HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

NHIT NG HA HC
Nhit ng ha hc l mn khoa hc nghin cu cc quy lut v s chuyn bin tng h gia ha nng v cc dng nng lng khc trong qu trnh ha hc. Gi tr v sc mnh ca nhit ng ha hc l ch khng cn phi lm th nghim thng rt tn tin v th gi - hon ton ch da vo nhit ng ha hc xc nh nhng hiu ng nng lng ca cc qu trnh ha hc m c th tnh ton tr li cc vn sau y: Hiu ng nhit ca cc phn ng ha hc. (chng: Nhit ha hc) D on mc t din ra ca cc qu trnh ha hc. ( chng: Mc v chiu hng din ra ca cc qu trnh ha hc) iu kin cn bng v cc yu t bn ngoi nh hng n cn bng. Xc nh hiu sut phn ng. (chng: Cn bng ha hc)

CHNG IV : NHIT HA HC
I.CC KHI NIM C BN
1. Mt s khi nim cn thit
a. H ha hc:l phn vt cht v m (gm mt s ln tiu phn )c gii hn

nghin cu, phn cn li ca th gii xung quanh h c gi l mi trng. V d : H (1 lt dd NaCl 1M v bnh cha) + Mi trng ( khng kh xung quanh) H c th tng tc vi bn ngoi qua nhng ranh gii ca n. Tng tc bao gm vic trao i nng lng (di dng nhit v cng ).Ngi ta phn bit: H h: l h c th trao i c cht v nng lng vi mi trng. H kn: l h khng c s trao i cht m ch c s trao i nng lng vi mi trng v th tch ca n c th thay i H c lp: l h khng trao i c cht v nng lng vi mi trng. Th tch ca n phi khng i, v mi bin thin th tch u gn lin vi vic sn ra cng chng p sut ngoi (tr trng hp p sut ngoi bng khng ). H on nhit:l h khng trao i cht v nhit, song c th trao i cng vi mi trng. H ng th: l h m cc thuc tnh khng i hoc thay i u lin tc t im ny qua im kia, hon ton khng c nhng b mt phn chia trong h. B mt phn chia l nhng b mt vt l m khi i qua n c s thay i t bin nhng thuc tnh v m no ca h. H ng nht:l h c thnh phn nh nhau v c cc thuc tnh nh nhau khp mi im ca h.Nu h khng c nh th th h l khng ng nht.

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

H ng nht bt buc phi l ng th. Nhng h ng th khng tt yu l h ng nht. V d- kh quyn l mt h ng th, khng c b mt phn chia, nhng cc thuc tnh ca n nh p sut , t khi v.v..thay i dn theo cao, nn n l h khng ng nht. H d th: l h c nhng b mt phn chia. V d- h hp bi nc lng v nc l h d th. B mt phn chia nc lng v nc l mt b mt vt l biu th s t on trong nhng thuc tnh ca nc : khi i qua n, t khi ca nc thay i t bin ( t khi ca nc lng xp x 1, t khi nc xp x 0,9) Khi nim pha: Tp hp nhng phn ng th ging nhau ca mt h hp thnh mt pha.. H ng th bao gi cng l h mt pha. H d th l h c t hai pha tr ln. V d- hn hp cc cht kh lun lun l h ng th V d- h nc lng nc l h d th c hai pha H cn bng: l h c nhit , p sut, thnh phn ging nhau mi im ca h v khng thay i theo thi gian. b. Trng thi ca h v thng s trng thi, hm trng thi *Trng thi ca h c xc nh bng tp hp cc thng s trng thi biu din cc tnh cht l ho ca h nh : nhit , p sut , th tch, nng lng.... Cc thng s trng thi lin h vi nhau bng cc phng trnh trng thi. Cc thng s trng thi c chia lm hai loi: * Thng s dung : l nhng thng s t l vi lng cht nh: th tch, khi lng, nng lng, v c tnh cht cng. *Thng s cng : l nhng thng s khng ph thuc vo lng cht nh: nhit , p sut, nng , khi lng ringCc thng s ny khng c tnh cht cng *Trng thi cn bng: Mt h trng thi cn bng nhit ng khi gi tr ca cc thng s trng thi mi im ca h phi nh nhau v khng thay i theo thi gian. Hm trng thi- l hm s ca cc thng s trng thi, c trng cho trng thi ca h. Cc thng s trng thi c th l mt hm trng thi nhng ng thi cng c th l bin s trng thi. Chng hn i vi kh l tng:
P= nRT = f (T ,V ) V

P : l hm trng thi ; T, V : l bin s trng thi.

