Giao Trinh Sinh Hoc Dai Cuong

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.
vn chia se
TRANG 1
GIO TRINH SINH H C I CNG

4 VHT
U SINH H C - KHOA H C V S S NG
Chng I
1.1.
CC KHI NI M C B N V SINH H C
Sinh h c c th ni l khoa h c v s s ng. Trong sinh h c bao g m nhi u lnh v c nghin c u nh th c v t h c, ng v t h c, vi sinh v t h c, t bo h c, sinh l h c, di truy n h c, S pht tri n ngy cng m nh c a ngnh khoa h c ny xu t hi n thm nhi u b mn m i c a sinh h c nh sinh h c phn t , cng ngh gen, cng ngh sinh h c, Sinh h c t p h p nh ng ki n th c kh ng l v s s ng. Sinh h c i cng cung c p cho sinh vin nh ng ki n th c v c u t o v ho t ng c a t bo s ng. L nh ng li n th c c s quan tr ng v s s ng, v c u t o t bo, v s phn chia t bo t o nn m t th h m i, v qu trnh chuy n ho v tch lu nng l ng cng nh c s khoa h c v cc qu trnh v n ng sinh h c v qu trnh ti n ho. Sinh h c nghin c u s a d ng c a cc c th s ng, c u t o ch c nng, ti n ho, pht tri n c th v nh ng m i tng quan v i mi tr ng chung quanh c a chng [1]. Sinh h c l m t t p h p kh ng l v cc h c thuy t v c th s ng. Trong ngnh khoa h c ny ng i ta th ng phn chia ra thnh cc lnh v c nh th c v t h c, ng v t h c, vi sinh v t h c - l ki u phn chia theo c i m loi c a sinh gi i, ngoi ra nghin c u v c u t o bn trong c th , ch c nng v s pht tri n, cc nh nghin c u cn phn chia thnh cc b mn nh gi i ph u h c, sinh l h c, phi sinh h c, di truy n h c, ... Tuy v y ton b cc sinh v t trn tri t, d l ng v t, th c v t hay vi sinh v t th m i c th u c t o thnh t n v c u t o c a s s ng l t bo. T bo m i c hnh thnh b ng cch phn chia t cc t bo ban u. C nhi u lo i t bo, tuy nhin cc t bo u c nh ng c i m c u t o v thnh ph n ho h c c b n gi ng nhau nh mng t bo, t bo ch t v cc bo quan.
Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn
SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se
TRANG 2
Cc sinh v t trn tri t u tun theo cc nh lu t v t l v ho h c. M c d cc qu trnh ho h c x y ra trong c th s ng r t ph c t p tuy nhin cc k t qu nghin c u u ch ng minh r ng nhi u qu trnh ph c t p x y ra trong t bo s ng cng c th th c hi n c bn ngoi c th trong nh ng i u ki n thch h p. i u kh ng nh r ng khi con ng i hi u bi t m t cch y v cc h th ng s ng v cch v n hnh c a chng th con ng i c th ti t o c s s ng t v t li u khng s ng. T bo lm nhi m v chuy n ho nng l ng, chng bi n i nng l ng ho h c c a th c n thnh nng l ng c th s d ng cho ho t ng s ng c a c th . Ch c cy xanh c ch a di p l c l c th thu nng l ng nh sng, chng s d ng nng l ng m t tr i cng v i cc ch t v c nh n c, kh CO2 t ng h p nn h p ch t h u c nh ng, tinh b t, xenlulo, thng qua qu trnh quang h p. Cy xanh l nh ng sinh v t t d ng c kh nng chuy n nng l ng nh sng thnh nng l ng ho h c tch lu trong cc h p ch t h u c. T t c cc sinh v t di d ng khc nh ng v t, vi sinh v t s d ng cc ch t h u c do cy xanh t ng h p lm ngu n thc n v t bo lm nhi m v bi n i nng l ng ho h c c m t trong th c ph m thnh cc d ng nng l ng c n thi t cho c th s ng. ng v t, th c v t v vi sinh v t, m i lo i c nh ng c i m khc bi t v c u t o c a c th s ng tuy nhin trong c u t o t bo gi a chng cng c nhi u i m chung gi ng nhau, i khi kh c th tch bi t c, c v c u t o v ch c nng. S ti n ho c a cc sinh v t trn tri t nh th no cng l m t trong nh ng nhi m v nghin c u c a sinh h c. Nhi u nh nghin c u tri t h c v t nhin nu ra cc quan ni m v s ti n ho c a sinh v t, nhng ch sau khi S. Darwin xu t b n cu n sch "Ngu n g c cc loi b ng con ng ch n l c t nhin" vo nm 1859 th h c thuy t ti n ho m i c ch t i. Trong quy n sch ny Darwin gi i thch v s ti n ho c a cc loi thng qua ch n l c t nhin. M t khi ni m quan tr ng l s tng quan gi a c th s ng v mi tr ng xung quanh. T nh ng nghin c u t m v cc qu n x th c v t, ng v t trn tri t ng i ta rt ra c r ng cc c th s ng phn b m t vng nh t nh u n m trong m i tng quan ch t ch l n nhau v v i mi tr ng chung quanh. Khi qut ny cho th y cc d ng cc d ng ng v t v th c v t khc nhau khng phn b trn tri t m t cch ng u nhin m
TRANG 3
chng c tc ng qua l i v i nhau v v i mi tr ng s ng bn ngoi. Gi a sinh v t s ng v mi tr ng s ng lun c m i quan h kh n kht v i nhau. V th nn khi ta nghin c u m t c th s ng m t ni no th chng ta ph i quan tm n mi tr ng s ng v phn tch m i quan h qua l i gi a chng. Nghin c u v m i quan quan h qua l i gi a mi tr ng v c th s ng l c bi t quan tr ng. Con ng i cng c m t v tr quan tr ng trong th gi i sinh v t, vai tr c a con ng i trong qu trnh ch n l c nhn t o, gp ph n nh h ng s pht tri n c a m t s loi, v v y nn chng ta nn quan tm n vai tr c a con ng i trong s pht tri n c a sinh h c, c bi t l hi n nay v i s hi u bi t su s c v di truy n h c con ng i t o ra nhi u lo i sinh v t c nh ng tnh ch t m i m thin nhin cha c. 1.2.
L CH S PHT TRI N C A SINH H C
Sinh h c l m t ngnh khoa h c xu t hi n r t s m, t th i c xa con ng i c th xc nh c loi ng v t no c th n c, loi no nguy hi m cho con ng i. i v i th c v t cng v y, con ng i tm nh ng cy thu c ch a b nh. Aristos (384-322 tr c cng nguyn) l m t trong nh ng nh tri t h c Hy l p v i nh t. Trong cu n sch "Historia animalium" m t nhi u loi ng v t, ng nghin c u kh t m v s pht tri n c a m t s loi nh s pht tri n c a g con, s sinh s n c a c m p, c a ong. Nhn chung sinh h c m t chi m u th trong th i gian pht tri n ban u. Cc nh nghin c u v ng, th c v t h c th m t cc loi, Cc nh gi i ph u h c th m t c u t o c a cc c quan trong c th ... M t s nt c b n v s pht tri n c a sinh h c c th m t nh sau: - Giai o n tr c th k 17, quan ni m cc t bo s ng c hnh thnh b ng con ng t sinh. Nm 1680 Redi nh quan ni m trn b ng m t th nghi m n gi n sau y: ng dng 3 ci bnh sau cho th t vo, bnh th nh t ng h , bnh th hai ng dng v i mng m ng b t l i, cn bnh th ba ng dng mi ng da thu c b t ch t l i. Sau khi m t th i gian th t trong c ba bnh u b th i nhng di ch xu t hi n trong th t bnh h , bnh th hai th c xu t hi n m t t di pha trn v i mng b t, nhng th t trong bnh th hai v bnh th 3 th khng c di. Nh v y Redi ch ng minh r ng "con di" khng th t sinh ra trong th t th i c m chng n ra t tr ng c a do ru i ra trn th t. Sau ny L. Pasteur cng
TRANG 4
b ng m t th nghi m n gi n ch ng minh r ng cc vi sinh v t cng khng th xu t hi n c b ng con ng t sinh t v t ch t khng s ng. ng dng hai bnh c u trn c c , rt vo hai bnh mi tr ng dinh d ng, bnh th nh t c th ng h , bnh th hai ng ko cong c bnh thnh hnh ch S. Mi tr ng dinh d ng trong hai bnh c un si di t cc vi sinh v t c m t trong . Sau khi m t th i gian th y r ng trong bnh c th ng xu t hi n cc vi sinh v t, nh ng vi sinh v t ny ri t bn ngoi vo, trong khi bnh c c hnh ch S khng xu t hi n vi sinh v t, m t d mi tr ng dinh d ng cng khng tch bi t v i khng kh bn ngoi nhng chng khng xm nh p d c l do chng b gi l i ng cong. Ti p theo Pasteur cng c ng minh r ng n u b gy ng cong th vi khu n nhanh chng xu t hi n cn n u gi nguyn th c th lu di m khng c vi khu n. Qua cho th y cc vi khu n khng xu t hi n b ng con ng t sinh m chng c trong khng kh v ri vo mi tr ng dinh d ng cng v i cc h t b i.
Hnh 1-1: Cc th nghi m c a Pasteur
Chng ta u bi t r ng hi n nay khng c s t sinh c a s s ng, nhng ch c ch n r ng hi n t ng t sinh di n ra hng t nm tr c y khi s s ng xu t hi n l n u tin trn hnh tinh chng ta. Cng v i s pht tri n c a v t l h c knh hi n vi c sng ch v hon thi n, cho php cc nh sinh h c quan st c nh ng v t th nh , pht hi n t bo, vi khu n, virus, ... Trong th k 19 sinh h c t bo pht tri n m t cch m nh m nh knh hi n vi ngy m t hon thi n v i phng i ngy cng cao. Nm 1833, Brao m t nhn c a t bo th c v t. Nm 1880,
TRANG 5
Flemin m t nhi m s c th . Nh ng pht hi n ny l n n mng cho cc nghin c u pht hi n ra cc giai o n c a qu trnh phn bo nguyn phn v ti p theo l gi m phn. Cc lnh v c khc nh th c v t h c, ng v t h c, phi sinh h c, vi sinh v t h c cng pht tri n m nh m trong giai o n ny. S pht tri n m nh m c a v t l, ho h c, ton h c t o i u ki n thu n l i cho cc nh nghin c u sinh h c. Trong th k 20, sinh h c pht tri n v i m t nh p i u phi th ng, v i nhi u pht minh quan tr ng nh c u t o c a protein, axit nucleic. M t s ngnh sinh h c m i nh di truy n h c, cng ngh sinh h c xu t hi n. 1.3.
CC NG D NG TH C TI N C A SINH H C
Ngy nay, nh ng k t qu nghin c u v l lu n sinh h c c ng d ng vo nhi u lnh v c nh y, d c, nng nghi p, cng nghi p th c ph m, b o v mi tr ng, ... Ngnh cng ngh sinh h c ng vai tr quan tr ng trong nghin c u ng d ng ti n b sinh h c trong i s ng v pht tri n kinh t . 1.3.1.
ng d ng trong nng nghi p
S d ng cc ki n th c sinh h c v c u t o t bo, sinh l th c v t, di truy n, ... ngy nay, con ng i t o ra c nhi u gi ng m i, xy d ng cc phng php ch n gi ng cy tr ng v t nui: nh v y m tng nng xu t cy tr ng, t o ra nh ng s n ph m m i gp ph n pht tri n kinh t . 1.3.2.
ng d ng trong s n xu t
M t s ch t h u c nh axit xitric, axit axetic, axit glutamic v m t s vitamin c s n xu t b ng con ng sinh h c thng qua s d ng cc ch ng vi sinh v t c kh nng ln men. 1.3.3.
ng d ng trong y, d c
Khng sinh ch a b nh hon ton c s n xu t b ng con ng sinh h c. Nh ng hi u bi t v c u t o v sinh l c a con ng i gip cc bc s chu n on b nh cho b nh nhn v ch a b nh. ng d ng c gi tr u tin c a sinh h c trong y t l tim vacine - k t qu nghin c u c a Pasteur. Ngy nay, vi c chu n on b nh thng qua s d ng k thu t ADN cho k t qu r t ng tin c y. Vi c s d ng cng ngh gen trong y h c m ra m t kh nng ch a b nh b ng li u php gen, ngha l s a ch a nh ng gen b h gy b nh thnh gen lnh.
TRANG 6
1.3.4.
ng d ng trong cng ngh th c ph m
Nh ng nghin c u v hon thi n cc qui trnh ln men d a vo vi c s d ng cc ch ng m i, ch n l c b ng con ng sinh h c gip tng nng su t v hon thi n s n ph m c th c hi n trong s n xu t th c ph m, c bi t l s n xu t cc s n ph m s a ln men nh fomat, s a chua. Tr c 1950 tinh b t c thu phn ch y u b ng axit, nhng hi n nay ch y u c thu phn b ng enzyme. Trong cng ngh s n xu t r u, c n v n c u ng ln men hi n nay cng ngy cng hon thi n v i vi c s d ng cc gi ng m i c nng su t cao v hon thi n qui trnh. Nh nh ng k t qu nghin c u ch n gi ng c hi u qu ln men cao b ng cc con ng sinh h c gip cc nh s n xu t th c ph m t o ra cc s n ph m c nng su t v ch t l ng cao.
TRANG 7
Chng II
SINH H C T BO
Sinh h c l m t t p h p kh ng l cc s ki n v l lu n (h c thuy t) v cc c th s ng. s p x p kh i ti li u kh ng l y, th ng ng i ta tch bi t s nghin c u th c v t (th c v t h c) v i s nghin c u ng v t ( ng v t h c), tch bi t s nghin c u c u trc c a c th (hnh thi h c ho c gi i ph u h c) v i s nghin c u ch c nng c a c th (sinh l h c). T t c s s p x p v phn chia nh v y u l tng i - b i v, m c d c nh ng s khc bi t gi a chng, v n c r t nhi u nh ng ci chung i khi khng th no tch bi t, nh khi nghin c u ch c nng c a m t c quan no i u c n thi t l ph i bi t c u trc c a c quan . V th , c l t t hn c l phn chia sinh h c ph h p v i m c khc nhau c a t ch c sinh v t. S sng ch ra knh hi n vi v vi c p d ng n vo u th k th 17 nghin c u cc c th s ng t o ra m nh t cho vi c xu t hi n h c thuy t t bo - h c thuy t do Matriaxa Slyen v Teodo Soan x ng vo nm 1838. H c thuy t ny pht tri n m t cch m nh m v i s hon thi n c a knh hi n vi. T bo l m t n v c b n v c u trc v ch c nng c a v t ch t s ng. S hon thi n knh hi n vi v s pht minh knh hi n vi i n t t o i u ki n cho vi c pht hi n ra nh ng t ch c m i - t ch c d i t bo nh riboxom, mitochondri v cc bo quan khc c a bo ch t. Nh c knh hi n vi i n t , cng v i vi c phn tch cc c u trc b ng tia Rngen, b ng c ng h ng i n t h t nhn, ... cho php thu nh n c ngy cng r hn v hnh d ng cc phn t c u t o nn c th s ng, k t h p chng l i thnh nh ng h p ph n c u trc l n hn, v d nh mng. S pht tri n m t cch nhanh chng cc phng php ha h c v v t l cho php xc nh trnh t s p x p cc axit amin trong protein, cc nucleotit trong ADN v ARN, ... Ngy nay sinh h c phn t lm sng t nh ng bi n i v t ch t v bi n i nng l ng - l nh ng bi n i c trng cho cc hi n t ng s ng. Trong chng ny chng ta s i su nghin c u v c u trc t bo qua c u trc c a m t lo i n bo l vi khu n, s sinh s n v pht tri n c a chng, s quan h qua l i gi a t bo s ng v mi tr ng xung quanh. 2.1.
C U TRC T BO
TRANG 8
2.1.1.
i cng v t bo
Ng i ta th ng nh ngha sinh h c l "khoa h c v c th s ng" nhng tr c h t chng ta c n phn bi t ci "s ng" v ci "khng s ng". R t d dng th y r ng, con ng i, cy tre, b i h ng, con giun, con c, ... l nh ng v t s ng - cn t ng , hn s i l v t khng s ng. H u h t t t c cc c th u c u t o t nh ng n v ring bi t g i l t bo. T bo l m t n v c b n v c u trc v ch c nng c a v t ch t s ng. M i m t t bo l m t n v c l p, cn nh ng qu trnh di n ra trong c th l m t s t h p cc ch c nng c i u ch nh c a cc t bo. Cc t bo c th r t khc nhau v kch th c, hnh d ng v ch c nng. C th c a m t s ng v t nh nh t ch g m m t t bo. Cc c th khc v d con ng i c c u t o t nhi u t t bo lin k t l i v i nhau. cc th c v t v ng v t khc nhau v cc c quan khc nhau c a cng m t ng v t hay th c v t, cc t bo a d ng v kch th c, hnh d ng, mu s c v v c u t o bn trong. V d nh cy xanh, t bo r cy hon ton khc v i t bo c a l, t bo r khng c mu xanh v n khng ch a cc h t s c t nh di p l c - cn t bo l, ng c l i, ch a cc h t s c t c bi t l di p l c lm nhi m v quang h p t o nn cc ch t h u c nui cy; hay c th ng i t bo gan khc v i t bo c a c b p v khc v i t bo c a m t, ... B i v, i v i cc c th s ng a bo nh cy xanh, con ng i, ... th cc t bo m i c quan c nhi m v v ch c nng khc nhau nn v c i m c t o c nh ng i m khng gi ng nhau. Tuy v y, t t c cc t bo u c m t s cc c i m chung gi ng nhau nh: m i t bo u c mng t bo (l b ph n ti p xc v i mi tr ng s ng xung quanh), bn trong mng t bo l ch t nguyn sinh, nhn t bo v cc bo quan khc nhau nh ti th , m ng l i n i ch t, ph c h Gongi, lizoxom, trung th , ... D a vo m c t ch c c a t bo - c bi t l nhn, ng i ta phn bi t hai lo i sinh v t: - Prokaryot - g m vi khu n, vi rut (nhn s), - Eukaryot - g m n m men, n m m c, cc lo i t o v t t c cc sinh v t a bo b c cao (nhn chu n). 2.1.2.
C u trc c a cc t bo n gi n (prokaryot)
c i m chnh phn bi t cc t bo prokaryot l chng cha c mng nhn r rng ngn cch v i t bo ch t, v tr m , nh v nhi m
TRANG 9
s c th (ADN) ng i ta g i l th nhn, t bo vi khu n th ng c m t nhi m s c th chnh. 2.1.2.1. T bo vi khu n Theo c i m hnh thi th nhm vi khu n c ba lo i l c u khu n, tr c khu n v xo n khu n. Trong ph m vi c a gio trnh ny chng ta ch i su nghin c u c u trc c a t bo vi khu n nh m t v d tiu bi u, i di n cho ki u t bo nhn s (prokaryot). Ng i ta c th tm th y vi khu n kh p m i ni trn tri t, ngay c chi u su 5m trong t, trong n c, trong khng kh, ... Vi c phn bi t ra hai lo i vi khu n gram dng v vi khu n gram m c xu t t nm 1884 b i nh vi khu n h c an m ch Christian Gram. Mu n nhu m gram tr c h t ng i ta nhu m tiu b n vi khu n b ng tm k t tinh (Cristal Voilet), sau x l b ng h n h p I2 -KI, r i t y mu b ng c n ho c axeton. Cu i cng nhu m l i b ng Fuchsin hay Salranin. Vi khu n c g i l gram dng n u khng b t y m t mu b ng c n ho c axeton (mu tm). Vi khu n c coi l gram m n u khi t y b m t mu c a thu c nhu m th nh t v sau b t mu c a thu c nhu m th hai (mu h ng). Ch m t s t loi vi khu n l khng cho ph n ng mu n nh khi nhu m gram. Vi khu n gram m v gram dng c nhi u c i m khc nhau: 1,- Kch th c T bo vi khu n r t nh b, chi u di th ng nh hn 1 t i 10 micron, chi u r ng t 0,2 n 1 micron. Ph n l n vi khu n c d ng n bo, nhng m t s loi cc t bo c th k t v i nhau thnh chu i. 2,- Vch t bo T bo vi khu n c bao b c b i m t l p v nh y (capsule), d i l p v nh y l l p thnh t bo (cell wall), hay cn g i l mng t bo, l p trong cng, ti p xc v i t bo ch t l mng nguyn sinh ch t (cytoplasmic membrane). - L p v nh y c chi u dy thay i, v i chi u dy l n hn 0,2 micron th c th nhn th y d i knh hi n vi, cn n u nh hn 0,2 micron th khng th y c d i knh hi n vi th ng m ch th y d i knh hi n vi i n t . Chi u dy c a l p v nh y thay i ph thu c vo i u ki n mi tr ng s ng v ph thu c vo ch ng lo i. V d nh vi khu n Azotobacter chroococcum khi nui c y trn mi tr ng ch a nhi u nit th l p v nh y m ng cn nui c y trn mi tr ng ch a t nit th l p v nh y dy. C vi khu n (tr c khu n
TRANG 10
than) ch hnh thnh v nh y sau khi xm nh p vo c th ng i v ng v t, ... V nh y c tc d ng gp ph n b o v t bo vi khu n - v d : ph c u khu n (Streptococcus pneumoniae) khi c v nh y s trnh c tc d ng th c bo c a b ch c u do c kh nng gy b nh, cn khi m t kh nng hnh thnh v nh y thi s nhanh chng b b ch c u tiu di t. V nh y cn l ni tch ly ch t dinh d ng, trong tr ng h p ngoi mi tr ng c n ki t ch t dinh d ng th vi khu n s d ng v nh y thay cho ngu n dinh d ng v v v y v nh y b tiu bi n d n i. Vi khu n c v nh y s t o thnh nh ng khu n l c trn, t, bng. Lo i khng c v nh y th khu n l c x x, kh, cn nh ng vi khu n c l p d ch nh y r t dy th khu n l c s nh y nh t. Thnh ph n ha h c c a v nh y l n c v polysaccharid, n c chi m m t t l cao, c th ln t i trn 90%. Thnh ph n v c u t o c a polysaccharid thay i theo t ng ch ng lo i vi khu n v ph thu c vo i u ki n dinh d ng c a chng. Polysaccharid c th l homo- hay heteropolysaccharid ch y u l glucan, mannan, phn t c phn nhnh ch a ch y u cc lin k t (c th , ) 1-3 , 1-4 , 1-6. nhi u vi khu n gy b nh, tnh ch t c a cc thnh ph n polysaccharid khc nhau trong v nh y c lin quan tr c ti p i v i tnh khng nguyn v tnh gy b nh c a chng. - Thnh t bo: Thnh t bo vi khu n c kch th c khc nhau ty ch ng lo i. Ni chung vi khu n gram dng c thnh t bo d y hn vi khu n gram m. Thnh t bo c tc d ng bao b c, che ch cho t bo vi khu n v lm cho vi khu n c nh ng hnh d ng nh t nh. Thnh ph n c u t o c a thnh t bo g m: Glycopeptit (hm l ng c a n bi n i trong m t ph m vi r ng t trn 90% m t s vi khu n gram dng n 510% m t s vi khu n gram m) - c bi t, thnh t bo vi khu n gram dng c axit teichoic (teichos ngha l mng). Axit teichoic c lin k t v i glycopeptit nh lin k t phosphodiester gi a g c phosphat c a axit v i g c axit muramic c a glycopeptit. Mng t bo cn c phospholipit. Thnh t bo vi khu n gram m thnh phn ha h c ph c t p hn. Chng ch a t glycopeptit nhng nhi u lipit hn v khi th y phn th thu c cc lo i axit amin c trong thnh ph n protein. - Mng nguyn sinh ch t (cytoplasmic membrane) hay cn g i l mng nguyn sinh ch t - Mng nguyn sinh ch t m nhi m b n ch c nng sau: Duy tr p su t th m th u c a t bo,
TRANG 11
m b o s v n chuy n cc ch t dinh d ng cho t bo v o th i cc s n ph m trao i ch t ra ngoi t bo, L ni x y ra cc qu trnh t ng h p m t s thnh ph n c a t bo, nh t l cc thnh ph n c a thnh t bo v v nh y, L ni ch a cc enzyme m b o cho qu trnh v n chuy n v t ng h p. 3,- Cc t ch c bn trong t bo Pha trong mng l t bo ch t - l thnh ph n chnh c a t bo vi khu n. l m t kh i ch t keo bn l ng, ch a t 80 n 90% n c. Thnh ph n h u c c a t bo ch t ch y u l lipoprotein. nh t c a t bo ch t vi khu n cng thay i ty thu c vo i u ki n bn trong v bn ngoi t bo. Khi tng nhi t ho c khi nng cao n ng cc ion Ca+2 ; Mg+2 ; Al+3 trong mi tr ng c th lm tng nh t c a t bo ch t. Khi cn non, t bo ch t c c u t o ng nh t, b t mu gi ng nhau khi nhu m mu. Khi gi, do xu t hi n khng bo v cc th n nh p (th vi, granula inclusion) m t bo ch t tr nn c d ng l n nh n, b t mu khng ng d u. Trong t bo ch t c a cc vi khu n tr ng thnh, ng i ta quan st th y c nhi u c quan con khc nhau nh: riboxom, mezoxom, khng bo, cc h t s c t ( m t s vi khu n), cc h t d tr n i bo v cc c u trc c a nhn. Khc v i t bo cc sinh v t b c cao ch l khng c ti th v m ng l i n i ch t. - Riboxom: Thnh ph n ha h c c a riboxom tng t nh cc sinh v t khc. Riboxom c a vi khu n c ch a kho ng 4060% ARN v ph n cn l i l protein v m t ph n nh lipit v cc enzyme nh ribonucleaza. Trong t bo vi khu n ph n l n riboxom n m t do trong t bo ch t, cn m t ph n nh bm trn mng nguyn sinh ch t (trong t bo ng th c v t, riboxom th ng lin k t v i m ng l i n i ch t). Riboxom t n t i d i d ng nh ng h t g m hai ti u th d i n v c kch th c khc nhau. Ti u th l n c a riboxom c h ng s l ng l 50S (S l n v Svedberg, 1S = 10 -12 cm/giy) cn ti u th nh c h ng s l ng l 30S. Riboxom g m c hai ti u th c h ng s l ng l 70S, cn khi hai riboxom dnh li n nhau (g m 4 ti u th ) th c h ng s l ng l 100S. M i t bo vi khu n c trn 1.000 riboxom. Trong m i t bo vi khu n ang pht tri n m nh m c th c n 15.000 riboxom. Riboxom l trung tm t ng h p protein c a t bo. Nhng khng ph i m i riboxom u c kh nng t ng h p protein nh nhau. Trong t bo ch kho ng 510% riboxom trn ton b riboxom c a t bo l tr c ti p tham gia t ng h p protein (riboxom ho t ng).
TRANG 12
- Mezoxom: L th hnh c u, n m vch ngn ngang v ch xu t hi n vi khu n khi phn chia t bo. Mezoxom c vai tr quan tr ng trong qu trnh phn chia t bo. - Cc h t d tr n i bo: Trong t bo vi khu n th ng g p m t s h t c hnh d ng v kch th c khng gi ng nhau. Cc h t ny i v i chng nh l cc h t d tr , v cc h t ny th ng hnh thnh khi mi tr ng dinh d ng d i do, t bo t ng h p th a cc ch t h u c. Ng c l i cc h t ny c s d ng khi ngu n dinh d ng thi u. Cc h t th ng g p l: Hydrat carbon (h t tinh b t, glycogen) - khi tc d ng v i iot th cho mu xanh, ho c nu, Gi t m : m t s vi khu n c kh nng tch ly cc gi t m trong t bo. Cc gi t m ny xu t hi n nhi u khi nui c y vi khu n trn mi tr ng ch a nhi u ng, glixerin hay cc h p ch t carbon d ng ha, Gi t lu hunh: lo i ny th ng c trong cc t bo vi khu n ch a lu hunh. Nh ng gi t lu hunh c vi khu n lu hunh s d ng lm ngu n nng l ng khi s d ng h t H2S trong mi tr ng xung quanh (v khi oxy ha, H2S s gi i phng nng l ng). Volutin: tr m t s lo i vi khu n (nh Mycobacterium) l th ng xuyn ch a h t volutin trong t bo giai o n sinh tr ng cu i cn ni chung, vi khu n ch tch ly volutin trong i u ki n dinh d ng b t th ng. Thnh ph n c a h t volutin g m c lipoprotein, ARN, polyphosphat v ion magie. Ngoi cc h t k trn trong t bo c a m t s vi khu n cn c "tinh th gi t cn trng". 4,- Nhn Nhn c a t bo vi khu n khng phn ha thnh kh i r r t nh cc t bo b c cao. Ngy nay s hi u bi t v nhn vi khu n g n li n v i nh ng thnh t u khoa h c trong lnh v c di truy n, v knh hi n vi i n t . Ng i ta xc nh r ng c u trc ch a ADN c a vi khu n cha ph i l nhn th t s m l th nhn. Th nhn c coi nh nhi m s c th c u t o b i s i ADN xo n kp r t di. Nhi m s c th c a vi khu n c d ng hnh trn. c u khu n th ng c m t nhn cn tr c khu n c th c hai hay nhi u th nhn. Th nhn vi khu n khc v i nhn th t ch cha c mng nhn, th nhn c a vi khu n ti p xc tr c ti p v i t bo ch t. Nhi m s c th m nh n m i ch c
TRANG 13
nng nh c a nhn cc t bo b c cao. (m t nhi m s c th ) c d ng vng trn.
E. coli ch a m t phn t ADN
M t s vi khu n c kh nng di ng, c quan di ng l tim mao. Tim mao l nh ng s i nguyn sinh ch t r t m nh, chi u rng ch kho ng 0,01 n 0,05 micron, con chi u di th thay i ty theo t ng ch ng lo i. 2.1.2.2. S sinh s n c a vi khu n Vi khu n th ng sinh s n b ng con ng v tnh: nhn i t bo. S nhn i t bo c nhi u i m gi ng s phn bo nguyn nhi m, nhng vi khu n c u trc nhn cha hon ch nh nn trong qu trnh phn bo cng khng x y ra m t cch hon thi n nh sinh v t b c cao. Qu trnh phn bo cng ti n hnh nhn i nhi m s c th , phn chia th nhn, phn chia t bo ch t. Tuy nhin s nhn i nhi m s c th v phn chia mi n nhn khng ph i lun lc no cng x y ra m t cch ng th i v i s phn chia cc ph n cn l i c a t bo. V v y c th g p m t s tr ng h p trong m t t bo c 1 ho c nhi u th nhn. S hnh thnh vch ngn phn chia t bo lm i th vi khu n hnh que v hnh xo n vch ngn hnh thnh theo b ngang c a t bo, cn c u khu n th vch ngn c t o nn theo b t k m t ng knh no. Ph n l n vi khu n sau khi phn chia cc t bo con tch kh i nhau, nhng m t s khc t bo con khng la nhau m x p thnh chu i. S phn chia t bo vi khu n x y ra r t nhanh chng - i v i m t s vi khu n c 2030 pht chng l i phn chia m t l n. V i t c sinh s n nh v y, n u trong i u ki n r t thu n l i cho chng trong kho ng th i gian 6 gi th t m t t bo vi khu n c th t o thnh 250.000 t bo. V i t c sinh s n nh v y cho nn chng ta d dng hi u v sao ch c m t s l ng nh vi khu n gy b nh xm nh p vo c th m ch ng bao lu sau c th xu t hi n tri u ch ng b nh t t. Tng t v y n u s n ph m th c ph m b nhi m khu n th cng s nhanh chng b h. M t s nghin c u cho th y th nh tho ng vi khu n c th c hi n t ng gi ng nh sinh s n h u tnh. Khi x y ra s lin k t gi a hai t bo v trao i cc nhn t di truy n. Cc t bo vi khu n bnh th ng u l n b i. Khi sinh s n h u tnh th nhi m s c th t t bo c m t ph n ho c ton b chuy n sang t bo ci v k t qu l hnh thnh nn t bo l ng b i. S phn li nhi m s c th ti p theo s d n t i s hnh thnh cc t bo n b i th h con. 2.1.2.3. Ph n ng c a vi khu n i v i s thay i c a mi tr ng
TRANG 14
S hnh thnh bo t vi khu n c nhi u nh nghin c u quan tm. a s cc nh nghin c u cho r ng trong i u ki n b t l i nh mi tr ng dinh d ng c n ki t, nhi t , pH khng thch h p, mi tr ng tch ly nhi u s n ph m c h i, ... vi khu n c kh nng hnh thnh bo t . Khi hnh thnh bo t , vi khu n s d ng m t ph n l n nguyn sinh ch t trong t bo. Lc u t bo ch t v ch t nhn t p trung l i m t v tr nh t nh trong t bo. V tr ny g i l vng bo sinh, t bo ch t b m t n c t do v c l i t o thnh ti n bo t . Ti n bo t sau c bao b c b i cc l p mng v b t u khc t bo dinh d ng. Ti n bo t pht tri n d n v tr thnh bo t . M i t bo vi khu n ch c m t bo t . Trong r t t tr ng h p (nh xo n khu n Spirillum volutans) c th th y trong t bo c t i hai ho c nhi u bo t . Bo t c a vi khu n khng bao gi c ch c nng c a c quan sinh s n nh c a nhi u lo i vi sinh v t khc. Bo t c a vi khu n c th gi c s c s ng r t lu, nm 1911 m t nh sinh h c Lin x (Omelianski) tm th y bo t vi khu n xc m t con voi mamut vi su trong bng tuy t hng nghn nm. Bo t cng c th ch u ng c kh cao cc i u ki n b t l i c a ngo i c nh. Kh nng ny khng gi ng nhau i v i t ng loi vi khu n. V d : bo t vi khu n gy ng c th c n (clostridium botulinum) c th ch u c nhi t 180C trong th i gian 10 pht, cn bo t Bac. subtilis nhi t 100C c th ch u c 180 pht. Mu n tiu di t bo t vi khu n ph i kh trng nhi t 121C trong 20 pht (s c nng t). Cc bo t khi g p i u ki n thu n l i s n y m m v pht tri n thnh m t t bo dinh d ng m i. Ngy nay, c m t s tc gi cho r ng khng th ni v i u ki n b t l i m t bo vi khu n sinh bo t v ng i ta tm th y c m t s vi khu n cho bo t nhi u hn trong i u ki n dinh d ng thu n l i so v i i u ki n b t l i, cng nh tc ng c a thong kh, pH, nhi t , ch t c, ... u khng ph i l nguyn nhn tr c ti p. Do v n nguyn nhn v ngha c a vi c hnh thnh bo t v n cn l v n tranh lu n. 2.1.2.4. Cc vi khu n c l i v c h i cho con ng i Vi sinh v t c c trng b i s ph bi n r ng ri v kh nng trao i ch t c bi t c hi u xu t cao. Vi c ng d ng vi sinh v t ni chung, vi khu n ni ring c t r t lu. y chng ta c p ch y u l vi khu n, cn ph m vi ng d ng c a vi sinh v t th r t r ng l n. 1,- M t s vi khu n c l i cho con ng i
TRANG 15
Vi khu n c ng d ng r ng ri trong nghnh th c ph m, trong yd c v m t s ngnh s n xu t cng nghi p, sau y l m t s d n ch ng c th nu ln nh ng ng d ng c a vi khu n: ln men lactic ng i ta s d ng m t s ch ng nh: Lactobacillus bulgaricus; L. delbruckii; L. brevis; Leuconostos mesenteroides, ... ln men lactic c s d ng trong vi c s n xu t cc s n ph m t s a (s a chua, vng s a, phomai) hay trong s n xu t cc lo i th c ph m mu i chua. s n xu t d m (axit axetic) ng i ta dng vi khu n Acetobacter suboxydans i v i y h c cc s n ph m ln men cng ng vai tr quan tr ng, c bi t l trong k ngh d c. Vi khu n cng c s d ng s n xu t m t s ch ph m nh E. coli c s d ng s n xu t Asparaginaza l m t enzyme c s d ng km hm m t s kh i u v b nh b ch c u. Leuconostos mesenteroides s d ng s n xu t ch t thay th huy t tng (dextran). 2,- M t s vi khu n c h i Vi khu n khi xm nh p vo th c ph m c a ng i v ng v t s lm cho th c ph m nhanh chng b h ng, v nh chng ta bi t vi khu n c m t t c sinh s n r t nhanh chng, i u ch ng t r ng vi khu n s d ng ngu n dinh d ng trong mi tr ng r t m nh, cho nn n u th c ph m b nhi m khu n th s b ph h y nhanh chng. V d : vi khu n Bacillus stearothermophilus l lo i th ng lm h ng h p. Bo t c a chng c kh nng ch u nhi t cao nn n u kh trng h p khng k th bo t t n t i trong h p v sau pht tri n lm h p b h h ng.V v y trong b o qu n lng th c v th c ph m ng i ta th ng tm cc bi n php trnh s ph h y c a vi sinh v t ni chung v vi khu n ni ring. Ngoi ra, m t s vi khu n l nguyn nhn gy ra m t s b nh cho ng i v ng v t khi chng xm nh p vo c th . D i y l m t s th d c th v m t s vi khu n gy b nh: B nh b ch h u do vi khu n Corynebacterium diphtheriae; b nh u n vn do tr c khu n Clostridium tetani; tr c khu n Cl. botulinum th ng gy ng c th c n, ngoi ra m t s vi khu n nh Staphylococcus aureus, Staph. emidermidis cng l nh ng vi khu n gy ng c th c n; b nh t do vi khu n Vibrio cholera; b nh thng hn do Salmonella, ... 2.1.3.
C u trc c a t bo eukaryot
2.1.3.1. C u trc 1,- Mng sinh ch t
TRANG 16
M i t bo u c bao b c b i m t l p mng m ng, n h i, l p mng ny ti p xc v i ch t nguyn sinh pha trong t bo. Gi ng nh ph n vi khu n chng ta c p n cc ch c nng c a mng sinh ch t. Ni chung v ch c nng th mng sinh ch t c a t bo prokaryot cng gi ng nh t bo eukaryot. Mng t bo ng vai tr c c k quan tr ng trong vi c i u ch nh thnh ph n c a d ch n i bo, b i v cc ch t dinh d ng cng nh cc ch t th i i vo v i ra u qua mng t bo. 2,- Cc t ch c bn trong t bo Trong mng t bo l ch t nguyn sinh. l m t kh i ch t keo bn l ng ch a 80 n 90% n c. Trong t bo ch t c nh ng c quan ch c nng nh: * M ng l i n i ch t
Hnh 2-1: L i n i ch t v cc vi th
L m t h th ng mng, nh ng mng c a l i n i ch t g n ch t vo nhau t o thnh cc knh ph c t p ng knh g n 50100 nm. M ng l i n i ch t th ng c hai lo i l lo i trn v lo i h t. Lo i trn ch g m c m t lo i mng cn lo i h t mng c a chng c nhi u riboxom l ni t ng h p protein. Cng m t t bo c th ch a m ng l i n i ch t trn ho c h t. Ch c nng c a m ng l i trn cha c bi t r, c th chng tham gia vo qu trnh t ng h p m t s ch t c trng c a t bo. * Riboxom V c u t o c a Riboxom gi ng nh vi khu n m chng ta c p n g m hai ti u n v c h ng s l ng khc nhau. Riboxom ch a ARNRiboxom, protein, enzyme. i m khc nhau gi a t bo prokaryot v eukaryot ch Riboxom t bo prokaryot th ng n m trong t bo ch t ch khng g n vo mng nh t bo eukaryot. Riboxom c t ng h p trong nhn v c chuy n ra bo ch t, y, chng th c hi n ch c nng c a mnh. * Nhn
TRANG 17
M i t bo th ng c m t nhn, nhn c th hnh c u ho c hnh tr ng. Trong m t s t bo nhn th ng c v tr nh t nh gi a t bo, nhng cng c tr ng h p nhn khng nh v nh t nh m t ch m c th di ng nn c th tm th y nh ng v tr khc nhau. t bo eukaryot, nhn tch bi t v i t bo ch t b ng mng nhn. Mng nhn i u ha s chuy n v n cc ch t t nhn i ra t bo ch t v ng c l i. Mng nhn c c u t o t hai l p v c cc l , qua cc ch t c th v n chuy n qua. Thnh ph n chnh c a nhn l cc nhi m s c th - chng c c u t o t ADN, protein. S l ng nhi m s c th c nh i v i t ng loi sinh v t v d : nh ru i d m c 8 nhi m s c th (b n c p), ng i c 46 nhi m s c th (23 c p), ng 20 nhi m s c th (10 c p). T bo c hai b nhi m s c th hon ch nh g i l t bo l ng b i (t c m i lo i c hai nhi m s c th gi ng nhau). T bo ch c m t b nhi m s c th (m i lo i ch c m t nhi m s c th ) g i l t bo n b i. T bo n b i th ng l t bo gi i tnh nh tinh trng, tr ng; th c v t nh: ph n hoa, non hoa. Trong nhn c m t th hnh trn g i l h ch nhn (nhn con). ph n l n t bo, h ch nhn r t dao ng, n thay i hnh d ng, lc xu t hi n, lc bi n i (khi t bo chu n b phn chia). Trong nhn c th c m t s h ch nhn, nhng th ng th t bo m i loi ng v t, th c v t c s l ng nhn con nh t nh. Nhn con tham gia vo qa trnh t ng h p axit nucleic. N u ph h y h ch nhn b ng tia Rngen ho c tia t ngo i th s phn chia t bo b c ch . * Th Golgi
Hnh 2-2: B my Golgi
L m t thnh ph n c a t bo ch t, c trong h u h t cc lo i t bo (tr tinh trng v h ng c u) chng c c u trc m t h m ng l i nh ng knh c lt b i cc mng. Chng th ng n m c nh nhn v bao quanh trung t . D i knh hi n vi i n t , ph c h Golgi c c u t o t cc nhm mng song song v i nhau, khng c h t, nh ng ph n ring bi t cc kho ng gi a cc mng c th c ko di ra t o thnh nh ng bng nh . Theo m t s nh nghin c u th ph c h Golgi dng b o qu n t m th i cc ch t c s n
TRANG 18
xu t ra trong m ng l i n i ch t, cn cc knh c a n n i li n v i mng sinh ch t - i u lm cho vi c ti t nh ng s n ph m c d dng. * Ty th (Mitochondrie)
Hnh 2-3: C u t o ty th
Ty th c kch th c t 0,2 n 5 micron, hnh d ng c a chng dao ng t hnh c u, hnh que, hnh s i. S l ng ty th trong t bo c th khc nhau t vi ty th t i hng nghn. Ty th th ng t p trung ph n t bo m s trao i ch t di n ra tch c c nh t. Ty th c bao b c b i l p mng kp, l p ngoi mng t o thnh b m t nh n, cn l p trong c nhi u ph n l i ra ch y song song n su vo trung tm ty th , i khi ph n l i xu t pht t hai h ng ng c nhau k t h p v i nhau. Cc n p l i g i l mao rng l c, c ch a cc enzyme tham gia vo h th ng chuy n v n i n t . Ch t l ng bn trong ty th l ch t n n - ch a cc enzyme c a chu trnh Crebs. Ch c nng c a ty th l chuy n ha nng l ng thnh d ng sinh h c c ch nn ng i ta i khi g i chng l tr m nng l ng c a t bo. Trong ty th cn c ADN c a ty th - l ADN ngoi nhn. * L p th L m t th nh t bo th c v t, di n ra s t ng h p ho c tch ly cc ch t h u c. L p th quan tr ng nh t l l c l p c ch a clorofil lm cho cy c mu xanh v c vai tr quan tr ng trong qu trnh quang h p. D i knh hi n vi i n t , l c l p c c u t o t cc mng x p song song kht ch t vo nhau. L c l p c th phn chia v l n ln thnh cc l c l p con. L c l p cng l c quan c ch a ADN ngoi nhn. Ngoi l c l p ra cn c b ch l p l l p th khng mu ch a tinh b t v cc ch t khc; s c l p l l p th c ch a cc s c t khc nhau lm cho hoa qu c mu s c. * Lisoxom Nhm cc bo quan c t bo ng v t, c kch th c g n nh ty th nhng km v ng ch c hn. Lisoxom c gi i h n b i cc mng, n ch a nhi u lo i enzyme khc nhau c kh nng th y phn cc thnh ph n i phn t c a t bo nh polysaccharid, protein, axit nucleic. Khi t bo cn s ng,
TRANG 19
cc enzyme c i u ti t qua mng, ng c l i khi t bo b ch t, mng Lisoxom b ph h y, nh ng enzyme c gi i phng ra nn n th y phn nhanh chng cc protein, polysaccharid lm t bo d b tiu h y. * Trung t Trong t bo ng v t v m t s th c v t b c th p c hai th nh nhu m mu m nh n m g n nhn g i l trung t . Trung t c vai tr m nh trong s phn chia t bo: khi b t u phn chia hai trung t tch kh i nhau v chuy n v hai c c i nhau c a t bo v gi a chng hnh thnh thoi phn bo. Trung t c d ng hnh tr , thnh hnh tr c x p 9 nhm ng d c, m i nhm g m 3 ng. Trong tr ng h p i n hnh, hai trung t th ng x p th ng gc v i nhau theo tr c tr d c. * Lng v roi Tng t nh ph n vi khu n m chng ta c p t i, m t s ng v t nguyn sinh (nh trng roi) cng di chuy n nh tim mao. m t s sinh v t, tim mao cn c ch c nng n a l gip cho c th bm c t t trn b m t c ch t. ng v t b c cao c khuynh h ng hnh thnh cc m (l m t nhm hay m t l p t bo chuy n ha nh nhau cng th c hi n m t ch c nng ny hay khc), v ta cng g p cc bi u m lng (bi u m l m l m x p thnh t ng l p ph ngoi thn th ho c m t trong xoang thn th ). Trn b m t t do c a bi u m lng c r t nhi u lng b ng ch t nguyn sinh c c nh g i l tim mao, s chuy n ng nh p nhng c a chng lm cho cc ch t trn b m t t bo chuy n ng theo m t h ng. ng i v ng v t, ph n l n ng h h p c lo i bi u m lng ny, nh ng lng c a n dng lo i tr cc h t b i v cc v t l khc. 2.1.3.2. N c, hm l ng v tr ng thi c a n c N c l thnh ph n quan tr ng khng th thi u c c a t bo. Trong t bo, hm l ng c a n c th ng trn 60% - m t s lo i ln t i 90% n c trong t bo nh: ng i 5860% ; s a 9699% ; rau qu 8094% ; n m men 5483% ; vi khu n 7588%. N c ng vai tr quan tr ng trong t bo - n c ng vai tr l ch t ph n ng v n tham gia hng lo t cc ph n ng sinh ha nh ph n ng th y phn, ph n ng t ng h p, ph n ng oxyha kh , ... N c v a l dung mi, mi tr ng m di n ra v vn ph n ng sinh ha, ... N c tham gia hng lo t nh ng qu trnh s ng cn b n nh tiu ha, h h p, bi ti t, quang h p, ... * C u t o phn t n c
TRANG 20
a, - Gc gi a 2 lin k t OH b, - C u trc c a m my i n t c a phn t n c

