Jean-Pierre Cling, Mireille Razafindrakoto, Franois Roubaud IRD-DIAL Nhu cu nh gi chnh sch ngy cng gia tng 16 Hai cch tip cn truyn thng trong nh gi nh lng cc chnh sch 17 1. nh gi sau cc chnh sch 17 1.1Cckhinimvnhnghatrongnhgitcng 17 1.2Ccnguyntcnhgisauccchnhsch 18 1.3Ccphngphp 19 1.4Ccvnvhnchtrongnhgisau 21 2. nh gi trc cc chnh sch 22 2.1Nguyntcnhgitrcthngquamhnhcnbng tngth 22 2.2nhgitcngtiphnbthunhpcavic VitNamgianhpWTO 25 2.3KtlunvtcngcavicgianhpWTO 28 Kt lun chung 29 Tho lun 30 Bi c 35 nh gi cc chnh sch cng vi mc tiu chnh l thng tin vic a ra quyt nh, l mt trong nhng thch thc chnh ca khoa hc x hi hin nay. Lnh vc nghin cu ny t ra nhng thch thc to ln v phng php lun m hin vn cha hon ton vt qua c. Nhn chung, cu hi chnh cn phi gii p l iu g s din ra ( din ra) nu chnh sch, chng trnh hay d n khng c trin khai?. Khi , kh khn nm vic la chn mt kch bn tham chiu (mt kch bn i chng) i chiu vi chnh sch c lin quan nhm nh gi nhng tc ng quan st c hay nhng tc ng k vng. Trong nhng nm va qua, c nhng tin b ng k trong lnh vc ny. Bi trnh by ca chng ti gm hai phn. Trong phn u, chng ti m t cc phng php nh gi sau (tc sau khi cc chnh sch c trin khai) c p dng cc phng php kim nghim hay bn kim nghim truyn thng trong y hc. Phn hai s cp n nh gi trc (tc trc khi cc chnh sch c trin khai) v ly v d v nh gi tc ng ca vic Vit Nam gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) thng qua cc m hnh kinh t v m kt hp vi cc m hnh m phng vi m. (Ni dung tch bng) Xin cho. Ti l Franois Roubaud, thnh vin nhm IRD-DIAL Vit Nam vi hai i din khc cng c mt ti y hm nay l Mireille Razafindrakoto v Jean- Pierre Cling. Jean-Pierre Cling s tip li ti v gii thiu v nh gi trc (ex ante) cc chnh sch cng. Chng ti s bt u phin ton th ny bng vic gii thiu tm tt cc phng php nh gi tc ng ca cc chnh sch cng. Ni dung gii thiu ch mang tnh cht dn v y l lnh vc rt rng v c nhiu vn t ra v mt k thut cng nh chnh sch. C hai nhm phng php nh gi nghim khc cc chnh sch hay cc chng trnh. nh gi c gi l nh gi sau (ex post) c thc hin sau khi cc chnh sch c trin khai cn nh gi c gi l nh gi trc thng c thc hin trc khi trin khai cc chnh sch nghin cu cc kh nng la chn cng nh h ly ca chng. i vi tng trng hp, chng ti s c gng gii thiu mt cch n gin nht nhng nguyn tc phng php lun, thch thc cng nh hn ch ca tng phng php tip cn. Trong trng hp nh gi trc, chng ti may mn khi c th minh ho phn thuyt trnh ca mnh bng 16 KhahcTamo2008 mt nghin cu c th v Vit Nam lin quan n tc ng ti thu nhp v phn phi thu nhp ca vic gia nhp WTO gn y. Trong trng hp nh gi sau, nhm phng php ny tic thay khng tn ti hay cn s khai Vit Nam. Nu Kha hc Tam o tip tc c t chc, chng ti hy vng sang nm s gii thiu vi cc bn kt qu thu c trong khun kh chng trnh xa i gim ngho ti vng dn tc thiu s v min ni mang tn Chng trnh 135. Nhm chng ti tham gia nh gi tc ng ca Chng trnh ny. Nhu cu nh gi chnh sch ngy cng gia tng Hin nay nhu cu nh gi chnh sch ngy cng ln. Dng nh ngay lp tc xut hin mt cu hi trng tm: Cc chnh sch pht trin, c bit l cc chnh sch xa i gim ngho c tc ng g? Cho ti nay, cc nh kinh t v cc nh nghin cu ni chung thng khng c nhiu iu ni v khng c li gii p mang tnh khoa hc cho cu hi gin n ny. T vi nm tr li y, vn nh gi tr thnh trng tm trong cc chnh sch. Ngi ta nhn thc c s cn thit phi nh gi tc ng ca hng t -la chi cho vin tr pht trin: liu chnh sch c c trin khai hiu qu khng? Nhng chnh sch ny c tc ng g? Liu c cn hng vin tr vo nhng lnh vc khc? Cc phng thc trin khai v gii ngn liu c ph hp? Cng tc nh gi c ch trng trong cc sng kin quc t mi nh Mc tiu pht trin thin nin k hay cc ti liu chin lc v xa i gim ngho. y l sng kin c cng ng cc nh ti tr quc t ng h v hn 60 quc gia trn th gii, trong s cc quc gia ang pht trin, c c cc quc gia ngho nht trc tip lin quan. Cng tc nh gi phi tr thnh mt b phn trong cc chnh sch c trin khai, s khng phi l chng ta th xem chng ta lm c g m ngay t u cng tc ny phi c xc nh l mt b phn ca chnh sch. Nhn t bn ngoi, tt c iu ny nm trong ni dung tho lun v hiu qu ca vin tr pht trin chnh thc (ODA) v cc nguyn tc phn b vin tr - cc nguyn tc v tiu ch la chn: liu c cn phi la chn h tr cc quc gia theo tiu ch cht lng th ch; v h tr ngn sch: cc nh ti tr ti tr cho ngn sch thay v ti tr cho cc chng trnh ring r; cc nguyn tc tip thu v gii trnh (ting anh l accountability). Nhng nguyn tc mi ny c quyt nh bi chnh cc c ch nh gi cho php thc thi cc nguyn tc ny. Ta c th nu ra y Tuyn b Paris c T chc Hp tc v Pht trin kinh t (OECD) thng qua nm 2005 tng hp nhng nguyn tc ny hay ti Vit Nam l Cam kt H Ni (Hanoi Core Statement) l sng kin cp quc gia ca Tuyn b Paris. Lin quan n cung, nghin cu v phng php lun, nhiu cch tip cn mi c pht trin thi gian gn y v dn c ng dng rng ri. Yu cu nh gi hiu qu phn b ngun lc l tt yu i vi cc chnh sch ni chung nhng yu cu ny cng tr nn bc thit ti cc quc gia ang pht trin: cc ngun lc ti y khan him hn so vi cc quc gia pht trin v nhu cu th cao hn. Do , vic ng dng nhng phng php ny cng tr nn cn thit ti cc quc gia ang pht trin. Hn na, mt s lnh vc mi c m ra v d nh cc tha thun thng mi khu vc hay m phn thng mi a phng. Tiu biu l trng hp ca Vit Nam vi vic gia nhp WTO v trc , l vic k cc tho thun song phng hay khu vc vi ASEAN hay M. Nhng tha thun ny tc ng n phn phi thu nhp. nh gi nhm mc ch xc nh mi lin h gia chnh sch kinh t vi m v vn phn phi thu nhp, mc sng dn c, mi lin h gia cc tho thun thng mi v cc chnh sch xa i gim ngho. Cui cng, xt kha cnh khc thin v tnh quc gia hn l quc t, mt trong nhng mng ng dng quan trng l cc chnh sch x hi v rng hn l cc chnh sch xa i gim ngho. Nhu cu nh gi cc chnh sch ngy cng tng Thnhngvnhanhgicnskhi Hngt-labrahngnm.Thnhng,tathuc tng i t thng tin v tc ng i vi tnh trng nghokhvnhngitngmctiucaccchin lc,ccchnhschvccdnphttrinctrin khai... V d 1:imlimtcchhthngccbococa UNICEF cho thy ch 15% trong s cc bo co a vophnnhgitcngvaphnnhngnh ginykhngchophpxcnhmtcchchnhxc tcngcanhngyukmvphngphplun. V d 2 :imli127nghincuvtitrccchng trnhytcngngchothychc2nghincutrong schophparanhngktlunvngvngvtc ngcavictipcnccdchvyt. V d 3:bnnhgimtcchkhoahctcngcho AFD V d 4: GEI (Ngn hng Th gii) khng tin hnh nhgitcng Tisao(nhngllphbinnht)? Nhngnhgiihichiphitnkm,phctp,mt nhiuthigianvkhngcngbng. 17 nhgitcng y cc bn c nhiu v d nhng chng ta cng c th a ra nhiu v d khc na. Nhng v d ny cho thy phn ln cc c quan vin tr hay chnh ph cc nc cho ti nay t p dng nhng phng php mi ny. Ti nu trng hp ca C quan pht trin Php AFD t khi c thnh lp n nay mi ch thc hin bn nghin cu nghim khc v nh gi tc ng. Con s ny tht t i. Tuy nhin, cn phi lu rng AFD, mc d l mt c quan hp tc song phng c quy m khim tn nhng l mt trong s c quan him hoi tham gia vo mt trn nh gi tc ng mt cch nghim khc. Khng nhiu c quan vin tr c th c nu tn nh vy. V d, cc c quan hp tc ca Php cha tng thc hin bt k nh gi no. Ngay c Ngn hng Th gii c ring mt c quan nh gi ni b (GEI) cng khng tin hnh nh gi mt cch nghim khc cc chnh sch cho ti gn y. Hin nay Ngn hng Th gii quan tm n vn ny. Ti sao li c t nh gi tc ng nh vy? Bi nhng nh gi loi ny chi ph tn km, k thut phc tp v mt nhiu thi gian tin hnh v phi cn mt thi gian di sau mi em li nhng tc ng c th phc v cho hot ng thc t. Hai cch tip cn truyn thng trong nh gi nh lng cc chnh sch Chng ta cng nghin cu cch tip cn sau l cch tip cn mang tnh thc chng. y l vic xem xt v nh gi cc chnh sch c trin khai. Cch tip cn ny da vo nhng s liu kinh t vi m v cc k thut kinh t lng. N p dng cc phng php kim nghim hay bn kim nghim phng theo cc ngnh khoa hc khc v p dng cho cc chng trnh cung cp dch v ti thiu, cc chng trnh hi nhp ngh nghip, tn dng vi m Mt s c quan nghin cu nh Poverty Action Lab, m chng ti a ra mt vi v d y chuyn v nh gi dng ny. Nhm chnh th hai, cch tip cn trc, thin v nh gi cc chnh sch kinh t v m. y l cch tip cn mang tnh chun tc: ngi ta nghin cu tc ng tim nng ca cc chnh sch s c trin khai. Phng php ny da vo cc m hnh kinh t v m xc nh cc nhm tc nhn i din, mt s nhm h gia nh, nhng nng dn ngho, nhng ph n c o to i khi kt hp vi cc m hnh m phng vi m, phng php ny tin hnh phn tch cp su hn. Cch tip cn ny quan tm n cc chnh sch c cu. 1. nh gi sau cc chnh sch 1.1 Cc khi nim v nh ngha trong nh gi tc ng Trc tin ti s gii thiu v nh gi sau, tip chng ta s nghin cu nh gi trc v ly mt s v d. nh gi tc ng ch l mt trong nhng thnh phn ca cng tc nh gi nghim khc cc chnh sch. Xp theo m hnh l tng, ta c th phn thnh ba ni dung nh gi. nh gi nhu cu: i tng mc tiu l ai, bn cht vn cn gii quyt l g, chng trnh nm trong khun kh no, hot ng can thip c v tr nh th no? nh gi quy trnh: chng trnh c trin khai th no trong thc t, cc dch v ha c cung cp cha, dch v c n c i tng mc tiu khng, khch hng c hi lng khng? i vi hai giai on u tin ny, vn ha nh gi c tn ti. Nhng giai on ny c cc c quan vin tr trin khai u n mt cch c h thng. nh gi tc ng mi xut hin: liu chng trnh c to ra tc ng mong i i vi cc c nhn hay i tng mc tiu, cc h gia nh, cc th ch, cc i tng th hng ca chng trnh? Nhng tc ng ny l nh chng trnh hay nh vo cc yu t khc? Chng ta tp hp ba thnh phn ny li trong phn tch chi ph li ch, tc mt mt ta xem xt cc chi ph hay chi ph c hi ci ng l ra c th lm c vi s tin chi ra v mt khc l tc ng thc t - li ch ca chng trnh. y ti ch quan tm n phn nh gi tc ng, n nh gi sau, ti xin nhc li y ch l mt trong nhng thnh phn. C hai cch truyn thng dng nh gi nh lng cc chnh sch Vi m v hu nghim : Mt cch tip cn tch cc - nhgitcngdavodliuvimvcckthut kinhtlng - Phngphpthcnghim - Mnglianton,chngtrnhkhkhnviclm V m v tin nghim : Mt cch tip cn chun tc - MhnhCGE,nhmhnhmphngdatrnphn tchilpthct - Nhmhgianhidin - Cc chnh sch thng mi, i mi c cu, chnh schtikha,cscvm 18 KhahcTamo2008 1.2 Cc nguyn tc nh gi sau cc chnh sch C nhng nguyn tc nh gi sau no? Theo ngha hp, phng php ny tm cch kim nh xem liu cc mc tiu ca mt chnh sch c trin khai c t c hay khng nh cch tip cn nh lng v thc chng ch khng phi chun tc. quyt nh trin khai chnh sch x hi no, cn phi hiu r mi quan h nhn qu tn ti gia hnh ng can thip v kt qu ca n. Ch c th nh gi chnh xc mi quan h nhn qu ny nu ta c c mt kch bn i chng (ting Anh l counterfactual): iu g c l s din ra i vi nhng i tng th hng ca chng trnh hay ca chnh sch nu hot ng can thip ny khng din ra. Cch t cu hi ca chng ta rt ging vi nhng g din ra trong nghin cu dc phm, khi ta a ra mt loi thuc mi v t hi: liu thuc c tc dng khng? Ta quan st cc i tng th hng ca mt chnh sch, mt phng php iu tr vo thi im t=0 trc khi p dng phng php iu tr, sau quan st cc i tng th hng sau iu tr. Khi cu hi t ra l: liu ta c th coi chng trnh ny, tc tng t l thnh cng trong hc tp v d nu trn, c phi l hiu s gia 3 v 2? Cu tr li tt nhin l khng do trong thi im thc hin chng trnh, rt nhiu iu din ra. Lm th no gii p cho cu hi mang tnh l thuyt v tc ng? Vo thi im t=0, xut pht im l mt t l trung bnh ca thnh cng trong hc tp no . Vo thi im t=1, ta quan st kt qu i vi nhng i tng th hng ca chng trnh. Vn y s l nh gi tc ng. Tc ng chnh l s chnh lch ti im t=1 gia gi tr X m ta cha bit, kt qu m ta c l t c nu khng c chng trnh, v kt qu thc Cc khi nim v nh ngha trong nh gi tc ng nhgitcnglmtphncanhgihonchnh gmtnhtbaphnsau: - nh gi nhu cu ulitngmctiu?Bnchtvncngii quytlg?Chngtrnhnmtrongkhunkhno? Nhngnhucukhclg? - nh gi quy trnh Mtchngtrnhhotngthno:ctoraccdch vhaykhng?Dchvcncitngmctiu haykhng?Khchhngchilngkhng?Nhngvn gpphitrongtrinkhai. - nh gi tc ngxcnhxem: chng trnh c to ra nhng tc ng k vng i vi cc c nhn, cc h gia nh, hay cc th ch, nhng i tng th hng chng trnh. Mi phn ukhcnhau. Nhng phn ny kt hp trong phn tch chi ph - li nhun ctnhchiphchngtrnhvsoschvilinhun cachngtrnhvvivicsdngthaythccqu ccamkt. Cc nguyn tc nh gi sau cc chnh sch - Theonghahp,nhgisautmcchkimnghim lixemliuccmctiucamtchnhschct chaykhngthngquaphngphpthcchng. - quytnhccchnhschxhiavotrinkhai, cnphihiurmiquanhnhnqu - Cc mi quan h nhn qu (v d tc ng ca mt chng trnh) ch c th c nh gi chnh xc nukchbnphnchngccnhmtcch chnhxc:Chuyn g s xy ra nu d n khng c thc hin? - Cchnhginygnvicuhitrongdcl:Liu phng thuc c tc dng ? 11 thi gian t = 0 2 3 t = 1 CHNG TRNH Chng trnh ca bn c lm thay i iu g khng? (Quan st c) (Quan st c) Thnh cng trong hc tp = Tc ng? 3 - 2 = 1 12 thi gian t = 0 t = 1 X iu g c th din ra nu khng c chng trnh? (Quan st c) Thnh cng trong hc tp Tc ng : 3 X 3 2 (Khng quan st c) 19 nhgitcng t m cc i tng th hng t c khi chng trnh c trin khai. Thch thc trong nh gi tc ng s l xc nh yu t i chng. Liu iu g ng l s xy ra nu khng c chng trnh? i vi tng c nhn, h c th hoc khng l i tng th hng ca chng trnh. Ta khng th quan st tng c nhn v trong cng mt thi im hai trng thi khc nhau. Lm th no gii quyt vn thiu d liu ny, tc nhng d liu khng th quan st c v s khng bao gi quan st c tr phi phi tin hnh th nghim trong phng th nghim? Ch c th nh gi tc ng chnh xc nu c lng chnh xc X. Do , ngh thut nh gi tc ng th hin qua iu duy nht: ti hin chnh xc kt qu m cc i tng th hng chng trnh thu c nu nh h khng c hng li t chng trnh ny.
1.3 Cc phng php Lm th no ti hin X? C th p dng hai chin lc: > s dng cc d liu v lch s ca nhng i tng th hng v d on X thng qua cc k thut kinh t lng truyn thng; > s dng nhm i tng th hng v so snh vi mt nhm nhn chng. Cc bn nhn thy y c mi lin h vi cc phng php trong ngnh y hc.
