n : Son vto ng the.
* Sobnh quan sohoc gia quyen: c tnh ttai l i eu phan to.
Trong v du tren ta tnh nang suat l ao ong bnh quan t4 ngi cong nhan,
nhng thc te, trong mot x nghi ep corat nhieu cong nhan vaconhi eu cong nhan co
cung mc nang suat l ao ong, neu van tnh nang suat l ao ong theo cong bnh quan
sohoc n gi an nh theserat mat cong trong vi ec l i et kesol i eu vakhong khoa
hoc trong vi ec tnh toan. Khi ota dung sobnh quan sohoc gi a quyen.
V du: Van vi mc nang suat l ao ong nh tren nhg socong nhan bay gla
50 ngi chkhong phai 4 ngi na vasol i eu venang suat l ao ong cua cac cong
nhan (san pham/ngay) c cho trong bang sau:
Bang 4.6
Mc NSL (x
I
) (SP/ngay) 120 125 130 135 Cong
Socong nhan 10 15 20 5 50

Tong quat:
x
1
+ x
2
+ x
3
+ . + x
n
x
i

n n
=
) ngay ngi / pham san ( 127
5 20 15 10
5 * 135 20 * 130 15 * 125 10 * 120
to trong nhan cong so Tong
to cua pham san so Tong
NSL
bquan

+ + +
+ + +


Trang 57

Vi :
x
i
(i = 1, 2, 3, , k) : l ng bi e n cua cac n vtheo ti eu thc nghi en cu
f
i
(i = 1, 2, 3, , k) : tan so( con goi l aquyen sohay trong so)

* oi vi tai l i eu c phan tocokhoang cach to: exac nh x, ta ap dung cong
thc

x =

x
mi n
: gi i han di cua to.
x
max
: gi i han tren cua to.
x
i
: c xem l atrsoai di e n moi to.
* Ghi chu: oi vi nhng tom(toh) ta coqui nh nhng tonay cotrsokhoang
cach tobang trsocua khoang cach tong trc hoac sau no.
V du: Tnh nang suat l ua thu hoach bnh quan tai mot a phng vi cac so
l i eu:
Bang 4.7
NS l ua
(ta/ha)
Trsogi a
x
i
= (x
max
+x
mi n
)/2
Di en tch gi eo cay,
f
i
,(ha)
x
i
f
i
< 15
15 17
17 19
> 19
14
16
18
20
40
80
130
150

Tong cong
x
i
f
i

f
i

Vi x
i
= (x
mi n
+ x
max
)/2
+ + +
+ + + +
k
1 i
i
k
1 i
i i
k 3 2 1
k k 3 3 2 2 1 1
f
f x
f .... f f f
f x ... f x f x f x
x

Trang 58

* Sobnh quan cong gi a quyen tnh theo tytrong: Neu nh trong sol i eu thu thap
khong bi et tan sof
i
machcotai l i eu vetytrong cua tng tan sohoac cua tng to
cau thanh nen tong thephc tap d
i
(d
i
= f
i
/ f
i
), th sobnh quan cong gi a quyen
c bi en oi nh sau:

Ghi chu:

V du: Hay tnh gi athanh bnh quan n vsan pham cua doanh nghi ep trong
qu I theo sol i eu giathuyet nh sau:
Bang 4.8

Thang Gi athanh n vSP,
x
i
(1000 )
Sol ng SP,
f
i
(1000 SP)
Tong chi ph SX,
x
i
f
i
(1000 )
1
2
3
3
3,5
4
150
200
300
450
700
1200
Tong cong qu I 3,615 650 2350
Gi athanh bnh quan n vsan pham trong caqu I :

n
1 i
i
n
1 i
i i
n
1 i
n
1 i
i
i
n
1 i
n
1 i
i
i
i
n
1 i
i
n
1 i
i
d
d x
f
f
f
f
x
f
f x
x

'
% tnh v n theo tnh d Khi

100
d x
l an so v n theo tnh d Khi d x
d
d x
x
i
n
1 i
i i
i
n
1 i
i i
n
1 i
i
n
1 i
i i

650
1200 700 450
300 200 150
300 * 4 200 * 5 , 3 150 * 3
ky trong xuat san pham san so Tong
ky trong pham san xuat san ph chi Tong
bqvsp thanh Gi a
+ +
+ +
+ +


Trang 59

* Gi asrang chbi et gi athanh n v san pham vatytrong san l ng san pham
tng thang trong qu I th giathanh bnh quan san pham trong qu I xac nh nh
sau:
Bang 4.9
Thang Gi athanh n v
san pham, x
i
(1000 )
Tytrong san l ng
tng thang (%)
x
i
f
i

1
2
3
3
3,5
4
23
30
47

Cong QI 3,165 650 361,5

x = x
i
d
i
/ 100 = 361,5/100 =3,615 (1.000/SP)
Nh vay ta thay hai ket quavan nh nhau, chkhac nhau vedl i eu au bai .
* Tnh chat quan trong cua sobnh quan cong: Tong cac sai l ech gi a cac
l ng bien x
i
vi gi atrtrung bnh x tnh ra tl ng bi en obang khong.
(x
i
x) = 0
Trong tr ng hp tai l i eu c phan to ( ), ta cung co:
(x
i
x)f
i
= 0
Tnh chat nay dung eki em tra vi ec xac nh sotrung bnh sohoc cochnh
xac hay khong.
c. Sobnh quan i eu hoa: Trong sobnh quan cong gi a quyen, exac nh
c noth phai bi et x
i
, f
i
, f
i
, nhng trong thc tenhi eu trng hp ch
thu thap c day sol ng bi en cua ti e u thc nghi en cu (x
i
) vabi et ai
l ng cua to ng thephc tap ong chat (M
i i
= x
i
.f
i
), nhng khong bi et qui

i
i i
f
f x
x

Trang 60
mocua to ng thephc tap ( f
i
) th mc obnh quan cua tong thephc
tap trong cong thc sobnh quan cong gi a quyen c bi en oi nh sau:

Cong thc nay goi l asobnh quan i eu hoa gi a quyen.
V du: Cotai l i eu venang suat l ao ong vasan l ng cua ba phan xng
trong mot x nghi ep nh sau:
Bang 4.10
Phan xng NSL CN
(San pham/ngi )
San l ng
(San pham)
A
B
C
1000
1200
1300
12000
10800
14300
Tnh nang suat l ao ong bnh quan moi cong nhan tnh chung cho caba phan
xng.
Goi x l anang suat l ao ong bnh quan mot cong nhan
Th

) pham San ( 75 , 593 . 11
300 . 1
300 . 14
200 . 1
800 . 10
000 . 1
000 . 12
300 . 14 800 . 10 000 . 12
x Vay
+ +
+ +

n
1 i i
i
n
1 i
i
n
1 i i
i
i
n
1 i
i i
n
1 i
i
n
1 i
i i
x
M
M
x
x
f
f x
f
f x
x
ong l ao suat Nang
l ng San
nhan cong l ng so Ma
xng phan ba cua nhan cong so Tong
xng phan ba cua l ng San
x


Trang 61

* Neu cac quyen soM
i
bang nhau: M
1
= M
2
= M
3
= M
n
th bnh quan ieu
hoa gi a quyen c rut gon goi l asobnh quan i eu hoa gi an n.

x =

V du: Mot xe chth chay tbu cuc A en bu cuc B tat ca4 l an (2 l an i
va2 l an ve) vi n toc l an l t l a: 50km/h, 68km/h, 54km/h, va62km/h. Xac nh
van toc trung bnh cua xe chth.
Goi x l avan toc trung bnh cua xe chth

x =

Goi M l aquang ng i tbu cuc A en bu cuc B, th:
M
11
= M
2
= M
3
= M
4
= M
Vathi gi an van chuyen = Quang ng/Van toc. Nen:

c. Sobnh quan nhan (con goi l asobnh quan hnh hoc):
M
i
nM n

M

M
x
i
=

1
x
i
=
1
x
i
Tong quang ng xe i
Tong thi gi an xe i
) h / km ( 68 , 57
)
62
1
54
1
68
1
50
1
(
4
)
x
1
x
1
x
1
x
1
( M
M 4
x
M
x
M
x
M
x
M
M M M M
x
4 3 2 1
4
4
3
3
2
2
1
1
4 3 2 1
+ + +
+ + +
+ + +
+ + +


Trang 62
Sobnh quan nhan c xac nh khi cac l ng bi e n cua ti eu thc nghi en cu
comoi quan hetch sovi nhau. Do otrong thc tesotrung bnh nhan c ap
dung etnh toc ophat tri en bnh quan qua t ng khoang cach thi gi an cua ky
nghi en cu.
* Sobnh quan nhan gi a n n: ap dung trong trng hp moi l ng bi en ch
xuat hi en mot l an. Cong thc:

V du: cosol i eu vesphat tri en cua may i en thoai thuebao cua nc ta t
nam 1991 en nam 1995 nh sau: (VT: 1000 may)
Bang 4.11
Nam 1991 1992 1993 1994 1995
Somay T 127 170 268 470 766,4
Hay xac nh toc ophat tri en trung bnh vechti eu somay i en thoai thue
bao canc ta trong cathi ky(1991 1995)
Goi :
x
i
: Toc ophat tri en cua nam 1991+ i so vi nam 1990 + i , vi i = (1, 2, 3, 4)
th:
x
1
= 170/127 = 1,339 (l an) hay 133,9 %
x
2
= 268/170 = 1,576 (l an) hay 157,6%
x
3
= 470/268 = 1,754 (l an) hay 175,4%
x
4
= 766,4/470 =1,163 (l an) hay 116,3%
x l at oc ophat tri en nh goc, th:
x = 766,4/127 = 6,035 (l an) hay 603,5%
* Nhan xet: Gi a cac toc ophat tri en l i en hoan so vi toc ophat tri en nh
goc comoi quan hetch so.
That vay:
x
1
.x
2
.x
3
.x
4
= (170/127) x (268/170) x (470/268) x (766,4/470)
= 766/127 = x = 6,035 hay 603,5%
n
i
n
n
x x .... x . x . x x
3 2 1


Trang 63
V gi a toc ophat tri en nh goc vatoc ophat tri en l i en hoan comoi l i e n
henhan nen etnh toc ophat tri en bnh quan ta khai can nh sau:

Toc ophat tri en trung bnh hang nam cua may i en thoai thuebao cua nc ta tnh
trong cathi ky1991 1995 la156,7% hay 1,567 l an.
* Sobnh quan nhan gi a quyen: ap dung trong trng hp moi l ng bi en xuat
hi en nhieu l a n. Cong thc:

f
i
: tan so(quyen so)
V du: Cosol i eu vetoc ophat tri en sobu cuc cua mot thanh phoX qua
cac nam nh sau:
-Ba nam au: toc ophat tri en hang nam: 1,12
-Ba nam ke: toc ophat tri en hang nam: 1,16
-Hai nam cuoi : toc ophat tri en hang nam: 1,15
Xac nh toc ophat tri en trung bnh hang nam cho cathi kytren:

4.4. MOT
4.4.1. Khai ni e m
Mot l al ng bi en c gap nhi eu l an nhat trong day sophan phoi hoac trong
tong thehi en tng nghi en cu.
4.4.2. Cong thc xac nh mot
4.4.2.1. oi vi day sophan phoi khong cokhoang cach to
% , , , . , . , 2 114 l an 142 1 15 1 16 1 12 1
8
2 3 3
hay x
% 7 , 156 hay 567 , 1

035 , 6 x . x . x . x x
4 4
4 3 2 1
n
1 i
i
i
n
1 i
i
k 3 2 1
f
f
i
n
1 i
f
f
k
f
3
f
2
f
1
x x ... x . x . x x

Trang 64
Trng hp 1: Lng bi en nao ng vi tan sol n nhat th l ng bi e n o
chnh l amot.
V du: Theo sol i eu thong ketai mot thanh pho, ta cosol i eu sau:
Bang 4.12
Socon trong gi a nh 0 1 2 3 4 5 >6
Sogi a nh 252 6 847 9 811 4 417 798 644 43
Trong v dutren mot vesocon trong gi a nh l a2
Trng hp 2: Son v cua tong thenghi en cu cokhuynh hng ta p
trung vao mot vai lng bi e n nhat nh, trng hp nay ta coa mot.
V du: Cosol i eu vei em cua l p Gi ao dch vi en thi het mon Khai thac i en
thoai nh sau:
Bang 4.13
i em Di 5 5 6 7 8 9 10 Tong soSV
Sosi nh vi en 2 6 15 25 26 2 0 76
Trong trng hp nay ta thay cac n vcokhuynh hng tap trung vao hai
l ng nien 7 i em va8 i em. Vay mot semang hai trsola7 va8.
4.4.2.2. Vi day sophan phoi cokhoang cach to
Trng hp 1
oi vi tai l i eu phan tocokhoang cach toe u, etm mot trc het phai xac
nh tocha mot.
Toch a mot l atocotan sol n nhat.
Trsogan ung cua mot c xac nh theo cong thc:

Vi :
M
0
Kyhi eu cua mot
X
Mo(mi n)
Gi i han di cua tocha mot
h
Mo
- Trsokhoang cach cua tocha mot
) f f ( ) f f (
f f
h x M
M o M M M
M M
o M o
o o
o o
(mi n) o
1
1
1
+
+


Trang 65
f
Mo
Tan socua tocha mot
f
Mo-1
Tan socua tong trc toch a mot
f
Mo+1
Tan socua tong sau tocha mot
V du: Cosol i eu venang suat l ao ong vasocong nhan tai mot x nghi ep
trong kybao cao nh sau:
Bang 4.14.
Sothtto Nang suat l ao ong (kg/ngi ) Socong nhan
1. 110 120 10
2. 120 130 30
3. 130 140 50
4. 140 150 60
5. 150 160 145
6. 160 170 110
7. 170 180 80
8. 180 190 15
Tong 500
Trc ti en ta xac nh mot ri vao toth5 (150 160), v tonay cota n so
l n nhat (145 ngi ). Tota xac nh:
X
Mo(mi n)
= 150
h
Mo
= 10
f
Mo
=145
f
Mo-1
= 60
f
Mo+1
= 110
Thay sol i eu vao cong thc tnh mot, ta c M
o
= 157,8 (kg/ngi )

Trng hp 2: oi vi tai l i eu phan tocokhoang cach tokhong eu nhau,
mot van c tnh theo cong thc tren, nhng l uc nay vi ec xac nh to
cha mot khong can cvao tan somacan cvao mat ophan phoi .
- Cong thc tnh mat ophan phoi :

Trang 66
F
i
= f
i
/h
i

- Tocha mot l atocomat ophan phoi l n nhat
- Cong thc tnh mot:

Vi :
X
Mo(mi n)
Gi i han di cua tocha mot
h
Mo
- Trsokhoang cach cua tocha mot
f
Mo
Mat ophan phoi cua tocha mot
f
Mo-1
Mat ophan phoi cua tong trc tocha mot
f
Mo+1
Mat ophan phoi cua tong sau tocha mot
V du: Phan tosi nh vi en trong l p theo i em thi nh sau:
Bang 4.15.
i em, x
i
Sosi nh vi en, f
i
Mat o, F
i
0 1 5 5
2 5 45 15
6 8 40 20
9 10 10 10
100
Gi atrcua mot trong trng hp nay la:

) F F ( ) F F (
F F
h x M
M
o
M
M
M
M M
o M o
o
o
o o
(mi n) o
1
1
1
+
+

67 , 6
) 10 20 ( ) 15 20 (
15 20
2 6 M
o

+
+


Trang 67
4.4.3. ng dung cua mot trong thc ti en:
Trong nghi en cu thong ke, mot l achti eu cotac dung bosung hoac thay the
cho vi ec tnh sotrung bnh sohoc trong trng hp vi ec xac nh sotrung bnh so
hoc gap khokhan. Mot cho ta thay mc ophobi en nhat cua hi en tng.
Mot c ng dung rong rai trong thc tenh dung ei e u tra thhi eu ti eu dung
cua moi ngi , eneu l en ac trng cua day sophan phoi nh kch cgi ay dep, mu
non, si ze quan ao
4.5. SOTRUNG V
4.5.1. Khai ni e m
Sotrung v l al ng bi e n cua n v ng v tr gi a trong day sol ng
bi en. Sotrung vphan chi a day sol ng bi e n l am hai phan (phan tre n vaphan di
sotrung v), moi phan coson vtong thebang nhau.
4.5.2. Cach xac nh sotrung v
4.5.2.1. oi vi day sol ng bi en ri rac
Trng hp son vto ng thel e(n = 2m + 1, m l asonguyen dng): So
trung vsel al ng bi en n vthm+1.
Kyhi eu M
e
: Sotrung v
Khi n = 2m+1
Th M
e
= X
m+1

V du: Cosol i eu vebac thcua mot nhom 7 cong nhan:
1 2 3 4 5 6 7
Sotrung vl amc bac thcua ngi cong nhan th4 (m+1=4), tc l abac 4.
Trng hp son vto ng thechan (n= 2m)
Sotrung vsel al ng bi en vtr gi a l ng bi en m vam+1. Tc l a:
M
e
= (X
m
+ X
m+1
) / 2

V du: Cosol i eu vebac thcua mot nhom 8 cong nhan:
1 2 3 4 5 6 7 8
Th sotrung vsel a:
M
e
= (4 + 5) / 2 = 4,5

Trang 68
4.5.2.2. oi vi day sol ng bi en cokhoang cach to
etnh sotrung v, trc ti en ta xac nh tocosotrung v, sau omi tnh
trsotrung v.
- Xac nh tocosotrung v
- Tocha sotrung vl atong vi ta n sotch l uy nao bang hoac l n hn
mot na tong cac tan so(tong l ng tong the), hay nochnh latococha
sotrung v
Tan sotch l uy c xac nh bang cach cong don tan socua cac tomot
cach tuan t(l uy ke)
- Cong thc gan ung exac nh sotrung vla:

Trong o:
X
Me(mi n)
Gi i han di cua tocha sotrung v
h
Me
- Trsokhoang cach cua tocha sotrung v
f
i
- Tong cac ta n so
S
Me-1
Tan sotch l uy cua tong trc tocha sotrung v
f
Me
Tan socua tocha sotrung v

V du: Cotai l i eu vemc l ng cua cong nhan trong phan X trong kybao cao nh
sau:
Bang 4.16.
Mc l ng (ngan ong),
x
i
Socong nhan (ngi ),
f
i
Tan sotch l uy,
S
i
800 1.000 10 10
1.000 1.200 15 25
1.200 1.400 25 50
1.400 1.600 20 70
e
1 e
e (mi n) e
M
M
i
M M e
f
S
2
f
h x M



Trang 69
1.600 1.800 8 78
Cong 78
- Tocha sotrung vl atocomc l ng t1.200.000 en 1.400.000 ong v
tong socong nhan f
i
= 78 -> f
i
/ 2 = 39, tocotan sotch l uy mi va l n
hn hoac bang 39 l atosotan sotch l uy S
i
= 50.
- Sotrung vl a:

4.5.3. Tnh chat cua sotrung v
Tong ol ech tuyet oi gi a cac l ng bi en vi sotrung vl amot trsonho
nhat.
- Trng hp tai l i eu khong phan to, ta co:
| x
i
M
e
| = mi n
- Trng hp tai l i eu phan to, ta co:
| x
i
M
e
|* f
i
= mi n
Tnh chat nay c ap dung nhi e u trong cong tac kythuat vaphuc vu cong
cong nh xay dng mang l i i e n thoai , ng ong dan nc, botr cac tram oxe
cong cong vtr thuan l i ecotheat c hi eu quacao trong cong tac phuc vu.
4.6. OBI EN THI EN CUA TI EU THC:
4.6.1. Khai ni e m, yngha:
Khai ni em: Schenh l ech gi a cac l ng bien vi nhau hoac gi a cac l ng
bi en vi mc obnh quan cua to ng thenghi en cu goi l aobi e n thi en cua ti eu
thc.
Yngha: obi en thi en cua ti eu thc c ap dung trong cac trng hp sau
ay:
- anh gi atnh chat ong eu cua tong thehoac ophan ta n cua cac n vtrong
tong the.
- Khi can phai so sanh mat chat gi a cac to ng thevi nhau.
) ong ngan ( 312 . 1
25
25 2 / 78
200 . 1 M
e

+


Trang 70
- Khi can phai xac nh mc ochnh xac, oti n cay hoac mc osai sotrong i eu
tra chon mau.
- Khi can phai d bao mc ocua kytng l ai hoac ki em nh tnh chat cua hien
tng nghi en cu.
4.6.2. Cac chti e u anh gi aobi en thi e n cua ti eu thc:
4.6.2.1. Khoang bi en thi en (R con goi l agi ao o): lakhoang chenh l ech
tuyet oi gi a l ng bi en ln nhat (x
max
) vi l ng bi en nhonhat (x
mi n
) trong
day sol ng bi en cua chti eu nghi en cu.
R = x
max
x
mi n
(VT trung vi VT cua l ng bi en)
ac i em:
- Chti eu nay chdung ekhai quat tnh chat ong eu gi a cac n vtrong
tng to ng thenghi en cu.
- Neu trsoR tnh ra cang nhoth chng toskhac bi et gi a cac n vtong
thecang t, tnh chat ong eu cang cao.
-Khong c dung chti eu nay eanh gi amat chat cua tng tong thevaso
sanh gi a cac tong thevi nhau (chanh giatnh chat ong eu hay ophan ta n v
nochanh gi al ng bi en max vami n)
V du: Comc nang suat l ao ong (SP / ngay) cua cac cong nhan hai tonh
sau:
ToI : 540 560 600 650 700
ToI I : 590 600 610 620 630
Mc nang suat l ao ong trung bnh cua cong nhan toI la:
X
1
= (540 + 560 + 600 + 650 + 700) / 5 = 610 (SP)
Mc nang suat l ao ong trung bnh cua cong nhan toI I l a:
X
2
= ( 590 + 600 + 610 + 620 + 630) / 5 = 610 (SP)
Mc nang suat l ao ong l ao ong trung bnh cua moi cong nhan cahai toeu
l a610 san pham / ngay, nhng vetrnh othanh thao cua cong nhan hai tokhong
ong eu, v ta thay nang suat l ao ong cua cac cong nhan toI chenh l ech vi
nhau khanhi eu so vi toI I .
ethay c mc oi e n hnh cua hi en tng nghi en cu ta cothexet en
khoang bi en thi en eanh gi a:

Trang 71
Goi R
i

(i = 1,2) l akhoang bi e n thi en venang suat l ao ong cua cong nhan to
I , th:
R
1
= 700 540 = 160 (SP)
R
2
= 630 590 = 40 (SP)
Vi ket quava tnh cotheket l uan trnh othanh thao cua cong nhan toII
ong eu hn cong nhan toI vatnh ai bi e u cua sotrung bnh cua nhom I I cung
cao hn.
4.6.2.2. ol e ch tuyet oi bnh quan: ( d )
Lasobnh quan cong cua cac trsotuyet oi cac khoang chenh l ech gi a cac
l ng bien x
i
vi mc obnh quan cua tong thenghi en cu. Cong thc:

Vi :
x
i
(i = 1, 2, 3, , n): l ng bi en cua cac n v.
n: son vtong the.
x : sobnh quan sohoc.
f
i
(i = 1, 2, 3, , n): tan so(quyen so)
n vtnh cua d trung vi n vtnh cu a chti eu nghi en cu.
* ac i em:
- o l ng obi en thi en cochnh xac hn so vi R.
-Neu trsod tnh ra cang nhochng toskhac bi et gi a cac n vtong the
cang t, ophan tan cang t, tnh chat ong eu cua n vtong thecang cao, tong
thecang ong chat vangc l ai .
n
x
x khi
n
| x x |
d
n
1 i
i
n
1 i
i
n
1 i
i
n
1 i
i i
n
1 i
i
i
n
1 i
i
f
f x
x khi
f
f | x x |
d

Trang 72
- V chti eu nay l oai bosbi en thi e n vedau cua cac khoang chenh l ech, do
omc ochnh xac cua chti eu cha cao, v vay khong nen dung noeanh gi a
mat chat cua hi en tng vaso sanh gi a cac hi en tng vi nhau.
Cung vi v du tren chung ta tnh ol ech tuyet oi bnh quan venang suat
l ao ong cho toI vatoI I :
Bang 4.15
ToI ToI I
x
i
x
i
x |x
i
x| (x
i
x)
2
x
i
|x
i
x| (x
i
x)
2
540
560
600
650
700
-70
-50
-10
40
90
70
50
10
40
90
4900
2500
100
1600
8100
590
600
610
620
630
20
10
0
10
20
400
100
0
100
400
Cong 0 260 1720 Cong 60 1000
d
1
= 260 / 5 = 52 ; d
2
= 60 / 5 = 12
d
1
<d
2
: Ta ket l uan trnh othanh thao cua cong nhan toI I ong eu hn toI .
4.6.2.3. Phng sai : (
2
)
Lasobnh quan cong cua bnh phng cac khoang chenh l ech gi a cac l ng
bi en x
i
vi mc obnh quan cua tong thenghi en cu. Cong thc:
+Trng hp tai l i eu khong phan to:

2
x
=

+Trng hp tai l i eu phan to:

2
x
=

Vi v dutren ta tnh phng sai :
2
xI
= 1720/ 5 = 3440
2
xI I
= 1000 / 5 = 200

2
xI I
<
2
xI
ket l uan van nh tren.

