De kleuren en klanken van Tyrus

jwr

Inleiding
Van alle steden is er slechts n stad, die als titel voor de stad der kleuren in aanmerking komt. Het is de stad, waar de belangrijkste kleur, purper, verhandelt wordt. De Fenicische schrijver Philo van Byblos citeert fragmenten van zijn voorganger Sanchuniaton, waarin deze vermeldt dat Byblos, Berytus en Tyrus bij de eerste steden waren die ooit werden gebouwd. Herodotos meldt dat in Fenici rond 2750 v. Chr de eerste nederzettingen werden gesticht.

Tyrus
In de Oudheid was Tyrus een van de belangrijkste steden van de destijds bekende wereld. De handelsvesting van de Fenicirs ligt op minder dan twintig kilometer van de grens met Isral en men mag dus aannemen, dat er een eng contact met de Joodse buren is ontstaan. Ook de taal en religie der Fenicirs zijn met elkaar verwant. Koning Hiram van Tyrus was rond 965 v.Chr. een bondgenoot van Salomo van Koninkrijk Isral. Hiram leverde het merendeel van het bouwmateriaal en de bouwvakkers om de Joodse Tempel mee te bouwen1. Oorspronkelijk was Tyrus gelegen op een eiland, op ongeveer 800 m afstand van de kust. Door de strategische ligging gold de stadsvesting als onoverwinnelijk, maar Alexander de Grote slaagde er 333 v.Chr. in via een grote dam de stadsmuren te bereiken en de vesting te veroveren. Vanaf ongeveer 1500 voor Christus tot 333 v.C. stond Tyrus bekend om de productie van een bijzondere kleur purper, Tyrisch purper, dat uit de Murex-purperslak werd gewonnen 2. Het dragen van purperen gewaden was lange tijd een voorrecht voor de koningen, goden en keizers. De Romeinse keizer en god Nero vaardigde zelfs de doodstraf uit op het onbevoegd dragen van purper. Purper was voorbehouden aan de goden en de goddelijke representanten. In de Bijbel wordt Tyrus meermaals genoemd. Met name Ezekil levert een nauwkeurige documentatie van de handelswaar, waartoe onder andere producten met de specifieke kleuren rood, blauw en purper behoorden. Het zijn juist deze kleuren, die elders in de Bijbel als goddelijke commando's voor de eredienst en tempelbouw worden voorgeschreven.

Kleurensymboliek
Niet alleen het Joodse volk, maar ook de Romeinen en de Kelten hebben aan de primaire kleuren rood, blauw en purper een symbolische betekenis toegekend. Purper is vrijwel ten allen tijde als vorstelijk, respectievelijk religieus symbool in gebruik geweest. Rood behoorde bij de Romeinen tot de beduidende militaire signaalkleuren. Blauw werd vooral in combinatie met rood in decoraties, veelkleurige weefsels en heraldische symbolen toegepast.

1 Tyrus 2 Imperial Purple

De globale toepassing van de kleuren rood, blauw en purper in de oudheid duidt wellicht op een symbolische, religieuze achtergrond, die wellicht ook op de speciale locatie van rood en blauw in de regenboog samenhangt. Rood en blauw zijn de randkleuren van de regenboog, terwijl purper als mengkleur van rood en blauw geen spectrale kleur vormt, maar ontstaat als een mengsel van rood en blauw. Dit mengsel kan eventueel naast de eenvoudige toepassing van in purper geverfde weefsels ook als weefsel van afzonderlijke, rood en blauw geverfde, garens ontstaan. In de symboliek der kleurcombinaties speelt de veelkleurenweeftechniek wellicht een grote rol, omdat de goddelijke voorschriften speciaal deze weeftechniek benadrukken.

Symbolische Triades
De drievoudige symboliek, die op de triade rood, blauw en purper baseert, is wellicht ook op andere bereiken toegepast, waar de samenhangen interessanter en eventueel beter controleerbaar zijn. Op de eerste plaats kan men aan een samenhang met het goddelijke Triniteitsconcept denken. Een tweede triade werd gevonden in het Symposium van Plato, waarin de androgyne mens werd gevormd. Volgens Plato bestonden er drie mensentypen: de mannelijke, de vrouwelijke en de androgyne mens. De man stamde van de zon, de vrouw van de aarde en de androgyne mens van de maan. Alle varianten bestaan al voorafgaand aan de latere scheiding in man en vrouw, die Zeus uiteindelijk heeft moeten doorvoeren. Eerst immers waren er drie geslachten van mensen, niet twee zoals nu: mannelijk en vrouwelijk. Er was nog een derde bij, dat aan beide andere deel had; de naam is nog over, zelf is het verdwenen. De reden, waarom er drie zulke geslachten waren, was dat het mannelijke oorspronkelijk afstamde van de zon, het vrouwelijke van de aarde en het derde, dat aan beide deel had, van de maan, omdat ook de maan aan zon en aarde deelheeft. Zij waren rond, zij zelf n hun gang, omdat zij gelijk waren aan hun ouders3. De voorstellingen van een opsplitsing van de eerste mens in man en vrouw komen al in andere vormen voor bij de Babylonirs. Sporen van deze visie op de mens in de oertijd vinden we terug in de bijbel: in het scheppingsverhaal in Genesis spreekt God:"Laat ons mensen maken naar Ons beeld en gelijkenis"."En God schiep den mens naar Zijn beeld, naar Gods beeld schiep Hij hem, man en vrouw schiep Hij hen". Blijkbaar waren man en vrouw voordien bij God n. Is het denkbaar, dat deze triade onder andere met de drievoudige kleurcodes rood, paars en blauw samenhangt? Voor de verdeling van de symbolische kleuren is duidelijk, dat de zon aan het mannelijke rood, de maan aan het vrouwelijke blauw en het androgyne geslacht aan de mengkleur purper wordt toegewezen. Er staat weliswaar nergens geschreven, dat de Bijbelse kleuren op deze wijze mogen of moeten worden genterpreteerd, maar twee van de drie kleuren zijn in de Romeinse geschiedschrijving van Plutarchus uitvoerig behandeld: purper is een vorstelijke, respectievelijk goddelijke symboolkleur, terwijl rood met name de dapperheid en de moed van de (destijds exclusief mannelijke) legerleiding markeert. Als een derde triade valt mij nog een derde triniteit A, I, U ofwel A, I, OU in, die als de oudste vocale hirarchie wordt beschouwd: "de ideale triade A, I, OU, het prototype van elk vocaal systeem, waarin enkele primitieve modulaties ons al tot een zevental leiden"4

3 voxclamantis: 3 geslachten / 3 sexes 4 Bailly, quoted in Joscelyn_Godwin_-_Mystery_of_the_Seven_Vowels_(1991) - Bailly writes (ibid., p. 31): "a, i, u" but thelastletter is surely a misprint for au. Beside the evidence of fact, the end of the song amply supports this emendation.