Cu hi lm th no c tnh X chuyn thnh: lm th no xc nh nhm nhn chng, nhng ngi anh em sinh i ca cc i tng th hng nhng s khng c hng li t chng trnh? y l mt tnh hung l tng. Ta bt u vo thi im t=0, khi ta c cc i tng th hng v cc i tng khng c th hng, v kt qu trung bnh l cho tng nhm i tng v kt qu hc tp. Vo thi im t=1, nhm nhn chng t kt qu trung bnh l 2,4. Trong cng thi im , kt qu trung bnh ca nhm i tng th hng l 3. Do , tc ng y mang tnh tch cc [3- 2,4]. iu ta cn phi lm l m bo nhm nhn chng v nhm i tng th hng ban u l hai nhm hon ton c th thay th cho nhau v l trnh ca h ng l l nh nhau nu h phi tun theo nhng iu kin bn ngoi ging nhau. La chn nhm nhn chng ny nh th no? C th cc i tng khng c th hng kh khc bit so vi cc i tng th hng. Trn thc t c nhng th nghim v cc trng hp sinh i nhng kh nng nghin cu v cc cp sinh i trong khun kh cc chnh sch chung c v kh khn. Ti sao nhm nhn chng tim nng v nhm i tng th hng li c th khc bit? Cc chng trnh nhm vo cc i tng rt c th v cc c nhn la chn hoc khng la chn tham gia vo chng trnh ty theo nhng c im c th c tc ng n s thnh cng ca h trong chng trnh. Bt u t thi im ta nhn thy c mi tng quan gia vic tham gia v kt qu ca chnh chng trnh, ta vp phi vn ln: theo thut ng k thut (thng k v kinh t), y c gi l sai s trong chn la. Nhng ngi tham gia t mnh quyt nh hoc do chng trnh la chn, iu ny to ra sai s trong nh gi. 15 thoi gian t = 0 t = 1 (Quan st duoc trong s cc di tuong thu huong) (Quan st duoc trong s nhung di tuong khng duoc thu huong) Tc ng: 3 2.4 Ti hin X vi s tr gip ca mt nhm nhn chng Thnh cng trong hoc tp Nhm duc x l Nhm nhn chng 3 2 2.4 Lm th no la chn nhm nhn chng? Cthnhngitngkhngcthhngkhcsovi nhngitngthhng.Tisao? - Cc chng trnh thng hng ti mt vi nhm itngtheomthocvitiuchcth(tnhtrng ngho,mcbanu,...) - Nhngngila chn hay khng la chnthamgia ccchngtrnh(nhngngilachnthamgialiu cngcmnhhnkhng?) - Khcbitrtnh,khcthquanst(ngc,tip cnthngtin) Nu nhng i tng khng th hng l khc bit, h khngthccoilichng Vicsosnhslsailchdocslachnnhngi tngthhng Sai s la chn Hiu chnh sai s la chn nh th no? Thanhnrngnhmnhnchngkhc bitlcu Nghin cu l trnh ca nhm nhn chng d bo trc l trnh ca nhm c x l 20 KhahcTamo2008 Phng php khc bit kp cho php gim nh vn . C th minh ha phng php ny qua hnh sau y: Ta gi nh rng l trnh ca nhm nhn chng chnh l l trnh ca nhm c x l trong trng hp nhm ny khng c hng li t chnh sch, v ta so snh din bin ca nhm so vi din bin ca nhm c x l. Nhng ch mt phn ca vn c gii quyt: ta gi nh rng l trnh ging nhau nhng th cho thy ban u, nhm nhn chng khng phi l sinh i thc s vi nhm c x l. C th, p dng phng php khc bit kp nh th no? Ta thc hin cuc iu tra u tin c gi l iu tra ban u (baseline survey) trc khi a chng trnh vo. Sau , ta thc hin cuc iu tra th hai sau khi a chng trnh vo. Tip n, ta tnh chnh lch trong tng nhm trc v sau khi a chng trnh vo v cui cng ta tr kt qu chnh lch quan st c i vi nhm c x l v kt qu chnh lch thu c i vi nhm nhn chng. V d, kt qu hc tp ca cc nhm c x l tng 1 im [3-2], cn i vi nhm nhn chng kt qu ch tng 0,1 im [2,4-2,3]. Ta c th kt lun kt qu chnh nhau nh vy l nh chng trnh [1-0,1]. Phng php khc bit kp liu c ? Ta quay tr li vn nhm nhn chng. Gi thuyt rng l trnh ca nhm c x l v nhm nhn chng ging nhau trong trng hp khng c chng trnh. M iu ny khng c m bo. Phng php l tng l phng php phn nhm ngu nhin. l phn chia ngu nhin cc i tng iu tra vo hai nhm, nhm nhng i tng c x l v nhm nhng i tng khng c x l. Vic phn nhm ngu nhin cho php c c nhm nhn chng v nhm c x l thc s tng ng vi nhau, iu ny gip loi b tt c cc sai s trong chn la. Phng php phn nhm ngu nhin c nhng u im chnh g? Ta chc chn c rng tnh trung bnh (hay theo d on trin vng), hai nhm ging ht nhau. Nu sau ta quan st thy c s khc bit gia hai nhm, c th l do qu trnh x l. So vi cc phng php thay th khc, nh gi tc ng nh phng php phn nhm ngu nhin hay nh gi ngu nhin c u im l minh bch, ta so snh cc kt qu trung bnh: khng phc tp v phng php. - Khngsosnhccmctuytimchsoschcc mc tng i(linquannkhnngbanuca minhm) - lcicgilclngtheokhc bit kphay diff-in-diff 18 thi gian t = 0 t = 1 c lng theo khc bit (hiu s) kp diff-in-diff Tc ng Thnh cng trong hc tp Nhm nhn chng Nhm c x l X 3 2 c lng theo khc bit (hiu s) kp diff-in-diff Phngphppdng: 1. Thuthpdliubanuiviminhmtrckhi khiuchngtrnh. 2. Thu thp d liu theo di i vi mi nhm sau khi chungtrnhdinra. 3. Tnhtonhiustrcsauiviminhm 4. Lmphptrhiuscanhmnhnchngvihiu scanhmcxl 19 c lng theo khc bit (hiu s) kp diff-in-diff Phuong php p dung: 1. Thu thp d liu ban du di vi mi nhm truc khi khi du chuong trnh. 2. Thu thp d liu theo di di vi mi nhm sau khi chuong trnh d din ra. 3. Tnh ton hiu s truc sau di vi mi nhm 4. Lm php tr hiu s ca nhm nhn chng vi hiu s ca nhm duoc x l Hiu s trc-sau 2.3 3.0 Sau 2.2 2.0 Trc 3. Tc dng 2. Nhn chng 1. uoc x l Nhm 1.0 - 0.1 = 0.9 1.0 0.1 Cc u im chnh ca cc bin php nh gi ngu nhin - Ccnhm(cxlvnhnchng)ccngcim trcnhgi(ex-ante)vcthchucnhngc sc/l trnh tng ng nhau (ngoi tr phn x l trongchngtrnhivinhmcxl) Do: Nu thy c s khc bit gia hai nhm trc-sau (ex-post),cthquylkhcbitchung Soviktqukhngquathnghim,nhngktquca nhgingunhinccccim: - Minhbch - So snh cc trung bnh cng : khng phc tp v phngphp,khngcgithuytngnghing - dgiithch,dhiuivinhngngikhnglm thngk - Cnhiuchihnthuytphcccnhtitrv ccnhquytsch 21 nhgitcng Phng php nh gi ngu nhin c m t theo s sau: Trn c s tng i tng iu tra v i tng iu tra mc tiu, ta ly mu nghin cu ngu nhin i vi i tng iu tra mc tiu v mu nghin cu. Ta s phn chia ngu nhin cc i tng vo hai nhm l nhm x l v nhm nhn chng. Nhng trong nhm x l, mt s thnh vin s tham gia chng trnh cn s khc th khng. V d, ta la chn ngu nhin cc tnh ngho cho mt chng trnh tn dng vi m. Ta quyt nh ngu nhin (ch thi gian u hay thng nht t u) nhng ai s c hng li t chng trnh ny. Nhng cui cng, chnh c nhn s quyt nh h la chn tn dng vi m hay khng. y l vn ny sinh thm khi tin hnh nh gi tc ng ca chng trnh. Cc phng php khc: Ghp i (Matching). i vi mi c nhn trong nhm c x l, ta tm trong c s d liu mt s c nhn trong nhm khng c x l c c im tng t. Ti s khng cp cc k thut kinh t lng khc y. Chng ta hy ng dng vo trng hp c th so snh cc phng php. y l v d thc t din ra ti M lin quan n vic lm th no tng t l ngi tham gia bu c vn rt thp ti M. tng ca chnh sch l la chn ngu nhin mt s ngi v gi in cho h khuyn khch h i b phiu. Trn thc t, trong s 60 000 ngi c la chn ngu nhin, ch c 35 000 nhc my in thoi. Tt nhin 35 000 ngi ny khng phi l bt k ai. H c nhng c im c th v vic h nhc my in thoi l do h c nhng phm cht c bit m ngi nh gi khng th quan st c (cc bin khng quan st c) m nhng phm cht ny c th tc ng n kt qu b phiu. iu ny th hin rt r trong phn so snh cc phng php di y: Liu chng trnh c hiu qu khng? Nu ch so snh nhng ngi nhn cuc gi v nhng ngi khng nhn cuc gi, tc ng rt ln (11 im phn trm). Ta cho rng chng trnh hiu qu, t l tham gia bu c tng chnh l nh phng php ny. Nhng trn thc t, nhng ngi khng nhc my khc vi nhng ngi nhc my. Khi ta p dng cc phng php th nghim, ta nhn thy rng chng trnh khng h c tc dng ; khi p dng hai phng php va c cp, ta nhn thy rng chng trnh khng c tc ng. Hy ch ti nhng ni dung din gii sai lch! 1.4 Cc vn v hn ch trong nh gi sau Cc vn tnh hp l t cc yu t ni ti v bn ngoi c t ra nh sau: Tnh hp l t cc yu t ni ti l vn t l tham gia thc t - take-up. Theo cc phng php thc nghim, ta chn ngu nhin mt khu vc hay i tng iu tra c kh nng b tc ng bi d n nhng mt s ngi li t chi d n. Nu s ny qu thp, ta s khng c s ngi th hng tin hnh nh gi. Vn tip theo l s hao ht. Ta cn tin hnh iu tra cn bn sau l iu tra theo di. Nhng gia hai loi iu tra ny, c rt nhiu ngi bin mt: v d do qua i, thay i ni khi chuyn n nhng vng khng c x l v tt nhin s dch chuyn ny khng phi do ngu nhin. Ngoi ra l vn tc ng ly nhim: nhng ngi khng thuc i tng ca chng trnh c 23 C mang tnh di din? Tng ng (C gi tr t cc yu t bn trong) (C gi tr t cc yu t bn ngoi) Tng di tuong diu tra Di tung diu tra mc tiu Mu nghin cuu Phn nhm ngu nghin Nhm duc xu l Nhm nhn chng Tham gia Vng mt Ly mu ngu nhin C c lng ngu nhin c kim tra - Ghp i(Matching) ivimicnhntrongnhmcxl,tmmtc nhntrongnhmkhngcxlccccim tngt - Theo cc bin cng c D on t l tham gia chng trnh nh mt bin khngctcngnoticcchsktqu - Hi quy - ngt qung 27 C th chch dung ti mc no khi s dng cc phuong php khng duc th nghim? 0.2 pp 4 Khc bit gia 60,000 duoc lua chon v 2,000,000 khng duoc lua chon (th nghim ngu nhin) 0.4 pp 5 Khc bit gia 60,000 duoc lua chon v 2,000,000 khng duoc lua chon (th nghim ngu nhin), duoc diu chinh thm bng bin cng cu ajuste par variable instrumentale di vi vic chi c 35,000 thuc su duoc x l 2.8 pp * 3 Theo phuong php ghp di matching, lp nhm kim tra gm 35,000 ngui, v so snh 35,000 duoc x l vi nhm kim tra 4.5 pp * 2 Trong s 60,000 ngui duoc chon: Khc bit (hiu s) kp gia 35,000 ngui nhn cuc goi v 25,000 ngui khng nhn cuc goi 10.8 pp * 1 Trong s 60,000 ngui duoc chon: Khc bit (hiu s) don gia nhng ngui nhn v nhng ngui khng nhn cuc goi Tc dng uc chng Phuong php 22 KhahcTamo2008 th c tip xc gin tip vi nhng ngi thuc i tng ca chng trnh v lm thay i hnh vi ng x ca h. Cui cng l vn tc ng di hn: nhiu tc ng ca cc chnh sch ch bc l trong di hn. Trong khi nh gi tc ng thng c thc hin trong ngn hn. Nhiu tc ng ch bc l sau mt hoc hai nm v d nh trng hp cc d n gio dc. Tnh hp l t cc yu t bn ngoi Phng php ny khng tnh n tc ng cn bng tng th, tc tc ng kinh t v m. Nu mt chng trnh quan trng, n s c nhng tc ng gin tip. V d, mt chng trnh pht trin sn xut c ph Vit Nam c th c tc ng n gi c ph, v gi c ph c th tc ng n vic canh tc nhng loi cy lu nin hay lng thc khc (gi v sn lng sn xut). Do chng trnh, mi trng c th thay i ngay c sau khi chng trnh kt thc. Kh khn trong nhn rng cc kt qu: trong nh gi sau, ta gim st cht ch nhng i tng th hng v nhng i tng c c im c bit. Nu tng i tng iu tra khng hon ton ging nhau, iu g m bo rng chng trnh nh nhau s c nhng tc ng ging nhau? Do , t ra y vn nhn rng cc kt qu. Ngoi ra cn c vn v o c. Liu c chnh ng khng khi xut mt chng trnh ch dnh cho mt s i tng no ? V d nh trng hp pht thuc trong khun kh chng trnh phng chng Sida: liu c chnh ng khng khi ch pht thuc cho ngi ny m khng pht thuc cho ngi khc? Cui cng l vn kinh t chnh tr trong nh gi: nh gi khng c tin hnh trong phng th nghim: mt s nhm li ch, nhng ngi c lin quan c th c nhng l do chnh ng (hoc khng chnh ng) lm sai lch vic nh gi. Khi ta p dng cc phng php thc nghim vo mi trng kinh t, x hi thc t, ta vp phi vn rt quan trng v kinh t chnh tr v nhng vn ny quyt nh s thnh cng ca cc hot ng nh gi. Nhn chung, nh gi sau ch c th p dng cho cc chng trnh hng ti cc i tng c th v khng tc ng nhiu n kinh t v m. Khi ta thc thi mt chnh sch c tc ng n tt c mi ngi, ta khng th tm thy cc nhm kim sot khng phi l i tng ca chng trnh. in hnh l cc chnh sch kinh t khng hng ti cc i tng c th hay chnh sch ph gi c tc ng n tt c mi ngi, ta khng th tm thy cc nhm kim sot c cht lng. Do a phn cc chnh sch kinh t thuc dng ny, r rng l khng th p dng cc phng php nh gi sau. V l do , ngi ta pht trin cc phng php nh gi trc. Jean-Pierre Cling s gii thiu cho chng ta nhng phng php ny cng v d minh ho c th l tc ng n phn phi thu nhp ca vic Vit Nam gia nhp WTO. 2. nh gi trc cc chnh sch nh gi trc l vic nh gi tc ng tim tng ca mt chnh sch trc khi trin khai nhm mc ch so snh cc chnh sch. Trc tin, ti s gii thiu mt s nguyn tc ca phng php nh gi trc; chng ta s ly v d c th v mt nghin cu v Vit Nam m chng ti thc hin; cui cng chng ti s gii thiu mt s trin vng ci thin nhng m hnh ny. Ti xin nhng li cho ng nghip ca ti Jean-Pierre Cling. 