Howard Phillips Lovecraft The rats in the walls SZCZURY W MURACH Szesnastego lipca 1923 roku, gdy tylko

ostatni robotnik zakoczy prac, przeniosem si do Exham Priory. Remont by zadaniem karkoomnym, gdy niewiele pozostao z tej opustoszaej kupy gruzw, prcz podobnych do skorupy ruin. Poniewa jednak bya to siedziba mych przodkw, nie aowaem pienidzy. Miejsce to nie byo zamieszkane od czasw Jakuba I*, kiedy to straszliwa, po czci nie wyjaniona tragedia zabraa waciciela, jego picioro dzieci, kilku sucych i wygonia, w atmosferze przeraenia i podejrze trzeciego syna mego przodka, jedynego, ktry przey z tej wstrtnej linii. Gdy uznano go za morderc, posiado wrcia do korony, oskarony za nie podejmowa adnych prb jej odzyskania ani oczyszczenia si z zarzutu. Kierowany jakim przeraeniem, wikszym ni wyrzuty sumienia czy litera prawa, wyraajc tylko gorczkowe yczenie, aby stara posiado jak najszybciej znikna mu z oczu i pamici, Walter de la Poer, jedenasty baron Exham, uciek do Wirginii. Tam zaoy rodzin, ktra w nastpnym stuleciu staa si znana pod nazwiskiem Delapore. Exham Priory pozostao niewydzierawione, cho pniej przyczono je do posiadoci rodziny Norrys. Budynek by badany bardzo szczegowo z powodu swej zoonej architektury i gotyckich wie spoczywajcych na saksoskich, czy nawet rzymskich fundamentach. Ich pochodzenie datowano na czasy rzymskie, a nawet cymeryjskie, jeli legendy mwiy prawd. Byy bardzo szczeglne, z jednej strony zlewajce si z wapienn ska urwiska, tam gdzie opactwo patrzyo na opustosza dolin, trzy mile na zachd od wioski Anchester. Architekci i antykwariusze lubili bada ten dziwny relikt zapomnianych wiekw, lecz miejscowa ludno nienawidzia go. Nienawidzia go ju od stuleci, gdy yli tutaj moi przodkowie nienawidzi i teraz tego budynku poronitego mchem i pokrytego pleni zapomnienia. Nie byem w Anchester zanim nie dowiedziaem si, e pochodz z przekltego rodu. W tym tygodniu robotnicy wysadzili w powietrze Exham Priory i zacierali teraz najdrobniejsze lady jego fundamentw. Zawsze znaem swoje drzewo genealogiczne i wiedziaem o fakcie, e przodek mj przyby do amerykaskich kolonii otoczony dziwn aur. Szczegy nie byy mi znane dziki polityce powcigliwoci zawsze kultywowanej w rodzinie Delaporw. W przeciwiestwie do naszych ssiadw plantatorw rzadko szczycilimy si przodkami krzyowcami czy innymi bohaterami z czasw redniowiecza bd Renesansu; nie mielimy te adnej tradycji z wyjtkiem tego, co mogo by zapisane w zalakowanej kopercie sprzed czasw Wojny Secesyjnej, ktr ojciec rodu przekazywa najstarszemu synowi, aby ten otworzy j po jego mierci. W czasie wojny rodzinna fortuna stopniaa a po spaleniu Carfax, naszej posiadoci na brzegu rzeki, caa egzystencja zmienia si. Mj dziadek, posunity ju w latach, zgin w czasie poaru a wraz z nim spona koperta wica nas z przeszoci. Pamitam jeszcze ten ogie, cho miaem wtedy tylko siedem lat onierze federalni strzelali, kobiety krzyczay a Murzyni wyli i modlili si. Mj ojciec by w armii, broni Richmond i po wielu formalnociach przepuszczono mnie do niego wraz z matk. Gdy wojna si skoczya pojechalimy wszyscy na pnoc, tam, skd pochodzia moja matka i gdzie osignem wiek redni, bogactwo i staem si rzeczywistym jankesem. Ani mj ojciec, ani ja nie wiedzielimy co zawieraa ta koperta, a gdy zanurzyem si po uszy w monotoni interesw w Massachusetts, straciem wszelkie zainteresowanie tajemnicami czajcymi si gdzie tam, w mym drzewie genealogicznym. Gdybym podejrzewa jakiej s natury, z najwiksz radoci pozostawibym Exham Priory mchom, nietoperzom i pajczynom. Mj ojciec zmar w 1904 roku nie pozostawiajc adnego przekazu ani mnie, ani mojemu jedynemu dziecku, Alfredowi, dziesiciolatkowi ju wwczas pozbawionemu matki. To ten chopiec odwrci porzdek informacji rodzinnych, gdy, cho daem mu tylko mgliste wspomnienia o przeszoci, napisa mi o pewnych bardzo interesujcych legendach dotyczcych naszych przodkw. Miao to miejsce w 1917 roku, gdy ostatnia wojna zapdzia go do Anglii jako oficera lotnictwa, najwidoczniej Delaporowie mieli barwn i prawdopodobnie zowieszcz histori. Przyjaciel mego

syna, kapitan Edward norrys z Krlewskiego Korpusu Lotniczego mieszka blisko rodziny osiadej w Anchester i zrelacjonowa niektre z podejrze zakorzenionych wrd chopw, Norrys oczywicie nie bra ich powanie lecz zaciekawi mego syna i dostarczy mu materiau do listw do mnie. Te wanie legendy definitywnie zwrciy moj uwag na angielskie dziedzictwo i wpyny na postanowienie odkupienia i odrestaurowania starej siedziby rodowej, Norrys obieca to uatwi, gdy obecnym wacicielem by jego wuj. Kupiem Exham Priory w 1918 roku lecz prawie natychmiast musiaem zarzuci plany odbudowy, gdy mj syn wrci jako inwalida. Przez ostatnie dwa lata jego ycia troszczyem si tylko o niego, nawet prowadzenie interesw pozostawiajc swym wsplnikom. W 1921 roku stwierdziem, e nie mam ju celu w yciu, jestem samotny, niemody postanowiem spdzi lata, ktre mi jeszcze pozostay w mej nowej posiadoci. Odwiedziwszy w grudniu Anchester, zostaem tam przyjty przez kapitana Norrysa, pulchnego, miego, modego