Hnh 2-4: S c u trc m my i n t
C u t o phn t n c n phn l m t tam gic cn, nh l nguyn t oxy, hai gc c a y l hai proton, gc gi a hai lin k t OH b ng 104,5 . di gi a h t nhn c a nguyn t oxy v hydro trong lin k t OH b ng 0,96 ( 0,96 x 10-7 mm). Trong n c, ngoi cc phn t n c n gi n cn ch a cc phn t n c lin h p, c bi u di n b ng cng th c t ng qut [H2O]x - gi tr x lun lun thay i ty thu c vo tr ng thi c a n c. Khi un nng s lin h p c a cc phn t n c b ph h y v khi nhi t t 100C th h u h t cc phn t n c t n t i d i d ng n phn. Nguyn nhn c b n c a s hnh thnh nh ng lin h p phn t n c l do lin k t hydro t o thnh gi a hai phn t n c. * Tr ng thi c a n c trong t bo N c trong t bo t n t i d i hai d ng chnh l n c t do v n c lin k t. Trong nhm n c lin k t th ng i ta th y cch th c v m c lin k t c a chng cng khc nhau. C th phn chia cc tr ng thi c a n c nh sau: 1,- N c c u trc N c lin k t v i cc h p ph n h u c c a t bo b i cc c u hydrogen. Lo i n c ny khng ng vai tr nh dung mi ho c tc nhn ph n ng. S l ng c a lo i n c ny b v khng th tch ra m khng lm thay i c u hnh c a h p ch t h u c (v d nh protein). 2,- L p n c n phn t N c ny b h p ph trn b m t c a cc phn t mang i n tch (v d nh protein)- v, nh chng ta bi t: phn t n c l m t phn t l ng c c. N c ny th ng khng c kh nng ho c r t t kh nng ng vai tr nh l dung mi.
TRANG 21
N c c u trc v n c n phn t th ng khng ng c khi h nhi t th p. 3,- N c mao qu n Lo i ny n m trong cc mao qu n hay gi a cc phn t protein g n nhau trong t bo. n c ny c kh nng ng vai tr nh dung mi v ch t ph n ng, n c ny c th tch ra kh i cc mao qu n c a chng, nhng c n c nng l ng l n. 4,- N c hydrat ha Lo i ny gp ph n t o c u hnh protein, lo i ny kh xc nh hm l ng c a chng v n n m trong ph n c u trc. 5,- N c hydrat ha th y ng h c Bao b c xung quanh cc phn t h u c, n c ny c xem nh n c t do. Tuy nhin, s phn chia nh trn cng ch l tng i v ranh gi i c a cc tr ng thi n c khc nhau khng th c nh m t cch chnh xc v ph thu c nhi u vo i u ki n ngo i c nh c a mi tr ng v tr ng thi c a t bo. 2.2.
MNG T BO
Mng t bo c tc d ng bao b c, che ch cho t bo v lm cho t bo c hnh d ng nh t nh. cc lo i sinh v t n bo th mng t bo l ranh gi i gi a t bo v i mi tr ng bn ngoi, n ti p xc tr c ti p v i mi tru ng. Mng t bo ng vai tr quan tr ng trong qu trnh trao i ch t gi a t bo v i mi tr ng. Ph n l n t bo eukaryot c cc c u trc d i t bo nh lysoxom, th Golgi, ty th , ... m i m t ti u th nh v y u c m t mng ring ngn cch, cn t bo prokaryot h th ng mng ch y u l mng t bo v mng sinh ch t. Thnh ph n chnh c a mng t bo l lipit, protein v polysaccharid. T l gi a chng thay i ty thu c vo ch ng lo i mng v ch ng lo i vi sinh v t. Polysaccharid th ng lin k t v i protein t o thnh glycoprotein ho c lin k t ng ha tr v i lipit t o thnh lipopolysaccharid. 2.2.1.
N n t ng lipit c a mng
Lipit c trong thnh ph n mng t bo ch y u l phospholipit, ngoi ra cn c lipit trung tnh, glycolipit v c bi t l trong mng t bo ng v t cn c cholesterol. * Phospholipit
TRANG 22
Nhm u c c Chu i hydrocacbon
Hnh 2-5: Phospholipit
Phospholipit l lo i h p ch t c phn t l ng c c. u c nhm phosphat v cc g c nh ph khc l u c c ha v a n c cn u ch a g c carburhydro khng phn c c v k n c. Chnh c u trc phn t c bi t nh v y nn khi cho phospholipit vo trong n c th ta th y ch c m t ph n r t nh phospholipit t n t i d ng n phn t , cn ph n cn l i chng t o thnh l p phospholipit n phn t trn b m t c a n c v i u a n c h ng vo n c, t o thnh cc micelle v c bi t l chng t o thnh cc ''bong bng" v i l p mng phospholipit hai l p. * T m phospholipit 2 l p [Hnh 2-6] T m phospholipit hai l p g m hai l p phn t , u khng phn c c c a hai l p phn t phospholipit h ng vo nhau cn u phn c c c a hai l p quay ra ngoi. S hnh thnh t m phospholipit l m t c tnh c a phospholipit m chng ta c p trn y. S c m t c a t m phospholipit 2 l p l m t i m c trng c a mng t bo. Th c ra th mng khng c c u trc ng b nh v y, ngy nay ng i ta ch ng minh r ng trn mng cn ch a protein, enzyme v m t s ch t lm ch c nng v n chuy n.