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt V= nRT = f (T , P ) P

V : l hm trng thi ; T,P : l bin s trng thi.

Trong nhit ng ha hc, sau nay ta thng ni n cc hm trng thi khc nh : ni nng U, entanpi H, entropi S, th ng nhit ng p G... c im ca hm trng thi : Cc hm trng thi c gi tr ch ph thuc vo trng thi ca h. Trong qu trnh bin i trng thi bt k, th bin thin ca hm trng thi ch ph thuc vo trng thi u v cui m khng ph thuc vo cch tin hnh bin i trng thi ngha l khng ph thuc cc trng thi trung gian ( tc khng ph thuc vo ng i ) V d : Xt s bin i cao cho hai cch tin thnh khc nhau :
cao so vi mc nc bin

2
hB hA h

Khi thc hin qu trnh bin i t A n B theo hai con ng 1 v 2 th bin i cao so vi mc nc bin vn nh nhau: h = hB - hA

TRNG THI CHUN ( 0 ) p sut chun l 1 atm. Nhit c th chn nhit bt k, nhng thng ly 250C ( nhit chun). Cht phi trng thi tp hp bn nht hoc thng thng nht iu kin cho. i vi cht lng v cht rn phi dng nguyn cht, bn nht hoc thng gp nht 1 atm v nhit T cho. V d : 1 atm, 250C i vi cacbon th dng tinh th bn l graphit (than ch) ch khng phi l kim cng ; i vi lu hunh dng bn l t phng ch khng phi n t. i vi cht kh, nhit T trng thi chun l trng thi gi nh ca kh nguyn cht, bn nht hoc thng gp nht (v d oxy O2 , ch khng phi ozon O3 ) xem nh kh l tng c p sut ring phn P=1atm.

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

Dung dch th nng 1 mol/l. c. Qu trnh: l con ng m h chuyn t trng thi ny sang trng thi khc ( c s bin i t nht 1 thng s trng thi) *Qu trnh thun nghch: l qu trnh c th xy ra theo 2 chiu ngc nhau v tng i chm, sao cho mi thi im ngi ta c th bit c trng thi ca h. Qu trnh thun v qu trnh nghch cng theo mt con ng v do h khng gy ra mt bin i no v mi trng xung quanh. *Qu trnh bt thun nghch: l qu trnh khng tun theo cc iu kin trn. Tt c cc qu trnh t din ra trong t nhin u l bt thun nghch. Qu trnh ng p: p = const Qu trnh ng tch: V = const Qu trnh ng nhit: T = const Qu trnh on nhit : Q = const. H khng trao i nhit song c th trao i cng vi mi trng xung quanh. d .Nhit v cng Nhit (Q) l thc o s chuyn ng nhit hn lon ca cc tiu phn. Cng (A) l thc o ca s chuyn ng c trt t c hng ca cc tiu phn trong trng lc. Nhit v cng l hai hnh thc trao i nng lng ca h vi mi trng. Nhit v cng ch xut hin trong qu trnh bin i trng thi ca h nn n l hm ca qu trnh v ph thuc vo cch thc ca qu trnh bin i. QUI C V DU CA NHIT V CNG ( theo nhit ng hc) CNG h sinh cng cng c du + ( A > 0 ) h nhn cng cng c du (A < 0) NHIT h thu nhit nhit c du dng (Q > 0) h pht nhit nhit c du m (Q < 0)

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt CNG tng qut cng A m h thc hin c trong qu trnh h chuyn t trng thi

1 sang trng thi 2 chng li cc lc bn ngoi tc dng ln h nh p sut, in trng, t trng, sc cng b mt .. Trong cc qu trnh ha hc, h ch trao i cng vi mi trng ngoi khi c s bin thin th tch , l cng dn n ( cng c hc ) Cng dn n bng tch ca lc tc dng F ca mi trng ngoi vi qung ng dch chuyn . Khi thc hin qu trnh ha hc iu kin ng p, cng dn n c xc nh nh sau:

A = F . = Png .S . = Png . V P
ng

Png

Pk

ng p

i vi cc phn ng ha hc, trn thc t cng dn n ch cn xt khi c s thay i th tch ca cc cht kh tham gia phn ng. i vi phn ng trong mi trng lng hay i vi cht rn tham gia phn ng th s bin thin th tch qu nh nn cng dn n c coi nh bng khng. iu kin phn ng ng p, ng nhit: Png = Pk V kh c xem l kh l tng, nn ta c : Pk.V = nRT hay Pk.V= n.RT Trong n l bin thin s mol kh trong phn ng . n = tng s mol kh ca sn phm - tng s mol kh cht u. Cng dn n : A = Png.V =Pk.V= n.RT V d - Cho phn ng iu kin ng p ng nhit 273K : H2O (k) + C (gr) = H2(k) + CO(k) Da vo phn ng ta c : n = 2-1=1 (mol) Cng dn n cho phn ng trn l : A= (1).(8,314).(273) = 22,7.102 J > h sinh cng Ghi ch : Cc n v nng lng chuyn i: 1cal = 4,1840 J = 0,0413 l.atm = 41,3 cm3.atm 1J = 0,239 cal = 9,869 cm3.atm = 9,869 .10-3 l.atm 1 l.atm = 101,33 J = 24,2 cal NHIT - cc tnh ton nhit ng thng s dng nhit Kenvin (K) T(K) = t(0C) + 273,15
5

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

II.CC I LNG NHIT NG V HIU NG NHIT 1. Cc i lng nhit ng Ni nng U:l nng lng sn c, n du bn trong h, bao gm: Nng lng ca tt c cc dng chuyn ng tnh tin, chuyn ng quay, chuyn ng dao ng ca phn t, nguyn t, ht nhn, electron trong h. Nng lng tng tc y ca phn t, nguyn t, ht nhn, electron. Nng lng bn trong ht nhn. Ni cch khc, ni nng l nng lng ton phn ca h tr ng nng v th nng ton h. n v o ni nng : kJ/mol ; kcal/mol 1 cal = 4,184J Ni nng h ni chung ph thuc vo bn cht, lng cht, nhit , p sut, th tch v thnh phn. Nhng i vi h gm n mol kh l tng, ni nng ca kh l tng ch ph thuc vo nhit v p sut v th tch khng nh hng ln th nng ca ht. Ngi ta khng th xc nh c tr tuyt i ca ni nng ngay c vi mt h n gin nht (v khng th a h v nhit 0 tuyt i). Tuy nhin trong nhit ng hc ngi ta khng cn xt gi tr tuyt i ca ni nng m ch cn xc nh bin thin U ca ni nng trong qu trnh bin i trng thi.
Khi chuyn t trng thi c ni nng U1 sang trng thi c ni nng U2 da vo

nng lng pht ra hay thu vo ca mt h ngi ta c th suy ra mt cch chnh xc bin thin ni nng U ca h : U = U2 U1 Khi truyn mt nhit lng Q cho h, trong trng hp chung, lng nhit s dng lm tng ni nng ca h v thc hin mt cng A chng li cc lc bn ngoi tc dng ln h . Q = U + A (l bo ton nng lng) Trong cc qu trnh ha hc cng A thng l cng dn n : Cng dn n A = P V Q = U + P V Nu qu trnh l ng tch: V = 0 (cng dn n A = 0) QV = U Trong qu trnh ng tch, nu h khng thc hin mt cng no khc ngoi cng dn n th nhit lng QV cung cp cho h s lm thay i ni nng U ca h.

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

Tuy nhin cc phn ng ha hc thng c thc hin p sut khng i ca kh quyn l 1 atm Entanpi H Trong trng hp p sut khng i ta c: Qp = U +PV m U = U2 U1 V = V2 V1 Nn : Qp = (U2 U1) + P(V2 V1) = (U2 PV2) (U1 + PV1) t : H = U + PV. H c gi l entanpi v cng l mt thng s trng thi ca h. H bao gm U v kh nng sinh cng tim n ca h. Vy H l d tr nng lng ton phn ca h. Vy: Qp = H2 H1 = H Trong qu trnh ng p, nu h khng thc hin cng no khc ngoi cng dn n th nhit lng Qp cung cp cho h s lm thay i entanpi ca h n v o ca entanpi : kJ/mol hay kcal/mol 2. Hiu ng nhit ca cc qu trnh ha hc v phng trnh nhit ha hc a. Hiu ng nhit ca qu trnh ha hc
Hiu ng nhit: l lng nhit m h thu vo hay pht ra trong qu trnh ha hc