czowieka, ktry bardzo ceni mego syna i zapewni mi sw pomoc przy kompletowaniu planw sucych do przeprowadzenia odbudowy. Samo Exham Priory obejrzaem bez emocji stos redniowiecznych gruzw zaronitych mchem i usianych gniazdami wron, wznoszcych si pierwotnie na szczycie urwiska teraz obnaonych do podg, z wyjtkiem kamiennych cian poszczeglnych wie. Gdy stopniowo doszedem do wyobraenia, jak wygldaa budowla w czasach gdy moi przodkowie opucili j trzy stulecia temu, zaczem najmowa robotnikw do odbudowy. W kadym przypadku byem zmuszony poszukiwa ich w dalszych okolicach, gdy mieszkacy Anchester okazywali niewiarygodny strach i nienawi do tego miejsca. Uczucie owo byo tak przemone, e czsto mwili o nim obcym robotnikom powodujc tym liczne dezercje z pracy. Syn powiedzia mi, e unikano go w czasie jego wizyt, gdy by de la Poer, a teraz ja stwierdziem podobny ostracyzm z tego samego powodu, pki nie przekonaem chopw, jak mao wiem o mym dziedzictwie. Nawet wtedy ponuro unikali mnie, tak e wiele przekazw z tradycji wioski uzyskaem wycznie dziki porednictwu Norrysa. Ludzie nie mogli zapomnie, e przybyem tu aby odbudowa symbol dla nich tak przeraajcy. Susznie czy nie, patrzyli na Exham Priory jako na miejsce nawiedzane przez diaby i wilkoaki. Ukadajc mozaik z opowieci zbieranych dla mnie przez Norrysa i uzupeniajc j uwagami kilku uczonych badajcych ruiny, doszedem do wniosku, e Exham Priory stoi na miejscu prehistorycznej wityni z czasw druidycznych lub przeddruidycznych. Musiaa ona by wspczesna Stonehenge. Niewielu wtpio w to, e odprawiano tu nieopisane rytuay; byy niemie legendy o przeksztaceniu si tych rytw w religi Kybele, wprowadzon tu przez Rzymian. Nadal widoczna inskrypcja w piwnicach wskazywaa DIV OPS MAGMA MAT znak Magna Mater, ktrej ciemna wiara zostaa kiedy na prno zabroniona obywatelom rzymskim. Anchester byo obozem trzeciego legionu Augusta, jak wiadczy o tym wiele pozostaoci. Mwiono, e witynia Kybele bya wspaniaa, zatoczona wyznawcami odprawiajcymi nienazwane ceremonie pod przywdztwem frygijskich kapanw. Opowieci utrzymyway, e upadek starej religii nie spowodowa zaprzestania orgii w wityni, a kapani przeszli na now wiar w rzeczywistoci nie zmieniajc swych obyczajw. Wspominano te, e rytuay te nie zniky wraz z rzymsk potg pewni Saksoczycy dodali co do tego co pozostao ze wityni i nadali jej zasadniczy ksztat, czynic z niej centrum kultu, ktrego obawiano si w poowie heptarchii. Okoo roku tysicznego miejsce wymieniano w kronice jako potny, kamienny klasztor, siedzib obcego i potnego zakonu otoczon rozlegymi ogrodami, ktre nie potrzeboway murw, aby nie wpuci przeraonych mieszkacw okolic. Nigdy nie zosta zniszczony przez Duczykw, cho w czasie normaskiego podboju musia ucierpie straszliwie nie byo adnych obiekcji, gdy Henryk III* podarowa go memu przodkowi, Gilbertowi de la Poer, pierwszemu baronowi Exham w 1261 roku. Przed t dat nie ma zych doniesie o mojej rodzinie; wwczas musiao si wydarzy co dziwnego. W pewnej kronice pochodzcej z 1307 roku pojawia si wzmianka, e rd de la Poer zosta przeklty przez Boga. Legendy wspominay przeraajce rzeczy, tym bardziej niesamowite, e opisy byy bardzo powcigliwe i mglicie wymijajce. Przedstawiay mych przodkw jako rd wrodzonych demonw, przy ktrych Gilles de Retz i markiz de Sade wydawali si zaledwie nowicjuszami, i napomykay szeptem o ich odpowiedzialnoci za zdarzajce si od

kilku pokole zniknicia mieszkacw wioski. Najgorszymi potworami byli najwyraniej baronowie i ich bezporedni potomkowie, przynajmniej najwicej o nich szeptano. Jeli ktry z nich mia zdrowsze inklinacje, schodzi z tego wiata wczenie i tajemniczo, aby ustpi miejsca innemu, bardziej typowemu przedstawicielowi rodu. Wydawao si, e panowa wrd nich wewntrzny kult, ktremu przewodniczya gowa rodu, czasami ograniczony tylko do kilku czonkw. Jego przyczyn by raczej temperament ni dziedzictwo, gdy rozprzestrzeni si on rwnie w kilku rodach, poczonych z naszym wizami maeskimi. Lady Margaret Trevor z Kornwalii, ona Godfreya, drugiego syna pitego barona, staa si ulubionym postrachem dzieci w caej okolicy i demoniczn bohaterk szczeglnie przeraajcej starej ballady, piewanej jeszcze na granicach Walii. Zachowaa si te w balladzie, cho dotyczy innych wydarze, opowie o lady Mary de la Poer, ktra, wkrtce po polubieniu earla Shrewsfield, zostaa zabita przez niego i jego matk. Zabjcy zostali rozgrzeszeni i pobogosawieni przez kapana, ktremu wyznali co, czego nie odwayli si powiedzie wiatu. Te mity i ballady wielce mnie nastraszyy. Ich trwanie, zasig i zastosowanie do dugiej linii mych przodkw byo szczeglnie niepokojce, za imputowanie potwornych zachowa przywiodo mi na myl niemie wspomnienie pewnego skandalu wywoanego przez mego bezporedniego antenata Randolfa Delapore z Carfax, ktry osiad wrd Murzynw i zosta kapanem voodoo po powrocie z wojny meksykaskiej. Mniej przejmowaem si opowieciami o jkach i wy ciach rozlegajcych si w nagiej, omiatanej wichrami dolinie za wapiennym urwiskiem, o smrodzie na cmentarzu po wiosennych deszczach, o piszczcej, bladej