Dit zevental klinkers is ongetwijfeld 5 respectievelijk in hoofdletters 6, dat als uitdrukking ook wel eerste begin van al mijn beginselen wordt genoemd7. De belangrijkste bijdrage van de Fenicirs aan de wereld was het fonetische Fenicisch alfabet. Van deze letters vormden de vocalen de hoogste hirarchie, waarin de I de oudste triade I, A, OU aanvoert. De OU wordt uiteindelijk in het Grieks ook als geschreven, waardoor de fundamentele triade optisch gezien de Griekse schrijfwijze IA aanneemt. Uit de eerste eeuwen van de jaartelling zijn er meer getuigenissen van het gebruik van deze vorm van de Godsnaam bekend8. In de eerste eeuw voor onze jaartelling beweert ook de geschiedschrijver Diodorus van Sicili dat de God van de Joden wordt aangeroepen met de naam Ia. De vocalen I en U kan men naast IA in talloze godennamen terugvinden, zoals IU-piter, Dieus, IHVH, en vele anderen9. De drie letters vormen een reeks klinkers, die tezamen een religieus symbool vormen. De religieuze kern vormt in het algemeen een triade, zoals IA, IOU (de oorspronkelijke vocale kern voor Jupiter, IOU-pater), IHV, enzovoorts. Omdat de scheppingslegende een opsplitsing van een eerste mens in man en vrouw beschrijven, wordt ter verklaring van deze vocalen de opsplitsing van de originele kern IOU (I) in een mannelijk element I en een vrouwelijke element OU () aangenomen. Als wij deze drie triaden in een tabel samenvatten, ontstaat een overzicht van vier met elkaar gekoppelde triaden: Mensvorm Man Androgyn Vrouw Planeet (volgens Plato, Symposium) Zon Maan Aarde Kleurcode Rood Purper Blauw Klinker I A OU ()

Tabel 1: Triade van de scheppingslegende (Plato, Symposium) De hier aangeduide samenhang wordt door meerdere bronnen bevestigd, maar verliest aan duidelijkheid. De symboliek wordt mettertijd onoverzichtelijker. De Bijbelse kleurcodes worden door vertaalfouten ontsierd en verdraaid (zie appendix A). Op de lagere school werd nog 1954-1955 geleerd, dat de eerste mens Adam in rood, zijn vrouwe Eva in blauw en het eerste paar na de zondeval in purper moest worden getekend. De man werd dus in rood, de vrouw in blauw en het echtpaar in paars (purper) afgebeeld 10. In de loop der laatste tientallen jaren is echter het symbolisme de kleuren rood en blauw verwisseld. De mannelijke symboolkleur is nu althans voor de pasgeborenen in Nederland lichtblauw, de vrouwelijke roze11. Voor de middeleeuwse kabbalisten was het essentieel om de mannelijke en vrouwelijke kosmische principes in een symbolisch huwelijk samen te brengen, zoals de zon (de man) en de maan (de vrouw). In deze alchemistische processen werd de zon meestal rood, de vrouwelijke maan wit (vaak onder een blauwe hemel ?) afgebeeld. De aarde vormde slechts een platform, het toneel, waarop de chemie zich afspeelde.

5 6 7 8 9 10 11

AEEIOYO in the Nag Hammadi Library cited in Magic Words: A Dictionary AEEIOYO Alpha, Epsilon, Eta, Iota, Omicron, Upsilon, Omega , from Magic Words: A Dictionary "First -origin of my origin, AEEIOYO, first beginning of my beginning - Mithras Liturgy Gods naam in de eerste eeuwen van onze ... - Riemer Roukema The Hermetic Codex II - Bipolar Monotheism Godsdienstles 1954-1955 Pink Wasn't Always Considered a Feminine Color and Blue Wasn't ... en The Sunday Sentinel in 1914

Het zevental klinkers wordt met zeven planeten, zeven regenboogkleuren en zeven klanken geassocieerd12. De regenboogkleuren variren echter van bron tot bron 13 (zie voor details ook: Appendix B). Het zevental planeten bevat geen aarde, die immers als basis niet tot de planeten werd gerekend. De zeven tonen do re mi fa sol la si do zijn uit een zestallig stelsel14 ontstaan. Uiteindelijk blijkt de Bijbelse triade met de inmiddels in alle moderne vertalingen gestandaardiseerde kleurcode rood, purper, blauw, de oud vocale triade der klinkers I, A, OU als symbolische basis over te blijven. Deze gegevens worden nu nogmaals in min of meer chronologische volgorde geanalyseerd. Met name Ezekil's klaaglied bevestigt de Bijbelse triade als een globaal symbolisch systeem, dat zich wellicht uiteindelijk in onze persoonlijke voornaamwoorden van de eerste persoon enkelvoud heeft uitgekristalliseerd.

12 Symboliek der Eeuwigheid 13 three centuries of color scales 14 hexachord

De Bijbel
Ezekil
In de Bijbel documenteert de profeet Ezekil met name in het hoofdstuk Ezekil 27 de ondergang van Tyrus. Ezekil moet 593-571 v.Chr. hebben geleefd, zodat de documentatie met betrekking tot Tyrus ook rond of vr dit tijdperk kan worden gerangschikt. In Ezekil's klaaglied beschrijft de profeet de belangrijkste handelswaren en symbolische kleuren van de wereldhandel uit zijn tijd. Met name de kleuren hemelsblauw, purper en rood purper waren destijds de modekleuren. Modekleuren waren echter religieuze symbolen. Om deze symbolische betekenis te begrijpen moet men de goddelijke commando's in Exodus en het tweede boek der Kronieken analyseren. Onafhankelijk van de systematische vertaalfouten in het bereik kleuren 15, waarin met name blauw (Grieks: hyacint) door geel is vervangen, valt echter op, dat de drie kleurenspecificaties (rood, purper en blauw) in de goddelijke commando's exact overeenkomen met de genoemde kleuren der handelswaren in Ezekil's klaaglied.

Het klaaglied over Tyrus

De navolgende Bijbeltekst16 documenteert de handelsbetrekkingen en handelswaar, die in de oudheid het profiel van Tyrus kenmerken. Gehandeld werd bijvoorbeeld in edelstenen, zilver, ijzer, tin, en lood, goud, slaven, koperen vaten, paarden, en ruiters, en muilezels, elpenbeen 17 en ebbenhout. Van alle handelspartners worden de belangrijkste soorten handelswaar opgenoemd. Opvallend zijn de nauwkeurige specificaties van de kleuren rood, blauw, purper en wit, die in de geciteerde tekst gekleurd worden gemarkeerd. De hemelsblauwe18, respectievelijk blauwpurperen en roodpurperen dekens stammen van Cyprus. Het roodpurper stamt uit Aram (Syri), de blauwpurperen mantels uit Scheba, Assur en Kilmad. Merkwaardigerwijze wordt van de overige kleuren, afgezien van de edelmetalen goud en zilver, alleen nog wit genoemd in de witte wol uit Damaskus. De kleuren groen, geel, oranje en andere opvallende kleuren van de regenboog spelen althans in de moderne Bijbelvertalingen geen rol in de handelsbetrekkingen van de Bijbelse handelsstad Tyrus. In de Luthervertaling en een groot aantal daarvan af te leiden vertalingen worden de handelswaren met geheel andere kleuren beschreven. De kleur blauw is geheel vervangen door geel. Om het verschil optisch te illustreren kan men de bovenstaande regels in de kleuren der Luthervertalingen respectievelijk Liesveltbijbel 1542 weergeven: De gele, zijden en purperen dekens stammen van Cyprus. Het robijnen-purper stamt uit Aram (Syri), de gele zijden en gestikte mantels uit Scheba, Assur en Kilmad. De gespecificeerde kleuren komen overeen met de kleurcombinaties rood, blauw en purper, die in Exodus 25:4 en het tweede boek der Kronieken meervoudig (25x) worden herhaald. Als voorbeeld wordt hier de eerste Bijbelse regel uit de Statenbijbel19 aangehaald:
15 16 17 18 Over de Vertaalfouten in Exodus 25-4 Ezekil 27 - Nederlands - 1750 Dutch Staten Vertaling Bible (Copyright Public Domain) ivoor In de Luthervertaling, 1545 wordt de kleur blauw als geel vertaald: 7 Dein Segel war von gestickter seiden aus Egypten / das es dein Panir were / vnd deine Decken von geler seiden vnd purpur / aus den Jnseln Elisa. 19 Ezekil 27 - Nederlands - 1750 Dutch Staten Vertaling Bible (Copyright Public Domain)