2.1 Nguyn tc nh gi trc thng qua m hnh cn bng tng th nh gi trc tc ng tng th ca cc chnh sch kinh t i hi phi s dng mt m hnh kinh t v m. C hai loi m hnh kinh t v m: > Cc m hnh kinh t lng: gm cc phng trnh v hnh vi, phng trnh kinh t lng c tnh ton theo cc d liu v thi gian v phng trnh k ton. Nguyn tc ca m hnh ny l th hin li trong tng lai nhng hnh vi ng x c quan st trong qu kh vi gi nh rng nhng hnh vi ng x ny lun cn gi tr. Nhng m hnh ny khng thc s ph hp nh gi tc ng phn phi thu nhp ca cc chnh sch kinh t nh nhng chnh sch c cp nhiu trong ngy hm nay. Do , chng ti s khng gii thiu nhng chnh sch ny. Nhng m hnh ny mang tnh cht tng hp hn, nht l i vi cc i tng l h gia nh v do t c s dng nh gi tc ng ti phn phi thu nhp ca cc chnh sch kinh t. So vi m hnh cn bng tng th, nhng m hnh ny c im hn ch l mc lin kt v mt l thuyt thp hn. Vn v hn ch ca nh gi sau ex post Ni ti - Slngngithamgia(Tltake-up;thnghim) - haoht(iutrahuchngtrnh) - Hiunglantruyn,ngoihng - Tcngdihn 23 nhgitcng > M hnh cn bng tng th c Olivier Beaumais gii thiu cch y mt nm ti Kha hc Tam o 2007 1 . M hnh cn bng tng th l mt m hnh kinh t da vo gi thuyt v cc tc nhn kinh t tm cch ti a ha li ch ca mnh. Cc h gia nh ti a ha li ch ca h cn cc doanh nghip ti a ha li nhun ca mnh. Nhng m hnh ny c xy dng da theo l thuyt tn c in. Mt m hnh cn bng tng th da vo mt Ma trn k ton x hi-SAM (Social Accounting Matrix). Ma trn ny th hin cc giao dch kinh t trong giai on mt nm gia cc tc nhn, h gia nh, doanh nghip, nh nc v gia cc ngnh kinh t. M hnh gm cc phng trnh k ton v cc phng trnh hnh vi v d nh hm tiu dng th hin mi lin h gia thu nhp h gia nh v tiu dng. Nhng m hnh ny thng c s dng m phng cc chnh sch kinh t v ta tin hnh phn tch mang tnh i chng mt hot ng ci cch chnh sch. Ta so snh hai trng thi kinh t, tc so sch tng sn phm quc ni, sn xut, tiu dng, thu nhp, vic lm, gi c, xut khu cp tham chiu vi cp m phng-vi m hnh. Phn tch bng m hnh hot ng phn phi thu nhp trong cc m hnh cn bng tng th ng dng Ti s ch cp n cch tip cn chun mc l cch tip cn c p dng nhiu nht. Theo cch tip cn ny, ta chia cc h gia nh thnh cc nhm gi l cc nhm i din (thnh th, nng thn, lm cng n lng, khng lm cng n lng). Nh ta c th nhm li thnh cc nhm i tng khc nhau. Nhn chung c khong 5 n 10 nhm h gia nh. Ta gi nh rng nhng nhm ny ng nht c th c coi nh i din cho tt c cc i tng lm cng n lng khu vc thnh th chng hn. Khi nh gi tc ng ca mt chnh sch, ta s nh gi tng nhm h gia nh. Mt phng php tip cn khc phc tp hn s c gii thiu trong phn sau. c im m hnh cn bng tng th Nhng m hnh ny c xy dng cp quc gia cng nh cp quc t. Ngn hng Th gii, OECD xy dng cc m hnh quc t cho php phn tch hot ng ca nn kinh t th gii v tc ng ca cc c sc kinh t th gii. Tuy nhin a phn cc m hnh c s dng l cp quc gia. Ta cng c th xy dng cc m hnh a ngnh vi vic la chn s lng cc ngnh. Nguyn tc ca m hnh cn bng tng th l thit lp mi lin h gia ton b cc hnh vi ca cc tc nhn trong mt khun kh thng nht gm h gia nh, doanh nghip, chnh ph v phn cn li ca th gii. Ngi ta s nh gi nhng u im, hn ch, chi ph ca mt chnh sch thng qua m hnh v c th theo cc nhm h gia nh. Ngi ta da vo cc d liu hng nm, l Ma trn k ton x hi - SAM v cc cuc iu tra h gia nh, doanh nghip M hnh cn bng tng th c ng dng ch yu trong cc lnh vc nh ci cch thu, tc ng ca chnh sch t do ha thng mi nh ct gim thu quan. Tuy nhin, tt c cc loi hnh chnh sch cng u c th c nh gi. 1 BeaumaisO,Mitrngvphttrin:nhpmnvxydngmhnhcnbngtngth,KhahcTamo.Nhng phngphptipcnmingdngchophttrin,LagreStphane(bintp),thng11/2008,NhxutbnThgii, HNi,tr.124-128(bntingVit).[BT] Nguyn tc nh gi trc da vo m hnh CGE - Mhnhcnbngtngth(CGE)lmtmhnhkinh tdatrngithitlcctcnhnctiaha (lich,linhun,v.v...)cathuytcinmi. - MhnhCGEdatrnmatrnktonxhibaogm phngtrnhktoncngnhphngtrnhhnhvi. - MSAlmttpsliuvlicclungvntrongmt nm gia cc tc nhn (h gia nh, doanh nghip, Nhnc)vcckhuvckinht. - Phntchilpvithctcacicchchnhtr. M hnh ho phn phi thu nhp trong cc m hnh CGE ng dng Tip cn tiu chun - Phntchbngkhgianhthnhccnhmkinht xhiclinquan *matrnphnphi:thunhpccnhntchocc hgianh *cutrccatiudngivitngnhm - Bquatnhkhngkhngngnhttrongnhm - Linktccnhmvingho Tip cn chi tit - Xcnhrhmphnphithunhpchotngnhm - Gi nh l bin thin v thu nhp trong nhm l cnh - ctnhccchsnghoivbtbnhngvi nghodatrnginhny. Mt s c im ca cc m hnh CGE - Ccmhnhvm(qucgia,khuvchaythgii) - Ccmhnhakhuvc - Mhinhgiithchhnhvicaccchthtrongmt khun kh thng nht: cc h gia nh, cc doanh nghip,ChnhphvPhncnlicaThgii - Tptrungvoccthohip:theonhnghachiphv 24 KhahcTamo2008 M rng m hnh cn bng tng th c s Bc u tin l m hnh tnh cho mt giai on duy nht, khng xc nh thi gian. y l mt m hnh v cng gin n. Do , nn a vo trong m hnh yu t ng. l hnh vi tiu dng trong nhiu giai on, hot ng u t cho php tng vn v hnh vi ti a ha li ch lin thi gian. y l m hnh ng. V mt lch s, rt nhiu m hnh dng ny da vo cc gi thuyt v cnh tranh hon ho trn th trng hng ha: gi do cn bng cung cu xc nh, khng mt doanh nghip no c c quyn trn mt th trng v c quyn xc nh gi. Nhng nn kinh t trong thc t thng khc xa tnh trng cnh tranh hon ho. Ci tin nhng m hnh ny chnh l vic a vo cc gi thuyt v cnh tranh khng hon ho: mt s doanh nghip ln hn cc doanh nghip khc v t nhiu c quyn lc trn th trng. C th lm tng t i vi th trng lao ng. Chng ti pht trin cch tip cn tng t vo trng hp Vit Nam v lt na chng ti s gii thiu vi cc bn. C th ci tin cc m hnh theo cch khc: thay v gii hn phm vi hin nay, ta c th a vo mt m-un v ti chnh. Cui cng, iu th v hn l thay v ly mt nhm tc nhn, chng ti s s dng m hnh cn bng tng th nghin cu tc ng ca cc chnh sch ln ton b cc c th thng qua m hnh m phng vi m. Ti sao gi thuyt gp cc h gia nh theo nhm li t ra vn ? iu ny c nghin cu ti Indonesia v Madagascar. Chng ti nhn thy rng tng phng sai thu nhp ch yu lin quan n phng sai bn trong cc nhm h gia nh i din (gi l phng sai ni b nhm) v t lin quan n phng sai gia cc nhm h gia nh (gi l phng sai gia cc nhm). Trn thc t, gi thuyt tc nhn i din l lm dng: ta mt phn ln thng tin v s a dng nu ta tp hp theo nhm h gia nh. M hnh m phng vi m da vo cc d liu c nhn v cc tc nhn kinh t - h gia nh hoc doanh nghip. M hnh c xy dng vi hng nghn h gia nh c rt ra t mt cuc iu tra h gia nh, trong ta ly mt s thng tin c nhn v cc h gia nh: vic lm, thu nhp, tiu dng, trnh gio dc C nhiu loi m hnh khc nhau. Trong m hnh k ton n gin, ta ch nhp thng tin v thu nhp v tiu dng ca h gia nh (v vic lm) m khng xy dng cc hm lin kt thu nhp v tiu dng. M hnh k ton vi m ch gm cc phng trnh k ton gn vi m hnh cn bng tng th nhng khng c bt k hm hnh vi v phn ng ca cc tc nhn no. M hnh m phng vi m hot ng th no? lichcachnhsch(ngicvkmt) - Datrncsdliucamtnm(Matrnktonx hi(SAM)+cccuciutrahgianhvlaong, v.v) Cc ng dng chnh ca cc m hnh CGE - Cicchchnhschthu - Tdothngmivnhhngcacckhnghong bnngoi - Tcngcaccchinlcxoigimngho - Ccchnhschkhuynkhchviclm - Cicchtrcpxhi - Ccchnhschbovmitrng Nhng s m rng ca m hnh CGE - Tnh>ng - Scnhtranhhonhotrongccthtrnghngho >Cnhtranhkhnghonho - Cc th trng lao ng hon ho > khng hon ho - Khngckhitichnh>Khitichnh - Cctcnhnidin>Ccmhnhmphngvi m M hnh m phng vi m l g? nhNgha: Mhnhmphngvimlmhnhdavomttp d liu cha ng nhng thng tin v cc tc nhn kinhtvimringl(cccnhn,cchgianh,cc hng) Mtbdliuinhnh=Bdliuhgianhvi nhngthngtinv: -Nhngcimkinhtxhicatngthnhvin -Tnhtrngviclmvthunhptngng -Chitiucah Chophpmphngtcngcaccchnhschln cccth 37 Biu din so d ca mt m phng vi m B d liu vi m Thu nhp t cc v ma (v sn xut gia dnh) Thu nhp t tr Cu thnh h gia dnh Phn phi thu nhp khi du Cc chi s ngho di V d: t l nhn khu di ngho 35% M phng cc qu trnh kinh t-x hi V d: gi tr gim Gi thc phm tng Qui m h tng Phn phi thu nhp hu nghim Thu nhp thc phm Thu nhp t tr Qui m h Cc chi s ngho di hu nghim V d: t l nhn khu di ngho 45% 25 nhgitcng Trn ct tri, ta c phn b tham chiu. Cc bn thy mt lot cc d liu c nhn: thu nhp t sn xut nng nghip, thnh phn h gia nh. Nh vy, ta c phn b u tin v thu nhp vi cc ch s v ngho kh. Trong v d ny, tc ng ca ngho kh l 35% trong tnh hung tham chiu. Ci m cc bn nhn thy gia, trong hnh -van l m phng mt c sc chnh sch kinh t. y ta ly v d trng hp gi lng thc thc phm tng ( Vit Nam, ta ly v d v gi go tng), gi ch gim v quy m h gia nh tng. Chng ta tp trung nghin cu tc ng ca vic tng gi go (nh tc ng ca vic tng gi go nm 2007-2008), c lin quan n nhiu ngi nht. iu g s din ra? Ta s m phng tc ng ca vic tng gi go trn c s d liu i vi hng nghn h gia nh; liu s l vic phn b mang tnh i chng thu nhp c tnh n gi nng sn mi? Nhn chung, ta bit rng cc h gia nh sn xut la go s thy thu nhp thc t ca h tng ln trong khi ngi tiu dng thy sc mua ca h b gim (= gim thu nhp thc t). Tt nhin, mt vi h gia nh va l ngi sn xut va l ngi tiu dng nhng n gin, ta s khng xem xt trng hp ny. Nu nh nhng h gia nh ngho nht thng l i tng tiu dng ch khng phi sn xut la go (v d khu vc min ni, ti thnh ph) th vic tng gi la go lm gia tng tnh trng ngho kh ti Vit Nam. Xut hin mt dng phn b thu nhp mi. Ta c th tnh ton cc ch s t kt qu phn b ny. y, tnh trng ngho kh gia tng v t l ngi ngho l 45%. Cc m hnh vi m-v m Chng ti bt u vi m hnh cn bng tng th v chng ti b sung thm m hnh k ton vi m ng thi suy lun cp c th v hng nghn h gia nh. By gi chng ta kt hp m hnh m phng vi m v mt khun kh kinh t v m thng l mt m hnh cn bng tng th. Chng ta s m phng mt c sc chnh sch kinh t thng qua m hnh cn bng tng th. Chng ta s tnh ton v d nh mc bin ng gi nng sn thng qua m hnh cn bng tng th nu nh c mt c sc t bn ngoi v a c sc bin ng gi vo m hnh m phng vi m. Dng thc m hnh m phng vi m s th hin mc nh hng cn dng thc ca khun kh kinh t v m th hin tm quan trng. Vy p dng m hnh no? Nu l m hnh m phng vi m, liu c phi l m hnh ng cho mt giai on hay m hnh tnh cho nhiu giai on? Tt nhin ta c th kt hp m hnh cn bng tng th v m hnh m phng vi m theo nhiu cch khc nhau: iu ny gip xc nh bin th ba l bin nh dng loi m hnh vi m- v m. Ti nhc li cc nguyn tc v cc phng php nh gi tc ng: m hnh cn bng tng th, m hnh m phng vi m, m hnh vi m-v m. By gi chng ta s ly mt v d c th: tc ng ti phn b thu nhp ca vic Vit Nam gia nhp WTO. 2.2 nh gi tc ng ti phn b thu nhp ca vic Vit Nam gia nhp WTO Tc ng ti phn b thu nhp ca vic Vit Nam gia nhp WTO y lin quan n tc ng ti phn b thu nhp ca cc h gia nh, ti tnh trng bt bnh ng Vit Nam v tnh trng ngho 1 . y l ch rt quan trng v t nht ba l do sau y: > tng trng kinh t khng ng u gia cc vng ti Vit Nam k t khi Vit Nam thc hin chnh sch i mi. Tnh trng ngho i gim nhng khng ng u gia cc vng. Tnh trng bt bnh Cc loi m hnh m phng vi m Cc m hnh k ton vi m (s hc) - Nmbtnhngtcngthtutin - Khngcphnnghnhvicachthkinhtvim Cc m hnh hnh vi - Nmbtnhngtcngthhnghai - Ccchthkinhtvimthayihnhvitheophn ngivinhngthayicagi - Cthldngthugnhoccutrc Cc m hnh ng i lp vi m hnh tnh - inhnh:ng=chiuthigian,schaca thngtin - Lu:ikhi:thucvhnhvi=nngng - nhngha:Mtmhnhvim-vmbaogmmt mhnhginhvimvmtskinhtvm - Cnhiuloimhnhvim-vm,phnloitheoc im * m hnh gi nh vi m (k ton/hnh vi, dng thu gon/dngcutrc,dngtnh/dngng,v.v..) *skinhtvm(cnitngphn/cnichung, dngtnh/dngng,v.v...) * hay mi lin h gia hai cp (tng phn/gp, v.v...). 1 Jean-PierreCling,StphaneLagre,MireilleRazafindrakoto,FranoisRoubaud(sousladirection), Le Vit Nam dans lOrganisation mondiale du commerce. Impact sur la croissance et lemploi, Occasional Paper, n8, Bangkok,Irasec,janvier2009,130p.