Bi th nht

Khi nim v ch nho

1. nh ngha
Ch Nho, hoc ch Hn, hoc Hn t l th ch do ngi Trung Hoa sng ch ra. c
gi l ch Nho, v l mt cng c truyn b Khng Gio tc o Nho. i vi chng
ta, ch Nho l ch Hn c theo m Vit. V ch Hn chnh l ch ca Hn tc, tc ging
dn Trung Hoa.
2. Ngun gc v s tin trin
A._ Nhng ch c nht cn truyn li thy khc cc ng thi nh H, ngha l cch
y 4000 nm. Tuy nhin, trc my th k, c ch bt qui ca Phc Hy, ch kt
thng (kt: tht; thng: dy; kt thng: tht nt li ghi vic ln nh) ca Thn Nng v
ch do s quan Thng Hit i Hong (2697 tr, TL) sng ch theo hnh du chn
chim th.
B._ 1). n i Tn Thu Hong (213 tr.TL) v nhn thy cui i Chu, s hc ngy cng
suy vi, cc nh chp s cng ngy cng cu th, ch no qun, h t tin by t ra ch
mi (k t: ch l), nn tha tng L T lm ra b Tam Thng, c 3.300 ch, qui
nh cc li vit nhm thng nht vn t.
2). Sau L T, ch vit c ph cp trong dn chng, c sng ch thm d nhin l
mt cch khng c thn trng cho lm hu tho mn nhu cu ca qung i qun
chng. S ch do tng ln mt cch nhanh chng.
Thi L T: 3300 ch.
200 nm sau: 7380 ch.
200 nm sau na : 10000 ch
Nm 1716, Khang Hi t in ra i vi trn 40000 ch (gm 4000 ch thng dng,
2000 tn h v trn 30000 ch khng dng vo u).
3) V 1 ln na, thng nht li vit, Ha Thn son b t in Thuyt Vn Gii T gm
10.516 ch, vo i Hu Hn (120 sau TL).
4) Gn y, sau khi tip xc vi Ty Phng, trc nhng i hi ca thi th, nhiu ch
mi, nht l v danh t khoa hc, c sng ch. ng thi cng c mt s ch khng t i
dn vo trong qun lng, v vn bch thoi c thng dng, thay th cho c vn hoc
vn ngn, ch thy trong sch xa m thi, ( , ngoi hai th vn ngn v bch thoi,
ngi Trung Hoa cn dng vit bo, th ng th vn, th ny tham bc c hai th vn
ni trn).
3. Hnh th
A._ Ch nho vn l mt th ch tng hnh, ngha l da theo hnh ca s vt m t ra.
Hai ch vn t cng thng c nh ngha:
Bt chc hnh tng cc loi m t ra ch gi l vn.
Gp c hnh vi ting gi l t.
B._ V hnh th ca s vt khng nht nh nn hnh ca ch cng thay i dn dn, t
hnh trn n hnh dp, hnh vung, hnh di, hnh tam gic v gn y, tr nn c nh vi
hnh vung.
Ngoi ra, theo cuc tin ho chung, li vit cng thay i. Ta c:

 Li ch khoa u, lon qun nh hnh con nng nc ca Thng Hit.

Li ch trin, nt trn, gm i trin v tiu trin, vit bng sn trn g tre.
Li ch l, nt vung, cng vit bng sn, trn vi la.
Li ch chn, khi, vit ngay ngn bng bt lng vi mc en giy trng.
Li ch bt phn, gm tm phn l, hai phn chn.
Li hnh, tc bn tho, bn chn.
Li tho, vit nhanh nh gi lt trn c.
Li gin th, tc li vit cho gin tin, rt bt i s nt ca ch .
4. Cch cu to
D hnh th c thay i ra sao, cc ch Nho u c cu to theo 6 php gi l lc th
(Lc: 6, th: t ng trng thi ca s vt, chp vo tre, la).
A._ Tng hnh:

Thy vt g v vt y. T d:
Nht: mt tri.
B._ Ch s (hay tng s, x s):
Trng m bit c, xt m r .
T d: , thng: trn. , h: di ly nt ngang () lm mc, phn ng trn l
, phn ng di l .
C._ Hi (hay tng ):
Mi ch c nhiu phn, mi phn c mt ngha, hp cc ngha tng phn s c ngha ca
ton ch.
T d: c: xa iu g m 10 ( thp) ming ( khu) ni n l c, xa ri.
D._ Hnh thanh (hay tng thanh, hi thanh):
Dng mt mt ch c m m thanh tng t vi m thanh ca ch nh t ra nh m
thanh, ri ghp vo mt b ch ngha ca ch mi.
T d: giang: sng, gm b thu ch vt g c lin quan n nc () v ch
cng, ch ny to cho ta m giang.
Li to ch ny rt c thng dng.
E._ Chuyn ch:
Dng mt ch c sn, thay i hnh dng i i cht, t ra mt ch khc c ngha
tng t.
T d: t ch lo: gi ta c kho: sng lu.
F._ Gi t:
Mn sai.
1._ Hoc lm vi ch khc.
T d: thuyt dng lm cho ch duyt trong Lun ng.
2._ Hoc dng ch sn m c khc thanh m, dng vo ngha khc.
T d: trng: di, trng: ln.
3._ Hoc gi nguyn thanh m ca mt ch no , ri gn cho n mt ngha mi.
T d: vn c ngha l con b cp ( tng hnh con vt y) nhng li dng theo ngha
10000.
Bi th hai
Cch hc ch Nho

I. Nhng kh khn trong vic hc ch Nho

Ai cng nhn nhn rng ch Nho l mt th ch rt kh hc. iu ny rt ng, v khi hc
ch Nho, ta thng vp phi nhng kh khn sau y:
A._ Kh nh:
S ch qu nhiu: quyn Khang Hi t in c tt c n 47.021 ch. Ngoi nhng ch
ng m, cn c mt s ch t theo li gi t, khin cho cu vn nhiu khi ti tm kh
hiu.
B._ Kh nhn mt ch:
C nhng ch gm nhiu nt phin phc. T d: ch dim 28 nt, ch ut 29 nt.
C nhng ch na n ging nhau, rt d nhm ln.
T d: cc ch:
k, d, t.
mu, th, tut, nhung.
C._ Kh vit.
V kh nhn c mt ch, nn lc vit, ta hay bi ri hoc b st nt, hoc qun hn
khng bit phi h bt ra sao. Trng hp c ch lu lu, ngha nh vanh vch, nhng
khi cm bt th khng bit phi vit th no l mt trng hp rt thng thng, khng
ring g i vi ngi mi hc.
II. Lm sao khc ph nhng kh khn y?
A._ V im kh nh.
y khng phi l mt kh khn thc s, v vi ch kin nhn, vi lng ham hc, vi
phng php tim tin i ln t d n kh, t c th n tru tng, ta c th hc c tt
c. Hung chi, trong s my vn ch kia, ch cn vi ngn ch l ta c thng c sch
v; ngay b Khang Hi t in, ch c li 4000 ch thng dng m thi. Vn t ra l
phi bit hc th no c th nh c mt ch, ng thi hiu c cch s dng cc
ch y.
B._ V im kh nhn mt ch.
Thc ra kh khn ny ch c i vi nhng ai cha quen vi ch Nho, hay ni r hn,
cha nm vng c 6 php to ch, tc lc th. Tht vy, khi ta hiu c cch cu to
ca mi ch, khi ta bit rng mi ch c xp theo b tu theo ngha ca n (t d:
nhng ch ch sng, bin thuc b (thu: nc); nhng ch ch vt thuc b
(mc), b (mnh), b (kim)..., tu theo n c lm bng g, lm bng t nung, hay
bng kim loi.), khi ta nhn ra c thnh phn ca mi ch, ta s khng cn cm thy kh
khn trong vic nhn t dng na.

C._ V im kh vit.
n nh vic cm bt qun ch, ta s khc phc c d dng nu ta chu kh vit thng,
nhn lun, nghe mi v khng ngng tm cch s dng nhng ch coi nh d qun y. c
Khng T c dy: Hc nhi thi tp chi (hc ri phi luyn li lun); vic
hc ch c kt qu nht l i vi vic hc ch Nho khi no ta bit chu kh lm cng
vic n tp thng xuyn.
Tm li, vi phng php tim tin, n tp, phn tch, ta c th khc phc c mi kh
khn nu trn.
III Cch vit ch Nho
A._ Cc loi nt.
1._ Nt ngang: honh
2._ Nt s thng: trc
3._ Nt phy: phit
4._ Nt n, mc: pht
5._ Nt mc: cu
6._ Gy: chit
7._ Xc: khiu
8._ Chm: im
B._ Php vit (th php).
1._Cch cm bt (chp bt php)
Thng ta cm bt theo li song cu (song: hai, cu: mc), ngha l hai ng tr v gia
nm pha trc cn bt.
Khi ta vit, cm bt phi cho thng, cho chc, nhng ngn tay phi mm mi uyn chuyn.
2._ Cch vit
a) Vit cho thun
Nt trn trc, di sau.

Nt tri trc, phi sau.

ngoi l: phi trc tri sau.

Nt ngang trc, s sau.

Nt gia trc, hai bn sau nu cn xng.

Nt ngoi trc, trong sau.

ngoi l: nu phn bn ngoi l khu hoc vi th nt th ba (gch ngang ng di

cng ) ca ch ny vit sau cng, sau khi vit xong phn bn trong. t d:

nu phn ngoi l xc hoc dn th phn trong vit trc

t d:
b) Vit cho p.
Nt ngang phi ngay.
Nt s phi thng.
Ch vit phi u.
Cc phn ca ch phi sp xp cho nghim mt, khng h, trng, ch ni tip phi
gn gng.
VI Cch tra T in
A._ Cc loi t in.
T in c th chia l ba loi:
1._ Loi tra bng cch m nt ch.
T d: Hn Vit t in ca o Duy Anh.
2._ Loi tra theo b.
T d: Khang Hi t in, T Nguyn, T Hi (cho ta m ca ch bng li phin thit).
3._ Loi tra theo s tnh bn gc ca ch.
T d: T in ca Vng Vn Ng (phin m theo li quan thoi tc Quc Ng Tu).
B._ Cch s dnng cc loi t in.
1._ Loi tra bng cch m nt ch.
Mun tm mt ch no , cn m s nt ca n ri da theo bn k khai cc ch theo th
t s nt, tm m ca ch y. By gi mi theo m m tra, nh khi ta tra mt t in Anh,
Php vy.
2._Loi tra theo b.
y l loi t in ph thng nht. Mun tra loi t in ny, cn phi bit ch ta mun
tm thuc b no. Tm c s trang b y xong, ta phi m s nt ch cn li, theo
m tra ra ch.
T d: Mun tra ch ti phi bit:
Ch thuc b th . Ti tm n b trong t in.
S nt cn li (: 2 nt). Trong phn b ti tm n ch c 2 nt.
Ch :
y vic nhn thc c cc b ca ch rt l cn thit. Ta khng nn qun rng lc u,
trong b Thuyt Vn Gii T ca Ha Thn i Hu Hn c n 540 b, nhng v sau n
i Thanh, s b y trong Khang Hi T in ch cn 214 B m thi. Phi bit rng mi
ch Nho u thuc mt b v ch mt b m thi. Ta c th coi b l phn ch ngha ca
ch , v tu theo ngha ring, mi ch c xp vo mt b khc nhau. Tuy nhin, cng
thng c nhng ch m s lin h gia ngha v b c h nh khng c.
T d: hai ch (ch) (xch) tuy cng ch nhng n v v chiu di (ch xch: gang
tc), nhng thuc hai b khc nhau. thuc b (khu: ming) cn thuc b (thi:
thy).
3._ Loi tra theo s tnh bn gc ca ch.

y l loi t in mi nht, c chua thm phn phin m Quan Thoi.