Protein ngoi
TRANG 23
Nhm c c c
G c carburhydro 40
OH OH OH OH OH OH
Hnh 2-6: T m Phospholipid 2 l p
2.2.2.
C u trc c a mng sinh ch t
Mng sinh ch t c c u t o ba l p, ngoi cng v trong cng l hai l p protein cn gi a l t m phospholipit hai l p. Hi n nay nhi u nh nghin c u cho r ng mng sinh ch t c c u t o kh m, cc kh i protein n m xen vo gi a mng phospholipit hai l p. c bi t trn mng sinh ch t c lo i protein-enzyme c tc d ng ch ng v n chuy n cc ch t qua mng t bo g i l permease. Theo gi thuy t c a m t s tc gi th t i v tr c phn t permease, cc phn t phospholipit s h ng u a n c vo nhau t o thnh l h ch a phn t permease ny. mng sinh ch t cn c h th ng s i nng . Cc s i ny c c u trc r t m nh v i ng knh kho ng 50, cc s i ny c c u t o t nh ng t bo s i tng t nh actin trong cc c b p ng v t. H s i nng ny c hai d ng: d ng l i - cc s i lin k t v i nhau t o thnh d ng m ng nh l i n i v i miosin v tropomiosin c a sinh ch t; d ng b - t n t i t ng nhm ch y st pha d i thnh sinh ch t. C hai d ng ny u lm ch c nng nng c a mng sinh ch t v ng vai tr quan tr ng trong qu trnh co, gin (kh nng bi n d ng) c a mng t bo.
TRANG 24
t bo eukaryot (v d nh t bo n m men) cn c mng t bo. Mng t bo vi khu n chng ta xt ph n trn, y chng ta xt c u trc mng c a t bo eukaryot. Hnh 2-8 bi u di n m hnh c u t o mng c a t bo eukaryot. M t ngoi cng ni ti p xc v i mi tr ng l l p oligo- ho c polysaccharid, polysaccharid ny lin k t v i protein ho c lipit mng t o thnh glycoprotein v glycolipit, nn ch l ph n polysaccharid lun lun h ng ra ngoi mi tr ng ch khng ph i m t ti p xc v i nguyn sinh ch t.
Gc ng Glycoprotein Glycolipid
Hnh 2-7: M hnh c u t o mng c a t bo eukaryot
Khi th y phn glycoprotein v glycolipit c a mng t bo eukaryot ng i ta nh n c m t s lo i ng n gi n sau: mannose, galactose, glucose, glucosamin, galactosamin v axit sialic. L p ti p theo l t m lipit hai l p, trong c cc phn t protein. 2.2.3.
Tng tc gi a t bo v i mi tr ng qua mng t bo
Mng t bo l b ph n lin h tr c ti p gi a t bo v i mi tr ng xung quanh ( i v i cc th n bo). M i thng tin nh s thay i pH, nhi t , s thay i thnh ph n dinh d ng, ... t bo ti p nh n c u qua mng t bo. Trong s trao i v t ch t gi a t bo v mi tr ng, mng t bo c kh nng h p th ch n l c, ngha l n c th cho ho c khng cho m t s ch t i vo t bo v i ra kh i t bo. Cc ch t dinh d ng, n c i t mi tr ng vo t bo v cc ch t th i c a ra kh i t bo. Ngoi ra gi a t bo v i mi tr ng cn c s trao i kh, s trao i ny cng thng qua mng t bo. V d : t bo da ch c kh nng h p th O2 v th i CO2, khi g p ti t tr i nng, da kh l i v s h h p cng d ng l i; hay t bo ph i cng lm ch c nng h h p t c trao i kh v i mi tr ng. 2.2.4.
S v n chuy n c a cc phn t i ra v vo t bo
2.2.4.1. S th m th u v p su t th m th u
TRANG 25
Nh ng ch t trao i gi a t bo v mi tr ng th ng ha tan trong n c. Do s chnh l ch v n ng m n c c th v cc ch t ha tan c th th m qua mng t bo. Hi n t ng ny x y ra nh p xu t th m th u. hi u r hn ta xt v d sau y: 1,- Phn bi t cc lo i mng Mng th m: Mng c h th ng l m b t k ch t no cng qua c. Mng khng th m: Khng cho b t k ch t no i qua. Mng bn th m: Ch cho m t s ch t ch khng ph i t t c . Mng t bo thu c vo lo i mng bn th m. 2,- Chu n b th nghi m L y m t ci ti colodion (c cc l mng khng qu nh phn t ng v n c c th i qua c) ng y dung d ch ng 5% v vo c c n c, sau m t th i gian ng trong n c bao quanh ti s b ng n ng ng trong ti. i u ch ng t ng trong ti i qua mng ti vo c c v n c t c c i vo trong ti. N u l y m t ti khc c kch th c l nh ch cho n c i qua m khng cho phn t ng qua c sau ta cng dung d ch ng 5% vo v c t mi ng ti vo m t ng th y tinh v cho vo c c n c. Sau m t th i gian ta th y n c dng ln c t th y tinh (Hnh 2-8). S khuy ch tn nh v y c a cc phn t n c hay c a dung mi no khc qua mng g i l th m th u. M c n c trong ng th y tinh s dng ln cao sao cho p su t do c t n c trong ng gy ra b ng v i l c b t n c i vo trong ti. p xu t c a c t n c c dng lm m c o p su t th m th u. S th m th u x y ra khi c s chnh l ch v n ng gi a dung d ch trong v ngoi mng. S khu ch tn c a cc phn t ch t ha tan qua mng bn th m cn g i l s th m tch; cn s khu ch tn c a cc phn t dung mi qua mng bn th m g i l th m th u. Mng t bo ho t ng nh m t mng bn th m. Khi cho t bo vo ch t l ng c cng p su t th m th u nh trong t bo th n c khng i vo v i ra kh i t bo v v y t bo khng b ph ng ln m cng khng b co l i, ch t l ng nh v y g i l ch t l ng ng trng. Dung d ch mu i n 0,85% l ng trng so v i t bo c a ng i v m t s ng v t (dung d ch sinh l). 3,- Th nghi m bi u di n p su t th m th u A - dung d ch ng 5% vo ti lm b ng mng bn th m (xenlofan) treo trong n c. Cc ph n t n c khuy ch tn vo ti lm cho c t n c trong
TRANG 26
ng th y tinh dng ln cao. Cc ph n t ng l n hn, v v v y, khng th i qua mng xenlofan. B - Khi t cn b ng, p su t c a c t n c trong ng b ng ng v i p su t th m th u c a dung d ch ng v dng lm m c o p su t y.
Hnh 2-8: M hnh bi u di n p su t th m th u
4,- S khu ch tn Chng ta u bi t cc phn t ch t l ng, r n, kh u lun chuy n ng. S sai khc nhau gi a ba tr ng thi r n, l ng, kh c xc nh b i b c t do chuy n ng gi a cc phn t . Cc phn t ch t l ng v kh chuy n ng m nh hn so v i ch t r n, do s chuy n ng nh v y m s phn b c a cc ch t trong ch t l ng v ch t kh sau m t th i gian s t tr ng thi cn b ng. S khu ch tn c ngha l s chuy n d ch c a cc phn t theo t t c cc h ng, n u dung d ch c s chnh l ch n ng th sau m t th i gian s c phn b u. C th hi u nm na s khu ch tn l s phn b cc phn t t ni c n ng cao n ni c n ng th p hn, do chuy n ng nhi t c a chng gy ra. Cc ch t khc nhau cng trong m t dung d ch khu ch tn khng ph thu c vo nhau. Th m tch v th m th u ch l hai d ng c bi t c a khu ch tn. 2.2.5.
S v n chuy n c ch n l c c a cc phn t
2.2.5.1. S khu ch tn c ch n l c Nh chng ta c p ph n trn y r ng t bo c kh nng ti p nh n v o th i m t cch c ch n l c cc ch t. c tnh ch n l c ny chnh
TRANG 27
l c a mng t bo, v t t c s trao i u qua mng. Ngy nay ng i ta cho r ng s ch n l c ny l do: 1,- Kch th c ng knh l c a mng Nh ng ch t i qua mng c l nh ng ch t c ng knh cc phn t tng quan v i ng knh l c a mng. V d t bo qu n c u th n c a cc loi th c ng knh l t 1850 nn n khng l t t mu vo n c ti u cc phn t protein c kh i l ng qu 40.000 Dalton. Nhng l mng c a qu n c u th n c a chu t ng l 6070 nn n cho qua cc phn t protein c kh i l ng 60.000 Dalton. 2,- Ch t v n chuy n Trn mng c ch a cc ch t lm nhi m v v n chuy n. Cc ch t ny c kh nng ti p nh n m t cch c ch n l c. 3,- S v n chuy n tch c c S khuy ch tn l h c, cc ch t ha tan i t ni c n ng cao n ni c n ng th p. i v i cc t bo s ng s h p th v th i m t s ch t c th ng c l i v i d c n ng , t c l cc ch t c th i t ni c n ng cao sang ni c n ng th p v d th n n ng ur trong n c ti u m c g p 65 l n trong mu, n ng phosphat g p 16 l n trong mu, nhng cc ch t y v n th m t mu vo qua mng t bo vo n c ti u; cn t i ng th n tuy n ng glucose th p hn mu, nhng glucose v n c thu h i l i, t c l th m qua mng t bo vo mu. Nh v y mng t bo s ng c th ch ng v n chuy n m t s ch t ng c chi u v i s khu ch tn l h c. l kh nng ho t t i c a mng t bo. Mng t bo cn c th th c hi n s trao i ch t nh s bi n d ng tch c c c a n. i v i m t s ch t (th c n) c kch th c l n khng l t qua cc l mng c th t i ni ti p xc v i chng th mng t bo lm vo t o thnh ti b c l y chng v sau khp l i t o thnh khng bo ch a ch t l y vo. T bo s ti t enzyme phn h y ch t l y vo thnh ph n nh v h p th qua mng. 2.2.6.
S ti p nh n thng tin qua mng t bo
Nh ng sinh v t n bo nh vi khu n, n m men, ... th t bo lin h tr c ti p v i mi tr ng, m i thng tin c ti p nh n qua mng t bo, nhng s ph n ng c a chng i v i nh ng bi n i y u t, th ng v cha c s phn ha v ch c nng nh nh ng sinh v t a bo. sinh v t a bo s lin h gi a t bo v i mi tr ng xung quanh v v i nh ng t bo
TRANG 28
khc trong c th c n thi t c nh ng m chuyn ha ti p nh n v d n truy n cc tn hi u thng tin (m th n kinh). Nh ng kch thch c cc t bo th n kinh ti p nh n v truy n v h th n kinh trung ng, ng th i t bo th n kinh cng d n truy n nh ng tn hi u ph n x c a h th n kinh trung ng. Qu trnh ti p nh n v d n truy n cc tn hi u thng tin u c s tham gia tr c ti p c a mng sinh ch t c a t bo th n kinh. Mng t bo th n kinh c tnh th m ch n l c i v i ion K+ v Na+ (mng t bo d cho ion kali i qua hn Na). Khi c s chnh l ch v n ng ion gi a trong v ngoi mng th s c m t th nng i n ha. (C ch c a qu trnh ti p nh n v d n truy n cc xung ng d i d ng sng c a m t chu i qu trnh c c ha c a mng). 2.3.
PROTEIN V VAI TR C A PROTEIN I V I S S NG
- Protein l nh ng ch t c trong c th s ng, c tr ng l ng phn t l n, chng c t o thnh t axit amin v khng ha tan trong dung d ch axit Tricloaxetic 10%. - L v t ch t c b n nh t c a t bo. - Lm nhi m v xc tc c bi t cho c th s ng. - Protein l nh ng c u t quan tr ng nh t v m t s l ng c a t t c cc c th s ng, c bi t l c th c t ch c cao. Trong cc m c a ng v t c v, Protein chi m 1020% cn Gluxit v Lipit ch chi m 15%. Protein c nhi u c tnh khng c b t k h p ch t h u c no nh tnh a d ng v m t c u trc, tnh c hi u lo i r t cao, kh nng ph n ng l n, kh nng thch ng i v i tc d ng c a mi tr ng ngoi v ti l p tr ng thi ban u khi ng ng tc d ng Chnh nh ng c tnh ny m b o ch c nng '' c s s s ng '' c a Protein. - Protein r t khc nhau v c u trc, tnh ch t v c bi t l vai tr sinh l, trong c th Protein l: 1- ch t t o hnh t o thnh cc m, 2- l ch t xc tc (enzyme), 3- l khng th , tham gia t o thnh cc hocmn, i u ha qa trnh s ng. - Trong t t c cc Protein u c ch a 4 nguyn t C, H, O, N ngoi ra cn m t s l ng r t t S, Fe, Cu, .... 2.3.1. C u t o c a phn t Protein
TRANG 29
Khi th y phn Protein - v d nh un si chng v i axit ho c ki m ho c cho th y phn b ng cc Enzyme - ch y u l 20 axit amin (c 80 axit amin trong t nhin) v 2 amit. Th y phn b ng axit, v d : HCl 6N, H2S04 ... s lm phn h y m t s axit amin, ch y u l Triprophan. c bi t, khi th y phn cc Protein c ch a Gluxit s t o thnh s n ph m ph c mu nu m g i l Humin l ch t c th lin k t 1 ph n v i cc axit amin. Th y phn b ng ki m, gi c Triprophan nhng nhi u axit amin b racemic ha t c l s chuy n t d ng L sang d ng D, v v y, th y phn b ng Enzymin l u vi t nh t.
Axit amin l d n xu t c a axit caboxylic trong 1 ho c 2 nguyn t hydro c a g c Alcyl c thay th m i nhm amin- Cng th c t ng qut:
R CH NH2 COOH
Trong phn t c a m t s axit amin, ngoi nhm NH2 v COOH cn c ch a cc g c Hydroxil (OH), g c Phenil (C6 H5 ), g c Thiol (SH). Trong 20 axit amin v 2 amit th ng g p trong thnh ph n c a Protein c 10 axit amin khng thay th :
Leucine (Leu.); Izoleucine (Ileu.); Methionine (Met.); Valin (Val.); Lysine (Lys); Threonine (Thr.); Phenylalanine (Phe.); Tryptophan (Try.),
Cc axit amin ny trong c th ng i v ng v t khng t t ng h p c m ph i thu nh n qua ng th c n - i v i cc c th tr ang pht tri n cn c Arginine (Arg) v Histidine (His), S cn l i l cc axit amin c th thay th ; t c l c th ng i v ng v t c th t t ng h p c: Glycine (Gly.); Alanine (Ala.); Serine (Ser.); Cysteine (Cys.); Glutamine (Glu.) - Aspactic (Asp.); Tyrosine (Tyr.); Proline (Pro.); Cystine; Hydroxy proline; Asparagin (AspNH2 hay Asn.); Glutamine (GluNH2 hay Gln.). 2.3.2.
C u trc phn t Protein
Hi n nay ng i ta phn bi t 4 b c c u trc c a phn t Protein khc nhau b i m c ph c t p v d ng lin k t trong n i t i phn t c a chng. 2.3.2.1. C u trc b c 1
Nh ng cng trnh nghin c u cho th y r ng, m t Protein nh t nh c a cng m t lo i th s ng c t o nn t nh ng axit amin nh nhau v trong phn t c a Protein, trnh t k t h p c a cc axit amin l hon ton xc nh.
TRANG 30
- Cc phn t Protein u l cc Polypeptit do hng ch c, c khi hng trm phn t axit amin k t h p v i nhau b ng lin k t Peptit. - Lin k t Peptit c t o thnh do k t qu tc d ng c a nhm cacboxyl c a axit amin ny v i nhm amin c a axit amin khc. V d :
CH3 NH2 Ch2 COOH NH2 CH COOH
H3o
O NH2 Ch2 C
H N
CH3 Ch COOH
Glyxin
Alamin
Glyxilalamin
Dipeptit ny c th tc d ng v i 1 axit amin th 3 n a t o thnh m t Tripeptit, sau v i axit amin th 4, th 5, ... t o thnh cc Peptit tng ng: Tetrapeptit pentapeptit, ... - g i l Polypeptit. - V nguyn t c g i tn nh sau: Tn cc axit amin c nhm Cacboxyl tham gia ph n ng v n cu i u c i thnh " il ", cn axit amin c nhm Cacboxyl khng tham gia ph n ng gi nguyn tn g i: Glyxin + Alamin Alamin + Glyxin Glyxil alamin Alamil glyxin
- Ta th y axit amin c th k t h p theo nhi u cch t o thnh cc peptit. - Trn nguyn t c: n u c n axit amin s c n cch k t h p v d n n ta c n ng phn. M ch polypeptit l d ng c u trc u tin v c g i l c u trc b c I c a phn t protein. - Qua k t qu c a nhi u nghin c u cho th y r ng: nh ng axit amin c 2 nhm NH2 th ch c nhm NH2 trong lin k t peptit l nhm amin. - Thnh ph n c a protein v trnh t cc axit amin k t h p v i nhau b ng lin k t peptit trong n c g i l c u trc b c I. - xc nh c u trc b c I c a m t protein, ng i ta dng tripxin th y phn (v n phn gi i cc lin k t peptit nh t nh) sau s c k v i n di c c cc v t phn b m t cch c trng cho m t protein (fingerprint). - V lin k t peptit lun lun c t o nn gi a nhm amin v nhm cacboxil ng c nh nn trong m i chu i polypeptit c tr c c t nh nhau trong protein.
TRANG 31
- Cc chu i polypeptit c a nh ng protein khc nhau ch khc nhau ch t c a g c R g n v i tr c c t c a chu i polypeptit.
tnh
- Khi nghin c u c u trc, tinh th c a cc axit amin v peptit cho th y kch th c c a nhm peptit ch a m t s amin nh nhau th g n nh b ng nhau - khng k l n c t o thnh b i cc axit amin no. K t qu xc nh kho ng cch gi a cc g c ha tr gi a cc nguyn t C, H, O, N nh sau:
H N
123C 114C
R2 {H} N C O
1,53 1,24 1,47
O N
1,32
H N C C R1
1,47 1,47
R2 CH
1,53 1,24
C R 1 {H }
C H
C
C O
- di 1,24 gi a
l n hn bnh th ng ( 1,21 ) nh hn bnh th ng ( 1,47 )
- di 1,32 gi a
- l k t qu c a hi n t ng h bi n d n t i thnh d ng enol (kho ng 40%) c a lin k t peptit:

C O N H C OH N
- Nhm peptit c th t n t i d i 2 d ng ng phn "cis" v "trans":

O C C N H C trans O O C cis N C H
- V v y, trong protein th ng ch t n t i 2.3.2.2. C u trc b c II
d ng " trans " ( b n ).
- H u nh t t c cc axit amin u ch a nguyn t cacbon b t i - nn cc g c axit amin c kh nng quay t do quanh m i lin k t v tr . K t qu lm cho m ch polypeptit c khuynh h ng hnh thnh c u trc xo n. - Trong vi c hnh thnh c u t o xo n c a m ch polypeptit th lin k t hydro gi m t vai tr quan tr ng gi a hai nhm:
TRANG 32
O C v
H N N H O C
- T nh ng nghin c u trn, Pauling v Kory (1955) xu t ra m t m hnh c u t o xo n c a cc m ch polypeptit. L thuy t ny c ch ng minh tr c ti p v c th a nh n r ng ri.
Theo thuy t th: M i vng xo n g m 3,6 g c axit amin;

27 18 gc
5 vng xo n bao g m 18 g c axit amin; Kho ng cch gi a 2 vng xo n l 5,4 (1,5 cho m i axit amin);
2 5,4 3,6 gc 10,1
ng knh trong l: 10,1; Cc g c bn c a cc axit amin khng tham gia tr c ti p v vi c t o thnh m ch polypeptit u h ng ra ngoi.
Ch ng minh cho s t n t i c a lin k t hydro: un nh d n n m t nh ng tnh ch t sinh h c ban u - m c d nh ng tc ng ny khng gy nh ng bi n i trong lin k t peptit hay trong c u disulfit (do lm t lin k t hydro). S t n t i c a lin k t hydro c xc nh n nh ng i ta pht hi n c r ng: protein c th b bi n tnh b ng nh ng ch t m b n thn chng r t dng t o nn lin k t hydro. Ngay nhi t r t th p c th lm bi n tnh nhi u protein m khng gy nh ng bi n i trong cc lin k t ng ha tr . 1,- Tng tc k n c trong Protein Trong th i gian g n y ng i ta cho r ng cc l c lin k t trong lng protein xu t hi n khng nh ng c hnh thnh b ng lin k t hydro m cn nh s tng tc c a cc nhm k n c. Ng i ta tm th t r ng cc axit amin c a phn t hemoglobin c cc g c k n c nh valine, leucine, phenylalanine c phn b trong lng
TRANG 33
phn t cn cc axit amin phn c c c phn b trn b m t, v v y cc tng tc k n c chnh c vai tr quan tr ng trong vi c duy tr c u trc khng gian c a phn t protein. 2,- C u trc b c 3 Khi nghin c u c u trc phn t c a m t s protein d ng hnh c u nh albumin c a huy t thanh, Hemoglobin, ... ng i ta th y n u ch d a vo thuy t c u t o xo n thi th cha gi i thch c. V d : Phn t albumin c t o nn b i 600 g c axit amin, n u d a theo l thuy t c u t o xo n th di m i axit amin l 1,5 1,5 x 600 = 900, ng knh trong c a c u t o xo n l 10,1, Nh v y, s li u tnh theo l thuy t - t l tr c l n trn tr c nh s l: 900/ 10,1 = 90 nhng trn th c t ch c 4, i u cho th y phn t c c u trc d ng c u
Nh v y: S s p x p khng gian c a nh ng ph n xo n v v nh hnh c a m ch polypeptin theo m t tr t t nh t nh t o thnh d ng c u c g i l c u trc b c III c a phn t protein.
Cc phn t c c u trc b c III: Albumin, Mioglobin, Kimotripxinogen, Ribonucleaza. 3,- C u trc b c 4 K t q a nghin c u c a nh ng nm g n y cho th y, ngoi c u trc b c 3, nhi u Protein cn c c c u trc b c 4. - C u trc b c 4 c a phn t Protein l do hai hay nhi u ti u n v c c u
trc b c 3 k t h p t o thnh.
- V d : Hemoglobin, phn t c a n c hnh thnh t 4 ti u n v , 2 m ch v 2 m ch hay insulin (2 ti u n v ), pepxin, aminlaza (12 ti u n v ). - C u trc b c 4 c hnh thnh v n nh nh cc l c tng tc gi a cc nhm bn phn b trn b m t c a cc ti u n v protein hnh c u, nh cc lin k t hydro, lin k t "Van-der-walls", tnh i n, .... C u trc b c cao l m t trong nh ng c i m phn bi t protein v i cc h u ch t h u c khc.
TRANG 34
2.3.2. M t s tnh ch t c trng c a axit amin 2.3.2.1. Tnh ch t 1,- Khi k t tinh cho tinh th mu tr ng, b n nhi t 2025C.
2,- Tnh tan trong n c c a chng r t khc nhau, tan t t nh t l Proline km nh t l Tyrosine v Cysteine. S c m t c a mu i nh h ng n tnh tan c a axit amin trong n c. Nhi u axit amin tan t t hn khi thm 1 l ng nh mu i, nhng k t t a khi tng m nh l c ion c a d ng dung d ch. 3,- a s cc axit amin b n trong dung d ch axit m nh - tr Triptophan b phn h y hon ton v cc axit amin c ch a lu hunh nh Cysteine Cystin v ch a nhm OH nh Serine,Threonine s b oxy ha t 1030%. - Trong dung d ch ki m m nh (NaOH : 4 - 8N) th cc axit amin ch a nhm OH (Serine, Treomine) b deamin ha, cc axit amin ch a nhm lu hunh nh Cysteine, Cistin b ph h ng, Arginine b phn h y v a s cc axit amin b Raxemic ha, ngha l chuy n t d ng L sang d ng D. - D i tc d ng c a ki m x y ra s chuy n bi n thu n ngh ch c a nhm Caboxyl thnh d ng enol d n t i lm m t tnh b t i c a nguyn t Cabon qa trnh i c th bi u di n nh sau:
NH2 R C H COOH R NH2 OH C H C OH R H C NH2 COOH
4,- Tnh ho t quang: Tr Glycine, cn t t c cc axit amin khc u l ch t ho t quang, c th t n t i d i 2 d ng ho t ng quang h c - d ng D v d ng L. Ch t chnh dng xc nh d ng c a cc phn t l Lserine, c c u trc khng gian gi ng c u trc khng gian c a Laldehyt glyxerinic, d ng D v d ng L c bi u di n nh sau:
D ng D
D ng L
M t s cc axit amin c 2 nguyn t Cacbon b t i, chng c 4 ng phn quang h c, trong tr ng h p ny k hi u L v D c dng ch cc d ng ng phn g p trong thnh ph n c a protein, 2 d ng ng phn cn l i
TRANG 35
ch thu c b ng phng php t ng h p ha h c, c k hi u l Dallo v Lallo axit amin - V d nh Isoleucin:

COOH NH2 CH3 C C H H H H Isoleucin COOH C C NH2 CH3 NH2 H COOH C C H CH3 H CH3 COOH C C NH2 H
C 2H 5
C 2H 5
C2 H5
Allo isoleucin
C2 H5
- T t c cc axit amin c trong thnh ph n c a Protein u thu c d ng L; ng v th c v t khng c kh nng h p thu axit amin d ng D; khng nh ng th , i khi cn c nh h ng x u n qa trnh trao i ch t. 5,- Tnh i n ly l ng tnh - Axt amin c tnh i n ly l ng tnh v do trong phn t c ch a ng th i nhm COOH (cacboxyl ) v nhm NH2 . - Trong dung d ch n c n c th t n t i ng th i d i hai d ng: d ng phn t v ch y u d i d ng ion l ng c c.
R C COOH
NH3+
- S phn ly trong mi tr ng axit v ki m x y ra nh sau:

NH2
H+
CH2 CH2
COOH COO
H3
OH
H3 N
CH2
COOH
H3 N
CH2
COO
Nh v y trong cc dung d ch axit m nh c a axit amin t n t i d ng ion dng v ng c l i trong ki m m nh th d ng ion m, t i mi n trung tnh, phn t khng c i n tch nhng t t nhin n v n phn c c m nh. pI - g i l i m ng i n c a phn t axit amin, v y:
Gi tr pH, t i phn t trung ha i n, c g i l i m ng i n pI.
Ta th y ga tr pI c a cc axit amin khc nhau th khng gi ng nhau, v v y m t ga tr pH thch h p, cc axit amin s chuy n v c c m hay c c dng v i nh ng v n t c khc nhau phng php i n di dng phn tch h n h p axit amin. 2.3.2.2. Cc ph n ng c trng quan tr ng 1,- Ph n ng v i axit nitr
TRANG 36
- Cc axit amin (tr Prolin v Oxyprolin) u ph n ng v i axit nitr gi i phng kh nit v t o thnh Oxyaxit tng ng:
NH2 R CH COOH HNO 2 R OH CH COOH N2 H2 O
- Ph n ng ny c Van-Slyke dng nh l ng axit amin b ng cch xc nh l ng N2 t o thnh. 2,- Ph n ng v i formalin (Ph n ng Sorensen ) - Khi thm m t l ng d formalin trung tnh vo dung d ch axit amin, focmalin s tc d ng v i nhm NH2 c a axit amin:
R CH NH2 COOH H CHO R CH NH COOH CH2 OH
y l c s c a phng php nh l ng Sorensen cho cc -amin. nh l ng b ng phng php chu n nhm COOH b ng NaOH-0,1N 3,- Ph n ng v i ninhydrin - Khi un nng, a s axit amin tc d ng v i Ninhydrin t o thnh CO2, NH3 v andehyt tng ng:
O OH OH O Ninhydrin O OH OH O O H2 N CH R COOH O OH OH O Hydrindantin O OH H NH3 O N OH O Mu xanh tm O 3 H2 O H2N RCHO CO2
- Ta c th nh l ng amin tham gia ph n ng thng qua xc nh l ng kh CO2 NH3 ho c Aldehyl t o thnh. - Khi PH c a mi tr ng ph n ng l n hn 4 s x y ra ph n ng ngng t ti p theo v i NH3 m i t o thnh, t o thnh m t h p ch t c mu tm xanh - ph n ng ny c dng nhi u trong ph n ng nh tnh v nh l ng axit amin trong cc phng php s c k v i n di trn gi y - tr 3 axit amin: Axit aspactic + Ninhydrin cho 2 phn t CO2 ,
TRANG 37
Prolin v oxy prolin khi tc d ng cho h p ch t mu vng v khng t o thnh NH3 . 4,- Ph n ng t o ph c v i cc kim lo i - H u h t cc axit amin u c kh nng t o ph c v i cc ion kim lo i ha tr 2:
O R C CH O NH NH Me O CH C R O
- b n c a cc ph n ng tng theo tr t t :
Mg+ 2 < Mn+ 2 < Fe+ 2 < Cd+ 2 < Co+ 2 < Zn+ 2 < Cu+ 2
TRANG 38
Chng III
NNG L NG H C
TRAO I CH T
3.1. 3.1.1.
NNG L NG V S Nng l ng t do
V t ch t v nng l ng trong v tr lin quan v i nhau theo phng trnh n i ti ng c a Anhxtanh: e = mc2 ( e l nng l ng m l kh i l ng v c l t c c a nh sng - l m t i l ng khng i). Trong cu c s ng th hai khi ni m nng l ng v v t ch t tch bi t nhau. V t ch t chi m m t kho ng khng gian nh t nh v c tr ng l ng - cn nng l ng, l kh nng gy ra nh ng bi n i v t ch t, ho c lm cho v t ch t chuy n ng, ngha l c kh nng sinh ra cng. Nng l ng c xc nh nh kh nng sinh ra cng c th l nhi t nng, nng l ng nh sng, i n nng, c nng ho c ha nng. Cc nh v t l cn phn bi t ng nng v th nng. Th nng l kh nng sinh ra cng c xc nh b i v tr ho c tr ng thi c a m t v t th . ng nng l nng l ng chuy n ng. M t hn n m trn d c n c m t th nng c xc nh b i v tr c a n, khi n ri xu ng th th nng chuy n thnh ng nng. Ng i ta cn phn bi t ra nng l ng t do, t c l nng l ng c kh nng sinh ra cng trong i u ki n ng nhi t v nng l ng khng c kh nng s n ra cng trong i u ki n ng nhi t l entropi - tr ng thi h n n c a nng l ng bn trong. Theo nh lu t b o ton nng l ng th kh i l ng chung c a nng l ng trong b t k m t h th ng cch ly no l khng i. Nh v y nng l ng t do v entropi ph thu c l n nhau; tng entropi trong qu trnh khng thu n ngh ch km theo vi c gi m nng l ng t do. Nng l ng t do l nng l ng c l i - cn entropi l th c o nng l ng khng dng c. T t c nh ng qu trnh v t l v ha h c x y ra v i s gi m nng l ng t do cho t i khi m chng cha t t i tr ng thi cn b ng, trong nng l ng t do c a h th ng l c c ti u cn entropi l c c i. 3.1.2.
Oxy ha kh
Theo quan ni m hi n i, qu trnh m t i n t ho c proton (H) c a phn t ch t no g i l s oxy ha, cn ng c l i: qu trnh n p i n t ho c proton c a m t phn t ch t no g i l s kh . Ch t nh ng i n t v proton g i l ch t b oxy ha, ch t nh n i n t v proton g i l ch t oxy ha.
TRANG 39
S oxy ha v s kh lun lun x y ra ng th i v lin h ch t ch v i nhau thnh m t ph n ng oxy ha kh th ng nh t. 3.1.2.1. Ph n ng oxy ha kh sinh h c C th sinh v t oxy ha cc s n ph m dinh d ng b ng oxy, chuy n ha chng thnh CO2 v H2O ng th i s d ng nng l ng gi i phng ra p ng nhu c u ho t ng s ng. Khi , hydro c gi i phng kh i h p ch t h u c v k t h p v i oxy km theo s t a nng l ng.
Ph n ng oxy ha kh c ti n hnh trong c th s ng v i s tham gia c a nh ng h enzyme c bi t - l ph n ng oxy ha kh sinh h c.
Cc qu trnh oxy ha kh sinh h c thu c lo i cc ph n ng d ha khng nh ng ch l ngu n nng l ng quan tr ng dng th c hi n cc ph n ng t ng h p khc nhau, m cn l ngu n cung c p cc h p ch t trung gian lm nguyn li u cho cc ph n ng t ng h p v ng vai tr h t s c quan tr ng trong vi c lin h p cc qu trnh trao i ch t.
* S khc nhau gi a oxy ha kh sinh h c v oxy ha kh thng th ng:
- S oxy ha sinh h c khng ph i l ph n ng pht nhi t m t giai o n nh s chy m l m t chu i ph n ng - trong , nng l ng c gi i phng ra m t ph n d i d ng nhi t, cn ph n l n c tch ly d i d ng lin k t cao nng. - Qu trnh oxy ha sinh h c lun c enzyme xc tc. - Khi t chy cc ch t h u c ngoi c th , nng l ng gi i thot ra nh s oxy ha carbon n CO2. Trong lc , ph n ng oxy ha t ng b c hydro n H2O x y ra trong qu trnh oxy ha sinh h c c th l i l ph n ng cung c p nng l ng. Ph n ng oxy ha ny i u ki n th ng l ph n ng n . 3.1.2.2. Th oxy ha kh S chuy n d ch i n t c th th c hi n c khi trong t bo c ch t c kh nng thu nh n i n t , ngha l c i l c i v i i n t . Trong ph n ng oxy ha kh , cc ch t tham gia ph n ng c i l c i v i i n t khc nhau. Ch t no c i l c i v i i n t l n hn th ch t l ch t nh n.
Ng i ta o i l c i v i i n t cho t ng ch t trong m ch i n th k v i i n c c chu n hydro c i n th b ng khng. i l ng ny ph n nh kh nng thu hay nh ng i n t , t c l kh nng oxy ha kh c a ch t v c g i l th oxy ha kh .
TRANG 40
Th oxy ha kh c th tnh c theo phng trnh sau:

RT E = Eo + nF ln [d ng kh ] [d ng oxyha]
Trong :
E : Th oxy ha kh c a m t ch t nh t nh trong nh ng i u ki n xc
nh
Eo: Th oxy ha kh
cc i u ki n tiu chu n (n ng c a hai d ng
b ng nhau)
R : H ng s kh (1,98 calo/ mol. C ) T : Nhi t tuy t i n : S i n t c di chuy n F : S Faraday (95.500 culong/ptg hay 23,066 Kcalo/mol
Th oxy ha kh cn c th dng tnh nng l ng t do c gi i phng ra trong qu trnh oxy ha kh b ng phng trnh sau:
G nF . E
Trong : G : Nng l ng t do
E : Hi u th oxy ha kh c a hai h
3.1.3. Nng l ng ho t ho i v i b t k m t ph n ng ha h c no, th m ch i v i ph n ng t a nhi t v i G m cng c hng ro nng l ng ph i v t qua tr c khi ph n ng b t u. Hng ro nng l ng y g i l nng l ng ho t ha. lm tng t c ph n ng c n ph i lm tng nng l ng c a ph n l n s phn t trong qu n th v t qua hng ro nng l ng. Nng l ng ho t ha cng cao, ph n ng cng kh th c hi n (t c ph n ng cng nh ), ng c l i nng l ng ho t ha nh , ph n ng d th c hi n (t c ph n ng l n). Cc ch t xc tc c tc d ng lm tng v n t c ph n ng, nh v y ch t xc tc b ng con ng no lm gi m nng l ng ho t ha c a ph n ng. Ch t xc tc th c hi n c i u y b ng cch t o thnh ph c h p trung gian khng b n v ng v i c ch t, gy nh ng bi n i trong n i phn t c ch t lm cho c ch t d dng tham gia vo ph n ng v sau ph c h p y phn h y thnh s n ph m c a ph n ng v gi i phng ch t xc tc t do 3.1.4. Enzyme 3.1.4.1. i cng v enzyme
TRANG 41
Enzyme l h p ch t protein c kh nng xc tc c hi u cc ph n ng ha h c. Chng c trong t t c cc t bo c a ng th c v t v vi sinh v t, v th ng c g i l ch t xc tc sinh h c. 3.1.4.2. B n ch t c a enzyme B n ch t ha h c c a enzyme l protein hay ni cch khc enzyme l nh ng protein c hi u lm nhi m v xc tc cc ph n ng ha sinh h c trong c th s ng. 1,- Enzyme c y m i tnh ch t c a protein: Tnh tan: a s tan trong H2O, dung d ch mu i l ng, Khng b n i v i tc d ng c a nhi t , M t kh nng ho t ng n u protein b bi n tnh d i tc d ng l, ha khc nhau, Tnh l ng tnh - c th phn tch b ng phng php i n di. 2,- C u trc: D a vo c u t o phn t enzyme ng i ta chia enzyme thnh 2 nhm: Enzyme m t c u t l nh ng enzyme m trong phn t ch ch a protein. Enzyme hai c u t : L nh ng enzyme m ngoi protein, trong phn t cn c ch a m t nhm ngo i khng c b n ch t c a protein. Ph n protein c g i l Apoenzyme cn ph n khng ph i protein c g i l Coenzyme hay cn g i l nhm ngo i. Trong phn t enzyme, ph n protein v ph n Coenzyme c lin k t ch t ch v i nhau - V d : Enzyme 1 c u t nh Pepxin, Amilaza, Ureaza, ... i v i cc enzyme 2 c u t th coenzyme tr c ti p tham gia ph n ng xc tc, gi vai tr quy t nh ki u ph n ng m enzyme xc tc cn apoenzyme c tc d ng nng cao l c xc tc c a coenzyme v quy t nh tnh c hi u c a enzyme - V d enzyme 2 c u t nh: Catalase, Peroxydase (2 enzyme ny c nhm ngo i gi ng nhau - nhn Hem.Fe ) nhng ph n apoenzyme khc nhau nn xc tc 2 ph n ng ha h c khc nhau:
Catalase:
phn ly
2 H2O2 2 H2O + O2 2 H2O2 2 H2O + 2 O
Peroxidase: ph n ng oxy ha kh
Trong nhm enzyme 2 c u t , nhi u enzyme c coenzyme l nh ng vitamin: Coenzyme c a aminotransferase l vitamin B6 Dehydrogenase hi u kh ch a vitamin B2
TRANG 42
Dehydrogenase k kh ch a vitamin PP 3,- C u trc trung tm ho t ng c a enzyme: Trong qu trnh xc tc c a enzyme c giai o n t o thnh ph c enzyme c ch t. S k t h p c hi u gi a enzyme v c ch t ch x y ra trn m t ph n xc nh c a phn t enzyme. Ph n c a enzyme tham gia tr c ti p vo ph n ng k t h p vo c ch t c g i l trung tm ho t ng c a enzyme. cc enzyme 1 c u t , trung tm ho t ng c a enzyme do 1 s nhm ch c c a axit amin trong thnh ph n phn t c a enzyme ph i h p t o thnh (thng qua cc c u trc b c 2, 3, 4 m cc nhm ch c c i u ki n n m k nhau), cc nhm nh : OH, SH, COOH, NH2 , ... cc enzyme 2 c u t , ngoi ph n m ch polypeptit th c hi n nhi m v k t h p, c bi t tham gia vo vi c t o thnh trung tm ho t ng, cn c cc nhm ch c c a coenzyme ho c nhm ngo i c a phn t enzyme. m t s enzyme, trong phn t c th ch a 2 ho c nhi u trung tm ho t ng - V d : Alcoldehydrogenase c a n m men c 4, c a gan c 2 (tth). Gi a cc nhm ch c tham gia t o thnh tm ho t ng c a enzyme th ng phn bi t cc nhm c a" tm xc tc" tham gia tr c ti p vo ho t ng xc tc c a enzyme v cc nhm c a " mi n ti p xc" lm nhi m v m b o tnh c hi u c a enzyme, ngha l s k t h p c hi u t o thnh ph c ES. S phn bi t ny ch l tng i v lc no cng c tc d ng tng h . Ngoi ra, m t s enzyme cn c "tm d khng gian"- l ph n c a enzyme, khi k t h p v i cc ch t c phn t nh no th c u trc b c 3 c a ton b phn t enzyme s b bi n I d n n lm bi n i c u trc c a tm ho t ng, do km theo s bi n i ho t tnh c a enzyme. m t s lo i enzyme cn t n t i d i d ng ti n enzyme (d ng khng ho t ng c) g i l cc Zimogen, v d : Pepxinogen, Tripxinnogen, Kimo tripxinogen, ... chuy n chng sang d ng ho t ng, ph i qua qu trnh ho t ha: qu trnh ny th ng x y ra s t m t s lin k t peptit trong phn t zimogen. Lo i b i o n peptit c tc d ng km hm ho c bao vy cc nhm ho t ng c a enzyme - khi c t b o n peptit km hm i d n n s s p x p l i n i t i phn t , hnh thnh trung tm ho t ng. 3.1.4.3. C ng l c xc tc c a enzyme
TRANG 43
T c c a m t ph n ng ha h c c xc nh b i gi tr c a nng l ng ha h c (nng l ng d th a) m cc ph n ng ph i c trn m c nng l ng t bo c a cc phn t c th ph v cc lin k t c trong chng v sau c th xu t hi n cc lo i m i. Nng l ng ha h c c a ph n ng no cng l n, t c c a ph n ng s cng nh v ng c l i nng l ng ha h c cng nh , t c ph n ng ha h c s cng l n - nh v y, ch t xc tc b ng con ng no lm gi m nng l ng ha h c c a ph n ng ha h c. c th hnh dung c c th v s sai khc c a nng l ng gi a nng l ng t do u v cu i ph n ng, chng ta so snh v i th nng c a m t v t n ng b t k no : n u v t n ng ny n m s n ni trong cc h th lc u ph i nng n ln t i mi ng h r i sau khi ln xu ng th p n s chuy n vo m t h khc t t i tr ng thi n nh. I - Nng l ng ho t ha II - S thay i nng l ng t do A - Ph n ng khng c xc tc B - Ph n ng c xc tc - Ch t xc tc c tc d ng h th p nng l ng ha h c lm tng v n t c ph n ng (cc ch t xc tc khng nh h ng n tr ng thi cn b ng c a ph n ng). - Trong cc ph n ng sinh h c th enzyme l nh ng ch t xc tc. So v i cc ch t xc tc v c th enzyme c c ng l c xc tc m nh hn nhi u l n. V d nh s th y phn ng ma: B ng ion H+ th nng l ng ho t ha l B ng fructofuranolidase c a n m men : B ng fructofuranolidase c a i m ch: 3.1.4.4. Tnh tc d ng c hi u c a enzyme Khc v i ch t xc tc v c, enzyme ch tc d ng ln m t c c ch t v ki u n i ha h c nh t nh trong phn t : tnh ch t c g i l tnh c hi u. Ng i ta phn bi t cc d ng c hi u sau: 1,- c hi u quang h c 25.600
kcal
/phn t
9.400 kcal/phn t 13.000

