You are on page 1of 347

NI S THUBTEN CHODRON

RNG M TM HN V PHT TRIN TR TU


OPEN HEART, CLEAR MIND
HONG NGUYN - NGUYN MINH TIN Vit dch NGUYN MINH TIN hiu nh

NH XUT BN TN GIO

LI GII THIU
(CA C T LAI LT MA XIV)

n hai ngn nm trm nm qua, nhng li dy ca c Pht an i v xoa du [au thng] cho v s ngi. Tri sut thi gian , nh hng ca o Pht ch yu c nhn bit cc quc gia chu , d rng trong khong vi thp nin gn y o Pht pht trin rt ng k trn ton th gii. Bng chng ht sc phn khi cho iu ny chnh l nhng ngi nh Ni S Thubten Chodron, mc d khng sinh ra v ln ln trong cc quc gia c truyn thng Pht gio nhng h c thi thc cng hin ht thi gian v n lc vo vic gip mi ngi khc c c li lc t vic tu tp Pht php. Ti v cng hoan h khi Ni S vit cun sch ny bng chnh nhng tri nghim tu tp ca mnh, vi mt vn phong trong sng d hiu [nhng] th hin c mt s hiu bit r rng v Pht gio nh vn tng c tu tp bi nhng ngi Ty Tng. Nhng
6

Rng m tm hn v pht trin tr tu

LI GII THIU
gio php ny tht tinh t v thm diu, nhng iu ht sc quan trng l chng phi c ging dy theo cch sao cho ngi ta c th thc s a vo tu tp v c c nhng li lc chn tht. Ti tin chc rng tp sch ny s p ng c yu cu v s chng t s hu ch i vi nhng c gi ph thng, c bit l nhng ngi trc y cha c dp lm quen vi o Pht. Ngy 20 thng 2 nm 1990 (Ch k ca H.H)

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


rong chuyn ving thm Hoa K nm 1989, c t Lai Lt Ma, ngi c trao gii Nobel Ha Bnh cng nm , thuyt ging trc tip v mi quan tm su sc ca con ngi trong thi hin i: Mi ngi trn th gii u c mi tng quan v ty thuc ln nhau. S bnh an v hnh phc ca c nhn ti l mi quan tm ca ti. Ti c trch nhim v iu . Nhng s bnh an v hnh phc ca ton x hi l mi quan tm ca tt c mi ngi. Mi ngi trong chng ta u c phn trch nhim phi lm bt c vic g trong kh nng mnh ci thin th gii. Trong thi i chng ta, lng t bi l mt nhu cu thit yu ch khng phi i hi thi qu. Con ngi l ng vt mang tnh x hi v phi chung sng vi nhau, cho d chng ta c thch iu hay khng. Nu chng ta khng tht lng t t v c lng t bi i vi nhau th chnh s tn ti ca chng ta s b e da. Thm ch nu chng ta c mun ch k th cng nn ch k mt cch khn ngoan v hiu rng s sng
10

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


cng nh hnh phc ca chng ta lun ty thuc vo ngi khc. Do , s t t v lng t bi i vi ngi khc l thit yu. Cc loi ong, kin khng c tn gio, khng c s gio dc hay quan nim sng, nhng chng vn sng hp tc vi nhau theo bn nng. V lm nh vy chng mi bo m c s sng cn ca by n v s an ton ca mi thnh vin trong . Chc chn con ngi chng ta, vn thng minh v tinh t hn nhiu, cng c th lm c nh th! V vy, mi chng ta u c trch nhim gip ngi khc bng mi cch theo kh nng ca mnh. Tuy nhin, chng ta khng th mong i c th tc th lm thay i th gii. V khi chng ta cha chng ng th mi hnh vi lm li lc cho tha nhn u rt hn ch. Khng c s an n ni tm th khng th c th gii an bnh. Do vy, chng ta phi n lc hon thin chnh mnh ng thi ht lng gip ngi khc. Trong bi ging ca mnh, c t-lai Lt-ma trc tip cp n lng t bi nh l iu thit yu trong th gii ca chng ta. lng t bi c hiu qu, n phi i i vi tr tu. Lng t bi l c nguyn cho tt c chng sinh c thot khi kh au v phin no; cn tr tu l trc nhn nhng bn cht tuyt i v tng i ca chng ta. T bi v tr tu l hai yu t
12

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


thit yu cho mt i sng lnh mnh v hnh phc, ng thi cng l thit yu trn con ng tu tp tm linh. Cun sch ny c ta l Rng m tm hn v pht trin tr tu. Tm hn rng m chnh l lng t bi v v tha chn thnh. Lng t bi c nng v hon thin bi tr tu sng sut - mt tm thc thanh tnh, trong sng. S kt hp gia t bi v tr tu mang li s pht trin trn vn tim nng con ngi, tc trng thi gic ng. Tm hn rng m v tr tu sng sut cho n ngy nay vn l thit yu nh cch y hn 2.500 nm, khi c Pht Thch-ca Mu-ni ln u tin ch dy phng php tu tp cc phm tnh ny. Ti b cun ht bi nhng li Pht dy ngay t ban u, v trong hm cha nhng phng php r rng ng ph hiu qu vi nhng tnh hung trong i sng hng ngy. Ti p dng cc phng php ch ng tham lam v sn hn c kt qu. Tt nhin, vic chuyn ha tm thc cn phi c thi gian v chng ta khng nn mong i nhng iu k diu tc th. Tuy vy, khi chng ta dn quen thuc vi khuynh hng t bi v thc tin, th nhng tnh hung trc y tng lm ta phin mun s c ha gii v ta cng tng thm kh nng lm cho i sng ca ta c ngha i vi tha nhn.
14

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


c Pht l mt nh tm l su sc, nh t tng uyn o, vi nhng li dy c th gip chng ta hon thin cuc sng. Ngi ta khng cn phi t xem mnh l Pht t mi thc hnh nhng li dy ca ngi. S thc hnh tm linh ch thc vt qua nhng gii hn ca mi ch thuyt. Nh c t-lai Lt-ma thng ni: Lng t bi khng phi ti sn ring ca bt k mt tn gio hay h thng tn ngng no. Trong qu trnh ging dy cc kha cnh tm l, t tng v thin nh ca o Pht nhiu quc gia, ti thng c yu cu gii thiu mt cun sch hay, d hiu, trnh by nhng gio l cn bn lin h n i sng hin i ca th k 20. Nhng hu nh cha c cun sch no p ng c nhng yu cu , d rng c nhiu tc phm Pht hc rt tuyt vi. Quyn sch ny c bin son lp vo khong trng . Sch c vit bng ngn ng i thng, hn ch ti a cc thut ng hay ngoi ng. Ti c gng gii thch mt cch r rng nhng ch Pht hc m ngi mi hc Pht thng quan tm nht, cng nh [nhng ch ] thch hp vi h nht hoc d gy nhm ln nht. Cun sch ny s mang n cho qu v hng v Pht php, nhng khng gii p ht mi thc mc. Trong thc t, rt c th n s lm ny sinh thm
16

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


nhiu thc mc. Nhng nh th l tt, v chng ta s tin b hn khi tm kim li gii p cho nhng thc mc ca mnh. Trong vic hc Pht, chng ta khng mong i s tc th hiu c ht tt c nhng g mnh hc. iu ny khc vi mt kha cnh ca nn gio dc phng Ty, vn i hi chng ta phi ghi nh, nhn hiu v lp li c nhng g hc. Trong vic hc Pht php, chng ta chp nhn rng khng phi tt c nhng g ta c nghe qua u s sng t ngay. Vic lin tc xem xt li cng mt vn thng s lm hin l nhng ngha mi. Vic tho lun vi cc bn cng hc cng c th lm sng t hn s hiu bit ca ta. [Nhng g] c Pht ging dy [u l] v i sng v tm thc chng ta. V vy, cun sch ny khng ni v nhng trit l tru tng, m ni v nhng tri nghim thc t - nhng tri nghim ca mi chng ta - v phng php hon thin. Do , vic suy ngm v nhng g c c trong mi lin h vi i sng v nhng tri nghim ca chnh mnh l rt hu ch. Sch ny trnh by nhng gio l ca o Pht ni chung, khng thuc v mt truyn thng Pht gio ring bit no. Tuy nhin, v ti c tu tp ch yu trong Pht gio Ty Tng nn hnh thc trnh by s da theo iu .
18

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN

TNG QUAN
Mt s c gi s c trn vn cun sch ny, nhng mt s khc c th s ch chn ra nhng chng mnh quan tm nht. Vi nhng ai mun chn lc th tiu r rng ca tng chng s gip tm ra nhng phn m qu v quan tm. i vi nhng ai s c t u n cui th th t cc chng c sp xp nhm mc ch dn dt ngi c [theo trnh t hp l]. Chng I gii thch v phng thc truy tm chn l ca o Pht. Chng II, iu phc cc cm xc, m t cc tri nghim hng ngy ca chng ta v a ra mt s cch nhn mi v chng. Chng ny cng trnh by nhiu phng php thc tin ci thin mi quan h gia chng ta vi mi ngi. Chng III, Thc trng hin nay ca chng ta, quan st i sng ca ta t mt gc nhn khc bng cch gii thiu cc ch v nghip v ti sinh. Trong chng IV, sau khi hiu c thc trng hin nay, chng ta s kho st v tim nng hng thng thin tm sn c ca mi ngi v thn ngi qu gi. Chng V gii thch tin trnh pht trin nng lc t thn ca mi chng ta nh th no bng vo s tu tp theo con ng hng n gic ng. T Thnh
20

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


l gio php c c Pht ging dy trc tin. Khi thu hiu c nhng im tai hi bt ton ca thc trng hin nay v nng lc t thn k diu ca mnh, chng ta s nui ln quyt tm gii thot khi mi kh au trong cuc i. iu ny s a ta n ch thc hnh gii hnh to lp mt nn tng vng chc cho s pht trin tng lai. T , chng ta c th m rng cch nhn ca mnh v nhn ra c s tt p t t ca ngi khc, nh vy m pht trin c tm t bi v mt nguyn v tha. pht trin hon ton nng lc t thn ca mnh v c th phng s nhiu hn cho chng sinh, chng ta phi c tr tu, c bit l tr tu v bn cht tuyt i ca thc ti. T bi, v tha v tr tu s gip chng ta t n tr tu sng sut v tm hn rng m. Tt c nhng ch nu trn u l cht liu nui dng thin nh, v vy [ch ] thin nh c cp trong phn tip theo. Sau khi c ci nhn tng quan v con ng hng n gic ng, chng ta mi c th nhn hiu ng v nhng phm tnh ca ch Pht (nhng bc gic ng), Chnh php (gio php v nhng chng ng tm linh) v Tng-gi (nhng v gip ta trn ng tu tp). iu ny c trnh by trong phn ni v s quy y.
22

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


Mt s qu v c th mun tm hiu v cuc i c Pht Thch-ca, ngi khai sng o Pht, nn chng VI s cp vn ny, ng thi cng gii thch v mt s trong cc truyn thng Pht gio chnh yu ang c tu tp ngy nay. Chng VII, Thc hnh lng bi mn, xut mt s phng thc thc tin vn dng Pht php vo cuc sng hng ngy. Mc ch ca ti l gip qu v tip cn vi nhng iu cn bn nht trong li Pht dy. V vy, nhiu ti liu c thu tm c ng thnh mt vi trang thi. Ti c gng trnh by tht y , nhng khng qu nhiu. Song iu ny tht kh, v mi ngi c mt nhu cu ring. Nu mun tm hiu su rng hn, xin qu v c thm cc sch khc, hoc tham d cc bui ging Pht php hay trao i vi nhng ngi ang tu tp Pht php. Cui sch c lc k mt s tc phm qu v tham kho. Ti cng hoan nghnh qu v vit th cho ti [ trao i thm v Pht hc]. Mt vi im lin quan n vic s dng t ng v cch vit [trong bn Anh ng] cng cn c lu y. Th nht, theo thut ng Pht hc, khng c s khc bit ngha gia heart v mind, chng c th c s dng thay th nhau. thun tin, ch mind c dng trong sch ny nhng khng ch ring n b no hay tr thng minh, m ch n thc
24

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


th ang nhn thc v tri nghim ton b th gii ni tm v ngoi cnh ca chng ta. y l mt thc th v hnh, bao gm cc gic quan, thc, cc xc cm, tr nng v.v... iu ny s c gii thch sau. Th hai, danh xng c Pht c dng trong sch ny ch c Pht Thch-ca Mu-ni ra i cch y hn 2.500 nm n . Tuy nhin, cn c rt nhiu bc chng ng thnh Pht khc na. Th ba, cch dng cc i t bt nh ngi th ba trong Anh ng theo kiu nh he/she v s/he (ng y/b y) c v nh khng c trang nh. V th, ti dng ring he hoc she [nhng cn c hiu l ch chung c hai phi nam v n]. Cui cng, mt vi t ng c th hi xa l, hay c i cht khc bit v ngha so vi cch dng thng thng. V vy, mt bng thut ng Pht hc ngn gn s c a vo cui sch gip qu v tin tra cu.

26

Rng m tm hn v pht trin tr tu

LI TRI N

hnh knh tri n ch v thin tri thc gip ti hon thnh cun sch ny. Ti khng sao ni ht lng tri n ca mnh i vi tt c cc bc thy ca ti - c bit l c t-lai Lt-ma, ngi Tsenzhab Serkong Rinpoche v ngi Zopa Rinpoche. Ngun cm hng bin son sch ny c khi dy nh cc sinh vin Singapore v nhng ngi n nghe ti trong chuyn lu ging ti Hoa K v Canada. S ng h [cho cng trnh ny] c c t cc v th ch thuc nhiu thnh phn, cung cp cho ti ni n chn , m c th l Trung tm Pht gio A-di (Amitabha Buddhist Center) Singapore, Osel Shenpen Ling Montana v Hi Php L (Dharma Friendship Foundation) Seattle. Xin c bit cm n Steve Wilhelm v Cindy Loth hiu nh bn tho, Lesley Lockwood v Gary Loth c li bn tho v c nhng xut qu gi,
28

Rng m tm hn v pht trin tr tu

DN NHP V TNG QUAN


v Geshe Thupten Jinpa duyt li nhng phn kh. Cc hnh v trong sch l ca Sonam Jigme v Jangchub Ngawang. Mc d khng hiu bit g nhiu v con ng hng n gic ng, nhng ti vn c gng lp li trong sch ny nhng g m cc bc thy t bi ca ti ch dy. Mi sai st [trong sch ny] u l li ca ring ti.

30

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT

32

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHNG PHP CA O PHT


Nhng li dy cn bn ca c Pht, nh ngy nay chng ta c bit nh nghin cu cc bn kinh vn gc, tht r rng, n gin v rt ph hp vi nhng t tng hin i. Khng ai c th ph nhn c y chnh l thnh tu ca mt trong nhng tr tu siu vit nht t trc ti nay m nhn loi tng c bit n. H. G. Wells, nh vn, s gia ngi Anh

rong bui khai ging kha hc Pht php v lng u tin ti tham d, v thy dy rng: c Pht thng khuyn cc t ca mnh: ng v knh trng ta m chp nhn nhng li dy ca ta, m phi phn tch v kim chng nh ngi th vng th vng bng cch ct gia v nung chy n. Qu v l nhng ngi thng minh, nn hy suy ngm v nhng g c nghe trong kha hc ny. ng chp nhn mt cch m qung.
34

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


Ti thy tht nh nhm. Ti t nh: Tt lm! s khng c ai p buc mnh phi tin vo bt c iu g hoc tng c mnh ra nu khng chu tin. Sut kha hc , ti c khuyn khch tho lun, tranh bin v nhng ch c nu ra. Ti nh gi cao phng php ny, v n ph hp vi khuynh hng ca ti l phn tch v khm ph cc vn t nhiu gc khc nhau. l phng php ca o Pht. Tr nng ca chng ta c tn trng v khuyn khch. Khng c bt k gio iu no phi tin theo mt cch m qung. Thc ra, ta c t do la chn bt k nhng li dy no ca c Pht thch hp vi ta vo lc ny, v tm gc li tt c nhng iu khc, khng ph phn. Nhng li dy ca c Pht tng t nh mt ba tic t chn ht sc linh nh. Ta c th thch mn ny, ngi khc thch mn kia. Chng ta khng cn phi n ht cc mn, cng khng b buc phi chn nhng g ngi khc chn. Tng t nh th, mt ch hay phng php thin qun trong Pht php c th l cun ht i vi ta, trong khi mt phng thc khc li l quan trng vi ngi bn ta. Chng ta nn hc hi v thc hnh ph hp vi nng lc ca mnh hin nay c th ci thin phm cht cuc sng. Bng cch ny, chng ta s
36

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


dn dn hiu v nhn thc c nhng gio php m ban u c v nh kh khn hoc khng quan trng i vi ta. Phng php ci m ny c th c vn dng l v c Pht ch m t nhng kinh nghim ca con ngi v phng php hon thin chng. Ngi khng to ra thc trng ca chng ta, cng khng pht minh ra con ng hng n gic ng. Ngi ch bn v kinh nghim ca chng ta, s vn hnh ca tm thc v cc phng php thc tin kh thi i ph vi cc vn bt n trong i sng hng ngy. Khi m t nhng phin no, kh au v nhng nguyn nhn ca chng, c Pht cng ging dy c phng php on tr. Ngi ch ra nhng tim nng ln lao ca chng ta v phng thc pht trin. Vic thm nh tnh chn tht trong nhng li Pht dy thng qua suy lun hp l v kinh nghim bn thn l hon ton ty thuc vo chng ta. Qua , nim tin ca chng ta c xc lp chc chn v kin c hn. o Pht khng t trng tm qu nhiu vo c Pht nh mt con ngi, hay vo nhng ngi tu tp theo ngi, tc l Tng on, m nhn mnh vo Chnh php, tc l gio php v s thc chng. c Pht Thch-ca Mu-ni ra i cch y hn 2.500 nm n , khng phi sinh ra l bc ton gic. Ngi
38

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


cng tng l con ngi bnh thng nh chng ta, cng c cng nhng bt n v nghi hoc nh chng ta. Nh i theo con ng tu tp hng n gic ng m ngi tr thnh mt v Pht. Tng t, mi chng ta u c kh nng tr thnh i bi, ton tr v thin xo. Khong cch gia c Pht v chng ta khng phi l khng th vt qua, v chng ta cng c th tr thnh nhng v Pht. Khi ta to tc nhn gic ng bng cch tch ly thin hnh v tr tu th t nhin ri ta s chng ng. Nhiu ngi lm c nh vy. Mc d khi ni v c Pht l ch n c Pht Thch-ca Mu-ni, nhng trn thc t cn c rt nhiu v Pht khc. c Pht Thch-ca Mu-ni c tn knh v ngi tnh ha dng tm thc ca ngi khi mi che chng v pht trin mi phm tnh tt p n mc ton ho. c Pht lm c iu m chng ta kht khao lm c, v nhng li dy ca ngi, nh c trnh by s lc trong sch ny, s ch cho ta phng thc vt qua nhng gii hn ca chnh mnh v pht trin nng lc t thn mt cch trn vn. c Pht trao tu gic ca ngi cho ta v ta c t do chn la vic n nhn hay khng. c Pht khng i hi ta nim tin hay s trung thnh, v ta cng khng b ch trch nu c nhng quan im khc bit.
40

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


c Pht khuyn chng ta nn thc tin v ch tm vo ng vn , ng phn tn tm bi nhng suy din v b. Ngi nu v d mt ngi b trng mi tn c. Nu ng ta c khng khng i bit r tn tui, ngh nghip ca ngi bn, mi tn loi g, c sn sut u v loi cung no c dng bn... ri mi ng cho rt mi tn ra, th ng ta s cht trc khi bit c nhng cu tr li. iu c ngha sng cn i vi ng ta l phi cha tr ngay vt thng hin ti v ngn chn mi bin chng sau . Cng vy, khi chng ta ang mc kt trong vng xoay ca nhng bt n v th cht ln tinh thn, th qu l ngc nghch nu ta tm lch hng bi nhng tng suy din v cc vn khng lin quan m ta khng th c li gii p ngay c. Vic dn mi n lc vo nhng g quan trng s l khn ngoan hn nhiu. C mt tin trnh tun t [c th gip ta] vt qua nhng gii hn bn thn v pht trin v p tm hn. u tin, ta lng nghe hoc c kinh sch bit v mt php mn. Sau ta t duy, qun chiu v php mn y. Ta s dng suy lun hp l phn tch v kho st xem php mn y tng hp nh th no vi nhng tri nghim trong i sng ca chnh bn thn ta v vi nhng g ta quan st c trong cuc sng ca mi ngi quanh ta. Cui cng, ta vn dng ha
42

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


nhp s hiu bit mi ny vo cuc sng ca mnh, n tr thnh mt phn trong ta.1 Nhng iu c bn trong Pht php rt n gin v c th thc hnh ngay trong i sng hng ngy: chng ta nn ht lng gip ngi khc, v khi khng th gip c th hy trnh gy tn hi. l t bi v tr tu, l lng tri ca con ngi. khng phi l iu g b n, thn k, cng khng phi l iu phi l hay gio iu p t. Ton b nhng li Pht dy u nhm mc ch gip ta pht trin t bi, tr tu v vn dng vo ngay trong cuc sng hng ngy. Lng tri con ngi khng ch l lun bn bng l tr, m n phi c th hin trong cuc sng. Gio php ca c Pht c gi l trung o v trnh khi mi cc oan. Chng hn nh, bung th bn thn l mt cc oan, m t mnh kh hnh p xc cng l mt cc oan. Mc ch ca Pht php l gip ta sng thanh thn v vui thch, d y khng phi l [s vui thch] theo ngha thng thng nh ng ngh, d tic... [Nh hc Pht php,] ta bit cch lm lng du mi thi v cm xc gy hi, vn ngn
1

Tin trnh c m t trong on vn ny c nhc n trong nhiu kinh in v c gi l tin trnh vn, t, tu, ngha l bao gm ba bc: vn (nghe), t (suy xt, suy ngm) v tu (tu tp, thc

44

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


cn s an vui ca ta, v bit cch vui hng cuc sng m khng am m, dnh mc hay lo u, s hi. C mt quan nim c cho rng tr thnh ngi m o hay thnh thin th chng ta nht thit phi t ph nhn hnh phc ca ring bn thn mnh. iu khng ng. Mi ngi ai cng kht khao hnh phc, v tht tuyt vi nu tt c chng ta u c hnh phc. Nhng chng ta cng cn hiu c nhng g l hnh phc v nhng g khng hnh phc. Trong o Pht, [trc ht] chng ta hc hiu v nhiu loi hnh phc khc nhau m ta c kh nng tri nghim c. Sau , ta truy tm nhng nguyn nhn a n hnh phc chn tht, c th m bo rng nhng n lc ca ta s mang li kt qu nh mong mun. Cui cng, ta to ra nhng nguyn nhn a n hnh phc. Hnh phc - cng nh l kh au - khng phi ngu nhin hay tnh c n vi chng ta, cng khng phi do s xu ph ca ta i vi mt ng b trn no . Cng ging nh mi s vic trong v tr, hnh phc sinh khi t nhng nguyn nhn c th. Nu ta to ra nhng nhn hnh phc th qu hnh phc t nhin s n. y l mt tin trnh c h thng ca nhn qu, s c ni r cc chng sau. Mc tiu hng n ca o Pht l s hn nhin, sng sut v kh nng ng bin. Ngi no hi cc
46

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


phm tnh l ngi phi thng. Vi s hn nhin, ta loi b dng v o mo gi di v s ch k, nh m tm t bi bnh ng c nui dng ln ln trong ta. Vi s sng sut, ta loi b s nhm ln bi v minh, thay vo l s trc nhn thc ti. Vi kh nng ng bin, ta khng cn chu nh hng ca nhng tng bc ng, m nhn bit c mt cch t nhin nhng phng thc thch hp v hiu qu nht lm li ch cho ngi khc trong bt c hon cnh no.1 Nh pht trin t bi v tr tu, ta hi lng hn vi [cuc sng] v bit c nhng g l quan trng trong cuc i. Thay v bon chen trong i vi tm bt mn lin tc mong cu c nhiu hn, tt hn, ta s chuyn ha quan nim sng ca mnh d sng trong bt k hon cnh no ta cng thy hnh phc v c th lm cho i sng ca mnh tr nn c ngha hn. Mt s ngi c th cho rng o Pht dy ta th ng v xa lnh ngi khc. Nh vy l khng hiu ng nhng li Pht dy. Mc d [c Pht dy rng] vic t mnh xa ri nhng khi nim sai lm v cm xc khng ng hng l li ch, nhng iu khng c ngha l chng ta sng thiu sinh lc v mc ch.
1

Ba phm tnh ny c cp n trong kinh in nh l: t bi, tr tu v phng tin thin xo.

48

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


Thc ra l ngc li! Khi khng cn m lm, ta tr nn linh hot v tnh gic hn. Chng ta s chn thnh quan tm chm sc ngi khc. Mc d chng ta c kh nng chp nhn bt k tnh hung no xy n, nhng ta s lun tch cc lm li lc cho mi ngi quanh ta.

Ba ci bnh hng
c Pht dng v d ba ci bnh hng gii thch v cch loi b nhng chng ngi khi hc Php. Ci bnh th nht b lt p. Khng th rt g vo trong bnh c. iu ny tng t nh vic c kinh sch trong khi xem ti vi. Ta b phn tm n mc nhng g ta c hu nh chng c g i vo tm tr. Ci bnh th hai b thng mt l y. Tuy c th vo nhng khng th gi li. [iu ny tng t nh khi] ta c ch c kinh sch, nhng sau mt ngi bn hi ta chng sch y ni g th ta khng th nh ra. Ci bnh th ba b d bn. Cho d ta c rt sa ti sch vo v sa khng b chy ra, nhng sa y cng khng th ung c. iu ny tng t nh vic tip nhn Gio php thng qua nhng tng v nh kin ring ca mnh. Ta khng th hiu c v Php b nhim bi nhng din dch sai lm ca ta.
50

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN I: PHNG PHP CA O PHT


Tht kh m gt b c cc nh kin ca mnh, v i khi ta khng thc c nhn thc ca mnh l thin lch. Mt gii php ra cho vn ny l ta nn c gng nhn hiu mi mt ch trong bi cnh ca chnh n, ng bao gi din dch li nhm lm cho n ph hp vi mt h thng [kin gii] khc m ta hc c. Nh th ta s tip cn ch mt cch mi m, vi mt tm thc ci m. Mt khi ta thu hiu c Php trong bi cnh ca chnh n, th vic so snh nhng im tng ng [gia Gio php] vi cc ngnh tm l, khoa hc hay mt [h thng] trit hc, tn gio khc s c kt qu tt hn. Cun sch ny khng do mt hc gi vit ra cho mt nhm ngi tr thc, m ch nh s chia s gia ngi ny v ngi khc. Chng ta khng ch tm hiu v nhng g c Pht dy m cn xem xt cch p dng vo i sng hng ngy nh th no na. lm c iu , chng ta khng cn thit phi t nhn mnh l Pht t, bi v vic mu cu hnh phc bng cch sng mt cuc sng c ngha l iu ph cp. Chng ta s c gng nhn li cuc sng ca chnh mnh vi lng tri con ngi v s sng sut, nh nhng con ngi ang i tm hnh phc v tu gic. l phng thc ca o Pht.

52

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC

54

Rng m tm hn v pht trin tr tu

1. HNH PHC U?
Qun chiu su sc kinh nghim t thn
o Pht m t nhng bt n v kh au ca chng ta, nhng nguyn nhn gy ra chng, con ng t mnh thot khi mi kh au v trng thi hnh phc c c nh dt tr hon ton mi kinh nghim au kh. o Pht l mt phng thc tip cn i sng gip ta hnh x mt cch hiu qu vi lng thng yu. o Pht c nhng phng php thc tin c th gip ta i tr vi nhng khuynh hng xu v nhng bt n trong i sng hng ngy. Trong sut mt ngy, ta tri qua bit bao cm xc. C nhng cm xc cao qu nh lng t bi, yu thng chn tht. C nhng cm xc lun khuy ng s an bnh ni tm v thc y ta hnh ng gy hi ngi khc nh tham i, sn hn, kiu mn, ch k v ganh ght. Cc chng trong phn II ny s xem xt cc khuynh hng
56

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


cm xc gy hi ny v tm hiu mt s phng php i tr lm lng du v chuyn ha chng. Ton b cc khuynh hng cm xc gy hi c da trn nhn thc c hu cho rng hnh phc v kh au u n t bn ngoi chng ta. Dng nh mi au kh hay hnh phc ca ta u l do nhng s vt v ngi khc gy ra. Do , chng ta lun da vo cc i tng bn ngoi m ta tip xc qua nm gic quan - thy, nghe, ngi, nm v xc chm - tm kim hnh phc. Ta inh ninh rng hnh phc ang nm ngoi kia, trong vt kia, ch kia hay con ngi kia. Chnh v vy m chng ta lun c sn ui c c nhng s vt no hay c gn gi vi ngi no . Tng t, ta lun c trnh xa nhng s vt v con ngi lm ta au kh, v c v nh kh au ca ta n t nhng s vt, con ngi . Quan im cho rng hnh phc v kh au n t cc s vt, con ngi bn ngoi s t chng ta vo mt tnh cnh nan gii, v ta khng bao gi c th kim sot hon ton mi s vt v con ngi quanh ta. Chng ta lun c c c nhng g mnh mun, nhng ta chng bao gi c . Thng xuyn phi hng chu ni tht vng, chng ta lun lng sc c c nhiu hn, tt hn nhng g m ta cho l s mang li hnh phc cho mnh. Nhng c bao gi ta gp mt
58

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


ngi giu c no c hon ton tha mn u? C bao gi ta thy c ngi no hi lng vi tt c cc mi quan h b bn, thn tc ca h u? Tng t nh th, bt c khi no ta gp phi mt vn bt n, ta lun ngh l do mt ngi hay s vt bn ngoi gy ra. Ta quy trch rng nhng bt n tm l ca ta l do cch hnh x ca b m i vi ta khi ta cn nh. Ta li cho cp trn ca ta, nhn vin di quyn ta, v nhng ngi thn hay thy dy ta, rng h gy ra nhng bt mn hin nay ca ta. Ta mong mun mi ngi quanh ta phi bit cch i x tt hn vi ta. Ngi khc chng bao gi c nh ta mong mun. V ta c mi tht vng trong n lc c lm cho h thay i. Cuc sng ca ta c th s tr nn ht sc phc tp nu ta c lm cho c th gii thay i theo mnh. Tht khng may l th gii ny chng chiu ta. May mn lm th nhng c mong v d nh ca ta cng ch thc hin c phn no. D ta c th thnh cng nht thi trong vic gy nh hng n hnh vi ca ngi khc, nhng ta khng th kim sot c nhng g h suy ngh v cm nhn. Khi thc s t c iu mnh mun, ta ngt ngy sung sng; khi khng t c, ta m ra tht vng, phin mun. Nh nhng ci xch u cm xc, chng ta c ln cao ri xung
60

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


thp ty thuc vo bt k i tng hay con ngi no m ta tip xc. Ch cn nhn vo s ln thay i tm trng ca ta trong mt ngy hm nay thi, cng khng nh iu ny. Th nhng, khi quan st nhng kinh nghim trong i sng hng ngy ca mnh, ta nhn ra rng hnh phc v s tt p, kh au v iu bt nh khng nm cc i tng, con ngi bn ngoi. V nu chng nm cc i tng, con ngi bn ngoi th l ra tt c chng ta u phi c cng mt cm nhn v phn ng nh nhau i vi s vt, bi v chng ta ang cng tip nhn nhng g ngoi kia, vn hon ton c lp vi t thn chng ta. Nhng tt c chng ta khng cng thch nhng ngi hay s vt: c ngi thch loi m nhc ny trong khi ngi khc li khng. Bn thn chng ta cng khng phi lun lun a thch mt iu g : lc nh ta thch truyn tranh, nhng ln ln ta thy chng chn ngt. iu cho thy cm xc ca ta i vi con ngi hay s vt ph thuc vo cch thc m chng ta nhn nhn v tip cn vi i tng. Do , bng cch thay i nhn thc v phng cch tip cn i vi s vt v con ngi, chng ta c th thay i cm xc ca ta v i tng. Chng ta c th nhn ra suy tng qu cng iu hoc cha ng mc v s vt v con ngi ri iu chnh nhng
62

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


khi nim sai lm. Bng cch ny, chng ta s tip cn vi s vt mt cch thc tin hn, v ta s c hi lng hn. Bng s on tr nhng nhn thc sai lc dn n chp th, sn hn, ch k, kiu mn v ghen t, chng ta s c thi sng qun bnh, an n trong s lin h vi ca ci vt cht v mi ngi xung quanh.

2. ON TR NI KH THAM I
Thit lp i sng qun bnh
u v c bit c ngi no tha mn vi nhng g h ang c khng? Hu ht mi ngi u khng tha mn: H lun mun c nhiu tin hn, c hng nhng k ngh dng tt hn, mua v nh nhiu vt dng hn v c nhiu qun o p hn... Mt s ngi thy kh s khi khng mua sm c nhng g h mun, hay thm ch khi mua c ri th li lo lng v chuyn thanh ton ha n vo cui thng. H vng mc vo nhng vt s hu ca mnh v bun kh khi c mt th g qu gi mt i hay ti sn qu trong gia nh b h hng. Sut ngy, ta thng lun hng s ch ra ngoi cnh. T sng n ti, ta lun kht khao c ngm
64

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


nhn nhng hnh sc m miu, c nghe nhng m thanh m du, thng thc nhng hng thm ngt ngo, nhng thc n ngon ngt v nhng xc chm m i. Khi ta t c nhng kht khao th ta vui sng; khi khng c nh th hoc gp phi nhng hnh sc, m thanh, mi v v xc chm kh chu th ta bun kh. Tm trng v tnh kh ca ta c tri st mi ngy, ty thuc vo vic ta c a thch hay khng nhng i tng m ta tip xc. D ta c c nim vui t nhng i tng ca gic quan, nhng iu rt hn ch. Nu qun chiu su sc i sng, ta s nhn ra rng nhng g mang li hnh phc cho ta lc ny s lm kh ta lc khc. Chng hn, thc n lm ta khoi khu khi mi bt u n, nhng khi qu no s lm ta kh chu. Tin bc gip ta c c nhiu th, nhng cng khin ta khng yn v lo s mt mt, trm cp. Nhng th m ta vng mc, tham m khng phi bao gi cng mang li hnh phc. i vi chng ta, dng nh cc lc th gic quan trong hin ti l rt tuyt vi, nhng tht ra ta c th c c hnh phc ln lao hn th. Theo Pht gio, mi chng sinh u nn sng vui v v hnh phc. Tuy nhin, ta phi qun chiu tht k xem hnh phc l g v do nguyn nhn no a n. C nhiu cp
66

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


hnh phc. Cc lc th gic quan l mt trong s . Tuy nhin, ta c th c c hnh phc ln lao hn so vi s tha mn gic quan khi c gn gi cc i tng m ta a thch. o Pht a chng ta n vi hnh phc ti thng, vn t c t s chuyn ha ni tm. c Pht qun st thy rng, khi tham m cc i tng ca gic quan th rt cuc ta s phi kh au. Vn khng nm cc i tng bn ngoi, m ni cung cch ta lin h vi chng. S tham i tc ng nh th no? Liu tham i c phi l mt cung cch ng n hay cn thit khi ta tip xc vi nhng con ngi v s vt quanh ta? Tham i l mt khuynh hng cng iu ha nhng phm tnh ca mt s vt hay con ngi ri m m, dnh mc vo . Hay ni cch khc, ta phng chiu ln con ngi v s vt nhng phm tnh khng tht c hay phng i nhng g tht c. Tham i l mt kiu nhn thc khng ng thc, v v th n khin ta si m, lm lc. Hy ly thc n lm th d, v y l th m hu ht chng ta u ham thch. Khi ngi mi hay nhn thy mt mn n ngon lnh ta lin thm mun. i vi ta, c v nh l hnh phc ang tn ti bn trong mn n vy. Ta c cm gic l nu c n mn
68

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


hn ta s c hnh phc lm. C v nh v ngon ca thc n ang hin hu m khng ph thuc g ni chng ta, nh mt phn vn c ca mn n . Liu s biu hin nh vy c ng tht khng? Nu s ngon lnh l thuc tnh vn c ca thc n th l ra mi ngi u s a thch cng mt loi thc n, v tt c chng ta ai cng thch mn ngon. Nu ci ngon t n tn ti bn trong thc n th l ra mn n lc no cng ngon c. Nhng khi qua m, thc n tr nn i thiu v khng ngon na. Trong khi trc ta thy mn n c v nh sn c s ngon lnh cng nh s mi mi ngon nh th, v ta tin vo biu hin bn ngoi , th s bin i ca thc n cho ta thy l thc n khng h sn c s ngon lnh, m cng khng duy tr mi v ngon ca n. Nu nh hnh phc l mt phm cht vn c trong thc n, th l ra cng n nhiu ta s cng hnh phc nhiu hn. Nhng thc t chc chn khng phi nh vy, v khi n qu no ta cm thy rt kh chu. Nu thc n vn hm cha hnh phc th vic c n no l ra phi gip ta tha mn mi mi. Th nhng, ch vi gi sau ta li cm thy i. Mc d nhng phn tch nh trn c v nh qu hin nhin, nhng iu quan trng l ta phi qun xt kinh nghim t thn ca chnh mnh cho
70

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


tht r rng. Ta c th hiu c mt iu g qua suy lun nhng li khng p dng c vo i sng hng ngy. Chng hn, qua suy lun ta bit rng hnh phc khng h tn ti bn trong thc n, nhng mt khi s thm mun i vi mn n mnh a thch ny sinh th cm nhn thc t ca ta v s phn on v mn n l hon ton khc nhau. Bng vic nhn ra mu thun , ta s bt u chuyn s phn on ca l tr thnh [s cm nhn] trong tm hn. Tt hn ta nn sng ph hp vi nhng g ta nhn bit l chn tht, thay v l nhng g ta ch mc nhin tha nhn m khng h suy xt. Khi qun xt kinh nghim ca mnh, ta s thy r rng ta qu cng iu cc phm tnh ca thc n ri tham m n. Bng cch t b nhng phng chiu sai lm ny, ta c th bung b c s tham m. iu khng c ngha l ta s thi khng n ung. Ta vn phi n sng, nhng ta c th c mt nhn thc ng tht, khng thin lch i vi thc n. Nu ta xem thc n nh v thuc cha s i kht v nui dng thn th, th ta s n mt cch an n v hi lng vi nhng g ta c n. S hi lng ny l mt nim vui ch thc, v ta khng th lc no cng chn la c mn n cho mnh. Nu ta l ngi kn chn v lun thm mun nhng ba n tht ngon, th
72

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


ta s rt t khi c hi lng, n gin ch v ta khng th lun lun c c nhng g ta mun. Trong kinh Php C, c Pht dy: Gc sinh ra tham i, chnh l t kin. T kin nu khng cn, Tham i c on tn. Mt s nhn thc sai lm cn bn s nui dng lng tham i trong ta. Nhng nhn thc sai lm l: 1. Cho rng mi s vt, con ngi v cc mi quan h l khng thay i (khng phi v thng) ; 2. Nhng th y c th mang li cho ta hnh phc di lu (khng phi kh); 3. Bn cht ca nhng th y l trong sch, thanh tnh (khng phi bt tnh); 4. Nhng th y c mt thc th chn tht, xc nh c (khng phi v ng). Nhng nhn thc sai lm ny s pht huy tc dng bt c khi no chng ta tham m vo mt s vt hay con ngi no . kho st su hn v chng, hy ly chnh thn th chng ta lm mt v d.

74

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC

V thng: tnh tt yu ca s gi yu
Mc d chng ta phn on bit rng mnh s khng th tr mi, nhng t su thm trong lng ta vn cm nhn mt cch t nhin l mnh s tr mi. V vy, khi nhn li nhng bc nh ca chnh mnh chp cch y nhiu nm, ta lun ngc nhin v s gi i ca mnh. Tc bc i hay c th rng nhiu lm, v ln da khng cn lng mn nh xa. Bt chp tt c cc loi kem dng da, thuc nhum tc v nhng phng php chng rng tc m ta dng n, thn th ta vn c ngy cng yu t hn v xu x i, khin ta bun phin v lo lng. Thm vo , ta khng cn thy tr trung v trn y sinh lc nh trc kia. D gi y ta c th rn luyn v nh c c nhiu sinh lc, nhng khi ta cn tr th ngun sinh lc vn t nhin sn c ri. Gi y ta c th cm nhn c s suy yu dn ca c th v ta buc phi c s n lc duy tr sc khe. Mt s ngi tr nn au kh trc s gi yu khng sao trnh c. Nn vn ha phng Ty, vn nhn mnh vo s tr trung, trng kin v sc p, to tin cho nhng tht vng v lo u. Chng ta l tng ha thc trng ca tt c chng ta trong tin trnh [thc t l ang] mt dn i tui tr.
76

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Nu ta nhn thc mt cch thc t v chp nhn s bin i theo t nhin ca thn th, th s au kh v tui gi c th vt qua c. Thn th ta lun trong tin trnh gi yu i qua tng giy pht, v khng c cch no ngn chn iu . Ta cn suy ngm v iu khng ch l nhn hiu qua s phn on, m phi chp nhn n trong tm thc ca mnh. Nu ta suy ngm v tnh tt yu ca tui gi ngay t khi cn tr, th ta s khng qu ng ngng khi tui gi n.

Liu thn th ny c mang li hnh phc bn lu?


Nhn thc sai lm th hai v thn th ta l cho rng n c th mang li cho ta hnh phc lu bn. Ta qu tham m vo vic c c mt thn th khe mnh. Mt s ngi lun chm cht gi cho tm thn ca h lun khe mnh, v m ra lo lng mi khi ho hen, s mi... S tham mun sc khe n mc nh th gy bt tin cho mi ngi quanh ta. N cng khin ta bun phin hay bc tc mi khi c bnh v v vy ta cng lu khi bnh hn. D chng ai mun mnh b bnh, nhng thn th ta lun phi i ph vi bnh tt. No c ai l ngi cha tng b bnh? Nu v mt tm l ta c th chp nhn s
78

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


yu ui ca thn th, th mt khi b bnh ta s c kh nng vt qua tt hn. V ngay c khi ang c bnh, ta vn c kh nng gi tm an lc. Mt tm trng tt p t nhin s gip ta tr nn khe khon hn.

Liu thn th ny c thanh tnh chng?


Nhn thc sai lm th ba l cho rng thn th ta v bn cht vn thanh tnh v ng yu. V vy, ta mi tham m vo vic trau chut v p bn ngoi. Ta c cm gic rng ta ch c gi tr khi c mt ngoi hnh xinh p, v ta dng ci p cun ht mi ngi n vi ta. Ta c cm tng rng mi ngi s a thch ta nu ta c mt thn th hp dn hay cng trng, bng khng th h s xem thng ta. Cho d c mt phn trong ta cho rng thn th ta v c bn l trong sch, nhng s tham m v p bn ngoi lun khin ta phi tht vng v ngoi hnh ca mnh. Ta c th s dng nhiu loi m phm, p dng ch n king v rn luyn lm cho thn th ta xinh p, nhng mong mun ca ta khng bao gi c tha mn trn vn. Ngay c nhng ngi thanh nin hay ph n p nht th gii cng khng hi lng vi thn th ca h. Chng ta lun thy [thn th mnh] pht trin qu ch ny, hoc km pht
80

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


trin ch kia... D ngi khc c khen ngi ta xinh p v hp dn n u, ta cng khng bao gi cm thy hi lng vi v p ca thn th mnh. Nhng mc ch i sng con ngi l g? Liu c phi l ph by v p bn ngoi, hay hon thin tm hn v rng m tri tim nhm lm tng v p bn trong? Trong chng ta hn ai cng tng gp qua nhng con ngi tuy v ngoi khng my hp dn nhng nhng phm cht ni tm nh s khoan dung, rng lng ca h lun cun ht mi ngi. Nhng phm cht to nn v p ni tm l quan trng hn v c tc ng lu di hn so vi v p bn ngoi. Nhng nhng phm cht y khng phi t nhin c c, m ngi ta cn phi nui dng chng. Qun chiu v iu ny gip ta hiu r mi quan h vi thn th ca chnh mnh. L d nhin ta nn c gng duy tr thn th khe mnh v n mc thanh lch, trang nh, nhng ta c th lm nh vy m khng tham m. S quan tm qu mc n v p bn ngoi khin ta bun kh nhiu hn. Mt v ngoi qu hp dn c th gy thm nhiu phin toi, rc ri, nh ta c th thy r qua cuc sng ca nhiu siu sao ni ting. Nu ta nhn ra c rng vic c mt thn th hp dn, p cng khng gip ta on tr c cc ni kh au, bt n, khng mang
82

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


li cho ta nim hnh phc rt ro, th ta s bung b c s tham m vo ci p bn ngoi. Khi , ta s gim bt s quan tm n bn thn v cm thy hi lng hn vi nhng g mnh hin c. Khi nhn ra c v p ni tm l quan trng hn, ta s nui dng n. Mt khi nhn cch c hon thin hn, ta s c thm nhiu bn b hn.

Thn th ny khng c thc th


Nhn thc sai lm cui cng [c cp y] l tin rng thn th l mt thc th chc tht. Nhng nu qun chiu su sc thn th mnh, ta s thy chng ch l s tp hp ca cc nguyn t. Cc nh khoa hc cho ta bit rng nhng khong trng trong c th chim th tch nhiu hn so vi cc nguyn t. Thm vo , cc nguyn t ny lun chuyn ng khng ngng. V vy, ta khng tm u ra mt thc th bt bin, chc tht gi l thn th ca ti. Cng khng h c mt hin tng thng hng tnh ti no ta c th xem nh l thn th. Tng t, v ci m ta gi l thn th ti ch n thun l mt tp hp ca cc nguyn t trong mt dng thc c th, nn thn th ca chng ta khng phi l nhng thc th t chng hin hu. Chng cng khng h sn c [nhng tnh cht nh l] xinh p hay xu x.
84

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Bn nhn thc sai lm nh trn - cho rng thn th ta l bt bin; l c th mang li hnh phc lu bn; l vn c bn cht thanh tnh, p ; v l mt thc th chc tht c th xc nh - phng i nhng phm cht ca thn th ta. iu ny khin ta bm cht vo c mun c tr mi, khe mi v p mi. S tham mun nh th khin ta phi lun tht vng v bt an. Vy c cch no khc hn ngh v thn th ca ta khng? Thot tin c v nh kh m tin c l cn c cch no khc ngh v thn th ta, ngoi vic tham m vo n. Nhng qu tht c y. Cc bn hy ngh nh th ny: Ti c th lm cho cuc sng ca mnh c ngha qua vic hon thin nhn cch, gip mi ngi quanh ti v ng gp cho x hi. Thn th ti l mt phng tin gip ti thc hin iu . V vy, ti phi gi gn sc khe, n mc thanh lch, khng phi v nhng mc ch ch k ring t, m v ti mun dng thn th ny lm li lc cho ngi khc. Cch suy ngh ny ban u c th l hi l lm, nhng nu ta vn dng thng xuyn th n s dn dn tr thnh mt cch suy ngh hon ton t nhin. Ta s c c mt cch nhn thoi mi hn v thn th ca mnh v nh s c hnh phc hn rt nhiu.

86

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC

Phng php sng mn nguyn


Tham i to iu kin cn bn cho s bt mn, v d c nhiu bao nhiu i na, ta vn lun tm cu cho c nhiu hn, tt hn. X hi hin nay ca chng ta khai thc lng tham mun v s khng tha mn ny, v ta lun nghe rng cc mt thi trang nm trc li thi, cc vt dng nm trc lc hu. Nhng chng my ai c kh nng mua c tt c nhng th m h ngh l mnh phi c. Ngay c khi ta mua v rt nhiu th, nhng ri chng cng s tr nn c k hay h hng, hoc ta vn phi mua sm nhiu hn, tm kim nhng th tt hn ch v thy ngi khc c c. iu ny c th khin cho ta phi lun bt n. Tri li, nu ta t nh, nhng g ta hin c l tt lm ri, th trong lng ta s c thanh thn. iu ny khng c ngha l ta s khng bao gi mua thm nhng vt dng mi, hay l x hi khng cn ci thin v mt cng ngh, k thut na. Nu ta c nhu cu v mt ci g hoc kiu vt dng mi mang li hiu qu cao hn, th vic mua sm chng c g l sai tri c, min l ta c tin mua. Nhng cho d ta c mua sm c hay khng th trong lng ta vn thanh thn, v [vi suy ngh nh trn th] ta s lun hi lng vi nhng g mnh ang c. c Pht dy:
88

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Nu mun c an lc Phi on tr tham i Tham i on tn ri H lc v bin n Chy ui theo tham i Ch thy lng bt mn Ai ngc dng tham i Tr tu t an n Khi no m ta vn cn tham mun c c thm nhiu hn, mun nhng th khc hn, th ta s khng bao gi c hi lng, d ta c c bao nhiu i chng na. Tri li, nu ta hi lng vi nhng g mnh ang c, ta vn c th n lc ci thin i sng vt cht, nhng trong lng ta vn lun thanh thn. Khi khng cn tham m, vng mc, ta c th pht trin kinh t, ci thin cng ngh, k thut lm li lc cho tt c mi ngi. Ban u c th l rt kh suy ngh theo cch nh vy, v ta qu quen vi s tham m. S tham m c th qu mnh n ni khin ta lo s b mt i s vt hay con ngi [m ta tham m] v m ra hong lon. Chnh ni lo s v s bm vu ngn cn khng cho ta c c nhng tm trng tt p cng nh vui hng cc mi quan h v ca ci vt cht hin c.
90

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Chng ta c th tr b ni lo s . Trc ht, ta c th nhn bit c rng tm thc ta ang phng chiu ln i tng hay con ngi xinh p kia, v rng s tham m l mt tng sai lm. Nhn thc ny gip ta tr nn thc tin hn. Ri ta c th ngh n tc hi ca s tham m v bung b. Thay vo , ta c th bung x tm trong mt trng thi rng m ca s mn nguyn, r bit rng vic c c vt mnh thch hay c sng gn ngi mnh a mn th cng tt, nhng nu khng c th th ta vn c th hnh phc. i vi mt s ngi, t x ly c hm ngha tiu cc v n ng l khc kh, lnh m hay th . Nhng khng phi l ngha x ly trong o Pht. ng hn, x ly l mt trng thi tm thc cn bng, khng vng mc, bm chp vo s vt v do c t do ch tm vo nhng g tht s c gi tr. X ly khng c ngha l ta vt b mi ti sn vt cht ri vo sng trong mt hang ng. Vic s hu ti sn chng c g l tai hi c. Ta cn n mt s ti sn nht nh sng. Vn ch ny sinh khi ta phng i mt cch khng ng thc tm quan trng ca nhng vt s hu. S tham m v bm chp mi gy ra bt n, ch khng phi bn thn nhng vt s hu. Khi tr b c tham i, ta s c th vui hng mi th mnh c.
92

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Khi s dng cc tin nghi vt cht, cch suy ngh nh th ny s c ch cho ta: C rt nhiu ngi vt v lm ra nhng th ti ang s dng, ti v cng bit n h. Thay v hng th vi tm tham lam ch k, ti s dng nhng th ny vi mong c hon thin bn thn c th thng yu v gip ch nhiu hn cho tha nhn ngi khc. Chng ta c th hng th thc n, qun o, nh ca v nhiu tin nghi khc na, nhng vi mt ng c khc hn trc y. Nh vy ta c an bnh v khng cn nhng lo u bt n na. Vic la b tham i khng khin cho ta mt i ng lc sng v th vi i. Thot nhn qua th c v l nh th, n gin ch v ta qu quen vi s tham i. Tuy nhin, cn c rt nhiu khuynh hng sng khc na c th to ng lc sng cho ta. Chng hn nh l s quan tm chn thnh n ngi khc. Tm nguyn mang hnh phc, nim vui n cho ngi khc (tm t) v cu vt ngi khc khi mi kh au (tm bi) c th l mt ng lc thc y ht sc mnh m trong i sng ca chng ta. V vy, x b tham i s m ra cnh ca a ta n vi s giao tip chn thnh cng ngi khc, n vi tnh thng yu v lng bi mn.

