Bệnh Học Và Đều Trị Đông y

Copyright@Ministry Of Health - VN
B y t
Bnh hc v iu tr ng y
Sch o to bc s y hc c truyn M s: .08.Z.32
Ch bin: PGS.TS. Phan Quan Ch Hiu
Nh xut bn y hc H Ni - 2007
1
Ch o bin son:
V Khoa hc & o to, B Y t
Ch bin:
PGS.TS. Phan Quan Ch Hiu
Nhng ngi bin son:

PGS.TS. Nguyn Th Bay ThS. BS. Ng Anh Dng
Tham gia t chc bn tho:

ThS. Ph Vn Thm
Bn quyn thuc B Y t (V Khoa hc v o to)
LI GII THIU
Thc hin mt s iu ca Lut Gio dc, B Gio dc v o to v B Y t ban hnh chng trnh khung o to Bc s y hc c truyn. B Y t t chc bin son ti liu dy - hc cc mn hc chuyn mn, c bn chuyn ngnh theo chng trnh trn nhm tng bc xy dng b ti liu dy hc chun v chuyn mn m bo cht lng o to nhn lc y t. Sch Bnh hc v iu tr ng y c bin son da trn chng trnh gio dc i hc ca Trng i hc Y Dc thnh ph H Ch Minh trn c s chng trnh khung c ph duyt. Sch c bin son da trn c s kin thc c bn, h thng; ni dung chnh xc, khoa hc, cp nht cc tin b khoa hc, k thut hin i v thc tin Vit Nam. Sch Bnh hc v iu tr ng y c bin son bi cc nh gio giu kinh nghim v tm huyt ca b mn Y hc c truyn ca Trng i hc Y Dc thnh ph H Ch Minh. Sch Bnh hc v iu tr ng y c Hi ng chuyn mn thm nh sch v ti liu dy - hc chuyn ngnh bc s y hc c truyn ca B Y t thm nh vo nm 2006. B Y t ban hnh l ti liu dy - hc t chun chuyn mn ca ngnh y t trong giai on 2006 - 2010. Trong qu trnh s dng sch phi c chnh l, b sung v cp nht. B Y t xin chn thnh cm n cc Nh gio, cc chuyn gia ca Trng i hc Y Dc thnh ph H Ch Minh dnh nhiu cng sc hon thnh cun sch, PGS.TS. Nguyn Nhc Kim v PGS.TS. Chu Quc Trng c v phn bin cun sch sm hon thnh kp thi phc v cho cng tc o to nhn lc y t. V ln u xut bn nn cn c khim khuyt, chng ti mong c kin ng gp ca ng nghip, cc bn sinh vin v cc c gi ln xut bn sau c hon thin hn.
V khoa hc v o to B Y t
Mt s t ng ngha
1. m 2. Chi nn 3. Tiu phn vng nt 4. Nu rng 5. Tiu sn 6. Cu to 7. Tiu sn 8. i ma
m Khng a s nn i tin phn vng nt Li Tiu tin sn i tin phn to Tiu tin t Nn ma
Li ni u
Bnh hc v iu tr ng y cp n ton b nhng bnh chng ca ng y hc, gip ngi sinh vin c c ci nhn va ton din, va c bn v l lun bnh hc v iu tr hc ng y. Nhn thc ny rt quan trng, to tin cn thit gip hc vin thun li hn khi hc tp tip theo nhng phn bnh hc v iu tr kt hp ng y v Ty y (c cp trong Bi ging iu tr kt hp). y cng l mc tiu cui cng ca qu trnh o to ngi thy thuc kt hp ng ty y. Bnh hc v iu tr ng y c trnh by theo hai chng ln. Chng th nht m t nhng bnh chng do ngoi nhn gy ra, bao gm:
Bnh hc v iu tr bnh ngoi cm Thng hn Bnh hc v iu tr bnh ngoi cm n bnh Bnh hc v iu tr bnh ngoi cm Lc dm
Chng th hai cp n nhng bnh chng do ni nhn v nguyn nhn khc gy ra. Nhm bnh l ny ch yu xut hin cc tng ph, bao gm
Bnh hc v iu tr bnh Ph - i trng Bnh hc v iu tr bnh T - V Bnh hc v iu tr bnh Thn - Bng quang Bnh hc v iu tr bnh Can - m Bnh hc v iu tr bnh Tm - Tm bo - Tiu trng - Tam tiu
Phn iu tr ca mi bnh chng u c phn tch c th trn c s l lun ng y (dc tnh ng y, hc thuyt kinh lc) v c lp li nhiu ln cc bn sinh vin d dng hc tp. tp trung gip sinh vin c c ci nhn va ton din, va c bn v l lun bnh hc v iu tr hc ng y, nn chng ti c gng tn trng kin, quan nim ca ngi xa v chuyn ti ton b nguyn bn l lun t cc ti liu kinh in. V th, s khng trnh khi nhng u t v hiu qu thc s ca nhng phng cch tr liu ca y hc c truyn trong mt s tnh hung lm sng (tnh trng try tim mch, hn m) cng nh tnh thc t ca mt s v thuc hin rt t c s dng. Cng vi l do nu trn m chng ti cha cp c th, chi tit v liu dng ca thuc cng nh chi tit k thut chm cu trong ti liu ny. Nhng phn rt quan trng nu trn s c cp nht c th, chi tit (liu lng thuc, k thut chm cu..) trong nhng ti liu v iu tr kt hp ng ty y.
gip sinh vin phn tch c c th vai tr ca thuc v huyt trong tng phng php tr liu, chng ti c dnh thm phn cui ca quyn sch ny nhng cch k n thuc ng y, qua cc bn sinh vin c th d dng hiu c v tr, vai tr quan trng (theo th t Qun, Thn, T, S) ca tng v thuc, ca tng huyt s dng trong tr liu ca ng y hc. ng thi, quyn sch ny cng tp hp nhng im quan trng cn ghi nh, xp vo nhng c nh du, nhm gip sinh vin c th nhanh chng kim tra li nhng im mu cht, quan trng ca nhng ni dung hc tp. Tt c cc bi ging mn bnh hc v iu tr u c km theo phn cu hi trc nghim (t n tp) gip sinh vin t hc. Nhng bi ging l thuyt ny s c minh ha trn thc t ti cc c s thc tp y hc c truyn (C s 3-Bnh vin i hc Y Dc TP. H Ch Minh, Vin y dc hc dn tc TP. H Ch Minh, Bnh vin y hc dn tc TP. H Ch Minh...). Khoa y hc c truyn, i hc Y Dc TP. H Ch Minh rt mong c cc bn sinh vin tham kho k li gii thiu ca quyn sch ny trc khi tham gia vo qu trnh hc tp mn hc v rt mong c s ng gp kin ca cc bn sinh vin v cc ng nghip.
Thay mt nhng tc gi PGS. TS. PHAN QUAN CH HIU
Mc lc
Chng I. Bnh chng do ngoi nhn
9
Bi 1. Bnh hc ngoi cm 1. i cng 2. Phn loi bnh ngoi cm Cu hi n tp p n Bi 2. Bnh hc ngoi cm Thng hn 1. i cng 2. Bnh hc ngoi cm thng hn (lc kinh hnh chng) Cu hi n tp p n Bi 3. Bnh ngoi cm n bnh 1. i cng 2. Nguyn nhn gy bnh 3. Sinh bnh l ca ngoi cm n bnh 4. Nhng im khc nhau gia ngoi cm n bnh v ngoi cm thng hn 5. Bnh hc v iu tr Cu hi n tp p n Bi 4. Bnh ngoi cm Lc dm 1. i cng 2. Nhng chng bnh thng gp 3. Ph lc Cu hi n tp p n
9 9 10 17 20
21 21 25 42 45
46 46 47 47 48 49 63 67
68 68 68 98 102 107 118 118 118 119 7
Chng II. Bnh do ni nhn v nguyn nhn khc
Bi 5. Bnh hc Ph - i trng 1. i cng 2. Nhng hi chng bnh Ph - i trng
ThS. Ng Anh Dng
Cu hi n tp p n Bi 6. Bnh hc T V 1. i cng 2. Nhng hi chng bnh T V Cu hi n tp p n Bi 7. Bnh hc Thn Bng quang 1. i cng 2. Nhng bnh chng Thn - Bng quang Cu hi n tp p n Bi 8. Bnh hc Can - m 1. i cng 2. Nhng bnh chng tng Can - ph m Cu hi n tp p n Bi 9. Bnh hc Tm - Tiu trng PGS. TS. Nguyn Th Bay Tm bo - Tm tiu 1. i cng 2. Nhng bnh chng Tm - Tiu trng Cu hi n tp p n Bi 10. Cch k n thuc 1. Nhng phng cch k n thuc 2. Nhng ni dung quan trng trong cch k n thuc theo l lun ng y 3. S phi ng cc v thuc trong mt n thuc 4. S cm k trong khi dng thuc Cu hi n tp p n Ti liu tham kho
PGS.TS. Phan Quan Ch Hiu; ThS. BS. Ng Anh Dng PGS.TS. Phan Quan Ch Hiu PGS.TS. Phan Quan Ch Hiu
119 123 124 125 128 140 145 146 146 151 172 177 178 178 181 198 203 204 204 215 239 245 246 246 248 252 253 254 256 257
Chng I
Bnh chng do ngoi nhn

Bi 1
Bnh hc ngoi cm
Mc tiu
Sau khi hc tp, sinh vin PHI: 1. Trnh by c khi nim bnh ngoi cm v nhng phn loi bnh ngoi cm theo ng y. 2. Nu c nhng c im ring v phn bit c s khc nhau gia nhng loi ngoi cm: Lc dm, Thng hn, n bnh, Dch l. 3. Da vo tn bnh ng y, sinh vin s xc nh c loi ngoi t no gy bnh cng nh v tr bnh ca tt c cc loi bnh ngoi cm.
1. i Cng Theo Y hc c truyn (ng y), bnh ngoi cm l nhng bnh c nguyn nhn t s khng thch ng c ca c th vi nhng tc ng t nhng yu t ca mi trng bn ngoi (do kh hu, thi tit ca mi trng bn ngoi tr nn thi qu, tri thng, vt qu kh nng thch ng ca c th ngi bnh).
Theo quan nim ca ng y hc: c 6 loi kh hu, thi tit khc nhau
trong t nhin bao gm: Phong, Hn, Th, Thp, To, Ha. y l nhng tnh trng thi tit, kh hu hin din bnh thng trong nm v bin i theo qui lut chung ca t nhin. Chng c gi di tn chung l lc kh. Bnh thng, cc loi kh hu ny tht s cn thit cho s sng, cho sc kho; ch khi tri thng (tr nn thi qu hoc bt cp, hoc xut hin khng ng vi thi gian qui nh) chng mi c iu kin gy bnh. Khi y, lc kh c gi l lc dm hay lc t.
Bnh ngoi cm lun lun c quan h vi thi tit, vi nhng ma trong

nm (xun, h, thu, ng) nn nhng nhm bnh ngoi cm khc nhau (bnh phong, bnh hn, bnh th, bnh thp) cng ty thi im trong nm m xut hin nhiu t khc nhau. V nh ma xun nhiu bnh phong, ma h nhiu bnh th, ma trng h nhiu bnh thp, ma thu nhiu bnh to, ma ng nhiu bnh hn.
Mt tnh cht rt cn quan tm l tnh cht thay i rt phc tp ca

kh hu thi tit. Cho nn, trong din tin ca bnh, bnh ngoi cm cng bin i rt nhiu (ha phong, ha hn, ha nhit, ha to, ha ho khc nhau). V th chng trng ca bnh cnh ngoi cm thng ri ren, phc tp.
Bnh ngoi cm pht sinh c lin quan cht ch vi thi tit. Nhng th
cht ca tng c nhn cng tham gia quan trng vo din tin ca bnh. Tnh trng ca c th (khe, yu) s phn ng vi nguyn nhn gy bnh rt khc nhau. Cho nn vi cng mt nguyn nhn gy bnh, bnh ngoi cm cng pht sinh nhiu dng khc nhau. V th, trong thc tin iu tr, ngi thy thuc ng y khi xt on v iu tr bnh ngoi cm lun lun phi xem xt mi tng quan gia sc mnh ca nguyn nhn gy bnh (c lc, ng y hc gi chung di danh t t kh) v sc chng , kh nng thch ng ca c th (chnh kh).
Cng cn phn bit su th kh trn l lc kh t ngoi thin nhin mi

trng (ngoi phong, ngoi hn, ngoi th, ngoi thp, ngoi to, ngoi ha) a ti khc vi 6 loi: Phong, Hn, Th, Thp, To, Ha do bn trong c th sinh ra, do ri lon cng nng ca cc tng ph gy nn. Chng c gi tn l ni phong; ni hn; ni th; ni thp; ni to; ni ha.
- Bnh ngoi cm bao gm tt c cc bnh c nguyn nhn t mi trng kh hu t nhin bn ngoi; do kh hu, thi tit ca mi trng bn ngoi tr nn thi qu, tri thng vt qu kh nng thch ng ca c th ngi bnh. - Bnh biu hin nng nh ty thuc vo mi tng quan gia sc mnh ca nguyn nhn gy bnh (t kh) v sc chng , kh nng thch ng ca c th (chnh kh). - C nhiu cch kho st bnh ngoi cm: theo Lc dm, theo Thng hn, theo n bnh
2. PHN LOI BNH NGOI CM Do lun c mi tng quan gia thay i ca mi trng bn ngoi v tnh trng chung ca c th m bnh ngoi cm c nu trong cc ti liu c rt a dng v phc tp. Ty theo quan im, kinh nghim ca tng tc gi m c mt cch bin chng v xp xp khc nhau. C th nhn thy 4 cch phn loi bnh ngoi cm. 10
2.1. Ngoi cm lc dm 2.1.1. i cng Trong cc ti liu ng y, nhng bnh l ngoi cm thuc nhm ny thng c nhng c im:
Tn gi cc bnh chng lun c cc tn ca lc dm i km nh: phong

hn phm kinh lc, Bng quang thp nhit, Can m thp nhit, Thp nhit t, Hn tr Can mch
Triu chng lm sng ca nhm bnh l ny thng xut hin:

+ phn v: biu hin vi st, s gi, s lnh, m hi, mch ph ... + phn nng - bn ngoi ca c th nh tn lc, kinh lc.. + Mt s t trng hp bnh biu hin h thng ph. + Biu hin ca ngoi cm lc dm h thng tng t thy hn. Nhm bnh chng ny c ghi nhn trong cc ti liu kinh in nh hn thp khn t.
Bnh ngoi cm lc dm c 3 mc
Cm mo. Thng. Trng.

2.1.2. Nhng bnh chng thng gp Nhng bnh chng ca bnh ngoi cm lc dm thng c kho st theo 3 cch. 2.1.2.1. Theo v tr nng -su ca h kinh lc C th lit k nhng bnh t nng vo su nh Ngoi t phm vo tn lc Triu chng chnh: au nhc ti ch. au c tnh cht lan ta, kh xc nh. Bnh thng d tr, tin lng tt. Hn t phm vo kinh Cn y l nhng tnh trng m ngoi t tn cng cc b vo mt on l trnh ca kinh Cn. Triu chng chnh: au, au co rt, au km cm gic t b. C th km gim vn ng ti ch (v au). V tr au ty thuc vo h kinh Cn no b tn thng (tham kho bi 12 kinh Cn - Hc thuyt kinh lc - Sch Chm cu hc, cng tc gi). Khng c biu hin ca cc triu chng ca tng ph tng ng. iu tr nhm bnh l ny bt buc phi dng php Phn chm Thiu chm. Tin lng bnh tt.
11
Nhng bnh cnh thng gp:
Phong hn phm kinh Cn i trng (on vai), thng thy trong

au vai do vim gn c trn gai, vim gn c 2 u.
Phong hn phm kinh Cn Tiu trng (on vai). Thng thy trong
au vai do vim gn c di gai.
Phong hn phm kinh Cn m (on vai gy). Thng thy trong vo

c cp.
Phong hn phm kinh Cn Bng quang (on lng). Thng thy trong
au thn kinh lin sn.
Phong hn phm kinh Cn m (on lng). Thng thy trong au

thn kinh lin sn. Ngoi t phm vo chnh kinh Trong nhng sch ng y hc, nhng nguyn nhn thng thy nht nhm bnh l ny l phong, hn v nhit. Nhm bnh l ny biu hin nhng tnh trng ngoi t tn cng cc b vo mt on l trnh ca chnh kinh v n cc b phn nng ca c th c lin quan n ng kinh (bnh l xy ra trong trng hp ngoi t phm vo ton b kinh chnh thng c cp v bin lun theo Thng hn lun). im quan trng dng phn bit bnh kinh Cn v bnh kinh chnh:
Bnh kinh Cn khng c biu hin ca cc triu chng ca tng ph

tng ng, trong khi bnh kinh chnh s c km nhng triu chng ca tng ph tng ng hoc on ng kinh chnh tng ng.
Bnh kinh Cn lun c triu chng au nhc xut hin km theo, trong
khi bnh kinh chnh khng bt buc phi c. Nhng bnh cnh thng gp trong nhm ny gm:
+ Hn tr Can mch. Triu chng chnh au nhiu vng bng di, au nh co tht, vn xon, cm gic lnh bng. au bng kinh, au bng di lan xung b sinh dc, vng bng di ni cc. iu tr phi n kinh, tn hn. + Phong hn phm kinh Bng quang (on lng v chi di). Thng thy trong vim thn kinh ta. + Phong hn phm kinh m (on lng v chi di). Thng thy trong vim thn kinh ta. + Phong hn phm kinh V (on u mt). Thng thy trong lit mt ngoi bin, au dy thn kinh mt. + Phong nhit phm chnh kinh: triu chng chnh au nhc ti ch, vng au nng . Chm lnh d chu. St cao, s nng. Nhng bnh cnh thng gp trong nhm ny gm:
12
Phong nhit phm kinh Dng minh V v i trng (on u). Thng gp trong lit mt, au dy thn kinh mt. Phong nhit phm kinh V (on ngc). Thng gp trong vim tuyn v. Phong nhit phm kinh m (on hng sn). Thng gp trong au dy thn kinh lin sn, zona lin sn.
Ngoi t phm vo k kinh bt mch Triu chng chnh ty thuc vo k mch no b xm phm (tham kho thm bi K kinh bt mch - Sch Chm cu hc, cng tc gi). Thng gp trong nhm bnh chng ny:
Phong nhit phm mch i. Thng gp trong lit hai chi di do vim
ty cp.
Phong nhit phm mch c. Thng gp trong lit t chi do vim ty

cp, vim mng no, un vn, bi no, vim no.
Thp nhit phm vo mch Xung. Thng gp trong vim m o, vim

phn ph, vim ng tiu thp ph n. 2.1.2.2. Theo v tr nng -su ca t chc Ngoi t phm biu y l nhng bnh cnh ngoi t xm phm vo phn ngoi ca c th (v phn). Thng gp trong bnh cnh cm cm v gm:
Ngoi cm phong hn. Ngoi cm phong nhit

Ngoi t phm vo cc quan tit y l nhng bnh l au nhc cc khp xng. Triu chng chnh thay i ty theo loi ngoi nhn gy bnh v v tr ca khp b thng tn. Bnh thng c trnh by trong chng T chng. 2.1.2.3. Theo v tr ca ph (tng) b tn thng Ngoi t phm vo ph
Thp nhit i trng

+ Triu chng chnh st cao, phin kht, au nhiu quanh rn, mt rn (l cp hu trng), bng trng, rut si, trung tin mi hi hm, phn nhy nht, c dnh nh bt cua, hoc i ra phn ln nhy mu, hoc ra mu ti. + Thng gp trong hi chng l, vim lot i trc trng.
13
Nhit kt i trng
+ Triu chng chnh st cn, au bng, bng trng, chi nn, to bn hoc nhit kt bng lu + Thng gp trong to bn cp tnh ca nhng bnh c st cao. + Bnh cnh ny tng t nh H/C Dng minh trong cch bin lun theo Thng hn lun.
Nhit bc i trng
+ Triu chng chnh st, kht nc, au bng, rut si, tiu phn vng nt, hoc nhy nht, hu mn nng , mt , tay chn nng, li , ru vng. + Thng gp trong tt c nhng trng hp tiu chy nhim trng, vim d dy -rut cp, ng c thc n.
i trng hn kt
+ Bng au nhiu, chi nn, y trng, ming nht, to bn. Mt trng, mi nht, tay chn mt, li trng, t ru. Mch trm, huyn. + Thng gp trong tt c nhng trng hp b i tin.
V thp nhit
+ Triu chng chnh ming ng, kht nc m khng dm ung. St hoc c cm gic nng, st cn. au thng v, bun nn, nn ma, trng bng, tiu chy. Tay chn nng n, cm gic nng n ton thn. + Thng gp trong nhim trng rut, vim d dy rut cp.
V nhit ng thnh
+ Triu chng chnh ming kh kht, mi nt n, d i, si rut, chy mu nu rng, i tin b kt, tiu, sn . + Thng gp trong st pht ban, herpes.
Can m thp nhit

+ Triu chng chnh st cao rt run, hn nhit vng lai, vng da, ming ng, chn n, mt ngon ming. au bng thng v, au lan hng sn, bun nn, nn ma thc n cha tiu. + Thng gp trong vim gan cp, vim ng mt, ti mt, vim phn ph, vim sinh dc.
Nhit kt Bng quang (thp nhit Bng quang)

+ Triu chng chnh tiu vng, tiu mu, tiu gt, bng di trng y, mt i m i khng ht, i c (chng lm lu). + Thng gp trong vim bng quang cp, nhim trng niu thp.
14
Ngoi t phm vo tng Tnh trng ny t c cp hn (so vi kinh lc v h thng ph) v bao gm:
Phong hn thc Ph
+ Triu chng chnh s lnh hoc s gi, ho mnh, n o, ho c m, m trong, h hp ngn, mi nght, chy nc mi. au u hoc u nng, au nhc lng v ton thn, au 2 b vai, au gy. + Thng gp trong cm cm, vim ng h hp trn do siu virus (giai on khi pht), hen ph qun.
Phong nhit phm Ph

+ Triu chng chnh st hoc cm gic nng, s gi, au hng, au ngc. Ho khc m vng dy, ho ra mu. To bn, tiu sn (t). + Thng gp trong giai on ton pht ca nhim trng ng h hp, vim hng cp, vim phi thy, ph qun ph vim.
To kh thng Ph
+ Triu chng chnh ming kh, kht nc. au ngc. Ho mnh n o. Ho gy au, ho khan, ho c m, mu. C hng kh, khan ting. + Thng gp trong giai on ton pht ca nhim trng ng h hp, vim phi thy, ph qun ph vim, vim hng cp.
Hn thp khn (khn) T

+ Triu chng chnh bun nn, tiu chy phn lng. au thng v, au d dy, trng bng, n km, lm ging. + Thng gp trong tiu chy cp do d ng thc n hoc do lnh.
Nhit nhp Tm bo
+ Triu chng chnh m sng, ni lm nhm, hn m, lm lm, vt v, st cao. Bnh cnh ny c cp trong cch bin lun theo n bnh di bnh cnh nhit nhp huyt phn. + Thng gp trong cc tnh trng nhim trng nhim c thn kinh, vim no mng no.
2.2. Ngoi cm thng hn 2.2.1. i cng Phng php bin gii bnh ngoi cm ny c Trng Trng Cnh tng hp v trnh by trong Thng hn lun v c nhng c im chnh sau y:
15
Tn gi ca cc bnh chng lun bt u bi mt trong su bnh cnh:

+ Thi dng chng. + Dng minh chng. + Thiu dng chng. + Thi m chng. + Thiu m chng. + Quyt m chng.
Su bnh cnh lm sng nu trn c sp xp t ngoi vo trong, th hin su giai on bnh khc nhau ca bnh ngoi cm.
Din bin ca bnh c quy lut. Bnh cnh lm sng nu din bin t
ngoi vo trong l bnh t nh n nng v ngc li. 2.2.2. Nhng bnh chng ca Ngoi cm Thng hn Bao gm 6 bnh cnh chnh (tham kho thm bi Bnh hc Ngoi cm Thng hn, trang 14).
Hi chng Thi dng. Triu chng chnh mch ph; u c cng, au,
s lnh.
Hi chng Thiu dng. Triu chng chnh ming ng, hng kh, mt
hoa, hn nhit vng lai, khng mun n, tm phin, hay i (nn).
Hi chng Dng minh. Triu chng chnh st cao, kht nc, phin to. Hi chng Thi m. Triu chng chnh bng y au, i (nn) ma, tiu
chy, li nht, ru trng mng, mch tr hon.
Hi chng Thiu m. Triu chng chnh biu hin tng Tm v Thn. Hi chng Quyt m. Triu chng chnh chn tay quyt nghch.
2.3. n bnh (c th gi Ngoi cm n bnh) (tham kho thm bi Bnh hc Ngoi cm n bnh, trang 46) 2.3.1. i cng l nhng bnh ngoi cm c c im:
Khi pht bng bnh cnh nhit: st cao, kht nc. Din bin theo qui lut. Bnh cnh thng nng, cp ngay t u, li nhiu di ha, bin chng.
Dip Thin S, Ng Cc Thng tng hp v l gii nhng bnh chng ny trong cc sch n nhit bnh v n bnh iu bin. 16
2.3.2. Nhng bnh chng ca Ngoi cm n bnh C 2 kiu bn lun v din bin ca n bnh
T trn xung (Ng Cc Thng): y l cch bin gii din bin bnh theo Tam tiu v c 3 giai on.
+ Nhit t Thng tiu (Tm Ph). + Nhit t Trung tiu (T V). + Nhit t H tiu (Can Thn).
T nng vo su (Dip Thin S): theo cch bin gii ny, din bin ca n bnh bao gm 4 giai on.
+ Nhit t V phn. + Nhit t Kh phn . + Nhit t Dinh phn. + Nhit t Huyt phn.
2.4. Dch l Dch l l nhng loi bnh c bit. Bnh khng ch do nguyn nhn lc dm tc ng vo v c nhng c im
Bnh cnh rt nng, d t vong, nguy cp, din bin rt nhanh.
Ly lan thnh dch. Thng xy ra sau thin tai, ch ha.

Nguyn nhn bnh l do l kh. L kh c hnh thnh do t kh lc dm (Th, Ha kh) phi hp vi t kh t xc cht (ngi v vt) bc ta ra.
CU HI N TP
A. CU HI 5 CHN 1 - CHN CU NG
1. Bnh danh no KHNG thuc nhm ngoi cm lc dm A. Hn t phm vo tn lc B. Hn tr Can mch C. Phong nhit phm kinh m D. Thi dng kinh chng E. Ngoi cm phong hn 17
2. Bnh danh no KHNG thuc nhm ngoi cm lc dm A. Phong nhit phm mch i B. Dng minh kinh chng C. Phong nhit phm kinh V D. Ngoi cm phong hn E. Thp nhit i trng 3. Bnh danh no KHNG thuc nhm ngoi cm lc dm A. Thiu dng chng B. Hn t phm kinh Cn C. Phong hn phm kinh m D. Phong nhit phm vo mch Xung E. Nhit kt i trng 4. Bnh danh no KHNG thuc nhm ngoi cm lc dm A. Thiu m ha nhit B. Phong hn phm kinh i trng C. Phong hn phm kinh V D. Thp nhit phm vo mch Xung E. Ngoi cm phong nhit 5. Bnh danh no KHNG thuc nhm ngoi cm lc dm F. Phong nhit phm mch c G. Thp nhit i trng H. Quyt m hn quyt I. Thp nhit t J. Can m thp nhit 6. Nguyn nhn gy bnh ca Bng quang thp nhit A. Ngoi thp B. Ngoi nhit C. Ni thp D. Ni nhit E. Ngoi thp v ngoi nhit
18
7. Nguyn nhn gy bnh ca To kh thng Ph A. Ngoi nhit B. Ngoi to C. Ni to D. Ni nhit E. Ngoi to v ngoi nhit 8. V tr bnh (ni tn thng) ca Thp nhit i trng A. Kinh chnh i trng B. Kinh Cn i trng C. Kinh bit i trng D. Ph i trng E. Bit lc i trng 9. V tr bnh (ni tn thng) ca Phong hn phm Ph A. Kinh chnh Ph B. Kinh Cn Ph C. Kinh Bit Ph D. Tng Ph E. Dinh phn 10. Bnh danh no KHNG thuc nhm bnh ngoi cm A. Bng quang h hn B. Can m thp nhit C. V nhit ng thnh D. Nhit nhp huyt phn E. Quyt m chng
B. CU HI TR LI NGN 1. C bao nhiu cch phn loi bnh chng ngoi cm? 2. c im chnh phn bit nhm bnh chng ngoi cm lc dm vi ngoi cm thng hn v ngoi cm n bnh? 3. c im chnh phn bit nhm ngoi cm thng hn v ngoi cm n bnh? 4. c im chnh phn bit nhm bnh dch l v ngoi cm n bnh?
19
5. Tn gi ca nhng bnh chng ngoi cm thng hn? 6. Tn gi ca nhng bnh chng ngoi cm n bnh?
P N
STT 1 2 3 4 5 p n D B A A C STT 6 7 8 9 10 p n E B D D A
B. CU HI TR LI NGN 1. C 4 cch phn loi 2. Din bin c qui lut nhm ngoi cm thng hn v n bnh 3. Lun lun khi pht bng bnh cnh nhit nhm ngoi cm n bnh 4. Ly lan thnh dch v xy ra lc c thin tai, ch ha nhm dch l 5. Thi dng chng, Thiu dng chng, Dng minh chng, Thi m chng, Thiu m chng, Quyt m chng 6. Nhit Thng tiu, nhit Trung tiu, nhit H tiu.
Nhit V phn, nhit Kh phn, nhit Dinh phn, nhit Huyt phn
20
Bi 2
Bnh hc ngoi cm thng hn
Mc tiu
Sau khi hc xong, sinh vin PHI 1. nh ngha c bnh thng hn theo ng y. 2. Trnh by c qui lut truyn bin ca bnh thng hn. 3. Lit k c nhng triu chng chnh ca tng bnh cnh ca Lc kinh. 4. Lit k c tn, thnh phn cu to bi thuc chnh cho tng bnh cnh v phn tch c c s l lun ca bi thuc s dng.
1. i Cng 1.1. Tc gi Trng Trng Cnh cn c tn l Trng C, ngi Nit Dng, Nam Qun i ng Hn (nay l huyn Nam Dng, H Nam, Trung Quc). Sinh vo khong 142 - 210 thi Hn Linh (168 - 188), lm quan cho n i Vua Kin An (198 - 219) ng hc rng, ti cao, ni ting lim khit. ng c 2 thy thuc truyn ngh l H Ngung v sau l Trng B T. Dng h ng rt ng, hn 200 ngi, nhng ch trong hn 10 nm (thi Kin An) cht mt hn 2/3, trong 70% v thng hn. l ng c thc gic ng nghin cu, tm hiu v vit sch v bnh thng hn. 1.2. Tc phm Trng Trng Cnh c 2 tc phm: Kim qu yu lc v Thng hn lun (Thng hn tp bnh lun). Quyn Thng hn lun c ng c kt kinh nghim lm sng t i Hn tr v trc, da vo Ni kinh m bin son thnh.
21
Thng hn lun nguyn bn tht lc. Hin nay ch cn li bn ca Vng Thc Ha (i Ty Tn) bin tp gm 10 quyn, 22 thin, 397 php v 113 phng; vn dng khong 80 v thuc vo iu tr (*) B sch gm c hai phn Phn bnh st ngoi cm vi su loi bnh cnh. Phn tp bnh: cp n hn 40 loi bnh ni, ngoi, ph, sn khoa. 1.3. c im chung
Thng hn c hai ngha

+ Rng: l tn gi chung tt c bnh ngoi cm c st, do lc dm gy bnh. + Hp: l tn gi nhng bnh ngoi cm ch do phong hn t gy ra
Thng hn lun l cch kho st din tin bnh ngoi cm theo su

giai on chnh yu. Su giai on bnh bao gm
+ Thi dng + Dng minh + Thiu dng + Thi m + Thiu m + Quyt m.
Nhng giai on ny phn nh

+ Mi tng quan gia sc khng ca c th (chnh kh) v tc nhn gy bnh (t kh ). + V tr ca bnh: biu, l hoc bn biu bn l. Ni chung, v tr bnh su bn trong nng hn, kh cha hn bnh ngoi nng.
Giai on bnh 3 kinh dng Mi quan h chnh - t V tr bnh Tnh cht T kh thnh, chnh kh cha suy Biu hin bnh biu, ngoi, ph Ch yu nhit chng, thc chng 3 kinh m Chnh kh suy yu Biu hin l, tng Ch yu hn chng, h chng
(*)Nguyn Trung Ha - Gio trnh Thng hn v n bnh hc - Hi YHDT Ty Ninh ti xut bn nm 1985 - Lu hnh ni b, trang 8 - 11
22
Qu trnh truyn bin ca bnh
Truyn bin ca Thng hn lun

+ Truyn l bnh pht trin theo quy lut nht nh. + Bin l thay i, ci bin tnh cht di iu kin c bit no .
Ni chung truyn v bin lun phi hp chung vi nhau v chu nh hng bi ba nhn t
Chnh kh thnh suy: chnh kh thnh, sc chng ca c th mnh, bnh t s khng truyn c vo trong. Ngc li, nu chnh kh suy h, bnh t s d dng truyn c vo su bn trong. Ngoi ra, nu bnh t vo trong, nhng khi chnh kh c phc hi, chng c t, s lm bnh t m chuyn dng, t nng chuyn sang nh. T kh thnh suy: t kh mnh l yu t thun li bnh chuyn vo trong, tr thnh nng. iu tr khng thch hp
Quy lut truyn bin ca Thng hn lun

C 4 kiu truyn bin
+ Tun kinh (Truyn kinh): thng thng bnh ngoi cm s c truyn t kinh ny sang kinh khc theo din tin t nh n nng. C nhng cch truyn kinh sau: (xem s )
C th tun t t Thi dng sang Thiu dng; tip n l Dng minh; tip n l Thi m; tip n l Thiu m v cui cng l Quyt m. Hoc cng c th chuyn ngay t kinh dng bt k no sang h thng kinh m. Thiu dng bn biu bn l chng
BIU: Thi dng biu chng
Dng minh chng (l) L: Thi m chng Thiu m chng
Quyt m chng Ghi ch: Truyn kinh
23
Biu l truyn nhau, biu l tng truyn

+ Trc trng: bnh t i thng vo tam m (khng t Dng kinh truyn vo). Thng trc trng Thi m v Quyt m. Th d: t nhin nn i, tiu chy, lnh mt tay chn, bng y, khng kht (Thi m trc trng).
Nguyn nhn: c th yu, dng kh thiu, chnh kh suy lm ngoi t trc tip phm vo tam m (H hn chng).
+ L chng chuyn ra biu chng: bnh tam m chuyn thnh tam dng; bnh bn trong chuyn dn ra bn ngoi; do chnh kh dn hi phc, bnh din tin tt. Th d: trc trng Thiu m c nn ma, tiu chy, sau thi gian iu tr ngng tiu chy v i tiu to kt, pht st, kht. l Thi m bnh nh dng kh trng v khi phc li nhng t vn cn, do bnh chuyn thnh Dng minh. + Tnh bnh: chng trng mt kinh cha gii khi hon ton li xut hin chng trng mt kinh khc; nguyn nhn do truyn bin.
Nhng nguyn tc iu tr chung

+ Tam dng bnh: chnh kh mnh, t kh thnh, nguyn tc iu tr ch yu l khu t (tc ng n nguyn nhn bnh). + Tam m bnh: chnh kh suy, iu tr ch yu l ph chnh (nng tng trng) v ty theo tnh trng ca bnh khu t.
Mt s nh ngha
+ Bnh chng thng hn c th n c xut hin mt kinh; cng c th hai, ba kinh cng bnh (hp bnh). + Bnh mt kinh cha khi; xut hin thm kinh khc bnh; c th t trc sau ong bnh).
- Bnh thng hn c nh ngha theo 2 cch: + Rng: l tn gi chung tt c bnh ngoi cm c st, do lc dm gy bnh. + Hp: l tn gi nhng bnh ngoi cm ch do phong hn t gy ra - Thng hn lun kho st nhng bnh ngoi cm m din tin bnh c qui lut theo 6 giai on Thi dng, Dng minh, Thiu dng, Thi m, Thiu m, Quyt m. - 6 giai on din bin bnh thng hn phn nh tng quan lc lng gia sc khng ca c th (chnh kh) v tc nhn gy bnh (t kh). - Nguyn tc iu tr chung bnh ngoi cm thng hn +Tam dng bnh: chnh kh mnh, t kh thnh, nguyn tc iu tr ch yu l khu t. +Tam m bnh: chnh kh suy, iu tr ch yu l ph chnh, nng tng trng v ty theo tnh trng ca bnh khu t.
24
2. BNH HC NGOI CM THNG HN (LC KINH HNH CHNG) 2.1. Thi dng chng 2.1.1. Nhc li c s gii phu sinh l hc ng y ca h thng Thi dng Thi dng bao gm Tc Thi dng Bng quang kinh v Th Thi dng Tiu trng kinh. Quan h biu l vi Tc Thiu m Thn v Th Thiu m Tm. Tc Thi dng Bng quang kinh bt u t gc trong mt n trn, giao nh vo no, bit xung c n gip tch trong lng. on ngm ca ng kinh i n Thn v Bng quang, xung chn.
L ng kinh di nht, din che ph ln nht, th hin Thi dng ch

biu ton thn.
Thi dng kinh i lng, song song vi c mch. c mch l tng cc

kinh dng, l b ca dng mch, tng thng vi Thi dng. Do Thi dng ch biu, thng soi vinh v, ngoi b mao, khng ngoi t.
Thi dng kinh i ngoi biu, trong thuc ph Bng quang. Bng
quang c tc dng ch tng tn dch v kh ha, cng nng kh ha ny da vo s gip ca Thn kh v khng tch ri cng nng kh ha ca Tam tiu. Ngoi ra v kh tuy h tiu, nhng phi thng qua s gip ca trung tiu, m khai ph thng tiu. N phi da vo s tuyn pht ca Ph a i ton thn. Do cng nng ca Thi dng v Ph hp ng vi nhau ch biu (tham kho thm bi hc thuyt Tng tng). 2.1.2. Bnh l
Nguyn nhn: do phong hn ngoi nhp Bnh trnh: thi k u ca ngoi cm V tr: bnh biu Tnh cht: thuc dng, thuc biu Triu chng quan trng ca bnh giai on Thi dng
+ Mch ph (biu chng) + u c cng, au (vng do h thng kinh Thi dng chi phi) + S lnh (t biu, V kh b tn thng)
Do th cht khng ging nhau, cm t nng su khc nhau, bnh tnh nng nh khc nhau, nn Thi dng chng c phn lm hai loi
Thi dng kinh chng Thi dng ph chng.