kcal
/phn t
TRANG 44
Enzyme ch c kh nng tc d ng ln m t d ng ng phn quang h c nh t nh (ho c l d ng D ho c l d ng L, c th l d ng Cis ho c d ng Trans, ...). V d :

H C HOOC C H COOH
Fumarathydeatase H2 O +H2 O
COOH OH CH CH2 COOH Axit L-malic
Trans axit fumaric
COOH OH CH CH2 COOH Axit L-malic

Fumaratdehydeogenase
CH HOOC CH
COOH
Axit fumaric
Enzyme ny khng tc d ng ln d ng D c a axit malic - v trung tm ho t ng c a enzyme c c u trc tng ng v i c ch t d ng ng phn L (t o ES).
Theo thuy t a i l c c a Berman v Fruton trong c ch c hi u quang h c l E ph i k t h p v i c ch t t nh t 3 i m.
2,- c hi u tuy t i
Enzyme ch c kh nng tc d ng ln m t c ch t nh t nh:
NH2 NH2 C NH (CH2 )3 D ng este Thay COOCH3 CH NH2 NH
Argininase H2 O
NH2 C O U r NH2
(CH2 )3 CH NH2
COOH L ornitin
COOH L arginin
TRANG 45
Trong tr ng h p ny th c u trc trung tm ho t ng c a enzyme tng ng ch t ch v i c ch t, n u c m t s sai khc nh no th cng lm cho enzyme khng th sai khc c. N u ta thay i b t k nhm no trong phn t th cng lm cho phn t enzyme khng ho t ng c nh d ng este metylic c a arginin. 3,- c hi u tng i L tr ng h p enzyme c kh nng tc d ng ln m t ki u n i ha h c nh t nh m khng ph thu c vo b n ch t ha h c c a cc c u t tham gia t o thnh m i lin k t . V d :
lipase
th y phn t t c cc lin k t este th y phn nhi u lin k t peptit
aminopeptidase
4,- c hi u nhm Enzyme c kh nng tc d ng ln m t ki u n i ha h c nh t nh v i i u ki n m t trong hai c u t tham gia t o thnh lin k t ph i c c u t o xc nh. V d : Enzyme protease c t u ho c cu i chu i protit:
NH2 CH CO CO CO NH CH COOH
R Aminopeptidase
R Cacboxypeptidase
3.1.4.5. Cc y u t
nh h ng n ho t tnh c a enzyme
1,- nh h ng c a n ng c ch t N u lm thay i n ng c a c ch t v xc nh xem i u nh h ng th no t i t c c a ph n ng enzyme th ni chung s th y r ng, v i m t l ng E khng i, pH khng i, l c ion khng i, t c t c ban u c c i c n ph i c m t l ng tng i l n c ch t. i v i nhi u enzyme, n ng nng cao hn so v i n ng c a cc ch t nh t nh c a c th . Tnh tr ng ny r t quan tr ng v n ch ng t r ng: Enzyme trong i u ki n c a c th th ng tc d ng t hi u qu hn so v i tr ng h p c nh ng i u ki n nhn t o, , enzyme c bo ha b i m t l ng c ch t l n. S ph thu c gi a t c c a ph n ng enzyme v n ng c a c ch t c gi i thch nh thuy t c a Michaelis v Menten:
E S
k1 k2
ES
k3
(1)
TRANG 46
Trong :
k1
k2
h ng s v n t c c a ph n ng t o ph c " ES " h ng s v n t c c a ph n ng phn ly ph c " ES " ph m
k3 h ng s v n t c c a ph n ng phn ly ph c " ES " t o thnh s n
G i: v1 l v n t c c a ph n ng t o thnh ph c " ES ", v2 l v n t c c a ph n ng phn ly ph c " ES ", v3 l v n t c c a ph n ng phn ly t o thnh s n ph m, Ta c:

v1 v2 = = k1 [ E ] [ S ] k2 [ E S ] k3 [ E S ]
v3 =
Khi h t t i tr ng thi cn b ng, ngha l s phn ly c a ph c " ES " theo ph n ng (3) v (2) cn b ng v i s t o thnh ph c ch t theo ph n ng (1), ta c:
k2 [ ES ] + k3 [ ES ] = k1 [ E ] [ S ] k1 [ E ] [ S ] (2)
[ ES ] ( k 2 + k3 )
G i n ng c a enzyme khi b t u ph n ng l Eo, ta c:

[ Eo] = [E ] = [E ] + [E ] (3)
[ E o ] [ ES ]
Thay E c a phng trnh (3) vo phng trnh (2), ta c:

[ ES ]( k2 + k3 ) = k 1 ([ Eo ] [ ES ]) [ S ] k1 [ Eo ] [ S ] [ ES ] = t: k2 + k3 + k1 [ S ] k2 + k3 = k m , ta c: k1
1 k2 + k3 + k1 [ S ] km 1 = = + [ ES ] k 1 [ Eo ] [ S ] [ Eo ] [ S ] [ Eo ] [Eo] [S] [ ES ] = km + [S]
TRANG 47
M t khc, v n t c c a ph n ng enzyme tnh theo s t o thnh s n ph m, ta c:

v = k3 [ E S ] v [ Eo S ] v = k3 x km+[S] (4)
N ng c a ph n ng cng cao km n ng c a ES cng l n v l n c c i s b ng n ng c a enzyme ban u l Eo :

v max = k2 [ Eo ] (5) v max [ S ] km + [S]
Thay (5) vo (4) ta c:

v = (6)
Phng trnh (6) bi u di n s ph thu c c a v n t c ph n ng E vo n ng c a c ch t ng bi u di n c d ng hyperbol:

V Vmax V
km
[S]
km : g i l h ng s Michalic v c trng cho m i enzyme, n c trng cho i l c c a enzyme v i c ch t km c tr cng nh th i l c c a enzyme i v i c ch t cng l n, ngha l v n t c c a ph n ng enzyme cng l n T phng trnh (6), ta th y khi:
v max v = th km = (S) 2
V y h ng s Michalis c tr s b ng n ng c a c ch t khi v n t c ph n ng b ng m t n a v n t c c c i. * km: khng ph thu c vo n ng E ngha c a h ng s Michalis l: nh gi c i m c a E,
TRANG 48
Cho php tnh c tc d ng c a E trong nh ng tr ng h p khi ta khng th xc l p c b ng phng php th c nghi m.

Gi thi t c a Michaelis-Menten:
- N u k2 >> k3 th km = k2 / k1 - Khi [E] + [S] v [ES] tr ng thi cn b ng - th s t o thnh s n ph m s t v gi tr km s t l ngh ch v i i l c c a enzyme v i c ch t Ngha l km cng nh th i l c c a enzyme v i c ch t cng l n. - N u k2 << k3 - th gi thi t c a Michaelis-Menten khng ng n a v km khng cn t l v i i l c c a enzyme v i c ch t n a - M lc ny, ph i coi km nh m t s v b ng n ng c a c ch t khi v n t c ph n ng b ng Vmax / 2 trong i u ki n th nghi m xc nh. Phng trnh Michaelis-Menten cng c th vi t d i d ng phng trnh ng th ng:
1 km 1 1 = x + V Vmax [S] Vmax
* Cch bi u di n th
C m t s cch bi u di n th ph thu c c a v n t c ph n enzyme vo n ng c a c ch t:

V Vm V m
1 km 1 Vm 1 V km Vm
ng
km
b
V Vm
1 [S]
[S] v
d c: k m
km Vm km
d c: /K m
Vm km
/S
- Hnh 2-1-a: Theo Michaelis-Menten - d i d ng s ph thu c c a v n t c ph n ng vo n ng c ch t - Hnh 2-1-b: Theo Lineweaver v Burk - d i d ng ng th ng - Hnh 2-1-c: Theo Eadice - d i d ng ng th ng: V = f (v/s) - Hnh 2-1-d: Theo Dixon - d i d ng ng th ng: s/v = f (s)
TRANG 49
2,- nh h ng c a nhi t Cng nh cc ph n ng ha h c, th ng v n t c c a ph n ng tng khi tng nhi t . Tuy nhin, do enzyme c b n ch t protein nn n khng b n i v i tc d ng c a nhi t, a s enzyme b m t kh nng ho t ng nhi t trn 70C. Trong tr ng h p ph n ng enzyme, khi tng nhi t : m t m t, v n t c ph n ng tng theo quy lu t thng th ng; m t khc, tng nhi t t i m t m c no cng ng th i c tc d ng ng c l i, lm gi m v n t c ph n ng do s bi n tnh c a enzyme do nhi t gy ra. ng bi u di n s ph thu c c a v n t c ph n ng v nhi t nh sau:
V
T (C)
Nhi t t i thch c a cc enzyme khng gi ng nhau nhng a s n m trong kho ng 35C60C ( ng v t l 3550C, th c v t l 4560C). * Nhi t t i thch c a m i enzyme khng ph i l m t h ng s m ph thu c vo nhi u y u t khc, c bi t l th i gian tc d ng. Th i gian tc d ng cng di, nhi t t i thch c a enzyme cng th p. Ngoi ra, n ng enzyme, n ng c ch t, d ng t n t i c a enzyme cng nh h ng n nhi t t i thch c a enzyme. 3,- nh h ng c a pH
V
pH
M i enzyme ch ho t ng m nh nh t m t vng pH xc nh g i l pH t i thch (pH optimum). Hnh trn l ng bi u di n nh h ng c a pH n ho t ng c a enzyme. Cng nh nhi t , pH t i thch c a m i enzyme khng c nh, c th thay i ty theo tnh ch t v n ng c a c ch t. Khi thay i pH thay i tr ng thi in ha c a cc nhm ch c trong trung tm ho t ng v ng th i n cng lm thay i tr ng thi ion ha c a c ch t v v v y, lm thay i ho t ng c a enzyme.
TRANG 50
V cc nhm ch c c a trung tm ho t ng c a enzyme ch c th hon thnh ch c nng xc tc khi tr ng thi ion ha thch h p nh t nh nn b ng cch xc nh h ng s ion ha c a cc nhm c th nh n bi t c s c m t c a nhm ny ho c nhm khc trong trung tm ho t ng c a enzyme.
c ch t l casein
pH opitimum = 1,8
V d :
pepxin c ch t l hemoglobin pH opitimum = 2,2
Thng qua nghin c u s ph thu c c a v n t c ph n ng enzyme v pH mi tr ng, c th xc nh c nhm ch c no c a phn t enzyme tham gia qu trnh xc tc. 4,- nh h ng c a cc ch t ho t ho Ch t ho t ha l nh ng ch t c tc d ng lm cho enzyme t tr ng thi khng ho t ng tr thnh ho t ng ho c t tr ng thi ho t ng y u tr thnh ho t ng m nh hn. Ch t ho t ha c b n ch t r t khc nhau, c th l: Cc ch t h u c ph c t p lm nhi m v v n chuy n m t nhm no trong qu trnh ph n ng, v d : NAD, NADP (chuy n H2). Nh ng ch t c kh nng ph v m t s lin k t trong phn t ti n enzyme (zimogen) lo i b m t s lin k t ph th b bao vy c a cc nhm ho t ng trong trung tm ho t ng c a enzyme tr l i d ng ho t ng. Cc ch t c tc d ng lm ph c h i nh ng nhm ch c ho t ng c a trung tm ho t ng c a enzyme. V d : Trung tm ho t ng c a enzyme papain c ch a nhm SH: D i tc d ng c a nhm oxy ha, nhm SH s chuy n thnh SS . Enzyme m t kh nng ho t ng. N u thm vo mi tr ng cc ch t ho t ha c tnh kh , nhm SH c ph c h i v enzyme s ho t ng tr l i. 5,- nh h ng c a cc ch t km hm Ch t km hm l ch t c kh nng lm y u ho c lm ch m d t hon ton tc d ng c a enzyme. Cc ch t km hm c b n ch t ha h c khc nhau c th l cc ion kim lo i, cc anion, cc h p ch t h u c phn t nh ho c l protein.
TRANG 51
Ch t km hm c th ph n ng thu n ngh ch (km hm thu n ngh ch) ho c khng thu n ngh ch (km hm khng thu n ngh ch) v i enzyme. Th ng phn bi t 2 lo i km hm thu n ngh ch l km hm thu n ngh ch c nh tranh v thu n ngh ch khng c nh tranh. a,- Km hm thu n ngh ch c nh tranh X y ra khi enzyme thi u tnh c hi u tuy t i. Trong tr ng h p ny, ch t kim lo i c c u t o r t gi ng c u t o c a c ch t. N k t h p v i phn t enzyme cng t i trung tm ho t ng m enzyme dng k t h p t i c ch t. V d : Axit malonic l ch t km hm c nh tranh c a enzyme sucxinat dehydrogenase, l enzyme xc tc qu trnh oxy ha axit sucxinic thnh axit fumaric, n c c u t o g n gi ng c u t o c a axit sucxinic:
COOH CH2 COOH Axit suxinic COOH CH2 CH2 COOH Axit suxinic COOH CH CH COOH Axit fumaric
i v i tr ng h p trong ph n ng c m t c a cc ch t km hm, vi c tnh ton v n t c ph n ng enzyme ph c t p hn nhi u. Ch t km hm v c ch t cng c kh nng k t h p v i trung tm ho t ng - ta c 2 phng trnh:
k1 k3 k i+1
E + S
k2
ES
E + P
E + I
EI
k i+1
B ng cch tnh ton nh ph n tr c ng i ta rt ra:

Vmax x [ S ] Vi = km (1 + [ I ]/k i ) + [ S ]
Vi t d i d ng phng trnh ng th ng:

1 km 1 [I] = x x ( 1 + ) + Vi Vmax [S] ki 1 Vmax [ Ii ]
[ Ii ] Nh v y khi c ch t km hm c nh tranh, ga tr c a Km tng ln (1 + ) l n, c ngha l khi , i l c gi a enzyme v c ch t gi m, k t q a ki
v n t c c a ph n ng enzyme gi m. ng bi u di n v n t c:
TRANG 52
V Vmax
1
V /Vmax
Khng c km hm
km
[S]
km
k mi
[S]
Vmax = Vi max
V0 V1 1 km km kmi [S] [I ].
b,- Trong tr ng h p km hm khng c nh tranh Trong tr ng h p ny, ch t km hm c th g n c vo enzyme t do cng nh vo ph c h p enzyme - c ch t theo ph n ng sau:
k1
E+S ES E+P
k2 k i+1
E+I
k i+2
EI
k i+3
ES+I
k i+4
IES
k i+5
EI+S
k i+6
IES
Gi thi t r ng k+3 r t nh so v i k+1 v k+2, ph c " E S " khng t o thnh s n ph m b ng cch tnh ton, ng i ta rt ra:
Vi Vmax [ S ] = (km + [ S ] ) (1 + [ I ]/ ki )
Cng c th vi t ra d i d ng ng th ng:
1 km 1 [I] 1 [I] = x (1 + ) + (1 + ) Vi Vmax [S ] ki Vmax ki
th bi u di n trong tr ng h p ny c d ng:
TRANG 53
Vmax
Khng c km hm
V
1 2
1
C ch t km hm Khng c 1 km hm
/V max [S]
km
[S]
So snh v n t c khi khng c ch t km hm v i v n t c ph n ng khi c ch t km hm, ta c:

Km hm c nh tranh Km hm khng c nh tranh
Vo km / ki = 1 + [ I ] Vi km + [ S ]
Vo [I] = 1 + Vi ki
S bi n i ho t tnh ph thu c vo Khng ph thu c vo n ng c ch t n ng c ch t v n ng ch t km v ph thu c vo n ng ch t km hm hm
3.2.
H H P T BO
3.2.1. i cng v h h p t bo H h p t bo l m t t p h p nh ng qu trnh x y ra trong t ng t bo do enzyme xc tc, k t qu c a nh ng qu trnh y l cc phn t gluxit, axit bo v axit amin cu i cng b phn h y n kh cacbonic v n c, cn nng l ng sinh h c gi i phng ra m t ph n c s d ng cho cc ho t ng s ng c a t bo, ph n cn l i c t bo tch ly l i d i d ng cc lin k t cao nng. T t c cc ho t ng s ng: v n ng, c m ng, sinh tr ng, sinh s n vv... u c n n nng l ng. Nng l ng c n thi t t bo l y t cc lin k t phosphat cao nng trong phn t ATP (cc lin k t y c nng l ng t do th y phn tng i cao). Qu trnh h h p t bo hay qu trnh phn gi i cc h p ch t h u c trong t bo c th tm t t nh sau: c th ng v t v vi sinh v t gluxit, lipit, protein b phn gi i thnh cc c u t h p ph n d i tc d ng c a cc h enzyme n i v ngo i bo. Ti p cc n c u t c th m vo t bo nh cc c ch c bi t. Cc h p ph n c a protein, gluxit, lipit nh glucose, axit amin v axit bo d i tc d ng c a cc enzyme c hi u u t o thnh m t s n ph m chuy n ha nh nhau l axetilcoenzyme A.
TRANG 54
- Axetilcoenzyme A c ti p t c oxy ha trong chu trnh kn g i l chu trnh xitrat (chu trnh Krebs hay chu trnh axit xitric). Trong chu trnh Krebs, axetilcoenzyme A b oxy ha hon ton, gi i phng ra CO2 cn cc nguyn t hydro gi i phng ra n m trong cc coenzyme kh NAD.H2, NADP.H2 v coenzyme flavin kh . - S n ph m cu i cng th hai l H2O c hnh thnh do s oxy ha cc coenzyme kh trn. S oxy ha ny km theo s gi i phng nng l ng v qu trnh ny x y ra qua h chuy n v n i n t v proton g i l chu i h h p. Trong giai o n ny x y ra s t ng h p ATP h p ch t ch a lin k t cao nng. Qu trnh gi i phng nng l ng trong giai o n ny l do s kh ha hydro trong chu i h h p. S n ph m cu i cng l H2O. S 3-1 minh h a chu i cc ph n ng trao i ch t, trong qu trnh c a cc ph n ng i n t c chuy n t c ch t n oxy v nng l ng c tch ly d i d ng lin k t cao nng trong phn t ATP.
Isocitric Cis-aconitic Citric Oxaloacetic Malic Suxinic Fumaric FAD.H2
FS
+
Oxalosuxinic -Cetoglutaric
CoQ
FN
Cytb
Cytc
2H e
Cyta
Cyta3
H2 O
O2
NADPH2
TH
NADH
TH
FAD.H2 0,06 0,06 0 0 0,00 0,26 1 1 0,26 0,03 0 0 0,29 0,24 0,53 0,55 0,02 0,82 0,27
E0 (v) E ATP - Kh nng l thuyt: ATP - c thc t:
0,32 0,26 1 1
3 1
Ghi ch: b, c, a, a3: L nh ng xitocrm
Hnh 3-1: S chu i cc ph n ng trao i ch t
3.2.2.
Glicolis - Chu trnh ng phn
Glicolis l qu trnh phn gi i ng trong t bo. S ng phn n m trong qu trnh d ha. Cc phn t ng, d i tc d ng c a cc enzyme b oxy ha trong t bo. Qu trnh bi n i ny c s tham gia c a phn t ATP ng th i cng c s t ng h p ATP. S phn gi i ng trong t bo c th theo con ng Pentosophosphat hay theo s Embden-Meyerhof t o thnh axit piruvic.
TRANG 55
3.2.2.1. S oxy ha tr c ti p glucose - Chu trnh Pentosophosphat c th sinh v t cn t n t i m t ki u chuy n ha glucose t i CO2 v H2O khng theo s Embden-Meyerhof v chu trnh Krebs. Ng i ta g i con ng ny l ki u phn gi i Hexosomonophosphat, v chu trnh qua x y ra s chuy n ha g i l chu trnh Pentosophosphat. S rt g n c a chu trnh ny c th bi u di n nh sau:
1mol glucose-6-phosphat + 12NADP + 7H2O=6CO2 + 12NADP.H2 + H3PO4
Trong qu trnh bi n i c a chu trnh ny khng c ph n ng no t ng h p tr c ti p ra phn t ATP. Cc phn t ATP s c t ng h p nh s chuy n ha ti p t c c a NADP.H2 qua chu i oxyha kh . 3.2.2.1. S Embden-Meyerhof - Qu trnh chuy n ha c bi u di n trn s 3-2. Ta nh n th y: C m t phn t NADP.H2 chuy n ha qua chu i oxyha kh s t ng h p c 3 phn t ATP. Nh v y ton b chu trnh s t ng h p c 36 phn t ATP. Qua qu trnh bi n i ta th y: T m t phn t ng glucose s t o ra hai phn t 3phosphoglyxeraldehyd (phn t th hai c c do s chuy n ha t dioxyaxetophosphat), t t o thnh hai phn t axit piruvic. Trong qu trnh bi n i t glucose n axit piruvic hnh thnh 4 phn t ATP, tuy nhin hai trong s c s d ng l i ngay trong qu trnh . Nh v y cu i cng cn l i hai phn t ATP. Axit piruvic sau s k t h p v i axetilcoenzyme-A t o thnh m ch hai carbon i vo chu trnh Krebs.
TRANG 56
H HO
CH2OH O
Glucokinase
CH2
O O
P H OH
Phospho hexose isomerase
OH H OH
ATP ADP
HO H
OH
Glucose
P O HC 2 H O
Glucose-6-phosphat
CH2 OH OH H
ADP
P
ATP
HC 2 H
CHOH 2 OH
Phospho-fructo kinase
OH H
Fructose-(1-6)-diphosphat
Fructose-(1-6)-diphosphat
CH2 C O
P
Triose- P -isomerase
CHO H C OH P CH2O
HPO 4 3
NADH2 NAD
O C O P P CHOH CH2 O
CHOH 2
Phosphoglyxerndehytdehydrogenase-(SH)
Dioxyaxeton
Glixeraldehyt-3- P
phosphat
NADH2 Glycero- P -dehydrogenase NAD
Axit-(1-3) diphospho glyxerinic

ADP Phosphoglyxeratkinase ATP
CH2 C O
COOH CHOH CH2 O P
CHOH 2
HO 2 Phosphataza phosphoglixeratmutase HPO4
CHOH 2 CHOH CHOH 2 COOH HC O P
CHOH 2
Enolase HO 2
COOH C O CH3
ATP ADP
CHOH C O P
CH3
Axit piruvic
Axit phosphoenolpiruvic
Hnh 3-2: S Embden-Meyerhof
TRANG 57
3.2.3.
S ln men
S ln men theo ngha r ng l qu trnh trao i ch t, qua cc ch t h u c m tr c tin l ng b bi n i d i tc d ng c a vi sinh v t. V b n ch t th ln men chnh l qu trnh oxyha kh sinh h c cung c p nng l ng v cc h p ch t trung gian - nh h h p. Trong qu trnh , cc nguyn t carbon c a c ch t b kh n CO2 cn cc nguyn t hydro c chuy n cho cc h p ch t trung gian v sau c a n ch t ti p nh n cu i cng. i m khc nhau c b n gi a ln men v h h p ch ch t ti p nh n hydro cu i cng. Ch t ti p nh n hydro cu i cng trong qu trnh ln men th ng l m t h p ch t h u c, h p ch t h u c ny sau khi ti p nh n hydro khng th ti p t c chuy n ha ti p v n u tch t l i trong t bo v i n ng cao s nh h ng x u n qu trnh s ng c a chng nn v sau khuy ch tn ra ngoi mi tr ng v tch t l i trong mi tr ng. Ch t ti p nh n hydro cu i cng c a qu trnh h h p l oxy. Nh v y s ln men v h h p u l nh ng qu trnh oxy ha kh sinh h c qua t bo vi sinh v t thu c nng l ng. S ln men cng nh h h p qu trnh bi n i cc h p ch t h u c nh ng, protein, lipit trong giai o n d ha l c bi t quan tr ng. Cc chu trnh Embden-Meyerhof, chu trnh Krebs, chu trnh Pentosophosphat ng vai tr quan tr ng v l trung tm c a cc qu trnh ln men.
V d ln men r u: Cc phn t ng d i tc d ng c a h enzyme trong t
bo vi sinh v t bi n i theo chu trnh Embden-Meyerhof cho n aldehydphosphoglyxerinic, sau qu trnh bi n i ti p cho n r u. Trong qu trnh c s t o thnh s n ph m ph l glyxerin. Nh v y aldehydphosphoglyxerinic trong tr ng h p ny khng chuy n thnh axit piruvic nh trong s Embden-Meyerhof nh chng ta kh o st trn y. i u x y ra c l do h enzyme c a chnh vi sinh v t ng vai tr quy t nh trong qu trnh ln men v trong nh ng i u ki n xc nh. Qu trnh c bi u di n qua m hnh 3-3. Vi sinh v t th ng hay c s d ng trong qu trnh ln men r u v s n xu t bia l Sacharomyces cereviceae. N u nui chng trong i u ki n y oxy th s tch t r u trong mi tr ng l h u nh khng ng k . V trong i u ki n , qu trnh h h p x y ra m nh m , vi sinh v t pht tri n sinh kh i m nh. Khi nui chng trong i u ki n y m kh, khng oxy th chng s km ho c khng pht tri n.
TRANG 58
Dioxyaxeton phosphat CH2 O P