Mi gc c 1 s ring, tu theo nt ch: s tnh t 0 n 9 gm c:
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Mi ch c 4 s, tnh bt u t gc tri pha trn A, ri qua gc mt pha trn B, k xung
gc tri pha di C v sau cng l gc mt pha di D.
T d: ch v:
A==0
B==6
C==6
D==2
Vy mun tra ch ta phi tm n s 0662
Ch h:
A = = 2
B==1
C==2
D==2
Ch thuc s 2122
Bi th ba

I._Hc ting

m: nhn (nhn).
b: (nhn).
B ny gm cc hnh thc di y:
1. t pha trn ca ch:
T d: m: kim, ngha: nay
2. t bn tri ca ch: tc gi l nhn ng
T d: m: nhn, ngha: o nhn, o lm ngi.
3. t pha di ca ch , tc gi l nhn i.
T d: m: huynh, ngha: anh.

Ch : c mt s ch thuc b nhng khng theo ng hnh thc ca b nu trn.

T d: m: d, ngha: ly; m: lai, ngha: li, n.
ngha: ngi, con ngi (nhn lun, nhn loi, nhn tnh, nhn cch)
Ch cn phn bit khi vit:
nhn;
m:bt, b: bt, ngha: tm;
m: nhp, b: nhp, ngha: v, vo.

m: th
b: (th)
B ny gm c cc hnh thc di y:
1. t pha di ca ch:
T d: m: chng, ngha: lng bn tay
2. t bn tri ca ch:
T d: m: , ngha: nh
Ch : c mt s ch thuc b nhng khng theo ng hnh thc ca b nu trn.
T d:
m: tha, ngha: nhn (tha nhn, tha tip)
m: bi, ngha: ly
ngha: tay (th cng, th on, th tc, khai th, thu th)
Ch cn phn bit khi vit.
th
m: mao, b: mao, ngha: lng th.

m: tc
b: tc
B ny gm c cc hnh thc di y:
1. t pha di ca ch:
T d:
m: king, ngha: khing chn, i tp tnh.
(pht m theo T Thiu Chu: : kin)
2. t bn tri ca ch:
T d: m: l, ngha: con ng.
ngha:
a) Ci chn (tc cu, huynh nh th tc)
b) , y (mn tc, ph tc, bt tc, hu d)
Ch cn phn bit khi vit:
tc

 m: tht, b: tht, ngha: tm, xp (vi). Ting ch loi.

m: ao
b: (ao)
B ny gm cc hnh thc di y:
1. t pha di hoc bn phi ca ch:
T d:
m: phn, ngha: chia ra;
m: thit, ngha: ct (nh thit nh tha, nh trc nh ma: nh ct nh nh bng, nh
gia nh mi- Kinh thi, V Phong)
2. t bn phi ca ch:
T d: m: bit, ngha: chia tay.
ngha: ao (ao th, binh ao)
Ch cn phn bit khi vit:
ao
m: lc, b: lc, ngha: sc mnh.
m: iu, b: lc, ngha: a) iu u: mt vt c bng kim loi to bng ci u, qun
lnh dng ci y, ngy th thi cm, m th g cm canh. b) iu ngoan: kho la di, iu
toa.

m: xch
b: thi
ngha: thc, n v o chiu di (ch xch thin nhan: cch mt tri -nh vua- c gang tc,
c gn vua; xch c)
Ch : hai ch di y thuc v hai b khc nhau, tuy c hai cng ch thc tc, n v
chiu di.
xch: b ;
ch: b khu.
II._ Ghp ch, lm cu
nhn th: tay ca ngi.
nhn tc: chn ca ngi.
nhn chi th tc: tay chn ca ngi.
ao th: tay ao, ngi cm ao
III._ Nhn nh v vn phm

1._ Trong t ng tay ca ngi tay () l chnh, ngi () l ph. ph ch

nh cho chnh v ng trc chnh.
Qui tc: Ting ch nh ng trc ting c ch nh.
2._ Trong t ng tay chn ca ngi , ch chi l ting dng ni ngha
nh ch ca, c t gia v gip cho t ng ny c cn xng, d nghe.
Cng th, v l ph, ting ch nh, cn l chnh, ting c ch nh, cho nn
ng trc .
Bi th t

I._ Hc Ting

m: sn (san).
b: (sn).
ngha: ni (sn h, sn xuyn, sn thu, sn lm, ho dim sn, sn cc).

m: thu.
b: (thu).
B ny gm cc hnh thc di y:
1._ t phi di hoc pha trn ca ch:
T d: m: tuyn, ngha: sui; m: p, ngha: chng cht.
2._ t bn tri ca ch: (thng gi l chm thu hay tam im thu)
T d: m: giang, ngha: sng.
Ch : c mt s ch, tuy thuc b nhng khng theo ng hnh thc ca b nu
trn:
T d: m: cu, ngha: tm; m: thi, ngha: to ln, hanh thng.
ngha: nc (sn thu, thu li, dn thu nhp in, i hng thu, lu thu hnh vn).

m: in.
b: in.
ngha: rung(t in, in a, thng hi tang in).
Ch cn phn bit khi vit.
in.
m: do, b: in, ngha: do, bi.
m: gip, b: in, ngha: tn ca 1 trong 10 can.
m: thn, b: in, ngha: tn ca 1 trong 12 chi.


m: cu.
b: khuyn.
B ny gm cc hnh thc di y:
1._t pha di hoc bn phi ca ch: (ch vit chnh thc).
T d:
m: tng, ngha: khen ngi (tng l, tng thng); m: trng, ngha: hnh trng.
2._ t bn tri ca ch:
T d:
m: h, ngha: con co.
ngha: con ch (s cu, tu cu, cu tc, hi cu).
Ch :
1. Ch thng c dng trong vn bch thoi, tri li, ch c dng trong vn
ngn.
2. Ch vit theo li hi thanh, gm b (khuyn) v m (cu hoc c: ci mc, 1
cu vn).

m: ngu.
b: ngu.
ngha: tru b (ni chung).
Ch : Tru gi l thu ngu, v tnh thch nc. B gi l hong ngu, v da
mu vng .
Ch cn phn bit khi vit.
ngu; m: ng, b: thp, ngha: tn ca mt trong 12 chi.

m: dng.
b: dng.
ngha: con d (sn dng, dng xa).*
II._ Ghp ch lm cu
sn thu: ni v sng, non nc, tng trng cnh thin nhin.
thu in: rung (c) nc.
in thu: nc ( trong) rung.
sn cu: ch ( trn) ni.
sn nhn: ngi ( trn) ni, tc l tin ; cng c ngha l ngi min ni
dng tc: ci chn con d.
sn nhn chi dng tc: ci chn con d ca ngi min ni.

III._ Nhn nh v vn phm

Trong on sn nhn chi dng tc, v l hai t ng, mt ph,
mt chnh. Cng th t ng ph ( ) ng trc t ng chnh ( ).
Qui tc: t ng ch nh ng trc t ng c ch nh.
______________________
*(ph ch: Ngi Vit gi dng l d; cn ngi Hoa gi con cu l dng hoc
min dng, con d l sn dng ).
Bi th nm

I._ Hc Ting.

m: nht (nht).
b: (nht).
ngha: mt (duy nht, thng nht, nht n, nht s nh nng, nht, nht nht bt kin
nh tam thu h).

m: thn.
b: (thn).
ngha: thn mnh, ton th (thn phn, thn th, tu thn, bn thn, thn danh).

m: nh.
b: (nh).
ngha: hai ( nh, nh trng m).
th: tay xem bi 3.

m: i (ngy xa c l thi).
b: (i).
ngha: to ln (i nhn, i ngha, i a s, cc i, qung i).
sn: ni (xem bi bn).

m: tiu.
b: (tiu).
ngha: nh (tiu t, tiu nhi, tiu nhn).


m: thch.
b: (thch).
ngha: (vng phu thch, thch nh, thch tn, kim thch k duyn).
Ch cn phn bit khi vit:
thch;
m: hu, b: khu, ngha: bn mt.
II._ Ghp Ch, Lm Cu.
nht thn: mt thn mnh.
nh th: hai tay.
i sn: ni ln.
tiu thch: nh.
sn i: ni (th) ln (mnh trn ngha).
thch tiu: (th) nh (mnh trn ngha).
i nhn: ngi ln.
tiu dng: d con.
i nhn chi tiu dng: con d nh ca ngi ln.
nhn i: ngi (th) ln (mnh trn ngha).
con d (th) nh (mnh trn ngha).
III._ Nhn nh V Vn Phm.
1._ Trong t ng (i sn), (tiu thch), (i: tnh t) ng trc (sn:
danh t) v (tiu: tnh t) ng trc (thch: danh t).
Qui tc: Trong mt t ng (tc l mt phn ca mnh ), tnh t (v ng vai b tc, ph)
ng trc danh t.
2._ Cc cu sn i thch tiu nhn i dng tiu, u l nhng
mnh trn ngha, trong , , , l ch t ng trc, cn l thuc t
(hoc tc t) ng sau. Ngoi ra cc cu trn u khng c ng t th, l.
Qui tc: Trong mt mnh , cc t ng theo th t: ch t, ng t, tc t (hoc thuc t).
Khi i vi thuc t, ng t, l, th thng khi dng n.
Bi th su

I._Hc Ting

m: thin.