(x
i
-x)
2
n

(x
i
-x)
2
f
i
f
i


Trang 73

* ac i em:
- Phng sai agiai quyet skhong hoan thi en cua hai chti eu tren.
- Phng sai thng c dung eanh gi aobi e n thi en cua ti eu thc, e
tnh hesotng quan, xac nh sai sotrong i eu tra chon mau.
- n vtnh cua phng sai l abnh phng n vtnh cua ti e u thc nghi en
cu, do on vtnh cua phng sai khong bi eu hi en.
4.6.2.4. ol e ch chuan: ( )
Lacan bac hai cua phng sai hay noi cach khac lasobnh quan toan phng
cua cac ol ech gi a cac l ng bi e n vi sobnh quan cong cua chung. Cong thc:
+Trng hp tai l i eu khong phan to:

+Trng hp tai l i eu phan to:

Vi v dutren ta tnh ol ech ti eu chuan:

xI
= 3440 = 58,85 (SP)

xI I
= 200 = 14,14 (SP)
* ac i em:
- ol ech ti eu chuan agi ai quyet moi skhi em khuyet cua cac chti eu tren.
- n vtnh cua ol ech chuan trung vi n vtnh cua chti e u nghi en cu
(trung vi n vtnh x
i
) .
- Neu tr socua ol ech chuan () tnh ra cang nho, chng toophan tan
cang t, tnh chat ong eu cua cac n vtong the cang cao, tnh chat ai bi eu cua
sobnh quan cang cao, tong thecang ong chat, s sai socua hi en tng cang t,
n
) x x (
n
1 i
2
i
x

n
1 i
i
n
1 i
i
2
i
x
f
f ) x x (

Trang 74
mat chat cua hi en tng cang tot. ( con c goi l aol ech chuan, sai sochuan,
dung sai cho phep).
- Chti eu nay eanh gi amat chat cua tng tong the, t ng hi en t ng,
khong c dung eso sanh mat chat gi a cac tong thekhac nhau.
4.6.2.5. Hesobi en thi en: (V)
Lasotng oi c xac nh bang tysoso sanh gi a ol ech chuan vi mc
obnh quan cong cua hi e n tng nghien cu. Do o:

V = (l an hoac %)

Vi v dutren ta coV
I
= (58,65/610)x100 = 9,61%
V
I I
= (14,4/610)x100 = 2,23%
Nh vay tnh ai bi eu cua sobnh quan toI thap hn toII .
* ac i em:
- ay l achti eu tot nhat eo l ng sbi en thi en cua chti eu nghi en cu.
- Neu trsocua V tnh ra cang nho, chng totnh chat ong eu cang cao,
tnh chat ai bieu cua sobnh quan cang cao, tong thecang ong chat, mc osai so
cua hi e n tng cang t, mat chat cua tong thecang tot.
- Dung hesobi e n thi en eso sanh mat chat gi a cac hi en t ng vi nhau
hoac gi a cac tong thekhac nhau, tc l atong thenao coheso bi en thi en cua ti eu
thc nghi en cu nhohn th mat chat tot hn.
-Trong thc te (quan l y) ngi ta thay neu V nhohn hoac bang 10% th
chng tomat chat cua hien tng tot hn vangc l ai .
4.7. Cac phng phap tnh phng sai :
a. Theo nh ngha: Chung ta l ap bang:
Bang 4.16
Chti eu nghi en cu (x
i
)

Tan so(f
i
) x
i
f
i
( x
i
-x )
2
( x
i
-x )
2
f
i

x
1
x
2

.
f
1

f
2

.
x
1
f
1
x
2
f
2
.
( x
1
-x )
2
( x
2
-x )
2

.
( x
1
-x )
2
f
1

( x
2
-x )
2
f
2

.

x

Trang 75
.
.
x
n
.
.
f
n

.
.
x
n
f
n

.
.
( x
n
-x )
2

.
.
( x
n
-x )
2
f
n

x
i
f
i
x
i
f
i
( x
i
-x )
2
( x
i
-x )
2
f
i

x = ; hoac x =

2
= ; hoac
2
=
b. Cong thc rut gon:

c. Qui ta c cong phng sai : Phng sai chung bang bnh quan cac phng sai
tocong vi phng sai cua cac sobnh quan to.

Trong o:

2
Phng sai chung
2
i
Bnh quan cac phng sai to

2
Phng sai cua cac sobnh quan to

1) Cho ba v duvesotuyet oi , tng oi vabnh quan.
2) Neu yngha cua tng l oai chti e u tren.
3) Neu yngha cua cac obi en thi en.
* Hay chon cau tral i ung nhat cho cac cau hoi sau:
x
i
f
i

f
i

x
i

n
(x
i
-x)
2
f
i

f
i

(x
i
-x)
2

n

2
=x
2
- x
2
2 2
i
2
+


Trang 76
4) Sotng oi trong thong kec dung e:
a. Bi eu hi en ket cau cua to ng the
b. Bi eu hi en nhi em vukehoach vaki em tra tnh thc hi en kehoach
c. Bi eu hi en sbien ong cua hi en tng qua thi gi an, khong gi an
d. Bi eu hi en nhi em vukehoach vaki em tra tnh thc hi en kehoach
e. Bi eu hi en moi nhan quagi a cac hi e n tng
f . Caa, b, c eu ung
g. Caa, b, c, d eu ung
h. Caa, b, d, e eu ung
5) oi vi sotuyet oi thi i em cua mot chti eu thong ke, ta cothe:
a. Cong don theo khong gi an neu cung thi i em
b. Cong don theo thi gi an
c. Caa, b sai
d. Caa, b ung
6) Tat cacac chti eu sau eu l achti eu o l ng obi en thi en, ngoai tr:
a. Phng sai
b. Sobnh quan
c. Khoang bi en thi en
d. ol ech tuyet oi bnh quan
7) Phat bi eu nao trong socac phat bi eu sau veol ech chuan ung:
a. Cocung n vtnh vi sol i eu dung etnh ol ec chuan cua ti eu thc solng.
b. Luon l uon l n hn ol ech tuyet oi bnh quan
c. Lacan bac hai cua phng sai .
d. a vac ung
Bai tap:
Bai 1:
Theo bao cao sol i eu thong kevetnh hnh san xuat cua cac nganh ti eu thucong
nghi ep (TTCN), nong nghiep (NN) vadch vu(DV) mot a phng nh sau:

Trang 77
- Tytrong giatr san xuat nganh TTCN chi em 20%, nganh NN - 50% trong nam
2000. Dki en nhi em vukehoach vegi atrsan xuat nam 2001 so vi nam 2000 cu a
nganh NN setang 5% vanganh DV tang 25%. Tnh chung cho ca3 nganh toc o
tang nhi em vu kehoach vegi atrsan xuat l a10%. Hay d bao s dch chuyen c
cau nganh nghe trong nam 2001 so vi nam 2000.
Bai 2:
a. Mot cong ty mua 300 tan gao cotyl etam l a12%. exuat khau phai l oai bt tam
econ tyl el a8%. Nh vay trong l ng gao con l ai exuat khau l abao nhi eu?
b. Mot cong ty mua 180 tan l ua cotyl etap chat la15%.
Hay tnh trong l ng l ua ti eu chuan qui oi tng ng neu vi tyl etap chat l a10%.
Neu gi amua 1 kg l ua ti eu chuan l a1.500 th gi amua 1kg l ua tren l abao nhi e u?
Bai 3:
Cho bi et toc otang doanh thu cua mot Bu i en nam 2000 so vi nam 1999 la
25%. Trong odoanh thu vi en thong tang 30%, doanh thu bu chnh tang 8%. Hay
xac nh tytrong cua doanh thu Bu chnh, Vi en thong trong tng nam 1999 va
2000.
Bai 4:
Cotai l i eu vedoanh thu cua cac bu cuc trc thuoc Bu i en tnh X trong nam
2001 va2002 nh sau:
Doanh thu (tyong)
2001 2002

Ten Bu cuc
Thc te Kehoach Thc te
A
B
C
D
E
10,2
12,3
17,8
15,0
20,0
13,2
14,5
20,0
19,0
25,0
13,0
15,0
19,0
20,0
26,5
Hay tnh:
1. Sotng oi nhi em vukehoach cua moi Bu cuc vacua caBu i en tnh.
2. Sotng oi hoan thanh kehoach cua moi Bu cuc vacua toan Bu i en tnh.
3. Sotng oi ong thai cua moi Bu cuc vatoan Bu i en tnh.

Trang 78
4. Tnh doanh thu bnh quan moi bu cuc trong nam 2001 va2002
Trnh bay cac ket quatnh toan tren trong bang thong ke.
5. Tnh ol ech tuyet oi bnh quan theo doanh thu cua cac bu cuc trong nam 2001
va2002
6. Tnh phng sai theo doanh thu cua cac bu cuc trong nam 2001 va2002.
Bai 5:
Cosol i eu vedoanh thu cua mot Bu i en tnh trong nam 2002 - 2003 nh sau:
Doanh thu (tyong) Nghi ep vu
2002 2003
Toc ophat tri en
2003/2002 (%)
Toan bo:
Trong o:
-Bu chnh
-Vi en thong
98

9
?
108

?
?
?

120
?
Hay i e n nhng sol i eu con trong trong bang tren?

Bai 6: Cotnh hnh hoan thanh kehoach vedoanh thu cc cua 4 bu cuc trong mot
bu i en huyen X trong nam 2002 nh sau
6 thang au nam 6 thang cuoi nam
Bu cuc
Kehoach (ty
ong)
% hoan thanh
KH
Thc hi e n (ty
ong)
% hoan thanh
KH
A 3,6 101,3 4,8 98,0
B 3,4 98,5 4,2 102,3
C 1,4 97,4 2,0 103,1
D 2,4 90,0 3,2 100,0
Hay xac nh % hoan thanh kehoach bnh quan vedoanh thu cua bu i en huyen
X.
1. Trong sau thang au nam.
2. Trong sau thang cuoi nam.
3. Trong canam 2002.

Trang 79

Bai 7:
a. Mot nhom 3 cong nhan cung chuyen cac bc i en chuyen ti en trong
khoang thi gi an nh nhau. Ngi thnhat chuyen mot bc i en mat 1 phut, ngi
thhai mat 50 gi ay t vangi thba mat 1 phut 20 gi a y. Tnh thi gi an hao ph bnh
quan echuyen xong mot bc i en cua mot i en bao vi en trong canhom tren.

b. Hai toi en thoai vi en 108 gom: To1 co10 ngi , to
2 co12 ngi cung trc mot ca trong khoang thi gi an l a6
gi . Trong to1, bnh quan moi i en thoa i vi en tral i mot
cuoc goi cua khach hang mat 2 phut, moi i en thoai vi en to
2 tral i mot cuoc goi cua khach hang mat 1 phut 20 gi ay.
Tnh thi gi an bnh quan mot i en thoai vi en tral i mot
cuoc goi cua khach hang cua 1 i en thoai vi en trong 2 to
tren.

Bai 8:
Mot xe chth khi hanh tbu i en A i bu i e n Bvi van toc trung bnh l a
50km/h val t vevi van toc 40km/h. oan ng i tbu i en A en bu ien B
l a100km.Yeu cau:

Trang 80
Tnh van toc bnh quan cua oan xe tren trong hai l t i vave. Tnh van toc bnh
quan cua oan xe tren neu khong cotai l i eu veodai quang ng.

Bai 9:
Thu thap tai l i eu t100 x nghi e p cua cung mot nganh san xuat vati en hanh phan
to, ta cobang sau:
Nang suat l ao ong bnh quan mot cong nhan (kg) Gi athanh
1kg SP (1000
)
40 50 50-60 60-70 70-80 80-90
Cong
30-32
28-30
26-28
24-26
22-24
2
6
2
8
6

10
20
10

6
12
4
2

2
6
4
4
30
40
20
6
Cong 8 16 40 24 12 100
1) Hay tnh gi athanh bnh quan cho 1kg san pham cua cac x nghi ep.
2) Gi astat cacac x nghi ep nay eu cocung mot gi atrsan l ng, hay tnh nang
suat l ao ong bnh quan mot cong nhan noi chung.

Bai 10:
Tren oan ng x , ta bi et sphan bocac ngoi nhanh hnh vesau:
km

0 1 2 3 4 5 6 7

10

15

25

38

44

28

20

30
Theo ban ta nen at ben xe cong cong au etong khoang cach t tat ca
cac ngoi nhaen ben xe l angan nhat.

Bai 11 Tren vung at hnh nh hnh vedi day, cos phan bocua cac ngoi nha
nh sau:

Trang 81
X km
Y km

Tren vung at nay seat mot tram i e n thoai , gi asmoi ngoi nhaeu l a p at mot
may i en thoai hu tuyen conh. Hay xac nh toaotram i en thoai sao cho tong
chi eu dai ng day thuebao t tat cacac ngoi nhaen tram i e n thoai l angan
nhat.

Bai 12
Mot c ssan xuat loai san pham A cosol i eu sau:
To Sol ao ong Nang suat l ao dong
bnh quan thang ,
(SP/ngi )
Gi athanh bnh quan sa n
pham to
VT: 1000 ong
I
I I
I I I
I V
V
20
18
22
20
24
37
28
30
32
34
190
205
202
200
195
Hay tnh:
1. Nang suat l ao ong bnh quan mot l ao ong cua cac snoi chung.
5 10 15 20 15
10 15 20 25 22
12 16 18 22 20
15 20 25 30 25
14 16 18 20 16

Trang 82
2. Gi athanh bnh quan mot san pham cua c svaol ech chuan vegi athanh
san pham. .
Chng 5. Tng quan vahoi quy

83

Chng 5 TNG QUAN VAHOI QUY
5.1. MOI LI EN HEGI A CAC HI EN T NG, NHI EM VU CUA PHNG PHAP
HOI QUY VATNG QUAN.
Theo quan i e m cua duy vat bi en chng th cac hi en tng ton tai trong moi
l i en hephobi en vanhi eu ve, gi a chung comoi quan hemat thi et vi nhau, tac
ong qua l ai lan nhau. Khong comot hi en tng nao l ai phat si nh, phat tri en mot
cach col ap, tach ri hi e n tng khac. V vay, vi ec nghi en cu moi l i en hel amot
trong nhng nhi em vuquan trong cua tho ng ke.
Khi nghi e n cu moi l i en he, neu xet theo trnh ochat cheth cothephan
thanh hai l oai l a: l i en heham sova l i e n hetng quan.
1. Li en heham so: l amoi l i en hehoan toan chat chevac bi e u hi e n
di dang mot ham so.
V du: y = f (x). i eu nay congha l akhi ai l ng x bi en oi th theo mot
qui tac nao o, cothexac nh c gi atrtng ng cua ai l ng y.
Moi l i e n heham sochphobi e n trong toan hoc, vat l y. V du:
2. Li en hetng quan: Lamoi l i en hekhong hoan toan chat chevac
bi eu hi e n chokhi mot hi en tng bi en oi th l am cho hi en t ng col i en quan
bi en oi theo, nhng nokhong coanh hng hoan toan quyet nh en sbi e n oi
nay.
V du: Khi nang suat l ao ong tang l en th cothel a m cho gi athanh n v
san pham gi am vangc l ai . Nhng sbi en oi cua gi athanh ngoai nang suat l ao
ong th con chu s tac ong cua nhan tokhac. Do osbi e n ong cua nokhong
hoan toan tng ng vi s bi en ong cua nang suat l ao ong, tc l amoi l i en he
gi a nang suat l ao ong vagiathanh l amoi l i en hetng quan. ephan anh moi
l i en henay mot cach ung an oi hoi phai nghi e n cu tren nhi eu n v, tc l a
nghi en cu hi en tng sol n.
Phng phap hoi quy vatng quan.
Hoi quy vatng quan l aphng phap cua toan hoc. Vao khoang nam 1930,
mot nhathong kenhan chung hoc Thuy i en l aGante coti en hanh nghi en cu moi
l i en hegi a chi eu cao cua con cai vachieu cao cua bome. Theo quan ni em chung
neu bome cao, con cai secao na l enVaneu i e u oung, ta cothetao
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------

84

ra c nhng ngi cao tuy y. Nhng Gante aphat hi en ra i eu ngc l ai : Neu
cha mequacao th con cai sethap bt etrvetrang thai trung bnh cua noi gi ong.
Hi en tng oGante at ten la Hoi qui .
Phng phap tng quan c van dung enghi en cu moi l i en hekhong
hoan toan chat chegi a cac hi en tng hoac gi a cac ti eu thc. Ti eu thc c chon
ra enghi en cu bao gi cung comot ti eu thc ket quavasocon l ai l ati eu thc
nguyen nhan.
V du: Gi a khoi l ng san pham san xuat vatong chi ph esan xuat ra khoi
l ng san pham ocomoi l i en hetng quan thuan vakhoi l ng san pham san
xuat l ati eu thc nguyen nhan vachi ph l ati eu thc ket qua. Gi a khoi l ng san
pham san xuat vagi athanh n vsan pham comoi tng quan nghch vasan l ng
l ati eu thc nguyen nhan con gi athanh san pham l ati eu thc ket qua. Gi a chi ph
quang cao vakhoi l ng san pham ban c (hoac doanh thu) comoi tng quan
thuan, trong ochi ph quang cao l ati eu thc nguyen nhan, con l ng san pham ban
c (hoac doanh thu) l ati eu thc ket qua.
Phng phap tng quan bao gom mot socong vi ec:
- Xac nh tnh chat vahnh thc cua moi l i en he.
- Xay dng othexac nh rohn tnh chat vahnh thc l i en hegi a cac
ti eu thc nghi en cu.
- Lap phng trnh hoi quy, tnh cac tham socua phng trnh vagi ai thch
yngha cua cac tham so.
- anh gi atrnh ochat checua moi l i en hethong qua cac chti eu: heso
tng quan, tysotng quan.