postaci, na ktr ko sir Johna Clavea natkn si pewnej nocy na odlegym polu i sucym oszalaym na skutek tego co zobaczy w biay dzie w ruinach klasztoru. Rzeczy te zostay zbagatelizowane przez nauk, a w tym czasie byem zagorzaym sceptykiem. Wzmianki o zaginionych wieniakach byy trudniejsze do zlekcewaenia, cho nie stanowiy niczego niezwykego w wietle redniowiecznych zwyczajw. Zbyt wielka ciekawo oznaczaa mier, a na zburzonych obecnie bastionach w okolicach Exham Priory wystawiano na widok publiczny niejedn wcibsk gow. Kilka z tych opowieci byo szczeglnie malowniczych i sprawio, e zapragnem dowiedzie si czego wicej z zakresu mitologii porwnawczej. Istniao na przykad wierzenie, e legion diabw o nietoperzowatych skrzydach odprawia kadej nocy w klasztorze sabaty legion, ktrego wyywieniem mona byo wyjani nieproporcjonaln przewag obrzydliwych warzyw zbieranych w olbrzymich ogrodach posiadoci, najywsza bya jednak opowie o szczurach zdziczaej armii odraajcych gryzoni, ktra opucia zamek w trzy miesice po tragedii, ktra skazaa go na opuszczenie. Wychudzona, brudna armia rabusiw opanowaa ca okolic, poerajc ptaki, koty, psy, wieprze, owce, a nawet dwoje nieszczsnych ludzi. Wok tych szczurw nars osobny cykl mitw, ktry sta si popularny w domach wioski, wywoujc przeklestwa i przeraenie. Ta wiedza nie dawaa mi spokoju, gdy postanowiem dokona restauracji siedziby mych przodkw. Oczywicie mona sobie wyobrazi, jak wpyny na mnie wszystkie opowieci. Z drugiej strony otuchy dodawa mi nieustannie kapitan Norrys i otaczajcy mnie, pomagajcy przy odbudowie, mionicy staroytnoci. Gdy dzieo zostao ukoczone, dwa lata po jego rozpoczciu, zobaczyem wielkie komnaty, wyoone boazeriami ciany, ukowe sklepienia, okna ze supkami i szerokimi schodami. Wzbudziy one we mnie dum w peni rekompensujc moje wysiki. Kady szczeg z wiekw rednich zosta zrcznie odtworzony, a nowe partie niemal zrosy si w jedno z oryginalnymi murami i fundamentami. Siedziba mych przodkw bya kompletna, teraz prbowaem oczyci z niesawy ocalay w mej osobie rd Chciaem zamieszka tu na stae i udowodni, e de la Poer (bo powrciem do oryginalnej wymowy swego nazwiska) nie musi by diabem. Moje zadowolenie wzroso jeszcze z tego powodu, e jakkolwiek Exham Priory zostao wybudowane w redniowieczu, jego wntrza byy cakowicie nowe i wolne od dawnych gryzoni i starych duchw. Tak jak powiedziaem, wprowadziem si 16 lipca 1923 roku. Gospodarstwo skadao si z siedmiu sucych i dziewiciu kotw, ktre to zwierzta szczeglnie lubiem. Mj najstarszy kot, Murzyn, mia siedem lat i przyjecha ze mn z mego domu w Bostonie, inne przygarnem mieszkajc u kapitana Morrysa w czasie odbudowy siedziby. Przez pi dni nie dziao si nic szczeglnego.

Spdzaem czas gwnie na porzdkowaniu starych danych rodzinnych, otrzymaem bowiem pewne bardzo istotne wzmianki dotyczce kocowej tragedii i ucieczki Waltera de la Poer, ktre, jak przypuszczaem, stanowiy zawarto koperty utraconej w poarze w Carfax. Okazao si, e mj przodek zosta oskarony na podstawie wielu dowodw o zabicie we nie wszystkich domownikw z wyjtkiem czterech sucych nalecych do spisku. Miao to miejsce w jakie dwa tygodnie po tajemniczym, wstrzsajcym odkryciu, ktre zmienio cae jego zachowanie, a ktrego nie ujawni nikomu, moe oprcz tej czwrki pomagajcych mu sug. Oni jednak przepadli gdzie bez wieci. Ta przemylana, z premedytacj wcielona w ycie rze ojca, trzech braci i dwch sistr zostaa mu wybaczona przez mieszkacw wioski i tak obojtnie potraktowana przez prawo, e sprawca uciek z honorem, bez szkody i bez przebrania do Wirginii. Szeptane wieci gosiy, e rzuci na siedzib rodu wieczn kltw. Mog si tylko mglicie domyla, jakie odkrycie spowodowao ten straszny akt. Walter de la Poer musia zna od lat zowrbne opowieci dotyczce jego rodziny, wic nie mogo to stanowi bodca do zbrodni. Czy zatem by wiadkiem jakiego przeraajcego prastarego rytuau czy natkn si na jaki straszny symbol w zamku lub jego ssiedztwie? Uchodzi za bojaliwego i delikatnego modzieca. W Wirginii wydawa si by zaniepokojony i obawiajcy si czego. Dziennik innego dentelmena, Francisa Harleya z Bellview, przedstawia go jako czowieka niezmiernej prawoci, honoru i agodnoci. Dwudziestego drugiego lipca wydarzy si pierwszy incydent, ktry mimo e wtedy zlekcewaony, przybra nadnaturalne znaczenie w stosunku do pniejszych wydarze. Byo to tak bahe zdarzenie, e prawdopodobnie pozostaoby niezauwaone musz jednak o tym wspomnie. Byem w budynku praktycznie nowym, z wyjtkiem murw, otoczony przez zrwnowaone grono sucych i jakiekolwiek obawy wydaway si absurdalne. Przypominam sobie teraz tylko to, e mj stary, czarny kot, ktrego nastroje dobrze znaem, by bez wtpienia zaniepokojony i przestraszony ponad zwyk miar. azi z pokoju do pokoju i bez przerwy obwchiwa ciany bdce czci starej, gotyckiej struktury. Jego wszenie przywodzio na myl przestrogi psw w niesamowitych opowieciach miauczenie zapowiadajce spotkanie waciciela z owinit w przecierado postaci. Nastpnego dnia sucy skary si na bezsenno wszystkich kotw w domu. Przyszed do mego gabinetu, wysokiego pokoju w