[BT] 26 KhahcTamo2008 ng nhn chung gia tng mc d thp hn so vi Trung Quc. u t nc ngoi gp phn ng k vo tng trng xut khu v tng trng kinh t cng, nhng cng lm gia tng bt bnh ng do u t nc ngoi ch yu tp trung H Ni v thnh ph H Ch Minh. u t nc ngoi v m hnh tng trng ca nn kinh t Vit Nam gp phn lm gia tng bt bnh ng v khin vn phn b thu nhp tr nn ht sc quan trng; > t do ha thng mi v pht trin thng mi c tc ng n phn b thu nhp. Khi ct gim thu quan, mc gi trong nn kinh t thay i v phn b thu nhp thc t cng thay i. Do , vic gia nhp WTO khng ch tc ng ng k ti phn b thu nhp m cn lm gia tng mc d b tn thng ca nn kinh t v chi ph iu chnh. > chnh ph Vit Nam la chn chnh sch c ch trng n kha cnh x hi nhm trnh mt b phn dn chng b gt ra ngoi l. Nghin cu ny c thc hin nh th no? Trong nhng nm qua, rt nhiu nghin cu tm cch nh gi tc ng ca vic Vit Nam gia nhp WTO. Vit Nam np n xin gia nhp WTO vo nm 1995. Nhn chung, cc nh kinh t khi p dng m hnh cn bng tng th kt lun rng vic gia nhp WTO c tc ng tch cc. Nhng do thiu cng c ph hp, h khng th nh gi chnh xc tc ng n phn b thu nhp, bt bnh ng, tnh trng ngho, bt bnh ng gia cc vng min v gia cc i tng dn c. Chng ti mun tin xa hn cc nghin cu trc khi nghin cu tc ng ti phn b thu nhp ca vic Vit Nam gia nhp WTO thng qua m hnh m phng vi m ; chng ti khng ch nghin cu tc ng ca vic ct gim thu quan m cn quan tm n nhng cam kt trong lnh vc dch v, t nhn ha, m ca cho u t nc ngoi, lut doanh nghip mi Trn thc t, y l nghin cu u tin c thc hin k t khi Vit Nam gia nhp WTO vo thng 01/2007. Chng ti xy dng mt m hnh c tnh thc tin cao hn v nn kinh t Vit Nam: m hnh m phng vi m k ton ca chng ti c xt n tnh trng thiu vic lm trong khi a phn cc m hnh xy dng trc cho rng tt c mi ngi u c vic lm ton thi gian ti Vit Nam theo nh mun ca h. Th nhng khi ta xem kt qu cc cuc iu tra h gia nh ca Tng Cc Thng k Vit Nam, ta nhn thy rng t l thiu vic lm khong 30%. Chng ti xy dng mt m hnh vi m-v m ng thi s dng m hnh cn bng tng th v nn kinh t Vit Nam do Vin Nghin cu v Qun l kinh t Trung ng cung cp nhng chng ti c ci tin m hnh ca Vin vi vic a vo cc c ch tht nghip v thiu vic lm trn th trng lao ng. Chng ti cng xy dng m hnh m phng vi m k ton trn c s cc cuc iu tra mc sng h gia nh Vit Nam VHLSS do Tng Cc Thng k tin hnh hai nm mt ln trn ton quc i vi khong 30 000 h gia nh. 9 000 h gia nh c la chn chng ti thu thp cc d liu v thu nhp v tiu dng. Mc ch ca chng ti l m phng mt dng phn b thu nhp mi do tc ng ca c sc kinh t v m lin quan n vic gia nhp WTO. Trc tin ti mun gii thch s qua m hnh k ton vi m ny c xy dng nh th no. M hnh k ton vi m trong thc tin M hnh k ton vi m c xy dng nh th no? Chng ti thc hin cng vic ny i vi trng hp ca Vit Nam nh th no? Trc tin cn tnh ton tng thu nhp ca tng h trong s 9 000 h gia nh. Trong cuc iu tra ny, c nhiu loi thu nhp v t nhiu ngun khc nhau. Sau , cn phn loi chi tit thu nhp ca cc h gia nh theo nh quy nh ca chng ti trong m hnh v vic phn loi ny khng hon ton ging phn loi trong cuc iu tra. Chng ti xc nh 14 loi thu nhp yu t. Chng ti phn bit 12 loi thu nhp t lng. i vi tng loi thu nhp, chng ti li phn bit: > Nam-n; > th-nng thn; > Ba mc trnh ngh: lao ng khng lnh ngh, lao ng lnh ngh, lao ng c trnh cao. Chng ti cng tnh thu nhp t t ai ca nng dn, thu nhp t u t vn, nhng ngi s hu nh hoc doanh nghip. Tng thu nhp ca tng h gia nh c phn chia thnh 14 yu t sn xut tc ng trong m hnh ty theo c sc m nn kinh t phi i mt. Cui cng, chng ti phn chia chi tit tiu dng ca cc h gia nh a vo gi tiu dng ca cc h gia nh. C sc din ra nh th no thng qua m hnh m phng vi m? Gi s xut khu dt may tng 10%, mc tng ny tng ng vi mc tng k vng khi gia nhp WTO bi v theo l thuyt thng mi quc t, nu ta pht trin thng mi, nhng lnh vc s pht trin mnh nht, t ra l trong ngn hn Vit Nam l nhng lnh vc s dng lao ng khng lnh ngh - y c coi l li th so snh ca Vit Nam. V trong thc t, trong nhng nm qua, dt may l mt trong nhng ngnh c tc tng trng xut khu cao nht. Nh vy gi s khi xut khu tng 10%: ta s quan st thy lng ca ngi lao ng trong lnh vc ny tng, vic lm tng, thu nhp ca nhng ngi lm cng n lng khu vc th tng. Nhng ngc li, i vi cc h gia nh khu vc nng thn, ta s khng thy bt c du hiu gia tng no. Ni mt cch n gin, tng xut khu dt may s c tc ng gim ngho ti khu 27 nhgitcng vc th, to thm vic lm, tng thu nhp v tng bt bnh ng gia khu vc th-nng thn. Ta cng c th gi s sn xut go hay gi go tng 10%. Trong trng hp u, nng dn sn xut la go s c hng li. Nu gi nng sn tng, cc h gia nh ti khu vc th s b nh hng, sc mua ca h s gim (nhng h gia nh nng thn khng sn xut v ch tiu dng la go cng gp phi tnh trng tng t). Kt qu m phng ca chng ti Chng ti xem xt ba loi c sc c lin quan n: > ct gim thu quan nhng i vi Vit Nam, c sc ny t tc ng hn nhiu so vi rt nhiu yu t khc; > tng nhu cu xut khu i vi hng Vit Nam do M d b hn ngch i vi hng xut khu, nht l hng dt may xut khu ca Vit Nam; > tng u t trc tip nc ngoi: nm 2007, cc bn bit rng u t nc ngoi t khong 20 t USD so vi 8 t USD ca nm 2006. S l lm dng nu cho rng u t trc tip nc ngoi tng hon ton nh vo vic gia nhp WTO nhng ta c th cho rng vic gia nhp WTO gip tng sc hp dn ca Vit Nam trong con mt cc doanh nghip nc ngoi ; mt s thay i v quy nh lut php do gia nhp WTO cng c tc ng theo hng ny. iu ny khng c ngha l ton b tc ng ca WTO ch gii hn vic ct gim thu quan, tng cu xut khu v tng u t trc tip nc ngoi nhng chng ti cho rng l ba c sc chnh. Sau khi xc nh cc c sc, cn phi xc nh cc kch bn. Kch bn 1 kt hp ct gim thu quan v tng cu xut khu. Kch bn th hai hi phc tp hn. Chng ti kt hp ba c sc: hai c sc nu trn v tng u t nc ngoi. Chng ti cho chy m hnh cn bng tng th trn c s cc kch bn ny v xc nh c mt s tc ng v kinh t v m: tng GDP, tng xut khu, tng tng thu nhp Chng ti a nhng tc ng ny vo trong m hnh m phng vi m nhm quan st bin ng thu nhp trong s 14 loi thu nhp m chng ti phn ra. Kt qu kinh t vi m (xem bng trang sau) iu g din ra trong hai kch bn ca chng ti? Cc bn quan st thy tnh trng ngho kh gim trong tt c cc vng nhng mc gim khng ng u. V d nh hai dng cui cng, khu vc nng thn v khu vc th. Nu cc bn chn kch bn 2 bao gm tng u t nc ngoi: y l kch bn c mc tng GDP v tng thu nhp t cao nht v gim ngho mnh nht, trung bnh gn 12% c nhng tc gim ngho ti khu vc thnh th cao gp ba ln so vi khu vc nng thn. Kt qu kinh t vi m: din bin tnh trng bt bnh ng (ch s Theil tnh theo %) (xem bng trang sau) Hu qu ca s gia tng tnh trng ngho, nghin cu ca chng ti ch ra rng, d la chn kch bn no th cng ko theo s gia tng bt bnh ng gia khu vc nng thn/thnh th. Chng ti cng quan st thy s gia tng bt bnh ng gia ngi lao ng c tay ngh v ngi khng c tay ngh. S bt bnh ng y c o bng ch s Theil, cho php phn loi theo hm cng nhng ngun khc nhau ca s bt bnh ng (ni sinh v ngoi sinh gia nng thn/ th, ngi lao ng c tay ngh/lao ng khng c tay ngh). 3 c sc chnh sau khi gia nhp WTO - Thu quan nhp khu gim xung;vicnyphhp vi cam kt ct gim bo h bng Thu quan ca VitNam(thuquanvphithuquan); - Nhu cu xut khu hng ha t Vit Nam tng ln; iunylphhpvivicccncthnhvinWTO plicccamkttdohathngmicaVitNam (cthlvicMbpdnghnngchivihng dtmay); - u t trc tip nc ngoi (FDI) tng ln;iuny l do Vit Nam tr nn hp dn hn i vi cc tp onaqucgiasaukhitrthnhthnhvinWTO (gimbtcchnchvFDI,toiukintipcn th trng d dng hn cho cc doanh nghip xut khu). Cc cn sc ny c thc t khng? (hy xem nhng g din ra k t nm 2007) Kch bn 1dcxydngtrncccscngaisinhtheo mhnhCEPII(kthpcccscvthuquanvinhu cuxutkhu),phhpvihailoiscutinktrn; sgiatngquantrngduynhtvnhucuxutkhul chohngdtmay(+40%)saukhiMbquynhvhn ngch. Kch bn 2thmvohaicscngthinymtcsc dotngFDIchocngnghip.Sgiatngnyslmtng lngvncacckhuvcmccnhutncngoi thamgia. 28 KhahcTamo2008 2.3 Kt lun v tc ng ca vic gia nhp WTO Theo nghin cu ca chng ti, vic Vit Nam gia nhp WTO c tc ng theo hng lm gim tnh trng ngho, c bit ti khu vc th ; gia nhp WTO gip to vic lm, nht l trong lnh vc cng nghip. Chnh sch ny cng c xu hng gip tng thu nhp thc t, mc tng ca lao ng t lnh ngh cao hn so vi mc tng ca lao ng lnh ngh, c bit trong lnh vc dt may. Tuy nhin, vic gia nhp WTO lm tng tnh trng bt bnh ng gia khu vc th v nng thn. Nhng ngc li, bt bnh ng nam-n c xu hng gim. iu ny l do ngnh dt may s dng lng lao ng n ln hn rt nhiu so vi lao ng nam. T nghin cu ny, chng ti th suy ngm v nhng chnh sch cn trin khai qun l mt cch hiu qu nht c sc gy ra t vic gia nhp WTO. Theo chng ti, mt s chnh sch c th s ng vai tr rt quan trng nh: - chnh sch gio dc, cho php cung v cu lao ng gp nhau; - chnh sch di c. Trong m hnh ca chng ti, chng ti gi nh rng ti khu vc nng thn v khu vc thnh th, c th c di c. Chng ti gi nh v y cng l trng hp ca Vit Nam l di c gia khu vc nng thn v thnh th c kim sot, iu ny t ra vn phn on th trng lao ng vi vic ngi lao ng gp kh khn khi di chuyn gia cc vng. So vi iu chng ti ni v tc ng ln tnh trng bt bnh ng, iu ny c ngha l vic gia nhp WTO i hi phi c cc chnh sch theo khu vc v cc chnh sch bo tr x hi b p cho nhng i tng thua thit ca WTO. Trn c s nghin cu ny, nhiu hng nghin cu c th c khai thc: - nng cao hiu bit v vic lm v th trng lao ng ca Vit Nam. y l mt lnh vc rt t c bit n. Ln u tin, Tng Cc Thng k tin S liu gc % thay i Kch bn 1 Kch bn 2 ngbngsngHng 14.7 -2.5 -10.7 ngBc 28.4 -0.3 -8.8 TyBc 48.9 0.1 -5.1 BcTrungb 34.8 -2.0 -9.8 NamTrungb 19.6 -3.4 -10.5 TyNguyn 27.3 0.6 -11.2 ngNamb 5.1 -0.8 -17.7 ngbngsngCuLong 15.0 -3.5 -21.4 Trung bnh ton quc 19.5 -1.7 -11.8 -Thnhth 4.7 -7.5 -33.8 -Nngthn 24.6 -1.3 -10.3 Kt qu kinh t vi m: t l ngho Sliu kgc % Kchbn1: Ctgimthu quan +giatngnhu cuXK Kchbn2: Ctgimthu quan +giatngnhu cuXK+FDI Tonquc 0.311 100 0.2 0.1 Giathnhthvnng thn 0.066 21.2 3.0 3.9 Trong cc vng thnh th/nngthn 0.245 78.8 -0.5 -0.9 Giaccvng 0.048 15.4 1.1 -1.1 Trongccvng 0.263 84.6 0.1 0.4 Gia L c tay ngh/ khngtayngh 0.040 12.9 1.8 1.5 Trong s L c tay ngh/khngtayngh 0.271 87.1 0.0 -0.1 Kt qu kinh t vi m : Thay i v t l bt bnh ng (ch s Theil theo %) 29 nhgitcng hnh iu tra nm 2007 v thu thp c nhiu thng tin rt chi tit. Nhng nu ta mun hiu r hn loi tc ng ny hay tc ng ca cc chnh sch khc v vic lm, ta cn tin hnh cc cuc iu tra b sung v mang tnh nh k; - xt quan im v m hnh ni ring, cng cn xy dng cc ma trn k ton x hi cp nht. Ma trn m chng ta s dng c t vi nm nay v ging nh nn kinh t Vit Nam n bin i rt nhanh; ta rt cn xy dng cc ma trn c cht lng; - cn i su phn tch bng m hnh theo nhiu hng khc nhau. C l ta s cn a yu t ng vo trong hnh vi ca cc h gia nh, hnh vi tit kim v u t. M hnh chng ti s dng l m hnh tnh. Ta cng cn hiu r hn th trng lao ng. Nng dn Vit Nam ngy cng c nhiu hot ng a dng, ngy cng c t h gia nh thun nng, v cn phi hiu qu trnh thay i vic lm v thu nhp din ra nh th no. Chng ti gi nh rng thu nhp thay i nhng khng tnh n tc ng ln hnh vi: nu lng trong ngnh cng nghip i vi lao ng khng lnh ngh tng, ta c th gi nh rng s c nhiu lao ng mun lm vic hn. Cn phi suy ngh v hnh vi ny. Kt lun chung Ti s kt lun bn im v nh gi trc v sau cc chnh sch ni chung: > nh gi cc chnh sch cng hin l i tng c nhu cu rt ln trn bnh din quc t, nht l trong khun kh cuc chin xa i gim ngho. Lnh vc ny ch yu vn trong giai on th nghim v t ph bin. Franois gii thiu mt s v d v nh gi sau, ta cng c th a ra nhng v d tng t v nh gi trc, v tc ng ti phn b thu nhp ca cc chnh sch, v Vit Nam chng hn, c t nghin cu v nhng ch ny; > i vi nh gi sau, ta nhn thy c rt nhiu nghin cu do Ngn hng Th gii, AFD tin hnh. nh gi trc cng rt pht trin. Hiu r tc ng v cu trc ca cc m hnh s dng, c bit trong nh gi trc l ht sc cn thit. Trn thc t, trong chng mc no , cu trc cc m hnh nh hng kt qu. V d, trong m hnh cn bng tng th, t do ha thng mi v l thuyt s c tc ng tch cc, t nht trong mi trng cnh tranh hon ho Nu ta ly v d v WTO, ch li ca mt m hnh khng phi l ch ra rng WTO c tc ng tch cc hay xc nh v nh lng cc c ch kinh t ang din ra, chng t s thng nht ca nhng c ch ny, nhn mnh nhng iu kin cn thit cc c ch ny c th hot ng, v cui cng gip suy ngh v cc chnh sch h tr cn thit. V d nu ngi lao ng khng th chuyn t lnh vc ny sang lnh vc khc, tc ng tch cc ca vic gia nhp WTO i vi vic ti cu trc lin ngnh xt v hiu qu sn xut s khng din ra; > khi vic xy dng m hnh nh hng kt qu, cu hi v kinh t chnh tr nh gi c t ra, ging nh Franois nu ln. Khi ngi ta chu sc p phi nh gi cc chnh sch kinh t, d l nh gi trc hay nh gi sau, s c lp ca cn b nh gi c ngha quan trng. Nhng trn thc t c rt t nh gi c lp. V d Vit Nam, ti cho rng cc nh kinh t Vit Nam kh c th ni rng WTO c tc ng tiu cc. Ti Ngn hng Th gii, v l thuyt c mt nhm nh gi c lp nhng trn thc t li khng c lp do nhm ny ph thuc vo Ngn hng Th gii (!) Do vn t ra l c th c c nh gi c lp m khng chu cc sc p v c th ph bin kt qu mt cch hon ton c lp; > cui cng ti mun ni rng nh gi cc chnh sch khng phi l gii php k diu. Nhng cn c s nghim khc trong nh gi chnh sch, iu vn cha thc hin c cho ti thi im gn y. Rt nhiu quyt nh v chnh sch s tip tc c a ra theo cc tiu ch chnh tr, k c cc quyt nh v chnh sch kinh t, y l iu khng th trnh khi. nh gi tc ng to ra cc cng c cho php lm sng t qu trnh a ra quyt nh thng qua vic nh gi tc ng ca cc chnh sch c trin khai trc v cc chnh sch s c a ra trong tng lai. Xin cm n. Kt lun nghin cu Kt qu chnh: WTO lm gia tng nhng xu th mi: - Gimngho(nhtlkhuvcthnhth) - To vic lm c thu nhp (c bit cc ngnh cng nghip) - Tnglngthct(ivicngnhnkhnglnhngh nhiuhncngnhnlnhngh) - Tngbtbnhnggianngthn/thnhth(nhng gimbtbnhnggii) Tm quan trng ca cc chnh sch - Chnhschgiodc - Chnhschnhpc - Chnhschvng - Chnhschxhi(mtvicdocculibmy) Hng nghin cu - Thayinhnthcvviclmvthtrnglaong - Nghincutheokhuvc(ngnhdtmaynngthn, ngnhnngnghip,v.v...) - Nghincusumhnhha 30 KhahcTamo2008 Tho lun Stphane Lagre Xin cm n Jean-Pierre v Franois vi bi thuyt trnh. Nhm IRD-DIAL cng Tng Cc Thng k l mt trong mi d n nghin cu ca d n FSP v khoa hc x hi. Ti mun cm n h v nhng cng trnh nghin cu cng nh s nng ng ca h trong khun kh chung ca d n v s tham gia rt tch cc ca h Kha hc ma h Tam o nm 2007 1 v 2008. Sau bi tham lun ny l thi gian dnh cho trao i tho lun. Ti xin nhng li cho cc bn. Xin cc bn gii thiu bn thn v n v cng tc.
