Dao ng tt dn.

Nguyn B Li nh T HPT T r n Hng o T h anh Xun . 1

DAO NG TT DN.
A. KIN THC C BN
I - NH NGHA
Dao ng c bin gim dn theo thi gian gi l dao ng tt dn.
II NGUYN NHN
Nguyn nhn chung l do lc cn ca mi trng v ma st sinh ra trong h. Nng lng tiu hao
di dng nhit tng ng vi s gim dn bin dao ng.
III KIU DAO NG TT DN DO LC MA ST KH.
Xt mt con lc l xo gm mt vt nng khi lng m gn vo mt u l xo c cng k, u kia
c nh. Gi thit rng con lc l xo nm ngang v h s ma st trt bng h s ma st ngh v k hiu l .
1. Phng trnh ng lc hc ca chun ng ca vt nng
mx'' kx mg =
F kx = : lc ko v
(1.1)
Du trc s hng cui cng l (+) trong khong thi gian vt chuyn ng ngc chiu Ox, l du
(-) trong khong thi gian vt chuyn ng cng chiu Ox.
2. V tr cn bng ca vt trong qu trnh dao ng
Xt s tng t gia chuyn ng ca vt vi con lc l xo t thng ng (nh tnh)
k
O
A
O
1
O
P

|
chiu
chuyn
ng
ms
F

O
A O
1
chiu chuyn ng
B

ms
F

O
A O
1
O
2
B

O
2
O
P

- Vai tr ca P v F
ms
l
nh nhau.
+ Trng lc P khng nh
hng ti chu k dao ng
ca con lc; lc F
ms
cng
khng nh hng ti chu
k dao ng ca con lc.
+ P lm VTCB ca con lc
c ko xung on OO
1

= mg/k ; Lc F
ms
cng lm
VTCB ca dao ng
chuyn t O n O
1
vi
OO
1
= F
ms
/k.
- Vai tr ca P v F
ms
l
nh nhau.
+ Trng lc P khng nh
hng ti chu k dao ng
ca con lc; lc F
ms
cng
khng nh hng ti chu
k dao ng ca con lc.
+ P lm VTCB ca con lc
c ko xung on OO
2

= mg/k ; Lc F
ms
cng lm
VTCB ca dao ng
chuyn t O n O
2
vi
OO
2
= F
ms
/k.
Dao ng tt dn.
Nguyn B Li nh T HPT T r n Hng o T h anh Xun . 2

* Xt c th chuyn ng ca vt nng vi iu kin ban u : Vt c ko n ta x = A
0
v th khng
vn tc u. Trong qu trnh chuyn ng ca vt, hp lc tc dng ln vt :

mg
mx '' kx mg k x
k
| |
= =
|
\ .

(1.2)
Nh vy, vt nng chu tc dng ca lc ko v t l vi khong cch t im O
1
(c ta
1 0
mg
OO x
k

= =
) n vt, v lun hng v O
1
.V vy, vt s thc hin mt na dao ng iu ha vi tn
s gc
k
m
e= , t v tr x = A
0
qua v tr cn bng mi O
1
v dng li ti v tr i xng vi v tr ban u
qua O
1
. V tr ny c ta - A
0
+ 2x
0
. Bin dao ng l A
0
x
0
.
Khi vt ti v tr ny, nu ( )
dh msn
max
F F >
th vt chuyn ng ngc tr li theo chiu trc Ox v
thc hin tip na dao ng iu ha vi tn s gc
k
m
e=
qua v tr cn bng O
2
(c ta
2 0
mg
OO x
k

= =
) v dng li ti im c ta A 4x
0
. Trong giai on ny, chuyn ng ca vt
cng l iu ha vi cng tn s gc nh giai on trc nhng v tr cn bng l O
2
v bin l A 3a.
Qu trnh dao ng c thc hin cho ti khi vt dng li.
* Ta ca cc v tr bin :




*Tm li :
- Sau mi na chu k, bin dao ng gim mt lng
0
2 mg
A 2x
k

A = =
, ngha l sau mi na
chu k, v tr bin nhch li gn O mt on l 2x
0
.
- Sau mi chu k, bin dao ng gim mt lng l 4x
0
.
3. iu kin vt dng li hn
a) v = 0.
b) ( )
kv msn
max
mg
F F k x mg x a a x a
k

s s s = s s

(1.3)