3 Dit nu is het hefoffer, hetwelk gij van hen nemen zult: goud, en zilver, en koper; 4 Als ook hemelsblauw, en purper, en scharlaken, en fijn linnen, en geiten haar. 5 En roodgeverfde ramsvellen, en dassenvellen; en sittimhout; Ook in dit geval wijken de kleuren der Luther-vertalingen respectievelijk Liesveltbijbel 1542 van deze standaard af. Daarbij kan de kleur scharlaken wellicht nog tussen donkerrood en purper variren20: [3]Ende dit is dat hefoffer dat ghy van hem nemen sult, gout, siluer, metael, [4]geel side, schaerlaken, rosetroot, witte ghetweernde side, geyten hayr, [5]roode rams vellen, hemelblau vellen, vueren hout. In de foutieve vertalingen wordt hemelsblauw dus door geel vervangen. Een dergelijke vertaalfout is in staat de symbolische fundamenten volledig

Ezekil 27 (Statenbijbel 1750)

1 Wijders geschiedde des HEEREN woord tot mij, zeggende: 2 Gij dan, mensenkind! hef een klaaglied op over Tyrus; 3 En zeg tot Tyrus, die daar woont aan de ingangen der zee, handelende met de volken in vele eilanden: Zo zegt de Heere HEERE: O Tyrus! gij zegt: Ik ben volmaakt in schoonheid. 4 Uw landpalen zijn in het hart der zeeen; uw bouwers hebben uw schoonheid volkomen gemaakt. 5 Zij hebben al uw denningen uit dennebomen van Senir gebouwd; zij hebben cederen van den Libanon gehaald, om masten voor u te maken. 6 Zij hebben uw riemen uit eiken van Basan gemaakt; uw berderen hebben zij gemaakt uw welbetreden elpenbeen, uit de eilanden der Chittieten. 7 Fijn linnen met stiksel uit Egypte was uw uitbreidsel, dat het u tot een zeil ware; hemelsblauw21 en purper, uit de eilanden van Elisa22, was uw deksel. De NBG-vertaling (1951) specificeert de kleur hemelsblauw en purper in regel 7 als Blauwpurper en roodpurper: 7 Kleurig geborduurd fijn linnen uit Egypte was uw zeildoek: tot zeil diende het u. Blauwpurper en roodpurper uit de kustlanden van Elisa was uw dektent. In de Liesveltbijbel 1542 is de kleur hemelsblauw vermoedelijk op basis van de vertaalfout in de Luthervertaling (1545) in regel 7 als geel vertaald: [7]Dijn seyllaken was van witte gesticte side wt Egipten, ende dijn teeken daer in ghestict, Ende dijne decselen van gheelder side ende purpure, wt die eylanden Elisa. 8 De inwoners van Sidon en Arvad waren uw roeiers; uw wijzen, o Tyrus! die in u waren, die waren uw schippers. 9 De oudsten van Gebal en haar wijzen waren in u, verbeterende uw breuken; alle schepen der zee en haar zeelieden waren in u, om onderlingen handel met u te drijven. 10 Perzen, en Lydiers, en Puteers waren in uw heir, uw krijgslieden; schild en helm hingen zij in u op, die maakten uw sieraad. 11 De kinderen van Arvad en uw heir waren rondom op uw muren, en de Gammadieten waren op uw torens; hun schilden hingen zij rondom aan uw muren; die maakten uw schoonheid volkomen.
20 Scharlaken: Deze donkerrode tot purperen kleur werd in het oude Rome onder meer gebruikt om de band te kleuren op de toga's van de Senatoren, ter onderscheiding van de gewone toga's 21 In de Luthervertaling, 1545 wordt de kleur blauw als geel vertaald: 7 Dein Segel war von gestickter seiden aus Egypten / das es dein Panir were / vnd deine Decken von geler seiden vnd purpur / aus den Jnseln Elisa. 22 In de Good News Bible, 1992 wordt Eilisa als Cyprus vertaald: 7 Your sails were made of linen, Embroidered linen from Egypt, Easily recognized from afar. Your awnings were made of finest cloth, Of purple from the island of Cyprus.

12 Tarsis dreef koophandel met u vanwege de veelheid van allerlei goed; met zilver, ijzer, tin, en lood handelden zij op uw markten. 13 Javan, Tubal en Mesech waren uw kooplieden; met mensenzielen en koperen vaten dreven zij onderlingen handel met u. 14 Uit het huis van Togarma leverden zij paarden, en ruiteren, en muilezels op uw markten. 15 De kinderen van Dedan waren uw kooplieden; vele eilanden waren de koophandel uwer hand; hoornen van elpenbeen en ebbenhout gaven zij u weder tot een verering. 16 Syrie dreef koophandel met u, vanwege de veelheid uwer werken; met smaragden, purper, en gestikt werk, en zijde, en Ramoth, en Cadkod, handelden zij op uw markten. De NBG-vertaling (1951) specificeert de kleur purper in regel 16 als roodpurper: 16 Aram dreef handel met u ter wille van uw vele voortbrengselen; hematiet, roodpurper, kleurig geborduurde gewaden, linnen, parelmoer en robijnen leverden zij u voor uw waren. 17 Juda en het land Israels waren uw kooplieden; met tarwe van Minnit en Pannag, en honig, en olie, en balsem, dreven zij onderlingen handel met u. 18 Damaskus dreef koophandel met u, om de veelheid uwer werken, vanwege de veelheid van allerlei goed; met wijn van Chelbon en witte wol. 19 Ook leverden Dan en Javan, de omreizer, op uw markten; glad ijzer, kassie en kalmus was in uw onderlingen koophandel. 20 Dedan handelde met u met kostelijk gewand tot wagens. 21 Arabie en alle vorsten van Kedar waren de kooplieden uwer hand; met lammeren, en rammen, en bokken, daarmede handelden zij met u. 22 De kooplieden van Scheba en Raema waren uw kooplieden; met alle hoofdspecerij, en met alle kostelijk gesteente en goud, handelden zij op uw markten. 23 Haran, en Kanne, en Eden, de kooplieden van Scheba, Assur en Kilmad, handelden met u. 24 Die waren uw kooplieden met volkomen sieradien, met pakken van hemelsblauw en gestikt werk, en met schatkisten van schone klederen; gebonden met koorden, en in ceder gepakt, onder uw koopmanschap. De NBG-vertaling (1951) specificeert de kleur purper in regel 24 als roodpurper: 24 Zij handelden met u op uw markt in staatsiegewaden, blauwpurperen en kleurig geborduurde mantels, in bont geweven tapijten, in gevlochten kabeltouwen. In de Liesveltbijbel 1542 is de kleur hemelsblauw vermoedelijk op basis van de vertaalfout in de Luthervertaling (1545) in regel 24 als geel vertaald: [24]Dye hebben alle met dy haer geneert, met costelick ghewaet ende cieraet, met siden, gheele, ende ghesticte lakenen, D welck si in costelijcke kisten van Cederhout ghemaect, ende wel bewaert, tot dijnder marcte geuoert hebben, Na deze verheerlijking volgt de neergang van de stad: 25 De schepen van Tarsis zongen van u, vanwege den onderlingen koophandel met u; en gij waart vervuld, en zeer verheerlijkt in het hart der zeeen. 26 Die u roeien, hebben u in grote wateren gevoerd; de oostenwind heeft u verbroken in het hart der zeeen. 27 Uw goed, en uw marktwaren, uw onderlinge koophandel, uw zeelieden, en uw schippers; die uw breuken verbeteren, en die onderlingen handel met u drijven, en al uw krijgslieden, die in u zijn, zelfs met uw ganse gemeente, die in het midden van u is, zullen vallen in het hart der zeeen, ten dage van uw val. 28 Van het geluid des geschreeuws uwer schippers zullen de voorsteden beven. 29 En allen, die den riem handelen, zeelieden, en alle schippers van de zee, zullen uit hun schepen nederklimmen; op het land zullen zij staan blijven. 30 En zij zullen hun stem over u laten horen, en bitterlijk schreeuwen; en zij zullen stof op hun hoofden werpen, zij zullen zich wentelen in de as. 31 En zij zullen zich over u gans kaal maken, en zakken

aangorden; en zullen over u wenen met bitterheid der ziel, en bittere rouwklage. 32 En zij zullen in hun gekerm een klaaglied over u opheffen, en over u weeklagen, zeggende: Wie is geweest als Tyrus, als de uitgeroeide in het midden der zee? 33 Als uw marktwaren uit de zeeen voortkwamen, hebt gij vele volken verzadigd; met de veelheid uwer goederen en uw onderlingen koophandel, hebt gij de koningen der aarde rijk gemaakt. 34 Ten tijde, dat gij uit de zeeen verbroken zijt in de diepte der wateren, zijn uw onderlinge koophandel en uw ganse gemeente in het midden van u gevallen. 35 Alle inwoners der eilanden zijn over u ontzet, en hun koningen staan de haren te berge, zij zijn verbaasd van aangezicht. 36 De handelaars onder de volken fluiten u aan; gij zijt een grote schrik geworden, en zult er niet meer zijn tot in eeuwigheid.