25
2.1.2.1. Thi dng kinh chng Triu chng chung: s lnh, pht st, u c cng au, ru li trng mng, mch ph. Thi dng kinh chng bao gm hai nhm bnh
Thi dng trng phong Thi dng thng hn

a. Thi dng trng phong
Triu chng: Pht st, m hi, s gi lnh, u c cng au, mch

ph, hon (biu h chng).
Php tr: gii c khu phong, iu ha dinh v. (Qu chi thang)

+ Bi Qu chi thang c tc dng gii c pht biu, iu ha dinh v. Ch tr: st, s gi, au u, ngt mi, nn.
Trn y ch gii bi thuc ny nh sau: Qu chi tn n, thuc dng. Thc dc kh bnh, thuc m. Qu chi li c thm v tn ca Sinh khng, ng kh tng cu c th nh n iu ha dng kh ca chu thn. Thc dc li c v cam kh ca i to v Cam tho, c hai hp nhau ha, c th nh n t nhun cho m dch ton thn. Trng Trng Cnh dng chng i b dng cho m dng, b dng cho ci ngun ca m hi. Nh vy, n l loi dc cn bn thng t vy. Ngoi ra hp cho lng l h tr, tc l dng thy cc h tr cho m hi. V th sau khi ra m hi ngi bnh khng b tn thng nguyn kh.
Phn tch bi thuc Qu chi thang: (Php hn)
V thuc Qu chi i to Bch thc Gng sng Cam tho Dc l ng y Cay ngt, i nhit, hi c. Tr c lnh trm hn, gii biu Ngt n. B T ch kh, dng V, sinh tn dch. iu ha cc v thuc Chua ng, hi hn. Nhun gan, dng huyt, lim m Cay n. Tn hn, n trung. Thng mch Ngt, bnh. B T V, nhun ph, thanh nhit gii c, iu ha cc v thuc
26
+ Cng thc huyt s dng

Tn huyt Bch hi i chy C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh. V l thun dng nn ch biu. Mnh nng, m hi t ra (t sau b) S lnh, khng c m hi (b sau t) Khc tr Hp cc Ngoi quan Phong tr Phong mn Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca Th Thiu dng v Dng duy mch Hi ca Th tc Thiu dng v Dng duy mch Khu phong phn trn c th H st Tc dng iu tr
Gii biu
c hiu khu phong, gii biu c hiu khu phong, gii biu Tr cm, au u Tr cm, au cng gy
Nghinh hng
Huyt ti ch
Tr ngt mi
b. Thi dng thng hn
Triu chng: pht st, s lnh, khng m hi, u c cng au, mch ph
khn (biu thc chng).
iu tr: Tn n pht hn (Ma hong thang).

+ Bi Ma hong thang c tc dng pht hn gii biu, tuyn ph bnh suyn. Ch tr: st, nhc u, au nhc mnh, suyn, ngt mi, chy nc mi.
Ung Ngang gii thch bi thuc nh sau: Ma hong kh bc tn n, l loi chuyn dc ca Ph kh, nay chy trong Thi dng n c th khai tu l hn t; Qu chi tn n c th dn t kh doanh phn t ra c biu; Hnh nhn kh cam tn hn m ging kh; Cam tho cam bnh pht tn m ha trung.
Phn tch bi thuc Ma hong thang: (Php hn)
V thuc Ma hong Qu chi Hnh nhn Cam tho Dc l ng y Cay ng, n. Khai thu l, lm ra m hi, li tiu tin Cay ngt, i nhit, hi c. Tr c lnh trm hn V ng, hn. Ging kh, tn hn. Cha ho Ngt, bnh. B T V, nhun Ph, thanh nhit gii c, iu ha cc v thuc
27

Tn huyt Bch hi i chy C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh. Gii biu Mnh nng, m hi t ra: (t sau b) S lnh, khng c m hi: (b sau t) Khc tr Hp cc Ngoi quan Phong tr Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca Th Thiu dng v Dng duy mch Hi ca Th tc Thiu dng v Dng duy mch H st Gii biu Tc dng iu tr
c hiu khu phong, gii biu c hiu khu phong, gii biu tr cm, au u
2.1.2.2. Thi dng ph chng Do kh ca kinh v ph tng thng vi nhau, nn Thi dng biu chng khng gii c, bnh s theo kinh vo ph (Bng quang v Tiu trng). Giai on ny c gi l Thi dng ph chng
Nu t v thy kt, kh ha bt li gy ra sc thy chng. Nu t v huyt kt gy ra sc huyt chng.

a. Thi dng sc thy
Pht st, c x chiu l c st cn, m hi, phin kht hoc kht mun
ung, ung vo th ma, nm su ngy khng i ng, li ro m kht, T DI VNG TIM N BNG DI RN Y M AU, tiu bt li. (Bnh Bng quang kh phn).
iu tr; thng dng hnh thy, ngoi s ni li. (Ng linh tn).
+ Bi Ng linh tn c tc dng cha chng Thi dng sc thy, ph kt kh hung cch. + Phn tch bi thuc Ng linh tn
V thuc Phc linh Tr linh Qu chi Trch t Bch trut Dc l ng y Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Li niu, thm thp Cay ngt, i nhit hi c, n ha Bng quang, s tn ngoi t Ngt nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang Ngt ng, hi n Kin V, ha trung, to thp
28

Tn huyt Quan nguyn Trung cc C s l lun M huyt ca Tiu trng. Hi ca Tam m kinh v Nhm mch M huyt ca Thi dng Bng quang. Hi ca Tam m kinh v Nhm mch Hi ca Quyt m v m duy mch c hiu tr bnh vng hung cch Tc dng iu tr Ph kt kh t Hung cch n vng bng di
Ni quan
b. Thi dng sc huyt
Thi dng bnh 6-7 ngy biu chng vn cn, mch vi m trm, ngi
pht cung bi c nhit h tiu, BNG DI PHI RN Y, TIU TIN T LI, TIU RA HUYT EN NHNH. (Bnh Bng quang huyt phn).
iu tr: trc huyt. ( ng thang)

+ Bi ng thang c tc dng trc huyt. Ch tr: Thi dng sc huyt, bng di rn y, pht cung. Kinh nguyt khng thng li (thuc chng thc). + Phn tch bi ng thang: (Php tiu)
V thuc Thy it Mang trng Dc l ng y Kh, bnh c c. Ph huyt, hot . Dng cho kinh b, ngoi thng huyt Kh, hi hn, c c. Ph huyt, hot . Dng cho kinh b, ngoi thng huyt ng, ngt, bnh. Ph huyt, hnh , nhun to, hot trng ng, hn. H v trng tch tr. T huyt phn thc nhit, h huyt, ph trng h
o nhn i hong
* Trng hp ny c th s dng cng thc huyt chm cu nh trng hp ca hi chng Thi dng sc thy.
29
THI DNG CHNG

- Ch chng (triu chng quan trng) ca Thi dng chng: mch ph; u c cng, au; s lnh. - Bnh chng Thi dng bao gm Thi dng kinh chng (khi bnh cn ng kinh) v Thi dng ph chng (khi bnh xm phm ph). - Thi dng kinh chng gm Thi dng trng phong v Thi dng thng hn - C m hi hay khng m hi l triu chng c bn phn bit gia Thi dng trng phong v Thi dng thng hn - Thi dng ph chng gm Thi dng sc thy v Thi dng sc huyt - Triu chng quan trng phn bit Thi dng sc thy v Thi dng sc huyt: tiu thng v khng thng, tnh ch bnh thng hay khng. - Thuc tiu biu trong iu tr Thi dng trng phong: Qu chi thang - Thuc tiu biu trong iu tr Thi dng thng hn: Ma hong thang - Thuc tiu biu trong iu tr Thi dng sc thy: Ng linh tn - Thuc tiu biu trong iu tr Thi dng sc huyt: dng thang
2.2. Dng minh chng 2.2.1. Nhc li c s gii phu sinh l hc ca h thng Dng minh H thng Dng minh bao gm Tc Dng minh V v Th Dng minh i trng. H thng ny c quan h biu l vi Tc Thi m T v Th Thi m Ph. H thng Dng minh chu nh hng bi kh To (t tri) v hnh Kim (t t).
V ch thu np, nghin nt thy cc, ght to thch nhun, ly ging lm

thun.
T ch vn ha, vn chuyn cht tinh vi, thch to ght thp, c khuynh

hng i ln.
i trng thi cn b, nhng phi da vo s tc ging ca Ph kh v

s phn b tn dch ca T. Qu trnh thu np thy cc, nghin nt, hp thu, bi tit phi da vo Dng minh v Thi m, v ch khi qu trnh ny bnh thng th tinh thy cc mi cung dng cho ton thn m ha sinh kh huyt. 2.2.2. Bnh l Bnh cnh Dng minh thng do Thi dng t khng gii, nhit t pht trin vo su hn (thng l).
30
Bnh l ca Dng minh bao gm 2 th
Kinh chng l ch nhit t bao ph ton thn. Ph chng l ch V trng to nhit, cu to.
2.2.2.1. Dng minh kinh chng
St cao, m hi, kht thch ung nc, tm phin, ru vng kh, mch
hng i.
iu tr: thanh nhit sinh tn. (Bch h thang )

+ Bi thuc Bch h thang c tc dng cha tr bnh ngoi t nhp vo l, thch hp vi trng hp kinh Dng minh b nhit thm.
Kha Vn B gii thch bi thuc Bch h thang nh sau: Thch cao v tn hn; tn c th gii nhit c nhc, hn c th thng ha V ph. Tnh ca hn l trm, ging; v tn c th chy ra ngoi; n ng vai Qun vi vai tr ni ngoi ca n. Tri mu kh nhun; kh dng t ha; nhun ng vai t nhun to kh; dng n dng vai Thn. Dng Cam tho, Cnh m iu ha trung cung, v li n c th t ha t trong Th. Th ng vai rung nng cy cy, c hai ha hon c ci hn trong hn dc, ha c ci kh trong kh dc
+ Phn tch bi thuc Bch h thang (Php thanh)
V thuc Sinh thch cao Tri mu Cam tho Cnh m Dc l ng y V ngt, cay, tnh hn. Vo 3 kinh Ph, V, Tam tiu. Thanh nhit, ging ha, tr phin, ch kht V ng, lnh. T Thn, t ha Ngt n. Ha trung b th. iu ha cc v thuc ch V, sinh tn

Tn huyt Khc tr Hp cc C s l lun Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca mch c v 6 dng kinh. Ch biu. i chy Mnh nng, m hi t ra: (t sau b) S lnh, khng c m hi: (b sau t) Thp tuyn K huyt. Kinh nghim cha st cao bng cch thch nn ra t mu H st Tc dng iu tr H st
Kinh nghim hin nay, phi hp i chy v Khc tr cha st cao
31
2.2.2.2. Dng minh ph chng
St cao, tng vo chiu ti, xut hn lin min, to bn, bng y au, s
n, phin to, lm nhm, mch trm hu lc.
iu tr: i tha kh thang

+ Bi i tha kh thang c dng cha chng i tin to kt, cha cc chng kt nhit trong m thnh mn, b, to, thc.
Y Tng Kim Gim chp: cc chng kt nhit trong m thnh mn, b, to, thc u dng i tha kh thang h. Mn l bng sn trng, y, cho nn dng Hu phc thng kh tit chng y. B l tc cng vng thng v, cho nn dng Ch thc ph kh kt. To l phn to trong rut kh qunh, cho nn dng Mang tiu nhun to lm mm cht rn. Thc l bng au, i tin b khng thng cho nn dng i hong cng tch t nhit. Nhng phi xt trong 4 chng , chng no nng hn dng c ci no nhiu ci no t cho va phi mi c th khi c.
+ Phn tch bi i tha kh thang (Php h)
V thuc i hong Mang tiu Ch thc Hu phc Dc l ng y ng, lnh. Vo T, V, i trng, Can, Tm bo. H tch tr trng v, t thc nhit huyt phn Mn, lnh. Vo i trng, Tam tiu. Thng i tin, nhuyn kin, tn kt. ng, hn. Vo T, V. Ph kt, tiu tch tr, ha m tr b. Cay, ng m vo T, V, i trng. Hnh kh, ha m tr nn ma.

Tn huyt Thin khu Chi cu Khc tr Hp cc C s l lun M huyt ca i trng Kinh ha huyt ca Tam tiu. C tc dng tn kt, thng trng v Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Tc dng iu tr H tch tr trng v Tr to bn Thanh nhit, h st
DNG MINH CHNG - Ch chng (triu chng quan trng) ca Dng minh chng: st cao, kht nc d. - Bnh chng Dng minh bao gm Dng minh kinh chng (khi bnh cn ng kinh) v Dng minh ph chng (khi bnh xm phm ph). - Ch chng ca Dng minh kinh chng: st cao, kht d, mch hng i - Ch chng ca Dng minh ph chng: st cao, to bn - Thuc tiu biu trong iu tr Dng minh kinh chng: Bch h thang - Thuc tiu biu trong iu tr Dng minh ph chng: i tha kh thang
32
2.3. Thiu dng chng 2.3.1. Nhc li c s gii phu sinh l hc ca h thng Thiu dng H thng Thiu dng bao gm Tc Thiu dng m v Th Thiu dng Tam tiu. Quan h biu l vi Tc Quyt m Can v Th Quyt m Tm bo. m da vo Can, tnh ch s tit, thch iu t, cho nn m ph iu ha th T V khng bnh. Tam tiu l ng vn hnh thy ha. Cng nng s tit ca m bnh thng th Tam tiu thng sng, thy ha thng ging bnh thng. Thiu dng gia Thi dng v Dng minh gi l bn biu bn l. 2.3.2. Bnh l Khi bnh vo n Thiu dng, chnh t nh nhau, tng ha b ut dn n m nhit ut chng. (Ming ng, hng kh, mt hoa).
Nguyn nhn gy bnh Thiu dng

+ Bn kinh bnh: thng do th cht yu, ngoi t xm phm n. + Kinh khc truyn bin: thng do iu tr sai, t kh t Thi dng chuyn n hoc bnh t Dng minh chuyn ra.
Triu chng: ming ng, hng kh, mt hoa, hn nhit vng lai, khng
mun n, tm phin, hay i.
iu tr: ha gii Thiu dng. (Tiu si h thang)

+ Bi Tiu si h thang c dng cha chng Thiu dng thot nng, thot rt, ngc sn y tc, lm lm khng mun n ung, lng phin hay nn. + Phn tch bi Tiu si h thang (Php ha)
V thuc Si h Hong cm Sinh khng Nhn sm i to Chch Cam tho Bn h Dc l ng y H st. Gii biu hn kinh Thiu dng ng, hn. T Ph ha, thanh thp nhit. Cay n. n dng tn hn. Hi dng thng mch Ngt, hi ng, n. i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt n. B T ch Kh. Dng V sinh tn dch. iu ha cc v thuc Ngt n. iu ha cc v thuc Cay, n. To thp, ha m, ging nghch, chng nn
33

Tn huyt Hu kh i chy Gin s C s l lun Du Mc huyt/Tiu trng. Mt trong bt mch giao hi huyt, thng vi mch c Hi ca mch c v 6 dng kinh Kinh Kim huyt / Tm bo Tc dng iu tr Kinh nghim phi hp vi i chy, Gin s tr nng rt qua li
THIU DNG CHNG

- Ch chng (triu chng quan trng) ca Thiu dng chng: khi nng khi lnh (hn nhit vng lai), ming ng, hng kh, mt hoa. - Thuc tiu biu trong iu tr Thiu dng chng: Tiu si h thang
2.4. Thi m chng 2.4.1. Nhc li c s gii phu sinh l hc ca h thng Thi m H thng Thi m bao gm Th Thi m Ph v Tc Thi m T. H thng Thi m c quan h biu l vi h thng Dng minh gm Th Dng minh i trng v Tc dng minh V
V ch thu np, nghin nt thy cc. Truyn t i ton thn nh T kh

v Ph kh.
T ch thp, tnh thng, ch vn ha. V ch to, tnh ging, ch hnh tn

dch. T V kt hp duy tr s hot ng sinh l bnh thng ca c th. 2.4.2. Bnh l Thi m bnh l giai on u ca m bnh, phn nh tnh trng bnh ngoi cm thng hn tr nn trm trng hn, vi nhiu chng trng biu hin bt u ri lon chc nng ca cc tng.
Nguyn nhn
+ Hn thp trc trng. + Tam dng bnh chuyn ti. + iu tr sai. + T dng h tn, ngoi t ni n.
c im ca Thi m bnh l T h, hn thp ni sinh. Thi m c quan h biu l vi Dng minh, nn trong qu trnh bnh l c nh hng qua li, c phn h thc. V th c cu: Thc tc Dng minh, H tc Thi m. 34
Triu chng: bng y au, i ma, tiu chy, thch m, thch n, khng
kht, li nht, ru trng mng, mch tr hon.
iu tr: n trung tn hn. (L trung thang )

+ Phn tch bi L trung thang (Php n)
V thuc Nhn sm Bch trut Cam tho Can khng Dc l ng y Ngt, hi ng, n. i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, ng, hi n. Kin V ha trung, to thp, ha m, li tiu Ngt n. Ha trung b th. iu ha cc v thuc Cay n. n dng tn hn

Tn huyt Thi bch Phong long T du V du Trung qun Tc tam l M huyt/V Hp Th huyt/V Kin T C s l lun Nguyn huyt/T Lc huyt/V Du huyt/T v V Tc dng iu tr Kin T Tr thp n trung
THI M CHNG
- Ch chng (triu chng quan trng) ca Thi m chng bng y au, i ma, tiu chy, thch m, mch tr hon.. - Thuc tiu biu trong iu tr Thi m chng: L trung thang
2.5. Thiu m chng 2.5.1. Nhc li c s gii phu sinh l hc ca h thng Thiu m H thng Thiu m bao gm Th Thiu m Tm v Tc Thiu m Thn. H thng Thiu m c quan h biu l vi h thng Thi dng gm Th Thi dng Tiu trng v Tc Thi dng Bng quang. Tm Thn l gc m dng ca c th. Tm thuc Ha, ch huyt mch, ch thn, thng lnh hot ng sinh l ton thn. Thn thy ch tng tinh, tng thy, cha nguyn m, nguyn dng, l gc tin thin. Tm ha lm m 35
Thn thy v Thn thy lm mt Tm ha. Tm Thn tng giao, thy ha k t duy tr s hot ng bnh thng ca c th. 2.5.2. Bnh l Bnh giai on nng, biu hin Tm Thn bt tc Nguyn nhn
Ngoi t trc trng ( ngi gi yu, hoc Thn kh suy) Truyn bin t ngoi vo trong (kinh khc truyn n).
Bnh cnh lm sng bao gm 2 th
Thiu m ha hn chng. Thiu m ha nhit chng.

2.5.2.1. Thiu m ha hn chng a. Dng h hn chng
Triu chng
+ Khng st, s lnh, mun ng, mun i nhng khng i c + Tm phin, kht, tiu trong, li nht, ru trng, mch vi
iu tr: cp n Thiu m (T nghch thang)

Bi thuc T nghch thang c tc dng hi dng cu nghch. Ch tr: tiu chy mt nc gy try mch, ra m hi hoc mt mu nhiu gy chong, mch trm vi, tay chn quyt nghch. Phng gii: T nghch thang theo Tin Hong l mnh danh theo tc dng. N dng cha chng t chi quyt nghch, l do chn dng h suy, m t honh hnh khp, dng kh khng sung dng cho chn tay... Dng Cam tho vi qun v cam tho ngt, tnh ha hon c th lm hon ci th honh hnh ln ca m kh. Can khng n trung, c th cu V dng, n T th... Ph t ch cay nng d chy thng n h tiu, n b mnh vo chn dng mnh mn, cho nn c th cha hn t nghch ln h tiu... Ch : trong Danh t ng y (3) c nu T nghch tn c cng thc (Si h, Chch Cam tho, Ch thc, Bch thc) v tc dng iu tr cng hon ton khc (thu gii ut nhit, iu ha Can T) vi T nghch thang.
+ Phn tch bi T nghch thang: (Php b - n)
V thuc Cam tho Can khng Ph t (ch) Dc l ng y Ngt n. Ha trung b th. iu ha cc v thuc Cay n. n dng tn hn Cay ngt, i nhit, c c B ha tr dng, hi dng cu nghch, trc phong hn thp t
36
b. m thnh cch dng chng
Triu chng: tay chn lnh, khng s lnh, mt , ngi lm lm, tiu
trong, mch vi tuyt (triu chng ca Thiu m chn hn gi nhit).
iu tr: hi dng cu nghch (Thng mch t nghch tn)

+ Phn tch bi Thng mch t nghch tn: (Php b - n)
V thuc Cam tho Thng bch Can khng Ph t ch Dc l ng y Ngt n. Ha trung b th. iu ha cc v thuc V cay, bnh, khng c. Pht biu, ha trung, thng dng, hot huyt Cay n. n dng tn hn Cay ngt, i nhit, c c B ha tr dng, hi dng cu nghch, trc phong hn thp t

Tn huyt Trung qun C s l lun M huyt/V Tc dng iu tr n trung Ha V Thn khuyt Kinh nghim phi Bch hi, Quan nguyn tr h thot B ca kh Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, b kh hi dng Dng tuyn Tnh Mc huyt/Thn B mu B Thn ha Mnh mn c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha
Tr thot chng Chn dng h Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca trng phong n - bKhai khiu nh thn, gii quyt nghch Bi nguyn - b Thn
Kh hi Quan nguyn
2.5.2.2. Thiu m ha nhit chng a. m h nhit chng
Triu chng: ming to, hng kh. Tm phin kh ng, bt rt, tiu
vng, li , mch t sc.
iu tr: t m t ha. (Hong lin a giao thang).

+ Bi thuc Hong lin a giao thang c tc dng dng Tm, thanh nhit t, t m, ging ha.
37
+ Phn tch bi Hong lin a giao thang (Php b - thanh)

V thuc Hong lin A giao Hong cm Thc dc K t hong Dc l ng y V ng, lnh. T Tm nhit. Gii kh bn nhit ca Thiu m V ngt, tnh bnh. T m, b huyt V ng, lnh. Thanh nhit to thp, cm mu V ng, chua, lnh. B huyt, lim m, gim au T m huyt, tc phong
b. m h thy nh
Triu chng: ho m i khan, tm phin kh ng, tiu bt li, li ru

trng, mch huyn t sc.
iu tr: t m li thy thanh nhit (o xch tn )

+ Bi thuc o xch tn c cp di y cn c tn gi l o nhit tn. Bi thuc ny, c ti liu thay v Trc dip bng ng tm tho. Bi thuc c xut x t Tin t. + Phn tch bi o xch tn: (Php b - thanh)
V thuc Sinh a L tre (Trc dip) Mc thng Cam tho Dc l ng y Hn, ngt, ng. Nui Thn, dng m, dng huyt Ngt, nht, hn. Thanh Tm ha, li niu, tr phin nhit ng, hn. Ging Tm ha, thanh Ph nhit, li tiu tin, thng huyt mch Bnh, ngt. B T V, nhun Ph, thanh nhit, gii c, iu ha cc v thuc
+ Cng thc huyt c th s dng

Tn huyt Tam m giao i chy Hp cc Khc tr Thp tuyn Phc lu Trung cc C s l lun Giao hi huyt ca 3 kinh m /chn Hi ca mch c v 6 dng kinh. Ch biu. Mnh nng, m hi t ra (t) S lnh, khng c m hi (b) Phi hp Khc tr, i chy, Thp tuyn, Hp cc l kinh nghim tr st cao Kinh Kim huyt/Thn iu ha v s thng huyn ph (l chn lng) M/Bng quang Huyt ti ch tr chng tiu rt Tc dng iu tr T m Thanh nhit
Thanh nhit T m b Thn Tr chng o hn Li Bng quang
38
THIU M CHNG
- Ch chng (triu chng quan trng) ca Thiu m chng: ri lon thc (tm phin hoc lm lm, l m), mch h. - Bnh chng Thiu m bao gm Thiu m ha nhit chng (tnh trng t nguy cp hn) v Thiu m ha hn chng (khi tnh trng bnh nguy cp hn). - Tnh trng tay chn lnh v mch vi (th hin tnh trng suy sp tun hon) l triu chng c bn phn bit gia Thiu m ha nhit chng v Thiu m ha hn chng - Thiu m ha nhit chng c th biu hin di 2 dng: m h nhit chng v m h thy nh - Tnh trng tiu li hay khng li l triu chng c bn phn bit gia m h nhit chng v m h thy nh - Thiu m ha hn chng c th biu hin di 2 dng: dng h hn chng v m thnh cch dng chng - Tnh trng c st hay khng st l triu chng c bn phn bit gia dng h hn chng (khng st, lnh t chi) v m thnh cch dng chng (st, lnh t chi) - Thuc tiu biu trong iu tr m h nhit chng ca Thiu m ha nhit: Hong lin a giao thang - Thuc tiu biu trong iu tr m h thy nh ca Thiu m ha nhit: o xch tn - Thuc tiu biu trong iu tr m thnh cch dng chng ca Thiu m ha hn: Thng mch t nghch tn - Thuc tiu biu trong iu tr dng h hn chng ca Thiu m ha hn: T nghch thang
2.6. Quyt m bnh chng 2.6.1. Nhc li c s gii phu sinh l hc ca h thng Quyt m H thng Quyt m bao gm Tc Quyt m Can v Th Quyt m Tm bo. H thng Quyt m c quan h biu l vi h thng Thiu dng gm Th Thiu dng Tam tiu v Tc Thiu dng m.
Can c chc nng tng huyt, ch s tit, thch iu t, hp ti cn,

khai khiu mt.
Tm bo c v tr ngoi Tm, tha lnh Tm, trong cha tng ha,

quan h biu l vi Tam tiu. 2.6.2. Bnh l Quyt m bnh c xem l giai on cui cng ca Lc kinh truyn bin, do bnh cnh thng phong ph v nng. Trong thc t, rt kh xc nh gia giai on Thiu m v giai on Quyt m tnh trng no nng n hn, nguy kch hn (d phn bit chn on khng kh). 39
Nguyn nhn gy bnh
Ngoi t trc trng Ngoi t truyn kinh t ngoi vo (nh Thi m, Thiu m...)
Chng trng ch yu ca giai on ny gm
Thng nhit h hn Quyt nhit thng phc: tay chn mp lnh xen ln pht st Quyt nghch: tay chn mp lnh Tiu chy, nn ma
Bnh giai on ny (giai on cui ca Thng hn bnh) thng phc tp. Php tr (nguyn tc tr liu) da vo cc im:
Nhit th dng thanh, b php Hn th dng n, b php.

Cn ch nhng iu cm k
Chn tay mp lnh khng c cng h Tiu chy nng khng th cng phn biu
Mt cch tng qut th ty theo tng trng hp c th m gii quyt, nhng lun ch hi dng ng thi ch bo tn m dch. 2.6.2.1. Quyt m hn quyt
Triu chng: chn tay quyt lnh, khng st, s lnh, li nht, mch vi
hoc t sp tuyt.
iu tr: c th s dng
+ Hi dng cu nghch (T nghch thang). Xin tham kho thm phn Thiu m ha hn. + n thng huyt mch. (ng quy t nghch thang) + Phn tch bi ng quy t nghch thang: (Php b - n)
V thuc Cam tho Can khng ng quy Ph t ch Dc l ng y Ngt n. Ha trung b th. iu ha cc v thuc Cay n. n dng tn hn Cay, ngt, n. B huyt, hot huyt, nhun to, hot trng, iu huyt, thng kinh Cay, ngt, i nhit, c c B ha tr dng, hi dng cu nghch, trc phong hn thp t
40
2.6.2.1. Quyt m nhit quyt
Triu chng: chn tay quyt lnh, st, kht, tiu vng , ru vng, mch
hot.
Cn ch chn tay quyt lnh, (l dng kh khng tng thun gy ra),

km tm phin, ming kht, tiu vng, ru vng, mch hot l nhit n trong. iu tr phi thanh nhit ha m (Bch h thang).
Nu chn tay quyt lnh m nhit khng r, t thy st tng cn, l

dng ut trong. iu tr phi lim m tit nhit (T nghch thang).
+ Cng thc huyt s dng tng t nh trong hi chng Thiu m (xin tham kho thm phn tng ng).
2.6.2.3. Quyt m hi quyt
Triu chng: chn tay quyt lnh, tiu kht, i khng mun n, n vo
i ra di, tiu chy khng cm.
iu tr: iu l hn nhit, ha v trc trng ( mai hon).

+ Phn tch bi mai hon
V thuc mai T tn Xuyn tiu Hong lin Hong b Qu chi Can khng Ph t ch V ng, lnh. T Tm nhit. Gii kh bn nhit ca Thiu m V ng, lnh. T ha, thanh thp nhit Cay, ngt, i nhit, hi c. B mnh mn tng ha, tr c lnh trm hn Cay, n. n dng tn hn Cay, ngt, i nhit, c c B ha tr dng, hi dng cu nghch, trc phong hn thp t ng quy ng sm Cay, ngt, n. B huyt, hot huyt, nhun to, hot trng, iu huyt, thng kinh Ngt, bnh. B trung, ch kh, sinh tn ch kht Dc l ng y V chua. Dng tr giun theo kinh nghim dn gian V cay, tnh n, khng c. Vo Tm, Ph, Can, Thn. Tc dng tn phong hn, hnh thy kh, thng khiu
41
QUYT M CHNG
- Ch chng (triu chng quan trng) ca Quyt m chng: tay chn quyt lnh (chng quyt), mch vi. - Bnh chng Quyt m bao gm Quyt m nhit quyt (tnh trng t nguy cp hn), Quyt m hn quyt (khi tnh trng bnh nguy cp hn) v Quyt m hi quyt - Tnh trng c st hay khng st l triu chng c bn phn bit gia Quyt m nhit quyt v Quyt m hn quyt - Triu chng quan trng chn on phn bit Quyt m hi quyt l nhm triu chng tiu ha: i ma (c th i ra giun), tiu chy khng cm. - Thuc tiu biu trong iu tr Quyt m hn quyt: T nghch thang v ng quy t nghch thang - Thuc tiu biu trong iu tr Quyt m nhit quyt: T nghch thang v Bch h thang - Thuc tiu biu trong iu tr Quyt m hi quyt: mai hon
Cu hi N TP
CU HI 5 CHN 1 CHN CU NG NHT
1. Bnh cnh Quyt m nhit quyt c xp vo A. Bnh ngoi cm lc dm B. Bnh ngoi cm thng hn C. Bnh ngoi cm n bnh D. Bnh do ni nhn E. Bnh do nguyn nhn khc 2. Triu chng ca Thi dng trng phong A. Pht st, m hi, s gi lnh, u c cng au B. Pht st, phin kht, tiu tiu kh, bng di y au C. Pht st, bt rt, bng di au, tiu tin t li D. Pht st, st v chiu, m hi, u c cng au E. Pht st, khng c m hi, u c cng au
42
3. Bi thuc ch nh cho H/C Thi dng sc huyt A. Ma hong thang B. Qu chi thang C. Ma hnh thch cam thang D. Ng linh tn E. dng thang 4. Triu chng ca H/C Dng minh ph chng A. Pht st, m hi, s gi lnh, mch ph hon B. Pht st, m hi, s nng, kht nc, tm phin C. Pht st, m hi, cu to, bng y au, tm phin D. Pht st, khng m hi, mch ph khn E. Pht st, bt rt, bng di au, tiu tin t li 5. Php tr ca H/C Thi dng A. Hn B. Th C. H D. Ha E. Thanh 6. Triu chng ca H/C Thi m A. Bng y chng, au. Tin kh B. au thng v, cu to C. Ho, au ngc, khc m trng trong D. y bng, i ma, tiu chy E. au bng qun tht, i ma, tiu chy phn te vng 7. Bi thuc ch nh cho H/C Thi m A. L trung thang B. Ct cn cm lin thang C. i tha kh thang D. iu v tha kh thang E. T nghch thang
43
8. Triu chng no KHNG c trong H/C Quyt m A. ng kinh, co git B. Trn nng, di lnh C. Tay chn mp lnh xen ln pht st D. Tay chn mp lnh E. Tiu chy, nn ma
CU HI NHN QU
1. Trong bi Ma hong thang cha chng Thi dng thng hn gm: Ma hong, Qu chi, Hnh nhn, Cam tho a. V Cam tho lm t bi v b. Cam tho c tc dng thanh nhit gii c A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 2. Trong phng huyt iu tr hai chng Thi dng sc thy v Thi dng sc huyt a. Ngi ta u chm b huyt Ni quan bi v b. Ni quan c tc dng ph kt kh A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 3. Trong bi thuc Hong lin thang cha HC Quyt m gm: Nhn sm, i to, Hong lin, Qu chi, Can khng, Bn h, Cam tho bc a. V Can khng lm t bi v b. Can khng c tc dng n trung tr nn ma A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu
44
C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 4. Trong phng huyt hi dng cu nghch gm: Dng tuyn, Mnh mn, Quan nguyn, Thn khuyt cha Quyt m chng a. Ngi ta chm b huyt Mnh mn b Thn dng bi v b. Huyt ny c tc dng b mnh mn tng ha A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 5. a. Trong bi o xch tn (Tiu t) iu tr HC Thiu m ha nhit, Sinh a lm qun bi v: b. Sinh a tc dng dng m, nui Thn, dng huyt A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
P N
CU HI 5 CHN 1
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 p n B A E C D D A A
CU HI NHN QU
STT 1 2 3 4 5 p n D E C A A
45
Bi 3
Bnh ngoi cm n bnh
MC TIU
Sau khi hc tp, sinh vin PHI 1. nh ngha c bnh ngoi cm n bnh. 2. Trnh by c nguyn nhn v c ch sinh bnh ca ngoi cm n bnh. 3. Lit k c nhng triu chng chnh ca tng giai on ca ngoi cm n bnh. 4. Phn bit c s khc bit ch yu gia ngoi cm n bnh v ngoi cm thng hn. 5. Trnh by c nguyn tc iu tr v cch tr ca tng th lm sng. 6. Phn tch c c s l lun ng y ca vic iu tr n bnh.
1. I CNG Bnh Ngoi cm n bnh l tn gi chung ca nhng bnh ngoi cm vi nhng c im
Khi pht vi st cao Bnh cnh thin v nhit Din bin theo quy lut Bnh thng cp tnh, din tin nhanh, bnh cnh thng nng Nu bnh pht thnh dch th c gi l n dch.
Trong ti liu c, c nhng cch gi tn (cch phn chia) bnh ngoi cm n bnh khc nhau.
Nu da theo thi gian m bnh khi pht

+ Phong n, Xun n: khi bnh khi pht vo ma xun. + Th n, Thp n: khi bnh khi pht vo ma h. + Phc th, Thu to: khi bnh khi pht vo ma thu. + ng n: khi bnh khi pht vo ma ng.
46
Nu da theo c ch pht bnh

+ Tn cm: khi cm phi ngoi t th bnh pht ngay + Phc t: khi cm phi ngoi t, bnh khng khi pht ngay m n np bn trong, khi c iu kin th mi pht bnh. Nhng iu kin l:

Chnh kh suy km Cm phi mt t mi (Tn cm dn ng phc t)
+ Tn cm + Phc t
2. NGUYN NHN GY BNH Do 2 loi nguyn nhn gy nn
Ngoi cm lc dm: ch yu l nhng tnh cht n nhit ca lc dm nh

Phong nhit, Th nhit, Thp nhit, To nhit....
L kh: y l loi kh hu c a, do s phi hp gia nguyn nhn trn

v t kh ca xc cht, thng xy ra trong chin tranh, trong thin tai ch ha. 3. SINH BNH L CA NGOI CM N BNH Bnh ngoi cm n bnh din tin c quy lut v i t ngoi vo trong, i t nh n nng. Theo Dip Thin S (i Thanh) bnh s din bin t V phn n Kh phn, Dinh phn v cui cng l Huyt phn. 3.1. Quy lut khi pht ca bnh
Nu mi cm phi m bnh pht ra ngay: bnh cnh xut hin ch yu

V phn.
Nu do tn cm dn ng phc t (Tn cm + Phc t): bnh cnh lm

sng c th gm V phn phi hp vi kh hay Dinh phn. 3.2. Din bin ca bnh C 2 trng phi nu ln din bin ca ngoi cm n bnh
Theo din tin t nng vo su (t ngoi vo trong): do Dip Thin S

khi xng v bao gm 4 giai on V, Kh, Dinh, Huyt.
Theo din tin t trn xung: do Ng Hu Kh (nh Thanh) xng v

bao gm 3 giai on Thng tiu (Tm Ph), Trung tiu (T V), H tiu (Can Thn).
47
3.3. Bnh cnh lm sng Mt cch tng qut, bnh V phn v Kh phn thuc bnh ca kh. Bnh Dinh phn v Huyt phn c xp vo nhm bnh ca huyt. Bnh V phn (ch biu, ch Ph v b mao) l bnh ca kh nhng c biu hin nh. Bnh kh phn (ch n nhit t vo su, vo l; nhng cha vo huyt) l bnh ca kh nhng biu hin nng, su. Bnh Dinh phn (t vo Tm, Tm bo) l bnh ca huyt nhng c biu hin nh, nng. Bnh Huyt phn (T vo Can huyt) l bnh ca huyt vi nhng triu chng nng, nghim trng hn.
V phn, do nhit t nh nng, lm tn thng m cha nhiu, hin

tng to tng i nh (ho khan khng m, hng kh, kht khng r).
Kh phn, tn dch b thng tn tng i r nn thy tm phin,

ming kht, hoc cu bn.
Tn dch b thng nh hng n huyt l t vo Dinh phn. Huyt b tn thng tng i nhiu l t vo Huyt phn.
4. NHNG IM KHC NHAU GIA NGOI CM N BNH V NGOI CM THNG HN
STT 1 2 3 n bnh Kho st cc bnh ngoi cm c tnh cht nhit Khi pht ngay vi Nhit chng Din bin c quy lut, theo V, Kh, Dinh, Huyt v Tam tiu Thng hn Kho st tt c cc bnh ngoi cm Khi pht vi Phong, Hn, Th, Thp chng. Giai on sau mi xut hin Nhit chng Din bin c quy lut, theo Lc kinh
C IM CA N BNH
- n bnh l mt loi bnh Ngoi cm - Hai nguyn nhn gy bnh ca Ngoi cm n bnh: + Lc dm: ch yu Nhit t. + L kh - C 2 cch kho st din tin c qui lut ca Ngoi cm n bnh: din tin t ngoi vo trong (V, Kh, Dinh, Huyt) hoc din tin t trn xung (thng tiu, trung tiu, h tiu). - Nhng giai on din bin ca Ngoi cm n bnh phn nh tng quan lc lng gia sc khng ca c th (chnh kh) v tc nhn gy bnh (t kh).
48
5. BNH HC V IU TR 5.1. Nhc li chc nng sinh l ca V, Kh, Dinh, Huyt V, Kh, Dinh, Huyt chu lu khp c th duy tr s sng bnh thng ca con ngi.
V c tc dng:
+ Bo v c th chng li tc nhn gy bnh t bn ngoi + n dng c nhc, sung nhun b phu + Qun l vic ng m l chn lng (quan h mt thit vi vic m hi).
Dinh (hm kinh doanh) c vai tr sinh huyt v dinh dng ton thn.
Dinh kh lu hnh bn trong mch.
Kh cng l dng vt cht c bn to thnh v duy tr s sng ca con

ngi. N tn ti trong cc t chc tng ph v thng qua cc hot ng c nng ca tng ph phn nh ra ngoi. Kh bao hm:
+ S hot ng c nng ca cc t chc, tng ph. Kh vn hnh khng ngng trong kinh mch (kinh kh), trong tng ph (tng kh), ngoi b phu (v kh). + Nhng dng vt cht kh thy, cht dng kh, cht dinh dng ang vn hnh trong c th (dng kh, cc kh, tng kh). + Huyt c vai tr dinh dng cho c th. Qu trnh to thnh huyt c lin quan ti T - Ph - Tm -Thn. S tun hon ca huyt do Tm lm ch, do Can tng tr v do T thng soi.
5.2. Bnh hc v iu tr Ngoi cm n bnh 5.2.1. V phn chng y l n nhit thi k u. Bnh b mao v Ph. Giai on ny, bnh thng c 2 mc biu hin gm: t b mao v t Ph Triu chng chung ca bnh V phn: s gi lnh, pht st, kht khng nhiu, ho t m, hoc m kh khc, mch ph sc. 5.2.1.1. T b mao Triu chng: st, s gi lnh, mch ph sc, hoc c ho, au hng, kht. Php tr: thanh tn biu nhit (Ngn kiu tn).
49
+ Phn tch bi thuc: (Php hn)

V thuc Lin kiu Kim ngn Bc h Kinh gii u s Ct cnh Ngu bng t L tre (Trc dip) Cam tho Ngt bnh. Vo 12 kinh. B trung kh, ha gii c. Dc l ng y ng, lnh. Vo m, i trng, Tam tiu. Thanh nhit, gii c, tn kt, gii cm tr phong nhit. Ngt, ng. Vo Ph, V, Tm, T, i trng. Thanh nhit gii c, thanh nhit V trng, thanh biu nhit. Cay mt. Vo Ph, Can. Pht tn phong nhit. V cay, n. Vo Ph, Can. Pht biu, kh phong, li yt hu. V ng, tnh hn. Vo Ph, V. Tc dng gii biu, tr phin ng cay hi m. Vo Ph. Kh m ch khi, tuyn Ph li hu hng, bi nung gii c. V cay, ng, tnh hn. Vo Ph, V. Tc dng tn phong nhit, tuyn Ph, thp chn Ngt nht, hn. Thanh Tm ha, li niu, tr phin nhit

Tn huyt C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh. V l thun dng nn ch biu. Mnh nng, m hi t ra (t sau b) S lnh, khng c m hi (b sau t) Khc tr Hp cc Ngoi quan Phong tr Phong mn Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca Th Thiu dng v Dng duy mch Hi ca Th tc Thiu dng v Dng duy mch Khu phong phn trn c th H st Tc dng iu tr
Bch hi i chy
Gii biu
c hiu khu phong, gii biu c hiu khu phong, gii biu Tr cm, au u au cng gy
5.2.1.2. T Ph Triu chng: ho t m, hoc m kh khc, au hng, hi s gi, s lnh, hi pht st. Php tr: tuyn Ph tn nhit (Tang cc m). 50

V thuc Tang dip Cc hoa Bc h Lin kiu Hnh nhn Ct cnh L cn Cam tho Dc l ng y Ngt, ng, hn. Vo Can, Ph, Thn. Pht tn phong nhit, thanh Can, minh mc, thanh Ph ch khi. Ngt, ng tnh hi hn. Vo Ph, Can, Thn. Pht tn phong nhit, thanh Can minh mc, ging ha, gii c Cay mt. Vo Ph, Can. Pht tn phong nhit. ng, lnh. Vo m, i trng, Tam tiu. Thanh nhit, gii c, tn kt, gii cm tr phong nhit. ng, m. Vo Ph, i trng. Thng Ph, bnh suyn, nhun trng, thng tin, n Ph. ng cay, hi m. Vo Ph. Kh m ch khi, tuyn Ph li hu hng, bi nung gii c. Ngt, hn, vo Ph V. Thanh nhit, sinh tn, li niu, thanh Ph nhit, ch khi, thanh nhit, ch nn. Ngt, bnh. Vo 12 kinh. B trung kh, ha gii c.