5.2. TNG QUAN TUYEN T NH GI A HAI TI EU THC.
5.2.1. Tr ng hp sol i eu cha phan to:
a. Phng trnh hoi quy:
Gi ascotai l i eu vetuoi nghe(nam) vanang suat lao ong (san pham) cua
10 cong nhan tai mot x nghi ep nh sau:
(Bang 5.1)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------

85

Ten cong nhan Tuoi nghe(nam) Nang suat l ao ong
(san pham)
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
1
2
5
7
8
9
10
13
15
17
5
6
10
12
11
13
14
12
18
16
Tai l i eu tren cho thay gi a tuoi nghecua cong nhan vanang suat lao ong
cua hocomoi l i en hevi nhau: Nhn chung, vi stang l en cua tuoi nghe(ti eu thc
nguyen nhan) th nang suat l ao ong (ti eu thc ket qua) cung
tang l e n. Song moi l i en henay khong hoan toan chat che, tc l ackhong phai tuoi
nghetang l e n th nang suat l ao ong cung tang theo mot cach tng ng. Hay noi
cach khac l amoi l i en hegi a tuoi nghevanang suat lao ong l amoi l i en hetng
quan.
ethay romoi l i en henay ta dung hetruc toaovuong goc, vi truc hoanh
bi eu di en tuoi nghe(x) vatruc tung bi e u dien nang suat l ao ong (y). Ta cooth
sau:
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------

86

Tren othnhng cap trso(x, y) tao thanh cac i em. Noi chung l ai ta c
ng gap khuc goi l ang hoi qui thc nghi em. Qua ng hoi qui thc nghi em ta
thay rokhi tuoi nghetang l en th nang suat l ao ong cung tang, bi eu thmoi tng
quan thuan gi a hai ti eu thc tren. Tren c squan sat ng hoi qui thc nghi em
gi up ta phan oan, tm phng trnh ng thang, cocung hng, thay thecho ng
hoi qui thc nghi em. ng thang nay goi l ang hoi qui l ythuyet. ng hoi qui
l ythuyet c xac nh bi phng trnh:
y
x
= a+ bx.
Trong o:
y
x
: Trsoi eu chnh cua ti eu thc y theo quan hephuthuoc vi ti eu thc
x.
x: Trsocua ti eu thc nguyen nhan.
a, b : cac tham soxac nh vtr cua ng hoi qui l ythuyet.
Gi a cac trsothc tevatrsol ythuyet l uon l uon cossai l ech. Goi e l asai
l ech gi a trsothc tevatrsol ythuyet.
e = (y
I
y
x
)
Trong vosong l ythuyet th ng hoi qui l ythuyet nao cotong sai l ech
bnh phng benhat th ol ang hoi quy lythuyet tot nhat, tc l a:
e
2
= (y y
x
)
2
-> mi n
hay e
2
= (y a bx)
2
=
mi n

Muon vay, ao ham ri eng cua cac tham sophai tri et ti eu, tc ta cohephng
trnh sau ay, c goi l ahephng trnh chuan:
e
2
/a = 0
e
2
/b = 0
Gi ai hephng trnh tren ta c:
y = na + b x
xy = a x + b x
2

Vi he2 phng trnh cha 2 an so, ta cothegi ai ra etm a vab:
b = [ n xy x y] /[ n x
2
(x)
2
]
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------

87

vaa = y/n b x/n
egi ai a vab ta lap bang tnh nh sau:
Bang 5.2
Tuoi nghe,
x
Nang suat
l ao ong, y
xy x
2
y
2
1 5 5 1 25
2 6 12 4 36
5 10 50 25 100
7 12 84 49 144
8 11 88 64 121
9 13 117 81 169
10 14 140 100 196
13 12 156 169 144
15 18 270 225 324
17 16 272 289 256
87 117 1194 1007 1515

Thay cac sol i eu trong bang vao hephng trnh ta c;
117 = 10 a + 87 b
1194 =87 a + 1007b
Gi ai ra ta c:
a = 5,61 ; b = 0,7
ay l aphng trnh hoi quy phan anh moi l i e n hegi a tuoi nghe (x) vanang
suat l ao ong (y) theo tai l i eu t10 cong nhan anoi tren. Trong phng trnh
nay, gi atrcua a = 5,61 cothexem nh mc oanh hng cua cac nguyen nhan
khac en nang suat l ao ong ngoai tuoi nghe; b = 0,7 noi l en khi tang them mot
nam tuoi ngheth nang suat l ao ong ta ng bnh quan l a0,7 san pham.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------

88

b. Hesotng quan:
Hesotng quan (c kyhi e u l ar) l amot sotng oi (bi e u hi en bang l an)
dung eanh gi atrnh ochat checua moi l i en hetng quan tuyen tnh. Heso
tng quan cothec tnh theo cong thc sau ay:
Cong thc nay denh, nhng oi khi trong tnh toan khong c thuan ti en, ta
bi en oi cong thc tren thanh cong thc khac, desdung hn:
Chi a tsovamau socho n vati ep tuc bi en oi ta c:

Nhan tsovamau socho
x
, roi ti ep tuc bi en oi ta c cong thc:
r = b
x
/

y
(ct. 3)
Vi b l atham sotrong phng trnh hoi qui l ythuyet y = a + bx.
Cung tcong thc (2), ta cothebi en oi ti ep tuc ec cong thc:

Tuy theo sol i eu chung ta comachung ta cothechon mot cong thc thch
hp t4 cong thc tnh hesotng quan r neu tren etnh cho gon nhe.
Tat cacac cong thc tnh hesotng quan nay cothevan dung trong
trng hp tai l i eu phan tonhng phai l u yen quyen so.
Tnh chat cua hesotng quan:
* .1. Heso tng quan cogi atrt -1 en 1.
* .2. Neu : r > 0 : tng quan thuan.

,
_
,
_
,
_
,
_

2 2
y y x x
y y x x
r
y x
y x xy
r

,
_
_ _ ___
(ct. 2)

) 4 . ct ( ) y ( y n ] [ ) x ( x n [ / ] y x xy n [ r
2 2 2 2


Trang 89
r < 0 : tng quan nghch.
* .3. Neu r = + 1: gi a x vay col i en heham so.
* 4. r cang gan + 1, mo l i e n hegi a x vay cang chat che.
* 5. r = 0 gi a x vay khong col i e n hetuyen tnh.
Tnh r:
etnh theo cong thc (1), ta l a p bang sau:
Bang 5.3
Tuoi nghe
x
Nang suat
l ao ong
y
xy x
2
y
2
(x-x)(y-y) (x-x)
2
(y-y)
2

1 5 5 1 25 51,59 59,29 44,89
2 6 12 4 36 38,19 44,89 32,49
5 10 50 25 100 6,29 13,69 2,89
7 12 84 49 144 -0,51 2,89 0,09
8 11 88 64 121 0,49 0,49 0,49
9 13 117 81 169 0,39 0,09 1,69
10 14 140 100 196 2,99 1,69 5,29
13 12 156 169 144 1,29 18,49 0,09
15 18 270 225 324 39,69 39,69 39,69
17 16 272 289 256 35,69 68,89 18,49
87 117 1 194 1 007 1515 176,1 250,1 146,10
Theo cong thc 1:
Tnh theo cac cong thc 2; 3; 4 ta cung c ket quar = 0,92 nhng cac phep
tnh gon nhehn. r = 0,92 cho phep ta ket l uan moi l i en hegi a tuoi nghevanang
suat l ao ong l amoi l i en hethuan vakhachat che.
5.2.2. Tr ng hp sol i eu c phan to:
phan tren en gi an hoa vi ec trnh bay phng phap, nen v duc a
ra l atai l i eu vetuoi nghevanang suat l ao ong cua 10 cong nhan. Song nh chung
ta abi et: ephan anh ung an moi l i en hetng quan oi hoi phai nghi en cu
92 , 0
1 , 146 x 1 , 250
1 , 176
r

Trang 90
hi en tng sol n tc l anghi e n cu nhi e u n v. Khi otai l i eu thng c phan
toket hp theo ti eu thc nguyen nhan (x) vati eu thc ket qua(y). Vi ec phan toket
hp sehnh thanh bang tng quan codang sau ay:
Bang 5.4
x
y
n
y

n
xy

n
x
N

Trong o:
n
x
: Tan socac toc phan totheo ti eu thc x.
n
y
: Tan socac toc phan totheo ti eu thc y.
n
xy
: Tan socac toc phan toket hp theo ti eu thc x vati eu thc y.
N : Son vnghi en cu.
N = n
x
=n
y
= n
xy.

Tbang tng quan, khi tnh a, b, r phai nhan vi cac tan sotng ng.
Hephng trnh trong phan 1 sec nhan them vi cac tan sotng ng:

yn
y
= Na + b xn
x

xyn
xy
= a xn
x
+ b x
2
n
x

Khi ohesotng quan r sel a:
r = (x x) (y y) n
xy
/ ( x x)
2
n
x
(y y)
2
n
y

5.3. TNG QUAN PHI TUYEN T NH GI A HAI TI EU THC.
muc tren atrnh bay vel i en hetng quan tuyen tnh gi a hai ti eu thc
sol ng, tc phng trnh hoi qui l amot phng trnh ng thang.Trong thc te, ta
thng gap moi l i en hetng quan gi a hai ti eu thc sol ng l amoi l i en hetng
quan phi tuyen tnh, tc phng trnh hoi qui l amot ng cong.

Trang 91
V du: -Moi quan hegi a khoi l ng san pham vagi athanh n vsan pham:
Stang l en cua khoi l ng san pham cothedan en vi ec giam gi athanh n vsan
pham nhng viec gi am nay khong theo mot tyl etng ng vi stang l en cua khoi
l ng san pham.
-Moi l i en hegi a tuoi nghevanang suat lao ong: trong mot gi i han
nao os tang l en cua tuoi nghedan en nang suat l ao ong tang l en, nhng vt
qua gi i han oth s tang l en cua tuoi nghecothekhong lam nang suat l ao ong
tang l e n mangc l ai cothel am giam nang suat lao ong v cung vi s ta ng l en
cua tuoi ngheth tuoi i cung tang l en, sc khoe gi am sut l am cho nang suat l ao
ong cung gi am.
5.3.1. Cac phng trnh hoi quy:
Tuy theo ac i e m, tnh chat cua moi l i en hemata l a chon phng trnh hoi
qui phuhp. Sau ay lamot sophng trnh hoi quy phi tuyen tnh thng
c sdung:
a. Phng trnh ng cong Parabol bac hai :
y
x
= a + bx + cx
2

Phng trnh Parabol bac 2 thng c sdung khi cac trsocua ti eu thc
nguyen nhan tang l en th cac trsocua ti eu thc ket quatang (hoac gi am),
vi ec tang (hoac gi am) at en trsocc ai (hoac cc ti eu) roi sau ogi am
(hoac tang).
V du: Moi l i en hegi a tuoi nghevanang suat l ao ong xet trong mot qua
trnh dai .
Cac tham so trong phng trnh hoi qui Parabol bac cung c xac nh bang
phng phap bnh phng benhat vadan en vi ec gi ai heba phng trnh ba
an sosau ay:

y = na + b x + c x
2

xy = a x + b x
2
+ c x
3

x
2
y = a x
2
+ b x
3
+ c x
4

b. Phng trnh ng cong Hyperbol :
y
x
= a + b/x

Trang 92
Phng trnh Hyperbol c ap dung trong trng hp khi cac trsocua ti eu
thc nguyen nhan tang l en th cac trsocua ti eu thc ket quacung cothegiam va
en mot gi i han nao o(y
l t
= a) th hau nh khong gi am.
V du: Moi l i en hegi a khoi l ng san pham vagi athanh n vsan pham,
moi l i e n hegi a qui moca hang vatysuat ph l u thong.
Cac tham soa vab cua phng trnh hoi quy c tnh ra thephng trnh
sau ay:
y = na + b 1/x
y/x = a 1/x + b 1/x
2

c. Phng trnh ham mu:
y
x
= ab
x

Phng trnh ham muc ap dung trong trng hp cung vi stang l en cua
cac trsoti eu thc nguyen nhan th cac trsocua ti eu thc ket quathay oi theo cap
sonhan, ngha l acoto c ophat tri en xap xnhau.
Cac tham soa vab c xac nh thephng trnh sau:
l gy = nl ga + l gb x
xl gy = l ga x + l gb x
2

Ngoai ba dang phng trnh phi tuyen tren, con conhi eu dang khac nh Parabol
bac 3, l uy tha, l ogi sti cque, compec
5.3.2. Cac l oai chti eu anh giatng quan phi tuyen.
a.Tysotng quan:
Tysotng quan (kyhi eu = eta) l amot sotng oi (bi eu hi en bang l an)
c dung eanh gi atrnh ochat che cua moi l i en hetng quan. Phng phap
tnh tysotng quan nh sau:
Khi comoi l i en hegi a ti e u thc x (nguyen nhan) vati eu thc y (ket qua) th
cothetnh cac l oai phng sai sau ay:
- Phng sai chung: phan anh s bi en thi en cua ti eu thc y do anh hng
cua tat cacac nguyen nhan (trong oconguyen nhan x).
2
y
= (y y)
2
/n.
- Phng sai ri eng phan anh sbi en thi en cua ti eu thc y do anh hng cua
ri eng ti eu thc nguyen nhan x.

Trang 93
2
yx
= (y
x
y)
2
/n.
- Phng sai ri eng phan anh sbi en thi en cua ti eu thc y do anh hng cua
cac ti eu thc nguyen nhan khac, trti eu thc x.
2
y(x)
= (y y
x
)
2
/n.
- Moi quan hegi a ba phng sai l a:
2
y
=
2
yx
+
2
y(x)

Nh vay, neu ti eu thc nguyen nhan x cang coanh hng manh meoi vi
ti eu thc ket quay th
2
yx
chi em phan l n trong
2
y
vangc lai . Do o, ty
sogi a hai phng sai nay cothedung l am thc o anh gi atrnh ochat
checua moi l i en he.
Tc l a:
=
2
yx
/
2
y

V :
2
yx
=
2
y
-
2
y(x)

Nen: = [
2
y
-
2
y(x)
] /
2
y

= 1 -
2
y(x)
/
2
y

Hay = 1 (y y
x
)
2
/ (y y)
2
Tysotng quan comot sotnh chat sau ay:
- Tysotng quan cogiatrtrong khoang [ 0; 1] , tc l a0 < < 1.
- Neu = 0 th khong col i en hetng quan gi a x vay.
- Neu = 1 col i e n heham sogi a x vay.
- Neu cang gan 1 th l i en hetng quan cang chat che.
- Tysotng quan l n hn hoac bang gi atr tuyet oi cua hesotng
quan, tc l a > | r |. Neu = | r | th gi a x vay col i en hetng quan
tuyen tnh.
c. oco gi an: Trong phan tch hoi quy tng quan, ngoai vi ec xac nh
phng trnh hoi quy, tnh cac hesohoac tysotng quan, ngi ta con
sdung oco gi an enghi en cu sbi e n thien cua ti eu thc nguyen nhan
al am l am cho ti eu thc ket quabi en oi nh thenao?
oco gi an cothec bi eu hi en bang ai l ng tuyet oi hoac ai l ng
tng oi .

Trang 94
Gi ascophng trnh hoi quy y = f (x).
Sogi a cua ti eu thc nguyen nhan l ax, sogi a cua ti eu thc ket qual ay
= f (x + x) f (x).
- oco gi an tuyet oi noi l en khi x thay oi mot n vth y thay oi bao
nhi e u n v.
-
Neu goi E(x) l aoco gi an tuyet oi th:

E(x) = y/x
Gi asf (x) ton tai ao ham, ta co:
l i m y/x = f '(x)

x -> 0

v dutren, ta co:
f (x) = 5,61 + 0,7x
E(x) = f (x) = (5,61 + 0,7x) = 0,7
ngha l akhi ngi cong nhan tang l e n mot tuoi ngheth nang suat l ao ong
bnh quan tang l a0,7 san pham.
- oco dan tng oi (con goi l ahesoco gi an) noi len khi x thay oi 1%
th l am cho y thay oi bao nhi eu phan tram. Neu goi E (x) l aoco gi an
tng oi th:
E (x) = y/y : x/x
E (x) = y/x . x/y
E (x) = f (x).x/y
Nh vay E (x) l amot ham cua x vay; v dutren ta co:
E (x) = 0,7. x/ y
Trong thc teethuan ti en cho vi ec tnh toan vasdung, trong cong thc
tren ngi ta thay x vay bang sobnh quan cua chung. Tc l a:
E (x) = 0,7 x / y
E (x) = 0,7 .8,7/11,7 =0,52.
Tc l akhi tuoi nghetang 1% th nang suat l ao ong tang 0,52%.
Hesoco gi an comot sotnh chat sau ay:
- Neu E (x) > 0 noi l e n x vay bi en thi en cung chi eu (thuan) vangc lai .

Trang 95
- Neu |E (x)| = 1: bi en thi en cua y trung vi bi en thi en cua x.
- Neu |E (x)| > 1: bi en thi en cua y nhanh hn bi en thi en cua x.
- Neu |E (x)| < 1: bi en thi en cua y cham hn bi en thi e n cua x.
- Neu |E (x)| = 0: y l aham khong oi .

5.4. LI EN HETNG QUAN TUYEN T NH GI A NHI EU TI EU THC.
Trong thc te, mot ket quado nhi eu nguyen nhan tac ong. V du: nang
suat l ao ong cua cong nhan do anh hng cua tuoi nghe, trnh otrang b kythuat,
trnh oquan l yDo ovan eat ra l acan phai nghi en cu moi l i en hegi a mot
ti eu thc ket quavi mot soti eu thc nguyen nhan. ay cung phai gi ai quyet hai
nhi em vunghi en cu cua phng phap hoi quy tng quan l axac nh phng trnh
hoi qui vaanh gi atrnh ochat checua moi l i en he.
Van etrc ti en c at ra khi nghi en cu moi l i en hegi a mot ti eu thc
ket quavi mot soti eu thc nguyen nhan l achon bao nghi e u ti eu thc nguyen
nhan? Vephng di en l ythuyet, cothenoi rang: Neu soti eu thc nguyen nhan
chon ra cang nhi e u th cang phan anh mot cach ay umoi l i en he, song vi ec tnh
toan cang trnen phc tap. V vay, chnen chon nhng ti eu thc nguyen nhan co
tac ong l n oi vi ti eu thc ket qua.
Sau khi al a chon c mot soti eu thc nguyen nhan coanh hng l n
en ti eu thc ket quath phai chon dang phng trnh hoi quy phan anh moi l i en he
o. Thong thng, ngi ta chon dang tuyen tnh v nh vay tnh toan sen gi a n
hn, mat khac vemat l ythuyet cung cothechap nhan ket quatnh toan theo dang
tuyen tnh.
Phng trnh hoi quy:
y
x1, x2, x3, , xn
= a
0
+ a
1
x
1
+ a
2
x
2
++ a
n
x
n

Cac tham soa
i
(i = 0, 1, 2, 3, , n) trong phng trnh hoi quy c xac nh
bang phng phap bnh phng benhat.
Gi ascohai ti eu thc nguyen nhan x
1
vax
2
tac ong l n nhat oi vi ti eu
thc ket quay. Ngi ta cothedung phng trnh tuyen tnh ephan anh moi quan
henay.
y
x1, x2
= a
0
+ a
1
x
1
+ a
2
x
2


Trang 96
Sdung phng phap bnh phng nhonhat sedan en hephng trnh:
y = na
0
+ a
1
x
1
+ a
2
x
2
x
1
y = a
0
x
1
+ a
1
x
1
2
+ a
2
x
1
x
2
x
2
y = a
0
x
2
+ a
1
x
1
x
2
+ a
2
x
2
2

eanh gi atrnh ochat chemoi l i en hetng quan tuyen tnh nhi e u ti eu
thc ngi ta thng tnh hai l oai hesotng quan: hesotng quan boi vaheso
tng quan ri eng.
Hesotng quan boi (kyhi e u l aR) c dung eanh gi atrnh ochat che
gi a ti eu thc ket quavi tat cacac ti eu thc nguyen nhan c nghi en cu. Cong
thc tong quat nh sau:
R
y,x1,x2..xn
= 1 (y y
x1,x2..xn
)
2
/(y y)
2
V duoi vi trng hp phng trnh hoi qui vi hai ti eu thc nguyen nhan x
1
vax
2

tren ta co:
R
y,x1,x2
= 1 (y y
x1,x2
)
2
/(y y)
2

Hoac cothetnh theo cong thc sau ay:
R
y,x11,x2
= (r
2
yx1
+ r
2
yx2
2r
yx1
r
yx2
r
x1x2
)/(1 r
2
x1x2
)
Trong or
yx1
; r
yx2
; r
x1x2
: l acac hesotng quan tuyen tnh anoi muc tren.
Hesotng quan boi nhan gi atrtrong khoang [0 ; 1], tc l a:
0 < R < 1
* R = 0 th khong col i e n hetuyen tnh
* R cang gan 1 th moi l i en hecang chat che.
* R = 1 th comoi l i en heham so.
Hesotng quan ri eng c dung eanh gi atrnh ochat chemoi l i en hegi a
ti eu thc ket quavi tng ti eu thc nguyen nhan vi i e u ki e n l oai tranh hng
cua cac ti eu thc nguyen nhan khac. Nh trong trng hp comoi l i en hegi a y vi
x
1
, x
2
cothetnh:
- Hesotng quan ri eng gi a y vax
1
(l oai tranh hng cua x
2
)
r
yx1(x2)
= (r
yx1
r
yx2
r
x1x2
)/(1 r
2
yx2
)(1 r
2
x1x2
)

- Hesotng quan ri eng gi a y vax
2
(l oai tranh hng cua x
1
)

Trang 97
r
yx2(x1)
= (r
yx2
r
yx1
r
x1x2
)/(1 r
2
yx1
)(1 r
2
x1x2
)

Trang 98
1. Hay trnh bay cac cong vi ec nghi en cu hien tng bang phng phap tng
quan
2. Hay cho v duvemoi l i en hegi a cac ti eu thc cuthe, cho bi et ti eu thc nao
nguyen nhan, ti eu thc nao l aket qua.
Bai tap:
Bai 1:
Cotai l i eu cua cac doanh nghi ep trong mot nganh dch vunh sau:
So
TT
Doanh thu
(tyong)
Quyti en l ng
(tri eu ong)
So
TT
Doanh thu
(tyong)
Quyti en l ng
(tri eu ong)
1
2
3
4
5
60
90
140
120
50
110
220
240
260
90
6
7
8
9
10
105
72
80
132
105
210
180
190
250
220
1. Bi eu hi en tai l i e u tren bang othtuyen tnh vaanh gi anh tnh moi l i en he.
2. Xac nh phng trnh hoi qui tuyen tnh, gi ai thch yngha cac tham sotnh
c vatnh hesotng quan.
3. Xac nh phng trnh hoi qui dang parabol vatysotng quan.
4. Xac nh phng trnh hoi qui dang hypebol vatysotng quan.
5. Anh (ch) chon dang hoi qui nao? tai sao?
Bai 2:
Cotai l i eu vesan l ng vagi athanh n vsan pham A trong 6 thang au
nam 2002 tai 1 doanh nghi ep nh sau:
Thang 1 2 3 4 5 6
1.San l ng (100 tan)
2.Gi athanh 1 tan san pham
(1000)
50
20
35
22
10
30
20
25
40
22
30
23

Trang 99
Hay l ap phng trnh hyperbol ebieu hi e n moi l i e n hetng quan tren. gi ai
thch yngha cua cac tham sotnh c.
1. Tnh tysotng quan varut ra ket l uan.
2. Dki en thang 7 san xuat 500 tan hang. Hay doan gi athanh 1 ta n san pham
thang 7.
Bai 3:
Cotai l i eu i eu tra thtrng vegi aban l ng ti eu thuqua cac thang cua
mot mat hang nh sau:
Gi aban (/san pham): 1500 1700 1900 2100
Lng ti eu thu(1000SP) 250 200 120 70
Tren c sphng phap hoi qui tng quan. Hay doan l ng ti eu thu
mc gi a2000/SP.
Bai 4:
Cotai l i eu i eu tra chon mau vetuoi nghenghi ep vati en l ng thang cua 30
cong nhan trong mot x nghi e p nh sau:
SoTT Tuoi nghe
(nam)
Ti en l ng
(1000)
SoTT Tuoi nghe
(Nam)
Ti en l ng
(1000)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
10
02
20
20
05
01
09
24
05
13
15
01
30
14
08
1600
1300
1800
1650
1400
1200
1500
1750
1380
1500
1700
1220
1500
1600
1500
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
03
02
18
05
03
21
02
06
08
08
02
05
06
10
07
1250
1280
1700
1490
1300
1750
1300
1750
1300
1380
1500
1380
1400
1600
1550
Yeu cau:
1. Hay xac nh dang ham tng quan tuyen tnh cua hai ti eu thc tren.

Trang 100
Hay can cvao tai l i eu phan to30 cong nhan tren thanh 6 toeu exac nh dang
ham tng quan tuyen tnh cua hai ti e u thc tren.