94

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC

3. TNH THNG KHC VI LUYN I


Phn bit gia s quan tm chn thnh vi nhng phng chiu khng thc tin
t c chng ta u mun c tnh cm tt p vi ngi khc. Ta bit rng tnh thng l nn tng ha bnh th gii. Vy tnh thng l g v lm th no pht trin n? C khc bit g gia s yu thng ngi khc v luyn i ra sao? Tnh thng l c nguyn cho mi ngi c an vui v gieo c nhiu nhn lnh hnh phc. Sau khi nhn bit c mt cch ng thc v nhng iu tt p cng nh li lm ca ngi khc, ta hng tnh thng n s an lc v hnh phc ca h. Ta khng c nhng ng c che giu nhm tha mn s ch k ca mnh, ta ch yu thng ngi khc n gin l v h ang c mt. Tri li, s luyn i lun khuch i nhng tnh cht tt p ca ngi khc v khin ta sanh tm tham luyn vi h. Khi c sng bn h, ta thy hnh phc; khi phi la xa h, ta bun kh. S luyn i gn lin vi s mong i rng ngi khc phi l th ny hoc th kia.
96

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Liu s thng yu theo nh cch thng c hiu trong x hi chng ta c thc s l tnh thng chng? Khi cha quen bit, mi ngi u l nhng ngi xa l, v ta khng quan tm n h. Sau khi c dp gp g, [nhng ngi l ] c th tr thnh ngi c ta qu mn, c cm tnh su m. Chng ta hy th tm hiu k hn xem ngi khc tr thnh bn b ca ta nh th no. Nhn chung, ta thng b cun ht bi ngi khc v h c nhng phm tnh m ta xem trng hoc v h gip ta. Nu quan st tin trnh t tng ca chnh mnh, ta s thy rng ta lun tm kim nhng phm tnh no ngi khc. Trong nhng phm tnh , c mt s c ta a chung, mt s khc th c cha m ta hoc x hi ny xem trng. Ta lun d xt v ngoi, trnh hc vn, iu kin kinh t hay a v x hi ca ngi khc. Nu ta a chung nhng nng khiu ngh thut hay m nhc, ta s tm kim nhng th . Nu nh nng khiu th thao l quan trng i vi ta, ta cng kim tm n. Nh vy, mi chng ta u tm kim nhng phm tnh khc nhau v c nhng tiu chun khc nhau nh gi chng. Nu ai c c nhng phm tnh nm trong danh mc tm kim ca ta, ta s xem trng h. Ta cho rng h l nhng ngi tt p, c phm gi. i vi ta, c v nh t thn h l nhng con ngi rt
98

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


tuyt vi, khng lin quan g n s nh gi ca ta v h. Nhng trong thc t, do ta sn c nhng nh kin v nhng phm tnh m ta a thch v khng a thch, nn chnh ta mi l ngi to ra nhng con ngi c gi tr [trong mt ta]. Thm vo , chng ta lun thm nh gi tr ca ngi khc ty theo cch h i x vi ta. Nu h gip ta, ngi khen ta, bo v ta, lng nghe ta v sn sc khi ta au m, v v khi ta bun b, th ta xem h l nhng ngi tt. Nh vy l ht sc sai lch, v ta thm nh ngi khc ch da vo cch h i x vi ta, nh th ta l nhn vt quan trng nht trn ci i ny. Nhn chung, ta lun ngh rng nu ai gip ta th l ngi tt; ai gy hi cho ta th l ngi xu. Nu ai ng h ta, h l ngi tuyt vi; cn nu h ng h i th ca ta, h l k ng ght. khng phi l ta xem trng s ng h ca h, m thc cht l do s ng h dnh cho ta. Cng vy, nu ai ch bai, ch trch ta, h l k u m, khng sng sut hoc l k khng bit cn nhc, thiu suy ngh. Nhng nu h ch bai, ch trch k m ta ght, th h l ngi sng sut, hiu bit. Thc s ta khng phn i tnh cch ch bai, ch trch ca h, m ch v s ch trch nhm vo ta. Tin trnh phn xt ngi khc ca chng ta khng da trn nhng tiu chun khch quan. N ty thuc
100

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


vo nhng nh kin ring ca ta v nhng g l c gi tr, tt p v cung cch ngi khc i x vi ta. Cch phn xt ny hm cha mt s mc nhin tha nhn rng ta l nhn vt rt quan trng, v rng nu ai gip ta v p ng c nhng nh kin ca ta v s tt p th t thn nhng ngi y l rt tuyt vi. Khi ta phn xt ai l tt, th bt lun khi no ta gp h, i vi ta c v nh s tt p l xut pht t pha h. Tuy nhin, nu ta sng sut hn, hn ta nhn ra rng chnh ta gn ghp s tt p vo ni h. V mt khch quan, nu ngi no thc s l tt p, cao c, th hn mi ngi u phi c cng nhn nh nh th v h. Nhng mt ngi m ta a thch, cho l tt th [cng c] ngi khc khng thch, cho l xu. S d c s bt ng nh vy l v mi chng ta u nh gi ngi khc da trn nhng nh kin lch lc ca ring mnh. T thn ngi khc khng h c s tuyt ho hon ton c lp vi s phn xt ca ta. Sau khi gn ghp s tt p vo ni mt s ngi no , ta hnh thnh mt s nhng khi nim c nh m t v h v ri bt u sanh tm tham luyn h. Mt s ngi c v nh gn t mc hon ho i vi ta, v vy ta khao kht c sng bn h.
102

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


S khao kht c sng bn cnh ngi cho ta cm gic hnh phc khin ta tr nn thnh mt kiu xch u cm xc: khi c sng bn h, [cm xc] ta ln cao [vi s hn hoan, hn h]; khi ri xa h, [cm xc] ta xung thp [vi s bun b, kh au]. Thm vo , ta lun t nh mi quan h gia ta vi nhng ngi y phi l th ny hay th kia, v v vy ta c nhng mong i, i hi h. Khi h sng tri vi s mong i ca mnh, ta m ra tht vng hoc on gin. Ta mun h phi thay i p ng nhng k vng ca ta i vi h. Nhng nhng gn ghp v mong i ca ta pht xut t tm ta, ch khng phi t ngi khc. Do vy, vn bt n ca ta khi sinh t vic ta ngh sai v h ch khng phi v h khng ging nh ta k vng. V d, vi nm sau khi Jim v Sue kt hn, Jim ni: Sue khng cn ging nh lc trc na. Khi chng ti mi ci nhau, c y quan tm v sn sc ti nhiu lm. Gi th c y khc i nhiu qu. Vy iu g xy ra? Th nht, c tnh ca Sue khng phi l c nh, bt bin. C y lun thay i thch ng vi hon cnh bn ngoi v nhng t tng, cm xc trong lng c. i hi c y mi mi khng thay i l iu khng thc t. Tt c chng ta u pht trin, i thay, tri qua nhng s thng trm.
104

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Th hai, liu ta c th t cho l mnh bit r v mt ngi no ? Khi Jim v Sue yu nhau trc khi i n kt hn, mi ngi u hnh thnh mt khi nim m t v ngi kia l nh th no. Nhng khi nim cng ch l mt khi nim. N khng phi l bn thn ngi kia. Khi nim ca Jim [m t] v Sue khng phi l chnh bn thn Sue. Nhng v Jim khng nhn thc c iu ny nn anh ta mi bt ng khi nhng kha cnh khc trong c tnh ca Sue bc l. Khi nim ca anh ta [m t] v Sue cng kin c th anh ta cng kh au nhiu hn khi Sue khng hnh x ph hp vi khi nim . Tht k l khi cho rng ta hon ton hiu r v ngi khc! Ta thm ch khng hiu c bn thn ta v nhng thay i m ta tri qua. Chng ta khng hiu r c hon ton v mt ht bi, ni g n vic [hiu r hon ton] v mt con ngi khc! Nhn thc sai lm tin chc rng mt ngi no l ging ht nh trong suy ngh ca ta khin cho cuc sng ca ta tr nn phc tp. Tri li, nu ta nhn thc c rng khi nim ca mnh ch l mt kin [ca ring ta], th ta tr nn d thch nghi hn rt nhiu. Ly v d, cc bc cha m c th hnh thnh mt khi nim cng nhc v c tnh ca c con gi, [v v th h mong i c ta s] c x nh th no . Khi
106

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


c b ng x khng tt [nh h ngh], h b sc v gia nh tr nn bt ha. Nhng nu cc bc cha m hiu c rng con gi h cng ging nh chnh bn thn h, l nhng con ngi lin tc thay i, th cch c x ca c b s khng khin cho h phn ng vi cm xc qu mnh m n th. Vi s bnh tnh v khng b chi phi bi nhng nh kin, cc bc cha m y c th gip a con gi ang trng thnh ca h mt cch hiu qu hn. Khi ngi khc hnh x khng ph hp vi nhng khi nim ca ta [m t] v h, ta m ra tht vng hoc gin d. Ta c th tm cch d dnh h phi lm theo nhng g ta mong i. Ta c th trch mng, p buc h hoc c lm cho h cm thy c li. Khi ta lm nh vy, mi quan h gia ta v h cng tr nn xu hn v chng ta s kh au. Nguyn nhn s kh au v nhm ln ni trn chnh l nhng phng tng sai lch v mong mun ch k m ta p t ln ngi khc. Nhng iu ny l nn tng ca s tham luyn. S tham luyn lun phng i qu mc [nhng phm tnh tt p] ni bn b v ngi thn ca ta, ri tham m vo . N m ra cnh ca phin mun cho ta v sau l gin tc. Khi xa cch nhng ngi mnh yu thng, ta thy c n; khi h mun phin, ta cng bc tc vi s mun
108

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


phin . Nu h khng t c nhng g ta k vng, ta cm thy mnh b phn bi. trnh nhng kh khn bt n do tham luyn gy ra, ta nht thit phi nhn hiu c cch vn hnh ca tham luyn. Sau ta c th ngn chn s khi sinh ca tham luyn bng cch iu chnh nhng nh kin sai lm v ngi khc v thi khng gn ghp nhng nh kin sai lch khc na. Ta s lun nh rng con ngi l lin tc thay i v khng h c nhng c tnh bt bin. Khi ta lun nh rng vic sng mi bn cnh nhng ngi ta thng yu l iu khng th t c, ta s khng qu kh au khi phi xa cch h. Thay v bun kh v xa la ngi thng, ta s thy vui v c nhng lc tng c sng chung cng nhau.

Ti yu thng bn, vi iu kin


Tnh thng c iu kin khng phi l tnh thng ch thc, v n gn kt vi nhng tham luyn tri buc. Ta t nh, ti thng bn, vi iu kin v ri ta lit k ra nhng i hi ca mnh. Tht kh ta quan tm chn thnh n ngi khc khi m h phi p ng nhng i hi nht nh no xoay quanh nhng li ch m h phi mang n cho ta. Hn th na, ta lun thay i mun v nhng phm cht
110

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


v li c x ca ngi khc. Hm nay ta mun h c s sng to t quyt; ngy mai ta li mun h phi ph thuc. Ci m ta gi l tnh thng thng ch l s tham luyn, mt khuynh hng gy bt n lun phng i qu mc nhng phm tnh ca ngi khc. Th ri ta tham m ni ngi v ngh rng hnh phc ca ta ty thuc vo h. Tri li, tnh thng [chn tht] l mt khuynh hng ci m v thoi mi. Ta mun cho mt ai c hnh phc hon ton ch v h ang c mt. S tham luyn l khng kim sot c v ph thuc cm xc, trong khi tnh thng l [mt khuynh hng] trc tip v mnh m. S tham luyn che lp tr phn on v khin ta tr nn thin lch, ta gip nhng ngi ta thng v gy tn hi cho nhng ngi ta ght. [Ngc li,] tnh thng gip ta tr nn sng sut v xem xt mt tnh hung bng cch suy ngh n iu tt p nht cho mi ngi. Tham luyn da trn tnh ch k, trong khi tnh thng c hnh thnh t s thng yu ngi khc. S tham luyn nh gi ngi khc qua nhng hnh thc bn ngoi nh ngoi hnh, tr thng minh, ti nng, a v x hi v.v Tnh thng vt qua ht thy nhng hnh thc bn ngoi v t nn tng trn s tht l ngi khc cng ging nh chng ta:
112

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


lun mong cu hnh phc v n trnh kh au. Khi ta gp nhng ngi xu x, bn thu, dt nt, ta cm thy khng a thch, v tnh ch k ca ta ch mun tip xc, lm quen vi nhng ngi p , sang trng v ti nng thi. Tri li, tnh thng khng nh gi ngi khc qua nhng tiu chun bn ngoi , m c mt ci nhn su sc hn. Tnh thng nhn ra rng bt k v ngoi ca ngi khc c nh th no i chng na, s tri nghim ca h vn l tng t nh chnh ta: lun mu cu hnh phc v trnh n mi bt n. y l mt yu t ht sc su sc, quyt nh vic ta s cm thy xa l hay c quan h mt thit vi mi ngi quanh ta. nhng ni ng ngi, ta thng nhn quanh ri t bnh phm vi chnh mnh, rng anh chng kia mp qu; c n c dng i tht bun ci; dng v ng kia chc hn l kh tnh lm; b n tht cao ngo. iu tt nhin l ta khng cm thy gn gi, thn thin vi ngi khc khi cho t tng tiu cc ca mnh bi mc nhng im xu ca h nh th. Khi t mnh nhn ra c nhng t tng tiu cc nh th, ta c th dng chng li ri nhn cng nhng con ngi bng i mt khc: Mi ngi trong bn h u c nhng tri nghim ring trong ni tm h. Ngi no cng ch mun c hnh phc thi. Ti bit iu l nh th no, v ti cng ging h. Tt
114

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


c bn h u mun nhn c s khch l, i x t t hoc thm ch l mt n ci t ngi khc. Khng ai vui v vi s ch trch hay khinh mit c. H ging ht nh ti! Khi ta suy ngh nh vy, tnh thng s pht khi v thay v cm thy xa cch vi ngi khc, ta cm thy c quan h mt thit vi h. S tham luyn khin ta mang nim s hu nhng ngi m ta gn gi, thn thit. [Chng hn nh,] ngi l v, l chng, l con, l cha, l m ca ti. i khi ta hnh ng nh th ngi khc l nhng vt s hu ca mnh v ta hon ton hp l trong vic yu cu h phi sng cuc sng ca h nh th no. Tuy nhin, ta khng h s hu nhng ngi ta yu thng. Ta khng s hu nhng con ngi ging nh s hu vt. Vic nhn ra c rng ta khng bao gi chim hu ngi khc s lm cho tm tham luyn phi suy gim, m ra cnh ca yu thng v qu trng chn thnh i vi ht thy chng sinh. Ta vn c th khuyn bo ngi khc v ni cho h bit rng hnh ng ca h c nh hng n ta nh th no, nhng ta lun tn trng tt c nhng g thuc v h nh l nhng c nhn khc.

116

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC

Tha mn cc nhu cu
Khi tham luyn, ta khng cn t do v mt tnh cm. Ta qu l thuc v vng mc vo ngi khc tha mn nhu cu tnh cm ca mnh. Ta s mt ngi ta thng, cm thy mnh s khng trn vn [l mnh] khi khng c ngi mnh thng. Khi nim v ci ti ca ta da trn vic c c mt mi quan h c th: Ti l chng, l v, l cha m, con ci v.v ca ngi ny, ngi n... Khi qu ph thuc vo ngi khc, ta khng cho php chnh bn thn mnh pht trin nhng phm tnh ring. Hn na, mt khi qu ph thuc nh vy, ta to sn iu kin cho s suy sp, v chng c mi quan h no c th tn ti mi mi. Chng ta s chia tay nhau khi i sng ny chm dt, nu khng l sm hn th na. S thiu t do v mt tnh cm do tham luyn cng c th khin ta cm thy c bn phn phi quan tm chm sc ngi ta thng, khng c nguy c b mt h. Nh vy, tnh cm ca ta thiu i s chn thnh, v da trn s lo s. Ta c th nhit tnh thi qu trong vic gip ngi ta thng, ch chc chn c c tnh cm ca h. Ta c th lun phi cnh gic cao v lo s mt iu g c th bt ng xy ra vi ngi ta thng, hoc ta c th ghen tc khi ngi thng ca ta dnh tnh cm cho ngi khc.
118

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Tnh thng th v tha hn. Thay v t hi Mi quan h ny c th p ng nhng nhu cu ca ta nh th no?, ta s suy ngh: Ta c th trao tng cho ngi y nhng g? Ta chp nhn rng ngi khc khng th gip ta loi b cm gic thiu thn tnh cm v bt an. Vn bt n khng phi do ngi khc khng p ng c nhng nhu cu tnh cm ca ta, m do ta qu nhn mnh cc nhu cu ca mnh v mong i qu nhiu ni h. V d, ta c th cm thy nh khng th sng thiu mt ngi no m ta c quan h c bit thn thit. l mt s cng iu. L mt con ngi, ta t c phm cch ring ca mnh, ta khng cn thit phi bm vo ngi khc nh th h l ngun ci ca mi an vui hnh phc. S rt hu ch khi nh li rng ta sng phn ln cuc i mnh khng c ngi thn yu y bn cnh. Hn th na, nhng ngi khc vn sng hnh phc m khng cn n ngi y. Th nhng, iu ny khng c ngha rng ta nn nn mi nhu cu tnh cm ca mnh hoc tr nn lnh lng v khng ph thuc ai c, v lm nh vy khng gii quyt c vn . Ta phi nhn ra c nhng nhu cu khng thc t ca mnh v dn dn tr b chng. Mt s nhu cu tnh cm c th qu mnh n ni khng th no tr b tc th. Nu ta c
120

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


nn chng hay gi v xem nh chng khng tn ti, ta c th tr nn ht sc cng thng v bt an. Trong trng hp , ta c th tha mn cc nhu cu ny nhng ng thi cng n lc dn dn ch ng chng. Ct li ca vn l ta lun mun c thng yu hn l yu thng [ngi khc]. Ta mong mun ngi khc hiu mnh hn l t mnh hiu c h. Cm gic bt an v tnh cm ca ta xut pht t s si m v ch k che lp tm tr ta. Ta c th nui dng s t tin thng qua vic nhn bit c kh nng ca t thn mnh trong vic tr nn mt con ngi ton ho, sng mn nguyn v giu lng yu thng. Khi tip xc c vi kh nng ca t thn c th tr thnh mt bc gic ng vi nhiu phm tnh u vit, ta s pht trin c mt cm xc t tin chn thc v ng n. Khi y, ta s n lc nui dng tnh yu thng, lng bi mn, s khoan dung rng lng, c nhn nhc, tm nh tnh v tr tu sng sut, ri chia s nhng phm tnh ny vi mi ngi. S bt an v tnh cm khin ta lun tm kim mt iu g ni ngi khc. S t t ca ta i vi h b nhim bn bi ng c che giu l mun c n p bng mt iu g . Tuy nhin, khi ta nhn bit rng mnh nhn c qu nhiu t ngi khc, ta s mong mun n p s t t ca h v trong lng ta s
122

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


trn ngp yu thng. Tnh thng nhn mnh vo s cho i hn l nhn li. Khi khng cn b tri buc bi s tham lam v k vng ngi khc, ta s tr nn ci m, t t v rng lng chia s, nhng vn lun duy tr c cm gic gi mnh nguyn vn v t ch. S tham luyn mong mun cho ngi khc c hnh phc mt cch thi qu n khin ta p buc ngi y phi lm nhng g m ta cho l s gip h c hnh phc. Ta khng cho ngi y c quyn la chn, v ta cm thy nh mnh bit r iu g l tt nht cho h. Ta khng cho php ngi y lm nhng vic m h cm thy hnh phc, ta cng khng chp nhn vic c i khi h khng hnh phc. Nhng kh khn nh vy thng pht sinh trong cc mi quan h gia nh. Tnh thng cng c mun mnh m cho ngi khc c hnh phc. Nhng n c i km vi tr tu, nhn bit rng ngi khc c hnh phc hay khng cng cn ty thuc chnh h. Ta c th hng dn h, nhng trong khi lm iu ta s khng ci ti ca mnh xen vo. Vi s tn trng, ta s cho h c quyn chn la chp nhn hay khng chp nhn s ch dn v gip ca ta. iu th v l, khi ta khng p buc ngi khc phi nghe theo s khuyn bo ca ta th h li ci m hn lng nghe ta.
124

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Do nh hng ca s tham luyn, ta b tri buc bi nhng phn ng tnh cm vi ngi khc. Khi h tt vi ta, ta hnh phc; khi h lnh nht hay nng li vi ta, ta xem l s xc phm v ta kh au. Nhng t b tham luyn khng c ngha l ta tr nn kh khan, mt ht tnh cm. ng hn, khi khng cn tham luyn, tm ta s trn ngp tnh yu thng chn tht v bnh ng vi tt c mi ngi. Ta s lun quan tm tch cc n mi ngi. Khi ch ng c s tham luyn, ta vn c th c nhiu bn hu. Nhng mi quan h s phong ph hn v c t trn tinh thn t do v tn trng ln nhau. Ta s quan tm bnh ng n hnh phc v kh au ca mi chng sinh, n gin ch v mi ngi u c cng c mun hnh phc v n trnh kh au. Tuy nhin, li sng v nhng iu quan tm ca ta c th s thch hp hn i vi mt s ngi no . Do nhng mi quan h gn gi m ta c vi mt s ngi no trong nhng kip qu kh, nn kip ny ta d dng giao tip vi h. Bt lun l trong trng hp no, tnh thn hu ca ta s lun t trn s quan tm ln nhau v c nguyn gip nhau trn con ng i n gic ng.

126

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC Khi cc mi quan h chm dt


S tham luyn lun i km vi nh kin cho rng cc mi quan h s tn ti mi mi. Cho d v mt l tr ta c th bit rng iu khng ng, nhng su thm trong lng ta vn lun kht khao c sng mi vi nhng ngi thn yu ca mnh. Chnh bm vu lm cho s bit ly cng kh chu ng hn, v khi mt ngi thn yu cht i hay phi ri xa, ta cm thy nh mt i mt phn ca chnh ta. iu ny khng c ngha rng s bun au, thng tic l iu xu. Tuy nhin, vic nhn bit rng tham luyn thng l ngun gc ca au thng kh ly s rt hu ch. Khi phn c tnh c th ca ring ta b trn ln qu nhiu vi ca mt ngi khc th khi ngi y ri xa, ta tr nn suy sp. Nu trong thm tm ta khng chp nhn rng cuc i ny l tm b, ngn ngi, th ta t mnh to tin cho s tri nghim kh au khi nhng ngi thn yu ca mnh mt i. Vo thi c Pht, c mt ph n b qun tr v mt a con nh. Qu au thng kch ng, b bng xc a con thn yu n ch c Pht khn cu ngi cu n. c Pht bo b trc ht phi ly cho c nhng ht m tc nh no cha tng c ngi cht.
128

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Ht m tc n nh no cng c, nhng b khng tm u ra mt gia nh cha tng c ngi cht! Sau mt thi gian, b tnh tm nhn ra rng mi ngi ai cng phi cht c, nh vy ni au thng qu ln v a con thn yu ca b cng lng du xung. Khi s hiu bit v v thng ca l tr c chuyn thnh s trc nhn ca tm thc, ta s bit trn trng nhng khong thi gian c sng bn cnh nhng ngi khc. Thay v tham cu nhiu hn, khi khng th c c nhiu hn th ta s tn hng nhng g ta ang chia s ngi khc trong hin ti. V vy, khi on tr c tm tham luyn th cc mi quan h ca chng ta s tt p hn.

4. CH NG SN HN
Chuyn ha s hi v cm ght
Bn ang thc hin mt cng vic, rt chm ch, ri mt c bn ng nghip i ngang qua v bo bn l km ci. C y ni tng giao cho bn mt cng vic quan trng v bn thc hin rt ti. Nghe qua nhng li tri tai , cn gin d t t bc ln trong thn tm bn, tht d di. Bn khng kim ch c na v p tr rng c ta khng c quyn ni vi
130

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


bn nhng li nh vy. B khng ch hon ton bi cn gin, bn tun ra bt k iu g cht ngh ra c trong u, ngay c khi bn bit l khng ng tht. C y qut tr li m , v khng bao lu sau th mi ngi quanh u bit chuyn. Ni chung, khi ta tc gin hay b tn thng, ta cm thy nh mnh l nn nhn ca nhng hnh ng c hi t ngi khc. Ta thy mnh l ngi v ti, ang phi hng chu mt cch bt cng nhng hnh vi ca ngi khc. Chng ta ni gin hay cm thy b tn thng v ta ngh rng nhng ngi kia l sai tri hay xu c,. C cn gin v s tn thng u [khin cho ta] khng chu tha nhn nhng g xy ra. Nhiu ngi sng trong tm trng ca nhng nn nhn, thng xuyn cm thy v vng, thy mnh b ngc i v lun lo lng s st. Tuy nhin, cng thu hiu c hot ng ca tm thc v s vn hnh ca nhn qu trong dng tm thc tng tc ca mnh, ta s cng nhn bit r hn rng cch nhn hiu vn ca ta trong hin ti, cng nh nhng hnh ng trong qu kh, ng vai tr quyt nh trongs tin trin ca nhng g ta ang tri nghim. Bng cch no , chng ta l ngi chu trch nhim v nhng g ang xy ra vi ta. Hiu c iu ny, chng ta phi c trch nhim bt tay vo vic ci thin tnh trng ca bn thn mnh.
132

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


hiu r c nhng trng hp bt nh v lm du i lng sn hn i vi nhng trng hp , chng ta c th t t ra mt s cu hi mu cht. suy xt li cch nhn hiu ca mnh, ta c th t hi: Liu ti nhn hiu v tnh trng c chnh xc khng? Liu s ni gin c phi l mt phn ng thch hp? Bng cch suy xt s vn hnh ca nhn qu, ta c th t cu hi: Ti sao iu ny xy n vi ti? Liu ti c tng gp phi nhng tnh trng tng t nh th ny nhiu ln trc y? V nu nh vy th ti sao? Chng ta hy tm hiu su hn v c hai kha cnh ny.

Suy xt s nhn hiu vn


Liu ta c nhn hiu c s vic mt cch chnh xc? Cn gin khi sinh trong ta nh th no? Khi c ai ch ra li lm ca mnh, ta lin cm thy nh th l s tn thng ta ang chu ng c chuyn t ngi kia sang cho ta. Dng nh trong li l ca ngi kia t n hm cha tnh cht gy thng tn, v v pha mnh th ta ch n thun tip nhn s tn thng sn c trong nhng li l m thi. Nu iu l ng th hn l chng ta c th xc nh c s thng tn nm u trong nhng li l . C y ni: Bn l km ci! Vy th cm gic kh chu nm u? S thng tn nm u? C
134

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


phi n trong t bn, trong t l hay trong cm t km ci? Cu ni Bn l km ci m c y pht ra ch l nhng sng m. Cm gic kh chu nm u trong nhng sng m rung ng truyn qua khng kh? Gi s bn ang ng say [khng nghe thy g] khi c y ln ting xc phm bn, liu bn c thy tc ti khng? Hoc gi c y ni ra bng ting Mng C (v bn khng hiu c th ting !), liu bn c cm thy b tn thng khng? S tn thng khi ln nh th no t nhng li l nng n kia? khng phi do tai ta nhn c nhng sng m ca li l . Chng ta cng hiu c ngha ca nhng li y, nhng ngha t n khng hm cha s tn thng, v nu n nhm vo mt ngi no m m ta khng thch, th nhng t ng bn l km ci hn khng c g l kh chu khi lt vo tai ta. S tn thng kia xut pht t chnh suy ngh ca chng ta: C y ang ni v ti! Chnh ti! Sao c y dm ni v ti nh th? Chng ta cng ngh n nhng g xy ra th nim v ci ti cng tr nn ln mnh hn. Chng ta nhn nhn s vic ch t mt pha - pha ca ring ta - v ri ngh rng s vic din ra ng thc nh th. Chng ta tin vo quan im phin din ca mnh v cho l hon ton khch quan.
136

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Bt k tnh hung no cng c nhiu kha cnh khc nhau xem xt. Khi ta nhn mt ci tch t bn trn th hnh dng ca n c v nh khc vi khi ta nhn theo chiu ngang. Tht kh chng minh rng nhng quan im xut pht t tm chp ng li l nhng quan im duy nht ng n! Suy xt nh th s lm lng du cn gin ca ta. Mt cch khc ch ng cn gin l hy nh rng, c th c mt chuyn g khc xy ra khin cho ngi kia nng li. C th anh ta ang gp kh khn trong mt phng din khc ca i sng, v ta ch tnh c tr thnh i tng anh ta trt gin. [Trong trng hp ,] chng c g [thc s] nhm vo ta c, nn chng c l do g ta xem l xc phm ri ni gin. Liu vic ni gin c phi l mt phn ng thch ng? Ngi xc phm chng ta cng l mt chng sinh lun mong cu hnh phc v n trnh kh au, cng ging nh chng ta. Phng thc m anh ta ang s dng c th l sai lm, nhng mong mun ca anh ta cng ging nh ta: mun c hnh phc. Bng vic m rng nhiu kha cnh nhn thc v qun i chnh mnh trong chc lt, ta s nhn thy c mt con ngi ang au kh, gin d v mt bnh tnh. Chng ta bit r cm gic kh au l nh th no.
138

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Chng ta bit r l ngay lc ny ngi y ang cm thy kh s nh th no. Sao li ni gin vi mt ngi ang au kh? Ngi l ra phi c ta khi lng bi mn, thng xt. Cn nu chng ta qu tht mc sai lm v c ai ch ra iu y th sao li ni gin? Nu c ngi bo ta rng trn khun mt ta c ci mi, ta s khng bc tc, v l s tht hin nhin. Cng vy, nu ai nhn ra li lm ca ta, nhng g ngi y ni l s tht. Ta thc s c li, ta n ngi y mt li cm n. Ngi y ch cho ta phng cch hon thin bn thn mnh. Tri li, nu ngi y li cho ta mt cch khng ng, ta cng khng cn ni gin. Nu c ngi ni rng trn u ta c sng, ta khng ni gin v bit r l chuyn khng ng tht. Chng ta thng gin d khi xy ra mt iu g m ta cho l khng ng nh ta. Nhng s gin d liu c ch g? Nu chng ta c th lm thay i tnh th th hy tin hnh ngay vic . Khng cn g phi gin d. Cch suy ngh nh vy rt hu ch i vi cc vn x hi v bt cng. l nhng vn c th lm thay i, nn thay v ni gin th vic gi bnh tnh v n lc ci thin x hi s l khn ngoan hn. Tri li, nu tnh trng l khng th thay i, th s gin gi cng l v ch. Mt khi chn ta b gy, ta
140

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


khng th thay i iu ! Tt c nhng suy i trn ton th gii khng th gii quyt ch trong mt nm. Vic gin d vi nhng iu ta khng th thay i c s khin ta au kh. Lo lng hay s st v nhng iu cha xy ra s khin ta tr tr. Trong tc phm Nhp B Tt Hnh, ngi Tch Thin (Shantideva) dy: Vic c th cu vn, Th gin d lm g? Bng nh khng gii php, Bun gin cng v ch!

Suy xt v nhn qu
S vn hnh ca nhn qu l t tng trng tm trong Pht gio. iu ny s c gii thch y hn mt chng sau na; tuy nhin, ngha c bn l hnh ng ca ta s mang li nghip qu. Ta khng th bit ngay tt c nghip qu ca mt hnh ng, v cng ging nh vic phi mt mt thi gian ht mm m chi ri pht trin thnh cy, nhng hnh ng ca chng ta cng cn c thi gian to thnh nghip qu. Khi hiu c s vn hnh ca nhn qu, chng ta s hiu c rng nhng hon cnh m ta gp phi trong cuc sng khng phi l do s ngu nhin. Chng l kt qu ca nhng hnh ng ta lm trong qu
142

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


kh. Ging nh nhng ci vng bu-m-rang [ca th dn c], khi nm ra bay theo vng trn ri s tr v ng ch ngi nm. Cng vy, ta i x vi ngi khc nh th no th ta s nhn lnh nh th y. S gii thch ca o Pht v nhn qu cng tng t nh tng ca o Thin Cha: V ai gieo ging chi, li gt ging y. Nu xem xt li hnh x ca mnh vi ngi khc, ta s thy c rng thi v cch ng x ca ta khng phi lc no cng mu mc. Chng ta tng ct t tnh thn hu, xc phm, lm dng hoc ni xu ngi khc hay trm cp ti sn ca h. Vy th c g l khi chng ta phi t mnh nhn ly nhng iu tn hi? C th gn y ta khng h x t vi ngi hin ang gy tn hi cho ta, nhng trong qu kh chng ta tng lm tn hi nhng ngi khc. Khi nghip qu t nhng hnh ng ca chnh ta chn mui, chng c ch g trong vic than trch hay on gin, v suy cho cng th chnh bn thn ta hnh ng t ta vo tnh trng . Nh bc thnh v i ca n , ngi Tch Thin (Shantideva) ni: Xa kia ta to nghip, Nay phi chu qu bo. Mi s do ta c, So li on hn ngi?
144

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


iu ny khng c ngha l ta nn vui v trong s au kh hoc quy li cho bn thn mnh. ng hn, ta nhn bit vai tr [trch nhim] ca mnh v hc c bi hc t . Nu ta mun trnh qu bo kh au m hin gi mnh ang th nhn, ta s pht khi tm nguyn mnh m l chm dt mi hnh ng c th a n qu bo tng t trong tng lai. iu ny s khin ta lun ghi nh khng gy hi cho ngi khc. T nay, bt k lc no sp mt i s bnh tnh, ta s bit dng li suy xt k. Rt ra bi hc t nhng tnh cnh bt nh , ta s pht tm dng mnh tu tp hon thin bn thn mnh. Bng cch , ta s chuyn ha nghch cnh kh khn thnh mt tnh hung c li. Chng ta c thng nhn ra chnh mnh trong nhng tnh hung tng t, lin tc phn ng theo cch tng t? Nu c, th ti sao? Chng ta c th xt mnh thy, liu ta c thi quen bt cn, buc ngi khc phi sa li cho ta hay khng. Nu l nh vy, th ngi y trong thc t tht tt bng khi ch ra li lm cho ta, v iu ny gip ta c c hi hon thin. Vic ngi y c th to ting khi ch li cho ta li l mt vic hon ton khc. im chnh y l, chng ta cn tnh gic hn v vic nhng hnh vi ca ta nh hng n ngi khc nh th no. V ngi ny ang gip ta pht trin mt s tnh gic nh th.
146

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Chng ta cng c th theo di xem liu ta c thi quen cm thy b tn thng hoc gin d khi b ch trch hay khng. i khi chng ta qu nhy cm v d dng cm thy b xc phm. Nu ai hnh ng theo cch m chng ta c bit khng thch, ta cng iu ha tm quan trng ca vic y, lm cho n tr thnh c th v khng sao qun c. Ri chng ta m gi mi him hn qua nhiu nm. y l ngun gc ca rt nhiu s on hn trong gia nh. Vic ta m gi mi him hn trong lng khng gy tn thng g n ngi kia, v h c th qun i s vic t rt lu. Nhng mi him hn y lm chng ta au kh trong nhiu nm. Ngi kia ch ni ra nhng li y c mt ln, nhng ta th c nhc li chng nhiu ln trong nhiu nm, v mi ln u lm cho chnh ta au kh. V s li lc ca chnh mnh cng nh s ha hp vi ngi khc, tt hn l chng ta bt i s nhy cm v bung b mi vic.

Cng rn hay th ng?


Phi chng iu c ngha l ta mc cho ngi khc p ch? Hoc ta s cho ai lm hi chnh bn thn h hoc ngi khc, ch v vic ngn cn ngi y cn phi to ting hay dng n v lc? Hon ton khng. Nhn nhc khng c ngha l cu an. Ngi
148

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


nhn nhc lun gi tm an nh, nhng hnh vi pht khi t tm nhn nhc c th l mnh m hoc n ha. Trc ht, chng ta phi t b tm sn hn. Khi bit mnh ang nhn thc tnh hung thng qua ci nhn hp hi ca s chp ng, chng ta s dng li v dnh i cht thi gian nhn nhn vn mt cch ci m hn. Chng ta s suy xt xem vn c nhn nhn nh th no t pha ngi kia, v iu g l quan trng i vi ngi y. Chng ta s t xt li xem nhng hnh vi qua cng nh hin nay li ko ta vo tnh hung ny nh th no. Khi cn gin lng du, s nhng ch cho t bi v nhn nhc. Mt tm thc sng sut, khng cn s nng gin hung hng v thin cn, s c kh nng xem xt mt cch thc tin nhng gii php khc nhau v chn ra c gii php no l ti u cho mi ngi trong cuc. i khi chng ta cn phi ni nng mnh m t hiu qu trong giao tip. Ni nng cng rn vi mt thi bi mn khi tnh hung i hi l mt k nng quan trng. iu ny hon ton khc bit vi s qut tho trong cn gin khng kim ch, khi m vic gi im lng hay nhn li, hoc gii thch tnh hung ca mnh vi s tn trng, s l khn ngoan hn. ng c [ca hnh vi], vn l trng thi bn trong tm thc
150

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


chng ta, khng nn nhm ln vi nhng hnh ng v li ni m ta s dng ng x vi ngi khc. Bt k khi no c th c, ta nn trnh nhng hnh vi bo lc. Nu nh s dng v lc l cch duy nht ngn cn khng cho mt ngi no lm hi bn thn hoc ngi khc, th vi lng bi mn i vi c ngi b hi ln ngi gy hi, chng ta s thc hin ng mc nhng g cn thit ngn cn. V th, iu quan trng l phi gi tm an ha trc khi hnh ng. Nu ta hnh ng di nh hng ca sn hn, ta rt c th s dng n nhng li ni hay vic lm cng rn khi khng cn thit, hoc khi cn thit th li s dng qu ng. V mc ch giao tip, i khi chng ta buc phi ni nng cng rn - ni ln hiu bit ca ta v nhng g l ng hoc khng ng, c li hoc khng c li. iu ny c th c lm vi tm khng sn hn. Nu ngi kia ni nng sai tri hay gin d, v chng ta cng lm nh vy th ai ng, ai sai? S gin d ph hng i nhng g ta ni v lm. Mt tm thc an nh c th gii quyt tnh hung theo cch li lc nht.

152

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC

5. S BO TH
Gii quyt nhng khc bit
o th l khuynh hng khng mun xem xt n mt tng hay s kin mi. Khuynh hng khin ta tr nn cng nhc, nh kin v lun gi th phng v. Chng hn, khuynh hng bo th c khi dy khi nhng ch tranh lun no c nu ln trong bn n, v chng ta s phn ng nh mt con iu, ta mun vi u vo trong ct v khng xem xt bt k tng mi no c th lm lung lay nhng quan nim cng nhc ca ta. Mt khuynh hng nh th s mang n nhiu bt n cho cuc sng chng ta. Xem xt trong lch s, ta c th thy l s bo th gy hi nh th no i vi s pht trin ca nhn loi. S bo th khin ngi ta chng li kho st khoa hc vo thi Trung c; s s st bo th khin ngi dn chu u lm ng trc s git hi hng triu ngi v ti di ch Quc x. S bo th cng b qua cho nhng nh kin phn bit chng tc, tn gio v gii tnh.
154

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Np sau khuynh hng bo th l mt nh kin rng chng ta nm r c ht thy mi vic v khng mun b lay chuyn bi nhng tng mi. Ta c mt ni s tinh t rng, nu ta lu i th gii quan mong manh ca ta s b x bi mt tng mi, ta s nh mt chnh mnh. V th, chng ta th l c chp v khng chu lng nghe, hoc qun i s vic v lao vo xem ti vi, nh bc hoc say xn. R rng l s bo th lm ta tr nn cng nhc v kh chu bit bao. Khi thy c nhng nguy hi ca s bo th, chng ta s n lc xy dng mt phng thc tip cn c l tr vi cc tng v s kin mi. Chng ta s lng nghe nhng tng mi v xem xt chng theo cch hp l, sng sut v khng thin lch. Vi nguyn hon thin s hiu bit v ng gp cho nn ha bnh th gii cng nh s pht trin ca nhn loi, chng ta s lng nghe cc kin v xut mi. Cho d sau ta c chp nhn mt kin no hay khng, ta vn hc hi c i iu qua vic xem xt kin y mt cch c l tr, v qua ta cng hiu bit vn r rng hn. Tuy nhin, khuynh hng rng m li khng c ngha l ta chp nhn mi tng mi n vi ta. iu ny c bit ng trong thc trng siu th tm linh
156

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


hin ang tn ti phng Ty. S rng m cng khng c ngha l chng ta qu sc mong mun hin i ha, n ni vt b di sn vn ha phong ph ca mnh v m qung chy theo mi tng, xut mi. Vi tm rng m, ta s lun khoan dung. Sau khi xem xt tnh hp l ca mt tng mi v kim chng, nh gi n, nu quyt nh khng tn thnh, chng ta vn c th gi s im tnh v thn thin vi ngi no chp nhn kin . Khng tn thnh mt kin, khng c ngha l ta ght b ngi no chp nhn n. kin khng h ng nht vi ngi chp nhn n. Hn na, con ngi thng thay i kin. Chng ta c th trn trng nhng g ngi khc ni ra, cho d l nhng iu ng n hay v ngha, v iu y lun buc ta phi suy xt v nh gip ta khn ngoan hn. Khi i din vi ngi ang ni v mt ch hoc tng mi, chng ta c th tip nhn vi nim vui c hc hi, thay v vi khuynh hng phn xt vn lun gi nh kin rng ngi kia khng ng. Chng ta s m lng lng nghe, thm xt, pht trin v chia s, trong khi xem xt li nhng kin trc y ca mnh. Cch tip cn nh vy s li lc trong rt nhiu trng hp. Chng hn, chng ta s khuyn khch cc ng nghip, cp trn cng nh cp di ca mnh
158

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


cho kin phn hi v nhng d n qua v xut nhng hon thin trong tng lai. S ci m nh vy gip ci thin mi trng lm vic. Vi tm rng m, ta c th thm nh chnh xc kin ca mi ngi v c th cng hp tc v li ch chung. Cho d mt ngi ng u vn nm gi quyn hn, nhng vi cch tip cn ny th ngi y khng cn c on na. Chng ta khng cn phi bo v kin hoc nim tin ca mnh. Trong mt kin, khng c yu t no bin n thnh c hu ca ta. Nu ai ph phn nhng kin ca ta, iu khng c ngha l ta ngu ngc. Hn na, cng khng cn phi s mt mt khi ta xem xt li mt kin v thay i quan im. Khi ta lo s b xem l ngu ngc nu kin ca mnh b chng minh l sai lm, th iu xut pht t s tham danh hn l nhn hiu s tht. Vi tm rng m, chng ta s n vi mi kin v tnh hung nh mt c hi hc hi v chia s cng ngi khc.

160

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC

6. NHN THC NG N V BN THN


Nhng phng php i tr kiu mn
iu mn l mt khi nim, mt cch nhn nhn s vic vi s thi phng nhng phm cht ca chnh mnh - nh v p hay sc khe, hc vn, a v x hi hoc ti nng - v t cho rng mnh vt xa nhng ngi khc. Mt khuynh hng nh vy c rt nhiu bt li. Do nh hng ca s kiu mn, ta lun tm cch chc chn rng mi ngi u bit c ta tt p nh th no. Chng ta lun ni v nhng thnh tch ca mnh, tm cch gy n tng vi ngi khc c ngi khen, danh vng v tin bc. Tm kiu mn khin ta lun xem thng ngi khc, v ngh rng h khng c nhng phm cht tt p nh ta. Khi ri vo khuynh hng t cho mnh l quan trng, chng ta thc s rt ng thng. Nu c s trung thc vi chnh mnh, hn ta phi thy c rng, pha sau v ngoi ngy to, ta khng h thc s tin chc rng bn thn mnh tt p. Nhm t thuyt phc chnh mnh ngh khc i, ta c ht sc lm cho ngi khc tin rng ta c phm cht tuyt vi no .
162

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Ta ngh rng, nu ngi khc rng ta tuyt ho, th nht nh ta ng l nh vy. Nhn su vo ni tm, tt c nhng con ngi bnh thng nh chng ta u c nhng hnh tng ti t v chnh mnh. Ngay c mt ngi mang dng v cao qu v dng nh l biu tng ca s thnh cng theo nhng tiu chun th tc, vn khng t cm thy tha mn. V kh lng chp nhn s bt ton ca chnh mnh, ta che giu iu bng cch t ra cao ngo. V sao nhng ngi c v nh thnh t li c th khng thy hi lng vi chnh mnh? H cng nh chng ta, lun hng ra bn ngoi tm kim s thm nh gi tr t thn, s ngi khen v chp nhn. V th, ta khng nhn bit c v tim nng pht trin ton din tr tu v t bi ca chnh mnh. Trong khi ta hng ra bn ngoi tm kim hnh phc, lng t trng, th nhng phm tnh ny li ch thc s c c thng qua s pht trin ni tm. S kiu mn lun khin ta hnh ng mt cch l bch: chng ta ph trng ngoi hnh ca mnh, thng l rt ng ngn trong mt ngi khc. Chng ta t do ph phn ngi khc, v ri bi ri khi mi ngi khng mun lm bn vi ta. Chng ta c x bt cng vi ngi khc, v ri than phin khi khng c s ha hp trong tp th. S bt ha lun xy ra
164

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


trong bt k tp th no khi ngi ta cao ngo v xem thng cm nhn ca ngi khc. Cho d nhng k kiu mn lun i hi ngi khc tn trng h, nhng s tn trng li khng th p buc. Trong thc t, cng ng x hi ch tn trng nhng ngi khim tn. Trong s nhng ngi nhn gii Nobel Ha bnh, khng c ai hunh hoang ngo mn c. Khi c t-lai Lt-ma XIV nhn gii thng cao qu ny vo nm 1989, ngi khng xem nh l phn thng cho ring mnh, m l cho thi v tha chn thnh v nhng hnh vi khi sinh t tm bi mn. Chng ta c th tn trng ht thy mi ngi. Nhng ngi thua km ta v ti sn, hc vn hoc ti nng, c th s c nhiu phm tnh v nng lc m ta khng c. Mi ngi u xng ng c tn trng, n gin ch v h c nhng cm nhn ring. t nht th mi ngi cng u xng ng c lng nghe. Nhng k cao ngo khng tn trng iu nn thng khinh ngi v khng khoan th. Nhng ngi thc s t tin lun tt bng, khim tn v bit hc hi ni ht thy mi ngi. Nh , h to ra s ha hp v tn trng ln nhau. Kiu mn l mt trong nhng tr lc chnh yu ngn cn s pht trin tr tu v tim nng ni ti. V
166

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


t cho mnh l uyn bc, ti nng v tuyt ho, nn nhng ngi kiu mn lun ly lm t mn. H khng mun v cng khng th hc hi t ngi khc. Chnh s kiu mn giam hm h trong ngc t m mui.

S t tin
S kiu mn thng d nhm ln vi s t tin, v s khim tn li thng d nhm ln vi tnh t ti. Tuy nhin, hnh ng mt cch cao ngo khng c ngha l ta ang t tin, v by t s khim tn khng c ngha l ta nh gi thp bn thn mnh. Nhng ngi t tin cng u khim tn, v h chng c g phi bo v hay chng t vi ngi khc. Vic nh gi chnh mnh mt cch khch quan l rt kh. Chng ta thng c khuynh hng qu h thp hoc qu cao chnh mnh, v th nn dao ng gia hai cc oan ca vic t cho mnh l v dng, kh a hoc t cho mnh l tuyt ho. C hai cch nhn nhn u khng phi l s nh gi chnh xc v bn thn, v tt c chng ta u c mt s nhng phm cht tt p song song vi nhng khuyt im cn hon thin. Chng ta khng th loi b nhng khuyt im ca mnh bng cch che giu chng, hoc bng cch
168

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


huynh hoang so vi ngi khc chng t rng mnh gii nht. Nhng chng ta c th trung thc tha nhn nhng im yu ca mnh v n lc khc phc chng. Tng t, lng t tin khng c c t s t ph cng b nhng tnh cht tt p ca mnh, m l t s thm xt nhng ti nng, kh nng ca mnh pht huy chng. y, s rt hu ch nu nh li rng chng ta lun sn c tim nng tr thnh mt v Pht, xa b hon ton mi che chng v pht trin hon ton mi phm tnh li lc. iu ny mi nghe qua c v nh mt s khng nh phi l, nhng khi chng ta bt u hiu v tnh Pht v con ng tu tp hng n gic ng, th nim tin vo tnh xc thc ca iu ny s gia tng. Chng Tnh Pht v phn Con ng hng n gic ng s lm r iu ny hn na. Tnh Pht qu bu l iu ta sn c t lc sinh ra. Tnh Pht khng bao gi mt i hay ri khi chng ta. Hiu c iu ny, ta s c c mt nn tng vng vng v thc tin cho s t tin. Chng ta c th chp nhn chnh mnh vi nhng g hin c v tin tng vo kh nng pht trin t bi, tr tu. Cch nhn nhn qun bnh v chnh mnh nh vy s gip ta rng m tm hn nhn hiu v tn trng ngi khc, v mi chng sinh u c nhng phm tnh
170

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


ng tn trng. Ngi t tin c kh nng tha nhn nhng g mnh khng bit, v nh s hoan h sn lng hc hi t ngi khc. Nh vy, nhng phm cht tt p v tr tu ca h c pht trin. Khi chng ta c nhng phm cht tt p th t nhin mi ngi s bit n. Chng ta khng cn phi qung b chng. Thnh Mahatma Gandhi l mt v d in hnh cho iu ny. Ngi sng n gin, trang phc gin d, khng bao gi t cao mnh, v lun tn trng ngi khc. Cho d ngi khng h qung b phm hnh ca mnh, nhng s nghip cao c v v i ca ngi hin nhin c mi ngi bit n.

i tr kiu mn
Nhng phng thc no c th dng i tr vi s kiu mn? V kiu mn l mt thi sai tri v hp hi, nn vic pht trin mt nhn thc ton din hn s gip ta nhn s vic mt cch thc tin hn. Bng cch , ta c th lm gim i tnh kiu mn. Ly v d, khi ta thy kiu ngo v hc vn ca mnh, ta ch cn nhn bit rng ton b kin thc ca ta u l nh vo do cng lao dy d nhit thnh ca cc thy c gio. Khi mi sinh ra, ta hon ton khng hiu bit g v khng c kh nng lm g c: thm ch khng th t n ung hoc ni ra nhng g mnh cn.
172

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Tt c nhng g chng ta bit c - ngay c vic ni nng hay cch buc dy giy - u c c t lng tt ca nhng ngi dy d chng ta. Vy th c g ta kiu ngo? Khng c s quan tm chm sc ca ngi khc, hn l ta s c rt t kin thc, rt t k nng. Suy ngh theo cch ny th ta s khng cn kiu mn na. Tng t, nu ta thy kiu ngo v c nhiu tin bc, ta c th nh li rng nhng ng tin t trc y vn khng phi ca ta. Nu ta nhn c tin bc t gia nh hoc c tha k, th s bit n i vi gia nh hoc ngi li di sn, s thch hp hn l t mnh kiu ngo. Ngay c khi ta t kim tin, th ng tin vn c c t nhiu ngi khc - t ng ch tr lng cho ta, hay nhng ngi c ta thu mn, hoc khch hng ca ta. Nh vic ng ch cho ta cng vic, hay nh nhng nhn cng gip cho vic kinh doanh ca ta pht trin, nn gi y ta mi c c nhiu tin. Trong ngha th nhng ngi ni trn u rt tt vi ta. C th trc y ta khng thng ngh n lng tt ca ngi khc theo cch nh vy, nhng nu ta suy ngh, ta s thy iu ht sc hp l. Cho d ta c cm gic nh mnh t c thnh cng bt chp s thiu thin cm t ngi khc, nhng trn thc t, ch ring nhng n lc ca ta khng mang n
174

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


thnh cng. Chng ta ph thuc vo ngi khc. Hiu c iu ny, nhng ngi khn ngoan lun cm thy bit n ch khng phi l kiu ngo vi ngi khc. Chng ta cng c th kiu ngo v tui tr, sc p, sc mnh hoc ti nng ca mnh, nhng nhng phm tnh lun bin i. Ta c th cm thy mnh tr, p, khe mnh v nng ng trong mt thi gian di, nhng nhng phm tnh ny tri qua rt nhanh. Tng giy pht tri qua, chng ta ang gi i. Nhng np nhn khng t nhin xut hin, nhng ci rng khng ri rng tc th; nhng dn dn, thn th ta mt i thi ti p ca n. Con ngi lun c sc ngn chn hoc che giu s gi i, nhng trong thc t, mt cu th bng c bp cun cun chnh l ang trong qu trnh tr thnh ng lo chng gy, ngi xem bn ngoi sn c. Mt hoa hu xinh p nht cng khng trnh khi s tr thnh mt b gi lm khm. Khi thy c rng thn th mnh ang lin tc gi yu i, th c g u ta kiu ngo? Nu ta c c mt thn th khe mnh v hp dn, ta c th trn trng nhng phm cht tt p m khng kiu cng t ph. Tng t, ta c th hoan h vi bt k nhng ti nng, sn nghip hay kin thc no ta c c, nhng khng kiu cng t mn.
176

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Ngc li, ta s dng bt k phm cht no mnh c c lm li ch cho ngi khc. i tr s kiu ngo v tr thng minh ca mnh, ta c th suy ngm v mt ch tht kh. iu ny gip ta nhn ra nhng hn ch ca mnh v t nhin t b s kiu ngo. Vi mt nhn thc qun bnh hn v chnh mnh, ta s bit s dng nng lc ca mnh t hon thin v lm li ch cho ngi khc.