Tn huyt C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh, thun dng nn ch biu. Mnh nng, m hi t ra (t sau b) S lnh, khng c m hi (b sau t) Khc tr Hp cc Ngoi quan Phong tr Phong mn Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca Th Thiu dng v Dng duy mch Hi ca Th tc Thiu dng v Dng duy mch Khu phong phn trn c th H st Tc dng iu tr
Bch hi i chy
Gii biu
Thi uyn Nghinh hng
Du Th huyt/Ph. Khu phong ha m, l Ph ch khi Huyt ti ch
Tr ho Ngt mi
51
V PHN CHNG
- Ch chng (triu chng quan trng) ca V phn chng: st, mch ph sc. - Bnh chng V phn bao gm 2 bnh cnh: t b mao (khi bnh cn phn nng) v t Ph (khi bnh xm phm chc nng tuyn ging ca Ph). - Triu chng quan trng ca bnh cnh T b mao: st, s gi, s lnh, mch ph sc - Triu chng quan trng ca bnh cnh t Ph: st, ho t m, m dnh kh khc - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng t b mao: Ngn kiu tn - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng t Ph: Tang cc m
5.2.2. Kh phn chng Theo l lun ng y, giai on ny bnh t su hn.
Triu chng: s nng, khng s lnh. Do n nhit nhp vo bng hai

ng (hoc bnh t V phn chuyn sang hoc bnh do trc trng vo kh phn) m triu chng c khc nhau.
+ Nu t V phn chuyn sang: s thy lc u s lnh pht st, sau ht s lnh ch st. + Nu do trc trng Kh phn: ngay t u khng s lnh, ch c st.
Cc th lm sng: v nhit nhp vo nhng v tr khng ging nhau nn

xut hin cc th lm sng
+ Ph nhit + Hung cch nhit + V nhit + Nhit kt trng ph
5.2.2.1. Nhit Ph kinh Triu chng: st, phin kht, phin to, bt an, ho m c vng, kh khc. Kh suyn, ho ra mu, tiu , li , ru vng kh hoc nht, mch hot sc. Php tr: tuyn ging Ph nhit (Ma hnh cam thch thang).
52

V thuc Ma hong Thch cao Hnh nhn Cam tho Dc l ng y Cay, ng, n. Khai thu l, lm ra m hi, li tiu tin V ngt, cay, tnh hn. Vo 3 kinh Ph, V, Tam tiu. Thanh nhit, ging ha, tr phin, ch kht ng, m. Vo Ph, i trng. Thng Ph, bnh suyn, nhun trng, thng tin, n Ph. Ngt, bnh. Vo 12 kinh. B trung kh, ha gii c.

Tn huyt C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh, thun dng nn ch biu. Mnh nng, m hi t ra: t sau b S lnh, khng c m hi: b sau t Khc tr Hp cc Thi uyn n trung Nghinh hng Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Du Th huyt/Ph. (T ha/Ph). Khu phong ha m, l Ph ch khi Hi ca kh Huyt ti ch H st Tc dng iu tr
i chy
Gii biu
Tr ho Tr ho, kh th Ngt mi
5.2.2.2. Nhit ut hung cch
Triu chng: tc ngc, pht st tng cn, thng bun phin, kh ng.
Mch sc, ru vng.
Php tr: thanh thu ut nhit (Chi t s thang )

+ Phn tch bi thuc: (Php thanh)
V thuc Chi t u s Dc l ng y V ng, hn. Vo Tm, Ph, Tam tiu. Thanh nhit, t ha, li tiu, cm mu V ng, hn. Vo Ph, V, gii biu, tr phin
53

Tn huyt C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh, thun dng nn ch biu. i chy Mnh nng, m hi t ra: t sau b S lnh, khng c m hi: b sau t Khc tr Hp cc Ni quan n trung Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca Quyt m v m duy mch Hi ca kh H st Tc dng iu tr
Gii biu
c hiu tr bnh vng hung cch Tr ho, kh th
5.2.2.3. Nhit nhp V
Triu chng: st cao, ra m hi dm d, kht d, mch hng i, tm

phin, ru li vng, kh.
Php tr: thanh nhit sinh tn (Bch h thang).

+ Phn tch bi thuc (Php thanh)
V thuc Sinh thch cao Tri mu Cam tho Cnh m Dc l ng y V ngt, cay, hn. Vo 3 kinh Ph, V, Tam tiu. Thanh nhit, ging ha, tr phin, ch kht V ng, lnh. T Thn, t ha Ngt, n. Ha trung b th, iu ha cc v thuc ch V, sinh tn

Tn huyt Khc tr Hp cc C s l lun Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca mch c v 6 dng kinh, thun dng nn ch biu. Mnh nng, m hi t ra: t sau b S lnh, khng c m hi: b sau t Thp tuyn K huyt. Kinh nghim cha st cao bng cch thch nn ra t mu H st Tc dng iu tr H st
i chy
Kinh nghim hin nay, phi hp i chy v Khc tr cha st cao
54
5.2.2.4. Nhit kt Trng ph C 2 th lm sng khc nhau a. Trng to tin b
Triu chng: cu to bn, triu nhit, ra m hi, bng au s n, tiu ,

li kh, mch trm thc.
Php tr: nhun to thng tin (iu V tha kh thang).

+ Phn tch bi thuc (Php h)
V thuc i hong Mang tiu Ch thc Hu phc Dc l ng y ng, lnh. Vo T, V, i trng, Can, Tm bo. H tch tr trng v, t thc nhit huyt phn Mn, lnh. Vo i trng, Tam tiu. Thng i tin, nhuyn kin, tn kt. ng, hn. Vo T V. Ph kt, tiu tch tr, ha m tr b. Cay, ng m. Vo T, V, i trng. Hnh kh, ha m tr nn ma.

Tn huyt Thin khu Chi cu C s l lun M huyt ca i trng Kinh ha huyt ca Tam tiu. C tc dng tn kt, thng trng v Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Tc dng iu tr H tch tr trng v Tr to bn
Khc tr Hp cc
H st
b. Trng nhit h l
Triu chng: t l nhiu ln, hu mn nng rt, mch sc, ming kht,
ru vng kh.
Php tr: tit nhit sinh tn (Ct cn cm lin thang).

55
V thuc Ct cn Hong lin Hong cm Nhn trn Kim ngn Mc thng Hoc hng Cam tho
Dc l ng y Ngt, cay, bnh. Vo T, V. Sinh tn ch kht, tr phin, thanh nhit. ng, hn. Vo Can, m. Thanh nhit, tr thp, thanh Tm, tr phin, gii c, thanh Can ha, ch huyt do nhit. ng, hn. Vo Tm, Ph, Can, m, i trng. Thanh nhit, t ha, lm li thp Ph, tr thp V trng. ng cay, tnh hi hn. Vo T, V, Can, m. Li thp nhit, thoi hong. Ngt, ng. Vo Ph, V, Tm, T, i trng. Thanh nhit gii c, thanh nhit V trng, thanh biu nhit. ng, lnh. Vo Tm, Tiu trng, Ph, Bng quang. Ging Tm ha, thanh li Tiu trng, thanh thp nhit Bng quang. Cay, m vo Ph, T, V. Tn th thp, iu ha T V, phng hng ha trc thp. Ngt bnh. Vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c.
KH PHN CHNG
- Ch chng (triu chng quan trng) ca Kh phn chng: st cao, phin to. - Bnh chng Kh phn bao gm 4 bnh cnh: nhit Ph kinh, Nhit ut hung cch, Nhit nhp V v Nhit kt trng ph. Bnh cnh Nhit kt trng ph c 2 th Trng to tin b v Trng nhit h l. - Triu chng quan trng ca bnh cnh nhit Ph kinh: ho nhiu, m kh khc. - Triu chng quan trng ca bnh cnh nhit ut hung cch: tc ngc, phin to - Triu chng quan trng ca bnh cnh nhit nhp V: st cao, kht d, mch hng i. - Triu chng quan trng ca bnh cnh nhit kt trng ph: st, ri lon i tin - To bn hay tiu chy, l l triu chng quan trng phn bit bnh cnh Trng to tin b vi Trng nhit h l ca nhit kt trng ph - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng nhit Ph kinh: Ma hnh cam thch thang - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Nhit ut hung cch: Chi t s thang - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Nhit nhp V: Bch h thang - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Trng to tin b ca Nhit kt trng ph: iu v tha kh thang - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Trng nhit h l ca Nhit kt trng ph: Ct cn cm lin thang
56
5.2.3. Dinh phn chng Cn c xem nh giai on u ca n bnh Huyt phn. Bnh cnh xut hin Tm, Tm bo v triu chng ch yu gm huyt nhit v l m. Bnh xut hin Dinh phn c th do t V phn chuyn n, khng qua Kh phn, trc tip vo Huyt phn (Nghch truyn Tm bo); c th do t Kh phn chuyn n hoc cng c th l trc trng. n bnh Dinh phn biu hin 3 nhm bnh chng 5.2.3.3. Nhit thng dinh m (m h ni nhit)
Triu chng: st nng v m, tm phin kh ng, hoc ni lm nhm,

li ti.
Php tr: thanh dinh thu nhit (Thanh dinh thang).

Phn tch bi thuc: (Php b - thanh)
V thuc Bt sng tru Huyn sm Mch mn Sinh a Kim ngn Thanh nhit c phn Dinh
Dc l ng y
ng, mn, hi hn. T m, ging ha, tr phin, nhun to Ngt, ng. Nhun Ph, sinh tn Hn, ngt, ng. Nui Thn, dng m, dng huyt Ngt, ng. Vo Ph, V, Tm, T, i trng. Thanh nhit gii c, thanh nhit V trng, thanh biu nhit. ng, hn. Vo Can, m. Thanh nhit, tr thp, thanh Tm, tr phin, gii c, thanh Can ha, ch huyt do nhit. ng, lnh. Vo m, i trng, Tam tiu. Thanh nhit, gii c, tn kt, gii cm tr phong nhit. Ngt, nht, hn. Thanh Tm ha, li niu, tr phin nhit ng, hi hn. Trc huyt (khng huyt khng dng)
Hong lin
Lin kiu
L tre an sm
5.2.3.1. Nhit nhp Tm bo
Triu chng: l m ni nhm, tm phin li , ng vi khng tnh. Php tr: thanh tm khai khiu (Thanh cung thang).
+ Phn tch bi thuc: (Php b - thanh)
57
V thuc Bt sng tru Huyn sm Mch mn Lin t tm Lin kiu Trc dip
Dc l ng y Thanh nhit c phn Dinh ng, mn, hi hn. T m, ging ha, tr phin, nhun to Ngt, ng. Nhun Ph, sinh tn V ng, tnh hn. Thanh Tm kh nhit. Cha tm phin, th huyt ng, lnh. Vo m, i trng, Tam tiu. Thanh nhit, gii c, tn kt, gii cm tr phong nhit. Ngt, nht, hn. Thanh Tm ha, li niu, tr phin nhit
5.2.3.3. Dinh v hp t
Triu chng: hi s gi lnh, li ti, m nng kh ng, hoc l m

ni nhm, mch sc.
Php tr: lng thanh Dinh V (Ngn kiu tn b Kinh gii, u s, gia
Sinh a, n b, Huyn sm, i thanh dip).
V thuc Lin kiu n b Kim ngn Sinh a Huyn sm Bc h Ct cnh Ngu bng t L tre Cam tho
Dc l ng y ng, lnh. Vo m, i trng, Tam tiu. Thanh nhit, gii c, tn kt, gii cm tr phong nhit. Cay ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn Ngt, ng. Vo Ph, V, Tm, T, i trng. Thanh nhit gii c, thanh nhit V trng, thanh biu nhit. Hn, ngt, ng. Nui Thn, dng m, dng huyt ng, mn, hi hn. T m, ging ha, tr phin, nhun to Cay, mt, vo Ph, Can. Pht tn phong nhit. ng, cay, hi m. Vo Ph. Kh m ch khi, tuyn Ph li hu hng, bi nung gii c. V cay, ng, tnh hn. Vo Ph, V. Tc dng tn phong nhit, tuyn Ph, thu chn Ngt, nht, hn. Thanh Tm ha, li niu, tr phin nhit Ngt bnh. Vo 12 kinh. B trung kh, ha gii c.
58
Tn huyt Tam m giao
C s l lun Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Hi ca mch c v 6 dng kinh, ch biu.
Tc dng iu tr T m
i chy
Mnh nng, m hi t ra (t) S lnh, khng c m hi (b)
Thanh nhit
Khc tr Thp tuyn Hp cc Phc lu
Phi hp Khc tr, i chy, Thp tuyn, Hp cc l kinh nghim tr st cao
Thanh nhit
Kinh Kim huyt/Thn iu ha v s thng huyn ph (l chn lng)
T m b Thn Tr chng o hn Tr chng ni nhm, l m
Bch hi
Hi ca mch c v 6 dng kinh. Thanh thn ch, tit nhit
DINH PHN CHNG

- Ch chng (triu chng quan trng) ca Dinh phn chng: st cao, ri lon thc, t ni nhm n l m. - Bnh chng Dinh phn bao gm 3 bnh cnh: Nhit thng dinh m, nhit nhp Tm bo v Dinh v hp t. - Triu chng quan trng ca bnh cnh Nhit thng dinh m: st cao v chiu, ni lm nhm. - Triu chng quan trng ca bnh cnh nhit nhp Tm bo: st cao, l m - Triu chng quan trng ca bnh cnh Dinh v hp t: st cao, s gi, s lnh, l m ni nhm. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng nhit thng dinh m: Thanh dinh thang - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng nhit nhp Tm bo: Thanh cung thang - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Dinh V hp t: Ngn kiu tn gia gim
59
5.2.4. Huyt phn chng Giai on ny, nhit t vo su bn trong, ch yu Can Thn.
Bnh Can c 2 loi biu hin

+ Nhit bc huyt vng hnh, Can khng tng c huyt (xut huyt: nn ra mu, tiu tiu ra mu, chy mu cam...). + Nhit t lm hao huyt, huyt khng dng Can khin Cn mch co rt, cn gi l ng phong.
Bnh Thn ch yu l biu hin tnh trng hao huyt nng, gy thng
m hoc vong m. Nhit nhp vo Huyt phn bng 2 con ng
T Kh phn chuyn n. T Dinh phn chuyn n.

n bnh Huyt phn biu hin 3 nhm bnh chng. 5.2.4.1. Huyt nhit vng hnh
Triu chng: xut huyt, th huyt, nc huyt, tin huyt... huyt mu

thm hi tm, st v m, tm phin, t ng, lng bn tay chn nng, li mch sc, km ton thn st, kht, m hi nhiu.
Php tr: lng huyt tn ut (T gic a hong thang).

V thuc Bt sng tru Sinh a Bch thc n b Thanh nhit c phn Dinh
Dc l ng y
Hn, ngt, ng. Nui Thn, dng m, dng huyt ng, cht, chua. Nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn
5.2.4.2. Can nhit ng phong
Triu chng: au u chng mt, mt , tm phin, st, kht, c gy

cng, co git tng cn, li thm, mch huyn sc.
Php tr: thanh Can tc phong (Linh dng cu ng thang).
60

V thuc Linh dng gic Trc nh Cu ng Sinh a Bch thc Tang dip Phc thn Cc hoa Bi mu Cam tho Dc l ng y ng, nht, mt. Thanh Tm, bnh Can Ngt, hi lnh. Thanh nhit, lng huyt Ngt, hn. Thanh nhit, bnh Can trn kinh Ngt, ng, hn. Sinh tn dch. lng huyt ng, cht, chua. Nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu Ngt, mt. Thanh nhit, lng huyt Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp. B T, nh Tm Ngt, mt. Tn phong nhit, gii c, ging ha ng, hn, Thanh nhit, tn kt, nhun Ph, tiu m Ngt, bnh. B T nhun Ph, gii c
5.2.4.3. Huyt nhit thng m
Triu chng: st, mt , lng bn tay chn nng, ming li kh, mi

mt, tai, mch h v lc.
Php tr: t m dng dch (Phc mch thang gia gim)

V thuc A giao Sinh a Ma nhn Mch mn Bch thc Lin t tm Chch tho Dc l ng y Ngt, bnh. T m, dng huyt. B Ph, nhun to Ngt, ng, hn. Sinh tn dch. lng huyt V ngt, bnh. Vo Ph, T, Can, Thn. B Thn, nui huyt, nhun to Ngt, ng. Nhun Ph, sinh tn ng, cht, chua. Nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu V ng, tnh hn. Thanh Tm kh nhit. Cha tm phin, th huyt Ngt, n. B T nhun Ph, gii c
5.2.4.4. Vong m tht thy
Triu chng: c th kh gy, mi teo, li co, mt l , hai g m ,

ngn tay run, mch vi t hoc co git ng phong.
Php tr: t m tim dng (Tam gip phc mch thang).

61

V thuc A giao Sinh a Mu l Ma nhn Mch mn Bch thc Qui bn Mit gip Lin t tm Chch tho Dc l ng y Ngt, bnh. T m, dng huyt. B Ph, nhun to Ngt, ng, hn. Sinh tn dch, lng huyt Mn cht, hi hn. T m tim dng. Ha m c sp V ngt, bnh. Vo Ph, T, Can, Thn. B Thn, nui huyt, nhun to Ngt, ng. Nhun Ph, sinh tn ng, cht, chua. Nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu Ngt mn, hn. T m, B Tm Thn V mn, hn. Vo Can, Ph, T. Dng m, nhun kin, tn kt V ng, tnh hn. Thanh Tm kh nhit. Cha tm phin, th huyt Ngt, n. B T nhun Ph, gii c
Cng thc huyt s dng

Trong cn: Bch hi, Nhn trung, Thp tuyn.
Tn huyt Bch hi Nhn trung Thp tuyn C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh. Thanh thn ch, tit nhit. c hiu cha trng phong Hi ca mch c vi cc kinh Dng minh tay Kt hp vi Nhn trung cp cu ngt, hn m Tc dng iu tr Tr chng ni nhm, l m, hn m c hiu cp cu ngt, hn m, trng phong H st. Phi hp trong cha chng trng phong
Ngoi cn: Hnh gian, Thiu ph, Ni quan, Thn mn, Thn du, Can du, Thi kh, Phi dng, Tam m giao.
Tn huyt Hnh gian Thiu ph Ni quan Thn mn Can du Thn du Thi kh Phi dng Tam m giao C s l lun Hunh ha huyt/Can Hunh ha huyt/Tm Giao hi huyt ca Tm bo v mch m duy c hiu vng ngc Du Th huyt/Tm Du huyt ca Can lng Bi du huyt/Thn Nguyn huyt/Thn Lc huyt/Thn Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Tc dng iu tr Bnh can Ging ha Cha chng hi hp, au ngc gy kh th, ngn ngc T Tm ha B Can huyt T m B Thn B Thn T m
62
HUYT PHN CHNG
- Ch chng (triu chng quan trng) ca bnh Huyt phn: st cao, xut huyt, co git. - Bnh chng Dinh phn bao gm 4 bnh cnh: Huyt nhit vng hnh, Can nhit ng phong, Huyt nhit thng m v Vong m tht thy. - Triu chng quan trng ca bnh cnh Huyt nhit vng hnh: st cao, du xut huyt ngoi da v ni tng. - Triu chng quan trng ca bnh cnh Can nhit ng phong: st cao, co git tng cn. - Triu chng quan trng ca bnh cnh Huyt nhit thng m: st cao, ming li kh. - Triu chng quan trng ca bnh cnh Vong m tht thy: du mt nc nng n. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Huyt nhit vng hnh: T gic a hong thang - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can nhit ng phong: Linh dng cu ng thang - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Huyt nhit thng m: Phc mch thang gia gim - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Vong m tht thy: Tam gip phc mch thang.
CU HI N TP
CU HI 5 CHN 1 - CHN CU NG
1. Trong n bnh, nu mi mc bnh m pht ra ngay, bnh cnh s xut hin A. V phn B. Kh phn C. Dinh phn D. V phi hp vi Kh phn E. Huyt phn 2. Triu chng no KHNG c trong n bnh Kh phn A. St, s gi lnh B. St cao C. To bn D. Tiu chy E. au ngc, ho 63
3. V tr xut hin triu chng ca n bnh V phn A. Hung cch B. Ph C. V D. Trng ph E. Tm bo 4. Bi thuc ch nh cho n bnh V phn A. Tang cc m B. Qu chi thang C. Ma hong thang D. Chi t s thang E. Ma hnh thch cam thang 5. V tr no KHNG xut hin triu chng ca n bnh Kh phn A. Hung cch B. V C. Trng ph D. Ph E. Tm bo 6. Triu chng quan trng trong chn on n bnh Dinh phn A. St cao B. Ho, au ngc C. Cu to D. L m, ni nhm E. Du xut huyt 7. Triu chng quan trng trong chn on n bnh Huyt phn A. Co git B. St cao C. Ngi mt mi D. Cu to bn E. L m, ni nhm
64
8. Triu chng quan trng trong chn on n bnh Huyt phn A. L m, ni nhm B. St cao C. Cu to bn D. Du xut huyt E. Tiu chy khng cm c
CU HI NHN QU
1. Trong bi thuc Ngn kiu tn cha bnh t b mao gm: Lin kiu, Kim ngn, Bc h, Kinh gii, u s, Ct cnh, Ngu bng t, L tre, Cam tho. a. V Lin kiu lm qun, bi v b. Lin kiu c tc dng gii cm tr phong nhit A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 2. Trong bi thuc Tang cc m cha bnh t Ph gm: Tang dip, Cc hoa, Bc h, Lin kiu, Hnh nhn, Ct cnh, L cn, Cam tho. a. V Ct cnh lm thn, bi v b. Ct cnh c tc dng thanh nhit, ch khi, chng nn A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 3. Trong phng huyt cha chng Nhit ut hung cch gm: i chy, Khc tr, Hp cc, Ni quan, n trung. a. Ngi ta chm b huyt Ni quan cha chng ut hung cch, bi v b. Huyt ny c tc dng c hiu tr bnh vng hung cch A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu
65
C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 4. Trong phng huyt cha chng to trong Nhit kt trng ph gm: Thin khu, Chi cu, Khc tr, Hp cc a. Ngi ta chm t huyt Thin khu, bi v b. Huyt ny l giao hi huyt ca V v i trng A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 5. Trong bi thuc Thanh cung thang cha bnh Nhit nhp tm bo gm: Bt sng tru, Huyn sm, Mch mn, Tm sen, Lin kiu, Trc dip. a. V Trc dip lm t, bi v b. Trc dip c tc dng thanh nhit, cha tm phin, th huyt A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 6. Trong phng huyt cha chng co git trong nhit huyt phn gm: Bch hi, Nhn trung, Thp tuyn. a. Ngi ta chm t huyt Thp tuyn, bi v b. Huyt ny l huyt c hiu cha chng t ngt trng phong A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
66
P N
CU HI 5 CHN 1 CHN CU NG
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 p n A A B A E D A D
CU HI NHN QU
STT 1 2 3 4 5 6 p n A E D C C A
67
Bi 4
Bnh ngoi cm lc dm
MC TIU
Sau khi hc tp, sinh vin PHI 4. nh ngha c bnh ngoi cm lc dm. 5. Lit k c nhng triu chng chnh ca tng bnh cnh thuc ngoi cm lc dm. 6. Trnh by c nguyn tc iu tr v cch tr ca tng bnh chng. 7. Lit k c tn, thnh phn cu to bi thuc chnh cho tng bnh cnh v phn tch c c s l lun ca bi thuc s dng.
1. I CNG Bnh Ngoi cm lc dm l nhm bnh l c nhng c im
Gy nn do ngoi nhn gm Phong, Hn, Th, Thp, To, Ha. Gy bnh t ngoi Kinh lc n cc ph tng su. Khng theo quy lut truyn bin no. Bnh danh lun bao gm
+ Tn tc nhn gy bnh + V tr (kinh lc, tng ph) ni b bnh
Bnh Ngoi cm lc dm c 3 mc
Cm mo. Thng. Trng.

2. NHNG BNH CHNG THNG GP
2.1. Bnh ngoi cm lc dm h kinh lc C th lit k nhng bnh t nng vo su nh 68
2.1.1. Ngoi t phm vo tn lc
Triu chng chnh: au nhc ti ch. au c tnh cht lan ta, kh xc

nh (kh tm c p thng trong bnh l ny). Bnh thng d tr, tin lng tt.
Php tr: hnh kh hot huyt (Hot lc ch thng thang)

+ Phn tch bi thuc
V thuc L lt Ngi cu Qu chi Xuyn khung Trn b Ch xc Cu tch Ngu tt Thin nin kin B can, ch thn, cng cn, trng ct Tr phong thp, mnh gn xng Dc l ng y n trung tn hn, h kh ch thng ng, n. iu kinh, an thai, cm mu n kinh, thng mch Cay, n. Hot huyt, ch thng, hnh kh, khu phong Cay, ng, m, vo T Ph. Hnh kh, bnh V, ha m, tr thp ng, chua, bnh. L kh, khoan hung
+ Cng thc huyt s dng: s dng huyt ti ch v ln cn vng au, vi k thut n chm
2.1.2. Hn t phm vo kinh Cn y l nhng tnh trng m ngoi t tn cng cc b vo mt on l trnh ca kinh Cn. Triu chng chnh: au co rt, au km cm gic t b, nh kin b. C th km gim vn ng ti ch. V tr au ty thuc vo h kinh cn no b tn thng. Khng c biu hin ca cc triu chng ca tng ph tng ng. Nhng bnh cnh thng gp trong nhm ny gm: 2.1.2.1. Phong hn phm kinh cn i trng (on vai), thng thy trong vim quanh khp vai. 2.1.2.2. Phong hn phm kinh cn Tiu trng (on vai), thng thy trong vim quanh khp vai. 2.1.2.3. Phong hn phm cn kinh m (on vai gy), thng thy trong vo c cp.
69
Php tr: hnh kh hot huyt (Hot lc ch thng thang). Tin lng
bnh tt.
iu tr bng chm cu: bt buc phi dng php Phn chm Thiu
chm. Cng thc huyt: p thng trn kinh Cn b tn thng. K thut chm cu: n chm t. Thi gian iu tr ko di cho n khi mt ht p thng. 2.1.3. Ngoi t phm vo chnh kinh Trong nhng sch ng y hc, nhng nguyn nhn thng thy nht nhm bnh l ny l phong, hn v nhit. Nhm bnh l ny biu hin nhng tnh trng ngoi t tn cng cc b vo mt on l trnh ca chnh kinh v n cc b phn nng ca c th c lin quan n ng kinh (bnh l xy ra trong trng hp ngoi t phm vo ton b kinh chnh thng c cp v bin lun theo Thng hn lun). Nhng bnh cnh thng gp trong nhm ny gm: 2.1.3.1. Hn tr Can mch a/ Bnh nguyn: do hn t xm nhp vo Can kinh b/ Bnh sinh: kinh Can, trong l trnh vng bn, vng quanh b phn sinh dc, qua bng di tn ra 2 bn chn. Hn t xm phm Can mch lm kinh kh ngng tr nn c biu hin au bng, sn kh. c/ Triu chng lm sng:
au nhiu vng bng di, au nh co tht, vn xon, cm gic lnh bng. au bng kinh, au bng di lan xung b sinh dc. Vng bng di
ni cc.
Sc mt nht, tay chn lnh, mch huyn.

d/ Bnh cnh Ty y thng gp: au bng kinh, b kinh. e/ Php tr: n kinh tn hn. f/ Phng dc s dng: n kinh thang hoc Lng phng n kinh thang
n kinh thang
C nhiu bi thuc cng tn n kinh thang c s dng tr nhng trng hp au bng kinh. Tuy nhin nhng bi thuc ny c xut x khc nhau v cc dc liu cu thnh cng khc nhau. Bi th 1 c xut x t Cc phng dng tr huyt hi h hn, kinh nguyt khng u. Bi th 2 xut x t Chng tr chun thng tr huyt hi b h lnh, lng kinh t, kh thng, huyt trng, bng au. Bi th 3 xut x t Thm th tn sinh dng cho ph n mch Nhm v Xung b h, ri lon kinh nguyt.
70
Bi n kinh thang di y xut x t Kim qu yu lc. C tc dng tr i h, bng di lnh, kinh b hoc ra nh git, bui chiu pht st, lng bn tay nng.
V thuc Qu chi Sinh khng Nhn sm Mch mn Xuyn khung n b Bch thc A giao Bn h Ng th du ng quy Cam tho Dc l ng y Cay, ngt, i nhit, hi c. Tn hn n, cay. Tn hn. Hi dng thng mch Ngt, hi ng, n. i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, ng, mt. Nhun Ph, sinh tn Cay, n. Hot huyt, ch thng, hnh kh, khu phong Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt ng, chua, hi hn. Nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu Ngt, bnh. T m, dng huyt. B Ph, nhun to Cay, n. H kh nghch, tiu m Cay, ng, n, hi c. Cha n khng tiu, nn ma, au bng, tiu chy Dng Can huyt Bnh, ngt. B T V, nhun Ph, thanh nhit, gii c, iu ha cc v thuc
Lng phng n kinh thang. Tc dng: n kinh tn hn

V thuc Qu chi Nga trut Trn b Nhn sm Mch mn Xuyn khung Bch thc Ngu tt Bn h ng quy Cam tho Cay, ng, n. Kin T, ha m, to thp Ngt, hi ng, n. i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, ng, mt. Nhun Ph, sinh tn Cay, n. Hot huyt, ch thng, hnh kh, khu phong ng, chua, hi hn. Nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu Chua, ng, bnh. B Can Thn, tnh i xung Cay, n. H kh nghch, tiu m Dng Can huyt Bnh, ngt. B T V, nhun Ph, thanh nhit, gii c, iu ha cc v thuc Dc l ng y Cay ngt, i nhit, hi c. Tn hn
71

Tn huyt Kh hi Quan nguyn Trung cc Tam m giao Huyt ti ch Hi ca Tam m kinh v Nhm mch Hi ca Tam m kinh v Nhm mch Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn. Huyt c hiu cha bnh sinh dc -tit niu Cha bnh Vng sinh dc tit niu C s l lun Tc dng iu tr
2.1.3.2. Phong hn phm kinh Bng quang (on lng v chi di). Thng thy trong vim thn kinh ta. 2.1.3.3. Phong hn phm kinh m (on lng v chi di). Thng thy trong vim thn kinh ta. 2.1.3.4. Phong hn phm kinh V (on u mt). Thng thy trong lit mt ngoi bin, au dy thn kinh mt.
Triu chng chnh au nhiu vng ng kinh b bnh chi phi. au

nhiu khi tri lnh. au c tnh cht di chuyn.
Php tr: khu phong, tn hn, hnh kh hot huyt Bi thuc s dng: Hot lc ch thng thang.
Tn huyt Gip tch tng ng Hon khiu y trung Huyt ti ch Hp Th huyt/Bng quang Mt trong lc tng huyt i chung Lc ca Bng quang C s l lun Tc dng iu tr Thng kinh lc vng bnh tng ng H st Huyt c hiu iu tr bnh tht lng Huyt theo l lun ng kinh c hiu cha au lng Quang minh Lc ca m Huyt theo l lun ng kinh
72
2.1.3.5. Phong nhit phm chnh kinh Triu chng chnh au nhc ti ch, vng au nng . Chm lnh d chu. St cao, s nng. Php tr l khu phong thanh nhit. Nhng bnh cnh thng gp trong nhm ny gm:
Phong nhit phm kinh Dng minh V v i trng (on u).