b: (i).
ngha:
1._ tri (thin thanh, thin din, thin nga, thin vng khi khi, s nhi bt lu, mu s ti
nhn thnh s ti thin, nhn nh thng thin).
2._ tit tri.
Ch cn phn bit khi vit:
thin; m: yu, b: , ngha: nt mt vui v n tn, (yu yu nh d: sc mt ho
du (Lun Ng)); m: phu, b: , ngha: chng.
Ch :
1._ Trong vn bch thoi, ch thin cn c ngha l ngy.
2._ Ch thin vit theo li hi ( c ngha tc l ln c mt).

m: a.
b: (th).
Ch :
1._ Cn phn bit 2 b th v s: trong ch th nt ngang trn ngn hn nt ngang
di, tri li l s.
2._ B gm cc hnh thc di y:
a) t di ca ch:
t d: m: to, ngha: ngi.
b) t bn tri ca ch: *
t d: a.
ngha:
1._t, mt t (a l, th a, a li).
2._sn nh.
Ch :
1._Hai ch th v u c ngha l t nhng ch cht t; cn ch mt t.
2._ Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m d: vy.

m: nht (nht).
b: (nht).
ngha:
1._ Mt tri, (nht thc, nht trnh, nht bo, trc nht, cch nht, nht dng, Nht Bn).
2._ Ngy, nht nht: ngy ngy, mi ngy.
Ch cn phn bit khi vit:
nht; m: vit, b: (vit), ngha: rng, ni rng (pht t ng).

m: nguyt.
b: (nguyt).
Ch : cn phn bit b nguyt vi b nhc cng vit di hnh thc: .

ngha:
1._ mt trng (nguyt thc, nguyt cu, nguyt in).
2._thng (tam c nguyt, lc c nguyt, bn nguyt san).

m: ph.
b: (ph).
ngha: cha (thn ph, ph t tnh thm, ph huynh, ph lo, s ph, quc ph, ph mu,
ph h, ph tp).
Cng c m l: ph.
ngha:
1._ ngi gi in ph: ng gi lm rung, ng ph: ng gi nh c.
2._ ting gi lch s ca n ng. Ni ph: ch c Khng t.

m: mu.
b: (v).
ngha: m (mu h, mu gio).
Ch :
1._ Hai ch v khc s nt bn trong.
2._ Ch mu cn c th vit: * (tc l th cc nt bn trong bng ch t: con).

m: nam
b: in.
ngha:
1._ con trai (nam nhi, nam t).
2._ ting t xng ca con trai i vi cha m.
3._ 1 trong 5 tc (cng, hu, b, t, nam).
Ch :
Ch vit theo li hi ( tc con trai l ngi c sc kho lc lm rung
in).

m: n.
b: n.
b ny gm c cc hnh thc di y:
1._ t bn di ca ch:
t d: m: tho, ngha: yn,
2._ t bn phi ca ch:
t d: m: nh, ngha: dng so snh.
ngha: con gi (n lu, n kit, nhi n).

II._ Ghp Ch Lm Cu.

tiu thin a: tri t nh (ngha bng: khu vc ring ca ai).
nguyt i, nguyt tiu: thng , thng thiu. Trn cc t lch, v ngy m
lch, thng c ghi nhng ch ngy : 30 ngy, : 29 ngy.
nhn chi ph mu: cha m ca con ngi. T ng ny khin ta nh li mt t
ng rt quen thuc, thng c nhc n khi cp n mi tng quan gia quan v
dn. l t ng:
dn chi ph mu, ngha l cha m ca dn.
Cu quan l cha m ca dn c ngha: quan phi thng dn, phi lo cho dn, chng
khc no cha m lo cho con (con mi sanh).
Phi ni: ch khng phi v c ngha l: dn ca cha
m.
III._ Nhn nh V Vn Phm.
Xin nhc li: trong mt t ng, ting ch nh ( ph, c th l danh t, tnh t...) bao gi
cng ng trc ting c ch nh ( chnh).
Ngi ta t thm ch chi gi ting ch nh v ting c ch nh khi no cc ting
ny c s ch so le, hoc c t 2 ch tr ln.
i nhn: ngi ln.
nhn ph: cha (ca) ngi.
nhn chi ph mu: cha m (ca) ngi.
i nhn chi ph mu: cha m (ca) ngi ln.
_______________________
*

b th ng bn tri---mu vit vi ch t
Bi th by

I._ Hc Ting

m: thanh.
b: (thanh).
ngha: xanh (xanh da tri, xanh c).
thin: tri (xem bi 6).

m: bch.

b: (bch).
ngha:
1._mu trng.
2._sng, r rng (minh bch).
3._trnh by (co bch).
4._trng t: ung cng v ch.
nht: mt tri (xem bi su).

m: mn.
b: (thu).
ngha: y, y trn, y (t mn, mn nguyn).
Ch :
Ch vit theo li hi thanh, gm b (thu) v m:
Phn m ny, ta cn thy trong ch:
m: man, b: (mc), ngha: la di (khai man).
a: mt t (xem bi 6).

m: hng.
b: (mch).
ngha: mu .
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mch) v m (cng: kho tay, th).
II Ghp Ch Lm Cu:
thanh thin: tri xanh, bu tri xanh, nn tri xanh.
bch nht: mt tri trng.
thanh thin bch nht: gia ban ngy, mt cch cng khai, khng c che giu
m m.
mn a: khp trn mt t.
thanh thin bch nht mn a hng: tri xanh, mt tri trng, khp
mt t (th) . l mu c ca Trung Hoa Dn Quc. Tht ra, lc mi lp Dn Quc,
nc Trung Hoa c 5 mu c nh sau: , vng, xanh, trng v en (hng, hong, lam,
bch, hc) tng trng cho nm ging dn Hn, Hi, Mn, Mng, Tng hp li lm mt
trn t Trung Hoa.
thanh sn: ni xanh.
thanh nam thanh n: thanh nin nam n.

 bch thu: nc l.
Thu :

v tt nhn tnh giai bch thu.

nhn tng tm s ph hn uyn.

Tnh i u phi l nc l ht.
N no giao ph ni lng ca mnh cho vc lnh?
bch th: 1._tay trng; 2._ tay khng.
mn thn: cng mnh, khp mnh.
mn tc: 1._y chn, khp chn; 2._y .
thu mn in: nc y rung (mnh trn ngha).
...mn in chi thu...: nc (ang) ph khp rung...
dng mn sn: d y ni (mnh trn ngha).
...mn sn chi dng...: nhng con d () y trong ni...
III._ Nhn nh V Vn Phm
Qui Tc: Phn b tc lun lun ng trc chnh trong mt t ng. Trong cc t ng:
mn in chi thu, mn sn chi dng, thu v dng l
chnh, cn mn in v mn sn l ph, dng b tc v do ng trc
chnh.
Qui Tc: Trong mt t ng, phn b tc (c th gm nhiu ch, c khi c mnh na)
lun lun ng trc chnh.
Bi th tm

I._Hc Ting
tiu: nh (xem bi 3).

m: miu.
b: (tr).
ngha: con mo.
Ch : Ch vit theo li hi thanh gm b (tr) v m (miu: m, c mi mc).

m: tam.
b: (nht).
ngha: 3 (ba).

m: chch.
b: (truy).
Ch :
Ch cn phn bit khi vit.
truy; m: giai, b: (nhn), ngha: p (giai nhn).
ngha:
1._ting ch loi (con).
2._cho ta ch chic, c ngha l 1 (chic bng, c thn chch nh).
Ghp 2 ch chch, ta s c ch:
m: song, b: (truy), ngha: mt i, 2 (hai).
Ch : Ch gm b (truy) v ch (hu: li).

m: t,
b: (vi).
ngha: 4 (bn).
Ch :
vi khc vi (khu: ming).
vi vit to hn khu. vi ch l b m thi; khu va l b, va l ch. vi vit
thnh ch nh sau:
II._Ghp Ch Lm Cu
tiu miu: mo nh.
tam chch: 3 con.
t chch: 4 con.

tiu miu tam chch, t chch: mo nh 3 con, 4 con, hoc ba bn con mo nh.
tiu miu nht chch: mt con mo nh.
nht chch tiu miu: mt con mo nh.
nht tiu miu: mt con mo nh.
III._Nhn nh V Vn Phm.
Trong cc t ng (miu nht chch) (nht chch miu), chch l ting
ch loi v c th t sau hoc trc danh t.
Qui tc: Ting ch loi ng trc hoc ng sau danh t m n c dng ch loi. D
v tr no, n cng lun lun i lin vi ting ch s.
Bi th chn

I._ Hc Ting
bch: trng (xem bi 7).

m: b.
b: (cn).
ngha: vi.

m: ng.
b: (nh).
ngha:nm.

m:tht.
b: (h).
Ch : b h v b phng l hai b khc nhau.
ngha:
1._tm, 1 cy (vi), ting ch loi. Cng c dng ch loi cho th nh nga: m:
m, b: (m).
2._tm thng (quc gia hng vong tht phu hu trch).
Ch : Hiu theo ngha mt tm, 1 cy (vi) ch tht cng cn vit .

m: lc.
b: (bt).
ngha: 6.
II._Ghp Ch Lm Cu
bch b: vi trng.
ng tht: 5 tm, 5 cy.
lc tht: 6 tm, 6 cy.
bch b ng tht lc tht: vi trng 5 cy(tm), 6 cy (tm) hoc 5, 6 tm
vi trng.
b nht tht: 1 tm vi.
nht tht b: 1 tm vi.
III._ Nhn nh V Vn Phm
l mt ting ch loi. Do , n cng theo chung mt qui tc vi cc ting ch loi khc
(nh ) tc l:

Ting ch loi ng trc hoc ng sau danh t m n c dng ch loi. D v tr

no, n cng lun lun i lin vi ting ch s.
Bi th mi

I._Hc Ting

m:k.
b: (k).
ngha:bn nh (trng k).
Ch : Ch cn phn bit khi vit. k, (b nhn i); m: ngt, b: (nhn i),
ngha: cao; m: phm, b: (k), ngha: 1) gm, 2) hn, thp (phm nhn, phm trn).

m: trc.
b: (mc).
ngha: n th, bn vung.

m: .
b: mc (mc).
ngha: gh da.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mc v m k: l lng.

m: uyn. *
b: (mnh).
ngha: ci chn.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mnh) v m
. Phn m ny ta cn thy trong ch m: on, b: (tm), ngha: on gin. m:
uyn, b: (min), ngha: r rng.

m:dng.
b: (mc).
ngha: ci thng.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mc v m dng: li gia dnh cho
quan i ngy xa.

m:bn.