7. T GHEN T N HOAN H
Bung b kh au
hi ghen t, ta khng chu c khi thy ngi khc hnh phc, giu c, ni danh, c nhiu ti nng v nhng phm cht tt p. Ta mun hy hoi hnh phc v nhng phm cht tt p ca ngi khc, ta cho rng nhng th phi ng ra phi thuc v mnh. Chng ta c th ngy trang cho s ghen t ca mnh, hoc tm nhng l do bin minh cho n, nhng khi gt b ht nhng lp v che y , ta s hon ton thy r c l s ghen t tht xu xa bit bao. S ghen t c th hy hoi cc mi quan h t bn trong. Ta ghen t vi ngi khc bi v h c quan h
178

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


vi ngi ta yu thng. Ta ghen t trong mi trng lm vic khi c ngi khc nhn c cng vic ta mong mun. Khi mt ngi khc chi bng gii hn ta, chi n guitar gii hn ta, c nhiu y phc hp thi trang hn ta, hoc c nhn vo mt trng hc tt hn... ta u ghen t. S ghen t cn lin quan n c nhng cuc tranh chp bin gii gia cc quc gia v trong s bt ha gia cc ng chnh tr trong cng mt nc. i khi, ta qu ghen t n ni mt ng hay khng th tp trung vo cng vic. Tm ghen t thc y ta c nhng li ni hay vic lm hy hoi s an vui v hnh phc ca ngi khc. N bin ta thnh k gian gio, khng trung thc. S ghen t xut pht t nhn thc sai lm ca chng ta v mt tnh hung. Vi tm chp ng cao , s ghen t a n tng: Hnh phc ca ti quan trng hn ca bt k ai khc. Ti khng th chu c khi ngi khc c c hnh phc m ti mong mun. Phng thc i tr l hy nhn thc tnh hung vi mt tm hn rng m hn, khng ch xem xt n nhng hnh phc, li ch hay tn hi ca ring ta, m cn ca nhng ngi khc na. Hy nh rng, nhng ngi khc cng u mong mun hnh phc, cng vui mng khi nhn c nhng li ch vt cht v c hi
180

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


tt p, cng thch th khi c giao ho vi nhng ngi tt bng, v cng trn trng nhng li khen ngi. Khi suy ngh nh vy, iu s tc ng su xa n tm thc ta. Khi mt ngi khc c c iu g tt p, ti sao ta khng thy vui theo? Chng ta thng ni, tht tuyt vi khi ngi khc c c hnh phc. Gi y, c ngi c hnh phc v ta thm ch khng phi lm bt c iu g gip mang li nim hnh phc y! Vic t lm kh mnh vi lng ghen t tht khng c ngha g c. Chng ta khng phi bao gi cng l ngi tt nht hay c c nhng th tt nht. Mt a tr khc lc, tranh ci v c ph hng nim vui ca bn, khi bn n c c ci m n khng c. Chng ta l nhng ngi ln c trch nhim lm gng cho tr con, l nhng cng dn c trch nhim to s ha hp trong x hi, nn s rt hu ch nu ta lng mnh hnh phc v vui theo vi nhng iu tt p ca ngi khc. Nh th, c ta v ngi khc u c c hnh phc. Chng hn, khi mt ng nghip c thng tin v ta ngh rng mnh xng ng hn. Nu ta ch nhn s vic vi quan im ca ring mnh, ta s au kh v ghen t. S ghen t khng lm cho ta hay ngi kia c hnh phc. N cng khng gip ta t c
182

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


iu g c, v s ghen t khng th cp ly s thng tin ca ngi kia mang v cho ta. Nu ta nh rng, ngi kia ang hnh phc vi s thng tin v mong mun mi ngi cng chia vui, ta s vui theo vi vn may ca ngi y. V nh vy, c ta vi ngi y u c vui v. Vic iu chnh thi ghen t khng ng thc ca ta s d dng hn khi ch lin quan n mt s vic nh nht, chng hn nh c ngi c nhn qu nhng ta li khng c. Nhng vic vui theo vi nim vui ca ngi khc s kh khn hn nhiu khi n ng ngha vi s mt mt ca chnh ta. Ly mt v d, ngi bn tnh ca ta khng chung thy trong quan h la i. Nu ta phn ng vi s ghen tung ri qut tho, nguyn ra, thm ch l nh p ngi y, ta cng khng lm gim nh c ni au kh v ghen tung, cng khng thuyt phc c ngi kia rng vic duy tr quan h vi ta l iu tt p. Khi cho ngn la ghen tung tip tc thiu t, ta s lun bt an, kh au v th hn. Thm vo , ta rt c th s ni nng hoc hnh x theo cch khin cho ngi kia cm ght ta, v nh vy s ngn cn s ti lp quan h. Cho d ta khng tha th cho cch hnh x sai tri ca ngi kia, nhng nu gi c s bnh tnh,
184

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


ta s khng phi chu qu nhiu au kh. Thm na, ta s c th duy tr c mi quan h ci m gia i bn. V nh vy, c ta v ngi y u s c thoi mi khi v sau khi gp g hay chuyn tr. iu ny cng s m ra kh nng nhn li cho ngi kia, nu h mun. Tm li, dt b lng ghen t s gip ta trnh c s gin vt ni tm. Trong khi , vic vui theo vi nhng iu tt p v thnh cng ca ngi khc s mang li hnh phc cho c i bn.

8. VCH MT K TRM
Nhn bit nhng tm hnh phin no
nhn bit nhng khuynh hng gy bt an khi chng ln lt khi ln trong tm thc, chng ta cn phi c chnh nim v s tnh gic ni ti. Mt khi ta quyt nh s hnh ng, ni nng v suy ngh theo nhng phng cch mang n li lc, chnh nim s gip ta khng xao lng iu . S tnh gic ni ti s gip ta lun nhn bit nhng g ta ang ni, ang lm hay ang suy ngh, v nu nhn bit c mt khuynh hng gy bt an, n cnh bo ta v
186

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


s nguy hi. Truyn thng Kadampa thuc Pht gio Ty Tng c li dy rng: Hy thn trng vi tm khi mt mnh. Hy thn trng vi li ni khi ch ng ngi. V cuc sng bn rn, ta thng khng nhn bit c nhng g ang din ra trong tm mnh. Chng ta lun bn bu vi nhng vic i y i , lm vic ny, chun b vic kia... Sau mt thi gian nh th, ta cm thy mnh khng hiu c nhiu v chnh mnh, v s ch ca ta lun hng ra bn ngoi. iu chnh vic ny, iu quan trng l mi ngy ta phi c c mt t thi gian tnh lng th gin v sng vi chnh mnh. Chng ta c th c vn chng b ch, hoc ch cn ngi yn v suy ngm. Xem xt li nhng g xy ra mi ngy l iu rt tt: ta lm nhng g v ti sao; ngi khc ni, lm nhng g v ta phn ng ra sao; nhng suy ngh v cm nhn no ca ta bc l v khng bc l. Chnh thi gian tnh lng ny l c hi chng ta thu hiu nhng g mnh tri qua, nhn bit v nhng g ta suy ngh v cm nhn. Ta c th t thy mnh c s cm thng vi ni kh khn ca mt ai ; ta c th nhn ra mnh khng bi ri trong mt tnh hung m thng thng d gy bi ri. Ta s thy c s tin trin trong vic nui dng nhng trng
188

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


thi tch cc ca tm hn, ri s hoan h, t chc mng mnh - tt nhin l khng h tr nn kiu ngo. Mt khc, ta c th nhn bit mt cm xc kh chu v t hi: Phi chng lc mnh tc gin? Mnh ganh t? Tham luyn? Kiu ngo? Bo th? Trung thc vi chnh mnh, ta s sn sng tha nhn khi c nhng thi khng ng thc hoc tai hi. Khng cn thit phi t ph phn mnh v c nhng thi . Ch n gin l nhn bit chng ang hin hu . Chng ta l nhng ngi bnh thng, nn nhng cm xc tai hi i khi sinh khi l iu t nhin. Khng l do g ta phi mang mc cm ti li v chng, nhng cng khng nn pht l chng i. ha gii nhng cm xc kh chu ny, ta c th thc hnh nhng phng php c trnh by trong cc chng trc. Chng hn, ta c th thy c cch nhn thc ca mnh v mt tnh hung l hp hi, khin ta khi ln s gin d. Nu xem xt tht k, ta c th vch r sai lm trong s phng chiu [t tng] . V ri ta s c gng nhn nhn vn t mt quan im ng thc v nhn i hn. Bng cch ny, ta bung b c cm xc khng tt va ni trn. Sau , ta c th quyt tm duy tr s tnh gic nhiu hn trong tng lai, khng cn hnh x v ni nng da trn nhng khuynh hng gy bt an nh th na.
190

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Tri qua mt thi gian, ta s nhn ra rng trong s nhng khuynh hng gy bt an lun c mt khuynh hng xut hin thng xuyn nht. y chnh l khuynh hng m ta phi c bit cnh gic trong cuc sng hng ngy. Trong thi gian tnh tm mi ngy, ta c th dn dn rn luyn bn thn theo mt khuynh hng nhn thc ci m v giu tnh thng hn. Nh , nhng quan im li lc s khi ln thng xuyn hn trong ta, v ta s bt u nhn nhn khc hn v cc tnh hung. V ri, khi c nhng s kin tng t xy ra trong ngy, ta c nhiu kh nng hn trong vic nhn din c ngay nhng phng chiu t tng sai lm v nhng khuynh hng cm xc gy bt an, trc khi chng kp khng ch, sai x ta. Bng s t b dn dn nhng khi nim sai lm v chuyn ha thi tinh thn, ta s tn hng nhiu hn trong cuc sng v lm li ch nhiu hn cho ngi khc. Bng cch ny, cuc sng ca chng ta tr nn rt c ngha.

192

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC

9. TH PHM CHNH: TM V K
hn cch ca chng ta c to thnh t nhiu yu t khc bit, mt s trong l i nghch vi nhau. i khi ta yu thng, i khi ta li hn hc; c lc ta kiu ngo, khng nghe li khuyn dy, nhng c lc ta li t m, ham hc hi... Nhn cch ca ta khng c nh, v nhng tnh cch ca ta c th thay i. Bng cch bt u tu tp ngy cng quen thuc hn vi cc khuynh hng tm l xy dng v xa lnh dn cc khuynh hng tm l gy tn hi, ta c th lm cho nhn cch ca mnh c hon thin. Nhng khuynh hng tm l gy bt an khng phi l mt phn bn cht ca ta. Chng nh nhng m my che khut bu tri bao la trong sng, v v th chng c th thay i, bin mt. V da trn nhng din dch sai lm v s phng chiu t tng, nn chng khng th tn ti mt khi ta nhn ra c tnh cht sai lch ca chng. V th, khi ta pht trin tr tu v tm t bi, cc khuynh hng tm l gy bt an s mt dn. S chuyn bin tt p ny khng xy ra nh s mong c hay khn cu ca chng ta, m ch c c khi ta to ra cc nguyn nhn chuyn bin. Khi ta ch ng dn cc khuynh hng tm l gy bt an, th
194

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


kt qu l mt trng thi an bnh ca tm thc s t nhin sinh khi. Chnh ta to ra trng thi v ta c kh nng kim sot n. Tm trong sng thanh tnh ca ta vn lun hin hu, nhng phi i khi cc khuynh hng tm l gy bt an c xua tan i th mi hin l, nh khi my en tan bin th bu tri xanh mi hin ra. y chnh l ci p ca con ngi chng ta; l tim nng sn c trong mi chng ta. c Pht dy rng, nhng khuynh hng tm l gy bt an ca chng ta u mang hai tnh cht chung: v minh v v k. Ta khng hiu c bn thn mnh l ai, hoc ta v nhng hin tng khc tn ti nh th no. Nh vy l v minh. Do v minh, ta ch trng thi qu vo bn thn ta v nhng g thuc s hu ca ta. Khuynh hng ch k ny li tip tc pht trin v mang n cho ta nhng bt n, cho d chng c v nh bo v s an vui cho ta. Trit l ca tm v k l: Ti l quan trng nht. Hnh phc ca ti l ti yu, v au kh ca ti phi c tr b trc nht. iu ny nghe c v tht tr con, nhng khi t xt li nhng t tng ca mnh, ta c th thy rng, rt nhiu hnh vi ca ta b thc y bi khuynh hng cho rng hnh phc ca ti lc ny l quan trng nht.
196

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


y l mt khuynh hng quen thuc m ta c t lc sinh ra (thm ch c th l trc na). Nhng a b cha bit t duy bng ngn ng nhng vn la khc i n, khng ch v chng cm thy i, m cn l v tm thc chng ang kht khao ci hnh phc ca ti lc ny. X hi chng ta nui dng tm v k, dy chng ta tm kim hnh phc cho ring mnh hu nh bng mi gi. Cho d s cnh tranh khng nht thit phi l v k, nhng trong hu ht trng hp th vn thng l nh vy, bi ta u c thng vui theo vi ngi khc hoc i khc khi h vt hn ta? Cuc i dy ta phi dng mnh khe, gian di t c nhng g mnh mun, v min l s khng trung thc ca ta khng b pht hin th n s c cho qua mt cch kn o. Con s rt nhiu cc quan chc nh nc v lnh o cc cng ty phi i mt vi nhiu co buc phm ti minh ha cho iu ny. Th nhng, thay v h h ch tr vo h, chng ta phi nhn li xem mnh c hnh ng ging h hay khng. L ngi ln, chng ta xo quyt hn tr con, v ta che y khuynh hng ch k ca mnh bng nhng cung cch lch s v t ra quan tm n ngi khc. Nhng trong thm tm, ta lun xem chnh mnh l quan trng nht, ngi khc ch l th yu.
198

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Mt s ngi cho rng ch k l bn cht t nhin ca con ngi, rng ta v s ch k ca ta vn khng th chia tch, cng nh nc hoa v hng thm ca n. Ta c cm gic nh th l v quan nim ch k ca ta tn ti t qu lu ri. Trong ngha , ta c th ni rng ch k l mt bn cht t nhin, v t thu s sinh ta sn mang tnh ch k, v tip tc nh th cho n khi t ta c s n lc thay i. Th nhng, iu ny khng c ngha rng s ch k l mt phn khng th tch ri vi chng ta. V nu ng nh th, th nhng bc lnh o tn gio ln lm sao c th thng yu mi ngi hn c chnh bn thn h? Lm sao mt ngi m c th yu thng con ci hn chnh bn thn mnh? Lm sao ngi ta c th liu mnh cu sng ngi khc? Nu ch k l bn cht c hu ca chng ta, hn phi khng c phng cch no ta t tu tp, nui dng tnh thng yu bnh ng v lng bi mn i vi tt c chng sinh. Tuy nhin, mt phng cch nh th l c tht. T xa nay, c rt nhiu ngi thnh cng trong vic chuyn ha khuynh hng ch k ca h v thc s yu thng ngi khc hn c chnh bn thn mnh. Nu ch k l mt phn bn cht ca chng ta, th l ra quan nim ch k phi l mt phng cch
200

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


ng n v li lc tip xc vi cuc i. Nhng nh chng ta u thy, s tht khng phi nh th. Chng ta c th gim dn tnh ch k v cui cng dt b hn khi tm mnh. Trc tin, chng ta phi nhn ra c nhng tai hi ca quan nim ch k. Khi bit rng n chnh l nguyn nhn ca tt c nhng bt n khng mong mun, ta s qun xt v cch vn hnh ca n v ri tr b c n. T tng ch k c v nh l ngi bn ca ta, gi gn s li ch cho ta, bo v ta khi mi s tn hi v bo m hnh phc cho ta. Nhng c ng vy khng? Mi khi c s xung t gia hai ngi, hai nhm ngi hoc hai quc gia, s ch k lin xut hin. Mt bn bo v quyn li ca mnh, xem l nhng g thit yu nht. V bn kia cng hnh ng nh vy. S tha thun v hp tc tr nn kh khn, m s khoan dung, tha th cng khng d dng g. Chng hn, khi c mt xung t trong gia nh, nu ta khng chim c u th, ta s khng vui. Nu ginh c phn thng, c l ta cm thy vui c trong nht thi, nhng su thm trong lng, ta khng sao hi lng vi nhng g mnh ni hay lm ch nhm ginh cho c u th. Vic bung th theo s ch k khng gip ta tr thnh ngi tt hn v ng knh trng hn, cho d n c mang li cho ta quyn
202

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


lc nht thi. Khi chng ta lun chm lo cho bn thn mnh trc ht, th lm sao ngi khc c th hon ton tin cy vo ta? Mt tai hi khc ca tm ch k l n lm cho cc bt n ca ta c v nh ln hn nhiu so vi thc t. Khi ta gp mt kh khn nh nht, nhng s suy ngh nhiu ln v n s khin cho bt n ngy cng ln ln, cho n khi ta khng th suy ngh n iu g khc hn n. K thi ca ti quan trng qu!, Sp ti yu cu nhiu qu!... S lu tm qu nhiu n nhng vn nh nht khin cho chng tr nn c tm vc cc k ln lao vi nhng h qu rung tri chuyn t. Ta than phin, ta mt ng, ri bt u sa vo ru bia, nghin ngp, thm ch ri vo suy nhc thn kinh. Tm li, khuynh hng ch k l mt thi nam chm thu ht mi vn bt n n vi chnh ta.

S hp l ca khuynh hng ch k
Lp lun ch yu ca tm ch k l cho rng ta l trung tm v tr, l ngi quan trng nht, hnh phc v kh au ca ta l nhng iu thit yu nht. Ti sao ti cm thy ti l quan trng nht? Khuynh hng ch k s gii thch rng: V ti l ti, ti khng phi l bn.
204

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Ti cm thy ti l trung tm v tr (d ti lun gi kn iu ny khng cho ai bit). Nhng bn cng cm thy nh vy, v nhiu ngi khc cng u cm thy nh vy. Ch ring vic cm thy hnh phc ca mnh l quan trng nht khng th bin iu thnh s tht. Da vo u m ta cho rng hnh phc ca mnh l quan trng nht? Cn au rng ca ti c nhc nhi hn ca bn chng? S thch th khi n ca ti c ln hn so vi mt ngi hnh kht? Khi kho st vn mt cch hp l, liu c bt k ai trong chng ta c th ni rng hnh phc hay kh au ca mnh l ln hn hoc quan trng hn so vi ca ngi khc? Ta c th ngh rng, v ta l ch gia nh, l gim c cng ty hoc l ngi c k nng, ti gii nn ta quan trng hn ngi khc. ng l nh vy, nhng ch l v ta c nhiu trch nhim hn trong vic phc v v gip ngi khc trong cng v ca mnh. Tuy nhin, iu khng c ngha rng hnh phc ca ta l tt p hn v kh au ca ta l ti t hn so vi ca ngi khc. Nh ngi Tch Thin (Shantideva) c dy trong Nhp B Tt Hnh: Ta v ngi ging nhau, u mu cu hnh phc.
206

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Ta c g hn ngi? Sao tm hnh phc ring? Tt c chng ta, ngi giu hay ngi ngho, ngi thng minh hay k tm thng, ngi xinh p hay k th xu, cng u mong mun c hnh phc v n trnh kh au. Chng ta c th khc nhau v phng cch mu cu hnh phc, nhng s mong cu hnh phc l ging nhau tt c chng ta. Trong ngha ny, tt c chng sinh u bnh ng, nh ngi Tch Thin c dy: Nn tr kh cho ngi, V h kh ging ta. Nn lm li cho ngi, V chng sinh bnh ng. iu quan trng phi nhn ra l, d tt c chng ta u mong cu hnh phc, nhng mi chng ta c nhng cch khc nhau t c. Chng ta a thch nhng iu khc nhau, c nhng gi tr vn ha khc nhau v nhng mc tiu c nhn khc nhau. Khi ta trn qu mt iu g ri ngh rng mi ngi khc cng phi ging nh ta, l v k. C nhiu s hiu lm ny sinh trong giao lu vn ha v gia cc th h khc nhau, ch v ta lun cho rng ngi khc phi trn qu nhng th ging nh ta. Vic nhn bit v tn trng s thch ca ngi khc, cng nh nhng
208

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


iu h khng thch, l cc k quan trng, cho d nhng iu c ph hp vi ta hay khng. iu ny i hi chng ta phi vt qua nhng im tng ng v v ngoi gia mi ngi v ch tm n mt mc su xa hn. Vi v b ngoi, chng ta c th ngh rng: Bn thch mn ha. Ti th thy mn chn lm, nhng mn lch s c i tht th v., hoc l: Bn mun t nc mnh pht trin hin i hn, nhng ti mun t nc mnh pht trin chm li v gn gi vi thin nhin nhiu hn. Nu ta ch tm vo nhng s khc bit nh th, ta s thy mnh cch bit vi ngi khc. Nhng nu ta nhn su hn v nhn bit rng, v cn bn chng ta u ging nhau s mong cu hnh phc v n trnh kh au, ta s cm thy rt gn gi vi ngi khc. Khi cm nhn c s tng ng gia ta vi tt c mi ngi, ta s c kh nng giao tip tt hn vi ngi khc. Ngi Tch Thin ku gi: Tay, chn, cc b phn, L mt phn thn th. Cng vy, mi chng sinh, L mt phn i sng. Khi chn ta p gai, tay ta lin a xung nh gai ra khi chn. Tay ta khng h do d. N khng suy
210

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


ngh: Ti sao chn khng bit t chm sc? Tht l phin phc khi phi gip n. Ti sao tay d dng gip chn nh vy? V chng c xem nh l nhng b phn trong cng mt tng th, c th ca chng ta. Tng t, nu chng ta xem mi chng sinh u l mt phn trong tng th i sng, th ta khng thy phin toi khi gip ngi khc. l ta ang gip cho mt phn khc trong mt tng th ln hn m chnh ta cng l mt phn trong . Thay v t nhn thc v mnh nh nhng con ngi c lp, chng ta s hiu ra c rng, trong thc t chng ta lun ph thuc ln nhau. V vy, ta s gip ngi khc nh cu gip chnh bn thn mnh. Bng cch ny, chng ta s gip m khng sinh tm kiu mn. Khi tay gip chn, n khng suy ngh: Ti tht v i! Xem ti ny! Ti hi sinh qu nhiu cho ci chn. Ti mong ci chn phi bit n v nhng g ti lm cho n. Tay ch gip chn thi. Khng h c s cao ngo hay kiu mn. Cng vy, chng c l do g ta kiu hnh v vic lm nhiu vic gip ngi khc. Khi ta quen thuc vi tng rng tt c chng ta u l mt phn trong tng th i sng, th khi y vic gip ngi khc cng s n gin nh hin nay ta gip chnh bn thn mnh.
212

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Nh lin tc qun chiu v tnh bnh ng gia bn thn ta v ngi khc, ta c th tr b s ch k ra khi tm thc mnh. Khi ngn n c thp ln trong phng, bng ti s t nhin bin mt. Cng vy, khi nhng nhn thc sai lm v nh kin ca khuynh hng v k b phi by bi s nhn hiu su sc, khuynh hng ch k s t nhin bin mt. Bng cch thng xuyn nui dng tinh thn v tha, ta s khin cho n tr nn mt khuynh hng t nhin ging nh khuynh hng ch k hin nay vy. Tm v k c bc l qua mi hnh ng ca chng ta. Tuy nhin, ta khng th nh gi mc ch k v v tha ca ngi khc ch hon ton da vo hnh ng ca h. Chng hn, mt ngi khoa trng tng mt ngn -la cho hi t thin vi ng c thc y l bn b thy mnh l ngi ho phng. Mt ngi khc ch khim tn ng gp nm -la, nhng vi c nguyn chn thnh cho ngi khc c li lc. Trong thc t, chnh ngi th hai mi l ngi rng lng, cn ngi th nht vn tht keo kit, ch cu ly ting tt cho mnh m thi.

Xa b s nghi ng
Mt s ngi c th mang mc cm ti li v s ch k ca mnh. iu ny hon ton v ch. T trch
214

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


mnh l mt mnh khe ca tm ch k, v iu ny vn l nhn mnh vo ci ti cng nh tng ti ti t bit bao. iu chng ta cn l hnh ng ch khng phi mc cm ti li. Khi bit mnh ang ch k, ta c th nh li rng ngi khc cng mong cu hnh phc khng km bn thn ta. Ta c th th hnh dung vic ngi khc s vui mng bit bao nu c ta gip . Khi nh n lng tt m tt c chng sinh dnh cho ta trong nhng kip sng qu kh cng nh trong hin ti, ta s mun n p s chm nom ca h. Bng cch ny, khuynh hng ch k s t nhin gim dn v tm nguyn gip ngi khc s tng thm. Dt b s ch k khng c ngha l ta s trao cho mi ngi tt c nhng g h mun. Lng v tha phi i km vi tr tu. Vi mt ngi nghin ngp, cho h ung ru khng phi l t bi. Bung lng tr em ln ln ngoi khun php khng phi l iu c li cho tr. Tr b lng v k cng khng c ngha l ta phi lun nhng b ngi khc v khng bao gi bo v quan im ring ca mnh. Khi c s bt ng quan im gia ta v ngi khc, iu khn ngoan l khng tm mnh gin d v bm chp. Nu ta ngoan c bm cht mt quan im ch n gin v l quan im ca ta, th l ta t gii hn chnh mnh.
216

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Nu c chp khng th qua tng ca ngi khc, ta s khng th hc hi g thm. Nhng khi trong lng ta tr sch nhng khuynh hng gy tn hi, ta c th nhn s vic vi mt quan im thng thong v tm ra gii php c li cho nhiu ngi nht. C th l ta vn tip tc nghing v quan im trc y ca mnh, nhng l vi mt tm trng im tnh. Cng c th ta s thay i quan im. Mt s ngi lp lun rng: Nu ta khng ch k, ta s khng c kht vng no trong cuc i c v s tr nn th ng, khng c mc ch sng. Cho d ng c ch k c th thi thc ta n lc t nhng kt qu tt trong k thi, ginh c mt a v cao trong cng ty, hay pht minh nhng thit b mi, nhng iu khng c ngha rng ta nht thit phi t b nhng vic lm nu ta thot khi s tri buc ca tm ch k. Tt nhin, ta s t b mt s hnh vi khi ta khng cn mu cu li ch cho ring mnh. Chng hn, ta s t b vic nhc m v ph phn ngi khc. Nhng nhng hnh vi khc c th vn c ta theo ui vi mt ng lc thi thc giu lng bi mn hn. Ta c th n lc hc tp tt trng gt hi nhiu kin thc nhm s dng vo vic lm li ch cho ngi khc. Ta c th pht minh nhiu th hoc kinh doanh vi tm
218

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


nguyn dng kh nng ca mnh phng s ngi khc. Ta c th t b s cnh tranh mang tnh ch k v thay vo l n lc ht mnh lm li ch cho ngi khc. Cho d nhng ngi khc trn thng trng vn tip tc kinh doanh vi ng c ch k, nhng iu khng ngn ta thay i ng c ca chnh mnh. Mt n doanh nhn Hong Kong ni vi ti, theo kinh nghim ca c th khi ta kinh doanh c o c v tht lng quan tm n khch hng hay cc nh cung cp ca mnh, h s tin tng ta. Nh c mi quan h tt , h mi tip tc hp tc vi ta v gii thiu thm nhiu ngi khc n vi ta. Nu chng ta ch k ch quan tm n vic thu v tht nhiu tin v mua bn theo cch c li cho mnh nht, iu xt v lu di s khng h c li. C kt lun rng, chnh vic gi o c tt v quan tm n ngi khc gip cho kinh doanh pht trin tt! Dt b s ch k khng c ngha l ta khng cn mong mun c sng hoc khng t bo v mnh khi gp nguy him. Th nhng, st hi ngi khc khng phi l gii php duy nht khi ta gp nguy him. L con ngi, ta c th s dng tr thng minh v s sng to gii quyt nhng bt n m khng cn phi da vo bo lc.
220

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Vi lng bi mn thng xt ngi ang gy tn hi cho ta, ta c th ngn chn ngi y, v khng mun h phi nhn ly qu bo xu c do hnh vi , v cng v ta mong mun ko di i sng ca mnh phng s nhiu hn cho chng sinh. Mc d trc y c th ta cha tng suy ngh theo cch ny, nhng khng phi l mt cch ngh khng thc t hay khng kh thi. Bng cch tu tp tm t, cch suy ngh nh th s pht trin trong ta.

S cn thit ca tm t i
Tm t i l nguyn nhn thit yu c c hnh phc. i x tt vi ngi khc l iu t t nht ta c th lm cho chnh mnh. Khi ta tn trng ngi khc, bit quan tm n nhng nhu cu, quan im v mong c ca h, s th nghch s khng cn na. Mt cuc i u cn phi c hai bn, v nu ta t chi khng tr thnh mt bn trong th s khng c tranh chp. Tm t c th biu hin ngay trong nhng vic tt nh nht. Chng hn, vi s quan tm n mi trng chung, chng ta s ti ch giy bo, chai thy tinh, lon kim loi. Khi gp ngi c vic gp ang cng xp hng ch i, ta s nhng ngi y c phc v trc mnh. Chng ta s khng phn nn khi tin
222

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


thu ca mnh c s dng vo mc ch gio dc v to cng n vic lm cho nhng ngi ngho kh. Xt v lu di, ta cng gip ch cho nhiu ngi th ta li cng c hnh phc nhiu hn. Chng ta sng trong mt th gii m tt c mi ngi u ph thuc ln nhau. V th, khi nhng ngi khc c hnh phc nhiu hn th mi trng sng ca ta cng s an vui hn. Nh c t-lai Lt-ma c ni: Nu bn mun ch k th hy ch k mt cch khn ngoan. V cch tt nht ch k mt cch khn ngoan l gip ngi khc. Khi ngi khc ang b khch ng, tt nht l ng phn ng tc th vi h, m hy i cho h bnh tnh li ri mi a vn ra tho lun. Bng cch , chng ta s trnh c nguy c t mnh cng ni gin khi i u vi cn gin ca h. Hn th na, khi ngi ta ang mt bnh tnh, h thng khng c kh nng lng nghe v tho lun. Ngc li, nu ta i cho h bnh tm v tip xc vi h sau , s vic s thng mang li nhiu kt qu tt hn. Tuy nhin, mi mt trng hp u khc nhau. Nu c ngi mun ni chuyn vi ta v mt vn v ta cao ngo p li: , lc ny ng khng bit l l g u, ti s khng ni chuyn vi ng. Nh vy s chng gip ch c g. Tm t khng h cao ngo m lun kho lo v quan tm gip .
224

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Trong mt ln hi tho, ti ngh nhng ngi tham d din li mt tnh hung tranh ci trong cuc sng ca h. Ln u tin, h din li trng hp tranh ci gia hai ngi u nng gin, c chp, mi ngi nhn thc s vic theo quan im v k ca ring mnh. Ln th hai, h din li cng tnh hung , nhng vi mt ngi a ra lp lun v ngi kia th lng nghe, nhn hiu c tnh th ca anh ta. Chng ti v cng kinh ngc trc s khc bit qu ln gia hai kh nng din ra ca cng mt tnh hung! Vi tm t, chng ta s sng ha hp vi nhng ngi khng cng tn ngng, v s tranh ci vi nhng ngi khc tn ngng s khng gip ta t c iu g c. D l ni lm vic hoc trong gia nh, ta lun sn c kh nng gii quyt nhng khc bit v quan im. Nhng ngi lm vic trong cc lnh vc ha gii tranh chp u nhn ra gi tr ca tm t trong vic t n s ng thun. Nhng chuyn gia tr liu v cc nh t vn gia nh u nhn mnh s cn thit ca tm t trong vic lm du i nhng xung t ni tm v ngoi cnh ca mt con ngi. Tm t l ci ngun ca s ha hp v tn trng ln nhau. Tm t gip ta khng cm thy xa l hay s st ngi khc. Tm t cng bo v ta khng ri vo sn hn, tham luyn, bo th, kiu mn hay k.
226

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN II: IU PHC CC CM XC


Khi c c hi gip ngi khc, chng ta s khng thiu i quyt tm v lng bi mn. Nu cc nh lnh o chnh tr c tm cng bng v t i, hn th gii ny s khc i bit bao! V mi bt n u khi sinh t khuynh hng v k, nn iu khn ngoan i vi mi chng ta l phi n lc tr b khuynh hng y. Nn ha bnh th gii khng n t s chin thng trong chin tranh, cng khng th quy nh bi lut php. Ha bnh c c nh vo vic tr b s ch k v pht trin tm t ca mi mt c nhn. Tt nhin l iu ny khng th thc hin ngay, nhng mi chng ta c th bt u phn ng gp ca mnh k t hm nay. Kt qu li lc trong i sng ca ta s tc th c nhn bit r rng.

228

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA

230

Rng m tm hn v pht trin tr tu

1. TI SINH
Ni lin nhng kip sng
nhiu quc gia v trong nhiu nn vn ha, ngi ta tin vo s ti sinh: rng i sng hin ti ca ta l mt trong nhng kip sng ni tip nhau. Mc d s tn ti hin nay ca ta c v nh rt chc tht, nhng n khng ko di mi mi. i sng ca ta ri s chm dt. Tuy nhin, ci cht khng c ngha l chm dt s tn ti ca ta. N ch nh du mt giai on chuyn tip m tm thc ta ri b thn xc hin ti v ti sinh trong mt thn th khc. Mt s s vt nh hoa l, ni non... c th c ta nhn bit trc tip qua cc gic quan: ta c th thy, nghe, ngi, nm v s m. bit v mt s s vt khc, ta dng s suy lun. Chng hn, ta khng th nhn thy la khi qu xa, nhng v nhn thy khi bc ln, ta suy lun v bit c la. bit c
232

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


nhiu s vic hn na, chng ta da vo s chng thc ca nhng ngi ng tin cy. Chng hn, bn thn ta cha tng thc hin cc th nghim khoa hc, nhng ta chp nhn kt lun ca cc nh khoa hc ng tin cy l nhng ngi thc hin cc th nghim. Cc ch tip theo y - nh ti sinh, nghip v lun hi - khng th c nhn bit qua cc gic quan. Ta khng th nhn thy tm thc ca mt ai ri khi thn xc ny ri i vo mt thn xc khc. Ta cng khng th thy c s pht trin nhng h qu lu di ca mt hnh vi c th. Vi mt thng, ta khng th nhn bit c ht mi hnh thc a dng ca s sng trong v tr. Nhng ch ny phi c kho st bng l lun v lng nghe kinh nghim t nhng ngi ng tin cy. Sau , ta s t mnh quyt nh v vic chng c tn ti hay khng. Vic suy ngm, qun chiu v vn ti sinh, nhn qu v lun hi phi mt nhiu thi gian. Khi tip cn vi nhng ch ny, chng ta nn tm thi gt b bt k nh kin sn c no v nguyn nhn cng nh cch thc m chng ta hin hu trong cuc i ny. Hy lng nghe, c sch v suy ngm vi mt tm hn rng m. Hy tho lun vi ngi khc v nhng ch ny trong tinh thn t do cht vn tm hiu chn l. Hy tri nghim cc gio l v ti
234

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


sinh v nghip bng cch tm thi chp nhn chng, v th xem liu chng c th gii thch c nhng s vic m trc y bn cha c li gii p hay khng.

Nhng ngi nh li tin kip


Mc d hu ht chng ta khng th nh li nhng kip sng trc y ca mnh, nhng mt s ngi c c kh nng . Nghe bit v kinh nghim ca h c th gip ta hiu c v s ti sinh. Ngi Ty Tng c mt h thng phng php tm kim, kim nghim v xc nhn ha thn ti sinh ca cc bc thy tm linh. Ti mun chia s vi cc bn v vic [ha thn ti sinh] ca hai bc thy tm linh Ty Tng m chnh bn thn ti c bit c nhn ra nh th no. Ngay sau khi c t-lai Lt-ma th mi ba, nh lnh o tn gio v chnh tr Ty Tng, vin tch vo nm 1933, c nhng du hiu cho thy ngi s ti sinh u: khi qua i, u ngi quay v hng ng bc; mt loi nm him thy bng mc ln trn cy ct pha ng bc trong phng t lng m ngi; v nhng m my lnh cng vi cu vng by sc xut hin trn bu tri pha ng bc th Lhasa ca Ty Tng.
236

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


V thy nhip chnh ca Ty Tng vo lc y i n Lhamo Latso, mt ci h nm cao trn nhng ngn ni, ni ngi ta thng thy c cc linh nh. Trn mt h, v ny nhn thy xut hin ba ch ci Ty Tng l A, KA, MA v mt quang cnh. Trong quang cnh y c mt tu vin ba tng nm trn ngn i vi mi lp bng vng v ngc, cng vi con ng dn n mt ngi nh c nhng ming ngi mu ngc lam vin quanh mi. Trong sn nh c mt con ch vi mu lng nu v trng ang ng. Sau , mt on tm kim c phi n Amdo, thuc min ng bc Ty Tng. H ci trang nh nhng thng gia trn ng bun bn. Ty Tng, nhng ngi i ng thng gh vo nh cc nng dn a phng n ung v ng tr. Khi on tm kim ny gh vo nh ca mt nng dn th c mt con ch mu nu ng trc sn sa vo h. H nhn ra ngi nh ny ph hp vi nhng im m t ngi nh m v nhip chnh nhn thy trn mt h v v tr ngi lng th ph hp vi nhng ch ci xut hin trn mt h: ngi lng thuc Amdo, gn Kumbum, v tu vin a phng ny c tn l Karma (KA v MA) Shartsong Hermitage. Khi v trng on, ci trang nh mt ngi hu, bc vo gian nh bp, mt cu b chy n leo
238

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


ln ngi ng. Cu b dng tay ln trng ht eo trn c v trng on v bo ng l mt v thy n t tu vin Sera. Cu b cng nhn ra mt quan chc chnh ph khi y ang ci trang lm ngi trng on thng gia, v ni chuyn vi mi ngi bng phng ng Lhasa, l mt kh nng m ch c t-lai Ltma trc y mi c, ch mt cu b trong gia nh ny hay nhng ngi dn Amdo khng th bit c. Sau , cu b tip tc nhn ra mt cch chnh xc nhng di vt ca c t-lai Lt-ma trc y li nh cy gy, cc php kh, knh eo mt, c t ln ln trong nhng vt tng t khc. V nh vy, cu b c tha nhn l v t-lai Lt-ma th mi bn, nh lnh o tn gio v chnh tr ca Ty Tng hin nay. Cu chuyn v ngi Zopa Rinpoche cng ht sc khc thng. Ngi Lt-ma Kunzang Yeshe Lawudo n tu trong mt hang ng xa xi ho lnh thuc vng Solokumbu, Nepal, tinh tn theo ui con ng tm linh trong sut hn hai mi nm. Dn chng cc lng ln cn nh ngi dy d con em ca h, v ngi ha trong tng lai s xy dng mt ngi trng cho cc tng s tr trong vng. Nhng ri ngi vn tip tc n tu v vin tch trong thin nh vo khong nm 1945.
240

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Nm 1946, mt a b ra i Thami, mt ngi lng nm bn kia trin sng nhn t Lawudo. Lc va mi bit i chp chng, cu b thng i v hng Lawudo. Ngi ch ca cu b thng phi chy ui theo a cu b v trc khi cu i qu xa hoc t ng au trn nhng con ng i ni. Khi va bit ni, cu b ni vi mi ngi: Ti l Lt-ma Lawudo, ti mun i v hang ng ca ti. Sau , cu b c tha nhn l ha thn ti sinh ca v Lama Lawudo v c t tn l Zopa Rinpoche. Mt trong nhng vic lm u tin ca ngi khi trng thnh l xy dng mt trng hc thung lng Kathmandu, ch yu dnh cho cc tng s tr vng Solokumbu. Mc d rt bn rn vi vic dy d nhiu chng v nhng chuyn lu ging thng xuyn n cc quc gia phng Ty, nhng ngi Zopa Rinpoche vn lun mang dng dp ca mt v thin tng n c ni rng ni. Chng ti thng ni a: Ngi i u cng mang theo c hang ng ca mnh. Bi v, mi m ngi ch ng chng mt gi ri ngi dy, v ngi d dng nhp nh hay xut nh ngay khi ang tr chuyn vi chng ti. Vic nh li tin kip khng ch gii hn ni cc bc thy tm linh chng ng. Nhiu a tr bnh thng cng c kh nng . Francis Story nghin
242

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


cu su v nhng trng hp nh vy v ghi li trong cun sch ca ng c ta l Rebirth as Doctrine and Experience (Ti sinh - l thuyt v thc nghim). Ly v d, vo nm 1964, cu b Sunil Dutt Bareilly, n , va c 4 tui ni vi cha m rng cu chnh l Seth Krishna, l ch nhn mt ngi trng Budaun. Cha m cu lin a cu n ni , v ngay lp tc cu nhn ra ngi trng v bit tng tn v ni . Cu bc vo vn phng hiu trng v ht hong khi thy mt ngi xa l ngi . Thc t l v hiu trng m Seth Krishna ch nh trc y b thay th. Cu b cng nhn ra tm bng mang tn cu mt trc ngi trng khng cn na v cu ch r v tr trc y gn tm bng. Khi n nh ng b Shri Krishna Oil Mill, Sunil gi ng tn mt ngi gip vic ln tui v nhn ra v chng ngi ch ca Seth Krishna. Cu cng nhn ra c Seth Krishna trong mt tm hnh chp chung vi nhiu ngi. Cnh gp g gia cu v b qu ph Seth Krishna tht cm ng. Cu hi b v mt vt s hu c bit ca gia nh thuc tn ngng v nhn ra t ng o qun ca cu trc y. Nhiu trng hp nh li tin kip nh vy c kho st v cc thng tin u c Francis Story thm nh. Tin s Ian Stevenson cng lm cng vic
244

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


tng t v ghi li cc trng hp vo tp sch ca ng c tn l Twenty Cases Suggestive of Reincarnation (Hai mi trng hp ti sinh ng suy ngm). Mt v d khc c ghi li trong chng trnh mang tn Ti sinh ca i truyn hnh quc gia c. Vi tc dng ca s thi min, c Helen Pickering, mt ngi cha tng i ra khi nc c, nh li trc y c tng l Bc s James Burns Scotland vo nhng nm u th k 19, v c v ra c hnh nh ngi trng i hc y khoa m c tng theo hc. Sau , c cng i vi nhm nghin cu v hai nhn chng c lp, n thnh ph m c nh l c sng trc y. Ngi ta tm thy trong h s lu tr ca thnh ph c tn Bc s James Burnes sng vo ng thi im nh c ni. Helen cng nhn ra ni trc y tng c mt qun ru, nhng ni rng n thay i nhiu qu v c kin trc li. Nhm nghin cu bt mt c v a c n thnh ph Aberdeen, ni trc y c ngi trng i hc y khoa. Khi c tho bng bt mt ra, c Helen nhn bit ngay ni ny. Khng cht ngn ngi, c dn mi ngi i thng ngay n trng i hc. Trn ng i, c cng ch cho h ni trc y c ta nh ca hi truyn gio Seamen. Khi kim tra li trong h s ca thnh ph th qu ng nh vy.
246

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Khi bc vo trng i hc y khoa, c c mt cm xc rt k l - mt cm xc bc l tht r rng. C bit chnh xc mi ni v dn mi ngi i ving quanh ngi trng. Thnh thong, c Helen li nhn xt rng kin trc ca ngi trng khc i so vi thi ca Bc s Burns. Mt s gia a phng khi c hi xc nhn iu ny. S gia ny cng hi c v ngi trng v cch b tr cc phng c ca n hi cch y gn mt th k ri, v nhng cu tr li ca c u ph hp, chnh xc. Cc nhn chng v ngi s gia ny vn khng tin vo thuyt ti sinh, nhng bn h u kinh ngc trc s tht v tha nhn l ch c th gii thch nhng hiu bit ca c Helen bng vo thuyt ti sinh m thi.

Ti sinh din ra nh th no?


Ti sinh din ra nh th no? Ci g i ti sinh? hiu c iu ny, trc ht ta phi hiu c bn cht ca thn v tm ta, cng nh ngha tm linh ca s sng, thay v l ngha sinh hc. T ng tm thc chng ta ch n mi mt tm thc c bit ca tng ngi trong chng ta. Cch vit tm thc chng ta thay v l nhng tm thc ch nhm mc ch din t n gin, khng c ch n mt tm duy nht. ng nhm ln iu ny, v chng
248

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


ta khng phi l nhng phn nh ca mt tm chung ln hn. Mi chng ta u c mt dng tm thc, hay dng tm thc tng tc, ca ring mnh. Mc d cc thut ng nh tm thc, dng tm thc v dng tm thc tng tc thng c s dng vi ngha nh nhau, nhng hai thut ng k sau nhn mnh n tnh cht tng tc ca tm thc tri qua thi gian. Mi chng ta c mt thn th v mt tm thc. Khi hai yu t ny vn cn kt hp, ta ni Ti ang sng. Khi chng tch ri nhau, ta gi l cht. Thn th v tm thc ca chng ta l hai thc th khc nhau, mi ci c dng tng tc ring ca n. Thn th chng ta l mt thc th vt cht, c to thnh bi cc nguyn t v phn t. Chng ta c th thy, nghe, ngi, nm v xc chm n. Ta cng c th quan st cc thnh phn ca n di knh hin vi v phn tch cc chc nng v mt ha hc hay in hc. Nhng tm thc chng ta l hon ton khc. N khng phi l phn vt cht ca no b, m l thnh phn c cng nng tri nghim, tri gic, nhn bit v xc cm vi mi trng quanh ta. V th, tm thc khng ch ring n phn l tr, m l ton b kha cnh tri gic v tri nghim ca chng ta, s nhn thc ca ta. V tm thc khng do vt cht to thnh, nn khng th o lng c bng cc thit b khoa
250

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


hc. Ta khng th thy, nghe, ngi, nm v xc chm vo tm ta. Trong khi thn th ta c bn cht vt l v do cc phn t cu thnh, th tm thc ta li l khng hnh th v c nng lc nhn thc. Trong Pht gio, tm thc c nh ngha l s sng sut v tnh gic n thun. Tm sng sut trong ngha l n c th phn chiu hay soi sng cc i tng. Nhng i tng nh hoa hng, hng thm ngt ngo, m thanh, tng, u c th sinh khi trong tm. Tm tnh gic trong ngha l n nhn bit hay c tng quan, duyn theo cc i tng ny. Tm r bit hay nhn bit c ton b v th gii quanh ta v bn trong ta. Tm thc chnh l cng nng thun ty sng sut v tnh gic ny. Nh m cc i tng c th sinh khi v c tm duyn theo. V c tm l hc cng nh khoa hc u khng c mt nh ngha chnh xc v tm thc hay thc, v v chng ta quen cho rng mi s vt u cu thnh trn c s phn t, nn vic ngh v tm thc ta nh mt thc th v hnh thot tin c v nh rt k l. Nhng nu chng ta ngi tnh lng t mnh nhn ra nhng phm tnh trong sng v tnh gic, ta s c mt hiu bit mi v tm thc ca mnh. Khi ta ang sng, thn v tm ta kt hp v c s tng tc ln nhau. Tuy nhin, chng l hai thc th
252

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


khc nhau. Khi ta nhn thy mt bng hoa cc, cc nron thuc h thn kinh ca ta phn ng theo nhng m thc nht nh v mt ha hc v xung in. Tuy nhin, c nhng phn vt th lin quan cng nh cc phn ng ha hc v xung in u khng nhn bit bng hoa. Nhn cn, h thng thn kinh v no b l nhng c s vt l tm thc c th nhn bit v tri nghim v bng hoa. Tnh thng ta dnh cho mt ngi thn yu l mt kinh nghim c thc. Mc d c nhng phn ng ha hc v xung in xy ra trong h thn kinh vo thi im ta khi lng thng yu, nhng nhng nguyn t [tham gia cc phn ng ] t chng khng tri nghim c cm xc thng yu. Nu thng yu ch l nhng chc nng ha hc, th chng ta hn c th to ra tnh thng yu t mt ci a nui cy [trong phng th nghim]! V th, cc phn ng ha hc v xung in khng phi l tnh thng yu, cho d chng c th xy ra ng thi khi tm thc ang tri nghim cm xc thng yu. V thn v tm l hai thc th tch bit, nn mi ci c dng tip din ring ca n. V thn thuc vt cht, vt l, nn cn nguyn tng tc ca n - nhng cht liu thc s chuyn ha thnh thn th ta - cng l cht liu vt cht. Thn th chng ta hnh thnh t
254

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


s kt hp gia tinh cha non m. Cng th, ci cn li sau khi thn th hin ti ca chng ta cht i cng mang tnh cht vt th: mt xc cht phn hy. Thn th chng ta vn hnh trong h thng nhn qu. Ci thn hm nay ty thuc vo ci thn c t hm qua. Mc d khng c to thnh chnh xc t nhng nguyn t ging nh hm qua - thn th nhn thc n vo v bi tit cht thi - nhng vn l mt s tip ni ca ci thn hm qua. Chng ta c th truy nguyn thn th hin ti ca mnh n giai on thai bo nm trong bng m v cui cng l tinh trng v trng ca cha m. Tinh trng v trng, mi ci li c dng tng tc ca ring n, v c to thnh t cc nhn duyn. Khoa hc cha tng xc nh c thi im khi nguyn ca vt cht, v tht ra th mt thi im khi nguyn nh vy c hin hu hay khng vn cn l mt nghi vn. Vt cht v nng lng c s chuyn i dng thc qua li, nhng tng th ca chng th khng h tng ln hay gim i. V tm thc l ch l s trong sng v nhn bit n thun, khng to thnh t cc nguyn t, nn cn nguyn tng tc ca n cng l bn cht trong sng, nhn bit v khng to thnh t nguyn t. Tm thc hin ti ca chng ta ty thuc vo tm thc t hm qua. Tm thc hm qua li ty thuc vo tm thc
256

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


ca ngy trc na, v c nh vy tip ni ta c th truy nguyn dng tm thc tng tc ca mnh. V tm thc l mt dng tng tc lin tc chuyn bin, nn mi st-na ta u c th tri nghim nhng iu mi m, v ta c th ghi nh nhng g xy ra vi ta trong qu kh. Ta khng th nh v qu kh lu xa hn mt thi im nht nh no . D vy, ta vn bit rng lc cn b mnh c tm thc, v ta c th quan st nhng a b hin nay u c tm thc. Tm thc ta lc cn b l s tip ni ca tm thc khi chng ta ang cn trong thai bo v c vy i ngc li n thi im th thai, mi st-na tm u l kt qu ca st-na tm trc . Vo thi im th thai, khi tinh cha huyt m ha hp th tm thc t u i vo thai bo? Nh chng ta thy, mi st-na tm u l s tip ni ca st-na tm trc . Theo , ci tm thc i vo trng th tinh cng l mt s tip ni ca thi im trc . Tm thc y khng phi do tinh cha huyt m to thnh, v tm thc l mt thc th khc bit vi nhng cht liu vt cht to thnh thn th. Ngi Pht t tin rng, tm thc chng ta khng do Thng hay mt ai khc to thnh, v n khng th c to thnh t ch khng c g. Hn na, ngi
258

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Pht t cn t nghi vn v l do Thng to ra con ngi chng ta. Chc chn l khng c l do g to ra kh au hoc thm ch l to ra nhng sinh th c nguy c suy thoi t trng thi hon ho a lc vo kh au. Pht t tin rng, nu nhn l tt p th qu cng phi tt p; v vy, nhng g c to ra t Thng ton ho cng phi l ton ho. Nu nhng chng sinh c to ra sn c nguy c sa a th khng phi l ton ho. V mi st-na tm l kt qu ca st-na tm trc , nn nguyn nhn hp l duy nht to thnh tm thc vo thi im th thai phi l st-na tm trc trong cng mt dng tng tc. Nh vy, tm thc chng ta hin hu t trc khi i vo thn th ny. Chng ta c cc i sng qu kh, khi tm thc ta kt hp vi nhng thn th khc. Sau khi cht, mc d thn th vt cht b phn hy, nhng tm thc th khng. Dng tng tc ca tm thc ta s ti sinh trong mt thn th khc. Mi st-na tm u l nguyn nhn to thnh st-na tm tip theo sau . Do vy, v nguyn nhn (st-na tm vo lc cht) hin hu nn kt qu (st-na tm tip theo) cng s hin hu. Dng tm thc ta vn tip din khi thn th ny ngng mi chc nng hot ng.
260

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Vo thi im cht, cc thc gic quan th [nh nhn thc, nh thc, t thc, thit thc, thn thc], vn l nn tng gip ta c th thy, nghe, ngi, nm, xc chm, v thc dng th, vn gi chc nng suy ngh v nhn hiu, u s tan ha vo mt dng thc cc k vi t. Thc cc k vi t ny s ri b thn th hin ti ca chng ta v i vo mt trng thi trung gian. c Pht dy rng, trong trng thi trung gian ny, chng ta s c mt thn vi t tng t nh thn vt cht th nng m ta s c trong i sng tip theo. Trong khong thi gian 7 tun l, tt c cc nhn duyn dn n ti sinh s ha hp v chng ta ti sinh trong mt thn th khc. Trong thn th mi ny, cc thc th nng s xut hin tr li chng ta c th thy, nghe, ngi, nm, xc chm v suy ngh, nhn bit v mi trng sng mi. Khi ti sinh, dng tm thc ca ta kt hp vi mt thn th mi, ngha l khng nhp vo mt sinh th sn c s sng, v mi sinh linh ang sng u sn c mt dng tm thc ring. Lc khi u i sng ny, tm thc ta i vo mt trng th tinh trong lng m. Tm thc ta khng i vo em b mt thng tui, v em b sn c mt dng tm thc.
262

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Mi ngi u c mt dng tm thc ring bit. Chng ta khng phi l nhng phn nh trong mt tm thc ph qut, v mi chng ta u c nhng tri nghim ring. Nhng iu khng c ngha chng ta hon ton tch bit v khng lin h vi nhau, v khi tin b trn con ng tu tp, ta s nhn ra s hp nht v tng thuc gia mi chng sinh. D vy, mi chng ta vn c mt dng tm thc ring m ta c th truy nguyn n v cng. Tm thc cc k vi t i t thn ny n thn k tip, t i sng ny sang i sng khc, khng phi l mt linh hn. V linh hn hm ngha mt t th c lp, thc hu v bt bin, to thnh con ngi . Nhng tm thc l ph thuc v lin tc bin chuyn, v v th c ni n nh mt dng tng tc. Mt dng sng hay dng sui lun bin chuyn khng ngng - c lc hp li, c lc m rng ra; c lc lng l tri m qua thung lng rng, c lc khc li chy xit, d di qua bao ghnh , hm ni. Hnh th ca con sng h lu ty thuc vo vng thng lu n chy qua nh th no, v vo nhng iu kin vng h lu m n ang chy. Nhng cho d tri qua tt c nhng thay i, nhng mt con sng, chng hn nh sng Mississippi, vn l mt dng tng tc, mang cng mt tn gi trong sut chiu di ca n.
264

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Cng vy, tm thc lun bin i khng ngng. C nhng lc an tnh, c lc li vng ng. C lc ti sinh lm ngi, li c lc mang nhng hnh dng khc. Nhng g xy n vi tm thc chng ta trong mt kip sng c th l ty thuc vo nhng hnh vi m n thc hin v ng c thc y t nhng kip sng qu kh. Mc d tm thc khng ngng bin chuyn, nhng cng nh dng sng, n c xem nh mt dng tng tc. Tm thc khi u t bao gi? Theo quan im Pht gio th tm thc khng c khi im. Mi stna tm sinh khi u c nguyn nhn ca n l st-na tm trc . Khng c st-na tm u tin. Cha ai ni rng phi c mt thi im khi u, trc cha h c tm thc. Trong thc t, iu l hon ton khng th, v lm sao c th to ra st-na tm u tin nu t trc khng tn ti nguyn nhn ca n, mt st-na tm trc ? nim li li bt tn ca tm thc mi u c th rt kh nm bt, nhng nu ta nh li v dy s hc trong mn ton, iu ny s d hiu hn. C con s no l ln nht khng? C con s no l tn cng khng, d l s m hay s dng? Vi bt k con s no ta xem nh l s u tin hay s cui cng, lun
266

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


c th thm vo mt s na. Khng c s khi u hay s kt thc. Dng tm thc ca chng ta cng tng t nh vy. Tht ra, c Pht dy rng vic n lc truy tm khi im ca tm thc hay ngun gc ca v minh l hon ton v ch. Chng ta s hoang ph i sng qu gi ca mnh trong nhng suy din v ch v iu vn khng tn ti. Vic i mt gii quyt thc trng hin nay ca ta v n lc hon thin s li ch hn nhiu. Ti sao hu ht chng ta khng th nh li nhng kip trc ca mnh? l v tm thc ta b che chng bi v minh v nhng chng t bt thin m ta to tc trong qu kh. Nhng cng khng ng ngc nhin khi ta khng th nh li kip trc ca mnh: i khi ta thm ch cn khng nh c mnh xu cha kha u, hoc ta n g vo ba ti ngy 5 thng 2 nm 1970... Vic ta khng th nh li mt iu g khng c ngha l iu khng tn ti. iu ch c ngha l tr nh ca ta b ngn che. Ngi ta thng thc mc khi dn s th gii tng ln th nhng dng tm thc mi t u n? Ch Pht cng nh cc bc thin gi t n tm thanh tnh v an nh tng ni v nhiu cnh gii sng khc na trong v tr.
268

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Khi chng sinh cc cnh gii khc cht i, h c th ti sinh vo tri t ny. Sau khi cht, ta cng c th ti sinh vo nhng cnh gii ca h. Tng t, loi th sng quanh ta cng c th ti sinh thnh ngi. V nh vy, dn s trn tri t ny c th tng ln. Theo quan im Pht gio, cy c ni chung khng c tm thc. Mc d chng c s sng v mt sinh hc, theo chng pht trin v sinh sn, nhng ni chung chng khng c s sng theo ngha l c tm thc. Cho d cc loi thc vt c th phn ng vi mi trng sng ca chng, nhng iu khng nht thit c ngha l chng c tm thc, v ngay c nhng mt st vn cng c phn ng khi ta a mt cc nam chm n gn chng. Khi tm thc ta dt tr c ht v minh v phin no che chng, ta s c kh nng phn bit trc tip nhng hnh thc sng no l - hay khng phi l - chng sinh hu tnh.