Thng gp trong lit mt, au dy thn kinh mt.
Phong nhit phm kinh V (on ngc). Thng gp trong vim tuyn
v. Bi thuc s dng gm B cng anh, Lin kiu, Thanh b, Bi mu, Lc gic tim, Thin hoa phn, ng quy (Tiu ung tn c m).
Phong nhit phm kinh kinh m (on hng sn). Thng gp trong
au dy thn kinh lin sn, zona lin sn. Bi thuc s dng gm Cam tho, Khng hot, Tin h, Ct cnh, Xch linh, Ch xc, Nhn sm, Xuyn khung, c hot, Si h (Nhn sm bi c tn). 2.1.4. Ngoi t phm vo k kinh bt mch Triu chng chnh ty thuc vo k mch no b xm phm (tham kho thm bi K kinh bt mch). Thng gp trong nhm bnh chng ny: 2.1.4.1. Phong nhit phm mch i Thng gp trong lit hai chi di do vim ty cp. 2.1.4.2. Phong nhit phm mch c Thng gp trong lit t chi do vim ty cp, vim mng no, un vn, bi no, vim no. 2.1.4.3. Thp nhit phm vo mch Xung Thng gp trong vim m o, vim phn ph, vim ng tiu thp ph n.
BNH NGOI CM LC DM H KINH LC

- Ngoi t gy c bnh cho h kinh lc t nng vo su: ngoi t phm vo tn lc, phm kinh Cn, phm kinh chnh, phm k kinh bt mch. - Triu chng quan trng ca ngoi t phm vo tn lc: au lan ta, kh xc nh - Triu chng quan trng ca ngoi t phm kinh Cn: v tr au xc nh trn kinh Cn, khng c triu chng tng ph i km - Triu chng quan trng ca ngoi t phm kinh chnh: v tr au xc nh trn kinh chnh, c th c triu chng tng ph i km - Php tr ch yu khi ngoi t phm kinh lc l khu t, s thng kinh lc, hnh kh hot huyt
73
2.2. Ngoi t phm phn biu y l nhng bnh cnh ngoi t xm phm vo phn ngoi ca c th (v phn). Thng gp trong bnh cnh cm cm hoc vim ng h hp trn v gm: 2.2.1. Ngoi cm phong hn Thng gp trong cc bnh cm cm, vim ph qun, hen ph qun, vim thanh qun... ca Ty y.
Triu chng: s lnh, pht st. au nhc c. C th c chy nc mi,

ngt mi, ho, kh kh (kh suyn) m trng. Ru li mng, mch ph.
Php tr: s phong tn hn. C th dng php gii c khu phong hoc tn
n pht hn.
+ Phn tch bi thuc Qu chi thang.
V thuc Qu chi i to Bch thc Gng sng Cam tho Dc l ng y Cay ngt, i nhit, hi c. Tr c lnh trm hn, gii biu Ngt n. B T ch kh, dng V, sinh tn dch. iu ha cc v thuc Chua ng, hi hn. Nhun gan, dng huyt, lim m Cay n. Tn hn, n trung. Thng mch Ngt, bnh. B T V, nhun ph, thanh nhit gii c, iu ha cc v thuc
+ Phn tch bi thuc Ma hong thang

V thuc Ma hong Qu chi Hnh nhn Cam tho Dc l ng y Cay ng, n. Khai thu l, lm ra m hi, li tiu tin Cay ngt, i nhit, hi c. Tr c lnh trm hn V ng, hn. Ging kh, tn hn. Cha ho Ngt, bnh. B T V, nhun Ph, thanh nhit gii c, iu ha cc v thuc
74

Tn huyt Bch hi i chy C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh. V l thun dng nn ch biu. Mnh nng, m hi t ra (t sau b) S lnh, khng c m hi (b sau t) Khc tr Hp cc Ngoi quan Phong tr Phong mn Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca Th Thiu dng v Dng duy mch Hi ca Th tc Thiu dng v Dng duy mch Khu phong phn trn c th H st Tc dng iu tr
Gii biu
Nghinh hng
Huyt ti ch
Tr ngt mi
2.2.2. Ngoi cm phong nhit
Triu chng: st, s gi, mch ph sc, hoc c ho, au hng, kht. Php tr: thanh tn biu nhit (Ngn kiu tn).
V thuc Lin kiu Kim ngn Bc h Kinh gii u s Ct cnh Ngu bng t Dc l ng y ng, lnh. Vo m, i trng, Tam tiu. Thanh nhit, gii c, tn kt, gii cm tr phong nhit. Ngt, ng. Vo Ph, V, Tm, T, i trng. Thanh nhit gii c, thanh nhit V trng, thanh biu nhit. Cay mt. Vo Ph, Can. Pht tn phong nhit. V cay, n. Vo Ph, Can. Pht biu, kh phong, li yt hu. V ng, tnh hn. Vo Ph, V. Tc dng gii biu, tr phin ng cay hi m. Vo Ph. Kh m ch khi, tuyn Ph li hu hng, bi nung gii c. V cay, ng, tnh hn. Vo Ph, V. Tc dng tn phong nhit, tuyn Ph, thu chn
L tre (Trc dip) Ngt nht, hn. Thanh Tm ha, li niu, tr phin nhit Cam tho Ngt bnh. Vo 12 kinh. B trung kh, ha gii c.
75

Tn huyt C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh. V l thun dng nn ch biu. Mnh nng, m hi t ra: t sau b S lnh, khng c m hi b sau t Khc tr Hp cc Ngoi quan Phong tr Phong mn Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hi ca Th Thiu dng v Dng duy mch Hi ca Th tc Thiu dng v Dng duy mch Khu phong phn trn c th H st Tc dng iu tr
Bch hi i chy
Gii biu
c hiu khu phong, gii biu c hiu khu phong, gii biu Tr cm, au u
BNH NGOI CM LC DM PHN BIU
- Thng gp trong bnh cnh cm cm hoc vim ng h hp trn. - Triu chng quan trng ca ngoi t phm biu (gm V phn v Ph): du hiu c tnh cht ton thn: st, au nhc mnh my, triu chng b my h hp. - Thuc tiu biu trong iu tr ngoi cm phong hn: Qu chi thang, Ma hong thang. - Thuc tiu biu trong iu tr ngoi cm phong hn: Ngn kiu tn.
2.3. Ngoi t phm vo cc quan tit y l nhng bnh l au nhc cc khp xng. Triu chng chnh thay i ty theo loi ngoi nhn gy bnh v v tr ca khp b thng tn. Bnh thng c trnh by trong chng T chng. Theo T lun thin (T Vn) th 3 kh phong hn thp ln ln dn n, hp li m thnh chng t. Nu phong kh thng th sinh Hnh t. Nu hn kh thng th sinh Thng t. Nu thp kh thng th sinh Chc t. Ngi m dng thnh, nhit nu bn trong hoc 3 t lu tr lu ngy th sinh Nhit t. 2.3.1. Phong kh thng (Hnh t) Triu chng: mnh my au nhc, au nhiu khp, di chuyn, khng c nh ch no c. S gi, ru li trng, mch ph.
Php tr: khu phong l chnh, tn hn tr thp l ph km hnh kh

hot huyt (Phng phong thang gia gim). 76
+ Phn tch bi thuc

V thuc Phng phong ng quy Xch linh Hnh nhn Tn giao Hong cm Ct cn Khng hot Qu chi Cam tho Dc l ng y Pht biu tr phong thp B huyt, dng huyt Hnh thy li thp nhit Nhun trng thng tin, n ph Tr phong thp th cn hot lc Thanh nhit gii c Gii biu, sinh tn tn dch Pht biu, tn phong, trc thp n kinh thng mch n trung, ha v
2.3.2. Hn kh thng (Thng t)
Triu chng: au d di mt khp c nh, khng lan, tri lnh au

tng, chm nng au. Tay chn lnh, s lnh ru trng. Mch huyn khn hoc nhu hon.
Php tr: tn hn l chnh, khu phong tr thp l ph, hnh kh hot huyt.
+ Phn tch bi thuc
V thuc Qu chi Can khng Ph t ch Thin nin kin Uy linh tin d Thng trut Xuyn khung Ngu tt Dc l ng y n kinh, thng mch n trung, tn hn n thn ha, kh hn thp, gim au. Tr phong thp, mnh gn xng Kh phong thp, thng kinh lc, gim au. Li thy, thanh nhit, kin t. n trung ha m Hot huyt ch thng B Can, ch Thn
77
2.3.3. Thp kh thng (Chc t - Trc t)
Triu chng: cc khp nhc mi, au mt ch c nh, t b, au cc c c

tnh cch tr nng xung, co rt li, vn ng kh khn. Ming nht, ru li trng dnh mch nhu hon.
Php tr: tr thp l chnh, khu phong tn hn l ph, hnh kh hot

huyt ( d nhn thang gia gim).
+ Phn tch bi thuc
V thuc d dc Thng trut Hong k Ma hong Cam tho Qu chi ng sm Khng hot Xuyn khung c hot Phng phong Ngu tt Dc l ng y Li thy, thanh nhit, kin k Thun kh, m trung tiu n trung ha m B kh, c biu, tiu c Pht hn, gii biu n trung, ha v n kinh, thng mch B t, kin v, ch kh Pht biu, tn phong, trc thp Hnh kh hot huyt tr phong, ch thng Tr phong thp, ch thng gii biu Pht biu tr phong thp B can, ch thn, cng cn, trng ct
2.3.3. Nhit t
c im l cc khp sng , nng, au, lm pht st, s gi, kht nc. Php tr: thanh nhit khu phong, ha thp. (Bch h qu chi thang)
+ Phn tch bi thuc
78
V thuc Thch cao Qu chi Tri mu Hong b Thng trut Kim ngn Tang chi Phng k Ngnh m Cam tho
Dc l ng y Thanh Dng minh kinh nhit, tr nhit thnh, phin to. n kinh thng mch Thanh nhit lng huyt nhun to Thanh nhit gii c n trung ha m Thanh nhit gii c Tr phong thp, thng kinh lc Tr phong, hnh thy, t thp nhit n trung ha v Gii c, iu ha cc v thuc
BNH DO NGOI T PHM VO CC QUAN TIT
- Thng gp trong bnh l au nhc cc khp xng. - Nguyn nhn gm 3 loi t kh: Phong (hnh t), Hn (thng t), Thp (chc t). Nhit t (nhit t) nu c 3 t kh (Phong, Hn, Thp) phi hp. - Triu chng quan trng ca Hnh t: au nhiu khp, di chuyn, khng c nh. - Triu chng quan trng ca Thng t: au d di mt khp c nh, khng lan, tri lnh au tng, chm nng au. - Triu chng quan trng ca Chc t: au mt ch c nh, au c tnh cch tr nng xung, co rt li, t b. - Triu chng quan trng ca Nhit t: cc khp sng , nng, au, pht st. - Thuc tiu biu iu tr cho Hnh t: Phng phong thang gia gim. - Thuc tiu biu iu tr cho Thng t gm Qu chi, d, Can khng, Ph t ch, Xuyn khung, Thin nin kin, Ngu tt, Uy linh tin. - Thuc tiu biu iu tr cho Chc t: d nhn thang gia gim. - Thuc tiu biu iu tr cho Nhit t: Bch h qu chi thang.
79
2.4. Ngoi t lc dm phm tng ph 2.4.1. Nhit kt Bng quang (thp nhit Bng quang) a/ Nguyn nhn gy bnh: do ngoi t (thp nhit t) ut kt Bng quang. b/Triu chng lm sng: tiu vng, tiu mu, tiu gt. ng thi thp nhit t cng lm n tr gy bng di trng y, mt tiu m tiu khng ht, tiu c. Thng gi chung l chng lm lu. c/ Bnh cnh Ty y thng gp: vim bng quang cp, nhim trng niu thp. d/ Php tr: thanh nhit t ha, li thy thng lm e/ Phng dc: cc bi thuc c s dng gm Bt chnh tn, Lc nht tn.
Bi thuc Bt chnh tn
C 2 bi Bt chnh tn vi xut x khc nhau, cng thc khc nhau v tc dng iu tr gn ging nhau. Bi c xut x t Y phng hi hi (Hi Thng Y Tng Tm lnh) c cng thc gm Bin sc, C mch, Hot thch, Sn chi, Xa tin c dng tr tiu gt do nhit. Bi thuc di y c xut x t Ho t cc phng.
Tc dng iu tr: thanh nhit t ha, li thy thng lm. Ch tr: vim
bng quang, i but, i rt, i ra mu. Cn ch khi dng ung chung vi nc ng tm.
V thuc Mc thng Bin sc C mch Hot thch Xa tin t Sn chi i hong Cam tho Ngt, hn vo 2 kinh V, Bng quang. Thanh nhit, li tiu Ngt, hn, khng c. Li tiu thanh Can phong nhit, thm Bng quang thp kh ng, hn. Thanh nhit t ha, li tiu cm mu ng, hn. H v trng tch tr. T huyt phn thc nhit, h huyt, ph trng h Ngt, bnh. B T V, nhun Ph, thanh nhit gii c, iu ha cc v thuc Dc l ng y ng, hn. Ging Tm ha, thanh Ph nhit, li tiu, thng huyt mch ng, bnh, khng c. Li tiu, thng lm, st trng
80
Bi thuc Lc nht tn Cn gi l Thin thy thang. C xut x t Lu H Gian.
Tc dng iu tr: thanh nhit t ha, li tiu. Ch tr: st cao, tiu tin
sp, tm phin, ming kht. Mnh nng, th t i l ra mu mi, b i au but.
V thuc Hot thch Cam tho Dc l ng y Ngt, hn vo 2 kinh V, Bng quang. Thanh nhit, li tiu Ngt, bnh. B T V, nhun Ph, thanh nhit gii c, iu ha cc v thuc

Tn huyt Khc tr Hp cc Trung cc C s l lun Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st M huyt ca Thi dng Bng quang Hi ca Tam m kinh v Nhm mch H hp huyt ca Tam tiu Thng Tam tiu, s iu thy o Tc dng iu tr Thanh nhit, h st
Cha bnh v sinh dc - tit niu Li tiu
y dng
2.4.2. Can m thp nhit a/ Bnh nguyn: do thp t, nhit t xm phm n Can v m. b/ Bnh sinh: thp nhit xm phm, nung nu Can, m lm ri lon chc nng ca Can m sinh ra cc chng trng:
Hn nhit vng lai: lc nng lc lnh. Ri lon tiu ha, ri lon i tin do m tham gia vo vic lm chn
nh thc n.
au vng hng sn hoc cc triu chng b sinh dc (vng qun l

ca Can) mang tnh cht thp v nhit. c/ Triu chng lm sng
St cao rt run, hn nhit vng lai. au nng u. Ngi mt mi, khng

mun hot ng.
Da vng, ming ng, chn n, mt ngon ming.
81
au bng thng v, au lan hng sn, bun nn, nn ma thc n

cha tiu.
Ru li vng dy, mch hot sc hu lc.

d/ Bnh cnh lm sng Ty y thng gp: vim gan cp, vim ng mt, ti mt, vim phn ph, vim sinh dc. e/ Php tr: thanh nhit li thp, s Can l kh f/ Phng dc s dng: Long m t can thang gia gim. C nhiu bi thuc mang cng tn Long m t can thang nhng c ch nh s dng khc nhau. Bi th 1 c xut x t Chng tr chun thng dng t Can ha v t m huyt. Bi th 2 xut x t Y tng kim gim dng tr mn nht vng eo lng. Bi th 3 xut x t Thm th tn sinh dng thanh Can nhit. Bi th 4 xut x t Mng trung gic u dng trong iu tr si. Bi Long m t can thang di y xut x t Cc phng (c ti liu ghi ca L ng Vin). C tc dng iu tr: t thp nhit Can kinh. Ch tr: cha chng thc ha Can m, au mng sn, ming ng, mt , tai .
V thuc Long tho m Dc l ng y ng, hn. T Can m thc ha. Thanh h, tiu thp nhit ng, hn. T Ph ha, thanh thp nhit ng, hn. Thanh nhit t ha Li tiu, cm mu Bnh can h st Ngt, hn. Thanh Ph, Can. Thm Bng quang thp nhit Thanh thp nhit Bng quang Thn ng, hn. Ging Tm ha, thanh Ph nhit, li tiu tin, thng huyt mch Dng Can huyt Ngt, ng, hn. Sinh tn dch, lng huyt. Bnh, ngt. B T V, nhun Ph, thanh nhit, gii c, iu ha cc v thuc
Hong cm Chi t Si h Xa tin t Trch t Mc thng ng quy Sinh a Cam tho
Nu c km kh h, kh tr gia: Hng ph, Mc hng Nu nn ma gia Trn b, Bn h
82

Tn huyt Khc tr Hp cc Trung cc Thi xung Thn mn y dng C s l lun Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st M huyt ca Thi dng Bng quang. Hi ca Tam m kinh v Nhm mch Du Th huyt/Can Du Th huyt/TmT t T Tm ha H hp huyt ca Tam tiu Thng Tam tiu, s iu thy o Tc dng iu tr Thanh nhit, h st Cha bnh v sinh dc -tit niu Thanh Can ha, cha chng u chong mt hoa Thanh Tm ha, t Tm nhit Li tiu
2.4.3. Phong hn thc Ph a/ Nguyn nhn: cm phong hn t qua con ng da lng mi hng. b/ Bnh sinh
Phong l dng t c c im bin ha nhanh, l nhn t hng u ca mi

bnh (Phong lun/T Vn) v thng kt hp vi cc t khc gy bnh.
Hn t l m t c tnh cht lm cho dng kh t li (Cu thng lun), 2

t kt hp s lm cng nng (kh) ca Ph khng hot ng c. Ngoi ra phong hn t khi gy bnh cn c nhng c im: s gi, s lnh (chu hn thu dn: co rt li, ch bnh thy dch thuc hn: cht bi tit trong trng, long) (Ch chn yu i lun).
Sch nm t tng ph bnh hnh cho rng khi phong t trng phn
trn c th: au u, c gy, lng, ton thn.
Ph ch kh, ch h hp, hn t nhp ph lm Ph kh bt tuyn: kh th. Ph khai khiu ra mi, hn t nhp Ph gy nght mi. Ph bin ng vi khi sinh ho. m l cht bnh l do t m dch ca Ph khi b bnh m thnh, cm
phi hn t th m long. c/ Triu chng
S lnh hoc s gi. Ho mnh, n o, ho c m, m trong, h hp ngn,

mi nght, chy nc mi.
au u hoc u nng, au nhc lng v ton thn, au 2 b vai, au gy. Ru li mng. Mch ph khn (nhanh, hu lc, cng).
d/ Bnh cnh Ty y thng gp: tnh trng cm cm. Vim ng h hp trn do siu vi. Giai on khi pht mt tnh trng nhim trng ng h hp. Cn hen ph qun do lnh. 83
e/ Php tr: s phong, tn hn, tuyn ph, ha m. f/ Phng dc: T t ging kh thang (Cc phng)
V thuc T t Sinh khng Nhc qu Hu phc Trn b Tin h ng qui Bn h ch Cam tho Dc l ng y Cay, m vo T Ph. Pht tn phong hn, kin V, ch nn, ha m, ch khi, l kh, an thai (ht: c Thn, gii c, st trng) Cay, hi nng vo Ph, T, V. Pht tn phong hn, n V, ch nn, ch t, ha m, ch khi, li thy (v) Cay, ngt, i nhit vo Can Thn. B mnh mn ha, kin T. Tr dng, cu nghch. ng, cay, m vo T V, i trng. Hnh kh ha m, tr nn, n trung to thp Cay, m, vo V Ph. Hnh kh, bnh V, ha m, to thp ng, cay, hi lnh, vo T Ph. Pht tn phong nhit, h m, ging kh Ngt, cay, m vo Tm, Can, T. Dng huyt, hot huyt Cay, m vo T, V. Hnh kh, ha m, to thp, ging nghch, ch nn, ch khi Ngt, bnh vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c

Tn huyt i chy C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh, ch biu. Mnh nng, m hi t ra: t sau b S lnh, khng c m hi: b sau t Tc dng iu tr Gii biu
Phong tr Phong mn Lit khuyt n trung Phong long
Hi ca Th tc Thiu dng v Dng duy c hiu khu phong, gii biu mch Khu phong phn trn c th Lc ca kinh Ph. Tuyn thng Ph kh Hi ca Kh Lc ca V. Huyt c hiu tr m Tr cm, au u au cng gy Cha chng kh th, ngt mi Tc dng ha (hn) m ti Ph
2.4.4. Phong nhit phm Ph a/ Bnh nguyn: cm phi phong nhit t qua ng da lng, mi hng. b/ Bnh sinh
Nhit t l dng t c tnh cht lm hao kh v tn m dch. ng thi

Phong v Nhit t li c tnh cht tng tr cho nhau nn th bnh rt mnh, lc nhit lm bc huyt. Ngoi ra Phong v Nhit t khi gy
84
bnh cn c nhng c im: s gi thuc Phong; st, m vng, li thuc Nhit.
Phong lun/T Vn: Phong hay chy, m nhiu bin chng, nu tu l

kt li th nng m bt rt.
Ph ch h hp: ho. Ph dch v tn dch kh ro do nhit (hng kh, kht nc, to bn, tiu sn). m l sn vt bnh l ca Ph: do nhit sinh m vng. Nhit bc Ph lc (ho ra mu). c/ Triu chng lm sng
Ngi bt rt. St hoc cm gic nng. S gi. To bn, tiu sn. au hng, au ngc. Ho khc m vng dy. Ho ra mu. H hp ngn.
Ngc nng, tc ngc.
Li , u li . Ru vng, nhy. Mch ph sc hoc hot sc.

d/ Bnh cnh Ty y thng gp
Giai on ton pht mt nhim trng ng h hp. Vim hng cp. Vim phi thy. Ph qun, Ph vim. Lao phi. Vim mng phi. Hen Ph qun.
e/ Php tr: s phong thanh nhit, tuyn Ph, ha m. f/ Phng dc: Tang cc m (n bnh iu bin).
V thuc Tang dip Bc h Cc hoa Lin kiu Hnh nhn Ct cnh L cn Cam tho Dc l ng y Ngt, ng, hn vo Can, Ph, Thn. Pht tn phong nhit, thanh Can, minh mc, thanh Ph ch khi Cay, mt, vo Ph, Can. Pht tn phong nhit Ngt, ng, tnh hi hn, vo Ph, Can, Thn. Pht tn phong nhit, thanh Can minh mc, ging ha, gii c ng, lnh, vo m, i trng, Tam tiu. Thanh nhit, gii c, tn kt, gii cm tr phong nhit ng, m vo Ph, i trng. Thng Ph, bnh suyn, nhun trng, thng tin, n Ph ng, cay, hi m vo Ph, kh m ch khi, tuyn Ph li hu hng, bi nung gii c Ngt, hn, vo Ph V. Thanh nhit, sinh tn, li niu, thanh Ph nhit, ch khi, thanh nhit, ch nn Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung kh, ha gii c
85

Tn huyt C s l lun Hi ca mch c v 6 dng kinh, ch biu. Mnh nng, m hi t ra: t sau b i chy Phong tr Phong mn Khc tr Hp cc Lit khuyt n trung Phong long S lnh, khng c m hi: b sau t Hi ca Th tc Thiu dng v Dng duy mch Khu phong phn trn c th Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Lc ca kinh Ph. Tuyn thng Ph kh Hi ca Kh Lc ca V. Huyt c hiu tr m c hiu khu phong, gii biu Tr cm, au u au cng gy H st Gii biu Tc dng iu tr
Cha chng kh th, ngt mi Tc dng ha (hn) m ti Ph
2.4.5. To kh thng Ph a/ Bnh nguyn: cm nhim to t qua ng mi hng v da lng. b/ Bnh sinh: to t l dng t c tnh cht lm thng tn m dch ca Ph, do khi Ph m b thng tn th Ph kh cng b thng tn theo. Ngoi ra m dch b kh cn cng gy nn st, nng, nhng nu st nng khng u th gi l n to, cn ngc li mt lnh th gi l lng to.
Ph m gim: ho khan, c kh, khn ting. Ha lm bc huyt, ho ra mu.

c/ Triu chng lm sng
Ming kh, kht nc. St hoc cm gic nng (n to). S lnh hoc s
gi (lng to).
au ngc. Ho mnh n o. Ho gy au, ho khan, ho c m, mu. C

hng kh, khn ting.
Li , u li . Mch ph, t, sc, v lc.

Giai on ton pht mt tnh trng nhim trng ng h hp. Vim

hng cp.
Vim kh qun. Vim phi thy. Ph qun ph vim.

86
e/ Php tr: thanh Ph nhun to. f/ Phng dc: Thanh to cu ph thang (Y mn php lut)
V thuc Nhn sm Tang dip T b dip Thch cao M en Mch mn A giao Hnh nhn Cam tho Dc l ng y Ngt, hi ng, m, vo Ph, T. i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn Ngt, ng, hn, vo Can, Ph. Pht tn phong nhit, thanh Can, minh mc, thanh Ph, ch khi ng, bnh, vo Ph, V. Thanh Ph ch khi, thanh V ch nn Ngt, cay, hn, vo Ph, V, Tam tiu. Thanh nhit, ging ha, tr phin, ch kht Ngt, bnh, vo T, Ph, Can, Thn. Nhun h, li niu, ch nn Ngt, hi ng, hi lnh vo Ph, V, Tm. H st, nhun Ph sinh tn Ngt, bnh, vo Ph, Can, Thn. T m, dng huyt, b Ph nhun to, ch huyt an thai ng, bnh, vo Ph, i trng. Thng Ph, bnh suyn, nhun trng, thng tin, n Ph Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c
2.4.6. Nhit kt i trng a/ Nguyn nhn: cm nhim hn t truyn bin theo lc kinh ti Dng minh i trng v ha nhit, to. b/ Bnh sinh: nhit t c tnh cht tn kh v hao tn dch do s nh hng n chc nng truyn tng ca ph i trng cng nh hao tn m dch ca ph i trng. Nhit ut kt th tit ra ngoi lm tu l m ra, v m hi (C thng lun). Ngoi ra, i trng l kinh a kh a huyt nn xut hin st cao v nhp huyt phn: hn m, ni sng. c/ Triu chng lm sng
Ni sng, mt , st cn, au bng, bng trng, khng a s nn To bn hoc nhit kt bng lu. m hi, tiu t, , mt , au u,
tay chn nng.
Li , kh, mi kh kht. Mch trm thc hu lc.

d/ Bnh cnh Ty y thng gp: to bn cp tnh ca nhng bnh c st cao. e/ Php: thng tin, thanh trng v. f/ Phng dc: i tha kh thang (Thng hn lun) 87

V thuc i hong Mang tiu Ch thc Hu phc Dc l ng y ng, lnh. Vo T V, i trng, Can, Tm bo. H tch tr trng v, t thc nhit huyt phn Mn, lnh. Vo i trng, Tam tiu. Thng i tin, nhuyn kin, tn kt. ng, hn. Vo T, V. Ph kt, tiu tch tr, ha m tr b. Cay, ng m vo T, V, i trng. Hnh kh, ha m tr nn ma.

Tn huyt Thin khu Chi cu Khc tr Hp cc C s l lun M huyt ca i trng Kinh ha huyt ca Tam tiu. C tc dng tn kt, thng trng v Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Tc dng iu tr H tch tr trng v Tr to bn Thanh nhit, h st
2.4.7. Nhit bc i trng a/ Nguyn nhn: cm nhim nhit t qua ng n ung. b/ Bnh sinh: tnh cht nhit t l tn kh v tiu hao tn dch ca i trng. Ngoi ra cn biu hin ca nhit trn lm sng nh bng si, rut au, hn m, ni sng (th lon bo ch h bch - Ch chn yu lun). Nhit t lm ri lon chc nng truyn tng phn (tiu chy). i trng nhiu kh huyt, nn khi b nhit xm nhp s xut hin st cao, ni sng. c/ Triu chng lm sng
Ni sng, st, kht nc, au bng, rut si Tiu phn vng nt, hoc nhy nht, hu mn nng , mt , tay chn
nng, li , ru vng. d/ Bnh cnh Ty y thng gp: tt c nhng trng hp tiu chy nhim trng. e/ Php tr: thanh nhit, li thp, ch t. f/ Phng dc: Ct cn cm lin thang
88

V thuc Ct cn Hong cm Hong lin Kim ngn Nhn trn Mc thng Hoc hng Cam tho Dc l ng y Ngt, cay, bnh vo T, V. Sinh tn ch kht, tr phin, thanh nhit ng, hn vo Tm, Ph, Can, m, i trng. Thanh nhit, t ha, lm li thp Ph, tr thp v trng ng, hn vo Can, m. Thanh nhit, tr thp, thanh Tm, tr phin, gii c, thanh Can ha, ch huyt do nhit Ngt, ng vo Ph, V, Tm, T, i trng. Thanh nhit gii c, thanh nhit v trng, thanh biu nhit ng cay, tnh hi hn, vo T, V, Can, m. Li thp nhit, thoi hong ng, lnh vo Tm, Tiu trng, Ph, Bng quang. Ging Tm ha, thanh li Tiu trng, thanh thp nhit Bng quang Cay, m vo Ph, T, V. Tn th thp, iu ha T, V, phng lng ha trc thp Ngt, bnh vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c

Tn huyt Khc tr Hp cc Thin khu i trng du C s l lun Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st M huyt ca i trng Du huyt ca i trng Tc dng iu tr Thanh nhit, h st
Cha chng au bng, tiu chy
2.4.8. Thp nhit i trng

a/ Nguyn nhn: cm nhim thp nhit t (ca thu, h) qua ng n ung. b/ Bnh sinh: tnh cht nhit t lm tn kh v hao tn dch. Tch cht ca nhit t lm tr tr kh. Khi 2 yu t ny lin kt nhau th mt yu t gy bo ch (i a), mt yu t gy tr tr nh mt rn. Ngoi ra trn lm sng cn c nhng triu chng mang nhng c im ca nhit nh st cao, tiu , li , ru vng, mch sc, m hi; nhng c im ca thp nh c , nhy, nht. Nhit, thp t lm chc nng truyn tng phn b ri lon gy tiu chy, mt rn. i trng nhiu kh, nhiu huyt nn xut hin st cao, pht ban, tiu ra mu.
89
c/ Triu chng lm sng
St cao, lnh run, phin kht au nhiu quanh rn, mt rn (l cp hu trng), bng trng, rut si,
trung tin mi hi, phn nhy nht, c dnh nh bt cua, hoc i ra phn ln nhy mu, hoc ra mu ti
Lm ging, nn ma, tiu t, ngn, , v m hi, tay chn nng, pht ban Li , ru vng, nhy nht. Mch t sc, vi t.
L trc trng, l amib. Vim lot i trc trng.

e/ Php tr: thanh nhit, to thp. f/ Phng dc: Bch u ng thang (Kim Qu) + Phn tch bi thuc (Php thanh)
V thuc Bch u ng Hong b Hong lin Trn b Dc l ng y Thanh nhit gii c, lng huyt tr t l ng, hn, vo Thn, Bng quang. Tr ha c, t m, thanh nhit to thp ng, hn, vo Tm, Can, m, i trng. Thanh nhit, tr thp, thanh Tm tr phin, gii c, thanh Can ha, sng mt, ch huyt do nhit Cay, m, vo V, Ph. Hnh kh, ha V, ch nn, ha m, to thp

Tn huyt Khc tr Hp cc Thin khu i trng du C s l lun Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st M huyt ca i trng Du huyt ca i trng Tc dng iu tr Thanh nhit, H st
Cha chng au bng, tiu chy
2.4.9. i trng hn kt a/ Nguyn nhn: cm nhim hn t qua con ng n ung. b/ Bnh sinh: tnh cht ca hn l lm cho kh t li khin cng nng truyn tng phn ca i trng b ngng tr. Ngoi ra trn lm sng cn c nhng biu hin ca Hn kh nh mt trng, s lnh, tay chn mt, da bng mt v nc tiu trong, trng, nhiu. 90
c/ Triu chng lm sng
Bng au nhiu, khng a s nn, y trng Ming nht nho, mt trng, mi nht, tay chn mt To bn, li trng, t ru. Mch trm, huyn.
d/ Bnh cnh Ty y thng gp: nhng trng hp b i tin chc nng e/ Php tr: cng trc hn tch. f/ Phng dc: Tam vt b cp hon (Kim qu yu lc)
V thuc B u ch Can khng i hong Dc l ng y Cay, nhit, c, vo V, i trng. Thng tin do hn tch Cay, m vo Tm, Ph, V, T, Thn, i trng. n trung, tn hn ng, lnh vo T, V, i trng, Can, Tm bo. H tch tr trng v, t thc nhit huyt phn

Tn huyt Chi cu Thin khu i trng du C s l lun Kinh ha huyt ca Tam tiu. C tc dng tn kt, thng trng v M huyt ca i trng Du huyt ca i trng Tc dng iu tr Tr to bn Cha chng au bng, tiu chy
2.4.10. Hn thp khn T a/ Nguyn nhn: cm nhim hn thp t qua ng mi, da lng hoc ng n ung. b/ Bnh sinh: ngoi tnh cht hn t lm dng kh t li, thp t lm tr tr hot ng ca kh a n ngn tr cng nng hot ng ca T V. Bnh cnh lm sng cn mang nhng c im ca thp nh tnh cht nng n, trn dnh, y trng bng, thng (ch thp thng mn). Hn c tnh cht nht nho, trong sut (ch bnh thy dch) hoc co rt m ti (ch hn thu dn). Do Hn thp gy nn
V kh tr tr: bng chng, nn nc trong. T khng vn ha thy cc: chn n, nht ming, si bng, tiu chy
nc trong. T ch huyt nn y nc ming nht dnh.
91
T khng vn ha thy thp: tiu t, tay chn nng n. T quan h vi Tm ch thn minh: l m, bun ng.
c/ Triu chng lm sng
Bun ng, thng xuyn mun ng, thch ung nc nng, bun nn. Phn nho, tiu chy phn lng, tay chn nng n, au thng v, au d
dy, trng. bng, n km, lm ging.
Ru trng dy, nht, nc ming nht dnh. Mch ph hon, tr.

d/ Bnh cnh Ty y thng gp: tiu chy cp do d ng thc n hoc do lnh. e/ Php tr: tn hn, ha thp, kin T. f/ Phng dc: Hoc hng chnh kh tn (Cc phng).
+ Phn tch bi thuc (Php hn)
V thuc Hoc hng Dc l ng y Cay, m, vo Ph, T, V. Tn th thp iu ha T, V. Tn thp t ra khi b phu, iu ha T, V cha chng tiu lng, mnh my nng n, bun nn, lm ging Cay, m, vo T, V, Ph. Pht tn phong hn, gii biu, l kh Cay, m, vo Ph, V, i trng. Pht tn phong hn, ch thng, tiu vim ng, cay, hi m vo Ph. n Ph, tn hn, ch khi, tiu m Ngt, bnh, vo Tm, T, Ph, Thn. Li niu, thm thp, kin T, an thn Ngt, ng m vo T, V. Kin T, to thp, ch hn, an thn Cay, m, vo T, V. Hnh kh li thy Cay, ng, m, vo T, V, i trng. Hnh kh, ha m, ch nn Cay, ng, m, vo T, Ph. Hnh kh, bnh V, ha m, to thp Cay, m, c vo Ph, V. Li hu hng, thi c, to thp, ha m, ging nghch, ch nn Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung, ch kh, ha hon, gii c
T t Bch ch Ct cnh Bch linh Bch trut i phc b Hu phc Trn b Bn h ch Cam tho

Tn huyt Cng tn Kh hi Thi bch Phong long C s l lun Lc huyt ca T B ca kh Nguyn huyt ca T Lc huyt ca V Tr T ang b hn thp lm khn Tc dng iu tr Tn thc t (hn thp t) T kinh
92
2.4.11. T V thp nhit a/ Nguyn nhn: cm nhim thp nhit t qua ng mi da lng hoc ng n ung. b/ Bnh sinh: ngoi tnh cht ca th (nhit) t l lm hao kh, tn hao tn dch v thp t lm tr tr hot ng ca kh a n ngn tr hot ng cng nng ca T, V v lm hao tn tn dch ca V. Bnh cnh lm sng cn mang nhng c im nh: bng cng to g ku nh trng, si rut thuc nhit (ch bnh hu thnh, ch phc trng i). Bt rt, pht cung thuc Ha (ch tho cung vit) (ch chn yu i lun). Mu vng l mu ca Th thuc nhit (ngh xung chi/744, Linh Khu). Bng trng y thuc thp. Th (nhit), thp lm cho T, V:
V kh tr tr: trng bng, si bng, nn ra nc ng c. T khng vn ha thy cc: chn n, ming ng, tiu chy. T khng vn ha thy thp: tiu t, tay chn nng n. Tn dch hao tn: kh kht m khng ung nhiu. T, V c lc ni vi Tm ch thn minh nn c triu chng bt rt,
pht cung. c/ Triu chng lm sng:
Mt mi, bt rt (Tm phin). Tay chn nng n, cm gic nng n ton

thn. Ming ng, kht nc m khng dm ung.
St hoc c cm gic nng, st cn. Sc mt vng sm, c thp chn gh

l ngoi da. au thng v, au d dy. Bun nn, nn ma, trng bng, tiu chy, phn lng.
Nc tiu sm mu (vng, , c), i tiu t. Ru vng nht. Mch ph,

sc, v lc. d/ Bnh cnh Ty y thng gp
Nhim trng rut. Ng c thc n. Vim d dy rut cp.

e/ Php tr: thanh nhit li thp. f/ Phng dc: Ct cn cm lin thang gia gim (Thng hn lun). Xin tham kho phn iu tr tng ng hi chng Nhit bc i trng. 2.4.12. V nhit ng thnh a/ Nguyn nhn: n t xm phm n T, V.
93
b/ Bnh sinh: nhit (ha) t phm V lm tiu hao tn dch, kh kht, l ming, tiu sn. ng thi nhit t lm bc huyt (chy mu rng ming). V lc vi Tm (Thn minh) nn gy bt rt, cung sng. c/ Triu chng lm sng
Ming kh kht, mi nt n. D i si rut. Chn rng sng au, chy mu nu rng. Cm gic bng nng nh la, i tin b kt, tiu sn . Li , ru vng dy. Mch trm sc hu lc. Trong mt s trng hp nng, c th thy du bt rt, cung, sng.
d/ Bnh cnh Ty y thng gp:
Vim d dy. St pht ban. Scarlatin. Bnh truyn nhim

e/ Php tr: thanh v lng huyt. f/ Phng dc: Thanh v thang. (Lan B tht tng)
V thuc Hong lin ng quy Sinh a n b Thng ma Dc l ng y ng, hn, vo Tm, Can, m, i trng, V. Thanh nhit, to thp, thanh Tm, tr phin, gii c, thanh Can ha sng mt, ch huyt do nhit Ngt, cay, m vo Tm, Can, T. Dng huyt, hot huyt ng, hn, vo Tm, Can, Thn. Thanh nhit, lng huyt, dng m, sinh tn Cay, ng, hi hn vo Tm, Can, Thn, Tm bo. Thanh huyt nhit, tn huyt Cay, ngt, hi ng, tnh hn vo Ph, V, T, i trng. Thanh nhit gii c, thng

Tn huyt Khc tr Hp cc Tc tam l Thin khu Chi cu C s l lun Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hp th huyt ca V M huyt ca i trng Kinh ha huyt ca Tam tiu. C tc dng tn kt, thng trng v Tc dng iu tr Thanh nhit, h st
Thanh V nhit (T) H tch tr trng v Tr to bn
94
2.4.13. Nhit thp Tm bo a/ Bnh nguyn: ngoi t n bnh: Phong, Nhit, Th, To xm nhp vo n phn dinh. V tr bnh l Tm v Tm bo. b/ Bnh sinh: Tm bo lc thuc Quyt m phong mc, c quan h biu l vi Thiu dng Tam tiu (Tng ha). Tm bo li l ngoi v ca Tm, bo v cho Thiu m qun ha. Do , d ngoi t l loi g, khi vo n Quyt m gy bnh th hi chng ca n s biu hin mang thuc tnh ca Phong, ca Ha. Chng trng ch yu gm
Ri lon chc nng Tm bo, Tm: hn m, ni sng. Triu chng mang tnh cht Ha nhit: st cao, mt nc. Triu chng mang tnh cht ca Phong: co git.
c/ Triu chng lm sng
M sng, ni nng lm nhm hoc hn m, lm lm. Vt v khng ng.