b: (mnh).
ngha: ci chu (Trang t c bn).
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mnh v m phn: chia ra.
II._ Ghp Ch Lm Cu
m: thng, b: (nht), ngha: trn.
k thng: trn chic bn con.
trc thng: trn chic n th.
thng: trn chic gh da.
m: trung, b: (cn), ngha: trong.
uyn trung: trong chn.
dng trung: trong thng.
bn trung: trong chu.
trc thng chi i uyn: ci chn ln trn bn (y l mt t ng, cha
phi l mt mnh trn ngha).
uyn trung chi bch thu: nc l trong chn ((y l mt t ng, cha phi
l mt mnh trn ngha).
sn trung chi ngu dng: nhng con b con d trong ni.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Trong cc t ng k thng, uyn trung cc lin t thng, trung u
ng sau danh t.
Qui tc: Cc lin t ch ni chn , lun lun ng sau danh t.
_____________________
* T in Thiu Chu, Hoa Vit Tn T in ca L Vn Hng v T in Hoa Vit
Hin i ca Khng c - Long Cng u phin m l on, ging nh ting Vit: ci on
m xi, gi cha th Pht th n on.
Bi th mi mt

I._Hc Ting

m: iu.
b: (iu).
ngha: con chim (iu cm, bch iu qui so).
Ch : Ch cn phn bit khi vit:
iu; m: , b: (ho), ngha: con qu, mu en ( hp, kim , thc).


m: trng.
b: (trng).
ngha:
1._su b (cn trng).
2._ngy xa, dng ch tt c cc loi ng vt.
v trng: loi chim, v: lng chim.
mao trng: loi th, mao: lng th.
Trong bi Gnh go a chng c Nguyn Cng Tr c vit:
l dic v trng trung chi nht: con c cng l mt trong cc loi
chim.

m: ng.
b: (ng).
ngha: con c.
Ch : cn phn bit ng: c, b ng vi ng: nh c, b thu.
ng thu: c nc (duyn c nc); cng c ngha l: nc mm.
ng ph: ng lo nh c. Trong bi Ung ru tiu su, Cao B Qut c cu:

Th s thng trm qun mc vn,

Yn ba thm x hu ng chu.
Vic i ln xung th no anh ng hi n, (Ch cn bit) Ni chn xa xi su thm c
khi, c sng (kia), c chic thuyn nh c.
Ngoi ra cn c cu tc ng: , bng dut tng tr ng ng c li
(con trai, con c cng nu ko m nhau, ng lo nh c c li).

m: ng.
b: (qua).
ngha:
1._ta, ti.
2._ca ta, ca ti (ng chp).
Ch : Bch thoi thng dng ng ch ti hoc ta (ngi th 1 s t). Tri li, trong
vn ngn, ch ng thng dng hn.
m: ng, b: khu, ngha: ta, ti.
Ngoi ra ng ngha vi cn c:
m: d, b: (nhn), m: d, b: (quyt).

m: n, nh.
b: (nhn ng).
ngha:
1._my.
2._ ca my (ng ngha vi ) m: ni, b: (phit).
Ch :
1._Ch cng cn vit
2._Ch thng c dng trong vn bch thoi ch ngi th 2 s t. Cng ch ngi
th hai s t nhng vi tn knh, ngi ta thm ch tm vo ch ; l ch nm:
ng.
3._Trong vn ngn, nhng ch sau y c dng ch ngi th hai s t.
m: nh, b: (ho); m: nh, b: (thu); m: qun, b: (khu).
4._Ch vit theo li hi thanh, gm b (nhn ng) v m (nh: my).

m: tha.
b: (nhn ng).
ngha: 1._n; 2._ kia, khc.
Ch :
1._Trong vn bch thoi, c ngha l n, ngi th ba s t, nam gii; ngi th ba s
t, n gii, b ; ch ng vt (b ngu); ch vt (b min).
Trong vn ngn ch n, ngi ta dng:
m: b, b: (sch). (Ch t)
m: chi, b: (phit). (Tc t)
Cng trong vn ngn, ch ca n, ngi ta dng ch: m: k, b: (bt).
2._ Trong vn ngn. c ngha khc, kia.
tha nhn: ngi khc.
tha nht: ngy khc.
tha vng: i ni khc.
tha hng: qu ngi.
3._ Ch c vit theo li hi thanh, gm b (nhn) v m d: vy.
II._Ghp Ch Lm Cu
sn trung chi bch iu: con chim trng trong ni.
ng ph: cha (ca) ti.
ng chi ph mu: cha m ca ti.
ng ph mu chi in a: rung t ca cha m ti.
m: kin, b: (kin), ngha: trng thy.
ng kin nh: ti trng thy anh.
nh kin ng: anh trng thy ti.
b kin k ph: n trng thy cha ca n.
b kin chi: n trng thy ngi y.

III._ Nhn nh V Vn Phm

nhn vt i danh t ch t.
nhn vt i danh t tc t.
ch hu tnh t.
Bi th mi hai

I._Hc Ting

m: to.
b: (nht).
ngha:
1._ bui sng.
2._ sm.
Ch : Ch gm b nht v ch thp: 10.

m: khi
b: (tu).
ngha:
1._ dy, thc dy.
2._ ni ln (khi bnh), mi bt u (khi s).
3._ i ng (y, thc, khi, c).
Ch : ch khi gm b tu v m k: mnh.
nguyt: mt trng (xem bi 6).

m: lc.
b: (tho).
ngha:
1._ hoa l rng.
2._ ri xung(lu lc), thi rt, thi hng (lc ).
3._ mt tri, mt trng ln (nguyt lc sng mn thin).
4._ mi lm nh xong n mng (lc thnh).
5._ ch (ta lc).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m (Lc: tn mt con sng Thim
ty bn Tu).

 nht: mt tri (xem bi 6).

m: xut.
b: (khm).
ngha:
1._ ra (xut hnh).
2._ mt tri, mt trng mc.
3._ m ra (xut khu thnh chng).
4._ hn (xut qun bt chng).
5._ ui, b (xut th).
Ch :
1._ Ch vit theo li hi , gm hai ch khm chng khc no nh 2 ci vc su v
ch cn gi nh ra.
2._ Ch khng phi do 2 ch sn to thnh.
II._ Ghp Ch Lm Cu
to khi: 1._bui sng thc dy. 2._ dy sm.
nguyt lc: trng ln.
nht xut: mt tri mc.
to khi nguyt lc nht xut: bui sng (khi) thc dy, mt trng ln,
mt tri mc.
nguyt xut: trng mc.
nht lc: mt tri ln.
ng nht nht to khi: mi ngy ti dy sm.
III._ Nhn nh V Vn Phm
1._ Trong cu ng nht nht to khi, l trng t ng trc l ng
t.
Qui tc: Trng t ng trc ng t.
2._ Cng trong cu ng nht nht to khi. nht nht l trng hp tc t
ch thi gian cng ng trc ng t .
Qui tc: Trng hp tc t ch thi gian ng trc ng t.
Bi th mi ba

I._ Hc Ting

m: kha (ca).

b: (khu).
ngha: anh (i ca).
Ch :
1._ gm hai ch kh: c th ghp li.
2._ l ting gi ngi anh dng trong bch thoi; trong vn ngn, ch anh
ngi ta dng ch: m: huynh, b: (nhn i).

m: .
b: (cung).
ngha: em trai.
Cng c m: ; ngha: bit gi o anh em, ng ngha vi b tm.
Ch : Trong bch thoi, ch em trai, ngi ta dng hai ch . Trong vn ngn,
ngi ta ch dng mt ch m thi.

m: thng.
b: (nht).
ngha: trn, pha trn.
Cng c m: thng. Ngha: i ln.
Ch :
1._ Trong bch thoi, cn c ngha l ri, trc thng chu: tun ri.
2._ Ch thng v ch phn ngha ca n l h u thuc b nht v u vit
theo li ch s, tc l li trng m bit c, xt m r . Tht vy, trng vo hai ch
v , ta c th hnh dung hai v tr khc nhau, ly nt coi nh ng chn tri lm
mc.

m: hc.
b: (t).
ngha:
1._ hc.
2._ bt chc.
Ch : hc c vit theo li hi ; gii thch li vit ny ta c th c mt nim v vic
hc ngy xa. Tht vy, ngha l g? l ng thy cm ni 2 tay cy roi un nn
mt a tr di mi nh

m: kh.
b: (kh).
ngha:
1._ i (kh hi).
2._ qua.

Thi H: kh nin kim nht th mn trung: nm ngoi (cng) ngy

hm nay, ti ca ny ( tch s x kin).
3._tr, b.
4._ tr ng t.
II._ Ghp Ch Lm Cu
kha kha : anh v em trai.
thng hc kh: i hc.
Thc ra ch kh y khng c ngha l i, m ch ng vai mt tr ng t, dng
lm sng ng ng t m thi ( ... ). Cng th trong mt bi t ca ng o Tim
i Tn, ta l Qui kh lai t ( ) ta thy: : tr v; kh lai: tr ng t;
c ngha: v i thi.
ng : em trai ca ti.
ng tiu : em trai nh (ca) ti.
thanh sn thng chi nguyt: vng trng trn ni xanh.
trc thng chi i uyn (on): ci chn ln trn bn.
i trc chi thng hu bch b ng tht: trn chic bn ln c
5 cy vi trng.
m: hu, b: (nguyt), ngha: c.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Trong cu kha kha thng hc kh, ta nhn thy l mt
ng t.
Trong cu i trc chi thng hu bch b ng tht, ta nhn
thy l mt lin t.
Trng hp mt ch m khi th l ting ny, khi th l ting khc, rt thng thy trong
Hn vn.
T d khc:
( qun: vua, thn: b ti, ph: cha, t: con) c ngha l
Vua phi gi o vua, b ti phi gi o b ti, cha phi gi o cha, con phi gi o
con, tc l:
Vua phi ra vua, b ti ra b ti, cha ra cha, con ra con (mi ngi gi bn phn mnh).
1 t d khc:
nhn k nhn: coi nhng ngi y l ngi { : ngi (danh t), coi l ngi
(ng t)}
xut co phn din: i tha v trnh { : mt (danh t), trnh (ng t)}
Qui tc: 1 ting trong Hn vn c th thuc nhiu t loi khc nhau.
Bi th mi bn


I._ Hc Ting

m: th.
b: (vit).
ngha:
1._sch (gio khoa th).
2._ghi chp, vit (th php).
3._ kinh Th (tc l kinh Thng Th, mt trong nm kinh).
Ch :
Ch cn phn bit khi vit.
th; m: tr, b: (nht), ngha: ban ngy; m: ho, b: (in), ngha: v.
nht: mt (xem bi 5).