zachodnim skrzydle na pierwszym pitrze, o krzyowym sklepieniu, boazeriach z czarnego dbu i potrjnym, gotyckim oknie wychodzcym na wapienne urwisko i dolin. Gdy mwi, zobaczyem Murzyna skradajcego si wzdu zachodniej ciany i drapicego nowe boazerie pokrywajce prastare kamienie. Powiedziaem sucemu, e ze starych murw musi wydobywa si jaki szczeglny zapach czy emanacja, niewyczuwalna dla ludzi, lecz wykrywalna przez delikatne narzdy zmysw kota, nawet przez nowe boazerie, naprawd tak uwaaem, a gdy zasugerowa obecno myszy czy szczurw, zauwayem, e szczurw nie byo tu ju od trzech stuleci i z trudem mona te znale myszy polne w tych wysokich murach. Po poudniu zadzwoniem do kapitana Norrysa, ktry zapewni mnie, e niemoliwe jest najcie na zamek polnych myszy w tak nagy i bezprecedensowy sposb. Tej nocy, odesawszy jak zwykle lokaja, wycofaem si do pokoju w zachodniej wiey, ktry wybraem dla siebie, osigalnego z gabinetu przez stare, kamienne schody i krtki, odrestaurowany korytarzyk. Pokj by okrgy, bardzo wysoki, bez boazerii, zawieszony za to kilimami, ktre sam wybraem w Londynie. Widzc, e Murzyn jest ze mn, zamknem cikie, gotyckie drzwi. W kocu zgasiem wiato elektryczne tak pomysowo naladujce wiece i utonem w rzebionym ou z baldachimem z czcigodnym kotem na jego zwykym miejscu w nogach ka. Nie zacignem zason lecz patrzyem przez wskie, pnocne okno. Ma niebie widniaa zorza i delikatne maswerki okna odcinay si miymi sylwetkami. Po pewnym czasie musiaem zasn, gdy przypominam sobie moment obudzenia z dziwnego snu, gdy kot zerwa si nagle. Widziaem go w delikatnej powiacie gow wycign do przodu, przednie apy umieci na mych kostkach, a tylne wycign za siebie. Wpatrywa si uporczywie w jaki punkt na cianie na zachd od okna, punkt, w ktrym moje oczy nie widziay nic szczeglnego, lecz, na ktry zwrciem teraz ca uwag. Gdy tak si przygldaem, upewniem si, e Murzyn nie by podekscytowany bez powodu. Nie potrafi powiedzie czy kilim rzeczywicie

si przesun. Sdz, e tak bardzo nieznacznie. Mog przysic, e usyszaem zza niego delikatne, lecz wyranie syszalne skrobanie, jakby szczura lub myszy, nagle kot skoczy na kilim, cigajc go swoim ciarem na podog i odsaniajc wilgotn, star kamienn cian, uzupenion tu i tam przez restauratorw. Brak jednak byo jakichkolwiek ladw grasujcych gryzoni. Murzyn chodzi tam i z powrotem wzdu tego odcinka ciany, szarpic pazurami lecy kilim i najwidoczniej usiujc woy ap midzy cian a dbow podog. Niczego nie znalaz i po chwili wrci ospale na swe miejsce w nogach ka. Nie poruszyem si, ale tej nocy ju nie zasnem. Rankiem przepytaem wszystkich sucych i stwierdziem, e aden z nich nie zauway nic szczeglnego, cho kucharz przypomnia sobie wyczyny kota spoczywajcego na parapecie jego okna. Kot miaucza w nocy i obudzi go w chwili, gdy wyskoczy przez otwarte drzwi i pobieg w d schodami. Spaem znowu do poudnia a pniej zadzwoniem do kapitana Norrysa, ktry niezmiernie zainteresowa si tym co mu powiedziaem. Te dziwne incydenty cho jeszcze nie tak ciekawe przemawiay do jego romantycznej natury i wzbudziy w nim wspomnienia szeregu niesamowitych historii opowiadanych w okolicy. Bylimy autentycznie zmieszani obecnoci szczurw a Morrys zaopatrzy mnie przez posaca w kilka puapek i ziele parysk. Po powrocie poleciem sucym rozoy je w strategicznych punktach. Wycofaem si do swego pokoju wczenie byem bardzo senny lecz nawiedzay mnie przeraajce sny. Wydawao mi si, e patrz z niezmiernej wysokoci na pogron w mroku, wypenion po kolana biotem grot, w ktrej biaobrody demon pogania lask stado grzybiastych, lamazarnych bestii. Ich widok napeni mnie niewymown odraz. Nagle gdy pastuch przerwa, wyleg potny rj szczurw, aby pore szkaradne stwory i jego samego. Obudziem si gwatownie z tego niesamowitego snu przez poruszenie si Murzyna, ktry spa jak zwykle na mych nogach. Tym razem nie miaem wtpliwoci co do rda warczenia, sykw i strachu, ktry zmusi go do zatopienia pazurw w mych kostkach. Wszystkie ciany pokoju yy przyprawiajcymi o mdoci dwikami, obrzydliwym przelizgiwaniem si rozwcieczonych, olbrzymich szczurw. Teraz nie byo powiaty mogcej ukaza stan kilimu, lecz znalazem w sobie tyle odwagi, aby zapali wiato. Gdy rozbysy arwki zobaczyem potworne wstrzsy caego obicia, ukadajce si we wzr jakiego szczeglnego dance macabre. Ruch ten ustal prawie natychmiast a wraz z nim i dwiki. Wyskoczyem z ka i wbiem w kilim dugi pogrzebacz, lecy w pobliu. Podniosem cz tkaniny, aby zobaczy, co jest pod spodem. Nie znalazem niczego prcz atanej ciany i nawet kot straci swe zainteresowanie. Gdy zbadaem okrg puapk umieszczon w pokoju, stwierdziem, e wszystkie drzwiczki s pootwierane i nie ma adnych ladw wskazujcych na to, e co si zapao i ucieko. Dalszy sen nie wchodzi w rachub, wic zapaliwszy wiec otworzyem drzwi i wyszedem na korytarz. Skierowaem si w stron schodw prowadzcych do mego gabinetu. Murzyn szed tu za mn. Zanim dotarlimy do kamiennych stopni, kot rzuci si do przodu i znikn w dole. Gdy schodziem, uwiadomiem sobie nagle, e sysz dwiki dochodzce z wielkiego pokoju poniej; dwiki, co do natury