.
Chng 6. Day soth i gi an
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------

101

Chng 6 DA Y SOTHI GI AN
6.1. KHAI NI EM:
Mat l ng cua hien tng thng xuyen bi en ong qua thi gi an. Trong
thong keenghi en cu sbi en ong nay ta thng da vao day sothi gi an.
Day sothi gi an l aday socac trsocua chti eu thong kec sap xep theo
thtthi gi an.
V du: cosol i eu vedoanh thu cua Bu i en X tnam 1999 2003 nh sau:
Bang 6.1 VT: tyong.
Nam 1999 2000 2001 2002 2003
Doanh thu 23,9 28,1 37,3 47,2 67,4.
V du tren ay l amot day sothi gi an vechti eu doanh thu cua n vBu
i en nay tnam 1999- 2003. Qua day soth i gi an cothenghi en cu cac ac i em
vesbi en ong cua hi en tng, vach roxu hng vatnh quy l uat cua sphat tri en,
ong thi edoan cac mc ocua hi en tng trong tng lai .
Moi day sothi gi an cohai thanh phan:
_ Thi gi an: cothel angay, tuan, thang, qu, nam, . . . . odai gi a hai thi
gi an l i en nhau c goi l akhoang cach thi gi an.
_ Chti eu vehi e n tng nghi en cu: chti eu nay cothel asotuyet oi , so
tng oi , sobnh quan. Trsocua chti eu con goi l amc ocua day so.
* Phan l oai day sothi gi an:
Can cvao tnh chat thi gi an cua day so, cothephan bi et thanh 2 l oai :
1. Day sothi ky: l aday sobi eu hi en mat l ng cua hi en tng qua tng thi
kynhat nh
2. Day sothi i em: l al oai day sobi e u hi e n mat l ng cua hi en tng qua
cac thi i em nhat nh. Day sonay con c phan bi et thanh 2 l oai :
_Day sothi i em cokhoang cach thi gi an eu nhau.
V du: cogi atrvahang hoa ton kho cua cong ty X vao cac ngay au thang
1, 2, 3, 4 nam 1995, nh sau:
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

102

Bang 6.2
Ngay 1-1 1-2 1-3 1-4
Gi atrhang ton kho (tri eu ong) 356 364 370 352
_ Day sothi i em cokhoang cach thi gi an khong eu:
Cosol i eu vesod ti en vay ngan hang cua cong ty Y, nh sau:
Bang 6.3
Ngay (thi i em) 1-1 20.1 15.2 10.3
Sod ti en vay (tri eu ong) 400 600 500 700
* Cac yeu toanh hng en bien ong thi gi an:
1. Bi en ong coxu hng.
2. Bi en ong theo thi vu.
3. Bi en ong theo chu ky.
4. Bi en ong bat thng.
6.2. CAC CHTI EU PHAN T CH:
ephan anh ac i em bi en ong qua thi gi an cua hi en tng nghi en cu,
ngi ta thng tnh cac chti eu sau ay:
6.2.1. Mc otrung bnh theo thi gi an:
Chti eu nay phan anh mc oai bi e u cua cac mc otuyet oi trong mot
day sothi gi an. Mc otrung bnh theo thi gi an c xac nh theo cac cong thc
khac nhau, tuy theo tnh chat thi gi an cua day so.
a) oi vi day sothi ky, (muo n tnh) mc obnh quan: ta cong cac mc o
trong day soroi chi a cho socac mc o, tc l a:

Trong o:
y
i
(i = 1, . . . , n): cac mc ocua day sothi ky.
n: somc ocua day so.
Tv dutren ta doanh thu bnh quan moi nam cua n vBu i en X l a:
n
y
n
y y y y
y
n
i
i
n
+ + + +
1 3 2 1
...
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

103

y = (23,9 + 28,1 + 37,3 + 47,2 + 67,4)/5= 40,78 (tyong)
Ket quac noi l en trong thi kytnam 1996 en 2000, doanh thu trung
bnh hang nam cua Bu i en X l a 40,78 tyong.
b) oi vi day sothi i e m:
* Day socokhoang cach thi gian bang nhau: mc otrung bnh c tnh
theo cong thc sau:
y = (y
1
/2 + y
2
+ y
3
+ + y
n-1
+ y
n
/ 2) / (n 1)
Trong o: y
i
(i =1,2, . . . ,n) l acac mc ocua day sothi i em.
n: somc ocua day so
Tv du(2) ta tnh y:
y = (256 / 2 + 364 + 370 + 352 /2) = 362,666
Congha l ahang hoa ton kho trung bnh cua quyI l a362,666 tri eu ong.
* Day sothi i em cokhoang cach thi gi an khong bang nhau, mc otrung
bnh c tnh theo cong thc:

Trong o: y
i
(i =1,2,3, . . ., n): cac mc ocua day sothi i em.
t
i
(i =1,2, . . . , n): odai cua cac khoang cach thi gi an.
Tv du(3), etnh y ta l ap bang sau:
Bang 6.4
y
I
t
i
(songay) y
i
t
I
400 19 (1.1 en 19.1) 7.600
600 26 (20.1 en 14.2) 15.600
500 23 (15.2 en 9.3) 11.500
700 22 (10.3 en 31.3) 15.400
Cong 90 ngay 50100
+ + + +
+ + + +
n
i
i
i
n
i
i
t
t y
n
n n
t t t t
t y t y t y t y
y
1
1
...
...
3 2 1
3 3 2 2 1 1
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

104

Ket quatren noi l en sod ti en vay trung bnh cua quyI l a556,7 tri eu ong.
6.2.2. Lng tang hoac gi am tuyet oi :
Lachti eu phan anh s thay oi vetrsotuyet oi cua chti eu gi a 2 thi
gi an nghi en cu. Tuy theo muc ch nghi en cu ta co:
a. Lng tang (gi am) tuyet oi tng ky(l i en hoan):
Chti eu nay cho thay l ng ta ng (hoac gi am) tuyet oi cua hi e n tng qua 2
kyl i en nhau.
Cong thc tnh:
= y
i
y
i -1
y
i
: mc ocua kynghi e n cu
y
i -1
:mc ocua kyng l i en trc o.
* Nhan xet:mot day sothi gi an con mc oth chcothetnh c nhieu
nhat l a(n-1) l ng tang (gi am) tuyet oi tng ky.
Tv du(1) ta co:
1
= y
2
-y
1
=
2
= y
3
-y
2
=

3
= y
4
-y
3
=
b. Lng tang (hoac) gi am tuyet oi nh goc:
Chti eu nay phan anh l ng ta ng (hoac gi am) cua hi en tng nghi en cu qua
mot thi gi an dai .
Cong thc tnh:
y
= y
i
y
1

y
i
: mc ocua kynghi e n cu.
y
1
: mc okygoc (thng l amc oau ti e n cua day so).
+ Moi quan hegi a
y
va
y

Tong ai socua cac l ng tang (gi am) tuyet oi tng kybang l ng tang
(gi am) tuyet oi nh goc:
y
=
yi

c. Lng tang gi am tuyet oi trung bnh:
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

105

Chti eu nay phan anh l ng ta ng (gi am) tuyet oi ien hnh cua hi en tng
trong cathi kynghi en cu:
y
=
yi
/ (n -1) =
y
/( n 1) = (y
n
y
1
) / ( n 1)
6.2.3. Toc ophat tri en:
Lamot sotng oi (thng c bi e u hi en bang l a n hoac %) phan anh toc ova
xu hng bi en ong cua hi en tng qua thi gi an. (tuytheo muc ch nghi en cu ta
cotoc ophat tri en sau ay:)
a. Toc ophat tri en t ng ky(l i en hoan):
Chti eu nay phan anh hi en tng aphat tri en vi toc ophat tri en cuthel a
bao nhi eu qua 2 kyl i en nhau:
k
i
= y
i
/ (y
i
1) (VT: l an hoac %)
* Nhan xet: day sothi gi an con mc o, chcothetnh c nhi eu nhat l a
(n-1) toc ophat tri en tng ky.
b. Toc ophat tri en nh goc: chti eu nay anh gi anhp ophat tri en cua
hi en tng nghi e n cu qua 1 thi gi an dai .
K = y
n
/ y
1
(l an)
hoac K= y
n
x100/ y
1
(%)
Trong o: y
i
: mc otng kynghi en cu (i =2,3, . . . .,n)
y
i
: mc okygoc (thng l amc oau ti en cua day so).
* Moi quan hegi a K vak: tch socua cac toc ophat tri en tng kybang toc
ophat tri en nh goc.
k
1
.k
2
.. . . . . k
n-1
. = K
c. Toc ophat tri en trung bnh:
Chti eu nay phan anh toc ophat tri en i en hnh cua hi en tng trong cathi
kynghi e n cu:

%) hoac l an (
y
y
k k ... k . k . k k 1 n
1
n
1 n
n
1 i
i
1 n
1 n 3 2 1

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

106

6.2.4. Toc otang hoac gi am:
Lachti eu cho thay nhp otang trng cua hi en tng nghi en cu qua thi
gi an.
a. Toc otang (gi am) l i en hoan (tng ky):
Chti eu nay phan anh hi e n tng atang (hoac gi am) vi toc ol abao nhi e u
qua 2 thi kynghi en cu l i e n nhau

a= = = k-1 (l a n)

hoac a= k 100 (%)
b. Toc otang gi a m nh goc:
Chti eu nay phan anh hi e n tng atang (hoac gi am) vi toc ol abao nhi e u
qua 1 thi gi an dai .

hoac b = K 100 (%)
c. Toc otang (gi am) trung bnh:
Chti eu nay cho thay nhp otang (gi a m) i en hnh cua hi en tng trong ca
thi kynghi e n cu.
a = k 1 (l an)
hoac a = k 100 (%)
6.2.5. Trtuyet oi cua 1% tang (hoac gi am):
Chti eu nay dung eanh gi atrsotuyet oi tng ng vi 1% cua toc o
tang (hoac gi am) t ng ky.
100 100
1 1

i i i
y
k
y y
a
y
c

(VT trung vi VT cua l ng bi en)
y

y
i -1
y
i
y
i -1
y
i -1
) l an ( 1 K
y
y y
y
y
b
1
1 i
1

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

107

6.3. CAC PHNG PHAP BI EU HI EN XU HNG PHAT TRI EN CUA HI EN
T NG:
6.3.1. Phng phap mrong khoang cach thi gi an:
Phng phap nay c sdung khi 1 day sothi kycokhoang cach thi gi an
tng oi ngan vaconhi eu mc omaqua ocha phan anh c xu hng bi en
ong cua hi en tng.
V du: cotai l i eu vesan l ng hang thang cua nam 1999 1 x nghi e p nh
sau:
Bang 6.5
Thang San l ng
(1.000 tan)
Thang San l ng
(1.000 tan)
1 40,4 7 40,8
2 36,8 8 44,8
3 40,6 9 49,4
4 38,0 10 48,9
5 42,2 11 46,2
6 48,5 12 42,2
Day sotren cho thay san l ng cac thang th tang, khi th gi am that thng,
khong noi roxu hng bi en ong. Ngi ta cothemrong khoang cach thi gi an t
thang sang quy:
Bang 6.6
Quy San l ng (1.000 tan)
1 117,8
2 128,7
3 135,0
4 137,3

Do khoang cach thi gi an c mrong (tthang sang quy), nen trong moi
mc ocua day somi chu s tac ong cua cac nhan tongau nhi en (vi chi eu
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

108

hng khac nhau) phan nao ac butr(tri et ti eu) vado ocho ta thay roxu
hng bi en ong c ban la: tnh hnh san xuat cua x nghi ep tang dan tquy1 en
quy4 cua nam 1999.
6.3.2. Phng phap sotrung bnh trt:
Sotrung bnh trt (con goi l asotrung bnh di ong) l asotrung bnh cong
cua 1 nhom nhat nh cac mc ocua day soc tnh bang cach l a n l t l oai dan
cac mc oau, ong thi , them vao cac mc oti ep theo, sao cho to ng sol ng
cac mc otham gi a tnh sotrung bnh khong thay oi .
Gi ascoday thi gi an y
1
,y
2
,y
3
, . . . y
n-1
,y
n

Neu tnh trung bnh trt cho nhom 3 mc o, ta seco:
y
2
= (y
1
+ y
2
+ y
3
) / 3
y
3
= (y
2
+ y
3
+ y
4
) / 3
y
2
= (y
3
+ y
4
+ y
5
) / 3
.
.
.
y
n-1
= (y
n-2
+ y
2-1
+ y
n
) / 3
To, ta co1 day somi gom cac sotrung bnh trt l ay
2
, y
3
, .,y
n-1

Tv du(* ), tnh sotrung bnh tr t cho nhom 3 mc o, ta co:
Bang 6.7
Thang San l ng Sotrung bnh
trt y
i
Thang San l ng Sotrung bnh
trt y
i

1 40,4 7 40,8 44,7
2 36,8 39,3 8 44,8 45,0
3 40,6 38,5 9 49,4 47,7
4 38,0 40,3 10 48,9 48,2
5 42,2 42,9 11 46,4 45,8
6 48,5 43,8 12 42,2

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

109

Trung bnh trt cang c tnh tnhi e u mc oth cang cota c dung san
bang anh hng cua cac nhan tongau nhi en. Nhng mat khac bl am giam sol ng
cac mc ocua day trung bnh trt.
6.3.3. Phng phap hoi quy:
Tren c sday sothi gi an, ngi ta tm mot ham so(goi l aphng trnh hoi
quy) phan anh sbi en ong cua hi en tng qua thi gi an codang tong quat nh sau:
Trong o:
a
0
, a
1
, . . . . ., a
n
: cac tham so.
t: thtthi gi an.
el a chon ung an dang cua phng trnh hoi quy oi hoi phai da vao s
phan tch ac i e m bi e n ong cua hi e n t ng qua thi gi an, ong thi ket hp vi
mot sophng phap n gi an khac (nh da vao oth, da vao otang (gi am)
tuyet oi , da vao toc ophat tri en, . . . .)
Cac tham soa
i
(i = 1,2,3, . . . ,n) thng c xac nh bang phng phap bnh
phng nhonhat. Tc l a:
(y
LT
y
TT
)
2
= mi n
Sau ay l a1 sodang phng trnh hoi quy n gi an thng c sdung:
_ Phng trnh ng thang: y = a
0
+ a
1
t
Phng trnh ng thang c sdung kh cac l ng tang (hoac gi am) tuyet
oi l i en hoan (con goi l asai phan bac 1) xap snhau.
exac nh a
0
vaa
1
: ta ap dung phng phap bnh phng nhonhat.
Toa
0
va a
1
c xac nh bi hephng trnh sau:

V du: Cosol i eu vedoanh thu cua mot n vsan xuat qua cac nam nh sau:
( ) *
t a t a yt
t a na y
n
1 i
2
1
n
1 i
0
n
1 1
n
1 i
1 0
n
1 1
'
+
+


Trang 110
Nam 1998 1999 2000 2001 2002
Doanh thu (Tyo ng) 30 32 31 34 33
etnh a
0
vaa
1
cho v dunay, ta l ap bang sau:
Nam y t t
2
ty y
LT
t
1998 30 1 1
30
30,4
1999 32 2 4
64
31,2
2000 31 3 9
93
32,0
2001 34 4 16
136
32,8
2002 33 5 25
165
33,6
160 15 55
488

Thecac gi atrtng ng trong bang vao hephng trnh tren (* ) ta c:
160 = 5a
0
+ 15a
1

488 = 15a
0
+ 55a
1

Tay ta tnh c a
0
= 29,6 vaa
1
= 0,8. Thecac gi atrt l an l t t1 en 5
tng ng vi thi gi an tnam 1998 en nam 2002 ta tnh c cac gi atrdoanh thu
theo ng hoi quy l ythuyet y= a
0
+ a
1
t l acac gi atrtrong cot y
LT
t.
Ta nhan thay rang: bi e n t l abi e n tht thi gi an, ta cothethay t bang t'
(nhng van am bao tnh tht), sao cho t'=0 th vi ec tnh toan sen gi an hn.
Co2 trng hp:
1. Neu thtthi gi an l asol eth l ay thi gi an ng gi a bang 0, cac thi
gi an ng trc la1, -2, -3 vat ng sau l a1, 2, 3.
2. Neu tht thi gian l asochan th lay hai thi gi an ng gi a l a1 va1,
cac thi gian ng trc l an l t l a3, -5, . . . vang sau l an l t l a3, 5, . . .
Vi t'=0 th hephng trnh tren sel a:
y = na
0
=> a
0
= y /n
t'y = a
1
t
2
=> a
1
= t'y/t'
2

Khi o: y
LT'
= a'
0
+a'
1
t'
Vi cach chon t

= 0, ta l ap bang sau:
Bang 6.8
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

111

Nam y t' t'
2
t'y y
LT
t
1998 30 -2 4 -60 30,4
1999 32 -1 1 -32 31,2
2000 31 0 0 0 32,0
2001 34 1 1 34 32,8
2002 33 2 4 66 33,6
160 0 10 8

a
0
= 160 / 5 = 32 ; a
1
= 8 /10 = 0,8
y
T'
=32 + 0,8t' (* )
edoan sa n l ng cho nam 2003 thet = 3 vao phng trnh (* ) ta c y
= 32+0,8* 3 = 34,4 (tyong)
Vi hai cach chon t # 0 vat = 0, ta thay ket quavan nh nhau.
6.3.4. Phng phap bi e u hi en bi en ong thi vu:
Sbi e n ong cua mot sohi en tng trong ki nh texahoi thng cotnh thi
vu, ngha l ahang nam trong t ng thi gi an nhat nh, sbi e n ong c l ap i l a p
l ai .
Nghi en cu bi e n ong thi vu nham era nhng chutrng bi en phap phu
hp, kp thi , han chenhng anh hng cua bi en ong thi vu oi vi san xuat va
si nh hoat cua xahoi .
Nhi em vucua nghien cu thong kel ada vao sol i eu cua nhi eu nam (t nhat
l aba nam) exac nh tnh chat vamc ocua bi en ong thi vu. Phng phap nay
thng c sdung etnh cac chsothi vu.
Chsothi vuc tnh theo cong thc:
I
i
= (y
i
/ y
0
) x100 (%)
Trong o:
I
i
sothi vucua thi gi an i .
y
i
: Sobnh quan cua cac mc ocung thi gi an i .
y
0
: Sobnh quan cua tat cacac mc otrong day so.

Trang 112
V du: Cosol i eu vesan l ng i en thoai ng dai cua mot n vBu i e n
qua cac nam nh sau:
Bang 6.9
San l ng i en thoai
ng dai (cuoc)

Thang 1997 1998 1999
Cong cac
thang cung
ten (y
i
)
Bnh
quan cac
thang
cung ten
(y
i
)
Chso
thi vu
I
i
= (y
i
/y
i
)x100

A 1 2 3 4 5 6 7
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
137.139
130.009
159.241
147.674
148.589
162.643
160.598
172.235
180.119
181.161
185.552
197.785
184.326
213.218
234.300
222.667
236.260
229.976
235.483
246.789
249.628
254.651
246.818
259.143
241.892
270.682
350.684
338.037
353.488
368.601
376.304
383.399
410.292
421.905
415.502
632.233
563.357
613.909
744.255
708.378
738.337
761.220
772.385
802.423
840.039
857.717
847.872
1089.161
187.785
204.636
248.075
236.125
246.112
253.740
257.461
267.474
280.013
285.905
282.624
363.053
72.38
78.88
95.62
91.02
94.87
97.81
99.25
103.1
107.9
110.2
108.94
139.95
361.937
394.415
478.158
455.108
474.356
489.058
496.231
515.529
539.696
551.054
544.729
699.748
Cong 9.339.023

y
0
= = 1.037.669 (cuoc)

Qua ket quatrnh bay bang tren ta thay san l ng i en thoai ng dai trong nc
tang cao nhat nhng thang cuoi nam (gan tet) vagiam thap nhat thang gi eng va
thang hai .
Gi askehoach san l ng i en thoai cho nam 2000 l a6 000 000 cuoc th ta
doan san l ng cua tng thang cua nam 2000 sel a: cac san l ng trong cot (7)
9.339.023
36

Trang 113
1. Phan bi et s khac nhau gi a day sothi i e m vaday sothi ky. Moi l oai cho 2 v
du.
2. Hay tm trong thc te(Sol i eu thc tecua mot doanh nghi ep/ mot n vbu i e n
X) sol i eu thc vemot day sothi kyvamot day sothi i e m. Tm cac nhan toanh
hng en sbi en ong cua cac day sonay.
Bai tap
Bai 1.
Cosol i eu vegi atrhang hoa ton kho cua mot cong ty thng mai trong 6 thang au
nam 2002 nh sau:
Thi gi an
Chti eu
1/1 1/3 1/5 1/6 1/7
GT hang hoa to n kho (tr.) 220 224 226 230 210 240 216
Hay tnh giatrhang hoa ton kho bnh quan cua cong ty trong cac thi kysau:
tng thang, tng qu, 6 thang au nam.
Bai 2:
Tnh hnh san xuat ki nh doanh cua mot n vqua 6 nam c cho trong bang
sau. Tnhng sol i eu abi et hay tnh vai en cac sol i eu con trong vao bang.
Bi en ong so vi nam trc Nam Doanh thu,
Tyong
L ng tang (gi am )
tuyet oi ,
tyong
Toc o
phat tri e n,
%
Toc o
tang,
%
Trtuyet oi cu a
1% tang (gi am),
tyong
1998 10
1999 1
2000 115
2001
2002 20 0,14
2003 18
Vahay tnh doanh thu bnh quan, toc ophat tri en bnh quan moi nam trong gi ai
oan 1998 2003 cua n vtren.

Trang 114
Bai 3:
San l ng l ua thu hoach cua a phng A qua cac nam nh
sau:
Nam 199
5
199
6
199
7
199
8
199
9
200
0
200
1
San l ng
(1000 tan)
900 102
0
110
0
123
0
130
0
142
0
153
0
Hay d oan san l ng l ua cua a phng nay trong cac
nam 2002 va2003 bang cac phng phap:
a) Toc ophat tri e n bnh quan.
b) Ngoai suy ham xu the.
Theo ban phng phap nao secho ket quadbao chnh xac
hn? V sao?