NAD+ NADH2
CH2
H2PO4
CH2OH CHOH CH2OH
Fructose 1-6 di P
CHOH CH2OH
CO2 H 2O
Glucose
CH2OH
2 ATP 2 ADP
CH2 O P CHOH CH2OH Glyxealdehyd 3P
COOH C O CH3
CHO CH3
NAD+ NADH2
CH3 CH2OH
DecarboXylase
Axetaldehyd
Alcohol etylic
Hnh 3-3: S chuy n ho ho h c trong qu trnh ln men r u
TRANG 59
Chng IV
C S
PHN T
C A DI TRUY N H C
S pht tri n c a di truy n h c c m t ngha quan tr ng i v i vi c nh n th c hi n t ng c a s s ng, i v i ti n b c a nng nghi p v y h c. Di truy n l ngnh khoa h c nghin c u tnh di tuy n v bi n d c a c th . L ch s di truy n h c b t u t pht minh c a G. Menden, qua th nghi m v i u H lan, d pht hi n v xy d ng nn nh ng qui lu t di truy n, t c s cho l thuy t gen. Ngy nay di truy n h c ang chuy n sang th i k pht tri n m i, v ang b c vo th i k nghin c u t ng h p cc v n di truy n phn t , di truy n ti n ha v di truy n ng i. Trong th k XX di truy n h c pht tri n g n li n v i s ch n gi ng v c xem l c s c a vi c ch n gi ng. V i vi c nghin c u v n v u th lai, t bi n th c nghi m, a b i, ... di truy n h c m ra cc tri n v ng m i cho th c ti n ch n l c. B t u t 1953, khi khm ph ra c u trc c a ADN th s pht tri n c a di truy n sinh ha, di truy n ti n ha, di truy n ng i v nhi u ngnh khc c a di truy n c nng ln m t m c. C s phn t trong c u trc gen h u h t m i sinh v t l cc phn t ADN, cn m t s cc virut l i l cc phn t ARN. Sau y chng ta l n l t nghin c u c th c u trc v ch c nng c a ADN v ARN. 4.1. NUCLEOTIT V AXIT NUCLEIC Axit nucleic l nh ng h p ch t cao phn t , chng tham gia vo cc qu trnh c b n c a s s ng nh sinh t ng h p protein, sinh tr ng, sinh s n v di truy n, ... Axit nucleic c nh bc h c c F. Miescher tm ra nm 1868 t h ch t bo. u tin chng c g i l Nuclein (nucleus - h ch), n 1889 m i c g i chnh th c l axit nucleic. Tr c khi i su vo ch c nng sinh h c c a axit nucleic, chng ta hy nghin c u thnh ph n v c u trc c a chng. i u ny r t quan tr ng- v cc ch c nng sinh h c c a chng tr c h t b t ngu n t thnh ph n ha h c v c u trc c bi t c a chng. 4.1.1.
Thnh ph n ha h c c a axit nucleic
Axit nucleic c ch a C, O, H, N, P. i m c trng c a n l hm l ng phospho (810%) v hm l ng nit (1516%) r t n nh. Khi h y phn hon ton axit nucleic th c: Cc baz h u c Purin (Adenin v Guanin) v Pirimidin (Cytozin, Uracil, Thymin), ng Ribose v Desoxyribose (pentose),
TRANG 60
Axit Phosphoric, T l gi a baz nit : pentose : axit phosphoric l 1:1:1. Chng ta l n l t kh o st c u t o c a cc thnh ph n trn: 4.1.1.1. Cng th c c u t o c a cc baz nit - Baz pirimidin: l d n xu t c a pirimidin. Trong thnh ph n c a axit nucleic ch a ch y u l 3 baz pirimidin l: Cytozin, Uracil, Thymin ngoi ra cn c 5-metilcytozin v 5-hydroxymetylcytozin v i hm l ng nh v khng ph i bao gi cng c, v th chng l nh ng baz th y u. - Baz purin: l d n xu t c a purin. Trong thnh ph n c a axit nucleic ch a ch y u l 2 baz purin l: Adenin v Guanin - ngoi ra, ng i ta cn tm th y cc baz purin th y u l cc d n xu t c a adenin v guanin nh: 1-metyladenin, 1- metylguanin, 7- metylguanin, ... 4.1.1.2. Cng th c c u t o c a ng ribose v desoxyribose Trong thnh ph n c a axit nucleic c ch a hai ng pentose l Dribose v D-desoxyribose chng u d i d ng -D-furanose. D a vo c i m c a c u t ng, ng i ta phn bi t ra hai lo i axit nucleic l: Axit Desoxyribo Nucleic (ADN) - c ch a ng desoxyribose Axit Ribo Nucleic (ARN) - c ch a ng ribose Khi nghin c u s n ph m th y phn c a axit nucleic d n n m t k t lu n r t quan tr ng l: Thnh ph n c a axit nucleic tch ra t cc ngu n khc nhau l khc nhau. Thnh ph n cc baz pirimidin trong ADN v ARN khc nhau, ADN ch a Cytozin v Thymin, khng bao gi c Uracil; ng c l i, ARN ch a Cytozin v Uracil khng khi no c Thymin. i v i cc baz th y u th trong ARN nhi u hn trong ADN. 4.1.2.
Nucleotit
Trong axit nucleic, cc h p ph n c a chng lin k t v i nhau theo m t qui lu t nh t nh. n v c b n xy d ng nn phn t axit nucleic g i l nucleotit. M i nucleotit l m t h p ch t c c u thnh t ba thnh ph n: 1 baz nit, m t ng ribose ho c desoxyribose v axit phosphoric lin h p v i nhau. Khi g c axit phosphoric tch kh i nucleotit, s t o ra m t h p ch t n gi n hn g i l nucleozit. Lin k t gi a ng v baz nit l lin k t
TRANG 61
glucozit. Lin k t ny c hnh thnh gi a N3 c a baz pirimidin hay N9 c a baz purin v i C1 c a ng. Tn g i c a nucleozit c c u t o nh sau: Nucleozit c baz pirimidin th mang tn g i c a baz v i t n cng l -idin, v d : Cytozin k t h p v i ribose th nucleozit g i l Cytidin, Cytozin k t h p v i desoxyribose th nucleozit s c g i l Desoxycytidin, tng t c Uridin, Thymidin, Desoxythymidin, ... Nucleotit c baz purin th cng mang tn g i c a baz nhng t n cng b ng -ozin, v d : Adenozin, Desoxyadenozin, Guanozin hay Desoxyguanozin. Khi cc nucleozit k t h p thm axit phosphoric s t o thnh nucleotit. Axit phosphoric c th k t h p v i nhm OH c a nguyn t cacbon th 3 hay th 5 c a pentose. V d Adenozin khi g c axit phosphoric nh vo nguyn t ccbon th 3 c a ribose th s t o ra Adenozin-3-phosphat, cn khi nh vo carbon th 5 c a ribose s t o thnh Adenozin-5-phosphat. Nh v y t m t nucleozit c th t o thnh 2 lo i nucleotit. Nucleotit c vai tr v cng l n i v i s trao i ch t c a t bo s ng, v: Chng l nh ng vin g ch xy d ng nn phn t axit nucleic, Chng tham gia vo thnh ph n c a m t s enzyme quan tr ng, M t s nucleotit l cc ch t tch ly nng l ng c n thi t th c hi n cc qu trnh ho t ng s ng. Ph n ti p sau y chng ta s xt m t s cc ch t n gi n ch a nucleotit c ngha quan tr ng trong c th s ng. 4.1.3.
Cc ch t n gi n ch a nucleotit
4.1.3.1. Nicotinamid Adenin Dinucleotit (NAD) C u trc c a NAD: NAD thnh ph n c a cc enzyme ho t ha hydro (dehydrogenase piridin). NAD l coenzyme c a cc enzyme dehydrogenase piridin. Nhm enzyme dehydrogenase xc tc ph n ng oxyha kh , cc enzyme ny tch proton hay electron t cc c ch t (ch t cho hay ch t kh ) v chuy n chng cho cc ch t nh n (ch t oxyha), ngo i tr oxy. NAD nh n proton tr thnh NADH2 . 4.1.3.2. Nicotinamid Adenin Dinucleotit Phosphat (NADP) L thnh ph n c a cc enzyme ho t ha hydro (Dehydrogenaza Piridin),
TRANG 62
Coenzyme c a cc dehydrogenase piridin l Nicotinamit Adenin Dinucleotit (NAD) ho c Nicotinamit Adenin Dinucleotit Phosphat (NADP).
NAD - cn c tn g i tng ng l coenzyme I hay codehydrogenase I, NADP- cn c tn g i tng ng l coenzyme II hay codehydrogenase II.
Khi coenzyme nh n proton hay electron t c ch t u tin th ng g i l coenzyme I cn khi coenzyme nh n proton hay electron t c ch t th hai (l ch t nh n proton hay electron t c ch t u) th th ng g i l coenzyme II. C u t o c a NADP cng gi ng nh NAD, ch khc l trong thnh ph n c a n c 3 g c axit phosphoric. 4.1.3.3. Flavin Adenin Dinucleotit (FAD) L thnh ph n c a cc enzyme ho t ha hydro (Dehydrogenase Flavin) D ng oxyha c a flavin c mu vng khi n nh n i n t v proton t NADH2 hay NADPH2 s chuy n thnh d ng kh khng mu. Trong nhm ny, ngoi Flavin Adenin Dinucleotit (FAD) cn c Flavin Mono Nucleotit (FMN). 4.1.3.4. Adenozin Tri Phosphat (ATP) cng l m t nucleotit - Trong phn t ATP c ch a hai lin k t cao nng, trong c th s ng n l ch t d tr nng l ng quan tr ng. - Nh ng qu trnh ha sinh x y ra trong c th c gi i phng nng l ng th ng lin k t v i s t ng h p ATP, ng c l i nh ng qu trnh ha sinh x y ra c n c nng l ng t do th th ng lin k t v i s th y phn ATP. Nh v y nng l ng d c d tr trong ATP v khi c th c n nng l ng th s th y phn ATP s gi i phng ra. Phn t ATP c th b th y phn m t ho c hai lin k t cao nng. Khi m t lin k t cao nng b m t i, ATP s tr thnh ADP (Adenozin Di Phosphat) v khi b m t ng th i hai lin k t cao nng th n tr thnh AMP (Adenozin Mono Phosphat). 4.1.4.
C u trc c a ADN (m hnh Watson)

H
TRANG 63
Thymine
H C N 51,5
H C C
Cytozin
O
H C
H N C N
2 ,9 2
2,8 2
H C
2,8 4
C N C O
2,9 1
H O
H N
M in i
Adenine
C N C C C N N C H
M in i
Guanin
C N C C C N N C N 51,5 H
51,5
C O
2 ,8 4
H N
10 ,8
10
H
,85
N 51,5
M in i
M in i
5
(a)
(b)
Hnh 4-1: Lin k t hydro gi a cc baz nit c a 2 m ch

5' P 5' 5' 5' P 5' 3' 5' P 5' OH 3' 5' 3' P 3' 3' P 3' 3' 3' OH 5' P 5' P 3' 5' P 5' P 5' 5' P
A C T G A
T G A C T
3' 3' 3' 3' 3'
34 2,56 28,2
3,4
D ng A
D ng B
Hnh 4-2:
C u trc ADN
Axit nucleic l m t h p ch t cao phn t m "vin g ch" xy d ng nn n l cc mononucleotit. Phn t l ng c a ADN t t 4 tri u n hng ch c tri u v hn th n a. Phn t l ng c a ADN l n hn ARN. C u t o c a axit nucleic r t ph c t p. M c ph c t p ny ph thu c vo l ng v ch t c a cc nucleotit tham gia trong thnh ph n c a n. Ng i ta phn bi t hai b c c u trc c a ADN:
C u trc b c I: C u trc b c I xc nh s l ng cc g c mononucleotit v
trnh t s p x p c a chng trong phn t ADN. Cc g c mononucleotit lin k t v i nhau b ng lin k t phosphodiester n i g c axit phosphoric gi a
TRANG 64
nguyn t carbon th 5 c a g c ng pentose mononucleotit ny v i carbon th 3 c a g c ng pentose mononucleotit kia.

C u trc b c II (m hnh Watson): Nh ng nghin c u m i nh t ch ng
minh r ng: chu i polynucleotit khng n m du i th ng m c c u trc khng gian hnh xo n g i l c u trc b c II. D a trn k t qu nghin c u,Watson v Crick thi t l p m u hnh c u t o xo n c a phn t ADN nh sau: Phn t ADN c hnh thnh t hai chu i polynucleotit v i c c tri ng c nhau, cu n xo n l y nhau xung quanh m t tr c chung t o nn m t vng xo n i tng t nh m t c u thang xo n c. M i vng xo n g m 10 b c (tng ng v i 10 c p nucleotit). Chi u cao m i vng xo n l 34, nh v y chi u cao c a m i b c l 3,4, ng knh trong c a vng xo n l 20. Trong c u trc xo n ny th g c ng v g c phosphat n m pha ngoi cn cc baz nit n m pha trong. Cc baz purin v pirimidin n m trong vng xo n theo t ng c p xc nh h t s c nghim ng t. Baz purin trn chu i ny th baz pirimidin trn chu i i di n ho c ng c l i. Trong Thymine (T) ng i di n v i Adenine (A); Cytozine (C) ng i di n v i Guanine (G). C u trc khng gian ny c gi v ng nh cc lin k t hydro gi a cc baz nit. Ng i ta xc nh c r ng gi a hai baz nit ng i di n A....T t n t i hai lin k t hydro cn gi a G....C t n t i ba lin k t hydro. Cc nucleotit trong chu i c m t v tr nh t nh v tr t t s p x p cc g c nucleotit c a chu i ny ph n nh chnh xc tr t t s p x p cc g c nucleotit c a chu i kia. c i m c u t o ny c a ADN c ngha quy t nh trong vi c thng tin tnh di truy n v sinh t ng h p protein. M hnh c u t o ADN c a Watson v Crick c kh ng nh. Ngy nay ng i ta cn pht hi n thm nh ng d ng t n t i c a c u t o xo n. C 5 d ng c u t o xo n tng t c a ADN c xc nh. D ng c u t o m Watson v Crick xc nh c l d ng t n t i B cn d ng A c xc nh v i chi u cao c a m i vng xo n l 28 ( d ng B l 34), m i vng xo n g m 11 b c (tng ng v i 11 nucleotit m i vng xo n, nh v y kho ng cch gi a m i b c l 2,56, nh v y chi u di c a phn t s rt ng n kho ng 25%. i m khc nhau c b n gi a d ng A v B l ch : s s p x p gi a cc c p baz nit ng i di n nhau khng vung gc v i ng tr c c a vng xo n. D ng C r t gi ng d ng B ch khc ch l chi u cao c a m t vng xo n l 33 v v i 9 b c (tng ng v i 9 nucleotit m i vng xo n). Ngoi ra cn d ng D v Z. D ng D v i 8 b c tng ng v i 8 nucleotit m i vng xo n, cn d ng Z c b khung xo n tri, m i vng xo n mang 12 c p baz, cc baz c b tr ngoi c a tr c chu i xo n.
TRANG 65
C u trc xo n i c a ADN l c u trc chung cho cc gi i h u sinh. Trong m i tr ng h p khng ph thu c ngu n g c, tr ng thi sinh l c a c th t bo, ADN c c u trc vng xo n i nh nhau. Tuy nhin, ngoi cc phn t ADN hai chu i cn c th g p ADN m t chu i ch ng h n nh virus, vi khu n. 4.1.5.
ADN v nhi m s c th
Nhi m s c th (chromosome) l thnh ph n ch y u c a nhn t bo. Thu t ng "chromosome" c g i t 1884. S phn tch chi ti t qua knh hi n vi ch ng minh r ng nhi m s c th l nh ng s i di, c chi u di khng u nhau. c i m ny c pht hi n r nh t khi nghin c u s phn chia gin phn c a t bo giai o n u. ADN c a t bo phn b trn cc nhi m s c th . M i nhi m s c th c c u t o g m nhi u s i g i l s i nhi m s c, d c theo cc s i ny s p x p cc t nhi m s c th (chromomere). Trong m i nhi m s c th v tr xc nh c m t b ph n nh , trn, bi u hi n r nt trong th i k phn bo v i u khi n s v n ng c a nhi m s c th trong qu trnh phn bo g i l tm ng (centromere). C u trc nh th c a cc nhi m s c th ch c th quan st th y c trong th i gian phn bo cn bnh th ng chng c d ng s i m nh, m mu g i l ch t nhi m s c (chromatin). Cc cng trnh nghin c u cho th y r ng cc nhi m s c th cng t n t i ring l , tch bi t nhau v m t sinh l v c u trc c trong kho ng th i gian gi a hai l n phn bo k ti p, m c d trong th i gian ng i ta khng nhn th y c chng. Gen l nhn t di truy n n m trong nhi m s c th . M i nhi m s c th c hnh d ng v n i dung di truy n ring c a c th . Khi tch nhn ra kh i t bo vo th i i m khng phn chia v cho nhn dung gi i th cc nhi m s c th c gi i phng ra, m i ci ch a m t ADN s i kp nguyn v n, ADN ny lin k t v i protein d ng m t ph c g i l ch t nhi m s c th (chromatin), trong ch t ny c cc protein baz (cc histon) v protein axit (khng c histon) lin k t v i ADN v l tnh c trng c a cc nhi m s c th nhn chu n. Th nhi m s c c chi u di bi n i qua cc pha khc nhau c a chu k t bo, nhng v n duy tr c tnh c th ton v n, c c trng b i thng tin di truy n c a chng. Trong s s ng c a t bo s ti sinh c a nhi m s c th c vai tr quan tr ng nh t. Thng tin di truy n c a hai t bo con, hnh thnh do s phn chia c a m t t bo m , ph i mang tnh ch t hon ch nh. i u y ch c th t c n u m i c u trc phn t c a th nhi m s c ban u c ti t o l i trong t bo con. i u ny c th c hi n b ng s ti sinh c a cc nhi m s c th . S t ti sinh c a th
TRANG 66
nhi m s c c ti n hnh trong giai o n gi a c a chu k trung gian g i l pha t ng h p ADN. S l ng nhi m s c th trong t bo c a m i loi l khng thay i. ng i, s l ng l 46. Trong t bo c a nhi u loi ng v t v th c v t khc cng c th c s nhi m s c th l 46, nh v y cc loi ng v t, th c v t khc nhau, phn bi t nhau khng ph i ch s l ng nhi m s c th m ch y u l b n ch t cc nhn t di truy n ch a trong cc nhi m s c th . T bo c m t b nhi m s c th (n NST) c g i l t bo n b i. T bo c 2 b nhi m s c th (2n NST) g i l t bo l ng b i. Trong t bo l ng b i nhi m s c th bao gi cng t n t i theo t ng c p. Trong m i t bo c hai nhi m s c th c a m i ki u lo i. V d : 46 nhi m s c th c a ng i thu c vo 23 ki u lo i, m i ki u lo i c hai nhi m s c th . B n ch t c a tnh c p i l m t th nhi m s c cng ngu n trong c p l t m cn th nhi m s c kia t b . Khi nhi m s c th trong giai o n pht tri n c a t bo, khi nhu m mu v em quan st d i knh hi n vi, ng i ta quan st th y hai ki u b t mu khc bi t, m t ki u c nhu m r t nh t g i l ch t nguyn nhi m s c, ki u kia c nhu m r t m c g i l ch t d nhi m s c. nh ng sinh v t khc nhau th ch t d nhi m s c phn b khc nhau, c tr ng h p t ng ph n ho c ton b nhi m s c th l ch t d nhi m s c. Ni chung n m r i rc d ng nh ng o n ng n xen k v i ch t nguyn nhi m s c v b c quanh cc tm ng. V m c ch c nng ch t nguyn nhi m s c ch a ADN tr ng thi ho t ng (c th c phin m) cn ch t d nhi m s c th mang ADN d ng khng phin m. Ch t d nhi m s c sao chp mu n hn ch t nguyn nhi m s c trong chu trnh t bo. Nhi m s c th c a t bo prokaryote: Nhi m s c th c a vi khu n l nh ng phn t ADN tr n, chu i kp, m ch vng. M c d vi khu n khng c nhn nhng ADN t p trung m t vng r r t g i l vng nhn, khng c mng bao b c. Ngoi nhi m s c th chnh, vi khu n cn th y c m t lo i ADN khc d ng vng kp nh g i l plasmid. Chng c sao chp (t ng h p) khng ph thu c vo nhi m s c th chnh. Trong qu n th vi khu n t nhin ADN plasmid c th chi m t 12% t ng s ADN c trong t bo. Nhi m s c th c a t bo eukaryote: Ph n l n ADN t p trung trn cc nhi m s c th n m trong nhn. Tuy nhin m t s ADN cng th y ty th v l p th d ng ADN tr n m ch vng kp. B nhi m s c th c a sinh v t nhn chu n (eukaryote) g i l ki u nhn, bao g m s l ng v hnh d ng nhi m s c th ( c bi t l v tr c a tm ng). ng v t, ki u nhn gi i tnh c
TRANG 67
v ci th ng khc nhau do cc nhi m s c th gi i tnh X v Y. i v i cc nhi m s c th th ng cn l i th ki u nhn c a t t c sinh v t trong cng loi u gi ng nhau. V d ng i c 23 c p th: 22 c p nhi m s c th th ng, cn l i hai nhi m s c th gi i tnh X v Y r t khc nhau. Trong chu trnh s ng c a t bo c s phn chia m t t bo thnh hai t bo con gi ng h t nhau v m t di truy n, ngha l b nhi m s c th t bo con hon ton gi ng t bo m . V v y trong qu trnh phn chia t bo c qu trnh sao chp ADN. S sao chp ADN c nghin c u k t bo nhn s (prokaryot). M hnh sao chp c th tm t t nh sau: B c u tin c a s sao chp l chu i xo n kp c a ADN bi n tnh v dn xo n c a chu i xo n kp, t o nn c u trc hnh ch Y g i l ch c sao chp (replication fork). Chu i xo n kp dn xo n s t o thnh nh ng o n s i n ADN, cc s i n ny c gi b n v ng nh cc protein bm s i n (sing-stranded binding protein vi t t c l SSB). Sau khi dn xo n th cc baz pha trong c a ADN s n sng hnh thnh cc lin k t d a vo qui lu t b sung hnh thnh chu i m i. Trong qu trnh sao chp ADN c s tham gia c a nhi u enzyme, E. coli ng i ta xc nh c c ba lo i ADN polymerase (polymerase I, II, III), trong ADN-polymerase III c ho t tnh cao nh t v ADN-polymerase II c ho t tnh th p nh t. Ngoi ra, cc enzyme cn tham gia vo cc qu trnh khc nh s a ch a ADN, ti t h p di truy n, ... C ba enzyme ADN-polymerase u xc tc qu trnh t ng h p ADN m i theo chi u 5'3'. chu i ADN c b t u t ng h p c n c m t o n m i (primer), E. coli o n m i l m t chu i ARN ng n c sinh ra b i enzyme primase, trnh t cc baz c a o n m i c nh h ng theo trnh t c a cc nucleotit c a s i ADN lm khun. b t u sao chp enzyme primase bm vo ADN s i n trn c hai nhnh c a ch c sao chp v t ng h p nn o n m i, sau khi o n m i kh i th o th cc enzyme ADN-polymerase III ti p t c t ng h p ADN b tr v i s i khun. S t ng h p ch x y ra theo chi u 5'3'. V s phn c c ng c chi u nhau c a hai s i ADN khun nn ch c m t trong hai s i l c t ng h p lin t c (s i c chi u thu n 5'3') cn s i kia (s i c chi u ng c 3'5') qu trnh t ng h p gin o n, ngha l s t ng h p c ti n hnh theo t ng o n m t (m i o n g i l m t Okazaki). t ng h p o n Okazaki, enzyme primase bm vo i m k st v i di m ho t ng c a qu trnh dn xo n, sau enzyme ADN-polymerase III ti p t c t ng h p o n ADN b tr v i s i khun theo chi u 5'3', cc o n m i t ng h p ny sau c n i v i nhau hnh thnh s i ADN lin t c. Qu trnh n i cc o n ny c s tham gia c a enzyme ADN-polymerase I v enzyme ADN-ligase. N u ta xem xt hai o n Okazaki n m k ti p nhau th
TRANG 68
o n 3' c a o n v a t ng h p s ti p c n ch khng n i v i o n m i c a o n v a t ng h p tr c , enzyme ADN-polymerase III hon thnh vi c t ng h p v r i kh i ADN v ADN-polymerase I th ch , n ti p t c t ng h p theo chi u 5'3' sau n lo i b o n m i c a o n Okazaki tr c. Khi enzyme polymerase I k t thc th v n cn m t khe h gi a hai o n Okazaki m i hnh thnh, khe h ny s c n i nh tc d ng c a enzyme ADNligase. Cch sao chp ADN m , m t s i m i c t ng h p lin t c theo chi u 5'3' cn s i th hai c t ng h p khng lin t c nh h ng theo chi u 3'5' g i l ki u sao chp n a gin o n. 4.1.6.
C u trc v ch c nng c a cc lo i ARN
ARN: Axit Ribo Nucleic - c c u trc khc v i ADN nh sau: - G c ng ribose thay cho desoxyribose trong ADN, - Trong ARN cc baz pirimidin l Cytosin v Uracil (khng khi no c Thymin). n v c b n xy d ng nn ARN cng l cc nucleotit, trong ARN, axit phosphoric c th k t h p v i OH nguyn t cc bon th 3 hay th 5 c a ribose. ARN c c u trc m ch n ch khng ph i xo n kp nh ADN. - C u trc b c m t c a ARN xc nh tr t t s p x p cc g c nucleotit trong chu i polynucleotit. - C u trc b c hai c a ARN cng l c u trc xo n nhng khc v i ADN, phn t ARN th ng l m t chu i polynucleotit lin t c nn c u t o xo n ch th c hi n trong ph m vi m t phn t (m t chu i polyribonucleotit). Khi , chu i ARN t cu n l y mnh b ng cch t o nn cc lin k t hydro gi a Adenine v Uracine, gi a Guanine v Cytosine. C u trc b c hai c a ARN ch kho ng 50% chu i polynucleotit c a phn t ARN c xo n l i cn cc ph n khc th khng. Hn n a, c u hnh c a cc o n xo n cng cha hon thi n nh ADN, v khng c s tng ng hon ton trong tr t t c a cc baz "b sung", nn m t s m t xch nucleotit ring l c d ng "vm l i". ARN n m trong bo tng, trong riboxom v c trong nhn t bo, nhng ARN t p trung ch y u trong bo tng. D a vo ch c nng v nh khu c a ARN, ng i ta phn bi t cc lo i ARN sau y: ARN thng tin (m-ARN) ARN v n chuy n (t-ARN)
TRANG 69
ARN riboxom (r-ARN)