ktrych nie mogem si myli. ciany z dbow boazeri yy szczurami biegajcymi i kbicymi si, za Murzyn biega pod nimi z wciekoci wyprowadzonego w pole myliwego. Gdy znalazem si na dole, zapaliem wiato. Tym razem jednak dwiki nie ucichy. Kot nadal miota si z tak si i wyrazistoci, e w kocu byem w stanie okreli jaki kierunek. Stworzenia te, w niewyczerpanej zdawaoby si liczbie, migroway gdzie z niewiarygodnych wysokoci w jakie nieznane gbiny. Usyszaem kroki na korytarzu i po chwili do pokoju wpadli dwaj sucy. Przeszukiwali dom, szukajc jakiego nieznanego rda zamieszania, ktre wprawio wszystkie koty w panik i spowodowao, e pognay schodami w d i zgromadziy si przed zamknitymi drzwiami piwnicy. Zapytaem sucych czy syszeli szczury, ale odpowiedzi byy przeczce. Dwiki umilky a koty si rozeszy. Postanowiem zbada krypty lece poniej, gdy jak dotd poprzestaem tylko na postawieniu tu puapek. Wszystkie byy pootwierane, ale nie zawieray adnej zdobyczy. Zaskoczony tym, e nikt inny prcz mnie i kotw nie sysza szczurw, usiadem w mym gabinecie,

aby to wszystko przemyle i przypomnie sobie wszystkie strzpy legend dotyczcych budynku, jakie udao mi si odkry. Spaem troch przed poudniem, zatopiony wygodnie w fotelu w bibliotece, ktrego nie wyrzuciy me plany umeblowania jej w stylu redniowiecznym. Potem zadzwoniem do kapitana Morrysa, ktry przyszed i pomg mi przeszuka piwnice. Nie znalelimy niczego szczeglnego, cho nie moglimy powstrzyma dreszczyku podniecenia na myl o tym, e lochy te budowane byy rkami Rzymian. Kady niski uk i potny filar byy rzymskie prawdziwie i harmonijnie klasyczne, z czasw cezarw. ciany nosiy inskrypcje znajome badaczom staroytnoci, ktrzy wielokrotnie badali to miejsce P.GETAE.PROP TEMP DONA i L.PRAEC VS PONTIFI ATYS. Odniesienie do Attisa wstrzsno mn, gdy czytaem Catullusa i wiedziaem cokolwiek o straszliwych rytuaach tego wschodniego boga. Wiara w niego bya przemieszana z wiar w Kybele. Norrys wraz ze mn prbowa zinterpretowa dziwny i prawie zatarty wzr na pewnych nieregularnie prostoktnych, kamiennych blokach uwaanych za otarze, lecz prby te zakoczyy si niepowodzeniem. Pamitalimy, e jeden z tych wzorw, pewien rodzaj promienistego soca uwaany by przez uczonych za pochodzcy spoza Rzymu, co sugerowao, e otarze te zostay tylko zaadoptowane przez rzymskich kapanw z jakiej starszej i moe tubylczej wityni stojcej dawniej na tym miejscu. Jeden z blokw nosi jakie brzowe lady, ktre mnie zastanowiy, najwikszy, porodku pomieszczenia, na grnej powierzchni mia pewne znaki wiadczce o stycznoci z ogniem moe skadane na nim byy ofiary caopalne. Tak wygldaa krypta, przed drzwiami ktrej miauczay koty i w ktrej wraz z Norrysem postanowilimy spdzi noc. Sucy przynieli tu ka. Powiedziaem im, aby nie zwracali uwagi na adne nocne dziaania kotw, a Murzynowi pozwoliem, aby nam towarzyszy i w razie czego pomg. Postanowilimy szczelnie zamkn wielkie, dbowe drzwi wspczesn replik ze szparami wentylacyjnymi, a uczyniwszy to, czekalimy przy zapalonych latarniach na dalszy rozwj wydarze. Loch by pooony bardzo gboko w fundamentach zamku, niewtpliwie pod powierzchni wapiennej skay urwiska wznoszcego si nad dolin. Moga to by droga wejcia tych zagadkowych szczurw, w to nie wtpiem, cho jak tu waziy nie miaem pojcia. Gdy tak leelimy w oczekiwaniu, stwierdziem, e moje czuwanie od czasu do czasu miesza si z na wp uformowanymi snami, z ktrych budziy mnie poruszenia kota na moich nogach. Nie byy to przyjemne sny, przeraajco podobne do tego, ktry niem poprzedniej nocy. Znw zobaczyem pogron w pmroku grot, pasterza i niewiarygodne, grzybiaste bestie wlokce si w biocie; wydaway si by blisze, wyraniejsze tak wyrane, e prawie widziaem ich rysy. Nagle ujrzaem dokadnie jedn z nich i obudziem si z takim krzykiem, e Murzyn skoczy na rwne nogi, za kapitan Norrys, ktry nie spa, rozemia si serdecznie. Horrys mg mia si do woli nie wiedzia co skonio mnie do krzyku. Ja sam zreszt nie pamitaem tego przez pewien czas. Kracowe przeraenie czsto w miosierny sposb paraliuje pami. Norrys obudzi mnie, gdy zaczo by gono. Istotnie, byo czego posucha, gdy za zamknitymi drzwiami, u podna kamiennych schodw trwa koszmar kocich wrzaskw, miaukni, drapania pazurami. Murzyn, niewiadomy swych towarzyszy, biega podekscytowany pod nagimi, kamiennymi murami, gdzie usyszaem t sam bieganin szczurw, ktra zaniepokoia mnie ubiegej nocy. Przeraziem si niezmiernie, gdy wystpiy tu anomalie niewytumaczalne w aden racjonalny sposb. Szczury, jeli nie byy wytworami szalestwa, dzielonego przeze mnie z kotami, biegay i kbiy si w rzymskich cianach, o ktrych sdziem, e zbudowane s z solidnych wapiennych blokw A moe to dziaanie wody przez ponad siedemnacie stuleci wyaro w nich krte wygadzone tunele, poszerzone przez ciaa gryzoni Jak by jednak nie byo, widmowa groza istniaa, cho Norrys nie sysza ich obrzydliwych porusze. Dlaczego przynagli mnie wic, abym przyjrza si Murzynowi i posucha kocich wrzaskw na zewntrz, i jak domyli si, co je zaniepokoio? Udao mi si powiedzie mu, tak racjonalnie, jak tylko potrafiem, co myl o tym, co syszaem.