Chng 7. Phng phap chso
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

115

Chng 7 PHNG PHAP CHSO
7.1. YNGHA VATAC DUNG CU A CH SO:
7.1.1. Khai ni e m chso:
Chsol aphng phap thong kec dung ephan tch tnh hnh bi en ong cua
hi en tng qua thi gian hoac khong gi an vatm ki em cac nguyen nhan anh hng
en hi en tng nghi e n cu.
7.1.2. ac i em cua phng phap chso:
- Phan anh sbi en ong cua hi en tng qua thi gi an hoac khong gi an bang cac so
tng oi l achso tng oi ong thai , kehoach vasotng oi khong gian.
- Phan anh s bi en ong tuyet oi cua hien tng qua thi gi an hoac khong gi an
bang chti eu chenh l ech tuyet oi , tc l anoc xac nh bang hi e u gi a tva
mau socua sotng oi l achso.
7.1.3. Tac dung chso:
Chsoc dung etm ki em mc oanh hng cua t ng nhan to, tng nguyen
nhan oi vi hi en tng nghi e n cu bang hethong chso.
7.2. PHNG PHAP XAC NH CHSO :
7.2.1. Phan l oai chso:
Cach 1: Neu theo pham vi phan tch sbi en ong, ta chi a l am 2 l oai :
-Chsocathe: dung ephan tch sbi en ong cua tng n vtong thequa hai thi
gi an hoac hai khong gi an khac nhau.
-Chsochung (Chsoto ng hp) dung ephan tch s bi en ong cua to ng phc tap
qua hai thi gi an hoac hai khong gi an khac nhau.
Cach 2: Neu theo tnh chat cua chti eu nghien cu th cac chsotren l ai c phan
chi a thanh hai l oai sau ay:
-Chsochti eu chat l ng: phan anh s bi e n ong cua chti eu chat l ng qua hai
thi gi an hoac hai khong gi an khac nhau.
-Chsochti eu sol ng: phan anh sbi e n ong cua chti eu solng qua hai thi
gi an hoac hai khong gi an khac nhau.
Cach 3: Neu theo phng phap tnh chsovamuc ch phan tch th cac l oai chso
tren l ai c phan chi a thanh ba l oai sau ay:

Trang 116
- Chsophat tri en: dung ephan tch sbi en ong cua hi e n tng qua hai thi gi an
khac nhau.
- Chsokehoach: dung eanh gi anhi em vukehoach vaki em tra tnh hnh thc
hi en kehoach.
- Chsokhong gi an: dung ephan tch sbi en ong cua hi en tng qua hai khong
gi an khac nhau.
Chuy: Trong thong kengi ta thng dung cac kyhieu theo nhng nguyen tac sau
ay etruyen at thong ti n:
- i : l akyhi eu cua chsocathe.
- I : l akyhi e u cua chsochung.
- Tnh chat cua chti eu nghi e n cu c bi eu hi en bang cac kyhi e u ch(thng
hoac i n) nh:
+P, p: n gi aban, mua, xuat nhap khau.
+Q, q: san l ng, sol ng ban, sol ng mua, l ng xuat nhap khau
+Z, z: Chi ph, gi athanh.
+m: mc sdung vat t trong mot n vsan pham, nh mc vat t, chi ph vat t
+W,w: hi eu qua, nang suat
+D: di en tch gi eo trong
- Thi kycua chti eu nghi en cu c kyhi e u nh sau:
+0: kygoc, kyquakh, kyc s.
+1: Kynghien cu, kybao cao, kyhi en tai , kythc te.
- Khong gi an cua chti eu nghi en cu c kyhi eu: A, B, C, (Chi n)
- Kynghi en cu cua chti eu c kyhi e u bang cach ghi cac kyhi eu thi gi an di
chan cac kyhi eu ch. V du:
P
0
, P
1
, P
k
, W
0
, W
1
, W
k
, W
A
, W
B

- Tnh chat cua chsoc kyhi e u bang cach ghi cac kyhi eu chdi chan kyhi eu
chso. V du: I
p
, I
q
, I
z
, I
zq
, I
pq

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

117

7.2.2. Phng phap tnh chsophat tri en:
7.2.2.1. Chsocathe: Phng phap tnh gi o ng nh phng phap xac nh sotng
oi ong thai (toc ophat tri en).
V du: phan tch sbi en ong l ng ban cua tng l oai hang hoa kybao cao so vi
kygoc bang chsolng ban cathenh sau: i
q

i
q
= q
1
/ q
0
(l an, %).

q
= q
1
q
0

i
q
phan anh toc ophat tri en l ng ban hoac toc otang gi am l ng ban cua
tng l oai hang hoa.

q
: S tang hoac giam l ng ban kybao cao so vi kygoc.
V du: phan tch s bi en ong n gi aban cua tng l oai hang hoa kybao cao so
vi kygoc bang chsocathenh sau: i
p

i
p
= p
1
/ p
0
(l an, %).

p
= p
1
p
0

i
p
phan anh toc ophat tri en (tang gi am) ven gi aban cua tng l oai hang
hoa.

p
: Mc otang hoac gi am n gi aban kybao cao so vi kygoc.
V du: phan tch s bi en ong san pham gi a hai doanh nghi ep X vaY bang chso
khong gi an cathenh sau:
i
q(X/Y)
= q
X
/ q
Y

q(X/Y)
= q
x
- q
Y
i
q
: Mc otang hoac gi am (l an) san l ng gi a hai khong gi an.

q
: sol ng san pham (tuyet oi ) ta ng hoac gi am gi a hai khong gi an.
7.2.2.2 Chsochung:
ethc hi en chsochung phai thc hi en tuan tcac bc sau ay:
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

118

B.1 - Tm cac phng trnh ki nh tephan anh moi quan hetch sogi a cac nhan to
cau thanh nen tong thephc tap. (Tm cong cuechuyen oi n vtong thekhong
ong chat).
B.2 - Khi nghi en cu sbi en ong cua nhan tonao th cho nhan toobi en ong
qua thi gi an, con nhan tonao khong c nghi en cu sbi en ong th phai conh
notvamau socua sotng oi lachso.V du:

I
p
= ; I
q
=

Chuy: Trong chsochung cua tong thephc tap khong ong chat th nhan to
nao c nghi en cu s bien ong goi l anhan tochsohoa, con nhan tonao c
conh tvamau soth goi laquyen so. Quyen socohai chc nang:
+Lam cong cuchuyen doi n vtong thekhong ong chat thanh ong chat.
+Xac nh vtr vai tromc ocua nhan tochsohoa.
B.3 - Xac nh thi kycho quyen so.
eam bao yngha cua quyen sovaphuhp vi tnh chat cua hi en tng
nghi en cu ngi ta qui nh cac nguyen tac sau ay exac nh thi kycho quyen
so:
+Khi phan tch sbi en ong chti eu chat l ng cau thanh nen tong thephc
tap kybao cao so vi kygoc th quyen socua nol achti eu sol ng col i en quan
c conh kybao cao:

I
y
= (Phan anh toc ophat tri en, tang, gi am cua chti e u
chat l ng)

y
= y
1
n
1
y
0
n
1
(Phan anh mc ota ng gi am tuyet oi cua to ng thephc
tap ong chat kybao cao so vi kygoc do s anh hng bien ong cua chti eu
chat l ng. n vtnh cua
y
trung vi n vtnh cua tong thephc tap).
V du: phan tch sbi en ong giaban cua ca hang kybao cao so vi kygoc bang
chsogi aban chung nh sau:
I
p
= p
1
q
1
/ p
0
q
1
p
1
q
p
0
q
q
1
p
q
0
p
y
1
n
1

y
0
n
1
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

119

p
= p
1
q
1
- p
0
q
1
I
p
: phan anh toc ophat tri en vegi aban, toc otang hoac gi am gi aban cua
ca hang.

p
: l amc otang hoac gi am cua doanh soban cua ca hang kybao cao
so vi kygoc do sanh hng bi e n ong cua gi aban.
V du: phan tch s bi e n ong gi athanh cua doanh nghi ep kybao cao so vi ky
goc bang chsogi athanh chung nh sau:
I
p
= z
1
q
1
/ z
0
q
1

p
= z
1
q
1
- z
0
q
1
I
z
: phan anh toc ophat tri en vegi athanh, toc otang hoac gi am gi athanh
cua doanh nghi ep (l an, %) .

p
: l amc otang hoac gi am cua chi ph san xuat cua doanh nghi e p ky
bao cao so vi kygoc do sanh hng bien ong vegi athanh.

+ Khi nghi en cu sbi en ong cua chti eu sol ng cau thanh nen to ng the
phc tap kybao cao so vi kygoc th quyen sol achti eu chat l ng col i en quan
c conh kygoc.
I
n
= n
1
y
0
/ n
0
y
0

n
= n
1
y
0
- n
0
y
0
I
n
: phan anh toc ophat tri en, toc otang hoac gi am cua chti eu sol ng
(l an, %) .

n
: l amc otang hoac gi am cua tong thephc ta p kybao cao so vi ky
goc do sanh hng bi en ong cua chti e u sol ng.
V du: phan tch sbi en ong l ng ban cac l oai hang hoa cua ca hang ky
bao cao so vi kygoc bang chsol ng ban chung nh sau:
I
q
= q
1
p
0
/ q
0
p
0

q
= q
1
p
0
- q
0
p
0
I
q
: Chsol ng ban chung phan anh toc ophat tri en l ng ban, toc otang
hoac gi am l ng ban(l an, %) .

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------

120

n
: l amc otang hoac gi am cua doanh soban kybao cao so vi kygoc
do sanh hng bi en ong cua l ng ban.
V du: phan tch sbien ong sbi en ong di en tch gi eo trong l ua trong tnh
kybao cao so vi kygoc bang chdi en tch gi eo trong chung nh sau:
I
D
= D
1
W
0
/ D
0
W
0

q
= D
1
W
0
- D
0
W
0
I
D
: Chsodi en tch gi eo trong chung trong toan tnh phan anh toc ophat
tri en, toc otang hoac gi am vedi en tch gi eo trong trong tnh (l an, %) .

n
: l amc otang hoac gi am cua san l ng thu hoach l ua trong tnh ky
bao cao so vi kygoc do sanh hng bien ong cua di e n tch gi eo tro ng.
Chuy: Khi nghi en cu s bi en ong cua mot tong thephc ta p ong chat
kybao cao so vi kygoc th trong chsochung cua nokhong coquyen sov tat ca
cac nhan tocau thanh nen tong thephc tap ong chat cung bi en ong.
V du: phan tch s bi en ong doanh soban kybao cao so vi kygoc cua
ca hang bang chsodoanh so ban kybao cao so vi kygoc cua ca hang bang
chsodoanh soban chung nh sau:
I
pq
= p
1
q
1
/ p
0
q
0
q
= p
1
q
1
- p
0
q
0
I
pq
: Chchung vedoanh soban chung cua ca hang phan anh toc ophat
tri en, toc otang vedoanh soban kybao cao so vi kygoc (l an, %) .

pq
: l amc otang hoac gi am cua doanh soban kybao cao so vi kygoc
do sanh hng bi en ong cua gi aban val ng ban.
V du: phan tch tnh hnh ki nh doanh cua tng l oai hang hoa chung vacho
cac l oai hang hoa cua ca hang kybao cao so vi kygoc theo sol i eu giathi et nh
trong bang sau:

Trang 121
Bang 7.1
T
o
n
g

c
o
n
g

A

B

C

1

C
a
c

l
o
a
i

h
a
n
g

h
o
a

-

k
g

l
t

m
e
t

2

n

v
n
h

-

1
.
0
0
0

5
0
0

2
.
0
0
0

3

K
y

g
o
c

(
q
0
)

-

1
.
5
0
0

8
0
0

2
.
5
0
0

4

K
y

b
a
o

c
a
o

(
q
1
)

L
n
g

b
a
n

-

1
0

8

2
0

5

K
y

g
o
c

(
q
0
)

-

1
2

7

1
9

6

K
y

b
a
o

c
a
o

(
q
1
)

n

g
i
a

b
a
n

p
0
q
0
=

5
4
.
0
0
1
0
.
0
0
0

4
.
0
0
0

4
0
.
0
0
7

K
y

g
o
c

(
p
0
q
0
)

p
0
q
1
=

7
1
.
4
0
0

1
5
.
0
0
0

6
.
4
0
0

5
0
.
0
0
0

8

k
y

b
a
o

c
a
o

n
h
n
g

g
i
a

k
y

g
o
c

(
p
0
q
1
)

p
1
q
1
=

7
1
.
1
0
0

1
8
.
0
0
0

5
.
6
0
0

4
7
.
5
0
0

9

K
y

b
a
o

c
a
o

(
p
1
q
1
)

D
o
a
n
h

s
o

b
a
n

(
1
0
0
0

)

I
q
=

1
3
3
,
2

1
5
0

1
6
0

1
2
5

1
0

i
q

I
p
=

9
9
,
5

1
2
0

8
5
,
7

9
5

1
1

i
p

I
p
q
=

1
3
1
,
6

1
8
0

1
4
0

1
1
8
,
7

1
2

i
p
q

T
o
c

o

p
h
a
t

t
r
i
e
n

(
%
)

q
=

6
1
7
.
4
0
0

+
5
.
0
0
0

+
2
4
.
0
0
0

+
1
0
.
0
0
1
3

q
= (q
1
-q
0
)p
0
p
=

-
3
0
0

+
3
.
0
0
0

-
8
0
0

-
2
.
5
0
0

1
4

p
= (p
1
-p
0
)q
0
p
q
=

1
7
.
1
0
0

+
8
.
0
0
0

+
1
6
.
0
0
0

+
7
.
5
0
0

1
5

pq
= (p
1
-p
0
)q
0
+(q
1
-q
0
)p
0

M
o

t
a
n
g

(
+
)

g
i
a
m

(
-
)

d
o
a
n
h

s
o

b
a
n

(
1
0
0
0

)

1. Phan tch s bi en ong l ng ban tng l oai hang hoa vachung cho cac loai hang
hoa:

Trang 122
- Chsocathevel ng ban: i
q
= q
1
/q
0
= q
1
p
0
/q
0
p
0
(l an, %)

q
= q
1
- q
0
(n vtnh: hi en vat tnhi en)

q
= (q
1
- q
0
)p
0
(n vtnh:gi atr)

-Chsochung cho cac l oai hang hoa:
I
q
= q
1
p
0
/ q
0
p
0
(l an, %)

q
= q
1
p
0
- q
0
p
0
(gi atr: 1000 )

2. Phan tch sbi en ong gi aban cua tng l oai hang hoa vachung cho cac l oai hang
hoa:
- Chsocathevegi aban: i
p
= p
1
/p
0
= p
1
q
1
/p
0
q
1
(l an, %)

p
= p
1
- p
0
(n vtnh: hi en vat tnhi en)

q
= (p
1
- p
0
)q
1
(n vtnh:gi atr)
-Chsochung cho cac l oai hang hoa:
I
p
= p
1
q
1
/ p
0
q
1
(l an, %)

p
= p
1
q
1
- p
0
q
1
(gi atr: 1000 )

3. Phan tch s bi en ong doanh soban cua tng l oai hang hoa vachung cho cac
l oai hang hoa:
i
pq
= p
1
q
1
/ p
0
q
0
(Lan, %)

pq
=p
1
q
1
- p
0
q
0
(gi atr: 1000)

I
pq
= p
1
q
1
/ p
0
q
0
(Lan, %)

pq
=p
1
q
1
- p
0
q
0
(gi atr: 1000)
Ta dung cac sotrong bang tcot (3) en cot (6) thevao cac cong thc vaa ket
quavao bang tcot (7) en cot (15).
Ket l uan:
-Lng ban cac l oai hang hoa cua ca hang kybao cao so vi kygoc tang 32,2%
l am cho doanh soban tang 17 400 000 ong.

Trang 123
- Gi aban cua cac l oai hang hoa cua ca hang gi am 0,5% l am cho doanh soban
gi am 300 000 kybao cao so vi kygoc.
- Doanh soban cua ca hang kybao cao so vi kygoc tang 31,6% hay l atang
17.000.000 ong
7.2.2.3 Chsobnh quan:
Trong chsol i en hp, muon xac nh c no(I
y
,I
n
) th phai thu thap c
day sol ng bi en cua chti eu chat l ng vachti eu solng kygoc vakybao
cao. (y
0
, y
1
, n
0
, n
1
), nhng trong thc te conhi eu trng hp chthu thap c cac
day sol ng bi e n l acac chsocathecua chti eu chat l ng hoac chti eu sol ng
(i
y
, i
n
) vabi et ai l ng cua tong thephc tap ong chat kybao cao hoac kygoc
(y
1
, n
1
hoac y
0
, n
0
) l am cho khokhan trong vi ec tnh toan chsochung, do okhi
xac nh cac chsochung cua tng chti eu nghi e n cu hoac cua tng nhan toanh
hng th phai bi en oi cac chsocho phuhp vi tnh hnh thc ti en. Cohai cach
bi en oi sau ay:
Cach 1 : Neu thu thap c day sol ng bien l acac chsocathecua chti eu chat
l ng kybao cao so vi kygoc i
y
= y
1
/y
0
vabi et ai l ng cua tong thephc ta p
ong chat cua kybao cao (y
1
n
1
) th chsochung cua chti eu chat l ng (I
y
) se
c bi en oi di hnh thc sau ay:
I
y
= y
1
n
1
/y
0
n
1
= y
1
n
1
/(y
1
n
1
/i
y
) ay chnh l asobnh quan i eu hoa gia
quyen, quyen soy
1
n
1.

Cach 2 : Neu thu thap c day sol ng bi en l acac chsocathecua chti eu so
l ng kybao cao so vi kygoc (i
n
= n
1
/n
0
) vabiet ai l ng cua tong thephc tap
ong chat kygoc (y
0
n
0
) th chsochung cua chti eu sol ng c bi en oi di
hnh thc sau ay:
I
n
= y
0
n
1
/y
0
n
0
= i
n
y
0
n
0
/y
0
n
0
) ay chnh l asobnh quan cong gia
quyen, quyen soy
0n.
V du: Cotai l i eu vetnh hnh bi en ong l ng ban cua tng l oai hang hoa vadoanh
soban kygoc cua tng l oai hang hoa trong ca hang nh sau: (sol i eu gi athi et trong
bang tcot (1) en cot (3))
Bang 7.2

Trang 124
Cac l oai
hang hoa
Toc ophat tri en
l ng ban (%)
i
q
= (q
1
/q
0
)x100
Doanh soban kygoc
(tri eu ong)
p
0
q
0
Doanh soban kybao cao tnh
theo p
0
(tri eu ong)
p
0
q
1
= i
q
p
0
q
0
(1) (2) (3) (4)
A
B
C
105
112
98
20
24
16
21
26,88
15,68
Tong cong I
q
=105,9% p
0
q
0
=60 p
0
q
1
=63,56

I
q
= p
0
q
1
/p
0
q
0
= i
q
p
0
q
0
/p
0
q
0
= 63,56/60 =1,059

q
= 63,56 60 = +3,56 (tri eu ong)
Ket l uan: Lng ban cua ca hang tang 5,9% kybao cao so vi kygoc l am cho
doanh soban tang 3,56 tri eu ong.
Vay: Chsobnh quan l amc obnh quan cua cac chsocathe, trong o
bao gom: chsobnh quan i eu hoagi a quyen vachsobnh quan cong gi a quyen.
Gi a chsobnh quan vasobnh quan cong (gi a quyen, i e u hoa gi a quyen)
conhng ac i em gi o ng vakhac nhau nh sau:
-Gi ong: vehnh thc cua cong thc tnh.
-Khac:
+Veyngha ki nh te: chsobnh quan phan anh sbi en ong cua hi en tng
qua thi gi an, con bnh quan phan anh mc ophobi e n, i en hnh cua hi en tng
nghi en cu.
+n vtnh: chso(l an, %) vatrong ol ech tuyet oi th n vtnh trung
vi n vtnh cua chti eu nghi en cu. n vtnh cua chti eu bnh quan c xac
nh bi tvamau trong cong thc tao thanh.
+Thi kynghi en cu:
.Chso: hai thi gi an khac nhau.
.Sobnh quan: tnh cho t ng thi kynhat nh.

Trang 125
7.2.3. Hethong chso:
7.2.3.1 Khai ni em: Hethong chsolaphng trnh ki nh tephan anh moi quan he
ki nh tegi a cac nhan tocau thanh nen to ng thephc tap qua thi gi an hoac khong
gi an.
C sexac nh hethong chsobao gom:
-Muc ch yeu cau phan tch.
-Tnh chat cua cac moi quan hegi a cac chti eu thong ke, gi a cac hi e n
tng cau thanh nen to ng thephc tap.
-Tnh chat cua chti eu nghi e n cu vatnh chat cua tong thephc tap.
-Tnh chat l ch scua oi tng quan l y.
ephan tch anh giatnh hnh bi en ong cua tong thephc ta p vatm cac
nguyen nhan anh hng en noth phai phan bi et cac l oai hethong chsosau ay:
a. Hethong chsophat tri en:
Tren c scua phng trnh ki nh tephan anh moi quan hetch socua cac toc
ophat tri en l i en hoan bang toc ophat tri en nh goc cuoi cung th sexay dng
c mot hethong chsophat tri en nh sau:
t
i
= T
n
t
i
chsophat tri en l i en hoan.
T
n
chsophat tri en nh goc cuoi ky.
V du: Ta comot day mc otuyet oi y
i
(i = 1,n ), vatch T
n
:
T
n
= (y
2
/y
1
) . (y
3
/y
2
) . . . . . (y
n
/y
n-1
) = y
n
/y
1
(VT: l an, %)

(y
2
/y
1
) , (y
3
/y
2
) ,. . . . ., (y
n
/y
n-1
) : Cac chsophan anh s bi en ong cua hi e n
tng qua t ng khoang cach thi gi an cua kynghi en cu.
y
n
/y
1
: Chsophan anh sbi en ong cua hi en tng qua khoang cach thi
gi an dai cua kynghi en cu.
Sbien ong tuyet oi cua hethong chsoc xac nh bang phng trnh
ki nh tenh sau: Tong cua cac chenh l ech tuyet oi bang chenh l ech tuyet oi nh
goc cuoi cung.
(y
2
y
1
) + (y
3
y
2
) + . . . . + (y
n
y
n-1
) = y
n
y
1

Trang 126
hay
i
=
n

i
: Mc otang hoac gi am cua hi en tng nghi e n cu qua tng khoang cach
thi gi an nhat nh.
n
: Mc ochenh l ech tuyet oi (+ ; - ) cua hi en tng nghi en cu qua
khoang cach thi gi an dai .
* Chuy: Hetho ng chsonay phan anh tnh hnh bi en ong cua day sothi
gi an.
V du: phan tch tnh hnh bi en ong gi aban cua ca hang trong 5 nam bang he
thong chsophat tri en gi avi gi athi et nh sau: n gi aban tng loai hang hoa
trong tng nam mot: P
1
, P
2
, P
3
, P
4
, P
5
, sol ng ban nam thnam l aq
5
.

p
2
q
5
p
3
q
5
p
4
q
5
p
5
q
5
p
5
q
5
x x x
=
p
1
q
5
p
2
q
5
p
3
q
5
p
4
q
5
p
1
q
5

Cac chsovetrai phan anh tnh hnh gi aban bi en ong qua tng nam.
Chsoben vephai phan anh tnh hnh gi aban bi en ong qua 5 nam.
Chenh l ech tuyet oi :
(p
2
q
5 -
p
1
q
5
)+(p
3
q
5 -
p
2
q
5
)+(p
4
q
5 -
p
3
q
5
)+(p
5
q
5 -
p
4
q
5
) =(p
5
q
5 -
p
1
q
5
)
Cac ol ech trong tng dau ngoac ben vetrai phan anh mc otang hoac gi am
doanh soban qua t ng nam do sbi e n ong cua gi aban.
Vephai phan anh mc otang hoac gi am doanh soban qua 5 nam do sbi en ong
cua gi aban.
b. Hetho ng chsophat tri en vachsokehoach:
C sexac nh hethong chsonay l aphng trnh ki nh tephan anh toc
ophat tri en bang tch cua toc ophat tri en nhi em vu kehoach vi trnh othc
hi en kehoach cua chti eu nghien cu.
t = t
nhi en vu
x t
kh
y
1
y
k
y
1
hay = x

Trang 127
y
0
y
0
y
k

(Chsophat tri en = chsonhi em vukehoach x chsothc hi en kehoach)
y
1
y
0
= (y
k
y
0
) + (y
1
y
k
)
* Chuy: Khi nghien cu moi quan henay oi vi mot tong thephc tap th
phai chuyen quyen socua chsonhi em vukehoach vachsothc hi en kehoach.
C sexac nh chsochung cua nhi em vukehoach vathc hi e n kehoach
bao gom:
- Phng phap xac nh sotng oi kehoach vathc hi e n kehoach.
- Tnh chat cua chti eu nghi en cu.
- Phng phap xac nh quyen socua chsophat tri en chung
* Khi phan tch s bi en ong nhi em vu kehoach cua chti eu chat l ng cau
thanh nen tong thephc tap th quyen sol achti eu sol ng col i en quan c co
nh kybao cao.
y
k
n
1
I
ynv
=

y
0
n
1
I
ynv
: Chsonhi em vukehoach cua chti eu chat l ng.
n
1
: chti eu sol ng col i e n quan.

ynv
= y
k
n
1
-

y
0
n
1.
V du: Xac nh nhi em vukehoach vegi athanh cua nhamaykykehoach
so vi kygoc bang chsonhi e m vukehoach gi athanh nh sau:
z
k
q
1
I
znv
=

z
0
q
1

znv
= z
k
q
1
-

z
0
q
1.