Th mt ln xem
Mc d chng ta c th cha tin c hon ton l c nhng kip sng qu kh v tng lai, nhng ta c th th nghim trong ngha kho st xem liu thuyt ti sinh c th no l gii c nhng s vic m trc y ta khng hiu c.
270

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Cc bc cha m thng nhn thy con ci h khi va sinh ra c nhng c tnh khc bit nhau. Mt a con trong gia nh c th rt trm tnh v d tha mn, trong khi mt a khc li hiu ng; c a c thi quen rt d mt bnh tnh, trong khi cng mt hon cnh th mt a con khc li khng h bc dc. V sao nhng nt c tnh nh vy biu hin ngay t khi cn rt nh? V ti sao c mt s nt c tnh ca chng ta li rt mnh m v n su kh thay i. Chc chn l c nhng nh hng t mi trng v yu t di truyn. Nhng theo quan im Pht gio, cn c nhng nh hng khc na, v dng nh chng ta khng n vi i sng ny nh nhng t giy trng. Chng ta mang theo vi mnh nhng c tnh v tp kh ng x t kip sng trc y. Thuyt ti sinh cng c th gii thch trng hp mt a tr c bit bc l nng khiu t rt sm, chng hn nh v m nhc hoc ton hc. Nu chng ta quen thuc vi mt lnh vc no , hoc pht trin tt mt ti nng c bit trong tin kip, th mt khuynh hng nghing v lnh vc c th d dng xut hin trong kip ny. C mt ch ni vi ti rng, a con trai ch t khi cn rt b rt thch m nhc v bit tn cc nh son nhc son mt s tc phm no . Trong gia nh ch, khng mt ai khc
272

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


c kin thc hay a thch m nhc nh th, v s am m m nhc ca a con lm ch kh hiu. C l chu b trong kip trc tng l mt nhc s. Rt nhiu ngi trong chng ta tng tri qua s quen thuc khng gii thch c khi ln u tin n mt ni no nhng li c cm gic mnh m l mnh tng trc y ri. y c th l mt nhn bit trong tim thc v mt ni m ta tng sng trong kip qu kh. Tng t, ta cng rt c th tng gp g nhng ngi no v lp tc cm thy rt thn thit m khng c l do g r rt. Chng ta lun cm thy thoi mi v t nhin trao i ngay nhng vn ring t vi h. iu ny c th cho thy rng ta v h tng l bn thn trong tin kip. Hu ht mi ngi u cn c thi gian suy xt k v cc chng c a dng cho thy c s tn ti ca cc i sng qu kh v tng lai. Chng ta khng th ngay lp tc hiu r c vn ny v rt c th ny sinh nhiu nghi vn. Chng ta cn hc hi, qun chiu v tho lun v cc chng c tn thnh hay bc b thuyt ti sinh. i vi mt s ngi, iu ny i hi s dng cm bung b cc nh kin c t thu nh v nghin cu v thuyt ti sinh. Nhng y l iu rt ng lm: thng qua vic kho st cc
274

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


vn vi mt tm tr rng m n nhn cc l l v chng c, tr thng minh v s hiu bit ca chng ta s pht trin.

2. NGHIP
Nhn qu
L ngi nghin cu tn gio t gio, ti cho rng Pht gio l tn gio hon ho nht m nhn loi tng bit n. Trit thuyt ti sinh v lut nhn qu nghip bo l vt tri hn bt k tn ngng no khc. Dr. C. G. Jung, Nh tm l hc Thy S on cnh ti sinh ca chng ta sau khi ri b thn xc ny ty thuc vo nhng hnh vi trc y ca ta. iu ny l do chc nng vn hnh ca nhn qu: nghip v kt qu ca nghip. Ngha l, nhng g chng ta lm s l nhn ca nhng g ta nhn c (qu) trong tng lai , v nhng g m ta nhn c hm nay chnh l kt qu ca nhn m ta to trc y. T karma trong Phn ng c ngha l hnh vi, ch n nhng hnh vi c tc ca thn, khu v , tc l ch chung nhng g chng ta lm, ni ra v suy
276

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


ngh. Nhng hnh vi ny li nhng du n (hay chng t) v khuynh hng trong dng tm thc ca ta. Khi nhng chng t v khuynh hng ny gp cc nhn duyn thch hp, chng s tc ng n nhng g ta tri nghim. Lp lun v nghip - nhng hnh vi v kt qu ca chng - rt ph hp vi khoa hc v tm l hc. Cc nh vt l, ha hc v sinh vt hc nghin cu chc nng vn hnh ca nhn qu trn bnh din vt l. H kho st cc nguyn nhn to ra mt hin tng v nhng kt qu xy ra khi nhng s vt nht nh tng tc theo mt cch c bit no . Cc nh tm l hc tm hiu nhng nguyn nhn gy ri lon tm l v nhng kt qu t c t nhng phng php tr liu no . Pht gio cng kho st v chc nng nhn qu, nhng theo cch tinh t hn. Pht gio xem xt s vn hnh ca nhn qu nh th no trn mt tm thc vi t, khng phi trn bnh din vt l. Hn th na, Pht gio xem xt nhn qu tri di qua nhiu kip sng. Nhng g ta tri nghim l kt qu t nhng hnh vi ca chnh ta; khng phi l mt quy ch trng pht v tng thng. Khi cy hoa mc ln t mt ht mm, khng phi l mt phn thng, cng khng phi s trng pht ca ht mm. ch n
278

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


thun l mt kt qu. Tng t, khi nhng hnh vi ca ta mang li nhng tri nghim trong tng lai, l kt qu ca nhng hnh vi y, khng phi s tng thng hay trng pht. c Pht khng h t ra nhng lnh cm ai vi phm s b trng pht. V ngi khng mun chng ta kh au, nn ngi s khng bao gi phn xt hay trng pht chng ta. Nhng kh au ca ta khi sinh t chnh nhng hnh vi ca ta. Newton khng sng to ra nh lut hp dn; ng hon ton ch m t cch vn hnh ca n nh th no thi. Cng vy, c Pht khng sng to ra nh lut nhn qu nghip bo. Ngi ch m t nhng g ngi thy bit sau khi on tr mi s che chng trong tm thc ca ngi m thi. C th chng ta cho rng, kip ny phi nhn lnh kt qu ca nhng hnh ng mnh to tc trong cc kip qu kh th tht l bt cng. Tuy nhin, y thc s khng phi l vn bt cng hay khng. Chng ta khng cho rng mt vt ri xung m khng bay ln l bt cng, v chng ta bit rng khng ai sng to ra lc hp dn c. Lc hp dn khng thin v ai ht. hon ton ch l cch vn hnh t nhin ca vn vt. Cng th, khng ai a ra quy lut l nu chng ta lm kh ngi khc th s phi chu kh au
280

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


trong tng lai. hon ton ch l kt qu t nhin khi sinh t ci nhn to. V chng ta to nhn nn phi nhn ly qu. c Pht khng th i vo trong tm ta khin cho ta phi suy ngh hay hnh ng khc i. V c Pht c lng t bi v lng, nn nu ngi c th cu vt c chng ta th hn ngi lm iu ri. Thy gio c th dy ta ch vit, nhng t chng ta phi hc. Thy gio khng th hc thay cho ta. Cng vy, c Pht ch ging gii nhng g cn tu tp v nhng g phi t b, nhng chng ta phi t mnh thc hnh. c Pht khng th thc hnh thay cho chng ta. iu tt p trong tim nng con ngi chnh l ch chnh ta chu trch nhim v nhng g ta lnh chu. Sng trong hin ti, ta to dng tng lai cho chnh mnh. Chng ta c kh nng quyt nh mnh s l ngi nh th no v nhng g s xy n vi ta trong tng lai, cng nh kh nng bo m hnh phc cho bn thn ta v ngi khc. lm c nh vy, ta nht thit phi nhn ly trch nhim v vn dng kh nng nh th.

Nhn qu vn hnh nh th no?


Lut nhn qu c bn c im mang tnh nguyn tc: (1) nghip c tnh xc nh, ngha l, nhng hnh
282

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


vi hin thin chc chn mang li kt qu an vui, hnh phc v nhng hnh ng xu c chn chn mang li kt qu kh au, bt hnh; (2) nghip c tnh m rng, mt nhn nh nht cng c th to kt qu ln lao; (3) nu nguyn nhn ca mt s kin no khng c to ra th s kin s khng c tri nghim; v (4) nhng chng t ca mi hnh vi li trong dng tm thc ca chng ta s khng bao gi mt i. c im u tin ca nghip l mi hnh vi hin thin s mang li kt qu an vui, hnh phc v mi hnh vi xu c s a n kt qu bt hnh, kh au. T thn mi hnh vi vn khng sn mang tnh cht thin hay c, nhng c xem l thin hay c ty theo vic chng mang li kt qu hnh phc hay kh au. Nu ht to c m xung t, cy to s mc ln, ch khng phi cy t. Cng vy, nu hnh ng hin thin c thc hin, chc chn s gt hi hnh phc ch khng bao gi l kh au. Khi th nhn kh au, l do nhng hnh vi bt thin lm, ch khng th l do nhng hnh vi hin thin. c Pht dy: Ty theo nhn c gieo, M gt qu tng ng. Ngi gieo nhn hin thin, S gt qu hnh phc. K gieo nhn xu c, S chuc ly kh au.
284

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Vic ghi nh li dy ny trong i sng hng ngy s rt hu ch. Chng hn, nu mt ngi c khuynh hng ni di tng li nhun trong kinh doanh. V ri ngi y nh li rng iu ny s mang n nhng kt qu au kh v sau. Khi nhn ra c rng vic ni di cho d c th em li ngun li trc mt, nhng v lu di s mang n nhiu bt n hn, ngi y s quyt nh khng ni di. Nh trnh c vic ni di, ngi y s gt hi c li ch lu di ca hnh vi hin thin, cng nh ngay trc mt c c nim tin v s knh trng ca mi ngi. Khi c iu khng may xy n, mt s ngi phn ng bng s gin d, trong khi c nhng ngi khc m ra mun phin, chn nn. Tm l hc Pht gio ch trng n cc phng php thc hnh t mnh thot ra khi nhng kh au v ri rm nh th. V vy, khi gp phi nhng iu khng may, tt nht l ta nn nh n tnh xc nh ca nghip. Thay v gin d, phin mun, vn ch lm tng thm kh au, chng ta c th nh li rng tnh trng ny pht sinh l do nhng nghip to ca ta trong qu kh. Chng hn nh khi b mt trm, ta bun kh v s mt mt ti sn. Nu thm vo ta li ni gin ln, th ta cng kh s nhiu hn na. Ngc li, nu ta xem vic ti sn ca mnh b mt trm l kt qu ca
286

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


mt hnh vi xu no ca ta trong qu kh - c l ta trm cp hay lng gt ngi khc - th chng ta s chp nhn s vic d dng hn m khng tc gin. Nh nhn bit c rng nhng kt qu kh au l pht sinh t nhng hnh vi ch k, chng ta s quyt tm mnh m hn l t nay v sau s khng trm cp hoc lng gt ngi khc. Mt s ngi phn ng vi kh au bng vic m mnh trong mc cm: Ti l ngi khng ra g. Ti ng phi chu kh au. S khn ngoan kho lo hn nu ta nhn bit c rng kh au ny chnh l kt qu ca nhng hnh vi ta lm trong qu kh. Nhng iu khng c ngha rng ta l ngi xu xa, v gi tr, m ch cho thy rng ta c nhng hnh vi xu c trong qu kh v gi y ang nhn lnh kt qu ca chng. Tha nhn mnh c nhng hnh vi xu c v bit rng kh au l kt qu tt yu phi gnh chu, chng ta c th pht khi mt tm nguyn mnh m trnh xa mi hnh vi gy ra kh au trong tng lai. Vic tha nhn rng nhng bt n ca chng ta l do nhng hnh vi bt thin trc kia, khng c ngha l chng ta th ng khi i din vi nhng hon cnh c th gy nguy hi. Nu c th lm c mt iu g ngn nga hoc ci thin mt tnh trng ti t, chng ta nn lm ngay. Tuy nhin, trong khi ta n lc khc
288

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


phc vn th vic ghi nh rng iu khng may l do chnh nhng hnh vi bt thin [trc kia ca mnh] s gip ta khng tc gin hay on hn ngi khc. c im th hai ca nghip l mt hnh vi nh nht cng c th mang li mt kt qu ln lao. Cng ging nh mt v thu hoch rt nhiu c c nh vo mt s t ht ging, mt kt qu ln lao cng c th c c nh vo mt hnh vi nh nht. Vic gip mt ai bng hnh vi nh nht thi nhng c th mang li hnh phc rt ln lao, trong khi vic gy tn thng nh cho ai cng c th gy ra kh au ko di nhiu nm. Vic cn nhc rng nhng hnh vi nh nht c th a n nhng kt qu ln lao s gip chng ta t b vic bin h cho nhng cch ng x khng tt ca mnh. Ngi ta c th vin l rng: Ti ch thu tin khch hng nhiu hn mt cht thi, hoc Ti ch to ting trong gia nh mt lt thi. Tt nhin, vic gy hi cho ngi khc cht t vn tt hn l lm tn thng h qu nhiu. Nhng chng ta vn khng th b qua, v hnh vi nh nht ri cng s mang li kt qu ca n. Chng t ca mt hnh vi s pht trin v gy ra mt kt qu ln lao hn. Tng t, cho d chng ta khng c kh nng lm c nhng vic thin ln lao, nhng vic thc hin nhng iu lnh nh nht l rt quan trng, v ngay c mt vic
290

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


thin nh cng c th mang li kt qu li lc rt ln. Nhng iu c v nh nh nht trong i sng li l rt quan trng. c Pht dy trong kinh Php C: Vic c d nh nhoi, C th gy ha ln, Trong kip sng sau ny Nh thuc c vo thn. Vic lnh d nh nht, Mang hnh phc i sau, Gip thnh tu vic ln, Nh gieo ht bi thu. c im th ba ca nghip l nu khng to nhn th s khng nhn qu. iu ny hon ton hp l: nu khng gieo ht, s khng c cy tri mc. Trong mt tai nn giao thng, ti sao mt ngi cht trong khi mt ngi khc li bnh an? Ti sao mt ngi cht v ung th khi cn rt tr, nhng ngi khc th khng? Nhng iu ny xy ra l v trong kip trc c mt ngi to nhn, cn ngi kia th khng. Cng vy, nu chng ta mong mun hnh phc, chng ta nht thit phi to nhn hnh phc. Ch cu
292

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


nguyn cho mnh c hnh phc m khng tch cc to nhn lnh th cng ging nh cu nguyn cho mnh hiu mn ton m khng chu hc tp. Nu chng ta khng to nhn th s khng c qu. Nhn thc r iu ny s gip ta tch cc hn trong vic trnh c lm thin. Cui cng, nhng chng t do hnh vi ca ta to ra trong tm thc s khng bao gi t nhin mt i. Ngha l, tr phi mt chng t bt thin c thanh tnh ha, hoc tr phi mt chng t hin thin b hy hoi bi sn hn hay t kin, bng khng th cui cng ri mi chng t u s chn mui khi hi cc nhn duyn. i khi chng ta ni di ri ngh rng: Chng c g quan trng. Khng ai bit mnh ni di c. S khng c g xy ra u. Tht ra, iu khng ng, v nhng chng t [ca vic ni di] c th tn ti mt thi gian di trong dng tm thc trc khi hi nhng iu kin nhn duyn to thnh kt qu. Nh c Pht dy trong kinh Php C: D hin thin, xu c, Nghip ca mi hnh vi, u khng bao gi mt, S c qu tng ng. C mt s hnh vi vn mang bn cht hy hoi v kh au. l cc hnh vi git hi, trm cp, t
294

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


dm, ni di, ni li chia r, ni li th c, ni li v ngha, tham mun ca ngi khc, c tm v t kin. Mi hnh vi mang tnh hy hoi ny (thp bt thin nghip) s c trnh by su rng hn chng ni v o c. Vic t b mi hnh vi bt thin ny t n l hin thin. Cc vic thin khc bao gm s rng lng b th, chm sc ngi bnh, gip ngi ngho, hiu thun cha m, gip thy c, an i ngi au kh v sn lng phng s ngi khc. Tiu ch chung cho nhng hnh vi nn lm v khng nn lm c th c thit lp da trn ng c thc y ca hnh vi. Nhng hnh vi no do s thc y ca tham lam, sn hn, ch k, ganh t, kiu mn... u l nhng hnh vi xu c. Nhng hnh vi no c thc y bi tm ly tham, nhn nhc, t bi v tr tu l nhng hnh vi hin thin. Chng ta phi qun chiu ng c thc y ca mt hnh vi xc nh xem t thn hnh vi l thin hay bt thin, v nu khng c mt tc c th, chng ta s khng ni ra hay hnh ng. Vic nhn thc r v vai tr ca ng c thc y trong vic quyt nh kt qu lu di v sau ca nhng hnh vi s v cng hu ch gip ta t b nhng hnh vi o c gi v t di mnh. i khi chng ta kho lo dng ln mt tnh hung c v
296

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


nh ta l ngi tt, cho d ng c ca ta l v k. Chng hn, ta c th hng hi gip vic ny vic n cho mt ngi bn, khng phi v ta chn thnh quan tm n hnh phc ca ngi y, m v mun ngi y phi cm thy mang n ta. Tht ra, vic t di mnh nh th chng c ngha g, v chng t ch yu c to ra trong tm thc ta l mt chng t ch k. Vic nhn thc r c kt qu ca nhng hnh vi di tr nh th s gip chng ta xem xt nhng ng c thi thc ca mnh mt cch trung thc v ci thin nhng ng c no khng chnh ng.

Nghip qu
Chng ta khng nht thit phi nhn lnh kt qu ca hnh vi ngay lp tc. Khi Susan ni trn li nh vi cu Bill ng nghip, hu qu tc thi m c ta n nhn l Bill s t chi hp tc vi c trong cng vic m hai ngi cng lm trong ngy . Tuy nhin, nghip qu hnh vi ca c khng dng li , m cn tip tc nh hng n mi quan h v sau ca h. Cho d c ta c lm hi lng cu trong tng lai, nhng cu cng khng cn tin tng c nh trc na. Hn na, chng t nhng li l th c ca c vn tn ti trong dng tm thc ca c v s tc ng n
298

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


nhng kinh nghim ca c trong tng lai. Vi thi quen ni li th c, c ta s d dng lp li hnh vi tng t khi dp thun tin. Tht sai lm nu cho rng nghip qu hnh vi ca ta lun n nhanh v sau dt mt. Cng ging nh mt ht mm cn c thi gian pht trin thnh cy, nhng chng t ca nghip cng cn thi gian to thnh kt qu. Nh c Pht dy trong kinh Php C: Vic c khng nht thit, Tc thi gy thng tn, Nhng thng lm vic c, c bo t s n. Tt nhin, cc hnh vi hin thin cng tng t nh vy. Chng ta c th khng tc thi nhn c kt qu tt p, nhng khi nhng nhn duyn thch hp c hi , chc chn cc chng t hin thin s kt qu. Chng ta nn hoan h khi to c cc nhn lnh v bit rng chng s kt qu trong tng lai. S nn nng mong i kt qu cng khng lm cho kt qu y n sm hn. iu ny c bit quan trng cn ghi nh khi ta dn thn vo tu tp tm linh. Vic t n chng ng khng ging nh gi mt mn n nhanh! Chng ta
300

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


c khuynh hng nn nng v mun c chng ng ngay lp tc. Nhng nu ta ngh rng mnh s c chng ng sau khi tu tp i cht trong mt thi gian ngn, ta s tht vng. Nhng chng t hin thin cn c thi gian thun thc. S tu tp chuyn su l cn thit chuyn ha tm thc ca ta. Mt hnh vi to nghip c hon tt sau khi tri qua ba giai on: ng c thi thc hnh vi (hay giai on tc ), t thn hnh vi (hay giai on thc hin), v s hon tt hnh vi (hay giai on hon tt). Hnh vi hon tt nh th s tc ng n bn phng din tri nghim ca chng ta: (1) thn th m ta ti sinh trong nhng kip sau ny; (2) nhng g xy n vi ta khi cn ang sng; (3) c tnh ca chng ta; (4) mi trng sng ca ta. Trc ht, nhng hnh vi ca ta s c nh hng n dng thn th no m ta nhn ly khi ti sinh. Nhng hnh vi hin thin s a ta n nhng hon cnh ti sinh thoi mi, sung sng, trong khi nhng hnh vi xu c s a ta n nhng ti sinh y kh au. Ly v d v mt ti sinh tt p, nh hin nay ta ang c c, l kt qu ca nhng hnh vi hin thin m ta lm trong nhng kip qu kh. Cc chng t ca hnh vi hin thin trc y a dng tm thc ta ti sinh lm ngi trong nhng hon cnh may mn [thun li cho vic tu tp].
302

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Tng t, khi mt ngi c hnh vi bt thin chng hn nh quan h tnh dc ba bi v thiu trch nhim - th mt chng t bt thin [tng ng] s lu li trong dng tm thc ngi . Vo lc cht, nu ngi ny khi ln nhiu tham mun, th iu s l mt iu kin phi hp chng t ca hnh vi bt thin kia to thnh kt qu. Tm thc ca ngi b cun ht vo mt thn th ti sinh trong hon cnh sng kh au, bt hnh. V hnh vi gy nhn l bt thin, nn kt qu s l mt ti sanh au kh. Nhng hnh vi trc y ca chng ta nh hng n nhng g xy n vi ta trong i ny. Chng hn, nu chng ta rng ri b th trong mt kip sng, chng ta s c giu sang trong nhng kip sng v sau. Tri li, nu ta trm cp th nhng kip sau ta s phi chu cnh kh khn tng qun. Vic lu tm n vn ny s rt hu ch, v n gip ta c mt nhn thc m rng hn trong vic l gii v sao mi s vic li xy ra theo cch m ta ang nhn bit. Nhng hnh vi trc y cng nh hng n c tnh ca chng ta hin nay. Mt ngi c thi quen ch trch v nhc m ngi khc s d dng lp li nhng iu trong nhng kip sng tng lai. Mt ngi c tu tp lng t bi th kip sau s c khuynh hng thin v tnh cch .
304

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


C mt s khuynh hng ng x t ng khi sinh trong ta. Chng hn, mt s ngi rt d cm thy b xc phm. Mt s ngi khc c khuynh hng nhc m ngi khc. Mt s ngi sn c khuynh hng quan tm, gip ngi khc. Nhng cung cch ng x theo thi quen nh vy c c l do chng ta quen thuc vi nhng suy ngh v hnh vi nh vy trong qu kh. Mc d chng ta chu nh hng bi nhng khuynh hng ca tp kh xu c t qu kh, nhng nhng tp kh ny c th c chuyn ha v nhng tp kh mi hin thin, tch cc hn c th c pht trin thay th. Thm na, vic nui dng nhng khuynh hng hin thin chng pht trin l iu rt li lc. Bng cch ny, chng ta s un nn c nhng c tnh ca mnh v hon thin nhn cch. Cui cng, nhng hnh vi ca chng ta s nh hng n mi trng sng m chng ta ti sinh vo. Nhng nm gn y, con ngi bt u thc su sc hn v tc ng ca nhng hnh vi con ngi i vi mi trng sng. Khi chng ta lm dng mi trng v nhng mc ch ch k, chng ta t lm hi chnh mnh. Lng tham mun li nhun nhiu hn khin con ngi hnh ng theo cch trc tip hy hoi mi trng sng. S qu trng i sng s gip ta bit kim ch v nh c c mt mi trng sng tt p hn.
306

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Kinh in Pht gio cn ni n tc ng ca nhng hnh vi ca chng ta i vi mi trng sng theo mt ngha khc na. Chng h, trong Kinh dy rng, nhng hnh vi ph hoi s dn n s ti sinh vo mt mi trng sng kh khn, khng tt p; trong khi nhng hnh vi mang tnh xy dng s a n s ti sinh vo nhng mi trng sng tt p, kh hu n ha.

Thuyt tin nh?


S vn hnh ca nhn qu khng phi l tin nh. V cng khng phi l s mnh. Chng ta c quyn la chn, nu ta bit lu tm v tnh gic vi mi hnh vi ca mnh. Nu ta sng bung th, hnh ng, ni nng v suy ngh chy theo bt k iu g khi sinh trong tm thc, ta s khng s dng c quyn la chn , khng tn dng c li th tim nng sn c ca con ngi. Khi mt hnh vi c thc hin, kt qu khng phi l c nh. Nguyn l nhn qu hm ngha l mi s vic u ph thuc ln nhau. C s linh hot thay i v trong chng mc nht nh chng ta c th tc ng n vic cc chng t hnh thnh kt qu nh th no. Chng hn, nu ta thanh tnh ha c mt nghip bt thin, ta c th lm cho nghip y khng
308

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


to thnh kt qu xu. Ngc li, s sn hn ca ta c th hy hoi mt nghip hin thin, khin cho n khng mang li kt qu tt p. Ch c tr tu ton gic ton tri ca mt v Pht mi c kh nng thy bit hon ton v cch thc chnh xc m mt nghip c th to thnh kt qu, v hnh vi no ca ta trong qu kh mang n mt kt qu c th trong i hin ti. Kinh in Pht gio ch a ra nhng tiu ch chung v nghip qu ca nhng hnh vi nht nh. Tuy nhin, trong nhng trng hp c th, nghip qu chnh xc c th khc bit ty thuc vo cc iu kin nhn duyn khc na. Mt hnh vi mang li kt qu ln hay nh ty thuc vo chnh bn cht ca hnh vi y, vo cch n c thc hin nh th no, vo i tng n tc ng n, vo sc mnh ca ng c thc y, vo tnh thng xuyn ca hnh vi, cng nh vo vic ngi thc hin sau c n nn hi ci v thanh tnh ha hnh vi y hay khng. Tt c nhng yu t ny s tc ng n nghip qu. Thm vo , vic ngi to nghip cht [trong tm trng] nh th no cng tc ng n vic chng t no s chn mui v to thnh kt qu nh th no. Do , nghip khng phi l nhng nguyn tc cng nhc, c nh.
310

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Gi s ng Harry i sn v git mt con nai. Hnh vi ny chc chn s mang li kh au cho ng trong tng lai. Tuy nhin, rt nhiu yu t khc s tc ng n kt qu xy ra. ng ta c ch tm c theo di v st hi con th khng, hay ch i sn vi i cht hng th? Sau khi git cht con nai, ng ta c vui sng khng, hay khi tm thng xt n? ng ta c thanh tnh ha chng t nghip bt thin trong dng tm thc ca mnh khng? ng ta c thng xuyn st hi loi th khng? n lc lm chung, ng khi tm sn hn hay ch ngh n cc ng thing ling vi phm tnh tt p ca cc ngi? Sau khi ng ta cht, bn b v thn quyn c to phc lnh v cu nguyn hi hng cng c cho ng khng? Nhng yu t nh vy s nh hng n kt qu c th c to thnh t hnh vi [git hi] ca ng ta. Mi mt hnh vi to nghip u c rt nhiu kha cnh tinh t. Ch mt v Pht mi c c nng lc ton tri bit chnh xc v mt hnh vi c th no hay s kt hp ca nhng hnh vi no trong qu kh mang li kt qu no trong i sng hin ti ca mt c nhn. nh lut t nhin v nghip qu khng phi l s bin minh n trnh khng gip ngi khc. Khi chng kin ngi khc ang chu kh au, mt s ngi
312

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


c th ty tin ni rng: , l nghip ca h. Nu ti gip tc l cn tr nghip qu ca h. y l mt nhn thc sai lm v l mt bin minh rt ti cho s li nhc. Nu ta b tai nn giao thng nm chy mu trn ng v mt ngi i ng trng thy ni rng: i ch! l nghip ca ng y! Ti s khng gip ng u. ng phi chu ng dn cho ht nghip xu c ca ng i. Liu ta s cm thy th no? Khi ngi khc gp kh au, chng ta nht thit phi gip , v h cng l con ngi ging nh ta. Tht ra, nu ta khng gip , l ta to nghip nhn xu v v sau khi cn s gip ta s khng c ai gip c. Theo t tng Pht gio, chng ta c trch nhim v mt o c v x hi phi gip ngi khc. Chng ta khng phi l nhng c th tn ti c lp. Tri li, chng ta c s tng quan ln nhau, v bt chp nhng khc bit b ngoi, tt c chng ta u rt ging nhau. nh lut nhn qu cng khng phi l do ta xem thng ngi khc. Tht sai lm khi ngh rng: Nhng ngi i kh trn i ny nht nh l lm hi ngi khc trong qu kh. l l do gi y h phi chu kh au. H l nhng ngi xu v kh s nh vy l ng i.
314

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Mt khuynh hng phn xt nh vy cho thy s thiu t trng v hm rng chng ta cng l ngi xu khi ta gp kh au. iu ny khng ng. Nu chng ta xem xt k i sng ca chnh mnh, ta s thy c i khi ta hon ton b khng ch bi nhng khuynh hng xu. Mc d ta khng mun qut tho trong gia nh, nhng cn gin bc ln khng kim sot c v ta lm nh th. Cng c lc ta c tnh vu co ngi khc ri sau mi nhn ra v hi tic v vic lm. Trong c hai trng hp, hn ta cng khng mun b phn xt l c c hay xu xa. ng l ta c sai lm v s phi nhn chu qu bo kh au, nhng iu khng c ngha rng chng ta l nhng ngi xu c. Ch v lc nhng khuynh hng xu hon ton khng ch ta m thi. Chng ta yu thng chnh bn thn mnh v mong mun ngi khc tha th cho ta khi l lm iu sai tri, th chng ta cng nn c thi tha th i vi ngi khc. Cm ght v th hn cng khng xa c nhng tn thng m ta gnh chu. Chng ch gy thm kh au cho chnh bn thn ta v ngi khc. Cng vy, thi cao ngo v xem thng nhng ngi bt hnh l khng ng n. Khi gp kh khn, ta rt bit n s gip ca ngi khc. Tng t, l con ngi th khi ng loi gp kh au, ta phi c trch nhim ht sc gip .
316

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Khi thy nhng k di tr m vn c giu c hoc nhng ngi hin lng li cht yu, chng ta c th hoi nghi lut nhn qu. Tuy nhin, nhn qu hot ng t i ny sang i khc. Rt nhiu nghip qu nhn lnh trong i ny l do nghip nhn c to t nhng kip trc, v nhiu hnh vi to tc hin nay s to thnh nghip qu trong nhng kip tng lai. Theo quan im Pht gio, s giu c ca nhng k bt lng l kt qu s rng lng b th ca h t nhng kip trc. S di tr hin nay ca h to nghip nhn khin cho h s b gt gm v cng kh trong tng lai. Nhng ngi hin lng, t t m cht tr l do nghip xu t nhng hnh vi bt thin t kip trc, chng hn nh git hi. Tuy nhin, s hin lng hin nay s to cc chng t tng ng trong dng tm thc, gip h c hng hnh phc trong tng lai.

Tnh ha v chuyn ha
Tt nhin, tt c chng ta u tng c nhng li lm m gi y phi hi tic. Th nhng, chng ta khng h b kt n mt cch chc chn l phi nhn lnh hu qu ca nhng hnh vi . Nu mt ht ging c gieo xung t, cui cng n s mc ln, tr phi n b kh chy hay b nh ln. Trong khi n cha mc, ta c th km hm s mc ln ca n bng cch
318

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


khng ti nc, khng bn phn v khng cho n tip xc vi nh nng mt tri. Tng t, chng ta c th tnh ha nhng hnh vi bt thin ca mnh chng s khng mang li nghip qu kh au. Nu khng th lm c nh vy, ta cng c th lm tr hon hay suy yu i nh hng ca chng. iu ny c thc hin thng qua tin trnh tnh ha, bao gm bn giai on. Vic tnh ha nh vo bn nng lc i tr l rt quan trng. N ngn nga kh au trong tng lai v lm gim nh mc cm ti li hay cm gic nng n ca ta trong hin ti. Nh lm trong sch tm , ta c kh nng nhn hiu Gio php tt hn, c an bnh hn v c th tp trung tm tt hn. Bn nng lc i tr c vn dng thanh tnh ha cc chng t nghip bt thin l: (1) hi tic; (2) quy y Tam Bo v pht khi tm nguyn v tha, v mi ngi; (3) hnh tr mt phng php i tr thc s; (4) quyt tm mnh m s khng ti phm. Trc tin, chng ta phi tha nhn v khi tm hi tic v hnh vi bt thin lm. Vic t trch mnh v mc cm ti li chng ch li g, ch l mt cch t hnh h mnh v mt cm xc m thi. Tri li, vi tm hi hn chn thnh, chng ta tha nhn mnh c li lm v hi tic v lm iu bt thin.
320

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Nng lc i tr th hai l nng lc ca c tin. Nhng hnh vi xu c ca chng ta, ni chung lin quan n mt trong hai i tng: cc bc tn qu nh Pht, Php, Tng; hoc l cc chng sinh khc. ti lp mi quan h tt p vi cc bc tn qu, ta quay v nng ta bng cch quy y hay nhn s ch dy t Tam bo. c quan h tt p vi cc chng sinh khc, ta pht khi tm nguyn v tha v hng trn lng mnh vo vic t n Pht qu, c th lm li lc tt c chng sinh theo cch tt nht. Yu t th ba l phi thc s bt tay thc hin mt hnh vi i tr no . c th l bt k hnh vi tch cc no mang li li ch cho nhng ngi khc. Kinh in Pht gio c ch ra mt s vic lm c th gip ta gt sch cc chng t bt thin, nh nghe thuyt php, c tng kinh sch, l bi ch Pht, b th, cng dng, nim danh hiu Pht, tr ch, to tc tranh tng ch Pht, B Tt, n tng kinh sch, thin nh v.v... Hnh vi i tr mnh m nht l thin qun v tnh Khng. Phng thc qun tnh Khng s c trnh by trong chng ni v Tr tu. Th t, ta phi quyt tm khng ti phm. Chng ta thng xuyn thc hin mt s hnh vi theo thi quen, chng hn nh ch bai ngi khc hay tn gu
322

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


nhng chuyn v b. S khng thc tin cht no nu ni rng t nay n cui i ta s khng bao gi ti phm nhng hnh vi . V th, phng thc khn ngoan hn l ta nn chn ra mt khong thi gian thc tin v quyt tm n lc khng ti phm nhng hnh vi y, ng thi cng c bit tnh gic v c s n lc kt hp trong sut thi gian . Bn nng lc i tr ny nht thit phi c p dng lp li nhiu ln. Chng ta c hnh vi bt thin rt nhiu ln, nn l ng nhin ta khng th mong i vic tc thi ha gii tt c nhng hnh vi . Bn nng lc i tr ny cng mnh m th nng lc tnh ha s cng mnh m hn. Vic thc hnh php tnh ha vi bn nng lc i tr ny mi bui ti trc khi i ng l rt tt. Thc hnh ny s ha gii bt k hnh vi bt thin no ta phm vo trong ngy v gip chng ta i vo gic ng an lnh. Hin ti, tm thc chng ta nh mt cnh ng b hoang khng gieo cy. S tnh ha cng ging nh cng vic khai hoang, dn dp nhng gai gc, si , rc ri ngn ngang trn . Tch ly nhng tim nng tch cc bng nhng vic lm hin thin cng ging nh vic bn phn, ti nc cho cnh ng. Sau , ta c th gieo ging bng vic lng nghe Gio php v chm sc cy trng bng s qun chiu v thin nh.
324

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Sau mt thi gian, nhng chi non ca s chng ng s xut hin. Chng ta nht thit phi hnh ng hon thin i sng ca mnh v t n s chng ng. Chng ta c th thu ngi qut dn nh ca v trng by c mi, nhng ta khng th thu ngi lm sch tm thc ta v ci t vo nhng phm tnh t bi, tr tu. Tuy nhin, nu ta thc s bt tay vo tu tp th nhng kt qu li lc chc chn s n.

3. LUN HI
Vng xoay ti din ca nhng bt n
Tnh trng m chng ta ang sng c gi l vng lun hi, hay trong ting Sanskrit l samsara. Thut ng ny miu t mt vng xoay ti din ca nhng vn bt n, trong chng ta lin tc c sinh ra, chu ng nhiu kh au trong sut qu trnh sng v cui cng cht i. Khng c mt sc mnh hay thc th bn ngoi no giam gi chng ta trong lun hi. Ngun gc mi bt n ca chng ta nm trong s v minh ca chnh ta: chng ta khng hiu c mnh l ai v khng hiu c bn cht ca mi hin tng quanh ta.
326

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Theo quan im trit hc Pht gio, do khng nhn thc c bn cht ca chnh mnh nn chng ta nhn hiu sai v mi hin tng quanh t cng nh v chnh bn thn mnh. Chng ta suy ngh hon ton khng ng tht v phng cch hin hu ca mi s vt. Chng ta quan nim sai lm v bn cht tht ca chnh mnh, ta ngh v mnh nh mt thc th thng hng, chc tht v c th xc nh. V ri ta nui dng ci ti chc tht trong o tng ny mt cch tru mn. Trong u ta lc no cng tn ti mt tng xuyn sut l: Ti ao c hnh phc, v hnh phc ca ti l iu quan trng nht. Chng ta suy ngh v hnh ng nh th mnh l trung tm im ca v tr, v tng hnh phc ca ti, kh au ca ti lun c quan tm trc nht v tn ti thng xuyn trong tm ta. Mi quan tm n ngi khc bao gi cng c t sau mi quan tm n chnh bn thn mnh. V khng hiu c bn cht rt ro ca con ngi v mi hin tng, chng ta pht trin tm tham luyn v sn hn i vi ngoi cnh. Ta bm vu vo nhng g mang n li ch cho ta; ta cm ght nhng ngi v s vt no c v e da n hnh phc ca ta. Cuc i ta tri ln trong vng yu v ght, thch v khng thch. Tm thc ta thay i lin tc nh tr chi bp bnh ln xung, dao ng khng ngng v mt cm xc.
328

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Chng ta cng thng trm bin ng khi i t kip sng ny sang kip sng khc. V trong cuc sng, hnh vi ca ta c c thin nghip ln c nghip, nn c khi ta ti sinh vo mt i sng nhiu kh au v cng c khi ti sinh vo mt i sng nhiu hnh phc. Khng c g l n nh chc chn c. Khng c s an n, khng c g bo m rng ta s c hnh phc bn lu, cho d ta ch mong mun c th thi. Do nh hng ca v minh, chng ta hnh ng v to nghip. Khi hiu c lut nhn qu, ta s n lc lm iu thin. Khi ta khng hiu bit nhn qu, hoc sng bung th, tm ta s d dng ri vo nh hng ca cc khuynh hng tiu cc nh tham lam, sn hn, k, kiu mn, ch k, v ta hnh ng mt cch tiu cc. Nhng hnh ng ny li cc chng t [bt thin] trong dng tm thc, v nhng chng t ny tc ng n kinh nghim sng ca ta. Vo lc cht, cc thc gic quan ca ta mt i nng lc hin hnh v dng tm thc ngy cng tr nn tinh t hn. iu ny c th lm ta hong lon, v ta quen sng vi thn th hin ti ca mnh v bm luyn mnh m vo n. Trong lc lm chung, khi cm thy mnh b tch ri khi thn th, ta khao kht c li trong . Nhng cui cng khi nhn ra rng s
330

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


chia tch l khng th trnh khi, ta s c hng n vic s hu mt thn th khc. Hai yu t ny, s khao kht v s bm luyn, l iu kin mt s cc chng t nghip to trc kia ca ta c chn mui. V s chn mui ca cc chng t nghip ny khin cho tm thc ta b cun ht vo mt dng i sng c th, v chng ta ti sinh trong mt thn th khc. C nh vy, chng ta i t i sng ny sang i sng khc. Nhng khng c ti sinh no l vnh vin. Chng ta ti sinh trong nhng dng thn th khc nhau ty theo nghip nhn to, v chng ta ch nhn lnh mt nghip qu trong thi gian m nghip lc ca qu y cn tn ti. Mt khi nghip lc y cn kit, ta s ri b thn th nhn mt thn th khc. Mt s ti sinh c th ko di, nhng khng c ti sinh no l vnh vin. Mt s ngi c quan nim rt l tng v ti sinh. H ngh rng, sau khi cht chng ta s mt ni no trn khng gian ri nhn xung v suy ngh: A, ti mun ti sinh lm con ca ngi cha, ngi m ! Vn khng phi nh vy. Chng ta khng th chn la mt cch tnh to. Do nghip lc ca nhng hnh vi v t tng bt thin, dng tm thc ca ta b x y vo mt thn th khc. Chng ta thy mt thn th rt hp dn i vi mnh v chng ta bm cht ly
332

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


n. Theo cch , ta i vo trong mt thn th mi v vng lun hi tip din. Cng c mt s ngi cho rng mi ln ti sinh nh mt th thch: ta sinh vo mt hon cnh c th hc hi nhng iu c bit. Quan im ny hm c mt k hoch no pha sau n, hoc l c ai khc quyt nh nhng g ta cn phi hc, hoc bn thn ta t nhn bit iu . Vn khng phi nh vy. Chng ta ti sinh vo mt thn th no l do c nhng nhn duyn kt hp y . Khng h c nhng bi hc c vch sn chng ta hc hi trong nhng kip sng ca mnh. Chng ta c hc hi c g t nhng kinh nghim sng ca mnh hay khng l hon ton ty thuc chnh chng ta.

Cc dng i sng khc


Theo t tng Pht gio, c su cnh gii sng khc nhau trong vng kh au lun hi. Ba cnh gii sng phc bu l tri, ngi v a-tu-la. Ba cnh gii sng km phc l cc loi th, k c cn trng (sc sanh); cnh gii sng thng xuyn khng c tha mn v nhiu tham luyn (ng qu); cnh gii sng thng xuyn s hi v au kh (a ngc). Mt s ngi thy kh c th tin c v s tn ti ca su cnh gii sng nh vy, v chng ta ch nhn thy s
334

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


hin hu ca con ngi v cc loi vt. Lm sao ta c th bit c l nhng cnh gii sng khc tn ti? Khi mi bt u hc Pht, ti cng thy kh m tin c v s tn ti ca nhng cnh gii sng khc. Nhng ri ti nh li rng, cc gic quan ca chng ta khng c kh nng nhn bit c tt c s vt ang hin hu. Nhng con chim c th nhn thy nhng g m con ngi chng ta khng th thy; con ch c th nghe c nhng m thanh m con ngi khng th nghe. Chng ta khng th nhn thy cc ht nguyn t bng mt thng, cng khng th hiu bit tng tn v cc hnh tinh v thi dng h khc. Khi tha nhn nhng gii hn ca cc gic quan v phm vi kin thc khoa hc hin nay ca chng ta, ti bt u ngh rng cc cnh gii sng khc c th ang tn ti nhng ta khng nhn bit c. C mt cch khc na gip ti suy xt v kh nng c th c s tn ti ca nhng cnh gii sng khc. l quan st cc biu hin tnh kh, t tng v thi khc bit a dng ca con ngi. Chng hn, c lc chng ta thy hi lng, nhn nhc v khoan th. Nh vo trng thi an tnh ca tm thc, mi trng quanh ta v nhng con ngi ta tip xc c v nh rt d mn v y thch th. Thm ch nu c ngi c khiu khch, ta cng b qua v vn gi c s vui v bng cch a ct, chuyn gu vi anh ta.
336

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


By gi, hy khuch i trng thi tm l ny ln v phng chiu ra bn ngoi thnh ton b mi trng sng v thn th ca ta. y chnh l cnh gii sng ca ch thin ci tri. C nhng lc khc, ta qu gin d n mc mt c bnh tnh. i khi, nng lng gin d trong ta qu mnh m n ni d khng b ai quy ry, ta cng c tm mt ai trt gin. Cn gin ca ta c kt hp vi s phng tng, khin ta tr nn cc k nhy cm v ng s khng c nguyn nhn. Cch thc cm nhn ca ta i vi con ngi v s vt quanh ta thay i, ta thy c v nh ngi khc ang c hm hi ta, cho d thc s khng phi th. Th tng tng rng cn gin v tm trng phng tng tng ln mnh lit v phng chiu ra bn ngoi thnh ton b thn th v mi trng sng ca ta. y chnh l cnh gii sng ca s hi v kh au. Bng cch nh vy, ta c th hnh dung ra s tn ti ca nhng cnh gii sng khc: thn th v mi trng sng l s hin l trng thi tm l ca chng ta. Cng gii nh nhng hnh vi thin s thu ht ta v nhng ti sanh phc lc, nhng khuynh hng tiu cc hin l thnh i sng kh au. Bt k iu g ta lnh th - hnh phc hay kh au - u xut pht t chnh tm thc ta.
338

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Mt s ngi thc mc ti sao cc loi th b lit vo trong ba cnh gii ti sinh bt hnh. Mt s nhng con th rt thng minh v hin lnh. C nhng con vt c sng trong nhng iu kin cn tt hn so vi mt s con ngi. Cc loi th cng him khi ph hoi nh sc ph hoi ca con ngi. Chng ch git hi [sinh mng khc] khi cn thit, chng khng ch to ra bom nguyn t c kh nng hy dit c nn vn minh. Nhng im ny nghe rt thuyt phc. Tuy vy, con ngi c kh nng v tr tu c bit m nu vn dng mt cch sng sut c th mang li nhng kt qu ln lao hn nhiu so vi loi vt. Mt con mo khng th nhn hiu c li khuyn thi git hi loi chut v khi tm t bi vi chng. Mt con c heo cng khng th lnh hi c gio php v bn cht rt ro ca mi hin tng. iu c bit trong i sng con ngi khi so snh [vi th vt] l, i vi chng ta th vic t b iu c v thc hnh iu thin l tng i d dng hn. Cho d th vt c xem l cnh gii ti sinh thp km, nhng iu khng c ngha l con ngi c th khai thc v ngc i chng. Tri li, Pht gio dy rng mi hnh thi ca s sng u cn c tn trng, quan tm v i x ng n.
340

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Lm th no m nhng k ti sinh vo cnh gii sc sanh c th tr li lm ngi? Trong nhng kip sng qu kh, khi cn c lm ngi, h to tc c thin nghip ln c nghip. Nhng chng t nghip ny tn ti trong dng tm thc ca h. Khi chm dt kip ngi , mt chng t nghip bt thin thun thc v khin cho ngi y phi ti sinh lm sc sanh. Vic nui dng cc khuynh hng hin thin v hnh ng ph hp theo cc khuynh hng l rt kh khn i vi loi vt. Tuy nhin, loi vt cng c th c c nhng chng t thin nghip nh vic nghe nhng li cu nguyn v tng c kinh in, hoc nh i nhiu quanh cc thp Pht hay cha chin. Nh c tip xc vi i tng c nng lc o c mnh m nn mt chng t nghip li lc c gieo cy vo dng tm thc ca chng. iu ny cng tng t nh mt n tng c to ra bi dng ch qung co Hy dng mn bp rang xut hin chp nhong trn mn hnh khi ta ang xem phim.1 Ta khng nhn bit r, nhng n thc s c tc ng n tm tr ta.
Vo nm 1957, nh nghin cu th trng James Vicary cng b mt kt qu nghin cu rt bt ng. Trong mt rp chiu phim, ngi ta a vo mn nh rng 2 mu qung co Eat popcorn (Hy dng bp rang) v Drink Coca-Cola (Hy ung Coca-

342

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA


Trong dng tm thc ca loi sc sanh vn lu gi nhng chng t thin nghip m chng to ra trc y khi cn c lm ngi. Khi nghip lc sc sinh ht - v ti sinh mi cnh gii d cao hay thp cng u l tm thi, khng vnh vin - th nhng chng t thin nghip rt c th s thun thc, khin cho nhng chng sinh c ti sinh tr li lm ngi. Vi lng bi mn, c Pht ging dy r rng v nhng cnh gii sng khc nhau gip chng ta tnh gic i vi hu qu lu di v sau do nhng hnh vi ca mnh. Hiu c iu ny, chng ta s lun tnh thc v nhng g ta suy ngh, ni nng hay hnh ng, v ta cng s dnh thi gian pht trin nhng phm tnh tt p ca mnh. c Pht dy rng: Kh au khng pht sinh t bt k ni no khc hn l tm thc bung th ca chnh ta. Nu ta mun t hnh phc chn thc, th cch tt nht l phi t mnh tu tp loi b nhng tm hnh bt thin trong tm thc.