dng thay i ni nng (ng tch) hoc entanpi (ng p) ca h Cc phn ng ha hc xy ra trong iu kin ng tch, hiu ng ca nhit phn ng ha hc chnh l thay i ni nng : Qv = Uv Thng thng cc phn ng ha hc xy ra trong iu kin ng p nn hiu ng ca nhit phn ng ha hc chnh l thay i entanpi : Qp = Hp Quan h gia H v U trong qu trnh ng p: Qp = Hp = Up +P. V Trong cc phn ng ch c cht lng v cht rn tham gia: V 0. Nu nhng phn ng ny c thc hin p sut tng i b nh p sut kh quyn th P V 0 nn H U. Trong cc phn ng c cht phn ng hay sn phm l cht kh, H v U c th khc nhau i vi kh l tng: PV = nRT Nn : P V = n RT Khi n = 0 th H = U

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

Khi n 0 th H = U + nRT Quan h gia hiu ng nhit ng tch v hiu ng nhit ng p: Qv = Uv Qp = Hp = Up + P. V Do Uv Up Ta c: Qp Qv P. V n.RT b. Phng trnh nhit ha hc Phng trnh nhit ha hc l phng trnh phn ng ha hc thng thng c ghi km hiu ng nhit v trng thi tp hp ca cc cht tham gia phn ng v sn phm Quy c: Phn ng thu nhit c H > 0 Phn ng ta nhit c H < 0 D on chiu hng din ra ca phn ng ha hc (ng p): Trong iu kin bnh thng (nhit thp), phn ng ta nhit ( H < 0) l phn ng c kh t xy ra 0 Hiu ng nhit tiu chun : H T p sut chun :

1 atm

0 Nhit T , thng chn 298K (250C) K hiu H 298

Cc cht phn ng v sn phm to thnh u cng nhit T v trng thi chun (nu cht kh th Pk =1 atm, nu dung dch th C=1 mol/l) V d: Zn(r) + 2HCl(dd) = ZnCl2(dd) + H2(k), C(gr) + H2O(k) = CO(k) + H2(k),
0 H 298 = -152.6kJ/mol 0 H 298 = + 131,3 kJ/mol

Ch : Hiu ng nhit phn ng t l vi lng cht phn ng v sn phm:

H2(k) + Cl2(k) = HCl(k) H2(k) + Cl2(k) = 2 HCl(k)

0 H 298 = -92,8kJ/mol 0 H 298 = - 185,6kJ/mol

c. Nhit to thnh v nhit t chy: Nhit to thnh: l hiu ng nhit ca phn ng to thnh 1 mol cht t cc n cht ng vi trng thi t do bn nht trong nhng iu kin cho v p sut v nhit . Khi iu kin cho l iu kin chun th ta c nhit to thnh tiu chun.

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

0 K hiu nhit to thnh tiu chun: H 298.tt

Cc n cht bn iu kin chun nh : Cl 2(k) , H2(k) , O2(k) , N2(k) , Br2(lng) ,I2 (rn) , Cgr) , S(t phng). V d : iu kin chun, phn ng to thnh CO2(k) l :
0 C(gr) + O2 (k) = CO2 (k) ; H 298.tt = -393,51 kJ /mol

Nhit to thnh ca cc n cht bn iu kin tiu chun c quy c bng 0 Nhit to thnh tiu chun ca ion H+ .nH2O trong dung dch nc c quy c bng khng. Nhn xt : Phn ng phn hy l phn ng nghch ca phn ng to thnh.