a,- ARN thng tin (messenger ARN) vi t t t l mARN c t ng h p trong
nhn t bo trn khun c a ADN nn chng ch a l ng thng tin c n thi t cho s t ng h p cc protein c hi u khc nhau. l n c a m-ARN ph thu c vo l n c a protein c n t ng h p, nh v y, cc phn t m-ARM c a m t t bo c kch th c r t khc nhau v trnh t nucleotit c a cc ARN thng tin cng r t khc nhau. m-ARN sau khi c t ng h p nhn t bo s chuy n t nhn n riboxom, n i cc riboxom l i thnh nh ng t p h p polyxom.
o n d n u 5 o n m ho protein o n theo sau 3
Hnh 4-3: S c u trc chung c a cc phn t m-ARN sinh v t nhn s v nhn chu n
S c u trc chung c a cc phn t m-ARN c th chia lm ba o n: - u 5' c o n d n u, ti p sau l o n m ha protein v o n theo sau u 3' :
b,- ARN v n chuy n (transfer ARN) vi t t t l t-ARN, chng lm nhi m v
v n chuy n cc axit amin c ho t ha n riboxom l ni t ng h p nn phn t protein. t-ARN chi m kho ng t 10% n 20% t ng l ng ARN c a t bo, v c tr ng l ng phn t khng l n l m, qua nghin c u cc t-ARN ng i ta th y n ch a kho ng t 75 n 90 nucleotit. Ngy nay ng i ta xc nh c thnh ph n v tr t t s p x p c a hn 100 t-ARN. M i axit amin trong 20 axit amin c th k t h p v i m t ho c m t s d ng t-ARN. i m khc trong c u t o c a t-ARN l ngoi 4 baz nit thng th ng l A, G, C, U n cn ch a m t l ng nh cc baz b sung ph nh 6-methylaminadenin, dimethylguanin, ... C u t o c a phn t t-ARN c th tm t t trn m t s i m chnh sau: 1,- u 3' c a phn t lun lun k t thc b ng b ba CCA; cn u 5' (nhm monophosphat) th ng k t thc b ng g c axit guanilic (G). m i phn t th ng c 4 o n c ch a cc lin k t hydro gi a cc baz b sung v 4 nt (vng l i), t i cc nt gi a cc nucleotit khng c lin k t hydro.
TRANG 70
5' G G G C G U A U G m 1G C G C G G U
A C C A C C U G C U C
Alanine I D T 1 mG 2 m2 G 1 mI Inosine Dihydrouridine Ribothymidine Methylguanosine Dimethylguanosine Methylinosine
A G G C C
G D C G
G D A
G C G C
2 m2 G
C U C C C U U
U C C G G C D A G G A Cc baz ngoi lai G Pseudouridine Y G CCG Codon G
I C C
I G C m1I 5' mRNA
Anticodon
3'
C C G
Hnh 4-4: C u t o ARN v n chuy n alanine
2,- u 3' k t thc b ng ba nucleotit CCA-OH. Phn t aminoaxit lun lun g n u 3' A cu i. 3,- Nt n m k u 3' ( TC loop) ch a 7 baz khng s p x p theo qui lu t b sung nn gi a cc baz khng c cc lin k t hydro, hi n nay ng i ta cho r ng nt ny c a ARN v n chuy n g n v i b m t c a riboxom. 4,- Nt k ti p (tnh t u 3') c l n r t thay i, g i l nt ph (extra loop). 5,- Nt ti p theo (nt th ba) ch a 7 baz khng c lin k t hydro (khng b sung) trong c ba baz ch y u k nhau - anticordon, b ba ny s b sung cho cordon trn ARN thng tin. 6,- Nt ti p theo (th t) ch a 8 n 12 baz khng b sung g i l nt D (D loop).
TRANG 71
c,- ARN riboxom (ribosomal RAN) vi t t t l r-ARN, t p trung trong riboxom
- "nh my" s n xu t protein c a t bo. r-ARN l nh ng phn t c chu i polynucleotit kh di. Ng i ta phn bi t ra hai d ng r-ARN c phn t l ng khc nhau, m t lo i c phn t l ng cao hn (11,2 tri u dalton) cn lo i kia nh hn (kho ng 500600 nghn dalton). rARN cng v i protein v lipit t o nn cc th riboxom. r-ARN chi m m t t l cao hn c (trong t bo c a bacteria kho ng 80%) trong t ng s ARN c a t bo. 4.2.
T NG H P PROTEIN
Qu trnh t ng h p proteine c th chia lm cc giai o n sau: S t ng h p ARN d i tc d ng c a enzyme ARN- polymerase. Thng tin di truy n c a ADN c chuy n sang cc phn t t-ARN trong m t qu trnh g i l phin m (transcrition). Ba lo i ARN c t ng h p qua qu trnh phin m: m-ARN t-ARN r-ARN. Qu trnh d ch m (t ng h p protein). Sau y chng ta s nghin c u chi ti t cc giai o n: 4.2.1.
ADN v m di truy n
Chng ta bi t r ng trnh t cc baz nit trn ADN quy t nh trnh t c a cc axit amin trn protein tng ng. T t c c 20 axit amin trong protein. Nhng ch c 4 baz nit trong ADN. Nh v y n u m i baz nit xc nh m t axit amin th ch c 4 axit amin c xc nh. N u c hai baz nit xc nh m t axit amin th s cc axit amin c xc nh ch l 42 = 16 cn thi u 4 axit amin cha c xc nh. V y t i thi u ph i 3 baz nit xc nh m t axit amin. Nh th s t h p b ba c th c t 4 baz l 43 = 64. Nh v y n u m l m b ba th x y ra tr ng h p nhi u b ba xc nh m t axit amin. Ngy nay, b ng k t qu nhin c u th c nghi m, ng i ta ch ng minh r ng b ba m di truy n l ng. M di truy n c m t s c tnh sau: 1,- M di truy n khng c d u ph y, ngha l thng tin di truy n c c theo t ng c m 3 nucleotit m t cch lin t c, khng ng t qung. 2,- Thng tin c c theo m t chi u, b t u t m t i m xc nh. 3,- M di truy n mang tnh ph bi n, ngha l t t c m i sinh v t u dng chung m t lo i thng tin.
TRANG 72
V d : m t gen l y t t bo ng v t s s n sinh m t lo i protein no . Gen d c c d ch m trong t bo ng v t hay trong t bo E. coli th t gen cng ch t ng h p nn protein m thi. 4,- M di truy n mang tnh thoi ha (degenerate) tr hai ngo i l AUG v UGG, ngha l nhi u b ba cng xc nh m t axit amin. Th d , khi hai nucleotit u trong b ba gi ng h t nhau th nucleotit th ba c th C ho c U m b ba v n m ha axit amin . Tnh ch t cng ng v i A v G khi cc nucleotit ny v tr th ba trong codon (b ba hay c m m). 5,- M di truy n c nh ng b ba kh i u v k t thc c hi u. AUG l tn hi u kh i u, n u n khng c u 5' c a ARN thng tin th qu trnh d ch m khng b t u c. Cc b ba k t thc l UAG, UAA v UGA. 4.2.2. Qu trnh phin m ADN mang thng tin di truy n nhng b n thn ADN khng ph i l ci khun tr c ti p t ng h p protein. Thng tin di truy n c a ADN tr c h t c chuy n sang cc phn t m-ARN trong m t qu trnh g i l phin m (transcription). Trong qu trnh t ng h p protein, cc axit amin trong protein c s p x p theo m t trnh t xc nh d a theo trnh t s p x p cc nucleotit trn khun mARN, qu trnh g i l d ch m (translation). M i quan h gi a ADN v protein c khi qut ha trong thuy t trung tm c minh h a trn s sau:
D ch m
Sao chp
ADN
Phin m
ARN
PROTEIN
M i quan h gi a ADN v protein
Qu trnh phin m chung sau:
c prokaryote v eukaryote u c m t s i m
1,- S n ph m c a phin m l m t s i n ARN. 2,- qu trnh phin m c th di n ra th ADN ph i dn xo n c c b . i v i m i gen ch c m t trong hai s i ADN c dng lm khun t ng h p ARN, s i ny g i l s i c ngha. 3,- Ti n ch t c a ARN (cc phn t c trng h p ha t o thnh chu i ARN) l cc ribonucleosid triphosphat ATP, GTP, CTP v UTP g i chung l cc NTP. Ph n ng trng h p c xc tc b i enzyme ARN polymerase.
TRANG 73
4,- Ph n ng t ng h p ARN tng t nh ph n ng t ng h p AND v i s xc tc c a enzyme ARN-polymerase. Trn s i khun AND, enzyme ARN-polymerase s t ng h p s I ARN theo qui lu t b sung, i di n v i A l U v i di n v i G l C. ARN c t ng h p theo chi u 5' sang 3', v d n u s i khun l 3'TCGGAT5' th chu i A RN s l 5'AGCCUA3'.
S i khng lm khun
5' 5' 3' 3'
ARN polyraza
ARN
3'
5'
S i lm khun Chi u t ng h p ARN
m xo n t i ch
Hnh 4-5: T ng h p ARN
sinh v t prokaryot (nhn s) th ng c m t lo i ARN-polymerase c th ring cn sinh v t eukaryot (nhn chu n) hi n nay ng i ta tm th y c ba lo i ARN-polymerase trong nhn, chng c vai tr chuy n ha khc nhau trong qu trnh phin m ARN, cc ty th v l p th c a eukaryot c cc ARN-polymerase ring. Cc ARN-polymease c n c khun ADN d ng s i kp, b n lo i ribonucleotit triphosphat v cc ion magie xc tc qu trnh t ng h p ARN. ARN-polymerase E. coli c nghin c u k nh t trong cc sinh v t nhn s. C u trc c a n g m hai h p ph n: enzyme li v nhn t , nhn t c th tch d dng ra kh i enzyme li, n l m t chu i polypeptit 70.000 dalton. Ph n enzyme li c th tch ti p ra thnh 5 chu i polypeptit ti p: hai chu i , m i chu i 36.500 dalton v hai chu i , m i chu i 151.000 dalton v m t chu i ' di 155.000 dalton. Ngoi ra cn c chu i (omega) 11.000 dalton cn cha bi t r ch c nng. Ring enzyme li c th t o nn b n sao ARN t ADN, vai tr c a t ng ph n c u thnh cng c nghin c u k . Chu i ' c tc d ng lin k t v i ADN (in vitro), chu i c tc d ng xc tc s hnh thnh m i lin k t phosphodiester, cn vai tr c a th hi n nay cha bi t. Nhn t ng vai tr quan tr ng trong vi c t ng h p ARN, n gip cho enzyme li c th c th kh i u qu trnh t ng h p ARN t i nh ng i m c th n m d c theo ADN. Nh ng i m ny g i l nh ng i m kh i u.
TRANG 74
Sau khi qu trnh t ng h p ARN b t u th nhn t r i kh i enzyme li v enzyme ny ti p t c qu trnh phin m. Cn nhn t sigma sau c th k t h p v i m t enzyme li khc kh i u m t s phin m m t ARN khc cng t i o n kh i u ho c trn m t o n kh i u khc. Nh v y nhn t sigma ng vai tr kh i u qu trnh phin m t i nh ng i m c th. Khi m t gen c phin m th ARN-polymerase r i kh i v ARN m i c t ng h p cng r i kh i ADN, nh ng ch cho s t ng h p l i ADN chu i kp. Qu trnh phin m d ng l i khi o n k t thc phin m c nh n bi t. Cc qu trnh chnh c a qu trnh phin m c th tm t t nh sau: 1,- ARN-polymerase li cng v i nhn t sigma nh n bi t v bm vo o n kh i u. 2,- ARN polymerase tr t d c theo gen v xc tc s bi n tnh c c b c a hai s i ADN lm l ra s i khun c th kh i u qu trnh t ng h p ARN. 3,- Qu trnh t ng h p ARN b t u v chu i ARN c sinh ra theo chi u 5'3' . Khi m t s ph n ng trng h p c th c hi n th nhn t sigma r i kh i. 4,- o n k t thc phin m ra tn hi u cho ARN-polymerase d ng phin m. o n k t thc g m: o n c t l cc c p baz GC cao trn s i lm khun phin m, v m t lo t cc baz T trn s i khng dng lm khun vng nhi u AT. C hai vng ny u c phin m b i ARN-polymerase, v s k t c p cc baz gi a hai ph n c a ARN phin m vng ny gy nn s bi n i trong quan h gi a ARN-polymerase v ADN. K t qu l ARNpolymerase khng th ko di thm n a chu i ARN v n cng nh chu i ARN u r i kh i chu i ADN. Ph n ng k t thc c s tham gia c a ph c h ARN-polymerase v nhn t protein nusA (polypeptit 69.000 dalton lm nhi m v ko di v k t thc trong qu trnh phin m). Ngoi ra cho ARN phin m r i kh i ADN th c n c s tham gia c a nhn t protein rho() (polypeptit 46.000 dalton lm nhi m v k t thc qu trnh phin m). 4.2.3. Qu trnh d ch m AUG l b ba kh i u cho qu trnh d ch m l b ba m ho cho methionine. ARN thng tin (m-ARN) hnh thnh trong qu trnh phin m s n riboxom v lin k t v i ti u n v nh (30S) c a riboxom sau t h p ti u
TRANG 75
n v nh - m-ARM s lin k t v i ti u n v l n (50S) v qu trnh t ng h p protein b t u. Nh ph n trn ni: m di truy n l m b ba. Vi c gi i m di truy n l tm xem b ba baz nit no xc nh cho m t axit amin c th v ti n hnh cho t t c 20 axit amin hi n c. Ngy nay ton b m di truy n c gi i, k t qu c t ng k t trn B ng m di truy n sau: B NG M DI TRUY N
V tr th hai
U
V tr th nh t - u 5'
C
Phe Leu UCU UCC UCA UCG CCU CCC CCA CCG ACU ACC ACA ACG GCU GCC GCA GCG Ser
A
UAU Tyr UAC UAA* Stop UAG* Stop CAU CAC CAA CAG AAU AAC AAA AAG GAU GAC GAA GAG His Gln Asn Lys
G
UGU Cys UGC UGA* Stop UGG Trp CGU CGC CGA CGG AGU AGC AGA AGG GGU GGC GGA GGG U C A G U C A G
UUU UUC UUA UUG CUU CUC CUA CUG AUU AUC AUA AUG* GUU GUC GUA GUG*
Leu
Pro
Arg
Ile Met
Thr
Ser
U C A Arg G
Asp Glu
Val
Ala
U C Gly A G
Trong s 64 c m m c th c th AUG l m t b ba c bi t, n v a xc nh axit amin methionine l i v a l tn hi u kh i u vi c t ng h p polypeptit. Ba c m m khc UAA, UAG v UGA khng m ha m t axit amin no (cc b ba v ngha) m l tn hi u k t thc vi c t ng h p chu i polypeptit. Trong s c 19 axit amin, m i axit amin c th c c m ha b i 1, 2, 3 ho c 4 c m m khc nhau (tnh thoi ha c a m). Vi c c v d ch m t ARN thng tin ph thu c vo cc phn t ARN v n chuy n v cc riboxom. ph n l n cc sinh v t c kho ng 40 lo i t-ARN khc nhau, ng vai tr ch ch t. M i phn t g m kho ng 80 nucleotit cu n xo n l i v i nhau thnh c u trc th c p c a cc baz b tr ngay tn m t s i. T i m t v tr l ra
V tr th ba - u 3'
TRANG 76
m t vng th t m t u c a phn t c o n g m ba baz (c m i m), n b tr , v v v y c kh nng k t c p c hi u v i m t ho c m t vi c m m m ha m t axit amin c th . u kia c a phn t tARN thng qua nhm 3'hydroxyl t do c a nucleotit cu i cng, m i lin k t ester c th c hnh thnh v i m t axit amin c hi u, ph n ng ny c xc tc b i m t enzyme c th g i l aminoacyl-tARN synthetase. M i axit amin c a n v tr b sung vo u carboxyl c a chu i polypeptit ang t ng h p. Vai tr c a roboxom l n nh s k t h p gi a m-ARN v i t-ARN v xc tc s hnh thnh m i lin k t peptit. Ti u n v l n c a riboxom mang hai i m bm dnh cho t-ARN v m i i m n m cng hng v i i m bm trn ti u n v nh dnh cho c m m trn m-ARN. Methionyl-tARN kh i u bm vo i m P (i m peptit) i di n v i c m m AUG, cn aminoacyltARN th hai c xc nh b i c m m ti p theo c m AUG, th bm vo m t i m khc g i l A (axit amin). Gi th r ng axit amin th hai l valin tng ng v i c m m GUC. Sau m t ph n ng d ch chuy n (translocation) di n ra, nh v y methionine c chuy n t m i lin k t v i tARN sang nhm amin c a valin, t o thnh methyonyl-valin-tARN. Cng lc t-ARN kh i u, sau khi m t methionyl th b lo i kh i i m P v Methionyl-valin-tARN ti n t i chi m ch c a n v tr ng i m A; phn t m-ARN cng chuy n d ch i ba baz cho lc ny c m m th ba n m trn i m A c a riboxom. Gi th c m m th ba l UAU m ha tyrosine th phn t tyrosyl-tARN gi y s bm vo i m A v s ti p nh n methionylvalin t o thnh Methionyl-valyl-tyrosyl-tARN v chu i ny d ch chuy n n i m P. Qu trnh c th ti p di n, m t c m m m i l i c a n i m A c a riboxom m i khi m t lin k t peptit c hnh thnh. S tng tr ng c a chu i polypeptit k t thc khi m t c m m "v ngha" (UAA, UAG ho c UGA) c a t i i m A. T i th i i m ny th ng khng c aminoacyl-tARN no mang g c axit amin n n a, cn chu i polypeptit hon ch nh th r i kh i riboxom. t o nn cc protein ch c nng cc chu i polypeptit s cu n xo n l i v hnh thnh cc d ng c u trc c a chng (c u trc b c II, III, IV), cc d ng c u trc ny c hnh thnh nh cc lin k t th c p (lin k t hydro, disylfua, ...) trong nh ng i u ki n n i bo bnh th ng nh nhi t , pH v l c ion. 4.2.4.
Poliriboxom v qu trnh g n c a axit amin
TRANG 77
Trong qu trnh t ng h p protein, nh ng phn t ARN thng tin ch lin k t v i m t riboxom th ng c m ch ng n v nh v y m ch protein t ng h p c s ng n, trn th c t nhi u protein c s l ng axit amin trong thnh ph n phn t r t l n. V v y trong qu trnh t ng h p protein phn t ARN thng tin c th lin k t v i nhi u riboxom. T p h p c a riboxom lin k t v i m t ARN thng tin trong qu trnh t ng h p protein g i l polyriboxom hay polyxom. Ch c nng c a riboxom th hi n ch m b o m i tng quan v v tr c a mARN, tARN v m ch polypeptit. Qu trnh d ch m b t u t u 5' c a mARN sang u 3'. S i polypeptit g n v i riboxom d n d n di ra do cc axit amin l n l t c g n vo. M i riboxom trong polyxom m nh n qu trnh phin m v t ng h p m t o n nh t nh trong chu i polypeptit. S i polypeptit ang c t ng h p lun g n v i m t riboxom trong polyxom, nhng trn m ch ARN thng tin cng m t lc c th c m t s riboxom. Cc axit amin c t-ARN em n v c g n ti p t c t o nn chu i polypeptit, trnh t s p x p cc axit amin trong chu i polypeptit c qui nh theo trnh t s p x p cc nucleotit trn chu i mARN. Khi chu i polypeptit c t ng h p xong th riboxom tch kh i s i ARN thng tin v sau n c th k t h p v i m t m-ARN thng tin m i v l i th c hi n m t qu trnh phin m m i. l n c a polyxom thay i ph thu c vo l n c a ARN thng tin v c a riboxom, ngha l m ch m-ARN l n th kh nng k t v i nhi u riboxom v m ch m-ARN nh th n lin k t t riboxom, i m th hai, t t nhin l ph thu c vo v n l kh nng c a riboxom c th b t u phin m o n cho tr c c a nh ng gen ring bi t hay khng. Ngy nay, ng i ta xc nh c r ng: polyxom c a qu trnh t ng h p phn t hemoglobin g m 4 n 6 v n u t ng h p m t protein c phn t l ng t 30.000 n 50.000 dalton th c n m t polyxom kho ng t 12 n 20 riboxom. Cng c n nh n m nh r ng s l ng riboxom c kh nng lm trung tm c a qu trnh t ng h p protein khng l n, khng qu 510% t ng s riboxom c trong t bo. 4.2.5.
S i u ha sinh t ng h p protein
S i u ha sinh t ng h p protein chnh l s i u ha ho t ng c a gen. V y gen l g ? Theo quan i m c a Morgan (1926) th gen l n v khng chia nh c, n m trn nhi m s c th . Cc n v ny l: 1,- n v t bi n, ngha l gen b bi n i nh m t t ng th hon ch nh;
TRANG 78
2,- n v ti t h p, ngha l trao i cho khng bao gi di n ra bn trong m t gen; 3,- n v ch c nng, ngha l t t c cc t bi n c a m t gen cng lm bi n i m t ch c nng di truy n. Ngy nay chng ta u bi t r ng gen khng ph i l n v ti t h p, gen l n v c u trc c a thng tin di truy n khng th phn nh hn th n a v phng di n ch c nng. Trong qu trnh pht tri n c a c th khng ph i t t c cc gen u ho t ng ng th i v v i c ng khng i. Qua k t qu thu c b ng th c nghi m, ng i ta th y trong nh ng i u ki n bnh th ng, s ho t ng c a m i gen c l m c nhi u ho c t u b km hm; trong i u ki n nh t nh no xu t hi n nhu c u v m t protein (l m t enzyme ch ng h n) th s x y ra s gi i km hm gen v s tng c ng t ng h p protein c n thi t. Nh v y s km hm v gi i km hm cc gen c l l c n thi t m b o vi c tng c ng ho c gi m b t s t ng h p m t protein ny ho c khc p ng cho nhu c u trao i ch t c a t bo. T c t ng h p protein c ki m sot m t ph n do b my di truy n, m t ph n do cc y u t c a mi tr ng ngoi. Ph n l n cc d n li u v s nghin c u k trn E. coli. i u ha sinh t ng h p protein c
Khi nui E. coli trn mi tr ng c ngu n carbon l glucose th vi khu n b t u h p th n v phn chia nhanh chng, v trong t bo c a chng ch a r t t -galactosidase. Ng c l i, khi nui chng trong mi tr ng ch a lactose l ngu n carbon th ph i c m t th i gian vi khu n thch ng r i sau chng m i c th phn chia t bo. Trong th i gian thch ng , di n ra s c m ng ng th i c a 3 enzyme l -galactosidase c tc d ng th y phn lactose thnh glucose v galactose; enzyme permease c tc d ng v n chuy n galactose vo t bo v enzyme galactositransacetylase. Nh v y lactose l ch t c m ng, lm gia tng s t ng h p cc enzyme trn. Trn c s , F. Jacob v J. Monod (1961) xy d ng thuy t v operon. M t nhm gen phin m cho m t phn t ARN thng tin v ch u s ki m sot c a m t ch t km hm chung m h g i l operon. Trong m t operon g m c gen ch huy v nh ng gen c u trc lin k t ch t ch v i n. Khi ch t km hm (ch t c ch ) k t h p v i gen ch huy th qu trnh phin m b c ch , ngha l protein khng th t ng h p c, nhng khi c m t c a m t ch t c m ng, v d nh lactose trong tr ng h p E. coli th ch t c m
TRANG 79
ng s tc d ng v i ch t c ch v do , n khng c th k t h p v i gen ch huy n a. Gen ch huy c t do, l i b t u qu trnh phin m c a c operon, v nh v y m-ARN c t ng h p v cc protein cng c t ng h p. Protein c ch gen ch huy c m ha trong gen i u ha. S c m ng cng nh s c ch trong qu trnh t ng h p protein l nh ng hi n t ng thch nghi. N u nh t bo t ng h p hng lo t protein khng c n thi t m t th i i m no th ch l s tiu t n nng l ng v v t li u m t cch v ch. M hnh c a operon c m ng v operon km hm nh sau: 4.2.5.1. Operon c m ng - Operon lactose
I P O Z
E. Coli
Y A
I: gen i u ho P: promoter O: operon i u ho Protein c ch g n vo operator km hm qu trnh phin m
Protein c ch (Repressor protein) I P O
lac. mARN
-galactosidase
Permease Ch t c m ng
Transacetylase
Hnh 4-6: M hnh ho t ng c a operon lactose
TRANG 80
T k t qu th nghi m trn, cng v i nh ng k t qu thu c v t bi n gen, F. Jacob v J. Monod a ra m hnh i u khi n operon lactose nh Hnh 4-6. C u trc c a operon lactose g m: gen i u ho (R), promoter (P), operator (O) v ba gen c u trc l lacZ m ha cho enzyme -galactosidase, lacY m ha cho enzyme permease v lacA m ha cho enzyme transacetylase. Khi khng c m t lactose trong mi tr ng, gen i u ho th ng xuyn t ng h p protein c ch . Protein c ch c i l c v i i m i u hnh (operator) nn n g n vo i m i u hnh, ngn c n khng cho enzyme RNA-polymerase th c hi n phin m, mRNA khng th t ng h p c, operon ng. Khi c m t lactose trong mi tr ng, nh enzyme permease c s n mng t bo chuy n m t l ng r t t vo trong t bo. Khi vo trong t bo, lactose chuy n thnh allolactose (c ch a lin k t -1,6). Allolactose l ch t c m ng, n lin k t v i protein km hm. Ph c h p ny khng c i l c v i operator, nn khng g n ln operator c, lc ny, operon m . RNApolymerase th c hi n phin m cc gen c u trc. gi i Ph n l n s t ng h p cc enzyme ho t ng trong cc qu trnh phn t bo c s ki m sot theo c ch c a operon c m ng. E. Coli
4.2.5.1. Operon km hm - Operon tryptophan
Operon tryptophan cng c c u trc tng t nh operon lactose, ngha l, bao g m gen i u ho (R), promoter (P), operator (O) v 5 gen c u trc. M i gen c u trc m ha cho m t enzyme, xc tc ph n ng t ng h p tryptophan. Trong t bo, tryptophan c t ng h p b ng m t chu i 5 ph n ng, m i ph n ng c xc tc b ng m t enzyme m ha trong operon. Nm gen c u trc m ha cho 5 enzyme, l n l t c k hi u l trpE, trpD, trpC, trpB v trpA. Gen trpE n m ngay sau vng i u ho, c phin m u tin. Ho t ng c a operon tryptophan khc v i operon lactose ch l protein km hm, b n thn n khng c i l c v i operator nn khi ng ring m t mnh, n khng th g n vo i m i u hnh, nn operon m . Ng c l i, khi protein km hm k t h p v i ch t ng km hm (corepressor), th s c i l c v i operator nn d dng g n vo , lm operon ng. Ho t ng c a operon c th m t nh Hnh 4-7. Nh v y, khi l ng tryptophan d, operon ng, cn khi thi u tryptophan th operon m .
TRANG 81
5 gen c u trc Operon tryptophan - gen i u ho - promoter - operator - 5 gen c u trc xc nh 5 enzyme xc tc ph n ng t ng h p tryptophan R P O 1 2 3 4 5
Protein km hm (Aporepressor)
mARN c t ng h p (operon m )
mARN khng c t ng h p (operon ng) Nhn t ng km hm (corepressor)
Hnh 4-7: M hnh ho t ng c a operon tryptophan
Nhn chung, cch i u ho bi u hi n gen c th c hi n giai o n phin m.
sinh v t procaryote ch y u
TRANG 82
Chng V
DI TRUY N H C
5.1. NHI M S C TH V S PHN BO M i nhi m s c th , qua m i pha c a chu k t bo, v n b o ton y c tnh di truy n v hnh thi c a n, b o m s n nh v s l ng v ton b c i m c th c a th nhi m s c c a loi. S ti sinh v t ch t di truy n prokaryot (vi khu n, virut) c ti n hnh cc phn t ADN; nhng sinh v t b c cao, nhi m s c th l m t ph c h p protein v i ADN nh v y, trong qu trnh phn bo, nhi m s c th cng c ti sinh - t t nhin, s ti sinh c a nhi m s c th c lin quan v i s ti sinh c a ADN. chng tr c, chng ta bi t c u t o c a nhi m s c th : M i nhi m s c th ch a m t ADN s i kp nguyn v n, ADN ny lin k t v i protein d ng m t ph c h p g i l ch t nhi m s c th (chromatin). Trong nhi m s c th c c cc protein baz (cc histon) v protein axit (khng c histon) lin k t v i ADN, v chnh l i m c trng c a nhi m s c th nhn chu n. Ngy nay ng i ta ch ng minh r ng s ti sinh c a nhi m s c th ph h p v i cc nh lu t v s ti sinh c a ADN. Trong cc t bo sinh v t t n t i hai ki u phn bo l nguyn phn v gi m phn: - Nguyn phn l s phn chia t bo thnh hai t bo con gi ng h t nhau v m t di truy n. Tr c khi b t u nguyn phn, cc nhi m s c th c nhn i v sau chng c phn b v cc t bo con b ng qu trnh phn chia. - Gi m phn l s phn chia t bo thnh cc t bo con, m i t bo con c s l ng nhi m s c th gi m i m t n a. S gi m ny ph i tun theo qui lu t: ngha l trong s gi m phn, cc thnh vin c a m i c p nhi m s c th phn li nhau v i vo cc t bo con khc nhau. K t qu l trong m i t bo con c m t v ch m t nhi m s c th c a m i c p, t c l c m t b y cc nhi m s c th . Ki u phn chia ny x y ra trong th i k chn c a cc giao t (cc t bo tr ng v tinh trng). 5.1.1.
Chu trnh t bo - nguyn phn
5.1.1.1. Chu trnh t bo a,- Chu trnh t bo prokariot n gi n, l th i gian gi a l n phn chia ny n l n phn chia khc. Ch ng h n, khi nui c y trn mi tr ng dinh d ng, cc vi khu n t ng h p ADN trong m t chu trnh t bo, sau , hai t bo con c sinh ra do thnh t bo m i c hnh thnh c t ngang t bo m .
TRANG 83
b,- Chu trnh t bo eukariot (nhn chu n) c chia ra lm b n pha. Trnh t c a cc pha nh sau: - Pha G1; pha S (synthesis): pha G2 v pha M (nguyn phn: mitosis). - Ba pha u g p l i g i l giai o n ngh hay k trung gian (interphase). Th i gian c a m i chu trnh t bo nh ng sinh v t khc nhau c khc nhau. - Pha G1 di n ra ti p theo nguyn phn. Trong pha ny cc nhi m s c th bi n i t tr ng thi k t c (xo n m nh) sang tr ng thi ko di (t xo n v n hn v c ho t tnh phin m tng ln). Th i gian c a pha ny dao ng nhi u nh t gi a cc t bo cng lo i, ng i ta cho r ng s dao ng ny tng quan v i hm l ng protein c trong t bo. G1 l pha quan tr ng i v i ton b chu trnh t bo - v nh ng bi n i v t c sinh s n c a cc t bo lin quan m t thi t v i nh ng bi n i di n ra trong pha G1. m t s sinh v t khng c pha G1 r r t (m c nh y, n m men, ...). - Pha S ti p theo pha G1, trong pha ny v t li u di truy n c a nhi m s c th c nhn i. S sao chp ADN di n ra theo ki u n a gin o n. prokariot (E. coli) c m t i m kh i u duy nh t trn nhi m s c th . Nhng t bo eukariot, qua nghin c u ng i ta th y r ng: m i nhi m s c th c nhi u n v sao chp (replication unit), cn g i l cc replicon. M i replicon c m t i m kh i u v hai i m k t thc qu trnh sao chp. Cch sao chp v i nhi u n v sao chp nh v y c n thi t cho s l ng ADN kh ng l c a sinh v t nhn chu n c th sao chp trong m t n v th i gian v a ph i. - Qu trnh sao chp b t u t i m O, chuy n ng theo hai chi u ng c nhau, t o thnh cc vng m trn ADN. Qu trnh ny k t thc khi cc ch c sao chp k c n ha nh p vo nhau. R rng l trnh t chuy n ng c a cc ph c h sao chp mang tnh c th loi v n c l p l i m i th h . C b ng ch ng cho th y r ng ADN giu GC c sao chp tr c cn ADN giu AT c sao chp sau trong pha S. - Pha G2: trong pha ny, cc nhi m s c th k t c l i chu n b cho nguyn phn.

t o t o t o t
TRANG 84
o t o t t
o t t
o : i m kh i u sao chp trong n v sao chp t : i m k t thc : khun : ADN m i t ng h p

Hnh 5-1: Trnh t th i gian trong vi c kh i u sao chp ADN trong cc n v sao chp nhi m s c th nhn chu n
S k t thc c a pha G2 bo hi u s b t u c a nguyn phn: Xt theo ngha c a t ng th "nguyn phn" (mitose) l s phn chia nhn thnh hai nhn con, cn ph n bo ch t l s phn chia t bo ch t v i s hnh thnh hai t bo con, m i t bo con ny ch a m t nhn con. M c d s phn chia nhn v s phn chia t bo ch t h u nh lun lun kh ng th i v ph i h p v i nhau nhng v n l hai qu trnh c l p v khc bi t nhau. Nguyn phn l m t qu trnh lin t c, nhng ti n vi c m t qu trnh, cc nh sinh h c phn chia m t cch nhn t o s phn bo ra lm b n giai o n hay l b n k - K tr c - K gi a - K sau - K cu i (m t s sch g i l ti n k, trung k, h u k v m t k) cn gi a hai l n phn bo l k trung gian: 1,- K tr c: trong nhn, cc nhi m s c th b t u co ng n l i, m i nhi m s c th c nhn i ln trong th i gian tr c khi b t u c a k tr c. M i nhi m s c th mang c u t o i, lin k t v i nhau vng tm ng, tm ng ny v n ch c m t ci cho n k gi a. Trong t bo ch t c m t th khng l n, c c u t o h t g i l trung t . u k, trung t phn chia v cc trung t con i v cc mt i di n c a t bo. T m i trung t t a i nh ng s i m nh d ng tia, t o thnh hnh
TRANG 85
ngi sao; gi a cc trung t pht sinh ra thoi phn bo g m nhi u s i ch t nguyn sinh, c g i l s i thoi. Nh ng s i thoi ny c c u t o t lo i protein - m v c tnh th gi ng cc protein co rt c a cc s i c. Cc s i thoi ny s p x p theo d ng hnh chp, nh l cc c c g n ch trung t v r ng pha gi a hay xch o. Trong th i gian cc trung t phn li nhau v cc trung t c hnh thnh th cc nhi m s c th trong nhn co ng n l i, tr nn ng n v dy hn. N u tr c khng th y r l chng g m hai y u t th by gi i u ny c nh n th y r r t. Khi nhi m s c th co ng n t i a v chng tr thnh nh ng th hnh que ng n, nhu m mu m th mng nhn bi n m t v cc nhi m s c th n s p x p m t ph ng xch o c a thoi c t o thnh, n lc ny k t thc k tr c. 2,- K gi a: K gi a b t u khi cc nhi m s c th n m xch o c a t bo. Tm ng c a nhi m s c th phn chia v t o thnh hai nhi m s c th con hon ton ring bi t. S phn chia cc tm ng ny x y ra ng th i trong t t c cc nhi m s c th . Cc trung t con b t u phn ly nhau. 3,- K sau: Cc nhi m s c th b t u phn ly nhau, c m i thnh vin c a m i c p, t c l m t nhi m s c th con trong c p th i v m t c c c a t bo. Trong th i gian chuy n ng v cc c c th cc nhi m s c th th ng c d ng hnh ch V, nh h ng v pha c c, tm ng s p x p nh v hnh nh l c bu c nhi m s c th chuy n ng t i c c c qui t tm ng - v chnh tm ng, s i thoi c gi ch t. Trong tr ng h p nhi m s c th m t tm ng (v d : d i tc ng c a cc tia rngen) th hon ton khng th chuy n ng c trong th i gian phn bo. 4,- K cu i: Khi cc nhi m s c th t n cc c c th b t u k cu i. Sau khi t n cc c c th cc nhi m s c th gin ra, m t kh nng b t mu m nh v tr l i tr ng thi c a k trung gian, xung quanh m i nhn con hnh thnh m t mng nhn. Ti p sau l s phn chia t bo ch t. Trong t bo ng v t th trn b m t c a chng- m t xch o, xu t hi n m t ci rnh. Rnh ny n su d n v phn chia t bo thnh hai n a - hai t bo con m m i t bo con c m t nhn. Trong t bo th c v t s phn chia t bo ch t x y ra theo cch t o thnh vch t bo, n pht sinh vng xch o c a thoi v sau pht tri n v m i pha t n thnh t bo. Ti p m i t bo con t o nn v
TRANG 86
pha vch t bo c a mnh m t mng bo ch t, v cu i cng vch t bo hnh thnh cc thnh xenlulose c a t bo. 5.1.2.
Gi m phn
c hai pha c a
Gi m phn hay tr c y cn g i l s phn bo gi m nhi m. S gi m phn - v th c ch t, bao g m hai l t phn chia t bo, trong , s l ng nhi m s c th gi m i m t n a. Qu trnh ny th ng x y ra trong qu trnh hnh thnh cc t bo gi i tnh nh t bo tr ng, tinh trng hay trong qu trnh hnh thnh cc bo t c a th c v t. cc t bo lo i ny c s nhi m s c th b ng m t n a so v i cc t bo khc trong c th . V d : ng i c 46 nhi m s c th , g m 23 c p, m i c p c hai nhi m s c th gi ng nhau, m t ci t b v m t ci t m , th cc t bo gi i tnh ch c 23 nhi m s c th , m i ci m t ki u lo i, khng l p l i. Tr c khi i su vo cc giai o n c a s gi m phn chng ta c n bi t m t s thu t ng th ng dng v i nh ng khi ni m v chng nh: - S ti p h p c a nhi m s c th l s lin h p cc nhi m s c th gi ng nhau theo t ng c p. Cc nhi m s c th gi ng nhau (ti p h p nhau trong qu trnh gi m phn) g i l nhi m s c th tng ng. - B nhi m s c th ch a c m i chi c m i ki u lo i g i l b n b i (b n b i ng i l 23). - B nhi m s c th ch a c hai chi c m i ki u lo i g i l b l ng b i (b l ng b i ng i l 46). Qu trnh gi m phn g m hai l t phn bo nhanh chng k ti p nhau g i l gi m phn th nh t v gi m phn th hai. Trong m i l n phn bo u c b n giai o n nh phn bo nguyn phn. Nhng cc giai o n y, c bi t l k tr c c a l n gi m phn th nh t x y ra r t khc so v i k tr c c a nguyn phn. u k c a k tr c, khi cc nhi m s c th v n cn di v m nh, cc nhi m s c th tng ng ti p h p nhau, t c l n g n nhau theo t ng c p, n m st nhau theo chi u d c, cu n xo n l n nhau. Cc nhi m s c th ti p t c co ng n l i v dy ln. Lc ny th y r m i nhi m s c th c c u t o i, ngha l g m hai s i nh trong nguyn phn. Nh v y cu i k tr c c a l n phn chia th nh t th cc nhi m s c th c nhn i v ti p h p v i nhau t o thnh t ng c m g m b n nhi m s c th con (b n nhi m s c th tng ng). t bo ng i g m 23 b b n, nh v y s c t ng th l 92 nhi m s c th con giai o n ny. Cc nhi m
TRANG 87
s c th con cn g n v i nhau t ng c p m t qua tm ng cha phn chia (g i l cromatit).