St cao.
Li sm. Mch hot sc hoc t sc.

d/ Bnh cnh Ty y thng gp Cc bnh nhim trng, nhim c, nhim c thn kinh, vim no mng no. e/ Php tr
Dng m thanh nhit.. Thanh Tm khai khiu. Thanh nhit lng huyt khai khiu.
f/ Phng dc: Thanh n bi c m (Dch chn nht c).
+ Phn tch bi thuc (B - thanh)
V thuc T gic Sinh a Xch thc Thch cao Tri mu Hong cm Hong lin Dc l ng y ng, mn, lnh. Thanh Tm, gii c Ngt, ng, lnh. B Thn, thanh nhit, lng huyt ng, lnh. Thanh nhit, lng huyt Ngt, cay, lnh. Thanh nhit t ha, Tr phin ch kht ng, lnh. Thanh nhit, ging ha ng, lnh. Thanh nhit, to thp ng, lnh. Thanh tm nhit, gii c
95
V thuc Chi t an b Lin kiu Huyn sm Trc dip Ct cnh Cam tho
Dc l ng y ng, lnh. Thanh nhit, ging ha, thanh huyt nhit Ngt, ng, lnh. Thanh nhit, lng huyt, hot huyt ng, lnh. Thanh nhit, gii c ng, mn, lnh. Thanh nhit, lng huyt, gii c Ngt, lnh. Thanh Tm ha, li tiu, tr phin Ngt, ng, cay, bnh. Thng kh Ph, tiu m, dn thuc ln Ngt, bnh. iu ha v dn thuc
Phng thuc ny chnh l hp bi Bch h thang, T gic a hong thang, Hong lin gii c thang ri gia gim m thnh. Trong phng c Thch cao, Tri mu thanh i nhit phn kh, bo v tn dch. Hong cm, Hong lin, Chi t t ha nhit Tam tiu. T gic, Sinh a, Xch thc, an b thanh nhit gii c lng huyt tn t. Lin kiu, Huyn sm gii cc ha ph du. Trc dip, Ct cnh a thuc i ln. Cam tho iu ha cc v thuc. C th s dng bi An cung ngu hong hon (n bnh iu bin) gm T gic, X hng, Ngu hong, Bng phin, Hong cm, Hng hong, Hong lin, Chu sa, Ut kim, Chi t.
Tn huyt Tam m giao i chy C s l lun Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Hi ca mch c v 6 dng kinh, ch biu. Mnh nng, m hi t ra (t) S lnh, khng c m hi (b) Phi hp Khc tr, i chy, Thp tuyn, Hp cc l kinh nghim tr st cao Kinh Kim huyt/Thn iu ha v s thng huyn ph (l chn lng) Bch hi Thanh thn ch, tit nhit Tc dng iu tr T m Thanh nhit
Khc tr, Thp tuyn, Hp cc Phc lu
Thanh nhit
T m b Thn Tr chng o hn Tr chng ni nhm, l m
96
BNH DO NGOI T PHM VO TNG PH

- C 13 bnh cnh ngoi t phm vo tng ph thng gp. Gm 1 Bng quang, 1 Can - m, 3 Ph, 4 i trng, 3 T -V v 1 Tm bo - Triu chng quan trng ca Nhit kt Bng quang: mt tiu m tiu khng ht, bng di trng au - Thuc tiu biu iu tr Nhit kt Bng quang: Bt chnh tn, Lc nht tn. - Triu chng quan trng ca Can, m thp nhit: st cao, rt run, hn nhit vng lai. Da vng, ming ng. au bng lan ti hng sn - Thuc tiu biu iu tr Can m thp nhit: Long m t can thang gia gim. - Triu chng quan trng ca Phong hn thc Ph: st, s lnh, s gi, au nhc c, s mi, ho. - Thuc tiu biu iu tr Phong hn thc Ph: T t ging kh thang. - Triu chng quan trng ca Phong nhit phm Ph: st, s gi. Ho khc m vng dy - Thuc tiu biu iu tr Phong nhit phm Ph: Tang cc m. - Triu chng quan trng ca To kh thng Ph: st, ho khan, ho ran ngc. - Thuc tiu biu iu tr To kh thng Ph: Thanh to cu ph thang. - Triu chng quan trng ca Nhit kt i trng: to bn, au bng, bng trng, khng a s nn. St. - Thuc tiu biu iu tr Nhit kt i trng: i tha kh thang. - Triu chng quan trng ca Nhit bc i trng: tiu chy, hu mn nng . St - Thuc tiu biu iu tr Nhit bc i trng: Ct cn cm lin thang. - Triu chng quan trng ca Thp nhit i trng: tiu chy, phn nhy c th c mu, mt rn. - Thuc tiu biu iu tr Thp nhit i trng: Bch u ng thang. - Triu chng quan trng ca i trng hn kt: to bn, au bng, bng trng, khng a s nn. Khng st. - Thuc tiu biu iu tr i trng hn kt: Tam vt b cp hon. - Triu chng quan trng ca Hn thp khn T: tiu chy, phn lng ton nc, bng trng, chi nn. Khng st. - Thuc tiu biu iu tr Hn thp khn T: Hoc hng chnh kh tn. - Triu chng chn on v cch iu tr ca T, V thp nhit: ging bnh cnh Nhit bc i trng - Triu chng quan trng ca V nhit ng thnh: ming kh, mi nt n. To bn - Thuc tiu biu iu tr V nhit ng thnh: Thanh v thang. - Triu chng quan trng ca Nhit nhp Tm bo: st cao, m sng - Thuc tiu biu iu tr Nhit nhp Tm bo: Thanh n bi c m, An cung ngu hong hon.
97
3. PH LC
Trong bnh hc ng y, c nhng bnh chng m nguyn nhn c th l ngoi nhn, cng c th l nhng nguyn nhn khc hoc c hai. C trng hp rt kh xc nh nguyn nhn (nhng trng hp co git, ng kinh m khi ln cn khng th xc nh c do ni hay ngoi phong). Phn ph lc ny s cp n nhng trng hp c bit ni trn. 3.1. V tht ha ging a/ Nguyn nhn v bnh sinh
Thp t nh ng. Thp (V

nc cc, ma).
V bt ha ging au tc thng v, hi, V V kh bt ha ging).
n nhiu thc n khng tiu (Thng thc

b/ Triu chng lm sng:
au vng thng v, cng tc thng v, hi, nc cc, a ma ra thc

n chua nt. i tin mt iu ha.
Ru dy, nht dnh. Mch hot.

c/ Bnh cnh Ty y thng gp
Trng thc Tiu chy cp Trong bnh cnh tng ur mu. m nghn. d/ Php tr:
iu V ging kh (nu do ngoi thp). Bi thuc s dng: Bnh v tn

(Thi bnh hu dn, Ha t cc phng).
Tiu thc ha V (nu do n nhiu thc n khng tiu). Bi thuc s

dng Bo ha hon. (u u tu tri) e/ Phng dc
Bnh v tn (Thi Bnh Hu Dn, Ha t cc phng)

+ Phn tch bi thuc
V thuc Thng trut Trn b Hu phc Cam tho Dc l ng Cay, ng, m vo T, V. Kin T, to thp, pht hn Cay, ng, m vo T, Ph. Hnh kh, to thp, ha m, ch khi ng, cay, m vo T, V, i trng. Ging kh, ha m, ch nn, iu ha i tin Ngt, bnh vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c
98
+ Phn tch bi thuc Bo ha hon (u u tu tri)

V thuc Sn tra Thn khc Mch nha Trn b Bn h ch Phc linh La bc t Lin kiu Dc l ng y Chua, ngt, m vo T, V, Can. Tiu thc, ha tch (do n nhiu tht khng tiu), ph kh, hnh , ha m Ngt, cay, m, vo T, V. Tiu thc ha tch, khai V kin T, thng sa V mn, m vo T, V. Tiu thc, h kh, khai V ha trung (n bt khng tiu) ng, cay, m vo T, Ph. Hnh kh, ha m, to thp Cay, m, hi c vo T, Ph. Hnh kh, ha m, to thp, ch khi, tr nn ma Ngt, nht, bnh vo Tm, T, Ph, Thn. Li niu thm thp, kin T, an thn Ngt, cay, bnh vo Ph, T. Ha m, ging nghch, li niu ng, hi hn, vo m, i trng, Tam tiu. Thanh nhit, gii c, tn kt, gii cm thuc Phong nhit, chng nn

Tn huyt Trung qun Tc tam l Kh hi Phong long C s l lun M huyt ca V Hp th huyt ca V B ca Kh Lc huyt ca V. c hiu tr m Tc dng iu tr Kin V Ging trc kh (t) Kin T Tr thp
3.2. V m h a/ Nguyn nhn Bnh n nhit lm tn thng m dch ca V. Nhng trng hp m h lu ngy sinh ni nhit lm tn thng m dch. b/ Triu chng lm sng:
Mi ming kh. Nng. n ung km. Thch ung. khan, nc cc. i tin phn kh cng. Tiu tin ngn t. Li kh . Mch t sc.
c/ Bnh cnh Ty y thng gp Vim d dy. Sau nhng bnh c st cao ko di.
i tho ng.
99
d/ Php tr: dng V sinh tn. e/ Phng: Tng dch thang. (Thng hn lun)
+ Phn tch bi thuc
V thuc Huyn sm Sinh a Mch mn Thin hoa phn Hong lin Dc l ng y Mn, hi ng, hn vo Ph, V, Thn. Thanh nhit, lng huyt, t ha, gii c, sinh tn dch, tn kt Ngt, ng, hn vo Tm, Can, Tiu trng, Thn. Thanh nhit, lng huyt, dng m, sinh tn Ngt, hi ng, hi lnh. Vo Ph, V. Nhun Ph, sinh tn, li niu Ngt, chua, hn vo Ph, V, i trng. Sinh tn ch khi, ging ha, nhun to, bi nung, tiu thng ng, hn vo Tm, Can, m, i trng, V. Thanh nhit, to thp , thanh Tm
nu to bn th gia i hong
Tn huyt Tam m giao Xung dng Cng tn Khc tr Hp cc Tc tam l Thin khu Chi cu C s l lun Giao hi huyt ca 3 kinh m chn. Huyt c hiu b m Nguyn ca V Lc ca T Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Hp th huyt ca V M huyt ca i trng Kinh ha huyt ca Tam tiu. C tc dng tn kt, thng trng v Tc dng iu tr T m Dng V m Thanh nhit, h st
Thanh V nhit (t) H tch tr trng v Tr to bn
3.3. i trng h hn a/ Bnh nguyn: cm nhim hn t trn c a T, Thn dng h. b/ Bnh sinh
Chc nng ca T l vn ha thy cc, c s h tr ca Thn dng.

Nu T Thn dng h th s a n T mt chc nng thng thanh 100
ging trc, do chc nng truyn tng phn ca i trng cng s b nh hng, biu hin l i tiu phn lng, c thng xuyn.
Hn thp phm i trng gy mt mi, tay chn lnh, n ung km.

ng thi, T, Thn dng suy gy li dom, au lng. c/ Triu chng lm sng:
Ngi nng n, mt mi, mt trng, s lnh, chn tay mt lnh. Tiu chy ra nc v phn xanh nh ct vt. n ung km, li dom, tiu trong di, au lng. Li nht, ru mng. Mch trm, tr, t.
Vim i trng mn tnh. Vim rut kt thi ra. Ri lon hp thu

e/ Php: n dng li thp. f/ Phng dc: Chn v thang (Thng hn lun)
+ Phn tch bi thuc
V thuc Bch trut Bch linh Ph t ch Sinh khng Bch thc Dc l ng y Ngt, ng, vo T, V. Kin T, to thp, ch hn, an thai Ngt, bnh, vo Tm, T, Ph, Thn. Li niu, thm thp, kin T, an thn Cay, ngt, i nhit vo 12 kinh. Hi dng, cu nghch, n Thn, li niu, n b Mnh mn Cay, m, vo Tm, Ph, V, T. n trung, tn hn ng, chua, lnh, vo Can, T, Ph. Hot huyt, dng huyt

Tn huyt Thin khu i trng du Kh hi Trung qun T du Mnh mn Thn du C s l lun M huyt ca i trng Du huyt ca i trng B ca Kh M huyt ca V Du huyt ca T c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha Du huyt ca Thn n b T Thn Huyt ti ch Tc dng iu tr
101
BNH KH XC NH NHM NGUYN NHN
- V tht ha ging c th do ngoi t (Thp t) v thng thc - Triu chng quan trng ca V tht ha ging: , a ma, au cng tc thng v. - Thuc tiu biu iu tr V tht ha ging: Bnh v tn, Bo ha hon. - V m h c th do ngoi t (n nhit t) v bi bnh m h lu ngy - Triu chng quan trng ca V m h: to bn, mi ming kh. - Thuc tiu biu iu tr V m h: Tng dch thang. - i trng h hn c th do ngoi t (hn t) trn c a T, Thn dng h - Triu chng quan trng ca i trng h hn: tiu phn nt ko di. Suy nhc - Thuc tiu biu iu tr i trng h hn: Chn v thang.
CU HI N TP
1. Nguyn nhn ca HC Hn thp khn T A. Cm nhim hn thp t B. Hn t truyn bin n Thi m T C. Bnh lu ngy ca T D. T kh h mt kin vn E. T dng h 2. Php tr thch hp cho HC Hn thp khn T A. Khu phong, tn hn, tr thp B. Tn hn, tr thp C. Tn hn, ha thp, kin T D. n trung, sp trng, ch t E. Tn hn, tr thp, gii biu 3. Nguyn nhn T V thp nhit A. Nhit t truyn n Thi m T B. Nhit lu ngy T V 102
C. Cm nhim thp nhit t D. V m h E. Tm m h 4. Nhng triu chng ca HC T V thp nhit A. au thng v lan hng sn, st, tiu chy B. St, tiu chy, phn te vng, mch sc, hu lc C. au thng v, bun nn, lm ging, ru trng dy nht D. au thng v, bun ng, tay chn nng n E. Bng trng, st, kht m khng ung, bt rt, tay chn nng n 5. Php tr no sau y ph hp vi HC T V thp nhit A. Kin T li thp B. Dng V sinh tn C. Thanh nhit li thp D. Kin T ch t E. Kin T ha V 6. Nguyn nhn ca HC V tht ha ging A. Hn t B. Nhit t C. Phong t D. Thp t E. Th t 7. Nhng triu chng ca HC V tht ha ging A. au thng v, nn ma, mch huyn B. au thng v, nn ma, tiu khi to khi lng C. au thng v, nn ma, au hng sn D. au thng v, nn ma, bng y chng E. au thng v, nn ma, cu to 8. Nguyn nhn ca HC V m h A. Nhit t B. Thp t C. St ko di lm hi m D. Ni nhn E. Bnh lu ngy V 103
9. Nhng triu chng gp trong HC V m h A. Mi kh, ming kht, n km, au thng v, ming hi B. Mi kh, ming kht, n km, phn kh, khan, mch t sc C. Mi kh, ming kht, n km, au thng v, si bng D. Mi kh, ming kht, n km, si bng, mch khn E. Mi kh, ming kht, n km, minh hi, si bng 10. Nguyn nhn ca HC V nhit ng thnh A. n t B. Nhit t C. Thp nhit t D. V m h E. n nhiu cht cay nng 11. Nhng triu chng ca HC V nhit ng thnh A. Ming kh, kht nc, cu to, tiu sn, mi li , rong kinh, rong huyt B. Ming kh, kht nc, cu to, tiu sn, o hn, mch trm sc v lc C. Ming kh, kht nc, cu to, tiu sn, chn rng sng au chy mu D. Ming kh, kht nc, cu to, tiu sn, o hn, hai g m E. Ming kh, kht nc, cu to, tiu sn, st v chiu, o hn 12. Php tr thch hp cho HC V nhit ng thnh A. Dng v sinh tn B. Thanh V nhun to C. T m thanh nhit D. Thanh V lng huyt E. Thanh V t ha
CU HI NHN QU
1. a. Trong HC Hn thp khn T, c triu chng bng y chng bi v b. Tnh cht ca hn thp t l lm cho kh ca V b tr tr A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai
104
D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 2. Trong bi Hoc hng chnh kh tn gm Hoc hng, Bch trut, Phc linh, T t, Bch ch, Trn b, Hu phc, i phc b, Bn h ch, Ct cnh, Cam tho. a. T t lm thn bi v b. T t c tc dng l kh ha thp A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 3.a. Trong bi thuc Ct cn cm lin thang tr HC T, V thp nhit gm Ct cn, Hong lin, Hong cm, Nhn trn, Cam tho bc. V Ct cn lm thn bi v: b. Ct cn ngt cay thanh nhit T v li cn sinh tn, ch khi tr phin A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 4.a. Trong HC V tht ha ging, c triu chng au thng v lan ra hng sn, bi v: b. V mt chc nng ho ging nn Can mc tng tha A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 5.a. Trong bi Bo ho hon gm Sn tra, Thn khc, Trn b, Bn h ch, Phc linh, Lin kiu, La bc t dng trong V tht ha ging. Hai v Sn tra, Thn khc cng lm qun l bi v: b. C hai u c tc dng tiu thc tch
105
A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 6.a. Trong HC V m h, c triu chng cu phn kh bi v b. Trong V m h V kh bt ging A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 7.a. Trong HC V nhit ng thnh, c triu chng hn m ni nhm bi v: b. Kinh V l kinh a huyt a kh, nay nhit phm vo huyt phn m gy ra A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 8. Trong phng huyt cha chng Hn thp khn T gm Cng tn, Kh hi, Thi bch, Phong long a. Chm b huyt Thi bch theo nguyn tc s dng ng du huyt; bi v: b. Thi bch l nguyn huyt ca kinh T A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 9.a. Trong phng huyt cha chng V tht ha ging gm Tc tam l, Phong long, Trung qun. Chm t Tc tam l; bi v: b. Chm t Tc tam l c tc dng ging trc kh, thng dng kh
106
A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 10.a. Trong phng huyt cha chng V m h gm Xung dng, Cng tn, Trung qun, Tc tam l, Tam m giao. Chm b Xung dng; bi v: b. Xung dng l m huyt ca V, dng theo nguyn tc du m A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
P N
STT 1 2 3 4 5 6 p n A C C E C D Stt 7 8 9 10 11 12 p n B A B A C D
CU HI NHN QU
STT 1 2 3 4 5 p n A C D E A STT 6 7 8 9 10 p n B B B A C
107
Chng II
Bnh do ni nhn v nguyn nhn khc

Bi 5
BNH HC PH - I TRNG
MC TIU
Sau khi hc tp, sinh vin PHI 1. Gii thch c c s l lun ca cc hi chng Ph m h, T Ph Thn kh h (t nguyn nhn n c ch sinh bnh v triu chng). 2. Nu c php tr ca nhng hi chng ni trn 3. Nu c y thnh phn ca 2 bi thuc Nht m tin, Sm linh bch trut tn gia gim. 4. Gii thch c cch cu to (tc dng v vai tr tng v) ca nhng bi thuc ni trn theo dc l ng y. 5. Nu y v gii thch c cch cu to ca nhng phng huyt iu tr thch hp cho nhng hi chng ni trn.
Bnh hc v iu tr bnh tng Ph v ph i trng l phn khi u ca chng th 2 ca quyn Bnh hc v iu tr. Chng ny cp n nhng bnh tt c cc tng ph gy bi ni nhn (ri lon tnh ch), hoc bi nhng nguyn nhn khc nh n ung (m thc), lao nhc, phng dc, bnh ni thng lu ngy... Trong chng ny hon ton khng cp n nhng bnh do ngoi nhn.
1. I CNG 1.1. Da trn c s hu thin bt qui 1.1.1. Theo ng y, tng Ph ng vi qu oi
Qu oi tng trng cho ao, h nc

108
+ Tnh cht ca ao h tuy phng lng nhng cng rt d dao ng khi c ngn gi thi qua. Do , tnh cht ca Ph cng d b tc ng bi cc nhn t bn ngoi, nn ngi xa cho rng Ph l mt tng rt non nt Ph vi kiu tng, rt d cm nhim ngoi t. + Tnh cht ca ao h l em li s ti mt iu ha s hanh kh v em li s m p i ph vi ci lnh lo ca kh hu. Do chc nng ca tng Ph l iu ha cho bn trong nhn th. Sch T Vn chng Linh lan b in ghi: Ph gi tng ph chi quan, tr tit xut yn. ni, Ph nh l mt ngi ph t cho Vua lm cng vic iu tit. + Nc h l d tr ca t i ph vi kh hn ca thi tit. C ngha l ao h lun lun to c s m thp cho t th mi i ph c vi s kh hn ca thi tit. y, ni n mi lin h gia Ph (Qu oi tng cho ao h) v T (Qu Khn tng cho t).
Qu oi thuc chnh Thu

+ Qu oi thuc v chnh thu, cng l ma kh ro, do vo ma ny, cc bnh tt ca tng Ph u c th xy ra hay bin i r rt.
1.1.2. Theo ng y, ph i trng ng vi qu Cn
Qu Cn tng trng cho ni, tng trng cho s bt ng. Do ph

i trng v tng Ph c cng mt tnh cht l yn tnh v biu hin cho s yn tnh (L/bn trong) l s bt ng (biu/bn ngoi)
c im ca ao, h nc l d xao ng bi gi, d b kh cn bi nng

nng. Trong khi ni s che ch cho ao, h nc. Ngn c gi s ngn c s bc hi kh cn. cng l c s ngi xa din t mi lin quan gia Ph v i trng. 1.2. Da trn c s ca ni kinh 1. Ph thuc tnh To kim, c lin quan hoc biu th c th bng nhng c im bn ngoi b mao, ting khc, ting ho, mi, v cay, s bun ru. Thin m dng ng tng i lun vit: K ti thin vi to, ti a vi Kim, ti vi th vi b mao, ti tng vi Ph, ti c vi thanh, ti thanh vi khc, ti bin ng vi khi, ti khiu vi ti, ti V vi tn, ti ch vi u. 2. Mi th kh trong ngi u do Ph ch qun, trong cn ch n chnh kh. y l ch ngun nng lc hot ng ca c th con ngi. Thin Ng tng sinh thnh thin vit: Ch kh gi giai thuc vu Ph. Tnh ca Ph l lm cho kh tr nn sch, lm cho kh ging xung Ph kh tc ging. Chc nng ny ca Ph c lin quan cht ch n c quan h hp. Ngoi ra, Ph khng nhng l ni hi t ca kh m cn l ni hi t ca huyt mch. Thin Kinh mch bit lun - sch T Vn vit: Mch kh vu kinh, kinh kh quy vu Ph, Ph triu bch mch. 109
3. Ph c chc nng iu ha cc tng ph khc, nh mt ngi tng ph gip Vua. Thin Linh lan b in lun vit: Ph gi tng ph chi quan, tr tit xut yn. 4. Ph c chc nng thng iu thy o, m Ph l thng ngun, Ph ch thng iu thy o. Ph vi thy chi thng nguyn . 5. Nhng vng c th v yu t tinh thn, tm l c lin quan n tng Ph
Mi: Kim qu chn ngn lun/T Vn vit: Khai khiu t, tng tinh
Ph. Linh khu mch thin: Ph kh thng vu t, Ph ha tc t nng tri hng x h. ni tinh thn v kh ca Ph m y th mi s nhn bit c mi thm thi.
Da, lng: Lc tit tng tng lun / T Vn: Ph gi... k ba ti mao.

ni s ti tt ca Ph s biu hin ra da lng.
Hn: Loi kinh tng/Tng tng loi, quyn 3: Hn chi vi dng, nng
ng tc, thng dng do chi nghi gic gi. ni Ph tng hn, m tnh ca hn l nng ng. Mi cm gic au hay nga cng u tri gic c. 6. Chc nng ca i trng l tng cht cn b ra ngoi. Linh lan b in lun/T Vn: i trng gi tin o chi quan, bin ha xut yn. L Din ch gii: Thc n trong V ngu nt, t ming di ca V truyn xung Tiu trng, Tiu trng phn bit ra thanh trc, cht nc vo ming trn ca Bng quang, cn b vo ming trn ca i trng, i trng tng cht cn b ra ngoi. 1.3. Mi tng quan vi cc tng ph khc
Tng Ph lin quan vi ph i trng theo quan h biu l. Trong

Ph i trng c chc nng cha ng v tng cht cn b (phn) ra ngoi. Mi lin quan ny s c vn dng khi c mt s chng Ph nh st, ho, kh th s dng thuc ty x tc dng n ph i trng. Ngc li, mt s chng to bn chc nng mn tnh do i trng s dng nhng thuc b, sinh tn dch cho tng Ph.
Tng Ph lin quan n T qua c s Kinh dch (oi: ao h, Khn: t),

qua c s ng hnh (T th sinh Ph kim). Mi quan h ny s c vn dng khi c mt s bnh to do T h s dng thuc b vo Ph m, cng nh mt s bnh gy ho nhiu m Ph li c cha theo hng kin T ha m.
Tng Ph lin quan vi tng Thn qua c s Kinh dch (oi: ao h;

Khm: nc) v qua c s ng hnh (Ph kim sinh Thn thy). Trong chc nng, chng c mi lin quan nh Thn ch Thy m Ph li hnh thy (Ph thng iu thy o). Do , c khi mt s chng ph thng do Thn li cha theo cch tuyn thng Ph kh. Ngc li Ph ch kh, Thn np kh. Cho nn mt s bnh ho hen c iu tr bng thuc b Thn. 110
Sau cng l mi lin quan gia Ph v Tm theo chiu tng khc (Tm
ha khc Ph kim). Do , Tm ha vng cng l nguyn nhn khi huyt. Ngoi ra, Tm ch huyt v Ph ch kh, kh hnh th huyt hnh, kh n th huyt n, khi khng th huyt khng c sinh ra. Huyt h th kh cng h.
CHC NNG SINH L CA PH

- Nhim v ch yu ca Ph: + m bo cung cp nng lc hot ng ca c th con ngi, nng lc chng vi bnh tt + m bo chc nng h hp - Nhng biu hin ch yu khi Ph b ri lon cng nng: + Triu chng ca h hp + Thiu sc + Cm cm - Nhng v tr thng c biu hin triu chng khi Ph b ri lon cng nng: + B my h hp + Mi
2. NHNG HI CHNG BNH PH - I TRNG 2.1. Bnh ti Ph 2.1.1. Ph m h 2.1.1.1. Nguyn nhn
Bnh lu ngy c nhit lm hao tn Ph dch. Do Thn m h a n (t t mu kh).

2.1.1.2. Bnh sinh Ph m h dn n
Sinh nhit: g m , phin nhit. H ha lm bc huyt: du xut huyt (ho ra mu) Ph dch gim: ho khan, kh kht. Ph kh suy gim: kh th, on hi.
2.1.1.4. Triu chng lm sng
Ho khan, ho c m hoc mu, c hng kh, ngc nng, ming kh, kht
nc. H hp ngn, ni kh, ting ni th rp. 111
Hai g m . Sc mt hng, ngi bt rt. St hoc cm gic nng, st

v chiu hoc v m, lng bn tay nng.
o hn, to bn. Nc tiu sm mu (vng hoc c), tiu sn. Li kh , ru trng kh. Mch nhanh nh, t sc, v lc.
2.1.1.4. Bnh cnh Ty y thng gp
Lao phi. Hen ph qun mn Ung th ph qun phi.

2.1.1.5. Php tr Dng Ph m. 2.1.1.6. Phng dc
Nht m tin gia gim (Cnh Nhc ton th)

+ Phn tch bi thuc: (Php b -thanh)
V thuc Mch mn Sinh a a ct b Bch thc Tri mu Cam tho Dc l ng y Ngt, hi ng, hi lnh vo Ph, V. H st, nhun Ph, sinh tn ng, hn, vo Tm, Can, Thn. Thanh nhit, lng huyt, dng m, sinh tn Ngt, hi ng, tnh hn vo Can, Thn, Ph. Thanh Ph nhit, ch khi, cha Can ut ha gy huyn vng, iu tr ct chng, ra m hi ng, chua, lnh, vo Can, T, Ph. Lim m, dng huyt, li thy ng, lnh. T Thn, b thy t ha, h thy, ch kh Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c

Tn huyt Thi uyn Thin lch Tam m giao Ph du Thn du C s l lun Nguyn huyt ca Ph Lc huyt ca i trng Giao hi huyt ca 3 kinh m chn. Huyt c hiu b m Du huyt ca Ph Du huyt ca Thn B m B Ph m B Thn m Tc dng iu tr B Ph
112
PH M H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch kh ca Ph - Triu chng quan trng ca Ph m h: st v chiu, hai g m , hng kh, ho khan, hoc m dnh - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Ph m h: nht m tin gia gim
2.1.2. Ph kh h 2.1.2.1. Nguyn nhn
Do cc bnh ni thng lu ngy nh Ph m h, T kh h Hoc do Tm - Thn kh h a n.

2.1.2.1. Bnh sinh Ph kh h dn n nh hng chc nng tuyn thng: ting ho yu nh, khng c sc.
Tng kh gim st: on kh, thiu kh nh hng n chc nng ch huyt ca Tm: sc mt trng bch, li nht. nh hng n chc nng cng c V biu: d b cm, t hn.
Ho khng c sc, ting ho yu nh. on kh, thiu kh. Sc mt trng bch. T hn. Cht li nht bu. Mch h nhc.
Lao phi. Hen ph qun mn Suy tim Bnh phi tc nghn mn Suy h hp mn
113
2.1.2.5. Php tr B ch Ph kh 2.1.2.6. Phng dc Bo nguyn thang (Bc i tm gim B) Bi ny xut x t bi T qun nhng b Bch trut, Bch linh gia thm Hong k, Qu nhc, tng lng Nhn sm b kh n dng.
+ Phn tch bi thuc: (Php b)
V thuc Nhn sm Hong k Qu nhc Cam tho bc Dc l ng y V ngt ng hi m, qui kinh Ph, T, i b nguyn kh, ch tr T, Ph kh h nhc V ngt m, qui kinh Ph, T, V; b kh thng dng V cay ngt, qui kinh T Thn Tm Can; n kh huyt, n b dng kh V ngt bnh, qui kinh T V Ph Tm c tc dng b trung ch kh, iu ho tnh v ca Qu nhc

Tn huyt Trung ph Thi uyn Thin lch Kh hi T du C s l lun M huyt, s dng theo nguyn tc m dn dng Nguyn huyt ca Ph Lc huyt ca i trng Huyt hi ca kh Bi du huyt ca T phi hp theo nguyn tc con h b m Tc dng iu tr B Ph kh B Ph B Tng kh ch kh thng dng
PH KH H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch b mao (Ph v) v chc nng ch kh ca Ph - Triu chng quan trng ca Ph kh h: on kh, thiu sc, d b cm - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Ph kh h: Bo nguyn thang
114
2.2. Bnh ca ph do mi quan h tng sinh - tng khc 2.2.1. Ph Thn m h 2.2.1.1. Nguyn nhn
Do cc bnh ni thng (Ph m h, Thn m h) a n. Cc chng st ko di.

2.2.1.2. Bnh sinh Ph m suy h
Khin cho tn dch Ph suy gim gy ho khan hoc m t, dnh c,

hng kh. Thn m h
Khin Thn tinh bt c: di tinh nh hng chc nng ch ct ty: au lng, au nhc trong xng.
Ho khan, hoc ho c m t, dnh, kh khc Hng kh, nga. au lng, di tinh, au nhc trong xng, tiu t. Cht li . Mch t sc.
Lao phi.
2.2.1.5. Php tr B Ph, Thn m. 2.2.1.6. Phng dc
Bt tin thang xut x t bi Lc v gia thm Ng v t 8 gr v Mch

mn 8 gr
115
+ Phn tch bi thuc: (Php b)

V thuc Thc a Hoi sn Sn th n b Phc linh Trch t Ng v t Mch mn Dc l ng y Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Chua, sp, hi n. n b Can, Thn, sp tinh ch hn Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang V chua m, qui Ph, Thn, Tm; c tc dng lim Ph, t Thn, sinh tn V ngt ng hi hn, qui kinh T V Tm, c tc dng dng Ph nhun m

Tn huyt Ph du Thn du C s l lun Bi du huyt ca Ph v Thn s dng theo nguyn tc dng dn m; Du huyt ca Thn lng Thi uyn Thin lch Phc lu Tam m giao Phi hp nguyn huyt ca Ph v lc huyt i trng Kinh Kim huyt/ThnB mu B Thn thy Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Tc dng iu tr C tc dng t dng Ph m ch thy trng ha Km cha chng au lng Dng Ph m.
B Thn m cha chng o hn T m
PH THN M H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch kh ca Ph, chc nng np kh, chc nng tng tinh v chc nng ch ct ty ca Thn - Triu chng quan trng ca Ph, Thn m h: ho, m dnh, au nhc khp xng, du suy nhc. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Ph, Thn m h: Bt tin thang
116
2.2.2. T Ph Thn kh h 2.2.2.1. Nguyn nhn Do bnh ni thng ca mt trong 3 tng (T, Ph, Thn) u c th a n T, Ph, Thn kh h theo con ng Mu bnh cp t hoc T t mu kh. 2.2.2.2. Bnh sinh Ph kh suy h
Gy mt mi on kh, ting ho yu t. m l sn vt bnh l ca Ph,

nay Ph kh h sinh ni m, m trong.
Ph kh h (dng h): s lnh. Khng thng iu c thy o, m Ph l thng ngun nn thy thp
nh ng pha trn gy ph mt. T kh suy h
Ph tay chn, bng trng c ch, i cu phn lng.

Thn kh suy h
Khng np c kh, ht vo ngn, th ra di Di tinh, v kinh, au lng, mi gi.

Mt sng, sc mt nht, ting ho khng c lc, h hp ngn, ht vo

ngn, th ra di. Ting ni nh, ho m, di tinh, v kinh.
Tay chn lnh, au vng tht lng, au mi 2 gi. Li trong, mch ph nhc, v lc.
Hen Ph qun mn nng. Suy h hp mn. Kh ph thng. Lao phi.

2.2.2.5. Php tr Kin T, ch kh v c Thn np kh. 2.2.2.6. Phng dc Sm linh bch trut tn (Cc phng) 117
+ Phn tch bi thuc: (Php n -b)

V thuc Nhn sm Bch trut Bch linh Bch bin u Hoi sn Sa nhn d Ht sen Ct cnh Cam tho Dc l ng y Ngt, hi ng vo Ph, T. i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn Ngt, ng, m vo T, V. Kin T to thp, ch hn, an thn Ngt, bnh, vo Tm, T, Ph, Thn. Li niu, thm thp, kin T, an thn Ngt, hi m, vo T, V. Ha trung, h kh, b T, V, ch t l, phin kht, au bng Ngt, bnh, vo T, V, Ph, Thn. B T, ch t, b Ph, sinh tn, ch kht, bnh suyn, sp tinh Cay, m vo T, Thn, V. Hnh kh, iu trung, ha V Ngt, lnh, vo T, V, Ph. Kin T, tr thp Ngt, sp, bnh vo Tm, T, Thn. C tinh, ch t, b T, dng Tm ng, cay, hi m vo Ph. Kh m ch khi, tuyn Ph, li hu hng, bi ung, thi c Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c

Tn huyt Thi uyn Thin lch Trung ph Ph du Kh hi C s l lun Nguyn huyt ca Ph Lc huyt ca i trng M huyt ca Ph Du huyt ca Ph L B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng Hi ca kh Du huyt ca Thn, ch thy trng ha Du huyt ca T c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha Kinh Kim huyt ca Thn. S dng nguyn tc Con h b m Giao hi huyt ca 3 kinh m chn. Huyt c hiu b m iu kh ch nguyn. Bi Thn b h Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu B kh Km cha chng au lng Kin T Bi nguyn -B thn B Thn m B m B Ph m Ph kh Tc dng iu tr B Ph m
n trung Thn du T du Mnh mn Phc lu Tam m giao
118
T PH THN KH H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch kh ca Ph, chc nng vn ha thy thp ca T, chc nng np kh, chc nng tng tinh ca Thn - Triu chng quan trng ca T, Ph, Thn kh h: th ngn, thiu sc, s lnh. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng T, Ph, Thn kh h: Sm linh Bch trut tn
NHNG BNH CHNG CA H THNG PH I TRNG BAO GM:
- Bnh ca chnh Ph: + Ph m h + Ph kh h - Bnh ca T, V trong mi quan h ng hnh: + Ph, Thn m h + T, Ph, Thn kh h
CU HI N TP
A. CU HI 5 CHN 1 - CHN CU NG 1. Bi Nht m tin gm A. Sinh a, Mch mn, a ct b, Tri mu, Bch thc, Cam tho. B. Sinh a, Huyn sm, a ct b, Tri mu, Bch thc, Thc a, Cam tho bc. C. Sinh a, Thin mn, Mch mn, Trn b, Hoi sn, Ch xc. D. Sinh a, Mch mn, a ct b, Tri mu, Hoi sn, Thc a, Cam tho bc. E. Sinh a, Mch mn, Huyn sm, Bch thc, Tri mu, Bi mu, A giao. 2. Phng huyt thch hp nht cho th Ph m h A. Quan nguyn, Kh hi, Ph du, Cch du. B. n trung, T du, Ph du, Thn du. 119
C. Tc tam l, Hp cc, Quan nguyn, Thn du. D. Thi uyn, Thin lch, Ph du, Tam m giao v nhm B Thn m. E. Thi uyn, Thi xung, Tam m giao, n trung. 3. Nguyn nhn ca HC Ph m h A. Do Thn m h a n B. Do Can m h C. Do Tm m h D. Do V m h E. Do nhit t 4. Triu chng ca Ph m h A. Ho m hoc mu, h hp ngn, ho mnh n o B. Ho m hoc mu, h hp ngn, hai g m C. Ho m hoc mu, h hp ngn, t hn D. Ho m hoc mu, h hp ngn, au ngc khi th E. Ho m hoc mu, h hp ngn, nght mi 5. Triu chng ht vo ngn, th ra di trong HC T Ph Thn kh h l do: A. T kh h B. Thn kh h C. Ph kh h D. Ph v Thn kh h E. T v Ph kh h 6. Php tr thch hp cho HC T, Ph, Thn kh h A. B Thn c tinh, kin T l kh B. Kin T ch kh - C thn np kh C. n b Thn, kin t D. B Thn c tinh, Kin t b ph E. n b T ph thn B. CU HI NHN QU 1-a- Trong HC Ph m h c triu chng st hoc c cm gic nng bi v: b- m h sinh ni nhit
120
A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 2- Trong bi Nht m tin gia gim gm c Sinh a, Mch mn, a ct b, Bch thc, Tri mu, Cam tho dng tr chng Ph m h. a- Mch mn vi qun bi v: b- C tc dng nhun Ph m, sinh tn dch A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 3-a- Trong HC T Ph Thn kh h c triu chng ng canh t, bi v: b- Trong HC ny c HC Thn kh h A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 4-a- Trong bi Sm linh bch trut gia gim tr T, Ph, Thn kh suy gm Bch bin u, Bch trut, Ht sen, d, i to, Nhn sm, Bch linh, Hoi sn, Ct cnh, Sa nhn, Cam tho. V Ct cnh lm s bi v: b- V Ct cnh tuyn Ph ha m A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 5-a. Trong hi chng Ph m h c kh th, on kh bi v: b. Ph m h lu ngy a n Ph kh h. 121
A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 6- a. Trong hi chng T, Ph, Thn kh h, cu b Thi kh bi v: b. B Thi kh b T th sinh Ph kim. A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 7- Trong phng huyt cha chng Ph m h gm Thi uyn, Thin lch, Ph du, Tam m giao. a- Cu Tam m giao bi v: b- y l huyt hi ca kinh m t dng m dch cho Ph A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 8- Trong phng huyt cha chng T Ph Thn kh h gm Thn du, T du, Thi uyn, Thin lch, Ph du, n trung, Kh hi, Quan nguyn, Tc tam l, Thi bch, Phong long, i , Thiu ph a- B huyt n trung, Kh hi bi v: b- n trung ch v b tng kh, kh hi ch v b nguyn kh A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
122
P N
STT 1 2 3 p n A D A STT 4 5 6 p n B B B
CU HI NHN QU
STT 1 2 3 p n A A D STT 4 5 6 p n D A E STT 7 8 p n D A
123
Bi 6
BNH HC T - V
MC TIU
Sau khi hc xong bi ny, sinh vin PHI 1. Gii thch c c s l lun ca cc hi chng (t nguyn nhn n c ch sinh bnh v triu chng)
T kh h bt kin vn. T kh h h hm. T kh h bt thng nhip huyt. T dng h Can T bt ho. T Thn dng h
2. Nu c php tr ca 6 hi chng ni trn. 3. Nu c thnh phn dc liu ca cc bi thuc:
T qun gia Tr linh, Trch t. B trung ch kh. T qun gia C mc, Trc bch dip sao en. Tiu dao gia Ut kim. Ph t l trung. Hu quy m
4. Gii thch c cu to (tc dng, vai tr ca tng v) ca nhng bi thuc ni trn. 5. Nu c cng thc huyt iu tr cho 6 hi chng ni trn. 6. Gii thch c cch cu to (tc dng ca huyt) ca cng thc huyt trn da theo cch vn dng du, m, nguyn, lc v ng du huyt.
124
1. I CNG 1.1. Da trn c s hu thin bt qui Theo Y hc c truyn ng phng, tng T ng vi qu Khn. Qu Khn c tng l t. Vn vt u c t nui dng, do T cng c chc nng nui dng cc tng ph, kh quan khc trong nhn th. Y hc c truyn ng phng cho rng ph V ng vi qu Cn v c gii thch nh sau
Qu Cn l Ni. Ta bit rng t th bng phng, ni th cao sng sng.