m: bn (bn).
b: (mc).
ngha:
1._ ci gc cy.
2._ vn, trc l (bn ).
3._quyn, cun (ting ch loi).
4._vn ling (nht bn vn li).
Ch :
Ch vit theo li ch s (trng m bit c xt m r ). Tht vy: y l mt ci cy
phn pha di ca , phi l gc . Cng th, phn trn ca , phi l ngn .
m: mt, b:
, Vt hu bn mt, s hu chung thu. Vt (th) c gc c ngn,
vic (th) c u c cui i Hc.

m: .
b: (vi).
ngha:
1._ v, tranh (ho , a , th qun).
2._ toan, mu tnh (mu ).

m: a.
b: (tch).
ngha: nhiu (da thiu, a s, a mu tc k).


m: t.
b: (t).
ngha:
1._ ch.
Phn bit ch vn v t.
- Bt chc hnh trng tng loi m t gi l vn.
- Hnh ting cng hp li vi nhau, gi l t.
Cng nn phn bit t v t.
- t l ng t cn bn, l n v ngha nh nht.
- t l n v hnh th v thanh m; mi t c mt hnh th v mt thanh m ring.
- Mi u c ngha ca n v c th gm 1hoc 2, 3 .
Gm 1 gi l n m t. T d: , , .
Gm 2 gi l phc m t. T d: (caf), thanh nh: con chun
chun.
Gm 3 gi l tam m t. T d: th qun: th vin.
- Phn nhiu mi t u c ngha ca n, nhng cng c khi khng c ngha.
T d: , , , .
2._ tn t. Kinh L nh con trai 20 tui lm l i m ( gia quan: i m) ri mi t
tn; con gi nhn li g chng mi ci trm ( cp k: ci trm). V th con gi cha
chng gi l (v t: cha t tn t).

m: thiu.
b: (tiu).
ngha:
1._ t.
2._ ch (ch ngi: thiu chi).
Cng c m: thiu.
ngha: 1._ tr; 2._k gip vic th hai (quan thi s c quan thiu s gip vic).
II._ Ghp Ch Lm Cu
th nht bn: sch 1 quyn, 1 quyn sch.
a: hnh (th) nhiu.
t thiu: ch (th) t.
th nht bn a t thiu: (y l) mt quyn sch (c) nhiu tranh
(m) t ch.
sn trung hu bch iu: trong ni c chim trng.
sn trung a bch iu: trong ni c nhiu chim trng.
sn trung bch iu a: trong ni c nhiu chim trng.
sn trung bch iu a chch: trong ni c nhiu chim trng.
: i trc chi thng, hu th a bn, b a tht: trn
chic bn ln, c nhiu quyn sch, nhiu xp vi.

 m: , b: (phng), ngha: lin t, y dng so snh.

a : nhiu hn,
i : ln hn, to hn.
ng th trung a t: trong sch ca ti hnh nhiu hn ch.
dng i miu: d ln hn mo.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Ch c ngha l nhiu, c nhiu: do , ch c nhiu, khng cn phi thm
ch hu vo na. Nu mun gi c ch ln ch , th phi dng thm ting ch loi.
Ch l mt lin t; i lin sau tnh t n c so snh.
Bi th mi lm

I._ Hc Ting

m: tr.
b: (thu).
ngha: ci ao; ao o chung quanh gi thnh gi l thnh tr ( ).
Ch : ch gm b thu v m (d: vy).

m: trung.
b: (cn).
ngha:
1._ gia, trong.
2._ na (trung nhi ph).
cn c m trng.
ngha: 1._ ng (trng cch, ngn trng). 2._b, mc (trng phong, trng th).
ng: c (xem bi 11).

m: du.
b: (thu)
ngha:
1._ li (di nc).
2._ dng nc (thng du, trung du, h du).
Ch : ch gm b thu v m . Phn m ny, ta cn thy trong ch:
m: du, b: (xc), ngha: i xa.


m: lai.
b: (nhn).
ngha:
1._ li.
2._ ti, s ti (lai nin, tng lai).
Ch : ch cn c vit
kh: i (xem bi 13).
II._ Ghp Ch Lm Cu
tr trung ng: c trong ao
du lai du kh: li qua li li.
tr trung ng du lai du kh: c trong ao li qua li li.
ng du thu trung: c li trong nc.
din trung chi ngu tu lai tu kh: con tru trong rung chy qua
chy li.
m: tu, b: (tu), ngha: chy.
sn trung chi iu phi lai phi kh: con chim trong ni bay qua,
bay li.
m: phi, b: (phi), ngha: bay.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Ch , ch i chung vi ng t c lp li 2 ln c ngha: qua ... li.
Bi th mi su

I._Hc ting
: thu: nc (xem bi 4).

m: vu.
b: (mnh).
ngha: chn, bt.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mnh) v m (vu: ni).

m: mc.

b: (th).
ngha:
1._ mc (tao nhn mc khch).
2._mu en, tham (mc li).
3._h Mc (Mc T vi thuyt Kim i).
Ch : Ch vit va theo li hi thanh, gm b th v m hc: en, va theo li
hi (v mc tu l cht c nh t en : hc th).

m: hp.
b: (mnh).
ngha: ci hp.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b mnh v m (hp: hp li).

m: bt.
b: (trc).
ngha:
1._cy vit, cy bt (bt m).
2._ chp (bt chi th ).
Ch : Ch bt vit theo li hi thanh, gm b trc v m: (dut: bn).
Ch cn c th vit .

m: gi.
b: (mc).
ngha:
1._ci gi gc (danh t).
2._ gc ln (ng t).
3._t iu vu v (gi ho).
Ch :
1._ Ch vit theo li hi thanh, gm b v m (gia: tng thm).
2._Ch cn phn bit khi vit:
gi; m: gi, b: (mc), ngha: ci gng (1 loi hnh c), gi giang: gng cm.
Nguyn Du: Gi giang mt tr mt trai, mt dy v li buc hai thm tnh. (Kiu).
th: sch (xem bi 14).

m: bao.
b: (bao).
ngha:
1._bao, bc.

2._ci bao.
II._ Ghp Ch Lm Cu.
thu vu: chn nc.
mc hp: hp mc.
bt gi: ci gc bt.
th bao: ci cp sch.
ng chi th bao trung, hu mc nht hp, th
tam bn: trong cp ca em trai ti, c 1 hp mc, 3 quyn sch.
III._ Nhn nh V Vn Phm.
Qua cc ting , , , , gm ton danh t, ta nhn thy danh t ph (ch
nh) lun lun i trc danh t chnh (c ch nh).
17-Bi th mi by

I._ Hc Ting

m: song.
b: (huyt).
ngha: ca s (ng song).
Ch :
1._Ch song vit theo li hi thanh, gm b v m song: ca s; thng: ng khi.
2._ Ch cng cn vit l .

m: tin.
b: (ao).
ngha: pha trc.

m: giai.
b: (ph).
ngha: ci thm.
Ch : t bn tri ca ch: b ph, t d: ; t bn phi ca ch: b p, t
d: (: kinh , k ch).
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b ph v m (giai: u l).

m: h.

b: (nht).
ngha: pha di.
Cng c m: h, ngha: i xung (ng t).
hng: (xem bi 7).

m: hoa.
b: (tho)
ngha: hoa, bng.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m ho: thay i.

m: lc.
b: (mch).
ngha: xanh (xanh l cy) lc dip t.
Ch :
1._ Ch vit theo li hi thanh gm b v m * phn m ny, ta cn thy trong cc
ch :
m: lc, b: thch, ngha: hn h, tm thng, (lc lc thng nhn).
m: lc, b: th, ngha: phc, tt (phc lc th).
2._ c khi ch cng vit , b tho.

m: dip.
b: tho.
ngha:
1._ l;
2._ h Dip.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m * phn m ny ta cn thy
trong cc ch :
m: ip, b: (trng), ngha: bm bm, (h ip).
m: ip, b: (phin), ngha: t trnh (thng ip).
m: ip, b: (ngn), ngha: d xt (gin ip).
II._ Ghp Ch Lm Cu
song tin: pha trc ca s.
giai h: pha di thm nh.
hng hoa: hoa .
lc dip: l xanh.

 song tin giai h, hng hoa, lc dip: trc ca s, di thm nh,

(c) hoa , (c) l xanh.
lc hoa mn a: nhng cnh hoa () rng (ch t) ph y (ng t) sn (tc
t).
tin nht: hm trc.
, song tin hu tiu tr, tr trung a i ng: trc ca s c
ci ao nh, trong ao c nhiu c ln.
ng thng hc chi tin: trc khi ti i hc...
III._ Nhn nh V Vn Phm
Ch c ngha l trc, dng ch v thi gian hoc khng gian. N cng phi ng
sau nh cc lin t khc .
Ring trong hm trc c coi nh tnh t v do ng trc danh t.
Bi th mi tm

I._ Hc Ting.
nht: 1 (xem bi 5).
nh: 2 (xem bi 5).
tam: 3 (xem bi 8).
t: 4 (xem bi 8).
ng: 5 (xem bi 9).
lc: 6 (xem bi 9).

m: tht.
b: (nht).
ngha: 7 (tht tch: m mng 7 thng 7).

m: bt.
b: (bt).
ngha: 8.
Ch : Ch cn phn bit khi vit.
bt; nhn; m: nhp, b: (nhp), ngha: v, vo.

m: cu.
b: (t).
ngha: 9.