B. BI TP
I. GIM C NNG CA DAO NG TT DN
1. Phn trm c nng b mt sau 1 chu k.
Ta ch xt trng hp dao ng tt dn chm (ma st nh) , gim bin sau mi chu k
A A A ' A = rt nh A + A' 2A.
Phn trm c nng b mt sau mt chu k:

( )
( ) ( )( )

+
A A
= = = = =
2
2
2
2
2 2 2
k A ' kA
A A ' A A ' A A '
W W - W' A
2 2
2.
kA W W A A A
2
.
O A
0
O
1 O
2

-A0 + 2a A0-4a
-A0 + 6a
Dao ng tt dn.
Nguyn B Li nh T HPT T r n Hng o T h anh Xun . 3


A
A
A
l phn trm bin b gim trong mt chu k.
VD1 Mt con lc dao ng tt dn trong mi trng vi lc ma st rt nh. C sau mi chu k, bin gim
i 3%. Phn nng lng ca con lc b mt i trong mt dao ng ton phn l bao nhiu phn trm?
A. 3% B. 4,5% C. 6% D. 9%.
Li gii
Do dao ng tt dn chm v lc ma st nh nn sau mi chu k, phn trm nng lng ca con lc b mt i
l :

W A
2. 2.3% 6%
W A
A A
= = =


2. Phn trm c nng b mt sau n chu k.
- Phn trm bin b gim sau n chu k : h
na
=
n
A A
A

- Phn trm bin cn li sau n chu k :
n
na
A
1 h
A
=
- Phn trm c nng cn li sau n chu k :
2
n n
nw
W A
h
W A
| |
= =
|
\ .

- Phn trm c nng b mt (chuyn thnh nhit) sau n chu k :
n
nw
W-W
1 h
W
=
VD1 Mt con lc l xo ang dao ng tt dn, sau ba chu k u tin bin ca n gim i 10%. Phn
trm c nng cn li sau khong thi gian l
A. 6,3% B 81% C. 19% D. 27%
Gii
Theo bi ra sau 3 chu k bin gim i 10% nn ta c :

3 3
2
2 3 3
A A A
10% 90%
A A
W A
0, 9 0,81 81%
W A

= =

| |

= = = =
|

\ .

VD2 Mt con lc l xo ang dao ng vi c nng ban u ca n l 8J, sau 3 chu k u tin bin ca
n gim i 10%. Phn c nng chuyn thnh nhit sau khong thi gian l :
A. 6,3J B. 7,2J C. 1,52J D. 2,7J
Gii
Phn trm c nng cn li sau 3 chu k l :

2
3 3 3 3
3 3 3
A-A A W A
10% 90% 0,81
A A W A
W 0,81W 6, 48 W W-W 1, 52J

| |
= = = =

|
\ .

= = A = =

Dao ng tt dn.
Nguyn B Li nh T HPT T r n Hng o T h anh Xun . 4

II. GIM BIN TRONG DAO NG TT DN
1. gim bin sau mi chu k. Bin dao ng sau n dao ng.
- Ta ch xt dao ng tt dn chm nn gim bin sau mt chu k rt nh
A A A ' A A ' 2A A = + ~
- gim c nng sau mt chu k bng cng ca lc ma st thc hin trong chu k :

( )
( )( )
2
2
ms
ms ms
k A '
4F kA k
F .4A A A ' A A ' F .4A A A
2 2 2 k
= + = A ~ e
- gim bin sau mi chu k :
ms
4F
A
k
A =
- gim bin sau na chu k:
ms
2F A
2 k
A
=
- Bin dao ng cn li sau n chu k: A
n
= A n.A
VD1 Con lc l xo dao ng theo phng ngang, l xo nh c cng 100N/m, vt nh dao ng c khi
lng 100g, h s ma st gia vt v mt phng ngang l 0,01. gim bin sau mi ln vt qua v tr
cn bng.
A. 0,04mm B. 0,02mm C.0,4mm D.0,2mm
Gii
- gim bin sau mi chu k: A =
3 ms
4F 4.0,01.10.0,1
0, 4.10 m
k 100

= =

- gim bin sau mi na chu k :
A
0, 2mm
2
A
=
VD2 Mt vt khi lng 100g ni vi mt l xo c cng 100(N/m). u cn li ca l xo gn c nh,
sao cho vt c th dao ng trn mt phng nm ngang. Ko vt ra khi v tr cn bng mt on 8cm ri
bung nh. Ly gia tc trng trng 10m/s
2
. Khi h s ma st gia vt v mt phng nm ngang l 0,2. Bin
dao ng ca vt sau 5 chu k dao ng l:
A. 2cm B. 6cm C. 5cm D. 4cm
Gii
gim bin sau mi chu k :
4 mg
A 0, 8cm
k

A = =

Bin dao ng ca vt sau 5 chu k : A' = A 5.A = 4cm.