Alexis Drogoul Gim c Nghin cu ti IRD Ti lm vic rt nhiu v m hnh v m phng, nht l trong lnh vc tin hc, do t mang tnh hnh thc hn so vi ni dung va trnh by. Ti c mt cu hi dnh cho Jean-Pierre Cling. Cch tip cn m anh trnh by c a ra di chic m vi m-v m trong ta gi nh c tng tc gia cc cp m phng vi m v v m. Th nhng m hnh cn bng tng th kt hp vi m hnh vi m nh anh s dng dng nh ch i theo mt chiu. Thng thng, ngi ta nghin cu nh hng ca m hnh v m i vi mt tng th vi m khng c hnh vi ng x, khng c s tng tc cng nh kh nng giao tip gia cc c nhn hay gia cc h gia nh. Liu phn tch ca ti c ng khng? Nu ng, lm th no tnh n nhng din bin cp v m cc tng tc gia cc c nhn, gia cc h gia nh, s thay i ca cc c nhn, cc h gia nh? Phm Vn C, Ging vin i hc Khoa hc t nhin H Ni Ti l chuyn gia v phn tch khng gian. ng nghip ca ti c cp n ba c sc nhng cn c c sc th t cn nghin cu lin quan n tnh trng ngho kh ti khu vc ngoi thnh H Ni v thnh ph H Ch Minh: l c sc vn ha v giao tip i vi nhng nng dn b mt rung t do cc d n xy dng khu cng nghip. Theo ti, y l h qu ca vic Vit Nam gia nhp WTO. Cng vi qu trnh ton cu ho, Vit Nam tr thnh thnh vin ca WTO v iu ny i hi phi dnh t cho cc d n cng nghip ln. Cn phi ly t ca nng dn, nng dn c n b rt nhiu tin nhng h khng bit s dng s tin . Tnh trng ngho kh ngy cng gia tng. Lin quan n c sc ny ti H Ni, vi thu nhp bnh qun u ngi t 600 n 700 USD mi nm v nhn s lng t t tin tnh theo u ngi tng nhanh, hin tng ny rt quan trng. Thu -t nhp khu tng nhng mc du vy, ngi 1 Jean-PierreCling,MireilleRazafindrakoto,FranoisRoubaud,Ccchsqunlcng:scnthit,sdngvnhnghn ch,v,Jean-PierreCling,JavierHerrera,MireilleRazafindrakoto,FranoisRoubaud,iutrahgianh:mtcngc olngnhgikhinimkhuvcphichnhthc,iukinsngcacchgianhvqunlcngtrongLagre Stphane2008,op.cit.tr.66-78v243-282.[BT] Kt lun chung - Vicnhgiccchnhschhinangrtca chung, nhng vn cn ang trong giai on thc nghimvnhnchungvnchaphbin. - nhgisaulminht,tcphbinnht,song gnychngtathyxuthinccnghincu(ca WB,J-PAL,AFD,v.v...) - nhgitrccngrtthnhcngnhngcmtvn tralphihngccktqunghincugnvi cutrcccmhnh(nhvynhginydngvo vicg?) - ykhngphilthndcvkhngnnnhgi qu cao nh hng ca cc phng php nh gi ivivicbanhnhccchnhsch,vncnphi tythucvonhiuyutchnhtrkhc(nhtnhhnh quc t, tnh hnh trong nc, v.v...). So snh trng hphinhpWTO. Th mc ti liu - F.Bourguignon,L.PereiradaSilvaetN.Stern(2002), Evaluating the poverty impact of economic policy: some analytical challenges, World Bank, Washington D.C., processed. - J.-P. Cling, M.A. Marouani, M. Razafindrakoto; A.- S. Robilliard et F. Roubaud (2008), The distributive impact of Vietnams accession to WTO , Economie internationale/International economics, special issue onVietnam,forthcoming. - D. Cogneau, M. Grimm et A.-S. Robilliard (2003), Lvaluationdespolitiquesdeluttecontrelapauvret: lapport des techniques de micro-simulation in J.-P. Cling, M. Razafindrakoto et F. Roubaud (eds), Les nouvelles stratgies internationales de lutte contre la pauvret, Economica, Paris (paru en anglais chez Routledge,London,2003). - D. Naudet et J. Delarue (2007), Fostering impact evaluations at the Agence Franaise de Dveloppement: a process of inhouse appropriation and capacity building, AFD,Paris,processed. 31 nhgitcng Vit Nam tip tc mua xe t tin. Vy y l do chnh sch hay hnh vi? Nguyn Xun Hon, nghin cu sinh thuc d n FSP, Vin Khoa hc Nng nghip Vit Nam Lin quan n tc ng ca vic gia nhp WTO, cc tc gi nu ra ba c sc. Ti chia x quan im ca cc tc gi v vn ny nhng ti cng mun nu ra s thay i mi trng kinh doanh ti Vit Nam. u t nc ngoi v lao ng nc ngoi vo Vit Nam to thm sc p v mt php ch. u t nc ngoi to sc p v ci thin c s h tng, nht l trong lnh vc vin thng, in v giao thng. iu ny tc ng n cht lng nhn cng Vit Nam v n h thng o to ngh. Cui cng, mi trng lm vic v mi trng sinh hot thay i rt nhiu, nht l iu kin v sinh v an ninh. Tt c iu tc ng n i sng ca ngi Vit Nam v tc ng n vn x hi v chnh tr lin quan n vic gia nhp WTO. Liu cc anh ch c th d bo v thay i mi trng kinh doanh, v lm pht v thay i mc sng ca ngi Vit Nam sau khi gia nhp WTO? Cc anh ch xut gii php no nn kinh t Vit Nam pht trin bn vng? L Th Hng, Vin Nghin cu Kinh t thnh ph H Ch Minh Sau hai nm gia nhp WTO, lnh vc no l lnh vc c hng li v nhng lnh vc no chu thit hi? Liu iu ny lin quan n vn ct gim thu quan? Lu Bch Ngc, nghin cu sinh thuc d n FSP, Vin nghin cu dn s v cc vn x hi, i hc kinh t quc dn H Ni Lin quan n nh gi sau, cc anh/ch chn i chng nh th no? Cc anh/ch c th a ra mt v d c th? Cc anh/ch c xc nh cc tiu ch hay a ra cc gi thuyt trc khi la chn i chng? Jean-Pierre Cling C mt cu hi mang tnh k thut v cc cu hi v kinh t rt thch ng do Alexis t ra. V m hnh m phng vi m, m hnh chng ti s dng l m hnh vi m-v m tng i n gin. Chng ti s dng m hnh cn bng tng th v kt hp vi m hnh m phng vi m k ton thun ty. M hnh k ton vi m khng c hm hnh vi nh hm tiu dng chng hn v do khng c phn hi v m hnh kinh t v m trn c s hnh vi ca cc c th. Ta c th suy ngh v cc m hnh phc tp hn. ng nghip ca chng ti ti DIAL ang nghin cu v nhng m hnh ny ti Paris. u tin, ta c th a ra cc m hnh v hnh vi. Bn t ra mt hoc nhiu hm hnh vi, cung vic lm, tiu dng. iu cho php bn nh gi nhng tc ng phc tp hn cng nh nh gi nhng tc ng phn hi (feed-back) trn c s hnh vi ca cc tc nhn kinh t da trn m hnh kinh t v m. hiu r hn, mi cc bn tham kho ti liu ca Kha hc ma h 1 . y cc bn c s gii thch r cc mi lin h gia m hnh vi m v m hnh v m. Trong ct u tin, cc bn c cc m hnh tun t trong mi quan h i theo chiu t v m n vi m, khng c tc ng phn hi. Trong ct th hai, cc bn c cc m hnh tng hp trong m hnh v m v m hnh m phng vi m c p dng ng thi. V d m hnh cn bng tng th s tnh ton mc gi v lng v nhng thng tin ny s c a vo m hnh m phng v cho php xc nh thu nhp v nhu cu tiu dng. Sau khi c tng hp, cc d liu s c a li nhiu ln vo trong m hnh cn bng tng th gii m hnh. Ti xin tr li nhanh nh vy. V cuc khng hong hin nay v mi lin h vi WTO, y l cu hi m nhiu ngi t ra. Trc khi gia nhp WTO, mi ngi u cho rng mi iu s tt p v gia nhp WTO ch c tc ng tch cc. Gn y, ngi ta c xu hng cho rng cuc khng hong hin nay c lin quan n WTO! Chng ta ang phi ng u vi cuc khng hong ti chnh ton cu, suy thoi M v gi nguyn liu tng; tt c nhng iu ny tt nhin tc ng n nn kinh t Vit Nam. Lm pht t mc 25% vo thng 5 v 20% vo thng 6. Chng ta cng nhn ra nhng vn ni ti ca nn kinh t Vit Nam, nhng vn ny khng mi nhng ni ln do hiu ng xc tc ca cuc khng hong. Tin trnh gia nhp WTO ca Vit Nam din ra tun t v ko di trong khong 10 nm, cc cam kt a ra cng rt tun t. Nm 2007, khng c vic t ngt thay i ton b chnh sch v mi trng m s thay i ny s c th l nhn t khng hong nm 2008. C nhiu hin tng u c Vit Nam v nc ngoi. n c mt v d, Vit Nam l th trng tiu th vng ming ln nht th gii trong 6 thng u nm. Ti sao? Bi v rt nhiu ngi Vit Nam u c, h khng tin tng vo ng tin Vit Nam, h mua -la v dng -la mua vng ming. y l nhng hnh vi u c khng lin quan g n WTO. Tng t, trng hp nhp khu -t nh ng Phm Vn C c cp n. Liu vic mua -t mang tnh vn ha? Ti khng chc v iu ! Ti cho rng c nhu cu b nn v -t Vit Nam ch cch y khng lu. Hin nay, mua -t tr nn d dng 1 ThamkhoBic. 32 KhahcTamo2008 hn v s lng -t ng k tng gp i trong vng hai nm. l tc ng co dn cu so vi gi, mt hin tng quen thuc trong kinh t hc. Gi gim nhng trc ht vic cp php tr nn d dng hn trc rt nhiu. y l hin tng c lin quan n WTO nhng tc ng tng th cn rt hn ch. T trng nhp khu -t trong tng kim ngch nhp khu ca Vit Nam khng ln. Li cui cng lin quan n li ch ca m hnh ca chng ti. y khng phi l m hnh d bo m l m hnh m phng. M hnh ny khng d bo iu s xy ra m nhn mnh cc c ch vn hnh v cnh bo cc nh lnh o v nhng vn tim tng ng thi nh lng chng. Chng ti tm cch chng t iu trong phn kt lun lin quan n nhng nguy c gy bt bnh ng ni chung v bt bnh ng gia cc vng v v nhng chnh sch b p cn phi trin khai. Mireille Razafindrakoto Nh Jean-Pierre nhn mnh, y khng phi l m hnh d bo m l m hnh m phng. Li ch ln nht ca m hnh ny l c th so snh cc kch bn vi kch bn c s c xy dng t thc t nhn thy. Trn c s iu din ra vo mt khong thi gian nht nh, chng ti m hnh ha cc c sc v sau quan st ri phn tch cc kt qu. iu khng c ngha l chng ti d bo iu s xy ra. Ly v d kch bn theo lao ng hon hon t do dch chuyn gia cc vng v mt kch bn khc theo lao ng khng th dch chuyn. kch bn th nht, kt qu v gim ngho t c cao hn, ta quan st thy mc chnh lch rt nh v ta nh lng c s khc bit. iu cho php nh hng cc chnh sch bng cch nhn mnh li ch c c khi hng ti mt chnh sch di c mm do hn ti Vit Nam. Cc m hnh khng th cho chng ta bit ht mi iu v khng th tnh n mi tnh hung. Trc khi phn tch bng m hnh, ta t nh: ta mun o lng ci g?, c th ta mun nh gi nh th no?. Trn c s t cu hi nh vy, ta t hi nn phn tch c sc no. Khi ta suy ngm xem loi m hnh no l ph hp nht gii p cho cu hi ny. Khng m hnh no c th gii p cho tt c mi loi cu hi. V vn nng dn mt t sau khi gia nhp WTO, ti cho rng phng php nh gi sau s ph hp hn nh gia cc ng ca c sc ny. Khi bit c rng iu din ra, ta c th nh gi tc ng ca c sc ny i vi nhng c nhn mt t. Tt nhin ta c nhng rng buc v mt thng tin: liu hin nay ta c bit chnh xc t l nhng ngi nng dn thc s b mt t? Mt m hnh c th c hon thin. Trong mt m hnh c tnh n tt c cc cn i kinh t v m, ta ly kt qu t m hnh ny nhp vo m hnh kinh t vi m c xem xt n nhng ng x ca cc h gia nh i din cho cc i tng iu tra. Sau , cc kt qu mt ln na c nhp vo m hnh kinh t v m cho n khi t c s cn bng. y l phng php m hnh ha vi vic nh gi nhn li! Nhng cn phi thn trng khi tin hnh din gii. Trong mt s trng hp, mt m hnh n gin d din gii hn, n cung cp nhiu thng tin hn l mt m hnh tm cch m hnh ha tt c v tng hp tt c mi hnh vi. Xin cm n.
Franois Roubaud Ti cho rng cc cu hi v cc cu tr li minh ho r nt mc kh khn ca khi nim nh gi tc ng. Chng ta cp n vn thu hi t, chng ta c th tm tt cu hi. Lm th no xc nh mi quan h nhn qu, ta c th nh gi mt chng trnh hay mt chnh sch mang li nhng g? Mt cch hm , khi cc bn suy lun, vic thu hi t l do WTO, lm pht v khng hong ti Vit Nam c lin quan n WTO, cu hi m cc bn phi t ra l cu hi v kch bn i chng: iu g c th din ra nu Vit Nam khng gia nhp WTO?, v cc bn lm th no tm ra nhng yu t gii p cho hai kch bn ny. Ti ngh rng vic gia nhp WTO c tc ng n vic thu hi t ca nng dn c th l mt trc gic ng. Nhng cn xy dng giao thc chng t iu . Xt nhng k thut hin c, lin quan n nh gi sau, iu ny c v kh kh thi do tt c mi ngi u chu tc ng ca c sc. Trong trng hp ca Vit Nam, tt c mi ngi u gia nhp WTO. Ta khng th tm ra nhm nhn chng. Khng th thc hin mt nghin cu sau cp quc gia. C th s cn phi p dng cc phng php tip cn theo tng nc, th tm ra trn th gii ny mt quc gia sinh i c nhng ngi sinh i khng gia nhp WTO, iu ny tr nn rt phc tp ! Cch tip cn trc cng kh p dng ging nh c trnh by vi cc cng c ca chng ti: s hu t ai, giy chng nhn s hu thng khng c a vo trong cc m hnh vn v cng phc tp, l nhng m hnh cn bng tng th, k c vi nhng m phng vi m. Gia nhp WTO c ngha l g?. Theo quan im kinh t, chng ta c xu hng coi vic gia nhp WTO l iu g n gin ! l vic hon tt mt quy trnh c bt u cch y khong 10 nm. 33 nhgitcng Trn thc t, gia nhp WTO thuc v mt quy trnh rng hn. Khi ta th m hnh ha tc ng, cn phi t ra cu hi v ci m ta m hnh ha: WTO trc ht l cc hip nh song phng v qu trnh hi nhp quc t ca nn kinh t Vit Nam trong 10 nm qua, hay n gin ch l vic k kt tr thnh thnh vin th 150 ca WTO? Gia nhp WTO c ngha l a ra cc cam kt - ct gim thu quan, tng cu nhng cng l nhng tc ng c th xy ra. V d, khi ta xem xt vic gia tng u t trc tip nc ngoi, ta a ra gi thuyt v iu c th xy ra nhng y khng phi l mt cam kt. Ngoi ra, thng qua vic gia tng u t trc tip nc ngoi, ta m hnh ha mt c ch ngm: mi trng kinh doanh c ci thin, mc tin cy ca cc chnh sch quc gia tng v cc nh u t nc ngoi s ti Vit Nam. Kha cnh mi trng kinh doanh c gin tip c tnh n thng qua u t trc tip nc ngoi. V cu hi m hnh ha sau, chng ti gii thiu hai loi phng php hin c trn th trng. Phng php phn nhm ngu nhin l phng php ti u nht. Nhng phng php ny cng t ra cc vn . Cu hi nh sau: liu Vit Nam c th tin hnh phn nhm ngu nhin mt chng trnh? Trong khun kh Chng trnh 135, chng ti gi y ban Dn tc lm mt d n vi phn nhm ngu nhin trong mt s vng min ni v mt s dn tc thiu s c th s hng li t chng trnh cn mt s khc th khng, hoc tt c cc vng min ni v dn tc thiu s u s c hng li nhng khng cng mt thi im. iu ny gip phn no gii quyt vn phn nhm ngu nhin. Nhng xut ny khng c chp thun! L do khng c a ra nhng r rng vic phn nhm ngu nhin i vi cc chnh sch c trin khai trong thc t t ra cc cu hi. Cho ti gi Vit Nam, cha mt chnh sch no c trin khai theo s ny. Trong khun kh Chng trnh 135, chng ti la chn phng php kt hp phn nhm ngu nhin v ghp i-matching. Chng trnh 135 dnh cho cc cc x vng dn tc thiu s v min ni. Giai on 2 ca Chng trnh t 2006-2010 c rt gn t giai on 1 ca Chng trnh ko di t 1998 n 2002 vi 1/3 x c rt ra khi Chng trnh v nhng l do khng c gii thch. Chng ti xy dng giao thc ca mnh nh th no? Chng ti chn ngu nhin cc x thuc giai on 2 ca Chng trnh 135, v tng t cng chn ngu nhin cc x thuc giai on 1 ca Chng trnh 135 nhng khng c a vo giai on 2. y chng ti c mt vn cha tm ra li gii p bi v mt chnh thc, cc x c rt ra khi giai on 2 l cc x thot ngho. Nhng khi phn tch cc d liu, ta quan st c rng cc x sinh i c th c xc nh lin quan n cc bin c th quan st c l mc ngho kh v tip cn c s h tng cng cng trong hai loi x. Sau , ta chn mt cch ngu nhin cc c nhn trong tng x. Do , nhng giao thc phi c xc nh chnh xc c th nh gi nhng hn ch ca chng. Phn nhm ngu nhin c th l mt gii php cn bn l tng nhng trong thc t, ta c th gp nhng vn nghim trng khi trin khai. Mi d n u c im khc bit. Ti tranh th t mt cu hi cho ngi bn v ng nghip ca chng ta l ng Alain Henri, ng va l i din ca AFD ti Vit Nam v l nh nghin cu khoa hc x hi. ng cng nh AFD c quan im th no i vi nhng vn nh gi tc ng ny? ng nhn nhn vic ng dng nh gi tc ng ny th no ngoi cc cu hi chung trong khun kh c th ca Vit Nam? Alain Henry, i din ca AFD ti Vit Nam, nh x hi hc Ti s tr li ngn gn bi v chiu ny ti s c tham lun nhng v nhng ch khc. Ngi ta c th cho rng nhn chung, cc nh ti tr vn rt chm tr trong nh gi cc chnh sch cng m h c phn ng gp. im duy nht m ti khng ng tnh l vic ch nu ra bn nghin cu nghim tc ca AFD. Trn thc t s lng nghin cu ln hn nhiu. Nhng s lng bn nghin cu nh gi tc ng theo giao thc khoa hc th chnh xc, ti cng nhn chng ti mi ch bt u. Cc din gi gii thiu cho chng ta nhng bin php nh gi tc ng thc s cp kinh t v m v vi m theo phng php khoa hc xc nh tc ng thc t. V im ny, chng ti c rt t v cha c Vit Nam. Nu ta chp nhn mt cch rng hn v nh gi cc chnh sch cng v ch tm cch lm cc nghin cu nh gi sau nhng nghin cu ny khng thc s cho php nh gi tc ng nhng cho php nh gi mc hi lng ca nhng ngi s dng hay nhng i tng th hng khong cch gia d kin v thc t chnh l nh gi iu d kin v iu thc s din ra trong thc t. Loi hnh nh gi ny khng phi l mi ti AFD nhng chng ti cho rng chng ti vn cn xa mi t mc cn thit. Nhng nh gi sau c ngha rt quan trng lm sng t hnh ng. Hin nay chng ti ang thuyt phc cc i tc Vit Nam v ti tt c cc quc gia khc a hot ng nh gi sau vo trong cc d n. iu ny hin ang c chng ti th im Vit Nam: tt c cc d n u c nh gi sau, cn phi thc s phi tp trung ha hin tng, cng