Nhng ni l do t bin ng m thnh. C ngha l tng T v ph V c mi lin quan vi nhau.
Qu Cn l ni vn vt hon thnh kt thc mi vic, nh ng li bng

bc tng cao nh ni, bo v cho t. ni ph V l ni kt thc, hon thnh mi vt. Do nu T nui dng vn vt th V l hon thnh mi vt. T V c cng mt chc nng.
Cng theo cch gii thch trn th ni l bc tng cao bo v cho t. Do

ph V ng vai tr che ch cho tng T. Suy rng ra l ngoi t xm nhp gy bnh cho T trc ht phi qua ph V. 1.2. Da trn c s ni kinh
T V c v nh mt ng quan trng coi qun l lng thc. Tt c v

kh tinh ba ca ng tng u t m c. Thin Linh lan b in lun vit: T, V gi, thng lm chi quan, ng v xut yn. Thin Ng v, Linh khu nhn mnh thm: Lc ph, ng tng giai bm kh vu V.
V mi quan h gia T, V, thin Quyt lun, T Vn ni: T ch vi V,

hnh k tn dch, v c Trnh Hnh Hin gii thch l n ung vo V nh T kh hp dn gip sc cho V lm vic, tinh hoa li, cn b ra ngoi.
Chc nng tng T

+ Tng T chu nh hng ca Thp th t tri v t v c nhng biu hin ra ngoi bp tht, mu vng, v ngt, s t l hoc khi bt thng th biu hin bng s nn i hay ca ht. Thin m dng ng tng i lun vit: K ti thin vi thp, ti a vi th, ti th vi nhc ti tng vi T, ti sc vi hong, ti thanh vi ca, ti bin ng vi u, ti khiu vi khu, ti v vi cam, ti ch vi t. + Bn Thn thin, Linh khu vit: T tng doanh, doanh gi thy cc chi tinh kh gi. ni T tng cha doanh, m doanh l tinh kh ca thy cc ha thnh. + T sinh huyt. T Thp Nh Nn nu: T ch ca huyt. ni T bao bc phn huyt dch.
125
+ Thin m dng ng tng i lun, T Vn: T ch c nhc, t chi. Ng Thng Sinh Thnh thin v Lc tit tng tng lun, T Vn vit rng: T chi hp nhc gi, k vinh thn gi. T V k ba ti thn t bch. ni T, V cng vi c nhc biu l s vinh nhun tt p ra i mi. + Tuyn minh ng kh thin, T Vn: Ng tng s tng, T tng , T khai khiu ming. T kh thng ra ming. T ha t ming s nm bit c ng v. Kim qu chn ngn lun, T Vn v Mch thin, Linh khu cng ni nh vy. + Tuyn minh ng kh, T Vn vit: Ng tng s , T thp.
V l ci b cha v lm chn nh n thc ung. Tnh ca V l phi

cha ng, phi ging xung. Thin hi lun, Linh khu vit: V thy cc chi hi, ch h thc, ch np, ch ging. Thc n vo V, tinh kh qui vo Can, kh d tha qui v Can, cht c qui v Tm, cht tinh d tha qui v mch, mch lu hnh theo kinh, kinh lu hnh v Ph, Ph l ni hi t ca trm mch... Kinh mch bit lun, T Vn vit: Thc kh nhp V, tn tinh vu Can, dm kh vu cn, trc kh qui Tm, dm tinh vu mch, mch kh lu kinh, kinh kh qui vu Ph, Ph triu bch mch.... Thc ung vo V, tinh kh qui v T, T tn tinh ln Ph. ni mi n thc ung sau khi qua giai on tiu ha ca V s c T vn hnh v cc tng ph v kinh mch. Thin ngc bn, Linh khu nhn mnh: S cung cp tinh kh t n ung lc u phi qua giai on chn nh ca V. Ni tm li, qua cc on kinh vn ni trn cng nh da vo c s Hu thin bt qui ta c mt khi nim v T V nh sau:
T, V c chc nng nui dng lm trng thnh cc tng ph v c th,

do m T c xem nh l Hu thin khi so snh vi Thn l Tin thin (c chc nng sinh ra cc tng ph v c th). Trong , V vi hnh dng un khc co dui, di 2 xch 6 thn, to 1 xch 5 thn, c cng nng l thu np n thc ung v tiu ha chng di s iu hnh ca tng T ri phn b tinh kh v cho cc tng m y s vn ha tinh kh ca thy cc phi theo hng V ch ging, T ch thng. Cn ring chc nng T, ngoi vic vn ha thy cc, T cn tng chc doanh (tinh kh ca ng cc) v bao bc phn huyt dch nn ngi sau cn xem T c chc nng sinh huyt v thng nhip huyt (gi huyt chy trong mch).
Mi quan h gia T, V: T gip V tiu ha thy cc v vn ha tinh

kh ca thy cc n cc tng. Do khi c nhng triu chng n vo y bng kh tiu hoc thm ch to bn th ngi xa s cha T hoc khi thng thc dn n tiu chy phn sng th li kin V. Mi quan h gia T th vi Can mc l mi quan h tng khc (Can mc khc T th). V mt l do no m Can mc vng ln hoc T th suy yu th s sinh ra Can, T (V) bt ha. 126
Mi quan h gia T th v Tm ha l mi quan h tng sinh (Tm

ha sinh T th), ng thi T cn sinh huyt dch. Do khi T th h ngi ta s b vo Tm v v Tm ch huyt, tng thn nn khi b huyt h, hay qun, mt ng ngi ta li b T. Mi quan h gia T th v Ph kim l mi quan h tng sinh (T th sinh Ph kim) do nu Ph kh h sinh on kh, thiu kh ngi ta s kin T, ch kh. Mi quan h gia T th v Thn thy l mi quan h tng khc (T th khc Thn thy). Do khi T th h, thy thp s nh ng gy tiu chy, ph n, bng trng. Cng nh thin Thy nhit huyt lun, T Vn c ni: Thn l ca ng ca V, ca ng khng thng th thc n nc ung vo s nh ng m sinh thy trng. Do phi t Thn thy. Ngoi ra, trong Thn cn c Thn ha cng tng tr cho T th. Do khi c thy thp nh ng T th sinh chng bng, tiu chy, c trng ngi ta s n Thn ha. Thn ni chung cn c mt chc nng l tng tinh, do khi tinh Thn b vi km v phng dc qu hoc lao lc, ngi ta s kin T sinh tinh. Mt trong nhng nhn t gy bnh cho ngi chnh l m m. Nguyn nhn ca m m phn ln l do s vn ha thy cc khng thnh. Do cha chng m m, ngi ta s kin T ha m. Sau cng th s sung mn ti tt ca T, V u c biu hin s ti nhun ca i mi, s y n n nang ca bp tht, s ngon ming v khi T, V c ri lon th biu hin l hay ca ht, nn e, v v T tng v vn tnh thp. Do h lo ngh nhiu hoc m thp s lm tn thng T. Ngoi ra thp cng ha nhit v hn cng sinh thp. Do T khng chu c nhng th kh hu hn, thp, nhit cng nh nhng thc n ung nng, lnh v qu ngt.
CHC NNG SINH L CA T V

- Kinh Dch quy np T, V vi 2 qu c lin quan mt thit vi t (qu Khn v Cn), vi s nui dng. Chc nng ca T, V v th c lin quan mt thit vi chc nng tiu ha trong c th - Nhim v ch yu ca T: + m bo vic tiu ha v hp thu nng lng t thc n + Sn sinh huyt - Nhng biu hin ch yu khi T b ri lon cng nng: + Triu chng ca tiu ha + Thiu mu + Xut huyt - Nhng v tr thng c biu hin triu chng khi T b ri lon cng nng: + B my tiu ha + B sinh dc + Mi ming + C vn t chi
127
2. NHNG HI CHNG BNH T V Nhng hi chng bnh ca T -V phn tch trong bi ny ch gm nhng bnh gy bi ni nhn (ri lon tnh ch), hoc bi nhng nguyn nhn khc nh n ung (m thc), lao nhc, phng dc, bnh ni thng lu ngy. 2.1. T kh h - T bt kin vn 2.1.1. Nguyn nhn
Do lo lng Lao lc n ung khng iu .

2.1.2. Bnh sinh T kh h bt kin vn l ch cng nng vn ha thy cc ca T V suy gim
Khng vn hnh tn dch cho V, gy y tc bng, nn ma. Khng vn ha thy cc thnh dinh kh dn n bp tht teo nho, on
kh, thiu kh.
Khng vn ha thy thp gy tiu lng, huyt trng, t chi nng n.

2.1.3. Triu chng lm sng
Mt mi, mt ngon ming, s lnh, sc mt vng ti. au vng thng v, i tiu nhiu ln trong ngy. Bun nn, nn ma.
n km vi y tc bng, si rut.
Huyt trng, tay chn nng n, gy rc, ph thng. H hp ngn, ni yu. Ru trng, li nht, bu. Mch tm tr, v lc, nhc.
2.1.4. Bnh cnh Ty y thng gp
Vim gan mn tn ti hoc tin trin, x gan c chng. Vim thn mn. Vim d dy t trng mn. Cc hi chng km hp thu (sprue tropical). Tiu chy do tiu ng.
Thiu men lactase. 2.1.5. Php tr Kin T li thp. 128
2.1.6. Phng dc
T qun t thang gia Tr linh, Trch t. Phn tch bi thuc: (Php b)

V thuc Nhn sm Bch trut Bch linh Tr linh Trch t Cam tho Dc l ng y Ngt, hi ng, bnh, vo T, Ph. i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn Ngt, ng, m, vo T, V. Kin T, to thp, ch hn, an thn Ngt, nht, bnh, vo Tm, T, Ph, Thn. Li niu thm thp, kin T, an thn Ngt, m, bnh, vo Thn, Bng quang. Li tiu, thm thp, ch t, b m ch kht Ngt, mn, lnh, vo Thn, Bng quang. Li thy, thm thp, t tng ha Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c
Cng thc huyt s dng

Tn huyt T du Thi bch Phong long i Thiu ph Quan nguyn C s l lun Du huyt ca T Nguyn huyt ca T Lc huyt ca V Hunh ha huyt ca T Hunh ha huyt ca Tm Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, b kh hi dng Tc dng iu tr Kin T (s dng bi du v nguyn lc huyt) B T th theo ng du huyt trn 2 ng kinh Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca Trng phong iu kh ch nguyn bi Thn b h Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu Cha chng y bng, n ung km tiu
Kh hi
B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng Kinh nghim phi hp cc huyt bn (Chm cu t sinh kinh) tr au bng, n ung km M huyt ca V
Chng mn Tc tam l Trung qun
Cha y trng bng
129
T KH H - T BT KIN VN
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng vn ha ca T - Ch chng (triu chng quan trng): n km vi y tc bng, on hi, ni yu, mch tm tr, v lc, nhc. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng T kh h -T bt kin vn: T qun t thang gia Tr linh, Trch t
2.2. T kh h h hm 2.2.1. Nguyn nhn

2.2.2. Bnh sinh T kh ch thng. Trong bnh cnh ny chc nng thng ca T b ri lon dn n
Thng kh khng cn dn n kh tr: tng ph sa dn. Thng thanh khng cn, thanh trc ln ln: tiu chy, tiu phn sng.
Mt mi. Sc mt vng a. Tiu chy, tiu nhiu ln trong ngy, n km,

y bng, phn lng.
Sa t cung. Sa trc trng. Thch ung nc nng. Tay chn lnh, huyt trng trong lng. H hp ngn, ting ni yu. Li bu, ru li trng t, nht. Mch tr, nhu v lc, nhc.
Vim lot d dy t trng mn Vim i trng mn Sa d dy, sa sinh dc.
130
2.2.5. Php tr Kin t thng . 2.2.6. Phng dc
B trung ch kh. Phn tch bi thuc: (Php b)

V thuc Nhn sm Hong k Trn b Si h Thng ma Bch trut Bch linh Dc l ng y Ngt, hi ng, bnh, vo T, Ph. i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn Ngt, m, vo T, Ph. B kh, thng dng kh ca T, ch hn, li thy Cay, ng, m, vo T, Ph. Hnh kh, bnh V, ha m, tr thp ng, hn, vo Can, m, Tm bo, Tam tiu. T nhit, gii c, thng Cay ngt, hi ng vo Ph, V, i trng. Thanh nhit, gii c, thng Ngt, ng, m, vo T, V. Kin T, to thp, ch hn, an thn Ngt, nht, bnh vo Tm, T, Ph, Thn. Li niu thm thp, kin T, an thn Vai tr ca cc v thuc Qun Thn Thn Thn Thn T T
Cng thc huyt s dng

Tn huyt T du Thi bch Phong long i Thiu ph Quan nguyn C s l lun Du huyt ca T Nguyn huyt ca T Lc huyt ca V Hunh ha huyt ca T Hunh ha huyt ca Tm Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, b kh hi dng B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng Kinh nghim phi hp cc huyt bn (Chm cu t sinh kinh) tr au bng, n ung km M huyt ca V Tc dng iu tr Kin T (s dng bi du v nguyn lc huyt) B T th theo ng du huyt trn 2 ng kinh Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca trng phong iu kh ch nguyn Bi Thn b h Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu Cha chng y bng, n ung km tiu Cha y trng bng
Kh hi
131
T KH H H HM
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng thng ca T - Ch chng (triu chng quan trng): ri lon tiu ha. i cu phn sng. Sa trc trng. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng T kh h h hm: b trung ch kh
2.3. T kh h bt thng nhip huyt 2.3.1. Nguyn nhn

2.3.2. Bnh sinh Chc nng thng nhip huyt ca T trong bnh cnh ny b suy gim, do
Chy mu di da Rong kinh Nc huyt, tin huyt.

Mt mi, mt ngon ming, kht nc. Sc mt nht, vng. Bun nn, i mu, sm mu. i tiu phn c mu, phn nho. Tiu mu, rong kinh, tay chn lnh, chy mu mi. Xut huyt di da. Li nht, mch trm.
Vim i trng chy mu. Cc ri lon v ng mu. X gan. Biu hin tiu ha ca hi chng tng ur huyt.
2.3.5. Php tr Kin T nhip huyt.
132
2.3.6. Phng dc
T qun t gia Trc b, c mc sao en. Phn tch bi thuc: (Php b)

V thuc Nhn sm Bch trut Bch linh Cam tho Trc b (sao en) C mc (sao en) Dc l ng y Ngt, hi ng, bnh, vo T, Ph. i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn Ngt, ng, m vo T, V. Kin T, to thp, ch hn, an thn Ngt, nht, bnh, vo Tm, T, Ph, Thn. Li niu thm thp, kin T, an thn Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung kh, ha hon, gii c ng, cht, hi hn. Vo kinh Ph, Can, i trng. Lng huyt, cm mu, thanh huyt phn thp nhit Ngt, chua, mt. Vo kinh Can, Thn. B Thn m, ch huyt l
Cng thc huyt s dng

Tn huyt T du Thi bch Phong long i Thiu ph Quan nguyn C s l lun Du huyt ca T Nguyn huyt ca T Lc huyt ca V Hunh ha huyt ca T Hunh ha huyt ca Tm Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, b kh hi dng B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng Tc dng iu tr Kin T (s dng bi du v nguyn lc huyt) B T th theo ng du huyt trn 2 ng kinh Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca trng phong iu kh ch nguyn Bi Thn b h Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu Tc dng ch huyt
Kh hi
Thi uyn
Hi ca mch.
T KH H BT THNG NHIP HUYT

- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng thng nhip huyt ca T - Ch chng (triu chng quan trng): xut huyt (di da, cc c quan). Du thiu mu mn. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng T kh h bt thng nhip huyt: T qun t gia Trc b, C mc (sao en)
133
2.4. T dng h 2.4.1. Nguyn nhn

2.4.2. Bnh sinh Bnh cnh bao gm
Cng nng ca T, V suy gim Km theo triu chng hn (dng h y ngoi hn): s lnh, tay chn
lnh, au bng, tiu chy khi gp phi lnh, gim khi chm nng. 2.4.3. Triu chng lm sng
Mt mi, mt ngon ming, s lnh hoc s gi. au gim vi sc nng, au thng v khi gp lnh. Thch ung nc
nng, tay chn nng, tay chn lnh, h hp ngn.
Bng lnh, ph thng, li trng nht, mch h hon.

Vim thn mn. 2.4.5. Php tr n trung kin T. 2.4.6. Phng dc
Hi chng km hp thu, hay tiu chy mn do ct d dy Vim d dy mn, vim ty mn, thiu men tiu ha rut Sprue, Whipple.
Ph t l trung thang (Chng tr chn thng) Phn tch bi thuc: (Php b)

V thuc Nhn sm Ph t ch Bch trut Can khng Cam tho Dc l ng y Ngt, hi ng, bnh, vo T, Ph. i b nguyn kh, ch huyt, sinh tn Cay, ngt, i nhit vo 12 kinh. Tr dng, cu nghch, n b mnh mn Ngt, ng, m vo T V. Kin T, to thp, ch hn, an thn Cay, m, vo Ph, T V. Tr dng, cu nghch, tr hn, ch thng, ch nn, ch huyt Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung kh, ho hon, gii c
134
Cng thc huyt s dng

Tn huyt T du Thi bch Phong long i Thiu ph C s l lun Du huyt ca T Nguyn huyt ca T Lc huyt ca V Hunh ha huyt ca T Hunh ha huyt ca Tm Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, b kh hi dng B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng Kinh nghim phi hp cc huyt bn (Chm cu t sinh kinh) tr au bng, n ung km M huyt ca V Tc dng iu tr Kin T (s dng bi du v nguyn lc huyt) B T th theo ng du huyt trn 2 ng kinh Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca trng phong iu kh ch nguyn Bi Thn b h Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu Cha chng y bng, n ung km tiu Cha chng y trng bng
Quan nguyn
Kh hi
T DNG H
- Trong bnh cnh T dng h c 2 nhm biu hin: nhm do ri lon nhng chc nng ca T v nhm hn chng. - Ch chng (triu chng quan trng): s lnh. Triu chng tng khi gp lnh. Ri lon tiu ha. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng T dng h: Ph t l trung thang
2.5. Can T V bt ha 2.5.1. Nguyn nhn
Tnh ch khng thoi mi (gin d) nn Can kh ut kt. T th h nn Can mc tng tha.

Bc dc, bt rt. Gt gng, hay th di. au hng sn. y bng, chua, au thng v.
135
To bn xen tiu chy. Ru vng. Mch huyn sc hu lc.

Lot d dy -t trng. Ri lon vn ng ng rut. Hi chng rut gi kch ng.

2.5.4. Php tr S Can kin T. 2.5.5. Phng dc
Tiu dao tn gia Ut kim (Cc phng). Phn tch bi thuc: (Php b)
V thuc Si h Bch thc Ut kim ng qui Bch trut Bch linh Cam tho Dc l ng y ng, hn, vo Can, m, Tm bo, Tam tiu. T nhit, gii c, thng ng, chua, lnh, vo Can, T, Ph. Dng huyt, li thy, lim m Cay, ng, n vo T, Can. Hnh huyt, ph , hnh kh gii ut Ngt, cay, m vo Tm, Can, T. Dng huyt, hot huyt Ngt, ng, m vo T V. Kin T, to thp, ch hn, an thn Ngt, nht, bnh, vo Tm, T, Ph, Thn. Li niu thm thp, kin T, an thn Ngt, bnh, vo 12 kinh. B trung kh, ho hon, gii c
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Trung qun Tc tam l Li cu Hnh gian Thiu ph Thi xung Thn mn Ni quan C s l lun M huyt ca V. Kinh nghim ngi xa phi hp Trung qun kin V Lc huyt / Can Hunh ha huyt/Can Hunh ha huyt/Tm Du Th huyt/Can Du Th huyt/Tm Giao hi huyt ca Tm bo v mch m duy c hiu vng ngc Tc dng iu tr Cha chng y trng bng, au bng. T Can kh thc Bnh can. T can mc vng Thanh Can ha ging ha Cha chng hi hp, au ngc gy kh th, ngn ngc
136
CAN V BT HA
- Bnh chng Can, V bt ha lin quan cht ch vi yu t tnh ch - Ch chng (triu chng quan trng): bc dc, cu gt. Ri lon tiu ha. Mch huyn - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can, V bt ha: Tiu dao tn + Ut kim
2.6. T Thn dng h 2.6.1. Nguyn nhn v bnh sinh Ngun gc bnh l Thn dng h, Thn kh bt tc. Do nguyn nhn bnh bao gm tt c nhng nguyn nhn gy nn Thn kh bt tc, Thn dng h.
Do bm t tin thin khng . Do mc bnh lu ngy. Do lao tn qu , lo suy gy ra.

Thn dng, ng mnh mn, l chn ha ca tin thin, l ci ngun nhit nng ca tt c c th, tt c tng ph. Ha ca hu thin T, V cn c ha ca tin thin nung nu mi c th pht huy tc dng chuyn vn tiu ha tt. Bnh gy nn do dng kh ca Thn h yu dn n dng kh ca T th cng suy theo, sinh ra chng tiu ha ri lon. Hp bnh gm cc triu chng mang c im
Dng h: tay chn lnh, s lnh, mt mi. Ti Thn: ng canh t, di tinh, lit dng, hot tinh, lnh cm. Ti T: tiu chy, cu phn sng, ri lon tiu ha.
Ngi mt mi, chng mt, tai , mt km. Thng ku au mi tht lng. S lnh, tay chn lnh, m hi t ra. Thng ku au bng, lnh bng,
bng trng, tiu ha ri lon, d tiu chy, ng canh t. Chm m thy d chu.
Tiu nhiu ln, tiu trong, tiu khng t ch. Di tinh, hot tinh, lit dng, v kinh. Li bu, ru li trng mng. Mch trm v lc.
137
Suy nhc c th Ri lon tiu ha mn tnh Vim i trng mn Vim thn mn.
2.6.4. Php tr n b T Thn 2.6.5. Phng dc
Nhng bi thuc ng y c th s dng

+ Hu quy m + T thn hon
Phn tch bi thuc Hu quy m

Bi thuc ny c xut x t Y lc gii m. Tc dng iu tr: tun b Thn dng. Ch tr: cha mnh mn tng ha suy, s lnh, ngi mt mi, chn tay lnh, lit dng, hot tinh, lng gi mm yu. Cha trng hp nguyn dng khng , nhc mt qu . T V h hn. Phn tch bi thuc (Php n)
V thuc Ph t Qu Thc a Hoi sn Sn th K t trng Cam tho Dc l ng y i nhit, c c, cay, ngt. Hi dng cu nghch, b ha tr dng, trc phong hn thp t Cay, ngt, i nhit hi c. B mnh mn tng ha Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Chua sp, hi n. n b Can, Thn, sp tinh ch hn Ngt, bnh. B Can, Thn, nhun Ph to, mnh gn ct Ngt, n, hi cay. B, Can, Thn, mnh gn ct Ngt, bnh. B T, V, nhun Ph thanh nhit gii c. iu ha v thuc
Phn tch bi thuc T thn hon

C nhiu bi thuc cng tn T thn hon c ghi nhn vi nhiu xut x v ch nh s dng khc nhau. Bi th 1 xut x t Thy Trc ng kinh nghim phng tr Thn h, mt hoa, mt c mng. Bi th 2 xut x t 138
Cnh Nhc ton th tr T, Thn h hn, a chy lc gn sng gm Mc hng, Ph c ch, Nhc u khu, i to. Bi th 3 c xut x t Thm Th tn sinh dng tr sn kh do hn, thin try (thot v bn). Bi th 4 c xut x t Huyt chng nhn dng n b T Thn tr chng Thn t. Bi th 5 c xut x t C kim y thng tr tiu vt, tiu khng t ch do h yu. Bi thuc di y c xut x t Ni khoa trch yu (theo Chng tr chun thng). Tc dng iu tr: n Thn m T. Ch tr: c trng ch t (ng canh t).
Phn tch bi thuc: (Php n)

V thuc Ph c ch Ng v t Ng th du Nhc u khu Can khng i to Dc l ng y Cay, ng, i n. B mnh mn tng ha. Np Thn kh, cha chng ng lao tht thng, ct ty thng bi, T, Thn h hn Chua, mn, n. C Thn, lim Ph. C tinh, ch m hi. Cng gn ch kh, b ng tng Cay, ng, n hi c. Cha n khng tiu, nn ma, au bng, tiu chy Cay, n, hi c. n T sp trng, ch nn, ch t l, tiu thc Cay, n. n dng tn hn. Hi dng thng mch Ngt, n. B T ch kh. Dng V sinh tn dch, iu ha cc v thuc
Cng thc huyt c th s dng

Tn huyt Thn du Tam m giao Mnh mn C s l lun Du huyt ca Thn lng Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, b kh hi dng L B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng Kinh nghim phi hp cc huyt bn (Chm cu t sinh kinh) tr au bng, n ung km M huyt ca V Tc dng iu tr ch thy trng ha, km cha chng au lng T m Bi nguyn -B Thn Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca trng phong iu kh ch nguyn. Bi Thn b h (Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu) Cha chng y bng, n ung km tiu
Quan nguyn
Kh hi
Thi bch Chng mn Tc tam l Trung qun
Cha chng y trng bng
139
T THN DNG H
- Bnh chng T, Thn dng d c ngun gc bnh t Thn dng h - Ch chng (triu chng quan trng): s lnh. Ri lon tiu ha. Ng canh t. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng T, Thn dng h: Hu quy m hoc T thn hon
NHNG BNH CHNG CA H THNG T -V BAO GM
- Bnh ca chnh T, V: + T kh h T bt kin vn + T kh h h hm + T kh h bt thng nhip huyt + T dng h - Bnh ca T, V trong mi quan h ng hnh: + T, Thn dng h + Can, V bt ha
CU HI N TP
A. CU HI 5 CHN 1. CHN CU NG NHT 1. Nguyn nhn ca T kh h A. Do thp t B. Do ngoi t truyn bin n Thi m T C. n ung khng iu D. Do hn t E. Do trng thc 2. Nhng triu chng ca T kh h bt kin vn A. Chn n, mt mi, tiu chy nhiu ln, mt vng ti, s lnh 140
B. Chn n, mt mi, tiu chy nhiu ln, au thng v, s lnh C. Chn n, mt mi, tiu chy nhiu ln, au thng v, mch nhc D. Chn n, mt mi, tiu chy nhiu ln, c teo nho, thiu hi E. Chn n, mt mi, tiu chy nhiu ln, mch nhc, s lnh 3. Php tr no thch hp cho HC T kh h bt kin vn A. Kin T tiu thc B. Kin T li thp C. Tn hn to thp D. Kin T sinh huyt E. Kin T l kh 4. Triu chng ca T kh h h hm A. Mt mi tiu chy, n km, y bng, sa trc trng, tiu phn sng B. Mt mi tiu chy, n km, y bng, on kh, sc mt vng a C. Mt mi tiu chy, n km, y bng, on kh, mch tr v lc D. Mt mi tiu chy, n km, y bng, tiu chy, thch ung nng E. Mt mi tiu chy, n km, y bng, thch ung nng, tay chn lnh 5. Php tr thch hp cho chng T kh h h hm A. Kin T to thp B. n V kin trung C. Kin T thng D. Kin T l kh E. Kin T tiu thc 6. Triu chng ca T kh h bt thng nhip huyt A. Mt mi, chn n, sc mt vng nht, c teo nho B. Mt mi, chn n, sc mt vng nht, tiu phn sng C. Mt mi, chn n, sc mt vng nht, xut huyt r r cc khiu hoc di da D. Mt mi, chn n, sc mt vng nht, thiu hi E. Mt mi, chn n, sc mt vng nht, sa trc trng 7. Php tr no sau y ph hp vi HC T kh h bt thng nhip huyt A. Kin T ch huyt
141
B. Thanh nhit lng huyt C. Kin T nhip huyt D. Kin T dng huyt E. Dng m sinh huyt 8. Nhng triu chng no sau y c th gp trong HC T dng h A. y bng, n km, tiu chy, mt mi, on kh B. y bng, n km, tiu chy, on kh, m long C. y bng, n km, tiu chy, s lnh, tay chn lnh D. y bng, n km, tiu chy, bng chng, mt mi E. y bng, n km, tiu chy, bng chng, ph thng B. CU HI NHN QU 1. a- Trong T kh h bt kin vn, c triu chng tay chn mi r khng c sc bi v: b- T kh h khng vn ha thy cc thnh kh, huyt nui dng c nhc t chi A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 2.a- Trong bi T qun gia Tr linh, Trch t tr chng T kh h bt kin vn gm Nhn sm, Bch trut, Bch linh, Cam tho, Tr linh, Trch t. V Nhn sm lm qun bi v: b- Nhn sm i b nguyn kh A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 3.a- Trong HC T kh h h hm, c triu chng sa gin cc tng ph bi v: b- T kh h th kh tr, a n huyt A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu 142
B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 4.a- Trong bi b trung ch kh tr HC T kh h h hm gm Si h, Thng ma, Nhn sm, Hong k, Bch trut, Trn b, Phc linh. V nhn sm lm thn bi v: b- Nhn sm b nguyn kh ch T th gip Thng ma, Si h thng dng A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 5.a- Trong HC T kh h bt thng nhip huyt, c du hiu chn tay lnh bi v: b- T kh h nn dng kh ca T khng thu t ra t chi A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 6.a- Trong bi T qun gia Trc b, C mc (sao en) tr HC T kh h bt thng nhip huyt gm Nhn sm, Bch linh, Bch trut, Cam tho, Trc b, C mc. Hai v Trc b, C mc (sao en) lm t bi v: b- Hai v ny c tc dng ch huyt theo l lun kin hc tc ch A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 7.a- Trong bi Ph t l trung tr chng T dng h gm Nhn sm, Bch trut, Cam tho, Can khng, Ph t. Cam tho lm thn bi v: b- Cam tho b trung kh, ha hon cn au 143
A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 8. a- Trong HC T kh h bt kin vn, c triu chng ph thng; bi v: b- T kh h khng vn ha c thy thp A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 9. a- Trong phng huyt cha chng T kh h bt kin vn gm T du, Thi bch, Phong long, i , Thiu ph, Quan nguyn, Kh hi, Chng mn, Tc tam l. Chm b thi bch; bi v: b- Chm b Thi bch l tr T th, v Thi bch l th huyt ca T kinh A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 10. a- Trong phng huyt cha chng T kh h bt thng nhip huyt gm Thi bch, Phong long, T du, i , Thiu ph, n trung, Kh hi, Quan nguyn, Thi uyn. Chm b Thi uyn ch huyt; bi v: b- Thi uyn l huyt hi ca mch A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
144
P N
STT 1 2 3 4 p n C D B A STT 5 6 7 8 p n C C C C
CU HI NHN QU
STT 2 3 5 7 9 p n A A B D A STT 11 14 15 16 22 p n B D A B A
145
Bi 7
BNH HC THN - BNG QUANG
MC TIU
Sau khi hc tp, ngi sinh vin PHI 1. Nu c tn gi 7 hi chng bnh tng Thn v ph Bng quang do nguyn nhn bn trong v nguyn nhn khc 2. Gii thch c c s l lun ca cc hi chng (t nguyn nhn n c ch sinh bnh v triu chng) 3. Nu c php tr ca 7 hi chng ni trn. 4. Nu c thnh phn dc liu ca cc bi thuc v gii thch c cu to (tc dng, vai tr ca tng v) ca nhng bi thuc nu trn. 5. Nu c cng thc huyt v gii thch c cch cu to (tc dng ca huyt) ca cng thc huyt trn da theo cch vn dng du, m, nguyn, lc v ng du huyt cho 7 hi chng ni trn.
1. I CNG 1.1. Da trn c s hu thin bt qui Theo Kinh dch, tng Thn ng vi qu Khm ca Hu thin bt qui. Qu Khm c gii thch nh sau
Tng ca Khm l nc. Tng Thn ng vi qu Khm. Do Thn ch

thy. Thn vi Thy tng.
Tng trng cho Ha nm trong Thy, l Dng nm trong m. ng vi

tnh cht ca qu m ngi ta c quan nim l Thn ha nm gia Thn thy v v qu Khm l ngun gc s sng nn Thn ha cng l la ca s sng (mnh mn ha).
L ni gi li. Do tng Thn phi l ni ct gi tinh kh hu thin v

tin thin ca nhn th. Thn l phong tng chi bn. (Lc tit tng tng lun/T Vn). 146
Mi s sng u bt ngun t nc. Do tng Thn l ngun gc ca s

sng trong ngi. Con ngi mi sinh ra u tin l nh tinh kh tin thin m sng v pht trin. Do Thn ch Tin thin.
L nc i vi t (lm cho t ph nhiu). Thn ch tinh kh tin thin

s gip cho T th vn ha thy cc thnh tinh kh hu thin. C hai s nui dng mi tng ph, kh quan trong nhn th. Theo Kinh dch, ph Bng quang ng vi qu Kin ca Hu thin bt qui. Nu qu Khm chim v tr s 1, th qu Kin chim v tr s 6. Nu gi s 5 l s thnh th Thin nht sinh Thy, a lc thnh Thy. Do nu Thn thuc Thy th Bng quang cng thuc Thy. iu ny nu r quan h biu l gia Thn v Bng quang. Qu Kin c gii ngha l ni m dng tranh chp nhng ri cng xui theo. Bng quang l ni thy thnh. Thy trong nhn th l tn v dch. Tn l trong thuc dng, Dch l c thuc m. ti ph Bng quang, tn dch, m dng ln ln nhau, nhng sau qua s kh ha ca Bng quang m thnh nc tiu, bi tit ra ngoi. Bng quang gi chu chi quan, tn dch tng yn, kh ha tc nng xut chi (Linh Lan b in/T Vn). 1.2. Chc nng sinh l tng Thn Thn bao gm Thn m, Thn dng. Thn m cn gi l chn m, nguyn m, nguyn Thy. Thn dng cn gi l Thn kh, Thn ha, chn dng, nguyn dng, chn ha, mnh mn ha. 1.2.1. Thn l gc tin thin, ngun gc ca s sng (Tin thin chi bn, sinh kh chi nguyn). ni Thn l ci c sinh thnh, s pht sinh, pht trin, bao qut, quyt nh xu hng pht trin ca mi c th.
Ci lp mnh, ci sc sng ca mi c th c quyt nh bi ni Thn. Ci s c di truyn cho th h sau, to c th mi nm ni Thn.

1.2.2. Thn ch thy Dch th trong con ngi do Thn quyt nh. Cht thy dch c nhp vo nh V, chuyn ha nh T, tng cha v phn phi l do Thn. Mi th huyt, tn dch u c chu nh hng ca Thn. 1.2.3. Thn ch ha Ngun sui nhit, ngun nng lng m bo cho s sng cn, cho hot ng l ni Thn ha (chn ha). Dng kh di do, tinh lc y l nh chn ha sung mn. Nhng biu hin lnh trong ngi, lnh lng, lnh tay 147
chn u l do ha thiu, dng h. Nhng biu hin hay cm u l dng suy, ha yu. 1.2.4. Thn gi chc nng b tng Thn ch b tng, Can ch s tit gip lm cho c th c cn bng. Tt c cc hin tng h thot, thi tit qu mc l do chc nng b tng ca Thn b ri lon. Nh kh th, kh nghch l do Thn khng np c kh; tiu nhiu, tiu kht l do Thn khng gi c thy; m hi chy nh tm l do Thn khng lim c hn.... 1.2.5. Thn tng tinh Tinh ba ca ng cc c V thu nhn, T Ph chuyn ha, tng cha ni Thn. Tinh ba ca mi Tng ph c tng cha ni Thn. Thn cng s dng bin ha tinh ba ny thnh tinh sinh dc. Hot ng sinh dc mnh m hay yu t ph thuc vo tinh y. Tinh di do chng t Thn kh mnh, tinh t i l Thn kit, kh suy. 1.2.6. Thn ch k xo, tc cng chi quan Tt c s mnh m ca con ngi l do Thn. Thn suy lm cho c th suy nhc, tay chn run, cng, mt kh nng thc hin cc ng tc kho lo, tinh vi. 1.2.7. Thn ch ct ty Xng ct vng chi, ty di do, rng chc, khng lung lay, khng au nhc (theo ng y rng l phn tha ca ct) chng t Thn tt. au nhc xng ty, ci xng, chm pht trin l biu hin ca Thn km. 1.2.8. Thn khai khiu ra tai Chc nng ca tai l nghe. Nhng bnh l ca Thn c nh hng n kh nng nghe ca tai. Tai , ic, nghnh ngng, sc nghe km l Thn h. 1.2.9. Thn ch tin m, hu m Tin m l ni ra ca nc tiu, tuy l t Bng quang nhng vic vn hnh niu l nh kh ha ca Thn (Thn kh suy th i rt, i sn, i khng ht...Thn thy suy th i nhiu ln, i m). Tin m cng ng thi c lin quan n b sinh dc ngoi. Thn dng suy th dng khng cng, hnh s bt tc, lnh cm, lit dng. m mn l ni th hin tnh trng ca Thn, t m mao n m dch u th hin tnh trng Thn khe hay yu.
148
Hu m l ni ra ca phn, tuy l t i trng nhng c lin quan n tnh trng thnh h ca Thn. Thn h lm ri lon cng nng hot ng gy to bn hoc tiu chy (ng canh t). 1.2.10. Thn tng ch ch do Thn lm ch. Kin cng quyt lm cho bng c iu d nh l Thn kh di do. Ngc li, Thn kh bt tc th tinh thn tr nn yu ui, thiu ch. 1.2.11. Khng thng Thn S hi lm hi Thn v ngc li Thn kh suy, bt tc th ngi bnh d kinh s. 1.2.12. Nhng vng c th c lin quan n tng Thn Do ng kinh Thn c i qua nhng vng tht lng, Can, Ph, Tm nn trong bnh l tng Thn thng hay xut hin nhng triu chng c lin quan n nhng mi quan h nu trn.
Quan h gia Thn v Tm l quan h gia thn vi ch (Thn l b ca

ty, thng vi no), gia thy dch vi huyt, gia long ha vi qun ha, mi quan h ch c gia Thn vi Tm (thy ha k t).
Quan h gia Thn vi Ph c th hin vi chc nng Thn np kh,

Ph tc ging kh.
Quan h gia Thn vi Can l quan h gia tng ha v long ha, gia
ch v , gia thy v huyt, gia s tit v b tng. Mi quan h ny th hin trong chc nng Thn ch tc cng, ch cc vn ng tinh vi ca c th. 1.3. Chc nng sinh l ph Bng quang 1.3.1. Bng quang l chu , ni cha v thi nc tiu Thy dch qua qu trnh chuyn ha, phn cn b c a v cha ti Bng quang, nh vo s kh ha ca Thn m a ra ngoi theo ng niu. 1.3.2. Nhng mi quan h ca ph Bng quang * Ph tng: s quan h ny gip cho nc lu thng. Bng quang b kt, nc khng thi c, thy dch trn ngp c phu gy ph thng, cn tr chc nng ca Ph. Ph kh khng tuyn, b mao b kt th Bng quang phi thi nc tiu nhiu hn. Ph kh thi qu, b mao tng thi m hi th Bng quang nc t m m.
149
* Tm tng: tm ha qu thnh, huyt Tiu trng th nc tiu trong Bng quang c mu. Tm m h thy dch thiu th nc tiu trong Bng quang t m m. * Can tng: chc nng s tit ca Can nh hng ti vic bi tit nc tiu ca Bng quang. S tit thi qu th tiu nhiu, s tit khng tt th b bch. * T tng: t vn ha thy cc, thng qua Tiu trng cht nc c a xung Bng quang. T ha thp thng qua vic thi nc tiu ca Bng quang. T thp, kin vn khng tt th i c, i ra dng trp. T nhip huyt khng tt th xut hin mu trong nc tiu. * Thn tng: thn ch thy, thy dch cha ti Bng quang. Thn khai khiu ra tin m, vic hnh niu do Thn sai khin.
CHC NNG SINH L CA THN BNG QUANG
- Kinh Dch quy np Thn, Bng quang vi 2 qu c lin quan mt thit vi nc (qu Khm v Kin), vi ngun gc ca s sng. Chc nng ca Thn, Bng quang v th c lin quan mt thit vi nhiu chc nng hot ng c bn ca c th nh: di truyn, sinh dc, bin dng v ng nhin c thn kinh -ni tit.
CHC NNG SINH L CA THN BNG QUANG
- Nhim v ch yu ca Thn: + m bo vic duy tr ni ging (di truyn v sinh dc) + Duy tr hot ng bin dng ca c th + Duy tr s cn bng nc in gii trong c th - Nhng biu hin ch yu khi Thn Bng quang b ri lon cng nng: + Ri lon hot ng bin dng + Ri lon hot ng sinh dc + Ri lon nc in gii + Ri lon hot ng ni tit - Nhng v tr thng c biu hin triu chng khi Thn b ri lon cng nng: + ton thn, nhiu chc nng hot ng + B sinh dc, tit niu + Tht lng, tai
150
2. Nhng bnh chng thn - bng quang 2.1. Nhm bnh chng tng Thn Thn bao gm Thn m v Thn dng. Thn m thuc Thy. Thn dng ng trong Mnh mn, l chn ha ca tin thin, cng c th ni l ci ngun nhit nng ca c th, thn dng thuc Ha. Do vy, bnh l tn thng tng Thn cng gm 2 nhm
Nhm n bnh: ch nhng bnh l ch xy ra tng Thn gm

+ Thn m h + Thn dng h + Thn dng h -Thy trn
Nhm hp bnh: nhm ny gm cc hp chng xy ra tun theo quy

lut ng hnh. Do gm 2 hnh Thy (thn m) v ha (Thn dng) nn c nhng hi chng bnh sau.
+ Tng sinh:
Can, Thn m h Ph, Thn kh h Ph, Thn m h T, Thn dng h Tm, Thn dng h
Tng khc: Tm, Thn bt giao.