344

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA

346

Rng m tm hn v pht trin tr tu

1. TNH PHT
Bn tnh hin thin ca chng ta
Chng ta thy rng, tnh trng hin nay ca chng ta l mt vng lp li ca nhng kh au khng ngng. Chng ta cng xc nh c nhng nguyn nhn ca tnh trng l v minh v tm hnh phin no do v minh to ra, v cc hnh vi thc y bi nhng khuynh hng . Gi y, c th ta s t hi: Liu nhng con ngi si m, tham luyn v sn hn c bao gi t n qu Pht chng? C phng php no vt thot ra khi lun hi hay chng? V nu c, th phng php l g? ng vy, vic t mnh vt thot ra khi vng lun hi kh au l hon ton c th. Chng ta c th t n mt trng thi h lc di lu, khi ta c kh nng tn dng mi phm tnh tt p ca mnh v s
348

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


li lc cho mi chng sinh. iu ny c th thc hin c l v trong mi chng ta u sn c tnh Pht, l phm tnh hin thin bt hoi ca chng ta. Thm vo , ta hin c thn ngi qu bu, mang n cho ta c hi hin l tnh Pht ca mnh. y s l ch ca hai chng sch tip theo. Bn c bao gi ng trn ngn ni v nhn ln mt bu tri trong sng khng my? Cm nhn v khong khng gian, s yn tnh v trong sng tht tuyt vi v y cm hng. Nhng khi nhn ln bu tri t mt im ng gia thnh ph, tm nhn ca ta b gii hn bi nhng ta nh chc tri bao quanh, v ta khng th nhin thy bu tri v c nhng m my v khi bi nhim che khut. V pha bu tri, khng c g thay i c. Bu tri y vn lun trong tro, rng khng v ngp trn nh sng. Tuy nhin, chng ta khng th nhn thy nh vy. Tm nhn ca ta b thu hp v bu tri b che khut bi nhng m my, ct khi. Bn cht ca tm ta cng tng t nh vy. Xt cho cng th tm lun thanh tnh v v nhim. Nhng m my ngn che khng cho ta nhn thy bn cht tht s ca tm thc chnh l nhng tm hnh phin no nh tham luyn, sn hn v si m, cng vi cc chng t to thnh t nhng hnh vi c thc hin bi nh hng ca chng.
350

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


Bu tri v nhng m my khng phi cng mt thc th. Chng khng h kt hp theo cch khng th chia tch. Nhng m my v khi bi nhim ch l nhng chng ngi tm thi, c th c xua tan i lm hin l bu tri trong sng, rng khng. Tng t, nhng tm hnh phin no v chng t ca nhng hnh vi to tc bi chng khng phi l bn cht rt ro ca tm thc chng ta. Chng c th c thanh lc v dt tr vnh vin gip ta nhn thc v ha nhp c vi bn th mnh mng rng ln ca chnh mnh. Lm sao ta bit rng nhng tm hnh phin no v cc chng t nghip khng phi l bn cht ca tm thc chng ta? Ly v d, nu sn hn l bn cht ca tm thc ta, th l ra lc no ta cng sn hn. Nhng s tht khng phi vy, v cn gin ca ta n ri i, khng tn ti mi. Cc chng t nghip cng khng phi bn cht ca tm thc ta, v chng c th c tnh ha v loi tr. Liu ta c th tr b vnh vin tm sn hn c chng? Vng, iu l c th, v sn hn ch l mt tm thc khng chn tht, mt khuynh hng da trn nhn thc sai lm. Sn hn khi sinh khi ta gn ghp nhng tnh cht tiu cc ln ngi khc hay s vt. Do chng ta nhn hiu sai lm v thc trng nn thy c v nh nguy hi n ta. m chm trong nhng phng
352

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


tng ca chnh mnh, chng ta nhm ln cho rng l nhng tnh cht ca ngi khc, v ri ni gin vi nhng g m chnh ta gn ghp, p t ln cho h. Bi kch y l, ta khng h tnh to nhn bit c tin trnh ny v tin tng mt cch sai lm rng ci con ngi th l v cm ch c trong nhn thc ca ta l thc s hin hu ngoi i! Thng qua s tu tp pht trin tr tu, ta t n trnh nhn ra c rng, k th bn ngoi kia chnh l mt s phng chiu cng iu ha xut pht t tm thc sai lm ca chnh ta. Khi y, s sn hn ca ta s t nhin dt tr, bi tr tu v s sn hn si m khng th ng thi tn ti. Nhng tm hnh phin no nh sn hn, k v kiu mn u da trn nn tng m lm ca nhng phng chiu sai lch, v do c th c xa b. Nhng phm tnh hin thin nh lng yu thng v bi mn u c nn tng chc tht, v chng gip ta tha nhn nhng phm tnh tt p m mi chng sinh khc u sn c. V th, nhng khuynh hng nh th ny c th gn kt lu di trong dng tm thc ca chng ta. Hn th na, chng c th c pht trin khng gii hn. Tt c chng sinh u sn c kh nng tr thnh mt v Pht, v mi chng ta u c hai th
354

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


dng tnh Pht. Mt l bn th rt ro ca tm thc, chnh l cch thc hin hu ca tm thc ta. Th dng ny l chn khng ca tnh Pht, l s vng bt mi vng tng trong tm. Th dng th hai l diu hu ca tnh Pht, l nhng tnh cht thuc phm tr quy c ca tm, nhng phm tnh ca tm thc ta. Bn th rt ro ca tm thc c gi l Pht tnh tim tng, ging nh h khng trng rng, mnh mng v thanh tnh. iu c ngha l, bn th rt ro ca tm ta khng c mi vng tng. Trong bn th y khng h c nhng phng tng sai lm v s thng hng hay phi duyn khi. Tm thc ta khng h sn c t tnh t tn. iu ny s c gii thch trong chng v tr tu. Bn th rt ro ca tm ta khng b nhim bi cc tm hnh phin no. Bn th y l v thy v chung. Khng g c th hy dit n. Khng ai c th tch ri bn th y ra khi chng ta. Bn th rng rang ca tm thc l vn qu sn c ca ta. Bit c iu ny ta s c s t tin, v ta sn c kh nng tr thnh mt v Pht. Hin nay, tnh Pht sn c ca ta ang b che m bi nhng tm hnh phin no. Khi ta loi tr c nhng tm hnh phin no y bng cch tu tp theo
356

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


Gio php, tnh Pht ca ta s hin l ngy cng r rt hn. Th dng th hai ca tnh Pht l tim nng tu tin thnh Pht. Tim nng ny bao gm nhng tnh cht theo quy c ca tm - s sng sut v nhn bit - cng vi nhng trng thi tm hin thin, chng hn nh lng bi mn. Tm thc l mt thc th v hnh dng, khng to thnh t cc nguyn t hay cht liu vt cht. Tm l sng sut v n c th t qun chiu lm r chnh n hay lm sng r cc i tng. Tm nhn bit v n c kh nng nhn thc hay lnh hi i tng. Sn hn v t bi u l nhng trng thi ca tm, v do cng l sng sut v nhn bit. Bn cht sng sut v nhn bit ny l mt trong nhng tim nng thnh tu Pht qu ca chng ta. Tuy nhin, sn hn t n khng phi l mt phn trong kh nng thnh Pht ca chng ta, v sn hn l da trn nhng nhn thc sai lm c th c xa b. Ngc li, lng bi mn khng da trn nhng phng tng sai lm v v th c th c pht trin khng gii hn. Tng t, nhng trng thi tm khc vi s nhn thc ng tht v s vt - chng hn cc tm thng yu, nhn nhc, tin cy, v tham, v tha,
358

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


hoan h, tinh tn... - cng c th gia tng khng gii hn. Nhng phm tnh hin thin ny hin ang sn c trong ta v s pht trin khi ta tu tp theo Chnh php. Khi s tu tp c thnh tu vin mn, ta tr thnh mt v Pht v nhng phm tnh ny s chuyn thnh tm thc ca v Pht y. V l do , nhng phm tnh ny cng c gi l tnh Pht ang thnh. Ngi Php Xng (Dharmakirti), bc thnh v lun s n ni ting, ni: Bn cht ca tm l thanh tnh trong sng. Nhng che chng ch l tm thi. Ngi Php Xng khng nh li kh nng thnh Pht ca chng ta bng vic xc quyt rng bn cht ca tm l thanh tnh trong sng. iu ny c hai ngha, tng ng vi hai th dng ca tnh Pht. Th nht, tm thanh tnh trong sng trong ngha l tm rng rang vng bt mi vng tng. Khi tr tu ca ta trc nhn c bn tm thanh tnh trong sng ny, vng bt mi hin hu t tn, th chng ta s c kh nng xa b tn gc r mi tm hnh phin no. Th hai, tm chng ta thanh tnh trong sng l v t th sng sut v nhn bit ca tm lun tn ti. Nhng tm hnh phin no v chng t nghip khng th pha tp vi tnh cht sng sut nhn bit ny ca
360

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


tm. Hay ni cch khc, cn gin khng phi l ta, nhng tnh cht bt thin khng phi l ta. Nhng che chng ny u c th on tr. Bn v tnh Pht l mt ti rt thm o, nn bc u ta c th khng hiu ht c. Nhng ta c th c mt cm nhn v tim nng ni ti v phm tnh tt p sn c trong ta. Tnh Pht ca ta ch tm thi b che chng bi nhng m my ca sn hn, tham luyn v cc tm hnh phin no khc. Khi ta bt u loi b nhng m my che chng ny, tht ngha ca hai th dng tnh Pht [ni trn] s dn dn hin l r hn. Mt in Hevajra dy rng: Chng sinh hu tnh u l nhng v Pht, Nhng b che chng bi nhng nhim tm thi. Khi nhim c dt tr, chng sinh l Pht. Cu u tin khng c ngha rng chng ta hin nay l Pht, v nu nh th hn ta s l nhng v Pht ngu si! Cu ny ch c ngha l chng ta hin sn c hai th dng tnh Pht. Khi chng ta dt tr mi che chng trong dng tm thc ca mnh, dng tng tc tm thc hin nay ca ta s chuyn ha thnh tm Pht.
362

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


Nh vy, o Pht a ra quan im ht sc tch cc v lc quan v cuc sng v v bn cht con ngi. Mi chng ta u sn c nhng ht ging ca s ton thin, ca tnh Pht v kh nng tu tin thnh Pht; v nhng ht ging ny khng bao gi b mt i hay dit mt. Khng c l do g chng ta cm thy v vng v n c. Bi v tnh Pht lun hin hu trong ta, ta lun sn c mt nn tng cho s t tin v nhng kht vng tch cc. Hin nay, tnh Pht tim tng trong ta b bao ph bi nhng m my ca tm hnh phin no v cc chng t nghip. i khi tnh Pht c v nh t mt b vy kn bi nhng con ong hung d, hay nh thoi vng chn kn trong rc ri. Nhng con ong v rc ri y cng ging nh cc tm hnh phin no v chng t ca nghip, ch l nhng che chng tm thi. Lm th no ta loi tr c nhng che chng y? l bng cch tu tp theo con ng c c Pht ch dy: nui dng t bi v tr tu. Tr tu nhn bit tnh Khng gip ta nhn hiu c tnh Pht tim tng ca mnh, vn l trng khng vng bt mi vng tng. T bi l mt khuynh hng thc tin c mun cho tt c mi ngi u thot khi nhng iu kin kh au, bt toi nguyn. Vic pht khi
364

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


quyt tm vt thot vng kh au khng ngng ny l bc u tin trn ng tu tp. Bc u ny l s chun b cho vic pht trin t bi v tr tu, nh gip cho tnh Pht ca ta c hin l. Chng ta c th hc c nhng phng php thanh lc v pht trin tm thc thng qua vic nghin cu Gio php ca c Pht.

2. THN NGI QU BU
Tn dng c hi tt
i khi ta c th cm thy chn chng v cuc sng ca ta dng nh khng c nh hng, hoc c nhiu tr lc ngn khng cho ta sng mt i sng c ngha. Th nhng, khi xem xt n s t do v nhng c hi ta ang sn c, ta s rt i ngc nhin v ngp trn nim vui sng. Chng ta s hiu ra rng, s chn chng tht ra l c nui dng bi mt quan im hp hi. Khi nhn ra c nhng c hi ca mnh, ta s t nhin cm thy hnh phc hn. L con ngi, chng ta c c tr thng minh hiu bit v th gii quanh mnh. Bt chp vic con ngi c i khi s dng s khn ngoan ca mnh mt
366

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


cch sai lm, nhng vn sn c kh nng vn dng s khn ngoan theo nhng phng thc li lc. Nhng tin trin cng ngh k thut v vt cht cha phi l tt c nhng phng cch vn dng tim nng con ngi. Cho d cng ngh k thut gip ta gii quyt c nhiu vn , nhng n cng lm ny sinh nhng bt n mi. mt s quc gia c mc sng cao, ngi dn vn khng c hnh phc trn vn. H vn phi kh s v nhng cn bnh x hi v tinh thn, nhng lo lng v xung t. iu ny xy ra l v nhng nguyn nhn cn bn ca mi kh khn - s v minh, sn hn v tham i ca ta - vn cha c dt tr. Khi nhng tm hnh phin no ny vn cn, chng ta s khng bao gi tha mn, cho d vt cht c d tha n u i chng na. V th, theo cch nhn ca Pht gio th phng cch vn dng tr thng minh mang li li lc nhiu nht chnh l pht trin lng v tha v tr tu thu hiu bn cht rt ro ca chnh mnh. Khi tm c an bnh, th d u ta cng c hnh phc. Hn na, khi y ta s c kh nng to lp mt mi trng sng an bnh hn. Tht khng may l hu ht nhn loi, bao gm c chng ta, u khng nhn bit c nhng tim nng ca mnh nn khng pht trin. Chng ta thng
368

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


xem tr thng minh ca mnh l iu tt nhin sn c. i khi ta thy nn lng v c mt s ngi s dng sai lm s khn ngoan ca h. Tuy nhin, khi ta nhn ra c rng tr thng minh ca ta c th gip bn thn ta v ngi khc c hnh phc hn nh th no, ta s thy vui th v trn y sinh lc, cm hng vn dng nhng kh nng ca mnh. Chng ta khng ch c lm ngi, m hu ht chng ta cn c y cc gic quan. Chng ta c th nghe v thy, nhng phng tin tuyt vi tip cn thng tin v gip ta d dng hc hi con ng tu tin tun t hng n gic ng. Thm na, b no ca chng ta c cng nng tuyt vi, nn ta c mt kh nng rt ln hc hi, t duy v suy ngm. Chng ta rt thng xem nhng phm tnh ny l iu tt nhin sn c, nhng nu ta th ngh n vic mnh s nh th no khi b khim khuyt thnh lc, th gic hay tr tu, hn ta s nhn ra ngay l mnh may mn bit bao. Ni th khng c ngha nhng ngi cm, ic th khng th tu tp hng n gic ng. Chc chn l h vn c kh nng tu tp, v h cng sn c hai th dng tnh Pht. Tuy nhin, vi cc gic quan y th vic tu hc Pht php s d dng hn. Nhng ai trong chng ta hin c th thy nghe r rng th nn bit trn qu s may mn .
370

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


Hn na, chng ta c sng trong mt th gii hin c Pht php. Khng ch l vic c Pht ging gii v con ng tu tp, m cn l vic gio php ca ngi c tu tp v truyn tha khng gin on bi cc bc thy trong sut hn 2.500 nm qua. Nu nh trc y Pht php b mt th lc chnh tr no tiu dit mt, hoc b nhng k tham danh li c tnh lm cho sai lch i, th hn l gi y ta s khng c iu kin tu tp na. Tuy nhin, nhng iu khng xy ra, v ngy nay ta vn cn c tip xc vi nhiu dng truyn ca Pht gio. Trc y v hin nay vn c nhiu bc i o s thc s chng ng. S thc chng ca cc ngi chng minh rng s gii thot v gic ng l iu c th t c, v rng con ng tu tp do c Pht Thch-ca thuyt dy s mang li kt qu nh ta mong mun. Ngoi ra, hin nay cn c rt nhiu bc o s tm linh ang sng, cc ngi c th ch dn cho ta v t thn cc ngi l nhng tm gng sng ta noi theo. Chng ta tht may mn c sng mt ni m ta c th tip xc vi nhng bc thy tm linh cng nh Gio php. Chng ta c t do tn ngng, nn ta c th hc hi v tu tp theo nim tin ca mnh. Th hnh dung xem, tht kinh hong bit bao nu nh ta ht
372

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


lng khao kht tu tp pht trin bn thn nhng li sng trong mt t nc khng c t do tn ngng! Hin nay ta lun sn c c hi tm n cc trung tm Pht hc, thc tp thin nh, nghe php thoi, tham d cc kha tu. Chng ta c tip xc vi cc bc thy c hnh cng nh kinh sch, bng video v cc bn ghi nhng bui ging php. V pha t thn, chng ta quan tm n vic pht trin bn thn v lm cho i sng ca ta c ngha i vi ngi khc. S rng m ny l mt phm cht tch cc m ta nn trn qu chnh mnh. Nhiu ngi khng c nhng khuynh hng nh th v chng bao gi tm suy xt ngha ca s sng hay ci cht. Cho d mc ch mong cu ca h l hnh phc, nhng c i h ch lm ton nhng hnh vi bt thin, gy nhn cho nhng kh au trong tng lai. V cha tng quan tm n vic dt tr nhng che chng v pht trin tim nng [tt p] ca mnh, nn nhng ngi nh th ri s cht trong s lo lng v hi tic. D ta khng th t tin ni rng i sng ca ta lun theo n np o c v tm ta lun an n, nhng ta c th nh gi cao vic mnh c s quan tm v hng v s pht trin tm linh theo chiu hng . Mt s ngi c th cng c khuynh hng nh th, nhng li thiu nhng iu kin vt cht v ti
374

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


chnh theo ui nhng mc ch tm linh. Nu chng ta ri vo cnh i thiu, khng nh ca v bn cng, hn vic tu tp tm linh s kh khn hn nhiu, v ta phi lo toan iu kin vt cht trc ht. Nhng hu ht chng ta u c cuc sng vt cht tng i thoi mi ta c th hc hi v tu tp. Cho d ta c th cm thy tnh trng ti chnh ca mnh cha vng chc, nhng nu so snh vi nhng ngi khc, ta s thy qu tht mnh may mn hn rt nhiu. Chng ta nn nhn bit vic mnh c sng thn cn vi nhng ngi c cng khuynh hng tu tp pht trin bn thn v phng s ngi khc. Nhng o hu ny l s h tr rt ln cho s tu tp ca ta, v ta c th cng h tho lun hc hi v chia s kinh nghim cho nhau. iu ny va th v, va cn thit, v i khi ta c th tr nn chn nn hay m h, v nhng ngi bn o ny s gip vc dy nng lc tu tp ca ta. Chng ta rt may mn khi c c nhng ngi bn nh th, hoc c sng ni m ta c th tm gp h. Thm vo , ch v Tng Ni l nhng tm gng sng ta noi theo. D ta c th khng mun sng theo cch ging nh cc v, nhng ta c th c li lc t i sng gng mu, kinh nghim tu tp v kin thc v Gio php ca cc v.
376

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


Nu dnh thi gian nhn bit gi tr ca nhng iu kin tt p, thun li m ta c c trong i sng ny, ta s rt i ngc nhin v vui mng. Vic xem xt cc iu kin thun li hin ti ca mnh l rt quan trng, v ta s khng cn xem l nhng iu tt nhin sn c na m s tn dng chng. Nu ta ch ngh n cc tr lc v nhng g ta thiu thn, ta s sa st dn n ch suy nhc tinh thn. S suy nhc tinh thn lm cho ta khng th vn dng nhng phm cht tt p ca mnh, v ta khng nhn bit nhng phm cht v qu m chm trong mc cm t ti. y l mt s hoang ph tim nng con ngi tht ng bun. Ta i tr iu ny bng cch lun nh n nhng phm cht v c hi tt p ca mnh. Tnh Pht qu bu ca ta c tip tc b chn vi trong nhng cm xc phin no bt tnh v chng t bt thin hay khng, bn cht rng rang khong t ca tm ta c tip tc b che khut bi nhng m my che chng hay khng, iu hon ton ty thuc vo chnh ta. y l s tt p ca i sng con ngi: ta sn c tnh Pht bt hoi trong ta t v thy, ta c c hi tuyt vi nhn ra v pht trin tnh Pht ngay trong i ny. Vi tm i bi, c Pht tuyn thuyt Chnh php, nhng phng php bin tim nng ca ta thnh kh nng thc s. Ta c s h tr v
378

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


gip ca ch Tng dn dt chng ta. Nhng chng ta phi t mnh tu tp. V ch khi ta mi c s tin trin trn con ng hnh phc.

Tn dng cuc sng ny tu tp


C rt nhiu phng php ta vn dng cuc sng ny nhm t c tin trin trn con ng hnh phc. Cho d hin nay tt c chng ta u mong mun c hnh phc, nhng khi ta c ui theo nm bt hnh phc y, n lp tc vut khi tay ta. Ngc li, nu ta bit hi lng vi nhng g hin c v ng thi chun b cho tng lai, ta s c hnh phc hn ngay trong hin ti v c trong tng lai. Phng php u tin tu tin trn ng o l khng ngng tu tp trong tng giy pht ngay trong i sng hng ngy. Bui sng va thc dy, thay v suy ngh, Hm nay ti phi lm g? hoc Ti mun mt cc c ph, ta c th khi nim u tin trong ngy th ny: Hm nay ti s hn ch ti a vic gy hi cho ngi khc. Hm nay ti s ht lng ht sc gip mi ngi. l mt suy ngh n gin, nhng khi u mt ngy mi theo cch ny lm thay i mnh m li sng ca ta. T tng yu thng v kim ch khng gy tn hi cho ngi khc l mt ng lc tch cc v
380

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


mt nh hng r rng cho tt c cc hot ng trong ngy ca ta. Nu trong ngy hm ta gp phi mt tnh hung ri ren, ta c th nh n ng c ca mnh lc ban sng. iu s gip ta hnh ng mt cch li lc v trnh c nhng sn hn, kiu ngo v ghen t. Thm na, sut trong ngy hm ta c th nui dng ng c th ny: Ti s hnh ng v li ch ca chng sinh. Ti mong mun vt qua nhng gii hn ca bn thn v pht trin hon ton cc tim nng ca mnh c th gip chng sinh mt cch hiu qu nht. Bng cch , ta c th chuyn ha nhng hnh vi vn nh nht, khng ng k thnh s tu tp hng n gic ng. Mt hnh vi c th c thc hin vo nhng thi im khc nhau vi nhng ng c khc nhau. Chng ta c c hnh phc hay khng cng nh hnh vi c gi tr th no u l ty thuc vo ng c thc y. Ly v d, ta c th min cng lm vic dn dp nh ca, trong lng ch mong sao cho cng vic ng ght ny sm chm dt ta c th lm chuyn g vui th hn. Trong trng hp ny, ta khng c hnh phc trong hin ti, v hnh vi dn dp nh ca ca ta l trung tnh, khng thin cng khng c. Tri li, nu ta suy ngh rng: Tht th v khi dn dp nh ca gip gia nh ta c tn hng
382

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


mt mi trng sng d chu, th ta s c hnh phc khi ht bi, qut dn... Hn th na, nu ta hnh dung mnh ang lm sch bi bm l nhng tm hnh phin no trong tm thc ca tt c chng sinh, th vic lau sn nh cng c th tr thnh mt thi thin qun! Bng cch ny, hnh vi ca chng ta tr nn hin thin, v nhng chng t tt p s c gieo vo dng tm thc ca ta. Bng cch pht khi mt ng c tt p vo sng sm v thng xuyn nh li trong ngy, ta s thy rng tm nguyn gip ngi khc v trnh gy tn hi c sinh khi trong ta d dng hn cng nh ngy cng chn thnh hn. Con ng hng n gic ng l mt tin trnh chm v pht trin dn dn qua tng ngy. Mi bui sng thc dy l mt c hi mi ta nui dng nhng phm cht tt p ca mnh, v mi thi khc trong ngy u l c hi ta sng vi nhng phm cht y. Phng php th hai vn dng i sng vo s tu tp l chun b cho ci cht v nhng kip sng tng lai ca mnh. Cho d mt s ngi thng ngn ngi, nhng vic ngh n ci cht l iu c li, v nh ta mi c th chun b cho n. Vic suy ngh rng mt ngy no chng ta s cht khng phi l iu thiu lnh mnh, m l thc t. Ci cht ch ng s
384

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


khi ta khng bit cch lin h n n mt cch thch hp. Nhng khi ta bit cch chun b cho ci cht v bit mnh phi lm g vo lc cht th s s hi l khng cn thit. Trong thc t, ci cht c th l mt nim h lc rt ln. Nu hin nay ta sng c ch, ta s chng c g phi hi tic khi i sng chm dt. Ta c th cht mt cch an lnh v hnh phc. Cch thc cn bn chun b cho ci cht v nhng kip sng tng lai l trnh cc vic c v thc hnh cc vic thin. iu ny c bit ch n vic trnh xa mi c nghip (xem chng ni v o c) v sng theo cc gi tr o c. Trong cng bao gm vic tu tp lng t hng n ngi khc v lm ht kh nng mnh gip mi ngi. lm cho cuc sng c ngha, cn c mt phng php th ba nng cao hn. Nu nh lc mi khi tm ta ch lo chun b cho nhng kip sng tng lai, th gi y ta s hng n s vt thot ra khi vng lun hi sinh t vi nhng kh au khng ngng ca n. Hn th na, ta c th t c s gic ng vin mn ca mt v Pht, vi mi che chng u dt tr v mi phm tnh tt p u pht trin trn vn. S gii thot c t n nh tu tp gii c, thin nh v tr tu (cng c gi l Tam v lu hc). Khi nhng php tu ny c kt hp vi tm nguyn v tha mong
386

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA


mun t chng ng v s li lc cho tt c chng sinh, th s chng ng s c t n. Nhng mc tiu ny c v nh qu cao qu, nhng chng ta c c hi t n. i khi chng ta qu xem nh kh nng mnh v gii hn nhng mc tiu ca mnh mt cch khng cn thit. Khi ta xt rng tt c nhng bc thy v i trong qu kh v nhng ngi m ta knh ngng cng u c thn ngi qu bu ging nh ta, ta s tha nhn tim nng ca chnh mnh trong vic thnh tu nhng iu ging nh cc v y. Vic nhn bit v hoan h vi nng lc tim tng ca mnh l iu rt quan trng. Nh mt hnh gi n , ngi Thnh Thin (Aryadeva) ni: Khi c c thn ngi qu bu, ngha l ta c kh nng siu vit khng ch t gii thot mnh ra khi vng lun hi kh au mi mi, m cn t c s chng ng v gii thot v s chng sinh ra khi s au kh. Khng g c th so snh vi thn ngi qu bu ny. Ai li b ph i mt ln ti sinh nh th? Nh tn dng c hi tuyt vi ny, ta s c c nhng kt qu h lc ca s hon thin chnh mnh. Chng ta s t n trng thi gii thot ht thy mi bt n, t ta s c kh nng lm li lc cho tt c chng sinh bng cch ch by con ng hng n an vui hnh phc thng qua vic lm hin l tnh Pht ca mi ngi.
388

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA Ba phng php tn dng i sng ny tu tp
Mc ch tu tp 1. Tng bc dn dn lm cho i sng ca mnh c ngha hn Phng php thnh tu - Pht khi ng c v tha vo mi sng khi thc dy; duy tr chnh nim trong mi vic lm; bin mi s vic thnh c hi tu tin. - Sng i sng o c: trnh mi vic c, thc hnh cc vic lnh.

2. Cht mt cch yn lnh v ti sinh vo cnh gii an vui 3. t c hnh phc di lu a. Gii thot khi vng sinh t lun hi b. Gic ng vin mn (qu Pht)

- Tu tp Tam v lu hc: Gii nh Tu - Tu tp Tam v lu hc v Lc ba-la-mt (b th, tr gii, tinh tn, nhn nhc, thin nh v tr tu) vi ng c v tha.

390

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG

392

Rng m tm hn v pht trin tr tu

1. T THNH
Gio php ca nhng bc Gic ng
Thng ip ca ca c Pht l thng ip an vui, hnh phc. Ngi tm ra kho bu v mun chng ta i theo con ng dn n kho bu . Ngi dy rng, nhn loi hin ang sng trong v minh tm ti, nhng c mt con ng dn ra nh sng. Ngi mun chng ta vn ln t i sng o mng t n mt i sng cao qu hn, con ngi ch thng yu m khng th hn, ch gip m khng hm hi nhau. Li ku gi ca ngi mang tnh ph qut, v ngi ku gi l tr v phn ph qut nht trong tt c chng ta: Chnh mi ngi phi t n lc hnh tr. Ch Pht qu kh ch vch ra con ng. Ngi t n s hi ha siu vit gia tri kin v tr tu bng cch t chn l tm linh trc th thch ca s chng nghim mang tnh quyt nh; v ch c s chng nghim mi tha mn c tm tr ca con ngi hin i. Ngi mun chng ta hy quan st v thc tnh, ngi mun chng ta hy tm kim v pht hin. Juan Mascano - Vin s v nh gio dc Ty Ban Nha, Ging vin i hc Cambridge
394

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


c Pht thuyt ging bi php u tin m t s chng ng ca ngi v bn s tht ca hin hu, c bit n nh l T thnh . Bn s tht l: 1. Chng ta ang chu ng nhng cm th khng mong mun (s tht v kh au). Nhng cm th kh au ny cn phi c nhn bit. 2. Nhng cm th kh au u c nguyn nhn: l v minh v cc tm hnh phin no (s tht v nguyn nhn ca kh au). Nhng nguyn nhn ny cn phi c dt tr. 3. C mt trng thi an tnh, trong mi cm th kh au v nhng nguyn nhn ca chng u b dt sch (s tht v s dt tr kh au). S dit tn mi phin no cn phi c thc hin. 4. C mt con ng a ta n trng thi an tnh (s tht v con ng tu tp). Con ng tu tp cn phi c hnh tr.

Nhn din cc trng thi kh au


Vic chuyn dch s tht u tin l s tht v kh au c th dn n hiu lm, v thut ng kh au hm ngha c s au n. V th, khi nghe c Pht ni rng cuc i l kh au, ta t hi khng bit ngi mun ni n iu g, v hu ht chng ta khng
396

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


phi lc no cng chu ng nhng ni n au, kh s cng cc. Tht ra, thut ng dukha trong ting Pali hoc Sanskrit c ngha l nhng g khng hon ton ng n, thch hp. C g bt n; c nhng hon cnh khng tha mn trong i sng ca chng ta. Hu ht chng ta hn s ng vi iu ny. T kinh nghim ca chnh bn thn mnh chng ta bit c rng, mi khi tr chuyn vi ngi khc, d l ngi giu sang hay ngho kh, l ng ch hay ngi lm thu, ch sau khong hn nm pht thi, iu khng trnh khi l h s bt u k l vi ta v nhng bt n trong cuc sng ca h. Mi ngi u c mt kh khn no , mt iu g khng c sun s trong cuc sng ca h. Chng ta tri qua nhiu tnh trng bt nh nh th: ta khng t c iu mnh mun, hoc phi nhn ly iu mnh khng mun. Trong khi ta phi n lc ht mnh t c nhng g ta mun, th nhng iu ta khng mong mun li c d dng tm n, khng i ta phi i hi hay b cng sc ra. Cho d ta c c nhng g mnh mun, th chng cng khng tn ti mi mi. Nhng vt s hu ca ta u s h hng hoc li thi. Chng ta khng th lun sng bn cnh nhng ngi mnh thng yu. Cui cng ri th mi quan h thn thit cng u chm dt bi s chia ly hay ci cht.
398

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Bn cnh nhng ni kh , cn c nhng ni kh cn bn ca sinh, lo, bnh v t. Thn th ta vn l i tng ca bnh tt: khng c ai l ngi cha tng mc bnh. Cng vy, chng ta s tr nn gi yu m khng c la chn no khc. T khi sinh ra l ta bt u gi i. Khng c cch no cho thi gian dng li. Khng mt phng thc rn luyn hay can thip phu thut no c th ngn chn c tin trnh lo ha t nhin. iu duy nht ta c th d bo chc chn xy n cho ta l ci cht, v khng ai trnh c ci cht c. Trong nhng ni kh k trn, chng c iu no l c bit l th c, phi khng? Bng nhng phng thc gi to, ta c lm cho cuc sng ca mnh tr nn tuyt vi v th v: Chng ta dng ln cc khu mua sm, cng vin gii tr Disneyland, thi hoa hu th gii, hi hp tic tng, on t gia nh v.v... Th nhng, khi thnh tht vi chnh mnh, ta phi tha nhn rng tnh trng ca mnh chng bao gi c sun s trn vn. Chng ta lun cm thy c g thiu thn, v ta lun tm kim c c nhiu hn, tt hn. c Pht m t nhng bt n v kh khn khng phi lm cho ta bun nn. Nhng iu lun tn ti, cho d ta c ngh n chng hay khng. Tuy nhin, bng vo vic nhn ra tnh cht kh au ca i sng,
400

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


ta mi c th n lc thay i. c Pht thuyt dy v kh au l thc y chng ta hy lm thay i s bt toi nguyn ca mnh. c Pht dy rng tnh trng hin ti ca chng ta l ging nh mt ngi ang bnh nng. Vic gi v nh khng c bnh s khng th lm cho cn bnh mt i. Trc ht, ngi bnh phi tha nhn mnh c bnh v tm n bc s c ch dn. Sau , ngi y phi c iu tr bng thuc men. iu ny cng ng khi vn dng vo i sng. D ban u chng ta c th khng mun ngh n nhng tnh trng kh au ca mnh, nhng chnh s suy ngm v ni kh s thi thc ta tm kim gii php. Hn na, ta c th cm thy thanh thn nh thi chn tht vi chnh mnh. Khi bit rng mnh c th lm cho mi th tt p hn, ta s c khch l v tng thm sc mnh.

Dt tr nguyn nhn
thay i thc trng, ta cn phi dt tr nhng nguyn nhn ca n: cc tm hnh phin no nh tham, sn v si. Khi nhng tm hnh ny sinh khi, chng lm cho ta kh au v hnh ng theo cch gy kh au cho ngi khc. Nhng hnh vi ny li to thnh nguyn nhn khin cho chnh bn thn ta phi nhn lnh kh au trong hin ti v mai sau.
402

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Cc tm hnh phin no c th b dt tr, v chng da trn nn tng ca v minh. Nu ta tu tp theo con ng gii nh tu, ta s c kh nng dt tr tn gc cc tm hnh phin no v nhng kt qu kh au ca chng. Khi , ta s an tr trong trng thi an bnh v h lc. Con ng tu tp ny c chng thc bi cc bc hin thnh, l nhng v t mnh tu tp v thc chng c kt qu gii thot an lc.

Chm dt kh au l an lc
Trng thi an lc, khi mi tm hnh phin no cng vi nghip v kh au do chng to ra u chm dt, c gi l gii thot, hay Nit-bn. Ngi no t n trng thi ny c gi l mt v A-la-hn. Nu tin xa hn na, tnh ha c mi chng ngi vi t v pht trin hon thin mi cng hnh, chng ta s t n s chng ng, trng thi ca mt v Pht. Mt s ngi hi rng: Chng phi Nit-bn nh th l bun chn lm sao? Chng phi chng ta cn phi c kh au mi bit c hnh phc l g sao? Cu tr li l khng. Bun chn l do s vn hnh ca si m v tham i, v v nhng tm hnh phin no ny b dt tr khi chng ta t c s gii thot, nn ta s khng cn ny sinh trng thi bun chn na.
404

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Thm na, ta nm tri kh au ri, khng cn thit phi tip tc kh au mi nhn bit c hnh phc Trong trng thi Nit-bn, tm thc chng ta an nh v sng sut. Nhng v chng t Nit-bn khng tr thnh khc l v th ng. Ngc li, cc ngi c mt ngun ni lc tm linh rt ln v lan ta quanh mnh mt cm gic ca t do v h lc.

Con ng a n an lc
Lm th no ta c th t n s gii thot v gic ng? Bng cch tu tp theo con ng Chnh Php dn n nhng mc tiu . C nhiu cch ging gii v con ng Chnh Php. Mt trong s l din ging theo Bt Thnh o - bao gm s tu tp chnh kin, chnh t duy, chnh ng, chnh nghip, chnh mng, chnh tinh tn, chnh nim v chnh nh. Bt Thnh o s khng c trnh by chi tit trong sch ny, v nh th s lm cho s trang sch tr nn qu ln. cui sch ny s c bng lit k gii thiu mt s trong nhng cun sch rt hay v Bt Thnh o.

406

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG

T thnh
1. Chn l v kh au 2. Chn l v nguyn nhn ca kh au: nhng tm hnh phin no v cc hnh vi to nghip 3. Chn l v s dt tr kh au v nguyn nhn ca kh au 4. Chn l v con ng a n s an lc

C mt cch khc m t v con ng Chnh Php, cp n ba s chng ng cn bn: 1. Pht tm x ly (quyt tm vt thot lun hi), 2. Pht tm B- (quyt tm t n gic ng v li ch ca tt c chng sinh), 3. Tr tu nhn bit c [ng tht v] thc ti. Ba iu ny c gi l chng ng, v khi ta suy nghim thun thc th nhng hiu bit su sc ny s tr thnh mt phn trong chnh bn thn ta v chuyn ha cch nhn ca ta v th gii. Chng ta s bn v ba s chng ng cn bn ny trong nhng chng tip theo.

408

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG

Hai cch ging gii con ng a n s an lc


Ging gii theo Bt Thnh o

Chn l v con ng a n s an lc:


* Gii: + 1. Chnh nghip, + 2. Chnh ng + 3. Chnh mng * nh: + 4. Chnh nim + 5. Chnh nh + 6. Chnh tinh tn * Tu: + 7. Chnh kin + 8. Chnh t duy

410

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG

Ging gii theo ba chng ng cn bn

Chn l v con ng a n s an lc
# 1. Pht tm x ly (kht khao c cht bnh an v ti sinh tt p; kht khao t c s gii thot) # 2. Pht tm B- (cu qu Pht v tm nguyn v tha) # 3. Tr tu nhn bit tnh Khng

Ch thch
Du * : thuc v Tam v lu hc Du + : thuc v Bt Thnh o Du # : thuc v Ba chng ng cn bn

412

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG

2. QUYT TM CU GII THOT


Pht trin s dng mnh t vt thot lun hi
hng ng cn bn trc tin trn con ng tu tp l quyt tm vt thot ra khi mi kh au v bt toi nguyn. Quyt tm ny pht khi t s nhn bit c rng thc trng hin nay ca ta khng hon ton ng hi lng v ta c kh nng t c hnh phc ln lao hn. V th, ta quyt tm vt thot thc trng khng tt p ny v hng n mt trng thi tt p hn. Trong Anh ng, c ngi dng ch renunciation vi ngha quyt tm cu gii thot. Thut ng ny c th gy hiu lm, v renunciation hm ngha t p xc, kh hnh. Tht ra, khng phi l ngha c dng trong nguyn ng Sanskrit hay Pali. Quyt tm cu gii thot l mt thi sng. N khng c ngha l ta phi t b gia nh, cng vic vo sng trong hang ng v n rau c! Quyt tm cu gii thot l n lc thay i thi sng ca chng ta. Chng ta la chn np sng nh th no li l mt vn khc.
414

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Ni cch khc, hnh thc bn ngoi ca chng ta nh th no khng quan trng, quan trng l ni tm bn trong. Sng i sng kh hnh khng nht thit c ngha l ngi khng cn am m cc lc th trn gian: ngi ta c th sng trong hang ng nhng vn m tng v thc n ngon hoc nhng chic xe th thao! Vn khng nm ca ci vt cht v ngi khc, m nm cung cch ta lin h vi nhng i tng y nh th no. C hai cp quyt tm cu gii thot. Cp th nht l quyt tm khng ri vo kh khn trong cc i sng v lai v c c nhng ti sinh tt p. Cp th hai l quyt tm vt thot sinh t lun hi v chng t gii thot. Ti sao chng ta ch chun b cho nhng kip sng tng lai? Cn i sng hin nay th sao? C mt s nguyn do. Th nht, vic chun b tt cho cc i sng tng lai s t nhin lm cho i sng hin ti c hnh phc hn. to nhn hnh phc cho cc i sng tng lai, ta nht thit phi sng theo o c. Khi ta t b [nhng hnh vi xu c nh] git hi, trm cp, t dm, ni di, vu khng, ni li th c, ni li v ngha, tham lam, him c, t kin, th t nhin ta tr thnh ngi tt p, t t hn. Chng ta c quan h tt p hn vi ngi khc v mi ngi a thch, tin tng ta nhiu hn, v ta khng cn gy tn hi
416

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


cho h. Thm vo , ta s khng cn hi tic, khng phm vo ti li, v s c mt cm nhn mnh m hn v mc ch ni tm. Th hai, chun b cho tng lai khng phi l iu g khc thng. Hu ht mi ngi u chun b cho tui gi, bt chp mt s tht l nhiu ngi khng sng c n tui gi. Mt khc, nhng chun b cho cc i sng tng lai khng bao gi l ung ph, v tm thc ca chng ta vn tip tc tn ti sau khi cht. Th ba, i sng hin ti ca chng ta c th s khng ko di, kip sng tng lai c th s sm bt u, v ta khng bit c l mnh sng c bao lu na. Thm na, nu so snh vi thi gian ca nhiu kip sng v sau th i sng hin ti ca ta rt ngn ngi, nn vic chun b cho nhng kip sng tng lai l vic lm sng sut.

Nhng tai hi ca s tham luyn


Tham luyn l khuynh hng cng iu ha cc tnh cht tt p ca mt ngi hay s vt ri bm luyn vo . y l chng ngi ch yu ca vic pht trin quyt tm cu gii thot. Hu ht chng ta ch quan tm n hnh phc trong i sng hin ti. Chng ta tm kim hnh phc bng cch tha mn cc gic quan. Chng ta bao gi cng thch c nhn ngm nhng s
418

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


vt v con ngi p , thch nghe nhng ting nhc m tai hay li ni ngt du, thch ngi mi hng thm, thch nm cc v ngon v thch xc chm cc i tng m i. Chng ta lin tc phn chia th gii thnh hai phm tr: a thch v ght b. Ta bm vu vo nhng g ta xem l vui th v cm ght nhng g ta ngh l kh chu. Vi mt nhn thc hn hp nh vy, tm tr chng ta khng rng suy xt n hnh phc cho cc i sau hay nim h lc gii thot. Nhng tr tru thay, vic tm cu hnh phc cho ring mt i sng ny s mang li kt qu tri ngc. gi cht ly nhng g ta tham luyn v trnh n nhng g ta khng cm ght, chng ta c th hnh ng tiu cc v ch k. Chnh nhng hnh vi bt thin ny s ngay lp tc to ra cc bt n, cng nh li nhng chng t bt thin trong dng tm thc ca ta, gy ra nhng kh au trong tng lai. Ly v d, v sao chng ta gin d mng nhic ngi khc? Khi tham luyn hnh phc cho ring mnh, ta qut tho cng kch bt c ai cn tr ta c c hnh phc . Vo lc y, ta khng quan tm n vic mnh c lm tn thng tnh cm ca ngi khc hay khng. i khi ta cng kch ngi khc ch cm thy mnh mnh m hay v mun tr a h. Khi gy tn thng cho ngi khc c ri, ta vui mng: Ti
420

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


tr th c ri! Bn h tht khn n! Th nhng, ta l hng ngi g m li vui v h h trc s kh au ca ngi khc? Khi lm vic bt thin, trong lng ta ri rm khng yn. Gi s khi ta n cp, ta khng thy thoi mi vi chnh mnh. Ta khng th ng yn gic v lun lo lng v vic nh chc trch c th s iu tra ra hnh vi phm ti ca ta. Nu ta c hnh vi ngoi tnh, ta cng sng trong lo lng, phi ni di v tm l do bin bch che giu. Mi quan h v chng s b hy hoi, s tin tng ln nhau ngy cng mt i. Cc con ta s t nghi vn v iu g sai tri ang xy ra, v chng cm thy bt an, lo lng. Chng khng cn knh trng ta na. Cc hnh vi bt thin y khng ch to ra nhng bt n hin nay cho ta, chng cn li nhng chng t trong dng tm thc khin ta phi gnh chu kh au trong tng lai. Khi qu tham luyn hnh phc trong i sng hin nay, ta c khuynh hng phng i tm quan trng ca mt s s vic. Chng hn, ta ngh rng: Ti nht nh phi kim c s tin lng chng y... c c hnh phc. Nhng khi kim c s tin nh th ri, ta li cm thy cha . Ta nh gi qu cao tm quan trng ca ng tin v qun i tt c nhng iu tt p khc trong cuc sng, lc no
422

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


cng b m nh bi chuyn tch ly tin bc. Cho d ta c c nhiu tin ri, th tm tham luyn li mang n cho ta nhiu bt n mi: ta lo s ngi khc ly cp tin bc ca mnh, hoc lo lng rng ngi khc n kt thn ch v s giu c ca ta. Nu th trng chng khon st gim [v ti sn ca ta mt gi], ta s bun phin suy sp. Nhng tc hi ca tm tham luyn c cp chi tit chng on tr ni kh tham i v chng Tnh thng khc vi luyn i (Phn II), y khng lp li na. Tuy nhin, cn nhn mnh rng c Pht khng ni rng cc i tng ca gic quan l xu xa hay sai tri. Ngi khuyn khch chng ta qun st kinh nghim ca chnh mnh xc nh xem cc lc th gic quan c thc s mang li hnh phc nh chng ta mong i khng. Thm vo , ngi cng nhn mnh rng vn khng nm cc i tng ca gic quan, m nm tm tham luyn ca ta i vi chng. Nu khng c s hiu bit chn tht, ta c th s i n vic quy trch ngoi ming rng: s tham luyn cc lc th gic quan hay nhng ngi thn yu ca ta l cn phi on tr. Th ri, khi c n trnh s tham mun i vi ngi hay s vic , ta s i din vi mt s ging x ni tm: Tnh cm ta cho rng: Mnh mun iu ny, cn l tr th can ngn: Khng c!
424

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Nh vy th mnh tht xu xa! S tranh u ni tm nh vy l v ch. Thay v vy, ta c th dng li, qun chiu i sng ca chnh mnh, ri i n kt lun rng, s tham luyn l nguyn nhn khin ta tr nn bt toi nguyn v kh au. Vi chng c khng th ph nhn nh th v nhng tc hi ca tm tham luyn, ta s khng cn mun chy theo n na.

Hnh phc by gi v mai sau


Khi hiu c nhng tc hi ca tham luyn, chng ta s quyt tm dt tr s bm luyn vo hnh phc trong i hin ti v nhng kh au do n gy ra. Tt nhin chng ta mong mun c hnh phc vo lc ny, nhng ta khng cn b m nh bi vic phi t c mi th m ta ngh l mnh cn thit hoc ham mun. Hn na, ta s nhn ra c tm quan trng ca vic chun b cho nhng kip sng v lai. Phng php chnh yu chun b cho nhng kip sng v lai v dt tr mi ri rm trong i sng hin ti l phi tun theo lut nhn qu - nghip bo - bng cch t b nhng hnh vi xu c v thc hnh nhng hnh vi hin thin. tun theo nhn qu, ta phi t rn luyn cho mnh nhng phng php ch ng tham lam, sn hn, ghen t, si m, nghi hoc v kiu mn dng th.
426

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Mc d tr tu nhn thc v tnh Khng l phng php rt ro nht on tr cc cm xc phin no ny, nhng vi nhng ngi mi bt u tu tp nh chng ta th qun chiu v tnh cht v thng l phng php i tr chung rt tt. Php qun chiu v v thng i hi ta lun suy nim rng tt c mi con ngi, mi i tng s vt v mi hon cnh u thay i trong tng st-na. Chng khng bao gi gi nguyn c nh c. Vic nh n tnh cht v thng gip ta trnh c s cng iu ha tm quan trng ca nhng g xy n vi ta. Chng hn, nu ta qu tham luyn chic xe hi mi ca mnh v gin d v ai lm try xc n, ta c th suy ngh: Chic xe ny lun bin i. N khng tn ti mi mi. K t ngy n c lm ra, n bt u bin hoi dn i. Ta c th tn hng khi n cn y, nhng khng cn thit phi bc tc khi n b try xc, v bn cht ca n l lun bin hoi. Mt s ngi v ngh rng l mt quan nim bi quan nn tuyn b: Mi th u bin i, nn i sng chng c g hng n. ng l khng mt con ngi, s vt hay hon cnh no ca ta hin nay s tn ti mi mi. l mt thc t trong i sng ny v khng th khc i c. Tuy nhin, v thng
428

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


cng c ngha l nhng iu mi m c th xy ra. Nh v thng nn mt a tr v dng ln ln thnh mt ngi ti ba. V thng c ngha l tnh thng yu, lng bi mn, tr tu v nhng k nng ca ta u c th tng tin. Mi tm hnh phin no cn c mt php i tr ring. Vi tm tham luyn, ta c th qun chiu nhng kha cnh xu ca i tng qun bnh vi s cng iu ca ta v nhng tnh cht tt p. i vi tm sn hn, ta c th nh li rng nhng ngi khc cng mong mun hnh phc v trnh n kh au ging nh bn thn ta. Ch v h m lm khng bit cch t c hnh phc v trnh n kh au, nn mi gy hi cho ngi khc. Khi ta hiu c hon cnh ca ngi khc v nh n lng tt ca h, ta s pht trin tm nhn nhc v thng yu p li s gy hi. Ty h vi hnh phc, phm hnh cao qu v o c hin thin ca ngi khc l mt phng php i tr tm ghen t. Hc hi v suy ngm Gio Php s i tr si m. Qun nim hi th gip ta thot khi nhng lng xng vng ng v s hoang mang ng vc. Kiu mn c i tr bng cch suy ngm v mt ti cc k kh khn, v khi ta s thy rng tri thc ca mnh cn hn hp bit bao. Mt phng php i tr khc na l hy nh rng mi hiu bit ca ta u c
430

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


c t ngi khc, v vy khng c l do g ta li cao ngo vi nhng hiu bit . Lm lng du cc tm hnh phin no v pht trin tm x ly khng c ngha l chng ta vt b ht tin bc ri sng nh nhng ngi hnh kht. Chng ta cn tin bc sinh hot trong x hi. V bn cht, tin bc chng c g l tt hay xu c. iu quan trng chnh l thi ca ta i vi tin bc, v v th ta c th pht trin quan im qun bnh v tin bc. Nu ta c thu nhp cao, iu rt tt. Nhng nu khng c nh th, ta vn c th cm thy hnh phc v thnh t. Khi c tin bc, ta s hnh phc khi chia s vi ngi khc. Ta s khng dng tin bc mua chuc bn b hoc hunh hoang vi ti sn ca mnh, v nh ta s khng ng vc v ng c ca ngi khc. V ta khng b m nh bi vic c gng t c thu nhp cao, nn ta s khng lng gt ngi khc khi bun bn, hoc la di h tng thm thu nhp. Mi ngi s tin tng vo chng ta, v ta th khng phi cm thy xu h v nhng vic lm ca mnh. Tng t, v bn cht cng chng c g sai tri trong vic hc hnh thnh t hay c c mt cng vic tt. Nhng iu ny c li lc hay khng l ty thuc vo ng c ca ta. Nu ta hc tp v rn luyn k nng vi ng c l c kh nng phng s ngi
432

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


khc, th tm hn ta c an n v vic hc hnh tr thnh mt vic thin. Chng ta vn c th mong mun t kt qu tt trong hc hnh thi c v trong cng vic lm, nhng khng phi v ta mun c ni danh hay khoe khoang s giu c, m v ta mun c c k nng c th lm li lc cho ngi khc v gip hon thin x hi. o Pht khng phn i s pht trin v ca ci vt cht cng nh cng ngh k thut. iu ny c th gip ci thin i sng ca nhiu ngi. Tuy nhin, o Pht nhn mnh s cn thit phi cn bng nhng mi quan tm n vt cht v tinh thn, v ch ring s pht trin vt cht bn ngoi khng th lm cho th gii hnh phc hn. Mt s x hi hin i c nhng bt n x hi nghim trng v nhiu ngi khng hnh phc. Nu ta pht trin nng lng ht nhn m khng c mt thc o c kim sot cch s dng n th li bt cp hi. Nu ta sng trong mt x hi thnh vng, cng ngh k thut cao nhng chu s sai x ca tham lam v sn hn, ta khng th tn hng nhng g ta c. V vy, o Pht dy rng s pht trin vt cht bn ngoi phi i i vi s pht trin tm linh bn trong. Chng ta cn nhng gi tr lun l, o c hin thin v mt thc trch nhim i vi hnh
434

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


phc ca mi ngi. Cng vi lng t i v s khoan dung, ta cn phi c tr tu. C nh vy ta mi c th tn hng c nhng li ch ca cng ngh k thut ng thi hn ch c ti a nhng tc hi i km. C v nh nghch l, nhng khi ta cng t tham m cc lc th hn hp trong cuc i ny, cuc sng ca ta s cng nhiu hnh phc v an lc hn. Tr b tham luyn khng c ngha l chng ta lch chun v khng tn hng nim vui cuc sng. Hon ton ngc li, v khi khng cn tham luyn ta s tr nn thanh thn v t lo ngh hn. iu ny t nhin gip ta quan tm nhiu hn n mi trng sng v mi ngi quanh ta. Khi chng ta khng cn in cung bm vu vo hnh phc trc mt, ta s c kh nng tn hng nhiu hn mi th quanh ta.