nghip ha cc iu khon tham chiu, huy ng mt s nh t vn v nghin cu a phng. 34 Kha hc Tam o 2008 Ti ku gi cc nh nghin cu tham gia vo cng vic ny, v mt cch rt khim tn. Cui ma h ny chng ti c th s tin hnh hai nh gi sau u tin theo m hnh phi tp trung ha, nhng nh gi ny hon ton c thc hin ti nc s ti m khng c s tham gia ca AFD Paris. Ti ang chun b hai nghin cu ny. tng y l m rng phng thc ny cho tt c cc d n ca chng ti. Rt him d n c nh gi tc ng theo ngha kinh t lng. AlexisDrogoul Ti ch mun gii p cho cu hi ca Mireille v li ch ca cc m hnh vi m xt v kha cnh phng php lun trong khoa hc x hi. Ti cho rng mc tiu ca phn ln cc nh nghin cu hot ng trong lnh vc m hnh ha hay m phng vi m khng phi l mun biu din tt c. Mc chi tit ca ci m ta c th biu din khng phi l mc tiu. Mc tiu y l c th t do biu din nhng hin tng m theo cch tip cn kinh t c in c coi nh khng ng k hoc tnh hoc khng ph hp i vi vn . Ti mun ni n cu trc x hi, cc mng li x hi, n cch m thng tin lu truyn, n kh nng cc tc nhn c tin cy hay khng vo nhng thng tin m h nhn c. V d mun m hnh ha mt th trng ti chnh m khng tnh n cch thc thng tin lu truyn th thc s ngy th. c th i vo chi tit mt mc no , k c cp c th khng c ngha l b sung mt lng bin ln v gy kh khn cho vic nh gi cc m hnh m l c th t nh gi tc ng ca mt s hin tng x hi hay tm l i vi nhng vn kinh t v m c th nh lng c vi cc cng c kinh t lng truyn thng. StphaneLagre Ti xin ngh kt thc bui lm vic sng nay ti y. Ba tra ang ch chng ta ti phng i din. Hn gp li cc bn vo lc 13h30 ! nh gi tc ng ca cc chnh sch cng vi cc chuyn gia ca IRD-DIAL 35 nhgitcng Theo cch tip cn PRSP (Ti liu chin lc v gim ngho), Ngn hng Th gii c trch nhim ph bin cc phng php mi trong phn tch tc ng ca cc chnh sch kinh t i vi tnh trng ngho kh (Phn tch tc ng x hi v Ngho kh PSIA Poverty and Social Impact Analysis 1 ). Do , Ngn hng Th gii tin hnh im li mt cch chi tit hp cng c ca cc nh kinh t v ngnh khoa hc x hi i chiu vi cc chnh sch ci cch a ra trong cc PRSP (Ngn hng Th gii, 2002). Cng vic ny hon ton d hiu v chnh ng trong bi cnh quan liu tn ti cp quc gia cng nh quc t, v khi mi c quan kinh t hin i u c c ring phng phng php. Tuy nhin, im hn ch l to ra mt danh mc mua hng khng coi trng iu kin p dng thc t cc phng php cng nh tnh cht gi thuyt v th nghim ca rt nhiu phng nh gi. Hai kha cnh ny khng tch ri nhau bi v s dng hiu qu cc phng php nh gi i hi trc phi hi t mt s iu kin ni ngi s dng. Nhng iu kin ny khng ch gii hn kh nng k thut m lin quan trc ht n h tng th ch sao cho cc bc thng ip v nh gi trc tin l c a ra, th hai l c thu hiu v a ra tho lun, v th ba l c a vo trong mt quy trnh quyt nh rng ln hn. Nhng ti a phn cc nc l i tng ca cc PRSP vn l cc nc ngho nht trn th gii, cc iu kin trin khai c s tham gia cng tc nh gi v tho lun cc chnh sch cn rt lu mi c m bo. c bit, ta nhn thy gii chnh tr v hnh chnh pht huy rt hn ch kt qu cng vic ca cc C quan Thng k, D bo v K hoch. Ngoi ra, nhng i hi dn ch v gii trnh quyt nh chnh tr thng yu t. Nh vy, vn ca cc chng trnh PSIA khng phi l nhng kh khn k thut ca cc phng php nh gi v tip cn s liu cn thit m l nhng iu kin tip nhn cc kt qu nh gi. nh gi th ch u tin ca cc tip cn PRSP cho thy nh gi tc ng ca cc chnh sch v chng trnh chnh khng thc hin trong khun kh PRSP. gii thch tnh trng ny, Ngn hng Th gii nhn mnh n tnh trng nng lc yu km ca cc c quan, nhng kh khn v mt k thut v thiu d liu, ... v nhng l do lin quan n gii hn v phng tin ca cc nc v nhng kh khn k thut i km. Nhu cu v s liu v cc phng tin l rt ln trong khi cn tn ti rt nhiu vn phng php lun mc d c rt nhiu tin b v phn tch trong lnh vc ny (tham kho AID v IMF, 2002). Theo chng ti, tp trung vo nhng kh khn k thut, m ta c th gi l gii thch theo kiu k tr l cng iu. Ngc li, nn lu rng cc phng php vn cha hon ho, nhng khng phi l nhim v ca mi hot ng khoa hc? Vn tip thu cc phng php cui cng lin quan n vn chung l tip nhn mt cch dn ch cc cuc ci cch, vn ny c bnh lut rt nhiu trong cc chng khc ca cun sch. Chng ny tp trung gii thiu cc phng php ng thi i su vo nhng ri ro m ta gp phi nhng l nhng ri ro cn phi i mt khi ta d nh tin hnh nh gi. Chng ny khng c tham vng bao qut ton b cc phng php hin c 2 m tri li s gii thiu v minh ha ng gp ca cc k thut m phng vi m p dng trong phn tch cc chnh sch gim ngho ti cc nc ang pht trin 3 . Nh nhng g chng ti va cp, chng ti s gii thiu cc k thut ny di dng mt chng trnh nghin cu ch khng nh cc cng c hon thin ch vic s dng. Phn u ca chng cp n mi lin h gia nh gi v thit k chnh sch, m t s khc bit gia nh gi trc v nh gi sau, v im qua nhng vn mi t ra cho cc nh kinh t lng trong cc chin lc gim ngho nh nh gi Bi c BiccaDenisCogneau,MichaelGrimm,Anne-SophieRobilliard, nhgiccchnhschxaigimngho:nggpcak thutmphngvim,chng.XIX,trongtpschcaClingJ.-P., RazafindrakotoM.vRoubaudF.eds(2003),Ccchinlcquct trongxaigimngho,Economica,Paris 1 Trongphntiptheocachng,chngtissdngtvitttPSIAchchngtrnhny. 2 MtbivitsongsongcaBourguignon,PereiradaSilvavStern(2002),cpnnhngthchthcthuntymangtnh chtphntchdoPSIAnuravtmttrtrvn. 3 Lachnnhvyldocctcgibivitthngxuynthchnhnhngkthutny.Ngoirahcngthamgiavomt chngtrnhnghincucaNgnhngThgiivchny. 36 KhahcTamo2008 cc chnh sch trc y c xem xt di gc ngho kh hay nh gi cc chnh sch mi trc tip nhm vo cuc chin chng ngho kh. Phn hai ca chng m t cc k thut m phng vi m c xy dng p ng nhng yu cu mi ny, v phn cui cng gii thiu mt s v d ng dng. Phn kt lun cp n nhng thch thc trong tng lai lin quan n tin b k thut, hon thin cc tiu ch nh gi v m rng vn nh gi. i mi chnh sch v thay i phng php nh gi Thit k cc chnh sch v nh gi trc v nh gi sau Thit k v nh gi cc chnh sch kinh t l hai thi im c lin quan cht ch vi nhau. Vi mt con mt lc quan, lch s cc chnh sch pht trin c th c nhn nhn nh mt qu trnh hc hi, mi chnh sch rt ra nhng bi hc tht bi hay nhng thiu st ca nhng chnh sch trc mt cch cp tin. Sau cuc khng hong ti chnh tn cng cc nc M La- tinh cui nhng nm 1970, cc chnh sch iu chnh c cu c a ra khc phc nhng ng ct ca cc chnh sch trc da vo vic thay th hng nhp khu bng cc sn phm trong nc. phc hi nn ti chnh cng v cc ti khon ngoi thng khng ch phi trin khai cc chnh sch hiu chnh v bnh n kinh t v m m cn phi nghin cu cc chnh sch mang tnh c cu mnh hn nhm gim s can thip ca Nh nc v thc y xut khu. Mi lo lng v tng trng khng cng bng xut hin t u nhng 1970 vo thi im phc hi tng trng cui nhng nm 1980 v dn n vic chuyn t iu chnh c cu sang u tranh chng ngho kh. Cc cuc khng hong ti Nga v chu cng i hi phi t ra cu hi v vai tr ca cc th ch nh nc v phi nh nc trong hot ng ca cc nn kinh t th trng. Nhng cuc khng hong nh vy khin cc chnh sch ci cch thn trng hn, v thc y cc hot ng nh gi mang tnh tnh th i vi nhng chnh sch ny. Do vy, xy dng cc chnh sch mi da mt phn vo kt qu nh gi chnh xc sau (ex post) cc chnh sch trin khai trc 1 . Hot ng nh gi ph bnh ny i hi phi cao nhng tiu ch chun tc mi (hiu qu ca khu vc t nhn, gim tnh trng ngho kh...) v xut ra cc chnh sch c cho l s ci thin nhng tiu ch ny. Khi ta bc chn vo lnh vc kh khn l nh gi trc (ex ante). Tuy nhin, di gc khoa hc lun, cc thut ng sau v trc va khng y va khng r rng 2
v bin gii gia chng nm gia nh gi thc t v nh gi trin vng, hay thc nghim v m phng. Trong khi l thuyt kinh t lng phn bit tng i r cc phng php thc nghim trc tip thng qua chn mu ngu nhin vi cc phng php cho php biu din mang tnh c cu hnh vi ca cc tc phn v thc hin cc m phng trin vng 3 . Theo ngha hp, nh gi sau tm cch kim nh xem liu cc mc tiu (v nguyn tc c xc nh r) ca mt chnh sch ( c trin khai) c c thc hin khng thng qua phng php thc chng. Cch nh gi ny gn vi cu hi trong ngnh dc phm Phng thuc c tc dng khng?, tc phi qua kim nghim thc t. Tuy nhin, rt nhiu chnh sch khng th p dng cch nh gi thc nghim hay gi thc nghim do khng c kh nng hnh thnh mt nhm gim st. l cc chnh sch khng c mc tiu hay khng phn chia cp , hay cc chnh sch c mc tiu nhng c th c tc ng bn ngoi hay tc ng kinh t v m n ton b ngi dn. Chng ta ly v d v chnh sch quy nh mc lng ti thiu ng thi t cu hi v tc ng ca chnh sch ln vic lm v tnh trng ngho kh. y chnh l chnh sch khng c mc tiu do khng th nh gi chnh sch ny bng cch so sch v mt kinh t lng c kim sot gia mt s tc nhn c lin quan (n mc lng ti thiu) v cc tc nhn khng lin quan. Do ch c mt mc lng ti thiu nn ta cng khng th phn cp gia cc tc nhn c mt mc lng no vi cc tc nhn c mc lng khc, iu ny s cho php so snh mt cch tng ng. Ta c th quan st, ln ny l theo thi gian, nhng t tng lng ti thiu c tc ng th no n vic lm ca cc nhm lao ng, nht l nhng i tng c lng ban u gn vi mc lng ti thiu. Ta cng c th m hnh ha nhng trng hp c nhn thot 1 Tuynhin,ccchnhschcngcnphthucvothctrngmitongquanlclngquctvdinbinchnhtrti ccncphttrin. 2 Xinlutrongtrnghpny,nghacathutngtrcvsauchhignvinghacachngtronglthuythin ivtphptheotrc(haysau)chcchnhgitrngthithgiitrc(haysau)khimtriroxyra,cphnbit cchtipcntheosngangbngvchivicchtipcntheongangbngviukin(xemchngIIcacunsch ny).Ngoira,cnccchhiunthunmangnghakinhtvmvcpilptrc/saugiacnbngbphn(cc ktquvngu)vcnbngtngth. 3 Quaccphngphpmphngsaumtthcnghimthct(matchingestimators)vccphngphpnhgitc ngnhnqucamtbinchobngchinlccngchatnhin.ThamkhoHeckman,1999. 37 nhgitcng ngho v nh gi tc ng ca thu nhp t vic lm nhn c vo thi im t-1 ln tnh trng ngho kh vo thi im t. Do cn phi gim st cht ch tnh hnh kinh t ti cc giai on khc nhau trch nguy c gn nhng yu t tnh hnh vi nhng bin ng v vic lm v thu nhp quan st c m hon ton khng c mi lin quan no n mc lng ti thiu. Ngoi ra, nu tng lng ti thiu tc ng mnh n kinh t v m di bt k du hiu no, th nhng nh gi mang tnh v m thun tu c th sai lm. By gi chng ta chuyn sang v d v chnh sch ngnh cng chnh, l ngnh c mc lng thp, v d ch bng mt na mc lng ti thiu hin hnh, ng thi t ra cu hi v tc ng ca chnh sch ny ln tnh trng ngho. Ln ny, mt s tc nhn c chn, mt s khc th khng, v ta s quan st nhng khc bit gia hai nhm ny, hoc bng cch la chn trc mt cch ngu nhin nhng tc nhn c th hng t tng th cc ng c vin, hoc sau thng qua m hnh ha vic tham gia vo chng trnh v tc ng ln thu nhp ca nhng i tng tham gia 1 . Tuy nhin, nu chng trnh c quy m ln, nhng la chn ca cc i tng th hng chng trnh v ti phn phi thu nhp din ra s tc ng n phn cn li ca th trng lao ng v n ton b th trng hng ha v dch v. Nhng v d ny cho thy phng thc nh gi trong kinh t c th khc bit r rt so vi m hnh dc hc v p dng mt phng php iu tr cho mt tng th bnh nhn. Trong nhiu trng hp, nh gi sau cng nh nh gi trc cn phi th hin hot ng ca tng th nn kinh t. Tt nhin, thm mt vn t ra trong nh gi trc l i hi phi tin hnh cc m phng trin vng hn l nh gi nhn li. Khi mt chnh sch c h qu lm thay i su sc v lu di c cu dn s nh trng hp cc chnh sch gio dc v y t (v d u tranh chng SIDA), yu t trin vng tr nn ht sc quan trng. Trong thc t, cng cn phi nh gi sau so snh mt s chnh sch thay th. Nu nh gi sau i theo phng php thc chng: chnh sch ny t c mc tiu ra... th nh gi trc gn hn vi cch tip cn chun tc: chnh sch ny tt hn chnh sch kia... 2 . Khi , nhng thch thc chnh sch cng ln th tnh c lp trong nh gi cng mang tnh nhy cm. C rt nhiu v d chng t bn thn c cu mang tnh l thuyt ca cc m hnh c s dng cho thy chnh sch hng ti s c tc ng tch cc, vic p dng thc t cc m hnh ny ch nh lng mc tc ng. Nh vy, c cu ca nhiu m hnh cn bng tng th c xy dng nh gi cc chnh sch iu chnh c cu hay t do ha thng mi c xu hng u tin nhng li ch v hiu qu tnh thu c nh gim thu ni a v thu xut nhp khu. Nhng nhng m hnh ny hn ch ti a nhng tc ng quan trng theo thuyt Keynes trong ngn hn ca vic gim chi tiu cng, nhng tc ng co hp khi gim nhanh mc bo h nn kinh t, hay mt s li ch v hiu qu ng di hn ph thuc vo vic cung cp cc ti sn cng hay bo v i mi a phng. Ngc li, nhng chnh sch ca nhng nm 1970 c nh gi thng qua cc m hnh hoch nh k hoch theo gi c nh khng tnh n nhng h qu cha chc chn ca mt c cu gi tng i ht sc lch lc. Nh vy, tht bi hay thnh cng ca cc chnh sch c thc nghim em li nhng bi hc khng ch cho cc chnh sch mi m c nhng phng php nh gi tng ng. Bi hc u tin chnh l s khim tn. Cc chng trong cun sch gii thiu chi tit ni dung l thuyt cng nh thc tin ca cc chin lc u tranh chng ngho mi. Nhng chng ny cho thy qu trnh chuyn i ang din ra nh th no gia cc chnh sch iu chnh c cu p dng t khong 20 nm nay v cc chnh sch ang xy dng nhm u tranh mt cch hiu qu hn hin tng ngho kh. Ngoi ra, kha cnh c s tham gia ca phng thc xy dng cc chnh sch ny em li nhiu t do hn , hay t ra ngi ta hy vng nh vy, nhng chnh sch ny p ng tt hn nhu cu dn ch, nhng ng thi cng lm tng tnh khng ng nht ca nhng chnh sch ny. Cc phng thc thng lng vin tr quc t mi, di hnh thc cc lch trnh mc tiu trung v di hn, phi gip c c thi gian cn thit nh gi theo tng giai on kt qu t c. Nhng chnh sch mi Tp trung vo gim ngho l hng u tin ca cc phng php nh gi. Nhng phng php ny phi cho php nh gi mt cch tha ng h qu ca cc chnh sch lin quan ln phn phi thu nhp cng nh cc yu t hng u ca phc li nh tip cn ti sn cng, y t hay gio dc. y l tham vng rt ln, i hi phi lu nhiu hn n tnh khng ng nht ca cc nhm dn c xt v ngun lc (thu nhp, vn, gio dc, sc khe) gia cc tc nhn v v hnh vi ng x th hin c im ca cc tc nhn cng nh mi trng h sng. 1 Nhnhgichngtrnhviclmcac-hen-ti-naTrabajarmJalanvRavallionxut(2002),bngcchp dngkthutmatchingestimators. 2 Nhvycthphnbithaigiaion.Giaionuxemxtvlmsngtsgnktmangtnhl-gccacctiuch vcaccchnhschara;ycththamkholthuytvscngbng.Giaionhaidbotcngcanhng chnhschny,tcmphngpdngchnhschtrongtnglai;phngthcsdngylkinhtlng. 