2. S dao ng thc hin c v thi gian trong dao ng tt dn
- gim bin sau mi chu k :
ms
4F
A
k
A =
- Tng s dao ng thc hin c:
A
N
A
=
A

- Thi gian dao ng :
m
t N.T N.2
k
A = = t

VD1 Mt con lc l xo, m = 100g, k = 100N/m. A
0
= 10cm. g = 10m/s
2
. Bit h s ma st gia vt v mt
phng ngang l 0,1. S dao ng thc hin c k t lc dao ng cho n lc dng hn.
A. 25 B. 50 C. 30 D. 20
Gii
Dao ng tt dn.
Nguyn B Li nh T HPT T r n Hng o T h anh Xun . 5

- gim bin sau mi chu k :
ms
4F
A
k
A =

- Tng s dao ng thc hin c : N = A/A = 25.

VD2 Mt con lc l xo thng ng gm mt l xo nh c k = 100N/m, mt u c nh, mt u gn vt
nng c khi lng m = 0,5kg. Ban u ko vt theo phng thng ng khi vtcb 5cm ri bung nh cho
vt dao ng. Trong qu trnh dao ng vt lun chu c dng ca lc cn c ln bng 1/100 trng lc tc
dng ln vt. Coi bin ca vt gim u trong tng chu k, g = 10m/s
2
. S ln vt qua vtcb k t khi th
vt n khi n dng hn bng bao nhiu?
A. 25 B. 50 C. 30 D. 20
Gii
- gim bin sau mi chu k : A = 4F
ms
/k=0,2cm.
- Tng s dao ng thc hin c :
A
N 25
A
= =
A

- Tng s ln qua vtcb : 25.2 = 50 ln.

VD3 Mt con lc l xo m = 100g, k = 100N/m, dao ng trn mt phng ngang vi bin ban u l
10cm. g = 10m/s
2
. Bit h s ma st gia vt v mt phng 0,1. Tm thi gian dao ng.
A. 5s B. 3s C.6s D.4s
Gii
- gim bin sau mi chu k :
ms
4F
A
k
A =
- Tng s dao ng thc hin c :
A
N
A
=
A

- Thi gian thc hin dao ng:
m
t N.T N.2
k
A = = t
=5(s)
VD4 Mt vt khi lng m ni vi l xo c cng k. u cn li ca l xo gn c nh, sao cho vt c
th dao ng theo trc Ox trn mt phng nghing so vi mt nm ngang gc 60
0
. H s ma st 0,01. T
vtcb truyn cho vt vn tc u 50(cm/s) th vt dao ng tt dn. Xc nh khong thi gian t lc bt u
dao ng cho n khi dng hn. Ly gia tc trng trng 10m/s
2
.
Gii
- gim bin sau mi chu k:
0
ms
4F 4 mgcos60
A
k k

A = =

- Tng s dao ng thc hin c :
0
A kA
N
A 4 mgcos60
= =
A

- Thi gian dao ng :
( )
0
kA m
t N.T .2 5 s
4 mg cos60 k
A = = t = t

Dao ng tt dn.
Nguyn B Li nh T HPT T r n Hng o T h anh Xun . 6

III. QUNG NG TRONG DAO NG TT DN.

Bi ton: Mt CLLX t trn mt phng ngang, h s ma st trt gia vt v mt phng l . Ban
u ko vt ra khi v tr cn bng (L xo khng bin dng) mt on A
0
ri bung nh. Tnh qung
ng vt i c t lc th vt n lc dng li.
Bi gii:
Cch 1
+ Xc nh v tr
0
mg
x
k

=

+ Tm s ln vt thc hin 1/2 dao ng :
0
0
A
m, n
2x
=

* Nu n > 5 S ln 1/2 dao ng l a = m + 1
* Nu n 5 S ln 1/2 dao ng l a = m.
+ Thi gian dao ng l :
T
t a.
2
=
+ Qung ng vt i c : S = 2A
0
.a x
0
.(2 + 6 + 10 +) ; (trong ngoc l cp s cng vi cng
sai l 4)