2.2. Nhm bnh chng ph Bng quang Do chc nng kh ha Bng quang ca Thn dng suy km nn chc nng c thc (kim sot) s bi tit nc tiu cng b nh hng (c gi l Bng quang bt c). Bnh cnh Bng quang h hn thng thy xut hin nhng triu chng i sn, i dm hoc mt i m khng tiu c. 2.3. Bnh chng Thn m h 2.3.1. Bnh nguyn Do nhng nguyn nhn sau gy nn
Do bnh lu ngy Do tn thng phn m dch ca c th. Thng gp trong nhng trng
hp st cao ko di, mt mu, mt tn dch.
Do tinh b hao tn gy ra.
151
2.3.2. Bnh sinh Chng trng xut hin c nhng c im
Thn m b tn thng, h suy sinh ra chng tai, rng lung lay, au

lng, gi mi, ri lon kinh nguyt,...
Thn m h tn gy nn chng h nhit (m h sinh ni nhit) nh nng

v chiu, lng bn tay chn nng, li , hng kh. 2.3.3. Triu chng lm sng
Ngi gy, thng au mi tht lng v u gi. Cm gic nng trong

ngi, nht l v chiu v m, o hn.
Ngi mt mi, tai, nghe km. Li , hng kh, lng bn tay chn nng. Di tinh, mng tinh, ri lon kinh nguyt. Mch trm, t, sc.
2.3.4. Bnh l Ty y thng gp Hi chng Thn m h l hi chng bnh l rt ph bin trn lm sng v gp trong rt nhiu bnh
Suy nhc c th, lo suy, suy nhc sau vim nhim ko di Lao phi, tiu ng Ri lon thn kinh chc nng Suy sinh dc.
2.3.5. Php tr Ty theo nguyn nhn sinh bnh, php tr c th
T m b Thn T m b Thn - C tinh.

Cc bi thuc ng y c th s dng trong bnh cnh ny gm Lc v a hong hon, Kim ta c tinh hon. Phn tch bi Lc v a hong hon Bi thuc ny c xut x t Tiu nhi dc chng trc quyt (2). Cn c tn khc l Lc v hon, a hong hon. Tc dng iu tr: t m b Thn. B Can, Thn. Ch tr: chn m hao tn, lng au chn mi, t ra m hi, ra m hi trm, di tinh, i tin ra huyt, tiu kht, lm lu. Cha chng Can, Thn m h, h ha bc ln (lng gi mi yu, hoa mt, chng mt, tai , ra m hi trm, di tinh, nhc trong xng, lng bn tay chn nng, kht, li kh, hng au...).
152
* Phn tch bi thuc: (Php b)

V thuc Thc a Hoi sn Sn th n b Phc linh Trch t Dc l ng y Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Chua, sp, hi n. n b Can, Thn, sp tinh ch hn Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang
Phn tch bi thuc Kim ta c tinh hon Bi ny c xut x t Thng hnh phng. C ti liu ghi bi ny xut x t sch Y phng lp gii. Ch tr: tinh hot khng cm c
Phn tch bi thuc (Php b)

V thuc Khim thc Sa uyn Mu l Lin nhc Tt l Long ct Lin tu Dc l ng y Ngt, cht, bnh. B T ch Thn, ch t sp tinh Kinh nghim Mn, cht, hi hn. T m tim dng. Ha m c sp Ngt, bnh. B T dng Tm. Sp trng c tinh ng, n. Bnh Can tn phong, thng thp hnh huyt Ngt, sp, bnh. Trn kinh an thn. Sp tinh v lm ht m hi Kinh nghim tr bng huyt, th huyt, di mng tinh
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Thn du Phc lu Tam m giao Can du Thi xung Thn mn Bch hi A th huyt C s l lun Du huyt ca Thn lng Kinh Kim huyt/ThnB mu B Thn Thy Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Du huyt ca Can lng Du Th huyt/Can Du Th huyt/TmT t T Tm ha Hi ca c mch v 6 dng kinh Tc dng iu tr ch Thy trng ha Km cha chng au lng B Thn m cha chng o hn T m B Can huyt Thanh Can ha, cha chng u chong mt hoa Thanh Tm ha, t Tm nhit Thanh thn ch, tit nhit
153
THN M H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng b tng, tng tinh ca T - Ch chng (triu chng quan trng): st cn, au lng, tai. St v chiu - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Thn m h: Lc v a hong hon
2.4. Bnh chng Thn kh bt tc 2.4.1. Bnh nguyn
Do bm t tin thin khng . Do mc bnh lu ngy. Do lao tn qu , lo suy gy ra.

2.4.2. Bnh sinh
Thn tng tinh v ch b tng. Nu Thn kh bt tc, th cng nng ny

s b nh hng sinh chng di, hot tinh, tiu nhiu ln, tiu khng t ch (h nguyn bt c).
Thn np kh. Thn kh bt tc, lm nh hng chc nng tuyn ging

ca Ph kh gy chng th kh, ht vo ngn, th ra di. 2.4.3. Triu chng lm sng
Ngi mt mi, chng mt, tai , mt km. Thng ku au mi tht

lng, th kh, ht vo ngn, th ra di..
S lnh, tay chn lnh, m hi t ra. Thng ku bng trng, tiu ha

ri lon, d tiu chy.
Suy sinh dc, di tinh, lit dng Suy h hp mn, suy nhc c th, nhng bnh mn tnh c km suy
nhc.
154
2.4.5. Php tr Ty theo nhm bnh m php tr c th
n Thn np kh B Thn c tinh

Cc bi thuc ng y c th s dng trong bnh cnh Thn kh bt tc gm:
Thn kh hon C tinh hon Hu quy m

* Phn tch bi thuc Thn kh hon C tt c 4 bi thuc Thn kh hon khc nhau. Bi th 1 c xut x t Thin kim dng tr h lao. Bi th 2 xut x t T sinh dng tr Thn kh khng ha, tiu nhiu. Bi th 3 xut x t Bo mnh tp dng tr dng thnh, T, V bt tc, h tn do phng dc, lao, tr lu ngy. Bi thuc ny cn c tn Bt v hon, Bt v qu ph (3), c xut x t Kim qu yu lc (2). Tc dng iu tr: n b Thn dng. Ch tr: cha chng Thn dng h (au lng mi gi, lng v chi di lnh, tiu tin nhiu ln c th km theo m m, cc kh...). Phn tch bi thuc (Php n)
V thuc Ph t ch Qu nhc Thc a Hoi sn Sn th n b Phc linh Trch t Dc l ng y i nhit, c c, cay, ngt. Hi dng cu nghch, b ha tr dng, trc phong hn thp t Cay, ngt, i nhit hi c. B mnh mn tng ha Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Chua, sp, hi n. n b Can, Thn, sp tinh ch hn Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang
* Phn tch bi thuc Hu quy m Bi thuc ny c xut x t Y lc gii m. Tc dng iu tr: tun b Thn dng. Ch tr: Cha mnh mn tng ha suy, s lnh, ngi mt mi, 155
chn tay lnh, lit dng, hot tinh, lng gi mm yu. Cha trng hp nguyn dng khng , nhc mt qu . T, V h hn.
Phn tch bi thuc (Php n)

V thuc Ph t ch Qu nhc Thc a Hoi sn Sn th K t trng Cam tho Dc l ng y i nhit, c c, cay, ngt. Hi dng cu nghch, b ha tr dng, trc phong hn thp t Cay, ngt, i nhit hi c. B mnh mn tng ha Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Chua sp, hi n. n b Can, Thn, sp tinh ch hn Ngt, bnh. B Can, Thn , nhun Ph to, mnh gn ct Ngt, n, hi cay. B Can, Thn , mnh gn ct Ngt, bnh. B T, V, nhun Ph thanh nhit gii c. iu ha v thuc
* Phn tch bi thuc C tinh hon C tt c 4 bi thuc khc nhau cng mang tn C tinh hon. Bi 1 xut x t T sinh dng tr h tiu v Bng quang h hn, tiu c, huyt trng. Bi 2 c xut x t Chng tr chun thng dng tr thn kinh b tn thng, tinh thot, huyt trng, nc tiu ra dm d. Bi 3 c xut x t Y lc gii m dng tr di tinh, mng tinh. Bi thuc c cp y c xut x trong 540 bi thuc ng y. Ch tr: di tinh, di niu.
Phn tch bi thuc: (Php b)

V thuc Sng nai Khim thc Kim anh t Hoi sn Lin nhc Lin tu Ngt, cht, bnh. B T ch Thn, ch t sp tinh Chua, cht, bnh. Kin tinh, mnh rut Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, Sinh tn ch kht Ngt, bnh. B T dng Tm. Sp trng c tinh Dng theo kinh nghim cha chng bng huyt, th huyt, di mng tinh Dc l ng y
156
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Thn du Tam m giao Mnh mn Trung cc C s l lun Du huyt ca Thn lng Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha M huyt ca Bng quang Giao hi ca Tc tam m v Nhm mch Can du Thi xung Du huyt ca Can lng Du Th huyt/Can Tc dng iu tr ch Thy trng ha km cha chng au lng T m Bi nguyn -B Thn Li bng quang R/L tiu tin iu huyt tht bo cung, n tinh cung Di tinh B Can huyt Thanh Can ha, cha chng u chong mt hoa
THN KH H (THN KH BT TC)
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng b tng, tng tinh v np kh ca Thn - Ch chng (triu chng quan trng): mt mi, ri lon tit niu sinh dc. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Thn kh h: Thn kh hon, C tinh hon, Hu quy m
2.5. Bnh chng Thn dng h - thy trn 2.5.1. Bnh nguyn
Do tin thin bt tc. Do mc phi bnh lu ngy.

2.5.2. Bnh sinh Thn c chc nng kh ha nc. Thn dng h yu s khng lm ch c thy, vic kh ha Bng quang s bt li. Thy dch do s tr, trn lan gy nn thy thng. 2.5.3. Triu chng lm sng
Ngi mt mi, chng mt, tai , mt km. Thng ku au mi tht lng.
157
S lnh, s gi. Thng ku bng trng, tiu ha ri lon, d tiu chy. Sc mt nht nht, tay chn ph, tay chn lnh, m hi t ra. Tiu t, nc tiu trong. Phn lng. Li bu, ru li trng mng. Mch trm v lc.
Vim thn mn Suy tim Hi chng thn h.

2.5.5. Php tr n dng li thp. Cc bi thuc ng y thng s dng gm
T sinh Thn kh hon Chn v thang

* Phn tch bi thuc Chn v thang Bi ny c xut x t Thng hn lun. Tc dng iu tr: n dng li thy. Ch tr: cha chng ph thng do T, Thn dng h.

V thuc Ph t ch Bch thc Can khng Bch trut Phc linh Dc l ng y i nhit, c c, cay, ngt. Hi dng cu nghch, b ha tr dng, trc phong hn thp t ng chua, hi hn. Dng huyt Lim m. Li tiu, nhun gan Cay, n. n dng tn hn. Hi dng thng mch Ngt, ng, hi n. Kin V, ha trung, to thp Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm
* Phn tch bi thuc T sinh Thn kh hon Bi thuc c xut x t T sinh phng. y l bi Thn kh hon gia Ngu tt v Xa tin. C ti liu ghi xut x l Thin gia diu phng. Tc dng iu tr: n dng tiu thy. Ch tr: thn dng h khng ha c thy, ng chn lnh, tiu tin bt li.
158

V thuc Ph t ch Qu nhc Thc a Hoi sn Sn th n b Phc linh Trch t Xa tin t Ngu tt Dc l ng y i nhit, c c, cay, ngt. Hi dng cu nghch, b ha tr dng, trc phong hn thp t Cay, ngt, i nhit hi c. B mnh mn tng ha Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Chua, sp, hi n. n b Can, Thn, sp tinh ch hn Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang Ngt, hn. Li tiu, thanh Ph, Can phong nhit. Thm Bng quang thp kh Chua, ng, bnh. B Can, Thn, tnh i xung
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Thn du Tam m giao Mnh mn C s l lun Du huyt ca Thn lng Giao hi huyt ca 3 kinh m / chn c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, b kh hi dng L B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng c hiu vn T th, li thy thp. Ch ch cu lu, khng chm Kinh nghim ngi xa phi hp vi Thy phn tr ph thng Tc dng iu tr ch Thy trng ha, km cha chng au lng T m Bi nguyn -B Thn Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca trng phong iu kh ch nguyn. Bi Thn b h Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu Cha chng ph thng, c trng Cha chng ph thng, c trng
Quan nguyn
Kh hi
Thy phn m lng tuyn
159
THN DNG H THY TRN
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng kh ha nc ca Thn - Ch chng (triu chng quan trng): ph thng cc chi. au lng tai. S lnh - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Thn dng h thy trn: T sinh thn kh hon, Chn v thang
2.6. Bnh chng Tm Thn dng h 2.6.1. Bnh nguyn Ngun gc bnh l Thn dng h, Thn kh bt tc. Do nguyn nhn bnh bao gm tt c nhng nguyn nhn gy nn Thn kh bt tc, Thn dng h. 2.6.2. Bnh sinh Thn dng, ng mnh mn, l chn ha ca tin thin, l ci ngun nhit nng ca tt c c th, tt c tng ph. Bnh gy nn do dng kh ca Thn h yu dn n Tm dng cng suy theo. Hp bnh gm cc triu chng mang c im.
Dng h: tay chn lnh, s lnh, mt mi. Ti Thn: di tinh, lit dng, hot tinh, lnh cm. Ti Tm: trm cm, ni kh, hi hp, ng km.
Ngi mt mi, khng mun hot ng. Tinh thn u oi, trm cm.
Chng mt, tai , mt km. Thng ku au mi tht lng.
S lnh, s gi. Tiu ha ri lon, d tiu chy. Sc mt nht nht, tay chn lnh, m hi t ra Tiu t, nc tiu trong. Phn lng. Li bu, ru li trng mng. Mch trm, tr, v lc
X cng mch vnh Suy tim Tiu ng Suy thn mn.
160
2.6.5. Php tr n b Tm Thn. Thng dng cc thuc n b Thn dng (Ph t ch, Nhc qu), b Tm huyt (an sm, ng quy), an thn (Vin ch, B t nhn). * Phn tch bi thuc n b Tm Thn

V thuc Ph t ch Qu nhc Th ty t Ba kch ng quy Bch thc Vin ch B t nhn an sm Dc l ng y i nhit, c c, cay, ngt. Hi dng cu nghch, b ha tr dng, trc phong hn thp t Cay, ngt, i nhit hi c. B mnh mn tng ha Ngt, cay, n. B Can, Thn, ch tinh ty, mnh gn ct Cay, ngt, hi n. n Thn tr dng. Mnh gn ct, kh phong thp Cay, ngt, n. B huyt, hot huyt, nhun to, hot trng, iu huyt, thng kinh ng, chua, hi hn. Dng huyt lim m. Li tiu, nhun gan ng, n. An thn, ch tr, tn ut, ha m, tiu ung thng Ngt, bnh. B Tm, T. nh thn, ch hn, nhun to, thng tin ng, hi hn. Trc huyt (khng huyt khng dng)
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Thn du Tam giao m C s l lun Du huyt ca Thn lng Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha Du huyt ca Tm lng Hi huyt ca huyt B ca huyt Huyt Hi ca kh, M/Tm bo M huyt ca Tm Giao hi huyt ca m duy v Quyt m Tc dng iu tr ch Thy trng Ha, km cha chng au lng T m Bi nguyn -B Thn B Tm huyt Kinh nghim phi 3 huyt ny vi nhau (thm Tam m giao) l huyt, iu kh Phi hp cha chng kh th, au tc ngc
Mnh mn Tm du Cch du Huyt hi n trung C khuyt Ni quan
161
TM THN DNG H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch ha, tng tinh v mi quan h vi no ty ca Thn - Ch chng (triu chng quan trng): u oi, trm cm. au lng tai. S lnh - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm, Thn dng h: n b Tm, Thn
2.7. Bnh chng Thn T dng h 2.7.1. Bnh nguyn Ngun gc bnh l Thn dng h, Thn kh bt tc. Do nguyn nhn bnh bao gm tt c nhng nguyn nhn gy nn Thn kh bt tc, Thn dng h. 2.7.2. Bnh sinh Thn dng, ng mnh mn, l chn ha ca tin thin, l ci ngun nhit nng ca tt c c th, tt c tng ph. Ha ca hu thin T, V cn c ha ca tin thin nung nu mi c th pht huy tc dng chuyn vn tiu ha tt. Bnh gy nn do dng kh ca Thn h yu dn n dng kh ca T th cng suy theo, sinh ra chng tiu ha ri lon. Hp bnh gm cc triu chng mang c im
Dng h: tay chn lnh, s lnh, mt mi. Ti Thn: ng canh t, di tinh, lit dng, hot tinh, lnh cm. Ti T: tiu chy, cu phn sng, ri lon tiu ha.
Ngi mt mi, chng mt, tai , mt km. Thng ku au mi tht lng. S lnh, tay chn lnh, m hi t ra. Thng ku au bng, lnh bng,
bng trng, tiu ha ri lon, d tiu chy, ng canh t. Chm m thy d chu.
162
Suy nhc c th Ri lon tiu ha mn tnh Vim i trng mn Vim thn mn.
2.7.5. Php tr: n b T, Thn Nhng bi thuc ng y c th s dng
Hu quy m T thn hon Phn tch bi thuc Hu quy m (Xin xem phn Thn kh bt tc) Phn tch bi thuc T thn hon
C nhiu bi thuc cng tn T thn hon c ghi nhn vi nhiu xut x v ch nh s dng khc nhau. Bi th 1 xut x t Thy Trc ng kinh nghim phng tr Thn h, mt hoa, mt c mng. Bi th 2 xut x t Cnh Nhc ton th tr T, Thn h hn, a chy lc gn sng gm Mc hng, Ph c ch, Nhc u khu, i to. Bi th 3 c xut x t Thm Th tn sinh dng tr sn kh do hn, thin try (thot v bn). Bi th 4 c xut x t Huyt chng nhn dng n b T, Thn tr chng Thn t. Bi th 5 c xut x t C kim y thng tr tiu vt, tiu khng t ch do h yu. Bi thuc di y c xut x t Ni khoa trch yu (theo Chng tr chun thng). Tc dng iu tr: n Thn m T. Ch tr: c trng ch t (ng canh t).
Phn tch bi thuc: (Php n)

V thuc Ph c ch Ng v t Ng th du Nhc u khu Can khng i to Dc l ng y Cay, ng, i n. B mnh mn tng ha. Np Thn kh, cha chng ng lao tht thng, ct ty thng bi, T Thn h hn Chua, mn, n. C Thn, lim Ph. C tinh, ch m hi. Cng gn ch kh, b ng tng Cay, ng, n hi c. Cha n khng tiu, nn ma, au bng, tiu chy Cay, n, hi c. n T sp trng, ch nn, ch t l, tiu thc Cay, n. n dng tn hn. Hi dng thng mch Ngt, n. B T ch Kh. Dng V sinh tn dch, iu ha cc v thuc
163

Tn huyt Thn du Tam m giao Mnh mn C s l lun Du huyt ca Thn lng Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, b kh hi dng L B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng Kinh nghim phi hp cc huyt bn (Chm cu t sinh kinh) tr au bng, n ung km Tc dng iu tr ch Thy trng ha, km cha chng au lng T m Bi nguyn -B Thn Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca trng phong iu kh ch nguyn. Bi Thn b h (Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu Cha chng y bng, n ung km tiu
Quan nguyn
Kh hi
Thi bch Chng mn Tc tam l Trung qun
M huyt ca V
Cha chng y trng bng
THN T DNG H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch ha (ci ngun nhit nng) ca Thn v mi quan h Thn, T - Ch chng (triu chng quan trng): s lnh, mt mi, ng canh t, ri lon tiu ha - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm, Thn dng h: Hu quy m, T thn hon
2.8. Bnh chng Can Thn m h 2.8.1. Bnh nguyn
Do tinh b hao tn gy ra. Do bnh lu ngy. Do nhng bnh lm hao tn phn m dch ca c th.
164
2.8.2. Bnh sinh Thn v Can c mi lin h t dng ln nhau. Thn thy sinh Can mc. S s tit iu t ca Can phi nh vo s t dng ca Thn. Can tng huyt, Thn tng tinh, m tinh v huyt u thuc m, cho nn Thn m h thng gy nn Can huyt h. Cc chng trng xut hin s mang cc thuc tnh
m h: nhng thuc tnh ca H v Nhit (m h sinh ni nhit). Ca Thn v Can.

Ngi gy, thng au mi tht lng v u gi. Cm gic nng trong

ngi, nht l v chiu v m, o hn.
au u (nht l vng nh), cm gic cng. Ngi bt rt, run, ng km, mt mi, tai, nghe km, mt nhn km. Li , hng kh, lng bn tay chn nng. Di tinh, mng tinh, ri lon kinh nguyt. Mch t, sc.
2.8.4. Bnh l Ty y thng gp
Ri lon thn kinh chc nng Suy nhc thn kinh Cng gip Cao huyt p Tiu ng.
2.8.5. Php tr: t b Can Thn Nhng bi thuc ng y thng dng
Lc v quy thc thang K cc a hong thang i b m hon B Can Thn

Phn tch bi thuc Lc v a hong hon gia quy thc. Bi thuc c xut x t Y lc gii m, dng tr m h ha vng.
165
Phn tch bi thuc (Php b - thanh)

V thuc Thc a Hoi sn Sn th n b Phc linh Trch t ng quy Bch thc Dc l ng y Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Chua, sp, hi n. n b Can, Thn, sp tinh ch hn Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang Cay, ngt, n. B huyt, hot huyt, nhun to, hot trng, iu huyt, thng kinh ng, chua, hi hn. Dng huyt lim m. Li tiu, nhun gan
* Phn tch bi thuc i b m hon Bi i b m hon c ngun gc t Chu an kh. Tc dng iu tr: t m ging ha. Ch tr: cha chng Can, Thn m h: nhc trong xng, triu nhit, ho ra mu, phin nhit. Cha chng huyt nhit (xut hin to chng) bui sng mt, bui chiu nng, ng tm phin nhit, l ming li, tiu tin ngn . Ngi T, V h nhc khng nn dng.

V thuc Thc a Qui bn Tri mu Hong b Dc l ng y Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, mn, hn. T m, B Tm, Thn ng lnh. T Thn b Thy. T ha ng, lnh. T tng ha. Thanh thp nhit
* Phn tch bi thuc K cc a hong thang Bi thuc ny c ngun gc t Cc phng. L bi Lc v a hong gia K t v Cc hoa. Tc dng iu tr: t m ghm dng. Ch tr: cha chng Can, Thn m h: nhc trong xng, triu nhit, ho ra mu, phin nhit, huyt p cao, u vng, mt hoa, th lc gim.
166

V thuc Thc a Hoi sn Sn th n b Phc linh Trch t K t Cc hoa trng Dc l ng y Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Chua, sp, hi n. n b Can, Thn, sp tinh ch hn Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang Ngt, bnh. B Can, Thn. Nhun Ph to, mnh gn ct Ngt, ng, hi hn. Tn phong thp, thanh u mc, ging ha gii c
* Phn tch bi thuc B Can Thn Tc dng iu tr: t m ghm dng. B Thn, t m, dng Can huyt. Ch tr: st m, tai, hoa mt, o hn, i cu to bn, ngi bt rt kh chu, tiu but rt, sn , huyn vng.
Phn tch bi thuc: (Php b -thanh)

V thuc H th Thc a Hoi sn ng quy Trch t Si h Tho quyt minh (sao en) B huyt thm tinh Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Dng Can huyt Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang Bnh can h st Thanh Can nhun to, an thn Dc l ng y
Cng thc huyt s dng

Thn du, Phc lu, Tam m giao, Can du, Thi xung. Thn mn, Bch hi, A th huyt.
167
Tn huyt Thn du Phc lu Tam m giao Can du Thi xung Thn mn Bch hi A th
C s l lun Du huyt ca Thn lng Kinh Kim huyt/ThnB mu B Thn thy Giao hi huyt ca 3 kinh m / chn Du huyt ca Can lng Du Th huyt/CanT t T Can ha Du Th huyt/TmT t T Tm ha Hi ca c mch v 6 dng kinh
Tc dng iu tr ch Thy trng ha, km cha chng au lng B Thn m chng o hn T m B Can huyt Thanh Can ha, cha chng u chong mt hoa Thanh Tm ha, t Tm nhit. Thanh thn ch, tit nhit
cha
Cng thc 2: Thn du, Phc lu, Tam m giao, Can du, Thi xung, Ni
quan, Thn mn.
Tn huyt Thn du Phc lu Tam m giao Can du Thi xung Ni quan Thn mn C s l lun Du huyt ca Thn lng Kinh Kim huyt/ThnB mu B Thn thy Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Du huyt ca Can lng Du Th huyt/CanT t T Can ha Giao hi huyt ca Tm bo v mch m duy c hiu vng ngc Du Th huyt/TmT t T Tm ha Tc dng iu tr ch Thy trng ha, km cha chng au lng B Thn m cha chng o hn T m B Can huyt Thanh Can ha, cha chng u chong mt hoa Cha chng hi hp, au ngc gy kh th, ngn ngc Thanh Tm ha, t Tm nhit, cha chng tm phin
CAN THN M H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng b tng, tng tinh ca Thn v chc nng ch s tit, tng huyt ca Can - Ch chng (triu chng quan trng): bt rt, nng trong ngi, st cn, ri lon gic ng - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can, Thn m h: b Can Thn: Lc v quy thc, K cc a hong thang, i b m hon
168
2.9. Bnh chng Bng quang h hn 2.9.1. Bnh nguyn Do T, Thn dng h khng kh ha c Bng quang. 2.9.2. Bnh sinh Bng quang kim sot s cha ng v bi xut nc tiu (c thc). Nu v Thn dng h suy tt nhin chc nng ny s b nh hng. Trn lm sng s quan st c du chng ca Thn dng h cng vi triu chng ca Bng quang bt c (khng km gi) nh i sn, i dm. 2.9.3. Triu chng lm sng
Ngi mi mi, lng gi mi yu. Lit dng, di tinh. S lnh, tay chn lnh, sc mt trng nht. i sn, i dm, i lt nht, dng nc tiu khng mnh m ri r. Ru li mng. mch t nhc.
Ph i tin lit tuyn Lo suy, suy nhc c th Bnh l ty sng vng tht lng cng.
2.9.5. Php tr n Thn c sp. Bi thuc s dng gm
Tang phiu tiu tn Cng hon

* Phn tch bi thuc Tang phiu tiu tn C nhiu bi thuc c m t di tn tn gi Tang phiu tiu tn. Bi th 1 c xut x t Thin Kim phng dng tr sn hu, dng kh suy km, tiu nhiu, tiu khng t ch. Bi th 2 c xut x t Bn tho din ngha c tc dng an thn, nh tm ch, tr chng hay qun, tiu nhiu. Bi th 3 c xut x t Chng tr chun thng dng tr gh c. Bi th 4 c xut x t Chng tr chun thng dng tr ph n tiu nhiu. Bi th 5 xut x t Nghim phng tr sn hu tiu nhiu. Bi th 6 xut x t N khoa ch yu dng tr tiu nhiu, tiu sn.
169
Bi thuc di y c xut x t Tn Bin Trung y kinh nghim phng. Tc dng iu tr: n Thn c sp. Ch tr: chng tiu lt nht, tiu sn, tiu khng t ch nhng bnh nhn lo suy, T, Thn dng h.
Phn tch bi thuc (Php b - n)

V thuc Tang phiu diu Quy bn Th ty t ng sm ng quy Long ct Phc thn Vin ch Phc bn t Dc l ng y Ngt, mn, bnh. ch Thn c tinh. Tr di tinh, i sn i nhiu ln Ngt, mn, hn. B Tm, Thn. T m Ngt, cay, n. B Can, Thn. ch tinh ty. Mnh gn ct Ngt, bnh. B trung ch kh, sinh tn ch kht Ngt, cay, n. B huyt, hot huyt, nhun to, hot trng. Ngt, sp, bnh. Trn kinh, an thn, sp tinh. Ngt, nht, bnh. B T nh Tm n, ng. An thn ch tr, tn ut. Ha m tiu ung thng Khng r
* Phn tch bi thuc Cng hon.
Bi thuc c xut x Trng Trng Cnh. Tc dng iu tr: n b

Thn dng, c trng sp tinh.
Phn tch bi thuc (Php n -b)

V thuc Ph c ch Ph t ch Th ty t Ng v Thc a Cu t (H) ch tr nhn Bch trut Phc thn Dc l ng y Cay, ng, i n. B mnh mn tng ha, np Thn kh Ngt, cay, i nhit, c c. Hi dng cu nghch, b ha tr dng, trc phong hn thp t Ngt, cay, n. B Can, Thn, ch tinh ty, mnh gn ct Chua, mn, n, khng c. Lim Ph c Thn, c tinh, ch m hi, cng m ch kh. B ng tng thm tnh tr nhit Ngt, hi n. Nui Thn, dng m, b Thn, b huyt Cay, ngt. B can Thn, lm m lng gi, cha tiu tin nhiu ln, i sn Cay, n, m Thn, V. Cm tiu lng Ngt, ng, hi n. Kin V ha trung, to thp ha m, li tiu Ngt, nht, bnh. B T nh Tm
170
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Thn du Tam m giao Mnh mn C s l lun Du huyt ca Thn lng Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn c hiu dng cha chng chn ha h. B mnh mn tng ha M huyt ca Bng quang. Giao hi ca Tc tam m v Nhm mch Du huyt ca Can lng Du Th huyt/Can Tnh Mc huyt/Thn Ca ca nguyn kh, nguyn dng. Bi Thn c bn, B kh hi dng L B sinh ra kh. B huyt ny gip ch c cho chn tng vn hi c sinh kh, n h nguyn, chn c Thn dng Tc dng iu tr ch Thy trng ha, km cha chng au lng T m Bi nguyn -B Thn Li bng quang (R/L tiu tin. iu huyt tht bo cung, n tinh cung Di tinh B Can huyt Thanh Can ha, cha chng u chong mt hoa n-BKhai khiu nh thn, gii quyt nghch Cha chng Thn dng suy. Cp cu chng thot ca trng phong iu kh ch nguyn. Bi Thn b h (Cha chng mt mi, suy nhc, n ung kh tiu)
Trung cc Can du Thi xung Dng tuyn
Quan nguyn
Kh hi
Kinh nghim ngi xa c dng phi hp Thn du, Trung cc, Tam m giao tr tiu nhiu ln (Chm cu i Thnh).
BNG QUANG H HN
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng kh ha Bng quang ca Thn - Ch chng (triu chng quan trng): i sn, i dm, i lt nht, dng nc tiu khng mnh m ri r, khng gi c nc tiu, s lnh. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Bng quang h hn: Tang phiu tiu tn, Cng hon
171
NHNG BNH CHNG CA H THNG THN BNG QUANG BAO GM:
- Bnh ca chnh Thn: + Thn m h + Thn dng h + Thn dng h thy trn - Bnh ca Thn trong mi quan h ng hnh: + Tm Thn dng h + Thn T dng h + Can Thn m h + Bng quang h hn
CU HI N TP
CU HI 5 CHN 1 - CHN CU NG 1. Nguyn nhn ca HC Thn m h A. Thiu m ha nhit B. Thiu m ha hn C. n ung khng ng D. Phng dc qu E. Lo bun ko di 2. Nhng triu chng ca HC Thn m h A. Ngi gy, au mi tht lng v gi, nng trong ngi, o hn, mng tinh B. Ngi nht nht, au mi lng gy, st cn v chiu, o hn C. Tai , mt hoa, hng kh, li , phin kht, bt rt khng yn D. Ri lon kinh nguyt, rong kinh ko di, lnh cm, bt lc E. Ngi nng, au lng, di tinh, lit dng, lnh cm 3. HC Thn kh bt tc KHNG do nguyn nhn no sau y gy nn A. Bnh ni thng lu ngy
172
B. n ung tht thng C. Tnh ch bt thng D. Phng dc qu E. Lao tn 4. Php tr ph hp cho HC Thn kh bt tc A. n trung B. n khai C. n b D. Hi dng cu nghch E. n kinh 5. Nguyn nhn ca HC Thn dng h thy phim A. Tin thin bt tc v mc bnh lu ngy B. Hu thin bt tc v mc bnh lu ngy C. Lo bun qu v mc bnh lu ngy D. Khng hong tinh thn v mc bnh lu ngy E. Phng dc qu v mc bnh lu ngy 6. Nhng triu chng ca HC Thn dng h thy phim A. Mt mi, chng mt, tai , mt km, au mi tht lng B. S lnh, mt mi, tiu chy, ph tay chn C. Li bu, ru trng mng, mch trm v lc, phn lng D. Mt mi, s lnh, mi tht lng, tai, tiu chy, ph tay chn E. Mt mi, s lnh, au tht lng, mi gi 7. c im ca HC Tm, Thn dng h A. Mt mi B. Tay chn lnh gi C. Ho hen D. au nhc khp ngi E. Bt rt vt v 8. Php tr ph hp cho HC Tm Thn dng h A. n trung tn hn B. n b mnh mn 173
C. n b Tm, Thn D. n dng thng mch E. An thn nh ch 9. Triu chng ca hi chng Bng quang h hn A. Bng di y trng, tiu sn, tiu lt nht, dng nc tiu ri r B. Bng dui trng y au, tiu tin t li C. Tiu sn, tiu dm, tiu lt nht D. Tiu sn, tiu c, tiu lt nht E. Cc cu trn u ng 10. Php tr ph hp vi hi chng Bng quang h hn A. n Thn c sp B. n b Bng quang C. n Bng quang bt c D. n hn ha thp E. n b Thn dng CU HI NHN QU 1. a- Trong HC Thn m h, c triu chng di tinh, bi v b- Thn tng tinh, nay Thn m h nn chc nng b tng b mt A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 2. a- Trong HC Thn kh bt tc, c triu chng lun mt mi bi v b- Thn ch k xo, Thn kh bt tc nn sinh triu chng ny A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
174
3. Trong bi thuc Hu qui m cha chng Thn kh bt tc gm Ph t ch, Qu, Thc a, Hoi sn, Sn th, K t, trng, Cam tho bc a- V trng lm t, bi v b- trng c tc dng b Can Thn, mnh gn ct A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 4. a- Trong HC Tm Thn dng h, c triu chng tiu lng, bi v b- Thn ch tin hu nh m, Thn h nn sinh ra triu chng ny A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 5. a- Trong HC Thn T dng h, c cc triu chng lit dng, lnh cm, ng canh t bi v b- T dng h nn khng cung cp tinh hu thin cho Thn khin Thn dng h yu m sinh ra triu chng ny A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 6. Trong bi thuc T thn hon gm Ph c ch, Ng v t, Ng th du, Nhc u khu, Can khng, i to, cha chng Thn, T dng h a- Ng v t lm thn, bi v b- Ng v t c tc dng c tinh lim hn, t Thn m b Thn dng A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai
175
D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 7.a- Trong HC Bng quang h hn, c du hiu tiu gt, bi v b- Thn dng h khng kh ha c Bng quang nn chc nng cha ng v bi xut nc tiu b tr ngi A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 8. Trong nhm huyt n b Thn dng gm Thn du, Tam m giao, Mnh mn, Trung cc, Can du, Thi xung, Dng tuyn, Quan nguyn, Kh hi a- Chm huyt Thi xung l thanh Can ha cha chng u chong mt hoa, bi v b- Thi xung l du th huyt ca Can, chm t theo nguyn tc m thc t con A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 9. Trong phng huyt iu tr chng Thn T dng h gm Thn du, Tam m giao, Mnh mn, Quan nguyn, Kh hi, Thi bch, Lng mn, Tc tam l, Trung qun a- Chm huyt Chng mn, bi v b- Chng mn l m huyt ca T kinh A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
176
10. Trong phng huyt cha chng Bng quang h hn gm Thn du, Tam m giao, Mnh mn, Trung cc, Can du, Thi xung, Dng tuyn, Quan nguyn, Kh hi a- Chm b huyt Tam m giao t m, bi v. b- y l huyt hi ca kinh T, Can, Thn, dng n c tc dng t Thn m b Thn kh A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
P N
STT 1 2 3 4 5 p n D A B C A STT 6 7 8 9 10 p n D A C C A
CU HI NHN QU
STT 1 2 3 4 5 p n A B D B B STT 6 7 8 9 10 p n D D A A A
177
Bi 8
BNH HC CAN - M
MC TIU
Sau khi hc tp, sinh vin PHI 1. Nu c tn gi 8 hi chng bnh tng Can v ph m do nguyn nhn bn trong v nguyn nhn khc. 2. Gii thch c c s l lun ca cc hi chng (t nguyn nhn n c ch sinh bnh v triu chng). 3. Nu c php tr ca 8 hi chng ni trn. 4. Nu c thnh phn dc liu ca cc bi thuc v gii thch c cch cu to (tc dng, vai tr ca tng v) ca nhng bi thuc nu trn. 5. Nu c cng thc huyt v gii thch c cch cu to (tc dng ca huyt) ca cng thc huyt trn da theo cch vn dng du, m, nguyn, lc v ng du huyt cho 6 hi chng ni trn.
1. I CNG 1.1. Da trn c s hu thin bt qui Theo Kinh dch, tng Can ng vi qu Chn ca Hu thin bt qui.
Tng ca qu Chn l ting sm st, bo hiu s xut hin ca vn vt,

ca s sng.
L bo hiu s nh thc, khng nh ma ng i qua, ma xun ti

vi s sng bt u. Do tng Can ch v ma xun, ma m vn vt tri dy, cy c bt u xanh ti, ch v mc, ch v s sinh. V tng Thn (ng vi qu Khm) thuc Thy, l ngun gc ca s sng cho nn Thn thy hm dng Can mc.
Qu Chn tng trng cho sm st, lm chn ng mi vt, mi loi. Do

Can ch thnh n.
178
Mi vt, mi loi u xut ra Chn. Do Can ch s khi ng, ch

s vn ng. V th trong chu thn, phn cn do Can lm ch.
Sm st v gi l hin tng t nhin ca tri t. Ngi xa cho rng

sm st khi ng ri th gi s tri ln. Do Can ch sinh phong. Gi n th xua tan my m, bng gi v kt thc bng tri quang, my tnh, lm cho s vt hot ng t n ci tt p nht. ng vi trong c th con ngi, Can lm cho mi hot ng ca cc tng, ph, kh, huyt....t n ci cn n, ci tt p ca n. V th, ngi xa quy np chc nng s tit thuc vo Can, do Can lm ch. Theo Kinh dch, ph m ng vi qu Tn ca Hu thin bt qui. Qu Tn c gii thch nh sau
Tng ca qu Tn l gi. Gi v sm st l hin tng t nhin cng

xut hin. Sm st tng cho qu Chn (ng vi tng Can). Do , ngi xa cho l Can, m c quan h nhau.
Gi n xua tan my m bng gi, lm cho mi hot ng u sun s,

tt p. Do , nh bn tng Can (qu Chn), Can v m cn ch s s tit. 1.2. Chc nng sinh l tng Can 1.2.1. Can ch s tit Can c tc dng thng pht (s), thu tit (tit), chu trch nhim v s iu t kh c ca bnh nhn. Chc nng sinh l ny ca tng Can c nh hng r rt n tnh trng tm sinh l ca c th. Chc nng s tit ca Can nu thng sng iu t th tm trng sng khoi, ngi thy nh thnh. Cn ngc li, khi chc nng ny b ri lon, ngi bnh cm thy bc dc, d ni gin, d cu gt. 1.2.2. Can tng huyt Can c cng nng tng tr huyt dch v iu tit huyt lng. Khi hot ng th huyt do Can tng tr c em cung ng cho cc t chc kh quan c nhu cu. Khi ng hoc ngh ngi th huyt dch li tr v tr Can tng. Do khi ri lon chc nng ny th s xut hin triu chng ng kh, xut huyt. 1.2.3.Can ch cn, tinh ba ca n th hin mng tay, mng chn Chc nng ny ca Can chi phi ton b vn ng ca c th, c lin quan n vn ng ca c, xng, khp... Cn li da vo s dinh dng ca huyt do Can mang li.
179
Chc nng ny ca Can khi b ri lon:
C th do Can huyt khng , khng hm dng c cn th xut hin

cc triu chng au gn, co dui kh khn cng nh co cng co qup
Ngc li nu Can kh thc th sinh chng co git, ng kinh.