Trang 128
* Khi nghien cu trnh othc hi e n kehoach cua chti eu chat l ng cau
thanh nen tong thephc tap th quyen sol achti eu sol ng col i en quan c co
nh kybao cao:
y
1
n
1
I
yk
=

y
k
n
1

yk
= y
1
n
1
-

y
k
n
1.
I
yk
: Chsothc hi en kehoach cua chti eu chat l ng.
V du: anh gi atrnh othc hi en kehoach vegiathanh cua doanh nghiep
bang chsochung nh sau:
z
1
q
1
I
zk
=
z
k
q
1

zk
= z
1
q
1
- z
k
q
1
V du: Phan tch tnh hnh bi e n ong gi athanh cua doanh nghi ep kybao
cao so vi kygoc vatm mc oanh hng cua nhi em vukehoach vatrnh othc
hi en kehoach gi athanh bang hetho ng chsonh sau:
z
1
q
1
z
k
q
1
z
1
q
1

= x
z
0
q
1
z
0
q
1
z
k
q
1

z
=
znv
+
zk

* oi vi chti eu sol ng: Khi nghi en cu nhi em vukehoach cua chti eu so
l ng cau thanh nen tong thephc tap th quyen sol achti eu chat l ng col i en
quan conh kykehoach.
Chsonhi em vukehoach cua chti eu sol ng:
n
k
y
k

I n
nv
=

Trang 129
n
0
y
k

n
nv
= n
k
y
k
- n
0
y
k

V du: Xac nh nhi em vu kehoach l ng ban cua ca hang bang chso
nhi em vukehoach nh sau:
q
k
p
k

I q
nv
=
q
0
p
k

q
nv
= q
k
p
k
- q
0
p
k

* Khi anh gi atrnh othc hi e n kehoach cua chti eu sol ng cau thanh
nen to ng thephc tap th quyen sol achti eu chat l ng col i en quan conh ky
kehoach.
Chsothc hi en kehoach cua chti eu sol ng:
n
1
y
k

I n
k
=
n
k
y
k

n
k
= n
1
y
k
- n
k
y
k

V du: Xac nh trnh othc hi en kehoach ban hang cua mot cong ty thng
mai bang chsonh sau::
q
1
p
k

I q
k
=
q
k
p
k

q
k
= q
1
p
k
- q
k
p
k.

Hethong chsophat tri en vachsokehoach cua chti eu sol ng c the
hi en nh sau:
n
1
y
k
n
k
y
k
n
1
y
k

= x
n
0
y
k
n
0
y
k
n
k
y
k

Trang 130

n
=
nnv
+
nk

c. Hetho ng chsonhan to:
Khi phan tch s bi en ong tong thephc tap qua thi gi an phai tm cac
nguyen nhan anh hng en chung.
C sexac nh nol aphng trnh ki nh te phan anh moi quan hetch so
cua cac nhan tocau thanh nen tong thephc tap. V du:

yn = (yxn)
I
yn
= I
y
x I
n
(Hethong chsonhan to)
y
1
n
1
y
1
n
1
y
0
n
1

= x
y
0
n
0
y
0
n
1
y
0
n
0

yn
=
y
+
n

y
1
n
1 -
y
0
n
0
= (y
1
n
1
- y
0
n
1
) + (y
0
n
1
- y
0
n
0
)

Vetrai cua cac phng trnh phan anh s bi en oi cua to ng thephc tap do
sanh hng bi en oi ong thi cua tat cacac nhan to.
Vephai cua cac phng trnh phan anh s bi en ong cua tng nhan toanh
hng en sbi en ong cua tong thephc tap.
V du: phan tch sbi en oi doanh soban cua ca hang kybao cao so vi
kygoc vatm cac nguyen nhan anh hng en nobang hethong chso: (Vi gi a
thi et cho trong bang so7.1 trang .)
pq = (pxq)
I
pq
= I
p
xI
q
p
1
q
1
p
1
q
1
p
0
q
1

= x

Trang 131
p
0
q
0
p
0
q
1
p
0
q
0

71 100 71 100 71 400
= x
54 000 71 400 54 000
1,316 = 0,995 x 1,322

pq
=
p
+
q

17 100 = -300 +17 400 (ngan ong)
Ket l uan: Doanh soban kybao cao so vi kygoc tang 31,6% (hay tang
17.100 ngan ong), trong o:
- Do gi aban cua ca hang gi am 0,5% l am cho doanh soban gi am 300 ngan
ong.
- Vado l ng ban cua ca hang ta ng 32,20% l am cho doanh soban tang
17.400 ngan ong.
Vay tnh hnh ki nh doanh cua ca hang l atot v tang doanh soban chuyeu
l ado tang l ng ban.
d. Phng phap xac nh chsokhong gi an:
d.1. Chsokhong gi an cathe: phng phap tnh gi ong nh phng phap xac
nh sotng oi khong gi an l achso.
V du: phan tch sbi e n ong san l ng san pham A cua x nghi ep X so vi
x nghi ep Y trong kynghi en cu bang chsokhong gi an san pham cathenh sau:
q
X
i
q(X/Y)
= (l an, %)
q
Y

Chenh l ech tuyet oi : Chsocathe
q(X/Y)
= q
X
- q
Y


Trang 132
d.2. Chsokhong gi an chung: C sxac nh chsokhong gian chung bao
gom:
- Muc ch yeu cau phan tch tnh hnh bi en ong cua hi en tng phc tap
qua hai khong gi an khac nhau.
- Phng phap xac nh sotng oi khong gi an l achso.
- Phng phap xac nh chsophat tri en chung.
- Tnh l ch scua hi en tng vapham vi nghien cu cua oi tng quan l y.
Tren cac c so, ngi ta rut ra c cac nguyen tac xac nh quyen socua
chsokhong gi an chung nh sau:
* Khi nghi e n cu s bi en ong cua chti eu sol ng cau thanh nen tong the
phc tap qua hai khong gi an khac nhau th quyen sol achti eu chat l ng bnh quan
col i en quan gi a hai khong gi an.
n
A
y
I
n(A/B)
= (l an, %)
n
B
y
n(A/B)
= n
A
y n
B
y
(n vtnh cua
n
trung vi n vtnh cua tong thephc tap)
n
A
, n
B
: Day sol ng bi en cua chti eu sol ng trong tng khong gi an A va
B.
y: chti eu chat l ng bnh quan gi a hai khong gi an:
n
A
y
A
+ n
B
y
B
y =
n
A
+ n
B

y
A
, y
B
: Day sol ng bi en cua chti eu chat l ng trong t ng khong gian A
vaB
V du: phan tch sol ng ban hang cua ca hang A so vi ca hang B bang
chsol ng ban chung gi a hai khong gi an nh sau:
q
A
.p
I
q(A/B)
=
(l an, %)

Trang 133
q
B
.p

q(A/B)
= q
A
.p - q
B
.p

-Trong thc teen gi a n cach tnh giabnh quanp, ngi ta cothelay gi a
conh el am quyen sohoac gi aqui nh trong tng thi kynghi en cu.
V du: So sanh san l ng san pham gi a hai doanh nghi e p X vaY bang chso
san l ng khong gi an nh sau:

q
X
z q
X
I
q(X/Y)
= = (VT: l an, %)
q
Y
z q
Y

q(X/Y)
= q
X
z q
Y
z
v Trong thc teconhi eu trng hp tnh gi athanh bnh quan (z ) co
nhi eu khokhan, do ongi ta cothedung l ng l ao ong hao ph bnh quan e
san xuat san pham ogi a hai khong gi an ethay the.
* Khi nghi en cu s bi en ong chti eu chat l ng cau thanh nen to ng the
phc tap qua hai khong gian khac nhau th quyen sol achti eu sol ng col i en
quan cua tng khong gi an hoac chung cho cahai khong gi an:
y
A
.n
A
I
y(A/B)
= (l an, %)
y
B
.n
B

q
x
z
x
+ q
y
z
y
q
x
+ q
y
q
x
z
x
+ q
y
z
y
q
x
+ q
y
( )
,
_
+
+
,
_
+
+
B A
B B A A
B
B A
B B A A
A
B
A
q
q q
p q p q
q
q q
p q p q
q
I

Trang 134
y(A/B)
= y
B
n
B
y
A
n
A

Hoac:

y
A
.N y
A
(n
A
+ n
B
)
I
y(A/B)
= =
y
B
.N y
B
(n
A
+n
B
) ( )

y(A/B)
= y
A
.N - y
B
.N

Trong thc tengi ta thng dung chso( )

* Chuy: Khi phan tch sbi en ong mot to ng thephc tap ong chat gi a hai
khong gi an khac nhau th trong chsokhong gi an chung sekhong coquyen so:

y
A
n
A
I
Yn(A/B)
= (l an, %)
y
B
n
B

Yn(A/B)
= y
A
n
A
y
B
n
B

7.3. VAN DUNG HETHONG CHSOEPHAN T CH T NH H NH BI EN ONG
KET QUAHOAT ONG VAHI EU QUAHOA T ONG CUA MOT TONG THE
PHC TAP.
7.3.1. Phan tch s bi en ong cua chti eu chat l ng bnh quan qua hai thi gi an
khac nhau (phan tch sbi en ong hi e u quahoat ong):
Hi eu quahoat ong cua oi tng quan l yc bi e u hi e n bang chti eu chat
l ng bnh quan (chti eu nang suat l ao ong bnh quan; sovong quay von bnh
quan; doanh l i bnh quan ... ).

Trang 135
Gi asco: + x
0
vax
1
l acac l ng bi en cua chti eu chat l ng kygoc vaky
bao cao tren tng n vtong thecua oi tng quan l yf
0
, f
1
(son vtong the
hoac sol an xuat hi en cua cac l ng bi en x
0
, x
1
kygoc vakybao cao)
+ f
0
, f
1
: qui mocua tong thephc tap kygoc vakybao cao.
th:

l acac mc ocua chti eu chat l ng bnh quan cua tong thephc tap
kygoc vabao cao, do o:
* Phan tch tnh hnh bi en ong chti eu chat l ng bnh quan kybao cao so
vi kygoc vatm nguyen nhan anh hng en nobang hethong chsonh sau:
x
1
f
1
x
1
f
1
x
0
f
1

x
1
f
1
f
1
f
1

I
x
= = = x
x
0
x
0
f
0
x
0
f
1
x
0
f
0

f
0
f
1
f
0

Veol ech tuyet oi :

(x
1
- x
0
)f
1
= (x
1
- x
01
) f
1
+ (x
01
- x
0
) f
1

Hay ta vi et gon l ai :
x
1
x
1
x
01
I
x
= = x
x
0
x
01
x
0

X
=
Xc
+
Xa
(VT: trung vi n vtnh cua x tnh cho mot n v
tong the)
I
x
: phan anh toc otang hoac gi a m chti eu chat l ng bnh quan kybao
cao so vi kygoc. (x
1
/x
0
)

1
1 1
1
0
0 0
0
f
f x
x ;
f
f x
x

Trang 136
(x
1
/x
01
): phan anh toc otang hoac gi am cua ban than chti eu chat l ng,
l oai trsanh hng bi en ong cua ket cau n vto ng the, tc l anophan anh mc
ota ng gi am hi eu quahoat ong qua thi gi an (phan anh sau t chi eu sau).
(x
01
/x
0
): phan anh toc otang hoac gi am cua chti eu bnh quan do sanh
hng bi en ong cua ket cau n vtong the.

I
X
= I
Xc
x I
Xa
(VT: l an, %)

Chso Chso Chsoanh hng
cau thanh conh ket cau ket cau n v
khabi en n vtong the to ng the

X
: Phan anh mc otang (giam) tuyet oi cua tong thephc tap ong chat
kybao cao so vi kygoc do s anh hng bi en ong ong thi cua tat cacac
nhan to.
Xc
: Phan anh mc ochenh l ech tuyet oi cua to ng thephc ta p ong chat
kybao cao so vi kygoc do s anh hng bi en ong cua ban than chti eu chat
l ng (Do sanh hng cua hi eu quahoat ong).
Xa
: Phan anh mc otang (gi am) tuyet oi cua tong thephc ta p ong chat
kybao cao so vi kygoc do sanh hng bi en ong cua ket cau n vtong the.
7.3.2. Phan tch sbi en ong cua tong thephc tap ong chat vatm nguyen nhan
anh hng.

Phan tch sbi e n ong ket quahoat ong vaanh gi amc oanh hng cua
hi eu quahoat ong oi vi tong thephc tap ong chat kybao cao so vi kygoc
bang hethong chsonh sau:

-Sotng oi :
X = X
i
f
i
/f
I

-Sotuyet oi :

xf =
x
+
f


Trang 137

Thethong tren => X
I
f
I
= X
i
f
I
= X
i
f
i

Tong thephc tap chat Chti eu Qui mocua hien tng,
(Ket quahoat ong cua chat l ng qui mocua tong the
tng kynghi en cu) bnh quan nghi en cu tng ky

I
xf
= I
x
x I
f

X
1
f
1
X
1
f
1
f
1 x
f
1

X
0
f
0
X
0
f
0
f
0

f
0
X
1
f
1
X
1
X
01
f
1
X
0
f
0
X
01
X
0
f
0

I
xf
= I
x
x I
f
= I
xc
x I
xa
x I
f

I
xf
: Phan anh toc otang (gi am) cua tong thephc tap ong chat hoac cua ket qua
hoat ong kybao cao so vi kygoc do s anh hng bi en ong cua tat cacac
nhan to. (3 nhan to).
I
f
: Phan anh toc otang (gi a m) qui mohoat ong cua oi tng quan l y.
Vasotuyet oi :
xf
=
x
+
f
= xc +
xa
+
f

xf
= X
1
f
1
- X
0
f
0
= (X
1
X
0
)f
1
+ (f
1
f
0
) X
0

=
x
=
x x
= x

Trang 138
= (X
1
- X
01
)f
1
+ (X
01
X
0
)f
1
+ (f
1
f
0
)X
0

Trong o:
xf
phan anh mc otang (gi am) tuyet oi cua tong thephc tap ong chat ky
bao cao so vi kygoc do sanh hng bien ong cua tat cacac nhan to. Trong o:
xc
: phan anh mc ota ng (giam) tuyet oi cua tong thephc tap ong chat ky
bao cao so vi kygoc do s anh hng bi en ong cua ban than chti eu chat l ng
(cua hi eu quaki nh te).
xa
: phan anh mc otang gi am tuyet oi cua to ng thephc tap ong chat do s
anh hng bi en ong cua ket cau n vtong the.
f
phan anh chenh l ech tuyet oi ta ng hoac gi am tong thephc tap ong chat do
s anh hng bi e n ong cua qui mohoat ong, (do sanh hng cua au t chi eu
rong).
* eanh gi aban chat cua tnh hnh bi en ong tong thephc tap ong chat th phai
chuyvao I
xc
va
xc
v nophan anh hi eu quahoat ong vathc l c cua oi tng
quan l y.
1. Chsotrong phan tch thong kel ag? Phan l oai chso?
2. Tai sao phai nghi en cu chsobnh quan?
Bai tap:
3. a. Vi cung mot soti en mua hang vi nam 2002, nam 2003 ngi dan thanh
phoX mua them c 20% l ng hang hoa so vi nam 2002. Hoi gi acatai thanh
phonay atang hay gi am bao nhi eu % qua hai nam?
b. Gi acacac mat hang tai thanh phoX trong nam 2003 so vi nam 2002
tang 5%, con l ng hang hoa ban ra tang 8%. Vay tong l ng hang hoa
ti eu thutai thanh phonay tang bao nhi eu %?
c. Gi acacac mat hang tai thanh phoX trong nam 2003 so vi nam 2002
gi am 4%, con l ng hang hoa ban ra tang 10%. Vay tong l ng hang hoa ti eu
thutai thanh phonay tang hay gi am bao nhi eu %?

Trang 139
4. Cosol i eu vegi acc bnh quan vasan l ng bu pham tai mot n vbu
i en trong kygoc vakybao cao nh sau:
Gi acc bnh quan
(1000 ong)
San l ng
(cai )

Ten sa n pham
Kygoc Kybao cao Kygoc Kybao cao
Bu ki e n trong nc
Bu ki e n ngoai nc
Bu pham CPN trong nc
Bu pham CPN ngoai nc
64
920
20
220
66
900
25
225
2.250
500
60.300
2.500
2.500
600
60.500
3.000
Hay tnh:
a. Chsocathevegi acc val ng bu pham agi
b. Chsochung vagi acc valng bu pham ti eu dung
c. Phan tch sthay oi vedoanh thu qua hai kydo anh hng cua hai
nhan to: gi acc vasan l ng ti eu dung.

5. Tai mot thtrng, cotnh hnh ban l ecua mot somat hang qua hai kynh
sau: Mat hang A tang 3%, mat hang B gi a m 4%, mat hang C gi akhong oi , mat
hang D tang 5%. Hay xac nh chsochung vegi aca, bi et rang tytrong ti eu thu
hang hoakybao cao cua 4 mat hang tren c cho trong bang sau:
Mat hang A B C D
Tytrong, % 30 20 25 25

6. Cosol i eu vegi acc thong ti n i en thoai di ong vasan l ng i en thoai
goi i tcac may di ong thuoc 2 cong ty i en thoai di ong X vaY trong thang
1/2004 nh sau:
Cong ty X Cong ty Y Ten dch vu
n gi a
1 phut (ong)
Sophut goi
Trong thang
(1000 phut)
n gi a
1 phut
(ong)
Sophut goi
Trong thang
(1000 phut)

Trang 140
-Thuebao trasau
-Thuebao tratrc
1.400
1.800
2.000
2.500
1.600
1.850
1.500
2.100
Hay:
a. So sanh gi achung cho hai l oai dch vucua hai Cong ty X so vi Cong
ty Y vangc lai .
b. So sanh san l ng chung cho hai l oai dch vucua hai Cong ty tren.
7. Cosol i eu venang suat l ua vadi en tch gi eo trong cua ba a phng trong
hai nam 2002 va2003 nh sau:
Nam 2002 Nam 2003 Khu vc
Nang suat
(ta/ha)
Di en tch (ha) Nang suat
(ta/ha)
Di en tch (ha)
I
I I
I I I
42
45
38
10.000
6.000
8.000
45
44
40
10.000
8.000
9.000
Hay tnh:
a. Chsocathevenang suat l ua vadi e n tch gi eo trong?
b. Tnh chsochung venang suat thu hoach vadi en tch gi eo trong?
c. Phan tch san l ng l ua thu hoach chung cho ba a phng tren do anh
hng cua hai nhan to: nang suat vadi en tch gi eo trong?

Chng 8. i e u tra chon ma u

Trang 141
Chng 8 I EU TRA CHON MAU

8.1. KHAI NI EM, U NH C I EM VAPHAM VI SDUNG I EU TRA CHON
MAU.
8.1.1. Khai ni em:
i eu tra chon mau l al oai i eu tra khong toan bo, trong ongi ta chchon
ra mot son vcua hi en tng nghi en cu ei eu tra thc te. Cac n vnay
c chon theo nhng qui tac nhat nh eam bao tnh ai di en, sau odung
ket quaxac nh c enhan thc vaanh gi avetoan bohi en tng nghi en
cu.
V du: eanh gi achat l ng (theo nhng ti eu chuan cu the) cua cac l oai
day cap c san xuat ra trong nhamay thi et bBu i en, ta l ay ra mot sosan
pham exac nh cuthevechat l ng cua chung theo nhng ti eu chuan aat
ra. Tren c sket quaxac nh c ta ket l uan vechat l ng toan bocac l oai
day cap nay asan xuat ra trong ky.
V sao chcan i eu tra mot son vmaket qual ai cothesuy ra cho toan
botong the? Vei e u nay quy l uat sol n achra rang: Neu nghi en cu mot so
tng oi l n hi en tng th nhng bi eu hi en ngau nhi e n, nhng ac thucua hi e n
tng n nhat sebutrvatri et ti eu cho nhau, tnh qui l uat sec bi eu hi en ro.
Lythuyet xac suat cung chng mi nh ra ng: S sai khac gi a sotrung bnh cua
mot sol n cac ai l ng ngau nhi en vi kyvong toan cua nol amot ai l ng
nhotuy y.
8.1.2. u i em cua i eu tra chon mau:
ethu thap tai l i eu phuc vucho nghi en cu toan bohi e n tng, chung ta cothe
sdung i eu tra toan bohoac sdung i eu tra chon mau. Cho nen xet u i em
cua i e u tra chon mau tc l aso sanh novi i eu tra toan bo. i eu tra chon mau
conhng u i em sau:
- i eu tra chon mau thng nhanh hn rat nhi eu so vi i eu tra toan bo. V
i eu tra t n v nen cong viec chuan bsegon, sol ng tai l i eu ghi

Trang 142
chep gi am i , thi gi an i eu tra, thi gian to ng hp, phan tch sec rut
ngan. i e u nay l am cho i eu tra chon mau cotnh kp thi cao.
- Do son vi eu tra t, sonhan vi en i e u tra vamoi chi ph segiam. V
vay, i eu tra chon mau ti et ki em c khanhi eu sc ngi , vat t vati en
cua.
- Cung do son vi eu tra t, cothemro ng noi dung i eu tra, i sau
nghi en cu nhi eu mat cua hi en tng.
- Tai l i eu thu c trong i eu tra chon mau secoochnh xac cao, bi v
sonhan vi e n i eu tra can t nen cothechon c nhng ngi cokinh
nghi em, cotrnh onghi ep vucao, ong thi vi ec ki em tra sol i eu cothe
ti en hanh tmvatap trung, gi am c cac sai sodo ghi chep.
- i eu tra chon mau khong oi hoi mot tochc l n nh i eu tra toan bo.
Mot c quan nhocung cothe ti en hanh i e u tra chon mau.
8.1.3. Pham vi sdung i eu tra chon mau:
Do conhng u i e m aketren matrong thc tei eu tra chon mau c s
dung rat nhi eu vi nhi eu muc ch khac nhau:
- Khi oi tng nghi en cu cho phep cothei eu tra toan bohoac cothe
i eu tra chon mau th ngi ta thng ap dung i eu tra chon mau eco
thong ti n nhanh hn vati et ki e m hn.
- Trng hp khi ti en hanh i e u tra l am bi en dang hoac phahuy n vth
phai ap dung i eu tra chon mau.
- Trng hp son vcua hi en tng vohan hoac khong xac nh th phai
ap dung i eu tra chon mau.
- Khi muon so sanh cac hi e n tng vi nhau macha cothong ti n cu the
hoac khi muon ki em nh mot gi athuyet at ra ngi ta thng dung i e u
tra chon mau ethu thap tai l i eu.
- Trong mot socuoc i eu tra toan bo, emro ng noi dung i e u tra vaanh
gi aket quacua i e u tra toan bongi ta ti en hanh ong thi cuoc i e u tra
chon mau.