Clarke's commentaar op de Bijbel23

Uiteraard zijn er specialisten, die de oorspronkelijke Hebreeuwse woorden hebben onderzochz: Blauw - techeleth, duidt algemeen een azuren hemelskleur aan, die in de Septuagint met , in in de Vulgata met hyacinthum, als hemelsblauw, donkerviolet wordt aangeduid. Purper - argaman, een dure kleurstof, die uit de purpura ofwel murex, een zeeslak wordt gewonnen24. Scharlaken - tolaath, dat betrekking heeft op de worm, die de kleurstof oplevert. Het woord wordt met shani verbonden, waardoor men aangeeft dat het tweemaal moet worden toegepast, d.w..z. dat de wol of algemeen het materiaal tweemaal moest worden ondergedompeld. In de Vulgata is de uitdrukking coccum bis tinctum, "tweemaal geverfd scharlaken;", zodat het scharlaken duidelijk een kleur en geen oppervlaktebehandeling (met de schaar aanduidt)25.

Foutanalyse
In Dictionary of the Holy Bible26 levert Augustin Calmet een verklaring voor de vertaalfout. De bloem hyacint wordt namelijk nergens in de Bijbel aangehaald. De kleur werd toegeschreven aan een niet nader omschreven edelsteen, die niet blauw maar geel moet zijn geweest. Wycliffe's Bjbel (1382 1395) omzeilt het probleem elegant door hyacint als iacynt te vertalen, zodat de lezer in geen enkel opzicht wijzer wordt. In de Middeleeuwen moet het moeilijk zijn geweest informaties over een onbekende edelsteen in te winnen. Men kan zich als lezer en vertaler vrijwel elke kleur voorstellen behalve purper en scharlakenrood, die immers al waren gespecificeerd.

23 24 25 26

bron: Clarke's Commentary on the Bible geciteerd in Capita Selecta on Red and Blue Coloration voetnoot van Clarke: zie Plinius, Hist. Nat., lib. ix., c. 60-65, edit. Bipont. voetnoot van Clarke: zie ook Horatius, Odar., lib. ii., od. 16, v. 35. Dictionary of the Holy Bible - Pagina 514 hoofdstuk Hyacint

De kleursymboliek bij Grieken en Romeinen

Uit de Parallelle Levens27 van Plutarchus (rond 100AD) kan men de symbolische betekenis van de kleuren purper en scharlaken aflezen. Tegelijkertijd blijkt blauw althans in de geschriften nauwelijks van enige betekenis te zijn geweest. Opvallend is ook, dat het in het door Plutarchus opgetekende leven28 van de keizerlijke Julius Caesar de kleur purper kennelijk geen noemenswaardige rol heeft gespeeld. Anderzijds speelde blauw wel degelijk een rol in de tempeldecoraties, waarin drie basiskleuren werden toegepast: wit, blauw en rood, en in enkele gevallen ook wel zwart. De Romeinse bouwvoorschriften zijn vermoedelijk rond 700 voor Christus op basis van de Griekse tradities door Numa Pompilius uitgevaardigd. Daarin waren rood en blauw sterk vertegenwoordigd29. In een aantal gevallen zijn deze gekleurde tempels en sculpturen gereconstrueerd respectievelijk nog steeds bewaard gebleven30 (Zie de voorbeelden in Red and Blue in Architecture and Artwork) De tempel van Concordia, Akragas, Agrigent - Sicili, ca. 440-430 BC De schatkamers te Delfi (o.a. voor de bewoners van Athene en de Sifnos 31), die rond 490489BCE in Delphi werden gebouwd. De westelijke gevel van de Athena-Aphaia tempel te Aegina (490 voor Christus), Een ingekleurde reconstructie van het standbeeld Augustus of Prima Porta is hier afgebeeld. De Acropolis te Athene, waarvan de oorspronkelijke kleuren in het Britse Museum te London in een ingekleurde kopie worden aangeduid. Op de Peploskore (Acropolis Museum, gedateerd op ca. 510 BCE) zijn sporen aangetroffen van rood, blauw, groen en geel, maar geen purper32.

Met name de geometrische randversieringen werden vaak afwisselend in rood en blauw uitgevoerd.

Purper in de Grieks-/Romeinse samenleving

Om de rol van purper en scharlakenrood in de Grieks/Romeinse samenleving te bestuderen onderwierp ik het werk Parallelle Levens33 van Plutarchus (rond 100AD) aan een nader onderzoek. Uit deze documentatie34 kan men het kleurgebruik aflezen: De kleuren zwart, scharlaken en purper werden met name voor het verven van zeildoek toegepast ( de levens van Alcibiades en Antonius). Normale zeilen waren daarentegen wit ( het leven van Theseus). Triremen waren uitgerust met purperen aanvalsvlaggen ( het leven van Timoleon). Alexander droeg purperen mantels ( het leven van Pyrrhus). Bij de Macedonirs waren purperen hoofddeksels en militaire mantels als koninklijke

27 The Parallel Lives by Plutarch published in Vol. VI of the Loeb Classical Library edition, 1918 public domain 28 Het leven van Julius Caesar 29 Red and Blue in Architecture and Artwork 30 Zie de voorbeelden van gekleurde oudheidkundige objecten in Stiftung Archologie en National Archaeological Museum of Athens - Bunte Gtter exhibition 31 Gedetailleerde afbeelding van het schathuis van Sifnos te Delphi, Griekenland 32 bronvermelding: Skulptur des Monats Februari 2004 de zogenaamde Peploskore 33 The Parallel Lives by Plutarch published in Vol. VI of the Loeb Classical Library edition, 1918 public domain 34 Symbolism of Purple and Scarlet in Greek and Roman Societies