2
0 0
S 2A .a 2.x .a =

Cch 2
+ Tnh x
o
=
mg
k

+ Gi AA l gim bin trong 1/2 chu k AA =
2mg
k
= 2x
o

+ Xt t s
A
o
A
= n + q (q < 1). Ta c cc trng hp sau:
1. q = 0 (A
o
chia ht cho A): vt chc chn dng li VTCB (cc bn t CM), khi
s =
A
o
2
A

2. q = 0,5 (A
o
l s ban nguyn ln A): vt dng li v tr c |x| = x
o
. Khi :
s =
A
o
2
x
o
2
A

3. 0,5 < q < 1: Lc ny bin cui cng trc khi dng ca vt l A
n
= q.A = x
o
+ rA (r = q 0,5).
Vt s dng trc khi qua VTCB. Ta c
1
2
k(A
n
2
x
2
) = mg(A
n
x) A
n
+ x = = 2x
o

x
o
+ rA + x = 2x
o
x = x
o
rA = (1 2 r)x
o
. x=A(1-q)
s =
A
o
2
x
2
A
vi x tnh c theo cng thc trn
4. 0 < q < 0,5: Trc chu k, bin ca vt l : A
n
= A + p. Vt dng li sau khi qua VTCB 1
on x. Ta c
1
2
k(A
n
2
x
2
) = mg(A
n
+ x) A
n
x = A x = p, Vy
S=(A
0
2
-p
2
)/ A

Cch 3
- Sau mi na chu k, v tr bin nhch li gn O mt khong bng 2a.
Dao ng tt dn.
Nguyn B Li nh T HPT T r n Hng o T h anh Xun . 7

- Trong na chu k cui , vt s chuyn ng t im M no nm ngoi on O
1
O
2
n im M
nm trong on O
1
O
2
.
- Ta vt khi dng :
0
x A n.2a = vi n l s nguyn ln na chu k.
+ Vt dng khi :
0
a x a a A n.2a a s s s s . Gii bt phng trnh trn tnh n t suy ra
ta vt khi dng.
- Theo nh lut bo ton nng lng :
2 2
0
1 1
kA kx mg.S S ?
2 2
= + =


V d 1
Con lc l xo nm ngang c
k
m
= 100(s
2
), h s ma st trt bng h s ma st ngh v cng bng
0,1. Ko vt ra khi VTCB 1 on A
o
ri bung. Cho g = 10m/s
2
. Tm qung ng tng cng vt i c
trong cc trng hp sau:
1. A
o
= 12cm 2. A
o
= 13cm 3. A
o
= 13,2cm 4. A
o
= 12,2cm

p dng c th cho bi ton trn:
A = 2cm ; x
o
= 1cm
1. A
o
= 12cm, chia ht cho AA nn s =
12
2
2
= 72cm
2. A
o
= 13cm, chia cho AA ra s bn nguyn, vt dng cch VTCB1 on x
o
nn
s =
13
2
1
2
2
= 84cm
3. A
o
= 13,2cm:
A
o
AA
= 6,6. Bin cui cng l A
n
= 0,6.AA = 1,2cm . Vt dng li trc khi qua
VTCB
1
2
k(A
n
2
x
2
) = mg(A
n
x) A
n
+ x = AA x = 2 1,2 = 0,8cm
s =
13.2
2
0.8
2
2
= 86,8cm
4. A
o
= 12,2cm. Bin cui cng l A
n1
= 2,2cm vt dng cch VTCB mt on x = 0,2cm
s =
12.2
2
0.2
2
2
= 74,4cm
* Cc phn trn dng cng thc
2
0 0
S 2A .a 2.x .a = u cho kt qu ng.
V d 2
Mt con lc l xo gm l xo k = 100N/m v vt nng m =160g t trn mt phng nm ngang. Ko vt n
v tr l xo dn 24,0mm ri th nh. Bit h s ma st gia vt v mt phng ngang l = 5/16. Ly g =
10m/s
2
. T lc th n lc dng li, vt i c qung ng bng
A. 43,6mm. B. 60,0mm. C. 57,6mm. D. 56,0mm.
Gii
* Ta c : x
0
= 5.10
3
(m)
*
0
0
A 24
2, 4
2x 2.5
= =
a = 2.
* ( )
2 2
0 0
S 2A .a 2.x .a 2.24.2 2.5.2 56 mm = = =
Kt lun : Theo ti, bi ton v qung ng i trong dao ng tt dn nn lm theo cch 1 l chnh xc,
nhanh gn nht.