Vt thot lun hi
Cp u tin ca quyt tm cu gii thot l mong mun khng ri vo nhng ti sanh au kh, t b nhng hnh vi bt thin dn n cc ti sinh nh th. Tuy nhin, liu mt ti sanh tt p c gii quyt ht mi bt n ca chng ta khng? Liu c ln ti sinh no m ta s t c hnh phc trn vn v vnh hng hay khng?
436

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Khi ta qun xt nhng g c th xy ra vi ta trong nhng kip sng tng lai, ta thy rng ngay c vic c ti sanh lm ngi hay sinh ln ci tri vi nhiu lc th tuyt vi, th iu cng khng ko di mi mi. V trong nhng kip sng , ta vn phi i mt vi cc bt n. V th, vic m bo t c mt ti sinh tt p cng ch l gii php tm thi trnh khi nhng kh au nghim trng. iu ny ch hu ch trong mt thi gian. Nhng khng th tm c hnh phc trng tn bt k ti sinh no trong vng lun hi. Ging nh ngi trn mt gung quay ca tr chi i lu khng bao gi ngng li, chng ta lin tc b a ln cao ri h xung thp. Khi vn cn chu s chi phi ca v minh cng nhng tm hnh phin no v nghip lc, ta khng th c gii thot. Chng ta b kt bn trong gung quay lun hi v buc phi loanh quanh trong , ti sinh i ny sang i khc m khng c la chn no khc. Thy c tnh trng , ta s suy ngh: Trong vng lun hi c nhiu iu c v nh th v nhng thc s l rt bun chn. Ta s nhn ra rng d bt k cnh gii no [trong vng lun hi] cng u khng c g ng ta bm luyn. Mi lc th trong vng lun hi u l gi tm, khng ng vi ci gi phi tr l ta phi lin tc tri ln trong sinh t.
438

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Suy ngm theo cch ny s a ta n cp cao hn ca quyt tm mong cu gii thot. Chng ta cm nhn rng: n lc ta phi c ti sinh tt p, nhng khi cn ti sinh bt c u trong lun hi, ta cng bt buc phi gnh chu nhng bt n v kh khn. l mt tnh trng hon ton bt toi nguyn. Ta mun vt thot ra khi ! Ta mong c t n mt trng thi an lc, hnh phc di lu, thot khi mi tnh trng kh au. Khi thy rng mi s kh khn, au kh trong vng lun hi u gy ra bi v minh cng cc tm hnh phin no v nhng hnh vi to tc do s thi thc ca chng, ta s tm kim mt phng php t mnh vt thot ra khi nhng tnh trng v an tr vo Nit-bn, mt trng thi ca gii thot v an lc. Do vy, bc thnh gi Ty Tng v i, ngi Lt-ma Tng Khch Ba (Lama Tzong Khapa) ni trong tc phm Nn tng ca mi phm tnh hin thin: Trong vic hng th cc lc th trn gian khng c s tha mn. l ca ng dn n mi kh au. Nhn thc c khim khuyt ca cc lc th trong lun hi l ch chng khng ng tin cy, cu mong ta s hng tm mnh m n nim h lc gii thotng c tu tp ca ta l nh th!
440

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Phng php dt tr tn gc mi tm hnh phin no v cc hnh vi bt thin l tu tp pht trin Tam v lu hc: gii hnh, nh lc v tr tu. Nh c gii hnh, ta s trnh c cc hnh vi bt thin. Da trn nn tng , ta s tu tp nh lc ch ng cc tm hnh phin no cp th v t c kh nng hng tm n bt k i tng thin qun no ta mun trong khong thi gian ko di ty . Nh s kt hp nh lc v tr tu, ta s thm nhp c ngha ca thc ti v nh dt tr c v minh, cc tm hnh phin no v nhng chng t nghip gy au kh. By gi, chng ta hy bt u tm hiu v gii hnh, v y l nn tng cho mi s tu tp cao hn.

3. GII HNH
Quan h xy dng vi mi ngi
au khi nhn ra tim nng ln lao ca mnh, chng ta bt u quan tm n vic c th lm g pht trin tim nng . Nhng hnh vi no l mang n li lc? Nhng hnh vi no lm mt i nhn cch cao p v ngn tr tin trnh pht trin
442

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


tm linh ca ta, do cn phi t b? Nhng cu tr li u nm trong phm vi cp ca gii hnh. Quan im Pht gio v gii hnh c rt ra t mi lin kt gia nhng hnh vi ca ta vi kt qu ca chng. Nhng hnh vi mang n kh au c gi l bt thin, v nhng hnh vi mang li hnh phc cho bn thn ta cng nh mi ngi c xem l hin thin. Nhng vic lm no a n kh au cho mnh v ngi t hin ti n tng lai c xem l bt thin. V chng ta lun mong mun c hnh phc v khng mun chu kh au, nn vic hc hi v sng ph hp theo s vn hnh ca nhn qu l iu khn ngoan. Khi hiu bit c v kt qu m nhng hnh vi nht nh no s mang li, ta s sng sut hn trong vic quyt nh nn hnh ng nh th no. Nh mt nguyn tc chung nht, c Pht khuyn ta nn trnh 10 hnh vi, v chng hy hoi hnh phc ca bn thn ta v ngi khc. Trong 10 hnh vi to nghip , c 3 nghip thuc v thn l: git hi, trm cp v t dm; 4 nghip thuc v khu l: ni di, ni xu k khc, ni him c v ni li v ngha; 3 nghip thuc v l: tham ca ngi khc, him c v t kin.

Ba nghip ca thn
Git hi ngha l cp i mng sng ca bt k chng sinh no. y l hnh vi nghim trng nht
444

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


trong 10 nghip bt thin, v n gy hi nng n nht cho ngi khc. Tt c chng sinh, d l con ngi hay loi vt cng u qu tic mng sng ca mnh hn mi th khc. i khi chng ta c th gp nhng tnh hung kh khn, khi m vic ra tay git hi c v nh l gii php c li: t nc ta b xm lc, c ngi hay con vt e da lm hi con ci ta, cn nh ca ta b loi mi xm chim khp ni... Nhng thng th ngoi vic phi ra tay git hi, nu ta suy ngh mt cch sng to, vn lun c nhng gii php thay th khc: con ng ngoi giao thay v s dng v lc cng c th ngn chn k xm lc; vic ging by hoc nh ngt con th cng ngn chn c mi nguy him. Trong kh nng c th c, ta nn c gng ht sc khng phm vo vic git hi. Vic [bc s gip bnh nhn] cht mt cch nh nhng [ thot khi s hnh h au n ca cn bnh bt tr] hay vic no ph thai u l nhng vn nan gii. Theo quan im Pht gio, c hai vic u b xem l git hi. Tuy nhin, rt him khi c c cu tr li r rt cho tng trng hp c th. Nhng trng hp nh vy thch thc tr tu v lng bi mn ca chng ta. Chng ta phi suy ngh tht su xa v nhng im li hi khc nhau i vi bn thn ta v ngi khc v cn nhc mi gii php c th, ri mi lm theo nhng g m ta cm thy l tt nht.
446

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Trm cp ngha l ly lm ca mnh nhng th m ngi khc khng h cho, tng. Hnh vi ny bao gm t vic cp bc c v trang cho n vay mn ca bn b ri khng hon tr. Trn thu hay khng chu chi tr nhng khon chi ph l ra phi tr, hoc ly ca chung dng vo vic ring, u l nhng hnh thc khc ca trm cp. Vi mong mun khng s dng sai tri ti sn ca ngi khc, chng ta s tr nn tnh gic hn v khuynh hng v hnh vi ca mnh i vi ti sn ca ngi khc. iu ny rt hu ch v gip ngn nga rt nhiu xung t gia ta vi mi ngi xung quanh. Thm vo , ngi khc s tin cy ta v sn lng cho ta vay mn. H cng khng phi lo lng v vic mt mt ti sn khi c s hin din ca ta. Hnh vi t dm ch yu ch cho s thng dm: chng ta c quan h tnh i vi mt ngi, cho d i n hn nhn hay cha, nhng ri li quan h tnh dc vi mt ngi khc. Hoc nu ta cn c thn, nhng ngi dan du vi ta kt hn vi ngi khc th cng l t dm. Ta cng nn trnh nhng sinh hot tnh dc lm ly lan bnh tt, hoc gy hi n bn thn ta v ngi khc.
448

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG Bn nghip ca khu


Ni di ngha l c ni sai s tht. Mc d ni di ch yu l qua li ni, nhng i khi n cng c thc hin bng thn, thng qua mt ci gt u hoc nhng c ch ra hiu khc. Ni di khng ch gy hi cho ta trong nhng kip sng tng lai, m n cn hy hoi cc mi quan h ca ta trong hin ti. Nu ta ni di, ngi khc s khng tin cy ni ta, ngay c khi ta ni ra s tht. i khi c nhng tnh hung t nh m nu ni tht ta s lm tn thng tnh cm ca ai . Chng hn khi bn b mi ta n n cm ti v hi ta dng ba c ngon khng. Chng ta thy thc n khng c ngon, nhng nu ni tht ra s lm h khng vui. Tuy nhin, ta c th p li th ny: Ti tht s rt cm kch tm thnh tnh ca bn mi ti n dng ba. Thc n hm nay c nu nng vi y tnh thn hu. Nh vy, ta va tht lng by t s bit n ca mnh, va trnh khng phi ni di v s ngon d ca thc n. Gi s c ngi ang cn gin vi khu sng trn tay n hi ta: Thng Pat u ri?, nu ta ni tht, iu s e da n tnh mng ca Pat. Do vy, ta c th lng trnh cu hi hoc a ra mt cu tr li khng lin quan n vn . Cng ging nh trong tt c nhng trng hp c lin quan n 10 hnh vi bt thin, chng ta phi vn dng n lng tm ca mnh!
450

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Vic ni xu ngi khc thng l v ganh t. Chng hn, v mun c thng tin ln mt chc v no , nn ta ph phn cc ng nghip ca mnh trc mt sp. Hoc nu mt ngi bn thn ca ta gi li kt thn vi mt ngi khc, ta c th s mun ph hoi mi quan h ca h. V th, ta lin n thut li vi ngi ny nhng iu ti t m ngi kia ni. Nhng li l gy bt ha trong quan h ca ngi khc hoc cn tr s ha gii gia nhng ngi ang c xung t u c xem l ni xu ngi khc. Tc hi ca nhng li ni gy chia r l rt r rng. Nhng ngi khc s sm nhn ra ca ta v khng cn thn thin vi ta na. Chng ta s mang ting l k gy ri v mi ngi s xa lnh ta. Li ni him c bao gm nhng hnh vi r rt nh gin d qut tho, ph phn ngi khc mt cch thm c v ch giu h. Ngoi ra, nhng li l tru chc cng c xem l thuc loi ny nu ta c lm vy gy tn thng ngi khc hoc khin cho h c v nh ngc nghch. i khi nhng li him c c th c ni ra vi s vui v, nh khi ta lm ra v ngy th ni ra iu g m ta bit l ngi nghe s b tn thng. Mc d mt s ngi trong chng ta c th cho rng vic s dng nhng li l him c nh vy [trong mt
452

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


s trng hp] l hp l, nhng nu suy xt k, liu ta c t mnh thy vui khi ni ra nhng li nh th hay khng? Cho d ta c th ln ting ln lt ai v lin tc cng kch h cho n khi ginh c phn thng, nhng liu sau ri ta c thy hi lng, vui sng vi bn thn mnh hay khng? Ta l hng ngi g m c th thy vui khi gy rc ri cho ngi khc hoc khin cho h tr nn ng ngn, ngc nghch? Nu ta xt k cch thc ni nng ca mnh, ta s hiu c v sao c i khi ngi khc khng mun bu bn vi ta. Nhng khi ta bit tn trng ngi khc v quan tm n cm xc ca h, th khng nhng ta pht trin c lng t trng ca mnh, m cn khin cho ngi khc mun thn cn vi ta nhiu hn na. Ni li ph phim l mt trong nhng l thi ch yu lm lng ph thi gian ca chnh mnh v gy ri rm tm tr ngi khc. Mc d ta khng c thi gian n nghe Php m hoc thm ving mt ngi thn kh tnh ang au m, nhng hu nh ta li chng bao gi thiu thi gian phim lun v cc minh tinh mn nh hay v th thao, hay v nhng g hng xm ta ang lm, hoc v thi trang hay nhng kiu xe mi nht... Bui ti chng ta mt mi n ni khng th ngi thin hoc ch lng nghe nhng chia s tm s ca con ci hay ngi bn i, nhng ta li c th thc n khuya tn gu chuyn ny chuyn n.
454

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


i khi ta cng ni nhiu n mt vn th n cng tr nn kh gii quyt hn. C nhng s vic khi sinh khi ch l mt kh khn nh nht nhng li tr nn to tt, quan trng khi c ngi bn bnh vc ta v ch r rng i phng ca ta l sai tri. Th ri, ngi bn y i ni vi mt ngi khc, ngi khc y li i ni vi ngi khc na, v vn nh nht ha thnh to tt. iu ny khng c ngha l ta khng nn tho lun vn ca mnh [vi ngi khc] hoc khng tin cy vo ngi khc. Nhiu khi, vic bit thm quan im ca ngi khc v mt tnh hung l rt hu ch. Nhng khi ta c thu thp li khuyn ca bn b ch cng c kin ca mnh hn l thm d cc gii php mang tnh t i cho vn , th cuc tho lun y s tr thnh cuc tn gu v b. iu ny cng khng c ngha rng a ct, ni ci v vui v thoi mi l xu. Khng phi vy! Vic hn ch chuyn tr ph phim l s khuyn khch pht trin nhng ng c tt p tr chuyn vi ngi khc. Nu ta a ct, tn gu ch tha mn th vui ca ring mnh, ta khng tn dng c ti a i sng ca mnh. Ngc li, khi quan tm n mt ngi ang tht vng v chn nn, ta c th dng s a ct hay chuyn tr v iu ny iu n c
456

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


lm cho tinh thn ca h phn chn hn ln. i khi chng ta cng cn th gin i cht sau c th tip tc cng vic cng thng. Nhng lc ny, ta c th tn gu vi bn b, nhng vn phi lu khng lm cho bt c ai phi kh chu v nhng iu ta ni.

Ba nghip ca
Khi chng ta phm vo bt k iu no trong ba nghip bt thin ca , khng cn phi c ai bit n, iu vn to ra nhng khuynh hng bt thin trong dng tm thc ca ta. Lng tham sinh khi khi ta n ti sn ng thm mun ca ai v mu tnh vic chim ot. Chng ta c th ngh: Ta s kho lo ca ngi v p ca mn kn o by t s ham thch ca mnh, chc rng ngi y s tng cho ta. Hoc ta s dng li nnh ht ngi y tng n cho ta. Lng tham khin ta lun bt an v c th thi thc ta ni nng hay hnh ng bt thin. Chng ta s hnh phc hn nu bit tu tp lun hi lng vi nhng g hin c v hoan h vi s may mn ca ngi khc. S him c s nui dng tm bt thin v tng hm hi ngi khc. Chng ta u rt gii v mt ny. Ta c th vch ra c mt k hoch phc tp tr th mt hnh vi sai tri i vi ta, hoc ta vt c ngh xem
458

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


phi ni iu g gy tn thng cho ai v lm cho anh ta phi bit thn gi phn. i khi chng ta thm ch khng nhn bit c l mnh ang c nhng t tng him c. Chng ta cn thn trng qun st nhng t tng ca mnh bit c ngay khi trong ta khi ln mun hm hi ngi khc hoc vui sng h h trc nhng kh au ca h. Ngi mang t kin sai lm c ngha l ph nhn s tn ti ca nhng g thc s tn ti, hoc khng nh s tn ti ca nhng g tht ra khng tn ti. iu ny cng ng i vi cc vn quan trng hnh thnh nn ton b quan im sng ca ta. Chng hn, nu ta kin quyt cho rng khng c ti sinh v c chp khng chu lng nghe quan im ca ngi khc, ta s ri vo t kin. S hoi nghi hin nay ca chng ta v vn ti sinh khng phi l t kin, v ta vn ang xem xt cc quan im mi v c s ci m tip nhn lp lun ca ngi khc. T kin khi sinh khi ngi ta m gi nhng quan nim sai tri v o c hay trit l mt cch c chp v i nghch. Khi chng ta t ch khng phm vo mi c nghip th t nhin ta s thc hnh mi thin nghip. Khi chng ta ngy cng tnh gic hn v nhng hnh vi ca mnh th cuc sng ca chnh ta v mi ngi quanh ta s c an n hn nhiu. Cc tn gio trn
460

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


th gii u c quan im o c tng t nh nhau xoay quanh vic t b mi hnh vi bt thin. Vic thay i cch ng x cn phi c thi gian. Trc ht, ta phi bit cch nhn ra nhng hnh vi bt thin c th m mnh ang lm. Thng th chng ta khng tnh gic v nhng g mnh suy ngh, ni nng v hnh ng. c th l v ta ang bn rn, v ta ang ri tr, hoc v ta qu cao ngo hay khng quan tm n. i khi phi tri qua nhiu nm ri ta mi nhn bit l mnh gy tn thng cho ai . Sau khi nhn bit c nhng hnh vi bt thin ca mnh, ta phi c s n lc khng ti phm. iu ny s kh khn hn l bn tng, v nu ta c thi quen hnh x theo mt cch no th ch ring sc mnh ch s khng sc lm ta thay i. Chng ta nht thit phi nhn hiu su sc v nhng tc hi ca thi quen hnh x v thng xuyn ch tm n lc trnh khng hnh x nh th na. Trong Pht php c rt nhiu phng php chuyn ha cc khuynh hng bt thin. Vic hc hi v thc hnh nhng phng php ny ngay trong i sng hng ngy s mang li rt nhiu li lc. Ban u, c th ta s khng thnh cng nhiu lm, nhng vi s n lc kho lo v kin tr ta c th lm thay i chnh mnh. Trong qu trnh t rn luyn nh th,
462

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


iu quan trng l phi c s kin nhn vi chnh bn thn mnh. Mt s ngi mun t c nhng chng ng tm linh nhng li khng mun thay i nhng hnh vi thng ngy. H ni di v lng gt ngi khc khi c dp, tn gu v nhng ch v b v ch bai nhng ngi h khng thch. Th m h li mun hnh tr nhng php thin nh cao su t n nhng nng lc phi thng. Trong thc t, h khng to nhn cho s chng ng. Nu chng ta khng th kim sot c nhng hnh vi th tho nht ca mnh - nhng g ta ang ni v lm vi ngi khc - th lm sao ta c th chuyn ha c tm thc, vn l ngun gc ca mi hnh vi? Vic kim sot nhng li ni v vic lm ca mnh d hn nhiu so vi vic kim sot nhng cm xc v tm hnh phin no. V th, ta khi u bng vic on tr ba nghip bt thin ca thn v bn nghip bt thin ca ming, ng thi n lc trnh phm vo ba nghip bt thin ca . Vi nn tng ny, chng ta s chun b bc vo nhng php tu tp cao hn. c Pht dy: Bc tr lm vic lnh, Vi nghip lnh to, c hnh phc i ny, V c nhng i sau.
464

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG

4. NUI DNG LNG V THA


Tm t bi rng m
hng ng cn bn th hai trn con ng tu tp l tm nguyn v tha mun t n s gic ng lm li ch cho ht thy chng sinh. Trong ting Sanskrit, tm nguyn ny c gi l bodhicitta, c th chuyn dch theo nhiu cch nh l: tm tnh gic, tm B-, tm v tha hay t tng gic ng. Nhng ai c ng lc ny - cc v B Tt - u c lng t bi v hn, bnh ng v v tha vi tt c chng sinh rt mnh m n mc lun mong mun t n gic ng c c kh nng tt nht trong vic lm li lc cho tt c chng sinh. Chng ta sng chung trong mt th gii vi bit bao ngi khc. Bt chp vic chng ta c nhng thn th khc nhau v kinh nghim khc nhau, nhng tt c chng ta u rt ging nhau. Tt c chng ta u c nhng kh au bt n v phin no. Tt c chng ta u xoay vng mi trong sinh t. Mi chng ta u c chung mt mong c su xa l c sng hnh phc v n trnh mi kh au. Nhn bit c rng tt c chng ta u i chung trn mt con thuyn, lm sao ta c th xem l hp l
466

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


khi ch bit lo cho li ch ca ring mnh? Ging ht nh chng ta, ngi khc cng kh au v nhng au n v bt n ca h. Lm sao ta sao c th ni rng mnh l quan trng hn ngi khc? C l l hay lp lun no bin h cho vic ta lun chm cht chnh mnh hn l ngi khc? Nu ngh n ci chung, ta s thy rng ta ch c mi mt mnh trong khi nhng chng sinh khc l v s. Nu ta so snh hnh phc ca mt ngi vi hnh phc ca tt c chng sinh th vic quan tm duy nht n hnh phc ca ring mnh s l khng hp l. Chng ta khng th i theo con ng tm linh ch mu cu hnh phc cho ring mnh. Ta cng phi gip mi ngi cng t c hnh phc. Vic cu gip tt c chng sinh l rt kh khn khi ta cha t n tm bnh ng i vi mi ngi. Ta thng c khuynh hng yu thch mt s ngi hn nhng ngi khc v chp nhn lm mi vic gip h. Chng ta i x khng tt vi nhng ngi ta cho l ng ght v khng a thch. Khi no ta vn cn nhn thc v ngi khc theo cch phn chia thnh cc nhm bn b, th nghch hoc xa l, ri da vo m sinh lng luyn i, cm ght hoc v cm, th vic cu gip h l iu rt kh khn. Trc ht, ta cn phi pht khi tm t bi bnh ng i vi tt c chng sinh.
468

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Nn tng ca tm t bi [bnh ng nh th] l nhn thc c rng mi ngi vn khng h sn c bn cht l bn b, th nghch hay xa l i vi ta. Mt ngi bn c th ri s tr thnh ngi xa l hay k th nghch. Mt ngi ta khng a thch c th ri s tr thnh b bn hay xa l. V mt ngi xa l c th ri s tr thnh bn b hoc k th. Nhng mi quan h ny lun thay i theo thi gian v hon cnh. Nu nhn li cuc sng [ qua] ca chnh mnh, ta s thy nhiu trng hp thay i nh th. V mi quan h ca ta vi ngi khc khng ngng bin i, nn vic phn chia mi ngi quanh ta thnh cc nhm c nh [nh bn, th hoc xa l] ri sinh tm luyn i, cm ght hoc dng dng l hon ton v ngha. Vi mt tm nhn ton din hn, hn ta s thy rng vic gn ghp cho mi ngi nhng gi tr nh bn b, th nghch hoc xa l l ch quan v ty tin bit bao. Hm nay, ngi no cho ta mt s tin ln v tr thnh bn ta. Ngy mai, ngi y s nhc ta v tr thnh k th. Mt ngi khc s nhc ta hm nay ri ngy mai li cho ta mt s tin ln. [Trong hai ngi y,] ai l bn, ai l th? Bn v th ch l nhng s phn bit hon ton ch quan, ty theo thi im, hon cnh v ty theo s gn ghp ca ta cho mt ngi l bn hay th. Gi nh ta c th nh li nhng mi quan h ca mnh vi
470

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


mi chng sinh - k c nhng mi quan h trong tin kip - hn ta s thy rng tt c chng sinh i vi ta u tng l bn hu, l k th nghch hay l ngi xa l trong nhng thi im khc nhau. Ni chung, ta lun xem nhng ngi t t vi ta v tn thnh nhng quan im ca ta l ngi tt, l thn hu. Nhng ai khng c quan h tt p, ha hp vi ta, ta u xem l ngi xu, l k th nghch vi mnh. Nhng hai hng ngi theo phn loi nh th ca ta u sn c c nhng tnh tt v nhng tnh xu. Chng ta ch nhn thy mt vi tnh cht ca mi ngi v nhn mnh vo ri ngh rng l tnh cch ca ngi y. Cch nhn ca ta v ngi khc l rt ch quan. Khi ta nhn vo mt ngi no v thy c v nh rt tuyt vi, th i vi mt ngi khc, cng con ngi y li c v nh rt ng ght. Ti sao vy? l v ta nhn ngi y t mt gc , trong khi ngi khc li nhn ngi y t mt gc khc. Tht ra, ngi y vn c c nhng mt tt p v nhng im khim khuyt. Nu ta tu tp c c mt cch nhn ton din hn v ngi khc, ta s khng tht vng khi ngi thn yu khng p li nhng k vng ca ta. Ta s nhn ra v chp nhn nhng khim khuyt ca h.
472

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Cng vy, ta s bit khoan dung v tn trng hn i vi nhng ngi m trc y ta cho l ng ght, v ta nhn bit c nhng phm tnh tt p ca h. Mc d c th hin nay h cha i x tt vi ta, nhng h i x tt vi nhiu ngi khc. Khi ta xem xt n mi phng din trong tnh cch ca ngi khc v thc c v s bin i cng nh tnh cht ch quan ca nhng mi quan h, cm xc ca ta i vi mi ngi quanh ta s c bnh n hn. Khi vt qua c chng ngi ca nhng cm xc luyn i, sn hn v v cm, tm hn ta s rng m hn i vi mi ngi.

Lng tt ca ngi khc


Trn cn bn tnh cm khng thin lch i vi mi chng sinh, ta c th tu tp pht trin tm t bi. Bc u tin pht khi tm t bi l phi ngh nh n lng tt ca ngi khc. Mi th m ta c c u nh vo lng tt ca ngi khc. Thc phm ca ta c trng trt, chuyn ch v cng thng c nu nng bi ngi khc. Y phc ca ta cng do ngi khc lm ra. Cn nh ca ta cng c c nh vo n lc ng gp ca nhiu
474

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


ngi: nhng kin trc s, k s, cng nhn xy dng, th hn, th in, th sn, th mc... Nu suy xt k, ta s thy rng mi th ta ang hng th u c c nh vo sc lao ng ca ngi khc. Mt s ngi cho rng: Nhng i khi nhng ngi y khng lm tt cng vic ca h. H thiu trch nhim v lm nhim mi trng. Ngy c khi h lm tt cng vic ca h th cng ch l kim tin, chng phi v gip ta. Nhng im ny nghe rt thuyt phc. Nhng, tht k l bit bao khi mt mt ta lun mun xem ngi khc l t t v dnh tnh cm nng nn cho h, nhng mt khc bt c khi no ta bt u cn nhc n nhng g ngi khc lm cho ta th mt phn khc trong ta li phn i v ln ting: Qu c th, nhng m... , v ri k l ra nhng li lm ca h. Th nhng, c th p li nhng ng vc ni trn nh th ny: ng l c mt s ngi sai lm v c nhng hnh vi gy hi mt cch v tnh hoc c . Nhng h c gng ht sc, xt theo nhng iu kin tinh thn v th cht ca h. Nu c ngi ang gy hi cho ngi khc hoc mc phi nhng sai lm nghim trng, chng ta nn n lc khc phc tnh trng . Tuy nhin, ta c th lm iu m khng ni gin vi h.
476

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Mt trong nhng v thy ca ti, ngi Lama Yeshe, thng bo chng ti: H c tt y, cc con ! Ngay c nhng ngi gy hi n ngi khc hoc lm vic bt cn cng ch l ang c gng c c hnh phc. Nu xt n s v minh v m lm ca chnh h th tht ra h vn ang lm nhng g m h thy l ng n. Ngi ta c th lm vic v tin, khng h c nh t t g vi ta. Nhng iu ng ni y khng phi l l do lm vic ca h, m l chng ta c li ch nh vo nhng n lc ca h. Bt k l h ang lm vic v tin bc hay danh ting, s tht l nu h khng lm nhng vic y th hn l chng ta phi khn kh hn. Cng c ngi ni rng: Ti tr tin cho cng vic h lm, v th h ch lm nhng vic c thu. Nh th c g l t t? Ngay c khi ta tr tin thu ngi lm vic, ta vn c li t nhng n lc ca h. Hn na, ng tin m ta dng tr cng cho h cng chng phi ca ta. Ta sinh ra i vn khng sn c cht tin bc no trong tay! Tin bc ta c c u l do ngi khc trao cho. Nu khng nh vo s t t ca ch thu hoc ca cc khch hng, lm sao chng ta c c tin bc?
478

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Khi mi sinh ra, ta chng c g c. Thm ch ta khng th t n ung hay t bo v mnh trong nhng iu kin lnh hay nng. Hon ton l nh vo tnh thng cha m nn ta khng cht i khi cn l a tr s sinh. Ta c th cm thy mnh khn ngoan v uyn bc, nhng t u ta c c nhng phm tnh ? Cha m dy ta ni nng, cc thy c gio dy ta nhiu k nng v kin thc. Cho d thu nh ta c th khng bit trn trng nhng g m cha m, thy c lm cho ta, nhng gi y nu suy xt li ta s thy l cng n ca cc v rt ln lao. Mt s ngi thu nh tng b xm hi, hoc tng tri qua nhng tnh hung kinh hong nh trn chy lu vong hoc l nn nhn chin tranh. Lm sao nhng ngi ny c th khi tm xem ngi khc l t t tt bng, khi m nhng tn thng qua ca h l qu nng n? Trc ht, ta c th qun tng su xa v nhng ngi i x tt vi ta. D cho l mt nhn vin tri t nn hay mt thy gio, mt ngi bn hay mt ngi xa l vi n ci biu l s cm thng v quan tm, tt c chng ta u tng nhn c s t t [t ngi khc]. Vic nh li nhng iu tt nh nht ca ngi khc cng rt hu ch, v n s xoa du ni au ca ta v gip m rng tri tim cm xc thng yu tr li.
480

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


K n, ta c th xem xt vic nhng ngi gy tn hi cho ta c thng xuyn lm vic hay khng. C th ta tng c nhng kinh nghim khng xu hoc thm ch l tt p i vi h. Vic nh li nhng iu gip ta thy c rng nhng ngi gy hi cho ta cng khng phi hon ton h hng v nhn cch. Thm vo , ta c th suy xt rng nhng ngi gy hi cho ta hnh ng do s v minh v m lm. Cho d h ch hon ton mong mun c hnh phc nhng chn cch lm sai tri dn n gy hi cho chnh mnh v ngi khc. Suy xt theo cch ny, ta c th dn dn khi tm tha th h v cha lnh nhng tn thng tnh cm ca mnh.

Rng m tm hn
Ngi Pht t tin rng, lng tt ca ngi khc s tr nn r rng hn khi ta xt n vic mnh tng tri qua nhiu kip sng. Trong mi kip sng, c nhng ngi i x rt tt vi ta. Chng ta khng phi lc no cng sng chung vi nhng ngi m ta gn gi hin nay. Trong nhng kip sng qu kh, chng ta tng c cc quan h khc nhau vi mi chng sinh khc. Chng ta tng l cha m, con ci ca nhau, cho d hin nay ta khng th nh li iu .
482

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Ban u, iu ny c v nh rt l lng, nhng khi ta xt n vic nhng kip sng [ca chng sinh] c t v thy, ta c th hiu c rng trc y ta tng quen bit ht thy mi ngi khc. Trong nhng kip sng qu kh , khi nhng ngi khc tng l cha m ca ta, ni chung l h rt thng yu ta. Ngay c khi h khng lm cha m ta th h cng gip ta. Khi ta suy xt tht su xa v iu ny, ta cm thy lng trn ngp s trn trng v bit n i vi mi ngi. V nh th, mi khi ngh n ngi khc ta s hnh dung h l v cng t t. Ta s chn thnh mong mun n p lng t t ca h. T trong tri tim mnh, ta cu mong cho h c hnh phc. y chnh l lng thng yu. Tm hn thng yu rng m nh th khin ta cm thy hnh phc v ngn. Nhng khi m lng ch k ta cm thy th no? Tm hn ta y s hi, cng thng v kh chu. Liu tm ch k nh th c ch g chng? Khuynh hng ch k c v ngoi dng nh chm lo cho ta vi lun iu rng: Nu ti khng lo cho bn thn mnh trc th ai lo cho ti y? Sng trn i ny, ti phi lo cho hnh phc ca ring ti trc nht. Nhng trong thc t, chnh khuynh hng ny hy hoi hnh phc ca ta. Nu ta kho st nhng tri
484

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


nghim ca mnh, ta s thy c mi khi ta xy ra xung t cng thng vi ngi khc, u l c lin quan n tm ch k. Mi ln ta c hnh vi bt thin v v th gy kh au cho chnh mnh trong tng lai, u c s n tng ca tm ch k. Bt lun khi no chng ta li bing, i hi qu ng hay v n bi ngha, u l do tc ng ca tm ch k. V sao cc quc gia c chin tranh? V sao c xung t trong gia nh? V sao c nhng ngi nghin ngp hay chy theo quyn lc v s giu c? Cu tr li bao gi cng quy kt v tm ch k, chm lo cho bn thn hn l ngi khc. C mt phng php rt hiu qu lm gim bt tm ch k. l hnh dung c rt ng ngi vy quanh ta. iu ny nhc nh chng ta rng, ta ang sng chung trong th gii ny vi nhiu ngi khc. V nh vy, thay v ch t bit mnh, ta t mnh vo a v ngi khc v nhn li chnh mnh. Ngi khc nhn nhn v ta nh th no? Liu ta c quan trng [i vi h] nh ta vn tng khng? Trong thc t c qu nhiu ngi khc, trong khi ch c mi mt ci ta m thi. V vy, liu c hp l khng khi ta ch bit quan tm n hnh phc ca ring mnh? Liu c ng n khng khi xem hnh phc ca ring mnh l quan trng hn ca mi ngi khc? Suy xt theo cch ny s gip ta c mt cch nhn ng n v s vic.
486

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


iu ny khng c ngha rng chng ta l ngi xu xa ch v i khi ta ch k. Khuynh hng ch k l mt trong nhng m my chng ngi trn bu tri trong tro ca tm thc chng ta. Ta khng nn sai lm ng nht mnh vi s ch k, v nu lm nh vy chnh l ta kt hp s thng vi bn thn s thng tn. y, ta cn phi mnh m chng li s ch k, bi v n gy hi cho chnh ta v ngi khc. Tri li, vic thng yu chm sc ngi khc mang li li lc rt ln lao. Ngi khc c hnh phc v ta cng hnh phc. Thm vo , vi s quan tm chm lo cho ngi khc, ta s c nhng hnh vi hin thin. iu ny to ra kt qu km theo l hnh phc ca ta trong nhng kip sng tng lai. Quan h gia ta v ngi khc tr nn ha hp hn v mi trng sng quanh ta cng th. Nh bit yu thng ngi khc hn chnh bn thn mnh, tm hn ta tr nn cao c v ta s thng tin trn ng tu tp. Ngi Tch Thin (Shantideva), bc thnh v i ngi n , dy rng: Mi nim vui trong cuc i ny, u c c t tm nguyn mong cu ngi khc c hnh phc. V mi kh au trong cuc i ny,
488

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


u do lng ch k kht khao hnh phc cho ring mnh. Nhng iu cng chng c g cn phi ni thm nhiu. Nhng k u m hnh ng v li lc cho chnh bn thn h, Ch Pht hnh ng v li lc cho ht thy chng sinh. Hy nhn vo s khc bit gia hai trng hp .

Tm t bi
Tm t l mong mun cho mi ngi u c hnh phc, cn tm bi l mong mun cho mi ngi thot khi mi kh au. Tm t bi c th l bnh ng v rng m n tt c chng sinh khi ta tr b c tm luyn i vi ngi thn, cm hn vi k th v v cam vi ngi xa l. Tm t khng phi l mt th cht liu c gii hn m ta phi phn pht mt cch d sn. Khi chng ta nhn thc c lng tt ca ngi khc v bit tn trng kht vng hnh phc, n trnh kh au ca h, th tm t ca chng ta pht trin n v cng.
490

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Mt s ngi c th hoi nghi: iu phi chng l c phn khng thc tin? L no ti phi t b gia nh ca mnh? Hoc l ti phi yu thng mi ngi ging nh nhau v s kt hn vi tht nhiu ngi? Hay l ti phi cho nhng tn trm vo nh ri ch ch ct tin bc v ti thng yu chng? Tm t phi lun i km vi tr tu. khng phi l mt kiu tnh thng ngc nghch. i vi gia nh, chng ta phi pht trin tnh thng yu hn l s luyn i. Chng ta c th c tnh thng yu bnh ng vi tt c chng sinh, nhng ta vn sng vi gia nh ca mnh. Tm t khc vi i dc. Tnh thng yu bnh ng vi mi ngi khng phi th hin qua tnh dc. Tng t, tip tay cho hnh vi phm ti nh trm cp khng phi l lng t. Tuy nhin, ta c th dng ti sn ca mnh gip ngi khc c n hc v c cng n vic lm, nh h khng phi sng bng trm cp. Tm t l mt khuynh hng ni tm lun quan tm chm sc cho tt c mi ngi. Tuy nhin, chng ta phi c hnh ng thch hp trong mi tnh hung, sao cho mang li li lc ln lao nht cho a s ng o. Nu buc phi ngn chn mt ngi ang gy hi cho ngi khc, ta c th lm iu khng phi
492

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


v gin d hay cm th, m v s quan tm n chnh ngi y cng nh mi ngi khc c lin quan. V mt tinh thn v cm xc, ta ng x bnh ng vi ht thy chng sinh. Tuy nhin, ta phi c nhng li ni v hnh vi thch hp trong tng trng hp. Ta c th pht trin tm bi cng vi tm t, mong mun cho mi ngi thot khi kh au v nguyn nhn dn n kh au. Tm bi rng m v bnh ng vi ht thy mi ngi, khng phn bit ngi l ai hoc hnh x nh th no. Tm bi khc vi lng thng hi. Lng thng hi l mt thi h c, cao ngo: Ti l ngi tt p nh th y, lun gip nhng ngi ngho kh, nhng k khng may c cuc sng ang v. Tm bi th ngc li, lun xem mi ngi bnh ng vi chnh mnh, v tt c chng ta u nh nhau trong c mun c hnh phc v khng mun kh au. Vi lng tn trng v tnh khim h, ta s gip mi ngi bng mi cch c th m khng cn ai bit n vic lm ca mnh. Chng ta gip ngi khc mt cch t nhin v khng mong n p, cng ging nh ta ang gip chnh mnh. Vi tm t bi, chng ta s tip tc pht khi tm nguyn v i t mnh gnh ly trch nhim mang n hnh phc an vui cho tt c chng sinh. Nu
494

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


khng c tm nguyn v i ny, th d c tm t bi ta cng khng c ng lc dn thn hnh ng. Nh c ngi thy ngi khc cht ui nhng ch ng nhn v suy ngh: i, khng khip qu! Ngi ny cn phi c cu gip. Cng vy, ta s khng bao gi c tng thc s nhp cuc gip . Nhng khi pht trin trn vn tm nguyn v i v chng sinh, t nhin ta s phng s ngi khc bt c vic g trong kh nng mnh, m khng h c s ngn ngi, min cng hay phin h. Chnh tm nguyn v i kia bin nhng cm xc t bi thnh hnh ng thc tin. Chng ta lm th no mang n hnh phc cho ngi khc mt cch hiu qu nht? Mc d chng ta c th c tm nguyn gip ch cho mi ngi, nhng kh nng hin nay ca ta rt gii hn. Tm bi ca ta cha pht trin trn vn, tr tu km ci v phng tin cha thin xo. Vy ai l ngi hi nhng phm tnh c th lm li lc cho chng sinh mt cch tt nht? Nhn khp th gian, ta thy mi chng sinh phm phu u khng c c nhng phm tnh y. Cc bc thnh hin - A-la-hn v ch B Tt - pht trin rt nhiu nhng phm tnh , nhng vn cha vin mn. Ch c ch Pht mi hon ton tr b c ht
496

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


mi chng ngi trong tm thc v pht trin trn vn nhng phm tnh . Hiu c iu ny, ta s pht khi tm nguyn thnh Pht c th lm li lc cho ht thy chng sinh. y chnh l tm lng v tha, l chng ng cn bn th hai trn con ng tu tp. Ngi no nui dng c tm B- mt cch tng tc, ngy cng nh m, c gi l B Tt. Bc tip theo l tu tp hon thin 6 php ba-lamt: b th, tr gii, nhn nhc, tinh tn, thin nh v tr tu. y l con ng tu tp hng n s gic ng vin mn ca mt v Pht. Trong s nhng yu t quan trng nht t n gic ng c 2 yu t l thin nh v tr tu, s c tm hiu di y.

5. TR TU NHN THC THC TI


Dt tr ci gc v minh
Sau khi pht khi quyt tm vt thot mi kh au v tm nguyn v tha cu qu Pht to li lc cho tt c chng sinh, lm th no chng ta bin nhng tm nguyn thnh hin thc? gii thot khi vng sinh t lun hi vi nhng kh au bt tn, c Pht dy rng ta phi dit tr tn gc
498

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


r nguyn nhn ca chng: s v minh bm chp vo mt bn ng [c cho l] c tht v tn ti c lp. Ta thc hin s dit tr ny bng cch pht trin tr tu, chnh l chng ng cn bn th ba trn ng tu tp. i s Tng-khch-ba (Lama Tzong Khapa) trong tc phm Ba im tinh yu trn ng tu tp (The Three Principles of The Path) nhn mnh tm quan trng ca tu gic nhau sau: Cho d ta c thin qun v quyt tm vt thot kh au v tm nguyn v tha [cu qu Pht lm li ch chng sinh], nhng nu khng c tr tu nhn thc c bn cht rt ro [ca thc ti] (vn khng c t tnh t tn ti), th ta cng khng th dt tr c gc r ca vng sinh t lun hi. V vy, phi n lc ht sc cho mc tiu nhn hiu c nguyn l duyn khi. dt tr hon ton mi che chng trong tm thc mnh thn tm v pht trin tim nng tr thnh mt v Pht, ta nht thit phi ty sch nhng bi bn v minh vi t. iu ny cng c thc hin bng cch pht trin tr tu nhn thc tnh Khng ca mi hin hu. Tm li, tr tu nhn thc tnh Khng khng ch l php hnh tnh ha thn tm hu hiu nht, m cn l im then cht nhn hiu thc ti v phn bit c nhng g hin hu vi nhng g phi hin hu.
500

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Ch tnh Khng rt kh hiu. hiu c tng tn, chng ta cn phi dnh nhiu thi gian nghin cu, hc hi v thin qun. Nhng g trnh by di y l rt s lc. y khng phi l nhng gii thch hon chnh v rt c th s gi ln nhng thc mc v hoi nghi trong tm tr cc bn. iu l bnh thng, v trong o Pht chng ta khng mong i s ngay lp tc thu hiu v chp nhn mi iu. Nhn hiu tnh Khng khng c ngha l lm cho u c ta tr nn trng rng, khng cn bt c t tng no. Mt s loi vt cng khng suy ngh nhiu, nhng iu khng c g thuc v phm tr o c. Tnh Khng m chng ta cn nhn bit cng khng ging vi s trng rng ca d dy khi i. Thay v vy, tnh Khng c nhn bit qua tr tu l s vng bt mi cch thc hin hu khng tht c m ch do ta gn ghp ln mi con ngi v hin tng. l s vng bt, khng tn ti, ca mt cch thc hin hu gi to. Trc ht, ta phi hiu c mnh ang ph nh iu g. Nhng g l khng tht c ni con ngi v hin tng quanh ta? chnh l bn cht thc hu hay t tnh t tn c lp. Tht khng may l t v thy n nay ta qu quen thuc vi s biu hin c
502

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


v nh tn ti c lp ca mi hin tng v quen bm chp vo v ngoi nh l ng tht, n ni ta khng cn kh nng nhn ra c v ngoi y l gi to. Chng ta khng nhn thc c rng con ngi v hin tng quanh ta khng thc s tn ti theo nh v ngoi m ta nhn thy .

i tm ci bnh quy tht


Mi s vt hin ra i vi chng ta nh th no? Hy ly mt ci bnh quy lm v d. N hin ra i vi chng ta nh l mt ci bnh quy tht. Bt k ai bc vo cn phng ny hn u phi nhn ra y l mt ci bnh quy, v c nhng tnh cht bnh quy no . C iu g lin quan n hoc hin hu trong n, khin cho n phi l ci bnh quy ch khng phi ci g khc. N l mt ci bnh quy s m c, tn ti bn ngoi v c lp vi tm thc ta. N nm - vi nhng tnh cht ring bit ca chnh n - v ta ch tnh c nhn thy n. Ci bnh quy ny c th c nhn bit: n ang nm ! Ci bnh quy hin ra i vi chng ta nh l ang tn ti bn ngoi, c lp vi mi iu kin nhn duyn, c lp vi cc thnh phn cu to nn n v c lp vi tm thc ta cng nh nhng khi nim v tn gi do ta gn ghp ln n. Nhng nu ci bnh quy
504

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


thc s tn ti theo cch nh vy, th khi ta phn tch v tm kim ci bnh quy ch thc ny, hn l ta chc chn phi tm ra n. Chng ta s i tm ci bnh quy thc c v tn ti c lp m i vi ta c v nh ang hin hu bn ngoi. Ta s tm kim xem ci g l bnh quy. Nu ta b i ci bnh ra, liu ci bnh quy ch thc s nm phn ny hay phn kia? Hay trong c hai phn? Nu bo n trong c hai phn, th tt nhin phi c hai ci bnh quy, v ta c hai mu bnh tch bit. y chc hn l mt phng php d dng sn xut bnh quy! Nu ta cho rng ci bnh quy nm phn ny, khng nm phn kia, th th ti sao ming ny l bnh quy m ming kia li khng phi? Ngay c khi ta nhn rng ming ln hn l bnh quy, th ci g c lin quan n hoc nm trong n l bnh quy? Chng ta hn phi tm c ci bnh quy v tnh cht bnh quy nm u trong n. Nhng nu ta tip tc b ci bnh ra thnh nhng ming nh hn c tm ci bnh ch thc, th cui cng ta ch thy mt m hn n, khng phi bnh quy. Chng ta c mt ng mu bnh vn, c g trong l bnh quy? Ci bnh quy thc c v t tn c v nh ang hin hu nhng li khng th tm thy c khi ta
506

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


phn tch v tm cch xc nh n. Nu c mt ci bnh quy t tn no bn ngoi, hn ta phi tm c n trong cc thnh phn cu to, hoc tch bit vi cc thnh phn . Nhng ci bnh nh th khng nm trong cc thnh phn ca n, v cng khng nm tch bit vi cc thnh phn ca n. Nu ci bnh l tch bit vi cc thnh phn to nn n, th hn hp bt m nhi vi nc c nng chn s nm trn a ny, cn bnh th u bn kia cn phng. iu l khng th, v ngoi khi bt nho c nng chn ny, u c g khc c gi l bnh quy? Ci bnh quy cng khng phi l tp hp cc thnh phn to thnh n, v mt tp hp ch l mt nhm cc thnh phn. Nu khng c phn no trong s t n l bnh quy, th lm sao nhiu phn nh th hp li c th l bnh quy vi tnh cht bnh no ? Cng ging nh mt tp hp nhng con chu chu, khng phi bm, th khng th to thnh mt n bm; mt tp hp nhng phn khng phi bnh quy, nhng mu v vn, khng th t nhin to thnh ci bnh quy thc s c th t n tn ti nh mt ci bnh. iu ny a ta kt lun rng khng h c t th bnh quy trong bt k trng hp no. Hay ni cch khc, ci bnh quy i vi ta c v nh chc tht, c th v nhn bit c v ta bm chp vo nh
508

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


mt s tn ti c lp, l khng h tn ti. iu ny khng c ngha l hon ton khng c ci bnh quy , nhng ch c ngha l khng h c ci bnh quy t n tn ti. Ci bnh quy khng tn ti theo nh cch n hin ra i vi ta. N khng tn ti theo cch m ta vn tng. Tuy vy, ci bnh quy vn ang tn ti. Nu khng, ta khng th n bnh! D n khng tn ti theo cch khng ph thuc, nhng n qu c tn ti mt cch ph thuc. N ph thuc vo cc iu kin nhn duyn ca n, nh bt m, nc, th nng bnh v.v... N ph thuc vo cc thnh phn ca n, nh cc phn khc nhau to thnh ci bnh, cng nh mu sc, hnh dng, mi v v.v... V n cng ph thuc vo vic ta nhn bit v gi tn bnh quy theo quy c. V mt x hi, tt c chng ta ng xem ci tp hp cc thnh phn c cng nng c th nh th ny l mt s vt c bit v gi tn n l bnh quy phn bit vi nhng s vt khc. Chng ta tm kim mt ci g m t n [hin hu nh] l ci bnh quy, khng ph thuc vo cc thnh phn ca n, khng ph thuc vo tm thc vi nhng khi nim v tn gi ca ta. Mt ci bnh tht c v khng ph thuc nh th khng th tm thy, v n khng h tn ti. Nhng ci bnh quy tn ti mt cch
510

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


ph thuc th vn ang c . chnh l ci bnh ta n. Ci bnh quy tn ti nh th no? Mt tp hp cc nguyn t c kt hp theo mt m thc nht nh no . Tm thc ta nhn bit, cho n l mt s vt v t tn l bnh quy. N tr thnh ci bnh quy v tt c chng ta u nhn bit v n theo cng cch tng t nh nhau v cng gi tn n l bnh quy quy c ca x hi. Trong kinh u-ba-ly thnh vn (Questions of Upli) ni rng: Nhng bng hoa mu quyn r, V nhng lu i vng chi ngi hp dn, Thy u khng c ngi to tc vi t tnh t tn. Chng c tha nhn qua nng lc ca khi nim, Th gii ny khi sinh qua nng lc ca khi nim. Ci bnh quy ch tn ti mt cch ph thuc. Ngoi ci bnh tn ti mt cch ph thuc ny, khng cn c ci bnh quy no khc. Khng h c mt ci bnh t n tn ti khng ph thuc vi bn cht bnh no gn lin vi n. Ci bnh quy c tn ti, nhng n khng tn ti theo ng nh v ngoi xut hin ca n. N xut hin c v nh khng ph thuc, nhng thc t khng phi vy. N ph thuc vo cc iu kin nhn duyn, thnh phn ca n, vo tm
512

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


thc ch th nhn thc v n nh l ci bnh quy. Ci bnh quy l mt hin tng duyn sinh.