Uszy podsuny mi myl, e szczury nadal wycofuj si w d, znacznie gbiej ni najgbsze piwnice, a wydawao si, i cae wzgrze poniej trzsie si od wdrujcych gryzoni. Norrys nie by tak sceptyczny, jak si tego obawiaem. Zwrci mi uwag, e koty pod drzwiami przestay haasowa, jakby pozostawiy w kocu szczury w spokoju, cho Murzyn znw si zaniepokoi, i jak oszalay pocz drapa pazurami wok podstawy duego, kamiennego otarza na rodku pomieszczenia. Mj strach przed nieznanym by teraz ogromny. Zdarzyo si co zdumiewajcego: zauwayem, e kapitan Norrys, modszy, silniejszy i majcy prawdopodobnie bardziej materialistyczne spojrzenie na wiat, by poruszony tym w takim stopniu, jak ja moe z powodu trwajcej przez cae ycie zayoci z lokalnymi legendami. Przez chwil patrzylimy tylko na czarnego kota, jak z coraz mniejszym zapaem przechadza si u podstawy otarza, od czasu do czasu spogldajc w gr i miauczc do mnie w ten przekonujcy sposb, ktrego uywa chcc wymusi jakie korzyci. Norrys przybliy teraz latarni do otarza i bada go, za Murzyn zdrapywa pazurami wiekowy mech porastajcy masywny, przedrzymski blok. Nie znalaz niczego i ju mia zaprzesta swych wysikw, gdy zauwayem zwyk rzecz, ktra jednak mn wstrzsna, cho nie musiaa wiadczy o tym, o czym pomylaem. Patrzylimy na to prawie niezauwaalne zjawisko jak urzeczeni. Pomie latarni postawionej w pobliu otarza dra lekko lecz wyranie w prdzie powietrza, ktrego tam przedtem nie byo, pochodzcego niewtpliwie ze szczeliny midzy podog a otarzem, gdzie Murzyn szarpa porosty. Reszt nocy spdzilimy w jasno owietlonym gabinecie, nerwowo dyskutujc nad tym co robi dalej. Odkrycie, e gbiej ni najgbsze lochy rzymskie znajduj si jeszcze jakie piwnice, ktrych istnienia nie podejrzewali nawet ciekawscy archeolodzy, byo wystarczajce do wywoania w nas podniecenia bez adnego zowrbnego ta. W tej sytuacji jednak zafascynowanie wzroso dwukrotnie. Zastanawialimy si, czy porzuci nasze poszukiwania i opuci zamek na zawsze, kierujc si pen podejrze ostronoci, czy zaspokoi nasz dz przygody i brawury bez wzgldu na to, jaka groza moga na nas czeka w nieznanych gbiach. Rankiem postpilimy kompromisowo i zdecydowalimy pojecha do Londynu, aby zebra grup archeologw i uczonych przyzwyczajonych do tajemnic. Naley powiedzie, e zanim opucilimy piwnic, na prno usiowalimy poruszy centralny otarz, ktry teraz uwaalimy za bram do nowej otchani niewysowionej niesamowitoci. Jak tajemnic kry ten otwr to ju odkryj mdrzejsi od nas. Przez wiele dni kapitan Norrys i ja przedstawialimy fakty, powizania i legendy piciu znamienitym autorytetom, wszystkim, ktrym moglimy zawierzy, e zachowaj dla siebie wszelkie rodzinne tajemnice moliwe do ujawnienia za spraw przyszych bada. Wikszo z nich nie szydzia z nas, lecz okazaa wielkie zainteresowanie i szczer sympati. Nie ma potrzeby wymienia ich wszystkich; mog tylko powiedzie, e by wrd nich sir William Brinton, ktrego wykopaliska w Troi podnieciy w tych dniach wiksz cz wiata. Gdy wszyscy zajlimy miejsca w pocigu do Anchester, poczuem, e jestem na krawdzi przeraajcego odkrycia uczucie to podobne byo do niepokojcego alu jaki odczuwaj Amerykanie na wszystkich kracach wiata na wie o mierci prezydenta. Wieczorem 7 sierpnia dotarlimy do Exham Priory, gdzie sucy zapewnili mnie, e nie wydarzyo si nic szczeglnego. Koty, nawet stary Murzyn, byy zupenie agodne, nie zamkna si te adna puapka. Badania mielimy rozpocz nastpnego dnia. Przydzieliem gociom pokoje a sam wycofaem si do swojego kta w wiey. Murzyn jak zwykle pooy si na moich nogach. Sen nadszed szybko, lecz przeladoway mnie przeraajce sny. Miaem wizj rzymskiej uczty, takiej jak u Trymalchiona, z horrorem na pmiskach. Potem pojawia si ta sama przeklta scena z pasterzem i jego brudn trzod w pmrocznej jaskini. Gdy si obudziem by ju jasny dzie. W dole rozlegay si normalne dwiki codziennej krztaniny. Szczury, ywe czy widmowe, nie niepokoiy mnie tym razem, a Murzyn nadal cicho spa. Zszedem na d i wszdzie zastaem ten sam spokj stan, ktry jeden ze uczonych, nazwiskiem Thornton, raczej absurdalnie zoy na karb faktu, e teraz pokazaem im realn si, jak one chciay pokaza mnie. Wszystko byo gotowe i o jedenastej caa nasza grupa siedmiu mczyzn z potnymi elektrycznymi reflektorami i narzdziami do kopania zesza do lochu i zaryglowaa za sob