Trang 143
i eu tra chon mau chi eu tra mot son vtrong toan bocac n vthuoc tong
thenghien cu, cho nen can phan bi et hai khai ni em: Tong thechung vatong mau.
8.1.4. Tong thechung vatong themau:
- Tong thechung l atong thebao gom toan bocac n vthuoc oi tng nghi en
cu. Son vcua tong thechung thng c kyhi eu bang ch N.
- Tong themau latong thebao gom mot son v nhat nh c chon ra ei e u
tra thc te. Son vcua tong themau thng c kyhieu bang chn.
V du: Trong mot t san xuat 10.000 bong en i en tdung trong tong ai
ngi ta chon ra 20 bong eki em tra chat l ng san pham. Nh vay son vtong
thechung N= 10.000 bong en, son vtong themau n=20 bong.
Do chi eu tra thc tetren n n v, nhng ket quac dung enhan thc
toan botong theN n v, nen tong themau phai ai di en c cho tong thechung.
Vi ec chon ra n n vtrong tong soN n v cothec thc hi en bang mot trong
hai ki eu sau:
-Chon ngau nhi en: Ngha l akhi chon mau, phai bao am tnh chat hoan toan
khach quan. Tat cacac n vtrong tong thechung eu coc hoi c chon vao
mau nh nhau, khong phuthuoc vao ymuon chuquan cu a ngi chon.
eam bao tnh ngau nhi en ta cothedung nhi e u cach khac nhau: boc tham,
dung bang songau nhi en
-Chon mau phi ngau nhi en: Ngha l akhi chon mau, ngi ta da vao nhng
thong ti n abi et vetong thechung vashi eu bi et cua ngi chon mau vetong the
chung echon ra nhng n vmau, tao ra tong themau cotheai di en cho tong
thechung.
Trong trng hp nay ta cothechon nhng n v trung bnh hoac nhng
chuyen gi a trong tng l nh vc nghi e n cu.
Tong thechung cung nh tong themau eu conhng tham soac trng nh:
Sotrung bnh, tyl e, phng sai
Noi dung c ban cua phng phap chon mau l ada vao shi e u bi et cac tham
so cua to ng themau i eu tra esuy l uan thanh tham so cua to ng thechung.

Trang 144
Vi ec l am nh vay goi l ac l ng. Khi c l ng, eam bao chat l ng cao phai
l a chon ham c lng theo cac ti eu chuan:
1. c l ng khong chech: Tham socua mau c goi l ac l ng khong chech
cua tham so cua to ng thechung (ai l ng ngau nhi en goc X) neu M( ) =
M().
2. c l ng hi eu qua: Tham so cua mau c goi l ac l ng hi eu quacua
tham so cua tong thechung neu nocophng sai nhonhat so vi moi tham so
khac xay dng tre n cung mau o.
3. c l ng vng: Tham so cua mau c goi l ac l ng vng cua tham so
cua to ng thechung neu hoi tutheo xac suat en khi n ti e n ti . Tc l avi
moi dng betuy yta l uon co:
l i mP(| - | < ) = 1
n ->
Thong ketoan achng mi nh varut ra mot soket l uan sau:
- V trung bnh mau l ac l ng khong chech, hi eu quavavng cua trung
bnh tong thechung, do oneu cha bi e t trung bnh tong thechungcothe
dung trung bnh mau ec l ng.
- V tan suat mau f l ac l ng khong chech, hi eu qua, vng cua tan suat
tong thechung p, do oneu cha bi et p cothedung f ec l ng.
- V phng sai i eu chnh mau S
2
l ac l ng khong chech, hi e u quava
vng cua phng sai chung
2
, do oneu chng bi et phng sai
2
co
thedung S
2
ec l ng.
Chuy rang, phng sai mau S
2
vaphng sai hi eu chnh mau chkhac
nhau chut t bi heso n/(n-1), do okhi n l n th s khac bi et nay l a
khong ang ke. Trong thc tephng sai hieu chnh mau c sdung
khi n < 30.
8.2. I EU TRA CHON MAU NGAU NHI EN.
8.2.1. Nhng van el yl uan.
a. Chon hoan l ai vakhong hoan l ai :

Trang 145
- Chon hoan l ai : tc l atrc khi chon n vthk vao mau nghi en cu th
atral ai tong thechung n vth(i -1) mata anghi en cu xong (i = 2 -
>n). Nh vay, son vtrong to ng thechung sekhong thay oi trong suot
quatrnh l a chon.
Goi K l asokhanang thi et l ap c tong themau. Sokhanang nay trong
chon hoan lai c xac nh theo cong thc:
K = N
n

- Chon khong hoan l ai : tc l akhi moi n vac chon enghi en cu se
c xep ri eng ra, khong travetong thechung nen khong cokhanang
c chon l ai . Son vtong thechung segi am dan trong quatrnh chon
tng n v. Trong chon khong hoan l ai , sokhanang thi et l ap tong the
mau tnh bang cong thc:
K = C
n
N
= N! /[ n! (N-n)! ]
Trong thc teneu qui mocua tong thechung khal n vaqui mocua mau
chon ra chi em mot phan rat nhotrong tong thechung th phng thc l ay
mau hoan l ai hay khong hoan lai cho ta cac ket quasai l ech khong ang ke.
ac bi et, khi qui mocua tong thechung l avohan, con qui mocua mau l ai
hu han th hau nh khong con s khac bi e t gi a hai phng thc l a y mau
tren na, l uc ocothechon theo phng thc khong hoan l ai mavan cothe
gi athi et mau c chon theo phng thc hoan l ai .
b. Chon mau vi xac suat eu vakhong eu:
-Chon mau vi xac suat eu laam bao moi n vcua hi en t ng nghi en cu
eu coc hoi c chon vao mau nh nhau. Tnh bnh ang cua cac n vcon
thehi en trong vi ec c l ng ket quabi v ket quathu c tren mau khong
phan bi et thuoc n vnao. Phng phap chon mau vi xac suat eu noi chung
khong l u yen skhac bi et l an nhau gi a cac n vtong the. Nothng c
sdung trong cac trng hp:
+Cac n vcua hi en tng tng oi ong eu nhau theo ti eu thc nghi en cu.
+Khong bi et trc c skhac bi et gi a cac n v.

Trang 146
-Chon mau vi xac suat khong eu l akhong can am bao khanang c chon
vao mau cua cac n vphai bang nhau. Cac n vcothec chon theo xac
suat tyl evi vai trocua tng n v. Xac suat an nh cho moi n vvekha
nang c chon vao mau goi l axac suat bao ham. Con sonay ong vai trotrong
sovasetham gi a vao cac c l ng toi u. Trng hp xac suat bao ham tyl e
vi kch thc nao ocua n vi eu tra th goi lachon mau vi xac suat tyl e
kch thc. Chon mau vi xac suat khong eu sekhokhan phc ta p hn v can
phai cosol i eu ti en nghi em vequi mo, kch thc cua hi en t ng nghi en cu.
c. Sai sochon mau:
Sai sochon mau l askhac bi et gi a trsoti e u tra mau thu thap c vi tr
sothat cua notrong tong thechung. ochnh xac vaoti n cay cua sol i eu mau
chu anh hng cua hai l oai sai sokhac nhau: sai sol ay mau vasai sokhong l a y
mau. Cothebi eu thbang cong thc tong quat sau:
= +
M
+
0
Trong o:
: Tham socua tong thechung.
: Tham socua tong themau.
M
: Sai sol ay mau.
0
: Sai sokhong l a y mau.
- Sai sol ay mau l asai sodo sl ay mau gay ra. Trong thc tekhong theco
mot mau nao cothel am ai di e n chnh xac cho tong the, mac dungi
nghi en cu cothechon rat khoa hoc vacan than.
Sai sol a y mau cothegi am bang cach tang qui mocua mau, khi qui mo
cua mau tang bang qui mocua to ng thechung th sai solay mau sebi en
mat.
- Sai sokhong l a y mau: l asai soxay ra ngoai vi ec l ay mau. Sai sokhong
l ay mau cothexam nhap vao nhng sol i eu mc ti nh vi . Nhng sai so
nay xay ra do nhi e u nguyen nhan:

Trang 147
+ Do n v i eu tra tral i sai v hi eu khong ung noi dung, tr nhtoi ,
khong chnh xac, hoac coykhai sai .
+ Do ngi nghi en cu votnh ghi chep sai .
+ Do o l ng sai .
+ Do mahoa hoac hi e u chnh dl i eu cosai lam
Ngc l ai vi sai sol ay mau, khi qui mocua mau tang th nhng sai sokhong
l ay mau cothetang theo. Chung ta khong thetnh c cu thesai sokhong
l ay mau vacung khong l oai boc hoan toan sai sonay. Tuy nhi en, ta co
thegi am nobang cach chuan bkynoi dung cau hoi vaki em tra mot cach co
hetho ng.
Ri eng oi vi sai solay mau trong chon ngau nhi en, thong ketoan achng
mi nh cach xac nh sai sotrung bnh cho n mau theo cac cong thc:
-Khi nhi em vuchon mau l ac l ng sotrung bnh vemot ti eu thc nao o,
sai sotrung bnh chon mau sel a:
+ Trng hp chon hoan l ai :
x
=
2
/n
Do
2
nhi eu khi khong tnh c phai l ay phng sai mau hi eu chnh ethay
theS
2
. Ta cocong thc:
x
= S
2
/(n 1)
+ Trng hp chon khong hoan l ai :
x
=
2
(1-n/N)/n
hay
x
= S
2
(1-n/N)/(n 1)
Trong o:
x
: Sai sotrung bnh chon mau.
2
: Phng sai cua tong thechung.
S
2
: Phng sai cua tong themau.
n: Son vto ng themau.
N: Son vtong thechung.

Trang 148
- Khi nhi em vuchon mau l aec l ng tyl etheo mot ti eu thc nao o, sai
sotrung bnh chon mau sel a:
+ Trng hp chon hoan l ai :
p
= p(1-p)/n

Hay
p
= f (1-f )/n
+ Trng hp chon khong hoan l ai :
p
= p(1-p)(1-n/N)/n

hay
p
= f (1-f )(1-n/N)/n
Trong o:
p: Tyl ecua tong thechung.
f : Tyl ecua tong themau.
Cac cong thc sai so trung bnh cho n mau tren ay bi eu thtrsotrung
bnh cua cac sai so chon mau cothegap phai khi c l ng. Song do ti en
hanh chon ngau nhi en nen sai sonay khong phai l amot trsoc xac nh
trc vedau (+ hoac -) maphan anh mot pham vi chenh l ech cothenhieu
hn hoac t hn so vi tham socua to ng thechung. Nh vay congha l a
chenh l ech gi a x vaX , gi a f vap khong phai hoan toan bang manam
trong pham v+ .
Cung theo chng mi nh cua toan: Neu ai l ng ngau nhi en phan phoi
theo qui l uat chuan th khi c l ng tham socua tong thechung, cho pham
vi sai soung bang + th oti n cay cua c l ng mi chbang 0,6827. Co
thenang cao oti n cay bang cach mrong them pham vi sai sochon mau.
Neu nh pham vi nay c mrong gap oi , tc l a+2 th oti n cay sel en
ti 0,9545. Neu mrong pham vi l en 3 lan (+3) th oti n cay sel en ti
0,9973 v.v

Trang 149
Noi tom lai , cang mrong pham vi sai so, sc manh cua c l ng
cang tang, nhng mat khac cung l a m cho sai sol ay mau tang theo (khoang
c l ng ro ng ra).
Cong thc tong quat tnh pham vi sai sochon mau l a:
M
= t.
Trong o: t Hesoti n cay vi ham xac suat
t
ac Li apounov (Nhatoan
hoc Nga, 1857 1918) l ap bang tnh san.
d. Xac nh son vmau i eu tra:
Vi ec xac nh son vmau can ieu tra cho phuhp cung c coi nh la
mot nghethuat. Neu chung ta tuan thuqui trnh tong quat vexac nh kch cmau,
chung ta cotheti ep nhan nhi em vu nay mot cach va khoa hoc, va ki nh tevase
mang l ai nhng ket quachap nhan c.
Nhi em vu cua nhanghi en cu l achon mau ul n ecothec l ng mot
cach tng oi chnh xac cac tham socua tong thechung, nhng ong thi cung
khong l ang ph quynghi en cu vao cac mau qual n vakhong can thi et. Van el a
phai l ay bao nhi eu n vttong thechung ei eu tra thc te? Lam thenao ecac
nhanghi en cu xac nh c mau cung? Qui trnh xac nh cmau trai qua cac
bc sau:
- Qui nh pham vi sai socho phep:
Yeu toanh hng au ti en en cmau l aol n cua sai so. ol n cua sai so
phai nam trong dung sai cua muc ch nghi en cu. La chon ol n (pham vi
cho phep) cua sai sophuthuoc vao onhay cua ket qua. Cac nhanghi en cu
phai rat thong thao vemat nay.
- nh rooti n cay exac nh hesoti n cay:
Neu chung ta muon coket quanghi en cu vi mc ti n cay la100% th phai
i eu tra toan bocac n vtrong tong the. Song i e u nay quaton kem va
khong thc te. Do vay, thng phai chap nhan mc ti n cay di 100%. Trong
thc temc thng c sdung l a99%, 95% va90%. Mc ti n cay 95%
c sdung phobi en nhat. Mc ti n cay nay cho phep ket quanghi en cu

Trang 150
sai so5% so vi gi atr thc cua tong the, vamc sai sot nay thng c
chap nhan oi vi phan l n cac quyet nh trong nghi en cu ki nh te, xahoi .
Hesoti n cay c xac nh thong qua bang tnh san.
- c tnh ol ech ti eu chuan:
Conhi eu cach ec tnh ol ech ti eu chuan:
+ Neu trc ay ati en hanh i eu tra vac xem l atng tvi l an nay th
cothelay ol ech ti e u chuan cua l an i e u tra trc.
+ Ti e n hanh i e u tra th i em etnh ol ech ti eu chuan.
+Cothec tnh ol ech ti eu chuan theo khoang bi en thi e n (R) tuy theo ac
i em phan phoi cua hi en tng nghi en cu. Neu l aphan phoi chuan th:
= R/6 = (X
max
X
mi n
)/6
- Cac cong thc tnh cmau thng dung:
Cac cong thc tnh cmau thng c rut ra tcong thc tnh sai sotrung
bnh chon mau, nen cung phan ra cac trnghp:
+ Khi nhi em vunghi en cu l aec l ng sotrung bnh theo mot ti eu thc
nao o:
Trng hp chon hoan l ai :
n = t
2
2
/
2
x
Trng hp chon khong hoan l ai :
n = t
2
2
N/ (
2
x
N + t
2
2
)
Trong o:
n: Son vcan i eu tra (cmau)
t: Hesoti n cay.
x
: Pham vi sai socho phep.
N: Son vtong thechung.
- Khi nhi em vunghi en cu l aec l ng tyl etheo ti eu thc nao o:
Trng hp chon hoan l ai :

Trang 151
n = t
2
pq

/
2
p
Trng hp chon khong hoan l ai :
n = t
2
pq

N/ (
2
p
N + t
2
pq)
Trong o:
p: tylehay tan suat xuat hi en.
: Pham vi sai socho phep.
q = 1 p
Tnh cmau trong trng hp c l ng tyl ecung c ti en hanh theo qui
trnh tren, chkhac l akhi c tnh ol ech ti e u chuan phai can cvao tan suat
xuat hi en p. Chuyrang vi mot ochnh xac cho trc, khi gi atrcua tan
suat xuat hi en gan ti 50% th cmau gia tang va phai , vakhi gi atrcua ta n
suat xuat hi en ti en gan ti 100% hay 0% th cmau gi am dan. Cothelap cac
bang l i et kecac osai soti eu chuan tng mc ti n cay vang vi cac tan
suat xuat hi en khac nhau.
e. Suy rong cac ket quai e u tra chon mau:
Suy rong cac ket quai eu tra chon mau l ac tnh cac chti eu cua tong the
chung tren c scac tai l i eu thu thap c trong i eu tra chon mau. Cohai cach
suy rong sau ay:
e.1. Phng phap tnh oi trc ti ep:
Phng phap nay c ap dung khi ngi ta dung cac sotrung bnh mau vatyl e
mau ec l ng ra cac chti eu tng ng cua to ng thechung. Cach tnh nh
sau:
x
x
< X < x +
x

Va f
p
< p < f +
p

Trong o:
X, p: Trung bnh chung vatylechung.
x, p: Trung bnh mau vatylemau.
x
,
p
: Pham vi sai sochon mau.

Trang 152
V du: Gi assau khi i eu tra chon 1000 chi ec i e n thoai di ong, tnh c ty
l enhng chi ec i en thoai di ong goi i brel a2,1%. Vi oti n cay 95% tnh ra
pham vi sai so
p
= 0,02. Nh vay, suy ra tylenhng chi ec i en thoai khong at
ti eu chuan cua cat san xuat senam trong pham vi :
f
p
< p < f +
p

0,021 0,02 < p < 0,021 + 0,02
0,001 < p < 0,041
e.2. Phng phap hesoi eu chnh:
Phng phap nay thng c sdung exac mi nh ket quacua i eu tra toan
bo. Noi dung cua nol a: Da tren soi chi eu sol i eu cua i eu tra toan bova
cua i eu tra chon mau, tnh ra tyl echenh l e ch roi dung tylenay lam heso
hi eu chnh sol i eu i eu tra toan bo.
V du: Khi tong i eu tra dan songi ta cotheong thi tochc i eu tra
chon mau tren 5% soa ban i e u tra. Muc ch cua i eu tra chon ma u l a
nghi en cu them mot sochti eu vesi nh, tvanha, ong thi con cotac
dung ki em tra sol i eu cua ieu tra toan bo. Gi astheo ket quacua to ng i eu
tra dan socua tnh X vao thi i em 0 gi ngay 1/4/1999 la1.765.200 ngi ,
trong ochtnh ri eng 5% soa ban i e u tra (l anhng a ban nh i eu tra
chon mau) l a95.260 ngi . Khi ti en hanh i eu tra chon mau cung tren 5% so
a ban otnh ra c 95.300 ngi . Nh vay congha lai eu tra toan boa
bosot mat 40 ngi trong cac a ban o.
Tylebosot la: 40/95.260 = 0,00042
Cothedung hesonay l am hesohieu chnh nham hi eu chnh lai sol i eu cua
i eu tra toan bo. Nh vay, trong toan tnh songi bbosot cothel en ti :
0,00042 x 1.765.200 = 741 ngi .
Sodan cua tnh X c hi eu chnh l ai l a:
1.765.200 + 741 = 1.765.941 ngi .

Trang 153
8.2.2. Cac phng thc tochc chon mau
Chon cac n vmau ttong thechung cotheti en hanh theo nhi eu cach khac
nhau. Thong kethng dung cac phng phap sau:
- Chon mau ngau nhi e n n gi an.
- Chon mau may moc (chon hethong)
- Chon mau phan l oai (phan l p)
- Chon mau cakhoi (mau chu m).
- Chon mau nhi eu bac.
a. Chon mau ngau nhi en n gi an:
Laphng phap tochc chon mau ttong thechung mot cach het sc ngau
nhi en khong qua mot ssap xep nao. Ngi ta sel an l t chon ra t ng n v
bang cach rut tham, quay sohoac theo bang songau nhi en. Moi n vtong
thechung cothec chon mot l an (khong hoan l ai ) hoac chon nhi eu l an
(chon hoan l ai ).
Khi tnh toan sai sotrung bnh chon mau cothetnh theo cac cong thc a
trnh bay phan tren.
Phng phap chon ngau nhi en n gi an cothecho ket quatot neu gi a cac
n vtong thechung khong cog khac bi et nhau nhi eu. Neu tong thechung co
ket cau phc tap th chon theo phng phap nay sekhoam bao tnh ai di en.
Mat khac, oi vi cac tong thel n cohang ngan n vth vi ec l a p sorut tham
vaat sohi eu cho tng n vcung gap kho khan.
b. Chon mau may moc (chon hethong)
Trong chon may moc cac n vc l a chon ttong thechung theo khoang
cach thi gi an, khong gi an hoac thhang bang nhau.
Ttong thechung N n v, can chon ra n n vmau.
Nh vay khoang cach chon mau l ak=N/n
Tc l accach k n vth chon mot n v.
Chon mau theo hethong ng thang

Trang 154
Trong sok n vau ti en cua dan chon mau, chon ngau nhi en mot n
v. ay l an vau ti en c chon vao mau. Cac n vti ep theo cach
n vau ti en mot khoang cach l ak; 2k; 3k;nh vay l ay en cuoi dan
chon mau ta acoun n v.
Chon mau hethong xoay vong
Trong N n v, chon ngau nhi en mot n v(dung bang songau nhi en
hoac rut tham l ay ngau nhi en mot sonam trong khoang (1, N). ay l an v
au ti e n c chon.
Cac n vketi ep cach n vau (vepha cuoi dan chon mau) mot
khoang cach l ak; 2k; 3k;
Khi en cuoi dan chon mau neu cha cou n n vth ta quay lai
au dan chon mau vi qui c:
N + 1 = 1
N + 2 = 2
eti ep tuc lay cho un n v.
Chon mau hethong cou i em l an gi an, t ton thi gi an, cac n vmau
trai eu theo dan chon mau, nen tnh ai di e n cua mau cothecao hn so vi chon
mau ngau nhi e n n gian. Tuy nhien khi N/n khong phai l asonguyen th ta phai
l am tro n so, nh vay cac n vc chon khong dung xac suat vakhi dung ac
trng mau ec l ng ac trng cua tong thechung cothebl ech. Mat khac, chon
mau hethong cothel am xuat hi en sai sohethong.
c. Chon mau phan to:
ethc hi en chon mau phan l oai , trc het can phan chi a tong thenghi e n
cu thanh cac to(nhom) coothuan nhat cao, sau ochon cac n vai
di en cho tng totheo cach chon ngau nhi en n gi an hay may moc. Son v
c chon tmoi tocothetng ng vi tytrong cua tootrongto ng the
chung, goi l aphan l oai theo tyle, hoac cothekhong tng ng vi tytrong
o.