Ta l ai?
Nu khng c ci bnh quy vi t th khng ph thuc, vy c mt ci ti khng ph thuc hay chng? C hay chng mt ci ti thc hu, mt con ngi nhn bit c? Cu tr ca c Pht khc bit vi nim v mt linh hn vnh hng bt bin ca Do Thi - Ki-t gio, v khi nim t ng (atman) ca o Hindu. Hn l khi phn tch v tm kim, chng ta phi tm ra c linh hn, t ng hay bn ng t tn ti, mt ci g chnh l con ngi [m ta ang tm kim]. Ta c th tm c chng? Hy nh li mt tnh hung m chng ta cc k gin d. Lc ci ti hin ra nh th no? N dng nh rt chc tht. C mt ci ti rt tht ang b ngi khc xc phm. Ci ti phi c bo v. Ci ti, ci bn ng , ta cm thy nh c th tm ra c, n phi nm u trong hp th thn-tm ta. Nu ci ti chc tht, c th v khng ph thuc tn ti ng nh n hin ra i vi chng ta, hn ta phi tm ra c n trong thn tm ny hoc tch
514

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


bit vi thn tm. Ci ti khng th tn ti ni no khc hn na. Liu ci ti c phi l thn th ta? Nu th, th b phn no ca thn th l ti? Cnh tay chng? D dy chng? Hay b no? Tt c cc b phn trong c th u c cu to t nhng nguyn t. Chng khng phi l ci ti. Ton b c th cng khng phi ci ti, v nu ng vy th sau khi ti cht, xc cht ca ti hn phi l ci ti. Ti l mt ci g nhiu hn l nhng nguyn t cu to nn thn th, v ch ring phn vt cht ca c th m khng c thc th khng th nhn bit c cc i tng, nhng ti tht c nng lc nhn thc. Vy ci ti l tm thc ny? Nu vy th ci ti l nhn thc, vn nhn bit mu sc v hnh dng? Hay ci ti l nh thc, vn nhn bit m thanh? Hay ci ti l thc, vn c chc nng suy ngh? Hay ci ti l mt c tnh c th ca ti? Nu vy th khi ci ti l s tc gin, hn ti phi lun lun tc gin; nu ci ti l s thng minh, hn ti lc no cng thng minh? Ci ti cng khng phi l mt tp hp ca nhng phm tnh tinh thn v cc trng thi tm l khc nhau, v mt tp hp gm nhiu yu t m bn thn mi yu t u khng phi l mt ci ti chc
516

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


tht, khng ph thuc, th tp hp khng th tr thnh ci ti. Mc d ta cm thy nh c mt ch th suy ngh hay mt yu t ni tm no to ra cc quyt nh ca ta, nhng khi c tm kim yu t c th , ta khng th tm thy. Nhng quyt nh v t tng ca ta khi ln ty thuc vo rt nhiu yu t tinh thn. Chng c mt anh chng t hon no n np trong iu khin chng trnh c! S kt hp thn v tm chng ta cng khng phi l mt ci ti khng ph thuc, v l mt tp hp nhiu thnh phn. N ph thuc vo chnh cc thnh phn . Lm sao c th tm thy mt ci ti c tht v khng ph thuc trong kt hp ca thn v tm ti, khi c hai phn y u khng phi l ti? Ci ti cng khng tn ti nh mt ci g tch bit vi thn v tm. Nu iu l ng, hn l ti c th xc nh v tm thy chnh ti mt ni khng h c c thn v tm ti. iu ny c ngha l, ti c th mt ni trong khi thn v tm ti mt ni khc! R rng l khng th nh vy. T ng, hay ci ti c lin kt v c quan h vi c thn v tm. Liu ci ti c phi l mt thc th c lp i t kip sng ny sang kip sng khc? Vo thi im lm chung, tm thc chng ta i dn vo nhng trng thi cng lc cng vi t hn. Chnh mc vi t nht ca
518

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


tm thc s i t kip sng ny sang kip sng k tip. Tuy nhin, tm thc cc vi t ny lin tc bin i trong tng st-na. Tm thc khng bao gi duy tr bt bin trong hai st-na k tip nhau, cng ging nh trn bnh din vt l, cu trc ca cc ht electron trong mt nguyn t lun thay i trong tng thi im. Chng ta khng th ch ra bt k mt khonh khc tm thc no l tng v cng s mi mi l ta. Ta khng phi l tm thc ca hm qua, khng phi l tm thc ca hm nay hay ngy mai. Ta khng phi l tm thc s la b thn xc ny lc cht, cng khng phi l tm thc s ti sanh. Ci m ta gi l ti ph thuc vo tt c nhng trng thi tm ny, nhng khng phi l bt k trng thi no trong s . Vic nh li v v con sng [trong phn Ti sinh din ra nh th no? (Phn III, mc Ti sinh)] c th gip ta hiu c iu ny. Con sng Mississippi khng phi l hai b ca n. Cng khng phi l nc sng, nhng tng [di lng sng], hay nhng dng sui vo n. Dng nh c mt con sng rt tht v t n tn ti khi ta khng phn tch vn , nhng ngay khi ta nu cu hi: Ci g l con sng c v nh ang t n tn ti rt tht ny?, ta khng tm c iu g ch ra c. D vy, vn c mt con sng ang tn ti mt cch ph thuc. Tng t, dng tm thc ca ta khng phi bt k mt st-na tm no, cng khng phi tp hp ca nhiu st-na. Khng h c mt dng tm thc thc
520

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


s tn ti theo cch . Tm thc chng ta khng tn ti theo cch nh mt thc th chn tht hoc sn c t tnh tn ti. D vy, vn c mt dng tng tc cc st-na tm to thnh dng tm thc, v chnh dng tm thc ny i ti sanh. Ci ti hay bn ng khng tn ti theo cch khng ph thuc vo thn v tm, cng khng th tm thy bn trong thn hoc tm. N cng khng phi l s kt hp c thn v tm. Hay ni cch khc, ci ti chc tht v c th m ta cm nhn khi ta ang gin d li khng th tm thy bt k ni u. Ti sao? V n khng h tn ti. Ci ti khng h tn ti theo cch khng ph thuc. y chnh l ngha ca v ng hay tnh Khng.

Tn ti mt cch ph thuc
iu khng c ngha l ci ti hon ton khng tn ti. Nhng g chng ta ang ph nh y l mt s tn ti theo cch khng ph thuc hoc do t tnh sn c. Chng ta qu tht c tn ti. Nu chng ta hon ton khng tn ti th ai l ngi vit cun sch ny v ai l ngi c sch? Nhng s tn ti ca chng ta l hon ton ph thuc. Chng ta tn ti ph thuc vo cc yu t nhn duyn, nh tinh cha non m, nh dng tm thc c
522

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


tip ni t i sng trc. Chng ta ph thuc vo cc phn cu thnh ta, nh thn v tm. Chng ta cng ph thuc vo khi nim v tn gi. Trn nn tng thn v tm kt hp vi nhau, chng ta nhn hiu v t hp ny nh l mt con ngi v gi tn l ti. Chng ta ch tn ti qua tn gi c gn ghp trn mt nn tng thch hp. Nh c Pht dy: Nh vic gi tn mt chic xe, da trn cc thnh phn hp li. Cng vy, theo quy c m mt con ngi, (c gi tn) da trn cc un (thn v tm) [hp thnh]. iu quan trng l phi nhn hiu rng, vic nhn ra tnh Khng khng ph hy ci ti, v mt ci ti vi thc th chn tht v khng ph thuc vn cha bao gi tn ti c. Nhng g ta hy dit chnh l s v minh bm chp vo nim: tht c tn ti mt ci ti c th v chc tht. Khng phi l mi s vt trc y tng hin hu, ri ngay khi thin qun v tnh Khng, ta ph hy s hin hu . Cng khng phi l mi s vt trc y tng tn ti khng ph thuc, ri chng ta [tu tp thin qun v] loi b phm tnh ny ca chng. Chng ta ch n gin nhn ra c l cha bao gi c s tn ti khng ph thuc, v nh ta xa
524

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


b nhn thc sai lm rng tht c s vt tn ti mt cch khng ph thuc. C con ngi t n s chng ng. y l ci ti theo quy c, vn ph thuc vo cc iu kin nhn duyn, ph thuc vo cc phn cu thnh, v ph thuc vo khi nim cng vi s nh danh. Cc bc chng ng khng cn cm nhn mnh m v mt ci ti ring r v chc tht nh chng ta, v cc ngi nhn ra c rng mt ci ti nh vy khng h tn ti. Ci ti vn hin hu, nhng theo mt cch thc hin ha v m du hn. Ci ti hon ton ch l mt quy c, khng phi mt thc th. Khi hiu ng v tnh Khng v v ng, ta s c c mt phng tin cc k mnh m ch ng cc tm hnh phin no. Khi nhn bit c c tnh Khng, ta s thy khng h c con ngi c th no ang ni gin; khng h c con ngi tht no bo v danh ting; khng h c mt con ngi hay s vt xinh p no c s tn ti c lp ta phi chim hu. Nh nhn bit c tnh Khng, nhng tham lam, sn hn, ganh t, kiu mn v si m ca ta u tan bin, v chng h c mt con ngi c th no ta phi bo v v cng chng c s vt c th no ta bm chp.
526

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Tm quan trng ca s nhn hiu tnh Khng c kinh The Superior of the King of Meditative Stabilization nhn mnh nh sau: Nu thc tnh v ng ca cc php c qun chiu, V nu s qun chiu ny c pht trin trong thin nh, Th s c kt qu l Nit-bn. Ngoi ra, khng cn cch no khc t n s an lc. Nhn hiu v tnh Khng khng c ngha l chng ta tr nn v cm v mt ht kht vng. Ta c th ngh rng: Khng c ci ti tht, khng c tin bc tht, vy th ti sao ta phi lm vic? Nhng suy ngh nh th l ta cha hiu ng v tnh Khng. Nhn hiu c bn cht v ng s cho ta mt khng gian rng ln hnh ng. Thay v cn kit nng lng v s tham lam, sn hn v si m, ta s t do vn dng lng t bi v tr tu ca mnh lm li lc cho chng sinh bng v s phng tin. Khi thin qun v tnh Khng sau khi pht khi tm nguyn vt thot mi kh au v pht tm B-, ta c th tnh ha hon ton mi cu nhim phin no trong tm thc. Vt qua mi gii hn, ta s c kh nng pht trin hon ho mi phm tnh tt
528

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


p, nh ta c th vn dng mi phng tin kho lo gip chng sinh theo nhng phng cch hiu qu nht. Tm thc ta hon ton c kh nng chuyn ha bng cch ny. Ta c th chuyn t m sang ng, t mt chng sinh phm phu thnh mt v Pht, nh vo s pht trin ba chng ng cn bn trn ng tu tp. pht trin ba chng ng cn bn, cn c thi gian, c nhn nhc v tinh tn. Chng ta cng cn c s nh tm khi thin qun v ba mc , tu gic ca ta s tr nn vng chi v sc bn.

6. THIN NH
Pht trin nh v tu
rong ngn ng Ty Tng, ch gom (c ngha l thin) c cng gc ng t vi nhng ch mang ngha tp luyn cho quen hay lm cho quen thuc vi. V th, trong thin tp chng ta n lc t mnh lm quen vi nhng cch nhn ng n v th gii. Ta cng c gng lm quen vi mt quan im chn xc v thc ti on tr mi quan nim sai lm v nhng tm hnh phin no.
530

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Thin khng phi l xua ui mi t tng ra khi u c v an tr trong trng thi trng rng. Mt u c trng rng chng c g ng ni c. Nhng t tng c nh hng kho lo c th hu ch cho ta, nht l trong nhng giai on tu tp thin nh ban u. Cui cng ri th chng ta cng cn phi vt qua nhng gii hn ca cc khi nim. Nhng iu khng c ngha l ri vo mt trng thi trng khng v cm, m chnh l s trc nhn tht sng sut v thc ti. Trc ht, chng ta nht thit phi lng nghe nhng hng dn v phng php thin nh v cc mc thin qun. Thin khng ch l ngi bt tro chn v nhm mt li. Thin l hng tm n mt i tng tch cc v nui dng nhng khuynh hng li lc. Chng ta cn phi lng nghe nhng ch dn t mt v thy c kinh nghim bit cch thc hnh sao cho thch hp. Tip n, chng ta suy ngm v nhng ch dn : ta nht thit phi hiu c mt mc trc khi c th t mnh quen thuc vi n. S suy ngm ny c th c thc hin qua tho lun vi cc bn ng tu v vi cc v thy. Hoc ta cng c th ngi thin v t mnh suy ngm. Khi c c mt phn hiu bit v mc qun chiu, ta hp nht hp nht mc y vi tm thc
532

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


mnh thng qua thin nh. Nh rn luyn tm thc tr nn quen thuc vi nhng khuynh hng v quan im nht nh no - chng hn nh tm t v phn bit hay tr tu nhn thc thc ti - nn nhng phm tnh dn dn tr thnh nhng khuynh hng t nhin trong ta. T th ngi thin truyn thng l hai chn bt tro nhau trn mt b on, phn mng hi cao hn chn mt cht. Hai vai ngang bng, lng gi thng, nh th ta ang c mt lc ko thng ln t nh u. Hai bn tay c t vo trong lng, ngay bn di rn. Bn tay phi t trn bn tay tri, hai ngn tay ci chm vo nhau. Hai cnh tay khng p st vo thn mnh, cng khng tch xa ra, ch tht t nhin thoi mi. u hi nghing v pha trc, ming ngm li, li cong chm ln vm hng. Mt hi m h trnh ri vo hn trm, nhng khng nhn g c. Ni ng hn l hi nhn xung, nh nhng tp trung vo chp mi hay [mt im di] mt t pha trc mt. Thin c thc hnh vi ton b tm thc ch khng ch ring nhn thc. Ta khng nn c gng nhn thy bt c iu g bng mt trong khi thin tp.
534

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Thin tp vo bui sng trc khi bt u mt ngy lm vic l rt tt v lc tm thc ta sng sut, tnh to hn. Nh vic nh tm vo nhng khuynh hng hin thin trong thin tp bui sng sm nn sut trong ngy ta s c c s tnh gic v im tnh hn. Thin tp vo bui ti cng gip ta lm an nh tm thc v chuyn ha c nhng g xy ra trong ngy trc khi i vo gic ng. Ban u, mi ln thin tp khng nn ko di qu lu. Nn chn thi gian ph hp vi kh nng v thi biu ca bn. iu quan trng l phi thc hnh u n, v s lp li u n rt cn thit t mnh tr nn quen thuc dn vi nhng khuynh hng tt p. Thin tp mi lm pht [u n] mi ngy s li lc hn so vi vic thin tp ba ting ng h trong mt ngy ri m ng sut nhng ngy cn li trong tun. V ng c hnh ng ca ta s quyt nh hnh ng ca ta c mang li li lc hay khng, nn vic pht khi mt ng c hin thin trc khi thin tp l cc k quan trng. Nu ta khi u mi bui thin tp vi mt ng c mnh m, vic nh tm s d dng hn. Do vy, trc khi nhip tm vo mc thin qun, ta nn dnh t pht ngh n nhng ch li ca thin tp cho bn thn ta v ngi khc.
536

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Nhng tm nguyn v tha nh th ny l rt hu ch: S tuyt vi bit bao nu tt c chng sinh u c an vui hnh phc v thot khi kh au! Ti mong mun thc hin iu ny bng cch ch by cho ngi khc con ng tin n gic ng. Nhng khi tm thc ti vn cn m ti, ti khng th t cu chnh mnh, ni g n ngi khc. V th, ti mun hon thin bn thn - on tr mi chng ngi v pht trin nhng tim nng tt p ca mnh - c th phng s tt hn cho ht thy chng sinh. Vi tm nguyn nh th, ti s thc hnh bui thin tp ny tin thm mt bc na trn con ng tu tp. Nhng trong o Pht gio c nhiu php thin. V c bn c th chia thnh hai nhm: mt nhm nhm t n samatha (ch) hay s an nh, v mt loi c cng nng lm tng trng vipassana (qun) hay tu gic. Trong kinh Hin by Thnh , c Pht nhn mnh v hai loi thin ny: Cc ng nn bit rng, cho d ta dy nhiu kha cnh khc nhau ca cc trng thi thin Thanh vn (nhng v ang tu tin n qu v A la-hn), B Tt v Nh Lai (ch Pht), nhng tt c nhng kha cnh u bao hm trong hai php tu tp v nh (thin ch) v tu (thin qun).
538

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG nh


nh l kh nng ch tm vo mt i tng thin qun vi s sng sut v n nh trong khong thi gian ko di ty theo mun. Vi trng thi nh, tm chng ta tr nn cc k nhu nhuyn, gip ta c th ty hng tm vo bt k ch hin thin no m ta mun. Mc d ch ring vic nh tm khng th on tr c gc r ca phin no, nhng n lm cho sc mnh ca phin no suy yu i rt nhiu. Nhng [tm nim] th ca sn hn, tham lam v ghen t khng cn sinh khi v nh nn ta cm thy ha hp hn vi mi trng quanh ta. tm c th an tr trong trng thi nh, chng ta nht thit phi bung b mi bun phin, d tng, lo u v xao nhng. V th, pht trin trng thi nh, ta thc hnh thin ch, nhm rn luyn tm thc tp trung vo mc thin tp. c Pht c dy v rt nhiu mc ta c th ch tm vo nhm pht trin s nht tm. Trong cc mc ny bao gm php qun nim tm t i tr sn hn v qun bt tnh i tr tham luyn. Ta cng c th qun nim v bn cht trong sng v tnh gic ca tm. Hnh tng c Pht cng c th l mt
540

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


mc cho thin nh, trong chng ta hnh dung c Pht bng th kin trong tm thc v duy tr s ch tm vo . Mt trong nhng mc chnh thng c dng pht trin s nh tm l hi th. qun nim hi th, chng ta ngi trong t th tht thoi mi v ht th t nhin. ng th su hay thc p hi th theo bt k cch no. Hy th nh bnh thng, ch c iu l gi y ta theo di v cm nhn trn vn hi th. Ch tm vo chp mi v theo di s cm nhn hi th khi ta ht vo, th ra. Hu ht chng ta u ngc nhin v thm ch l s hi khi mi bt u tp thin. Dng nh tm thc ta tng t mt ng ph no nhit trung tm New York - c qu nhiu s huyn no, qu nhiu t tng, qu nhiu s thc p, li ko. Khng phi thin lm cho tm ta tr nn hn lon nh th. Thc ra, tm thc ta vn lun vng ng, nhng v s tnh gic ni qun ca ta yu t nn khng nhn bit c. Tuy nhin, s hn lon trong ni tm ny khng phi l mt tnh trng tuyt vng. Thng qua s thc hnh [thin tp] u n, tm ta s c kh nng tp trung tt hn v s hn lon s suy gim. Hn trm v tro c l hai chng ngi chnh ca s pht trin nh lc. Hn trm xy ra khi tm thc
542

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


thiu s sinh ng, v nu khng i tr hn trm, ta c th s ri vo gic ng. Khi tm thc tr nn u oi, l , chng ta cn p dng nhng php i tr thch hp khi dy s tnh gic. Ta c th tm thi ngng vic qun nim hi th chuyn sang mt mc no c th gip tm hng phn hn, chng hn nh vic ta c c thn ngi hon ho hin nay, hay v kh nng thnh Pht ca mnh. Qun tng cn phng trn ngp nh sng hay nh sng trn ngp vo bn trong thn th cng l nhng mc hu ch. Nhng php qun tng nh vy s gip tm tr nn sinh ng v xua tan trng thi hn trm. Khi y, ta s quay li vi vic qun nim hi th. i vi nhng ai cm thy bun ng khi thin tp, nn ra mt bng nc lnh trc khi ngi thin. Trong khong ngh gia hai thi thin tp, vic phng tm mt nhn ra xa cng gip tm tri rng v sinh ng hn. Tro c l mt chng ngi ln khc na trong vic pht trin s nh tm. Tro c xut hin khi tm ta b li cun theo nhng g ta bm chp. Chng hn, ta ch tm vo hi th c khong ba mi giy, v ri ta chng bit v sao li chuyn sang suy tng v thc n. V ri ta ngh n nhng ngi ta thng yu, sau l ngh n ni mnh s i chi vo cui tun. Nhng trng hp nh th l tro c.
544

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Tro c khc vi s xao nhng, phng tm. Tro c l hng tm vo nhng i tng ta tham luyn, trong khi phng tm l ch n c nhng iu khc na. Chng hn, ta ngh n nhng li xc phm ca ai cch y 5 nm, l mt trng hp phng tm. Cng vy, khi ta ngh lan man n nhng phm tnh hin thin ca c Pht trong khi ang qun nim hi th th cng l phng tm. Tro c hm ngha l tm thc qu phn khch, hng khi. V vy, php i tr vi n l ngh v iu g m m, bun thm. Ta c th tm thi qun chiu v s v thng, v nhng kha cnh bt tnh ca bt k iu g m ta ang tham luyn, hoc v nhng kh au trong vng lun hi. Sau khi lm cho tm tr nn nghim tc hn, chng ta quay li vi vic qun chiu hi th. Chnh nim v s tnh gic ni qun l hai yu t tm thc gip ta ngn nga v i tr vi s phng tm, hn trm v tro c. Vi chnh nim, chng ta lun nh n i tng thin tp l hi th. S ngh nh hay chnh nim v hi th ca ta qu mnh m n ni cc vng nim khng th xm nhp. Mun chc chn rng tm thc khng ri vo s phng tm, hn trm hay tro c, ta phi dng n s
546

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


tnh gic ni qun xc nh xem liu tm thc ta c ang duy tr s tp trung vo i tng thin nh hay khng. S tnh gic ni qun ging nh mt chng do thm - c thnh thong xut hin v lng l theo di xem ta c tip tc ch tm vo hi th hay tn mn sang ni khc. S tnh gic ni qun cng cnh bo ta khi s ch tm b bung lng v khng ch tm mt cch sng sut vo hi th. Nu s tnh gic ni qun nhn thy tm ta vn duy tr nh tm, ta s tip tc cng phu. Nu pht hin c s phng tm, hn trm hay tro c, ta s khi phc li chnh nim v hng tm tr v vi i tng thin nh. Hoc ta p dng cc phng php i tr vi hn trm v tro c nh c trnh by trn. Nhn nhc l mt phm tnh thit yu khc pht trin s an nh. Chng ta phi chp nhn bn thn mnh nh vn c, cng nh phi c s t tin v nhit thnh mun lm cho tm thc an bnh hn. Nu ta t thc p mnh v mong i nhng kt qu ngay tc khc th khuynh hng t n s cn tr ta. Ngc li, nu ta li nhc gii i th s khng c s tin b. Chng ta cn phi pht trin s n lc khng cng thng. Pht trin nh lc l mt tin trnh tun t cn c thi gian. Chng ta khng nn mong i c th t
548

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


n s nht tm qua vi ba ln thin tp. Tuy nhin, nu ta c c s hng dn thin tp ng n v tu tp di s dn dt ca mt v thy, v nu chng ta kin tr vi s vui thch v khng mong i kt qu, cui cng ta s t n s an nh.

Tu gic
Tu gic l nhn thc ng tht v i tng thin qun kt hp vi s nht tm ca tm an nh. tu tp tu gic, ta cn phi pht trin kh nng phn tch i tng thin qun. Thin ch nhn mnh s pht trin tm an nh, trong khi thin qun l phng tin t c tu gic. Tuy nhin, thin qun cng c th c vn dng pht trin tm an nh v thin ch c th gip ta t c tu gic. Trn thc t, tu gic l s kt hp gia thin qun v tm an nh. Thin qun chiu hay nhn thc khng c ngha l ta lin tc t duy khi nim, ri lc li trong mt tm thc hn lon. Thay v vy, nh nhn hiu r v i tng thin nh, ta s c kh nng tri nghim i tng y mt cch trn vn. Trong thin qun, ta khng cn thit phi s dng t duy bin lun. Ta c
550

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


th dng n nim tng tinh t hn nhn thc ng v i tng. Sau , ta ch tm vo nhng g nhn thc c lm cho nhn thc y vng chi hn v ha nhp vo tm ta. Cui cng, tri thc khi nim ca ta s chuyn thnh s th nghim trc tip, hay trc gic. V vy, kt qu cui cng ca thin qun l s th nghim vt ngoi khi nim. Trong kinh Ca-dip thnh vn, c Pht dy: Ny Ca-dip! Cng ging nh la pht sinh t hai ming g c xt nhau, tu qun sinh khi t trng thi t duy khi nim. V cng ging nh la chy bng ln thiu ri hai ming g , tu qun tng tng s qut sch mi t duy khi nim. C hai loi thin qun cn bn. Mt loi nhm chuyn ha khuynh hng ca chng ta. Chng hn, khi thin qun v tm t, ta s chuyn ha khuynh hng sn hn hay v cm ca mnh thnh tnh thng yu chn tht. Vi loi thin qun th hai, ta qun chiu mc thin qun thu hiu v cm nhn. Thin qun v v thng v tnh khng l nhng v d. Trong loi thin qun th nht, ta nhm n chuyn ha khuynh hng [tm thc]. Khi thin qun
552

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


v tm t th i tng qun chiu l mi chng sinh. Ta suy xt n lng tt ca h i vi ta trong qu kh, hin ti v tng lai. Khi t mnh th nhp vo ngha su xa ca s tht l tt c mi ngi u mong mun hnh phc v n trnh kh au, v s kht khao ny ca h cng mnh lit khng khc g chnh bn thn ta. T ta suy ngh: s tt p bit bao nu tt c mi ngi u thc s t c hnh phc! Khi nhng t tng ny tr nn mnh m, tm thc ta trn ngp tnh thng yu su sc v bnh ng i vi tt c mi chng sinh. Mt cm xc mnh m khi sinh trong ta - tm nguyn c mong cho tt c chng sinh u c hnh phc. Sau khi thc hnh thin qun pht trin c tnh thng yu ri, ta tip tc duy tr kinh nghim thng yu su sc ny bng cch thc hnh thin ch. Mt s ngi c th tip tc thin qun v tm t v pht trin nh lc trn . Trong php thin v v thng, s qun chiu gip chng ta nhn hiu c tnh cht tm b ca th gii quanh ta. Chng ta c th chn i tng no m ta a thch, nh m nhc chng hn, ri suy ngm v tnh cht thay i ca n. Mt giai iu gm c phn m u, khong gia v on kt thc. Giai iu y khng tn ti mi mi. Ngay c trong lc ang tn ti, giai iu y cng lin tc bin i. Mi nt nhc ch
554

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


tn ti trong mt phn chia nh ca giy, v ngay c trong thi gian ngn ngi , n cng thay i. Khi qun chiu su sc v v thng, ta s hiu c rng v tr quanh ta lun chuyn ng. D n c v nh kin c v vng chc i vi s nhn bit [qua gic quan] thng thng ca chng ta, nhng thc ra n rt gi tm. Hiu c iu ny gip ta trnh c s tham luyn cng vi nhng kh au v nhn thc m lm lun i km theo n. Thu hiu v v thng, ta s nhn thc ng gi tr ca mi s vt v tri nghim trn vn khi chng cn ang tn ti. Khi chng mt i, ta s khng than tic. iu ny s t nhin lm lng du i s khuy ng ca tm thc trong i sng hng ngy. Khi thin nh v tnh Khng, chng ta phn tch bn cht rt ro ca con ngi v hin tng gii. Nh trnh by chng ni v tu gic, chng ta s kho st xem nhng gi nh thng thng ca ta v cch thc tn ti ca con ngi v hin tng gii c ng tht hay khng. Khi phn tch tht k lng, ta s nhn ra rng vn php hon ton khng c nhng phng tng sai lm v s tn ti theo t tnh sn c. Vo lc ny, ta nhn thc c ng tht v tnh Khng. t c tu gic v tnh Khng, ta kt hp s hiu bit ng tht v tnh Khng vi tm an nh.
556

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


iu ny cho php tm thc ta duy tr s ch tm vo tnh Khng trong mt thi gian lu di. Nh ch tm vo thc ti theo cch ny, tm thc ta tnh ha c nhng chng ngi. Tt c ch c cp trong sch ny u l mc thin tp. Chng ta c th thin qun v ti sanh v nhn qu hiu c cch thc vn hnh ca chng. Qun chiu v lng tt ca ngi khc v nhng tc hi ca tm ch k, ta s pht khi lng t v tm nguyn t nhin mun lm li lc cho ht thy chng sinh. Tm li, nhng g c Pht dy u l cht liu nui dng thin tp. C hai loi thin ch v thin qun u rt quan trng. Nu ta ch c kh nng nh tm m khng th qun chiu phn tch ng tht v cc i tng thin nh nh l tnh Khng, th ta khng kh nng dt tr tn gc r ca v minh. Mt khc, nu chng ta nhn hiu ng v tnh Khng nhng khng c kh nng duy tr s ch tm vo , th s hiu bit ca ta khng c c mt tc ng su xa vo tm thc v s v minh ca ta s khng b dt tr hon ton. Khi ta kt hp c tm an nh v tu gic qun chiu, ta s vng bc chc chn trn con ng hng n gii thot.
558

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG

7. QUY Y
Hnh trang trn ng tu tp
t hiu bit khi qut v ba chng ng cn bn trn con ng tu tp cung ng cho ta mt nn tng tuyt vi quy y ni Tam bo - Pht, Php v Tng-gi. Khi c c quyt tm cu gii thot, ta s tm cu mt ngi dn dt hng dn ta cch thc tu tp. Khi chn thnh thng yu tt c chng sinh, ta s tm cu mt ai c th ch cho ta phng cch hiu qu nht lm li lc chng sinh. Khi nhn ra c rng s liu ng tnh Khng l im ct yu t gii thot chnh mnh v dn dt chng sinh t n gii thot, ta s kht khao mong mi nhn c s ch dn thch hp ta c th qun chiu v tnh Khng. Pht, Php v Tng-gi l Ba ngi bu (Tam bo) ta nng ta. Ch Pht l tt c nhng Bc gic ng; Gio Php l nhng s chng ng v nhng li ch dy a chng ta n s gii thot; Tng-gi, theo ngha chnh xc nht l ch cho nhng ai t c tu gic gii thot nh trc nhn c tnh Khng.
560

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Quy y Pht, Php v Tng l bc u vo o. Quy y l ng chng ta quay v nhn ly trch nhim v nhng g xy n cho chnh bn thn ta. Hnh phc v kh au ca ta xut pht t thi v hnh vi ca chnh ta. Nu ta khng lm bt k iu g khc hn hin ti, th tnh trng hin ti ca ta s khng thay i. Tuy nhin, chng ta cn hc bit c phng cch chuyn ha nhng thi t tng v hnh vi ca mnh; chng ta cn c ngi ch dn phng cch pht trin cc phm tnh tt p ca mnh. Ngi khc khng th lm thay cng vic cho ta, v ch c chnh ta mi c th chuyn ha c tm thc ca mnh. Quy y c ngha l tr v nhn s dn dt ca Pht, Php v Tng-gi vi s t tin l bn thn ta c th hng thin v vi nim tin rng Tam bo s dn dt chng ta i theo ng hng. Trong chng ny, chng ta s tm hiu v nhng phm tnh ca Ba ngi bu ta nng ta - Pht, Php, Tng-gi - v s cp n cu hi thng c nu ln: Ngi Pht t c tin vo Thng hay khng? Sau , ta s tm hiu nhng l do v sao chng ta quy y v ngha ca s t tin (hay c tin). Phng cch m Tam bo mang li li lc cho chng ta s c gii thch bng cch so snh tng t vi trng hp ca mt bc s, thuc men v ngi iu dng [i vi ngi bnh]. Cui cng l m t v mt nghi l quy y.
562

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG Tam bo


Pht, Php v Tng-gi c nhng phm tnh g m tr thnh nhng i tng nng ta ng tin cy ta quy y? Ch Pht hon tt trn vn con ng chng ng v v vy c th ch dy cho chng ta. Chng hn, khi mun i Hawaii, ta phi theo s ch dn ca mt ngi tng i n . Nu khng, chng ta s gp rc ri lc ng! Hnh trnh hng n chng ng l mt vn thm ch cn tinh t hn nhiu, nn iu thit yu l nhng ngi hng dn cho ta phi tri qua con ng y. c Pht Thch-ca Mu-ni l mt c Pht c th sng cch y hn 2.500 nm n . (Sakya l dng tc, Gotama l h, v Siddhartha l tn ring). Cn c nhng v khc na tu tp t n qu v Pht. Danh xng c Pht ni chung thng dng ch c Pht Thch-ca Mu-ni. Tuy nhin, chng ta khng nn ngh v ngi nh l hon ton tch bit vi ch Pht khc, v tt c ch Pht u c cng nhng chng ng nh nhau. Khi tr thnh Bc Nht thit tr, ch Pht t nhin bit c phng tin no kho lo nht dn
564

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


dt mi mt chng sinh t n gic ng. Trong kinh in ghi li rt nhiu cu chuyn v vic c Pht ha nh th no i vi nhng ngi thm ch cn ti t hn chng ta rt nhiu. Chng hn, c mt ngi ngc nghch n ni khng th nh ni hai cu m v thy c dy cho anh ta. Chn nn qu, v thy ui anh ta i. Ngi ny cui cng gp c c Pht, ngi giao cho anh ta cng vic qut dn sn trc ca ngi nh hp chng. c Pht dy anh ta trong khi qut dn phi c cu ny: Qut sch bi bn, qut sch nhim. Sau mt thi gian, v ny nhn ra rng, bi bn v nhim trong cu ny khng ch l nhng khi nim thng thng: bi bn c ngha l nhng chng ngi trong tm ngn tr s gii thot v nhim l ch cho nhng chng ngi ngn tr s gic ng vin mn. Bng cch , v ny nhn hiu c con ng tu tp v cui cng t n qu v A-la-hn hay Bc gii thot. Nu c Pht c kh nng kho lo ha cho mt ngi nh th, th chc chn ngi s c kh nng dn dt chng ta! Ch Pht c lng t bi v hn v bnh ng i vi tt c chng sinh, v vy chng ta yn tm v s tip tc ha ca cc ngi. Hnh trng ca ch Pht khng ging nh nhng chng sinh phm phu: ch gip nhng ai l bn b v gy hi cho nhng k th, hoc
566

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


ch gip ai khi h c x tt, cn lc h cau c, bc dc th khng. ng hn, ch Pht c ci nhn vt qua nhng v ngoi khc bit v khim khuyt ca chng ta; cc ngi lun c mt tm nguyn bnh ng khng ngng cu gip tng ngi trong tt c chng ta. Kh nng cu vt chng sinh ca mt v Pht khng h b gii hn bi tm ch k hay s v minh. Tuy nhin, c Pht khng c kh nng khin cho mt ngi hnh ng theo cch thc no . Ch Pht cng khng th o ngc nghip lc ca chng ta. Cc ngi cng khng xa b c nhng chng t nghip trong dng tm thc ca ta v khng th ngn cn chng to thnh nghip qu khi nhng iu kin nhn duyn cn thit hi . Ch Pht ch c th ch dn, khch l v dy bo chng ta, nhng ch c bn thn ta l ngi duy nht c kh nng kim sot mi t tng, li ni v hnh ng ca chnh mnh. Cng ging nh nh mt tri chiu sng khp ni khng c s phn bit hay gii hn, ch Pht cu tt c mi chng sinh mt cch bnh ng. Tuy nhin, nhng tia sng mt tri khng th soi n bn trong mt ci chu p xung. Nu n nm nghing th ch c mt t nh sng soi vo, v nu lt nga ra th nh sng s trn ngp khp trong lng n.
568

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Tng t, ty theo nhng thi v hnh vi ca mnh, chng ta c nhng mc tip nhn khc nhau i vi nh hng gio ha gic ng ca ch Pht. Mt v Pht lun cu gip chng sinh mt cch t nhin v khng cn n lc, nhng ta nhn c li lc bao nhiu l ty thuc vo chnh ta. Nu ta khng n lc on tr tham i, sn hn v ch k, th ta t ngn cn mnh khng tip nhn c ngun khch l t ch Pht. Tuy nhin, khi chng ta tin bc trn ng tu tp th tm thc ta s t ng ngy cng m rng hn tip nhn s khch l v cu ca ch Pht. V tm thc chng ta b che chng bi phin no v nghip lc, nn ta khng th trc tip giao tip vi tm thc nht thit tr ca ch Pht. V th, do lng t bi m ch Pht ha hin trong nhiu hnh thc a dng dn dt chng ta. Mt trong cc hnh thc c gi l H lc thn. y l thn vi t m mt c Pht ha hin gio ha hng i B Tt ni cc ci Tnh . Tnh l nhng ci th gii thanh tnh do nhiu v Pht khc nhau ha hin, l ni cc hnh gi thng cn c th tu tp m khng gp cc chng ngi. Tuy nhin, hin nay tm thc chng ta qu vng mc vo nhng th thuc vt cht n ni ta thm ch cn cha to c nhn ti sanh vo nhng ci tnh
570

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


. V vy, do lng t bi m ch Pht ha hin nhng thn th trng hn, th hin vo th gii ca chng ta tip xc, gio ha chng ta. Chng hn, mt c Pht c th ha thn lm v thy ca ta, hay mt bn ng tu. Mt c Pht thm ch cng c th ha hin thnh mt cy cu, mt con vt, hoc mt ngi ph phn ch trch ta, nhm gip ta c c hi i tr vi lng sn hn ca mnh. Tuy nhin, ch Pht khng cng khai nhng g cc ngi ang lm v chng ta him khi nhn ra c s ha hin ca cc ngi. V nhng phm tnh tuyt vi ca c Pht Thchca Mu-ni, v Pht th hin sng cch y hn 2.500 nm n , nhng ngi Pht t tn thn nh sau: Chng con ci u knh l v Thi t dng Thch-ca, Sc thn ngi hnh thnh t v lng v bin cng hnh, Li dy ngi mang hy vng ngp trn cho tt c chng sinh, Tr tu ngi thu sut ht thy mi tri kin cn qun chiu.

Chnh php v Tng-gi


Php, hay dharma, ch cho hai phng din: mt l cc chng ng trn ng tu tp, nht l tu gic
572

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


trc nhn v tnh Khng; hai l s on dit mi kh au v nguyn nhn kh au, t c nh cc chng ng ni trn. Php l s bo h ch thc ca chng ta. Mt khi tm thc ta tin trn ng o v t n s tch dit, th khng mt s chng nghch ni tm hay ngoi cnh no c th gy hi cho ta. Theo ngha thng dng hn, Php hay Chnh php ch n nhng li dy ca c Pht, ch by cho ta phng php t n cc chng ng v s chm dt mi kh au. Tng-gi l tt c nhng ai trc nhn c tnh Khng. V vy, h l nhng ngi bn ng tin cy, lun khch l v ng hnh cng chng ta trn ng tu tp. Ni mt cch chnh xc, t ng Tnggi ch cho bt c ai trc nhn c tnh khng, cho d v y c th gii [xut gia] hay khng. Tng-gi bao gm c cc v chng A-la-hn, t mnh gii thot khi vng lun hi sanh t. Cc v B Tt trc nhn tnh Khng cng thuc v Tng-gi. Nhng B Tt tn qu ny lm ch c tin trnh ti sinh, nhng do lng i bi nn cc ngi vn gi tm nguyn thng xuyn tr li th gian ny dn dt chng ta. Theo ngha thng thng hn, Tng-gi ch cho cng ng ch tng ni, nhng ngi nguyn hin trn i mnh cho vic thc hnh Chnh php, cho d c
574

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


th l h vn cha t c cc chng ng. phng Ty, mt s ngi cng s dng t Tng-gi vi ngha bao gm c cng ng cc c s Pht t. Tuy nhin, y khng phi cch dng truyn thng ca t ng ny.

Pht t c tin vo Thng khng?


Nhng ngi theo Do Thi-Thin Cha gio thng thc mc vic Pht t c tin vo Thng hay khng. iu ny cn ty theo ngha c dng ca danh t Thng , v c kh nhiu quan im khc nhau trong cng ng Do Thi-Thin Cha gio v vn Thng l ai hay Thng l g. Nu danh t Thng c dng ch n o l t bi th cu tr li l c, ngi Pht t chp nhn o l ny. Tm t v tm bi l ct li tinh yu trong li dy ca c Pht. Ring v im ny, c rt nhiu im tng ng gia li dy ca cha Gi-su v c Pht. Nu danh t Thng c dng ch n mt v c lng t bi v tr tu v hn, vt thot mi hn th v phn bit, th cu tr li l c, ngi Pht t chp nhn iu ny. T bi, tr tu, nhn nhc, bnh ng l nhng phm tnh ca tt c cc v Pht.
576

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Nu danh t Thng c dng ch mt ng sng to, th ngi Pht t c quan im khc hn. Theo quan im Pht gio, khng c im khi u trong tin trnh tng tc ca vt cht v tm thc (xem chng v ti sinh). Nu tha nhn s hin hu ca mt ng sng to th s ny sinh nhiu kh khn trong l lun, v th ngi Pht t a ra mt s gii thch thay th khc. Theo , ngi Pht t khng chp nhn nhng quan nim v ti t tng hay s trng pht vnh vin a ngc. Pht t cng khng cho rng ch ring c tin [tn gio] c th t c s an lc. Tuy nhin, cn phi nhn mnh rng, ngi Pht t xem vic c nhiu tn ngng v thc hnh tn gic khc nhau l iu li ch. V con ngi khng t duy theo mt cch nh nhau, nn c nhiu tn ngng khc nhau cho php mi ngi la chn mt tn ngng c th gip h sng tt hn. Do , ngi Pht t nhn mnh n tm quan trng v thit yu ca lng khoan dung tn gio.

Ti sao phi quy y?


C hai thi chnh yu khin chng ta quay v nng ta vo Ba ngi bu. Nhng thi ny cng gip cho s quy y ca ta ngy cng su sc hn. Hai thi l: 1. Kinh hi v s ko di tip tc thc
578

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


trng nh hin nay; 2. Tin tng vo nng lc dn dt ca Tam bo i vi chng ta. Nhn ra vic cc tm hnh phin no thng xuyn ch ng tm hn mnh nh th no, ta s rng chng s x y ta vo kh au hin ti v nhng ti sanh au kh trong tng lai. Nhn xa hn na, chng ta hi hng v s chm m trong vng sinh t lun hi, tip ni mi mi nhng kip sng ti sinh khng mong mun. Chng ta bit rng, bt k ta ti sinh v u cng khng th c c hnh phc bn lu. V t mnh khng bit lm sao ra khi c tnh trng kh khn lun qun , nn chng ta phi tm s khuyn dy t nhng ai lm c iu . Nhng chng ta nht thit phi cn trng trong vic chn ngi tin theo, v nu ta i theo s ch dn ca mt ngi cn hn ch v tr tu, lng t bi v phng tin thin xo, th ta s khng c kh nng hon thin. V vy, iu thit yu l phi kho st tht k lng v phm tnh ca nhng ngun h tr tu tp c th cn n. Mt khi c s tin tng vo kh nng dn dt ca ai , ta s lng nghe nhng li ch dn v thc hnh theo nhng g hc c.

Chnh tn tri vi nim tin m qung


Ch tn trong kinh in Pht gio thng c dch sang ting Anh l faith, hay nim tin ni chung.
580

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Nhng ch faith trong ting Anh c hm ngha l ngi ta tin vo iu g nhng khng bit ti sao. Trong o Pht, chng ta khng nui dng loi nim tin m qung ny. Chnh tn l t ng c ngha tt hn: Chng ta hiu bit v Pht, Php, Tng-gi v tin tng vo kh nng cu gip ca Ba ngi bu ny. C ba loi nim tin tch cc c pht trin trong s tu tp ca Pht gio. Mt l nim tin do c thuyt phc. Hai l nim tin do kht vng. Ba l nim tin do s ngng m. Nim tin thuyt phc pht sinh t s hiu bit. Chng hn, chng ta nghe ni v nhng tc hi ca cc tm hnh phin no v hc c cc phng php i tr. Sau , ta kho st i sng ca chnh mnh xem cc tm hnh phin no c gy bt n cho ta khng, v liu cc phng php i tr hc c mang li hiu qu khng. Bng cch , ta s c thuyt phc ngy cng mnh m hn rng vic dt tr cc tm hnh phin no l iu c th lm c v rt cn thit. Thng qua suy lun hp l v kinh nghim ca chnh bn thn mnh, chng ta s c thuyt phc rng vic qun chiu l v thng c th lm suy gim nhng tham luyn v l ca mnh. V t nn tng trn s hiu bit nn loi nim tin ny l vng chc v c cn c.
582

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Chng ta c th c thuyt phc t n nim tin rng ch Pht, Chnh php v Tng-gi c kh nng dn dt ta ra khi s ti tm, m lm ca mnh. Chng ta khng cn thit phi t nim tin vo s cao qu ca Tam bo ch v c ai bo ta nh th, v iu ny cng ging nh chn mua mt loi x phng git ch n gin v nghe ngi bn hng bo l loi tt. Thay v vy, thng qua s hc hi v qun chiu v cc phm tnh ca Tam bo, chng ta s hiu bit v c thuyt phc [ t n nim tin]. Mt s thuyt phc nh th s gip ta cm thy gn gi vi ch Pht, Chnh php v Tng-gi. Loi nim tin th hai l nim tin pht sinh t cm hng. Khi chng ta c bit v nhng li ch ca mt tri tim nhn hu v quan st nhng kt qu diu k m nhng ngi c lng v tha mang li cho cuc i, chng ta s thy hng khi v mong mun trng dng lng t bi ca mnh. Hc bit v tnh Pht trong t thn ta v v nhng phm tnh ca Tam bo, ta s thy hng khi v mong mun c thnh Pht. Loi nim tin ny rt mnh m nhit thnh v gip ta c nhit tm tu tp theo Chnh Php. Nim tin trong sng hay do s ngng m khin tm ta y h lc. Chng hn nh khi c nghe v nhng phm tnh ca ch Pht v B Tt - tnh yu
584

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


thng bnh ng v tr tu thu sut, chng ta knh ngng cc ngi vi tm hoan h. Qua vic ch n nhng phm tnh tt p ca ngi khc v sanh tm ty h, nim tin ngng m s pht khi trong ta. Nim tin v ch Pht, Chnh php v Tng-gi gip tm ta c an bnh v nh hng cho c cuc i ta. Nh trong kinh Php c c Pht c dy: Bc tr chn tr, tn an n cuc i; L ti sn qu nht, Mi th khc tm thng. Trong o Pht, tn hay nim tin c pht trin mt cch chm chp v ch pht khi nh c tri thc v s hiu bit. Nh nng theo s dn dt ca ch Pht, Chnh php v Tng-gi, s hiu bit ca ta v ba chng ng cn bn trn ng tu tp s c tng tin. Ngc li, nh o su tri kin ni tm v chuyn ha tm thc, nim tin v s nng da ca ta vo Tam bo cng s tng thm. l v thng qua kinh nghim ca chnh mnh, ta hiu ra c rng s dn dt ca Tam bo c th gip ta chuyn ha c nhng hon cnh bt nh ca mnh. V nh vy, vic quy y [Tam bo] c ngha l nhn ly trch nhim v mi hon cnh xy n cho chnh ta, cng
586

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


nh nng theo s dn dt, ch dy v khch l ca nhng ai c kh nng truyn dy cho ta cch thc chuyn ha tm thc.

Bc s, thuc men v y t
S quy y [Tam bo] rt ging vi vic ngi bnh phi da vo bc s, y t v thuc men c khi bnh. Chng ta ging nh nhng ngi bnh, v ta phi chu au n vi bit bao cnh tri nghch lng trong i ny v cc i tng lai. tm cch cha tr, ta phi tm n mt bc s gii l c Pht. Ngi chn on nguyn nhn bnh tt ca ta chnh l nhng tm hnh phin no v nhng hnh ng m lm ca ta do s thi thc ca chng. Ri ngi k toa thuc Chnh php, l nhng ch dn phng php tu tp t cc chng ng, chm dt kh au v t n gic ng vin mn. Chng ta nht thit phi thc hnh tu tp theo Chnh php mi c c kt qu. Vic lng nghe Gio php khng thi l cha . Ta phi vn dng Gio php mt cch sinh ng vo cuc sng hng ngy v vo cc mi quan h vi mi ngi. iu ny c ngha l ta phi n lc duy tr tnh gic nhn ra ngay cc tm hnh phin no mi khi chng sinh khi. Sau , ta p dng cc phng php i tr nhn thc ng r v tnh hung. Nu ngi bnh c thuc nhng
588

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


khng ung th s khng khi bnh. Tng t, ta c th c bn th Pht rt uy nghim nh v mt th vin kinh sch s, nhng nu gp mt ngi quy ph m ta khng vn dng c php nhn nhc th ta nh mt i c hi tu tp. Tng-gi cng ging nh nhng ngi y t, gip ta trong vic ung thuc. i khi ta khng nh vo lc no phi ung loi thuc no, do cn c y t nhc nh chng ta. Nu ta thy kh khn khi ung nhng vin thuc qu ln th ngi y t s phn nh ra cho ta. Tng t vy, nhng v c chng ng trn ng gii thot l Tng-gi ch thc, gip ta tr li tu tp Chnh php mt cch ng n mi khi chng ta m mui. Ch Tng v Ni l nhng tm gng tt p ta noi theo v bt c hnh gi no c kinh nghim tu tp hn ta u c th ch dn cho ta. Nhng ngi bn ng tu ca ta l rt quan trng, v ta d dng chu nh hng bi nhng ngi xung quanh. Khi ta ang n lc chuyn ha bn thn th iu quan trng l c sng chung vi nhng ngi khuyn khch ta theo ui mc ch . Nu ta giao tip vi nhng ngi ch thch tn gu v ph phn ngi khc, ta rt c th s lm ging nh vy khi tip xc vi h. Nu ta gn gi nhng ngi c n lc t tu dng, th s nu gng v sch tn ca h s nh
590

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


hng tch cc n ta. V th, trong kinh Php c c Pht dy: Bc tr, ch thn cn, K bt tn, xu c, K vu khng, chia r, ng lm bn vi h. Bc tr, hy thn cn, Ngi tn tm, nhu ha, o c, bit lng nghe, Hy lm bn vi h. Chng ta p dng li dy ny nh th no trong n lc tu tp pht trin tm t bi bnh ng vi tt c mi ngi? V mt tinh thn, ch cn ta c gng nhn xuyn qua v ngoi ca mi ngi l c th yu thng bnh ng i vi tt c. Nhng v ta vn cha thnh Pht, nn ta d dng chu nh hng bi ngi khc. V th, v li ch cho tt c mi ngi, sng sut nht l hy thn cn vi nhng ngi c np sng o c v n lc t tu dng. Cho d v mt tinh thn, ta c th khi tm t bi bnh ng vi tt c mi ngi, nhng v mt vt l, ta nn thn cn vi nhng ngi c nh hng tt p n ta. Khi tm thc ta tr nn vng vng hn, ta s c th tip xc vi bt k ai m khng b nh hng bi nhng thi xu ca h.
592

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG

Nghi thc quy y


Mc d vic quy y c thc hin trong tm thc v khng i hi phi c mt nghi l, nhng vic tham d mt nghi l quy y s gip ta tip nhn c ngun lc tm linh trong dng mch truyn tha ca ch thnh gi bt u t c Pht v c truyn ni tng tc cho n nay. Hn na, [qua nghi l quy y] chng ta mi chnh thc giao ph i mnh cho s dn dt ca Tam bo. Qua vic quy y, chng ta pht khi li kin th vi chnh mnh v trc cc ng thing ling, rng ta s sng mt cuc i mang li li lc. Chng ta quyt tm khng s v minh v ch k nh la khin ta chy ui theo nhng mc ch v b na. Thay v vy, ta s tip xc vi t bi v tr tu ngay trong tm thc ca chnh mnh. Vic a ra quyt nh nh th v quy y Tam bo l giy pht rt qu gi trong cuc i ta, v ta ang bc chn vo con ng hng n gii thot. Trong truyn thng [Pht gio] Ty Tng, c bi k quy y v pht tm B- nh sau y, lun c c tng vo mi bui sng thc dy v trc mi thi hnh thin:
594

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN V: CON NG HNG N GIC NG


Con v nng ta Pht Con v nng ta Php Con v nng ta Tng, T nay cho n khi, c V thng Chnh gic. Bao nhiu ht ging lnh, Nh b th, tr gii, Nhn nhc v tinh tn, Thin nh cng tr tu. Nguyn con thnh Pht o V li lc chng sinh.