drzwi. Murzyn by z nami, gdy poszukiwacze nie chcieli pogardzi jego podnieceniem; bali si te realnie, e mog tam by jakie gryzonie, jego obecno bya wic podana. Przelotnie tylko zatrzymalimy si przy rzymskich inskrypcjach i nieznanych znakach, gdy trzech uczonych z naszej grupy widziao je ju wczeniej i znao ich opisy. Gwn uwag zwrcilimy na centralny otarz i w cigu godziny Sir Williamowi Brintonowi udao si go odsun do tyu. To co si odsonio, ogarnoby nas niewymownym przeraeniem, gdybymy nie byli na to przygotowani. Poniej prawie kwadratowego otworu w pododze, na kamiennych stopniach tak zniszczonych, e byy tylko ledwie zaznaczonymi wystpami leay ludzkie bd na wp ludzkie kociotrupy. Ich pozostaoci napeniay panicznym strachem na wszystkich wida byo lady zbw gryzoni. Budowa czaszek wskazywaa na idiotyzm, kretynizm lub prymitywny, p mapi typ. Nad piekielnie zasanymi stopniami widnia uk prowadzcego w d korytarza, wycitego najwidoczniej w ywej skale, ktrym pyn prd powietrza, nie by on nagy i niezdrowy jak w zamknitej piwnicy, ale nis w sobie lad chodnej wieoci. Nie zatrzymywalimy si dugo, lecz gorczkowo poczlimy oczyszcza drog w d schodw. Sir William, obserwujc wyciosane ciany zauway dziwn rzecz. Przejcie to, zgodnie z kierunkiem ladw duta, musiao zosta wycite od dou. Teraz powinienem by bardzo rozwany i dokadnie wyway sowa. Po kilku krokach w d, wrd ogryzionych koci, zobaczylimy gdzie w przodzie wiato nie jak tajemnicz fosforescencj, lecz sczce si wiato dzienne, ktre musiao pochodzi ze szczelin w urwisku wznoszcym si nad dolin. Szczeliny takie mogy uj uwadze przy patrzeniu z zewntrz, gdy caa dolina bya niezamieszkana, za urwisko tak wysokie i niedostpne, e tylko lotnik mgby zbada jego czoo szczegowo. Jeszcze kilka krokw i dosownie zaparo nam dech w piersiach. Thornton osun si w ramiona stojcego za nim czowieka, Norrys, ze sw pucoowat twarz, teraz poblad i sflacza, wyda po prostu jaki nieartykuowany okrzyk, podczas gdy ja syknem i zakryem oczy. Mczyzna za mn, znacznie starszy ode mnie, zakraka tylko banalnie: Mj Boe!. Z siedmiu wyksztaconych ludzi tylko sir William Brinton zachowa przytomno umysu, co naley policzy mu na korzy, gdy to on prowadzi grup i musia zobaczy to pierwszy. Bya to pogrona w pmroku grota niezmiernej wysokoci, rozcigajca si w dal poza zasig wzroku; podziemny wiat nieograniczonej tajemnicy i niesamowitych sugestii. Znajdoway si tu budynki i inne architektoniczne pozostaoci jednym przeraonym spojrzeniem objem obrazoburczy wzr tumulusw, powany krg monolitw, ruiny budowli rzymskich o niskich kopuach, rozrzucony stos ruin saksoskich i wczesne angielskie budynki drewniane wszystko to jednak byo skarlae w porwnaniu z wstrzsajcym widokiem powierzchni ziemi. Na cae jardy wok schodw zalegaa oszalaa pltanina ludzkich koci, a przynajmniej na wp ludzkich. Rozcigay si jak spienione morze, niektre zniszczone, inne czciowo lub jeszcze cakowicie poczone w szkielety te ostatnie zastyge w pozach demonicznego przeraenia, walczce z jakim zagroeniem, lub obejmujce inne szkielety z kanibalistycznymi intencjami. Gdy doktor Trask, antropolog, zatrzyma si, aby sklasyfikowa czaszki, znalaz tak zdegenerowan mieszanin, e a go to oszoomio. Na drabinie ewolucji stay znacznie niej od czowieka z Piltdown, lecz w kadym przypadku byy zdecydowanie ludzkie. Wiele byo na wyszym stopniu rozwoju, ale tylko nieliczne byy czaszkami typw najwyej rozwinitych. Wszystkie koci byy ogryzione, najczciej przez szczury, lecz niektre przez co innego. Zmieszane z nimi byy delikatne koci szczurw polegych onierzy mierciononej armii. Dziwi si, e ktokolwiek z nas przey i pozosta przy zdrowych zmysach w dniu tego straszliwego odkrycia. Ani Hoffmann, ani Huysmans nie potrafiliby przedstawi sceny bardziej niewiarygodnej, bardziej frenetycznej i odstraszajcej, bardziej gotycko groteskowej ni ta pogrona w pmroku grota. Kady z nas szed potykajc si i usiujc nie myle o wydarzeniach, ktre musiay tu mie miejsce trzy tysice, tysic, dwa tysice czy dziesi tysicy lat temu. To by przedsionek pieka i biedny Thornton znowu zemdla, gdy Trask powiedzia mu, e niektre z tych szkieletw nale do istot, ktre musiay by czworonogami przed dwudziestoma pokoleniami. Groza kumulowaa si z groz, gdy zaczlimy interpretowa pozostaoci architektoniczne.