Nhit t chy: l hiu ng nhit ca phn ng t chy 1 mol cht bng kh oxy to thnh cc oxyt cao bn iu kin phn ng . i vi cc hp cht hu c l hiu ng nhit ca phn ng t chy bng oxy 1 mol cht hu c to thnh kh CO2 , nc lng v mt s sn phm khc. V d : CH4 (k) + 2O2(k) = CO2 (k) + 2H2O (l) Cn ch rng trong mt s trng hp, sn phm chy c th khng phi l oxyt .Chn hn cc cht cha halogen chy c th to thnh halogen t do , hydro halogenua Khi iu kin cho l iu kin chun th ta c nhit t chy tiu chun.
0 K hiu nhit t chy tiu chun : H 298c

Nhit t chy tiu chun ca kh CO2 v nc lng c quy c bng khng.

d. S ph thuc ca hiu ng nhit vo nhit H thay i theo nhit khng nhiu lm. Nu nhit T khng cao qu , mt cch gn ng c th xem H0T H0298 . III. nh lut nhit Hess v h qu 1.nh lut Hess: Hiu ng nhit ca phn ng ha hc iu kin ng p hay ng tch ch ph thuc vo bn cht v trng thi ca cc cht u v sn phm cui ch khng ph thuc vo ng i ca qu trnh, ngha l khng ph thuc vo s lng v c im ca cc cht giai on trung gian.
9

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

c th cng hay tr nhng phng trnh nhit ha nh nhng phng trnh i s. A

H2

H3

H1

B
H4

A C H2 C D H3 D B H4 A B H1

Hiu ng nhit ca mt phn ng bng tng hiu ng nhit ca cc phn ng trung gian cng iu kin.
H1 = HB -HA = HB HD + HD - HC + HC -HA = H2 + H3 + H4

2.Cc h qu: H qu 1 (nh lut Lavoisier La Place): Hiu ng nhit ca phn ng thun c ln bng hiu ng nhit ca phn ng nghch nhng ngc du. Ht Ht + Hn = 0 A B Ht = - Hn Hn Nn : Htt = - Hph H qu 2 Chu trnh BORH HABER Tnh nng lng mng tinh th ion ca NaCl iu lin chun, 298K.

Um= ?????
NaCl (r)
-(H0298)tt NaCl (H0298)th Na 1/2(H0298)pl

Na+(k) + Cl-(k)
I1Na FCl

Na(r) + 1/2Cl2(k)

Na (k) + Cl (k)

Cl2
Um= -(H
0 298

)tt NaCl + (H0 298 )th Na + 1/2 (H0 298)plCl2+ I1 Na + FCl

H qu 3- Hiu ng nhit ca phn ng bng tng nhit to thnh ca cc

sn phm tr i tng nhit to thnh ca cc cht u. aA + bB = cC + dD ; Hp Hp = [cHtt (C) + dHtt (D)] [aHtt (A) + bHtt (B)] V d : Tnh hiu ng nhit ca phn ng sau: H 4 = ? Al2O3 (r) + 3SO3(k) )= Al2(SO4)3 (r), (4) Bit nhit to thnh t cc nguyn t ca cc cht sau y: H1 = 1676.0 kJ/mol 2Al(r)+ 3/2O2(k) = Al2O3 (1) S(r) + 3/2 O2(k) = SO3(k) (2)
H 2 = -396,1kJ/mol

10

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

2Al(r) + 3S(r) + 6O2(k)= Al2(SO4)3 (r), (3) gii: ta c (4) = (3) [(1) 3x(2)] H 4 = H 3 (H1 + 3H 2 )

H 3 = -3442 kJ/mol

H qu 4: Hiu ng nhit ca phn ng bng tng nhit t chy ca cc cht u

tr i tng t chy ca cc sn phm phn ng aA + bB = cC + dD ; Hp Hp = [aHc (A) + bHc (B)] [cHc (C) + dHc (D)]
H qu 5 Hiu ng nhit ca phn ng bng tng nng lng lin kt ca cht

u tr i tng nng lng lin kt ca sn phm. Hiu ng nhit ca phn ng bng tng nng lng lin kt b t (ca cht u) tr i tng nng lng lin kt rp (ca sn phm) . Ch : phn ng vi cc cht tham gia l hp cht cng ha tr trng thi kh.

V d : Tnh hiu ng nhit tiu chun H0 298 ca phn ng sau 298K : C2H4 (k) + H2O (k) C2H5OH (k)
H C H C H H + HO H H H C H
11

OH C H H

HA I CNG B - GV : Nguyn th Bch Tuyt

H0 298 = E (lin kt t) E(lin kt to thnh) = E(H-O + C=C) - E(H-C + C-O + C-C) = (460 + 835) - ( 410 + 350 + 350 ) = -185 kJ/mol < 0

12