Ch : ch cn phn bit khi vit.

cu; k; m: hon, b: (ch), ngha: vin trn.

m: thp.
b: (thp).
ngha: 10.
II._Ghp Ch Lm Cu.
nguyn nguyt = chnh nguyt: thng ging.
m: nguyn, b: (nhn i), ngha: u.
m: chnh, b: , ngha: chnh.
, , , , , , , , , nh nguyt, tam nguyt, t, ng, lc, tht,
bt, cu, thp, thp nht nguyt: thng 2, thng 3... thng 11.
lp nguyt: thng chp.
m: lp, b: (nhc), ngha: l chp, vo lc cui nm.
m: chu (chu), b: (xc), ngha: 1) vng khp, 2) tun l.
nht chu: mt tun l.
, , , , , , chu nht, chu nh, chu tam, chu t, chu ng,
chu lc, chu nht: th hai, th ba, th t, th nm, th su, th by, ch nht.
thng chu: tun ri.
thng chu nht: th hai tun ri.
h chu: tun ti.
h chu nh: th ba tun ti.
bn chu: tun ny.
th t tun ny.
Ch : Ch ng ngha vi ch l bi, (m ta thng thy dng ch cc ngy
trong tun trong cc t lch) hoc tinh k
m: l, b: (th), ngha: php tc phi theo trong cc vic quan, hn, tang, t. Cng
c vit l .
m: bi, b: (th), ngha: ly;
m: tinh, b: (nht), ngha: ngi sao;
m: k, b: (nguyt), ngha: k hn.
, , nht cu lc ng nin, tam nguyt, thp tam nht: ngy 13,
thng 3, nm 1965
m: nin, b: (can), ngha: nm.
, , : mng mi thng ging, nm t t.
m: t, b: (t), ngha: 1 trong 10 can.
m: t, b: (k), ngha: 1 trong 12 chi.

 m: s, b: (ao), ngha: mng

trng thanh t khi: ting cn trng ni ln 4 pha.
m: thanh, b: (nh). ngha: ting, ting ng.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Trong cu , ch ng trc ng t c coi nh mt trng t v c
ngha l: 4 pha, t 4 pha, khp 4 pha.
Bi th mi chn

I._ Hc Ting

m: tn.
b: (phc).
ngha:
1._ tan ra (gii tn, kinh tm tn m).
2._ bung ra, gii ra, (tn mun).
Cng c m: tn
ngha: 1._ ri rc (tn mn); 2._ nhn ri (nhn tn); 3._ i b (tn b).
Cng cn vit (1)
Ch : ch gm b (phc) v m tch: xa.
hc: hc (xem bi 13).

m: hi.
b: (vi).
ngha: tr v. (2)

m: gia.
b: (min).
ngha:
1._nh.
2._v gi chng l gia, chng gi v l tht. Chinh Ph ngm: Tnh gia tht no ai chng
c..
3._ngi c ti v mt mn g.

4._Ting t xng (gia ph, gia huynh).

5._ging g nui trong nh (gia cm gia sc).
thanh: xanh (xem bi 7).

m: tho.
b: (tho).
ngha: c.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m to: sm.
a: t, sn, bi (xem bi 6).

m: phng.
b: (phc).
ngha:
1._ bung, th, m (phng thch, phng tng, khai phng).
2._pht ra (phng quang).
Ch : ch gm b phc v m: phng: hng.

m: phong.
b: (phong).
ngha:
1._gi (phong v).
2._thi tc (quc phong).
3._dng dp (phong t); c v thi th (phong nh).

m: tranh.
b: (trc).
ngha: 1 loi n c 13 dy.
Ch :
1._ Ch vit theo li hi thanh, gm b trc v m tranh: ginh nhau.
2._ Ch cng cn vit l .
II. Ghp Ch Lm Cu.
tn hc = phng hc: tan hc.
hi gia: tr v nh.
thanh tho a: bi c xanh.
phng phong tranh: th diu giy. : con diu giy.

 tn hc, hi gia, thanh tho a, phng phong tranh: tan hc,

v nh, (trn) bi c xanh th diu.
, thanh tho a thng, hng hoa mn khai: trn bi c xanh, hoa
hng n y.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Trong cu , , ch ng trc ng t ng vai mt trng t.
Qui tc: Trng t ng trc ng t.
___________________
1) Ch tn vit bng ch ghp vi khng tm thy trong Khang Hi T in v khng
tm c trong kho k t unicode.
2) Cng vit l , vn thuc b
Bi th hai mi

I._Hc Ting

m: huynh.
b: (nhn i).
ngha:
1._ anh,
2._ ting gi bn.
Ch : ch gm nhn i v ch khu: ming/
i: ln (xem bi 5).

m: mui.
b: (n).
ngha: em gi.
Ch :
Ch vit theo li hi thanh, gm b v m v: cha (cng c l mi).
tiu: nh (xem bi 5).

m: xng.
b: (khu).
ngha:
1._ ht.

2._ ht trc, cho ngi ta ho.

Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b v m xng: thnh vng.

m: ca.
b: (khim).
ngha:
1._ht.
2._khc ht.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b khim v m kha: (ca) anh.

m: phch.
b: (th).
ngha:
1._ v, tt.
2._ nhp, cung n.
3._ ci phch, dng nh nhp khi ht.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m bch: trng.

m: cu.
b: (mao).
ngha: qu bng.
Ch :Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m cu: tm.
II._ Chp Ch Lm Cu
huynh i: anh (th) ln.
mui tiu: em gi (th) nh.
huynh xng ca: anh ht.
mui phch cu : em gi v banh.
huynh i mui tiu, huynh xng ca, mui phch cu: anh
ln em gi nh, anh ht, em gi v banh.
phch th: v tay.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Trong cu , , , ta nhn thy c tt c bn mnh c lp, t
lin tip nhau.
Trong 2 mnh u , ta nhn thy khng c ng t l.
Qui tc: Gia ch t v thuc t (tc tnh t gi vai tr thuc t), khng cn c ng t
l.

Bi th hai mi mt

I._ Hc Ting

m: khai.
b: (mn).
ngha:
1._m (khai mn, khai thnh).
2._n (hoa khai).
3._o, bi ra, m mang (khai h, khai hoang).
4._bung th (khai phng).
5._xp by (khai n).
6._bt u (khai b).
7._tr, tr b i (khai tr).
song: ca s (xem bi 17).

m: to.
b: (th).
ngha: qut (to m).
Ch : Ch c th xem nh:
- va vit theo li hi thanh, gm b th v m cy chi.
- va vit theo li hi c ngha l tay () cm chi () qut
a: t, bi, sn (xem bi 6).

m: thc.
b: (th).
ngha: lau chi.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m thc: khun php.
k: bn nh (xem bi 10).

m: ma.
b: (thch).
ngha: mi (thin ma bch chit).

Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b thch v m (cy gai).

mc: mc (xem bi 16).

m: chp.
b: (th).
ngha: cm gi (chp chnh).
bt: cy vit (xem bi 16).

m: t.
b: (min).
ngha:
1._vit, sao chp (t t).
2._phng theo nt bt, nh v theo tm nh chp (t chn, miu t).
3._by t, tho ra, dc ht ra (Kinh th: d t ng u).
t: ch (xem bi 14).
II._Ghp Ch Lm Cu.
khai song: m ca s.
to a: qut sn, qut nh.
thc k: lau bn.
ma mc: mi mc.
chp bt: cm vit, cm bt.
t t: vit ch.
khai song, to a, thc k, ma mc, chp bt t t:
m ca s, qut nh, lau bn, mi mc, cm bt, vit ch.
, , , to khi, huynh khai song, mui to a, thc k:
Sng dy, anh m ca s, em gi qut nh, em trai lau bn.
hoa lc hoa khai: hoa rng hoa n.
, , t t chi tin, tin ma mc, hu chp bt: trc khi vit
ch, trc ht mi mc, sau () cm bt.
m: tin, b: (nhn i), ngha: trc.
m: hu, b: (sch), ngha: sau, pha sau.
, , khai song chi hu, ng to a, thc k: sau khi m ca s
(xong), ti qut nh, lau bn.

III._ Nhn nh V Vn Phm

ch trc khi, sau khi, ngi ta dng: () ... () .
ch cng vic lm trc, cng vic lm sau, ngi ta dng ch , ch .
Bi th hai mi hai

I._Hc Ting

m: tc.
b: (nht).
ngha: hm qua.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m s: cht.
nht: ngy(xem bi 16).
bch thoi thng dng ch thin.

m: kim.
b: (nhn).
ngha: nay, ngy nay, ngay by gi.

m: minh.
b: (nht).
ngha:
1._sng (minh tinh).
2._sng sut (minh tr, anh minh)
3._lm sng (minh c).
4._ngy mai (minh nht).
Ch : ch c vit theo li hi , gm c nht nguyt li.

m: min.
b: (mc).
ngha: cy bng vi.
Ch : Ch gm b mc v m bch: la.

m: y.
b: (y).
ngha:
1._ci o.
2._mc o (thc, y, hnh, tr; y cm hi hng: mc o gm v lng)
Cng c l .
Ch : B cn c vit di hnh thc . Hnh thc ny ch t bn tri ca ch m
thi. th d: m: sam, b: (y), ngha: o n.
Cng c khi hnh thc b tch lm hai phn v c t pha trn v pha di ca ch.
pha trn ta c v pha di l (*)
th d: m: biu, b: (y), ngha: ngoi (biu b); m: suy, b: (y), ngha: suy
km.

m: gip.
b: (i).
ngha: kp, cp.

m: an (n).
b: (khu).
ngha:
1._mt (n c, n chic).
2._ci toa (ha n).
Cng c m: thin, ngha: vu nc Hung n (Thin Vu).
Ch : ch cn vit
II._Ghp Ch Lm Cu
tc nht: ngy hm qua.
kim nht: ngy hm nay.
minh nht: ngy mai.
min y: o bng, o (dt bng) bng (vi).
gip y: o kp, o cp (c 2 lp).
an y: o n (c 1 lp).
, , ; , , tc nht, kim nht, minh nht; min y, gip y, an
y: hm qua, hm nay, ngy mai; o bng, o kp, o n.
tha nht: ngy kia.
kh nht: ngy () qua.
lai nht: ngy (sp) ti.
nht nht: ngy ngy, mi ngy.
ng nht nht thng hc kh.
tin nht: ngy hm trc.

 hu nht: ngy sau, ngy hm sau.

sn thng chi hoa tho nht a: hoa c trn ni ngy cng nhiu.
III._Nhn nh V Vn Phm
Trong cu . ch ng trc ch gi chc v mt trng t v c
ngha mi ngy mi... cng ngy cng...
23-Bi th hai mi ba

I._ Hc Ting
ng: ti, ca ti (xem bi 11)

m: t.
b: (n).
ngha: ch.
Ch : bch thoi dng hai ting ch ch trong khi vn ngn ch dng mt ting
m thi.

m: ti.
b: (th).
ngha:
1._
2._ cn sng (ph mu ti, bt vin du).
3._ tr ng t, c ngha chnh l (i hc chi o, ti minh minh c, ti tn dn, ti ch
ch thin).
4._ ang (ti chc).

m: phng.
b: (h).
ngha: ci bung, ci nh.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b h v m phng: ni.

m: ni.
b: (nhp).
ngha:
1._ trong.

2._ cung cm ca nh vua (i ni).