Trang 155
- Trng hp chon mau phan totheo tyl e, sai sotrung bnh chon mau se
c tnh nh sau:
Bang 8.1
Nhi em vuc l ng Chon hoan l ai Chon khong hoan l ai

c l ng sotrung bnh

c l ng tyle

Trong o:
2
I
=
2
I
n
I
/n
I
=
2
I
N
I
/N
I
p ( 1 p ) = p
I
( 1 p
I
) n
I
/ n
I
= p
I
( 1 p
I
) N
I
/ N
I
- Trng hp chon phan l oai khong theo tyl e, sai sotrung bnh chon mau
tnh theo cong thc:
= 1 /N
2
I
N
I

Trong o:
I
: Sai sotrung bnh chon mau tng to.
N
I :
Son vtrong tng tocua tong thechung.
Phng phap chon mau phan tothng c dung ei e u tra cac hi en tng
ki nh texahoi phc tap, bao gom nhieu l oai hnh khac nhau. Khi phan tota
aphan chi a c cac l oai hnh, trong tng tocac n v tng oi thuan
nhat. Neu chon mau phan l oai theo tyl eta l ai coc mau coket cau gan
gi ong vi ket cau cua to ng thechung nen tnh ai bi eu cao. Muon cho tnh
ai bi e u cua mau cao hn na, ngi ta con cotherut mau toi u, tc laso
n vmau chon ra moi to khong nhng tyl evi tytrong cua toochi em
trong tong themacon tng ng vi obi en thi en ti eu thc moi to.
d. Chon mau cakhoi (mau chu m)
n
i
x

( )
n
N n
i
x
/

1
2

n
p p
p

) ( 1

n
N n p p
p
) / ( ) (

1 1


Trang 156
Chon mau cakhoi l aphng phap tochc chon mau trong oson v
mau c rut ra ei eu tra khong phai l at ng n vl etemal atng khoi
(chum) n v. Nh vay, trc het tong thechung phai c chi a thanh cac
khoi , sau ochon ngau nhi en mot khoi ei eu tra.
Trong chon mau cakhoi , tnh chnh xac cua tai l i eu i eu tra phuthuoc
vao s chenh l ech gi a cac sotrung bnh khoi . V vay, khi tnh sai sotrung
bnh mau ngi ta sdung phng sai gi a cac sotrung bnh khoi etnh.
Ta cocac cong th c tnh sai sotrung bnh:
- Trng hp c l ng sotrung bnh:
x
= (
2
x
/r)[ (R-r)/(R-1)]
- Trng hp c l ng tyl e:
p
= [ P
r
(1-P
r
)/r] [ (R-r)/(R-1)]
Trong o:
R: Toan bocac khoi cua tong thechung.
r: Sokhoi chon ra ei eu tra (mau).
2
x
= (x
i
x)
2
n
i
/n
i

p
r
= p
i
n
i
/n
i
n
i
: l ason vcua tng khoi .
Chon mau cakhoi cou i em latochc gon nhe, giam c chi ph. Song v
son vc chon chtap trung vao mot sokhoi nen cothea en sai sol n neu
gi a cac khoi coskhac bi et nhi e u.
Vay, ephat huy c u i em cua chon cakhoi chung ta nen sdung no
trong trng hp gi acac n vtrong moi khoi coskhac nhau ang ke, song gi a
cac khoi l ai gi o ng nhau veban chat.
e. Chon mau nhi eu cap:
Trong trng hp cac n vcua tong thephan tan quarong vathi eu thong
ti n vechung, ngi ta thng chon mau theo nhi eu cap. Khi chon mau nhieu
cap ta cocac l oai n vchon mau moi cap khac nhau thng c goi l a

Trang 157
n vchon mau cap 1, cap 2echon mau moi cap chcan cothong ti n
vecac n vay l au.
Chang han, ei eu tra mc song cua dan c trong canc, cothechon mau
theo ba cap nh sau:
- n vmau cap 1: Chon cac tnh, thanh pho.
- n v mau cap 2: Trong cac tnh, thanh phoachon, chon ra mot so
quan huyen.
- n vmau cap 3:Trong cac quan, huyen achon, chon ra mot sohoe
i eu tra.
Vi ec chon mau moi cap cotheti en hanh theo phng phap ngau nhi en n
gi an, may moc, hay phan l oai .
Gi a chon mau cakhoi vachon mau nhi e u cap th chon mau nhi eu cap co
nhi eu u i em hn. Ta bi et rang trong mot khoi (chum) th cac n vri eng
bi et thng coxu hng gi ong hoac gan gi ong nhau theo cac ti eu thc nghi en
cu. V vay, khong can thi et i eu tra het cac n v ri eng bi et trong khoi
mau, machcan i eu tra mot son vmau c chon ra tkhoi mau l aco
thecouthong ti n can thi et cho nghi en cu. Nh vay chon mau cakhoi
chuyen thanh chon mau hai cap.
Khi a ban nghi en cu quarong, son vcua tong thechung qualn, nhi eu
khi khong xac nh c th tuy ac i em hi en tng can nghi e n cu cothe
ap dung phng phap chon mau phan to, chon mau cakhoi hoac chon mau
nhi eu cap.
8.2.3. i eu tra chon mau nhovachon mau thi i em.
a. i eu tra chon mau nho
Trong thc teconhi eu trng hp khong thei eu tra mot son vtng oi
l n v nol i en quan en vi ec huy bon vi eu tra nh: ki em tra chat l ng
ohop,thoben cua bong en, cua si V vay, anay si nh yeu cau chon
mau nho, ngha latm hi eu ac i em cua to ng thechung tmot mau nho(n
< 30). Trong thong ketoan ngi ta achng mi nh rang ngay trong chon

Trang 158
mau nho, vi phng phap tnh toan thch hp van cotheam bao ochnh
xac esuy rong tai l i eu.
Trong i eu tra chon mau nho, sai sotrung bnh chon mau c tnh theo cong
thc:
0
= S
2
/(n 1)
0
= f (1 f )/(n 1)
Trong o:
0
: Sai sotrung bnh chon mau nho.
S
2
: Phng sai mau.
f : Tylemau.
Trong chon mau nho, ngi ta achng mi nh rang cac tham socua mau phan
phoi theo qui l uat T-Student, nen khi tra bang sesdung bang phan phoi T-
Student.
d. i eu tra chon mau thi i em.
i eu tra chon mau thi i e m l aphng phap i eu tra chon mau ac bi et,
thng c dung trong san xuat cong nghi ep, bu i e n vagi ao thong van
tai . Noi dung cua phng phap nay la: Trong nhng thi i em nhat nh,
ngi ta ang kysto n tai cua cac phan tthuoc quatrnh nghi en cu, khong
kethi gi an ton tai odai hay ngan.
Chon mau th i i em thng c dung enghi en cu tnh hnh sdung thi
gi an l am vi ec cua cong nhan hoac cua thi et b, sdung toa xe chth, toa xe
cua nganh van tai ng satNoi chung, cac trng hp macac phan t cua
quatrnh nghi en cu keti ep nhau mot cach l i en tuc, nhng khong xuat hi en
ong thi .
V du: Khi nghi en cu tnh hnh sdung thi gi an l am vi ec cua cong nhan
trong phan xng, cothechi a thi gi an ra thanh hai phan: l am viec vangng
vi ec. Trong ca l am vi ec, csau mot khoang thi gi an nhat nh l ai i ki em
tra cac cong nhan mot l an. Moi l an ki em tra, ang kytnh hnh sdung thi

Trang 159
gi an l a m vi ec cua t ng cong nhan vao l uc o(l am vi ec hay ngng vi ec)
khong kethi gi an l am vi ec hay ngng vi ec dai hay ngan.
Chang han, mot phan xng co40 cong nhan. Ccach 30 phut l ai i ki e m tra
mot l an. Trong suot 8 gi l am vi ec aghi l ai c:
8 x 2 x 40 = 640 trng hp.
Trong o576 trng hp cong nhan ang l a m vi ec va64 trng hp ngng
vi ec.
Nh vay, tyl econg nhan l am vi ec la:
p = 576 /640 = 0,9
Trong chon mau thi iem, cac khai ni em tong thechung, tong themau
thuoc veyeu tothi gi an. Tong themau l asoquan sat, con tong thechung l a
toan bothi gi an l am vi ec cua cong nhan. Sol ng to ng thechung coi nh
vohan neu khoang cach thi i em i eu tra l angan ngui . Tong themau c
hnh thanh bang cac phng phap chon ngau nhi en n gi an hoac may moc.
Tuy cac thi i em chcothechon mot l an song khi tnh toan van dung cac
cong thc cua chon hoan lai v to ng thechung N khong xac nh c.
8.3. I EU TRA CHON MAU PHI NGAU NHI EN.
Chon mau phi ngau nhi en l asl a chon cac n vvao mau i e u tra da tren
ki nh nghi e m vashi eu bi et cua con ngi vetong thenghi e n cu. Chon mau
khong ngau nhi en khong hoan toan da tren c stoan hoc nh chon mau
ngau nhi e n machuyeu oi hoi phai ket hp chat chegi a phan tch l yl uan
vi thc ti en xahoi . S nhan xet chuquan cua ngi tochc coanh hng
l n en chat l ng i e u tra. Chnh v vay, muon cho chat l ng tai l i eu i eu
tra tot phai gi ai quyet cac van esau:
8.3.1. Phai bao am chnh xac oi tng i eu tra.
Phai phan tooi tng i eu tra v moi n vc chon ra ducotnh ai
bi eu cao en may cung chcokhanang ai di en cho mot bophan, mot l oai
hnh nao otrong tong thephc tap. Neu tap hp c cac i en hnh cua
nhi eu bophan th cac i e n hnh nay secokhanang ai di en cho catong the

Trang 160
phc tap. Mat khac, vi ec phan tocotac dung thu hep obi en thi en ti eu thc
trong moi to. Neu phan tochnh xac cac n vtrong cung mot tosekhong
khac nhau nhi eu, lam cho vi ec c l ng coochnh xac cao. oi vi nhng
tong thequaphc tap cothephai phan totheo nhi e u bc ecoc nhng
tochi ti et hn.
V du: Phan tophan cap trong i eu tra mc song: Trc ti en, toan quoc
c phan thanh cac vung ki nh te. Trong cac vung l ai phan ra cac huyen. T
cac huyen phan hogi a nh theo nganh nghe. Cuo i cung mi chon cac ho
i en hnh trong t ng nganh ngheei eu tra.
8.3.2. Van echon n v i eu tra.
Trong chon mau phi ngau nhi en ngi ta chon cac n vi en hnh cokha
nang ai di en cho tng bophan khac nhau trong tong thenghi en cu. Co
nhi e u cach cho n n vai di e n:
- Chon nhng n vcomc oti eu thc gan vi sotrung bnh cua tng bo
phan nhat, ong thi cung l amc ophobi en nhat trong bophan o. Khi
chon phai thong qua quan sat ban bac, phan tch tap theth mi chon c
nhng n vcotnh ai bi eu cao.
V du: Khi i eu tra mc song dan c phai tham khao cac tai l i eu ve
nguon thu echon cac n vcomc song trung bnh. Sau khi chon c cac
n vi e u tra phai ki em tra tnh ai bi eu cua cac n vo, neu chap nhan
c th mi ti en hanh i eu tra thc te.
- Chon nhng n vcoki nh nghi em vemot mat nao o(i eu tra yki e n
chuyen gi a). Loai nay thng dung enghi e n cu cac van ethuoc xahoi
hoc.
V du: i eu tra yki e n chuyen gi a vemot sovan ecan gi ai quyet nh:
van eti en l ng, van ethng bi nh xahoi , van ebao hi emNgi ta
chon ra mot songi trong t ng nganh, tng a phng am hi eu nhi eu ve
cac van etren etrng cau yki e n. Sau otong ket cac yki en vaa ra ket
l uan.

Trang 161
- Chon mot soa phng (tnh) ai di en cho tng vung ki nh te. Trong cac
tnh nay l ai chon ra mot sohuyen, xaei e u tra.
8.3.3. Xac nh son vi e u tra
Chon mau phi ngau nhi en cung phai da tren c scua nh l uat sol n,
ngha l acan chon ra mot son vi eu tra nhi eu ti mc ukhanang ai
di en cho cato ng the. ay v chon mau phi ngau nhi en nen khong the
dung cong thc toan hoc etnh. Muon xac nh son vmau cho phu
hp can phai :
- Can cvao tnh chat phc tap cua tong thenghi e n cu. Tong the cang
phc tap cang can i e u tra nhi e u n v. Chang han, khi ieu tra mc song
nong dan, comc song chenh l ech nhau nhi eu th can i e u tra nhi eu ho.
- Hoac can cvao ki nh nghiem cua cac a phng khac, nc khac, cua
cac l an i eu tra trc equyet nh son vcan i eu tra l a n nay. Chang
han, trong ieu tra mc song, theo ki nh nghi em cua cac nc vacac l a n
i eu tra trc, ngi ta thay chcan i eu tra khoang 1% soholau.
- Can c vao mc ooi hoi cua vi ec nghi e n cu, vao l c l ng can bova
khanang vat chat equyet nh ta ng them hoac gi am bt son vi eu
tra.
Ngoai ra, can chon mot son vd becothebosung hoac thay the
khi can thi et.
8.3.4. Sai sochon mau
Sai so chon mau trong chon phi ngau nhi en khong thetnh c bang
cong thc toan hoc maphai thong qua nhan xet, so sanh ec l ng ra.
Neu thay sai sokhong l n l am (chenh l ech khong nhi eu so vi thc te) th
cothedung ket quai eu tra mau esuy ra ket quachung. Neu thay nghi
ngket qua, cothechon l ai vaieu tra l ai . Cung cothedung phng
phap ki e m nh thong keexac nh chat l ng ket quai eu tra chon
mau.

Trang 162
Khi suy rong ket quai e u tra chon mau phi ngau nhi en ngi ta suy rong
trc ti ep, khong suy rong copham vi nh chon ngau nhi en. V cac n v
i eu tra c chon l a ai di en cho tng bophan khac nhau nen khi suy
rong phai theo tht tng bc vaphai chuyen tytrong cua moi bo
phan chi em trong tong the.
8.3.5. Huan l uyen l c l ng tham gi a i eu tra
Qua cac van etren chung ta thay trong chon mau phi ngau nhi e n oi hoi
phai gi ai quyet ung an nhi eu van ephc tap. C schuyeu egiai
quyet l ad tren s phan tch sau sac oi tng nghi e n cu, muc ch
nghi en cu. Ket quacua i eu tra chon mau phi ngau nhi en chu anh
hng nhi eu bi nhan xet chuquan cua con ngi . Chnh v vay, muon
l am tot cong tac i eu tra, ngi can bokhong nhng phai thanh thao ve
nghi ep vu, am hi eu vehi en tng nghi en cu macon can phai trung thc
val am tot cong tac tochc van ong quan chung. Can boi eu tra can gi ai
thch cho moi ngi hi e u romuc ch nghi en cu ehotch cc tham gi a
vatgi ac tham gi a, tgi ac khai bao. Tuyet oi tranh nhng ynghkhong
ung l am anh hng en chat l ng i eu tra (ngai kho, l am qua loa ai
khai , chon nhng n vkhong ai bi eu)
i eu tra chon mau ngau nhi e n vaphi ngau nhi en eu l acac phng
phap chon mau cohi e u qua. Moi phng phap conhng mat u i em ac
bi et ri eng cua no, thch hp vi tng hi en t ng nghi en cu. Trong thc te
neu bi et kheo l eo ket hp cahai phng phap chon nay, ket quai eu tra
secochat l ng cao vathutuc l am cung n gi an hn.


Trang 163

Cau hoi :
1. Hay trnh bay khai ni em vau nhc i em cua i eu tra chon mau?
2. Trnh bay khai ni em chon mau ngau nhi e n, chon mau phi ngau nhi en. Cho v
dumi nh hoa trong tng trng hp.
3. Trnh bay khai ni em chon mau hoan l ai vakhong hoan l ai
4. Trnh bay khai ni em chon mau theo xac suat eu vakhong eu
5. Sai sochon mau l ag? Sai sochon mau comoi l i en henh thenao vi qui
momau?
6. Trnh bay cac phng phap tochc chon mau thng dung?

Bai tap:
Bai 1:
Tai mot trung tam khai thac bu chnh, ngi ta ti en hanh i e u tra chon mau ve
trong l ng cua cac bu pham goi nhotheo phng phap chon ngau nhi e n khong
hoan l ai . Sogoi nhochon ra l a200 cai . Ket quai eu tra nh sau:

Trong l ng, gam Sol ng goi nho, goi
Di 100 8
T100 en di 250 25
T250 en di 500 35
T500 en di 1000 90
T1.000 en di 1.5000 30
Tren 1.500 12
Tong cong 200

Vi oti n cay la95,45% hay c l ng trong l ng bnh quan mot goi nhotrong
tong thechung.
Trong 200 goi nhotren, ngi ta thay co2 go i bvi pham chat l ng vethutuc khai
thac, cung vi oti n cay 95,45% hay c l ng sogoi nhokhai thac bvi pham ve
qui trnh khai thac trong tong thechung.

Bai 2:
Tai ai 1088 cua mot Trung tam khai thac thong ti n, ngi ta ti en hanh i eu tra
chon mau veodai bnh quan mot cuoc i en thoai t van theo phng phap chon
ngau nhi en khong hoan l ai . Socuoc chon ra l a300 cuoc. Ket quanh sau:
odai thi gi an t van, phut Di 3 3 4 5 6 7 8

Trang 164

Socuoc 5 40 175 30 25 15 10
a. Hay tnh sai sobnh quan chon mau odai cuoc t van.
b. Hay c l ng odai bnh quan mot cuoc t van vi oti n cay l a99,06%.
c. Neu nh sai sotrung bnh chon mau cho phep veodai cuoc t van l a12
gi ay th vi ec chon qui momau l a300 cuoc ac hay cha hay phai chon
mot con sokhac, neu van l ay oti n cay l a99,06%?

Bai 3:
eki em tra thi gi an chay sang bong en i en ttrong mot t san xuat, ngi ta
ti en hanh i e u tra chon mau 20 bong en. Ket quanh sau:
Thi gi an
chi eu sang,
gi

4.0004.200

4.2014.400

4.401 4.600

4.601 4.800

4.801 5.000
Sobong 2 3 8 6 1
Hay c l ng thi gi an thap sang bnh quan cua mot bong en trong t san xuat
vi oti n cay l a99,06%

Tai l i eu tham khao

165

TAI LI EU THAM KHAO

1. Tran BaNhan Bai gi ang Lythuyet thong ke(1999), TP HoCh Mi nh
2. ToPhi Phng Gi ao trnh Lythuyet thong ke(1996), NXB Gi ao duc,
Hanoi
3. Tran Van Thang Gi ao trnh Lythuyet thong ke(1998), NXB Thong ke,
TP HoCh Mi nh
4. A.A spi ri na, O.E.
Basi noi
Obsaj a teori a stati sti ki (1999), NXB Fi nans & Stati sti ka,
Moscow

Phul u c

Trang 166
PHULUC
Phul uc 1. Mau l ay yki en khach hang

MAU LAY YKI EN KHACH HANG
VEMC OHAI LONG VI CLDV
enghquyvcho bi et:
- Loai may i en thoai di ong ang c sdung:
- Ni mua:
- Thi gi an asdung dch vu:..
Trong mot thi gi an t:. en . Quyvcho bi et yki en ve
chat l ng dch vu ien thoai tre n ma ng di ong mat at maquyvas
dung bang cach anh dau (x)
Rat tot ( ) Tot ( )
Tam c ( ) Xau ( )
Neu l atam c hoac xau enghquyvcho biet rol ydo:
Am l ng nho ( )
Coti eng urt, l ao xao ( )
Thong bao cua tong ai l akhong l i en l ac c. ( )
Khong nhan ra gi ong ngi oi thoai ( )
Nghe c ti eng mnh vong l ai khi ngng noi ( )
. . .
Xi n cam n quyv adanh thi gietral i nhng cau hoi cua
chung toi .
Phul u c

Trang 167
Phul uc 2. Mau bao cao thong kenh ky

Bi eu 04/B SAN LNG, DOANH THU n vbao cao:
Ban hanh theo Q BU CH NH VI EN THONG n vnhan:
So: 01/TCTK-Q (Qui , nam) Ngay nhan:

Thc hi en
Chti eu
n vtnh Ma
so
Ke
hoach
nam

Quy
Tau
nam en
cuoi qu
A B C 1 2 3
1.Bu pham i cocc.
2.Bu ki en i cocc
3.Sol ng th chuyen ti en va
i en chuyen ti en cocc.
4.Soti e n gi th chuyen ti en
vai en chuyen ti en cocc.
5.Tong sotbao phat hanh
qua bu i e n
trong o: -Bao Trung ng
-Bao nhap khau
-Bao a phng
6.i e n thoai ng dai i co
cc.
Trong o: ngoai nc
7.i e n bao i cocc
trong o: ngoai nc
8.Somay ien thoai .
Trong o: somay cothu cc.
1 000 cai
1 000 cai

1 000 cai

1 000

1 000 t
1 000 t
1 000 t
1 000 .v
1 000 .v
1 000 ti eng
1 000 ti eng
cai
cai
cai

Phul u c

Trang 168
Somay nghi e p vu
9.May tel ex
Trong o: Somay cothu cc.
Somay nghi e p vu
10.Tong doanh thu qui ti en
Vi et Nam
Trong o:
Doanh thu bu chnh
Doanh thu i en chnh
cai
cai
cai

tri eu ong

tri eu ong
tri eu ong

Ngay thang nam
Ngi lap bi eu Thutrng n v
Ky ten Ky, ong dau
Ho, ten Ho, ten

Phul uc3. Tnh hesoa, b tren excel cho phng trnh hoi quy y = a + bx
A= I ntercept(y,x)
B= sl ope(y,x)
Veoth:
Quet 2 cot y,x; vao chart; chon scater, chon bi eu t ng othtng quan
x y, enter; ti eu e: truc x: ten ; y:ten; chon vao sheet ang l am -> ra o
th; nhap chuot trai ei nsert ng thang; chon add trendl i ne (mhop
thoai , chon dang ng thang, chon ti ep option, di spl ay equati on, enter)


ThongKe (Easyvn Net)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ThongKe (Easyvn Net)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Muc luc

Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software

% tnh v n theo tnh d Khi

% 7 , 156 hay 567 , 1

Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software

Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software

Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software

Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software

You might also like