K GI A T ti sinh ADN trong pha S K SAU K TRUNG GIAN
4n
2n
2n
2n
Nguyn phn
I
Gi m phn
4n
2n
2n
II
Cc pha c a chu k K tr c c a nguyn phn
n 2n
G1
G2+
2n
K trung gian
Th tinh n n H p t 2n
Hnh 5-2: M hnh so snh gi m phn v i nguyn phn

B y B
Hnh 5-3: S b t cho 2 l n, trong , 2 th nhi m s c cng ngu n trao i nhau v cc o n gi a c a th nhi m s c
giai o n ny, ngoi s lin k t c a cc nhi m s c th cng ngu n cn c m t hi n t ng quan tr ng c a gi m phn l s trao i cho cc nhi m s c th . Sau khi hnh thnh cc b b n, c giai o n, cc nhi m s c th du i xo n v di ra v ng i ta quan st th y s t o thnh cc hnh cho gi ng nh X (b t cho cc cromatit), t c l c s trao i cc o n cng
TRANG 88
ngu n gi a cc cromatit khng cng ngu n trong b b n. S l ng cc trao i cho ny c th khc nhau trong b b n. Chnh K. Stec (1931) l ng i u tin nu ln nh ng d n ch ng tr c ti p v t bo h c c a hi n t ng b t cho. Ngoi nh ng nt c trng ring ra, cc qu trnh cn l i gi ng nh k tr c c a nguyn phn, ngha l trung t cng phn chia v hai trung t con cng i v cc c c i di n c a nhn, gi a cc trung t hnh thnh thoi v s c, mng nhn tan bi n, cc b b n x p xch o c a thoi v s c. T bo b c vo k gi a, th i gian ny cc tm ng khng phn chia nh phn bo nhuyn nhi m. Trong k sau c a t phn chia th nh t, cc nhi m s c th con c t o nn t m i nhi m s c th v n c n i v i tm ng c a mnh, phn li v cc c c i di n. Nh v y, trong k sau c a t phn chia th nh t c s phn li cc nhi m s c th tng ng thu c m i c p, ch khng ph i cc nhi m s c th con c a m i nhi m s c th nh nguyn phn. T d n n ch l trong k cu i c a l n phn chia th nh t m i c c c a t bo nhi m s c th d ng n b i nhng v i c u t o kp i. V d : ng i, trong phn chia gi m nhi m giai o n ny s c 23 nhi m s c th v i c u t o kp i. Ti p n cng x y ra s phn chia bo ch t, nhng khng c t o thnh vch t bo nh nguyn phn, v gi a hai l n phn chia khng c s t ng h p ADN. Gi a k cu i c a t phn chia th nh t v k tr c c a t phn chia th hai x y ra kh ng n ng i. Trong l n phn chia th hai khng c s nhn i nhi m s c th . L n phn chia th hai b t u b ng s phn chia trung t , trong m i t bo t o thnh thoi m i th ng gc v i thoi c a l t chia th nh t v m t xch o c a thoi m i c x p s n b i nhi m s c th kp i, ti p sau l cc tm ng phn chia v cc nhi m s c th con phn li v i v cc c c i di n. Sau th bo ch t phn chia, cc nhi m s c th d n d n du i ra, tr thnh cc s i nhi m s c v mng nhn c t o thnh. Do k t qu c a hai l n phn chia lin ti p c a qu trnh gi m phn m t o thnh b n nhn, trong m i nhn ch ch a m t b n b i nhi m s c th . V sau ny, trong qu trnh th tinh t hai b n b i s t o thnh m t b l ng b i.
TRANG 89
5.2.
CC NH LU T DI TRUY N MENDEL
Mendel x ng h c thuy t v gen v nu ln cc nh lu t v s truy n t cc tnh tr ng di truy n t b m cho con ci t nm 1865, nhng mi n 1900 ngnh di truy n h c m i b t u c ch . Trong cc ph n tr c chng ta tm hi u v v t ch t c a di truy n nh ADN, ARN, nhi m s c th , s phn chia t bo, ... Trong ph n ny, chng ta s xt n cc m i quan h gi a qui lu t v n ng c a nhi m s c th v s phn ly c a cc gen m Mendel nghin c u. 5.2.1. Di truy n trong tr ng lai v i m t c p tnh tr ng lm th nghi m lai, Mendel ch n 22 th u c nh ng sai khc tng ph n r nt v cc tnh tr ng nh: h t trn ho c mo, l m m vng ho c xanh, v h t xm ho c tr ng, h t trn ho c nhn nheo, cy cao hay th p, ... Qua nhi u nm nghin c u b ng phng php t th ph n, ng th y nh ng u ny l nh ng d ng thu n ch ng v m t di truy n. Khi cho lai gi a cc lo i khc nhau v nh ng tnh tr ng tng ph n nh trn - mo; y n ho c nhn nheo; xm ho c tr ng, ... ng th y r ng: nh ng cy lai th h th nh t (F1) ch bi u hi n m t tnh tr ng trong t ng c p tng ng, Mendel g i nh ng tnh tr ng l nh ng tnh tr i, cc tnh tr i trong cc c p tnh tr ng gi i thi u nh: h t trn, y n c a qu (trn), mu xm c a v h t. Cn tnh tr ng tng ph n kia (mo, nhn nheo, mu tr ng c a v h t) ng g i l tnh l n. Hi n t ng cy lai i th nh t ch bi u hi n m t tnh tr ng tr i trong c p tnh tr ng c a b , m . Mendel g i l qui lu t c a tnh tr i. Tnh ch t c trng c a cc cy lai khi cho lai cc d ng thu n ch ng v m t di truy n l s ng tnh i th nh t. Mendel bi u th y u t di truy n c a tnh tr i b ng ch "A" cn tnh l n b ng ch "a". Qu trnh lai c m t nh sau: Giao t c a b m : Th h th nh t (F1): A (qu trn) x a (qu nhn nheo)
Aa (trn)
l s phn tch qu trnh lai v i m t c p tnh tr ng. V cc tnh tr ng tr i v l n bi u hi n ra trong hi n t ng lai nh l nh ng d c tnh c l p, nn Mendel nu ln quan ni m xc ng cho r ng tnh di truy n c a chng b t ngu n t s c m t c a m t c p y u t . Sau khi t o c th h th nh t, trong tnh tr i c bi u hi n cn tnh l n khng bi u hi n. V n t ra i v i Mendel l s khng bi u hi n c a tnh l n l do n b th tiu hay n m tr ng thi n.
TRANG 90
gi i quy t v n ny, ng cho t th ph n cc cy lai i th nh t. K t qu cho th y th h th hai (F2) bn c nh nh ng c th mang tnh tr i xu t hi n nh ng cy mang tnh l n m th h th nh t cha bi u hi n, n m d i d ng n. Do s l n t c a tnh tr ng tr i nn nh ng d c tnh ch u n bn trong tnh di truy n ph c t p c a cy lai. T l trung bnh c a tr i so v i l n l 3/1. Cc cy th h th hai c ki u hnh (phenotyp) gi ng nhau, phn bi t ki u gen (genotyp) c gi ng nhau khng ng dng php lai phn tch, t c l em lai chng v i d ng ng h p t l n (thu n ch ng mang tnh tr ng l n) t c l : A A (trn) x F1: aa (nhn) Aa (trn) x F2: aa (nhn)
Aa (t t c trn)
1/2 Aa (trn) 1/2 aa (nhn)
Nh v y: 1/3 s c th c a F2 mang genotyp l AA cn 2/3 l Aa v 1/3 l aa. Hi n t ng tnh tr ng l n t n t i d ng n qua m t th h c a cy lai r i sau xu t hi n d n Mendel n m t quan ni m v s t n t i c a cc y u t di truy n. Quan ni m ny t n n mng cho h c thuy t gen ngy nay. M i tnh tr ng bi u hi n l do m t gen m ha trong ADN. Hai tnh tr ng tng ph n m Mendel ch n nh trn l bi u hi n c a gen n m trn cng v tr c a hai nhi m s c th tng ng. Nh ng c p tnh tr ng nh v y ng i ta g i l c p alen. Ngy nay ng i ta gi i thch cc nh lu t c a Mendel theo thuy t nhi m s c th . Hai nhi m s c th tng ng c a t bo b v m mang cc alen AA (tr i) v aa (l n), cc alen ny n m v tr tng ng trn nhi m s c th c a b , m (Hnh 5-4). T cc s li u thu c Mendel pht bi u nh lu t phn li c a ng, nh lu t c th tm t t nh sau: Cc giao t thu n khi t chng ch mang m t trong hai alen m i gen, Cc giao t tch bi t nhau v th h m i c sinh ra do s t h p ng u nhin c a cc giao t b t ngu n t cha, m . nh lu t ny l nh lu t phn li tnh tr ng c a Mendel.

A A a a
TRANG 91
H t trn Giao t c a P:
A
H t nh n
T tc h t trn
Giao t c a F1:
A
F2
A A
Trn
a A a a a
Trn
Trn
Nh n
Hnh 5-4: M hnh bi u di n thuy t nhi m s c th
i u ki n nghi m ng c a nh lu t ng tnh v nh lu t phn li l: - Cc c p b , m ph i thu n ch ng v tnh tr ng, - Tnh tr ng tr i ph i tr i hon ton v s c th phn tch ph i l n.
Hi n t ng tr i khng hon ton
Trong cc th nghi m c a Mendel ni trn, m t tnh tr ng l tr i hon ton so v i tnh kia nn th h lai F1 ki u hnh bi u hi n tnh tr i. Nhng khng ph i bao gi cng th , i v i nhi u tnh tr ng quan st th y hi n t ng tr i khng hon ton, ngha l cc ki u gen AA , Aa v aa m i ki u c m t ki u hnh. V d : mu hoa c a cy - ng i ta th y, n u AA cho mu , aa cho mu tr ng th Aa s cho mu h ng. Nh v y n u lai cy hoa mu (thu n ch ng) v i cy hoa mu tr ng (thu n ch ng) th h F1 s c hoa mu h ng, n u ti p t c lai cc cy hoa mu h ng v i nhau th th h th hai (F2) s cho cc cy c hoa mu ,
TRANG 92
h ng v tr ng v i t l 1:2:1. Cho n nay ng i ta quan st th y hi n t ng tr i khng hon ton nhi u sinh v t khc nhau, c ng v t v th c v t.
Hi n t ng a alen (dy alen)
S khc nhau gi a cc alen pht sinh qua con ng t bi n. V d m t alen ban u l A t bi n thnh alen l n a, ho c ng c l i a t bi n thnh A th l nh ng t bi n thu n, ngh ch. Nhng qu trnh t bi n khng ph i ch gi i h n n gi n s bi n i l n nhau, m cc t bi n c th t o thnh m t s cc tr ng thi khc nhau. Do s t bi n nh v y s d n n t o thnh dy alen A1, A2, A3, A4, ...
Nh v y dy a alen l tr ng h p khi cc tr ng thi b n v ng cng m t gen, n m trong m t locut nh t nh trong nhi m s c th (bao g m cc alen bnh th ng cng nh m i t bi n c a chng).
Hi n t ng ny l m t trong nh ng hi n t ng quan tr ng trong qu trnh bi n d di truy n sinh v t. N ch ng t m i gen c th bi n d a d ng, nh h ng r t khc nhau n s pht tri n cc tnh tr ng. V d mu c a m t ru i d m hoang d i c qui nh b i gen W. Khi gy t bi n gen ny ng i ta nh n c m t s gen alen v i W qui nh nhi u ki u hnh khc nhau nh: - W: ; w: tr ng; Wi: mu ng voi; Wh: mu m t; Wa: m; Wch: mu anh o; Wbl: mu xm, ... (cc gen ny n m cng m t locut). - Thnh ph n dy alen c th c hng ch c tr ng thi alen khc nhau cng m t gen. 5.2.2. Di truy n trong tr ng h p lai v i hai c p tnh tr ng nghin c u di truy n trong tr ng h p lai hai c p tnh tr ng Mendel dng hai lo i u H lan c h t vng-trn v i xanh-nhn thu n ch ng. th h u (F1), k t qu nh n c u ng tnh l h t trn mu vng. K t qu ny ph h p v i nh lu t ng tnh, v k t qu cho th y tnh tr ng h t trn, mu vng u l tnh tr i. th h th hai (F2), ng th y cc tnh tr ng phn li v ng thu c b n ki u hnh l: vng-trn; vng-nhn; xanh-trn v xanh-nhn, v i t l l 9:3:3:1. Nh v y, m i c p tnh tr ng tng ph n u phn ly theo ng nh lu t phn li nh gi i thi u ph n trn v cc tnh tr ng ny khng ph thu c nhau. T ng rt ra l:
Khi lai hai c th thu n ch ng khc nhau v hai hay nhi u c p tnh tr ng tng ph n th s di truy n c a c p tnh tr ng ny khng ph thu c vo s di truy n c a c p tnh tr ng kia.
TRANG 93
Ngy nay nh lu t v s phn li c l p c a cc c p tnh tr ng c gi i thch trn c s c a gen v nhi m s c th . xc nh ki u gen v ki u hnh trong tr ng h p lai ny c th xy d ng s m trong hai tnh tr ng trn-vng l do cc gen tr i AA v BB v tnh tr ng nhn-xanh do cc gen l n aabb nh sau: P Ki u gen Giao t
trn, vng
x
nhn, xanh
AA AB
BB
aa ab
bb
trn, vng
F1 F1 & F1
AB Ab aB ab
Aa Bb Aa Bb x Aa Bb
AB AABB vng trn AABb vng trn AaBB vng trn AaBb vng trn Ab AABb vng trn Aabb xanh trn AaBb vng trn Aabb xanh trn AB AaBB vng trn AaBb vng trn aaBB vng nhn aaBb vng nhn ab AaBb vng trn Aabb xanh trn aaBb vng nhn aabb xanh nhn
T ng qut l i, s phn ly theo ki u hnh l 9 vng trn : 3 xanh trn : 3 vng nhn : 1 xanh nhn. C n ch y aA v Bb l hai c p gen n m trn hai c p nhi m s c th tng ng khc nhau. T cc k t qu nh n c, Mendel c nh n xt r ng t l phn li 9: 3:3:1 khi xem xt ng th i hai tnh tr ng trong m t php lai chnh l s k t h p c a hai t l phn li 3:1 khi xem xt t ng c p tnh tr ng ring bi t. Xt c p tnh tr ng Aa trn b ng trn ta c 12A : 4aa hay 3A : 1aa, tng t nh v y i v i c p tnh tr ng Bb l 12B : 4bb. T Mendel xy d ng nh lu t th ba c a mnh g i l nh lu t nguyn l di truy n c l p. Theo nguyn l ny, cc gen n m trn nhi m s c th khng tng ng khc nhau th v n ng c l p trong qu trnh t o thnh giao t , ngha l s di truy n c a cc tnh tr ng c l p, khng ph thu c nhau.
TRANG 94
5.3. 5.3.1.
DI TRUY N KHNG THEO CC NH LU T MENDEL
Di truy n gi i tnh
5.3.1.1. Nhi m s c th gi i tnh B nhi m s c th c a cc t bo ng v t g m cc nhi m s c th th ng v nhi m s c th gi i tnh. V d ng i c 23 c p nhi m s c th th c 22 c p nhi m s c th th ng v m t c p nhi m s c th gi i tnh. Nhi m s c th th ng hon ton gi ng nhau c th c v c th ci, cn c p nhi m s c th gi i tnh th khc nhau gi a c th c v c th ci. Trong ph n l n cc tr ng h p c th c c hai nhi m s c th khc nhau k hi u l XY cn c th ci c hai nhi m s c th gi ng nhau, k hi u l XX. Nhi m s c th X v Y l hai nhi m s c th khng tng ng, m t s gen trn nhi m s c th X khng c alen bn Y, ng c l i m t s gen trn Y khng c alen bn X v c m t s gen th c c trn X v trn Y.
Hnh 5-5: Bi u di n c u trc c a nhi m s c th gi i tnh
ng i
Ph n tr ng ch a cc gen c trn X m khng c alen tng ng bn Y. Ph n ch m en ch a cc gen c trn Y m khng c alen tng ng trn X. Ph n s m mu mang cc gen c c trn Y v trn X. Cc gen trn nhi m s c th gi i tnh khng ch qui nh gi i tnh ( c, ci) m cn qui nh m t s tnh tr ng khc nhng lin k t v i m t gi i tnh nh t nh. 5.3.1.1. S xc nh gi i tnh v di truy n gi i tnh a,- S xc nh gi i tnh Nh chng ta bi t ng i c 23 c p nhi m s c th , trong 22 c p nhi m s c th th ng v m t c p nhi m s c th gi i tnh. n c hai nhi m s c th gi i tnh gi ng nhau XX. Ph n ch t o m t lo i t bo tr ng g m 22 nhi m s c th th ng v 1 nhi m s c th gi i tnh X (22A + X) nn g i l gi i ng giao t . Nam gi i cng c 22 c p nhi m s c th th ng v m t c p nhi m s c th gi i tnh, c p ru i d m
TRANG 95
nhi m s c th gi i tnh c a nam gi i khng gi ng nhau, m t X v m t Y, nn n ng c hai lo i tinh trng, m t lo i g m 22 c p nhi m s c th th ng v m t nhi m s c th X (22A + X) cn lo i kia l 22 c p th ng v m t nhi m s c th Y (22A + Y), v v y cn g i l gi i d giao t . Khi th tinh, n u tinh trng mang (22A + X) ph i h p v i t (22A + X) th h p t s c c p nhi m s c th gi i tnh l XX v s thnh con gi. N u tinh trng mang (22A + Y) ph i h p v i t (22A + X) th h p t s c c p nhi m s c th gi i tnh l XY v s thnh con trai. bo tr ng pht tri n bo tr ng pht tri n
cc loi sinh v t khc nhau th s xc nh gi i tnh d a vo s phn b cc c p nhi m s c th XX v XY cng khng gi ng nhau. ng v t c v, ru i d m, m t s th c v t nh cy gai, cy chua me, ... th c th ci mang c p nhi m s c th gi i tnh XX cn c th c mang c p XY gi ng nh ng i. Tri l i, cc loi chim, g, ch nhi, gi ng b st, b m, du ty, ... th c th ci mang c p nhi m s c th gi i tnh l XY, cn c th c mang c p XX. m t s loi nh b xt, chu ch u, r p, c p nhi m s c th gi i tnh c a con ci l XX, trong khi c p nhi m s c th gi i tnh c a con c l XO. V v y con c cho ra hai lo i giao t , m t lo i mang nhi m s c th gi i tnh X cn lo i kia khng mang nhi m s c th gi i tnh no. Ng c l i, cng c loi (b nh y) th con c mang c p nhi m s c th gi i tnh l XX v con ci mamg c p XO. b,- Di truy n c a cc gen lin k t v i nhi m s c th gi i tnh ru i d m Ru i d m c 8 nhi m s c th chia lm b n c p, trong 3 c p nhi m s c th th ng v m t c p nhi m s c th gi i tnh. Cc gen qui nh mu m t hay tr ng n m trong nhi m s c th X. ru i d m bnh th ng th m t c s c t , nhng trong m t s tr ng h p ng i ta tm th y nh ng ru i c v ru i ci c m t mu tr ng. N u em lai ru i c c m t tr ng v i ru i ci m t bnh th ng th th h u (F1) ch xu t hi n ru i m t , c ru i c v ru i ci, nh v y gen di truy n mu m t l gen tr i, cn gen th hi n mu m t trng l gen l ng. F2, m i ru i ci u c m t , cn ru i c th m t n a s l ng l m t , n a cn l i m t tr ng (Hnh 5-6a). N u ta xt di truy n cc tnh tr ng ny th ta th y s di truy n cc tnh tr ng ny hon ton tun theo qui lu t khi gen qui nh mu m t n m trn nhi m s c th X.
TRANG 96
Hnh 5-6: Cc gen lin k t v i gi i tnh
N u em lai ru i c c m t v i ru i ci c m t tr ng th F1, m i ru i c u mang mu m t c a m (m t tr ng) v ru i c nh n nhi m s c th X c a m c ch a gen qui nh mu m t tr ng,cn m i ru i ci u mang mu m t c a cha (m t ) v ru i ci nh n hai nhi m s c th X m t c a m v
TRANG 97
m t c a b , v do gen qui nh mu m t c a b l gen tr i nn ki u hnh c a n mu . - Hnh 5-6b: Bi u di n hi n t ng ny - g i l s di truy n cho v con ci ti p thu tnh tr ng c a b cn con c ti p thu tnh tr ng c a m . th h th hai th th y 1/2 s ru i ci c mu m t tr ng, n a cn l i c mu m t (d h p th ) v ru i c cng v y 1/2 tr ng, 1/2 . S phn ly tnh tr ng nh v y kh ng nh r ng gen W qui nh mu m t c a ru i d m n m trn nhi m s c th X. C n lu l s di truy n cc tnh tr ng lin k t v i gi i tnh theo ki u ny c hai c i m quan tr ng l k t qu c a php lai thu n khc php lai ngh ch, v c hin t ng di truy n cho. S di truy n theo ki u ny cn g i l s di truy n lin k t gi i tnh hon ton. Ngoi ra cn g p tr ng h p gen n m trn nhi m s c th Y khng tng ng bn X, th tnh tr ng ch th hi n c th c, ngha l c th c mang nhi m s c th Y. Cng c tr ng h p gen t n t i c Y v X, t c l gen n m o n tng ng c a hai nhi m s c th . th php lai xui v ng c s nh sau:
b m : F1: F2: Xa Xa & XA YA ; ; ; ; XA XA XA Xa & ; Xa Ya XA Ya
Xa XA ; Xa YA Xa Xa ; XA Xa: con ci Xa YA ; XA YA: con c
XA XA ; Xa XA: con ci XA YA ; Xa Ya: con c
Nh v y n u th h u, b mang gen l n th 1/2 s chu gi s th hi n c tnh di truy n c a b. Ng c l i n u b mang gen tr i th 1/2 s chu trai s th hi n c tnh di truy n c a b. 5.3.2.
Nh ng bi n i c a nhi m s c th 5.3.2.1. S khng phn ly c a cc nhi m s c th
Khi quan st th nhi m s c d i knh hi n vi, ng i ta th y c tr ng h p hai nhi m s c th X dnh vo nhau ru i d m. Ngha l n khng c kh nng phn li trong gi m phn, v khi c t bi n nh v y th s d n n c hai nhi m s c th X cng n m trong m t giao t . Khi k t h p v i tinh trng mang nhi m s c th Y trong th tinh th ng i ta th y con ci c nhi m s c th gi i tnh d ng XXY. Th nhi m s c Y b sung vo y c xem nh l th nhi m s c cng c p khi lin k t v i th nhi m s c X dnh nhau. Qu trnh c bi u di n b ng s sau:
TRANG 98
(con ci m t ) XXYm x (con c m t tr ng )xYb