geschenken in gebruik. De Romeinse vorst was herkenbaar aan een diadeem en een purperen mantel ( het leven van Tiberius Gracchus). Op zijn troon gezeten droeg Romulus een scharlaken tunica, waarover een purper gezoomde toga was gedrapeerd ( het leven van Romulus). Generaals treden in het openbaar op in een purperen mantel ( de levens van Crassus en Antonius). Pretors droegen met purper gezoomde mantels ( het leven van Pompeius). Het vertonen van een scharlakenrode tunica, bijvoorbeeld het ophangen van een scharlakenrode tunica boven de tent van de generaal, was het signaal voor een veldslag ( de levens van Fabius Maximus, Brutus en Marcellus). In de veldslag droeg de koning een scharlakenrode mantel als een symboolkleur ( het leven van Philopoemen). Dode lichamen werden met scharlakenrode mantels bedekt ( het leven van Lycurgus). Jonge Macedoniers sierden zich met gloednieuwe scharlaken mantels ( het leven van Aemilius). De hoofdmagistraat van Plataea, die anders nooit ijzer of iets anders dan wit mag dragen, droeg op dat tijdstip een purperen tunica ( het leven van Aristides). De senaat stond Cato toe een met purper gezoomde mantel te dragen ( het leven van Cato de Jongere). Bij het aftreden (als pretor) moest men zijn met purper gezoomde toga in de senaat afleggen ( het leven van Cicero). De diefstal van een purperen kledij van een gestorvene werd met de dood bestraft ( het leven van Antonius). Vrouwen was het dragen van een dubbele purperen mantel toegestaan ( het leven van Timoleon). Ook de Perziers droegen purperen mantels ( het leven van Alexander). Sommige dansers droegen een purperen tunica ( het leven van Numa). Jongens mochten de toga virilis zonder purper zoom dragen ( het leven van Antonius). Romeinse zonen mocht een purper gezoomde toga dragen ( het leven van Sertorius). De 5000 talenten (gewicht) purper van Hermione werden door honing geconserveerd en waren na 190 jaar nog steeds als nieuw ( het leven van Alexander). Het schild van Niceas bestond uit een gelast mozaek, waarin goud en purper verweven waren. Purper werd als onfatsoenlijk beschouwd als het excessief rood en levendig werkte ( het leven van Cato de Jongere). Lange purperen mantels duiden op een luxueus leven ( het leven van Alcibidades). Rijke mensen (zoals Lucullus) wisten niet eens over hoeveel purperen kleren zij beschikten ( het leven van Lucullus). In Griekenland bevonden zich in gewone woonhuizen geen purperen versierselen (het leven van Lycurgus)

Bij het zweren van een heilige (grote) eed moest men het purperen kleed van de Demetergodin aanraken ( het leven van Dion).

De triade van Plato

Ter verklaring van de triade der kleuren rood, paars, blauw werd gezocht naar soortgelijke triniteitsbeginselen der oudheid. In vele scheppingslegenden wordt verhaald, dat het eerste schepsel waaruit de mens ontstaan is, een wezen is geweest, waarin het mannelijke en het vrouwelijke n waren. Het triniteitsprincipe kan oorspronkelijk op drie planeten hebben berust, bijvoorbeeld de zon, de maan en de aarde, die elk met een klinker en eventueel ook met een toonhoogte werden gesymboliseerd. Tot de denkbare hirarchische triniteits-concepten behoren echter ook de taalkundige afbeeldingen van drievoudige structuren, die o.a. ook in de reeksen met klinkers iau der o.a. van Dyeus afgeleide godennamen voorkomen. In de oudheid werd met name aan de klinkers (in het Grieks: , , , , , en ) een hogere rang toegekend dan aan de medeklinkers. Met name het oorspronkelijke drietal klinkers A, I en U vormde een hirarchische topstructuur, die weerom door de kleinste letter I werd aangevoerd35. Griekse klinker A E H (Eta) I O (Ypsilon) Uitspraak a e/ee i/ie o uu/u oo toonhoogte36 Ut (Do) (C) Re (D) Mi (E) Fa (F) Sol (G) La (A) SI (B) Metalen der oudheid37 zilver kwik-zilver koper goud ijzer tin lood Planeet, ~ 130-200 C.E.38 de maan Mercurius Venus Sun Mars Jupiter Saturnus

Tabel 2: Correlaties tussen klinkers, toonhoogten, metalen, planeten, weekdagen

35 Symboliek der Eeuwigheid 36 volgens de hymne van Johannes de Doper (Solfege syllables),uit de achtste eeuw - Joscelyn_Godwin__Mystery_of_the_Seven_Vowels_(1991) 37 bronvermelding: The Metal-Planet Affinities - The Sevenfold Pattern door Nick Kollerstrom 38 geciteerd door Joscelyn_Godwin_-_Mystery_of_the_Seven_Vowels_(1991)

Ego-pronomina39
De klinkers I en U vormen samen met een van de overgebleven klinkers de kern in een groot aantal persoonlijke voornaamwoorden van de eerste persoon enkelvoud.

De letter Y van Claudius

In dit kader is het wellicht van belang dat de Y als plaatsvervanger van een der Letters van Claudius een belangrijke plaats binnen de familie der klinkers inneemt. Keizer Claudius ontwierp namelijk drie nieuwe letters, die voor een korte tijd gebruikt werden in enkele officile documenten. Na de dood van de keizer vielen ze geheel in onbruik. Claudius heeft over de noodzaak van deze letters een boek geschreven, dat echter verloren is geraakt. Een van deze drie, de afgekapte "H", die een klinker voorstelde was waarschijnlijk bedoeld om de Griekse (ypsilon) te translitereren, en/of om een klank tussen "i" en "u" weer te geven 40. Op dat moment bestond de "Y" nog niet in het Latijnse alfabet. Merkwaardigerwijze past Wycliffe in een van de eerste Engelstalige Bijbels het Ego-pronomen Y met een hoofdletter toe41: 10 And Adam seide, Y herde thi vois in paradijs, and Y drede, for Y was nakid, and Y hidde me. Men zegt vaak, dat in het Engels een Waarom zou men daarvoor overigens een hoofdletter nemen, als de betekenis ook met kleine letters goed leesbaar is: 10 And Adam seide, y herde thi vois in paradijs, and y drede, for y was nakid, and y hidde me. Is Wycliff's hoofdletter wellicht een eerbetoon aan de goddelijke relatie tussen ego-pronomen en God?

Triaden in Ego-pronomina
De meeste triaden zijn gevonden in de Alpen. Met name in de omgeving van de Zwitserse stad Chur (Graubunden) kan men ook nu nog in de dialecten talloze drievoudige vocale reeksen klinkers als Ego-pronomen aantreffen. Typische voorbeelden voor deze ego-pronomina zijn ieu, jau, iou, iu, io waarbij in een aantal gevallen (zoals bijvoorbeeld in het Provenaals 42) ook de passende godennamen Dieu, IOU-piter, Dios, Dio, etc.

Slijtage
In triaden de moderne ego-pronomina zijn met name de eindklinkers kennelijk verdwenen. Het Provenaals-Franse ieu is tot een modern je vervallen. Het Italiaanse en Spaanse equivalent iou is tot een io, resp. yo gedegradeerd. Tegelijkertijd is de God Dious tot Dio resp. Diosafgekort. In het Engels is van het ego-pronomen alleen nog de eerste letter Y, respectievelijk de hoofdletter I overgebleven. De Y werd overigens door Wycliffe in diens Bijbelvertaling als hoofdletter toegepast. In het zuid-Duitse dialect is het ego-pronomen ih overgebleven, terwijl de Duitse en Nederlandse ego-pronomina althans nog de beginletter I toepassen.
39 persoonlijke voornaamwoorden van de eerste persoon enkelvoud 40 de zogenaamde sonus medius 41 Genesis 3 Dutch Staten Vertaling : En hij zeide: Ik hoorde Uw stem in den hof, en ik vreesde; want ik ben naakt; daarom verborg ik mij. 42In het Provenaals is het ego-pronomen ieu en de naam van God: Dieu

De kleursymboliek in de middeleeuwen
Op basis van deze kleurspecificaties kan men aannemen, dat de kleuren rood, purper en blauw althans in de oudheid een belangrijke symbolische rol hebben gespeeld. Gedurende en na de middeleeuwen is de rol van deze kleuren onder de invloed van de vertaalfouten wellicht enkele eeuwen lang plaatselijk veranderd. In sommige streken kan de betekenis van blauw in geel veranderd zijn. Initialen en een groot aantal andere geometrische versieringen worden in de middeleeuwse Bijbels afwisselend in rood en blauw uitgevoerd. De voorbeelden zijn in het Nederlands voornamelijk gedocumenteerd in Een Kleine Legende Van Rood, Wit en Blauw.