38 KhahcTamo2008 Mt s yu t tip tc c p dng ca cc chnh sch bnh n hay iu chnh c cu phi c xem xt khng ch v kha cnh kinh t v m v ti chnh hay hiu qu m cn tc ng phn b. Nh vy, cc chnh sch ti chnh cng hay tin t cha ng nguy c lm tng ng k tnh trng ngho kh t nay v sau thng khng c cc nh ch quc t ng h. Tuy nhin trong trng hp khng th khng p dng nhng chnh sch nh vy th cn phi b sung thm cc chnh sch gim sc nh cc li an ton hay bo h bng thu quan v/hoc tr cp cho mt s nhm d b tn thng. Do vy, cc phng php nh gi ph hp vi vn ny phi c kh nng m phng tc ng phn b ca cc chnh sch kinh t v m cng nh ca cc chnh sch gim sc. D c i mi n mc no, nhng chnh sch v th trng lao ng u cho thy nhng kh khn ging nhau. Do , cc chnh sch v hot ng cng chnh c s dng nhiu lao ng (workfare) phi c nh gi v c tnh n tnh khng ng nht ca cc ng x v cung lao ng ca cc tc nhn v tnh khng ng nht ca cc c hi vic lm dnh cho cc tc nhn ny cng nh nhng tc ng kinh t v m tim nng ca nhng hnh vi can thip ny. Cng tng t nh vy i vi cc chnh sch truyn thng hn nh chnh sch gi nng sn hay chnh sch lng. Cc chnh sch lin quan n thu ni a v thu xut nhp khu cng phi lu tm n tnh khng ng nht ca cc hnh vi tiu dng v s tn ti ca mt khu vc phi chnh thc phi tun theo cc quy nh v thu (Gautier, 2002). Cc chnh sch gio dc, y t hay cung cp ti sn cng (cung cp nc chng hn) p dng cc phng php hi khc. Trc tin nhng phng php ny phi vt ra ngoi m hnh xc nh thu nhp v gi ng thi a vo nhng hnh vi ng x kh c th. Cc chnh sch xc nh gi cc dch v cng hay h tr cu phi c nh gi thng qua m hnh kinh t vi m v cu i vi nhng dch v ny. nh gi nhng chnh sch nh vy thng gp hai kh khn sau y: th nht l c lng mc co gin cu ca cc tc nhn theo gi ca nhng dch v ny, th hai l nh gi c tnh s lng v cht lng cung hin ti ca nhng dch v ny. Trn thc t, mc phng sai gi ca nhng dch ny thng nh trong cc d liu kinh t vi m lin ngnh m nhng d liu v tiu dng cc dch v ny thng c (t l ti trng hay ti cc trung tm y t trong giai on di, s dng nc tnh theo khi,...). Ngoi ra, hiu qu ca cc chnh sch xc nh gi ph thuc vo s tn ti v cht lng ca cc dch v c cung cp gn m iu ny thng kh nh gi chnh xc. Thm vo , nh gi chng i hi phi cn nhc gia s lng v cht lng dch v cung cp, do , lin quan n cung phi tnh c mc chi ph ci thin cht lng v lin quan n cu phi nh gi c tc ng ca vic ci thin cht lng ln mc s dng dch v. Nhng vi t cch l cc chin lc gim ngho, cc chnh sch cung cp dch cng, nht l chnh sch y t v gio dc thng c mc tiu di hn. Cc chnh sch gio dc nhm mc tiu to m bo s ngang bng v c hi v nng cao thu nhp ca th h tip sau. Hiu qu ca cc chnh sch trong nhng lnh vc ny c t ra v ph thuc vo bin ng dn s v th trng lao ng. Mt chnh sch o to nhn lc c cht lng ph thuc rt nhiu vo cc chnh sch h tr pht trin cu lao ng v chuyn mn ha thng mi. Cc chnh sch y t thng hng ti mc tiu gim t l t vong trong di hn, m bo ngang bng v c hi i vi bnh tt v sng st, v tng c hi v thu nhp. Ta u bit rt r vai tr b sung ca cc chnh sch y t i vi cc chnh sch gio dc v trong di hn tc ng tng hp ca hai loi hnh chnh sch ny ln kh nng sinh sn. i vi dch bnh nh SIDA c thi gian bnh rt di, c th nh gi tc ng tch cc ca cc chnh sch hin nay phi ch t nht khong 15 nm (Cogneau v Grimm, 2002). Cu hi v phn b kh nng tip cn cc dch v cng c t ra di kha cnh a l. Trn thc t, mt mt c s khc bit tng i r nt v khng gian ti a phn cc nc ang pht trin. Mt khc, cc chnh sch cung v gi c ngy cng c xu hng c xy dng trong bi cnh c s phn quyn v mt hnh chnh. Chnh nhng lu tm nh vy thc y s ra i mi y ca cc bn v tnh trng ngho kh 1 . Khng ng nht v c cu, a dng trong hnh vi ng x v thay i v dn s-kinh t Trong tt c cc lnh vc, tin b v phng php phn tch cc phn b v m phng vi m (xem phn tip theo) cho php va xem xt tnh khng ng nht ca cc tng th va tip tc tin hnh thm nh mang tnh i din v mt thng k. Ngoi ra, tin b v kinh t vi m ca cc h gia nh cho php nh gi tt hn tc ng do khc bit v ngun lc v bi cnh vn lm hn ch hnh vi ca cc tc nhn. Xt v kha cnh kinh t v m, c th t b cc m hnh gm s lng nh cc tc nhn i din. V kinh t vi m, c th t b vic p dng mt cch n gin m hnh chun v ngi tiu dng. Hai kh nng ny trn thc t cng l nhng s cn thit. Tuy nhin vic p dng chng i hi phi tch bit khi s thun tin v mt tri thc ca m hnh cn bng mang tnh cnh tranh. 1 ThamkhoElbers,LanjouwvLanjouw(2001)vchngIIvnhngrirocacctipcntnhvnghokh. 39 nhgitcng Khung XIV.1. Nhng vn l thuyt t ra bi gi thuyt v tc nhn i din trong m hnh cn bng chung VicphntchccMatrnKtonXhikhngchophpccmhnhcnbngtngthcpdngvtrakhigi thuytvtcnhnidinmchkhintcnhntngln.Vmtlthuyt,stntivtnhduynhtcacnbngtrong mhnhcaArrow-Debreuchcmbokhicuthctcannkinhtcmtsctnh(Hildenbrand,1998).Gi thuytvmttcnhnidinchmlichgnnhlmchophpmborngnhngctnhnyctntrngcp cth,iunygipemlinhngnntngkinhtchomhnhngthigiiquytccvnphnbcannkinh t.TheoKirma(1992),githuytnytranhiuvn.Trcht,khngthchngminhmtcchngtincygithuyt theotphpcanhiucth,vttcucci,phnngnhmtcthcci.Ccicthkhngnhtthit toratnhduyltpthvvictpththhinmtkhnngduylnothkhngnhtthitcccthtrongtpth phnngmtcchduyl.Ngoira,nutachpnhnrngcclachncatphpcthccoinhcclachnca cthccithphnngcatcnhnidinkhiiuchnhccthamscamhnhbanucthkhnggingvi phnngcnggpcacccthmtcnhnnyidin.Dovy,cthtnticctrnghptheochaitnhhung mtcnhnidinthchtnhhungthhaihntnhhungthnht,micththchtnhhungthnhthntnhhung thhai.Cuicng,giithchhnhvicamtnhmthngquahnhvicamtcthsbhnch.Tngcchnhvikinht nginvchpnhnccamttphpcccthcthtoranhngnngngphctp,trongkhixydngmt mhnhcthchnhvitngngvinhngnngngphctpnycthkhinphidkinmttcnhncnhng cimrtcbit.Nicchkhc,sphctpngtronghnhvicamttphpcthbtnguntvictphpcc cthbtngnhtchnhvingin. Trc ht, phn tch mang tnh m t phn b cc bin v thu nhp, gio dc hay y t cho thy nu ch xem xt mt vi trng hp tiu biu hay mt vi tc nhn i din khng phn tch chnh lch gia cc tc nhn cng nh tin trin ca nhng chnh lch ny. V mt lch s, cc m hnh cn bng tng th l nhng cng c u tin c p dng gii p cho loi cu hi ny. Do vy, cc m hnh cn bng tng th ngy cng tr nn phong ph vi vic xy dng cc Ma trn K ton x hi trong ti khon cc h gia nh ngy cng chi tit v c chia nh 1 . S pht trin ny cho php tin hnh cc phn tch da vo vic phn loi cc h gia nh theo c im v thu nhp. Hai m hnh cn bng tng th u tin p dng cho cc nn kinh t ang pht trin v cho vn tc ng phn b ca cc chnh sch kinh t v m l m hnh ca Adelman v Robinson dnh cho Hn Quc (1978) v m hnh ca Lysy v Taylor dnh cho Brazil (1980). Hai m hnh ny to ra cc kt qu khc nhau v tc ng ca cc chnh sch kinh t v m i vi phn b thu nhp. Nhng khc bit ny c gn vi nhng c im c cu ca hai nn kinh t v nhng la chn cc c im k thut ca cc m hnh. Sau , Adelman v Robinson (1988) s dng li hai m hnh ny v bo v lp lun theo nhng khc bit ny khng phi do nhng la chn khc nhau v cn i kinh t v m m do nh ngha khc nhau v phn b thu nhp 2 . (xem Khung XIV.1) Cch tip cn tn c in tp trung vo phn phi thu nhp theo c nhn, ch yu mang tnh c nhn ch ngha, cn trng phi theo thuyt cu trc ca M La- tinh c xy dng theo quan im mc-xt v x hi coi x hi c hnh thnh t cc giai cp c c im ni bt l s hu cc yu t sn xut v c li ch xung t. Ni cch khc, trong khi nhng ngi theo thuyt cu trc bo v cch tip cn mang tnh chc nng ca phn phi thu nhp phn bit h gia nh qua vic s hu cc yu t sn xut th nhng ngi theo trng phi tn c in thng p dng cch tip cn mang tnh c nhn da vo phn loi cc h gia nh theo mc thu nhp. Sau cuc tranh lun ny, cch tip cn c p dng ph bin nht hin nay l phn loi theo chc nng m rng kt hp c hai loi tiu ch ny (Bourguignon, Branson, de Melo, 1989). chuyn t phn phi thu nhp gia mt vi nhm h gia nh sang mt ch s tng hp v bt cn bng hay tnh ton mc ngho kh, cn phi nu r c im phn phi thu nhp trong cc nhm c lin quan. Gii php n gin nht l gi nh thu nhp trong tng nhm tun th theo phn phi c tnh cht tham s ph thuc vo mc thu nhp trung bnh v cc tham s khc xc nh c im ca phn tn thu 1 CcmhnhcnbngtngthdavocsdliumangtnMatrnKtonxhitrongcclungkinhtcphn nhtrongnmgiacctcnhnv/hoccctikhon.Trongmhnhny,thunhpcacchgianhcmhnh hanhltngthunhptccyutkhcnhaucacchgianh. 2 Viciuchnhccyutkinhtvmxcnhcchthctheotccnbnggiacngvcutisn,yutv tisntichnh,hocnhiuchnhgi,hocnhiuchnhslng.Nhnghqudogiihnvngnschbntrong vbnngoivthihniuchnhgiathunhpvutcngcnur. 40 KhahcTamo2008 nhp xung quanh mc trung bnh ny 1 . Nh vy, mc thu nhp trung bnh c th c iu chnh tun th kt qu ca m hnh cn bng tng th. Ngc li, khng th b qua gi thuyt v tnh c nh ca phn b thu nhp trong nhm. M d h thng phn loi cc h gia nh c p dng c tinh t n u chng na th kt qu phn tch mang tnh m t ca cc phn phi thu nhp trong thc t cho thy bt cn bng trong nhm lun chim t nht mt na tng mt cn bng quan st c (xem Bng XIV.1). Ngay c khi mt phn ca mt cn bng trong nhm ny c th do nhng sai st trong nh gi v cc yu t c th (tc ring cho tng c th hay h gia nh) nhng ch tm thi ca thu nhp, mt phn khc l do tnh bt ng nht v mt c cu. (xem Bng XIV.1) Bt ng nht v mt c cu gia cc h gia nh cho thy trc ht mc a dng ca cc yu t sn xut d l cc ti sn nh t ai hay vn hu hnh hay l phn chia cung lao ng theo tui v trnh . S a dng c m rng sang cc yu t bt ng nht c th quan st c (v tr khng gin chng hn) hay khng quan st c (do hon ton mang tnh c th), cc yu t tc ng n nng sut ca ngi lao ng v vic lm ca cc c th. Khi phn tch s phn b sc mua, th l tnh bt ng nht ca cc ch tiu v sinh hot ph, xut pht t nhng khc bit v nhu cu v s thch gia cc h gia nh. Cc cng c b qua tnh bt ng nht c cu ny ca cc h gia nh v c th s dn n nhng sai lm nghim trng trong cc kt lun rt ra lin quan n phn b thu nhp hay ngho kh, gio dc v y t. Ngoi ra, nghin cu thng qua m phng cc chnh sch mc tiu (li an ton, cc chng trnh vic lm s dng nhiu nhn cng, tr cp cho gio dc v y t) da vo cc c im c th quan st c ca cc h gia nh hay cc c th nh s con ch c th thc hin c nu nh cc bin iu chnh vic chn la mc tiu c bo ton trong m hnh s dng. Trong ngn hn, tnh bt ng nht c cu ny c th chu tc ng ca vic sp xp li cung lao ng thng qua cc hnh vi la chn vic lm hay di c hay ri xa h thng trng hc hoc ri xa cc hot ng vo cui i (k c t vong) v do sp xp li cc gi tiu dng l kt qu ca cc hnh vi cu sn phm. Do vy, cn phi m hnh ha chnh xc nhng kt qu sp xp li ny ng thi tn trng cc bi cnh th trng ca cc tc nhn. Trn thc t, ta bit rng xem xt s khim khuyt hay khng hon ho ca cc th trng lao ng, sn phm hay tn dng lm thay i su sc hnh vi ca cc tc nhn. i vi cc h gia nh sn xut nng nghip, vic thiu vng th trng lao ng a phng s dn n nhng hnh vi sn xut v tiu dng khng quy 2 . i vi cc h gia nh thnh th, vic phn phi vic lm c tr lng chnh thc to ra s phn on th trng lao ng lm hn ch nhng la chn hot ng v vic lm; la chn phi ngu nhin cc c th trong tuyn dng hay sa thi ca khu vc phi chnh thc l ngun gc gy ra s bt ng nht gia cc nhm c lin quan. Mc khng hon ho ca cc th trng tn dng quyt nh mnh m n cc hnh vi n trng v ri xa hot ng. Trong di hn, tnh bt ng nht c cu ch yu c xc nh qua bin ng v dn s v tch lu t bn. Bin ng dn s c th l h qu ca thay i chnh sch v kinh t (ni sinh) hay h qu ca cc xu hng di hn ca cc hnh vi dn s (v d s chuyn tip v kh nng sinh sn), c lp vi thay i v chnh sch v kinh t (ngoi sinh). Trong bi cnh iu chnh c cu, cc iu kin sng xung cp v d do gim thu nhp thc t, c th lm gim kh nng mua thc phm (thp ch gy ra nn i) v do lm tng t l ngi mc bnh v t l t vong, nht l i vi tr em gia nh ngho. Tng t, cc iu kin y t xung cp do gim cc dch v y t c th lm tng t l ngi mc bnh v t l t vong. Hot ng kinh t i xung cng c th khin ngi dn tr hon vic sinh con hay 1 Vdphnbloga-chuntrongDeJanvryetalii,1991;phnbbtatrongDecaluwetalii,1999. 2 Tanivhnhvikhngquykhiccquytnhsnxutvtiudngcamthgianhkhngthcphntchtheo tnglotdoskhnghonho,thmchlthiuvngmtsthtrng. BNG XIV.1. Phn tch mt cn bng tng th ti Madagascar v Indonesia Madagascar Indonsie PhntchMatrnKtonXhiMCS1995PhntchMatrnKtonXhi1995 (14nhm) (10nhm) Theilinter 0,127 24,3% 0,126 25,6% Theilintra 0,395 75,7% 0,367 74,4% Theiltotal 0,522 100% 0,493 100% Ngun : Cc cuc iu tra EPM 93 v SUSENAS 96, tnh ton ca cc tc gi. 41 nhgitcng ci hi v ko di thi gian cho con b v do vy ko di thi gian ngh sinh. Ngc li, gim cc chng trnh k hoch ha gia nh v tng gi cc bin php trch thai, a phn l cc sn phm nhp khu c th lm tng t l sinh sn. Pht trin lnh vc xut khu s thu ht ngi di c hay ngc li pht trin nng nghip c th lm chm li hay o ngc qu trnh th ho 1 . Cc c sc dn s nh giai on chuyn giao v t l sinh, c th lin quan n pht trin gio dc hay tng t l t vng chu Phi cn Sahara d i dch Sida, cng c th lm thay i phn phi thu nhp. Nhng bin ng v dn s c th c coi nh c lp vi nhng bin ng v kinh t trong ngn hn. Tc ng n phn phi thu nhp ca nhng bin ng dn s ny c th mt phn l do nhng thay i trong c cu dn s - c cu theo tui, phn b theo quy m h gia nh v tnh trng hn nhn... v mt phn l do thay i trong cung lao ng v thu nhp do bin ng dn s (v im ny, tham kho Lam, 1997). Tm li, c th tn ti cc mi quan h tng tc cht ch gia bin ng v kinh t v bin ng v dn s d ch trong ngn hn. Nhng tng tc ny phi c lu n khi phn tch tc ng ti phn phi thu nhp ca cc cuc ci cch chnh sch hay h qu ca cc c sc kinh t v m hay dn s. Tuy nhin, cho n thi im ny, ngi ta t tp trung pht trin cc cng c phn tch c kh nng nh gi v nh lng nhng tng tc ny 2 . Cc cch tip cn da vo vic s dng mu i din cc n v kinh t vi m gn y c pht trin nhm phn tch mt cch tho ng nhng kha cnh khc nhau ca s bt ng nht ca cc h gia nh v cc c th vi mc ch phn tch trc tc ng ln phn phi thu nhp ca cc chnh sch chng ngho kh.
Cc k thut tiu m phng ng dng trong nh gi cc chnh sch u tranh chng ngho kh Thut ng m phng vi m ch mt s cch tip cn c s dng trong khoa hc x hi. Mu thc chung ca chng l quan tm ch yu ti hnh vi kinh t ca cc tc nhn v phn tch tc ng ca cc chnh sch cng v tc ng ti cc n v kinh t vi m. Nhng m hnh ny chuyn s dng b mu i din cc tc nhn kinh t vi m (h gia nh hay doanh nghip) v tm cch nh gi tc ng ca cc chnh sch ln nhng mu ny. Xut pht im ca phm vi nghin cu ny l bi bo ca Orcutt (1957) th hin s lo ngi trc thc t l cc m hnh kinh t v m khng em li c nhiu iu v tc ng ca cc chnh sch ln phn phi thu nhp ca cc tc nhn. Ti cc nc pht trin, cc k thut m phng c s dng ph bin nh gi tc ng ca cc chnh sch nh ci cch h thng hu tr, y t hay h thng thu. Tuy nhin p dng cc m hnh ny vo cc nn kinh t ang pht trin t ra mt s vn ring bit. Trong trng hp cc m hnh m phng vi m p dng vo nh gi cc chnh sch u tranh chng ngho kh, ch m chng ti c bit quan tm, cc n v kinh t vi m l cc c th v h gia nh. Cc m hnh ny thng tp trung nghin cu tnh trng ngho kh v tin t v phn phi thu nhp. Do , tt c cc c ch lin quan n hnh thnh thu nhp nh hnh thnh lng, la chn ngh nghip, cung lao ng - u c ngha quan trng. Tuy nhin, nhng m hnh ny cho php nghin cu nhng hnh vi khc nh cc quyt nh lin quan n cu gio dc v y t. Thay v tng hp nhng quan st rt ra c t iu tra h gia nh theo cc nhm i din theo tp qun ph bin trong xy dng cc m hnh tng th dng m hnh cn bng tng th (xem phn trc) th y trc tip nghin cu tt c cc kt qu quan st ca cuc iu tra. iu ny thc hin c l do nng lc x l ca my tnh ngy cng tng v ngy cng c nhiu cuc iu tra v thu nhp v tiu dng. 1 Tapinos,MasonvBravo(1997)phntchnhnghintngnhvytiMLa-tinhtrongnhngnm1980,giaionkhng hongviuchnhkinht.VdcctcgichngminhrngivimtqucgiaMLa-tintrungbnh,vicgimGDP trongkhong10%n15%-gitrkhphbintikhuvcnyvogiaionlmgimgnmtnmtuith.Tcng nychyudotltvongtremvnhhngtrchttingidnngho.Ccktquchothykhnghonglm chmviccixin.Timtsqucgia,chstnghpvsinhsngimnhanhgpbalntronggiaionkhnghong sovitrc.Nhngtcnglnphnphithunhpkhngccctcgiphntchtrctipnhngtacthon cmcphctpcachngbinhnghintngnuractcngkhngrrngnchsphthuc. 2 Thiucccngccthdonhiunguyndo.Trcht,tronggiaionpdngccchnhschiuchnhccu,vic phntchkinhtchyutptrungvonhgitcngcaccchnhschtintvtgihioi,ccchnhschti khavngoithng.Thhai,mcdbnhnkinhtvmlmmctiutrungtmcaccchnhschiuchnhccu, phmviphntchhimkhivtqungnvtrunghn.Trongkhiccchnhschgiodcvytcnrtnhiuthigian michngtctcngcan.Thba,ccsliukinhtvimcnthitnhlngnhngmiquanhtngtc nhvykhngc,hinnaytnhtrngnydnccithin. 42 KhahcTamo2008 Mt c im quan trng khc ca cc m hnh m phng vi m l kh nng to ra cc tp hp quc gia c tnh ton bng cch tng hp cc kt qu thu c cp c th. c im ny th hin qua vic s dng cc mu i din h gia nh cp quc gia vi mc tiu m bo tnh gn kt gia l lun kinh t v m v nh gi tnh trng ngho kh. Nguyn tc c bn chy cc m hnh m phng vi m l coi b mu h gia nh nh tng th tham chiu trn ta p dng cc c sc v chnh sch kinh t v, trong trng hp cc m hnh ng, cc qu trnh dn s - sinh, t, di c... Cn trong cc m hnh tnh, tng th nhm n tng t nh tng th tham chiu nhng thu nhp v tiu dng ca h gia nh thay i. Trong m hnh ng, tng th c m phng l tng th khc do cc quy trnh dn s (sinh, t, di c) lm thay i c cu ca tng th. Trong c hai trng hp, mc tiu ra l so snh phn phi thu nhp hay phn phi tiu dng trc v sau khi m phng c sc, bng cch s dng cc phng php v bin php chun trong trong phn tch tnh trng ngho kh. nh gi tc ng ca cc chnh sch u tranh chng ngho kh, cc m hnh m phng vi m thng gn vi mt khun kh kinh t v m hon chnh. Thut ng m hnh vi m-v m s c s dng ch s kt hp mt m hnh m phng vi m vi mt khun kh kinh t v m (tham kho S bn cnh).