596

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA

598

Rng m tm hn v pht trin tr tu

1. CUC I C PHT V S PHT TRIN CA PHT GIO


S chng ng v truyn b Gio php ca c Pht
... nhng gio php ny (ca c Pht) v tnh miu t cho chng ta thy mt nhn vt ni bt nht trong lch s n : mt con ngi c ch mnh m, uy nghim v ng t ho, nhng ngn ng v c ch li rt nhu ha v c c bao dung v cng. Ngi tuyn b chng ng nhng khng phi do thin khi; Ngi cng khng bao gi nh la thnh chng rng thng ang ni qua ngi. Trong cc cuc tranh lun, Ngi t ra kin nhn v tn trng kin ca ngi khc hn bt k bc thy v i no ca nhn loi Nh Lo T v Cha Ki T, Ngi ly c bo on, ly tnh thng ha gii hn th; v Ngi ch lng thinh trc nhng ai khng hiu v nhc m mnh... Khc vi nhiu bc thnh khc, c Pht c tinh thn hi hc v bit rng siu hnh hc m khng c n ci l cha thanh nh. Will Durant (1885-1981), S gia Hoa K, ngi ot Gii thng Vn hc Pultzer
600

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA

nhiu du hiu ct tng cho n Thi t Tt-t-a ra i, ngi con ca c vua v hong hu ang tr v vng quc Ca-t-la-v vo th k 6 trc Cng nguyn. Cu vng xut hin trn bu tri, loi th sng ha bnh vi nhau, v nim vui hnh phc lan rng khp t nc. Trc khi h sinh Thi t Tt-t-a, hong hu mng thy nhiu im lnh, v qu tht Thi t l mt a b phi thng. Khi va mi sinh ra, Thi t bc i by bc v tuyn b y l ln ti sanh cui cng ca mnh. T nh, thi t t ra rt kit xut c v vn chng cng nh th lc. Vua cha khng cho php Thi t ra khi thnh, v ngi sng trong s che ch, bo v ca mi ngi. Ri thi t lp gia nh, c mt a con v hng th cc lc th ca i sng cung nh. Nhng thi t rt u t v i sng ca con ngi. V vy, thi t cng ngi nh xe nhiu ln ln ra khi thnh. Ngi kinh hong khi bt gp nhng cnh tng mt ngi bnh tt, mt ngi gi yu v mt xc cht. Ngi nh xe cho thi t bit rng nhng
602

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


iu xy n vi tt c mi ngi, khng c la chn no khc. Trong mt chuyn i khc, thi t Tt-t-a nhn thy mt tu s kht thc du phng. Ngi c bit rng v tu s bung b mi ti sn ny ang i tm ngha chn thc ca i sng v s gii thot khi mi kh au. Sau khi tri qua nhng kinh nghim , thi t bt u qun chiu li mc ch i sng ca chnh mnh. Thi t bt u cm thy bt an ngay gia nhng lc th cung nh v kht khao tm gii php cho cc vn ca i sng, gii p nhng thc mc v s sng v cht. Khng th chu ng thm na cuc sng ph phim v ngha trong hong cung, thi t quyt nh phi hin trn i mnh cho nhng mc ch tm linh. Mt m n, thi t ri b vng thnh, ci b hong bo v mi th trang sc trn mnh, tr thnh mt tu s kht thc. D ngi theo hc vi nhng bc thy thin nh danh ting nht lc by gi v thnh tu c tt c nhng iu h ch dy, nhng ngi vn khng khm ph ra c bn cht ca thc ti, cng khng tm ra c con ng thot ly khi vng sinh t lun hi. Th ri, ngi tri qua 6 nm au n kh s c tm cu s chng ng qua con ng kh hnh. Cui cng, nhn ra rng s hnh h thn th khng th
604

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


lm thanh tnh tm thc, ngi t b php tu ny. Th ri, ngi ngi xung di gc mt cy B- trong lng Bodh Gaya min Bc n, th nguyn s khng bao gi ng ln nu cha chng ng. Nhiu sc mnh ni tm v ngoi cnh c quy ri s thin nh ca ngi. Nhng vo lc bnh minh ca mt ngy trng trn thng t m lch, ngi hon ton thot khi mi chng ngi trong tm v khai m ton b nhng tim nng ca ngi. Ngi tr thnh mt v Pht ton gic. Sau , trong vng 45 nm, c Pht i du ha khp vng Bc n v mt phn ca Nepal ngy nay. Nhiu ngi pht nguyn sng i xut gia vi ngi, c nam gii v n gii, do cng ng Tng Ni bt u hnh thnh. Nam n c s cng nguyn theo hc gio php ca ngi v th tr nm gii (khng st sanh, khng trm cp, khng t dm, khng ni di v khng s dng cht kch thch nh ru bia, ma ty). Nhng ngi c s dng cng t ai ch Tng c ni c tr v cng dng cc vt dng cn thit nh thc n, y phc, thuc men. i sng ca Tng gi rt n s v gin d, cc v chuyn tm tu tp v truyn ging Chnh Php. Nhiu nm sau, c Pht tr li Ca-t-la-v truyn dy Chnh php cho gia tc ngi. Con trai ngi
606

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


xin xut gia, v ngi di mu tng nui dng ngi sau khi m ngi mt, gi y tr thnh ngi ph n u tin xut gia. V v con trai ngi u gia nhp Tng-gi. c vua cha v ht thy dn chng trong vng quc u tin v lm theo Pht php. Xt t nhiu gc , c Pht lm thay i c x hi n . Ngi phn i nhng l nghi thi qu v khuyn khch mi ngi nn hiu bit ngha ca nhng nghi l m h thc hin. X hi n b rng buc trong nh kin v h thng giai cp, nhng c Pht ngn cm s phn bit giai cp trong cng ng Pht t. Trong x hi n , ph n b gi trong nh v c rt t t do. Nhng c Pht tha nhn rng ph n cng c kh nng chng ng v khuyn khch h theo i sng khng nh ca mt v Ni. Ngi khuyn khch Tng on hot ng theo phng thc dn ch, to ra mt m hnh lm thay i trit ngay c cung cch [hot ng] ca chnh quyn th tc vo thi . T n nay, cuc i c Pht v trit l ca ngi nh hng rng khp c th gii. Mahatma Gandhi, ngi lnh o dn tc n thot khi ch thng tr ca thc dn Anh, chu nh hng t Ngi. ng ni:
608

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


Ti khng ngn ngi khi ni r rng ti c khch l rt nhiu t chnh cuc i ca ng Gic ng... Tnh thng bao la v tn ca ngi tri rng n mun th, n nhng chng sinh thp km nht. V Ngi lun nhn mnh n s thun khit ca cuc i.

S truyn b o Pht
Khng lu sau khi c Pht nhp dit, hay nhp Nit-bn, 500 v A-la-hn nhm hp v tng c li nhng li Pht dy gi gn v h thng ha nhng li dy y. Nhng kinh in ny c ghi nh v truyn ming qua nhiu th k, cho n khi c ghi chp li Tch Lan vo khong th k 2 trc Cng nguyn, tp thnh Kinh Tng Pali (Nam Phn) thuc truyn thng Theravada. Trong cuc i c Pht, Ngi cng thuyt nhng bi php khc c mt truyn t thy sang tr trong nhng th k u sau khi Ngi nhp Nit-bn. Ngi ta ni rng, mt s trong nhng bi php ny nh kinh Bt-nh Ba-la-mt-a - c gi kn cho n khi hi nhn duyn truyn b. Nhiu th k sau , Thnh gi Long Th (Nagarjuna) lm sng li nhng kinh in ny. Nhng kinh in i tha nh th, c vit bng ting Sanskrit (Bc Phn), bt
610

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


u xut hin vo th k th nht trc Cng nguyn v nhanh chng tr nn ph bin. Vo th k 6, cc Tan-tra (Mt in), mt nhm gio php khc na ca c Pht, bt u xut hin di dng vn bn. Theo truyn thng Kim Cang tha, nhng gio php ny do chnh c Pht thuyt dy khi cn ti th. Nhng v chng qu cao siu khng th ging dy cho i chng bnh thng c, nn ch c m thm truyn li t thy sang tr qua nhiu th k hoc c truyn n nhng vng khc c gi gn. Sau khi c Pht nhp dit, gio php ca Ngi nhanh chng c truyn xuyn qua t nc n ri sang n nhng vng ngy nay l Pakistan v Afghanistan. Nhng di tch ca nn vn minh Pht gio v i ny hin c th nhn thy c trong cc hang ng Ajanta v Ellora n , vi nhng bc tranh v cng trnh iu khc tinh t, v tng Pht khng l c khc chm vo vch ni Bamiyan, Afghanistan. Cc i hc Pht gio c thnh lp n v l trung tm t tng tri thc trong nhiu th k. Ngy nay, ta vn cn thy c nhng di tch ca Vin i hc Nalanda, Pht hc vin u tin trong s . S thc hnh sinh ng li Pht dy khng cn na trong vn ha n k t sau th k th mi hai,
612

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


khi Pht gio b o qun xm lc Hi gio tiu dit. Tuy nhin, nh hng ca o Pht i vi vn ha n vn cn, v c s hi sinh thc hnh sinh ng Gio php ca c Pht trong nhng nm gn y. Nhiu ngi dn n thuc giai cp h lit nht tr thnh Pht t. T mt nhm 500.000 ngi theo Pht gio vo nm 1956, hin nay ln n gn su triu ngi... n l ci gc t o Pht truyn ra khp chu . Vo th k 3 trc Cng nguyn, vua A-dc gi nhng phi on hong php n Tch Lan, v o Pht bn r ni y. T c 2 ni Tch Lan v n , o Pht c truyn sang Thi Lan, Min in v xung bn o ng Nam . Gio php c truyn n theo tng t, u tin l gio php Theravada, sau l i tha v cui cng l Kim Cang tha. n th k 7, Pht gio truyn sang n Indonesia, ni [qun th tng] thp Borobudur ni ting c xy dng [vo th k 9]. Trong phn ln vng ng Nam - Thi Lan, Min in v Kampuchia - truyn thng Theravda chim u th v cho n nay vn th. Tuy nhin, Vit Nam ta thy c c Theravda v nhng truyn thng khc nh Thin, Tnh .... Malaysia v Indonesia, o Pht tn li sau nhng t xm lc ca qun Hi
614

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


gio vo th k 14. Tuy nhin, nhng ngi Trung Hoa di c n Malaysia trong th k va qua mang theo o Pht gio tr li quc gia ny, v mt s truyn thng Pht gio ang tn ti Malaysia v Singapor hin nay. Mt s cng ng Pht gio nh vn cn sinh hot Indonesia. Khong th k 3 trc Cng nguyn, o Pht truyn sang cc vng quc Trung dc theo con ng t la. o Pht c truyn vo Trung Hoa t Trung , cng nh t n qua ng bin. Nhng ngi Trung Hoa hnh hng n n v mang v nhiu kinh in ri chuyn dch sang ting Trung Hoa. n th k 4 sau Cng nguyn, o Pht pht trin mnh m Trung Hoa. Qua nhiu th k, nhiu kinh in c nhiu ngi mang n Trung Hoa, nhng khng theo h thng. V vy, sau mt thi gian ny sinh s bi ri v cch thc dung ha nhng im c v nh khc bit trong cc kinh v v phng php hnh tr c ch dy trong khi lng kinh vn s . gii quyt kh khn ny, cc nhm o trng nh c hnh thnh, mi nhm c dn dt bi mt tng s xut chng. Mi o trng nh vy chn mt b kinh, hoc mt nhm kinh in, lm gio l trng tm. T , cc truyn thng Pht gio a dng c pht trin
616

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


Trung Hoa. Tnh tng v Thin tng tr nn ph bin nht. Nhng truyn thng Pht gio sm nht (Theravda) cng nh truyn thng Kim Cang tha mun hn, u c truyn sang Trung Hoa nhng khng pht trin rng. T Trung Hoa, nhng truyn thng khc nhau c truyn sang Triu Tin bt u t th k 4. T Triu Tin, o Pht c truyn sang Nht Bn ri pht trin rt mnh vo th k 9. Mt s truyn thng Pht gio hin vn cn ti Nht Bn nh: Tnh Tng, Thin Tng, Nht Lin Tng v Chn Ngn Tng. Chn Ngn Tng l mt truyn thng ca Mt Tng. T Trung Hoa, o Pht cng c truyn theo hng nam n Vit Nam. o Pht c truyn n Ty Tng ln u tin vo th k 7, t Nepal v Trung Hoa. Ngi Lin Hoa Sinh (Padmasambhava), mt hnh gi Du-gi n v i, n Ty Tng vo th k 9 v [lm cho] Pht gio c truyn b nhanh chng. Sau mt cuc tranh lun ni ting gia v thnh gi n l Kamalasila v mt v tng Trung Hoa ch xng theo Thin tng, ngi Ty Tng xem n l ci ngun Pht gio ca h. Bn dng truyn chnh ca Pht gio Ty Tng c hnh thnh ch yu l do s khc bit v truyn tha. Phng thc tu tp hnh tr ca cc phi ny
618

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


u tng t nh nhau. T Ty Tng, Pht gio c truyn sang Mng C, Bc Trung Hoa v mt phn ca Lin X, cng nh khp vng ni Hy-m-lp sn. Mc d vua A-dc c gi cc phi on hong php n Hy Lp vo th k 3 trc Cng nguyn, nhng mi cho n th k va qua (th k 19) th [cc quc gia] phng Ty mi thc s bit n Pht gio. Tht th v l, dng nh c nhng du hiu cho thy cha Gi Su tng sng n vo nhng nm u i khng c bit n [trong cc t liu hin nay]. Mt vn bn tm thy trong tu vin Pht gio Ladakh, thuc Bc n, ghi li chuyn mt ngi n ng tr hc tp ri v sau tr li t nc ca mnh. Ngy thng v nhng m t trong vn bn ny ging vi nhng chi tit tng ng trong cuc i ca cha Gi Su, nhng cn phi c thm nhng nghin cu lch s trc khi a ra bt k kt lun no. Tuy nhin, c mt s tng ng ng kinh ngc gia li dy ca Cha Gi Su v tnh thng khi vi nhng li dy ca c Pht. Vo th k 19, mt s tr thc phng Ty bt u quan tm n gio l o Pht v trit hc Pht gio bt u c ging dy cc trng i hc. Trong nhng nm gn y, ngi phng Ty t ra ngy cng quan tm n Pht gio nhiu hn, v hin nay
620

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


th tt c nhng truyn thng ln ca Pht gio u c cha chin, tu vin v nhng trung tm tu hc hu ht cc quc gia phng Ty. Pht gio khi ngun cm hng cho rt nhiu ngi phng Ty v mt tm linh ln tri thc. Con ngi trong x hi phng Ty hin i rt xem trng cc php hnh thin m c Pht dy an nh tm thc. H cng thy hng khi vi nhng ch dn r rng d hiu ca o Pht v cch thc pht trin lng thng yu v bi mn. V mt tri thc, o Pht khi dy s quan tm bng vo tnh hp l v cch tip cn vn lun ci m. Thm vo , phng php tip cn vn ca o Pht tng t vi phng php ca khoa hc v th gii quan ca o Pht ph hp vi nhng khm ph mi ca khoa hc. Erich Fromm, nh phn tm hc v tm l x hi ngi M gc c ni rng: Tht l mt nghch l khi t tng tn gio phng ng ha ra li tng hp vi t tng lun l phng Ty hn l chnh t tng tn gio ca phng Ty. Mt thm phn ngi Anh ni ting, ng Christmas Humphreys, bnh lun v Pht gio: Pht gio... l mt h thng t tng, mt tn gio, mt nn khoa hc tm linh v mt li sng hp l, thc tin v bao qut tt c. Hn 2.500 nm qua,
622

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


Pht gio tha mn nhu cu tm linh cho gn mt phn ba nhn loi. Pht gio tht cun ht i vi nhng ai ang truy tm chn l, v Pht gio khng c gio iu, tha mn c v mt l tr cng nh tnh cm, nhn mnh vo s t lc kt hp vi lng khoan dung i vi cc quan im khc, bao qut c khoa hc, tn gio, trit hc, tm l hc, huyn b hc, o c hc v ngh thut, v ch r rng ch duy nht con ngi mi l ch nhn to ra i sng hin ti ca chnh mnh v cng l k duy nht kin to nn vn mnh ca mnh.

2. KHI QUT V CC TRUYN THNG PHT GIO NGY NAY


S ng nht v d bit
c Pht, mt bc thy cc k kho lo, thuyt ging rt nhiu php mn a dng ph hp vi nhiu khuynh hng, tnh cch khc bit nhau. Chng ta khng th k vng l mi ngi u thc tp cng mt php mn nh nhau. Chnh v vy, Pht gio hoan nghnh cc truyn thng tu tp khc nhau trong o Pht cng nh s a dng ca cc tn gio khc nhau trn th gii.
624

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


D Pht gio l mt trong nhng tn gio c xa nht, nhng cha tng c cuc chin tranh no nhn danh Pht gio hay gio l nh Pht. Ch ngha b phi c xem l cc k nguy hi, v khi cho rng truyn thng ny tt, truyn thng kia xu, l ta ang ch bai gio php do chnh c Pht thuyt ging cho mt hi chng c th no . Nhng iu ny khng h mu thun vi li ch ca s tranh bin gia cc truyn thng [Pht gio], hay thm ch gia hai hnh gi cng tu tp trong theo mt truyn thng. S tranh bin trong Pht gio c thc hin vi ng c tch cc l nng cao hiu bit cho nhng ngi tham gia tranh bin. Qua tranh bin, ngi hc suy xt vn su xa hn v gii quyt c nhng sai lm ca chnh h cng nh ca i phng trong cuc tranh bin. V vy, cc bc thy trong Pht gio lun khuyn khch chng nu ra vn v tho lun v Pht php. Nhng ngi mi n vi o Pht i khi thy ln ln gia cc truyn thng Pht gio khc nhau. V vy, ngay sau y s a ra nhng gii thch ngn gn, cho d l cha tng xng vi tnh cht phong ph, a dng ca cc truyn thng Pht gio. C rt nhiu truyn thng tu tp trong o Pht, nhng y ch trnh by nhng tng phi chnh yu nht m
626

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


thi. l truyn thng Theravada, Tnh Tng, Thin Tng v Kim Cang tha.

Truyn thng Theravada


Theravada, hay truyn thng Thng Ta b, nhn mnh n hai php thc hnh thin: thin ch (amatha - an nh) v thin qun (vipassana - minh st tu). S thc hnh thin ch l pht trin kh nng tp trung t tng (nh tm), chn ng dng t tng huyn no v pht trin kh nng tp trung nht tm vo mc thin nh. S ra vo ca hi th l mc chnh c s dng trong php thin tp ny, v pht trin nh tm vi mc ny s a n trng thi tm thc sng sut an tnh. Thin qun c tu tp thng qua bn php qun nim: qun nim thn th, cm th, tm v cc php. [Qua thc hnh tu tp php thin ny,] hnh gi s t n tu gic v bn cht v thng, kh v v ng [ca cc i tng qun nim]. Mt php thc hnh khc na l thin qun v tm t, c tu tp pht trin mt tm nguyn chn thnh mong mun cho tt c mi ngi u c an lc v hnh phc. Thm vo , truyn thng
628

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


Theravda khuyn khch s gi gii, d l nm gii ca ngi c s ti gia hay nhng gii nguyn xut gia ca cc v Tng Ni. Xen gia cc thi thin ta, hnh gi Theravda thng thc tp thin hnh. Nh bc i tht chm ri nn h duy tr c chnh nim trong tng giy pht. y l mt phng php rt hu ch gi cho hnh gi lun sng trong giy pht hin ti v thc su sc hn v nhng g ang xy ra ngay ti ni y, vo lc ny. Truyn thng Theravda nhm n vic t qu v A-la-hn, gii thot khi vng lun hi sinh t.

Truyn thng Tnh


Truyn thng Tnh nhn mnh n s thc tp nim danh hiu v qun tng v c Pht A-di-. Hnh gi tu tp theo truyn thng ny mong cu c ti sinh v ci Cc Lc, Ty phng Tnh , l ni sn c y mi thun duyn cho vic tu tp Chnh Php. Khi c ti sinh v Tnh , hnh gi s c kh nng tip tc hon tt con ng tu tp v chng c qu Pht m khng gp chng ngi. ti sinh vo ci Cc Lc, hnh gi Tnh qun tng thn tng c Pht A-di-, nhng phm tnh gic ng ca Ngi v nim danh hiu Ngi. Thm vo
630

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


, hnh gi phi sng theo gii hnh v pht trin khuynh hng v tha. t c s an nh, hnh gi tp trung nht tm vo hnh tng qun tng ca c Pht A-di-, v t c tu gic, hnh gi qun chiu v bn cht rt ro ca c Pht A-di v ca chnh t thn mnh. Tnh tng, Thin tng v Kim Cang tha u thuc truyn thng Pht gio i Tha. Do vy, hnh gi tu tp [theo ba tng phi ny] u hng n qu v Pht, v nu mun th h c th th nhn B Tt gii. Ngy nay, Tnh v Thin c hnh tr kt hp trong nhiu t vin.

Thin tng
Thin tng nhn mnh rng mi chng sinh u c tnh Pht. Do vy, nu ai on tr c mi tri kin sai lm v nhn ra c tnh Khng ca tm thc, v y s chng c qu Pht ngay trong i ny. Hnh gi Thin tng tu tp qun chiu hi th v tm thc. Trong Thin tng c rt nhiu mu chuyn ngn c th c suy ngm lu di. Mt trong nhng mu chuyn m ti thch nht ni v Ngi Bankei, mt thin s ang hng dn mt kha tu tp. C mt thin sinh n trm b bt qu tang v s vic c
632

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


trnh ln ngi Bankei vi li thnh cu trc xut ngi y. Ngi Bankei pht l i li thnh cu . Ri k trm ti phm v li b bt, nhng Ngi cng pht l nh ln trc. Qu tc gin, nhng thin sinh khc lin trnh mt thnh nguyn xin trc xut k trm, v ni r l h s b i nu k trm khng b trc xut. Ngi Bankei hp chng v ni: Cc con u l nhng ngi khn ngoan. Cc con bit c nhng g l ng n, nhng g l sai tri. Nu mun, cc con c th n mt ni no khc tu hc. Nhng ngi t ti nghip ny thm ch cn khng phn bit c ng sai. Nu ta khng dy anh ta th ai s dy? Ta mun gi anh ta li y, cho d tt c cc con c b i ht. Ngay lc , ngi thin sinh tng n cp bt u ri l. T , anh ta khng cn mun n cp na. Trong Thin tng c hai chi phi. Phi thin To ng thc hnh ngi yn pht trin nh lc v tu qun v s vn hnh v bn cht ca tm thc. Hnh gi theo phi thin Lm T th tham khn cc cng n, l nhng cu ni m tri thc v cm nhn bnh thng khng th hiu c. Mun liu ng mt cng n, thin sinh buc phi bung b mi quan im, tri kin bnh thng. Sau y l mt v d: C hai v tng tranh lun v l phn. V ny ni l phn ng. V kia ni gi ng. Lc T i ngang
634

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


qua v bo h: Khng phi gi, cng khng phi phn, chnh l tm [cc ng] ng. Hnh gi Thin tng c khuyn khch lao ng th lc, xem y l c hi vn dng nhng g t c trong thin nh vo sinh hot thng nht. Thin cng s dng nhng biu t ngh thut nh c hi pht trin nng lc tnh gic, v chnh trong ngha ny m nhng cung cch tinh t ca nghi thc ung tr v ngh thut cm hoa c pht trin. nhng ni tu tp theo truyn thng thin Trung Hoa, cc v tng ni khng lp gia nh. Tuy nhin, nh cm quyn Nht Bn mun cc tng s phi lp gia nh, v vo hu bn th k 19, nh cm quyn Nht Bn ra lnh bi b gii iu tng s khng lp gia nh. V vy, cc tng s Nht Bn c th lp gia nh, v h thng gii nguyn ca h c khc bit so vi cc truyn thng Pht gio khc.

Kim Cang tha


Kim Cang tha, hay Mt Tng, c tu tp trong Pht gio Ty Tng v trong Chn Ngn tng ca Nht Bn. S tu tp Kim Cang tha t nn tng trn ba chng ng cn bn trn con ng tu tp: quyt tm cu gii thot, pht tm B- v tu gic nhn
636

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


bit tnh Khng. Kim Cang tha l mt tng phi ca Pht gio i Tha, v Pht gio i tha da trn cn bn Theravada. Hnh gi khng th b qua bc tu tp ban u vn l ging nhau gia Theravda v Pht gio i tha ni chung, trc tip i vo tu tp Kim Cang tha. Nu hnh gi b qua ba chng ng cn bn trn ng tu tp v c khuynh hng l lng rng: Ti s tu tp theo Kim Cang tha, v l php mn ti thng nht v a n chng ng nhanh chng nht, th s tu tp ca hnh gi s khng mng li kt qu nh mong mun. y l mt im quan trng, v ngy nay c rt nhiu ngi say m vi mun t c nhng nng lc c bit no , ri tm n vi cc Mt in (Tantra) v mc ch . Nhng mt ng c nh vy l khng ng n. Tu tp Kim Cang tha khng phi t c quyn nng v danh ting th tc. Tu tp Kim Cang tha l t chng ng v nh vy c kh nng lm li lc cho tha nhn mt cch hiu qu nht. bc vo tu tp Kim Cang tha, tm thc hnh gi phi c rn luyn thun thc vi cc mc chun b. Trong s ny bao gm s qun nim v ci cht v s v thng, T Thnh , quyt tm cu gii thot, pht tm B- v tr tu nhn hiu tnh Khng. Qua s rn luyn vi cc php thin qun cn
638

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


bn, hnh gi tr thnh php kh thch hp nhn lnh php qun nh bc vo tu tp mt in. Hnh gi bt u vic tu tp Kim Cang tha bng cch nhn lnh php qun nh (thng c gi l l khai tm) t mt bc thy c phm tnh. Trong l qun nh, v thy hng dn cch thc thin qun v ngi t thc hnh theo. Ch ngi yn trong phng v ung nc ban php khng phi l nhn lnh qun nh. Mc ch ca vic nhn php qun nh l gip cho ngi t thit lp c mi lin h vi ha thn c th ca mt v Pht v hng dn h thin qun v v Pht . Vic nghim gi nhng gii nguyn th nhn trong l qun nh l cc k quan trng. Sau khi nhn lnh php qun nh, hnh gi thnh cu mt bc thy c phm tnh xin ch dy v nhng gii nguyn th nhn trong l qun nh. Hnh gi cng c th thnh cu c hng dn v phng php thc hnh thin. Hnh gi tip nhn mt thnh th [Thnh tu php] (sadhana), mt cu chn ngn c s dng vi php qun tng, cu nguyn v thin qun v v Pht thnh th , km theo l nhng hng dn ca v o s tm linh v php tu tp ny. Nh nhn c nhng hng dn ny, hnh gi s thc hnh thin qun mt cch ng n. Kim Cang tha nhn mnh s pht trin kh nng qun tng tch cc. Trong cuc sng i thng,
640

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VI: LCH S V TRUYN THA


nu ta khng th hnh dung c ngy tt nghip ra trng, ta s khng bao gi c gng v s khng bao gi lm c. Tng t, nu ta khng th hnh dung mnh tr thnh mt v Pht, ta s khng bao gi thnh Pht. Php qun tng trong thc hnh Kim Cang tha gip ta pht trin kh nng tng tng tch cc v m rng khuynh hng v tha ca mnh. Trong Kim Cang tha c nhiu k nng thin tp. Mt s php tu chun b gip tnh ha cc nghip bt thin v lm pht trin nhng nghip thin c th c. c tng thn ch gip an tnh tm thc v pht trin kh nng nh tnh. Ngoi ra cn c nhng k nng gip nhanh chng t n s nht tm v lm hin l mt trng thi tm thc cc k vi t nhn hiu c tnh Khng. Kim Cang tha cng c c nhng phng php thin tp chuyn ha tin trnh cht v ti sanh thnh tin trnh gic ng. Tt c cc phng php thin tp u da trn nn tng nhn hiu c ba chng ng cn bn trn con ng tu tp. Nh thc tp con ng tun t a n gic ng nh th, chng ta c th on tr hon ton mi nhim trong tm thc v chuyn ha thnh tm Pht. Vi s pht trin hon ho tm t bi, tr tu v phng tin thin xo, chng ta s c kh nng lm li lc rng khp cho mi chng sinh.
642

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN

644

Rng m tm hn v pht trin tr tu

THC HNH LNG BI MN


ho n lc ny, chng ta bn qua v nhng phng php mi tip cn vi i sng v nhng mi quan h vi ngi khc. nhng phng php ny tr nn c gi tr, chng nht thit phi c vn dng vo cuc sng hng ngy. Quyn sch ny khng vit ra nhm cung cp thm tri thc, m ch chia s nhng tng c th l hu ch trong vic gip cho i sng ca chng ta c phong ph hn. Nh c t-lai Lt-ma vn thng ni, nhn t chnh yu ca mt i sng hnh phc v mt x hi ha hp chnh l lng bi mn. Lng bi mn, im tinh yu trong gio php Pht-, cng lun c khuyn khch bi tt c cc tn gio trn th gii. Lng bi mn l s truyn thng trung thc v trc tip vi ngi khc. l kh nng cm thng vi ngi khc v a ra s gip hon ton t nhin nh cu gip chnh bn thn mnh. V ranh gii phn bit gia ta v ngi khc c thu hp, nn lng bi mn thm m tnh khim h. V mong mun cho ngi khc c
646

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN


thot kh l mt tm nguyn rt mnh m nn lng bi mn cng mang tnh kin cng, qu cm. c t-lai Lt-ma l mt minh ha cho nhng phm tnh ny. Trong mt k hi tho vi cc nh tm l hc v nhiu chuyn gia t vn x hi khc, ngi lm cho mi ngi phi ngc nhin bi tnh khim h ca ngi. Thnh thong, ngi p li nhng cu hi kh rng: Ti khng bit iu ny. Th qu v ngh sao? Trong mt th gii m nhng ngi ni ting thng c t ra mnh l ngi am hiu, s tn trng kin ngi khc ca c t-lai Lt-ma cng nh sn sng hc hi t h qu l mt khc bit chi sng. Tng t, cuc i ngi l mt tm gng bi mn kin cng... Ngi thng khuyn bo nhng ngi Ty Tng: ng gin d vi nhng ai gy tn hi cho t nc mnh. H cng l nhng con ngi kht khao hnh phc ging nh chng ta. Vic phn i h bng bo lc khng lm cho tnh th tt hn. c t-lai Lt-ma lun tri lng bi mn n nhng ngi ang chim c Ty Tng, nhng cng ng thi n lc kin cng cu vn cnh ng ca dn tc mnh. Ngi lun tch cc tm kim mt gii php ha bnh sao cho c th lm tha mn c ngi Trung quc ln ngi Ty Tng. V nh th, chng ta
648

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN


thy trong cuc i ca ngi l c mt s kt hp hi ha gia lng bi mn, tnh khim h v s kin cng. Chng ta c th vn dng gng sng ca c tlai Lt-ma vo cuc sng ca chnh mnh. Mi mt tnh hung ta gp phi trong cuc sng l mt c hi ta thc hnh lng bi mn. Ta s bt u t nhng ngi quanh ta - gia nh v b bn, ng nghip, bn hc, nhng ngi ta tip xc trong cng vic hay gp g trong ca hng, trn ng ph... - ri m rng s quan tm chm sc ca mnh n vi tt c. Khi c ai vt ng xe ta trn xa l mt cch nguy him, thay v gin d chi ra, ta c th t mnh vo v tr ca ngi y. i khi chnh ta cng l ngi li xe bt cn, thng l v ta bn lo ngh iu g quan trng. Ngi ti x kia cng vy. Ta lun mun c ngi khc b qua cho nhng li lm ca minh, v th ta cng nn tha th cho nhng li lm ca ngi khc. Chng ta c th hc cch thng yu mi ngi ging nh tnh cm thng yu ta vn dnh cho gia nh v b bn. Ta mun con ci ta, cha m ta u c hnh phc. Nhng ngi khc c th khng phi h hng ca ta, nhng h cng l cha m, con ci ca ai . H cng ging nhau nhng cng v l cha m, l con ci, ch c khc bit duy nht khi m t l
650

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN


ca h thay v ca ta. Mt khi chng ta nhn ra c tnh cht ch quan ca nhng danh xng ta v ngi khc, tnh thng yu v lng bi mn ca chng ta s c th tri rng n mi ngi mt cch bnh ng khng phn bit. Bng cch , nhng cm gic xa l v ro cn gia mi ngi s c xa b. Lm sao ta c th yu thng nhng ngi b x hi xem l xu c? Khng mt con ngi no sinh ra vn sn l xu c v hon ton ch c nhng mt xu c. Mi ngi u c tim nng tr thnh mt v Pht. Nhng m my ca s m lm, sn hn v tham lam ang che khut i nhng phm tnh tt p nn tng trong ngi h. Ly v d, thng yu mt tn ti phm khng c ngha l cho anh ta tip tc lm hi ngi khc. Ta cn phi c lng bi mn i vi c nhng nn nhn v th phm ca nhng hnh vi gy hi. V khng mun cho k gy hi to nhng nghip c mang li kh au tng lai cho chnh h, chng ta cn ngn cn h. D vy, khi khng khi tm on ght hay th hn, ta c th t bi cu gip tt c cc bn c lin quan trong mt tnh hung xu. Tri lng bi mn n tt c chng sinh khng c ngha l chng ta xao lng vi gia nh v b bn ca
652

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN


mnh. Mt s ngi qu quan tm n vic xy dng hon thin x hi n ni con ci h gp phi nhng vn do thiu s dy d ca cha m. Chng ta rt d xem thng nhng ngi sng chung vi mnh. Tuy nhin, ta nht thit khng c qun rng gia nh v b bn ca ta cng l nhng ngi m ta c th lm li lc.

Pht trin lng bi mn mi ngy


Vic t nh rng mnh phi nhn nhc hay phi c lng bi mn cng khng lm cho nhng phm tnh tt p ny sinh khi trong tm thc ta. Chng cn phi c ch tm nui dng. V th, iu quan trng l phi dnh mt t thi gian an tnh trong ngy tu dng pht trin ni tm. Mt vi pht an tnh vo bui sng s gip ta pht khi ng c khng gy tn hi n ngi khc v gip mi ngi cng nhiu cng tt trong sut ngy hm . Thi gian an tnh vo bui ti cho ta c hi xem xt li v tiu ha nhng s kin trong ngy. Qun xt cch ng x ca mnh vi nhng s vic trong ngy s gip ta t hiu c chnh mnh. Ta c th nhn thy l mnh rt nhy cm trc nhng li ch trch hay cm thy nh b li dng mi khi ngi khc nh ta gip . V ri ta c th t hi mnh xem liu
654

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN


ta c mun tip tc duy tr nhng khuynh hng nh th. Nu cu tr li l khng, ta c th p dng nhng php tu c trnh by trong sch ny lm thay i cc khuynh hng y. Khng cn phi phn tch rch ri gia s tu dng an tnh ca ta vi cc hot ng cng ngi khc. Khi mt mnh, ta c th qun chiu cuc sng cng nh nhng hnh vi ca mnh v quyt nh xem ta mun lm vic cng ngi khc nh th no. Khi lm vic, ta vn dng v thc hnh nhng iu . Sau , ta c th qun chiu li nhng g xy ra khi lm vic, rt ra bi hc t kinh nghim bn thn v hnh thnh nhng quyt tm mi cho cc ng x trong tng lai. Bng cch ny, thi gian an tnh tu dng mi ngy v nhng hot ng thng nht ca ta s b sung cho nhau. Ta trng thnh nh v trong tng qung thi gian . S duy tr u n l quan trng trong vic t tu dng. Dnh ra u n mi ngy 10 pht s tt hn nhiu so vi thin tp 5 gi lin mi thng mt ln. Tuy nhin, nu mi nm ta c th tham d mt kha tu [chuyn bit] trong khong vi ba ngy hoc vi tun l, iu s c gi tr rt ln. Trong thi gian , ta c kh nng i su hn vo tin trnh tu dng c nhn.
656

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN


Con ngi trong x hi hin i rt bn rn v d xao lng vic t tu dng. Tuy nhin, nu ta thit lp mt cch r rng nhng u tin ca mnh th vic dnh thi gian cho qun chiu ni tm s tr nn d dng hn. Chng hn, ta cn nhc tt c nhng cng vic mnh cn phi lm v lit k ra theo tm quan trng ca nhng vic y i vi ta. Bng cch ny, ta c c s r rng v quyt tm cn thit sp xp thi biu hng ngy theo mt cch d qun l hn. iu quan trng l phi t ra nhng mc tiu thc tin cho vic thc hnh tm linh v khng k vng bn thn mnh tc th thay i. Nhng iu kin ngoi cnh trong x hi hin i c th thay i rt nhanh chng, nhng khuynh hng v tp qun, thi quen ca chng ta th khng. S nhn ni vi chnh mnh cng nh vi ngi khc l cn thit. Nu chng ta xt nt v nghim khc thi qu vi chnh mnh, chc chn ta cng s ng x nh th vi ngi khc. Nhng mt thi [qu ng] nh th khng gip bn thn ta hay ngi khc thay i. Nu ta c lng thng yu v nhn nhc vi chnh mnh, chng ta s dn dn ci thin. Tng t, nu ta ng x nh vy vi ngi khc, ta s khng thiu nhn ni hay i hi qu ng ni h.
658

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN


S cn bng l thit yu. i khi ta cn m rng hn nhng gii hn ca mnh. V i khi ta cn s an tnh thm nhun nhng g hc c. Chng ta cn nhy bn nhn bit nhu cu ca bn thn mnh vo bt k thi im c th no v c s hnh x tng ng, thch hp. Thch thc khng ngng ca chng ta l phi tm ra mt gii php trung ha gia hai cc oan: thc p bn thn vt qu kh nng tht c hoc sng bung th v li nhc. Khi ta tr nn kho lo hn trong vic cn bng cc hnh vi ca mnh, ta s c kh nng trnh c s kit sc. Nhng ngi lm vic trong chuyn ngnh t vn x hi v nhng ngi c i sng bn rn thng i mt vi nguy c vt kit sc lc ca chnh mnh. i khi tht kh a ra li t chi: Rt tic! Cho d n l rt gi tr, nhng hin gi ti khng th gip qu v trong n ny. Chng ta c th cm thy mnh c li hoc qu li nhc, nh th ta ang lm cho ngi khc phi suy sp, tuyt vng. Tuy nhin, nhn lnh cng vic vt qu kh nng mnh chng gip ch g cho bn thn ta cng nh ngi khc. Chng ta cn nh gi chnh xc v kh nng ca bn thn mnh. i khi ta c th tham gia cng lc nhiu d n. Nhng c nhng lc khc, ta cn s yn tnh qun chiu v hc hi nhiu hn. Nu ta c c thi gian yn tnh ny, ta s hi phc sinh lc
660

Rng m tm hn v pht trin tr tu

PHN VII: THC HNH LNG BI MN


v sau c kh nng gip ngi khc lu di v hiu qu hn. Nh mt trong cc bc thy ca ti, ngi Lama Yeshe dy: iu quan trng l phi hiu c rng, s hnh tr chn chnh l thc hnh trong tng giy pht, ngy ny sang ngy khc. Chng ta lm bt c iu g trong kh nng mnh, vi tr tu hin c, v hi hng tt c nhng iu v li lc cho ht thy chng sinh. Chng ta ch cn sng cuc sng n gin, sng tt nht trong kh nng mnh. iu ny t n mang li li ch ln lao cho ngi khc; ta khng cn phi i n sau khi thnh Pht ri mi bt u vic gip ngi.

662

Rng m tm hn v pht trin tr tu

BNG K T NG
altruistic intention (Bodhicitta): tm B- - tm nguyn t n gic ng vin mn (thnh Pht) c th lm li ch ln nht cho tt c chng sinh. Arhat: A-la-hn - ngi t n s gii thot v nh thot khi vng lun hi. attachment: tham luyn, tham i - khuynh hng tham mun v cng iu ha nhng tnh cht tt p ca ngi hay vt ri bm vu vo . Bodhicitta: tm B- - xem altruistic intention. Bodhisattva: B Tt - ngi t nguyn pht tm B-. Buddha: Pht - ch bt k bc gic ng no on tr hon ton mi phin no, cu nhim v pht trin tt c cc phm tnh tt p. Danh xng c Pht thng c dng ch c Pht Thch-ca Mu-ni, sng cch y hn 2.500 nm ti n . Buddha nature (Buddha potential): tnh Pht nhng phm tnh cho php mi chng sinh u c th t n gic ng. the factors allowing all beings to attain full enlightenment.
664

Rng m tm hn v pht trin tr tu

BNG K T NG
calm abiding: an nh - kh nng duy tr s ch tm vo mt mc thin tp vi tm thun thc v h lc. compassion: lng bi mn - tm nguyn mong mun cho tt c chng sinh u c thot khi kh au v nguyn nhn ca kh au. cyclic existence: vng lun hi - s tn ti xoay chuyn, ti sinh ngoi mun do nh hng ca cc tm hnh phin no v nghip lc. determination to be free: quyt tm cu gii thot tm nguyn khao kht mun thot khi mi kh au v t n s gii thot. dharma: php - theo ngha thng dng nht, t ny c dng ch Gio php do Pht dy, hay Chnh php. Vi ngha c th hn, t ny c dng ch nhng chng ng trn ng tu tp v nh chm dt mi kh au cng nguyn nhn ca kh au. disturbing attitudes: cc tm hnh phin no - ch nhng khuynh hng nh si m, tham luyn, sn han, kiu mn, ganh ght, ch k... vn l nhng tc nhn khuy ng s an bnh ni tm v thi thc chng ta hnh ng theo cch gy hi cho ngi khc. emptiness: tnh Khng - tnh cht khng tn ti c lp hay trn c s t tnh sn c. y l bn cht
666

Rng m tm hn v pht trin tr tu

BNG K T NG
rt ro hay thc ti ca ht thy con ngi cng nh vn php. Enlightenment (Buddhahood): Gic ng (qu Pht) - trng thi ca mt v Pht, c ngha l trng thi on tr vnh vin mi phin no, nghip lc v chng t nghip trong tm thc, ng thi pht trin mi phm tnh cng nh tr tu n mc vin mn. T Buddhahood cng c dng thay cho liberation ch s gii thot. impute: nh danh - t tn gi hay gn ghp ngha cho mt i tng nhn thc. inherent or independent existence: s tn ti c lp hay trn c s t tnh sn c - mt tnh cht sai lm khng h tht c do chng ta gn ghp ln con ngi v mi hin tng. Tht ra, s tn ti [ca mt hin tng] lun ph thuc vo cc nhn duyn, iu kin lin quan; cc thnh phn cu thnh n; cng nh tm thc nh danh n. karma: hnh vi c tc , nghip - mi hnh vi ca ta u to thnh cc chng t trong dng tm thc, l nhn to ra nhng g m ta s tri nghim v sau. liberation: gii thot - trng thi dt tr hon ton mi tm hnh phin no v nghip lc to ra s ti sinh ca chng ta trong lun hi.
668

Rng m tm hn v pht trin tr tu

BNG K T NG
love: tm t, lng thng yu - tm nguyn mong cho tt c chng sinh u c hnh phc, an lc. Mahayana: i tha - truyn thng Pht gio tin chc rng tt c chng sinh u c kh nng t c gic ng, thnh Pht. Pht gio i tha nhn mnh s nui dng lng t bi v tm B-. mantra: chn ngn hay thn ch - mt chui m thanh do mt v Pht thuyt ra, din by tinh yu ca ton b con ng tu tp hng n gii thot. Chn ngn hay thn ch c th c tr tng trong khi thin tp lm cho tm thc an tnh v thanh tnh. meditation: thin, thin tp - cch tu tp t lm cho bn thn mnh tr nn quen thuc v thun thc vi cc khuynh hng sng tch cc, hin thin v nhng nhn thc ng n, chn xc. nirvana: Nit-bn - s chm dt hon ton kh au v nguyn nhn gy au kh, thot khi vng lun hi. Noble eightfold path: Bt chnh o - con ng tu tp dn n s gii thot. Bt chnh o c 8 phn, bao gm: chnh ng, chnh nghip, chnh mng, chnh nim, chnh nh, chnh kin, chnh t duy v chnh tinh tn.
670

Rng m tm hn v pht trin tr tu

BNG K T NG
positive potential: thin nghip - nhng chng t ca hnh vi hin thin, s mang li kt qu hnh phc trong tng lai. Pure Land: Tnh - cnh gii c to thnh bi mt v Pht hay B Tt, l ni c mi iu kin thun li cho vic tu tp Chnh php v t n gii thot. Tnh tng l mt truyn thng thuc Pht gio i tha, nhn mnh vo nhng php tu c vng sinh Tnh . realization: chng ng - s hiu bit su sc, tr thnh mt phn trong ta v lm thay i cch nhn thc ca ta v th gii. Chng hn, khi ta chng ng tm t, cm nhn ca ta v ngi khc cng nh cung cch ng x vi h u thay i ht sc mnh m. Sangha: Tng-gi, hay Tng on - ch nhng ngi trc nhn c tnh Khng ca vn php vt ngoi mi khi nim. Theo ngha ph bin hn, Tng-gi ch cng ng cc v tng ni, nhng ngi xut gia sng i tu s. i khi t ny cng c dng ch cchung tt c Pht t. selflessness: v ng - xem Emptiness. special insight (vipassana): Minh st tu - tr tu nhn bit phn bit ton din v vn php. Tu ny c kt hp vi nh gip hnh gi c kh
672

Rng m tm hn v pht trin tr tu

BNG K T NG
nng phn tch i tng ng thi vi vic duy tr s ch tm vo . iu ny loi b s m lm. suffering (dukha): au kh - ch chung bt k nhng iu kin bt nh . au kh khng nht thit ch ring nhng ni au th cht hay tinh thn, m cn bao gm c nhng iu kin bt n, kh khn. sutra: kinh in - ch chung nhng li dy ca c Pht, c ghi chp li. Tt c cc truyn thng Pht gio u s dng kinh in. taking refuge: quy y - t s tin cy vo c Pht, Chnh php v Tng-gi c dn dt trn con ng tu tp pht trin tm linh. tantra: Mt in, tan-tra - kinh in c s dng trong tu tp Kim cang tha. Theravada: truyn thng thuc Thng Ta b trc y. Pht gio Theravada (cng thng gi thiu chnh xc l Pht gio Nguyn thy) pht trin rng ri vng ng Nam v Tch Lan (Sri Lanka). three higher trainings: Tam v lu hc - s tu tp Gii, nh v Tu dn n kt qu gii thot. Three Jewels: Tam bo - Ch Pht, Gio php v Tnggi, hay thng ni ngn gn l Pht, Php v Tng. three principal realizations (three principal aspects) of the path: ba chng ng cn bn trn
674

Rng m tm hn v pht trin tr tu

BNG K T NG
ng tu tp - bao gm: quyt tm cu gii thot, pht tm B- v tr tu nhn bit tnh Khng. Vajrayana: Kim Cang tha - mt truyn thng thuc Pht gio i tha, pht trin rng ri Ty Tng v cng c Nht Bn. wisdom realizing reality: tr tu nhn thc thc ti - nhn thc chn xc v phng cch tn ti ca tt c con ngi v hin tng, c ngha l nhn hiu c tnh Khng trong s tn ti ca vn php. Zen (Chan): Thin tng - mt truyn thng thuc Pht gio i tha, pht trin rng ri Trung Hoa v Nht Bn.

676

Rng m tm hn v pht trin tr tu

TM C THM - FURTHER READING

Byles, M. B. Footprints of Gautama Buddha. Wheaton: Theosophical Publishing House, 1986. Dhammananda, K. Sri. How to Live Without Fear and Worry. Kuala Lumpur: Buddhist Missionary Society, 1989. Dhammananda, K. Sri. What Buddhists Believe. Kuala Lumpur: Buddhist Missionary Society, 1987. Dhammananda, K. Sri, ed. The Dhammapada. Kuala Lumpur: Sasana Abhiwurdhi Wardhana Society, 1988. Dharmaraksita. Wheel of Sharp Weapons. Dharamsala: Library of Tibetan Works and Archives, 1981. Gampopa. The Jewel Ornament of Liberation. Trans. by Herbert Guenther. Boulder: Shambhala, 1971.
678

Rng m tm hn v pht trin tr tu

TM C THM - FURTHER READING


Nyanaponika Thera. Heart of Buddhist Meditation. London: Rider, 1962. Nyanaponika Thera. The Power of Mindfulness. Kandy: Buddhist Publication Society, 1986. Rabten, Geshe and Dhargye, Geshe. Advice from a Spiritual Friend. Boston: Wisdom, 1986. Rinpoche, Zopa. Transforming Problems: Utilizing Happiness and Suffering in the Spiritual Path. Boston: Wisdom, 1987. Sparham, Gareth, trans. Tibetan Dhammapada. Boston: Wisdom, 1983. Stevenson, Ian. Cases of the Reincarnation Type. 4 vols. Charlottesville: University of Virginia Press, 1975. Story, Francis. Rebirth as Doctrine and Experience. Kandy: Buddhist Publication Society, 1975. Suzuki, D. T. An Introduction to Zen Buddhism. London: Rider, 1969. Suzuki, Shunriyu. Zen Mind, Beginners Mind. New York: Weatherhill, 1980. The Third Dalai Lama. Essence of Refined Gold. Trans. by Glenn Mullin. Ithaca: Snow Lion, 1985.
680

Rng m tm hn v pht trin tr tu

HI HNG

guyn cho tp sch Rng m tm hn v pht trin tr tu ny s lm li ch cho v lng chng sinh. Nguyn cho lng t bi v thng yu c pht trin ni bt k ai d ch c nhn thy, xc chm hay tr chuyn v quyn sch ny. V nguyn cho chnh nhng ngi y ri cng s lm cho nhiu ngi khc na pht trin lng thng yu. Bng cch , nguyn cho tt c mi ngi u s c an vui mn nguyn, v nguyn cho tt c cui cng u s t c Gic ng vin mn. Ven. Thubten Zopa Rinpoche

682

Rng m tm hn v pht trin tr tu

MC LC

Li gii thiu ................................................................................... 6 Dn nhp v tng quan .................................................................. 10 Tng quan ...................................................................................... 20 Li tri n ........................................................................................ 28 PHN I: PHNG PHP CA O PHT Ba ci bnh hng ............................................................................ 50 PHN II: IU PHC CC CM XC 1. HNH PHC U? Qun chiu su sc kinh nghim t thn ......................................... 56 2. ON TR NI KH THAM I Thit lp i sng qun bnh ......................................................... 64 V thng: tnh tt yu ca s gi yu ............................................. 76 Liu thn th ny c mang li hnh phc bn lu? .......................... 78 Liu thn th ny c thanh tnh chng? ........................................... 80 Thn th ny khng c thc th ...................................................... 84 Phng php sng mn nguyn ..................................................... 88

684

Rng m tm hn v pht trin tr tu

MC LC
3. TNH THNG KHC VI LUYN I Phn bit gia s quan tm chn thnh vi nhng phng chiu ....... 96 Ti yu thng bn, vi iu kin .............................................. 110 Tha mn cc nhu cu ................................................................. 118 Khi cc mi quan h chm dt .................................................... 129 4. CH NG SN HN Chuyn ha s hi v cm ght .................................................... 130 Suy xt s nhn hiu vn ......................................................... 134 Suy xt v nhn qu ..................................................................... 142 Cng rn hay th ng? ............................................................... 148 5. S BO TH Gii quyt nhng khc bit .......................................................... 154 6. NHN THC NG N V BN THN Nhng phng php i tr kiu mn ........................................... 162 S t tin ....................................................................................... 168 i tr kiu mn ........................................................................... 172 7. T GHEN T N HOAN H Bung b kh au ........................................................................ 178 8. VCH MT K TRM Nhn bit nhng tm hnh phin no .......................................... 186

686

Rng m tm hn v pht trin tr tu

MC LC
9. TH PHM CHNH: TM V K S hp l ca khuynh hng ch k ............................................ 204 Xa b s nghi ng ....................................................................... 214 S cn thit ca tm t i ............................................................. 222 PHN III: HIN TRNG CA CHNG TA 1. TI SINH Ni lin nhng kip sng ............................................................. 232 Nhng ngi nh li tin kip ...................................................... 236 Ti sinh din ra nh th no? ....................................................... 248 Th mt ln xem ......................................................................... 270 2. NGHIP Nhn qu .................................................................................... 276 Nhn qu vn hnh nh th no? ................................................ 282 Nghip qu ................................................................................. 298 Thuyt tin nh? ......................................................................... 308 Tnh ha v chuyn ha .............................................................. 318 3. LUN HI Vng xoay ti din ca nhng bt n ........................................... 326 Cc dng i sng khc................................................................ 334 PHN IV: TIM NNG PHT TRIN CA CHNG TA 1. TNH PHT Bn tnh hin thin ca chng ta ................................................ 348

688

Rng m tm hn v pht trin tr tu

MC LC
2. THN NGI QU BU Tn dng c hi tt ..................................................................... 366 Tn dng cuc sng ny tu tp ................................................ 380 Ba phng php tn dng i sng ny tu tp........................... 390 PHN V: CON NG HNG N GIC NG 1. T THNH Gio php ca nhng bc Gic ng ............................................. 394 Nhn din cc trng thi kh au ................................................ 396 Dt tr nguyn nhn..................................................................... 402 Chm dt kh au l an lc ......................................................... 404 Con ng a n an lc ........................................................... 406 T thnh ................................................................................. 408 Hai cch ging gii con ng a n s an lc .......................... 410 2. QUYT TM CU GII THOT Pht trin s dng mnh t vt thot lun hi ............................. 414 Nhng tai hi ca s tham luyn .................................................. 418 Hnh phc by gi v mai sau ..................................................... 426 Vt thot lun hi ...................................................................... 436 3. GII HNH Quan h xy dng vi mi ngi ................................................. 442 Ba nghip ca thn ..................................................................... 444

690

Rng m tm hn v pht trin tr tu

MC LC
Bn nghip ca khu ................................................................... 450 Ba nghip ca .......................................................................... 458 4. NUI DNG LNG V THA Tm t bi rng m ....................................................................... 466 Lng tt ca ngi khc ................................................................ 474 Rng m tm hn ......................................................................... 482 Tm t bi ..................................................................................... 490 5. TR TU NHN THC THC TI Dt tr ci gc v minh ............................................................... 498 i tm ci bnh quy tht .............................................................. 504 Ta l ai? ...................................................................................... 514 Tn ti mt cch ph thuc ......................................................... 522 6. THIN NH Pht trin nh v tu .................................................................. 530 nh ............................................................................................ 540 Tu gic ...................................................................................... 550 7. QUY Y Hnh trang trn ng tu tp ....................................................... 560 Tam bo ....................................................................................... 564 Chnh php v Tng-gi ............................................................. 572 Pht t c tin vo Thng khng? ............................................ 576 Ti sao phi quy y? ...................................................................... 578

692

Rng m tm hn v pht trin tr tu

MC LC
Chnh tn tri vi nim tin m qung ........................................... 580 Bc s, thuc men v y t ............................................................. 588 Nghi thc quy y ........................................................................... 594 PHN VI: LCH S V TRUYN THA 1. CUC I C PHT V S PHT TRIN CA PHT GIO S chng ng v truyn b Gio php ca c Pht ..................... 600 S truyn b o Pht .................................................................. 610 2. KHI QUT V CC TRUYN THNG PHT GIO NGY NAY S ng nht v d bit ................................................................ 624 Truyn thng Theravada .............................................................. 628 Truyn thng Tnh .................................................................. 630 Thin tng .................................................................................. 632 Kim cang tha ............................................................................. 636 PHN VII: THC HNH LNG BI MN THC HNH LNG BI MN ...................................................... 646 Pht trin lng bi mn mi ngy .................................................. 654 BNG K T NG ...................................................................... 664 TM C THM ......................................................................... 678 HI HNG ............................................................................... 682

694

Rng m tm hn v pht trin tr tu

You might also like