Fig. 1: Initialen uit de Korczek-Bijbel (Praag)

: The Sky-God Dyaeus

De afwisseling van rode en blauwe letters lijkt op het weven van paarse weefsels uit afwisselend rode en blauwe garens, dat ook in het graf van de Keltenkoning te Hochdorf (bij Stuttgart) is ontdekt. Dit vorstelijke graf werd op ca. 500 BCE gedateerd.

Heraldische kleuren en vlaggen

In de middeleeuwen worden de primaire kleuren vaak als heraldische kleuren toegepast, die in de oudere vakliteratuur door middel van zwart/wit-arceringen wordt aangeduid. In de heraldiek worden ter definitie der kleuren ook andere namen toegepast zoals azuur (blauw), keel (rood), sinopel (groen) en sabel (zwart). De standaard heraldische kleuren zijn43: Azuur of lazuur (blauw, weergave door middel van horizontale arcering) Keel (rood, weergave door middel van verticale arcering) Sinopel (groen, weergave door middel van diagonale arcering links boven - rechts onder. Klemtoon op o) Sabel (zwart, weergave in effen zwart of door middel van horizontale en verticale arcering) Andere kleuren worden niet in alle literatuur tot de heraldische kleuren gerekend: Purper (weergave: diagonale arcering links onder - rechts boven) Bruin Oranje Huidkleur Scharlaken Natuurlijke kleur (de kleur die het afgebeelde stuk in werkelijkheid heeft)

Opmerkelijk is, dat aan rood, blauw, groen, purper en zwart een arcering wordt toegewezen en dat rood en blauw tot de belangrijkste kleuren voor de heraldische vormgeving behoren. Ook de vlaggenkunde past de heraldische kleuren toe, maar heeft in een groot aantal gevallen ook geel voor vlagontwerpen toegepast. Het is onduidelijk in welke mate de vertaalfouten (met name de fouten van Luther) daartoe hebben bijgedragen.

43 Heraldische kleuren

Conclusie
Uit de beschrijving van de handelswaar der stad Tyrus en de Bijbelse voorschriften voor kleurcodes kan men afleiden, dat er in de oudheid symbolische triades met een religieuze, respectievelijk filosofische achtergrond zijn toegepast. Denkbaar zijn naast de triade de kleurencodes rood, paars, blauw de vocale triade I, A, . Alle triades zijn onderhevig geweest aan expansies tot zeventallen, eventueel ook aan vervalsingen door bijvoorbeeld vertaalfouten, en slijtageprocessen. In de archeologische monumenten zijn de meeste kleuren door de zonnestraling en weersomstandigheden verbleekt en vaak alleen nog in sporen identificeerbaar. De slijtageprocessen zijn in de kleurcodes vaak slechts op lokale schaal opgetreden. Van de oorspronkelijke Tyrische en Bijbelse triade rood, paars, blauw zijn bij de Romeinen en Grieken in de annalen allen nog rood en paars overgebleven 44. In de Kerk is de symboolkleur blauw van het altaar verdwenen45. In Duitsland is de symboolkleur blauw wellicht zelfs door vertaalfouten ondergegaan en gedeeltelijk door geel vervangen. In de middeleeuwen vindt men blauw naast rood met name in de symboolkleuren van graftomben (Hochdorf46, Widukind47, Fontevraud48, Roermond49) en heraldieke symboliek. Blauw heeft kennelijk als partner van rood en groen overleefd in de heraldiek en in de vlaggenkunde50. Omdat er van de ontwerpfasen vaak geen schriftelijke documenten bewaard zijn gebleven, is de reconstructie moeizaam en slechts bij uitzondering mogelijk, bijvoorbeeld bij het ontwerpfasen van de vlag van Columbia door Francisco de Miranda51. In de ego-pronomina zijn in de Alpen vaak nog de oorspronkelijke drievoudige reeksen klinkers van de oorspronkelijke triades identificeerbaar. Deze zijn vermoedelijk direct uit de naam van de ProtoEuropese hemelgod Dyeus afgeleid, bijvoorbeeld: ieu, iau, iou. De bijbehorende goddelijke naam luidt: Dieu, Diau, Diou. Door slijtage zijn de eindklinkers vaak verdwenen en met name de ego-pronomina ingekort. In enkel gevallen is alleen de eerste letter I nog aanwezig: je, iu 52, io, yo, Y, I, ik, ich.... Deze I is de tweede letter y in de naam van de PIE-hemelgod Dyeus. In een enkel geval heeft men in het Portugees de eerste letter van de vocale reeks ieu laten verdwijnen, zodat het ego-pronomen eu en de bijbehorende Goddelijke naam Deu is ontstaan. Uit het alfabet, dat volgens de overlevering in de huidige vorm in de buurt van Tyrus is ontstaan, schijnt de kleinste letter, de klinker Jod als leesmoeder voor de klinkers een e, of i te kunnen worden gebruikt. Van de oorspronkelijke triade IAU is deze klinker wellicht als laatste rest overgebleven in het belangrijkste woord van onze taal: het ego-pronomen. Alleen in aantal dialecten van de Alpen hebben de ego-pronomina de slijtageslag overleefd. De bewoners van het bekendste dal, waar het oorspronkelijke woord jau nog als ego-pronomen word gesproken, heten Jauer53, d.w.z. in het Nederlands vertaald: de Ik-zegger of Ikker. In het meer westelijke Provenaals is de variante ieu bewaard gebleven. Het zijn mijns inziens de best bewaarde triades, die er van de oorspronkelijke symboolkernen bewaard gebleven zijn.
44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 The Parallel Lives by Plutarch published in Vol. VI of the Loeb Classical Library edition, 1918 public domain Liturgical (and Royal) Colours Hochdorf Revisited - A reconstructed Celtic Site Widukind's Tomb Blue and Red in Medieval Garments Rood en Blauw in Roermond Etymology for Flags Francisco de Miranda Sicilaans ego-pronoun IU - met de bijbehorende Goddelijke naam DIU Jauer (Mnstertalerisch)

En enkele Triniteit is in de religie nog bekend. Van de kleuren zijn de Bijbelse voorschriften nog goed gedocumenteerd, maar onverklaard onbegrepen gebleven. De klinkers zijn als symbolen onherkenbaar geworden, onze ego-pronomina zo goed als afgesleten. De vlaggen en heraldieke symbolen zijn, voor zover zij nog de oude kleuren dragen, onbegrijpelijk.

Appendix A: De purperkleuren in de Naardense Bijbeltekst

In de Naardense Bijbel54 kan men nalezen, waarvoor de kleuren purper zoal werden toegepast: het zijn de tien tentkleden en het voorhangsel van getwijnd doek, geverfd in azuur, purper en rode karmozijn. Een huif moet worden gemaakt door een meerkleurenwever, d.w.z. iemand, die rood en blauw en purper kan weven. De efod en de gordel van de efod, als ook het borstschild voor de rechtspraak en de granaatappels aan de slippen worden eveneens met dezelfde kleuren (azuur, purper, rode karmozijn) gemaakt. Het zijn de heiligdomsgewaden voor Aron. In eerste instantie wordt beschreven hoe men naar de goddelijke aanwijzingen te werk moet gaan. Vervolgens wordt verhaald hoe men te werk is gegaan door exact deze goddelijke aanwijzingen te volgen. Exodus vermeldt zelfs Oholiav, zoon van Achisamach van de stam Dan, snijder en ontwerper, die ook als meerkleurenwever bekend staat. Ook in het boek 2 Kronieken wordt precies beschreven hoe Salomon in de te bouwen tempel precies dezelfde kleuren purper, karmozijn en azuurblauw toepast. Als kunstenaar geldt ditmaal weer een zoon uit de stam Dan: de zoon van een vrouw uit de dochters van Dan, terwijl zijn vader een man uit Tsor is. De overige boeken wordt purper met name als vorstelijke kleur vermeld. Het is de kleur van de wijzen en heersers (Danil 5:7, 5:16, 5:29). Ook in het nieuwe Testament is purper de kleur van de vorsten en rijkaards: Zomaar een mens was rijk; hij ging gekleed in purper en lijnwaad en vierde iedere dag schitterend feest. (Lukas, 16:19). In de Openbaring worden purper en scharlaken als kwaadaardige tekenen van rijkdom aangeduid: En de vrouw was gekleed in purper en scharlaken, en rijk versierd met goud en kostbare edelstenen en parels (Openbaring 17:4, 18:16).