3._ ting ch v (ni t, ni nhn, tin ni).
4._ bn ni i vi bn ngoi.

m: tr.
b: (th).
ngha: cm, gi (duy tr, h tr, ph tr).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm (th) v m t: cha.

m: tin.
b: (ao).
ngha:
1._ci ko ( tin ao).
2._ ct xn.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m tin: trc.
tht ra, ch lc u vit , gm b v v m tin.
ao: dao (xem bi 3).

m: ti.
b: (y).
ngha:
1._ ct o.
2._ gim bt (ti gim qun s).
3._ xt hn km phi tri (tng ti, trng ti).
4._ quyt on (ti phn, c ti).
Ch : ch gm b y v m *. Phn m ny ta cn thy trong cc ch sau y:
m: ti, b: (mc), ngha: trng cy;
m: tai, b: (khu), ngha: vy thay (t cui cu).

m: tn.
b: (cn).
ngha: mi.
Ch : ch gm b cn v m * . Phn m ny ta cn thy trong ch
m: thn, b: , ngha: quen thuc, gn gi.
II._ Ghp Ch Lm Cu

 ng t t: ch ti.
ti phng ni: trong bung, trong nh.
tr tin ao: cm ko.
ti tn y: ct o mi.
ng t t ti phng ni tr tin ao ti tn y: ch ti
trong nh cm ko ct o mi.
, ng nht nht xng ca, phch cu: mi ngy ti ca ht nh cu.
III._ Nhn nh V Vn Phm.
Qua cc cu: v ta nhn thy ch
t v lun lun ng u cu. Cc ting dng ch trng hp v khng
gian hoc thi gian du c t sau ch t.
24- Bi th hai mi bn

I._Hc Ting
t: bn (xem bi 8).

m: thi.
b: (nht).
ngha:
1._lc, khi.
2._ ma (t thi khc).
3._gi (khong thi gian bng 2 gi nh gi T, gi Su...).
4._lun lun (hc nhi thi tp chi: Lun Ng) thnh thong.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m t: cha.

m: thi.
b: (ngn).
ngha:
1._th.
2._Kinh Thi (mt trong Ng Kinh).

Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b ngn v m t: cha.

m: xun.
b: (nht).
ngha:
1._ma xun.
2._vo ma xun, mi vt c v hn h, tt ti, nn tui tr gi l thanh xun .
3._theo Chu l ngy xa thng cho ci xin vo thng trng xun (thng hai), nn
thng gi con gi mun ly chng l hoi xun .

m: du.
b: (xc).
ngha:
1._i xa (du hc).
2._chi (du h).
3._ti ch cnh p ngm ngha cho tho thch (ngao sn du thu, du lch, du xun).
Ch : du (b thu ) c ngha l li.

m: phng.
b: (tho).
ngha:
1._ c thm.
2._thm (phng danh qu tnh, bch th lu phng).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m: phng: ni.
tho: c (xem bi 6).
a: t, sn, bi (xem bi 6).

m: h.
b: (truy).
ngha: ma h.

m: thng.
b: (bi)
ngha:
1._thng cho k c cng.
2._trng thy p, hay nn ngm ngha, khen tng (thng thc).

Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m: * . Phn m ny ta cn thy trong

cc ch:
m: ng, b: (th), ngha: gian chnh trong nh.
m: thng, b: (khu), ngha: nm.
m: thng, b: (y), ngha: ci xim (ngh thung).
m: thng, b: (cn), ngha: bnh thng.
m: ng, b: , ngha: trong lc.
m: chng, b: (th), lng bn tay.
lc: xanh l cy (xem bi 17).

m: h.
b: (tho)
ngha: sen.
cng c m: h; ngha: 1._gnh vc. 2._nh n.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m h: g, sao.
tr: ci ao (xem bi 15).

m: thu.
b: (ho).
ngha:
1._ ma thu.
2._ nm (thin thu vnh bit).
Ch : ch vit theo li hi , ch ma la chn, v lc ho: cy la, b ho:
la ca mt tri, tc nh nng nung nu.

m: m.
b: (thc).
ngha:
1._ung.
2._ ngm, nut (vn kh anh hng m hn a).
cng c m: m; ngha: cho ung (m chi d tu).
Ch :
1._ Ch m vit theo li hi thanh, gm b thc v m khim: thiu, vng.
2._ Trong bch thoi, ch ung ngi ta dng ch: m: ht, b: khu.

m: hong (hunh).
b: (hong).

ngha: mu vng (hong hn).

hoa: bng hoa (xem bi 17).

m: tu.
b: (du).
ngha: ru.

m: ng.
b: (bng).
ngha: ma ng.

m: ngm.
b: (khu).
ngha:
1._c th, c ph, ko ging cho di ra.
2._rn r (v bnh thn ngm).
Ch :
1._Ch vit theo li hi thanh, gm b v m kim: nay.
2._Cng vi ch v ch nu i v tr, s c ch m: hm, b: (khu), ngha:
ngm, cha (hm sc, hm oan).
bch: trng (xem bi 7).

m: tuyt.
b: (v).
ngha:
1._tuyt, ma gp lc rt qu ng li thnh tng mnh.
2._ra (tuyt hn, tuyt s).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v v m k: u con nhm.
II._ Ghp Ch Lm Cu.
t thi thi: th bn ma, bi th ca tng bn ma trong tri t.
phng tho a: bi c (xanh) thm nc.
xun du phng tho a: ma xun i do trn bi c (xanh) thm nc.
l hi p thanh: gim ln c xanh.
on Trng Tn Thanh:

Thanh minh trong tit thng ba,

L l to m, hi l p thanh.
lc h tr: ao sen xanh.
h thng lc h tr: ma h ngm ngha, thng thc (cnh) ao sen xanh.
hong hoa: bng cc. Hong hoa tu: ru cc.
thu m hong hoa tu: ma thu ung ru cc.
: bch tuyt thi: th ly u tuyt trng.
ng ngm bch tuyt thi: ma ng ngm th bch tuyt, nhn tuyt trng
ri cao hng m ngm th.
III._ Nhn nh S Lc V Bi Th.
A._Ni Dung:
Mi ma trong nm, i vi nh nho ngy xa, u c mt ci th ring. Khng c ma
no km ma no, v bit sng chnh l bit tn hng nhng lc th y. y, cuc sng
c v nhn tn, bnh d, tuy trm lng nhng ht mc phong ph, c v th xc ( ) ln
tinh thn ( ). L d nhin, v mi thi mi khc (b nht thi, th nht thi), nn chng
ta ngy nay c mt np sinh hot khc hn; c th ni, chng ta lun lun sng vi, sng
vng c h nh khng c lc no kp sng ch ng ni sng y - ci giy pht sng
hin ti ca chng ta. c bi th ny ta khng khi lin tng n my cy sau y ca
C Nguyn Bnh Khim:
Thu n mng trc, ng n gi.
Xun tm h sen, h tm ao.
B._ Hnh Thc:
y l mt bi c thi, th ng ngn t c.
c im ca bi ny chnh l li dng ch gin d, c th, cch hnh vn t nhin, nht l
y tc gi kho t bn ch u mi cu, khin cho mc
nh c ni bt ln.
25- Bi th hai mi lm

I._Hc Ting

m: trc.
b: (trc).

ngha: cy tre
Ch : vit thnh b nh sau

m: lim.
b:
(trc).
ngha: ci rm, ci mnh mnh.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b
trc v m lim: ngay, bit phn bit nn chng, khng ly sng: thanh lim.
Nu ta tip tc phn tch ch lim, ta s thy lim thuc b nghim v m kim:
gm.

m: ngoi.
b: (tch).
ngha:
1._ngoi (tri vi ni: trong).
2._v coi chng l ngai t.
3._bn ngai, bn ni.

m: lng.
b: (nhp).
ngha: 2.
Cng c m: lng (lng)
Ngha: 10 ng cn gi l 1 lng.
16 lng l 1 cn
Ch : Ch cn c th vit hoc

m: yn.
b: (ha). B ny c 3 hnh thc:
1._ t pha di ch. T d: yn.
2._ t pha di ch. T d:

m: phn.
ngha: t.

3._ t bn tri ch. T d:

m: ng.
ngha: ngn n.
ngha:
1._chim n.
2._yn ngh (yn c).
Cng c m: yn
ngha: nc Yn ( min bc nc Tu ngy xa).

m: t.
b: (t).
ngha:
1._con.
2._thy (Khng T).
3._1 trong 5 tc (cng, hu, b, t, nam).
Cng c m: t.
ngha: 1 trong 12 chi.
Ch :
Ch cn phn bit khi vit:
t
m: kit. b: (t). ngha: n chic, tr tri.
m: quyt. b: (t). ngha: ngn.
Kit cng: con lon qun, con b gy, sau ha ra con mui.

m: ht.
b: (tm). B ny gm c 3 hnh thc:
1._ t pha di hoc bn mt ch. T d:
m: su. ngha: bun.
m: s. ngha: h thn.
2._ t bn tri ca ch. T d:
m: ph. ngha: s
3._ t pha di ca ch. T d:
m: cung. ngha: kinh th l ra ngoi.
ngha:
1._ thnh lnh, cht (ht nhin).

2._ nhng (s ht).

Ch :
1._Ch vit theo li hi thanh, gm b tm v m vt: ch, ng.
2._ Ch cn phn bit khi vit:
ht
m: thng. b: (tm). ngha: vi vng.

m: phi.
b: (phi).
ngha:
1._bay (phi c).
2._nhanh h bay (phi bo).
3._li ni khng cn c; th nc danh gi l (phi th).
Ch :
Ch cn vit
lai: li (xem bi 15).
kh: i (xem bi 15).
II._Ghp ch lm cu.
trc lim ngoi: bn ngai (ca) rm tre.
yn t: con chim n.
Ch :
Ch y khng phi ting ch lai, m l ting gip li. Ta ni : yn t: con
chim n. kin t: tri cu. hong anh nhi: con chim hong anh v.v
phn bit ting ch lai v ting gip li, ta cn nh:
1._Ting gip li lun lun i lin sau danh t ( , ). Li ny bch thoi hay dung
ch ting ng trc l danh t, vn ngn rt t dung n.
2._Tri li, ting ch lai c th ng trc hoc sau danh t v lun lun i lin theo ting
ch s. ( , ).
3.Ting gip li c th dung chung co nhiu s vt; tri li ting ch lai thng ch thuc
ring v mt s s vt cng loi m thi.
lng yn t: 2 con chim n.