Ba cp phn tch c vai tr quan trng cn phi lu tm c th phn tch mt cch tha ng tc ng ca cc chnh sch kinh t ln tnh trng ngho kh v phn phi thu nhp: - cp kinh t v m, cc c im mang tnh c cu ca nn kinh t ng c ngha quan trng cng nh nhng rng buc v kinh t v m c kh nng hn ch phm vi iu chnh ca cc nn kinh t theo nhng thay i ca h thng gi v cc bin php kch thch ; - cp kinh t vi m, cng cn phi nm bt c cc kha cnh khc nhau trong tnh khng ng nht ca cc h gia nh ; - gia hai cp ny, c cu v vn hnh ca cc th trng ng vai tr trng tm trong vic xc nh kh nng sinh li ca cc yu t. Mt s c im ch cht cho php phn loi cc m hnh vi m-v m s dng trong nh gi tc ng ca cc chnh sch u tranh chng ngho kh. Nhng c im ny hoc lin quan n m-un m phng vi m, hoc khun kh kinh t v m, hoc mi lin h gia hai cp ny. Di gc m-un kinh t vi m, c mt c im lin quan n biu din cc hnh vi ca cc tc nhn. Khi cc hnh vi khng c xt n, m-un m phng vi m cha t nht mt phng trnh k ton hnh thnh thu nhp. Khi ta gi m hnh ny l m hnh vi m- k ton. Khi cc hnh vi kinh t vi m c biu th, loi hnh hnh vi chnh l mt c im khc c tc dng phn bit. Nh vy, mt s m hnh ch trng biu din cung lao ng v la chn ngh nghip cn cc m hnh khc li quan tm n cc hnh vi lin quan n ph cp gio dc, di dn hay tiu dng. Ngoi ra, cc hnh vi kinh t vi m c th c biu din di dng rt gn hay mang tnh c cu. Cc m hnh mang tnh c cu l cc h phng trnh kt ni cc bin ngoi sinh, bin ni sinh v cc tham s. Gii mt h phng trnh sao cho cc bin ni sinh c biu hin tu theo cc bin ngoi sinh thng em li mt hoc nhiu phng trnh m ta gi l dng h phng Structure squentielle avec module de micro-simulation sous forme rduite - Bouclages macro-conomiques - Bouclages macro-conomiques - Equilibre Epargne-Investissement - Budget de lEtat - Balance courante - Equilibre des marchs des facteurs - Equilibre des marchs des biens - Agrgats macro - Production et prix - Emploi des facteurs et salaires Equations: - Module rduit de choix doccupation - Equations de salaire et de profit - Equation de formation du revenu Equations: - Module structurel de salaire et doffre de travail - Systme de demande de consommation - Equation de formation du revenu Variables de liens : - Emploi des facteurs et salaires - Prix la consommation Variables de liens Upward: - Offre de travail agrge - Demande de biens agrge Variables de liens Downward: - Prix - Salaires - Agrgats macro - Production et prix - Demande de facteurs - Demande de biens Equation: Output: Output: Distribution des revenus itrations itrations Output: Equation: Module Macro (modle de type EGC) Module Micro (Enqute de mnages) Structure intgre avec module de micro-simulation sous forme structurelle S C cu chung ca cc m hnh vi m-v m 43 nhgitcng trnh rt gn. Do , cc c im rt gn xut pht t cc m hnh tn c in mang tnh c cu v ti u ha c iu kin v do mang nhng c tnh chun ca cc m hnh ny. Do tnh cht rt gn nn nhng c im ny khng cho php phn tch cc hin tng ni sinh v a ra quyt nh, phn on th trng v/hoc phn phi hn nh cp kinh t vi m. c im th hai cho php phn bit cc m hnh m phng vi m lin quan n m hnh ha cc hin tng cp tng th, tc lin quan n s tn ti v c im ca vic iu chnh cc hin tng kinh t v m. Trc tin ta phn bit cc m hnh khng c iu chnh cc hin tng kinh t v m, nhng m hnh ny tp trung vo nhng tc ng ban u hay cc bin php t c tc ng ph, v cc m hnh c iu chnh phn tch cc tc ng cn bng tng th thng qua bin ng gi v lng kinh t v m. Khi , ni sinh ha vic hnh thnh gi c th hoc c a vo m hnh m phng vi m, hoc a thnh cng thc trong khun kh m hnh tng hp c lp b sung cho m phng vi m, khi ta gi l m hnh kt tip nhau. Hai c im c ngha phn bit nu trn (rt gi so vi c cu, kt tip nhau so vi tng hp trn thc t khng hon ton c lp vi nhau. a iu chnh cc hin tng kinh t v m vo trong m hnh m phng vi m i hi phi nu r c im v c cu ca cc hnh vi kinh t vi m. Tiu ch phn loi cui cng cc m hnh m phng vi m l kha cnh thi gian. Cc m hnh m phng vi m thng c xy dng nghin cu cc h qu ca vic iu chnh hnh vi kinh t-dn s v tp trung vo kha cnh ng v m hnh qu cc qu trnh dn s. Tri li, cc m hnh tnh tp trung vo cc tc ng ngn v trung hn do thay i mi trng kinh t v da vo vic m hnh ha hon chnh hn cc hnh vi ngn v trung hn, c bit l cc hnh vi lin quan n s vn hnh ca cc th trng hng ha v cc yu t. Trn c s kt hp mt cch ph hp cc tiu ch c gii thiu trn y, ta c th phn bit cc phng php tip cn khc nhau, by gi ta chuyn sang m t nhng im mnh cng nh nhng hn ch ca cc phng php tip cn ny. Mt s v d v m hnh ng dng c gii thiu trong Bng XIV-2. STT Tham kho Quc gia hoc khu vc Phn kinh t vi m C cu dn s Phn kinh t v m Quan h vi m- v m K ton vi m v cc m hnh cn bng tng th phn tch [1] Pereira da Silva, Essama-Nssah v Samak (2002) (PAMS) Burkina Faso, nhng c th d dng chuyn giao cho mt nc khc Tng thu nhp ca cc h gia nh (quan st c khi iu tra) theo nhm kinh t-x hi v theo hiu sut ca cc yu t do phn kinh t v m a ra Tnh Tnh, m hnh chnh lch v ti chnh Kt tip nhau [2] Devarajan v Go (2001) (123-PRSP) Zambia, nhng c th d dng chuyn giao cho mt nc khc Tng thu nhp ca cc h gia nh (quan st c khi iu tra) theo phn mi v theo hiu sut cc yu t do phn kinh t vi m a ra Tnh Tnh, m hnh cn bng tng th a lnh vc Kt tip nhau [3] Agnor, Izquierdo v Foffack (2002) (IMMPA) C s d liu mang tnh gi nh, nhng d p dng cho mt trng hp thc t Tng t nh [1] Tnh ng, m hnh cn bng tng th a lnh vc Kt tip nhau Cch tip cn theo kt hp trnh t v cc m hnh dng rt gn [4] Bourguignon, Gurgand v Fournier (1999, 2001), Bourguignon, Ferreira v Lustig (2001), Bourguignon, Ferreira v Leite (2001), Grimm (2001) Mt s nc c thu nhp trung bnh ti chu v chu M La-tinh, B Bin Ng M hnh dng rt gn v hnh thnh thu nhp S dng hai (hoc nhiu hn) tng th quan st c qua thc nghim Gi thuyt (da vo thc nghim) v thay i hiu sut trn th trng lao ng v hnh vi v cung vic lm Khng BNG XIV-2 Cc m hnh m phng vi m phn tch tnh trng ngho kh 44 KhahcTamo2008 Kt lun: nhng thch thc trong tng lai Trong chng ny, chng ti tp trung miu t cc k thut nh gi trc hin p dng cho cc chnh sch gim ngho bng cch t chng vo trong lch s nh gi kinh t v m v trong bi cnh cc chnh sch mi do cc nh ch quc t xut. Hin nay u tin hng vo vic iu chnh cc chnh sch cho ph hp vi bi cnh ca cc quc gia v yu cu v dn ch, iu ny khin nhu cu nh gi ngy cng ln v ngy cng kht khe hn. Trong trng hp tin hnh nh gi sau la chn trong s cc chnh sch thay th, chng ti hy vng chng t c rng cc k thut m phng vi m l ph hp nht. Chng ti cng lp lun rng nh gi sau c th cng cn phi m hnh ha mang tnh c cu mt s hnh vi kinh t vi m hay m hnh ha tc ng ra bn ngoi hay tc ng kinh t v m, mc d trong nhiu trng hp, im khc bit gia nh gi trc v nh gi sau ch th hin cp thng tin thng k c c hn l cp phng php. Trong cc chnh sch xut bi PRSP, c th phn bit cc chnh sch bnh n v iu chnh c cu tng i truyn thng lin quan n mc v/hoc c cu gi hoc cu, v cc chnh sch pht trin ngnh v/hoc chnh sch mc tiu v tip cn th trng lao ng hay tip cn cc dch v x hi. Lin quan n nhm chnh sch u tin, nh gi tc ng ln phn phi thu nhp ca nhng chnh sch ny i hi phi c s gn kt cht ch gia khun kh kinh t v m v c s d liu kinh t vi m. S gn kt ny phi c m bo mc cao v c th nhn mnh vo mt trong hai cp phn tch (v m hoc vi m). Lin quan n nhm chnh sch th hai, mt s tc ng ca chng c th c nh gi thng qua m phng vi m theo m hnh cn bng b phn cc hnh vi cung vic lm hay cu dch v ph hp do nh gi kinh t lng vi m t ra phc tp. nh gi tc ng kinh t v m v tc ng di hn ca cc chnh sch (c bit l lin th h) cn i hi phi m rng khun kh phn tch hoc v cn bng tng th hoc theo tnh ng v kinh t-dn s. Cui cng, chng ti a ra bng phn loi cc k thut m phng c p dng hin nay nh gi cc chin lc gim ngho v gii thiu mt s kinh nghim nh gi m chng ti c dp tham gia. Cc phng php v kinh nghim c gii thiu u tng i mi v l cc chng trnh nghin cu hn l cc k thut c kim nghim v quen thuc. kt thc, chng ti mun cho cc bn thy chng ti nhn nhn nhng thch thc ca hot ng nghin cu ny nh th no. Theo chng [5] Ferreira v Leite (2002) Cear (Braxin) Tng t nh [4], cng vi m hnh rt gn v ph cp gio dc v quy m cc h gia nh Tnh, nhng vi phn b v gio dc v quy m cc h gia nh Gi thuyt v thay i hiu sut gio dc Khng [6] Robilliard, Bourguignon v Robinson (2001), Bourguignon, Robilliard, v Robinson (2001) Indonesia Tng t nh [4] Tnh Tnh, m hnh cn bng tng th a ngnh Kt tip nhau Cch tip cn tng hp v cc m hnh c cu [7] Cogneau (1999, 2001) Antananarivo (Madagascar) M hnh c cu v hnh thnh thu nhp ca cc h gia nh Tnh Tnh, m hnh cn bng tng th 3 khu vc Tng hp [8] Cogneau v Robilliard (2001) Madagascar M hnh c cu v hnh thnh thu nhp ca cc h gia nh Tnh Tnh, m hnh cn bng tng th 3 khu vc Tng hp Cc m hnh ng [9] Cogneau v Grimm (2002), Grimm (2002a) B Bin Ng M hnh c cu v hnh thnh thu nhp ca cc h gia nh, cng m hnh dn s ng ng Gi thuyt v thay i hiu sut gio dc v cu lao ng Khng 45 nhgitcng ti, nhng thch thc ny th hin ba cp : cp v phng php, c pht trin kh k trong chng ny, cp tiu ch, v cp quy trnh la chn v trin khai cc chnh sch. Lin quan n phng php phn tch, chng ti cho rng hin c ba lnh vc rt quan trng. Th nht l s gn kt gia cc bin kinh t v m v kinh t vi m cho thy cn tn ti mt s im cha c gii quyt lin quan n cch k thut m phng (xem phn trc) cng nh cc s liu thng k 1 . Th hai, chng ti thy cn phi tm hiu su hn na v hnh vi ca cc tc nhn cng nh v cch vn hnh thc t ca cc th trng. Cc tnh hung phn on khng gian hay ngnh, chi ph giao dch qu cao, tn ti cc c ch ti phn b mang tnh cng ng khin gii hn ng k cc hnh vi ca cc tc nhn v lm bin i i su sc tc ng ca cc chnh sch. Th ba, trong nhiu trng hp, cn phi pht trin cc cng c m phng tn trng kha cnh thi gian ca cc hin tng kinh t-dn s, nht l pht huy cc chin lc di hn v chin lc ti phn b lin th h thay v cc bin php can thip ngn hn t ra thu c nhiu li nhun hn nhng thng khng hiu qu v mt x hi. Cn v cc tiu ch nh gi, cn phi tng cng p dng l thuyt v cng bng cho cc vn ca cc nc ngho v ca cc x hi b phn chia nhm xc nh r hn cc mc tiu ca cc chnh sch (gim ngho tin t hay ngho a kha cnh, ngang bng v c hi,...), cch nh gi cc chnh sch . Lm r cc mc tiu l mt trong nhng iu kin m bo c c mi tng quan cht ch gia vic xut hin cuc tho lun dn ch v cng vic ca cc chuyn gia quc gia v quc t. Trc khi ni v vic ta d nh gim ngho th no, cn phi tip tc thng nht v loi ngho m ta mun gim. Cng khng mong mun l cc chuyn gia l nhng ngi duy nht tham gia t u cho n cui qu trnh thit k v nh gi cc chnh sch. Cui cng, mi bn tm ngy cng ln i vi cc th ch cho thy cn c hai loi hnh nh gi khc c th b sung cho nh gi chnh thc cc chnh sch. l nh gi quy trnh chn la v thit k cc chnh sch v nh gi cc quy trnh trin khai cc chnh sch ny. nh gi chnh thc cc chnh sch s khng bao gi c quyt nh hay c trin khai khng c hiu qu lm g? nh gi cn phi lu tm n tm quan trng ca vic thit k cc chnh sch c cht lng cng nh cc iu kin x hi v th ch trin khai chnh sch mt cch hiu qu 2 . Cc quy trnh c s tham gia v mang tnh cht hnh chnh quyt nh ti kh nng hnh ng cng c ngha quan trng nh vic xc nh c th hnh ng. Ngoi ra cn c nh gi kt qu nh gi m chng ti mi ch cp s qua. Danh mc ti liu tham kho tm tt Adelman I. et Robinson S. (1988), Macroeconomic adjustment and income distribution: alternative models applied to two economies, Journal of Development Economics, 29 1 : 23-44. Adelman I. et Robinson S. (1978), Income distribution policy: a computable general equilibrium model of South Korea, Stanford: Stanford University Press. AID et FMI (2002), Rexamen du dispositif des documents de stratgie pour la rduction de la pauvret (PRSP): principaux constats, 15 mars, Washington D.C.: Banque mondiale et FMI. Banque mondiale (2002), A users guide to poverty and social impact analysis, mimeo, Washington D.C.: Banque mondiale. Bourguignon F., Branson w.H. et de Melo J. (1989), Adjustment and Income Distribution: A counterfactual analysis, NBER working paper N2943, Cambridge: National Bureau of Economic Research. Cogneau D. et Grimm M. (2002), The distribution of AIDS over the population in AFrica ; Hypothesis building from individual answers to a Demographic and Health survey with an application to Cte dIvoire, Document de travail DT2002-02, Mars, Paris: DIAL. Lam D. (1997), Demographic variables and income inequality, in M.R. Rosenzweig O. Stark (eds), Handbook of Population and Family Economics, Amsterdam: North Holland. Lysy F. et Taylor L. (1980), Tbe general equilibrium model of income distribution, in L. Taylor, E. Bacha, E. Cardoso et F. Lysy (eds), Models of Growth and Distribution for Brazil, Oxford: Oxford University Press. Orcutt G. (1957), A new type of socio-economic system, Review of Economics and Statistics, 58: 773-97. 1 cbit,cctphpvcchsccurtratcccuciutrakinhtvimnhnchungkhtngthchviccd liucaKtonQucgianunhngdliunytnticpnhtiudngtheosnphm(xemchngXIvnghin cucaRobilliardvRobinson,1999).Tngphnphithunhpchacthhinytrongcccuciutra,iu nycthihiphinngcaothunhptvnhaythunhpccnhchuyngiao,trongkhicctikhonquc giathngnhgichaytmquantrngcaccthunhpkhngchnhthcvimhnchcaphnphi cnuratrongmtscuciutra(chngXIII). 2 GingnhtrongvdiutranhlngvcungcpdchvctrchdnbiBourguignon,PereiradaSilvavStern (2002).