54 In de vertaling van Pieter Oussoren - geciteerd in Een Kleine Legende Van Rood, Wit en Blauw

Appendix A1 Exodus
Exodus Citaat uit de Naardense Bijbel in de vertaling van Pieter Oussoren azuurslak, purper, rode karmozijnworm, doek, geitenhaar, 25:4 De Woning zul je maken van tien tentkleden: van getwijnd doek, geverfd in azuurslak, purper en 26: rode karmozijn; met cheroeviem, zoals een kunstenaar ze maakt, zul je ze maken. 26:31 Maken zul je een voorhangselvan azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek; als maaksel van een kunstenaar zul je het maken, met cheroeviem. 26:36 Een huif zul je maken voor de ingang van de tent, van azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek:maaksel van een meerkleurenwever. 27:16 Voor de prt van de voorhof een huif van twintig el, van azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek, maaksel van een meerkleurenwever; de masten daarvoor vormen een viertal en hun sokkels een viertal. 28:5 Zij zullen ook het goud aannemen, de azuurslak en de purper, de rode karmozijnworm en het doek. 28:6 Maken zullen ze de efod, van goud, azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek, maaksel van een kunstenaar. 28:8 De kunstige gordel van zijn efod die over hem hangt zal, zoals hij gemaakt wordt, er een geheel mee wezen: goud, azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek. 28:15 En maken zul je een borstschild voor rechtspraak, zoals een kunstenaar het maakt,- zoals de efod is gemaakt zul je het maken; van goud, azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek zul je het maken. 28:33 Vastmaken zul je aan zijn slippen granaatappels van azuur, purper en rode karmozijn, op zijn slippen, rondom; en rinkelbellen van goud tussen hen in, rondom. 35:6 azuurslak, purper, rode karmozijn, doek, geitenhaar; 35:23 Iedere man bij wie te vinden was azuurblauw, purper en rode karmozijn, doek en geitenhaar, aarderode ramshuiden en dassenhuiden: ze hebben ze gebracht. 36:8 Dan maken ze, al wie wijs van hart is onder hen die het werk doen, de Woning van tien tentkleden; van getwijnd doek, azuur, purper en rode karmozijn; met cheroeviem, maaksel van een kunstenaar, heeft hij ze gemaakt. 36:35 Ook maakt hij de voorhang, van azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek; als maaksel van een kunstenaar heeft hij haar gemaakt, met cheroeviem. 36:37 Ook maakt hij een huif voor de ingang van de tent, van azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek; zoals een meerkleurenwever maakt. 38:18 En de huif over de poort van de voorhof is maaksel van een meerkleurenwever in azuur, purper, rode karmozijn en getwijnd doek; 38:23 en bj hem: Oholiav, zoon van Achisamach van de stam Dan, snijder en ontwerper; ook meerkleurenwever: met azuur en met purper, met rode karmozijn en met doek. 39:1 En uit het azuurblauw, de purper en de rode karmozijn hebben ze gemaakt: gewaden voor de eredienst, om daarin te dienen in het heiligdom; ze maken de heiligdomsgewaden die voor Aron zijn, zoals de Ene Mozes heeft geboden. 39:2 Men maakt de efod van goud, azuurblauw, purper, rode karmozijn en getwijnd doek. 39:3 Ze pletten de stroken goud, en sneden snoeren daaruit om die te doen door het azuurblauw, door het purper, door de rode karmozijn en door het doek, zoals een kunstenaar doet. 39:5 De kunstige gordel van zijn efod die daaraan vast zit, n geheel daarmee is hij zoals hij gemaakt is: van goud, azuurblauw, purper, rode karmozijn en getwijnd doek; zoals de Ene Mozes heeft geboden. 39:8 Men maakt het borstschild zoals een kunstenaar het maakt, zoals een efod wordt gemaakt: van goud, azuurblauw, purper, rode karmozijn en getwijnd doek. 39:24 Ze maken aan de slippen van het overkleed granaatappels van azuur, purper en rode karmozijn,getwijnd. 39:29 Ook de gordel van getwijnd doek, azuur, purper en rode karmozijn, als maaksel van een meerkleurenwever; zoals de Ene Mozes heeft geboden.

Tabel 3: Purper-citaten in het Boek Exodus der Naardense Bijbel

Appendix A2 2 Kronieken
Ook in het boek 2 Kronieken wordt precies beschreven hoe Salomon in de te bouwen tempel precies dezelfde kleuren purper, karmozijn en azuurblauw toepast. Als kunstenaar geldt ditmaal weer een zoon uit de stam Dan: de zoon van een vrouw uit de dochters van Dan, terwijl zijn vader een man uit Tsor is. 2 Kronieken Citaat uit de Naardense Bijbel in de vertaling van Pieter Oussoren nu dan, zend mij een man die wijs genoeg is om te werken met goud en zilver, met 2:6 koper en ijzer, met purper, karmozijn en azuurblauw en die weet hoe insnijdingen in te snijden,- samen met de wijze die ik met mij heb in Juda en Jeruzalem, waarvoor David, mijn vader, heeft gezorgd; en zend mij stammen van cederbomen, zoon van een vrouw uit de dochters van Dan, terwijl zijn vader een man uit Tsor is; hij 2:13 weet te werken met goud en zilver, koper en ijzer. steenblokken en boomstammen, met purper, met azuurblauw, lijnwaad en karmozijn, en hoe elke insnijding in te snijden en elke berekening te berekenen, die hem zal worden opgegeven, samen met uw wijzen en de wijzen van mijn heer, David, uw vader! Het voorhangsel maakt hij van azuurblauw en purper, karmozijn en lijnwaad; 3:14 bovenaan brengt hij er cheroeviem op aan. Tabelle 4: Purper-citaten in het Boek 2 Kronieken der Naardense Bijbel