 , ht phi lai, ht phi kh: cht bay qua, cht bay li.
, , , trc lim ngoi, lng yn t, ht phi lai, ht phi
kh: () bn ngoi rm tre, (c) 2 con chim n, cht bay qua, cht bay li.
, Song tin hu trc lim, lim ngoi hu bch yn a
chch: trc ca s c rm tre, bn ngoi rm tre c nhiu con n trng.
III._Nhn nh vn phm.
Thnh ng phi lai phi kh c ngha: bay qua bay li (in nh thnh ng:
du lai du kh: li qua li li).
Trng t ht c lp li 2 ln khi i chung vi thnh ng phi lai phi kh.
Bi th hai mi su

I. Hc ting
ti: (xem bi 23)
gia: nh (xem bi 19).
trung: trong (xem bi 15).

m: hiu
b: (t)
ngha:
1. Th cha m ht lng (hiu ).
2. Tc gi tang phc l hiu.
ph: cha (xem bi 6).
mu: m (xem bi 6).

m: nhp
b: (nhp)
ngha: v, vo
Ch : Ch cn phn bit khi vit:

 (nhp) nhn bt
hc : hc (xem bi 13)

m: hiu.
b: (mc)
ngha:
1. Trng hc.
2. Cp t trong qun i.
thiu hiu: thiu t.
trung hiu: trung t
thng hiu: i t
Cng c m: gio
Ngha:
1. Ci cm chn.
2. Tra xt, nh chnh li sch v (gio khm).
Ch : Ch gm b mc v m giao: trao.

m: knh
b: (phc)
ngha:
1. cung knh, ngoi mt cng nh trong lng, khng dm ct nht, lo lu.
2. dng mi, t lng knh trng.
Ch :Ch vit theo li hi thanh gm b phc v m cu: nu.

m: tin
b: (nhn i).
ngha:
1. trc (tin hc l, hu hc vn).
2. Ngi cht (tin vng, tin , tin nghim).

m: sinh (sanh)
b: (sinh)
ngha:
1. sng, cn sng, cuc sng, nhng ngi sng.
2. sinh sn, ny n. (sinh li)
3. hc tr (tin sinh: ng thy, v l ngi hc trc mnh). Thy gi tr l ; hc tr cng
xng mnh l .
II. Ghp ch lm cu.

 ti gia trung: trong nh.

hiu ph mu: hiu (vi) cha m.
nhp hc hiu: vo trng hc.
tin sinh:
1. Bch thoi dng ch ng thy dy hc; vn ngn th dng ch: m: s b
2. ting dng gi ng.
Knh tin sinh: knh thy dy.
, , , Ti gia trung, hiu ph mu, nhp hc hiu, knh
tin sinh. nh (th) hiu knh (vi) cha m, vo trng (th) knh trng thy.
Ng ti phng ni, ti tn y:Ti may (ct) o mi trong nh (trong
phng)
Ng nhp tht ni: ti vo trong nh.
m: tht; b: (min); ngha: nh.
Tr trung ng du lai du kh: c trong ao li qua li li.
III. Nhn nh v vn phm
Nn phn bit cch dng ch ni v ch trung. C hai ch u ch trong; tuy
nhin, c dng ch trong nh, trong ca, trong phng, tc l i li vi bn
ngoi, cn l ch gia, trong khong, trong khun kh ci g ; i vi hai
bn, vi chung quanh.
Bi th hai mi by

I. Hc ting
thin: tri (xem bi 6).

m: s
b: (ao)
ngha:
1. Mi, bt u (trng t).
2. lc ban u (nhn chi s, tnh bn thin).
3. u tin (s b, s thu)
4. ting dng ch 10 ngy u thng.
: mng mt
: mng mi

m: vn
b: nht

ngha:
1. chiu ti
2. lc v chiu, lc mun mng. (vn nin; tu vn).
3. K n sau (vn sinh)
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m min trnh, khi.
nguyt: mt trng (xem bi 6).

m: quang
b: (nhn i).
ngha:
1. nh sng (quang tuyn).
2. Sng (d quang).
3. Rc r, v vang (quang lm, quang phc)
4. Ht nhn, trng trn.
Nhng Tng:
C em hng xm sinh nh ngho.
Trng hoa ti hoa sm li chiu
Gi ng va thi, hoa va n
Ct b vi vng em bn ch.
Ch chiu lc c ngi h (hu) quang
Gnh hoa cn nng, c bn hon
No u qu em, no cho m
M yu em, th lng khng an.
minh: sang (xem bi 22).
song: ca s (xem bi 17).
tin: pha trc (xem bi 17).

m: vin
b: (xc).
ngha: xa
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b xc v m vin trnh, khi.

m: vng
b: (nguyt).
ngha:
1. Trng xa (vin vng knh).
2. C ci cho ngi chim ngng (danh vng; danh gia vng tc).
3. Mong c (hy vng, tht vng, tuyt vng)

4. Ngy rm gi l vng nht: ngy mng mt gi l sc nht.

m: sc; b: (nguyt).
ti: (xem bi 23).

m: ng
b: (mc).
ngha:
1. Hng ng (ng phng, ng sang, c ng).
2. Thuc v ma xun ( ng phong: gi xun).
Thi H:
Nhn din bt tri h x kh
o hoa y cu tiu ng phong
( tch s kin x)
Nguyn Du:
Trc sau no thy bng ngi
Hoa o nm ngoi cn ci gi ng.
(on trng tn thanh)
Ch : Ch cn phn bit khi vit:
(ng)
m: gin, b: mc, ngha: chn la, th tre.
Nguyn Vn Thnh:
Tri ng (Gin?) ph vn ra sc cnh
(Vn t trn vong tng s)

m: phng
b: (phng).
ngha:
1. Vung vc (phng chnh, phng xch; lp phng xch).
2. Hng (t phng).
3. Ni (a phng)
4. Phng thuc, mn thuc.
5. Tri (phng mnh)
6. ang, mi (trng t). T d: dng t phng tri ph mu n.
II. Ghp ch lm cu.
thin s vn: tri mi ti.
nguyt quang: nh trng.
nguyt quang minh: nh trng sng.

 quang minh: sng (ng ngha vi minh).

song tin vin vng: ( trc ca s nhn ra xa).
nguyt ti ng phng: trng hng ng.
, , , .
thin s vn nguyt quang minh song tin vin vng nguyt ti ng phng:
tri mi ti, nh trng sng, (ng) trc ca s nhn ra xa, (th thy) trng hng ng.
, , .
nht xut thi, quang mn song, tht trung i minh:
Lc mt tri mc, nh sng trn y ca s, trong nh sng rc ln.
m: tht, b: min, ngha: nh.
nht phng xut: mt tri va ang mc.
nht xch: 1 mt.
nht phng xch: 1 m2 .
nht lp phng xch: 1 m3 .
m: lp, b: (lp), ngha: ng.
III. Nhn nh v vn phm
Trong cc mnh , , , . ch s, ch vin,
ch phng v ch i ng trc cc ng t ng vai trng t .
Cu c th ct ngha l nh trng sng hoc "trng sng, ty theo ta coi ch
quang l danh t ( ) hay ng t ( ).
Bi th hai mi tm

I. Hc ting
i: ln, to (xem bi 5).

m: l
b: (tc).
ngha: con ng
Ch : Ch gm b tc v m cc: mi
thng: trn (xem bi 13).
nhn: ngi (xem bi 3).

m: vng
b: (sch).
ngha:

1. i.
2. qua (d vng, qu vng).
3. Thng thng (vng vng).
Ch : Ch gm b sch v m ch: cha
lai: li (xem bi 25).

m: hoc
b: (qua).
ngha: hoc l (li ni cn nghi ng).

m: tha
b: (phit).
ngha:
1. Ci, i (tha xa, tha long).
2. Nhn, nhn c hi (tha c, tha th).
3. S nhn (tha s, lut tha tr).
4. Chuyn ch - c xe bc (thng tha, i tha, tiu tha, ting hc tha).
Cng c m thng

m: xa
b: (xa).
ngha: xe

m: b
b: (ch).
ngha:
1. Bc chn (nht b, nht bi), vn nc (quc b).
2. Bc.

m: hnh
b: (hnh).
ngha:
1. Nhng yu t cn thit trong tri t (ng hnh).
2. Lm (hnh s).
3. i (khi hnh, hnh trnh).
Cng c m hnh
Ngha: hnh kim, nt na.

Cng c m hng
Ngha: 1. Hng ng. 2. Ca hiu (dc hng).
II. Ghp ch lm cu.
i l thung: i trn ng ln.
nhn vng lai: ngi qua li.
hoc tha xa: hoc ci xe.
hoc b hnh: hoc i b.

i l thng, nhn vng lai, hoc tha xa, hoc b hnh.
trn ng ci, ngi qua li, hoc i xe, hoc i b
l thng a nhn vng lai: trn ng nhiu ngi qua li.
l thng vng lai chi nhn a: trn ng ngi qua li nhiu (nhiu
ngi qua li).
l thng thiu nhn vng lai: trn ng t ngi qua li.
l thng vng lai chi nhn thiu: trn ng ngi qua li t (t
ngi qua li).
hnh nhn: ngi i ng.
l thng v hnh nhn: trn ng khng c ngi i li.
m: v, b: (ha), ngha: khng c.
ng nht nht b hnh vng th: mi ngy ti i b n ch.
vin hnh gi tha xa: ngi i xa i bng xe.
m: gi, b: (lo), ngha: ch nh i danh t.
III. Nhn nh v vn phm
Ta ni: phi kh phi lai thng hc kh ,, vng lai, vng
hiu, vng th ,, b hnh, vin hnh, hnh nhn.
Cn c vo nhng on y, ta nhn thy cc ch ,, tuy c ngha l i nhng mi
ch c dng theo mt cch khc nhau.
Ch : m: th, b: (cn), ngha: ch.
Bi th bami chn


I. Hc ting
vng: h Vng (xem bi 34).

m: phm
b: (mc).
ngha: thanh tnh (ci g c lin quan n Pht u gi l Phm nh phm cung, phm
chng, phm m).
Ch :
Ch gm ch lm v ch phm: gm. V ch cng vit nn ch cng
vit

m: ch
b: (tm).
ngha: iu m k s m p trong lng, (ch hng).
Ch :
Ch gm b tm v m s: K s, nh nho, va theo li hi () tc l iu m
lng () ca k s () hng m c thc hin.

m: thi
b: (ngn).
ngha: bi th
Ch :
Ch gm b ngn v m t: cha.

m: tch
b: (nht).
ngha: xa ( = : ngy xa).
m: gi; b: (lo); ngha: ch th a danh t.
ng: ti (xem bi 11).

m: v
b: (mc).
ngha: cha (v lai, v thnh nin, v vong nhn)
Cng c m : mi - nghi: 1 trong 12 chi
Ch :

Ch cn phn bit khi vit

v. m: mt; b: (mc); ngha: ci ngn cy (vt hu bn mt; L mt Nguyn
s).
sinh: sinh ra (xem bi 25).
thi : th: lc (xem bi 24).

m: minh
b: (mch).
ngha: m mch (u minh, minh mui).

m: v
b: (ha).
ngha: khng c
Cng c m : m - nghi: ting Phn (Nam m): Namanah: quy y: cung knh nh l.
Ch :
Ch cn vit (theo li c) . y cng l li vit n gin.