Czworonogi od czasu do czasu uzupeniane dwunogami trzymano w kamiennych zagrodach, skd musiay si wyrwa w ostatnim szalestwie godu i strachu przed szczurami. Byy tu ich wielkie stada karmione najwidoczniej warzywami, ktrych pozostaoci mona byo znale w postaci trujcej kiszonki na dnie ogromnych, kamiennych skrzy starszych ni Rzym. Wiedziaem teraz dlaczego moi przodkowie utrzymywali tak ogromne ogrody na niebiosa, gdybym mg o tym zapomnie! O cel hodowania tych stad nie miaem ju pyta Sir William, stojc ze swym reflektorem w rzymskich ruinach, tumaczy gono najbardziej szokujcy rytua, o jakim kiedykolwiek syszaem; powiedzia o istocie przedpotopowego kultu, ktry odkryli i zmieszali ze swoim kapani Kybele. Norrys, nie mg i prosto, gdy wyszed z jednego z budynkw angielskich. By to sklep rzeniczy i kuchnia spodziewa si tego lecz widzie znajome angielskie narzdzia w takim miejscu i przeczyta tu znajome angielskie graffiti Ostatnie z nich pochodziy z roku 1610. nie mogem wej do tego budynku budynku, ktrego demoniczna dziaalno zatrzymana zostaa sztyletem mego przodka, Waltera de la Poer. Odwayem si za to wej do niskiego, saksoskiego domu, ktrego dbowe drzwi odpady, i znalazem w nim straszliwy rzd dziesiciu kamiennych cel z zardzewiaymi kratami. Trzy z nich miay lokatorw: szkielety, a na kocistym palcu wskazujcym jednego z nich znalazem piercie herbowy. Sir William znalaz piwnic z jeszcze starszymi celami pod rzymsk wityni, lecz te byy puste. Poniej bya niska krypta zawierajca skrzynie z komi; niektre z nich nosiy inskrypcje w sposb straszliwy przypominajce podobne w jzyku aciskim, greckim i frygijskim. W midzyczasie dr. Trask otworzy jeden z prehistorycznych tumulusow i wycign na wiato czaszk, bdc niewiele tylko bardziej ludzk od czaszki goryla, noszc niemoliwe do odczytania ideogramy. Mimo tego caego horroru mj kot wdrowa sobie nieporuszony. Raz zobaczyem go siedzcego na grze koci i zastanowiem si nad sekretami, ktre mogy kry si za jego zotymi renicami. Po zbadaniu w pewnym, niewielkim fragmencie tej pogronej w pmroku groty tak przeraajco znajomej ruszylimy w kierunku nieograniczonych otchani czarnych jaski, do ktrych nie dociera nawet najmniejszy promyczek wiata od strony urwiska. Nie dowiedzielimy si, jaki niezmierny stygijski wiat zieje za pokonan przez nas niewielk odlegoci, gdy postanowilimy, e takie tajemnice nie s odpowiednie dla ludzkoci. Lecz pod rk byo do aby nas zaabsorbowa, dopki nasze reflektory nie ukazay tych przekltych, nieskoczonych otchani, w ktrych ucztoway szczury i w ktrych nagy brak zapasw popchn armi gryzoni najpierw do rzucenia si na ywe stada uwizionych istot, a potem na wyjcie z zamku w tej historycznej orgii zniszczenia, ktrej wieniacy nigdy nie zapomn. Boe! Te kruczoczarne jamy pene ogryzionych, zrzuconych na stosy koci i otwartych czaszek! Te koszmarne otchanie dusiy si od koci pitekantropw, Celtw, Rzymian i Anglikw od niezliczonych, przekltych stuleci! Niektre z nich byy pene i nikt nie mg powiedzie, jak gboko sigay pierwotnie. Dna innych nie mogo dosign wiato naszych reflektorw; zaludniay je niewymowne fantazje. Co si stao, pomylaem, z tymi bezradnymi szczurami, ktre bkay si w tych puapkach wrd czerni przeraajcego Tartaru? Raz moja stopa zelizna si prawie z jakiego przeraajcego brzegu ziejcej przepaci i przeyem chwil ekstatycznego strachu, nagle z tej atramentowej czerni dobieg dwik, ktry, jak mi si wydawao, nie by dla mnie obcy. Zobaczyem mego starego kota, jak rzuci si obok mnie, niczym uskrzydlony, egipski bg, prosto w nieograniczon otcha nieznanego. Nie byem daleko za nim. Syszaem jak rozbiegaj si te zrodzone przez diaba szczury poszukujce zawsze nowego horroru, zdecydowane poprowadzi mnie do tych przeraajcych jaski w rodku ziemi, gdzie Nyarlathotep, szalony, pozbawiony twarzy bg wyje lepo w ciemnoci do wtru dwch bezpostaciowych flecistw obkacw. Mj reflektor si wyczerpa, a ja cigle biegem. Syszaem gosy, wycia, echa, ale nad tym wszystkim narasta ten przeklty tupot biegncych apek, delikatnie przybierajcy na sile, nabrzmiewajcy jak sztywne ciao topielca powoli unoszce si nad oleist wod rzeki pyncej pod nieskoczonymi, onyksowymi mostami do czarnego, gnijcego morza. Uderzyem o co co mikkiego i pulchnego. To musiay by szczury: wszechobecna armia rabusiw ucztujca na

martwych i ywych Dlaczego szczury nie miayby ucztowa na ciaach de la Poerw, skoro de la Poerowie jedli zakazane istoty? Wojna poara mego chopca, do cholery Jankesi poarli Carfax w pomieniach i spalili dziadka Delapore i tajemnic nie, nie, mwi wam, nie jestem demonem pasterzem w pogronej w pmroku grocie! To nie bya tusta twarz Edwarda Norrysa na tej obwisej, grzybowatej rzeczy! Kto powiedzia, e jestem de la Poer? On yje, a mj chopiec umarCzy Norrys powinien przej ziemie de la Poerw? To voodoo, mwi wam ten ctkowany w Niech ci diabli, Thornton, naucz ci mdle na widok tego, co robi mj rd! Magna Mater! Magna Mater! Attis! Dia ad aghaidhs ad aodann agus bas dunach ort! Dhonass dholas ort, agus leatsa! Ungl ungl rrrlh chchch Tylko to byem w stanie powiedzie, gdy mnie znaleli w ciemnociach po trzech godzinach, skulonego nad pulchnym, na wp poartym ciaem kapitana Norrysa; mj wasny kot skaka mi do garda. Teraz wysadzili w powietrze Exham Priory, zabrali Murzyna i zamknli mnie w tym zakratowanym pokoju w Hanwell, szepczc przeraajce rzeczy o mym dziedzictwie i dowiadczeniach. Thornton jest w ssiednim pokoju, lecz nie pozwalaj mi z nim rozmawia. Usiuj te ukry wikszo faktw dotyczcych zamku. Gdy mwi o biednym Norrysie oskaraj mnie o straszliw rzecz, ale musz wiedzie, e nie zrobiem tego. Musz wiedzie, e to szczury; przemykajce si, biegajce szczury, ktrych drapanie nigdy nie opuci moich snw; demoniczne szczury harcujce za obiciami pokoju, wzywajce mnie w jeszcze wikszy horror; szczury ktrych oni nigdy nie usysz; szczury, szczury w murach Przekad Andrzej Ledwoyw