Appendix A3 Citaten m.b.t. purper uit de overige boeken

De overige boeken wordt purper met name als vorstelijke kleur vermeld. Het is de kleur van de wijzen en heersers (Danil 5:7, 5:16, 5:29). Ook in het nieuwe Testament is purper de kleur van de vorsten en rijkaards: Zomaar een mens was rijk; hij ging gekleed in purper en lijnwaad en vierde iedere dag schitterend feest. (Lukas, 16:19). In de Openbaring worden purper en scharlaken als kwaadaardige tekenen van rijkdom aangeduid: En de vrouw was gekleed in purper en scharlaken, en rijk versierd met goud en kostbare edelstenen en parels (Openbaring 17:4, 18:16). In deze laatste boeken wordt de kleur rood nog slechts zelden (met name als scharlaken in de Openbaring) en ook de diverse vormen van blauw (hemelsblauw, turkoois) bijna niet meer genoemd.
Boek Numeri Jeremia regel Citaat uit de Naardense Bijbel in de vertaling van Pieter Oussoren 4:13 Ontvetten zullen ze het altaar, en daarover uitspreiden een weefsel van purper. 4:30 En jij, verwoeste, wat denk je te doen? al kleed je je in purper, al sier je je met een sieraad van goud, al schuur je je ogen met zwartsel, tevergeefs tut je je op: die je het hof maakten hebben je verworpen, zoeken nu je ziel! Ezechil 27:7 bontbestikt batist uit Egypte is jouw spreidzeil geweest om je tot banier te wezen; hemelsblauw met purper uit de kustlanden van Elisja is je tentdak geweest; 27:16 Aram deed zaken met jou vanwege de overvloed van wat je maakte; turkoois, purper bontbestikt, byssus, parels en bloedrobijnen hebben ze gegeven voor wat jij achterliet; Spreuken 31:22 Mantels als dekens heeft zij zich gemaakt, fijn linnen en purper is haar kleding. Hooglied 3:10 zijn zuilen heeft hij gemaakt van zilver, zijn rugleuning van goud, zijn rijzetel van purper, de plek daarvan belegd met liefde door de dochters van Jeruzalem; je hoofdhaar boven op jou is als de Karmel, en wat van je hoofd neergolft als het purper, 7:6 er ligt een koning in die lokken gevangen; eens paradijselijke spijzen aten vind je nu verstard in de straten, die vertrouwd zijn met Klaag4:5 purper hebben mesthopen omhelsd. liederen van de tuin van het paleis des konings. Wit linnen, wolweefsel en azuurblauw met Ester 1:6 koorden van byssus en purper vastgemaakt aan stangen van zilver en zuilen van marmer, En de koning riep met kracht dat men tovenaars moest laten aantreden: chaldeen en Danil 5:7 leverschouwers; de koning antwoordde en zei tot Babels wijzen: elke mens die kan lezen wat hier geschreven staat en mij z'n duiding zal uitleggen, mag zich in purper kleden met de gouden ketting om zijn hals, en zal heersen als derde in het koninkrijk! 5:16 zelf heb ik over jou gehoord dat jij het kunt: duidingen duiden en knopen ontwarren; nu dan, als jij het kunt, het geschrevene voorlezen en mij de duiding ervan bekendmaken, dan mag jij je in purper kleden, met een gouden ketting om je hals, en zul jij als derde heersen in het koninkrijk! 5:29 Terstond zei Belsjatsar dat ze Danil moesten kleden in purper met een ketting van goud om zijn hals, en over hem moesten uitroepen dat hij de derde heerser was in het koninkrijk. Marcus 15:17 Ze hullen hem in purper, vlechten een doornenkroon en zetten hem die op. 15:20 Als ze hem genoeg hebben bespot trekken ze hem het purper uit en trekken ze hem zijn eigen kleren aan. Ze voeren hem de stad uit om hem te kruisigen. Lucas 16:19 Zomaar een mens was rijk; hij ging gekleed in purper en lijnwaad en vierde iedere dag schitterend feest. Openbaring 17:4 En de vrouw was gekleed in purper en scharlaken, en rijk versierd met goud en kostbare edelstenen en parels; in haar hand hield ze een gouden beker vol gruwelijkheden, en de onreinheden van haar hoererij. 18:16 zeggend: wee, wee, de grote stad, gekleed in fijn linnen en purper en scharlaken, en rijk versierd met goud en edelstenen en parels:

Tabel 5: Purper-citaten in de overige Boeken der Naardense Bijbel

Appendix B: De Regenboog
Opvallend is ook de symboliek van de regenboog. In de Ilias ( XVII.547) beschrijft Homerus de regenboog als purperkleurig (porphureos)55. Homerus onderscheidt daarnaast vier kleuren56: zwart, wit, geelgroen en purperrood. Empedocles beschrijft eveneens een kleurtheorie, die baseert op vier kleuren: wit/licht, zwart/donker en rood, respectievelijk geel. Volgens Xenophanes bevat de regenboog drie kleurbanden: purper, geel/groen en rood. In De Anima beschrijft Aristoteles dat men zeven regenboogkleuren aan klanken en wellicht ook aan zeven hemellichamen kan toewijzen57. Anderzijds documenteert Aristoteles drie primaire regenboogkleuren rood, groen en purper58: In zijn concept zijn er steeds hooguit twee regenbogen tegelijkertijd zichtbaar, die elk uit maximaal drie kleuren bestaan. In de eerste (onderste) hoofdregenboog is de binnenrand het breedst en met een rode kleur gevuld. De buitenrand van deze regenboog bevat dezelfde kleur als de naburige rand van de buitenste regenboog. De drie kleuren, die volgens Aristoteles niet door vermenging kunnen ontstaan, zijn rood, groen en purper. Dit zijn volgens Aristoteles de enige kleuren van de regenboog, alhoewel men vaak een kleur oranje tussen rood en groen kan waarnemen. Uit deze samenvatting kan men afleiden, dat regenbogen in de oudheid hoofdzakelijk als triaden werden beschouwd. Van de genoemde kleuren is purper, rood en geel of groen overwegen, terwijl blauw in feite geen rol heeft gespeeld. Het is echter ook mogelijk, dat de afwezigheid van elke vorm van blauw op een vertaalfout of een interpretatiefout wijst. De definitie van kleuren is buitengewoon gecompliceerd. Ongetwijfeld hebben diverse foutbronnen de communicatie gestoord en de documentatie als ook de symbolische hirarchie verontreinigd.

Vertaalfouten
Homerus, Empedocles, Xenophanes en Aristoteles zijn Griekse bronnen en hebben wellicht hetzelfde woord hyacinthos toegepast voor een bepaalde regenboogkleur X. Men kan zich afvragen of deze vertalingen correct zijn. Is het denkbaar, dat X geel of blauw is. Een dergelijke vraag lijkt nogal voorbarig, maar deze interpretatiefout heeft wellicht al vanaf de middeleeuwen honderden jaren lang bestaan. Deze geelverschuiving binnen het symbolisme wordt verduidelijkt in de navolgende Nederlandstalige bronnen, waaruit men de moeizame reparatie van de vertaalfouten kan ontcijferen.

Redundantie
In zekere zin garandeert de verdeling der symbolische triaden over meerdere systemen, dat de symboliek onafhankelijk van de diverse stoorbronnen toch bewaard blijft. Uit de overgebleven hopelijk foutloos overgedragen - informatie kunnen de oorspronkelijke ideen worden gereconstrueerd. Dit is met de vertaalfouten voor de kleur geel in de Bijbel inmiddels grotendeels gebeurd. Dat neemt echter niet weg, dat er nog talloze foutbronnen buiten de Bijbelteksten bestaan, die op de inmiddels gecorrigeerde foutbron berusten.
55 56 57 58 Color as a Material, not an Optical, Property Ancient Greek Color Vision Ancient Greek Color Vision bronvermeldingen: De sensu: IV, 442 door Aristoteles, geciteerd in Rainbow en Meteorology - door Aristoteles (gepubliceerd 350 B.C.E) - vertaald door E. W. Webster

Inhoud
Inleiding................................................................................................................................................1 Tyrus.....................................................................................................................................................1 Kleurensymboliek.................................................................................................................................1 Symbolische Triades.............................................................................................................................2 De Bijbel...............................................................................................................................................5 Ezekil.............................................................................................................................................5 Het klaaglied over Tyrus..................................................................................................................5 Ezekil 27 (Statenbijbel 1750).........................................................................................................6 Clarke's commentaar op de Bijbel...................................................................................................8 Foutanalyse......................................................................................................................................8 De kleursymboliek bij Grieken en Romeinen......................................................................................9 Purper in de Grieks-/Romeinse samenleving...................................................................................9 De triade van Plato.........................................................................................................................11 Ego-pronomina...................................................................................................................................12 De letter Y van Claudius................................................................................................................12 Triaden in Ego-pronomina.............................................................................................................12 Slijtage...........................................................................................................................................12 De kleursymboliek in de middeleeuwen............................................................................................13 Heraldische kleuren en vlaggen ....................................................................................................13 Conclusie............................................................................................................................................14 Appendix A: De purperkleuren in de Naardense Bijbeltekst.............................................................16 Appendix A1 Exodus..................................................................................................................17 Appendix A2 2 Kronieken..........................................................................................................18 Appendix A3 Citaten m.b.t. purper uit de overige boeken......................................................19 Appendix B: De Regenboog...............................................................................................................20 Vertaalfouten..................................................................................................................................20 Redundantie...................................................................................................................................20