F1: XXx (ci, ch t) ; XXYb (ci, m t , s ng) YmYb ( c, ch t)
xYm ( c, m t tr ng) ; F2: XXx (ci ; ch t)
; XXYm (ci, m t ) YbYm ( c, ch t)
xYb ( c, m t tr ng) ;
Cc ru i ci c ba nhi m s c th X th ng khng s ng c, cng nh ru i c mang hai nhi m s c th Y th ng ch t trong giai o n tr ng th tinh. C hai i m c n ch trong tr ng h p ny l: - T t c cc gen n m trong cc nhi m s c th XX dnh nhau qua cc th h lin ti p ch truy n l i sau theo dng ru i ci, cn t t c cc gen n m trn nhi m s c th X n c th ch truyn l i theo dng ru i c. Ru i c mang nhi m s c th X t b , ru i ci mang nhi m s c th dnh nhau XX t m . - S c m t c a nhi m s c th Y y cng khng quy t nh s pht tri n thnh gi ng c. Trong tr ng h p ny vai tr quy t nh l s l ng nhi m s c th X, khi c hai nhi m s c th X th pht tri n thnh ru i ci, ng c l i khi c m t nhi m s c th X th pht tri n thnh ru i c. S dnh nhau c a cc nhi m s c th khng ph i ch x y ra ring i v i nhi n s c th X m cng c th x y ra v i nhi m s c th Y. Trong khi nghin c u v cc bi u hi n gi i tnh b t bnh th ng ng i ta pht hi n ng i c th c 47 ho c 45 nhi m s c th , thay v 46 nhi m s c th bnh th ng. H i ch ng Klinefelter l tr ng h p nam gi i c 47 nhi m s c th , t c nhi m s c th gi i tnh c d ng XXY (hai nhi m s c th ). Tng t ng i ta cng tm th y ng i c th c nhi m s c th gi i tnh b t bnh th ng nh XXYY, XXXY, XXXYY v XXXXY. Nhng c th ny v sinh v pht tri n b t bnh th ng. H i ch ng Turner l tr ng h p n c 45 nhi m s c th , t c nhi m s c th gi i tnh c d ng XO. Nh ng c th ny v sinh v pht tri n b t bnh th ng. 5.3.2.2. t bi n c u trc nhi m s c th t bi n t c l s thay i c u trc c a nhi m s c th hay c a gen lm bi n i di truy n c a chng. t bi n t o nn s a d ng c a nguyn li u di truy n. t bi n nhi m s c th l nh ng bi n i th y c trong c u trc
TRANG 99
nhi m s c th . Nh ng bi n i y c th l m t o n, o o n, l p o n v chuy n o n. S minh h a cc qu trnh nh sau: S s p x p cc gen trong m t o n nhi m s c th bnh th ng:
A B C D E G
1,- M t o n Khi b m t m t o n no v d o n D th s s p x p m i l:
A B C E G
o n b m t c th n m o n u cng ho c kho ng gi a u mt v tm ng. t bi n m t o n th ng gy ch t ho c gi m s c s ng - v d ng i khi b t bi n m t o n nhi m s c th 21 s gy ung th mu. Nhng trong m t s tr ng h p v d ng, ru i d m th hi n t ng mtt o n nh khng lm gi m s c s ng ng k , v v y trong nh ng tr ng h p ny c th l i d ng lo i b nh ng gen khng mong mu n. 2,- L p o n L p o n l khi m t a n no l p l i, v d s l p o n x y ra
A B B C D E G
B:
M t o n no c a nhi m s c th c th l p l i m t hay nhi u l n. S l p o n c a nhi m s c th c th lm gi m ho c cng c th lm tng c ng bi u hi n c a tnh tr ng. V d : ru i d m l p o n hai l n trn nhi m s c th X lm cho m t l i thnh m t d t, l p o n 3 l n lm cho m t cng d t hn. i m ch c t bi n l p o n lm tng ho t tnh c a enzyme amilase. 3,- o o n o o n l m t o n c th quay 180 nhng v n n m trong nhi m s c th y, o n b o c th ch a ho c khng ch a tm ng. t bi n o o n th ng t nh h ng n s c s ng c a c th . V v y c th gy t bi n b ng cch o o n tng c ng s sai khc gi a cc nhi m s c th tng ng trong cc ni thu c cng loi. 4,- Chuy n o n Hi n t ng chuy n o n c th di n ra:
TRANG 100
S chuy n o n c th di n ra trong cng m t nhi m s c th ho c gi a hai nhi m s c th khng tng ng. Khi c t bi n chuy n o n l n th ng gy ch t ho c b v sinh. Trong m t s tr ng h p v d u, la, chu i ng i ta cng gy chuy n nh ng o n ng n, l nh ng nhm gen mong mu n t nhi m s c th c a loi ny sang nhi m s c th c a loi khc. 5,- t bi n gen t bi n gen l nh ng bi n i trong c u trc phn t ADN m khng th th y c d i knh hi n vi. Th ng l thay i m t nucleotit ny b ng m t nucleotit khc codon ny ho c codon khc d i tc ng c a cc tc nhn l, ha, ngo i c nh ho c nh ng r i lo n trong cc qu trnh sinh ly, sinh ha c a t bo. t bi n gen c u trc th ng bi u hi n thnh m t bi n i t ng t, gin o n v m t ho c m t s t nh tr ng no trn m t ho c m t s c th no . t bi n gen c u trc s gy r i lo n trong qu trnh sinh t ng h p protein ( c bi t l sinh t ng h p enzyme). t bi n gen th ng c h i cho c th , song trong m t s tr ng h p c th v h i (trung tnh) v trong m t s tr ng h p l i c l i ( la c th t bi n lm tng s bng trn khm, c th t bi n lm tng s h t trn bng gi ng Trn chu ln). 5.3.3. Cc gen ngoi nhn Vo u th k 20 ng i ta pht hi n ra r ng m t s tnh tr ng c di truy n cho con chu khng ph i do cc gen n m trong nhn m ch lin quan n t bo ch t. Nh ng tnh tr ng nh v y c di truy n theo dng m v h p t nh n c t bo ch t t t bo tr ng ch khng ph i t tinh trng. Nh chng tr c chng ta bi t c nh ng phn t ADN n m ngoi nhn nh ADN c a ti th , l p th . Cc ti th ch a ADN-polymerase nn n c th th c hi n c s ti b n ADN c a n v khng ph thu c vo ADN-polymerase nhn. V v y vi c ti b n ADN c a ti th hon ton khng ph thu c vo nhn. ADN c a ti th c t ng h p v phn gi i nhanh hn ADN nhn. ADN c a ti th ch ch a thng tin di truyn m t s t tnh tr ng no , cn ph n l n do cc gen nhn ki m sot. Hi n nay ng i ta xc nh c r ng ADN ti th ch a kho ng 50 gen. G n y b ng cch gy t bi n ADN ti th ng i ta nh n c nhng t bo t bi n (t bo nh ) Sac. cerevisiae. L c l p cng c ch a ADN v ARN, tng t nh ti th chng c kh nng sinh tr ng v phn chia c l p, cng nh c kh nng t ng h p
TRANG 101
cc protein c trng. T o n bo Euglena th ng c l c l p, nhng n cng c th s ng khng c n l c l p n u cung c p cho n y ch t dinh d ng. M t khi t o b m t l c l p th l c l p m i khng bao gi hnh thnh. N u a vo t bo t o d i l c l p l y t ch ng t bi n, khc c u trc so v i l c l p bnh th ng c a n th chng v n phn chia v truy n l i cho con chu. i u kh ng nh r ng c u trc c a l c l p c ki m sot b i ADN c a chnh n. D sao th cng c n nh n m nh r ng, s di truy n ngoi nhn khng th tun theo cc qui lu t ch c ch nh di truy n qua nhi m s c th v khi phn bo th t bo ch t khng chia u chnh xc cho cc t bo con. V v y trong s di truy n th nhn v n ng vai tr quy t nh. 5.3.4. Bi n d t h p do trao i cho Trong th i k ti p h p c a s gi m phn cc nhi m s c th c th trao i v i nhau c t ng o n, l s b t cho c a cc nhi m sc th (hay trao i cho). S trao i ny c tnh ch t ng u nhin v c th x y ra b t c o n no c a nhi m s c th . S l ng cc trao i cho ny trong m t l n gi m phn c th m t ho c nhi u ch theo su t chi u d c c a n. Hi n t ng ny c pht hi n ru i d m. ng ch l s trao i cho ch x y ra t ng o n tng ng gi a hai nhi m s c th trong b b n gi m phn. T l % c a cc lo i giao t ph thu c vo t n s hon v gen. T n s hon v gen c tnh b ng t l % c hai lo i giao t c gen hon v . V d : Khi Morgan lai ru i d m thu n chung c hai tnh tr ng i l p nhau l thn xm, cnh di v thn en, cnh c t. th h F1 ng thu c ton ru i thn xm, cnh di (tnh tr ng tr i). th h th hai ng dng php lai phn tch, t c l l y ru i ci F1 lai v i ru i c mang tnh tr ng l n l thn en, cnh c t. K t qu ng thu c b n ki u hnh phn ph i theo t l : Thn xm, cnh di: 0,41 Thn en, cnh c t : 0,41 Thn xm, cnh c t: 0,09 Thn en, cnh di : 0,09 Hnh 5-7: S bi u di n s trao i (t n s hon v l 0,18) S trao i cho cc nhi m s c th c th x y ra tr c khi cc nhi m s c th nhn i trong gi m phn ho c sau khi c nhn i r i.
TRANG 102
F1
B V
b v
b v
b v
Xm, d i
en, ct
B V
b v
B V 0,41
B v 0,09
b V 0,09
b v 0,41 1,0
b v
Giao t c gen hon v
0,41
B V
0,09
B v
0,09
b V
0,41
b v
1,0
b v
B V
b v
B v
b v
b V
b v
b v
b v
0,41 Xm, d i
0,09 Xm, ct
0,09 en, d i
0,41 en, ct
Hnh 5-7: C s t bo h c c a hon v gen
TRANG 103
Hnh 5-8a: S b t cho c a cc nhi m s c th trong qu trnh phn bo gi m nhi m Hnh 5-8b: S b t cho hai l n c a nhi m s c th
TRANG 104
5.3.5. Di truy n do tng tc gen Trong m t s l n v d m chng ta xem xt trn y ph n l n m i lin h gi a gen v tnh tr ng l n gi n v tuy n tnh, m i gen xc nh m t tnh tr ng. Trong nhi u tr ng h p m t tnh tr ng c th c qui nh b i s tng tc c a m t s c p gen, ng c l i m t c p gen c th nh h ng tr c ti p n m t s tnh tr ng, ho c c th m t gen c th lm l ch l c hay c ch tc ng c a m t c p khc. Cc i u ki n bn ngoi cng nh h ng n ho t ng c a gen. D i y l m t s hi n t ng tng tc gen: 5.3.5.1. Tng tc b tr Tng tc b tr l ki u tc ng qua l i c a hai hay nhi u gen thu c nh ng locut khc nhau lm xu t hi n m t tnh tr ng m i. g c m t lo t gen qui nh l n v hnh d ng c a mo. Gen mo hoa h ng (A) tr i i v i gen mo bnh th ng (a), m t c p gen khc (thu c m t locut khc) qui nh s khc nhau gi a mo hoa u (B) v mo bnh th ng (b). Khi em g ng h p c mu hoa u (aaBB) v i g ng h p c mu hoa h ng (AAbb), th th h th nh t g con khng c mo hoa u cng khng c mo hoa h ng m c mo d ng h o:
(hoa u) aaBB x AAbb (hoa h ng)
F1: AaBb (h o)
Mo d ng h o c qui nh b i s c m t ng th i c a hai gen tr i A v B. Khi hai gen tr i tc ng ring r th s qui nh tnh tr ng c a chng, cn khi hai gen tr i cng m t ki u gen th chng tc ng b tr , hnh thnh tnh tr ng m i (h o). Nh v y g c mo bnh th ng ph i c ki u gen l aabb, g v i mo hoa u ph i c ki u gen aaBB hay aaBb, g c mo hoa h ng ph i c ki u gen l AAbb ho c Aabb. Chng ta th y qua php lai trn n u hai gen tr i A,B khng alen nhau th khi chng ng ring l th khng th t mnh bi u hi n tnh tr ng nhng khi chng cng n m trong m t ki u gen th chng tng tc b tr nhau v xu t hi n tnh tr ng. 5.3.5.2. Tng tc t ch (suppressors) t ch l hi n t ng gen ny km hm ho t ng c a gen khc khng alen. Hai gen tr i khng alen (n m trong nh ng locut khc nhau) km hm ho t ng c a nhau. Hi n t ng ny c pht hi n khi nghin c u s di truy n mu xm v mu en c a ng a. S lai nh sau:
TRANG 105
(xm) CCBB x F1: F2:

CB CB Cb cB cb CCBB (xm) CCBb (xm) CcBB (xm) CcBb (xm)
ccbb (hung )
CcBb (xm)
Cb CCBb (xm) CCbb (xm) CcBb (xm) Ccbb (xm) cB CcBB (xm) CcBb (xm) ccBB (en) ccBb (en) cb CcBb (xm) Ccbb (xm) ccBb (en) ccbb ( )
y ta th y c hi n t ng t ch : Gen tr i C qui nh mu lng xm c kh nng nh ch ho t ng c a gen tr i B qui nh mu lng en, v ch khi n ng tch kh i A trong ki u gen th mu lng en xu t hi n, chnh v v y m ng a c ki u gen ccBB, ccBb v ccBb c mu lng en. V d trn l khi m t gen tr i t ch m t gen tr i khc, nhng cng c tr ng h p m gen l n l i t ch m t gen tr i khc khng alen v i n. Ki u di truy n ny c nghin c u k trn gen l n qui nh b nh b ch t ng chu t. Khi cho lai chu t en c ki u gen CCbb v i chu t b ch t ng c ki u gen ccBB th k t qu F1 cho ton chu t lng xm v F2 ng i ta nh n c 9 chu t lng xm, 3 chu t lng en v 4 chu t b ch t ng (9:3:4). S lai nh sau: (en) CCbb
F1: F2:
CB CB Cb cB cb CCBB (xm) CCBb (xm) CcBB (xm) CcBb (xm)
ccBB (b ch t ng)
CcBb (xm)
Cb CCBb (xm) CCbb (en) CcBb (xm) Ccbb (en) cB CcBB (xm) CcBb (xm) CcBB (b.t) ccBb (b.t) cb CcBb (xm) Ccbb (en) ccBb (b.t) ccbb (b.t)
TRANG 106
C n bi t r ng gen tr i C qui nh mu lng en c a chu t, nhng gen tr i B qui nh mu lng xm. Chu t xm th ng c m t ph n lng en, m t ph n nh c vng vng, b ng d i c mu sng hn. Khi cho lai chu t en c ki u gen l CCbb v i chu t b ch t ng c ki u gen l ccBB F1 c chu t con mu xm. S d nh v y l do gen B khi c th chu t b ch t ng b t ch do gen l n c (ccBB), khi chuy n sang c th lai c k t h p v i gen g c v mu s c, hnh thnh vng vng trn lng, v nh v y ta thu c chu t c lng m t ph n en, ph n nh c vng vng, b ng mu sng hn (xm). F2, c th no c c p gen l n cc th u b b ch t ng. 5.3.5.3. Hi n t ng a gen Trong tr ng h p m t tnh tr ng c hnh thnh do nh h ng ng th i c a nhi u gen tng ng th l hi n t ng a gen. S di truy n a gen c ngha r t quan tr ng v n qui nh s di truy n qua cc th h c a cc tnh tr ng. V d mu c a h t ki u m ch l do m t s gen qui nh. Nh ng gen ny tc ng theo cng m t h ng ln s pht tri n c a tnh tr ng. Cc ki u gen trong tr ng h p ny c th bi u di n nh sau:
K1K1K2K 2 (tr i) Giao t : K1K2 x Tr ng k1k1k2k2 (l n) k1k2
F1: F2: Giao t F1 K1K2 K1k2 k1K2 k1k2 K1K2 K1K1K2K2 (4) K1K1K2k2 (3) K1k1K2K2 (3) K1k1K2k2 (2)
K1k1K2k2 (trung gian)
K1k2 K1K1k2k2 (2) K1k1K2k2 (2) K1k1k2k2 (1)
k1K2 K1k1K2k2 (2) k1k1K2K2 (2) k1k1K2k2 (1)
k1k2 K1k1k2k2 (1) k1k1K2k2 (1) k1k1k2k2
K1K1K2k2 (3) K1k1K2K2 (3) K1k1K2k2 (2)
(0)
Nh v y mu c a h t ki u m ch l do hai gen qui nh. Mu s c c bi u hi n trong tr ng h p c t nh t m t gen tr i, do s phn li thnh d ng c mu v khng mu l 15:1, nhng m c mu s c ph thu c vo s l ng cc gen tr i, s gen tr i cng nhi u th mu cng m nh.
TRANG 107
5.3.6. M t s phng php nghin c u di truy n VSV Nh ng hi u bi t ngy cng su s c v c u trc v ch c nng c a ADN, ARN - v t li u thng tin di truy n, thc y m nh m s pht tri n c a nhi u lnh v c khoa h c nh y h c, nng nghi p, vi sinh v t, ... M t trong nh ng lnh v c m di truy n l c s l thuy t l ch n gi ng. Ch n gi ng c th l ch n gi ng cy tr ng - ng d ng trong nng nghi p; ch n gi ng cy c nh (v d phong lan), ch n gi ng gia sc (b, heo, c u, ...) v ch n gi ng vi sinh v t. Nh chng ta bi t ngy nay vi sinh v t ngy cng c s d ng nhi u hn trong s n xu t cng nghi p, nng nghi p v y h c. B i v y vi c tm hi u cc phng php nghin c u di truy n vi sinh v t l c bi t c n thi t. V i th i gian c h n trong ph m vi cho php c a gio trnh ny chng ti ch gi i thi u m t s trong r t nhi u phng php nghin c u di truy n vi sinh v t. 5.3.6.1. t bi n nhn t o v i tc nhn HNO2 HNO2 c tc d ng lm bi n i v m t ha h c cc baz nit c a ADN. D i tc d ng c a HNO2 nhm amin trang cc baz c a axit nucleic b thay th b ng nhm OH hay oxy, ngha l x y ra ph n ng oxyha kh amin, do adenin tr thnh hypoxatin, guanin tr thnh xantin, cytozin tr thnh uracil. L y v d c a Adenin:
HNO2 NH2 C N C H N C C N H H OH Hy N C H N C N C C C N H N C H A T
HNO2
Hy C C C T A T
Hy
Hnh 5-9: Trong phn t ADN, c p baz A:T b thay th b i cc G:X do andenin b oxy ho kh amin v tr thnh hypoxantin (ph n trong ngo c l t bi n)
Adenine + HNO2 tr thnh hypoxantin (Hy). Do Hypoxantin xu t hi n v tr adenin nn x y ra vi c thay th cc baz trong qu trnh sao c a ADN. Trong l n sao u tin trn s i ADN cn c hypoxantin ng ch adenin, nhng l n sao th hai xu t hi n t h p HyC, trong l n sao ti p theo l i
TRANG 108
xu t hi n trn cc s i ADN chu c c p HyC v GC, l m t thay i t bi n v c p AT b thay th . Sau hai chu trnh sao, s i ADN c ch a c p AT s cho hai s i kp v n mang c p ny v hai s i b bi n i. Qu trnh bi n i k t thc khi c p AT c thay th b ng c p AC (Hnh 5-9). Khi Cytozin chuy n thnh Uracil trong qu trnh kh amin s d n n vi c thay th c p GC ban u thnh c p AT v Uracil k t i v i Adenin. Trong tr ng h p Guanin b kh amin tr thnh Xantin th khng lm r i lo n, b i v xantin tng t nh Guanin. Xantin c th b lo i hon ton kh i ADN v n lin k t v i g c ng km b n v ng. Ngoi ra HNO2 cn c th lm t m i lin k t hydro trong cc s i ADN ang phn chia t o nn m t lo i bi n i khc nh ki u c u trc l i nhi m s c th . Th nghi m gy t bi n c a axit ny vi sinh v t c th ti n hnh nh sau: 5.3.6.1. Gy t bi n b n v ng v i streptomixin E. coli
E. coli nui trn mi tr ng n c th t n khi nh n c qu n th c n ng 109 t bo/ml; sau ly tm, ha sinh kh i v i dung d ch m axetat pH 4,62 - sao cho n ng c a d ch huy n ph l 1010 t bo/ml. L y 0,9 ml d ch huy n ph ny tr n v i 0,1 ml dung d ch NaNO2 trong ng nghi m r i ngm vo n c 20C. Sau 10 pht cho tc d ng l y m t ph n d ch huy n ph pha long 100 l n, sau l y 5 ml tr n v i 5 ml n c th t c m c g p i. em nui 37C v i i u ki n khng thng kh cho n khi nh n c d ch huy n ph c n ng 109 t bo/ml. M t ph n gi ng em pha long 10-6 l n, l y 0,1 ml tr n v i th ch m m r i ln m t th ch th ng trong a Petri. Cng t gi ng y ph n cn l i pha long 10 l n, l y 0,1 ml tr n v i th ch m m c ch a treptomixin r i ln m t th ch cng ch a treptomixin trong a Petri. M i tr ng h p c dng hai a Petri. Hnh 5-10 Cho th y t n s t bi n ph thu c vo th i gian tc d ng c a axit nitr (T n s t bi n l t s gi a s l ng t bo t bi n v t bo khng t bi n).
TRANG 109
Mc t bin
10-5
10-6
10-7
10
15
20
Thi gian (pht)
Hnh 5-10: S ph thu c c a m c t bi n vo th i gian tc d ng c a NaNO2
5.3.6.1. Gy t bi n b ng tia t ngo i Tia t ngo i l tc nhn gy t bi n v t l c s d ng r ng ri nh t. D i tc d ng c a tia t ngo i c b c sng 260 nm vi sinh v t b m t ho t tnh nhi u nh t. b c sng ny, ADN cng b m t ho t tnh m nh nh t, nn ng i ta cho r ng vi sinh v t b m t ho t tnh l do c u trc c a ADN b bi n i. M t ch ng minh n a cho gi thuy t ny l t bi n xu t hi n b c sng 260 nm, t n s t bi n ph thu c vo th i gian chi u tia v cu i cng t n m t s l ng nh t nh. Giai o n pht tri n c a vi sinh v t cng c ngha quan tr ng trong vi c gy t bi n b ng tia t ngo i. Cc th nghi m trn E. coli cho th y t bo pha log b tc d ng m nh hn pha u. N u em chi u tia t ngo i E. coli (t bo pha log) th 90% l ng t bo s b ch t, s 10% cn l i l nh ng t bo ng ng phn chia. N u em chi u tia t ngo i nh ng t bo ny m t l n n a th s nh n c nh ng khu n l c t bi n thu n khi t, b i v t t c nhn c a chng u b m t ho t tnh. M t khc, vi c chi u tia t ngo i vo cc ni t bi n c th a chng tr v tr ng thi hoang d i. M t c i m tc d ng n a c a tia t ngo i l hi n t ng khi ph c ho t tnh. N u sau khi lm m t ho t tnh c a vi khu n b ng tia t ngo i r i em chng chi u nh sng bnh th ng (320480nm) th t 50 n 80% t bo c ph c h i ho t tnh. Ng i ta cho r ng s d c hi n t ng ph c h i nh v y l do enzyme, enzyme ny trong bng t i lin k t v i nh ng quang s n ph m nh t nh xu t hi n trong ADN d i tc d ng c a tia t ngo i. Khi a ra nh sng enzyme ny tch kh i c ch t v c kh nng tham gia vo ph n ng m i v nh ng r i lo n trong ADN c ph c h i.
TRANG 110
TI LI U THAM KH O
1. C.Vili v Dethio - Cc nguyn l v cc qu trnh sinh h c, NXB Khoa H c v K Thu t, H N i 1979 2. Emil L. Smith - Principles of Biochemistry, Mc. Graw-Hill Book Company, 7th Edition 1983 3. Phan C Nhn - M t s v n v di truy n h c hi n i, NXB B gio d c v o t o, H N i 1992 4. L Ng c T, Ph m Qu c Thng, La Vn Ch , ... - Ha sinh h c cng nghi p, HBK H N i 1977 5. L Ng c T, Ng c lin, ng Th Thu - T bo v cc qu trnh sinh h c, NXB Khoa h c v K thu t, H N i 2002 5. L nh Lng, Phan C Nhn - Di truy n h c, NXB Khoa h c v K thu t H N i. 1993
TRANG 111
M CL C
1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. 1.3.4. 2. 2.1. Chng I - Sinh h c - Khoa h c v s s ng Cc khi ni m c b n v sinh h c L ch s pht tri n c a sinh h c Cc ng d ng th c ti n c a sinh h c ng d ng trong nng nghi p ng d ng trong s n xu t ng d ng trong y, d c ng d ng trong cng ngh th c ph m Chng II - Sinh h c t bo C u trc t bo
2.1.1. i cng v t bo 2.1.2. C u trc c a cc t bo n gi n (prokaryota) 2.1.2.1. T bo vi khu n - Kch th c - Vch t bo, c i m - Cc t ch c bn trong t bo: Cc h t d tr n i bo, mitochondri, riboxom, ADN, ... 2.1.2.2. S sinh s n c a vi khu n 2.1.2.3. Ph n ng c a vi khu n i v i s thay i c a mi tr ng 2.1.2.4. Cc vi khu n c l i v c h i cho con ng i 2.1.3. C u trc c a t bo eukaryota 2.1.3.1. C u trc - Mng sinh ch t; m ng l i n i ch t v riboxom; nhn; th Golgi; ty th l p th ; lisoxom; s i t vi v vi qu n; trung t ; lng v roi 2.1.3.2. N c, hm l ng v tr ng thi c a n c - Hm l ng; c u t o phn t n c; tr ng thi c a n c trong t bo 2.2. 2.2.1. Mng t bo N n t ng lipit c a mng t bo - Phospholipit - T m phospholipit 2 l p 2.2.2. C u trc c a mng sinh ch t - T ch c lipit 2 l p - Protein gi a 2 l p lipit - H th ng s i nng - Protein v glicolipit bn ngoi 2.2.3. Tng tc gi a t bo v i mi tr ng qua mng t bo 2.2.4. S v n chuy n c a cc phn t i ra v vo t bo - S th m th u v p su t th m th u
TRANG 112
- S khu ch tn 2.2.5. S v n chuy n c ch n l c c a cc phn t - S khu ch tn c ch n l c - S v n chuy n tch c c 2.2.6. S ti p nh n thng tin qua mng t bo 2.3. Protein v vai tr c a protein i v i s s ng 2.3.1. i cng v protein 2.3.2. C u trc phn t protein - Thnh ph n c u t o: Aminoaxit - Lin k t peptit v c i m c a n - C u trc b c I, II, III, IV 2.3.3. Tnh ch t c trng c a protein 3. 3.1. Chng III - Nng l ng h c ( 15 ti t) Nng l ng v s trao i ch t
3.1.1. Nng l ng t do 3.1.2. Oxyha kh - Ph n ng oxyha kh sinh h c - Th oxyha kh 3.1.3. Nng l ng ho t ha 3.1.4. Enzyme - i cng v ezyme - B n ch t c a ezyme - C ng l c xc tc c a ezyme - Tnh tc d ng c hi u c a ezyme - Cc y u t 3.2. nh h ng n ho t tnh c a enzyme H h p t bo
3.2.1. i cng v h h p t bo 3.2.2. Glicolis - chu trnh ng phn 3.2.3. S ln men - nh ngha - S khc nhau gi a ln men v h h p - V d v qu trnh ln men: Ln men r u, ln men d m 3.2.4. H h p oxyha - Oxyha pyruvate - Oxyha acetyl-CoA - Cc ph n ng c a chu k axit citric - Cc s n ph m c a chu trnh axit citric 3.2.5. S i u ha h h p t bo - ATP: Ngu n nng l ng c a c th - cc qu trnh sinh ha trong c th s ng
TRANG 113
3.3.
Quang h p - nh ngha quang h p - Chu trnh cacbon trong t nhin v vai tr c a quang h p - S h p th nng l ng nh sng - S c nh CO2 - Vai tr c a s c t trong quang h p
3.3.1. i cng v quang h p
3.3.2. Cc pha trong quang h p 3.3.3. Pha sng - H th ng quang h p I v quang h p II - S ho t ng c a hai h th ng quang h p - S so snh cc ph n ng nh sng gi a vi khu n v th c v t 3.3.4. Pha t i c a quang h p 4. 4.1. Chng IV - C s phn t c a di truy n h c (10 ti t) Nucleotit v axit nucleic - Ribose, Desoxyribose, cc base h u c: base purin (Adenin, Guanin) base pirimidin (Cytozin, Uracil, Thymin), axit phosphoric 4.1.2. Nucleotit 4.1.3. Cc ch t n gi n ch a nucleotit - Adenosine TriPhosphate (ATP) - Nicotinamid Adenin Dinucleotit (NAD) - Nicotinamid Adenin Dinucleotit Phosphat (NADP) - Flavin Adenin Dinucleotit (FAD) 4.1.4. C u trc c a ADN (m hnh Watson) 4.1.5. ADN v nhi m s c th 4.1.6. C u trc v ch c nng c a cc lo i ARN - ARN thng tin (mARN) - ARN v n chuy n (tARN) - ARN riboxom (rARN) 4.2. T ng h p Protein 4.2.1. ADN v m di truy n 4.2.2. Qu trnh phin m (mARN), s phin m, ARN polimeraza ph thu c ARN 4.2.3. Qu trnh d ch m (tARN; rARN; i m g n riboxom; i m g n tARN; b ba i m), AUG l b ba i m sao kh i u cho qu trnh d ch m - tng x ng v i axit amin c t ng h p l Methionin 4.2.4. Poliriboxom v qu trnh g n c a axit amin 4.2.5. S i u ha sinh t ng h p Protein 5. 5.1. Chng V - Di truy n h c Nhi m s c th v s phn bo
4.1.1. Thnh ph n ha h c c a axit nucleic
TRANG 114
5.1.1. Chu trnh t bo - nguyn phn K trung gian - K tr c - K gi a - K sau - K cu i 5.1.2. Gi m phn - Ti p h p c a nhi m s c th - Trao i cho 5.2. Cc nh lu t di truy n Mendel - Th nghi m trn u H lan - Lai phn tch - Hi n t ng tr i khng hon ton - Hi n t ng a gen 5.2.2. Di truy n trong tr ng h p lai v i hai c p tnh tr ng 5.3. S di truy n khng theo cc nh lu t Mendel - S xc nh gi i tnh v di truy n gi i tnh - Cc gen lin k t v i gi i tnh 5.3.2. Nh ng bi n i c a nhi m s c th - S khng phn ly c a cc nhi m s c th - t bi n c u trc nhi m s c th 5.3.3. Cc gen ngoi nhn 5.3.4. Bi n d t h p do trao i cho 5.3.5. Di truy n do tng tc gen - Tng tc b tr - Tng tc t ch - Tnh a hi u c a gen - Di truy n a gen 5.3.6. M t s phng php nghin c u di truy n VSV 5.3.7. M t s phng php nghin c u di truy n 6. 6.1. 6.2. S ti n ha thch nghi Cc l thuy t ti n ha - Nh ng quan i m v thuy t ti n ha c a Lamac - nh gi h c thuy t Lamac 6.2.2. Thuy t ti n ha c a Darwin ( ch n l c t nhin) 6.3. 6.4. 6.5. 6.6. Bi n d di truy n - C s c a qu trnh ti n ha Tc ng c a ch n l c t nhin nh lu t Hardy - Wienberg Ch n l c v s di truy n a gen ng i Chng VI - S ti n ha, bi n d v ch n l c t nhin ru i d m 5.3.1. Di truy n gi i tnh 5.2.1. Di truy n trong tr ng lai v i m t c p tnh tr ng
6.2.1. Thuy t ti n ha c a Lamac
TRANG 115
TH NGHI M SINH H C I CNG - 1 VHT Bi th nghi m 1: K thu t c b n trong th c hnh sinh h c - Phng php s d ng knh hi n vi - Phng php lm tiu b n v nhu m t bo Bi th nghi m 2: Quan st t bo - Quan st t bo vi sinh v t - Quan st t bo th c v t - Quan st t bo ng v t Bi th nghi m 3: S v n chuy n v t ch t qua mng t bo Bi th nghi m 4: Th nghi m v bi t p v di truy n h c
TRANG 116

Giao Trinh Sinh Hoc Dai Cuong

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giao Trinh Sinh Hoc Dai Cuong

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.

GIO TRINH SINH H C I CNG

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Hnh 1-1: Cc th nghi m c a Pasteur

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

ng d ng trong cng ngh th c ph m

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

nng nh c a nhn cc t bo b c cao. (m t nhi m s c th ) c d ng vng trn.

E. coli ch a m t phn t ADN

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

2.1.3.1. C u trc 1,- Mng sinh ch t

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Hnh 2-2: B my Golgi

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

xu t ra trong m ng l i n i ch t, cn cc knh c a n n i li n v i mng sinh ch t - i u lm cho vi c ti t nh ng s n ph m c d dng. * Ty th (Mitochondrie)

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

a, - Gc gi a 2 lin k t OH b, - C u trc c a m my i n t c a phn t n c

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Nhm u c c Chu i hydrocacbon

Hnh 2-5: Phospholipit

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Hnh 2-6: T m Phospholipid 2 l p

C u trc c a mng sinh ch t

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Hnh 2-7: M hnh c u t o mng c a t bo eukaryot

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn

SINH C TaiHlieuI CNG 2007 tai: wWw.SinhHoc.edu.vn chia se

Tai lieu chia se tai: wWw.SinhHoc.edu.vn