Mng tay, mng chn l phn d ca cn, c quan h mt thit vi Can kh, Can huyt. Can huyt sung tc th mng tay, mng chn nhun, cng, , p; nu Can huyt khng y thi mng tay, mng chn kh, mm yu, d gy. 1.2.4. Can khai khiu ra mt Can bnh thng nh hng n mt. Can h th th lc gim, thong manh, qung g. Can ha bc ln th mt, mt nhm. 1.2.5. Can ch mu l (Can gi, tng qun chi quan, mu l xut yn) Trong c th, Can tng ging nh v tng lnh thng xut qun i, pht huy mu tr, vch ra sch lc. Chc nng ny ca Can c lin quan n trng thi tinh thn ca c th. Can kh y th suy ngh chnh chn, phn on s vic chnh xc. Bnh ca Can lm ngi bnh kh tp trung suy ngh, phn on thiu chnh xc. 1.2.6. N kh thng Can Trng thi gin d lm hi n cng nng hot ng ca Can. Ngc li, Can b bnh ngi bnh hay gin, d cu gt. 1.2.7. Vng c th c lin quan n tng Can Do ng kinh Can c i qua nhng vng hng sn, b phn sinh dc, nh u nn trong bnh l tng Can thng hay xut hin nhng triu chng au vng hng sn, au u vng nh, bnh l b sinh dc nh au bng kinh, b kinh... 1.3. Chc nng sinh l ph m 1.3.1. m gi, trung tinh chi ph Ph m tng tr nc trong. V m tng tr m chp do Can gn lc, nn m chp kh tinh khit, c tinh kh trong, nn cng gi l tinh chp. 1.3.2. m gi, trung chnh chi quan, quyt on xut yn Can ch mu l, m ch quyt on. Chc nng m y th tinh thn dm mnh dn quyt nh, khng do d. 1.3.3. m l ph k hng, tng nhi bt t m tng tr m chp v tit ra, m chp gip cho s tiu ha. m khng trc tip tng thng vi ngoi gii cng khng trc tip truyn ha 180
thy cc, c s khc nhau v cng nng vi V trng, v vy xp vo loi ph k hng.
CHC NNG SINH L CA CAN - M

- Kinh Dch quy np Can m vi 2 qu c lin quan mt thit vi khi ng, vn ng (qu Chn v Tn). Chc nng ca Can m v th c lin quan mt thit vi chc nng vn ng ca c th nh: h c (c vn, c trn) h thn kinh (c thc v thc vt). - Nhim v ch yu ca Can: + m bo chc nng vn ng (c thc v thc vt). + Duy tr trng thi tinh thn sng khoi ca c th - Nhng biu hin ch yu khi Can b ri lon cng nng: + Tinh thn cng thng + Tnh trng tng trng lc c vn, c trn - Nhng v tr thng c biu hin triu chng khi Thn b ri lon cng nng: + Th lc + B sinh dc + Vng hng sn + nh u (hoc mt bn u)
2. NHNG BNH CHNG TNG CAN - PH M

NHM BNH CHNG BNH TNG CAN
Nhng bnh chng tng Can c xp xp vo 2 nhm bnh
Nhm n bnh: Can tng gm Can m v Can dng, Can kh v Can

huyt. Do nhng nguyn nhn gy bnh khc nhau lm ri lon m dn n cc hi chng
+ Can m h + Can huyt h + Can dng vng + Can kh ut kt (thng gy nn bnh cnh Can mc khc T th ) + Can phong ni ng
Nhm hp bnh: hp bnh ca Can vi nhng tng khc. Nhng hi

chng ny th hin mi lin h gia cc tng vi nhau theo quy lut ng hnh sinh khc v gm
+ Thn Can m h
181
+ Can ha thng vim + Can V bt ha

NHM BNH CHNG PH M
Bnh chng ca Ph m do ni nhn hoc do nguyn nhn khc thng thy do Can m h. Chc nng Can ch s tit b nh hng do tnh ch khng thoi mi, d kinh s. ng thi m cng b nh hng theo, m kh h sinh ra chng nghi ng, d lo lng. y cng l nhng triu chng thng gp trong m kh bt tc hay m h. 2.1. Bnh chng Can m h 2.1.1. Bnh nguyn
Do bnh lu ngy ca Can gy tn thng phn m.

2.1.2. Bnh sinh Chng trng xut hin c nhng c im
Can phn: au u vng nh, mt m, nhn km, hoa mt, chng mt,
au tc hng sn,...
m h sinh ni nhit: o hn, st v chiu, cm gic nng, mch t sc...

au u, hoa mt, chng mt, nhn km, th lc gim st. St v chiu, ngi c cm gic nng, ra m hi trm. C th c ri lon kinh nguyt, au vng hng sn, au tht lng. Li , bu. Mch t, sc, v lc.
Tng huyt p Ri lon thn kinh chc nng. Ri lon kinh nguyt.
2.1.5. Php tr C th s dng nhng php tr sau
T b Can Thn. Dng m thanh nhit, iu kinh. T m dng Can.

182
Nhng bi thuc c th s dng trong bnh chng ny gm Nht qun tin gia gim, b Can Thn, a ct b m. * Phn tch bi Nht qun tin gia gim

V thuc Sinh a Cu k H th Sa sm N trinh t Bch thc ng, cht, chua. Nhun gan, dng Ph. Dc l ng y Ngt, ng, hn. Sinh tn dch, lng huyt. Ngt, bnh. B Can, Thn , nhun Ph to, mnh gn ct Ngt, ng, m. B Can, Thn , mnh gn ct. Ngt, hi ng, hi hn. Thanh dng Ph, tr h nhit
* Phn tch bi thuc b Can Thn Tc dng iu tr: t m ghm dng. B Thn, t m, dng Can huyt. Ch tr: st m, tai, hoa mt, o hn, i cu to bn, ngi bt rt kh chu, tiu but rt, sn , huyn vng. Phn tch bi thuc: (Php b -thanh)
V thuc H th Hoi sn Thc a ng quy Trch t Si h Tho quyt minh (sao en) Dc l ng y Ngt, ng, m. B Can, Thn, mnh gn ct. Ngt, bnh. B T V, b Ph, Thn, sinh tn, ch kht, bnh suyn, sp tinh. Ngt, hi n. B Thn t m. B huyt Ngt, cay, n. B huyt, hot huyt. Dng Can huyt Thanh thp nhit Bng quang, Thn Bnh Can h st Thanh Can nhun to, an thn
* Phn tch bi a ct b m Xut x: cc phng (c ti liu ghi trong Thi bnh hu dn). Tc dng iu tr: b Thn, t m, dng Can huyt. Ch tr: st m, tai, hoa mt, o hn, i cu to bn, ngi bt rt kh chu, tiu but rt, sn . Ri lon kinh nguyt, kinh t. Thiu mu.
183
Phn tch bi thuc: (php b -thanh)

V thuc Sinh a ng quy Bch thc a ct b Xuyn khung n b Dc l ng y Ngt, ng, hn. Sinh tn dch, lng huyt. Dng Can huyt ng, cht, chua. Nhun gan, dng ph. Ngt hn. Lng huyt, t ha Cay, n. Hot huyt, ch thng, hnh kh, khu phong Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Can du Thi xung Quang minh Thn du Tam m giao Thi kh Phi dng Thn mn C s l lun Du huyt ca Can lng Nguyn huyt/Can Lc huyt/Can Du huyt ca Thn lng Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Nguyn huyt/Thn Lc huyt/Thn Du Th huyt/TmT t T Tm ha Tc dng iu tr B Can huyt T B Can m ch thy trng ha, km cha chng au lng T m b Thn B Thn Thanh Tm ha, t Tm nhit
CAN M H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng s tit v tng huyt ca Can. - Ch chng (triu chng quan trng): hoa mt, th lc gim. St v chiu - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can m h: nht qun tin gia gim, b Can Thn, a ct b m
2.2. Bnh chng Can huyt h 2.2.1. Bnh nguyn
Do huyt h lm nh hng n chc nng tng huyt ca Can. Do Can m h, cng nng tng huyt b ri lon gy ra chng huyt h.
184
2.2.2. Bnh sinh Do bnh l h Can m, chc nng ca Can huyt m bnh cnh lm sng c nhng c im
Huyt h: chng mt, sc nht, kinh t, v kinh. Ri lon Can phn: mt kh, nhn km, ri lon kinh nguyt. D gy bin chng Can huyt h sinh phong (xem phn Can phong ni ng).
Ngi mt mi, hoa mt, chng mt, tai, mt kh, nhn km. Sc mt
nht, nim nht, li bu nht.
Ng km, phin nhit. Mch t sc. Kinh lng t hoc v kinh.

Suy nhc c th Suy nhc thn kinh, ri lon thn kinh thc vt Thiu mu.
2.2.5. Php tr
T m b huyt B huyt iu kinh

Nhng bi thuc c ch nh gm Lng a thang, o hng t vt thang * Phn tch bi Lng a thang
Phn tch bi thuc: (php b -thanh)

V thuc A giao Bch thc a ct b Sinh a Huyn sm Mch mn Dc l ng y Ngt, bnh. T m, dng huyt. B Ph, nhun to ng, cht, chua. Nhun gan, dng Ph. Ngt hn. Lng huyt, t ha Ngt, ng, hn. Sinh tn dch, lng huyt. ng, mn, hi hn.T m, ging ha, tr phin, nhun to Ngt, ng, mt. Nhun Ph, sinh tn
185
* Phn tch bi o hng t vt thang Xut x: nghim phng. Tc dng: dng huyt iu kinh. Ch tr: kinh nguyt bt iu, hnh kinh trc k c ln huyt cc. Phn tch bi thuc (Php b -tiu)
V thuc ng quy Bch thc Xuyn khung Sinh a o nhn Hng hoa Dng Can huyt ng, cht, chua. Nhun gan, dng Ph. Cay, n. Hot huyt, ch thng, hnh kh, khu phong Ngt, ng, hn. Sinh tn dch, lng huyt. ng, ngt, bnh. Ph huyt, hnh , nhun to, hot trng Cay, m. Ph huyt, sinh huyt Dc l ng y
* Phn tch bi T vt + iu kinh (30 cng thc) Tc dng: dng huyt iu kinh. Ch tr: kinh nguyt bt iu, hnh kinh chm v huyt h, huyt m sinh ra.
Phn tch bi thuc (Php b)

V thuc Thc a ng quy Bch thc Xuyn khung Hng ph Ngi cu ch mu Dc l ng y Ngt, hi n. B Thn t m. B huyt Dng Can huyt ng, cht, chua. Nhun gan, dng ph. Cay, n. Hot huyt, ch thng, hnh kh, khu phong The, ng, n. iu kh, gim au, gii ut, thng kh ng, n. iu kinh, an thai, cm mu Cay, ng, hn. Thng huyt, iu kinh.
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Can du Thi xung Quang minh Cch du Huyt hi Tam m giao Thi kh Phi dng Ni quan C s l lun Du huyt ca Can lng Nguyn huyt/Can Lc huyt/Can Huyt Hi ca huyt Huyt c hiu v huyt Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Nguyn huyt/Thn Lc huyt/Thn Giao hi huyt ca Tm bo v Mch m duy c hiu vng ngc Tc dng iu tr B Can huyt T b Can m B huyt B huyt T m b Thn B Thn Cha chng hi hp, au ngc gy kh th
186
CAN HUYT H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng s tit v tng huyt ca Can. Trong bnh chng ny, ri lon chc nng tng huyt ca Can ni tri hn. - Ch chng (triu chng quan trng): sc mt nht, hoa mt, chng mt. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can huyt h: Lng a thang, o hng t vt thang
2.3. Bnh chng Can dng xung 2.3.1. Bnh nguyn
Do Can m h nn khng ch c dng (Dng xung). Hoc do Thn m h khng t dng c Can huyt.
2.3.2. Bnh sinh Bnh cnh gm cc du chng ca m h dng xung. Tuy nhin du hiu dng xung rt r rt nh cn nng phng mt, run ry, trng thi kch thch. Nng hn s pht sinh thnh chng hu Can nhit ng phong. 2.3.3. Triu chng lm sng
au u, chng mt, cm gic nng phng mt. Hay mng m, mt cm gic, run, t, trng thi kch thch, tai, nghe
km, nhn km, hng kh, mt au.
Ngi st hoc cm gic nng. Li kh, ra li , ru li kh. Mch huyn sc.

Tng huyt p. Cn hng cm. Ri lon thn kinh chc nng, giai on tin mn kinh.
2.3.5. Php tr
Bnh Can ging nghch T m ghm dng

* Phn tch bi thuc h p (xut x 30 cng thc thuc)
Tc dng: t m ghm dng. Ch tr: cha nhng trng hp tng huyt

p, hoa mt, chng mt. 187
Phn tch bi thuc: (Php b - thanh)

V thuc Thc a Ngu tt R nhu Trch t M To nhn Hoa ho Dc l ng y Ngt, hi n. B Thn t m. B huyt Chua, ng, bnh. B Can, Thn, tnh i xung ng, hn. Bnh Can, tim dng, an thn. Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang Ngt, hn. Li tiu, thanh Ph, Can phong nhit. Thm Bng quang thp kh Ngt, chua, bnh. Dng Tm, an thn, sinh tn, ch kht ng, bnh. Thanh nhit, lng huyt, ch huyt
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Hnh gian Thiu ph Can du Thn du Thi kh Phi dng Ni quan Thi dng Bch hi n ng Huyt ti ch au u, hoa mt, chng mt C s l lun Hunh ha huyt/Can Hunh ha huyt/Tm Du huyt ca Can lng Bi du huyt/Thn Nguyn huyt/Thn Lc huyt/Thn Giao hi huyt ca Tm bo v Mch m duy c hiu vng ngc Cha chng hi hp, au ngc gy kh th Tc dng iu tr Bnh Can ging ha B Can huyt T m b Thn B Thn
CAN DNG XUNG

- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng s tit v ch cn ca Can. - Ch chng (triu chng quan trng): au cng u, nng phng mt. Trng thi kch thch. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can dng xung: Bi thuc h p
188
2.4. Bnh chng Can phong ni ng 2.4.1. Bnh nguyn Do 3 nguyn nhn
Do Can m h Do Can huyt h Do Thn m h

2.4.2. Bnh sinh Cc nguyn nhn nu trn u dn n ni nhit pht sinh (nhit cc sinh phong) lm xut hin cc chng trng chng mt, run, co rt c, co git... 2.4.3. Triu chng lm sng
au u, chng mt, hoa mt, tai, ni kh hoc ni khng c. Tay chn co rt, run. Trng thi l m hoc mt thc. Sc mt , li run hoc co cng. Mch huyn, t.
Cn tng huyt p Cn hng cm Cn ng kinh Tai bin mch mu no.

2.4.5. Php tr Bnh Can tc phong Nhng bi thuc c th s dng trong bnh chng ny gm Thin ma cu ng m, Linh dng cu ng thang. * Phn tch bi Thin ma cu ng m Xut x: tp bnh chng tr tn ngha. Tc dng: bnh Can tc phong, t m thanh nhit. Ch tr: cha cn tng huyt p, nhc u, chng mt, hoa mt, lit na ngi do nhn no, chy mu no.
189

V thuc Thin ma Cu ng Hong cm Chi t Tang k sinh H th trng Phc linh ch mu Thch quyt minh Ngu tt Dc l ng y Ngt, cay, hi ng, bnh. Thng thanh, ging trc. Tn phong, gii c Ngt, hn. Thanh nhit, bnh Can, trn kinh. ng, hn. T Ph ha, thanh thp nhit ng, hn. Thanh nhit t ha. Li tiu, cm mu ng, bnh. B Can Thn, mnh gn ct B huyt thm tinh Ngt, n, hi cay. B Can Thn, mnh gn ct Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Cay, ng, hn. Thng huyt, iu kinh. Tr st cao, n khng tiu. Chua, ng, bnh. B Can thn.
* Phn tch bi Linh dng cu ng thang Linh dng cu ng thang c ghi nhn c 2 xut x, mt trong Thng tc thng hn lun, mt t Tn bin Trung y kinh nghim phng. C 2 bi thuc u c cng ch nh iu tr, cng gm nhng dc liu nh nhau, im khc nhau ch yu l liu lng ca nhng dc liu c s dng.
Tc dng: bnh Can tc phong. Ch tr: Can phong ng trong, kinh

quyt co git, huyt p cao, chng mt, u au, tai , hi hp.
Phn tch bi thuc: (Php thanh)

V thuc Linh dng gic Trc nh Cu ng Sinh a Bch thc Tang dip Phc thn Cc hoa Bi mu Cam tho Ngt, mt. Tn phong nhit, gii c, ging ha ng, hn, Thanh nhit, tn kt, nhun Ph, tiu m Ngt, bnh. B T nhun Ph, gii c Ngt, hi lnh. Thanh nhit, lng huyt Ngt, hn. Thanh nhit, bnh Can trn kinh Ngt, ng, hn. Sinh tn dch. lng huyt ng, cht, chua. Nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu Ngt, mt. Thanh nhit, lng huyt Dc l ng y
190
Cng thc huyt s dng trong cn: Bch hi, Nhn trung, Thp tuyn.
Tn huyt Bch hi Nhn trung Thp tuyn C s l lun Hi ca mch c v 6 kinh dng Hi ca mch c vi cc kinh Dng minh tay. Kt hp vi Nhn trung cp cu ngt, hn m Tc dng iu tr c hiu cha trng phong c hiu cp cu ngt, hn m, trng phong H st. Phi hp trong cha chng trng phong
Cng thc huyt s dng ngoi cn: Hnh gian, Thiu ph, Ni quan,
Thn mn, Thn du, Can du, Thi kh, Phi dng, Tam m giao.
Tn huyt Hnh gian Thiu ph C s l lun Hunh ha huyt/Can Hunh ha huyt/Tm Giao hi huyt ca Tm bo v Mch m duy c hiu vng ngc Du Th huyt/Tm Du huyt ca Can lng Bi du huyt/Thn Nguyn huyt/Thn Lc huyt/Thn Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn T m Cha chng hi hp, au ngc gy kh th T Tm ha B Can huyt T m b Thn B Thn Tc dng iu tr Bnh can ging ha
Ni quan Thn mn Can du Thn du Thi kh Phi dng Tam m giao
CAN PHONG NI NG
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch cn ca Can. - Ch chng (triu chng quan trng): du co cng, co rt. Mch huyn - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can phong ni ng: Thin ma cu ng m, Linh dng cu ng thang
2.5. Bnh chng Can ha thng vim 2.5.1. Bnh nguyn Do tnh ch bt iu, cu gin lm thng Can khin Can kh b ut kt li. 191
2.5.2. Bnh sinh Can kh ut kt li ha ha (mc sinh ha). Can ha thng vim l chng bnh thuc ha. Ha bc ln bc huyt vng hnh sinh ra cc chng xut huyt. 2.5.3. Triu chng lm sng
St cao hoc cm gic nng, mt , mt , hai g m . Ngi bt rt, d kch ng, hoa mt, chng mt, tai. Chy mu cam, i ma ra mu. au tc ngc, c th khc ra mu. Li , mch huyn sc.
Cn tng huyt p Cn hng cm.

2.5.5. Php tr Bnh Can ging ha Phn tch bi n chi tiu dao gia gim. Xut x Cc phng. Tc dng: bnh Can ging ha. Thanh nhit, s Can, gii ut. Ch tr: nhng trng hp stress, cng thng thn kinh gy au u, chng mt, nng phng mt, ngi bt rt, cu gt.
Phn tch bi thuc: (Php thanh)

V thuc Si h Chi t Bc h Sinh khng Bch thc ng quy (ra ru) Phc linh n b Bch trut (sao t) Thin ma Cu ng Thch quyt minh Cc hoa Bnh Can h st ng, hn. Thanh nhit t ha. Li tiu, cm mu Cay, mt. Gim au, pht tn phong nhit Cay, hi n. Gii biu, tn hn. ng, cht, chua. Nhun gan, dng huyt, lim m, li tiu Dng Can huyt Ngt, nht, bnh. Li thy, thm thp, b T nh Tm Cay, ng, hi hn. Thanh huyt nhit, tn huyt. Cha nhit nhp doanh phn Ngt, ng, m. Kin T, to thp, ha m, li thy. Ngt, cay, hi ng, bnh. Thng thanh, ging trc. Tn phong, gii c Ngt, hn. Thanh nhit, bnh Can, trn kinh. Tr st cao, n khng tiu. Thanh nhit Ngt, mt. Tn phong nhit, gii c, ging ha Dc l ng y
192
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Thi dng Bch hi T thn thng n ng Phong tr Thi xung Thn mn Ni quan Huyt c hiu khu phong vng u mt Du Th huyt/Can Du Th huyt/TmT t T Tm ha Giao hi huyt ca Tm bo v Mch m duy c hiu vng ngc Hoa mt, chng mt Thanh Can ha, cha chng u chong mt hoa Thanh Tm ha, t Tm nhit Cha chng hi hp, au ngc gy kh th Huyt ti ch C s l lun Tc dng iu tr au u, hoa mt, chng mt
CAN HA THNG VIM

- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng s tit v tng huyt ca Can. - Ch chng (triu chng quan trng): bt rt, d kch ng. Mt mt . Du xut huyt - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can ha thng vim: n chi tiu dao gia gim
2.6. Bnh chng Can V bt ha 2.6.1. Bnh nguyn Do tnh ch bt iu, nh hng n cng nng s tit ca Can lm Can kh ut kt li. 2.6.2. Bnh sinh Can kh ut kt, honh nghch n cng nng T, V (mc khc th) sinh ra chng au cp thng v, ri lon tiu ha. 2.6.3. Triu chng lm sng
Ngi bc bi, bt rt, d kch thch. Cm gic c nht dnh c hng, ming ng, mt ngon ming. au bng thng v cp tnh, v tr au r rt, hi, bun nn, nn ma,
trung tin d chu. au tc hng sn. au bng kinh.
Mch huyn.
193
Lot d dy t trng. Ri lon vn ng ng mt. Nhng trng hp ri lon tiu ha trong stress.
2.6.5. Php tr
iu ha Can T S Can ha V
Nhng bi thuc c ch nh gm iu ha can T, bi thuc tr lot d dy t trng. * Phn tch bi iu ha Can T Tc dng: s Can, l kh, gii ut, ha V. Ch tr: nhng trng hp tnh ch tht iu, cu gin gy ri lon tiu ha, hi, chua, au thng v, ngi bc dc, cu gt, khng thoi mi.
Phn tch bi thuc: (Php thanh -ha)

V thuc Mc hng Hng ph Ch xc Si h Hoi sn Lin nhc Sa nhn Trn b Bn h Dc l ng y Cay, m. Kin T, ha V, l kh, ch thng. Cay, n. iu kh, thng kh, khai ut Cay, ng, chua, hn. Kin T, tr m. Bnh Can h st Ngt, bnh. B T, V, b Ph, Thn, sinh tn ch kht Ngt, bnh. B T dng Tm. Sp trng c tinh Cay, n. Hnh kh, kch thch tiu ha Cay, ng, n. Kin T, ha m, to thp Cay, n. H kh nghch, tiu m
* Phn tch bi thuc tr lot d dy t trng Xut x: 30 cng thc thuc. Tc dng: s Can, ha V. Ch tr: nhng trng hp lot d dy, t trng.
194
Phn tch bi thuc: (Php thanh - ha)

V thuc Hng ph Ngh vng Thy xng b M Cc tn Dc l ng y Cay, n. iu kh, thng kh, khai ut Cay, ng, m. Tr lot d dy, li mt, lnh so Cay, n. n trng v, kch thch tiu ha, thuc b. Ngt, mt. Li tiu, ch khi, tr m ng, hn. Thanh nhit, gim tnh m cc v thuc
Cng thc huyt s dng gm Trung qun, Li cu, Hnh gian, Thi
xung, Thiu ph, Thn mn, Tc tam l.
Tn huyt Trung qun Tc tam l Li cu Hnh gian Thiu ph C s l lun M huyt ca V Kinh nghim ngi xa phi hp Trung qun kin V Lc huyt/Can Hunh ha huyt/Can Hunh ha huyt/Tm Du Th huyt/Can Thi xung Thn mn Ni quan Du Th huyt/Tm Giao hi huyt ca Tm bo v Mch m duy c hiu vng ngc Cha chng hi hp, au ngc gy kh th T Can kh thc Bnh can. T Can mc vng Thanh Can ha ging ha Tc dng iu tr Cha chng y trng bng, au bng.
CAN V BT HA
- Bnh chng Can V bt ha lin quan cht ch vi yu t tnh ch. - Chc nng ch yu b ri lon l chc nng s tit ca Can v chc nng thu np cc kh ca V. - Ch chng (triu chng quan trng): bc dc, cu gt. Ri lon tiu ha. Mch huyn - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Can V bt ha: Tiu dao tn + Ut kim
195
2.7. Bnh chng Can Thn m h 2.7.1. Bnh nguyn
Do tinh b hao tn gy ra Do bnh lu ngy Do nhng bnh lm hao tn phn m dch ca c th.
2.7.2. Bnh sinh Thn v Can c mi lin h t dng ln nhau. Thn Thy sinh Can mc. S s tit iu t ca Can phi nh vo s t dng ca Thn. Can tng huyt, Thn tng tinh, m tinh v huyt u thuc m, cho nn Thn m h hay gy nn Can huyt h. Cc chng trng xut hin s mang cc thuc tnh
m h: nhng thuc tnh ca H v Nhit (m h sinh ni nhit). Ti Thn v Can.

Ngi gy, thng au mi tht lng v u gi. Cm gic nng trong ngi, nht l v chiu v m, o hn. au u (nht l vng nh), cm gic cng. Ngi bt rt, run, ng km. Ngi mt mi, tai, nghe km. Li , hng kh, lng bn tay chn nng. Di tinh, mng tinh, ri lon kinh nguyt. Mch t, sc.
2.7.4. Bnh l Ty y thng gp
Ri lon thn kinh chc nng, suy nhc thn kinh Cng gip Tng huyt p Tiu ng.
2.7.5. Php tr T b Can, Thn. Nhng bi thuc c ch nh
Lc v quy thc thang i b m hon K cc a hong thang B Can Thn

(Xin tham kho nhng bi thuc v phng huyt trong phn Thn, Can m h; bnh hc Thn - Bng quang).
196
2.8. Bnh chng m kh bt tc (m h) 2.8.1. Bnh nguyn Do bnh lu ngy ca Can gy tn thng phn m. Can h lm nh hng n s quyt on ca m. 2.8.2. Bnh sinh Chng trng xut hin c nhng c im
Can phn: au u vng nh, mt m, nhn km, hoa mt, chng mt,
au tc hng sn,...
m h sinh ni nhit: o hn, st v chiu, cm gic nng, mch t sc... Tnh ch tht iu, khng thoi mi
au u, hoa mt, chng mt, nhn km, th lc gim st. St v chiu, ngi c cm gic nng, ra m hi trm. D kinh s, d cu
gt, do d, hot ng tr c gim st.
C th c ri lon kinh nguyt, au vng hng sn, au tht lng. Li , bu. Mch t sc v lc.
Ri lon thn kinh chc nng, suy nhc thn kinh.

2.8.5. Php tr
T b Can, Thn T m dng Can

Nhng bi thuc c ch nh
Nht qun tin gia gim a ct b m B Can, Thn

(Xin tham kho nhng bi thuc v phng huyt trong phn bnh chng Can m h).
197
CU HI N TP
1. Nguyn nhn ca HC Can m h A. Sang chn gy huyt B. Can m thp nhit C. Can kh ut kt D. Thn m h lu ngy E. Tnh ch ut kt 2. Triu chng ca HC Can m h A. St v chiu, ra m hi trm, au tht lng B. St v chiu, li rc, mch t sc v lc, au u, hoa mt C. au u, hoa mt, chng mt, li , mch t sc v lc, o hn D. Th lc km, au u, chng mt, ri lon kinh nguyt, cm gic nng E. au u, st v chiu, o hn, ri lon kinh nguyt, mch t sc. 3. Triu chng ca HC Can huyt h A. au u, hoa mt, chng mt, mt m, qung g, mch t sc B. Ri lon kinh nguyt, au vng hng sn, au tht lng, mch t sc C. St v chiu, ngi c cm gic nng, ra m hi trm, li , mch t sc D. Mt nhc, chng mt, kinh t, mt kh, nhn km, run, ri lon kinh nguyt E. au u, chng mt, hoa mt, tai, ni kh, li , mch t sc 4. Php tr no KHNG ph hp vi HC Can huyt h A. T b Can, Thn B. T m dng huyt C. T m thanh nhit D. Thanh nhit lng huyt E. T m ghm dng 5. Php tr no KHNG ph hp cho HC Can dng xung A. T m ging ha B. T m ghm dng 198
C. T m ging nghch D. T m lng huyt E. S Can gii ut 6. Nguyn nhn ca HC Can ha thng vim A. Tnh ch tht iu B. n ung cay nng C. Chn thng huyt D. Chn thng mt mu E. Can Thn m h 7. Nhng triu chng ca HC Can ha thng vim A. St cao, au tc ngc, ho ra mu, chy mu mi B. St cao, mt , mt , hai g m , li , mch huyn sc C. Ngi bt rt, d kch ng, tai, hoa mt, chng mt D. Ngi d kch dng, chng mt hoa mt, mt , mt , th huyt E. St cao hoc cm gic nng, li , mch huyn sc, chy mu cam 8. Nguyn nhn no KHNG a n Can phong ni ng A. Can m h B. Can huyt h C. Can dng xung D. Can, Thn m h E. Can kh ut 9. Triu chng ca Can phong ni ng A. L m, mt thc B. Chng mt, hoa mt C. Tay chn co rt, run, git D. Mch huyn t E. au u, tai 10. Nguyn nhn ca HC Can, T bt ha A. Tnh ch ut c a n Can kh ut kt B. Do T kh h nn Can mc tng tha
199
C. Do t ng a n huyt nh hng n chc nng tng huyt ca Can D. Do Thn m h a n Can mc vng ln T th E. Do Can m h CU HI NHN QU 1. a- Trong HC Can m h, c triu chng mt m, nhn km bi v b- Can khai khiu ra mt, nay m tinh khng nn c triu chng ny A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 2. Trong bi Nht qun tin cha chng Can m h gm Sa sm, Cu k, Sinh a, r Trinh n, Mch ng, H th a- Ba v Sinh a, Cu k, H th u lm qun bi v b- Ba v Sinh a, Cu k, H th u c tc dng b Can, Thn A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 3. a- Trong HC Can Thn m h, c triu chng ng km bi v b- Can tng huyt, nay Can m h, Can khng tng c huyt m sinh ra triu chng ny A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 4. Trong bi K cc a hong cha chng Can, Thn m h gm Thc a, Hoi sn, K t, Sn th, Phc linh, n b, Trch t, Cc hoa trng. a- V K t lm thn, bi v 200
b- K t c tc dng nhun Ph to A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 5. a- Trong HC Can dng xung, c du hiu run ry, co git bi v b- Can dng xung l do Can huyt h, nay Can huyt km nn khng nui dng c cn A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 6. a- Trong HC Can ha thng vim, c th xut huyt bt k ch no, bi v b- Tnh cht ca ha l bc huyt vng hnh (mu khng i ng ng) A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 7. Trong bi thuc n chi tiu giao gm Si h, Chi t, Bc h, Sinh khng, Bch thc, ng qui, Phc linh, n b, Bch trut cha chng Can ho thng vim a- Hai v Bch thc, ng qui tng t vi nhau bi v b- Bch thc, ng qui c tc dng lim m A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
201
8. Trong phng huyt cha chng Can m h gm Can du, Thi xung, Quang minh, Thn du, Tam m giao, Thi kh, Phi dng, Thn mn a- Dng cp Thi xung, Quang minh b Can m bi v b- Thi xung, Quang minh l nguyn lc ca Can, m A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 9. Trong phng huyt cha chng Can huyt h gm Can du, Thi xung, Quang minh, Cch du, Huyt hi, Tam m giao, Thi kh, Phi dng, Ni quan a- Chm b huyt Cch du b huyt, bi v b- Cch du l du huyt thuc vng Tm, m Tm ch huyt A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai 10. Trong phng huyt iu tr chng Can dng xung gm Hnh gian, Thiu ph, Can du, Thn du, Thi kh, Phi dng, gia gim Ni quan, Thi dng, Bch hi, n ng a- Chm b huyt Hnh gian bnh Can; bi v b- Hnh gian l ha huyt ca Can, dng n theo nguyn tc m thc t con A. Nu a ng, b ng, a v b c lin quan nhn qu B. Nu a ng, b ng, a v b khng lin quan nhn qu C. Nu a ng, b sai D. Nu a sai, b ng E. Nu a sai, b sai
202
P N
STT 1 2 3 4 5 p n D D D E E STT 6 7 8 9 10 p n A D E C A
CU HI NHN QU
STT 1 2 3 4 5 p n A C A B B STT 6 7 8 9 10 p n D C A C D
203
Bi 9
BNH HC TNG TM - TIU TRNG TM BO - TAM TIU
MC TIU
Sau khi hc tp, sinh vin PHI 1. Nu c tn gi 10 hi chng bnh tng Tm v ph Tiu trng 2. Gii thch c c s l lun ca 10 hi chng (t nguyn nhn n c ch sinh bnh v triu chng) 3. Nu c php tr ca 10 hi chng ni trn. 4. Nu c thnh phn dc liu ca cc bi thuc v gii thch c cu to (tc dng, vai tr ca tng v) ca nhng bi thuc nu trn. 5. Nu c cng thc huyt iu tr v gii thch c cch cu to (tc dng ca huyt) ca cng thc huyt trn da theo cch vn dng du, m, nguyn, lc v ng du huyt.
1. I CNG 1.1. Da trn c s hu thin bt qui Theo Kinh dch, tng Tm ng vi qu Ly ca Hu thin bt qui. Qu Ly phng Nam (i xng vi qu Ly phng Bc l qu khm. ng vi tng Thn).
Qu Ly c vit bi 2 vch lin (dng) v chnh gia 1 vch t (m),

ging nh ci bp c ming l, gi l Ly trung h ci c ca n l sng, l vn minh.
Qu Ly thuc ha, ch ma h, Qu Khm thuc thy. Thy v ha l 2

dng vt cht cn bn u tin to nn v tr cng nh s sng ca con ngi.
Biu tng ca Ly l mt tri, l la, l nng, l sng. Tm tng Ly v cng thuc ha, mang thuc tnh ca ha l nng, l
sng. Do , Tm l ni xut pht ca thn minh, s sng sut minh mn ca mi con ngi. 204
Theo Kinh dch, ph Tiu trng ng vi qu Kin ca Hu thin bt qui.
Qu Kin tng trng cho nh sng rc r, l sc nng. C ngha l ph

Tiu trng v tng Tm c cng 1 tnh cht vi nhau, c mi quan h vi nhau.
Qu Kin ly tng ma h v bo hiu l ma thu sp n, bt u cho

chu k m. Do nu so snh vi qu Ly (ha) ca tng Tm, th ci ha ca Tiu trng l do Tm truyn cho. Qu Kin l ni m dng tranh chp nhng ri cng xui theo. ng vi qu Kin, Tiu trng l ni thanh dng trc m cng ln ln, nhng Tiu trng c chc nng phn bit thanh trc, nn cui cng thanh s thng m trc cng s ging. 1.2. Chc nng sinh l tng Tm Tm thuc Thiu m, thuc hnh ha. Tm ng u 12 kh quan nn gi l Thiu m qun ch. Tm c Tm m l Tm huyt; Tm dng l Tm kh, Tm ha. 1.2.1. Tm l qun ch, ch thn minh Thin t khch, sch Linh khu: Tm l v i ch ca lc ph ng tng, l ch c tr ca thn minh. Tm l ch th s hot ng sinh mnh ca c th, ng hng u trong hot ng tng ph. Tt c tinh thn, thc v t tng u quy vo cng nng ca Tm, cho nn gi Tm l chc v qun ch ni ln tnh cht trng yu ca Tm. Cc tng trong c th phn cng hp tc di s thng lnh ca Tm mi c th hot ng theo qui lut nht nh c, v th nh hng ca Tm i vi sinh mnh rt ln. 1.2.2. Tm ch thn minh Tm lm ch th cho hot ng tinh thn, thc, t duy. Trn lm sng nhng triu chng c lin quan ti thn minh nh hong s, ni sng, ni m, ci khng ngh... phn nhiu quy vo bnh ca Tm. 1.2.3. Tm tng thn
Thin Lc tit tng tng lun sch T Vn: Tm l ngun gc ca sinh

mnh, l ni bin ha ca Thn. Thn l ting gi chung v hin tng hot ng sng ca con ngi (bao gm tinh thn, thc, tri gic, vn ng). Thn do tinh tin thin phi hp vi tinh hu thin m sinh ra. Thn c to ra ri tng tr Tm.
Thin Bn thn, sch Linh khu ni: Ci n cng s sng l tinh, hai
tinh tc ng ln nhau to ra thn. Thn biu hin sc sng, cho nn thn thnh hay suy u tiu biu cho sc sng mnh hay yu. Thn cn 205
th sng, Thn mt th cht. Chnh v Tm l ch ca 12 kh quan, c kh nng thng nht lnh o cc tng ph, iu ha hot ng ln nhau nn tng ph mi lm trn trch nhim ca n m gn gi sc khe cho c th. Tri li Tm tng c bnh, th s hot ng ca cc tng ph khc cng sinh ri lon, m sinh bnh. Linh Lan b im lun sch T Vn ni:Ch sng sut th di yn lnh, ch khng sng sut th 12 kh quan suy khn
Tm kh v Tm huyt y th tinh thn sng sut tnh to. Tm

huyt khng y s sinh chng hi hp mt ng, hay m, hay qun. Tm huyt b nhit s sinh chng m sng, hn m v.v... 1.2.4. Tm ch huyt mch, vinh nhun ra mt
Trung tiu bm th kh, gi li trp dch. Tm kh bin ha ra gi l

huyt. (Thin Quyt kh lun, sch Linh khu). Mch l mt trong ng th, mch bao bc huyt dch chu lu ton thn khng ngng. Thin Lc tit tng trng lun, sch T Vn ni: Tm l gc ca sinh mnh, vinh nhun ra mt, lm y huyt mch
Huyt do Tm lm ch, mch l ng ng ca huyt lu hnh, Tm vi

huyt mch ph thuc cht ch vo nhau. Trong s thc y vn hnh huyt dch, Tm v mch hp tc h tr cho nhau, nhng Tm vn l tc nhn ch ng. V th, tuy Huyt c cng nng dinh dng, vn phi nh s hot ng ca Tm mch. Nu cng nng ca Tm c kin ton, huyt dch c thnh vng th sc mt hng nhun sng lng; tri li th nht nht km ti. Nu huyt vn hnh b tr ngi, ngng tr th sc mt tm en, nu huyt ngng ng khng lu thng th chng nhng sc mt sm en m cn kh nh ci na. Tm ch thn minh, Thn nh Huyt m ti sng, huyt kh bt thng th thn minh cng bt thng. Cho nn Tm kh h th thn st km, bun b. Tm kh thnh th thn khe mnh, ci lun. Hot ng ca thn minh cng nh hng n huyt mch, lo bun t l qu th tn thng Tm kh. S hot ng ca ng tng lc ph li cn nh vo s nui dng ca kh huyt, v th ni r c Tm l ch t s hot ng sinh mnh, l ch ton thn. 1.2.5. Tm thn qun ha Sc sng ca con ngi nh Tm kh, Tm huyt ti nhun n mi ch, khng ni no khng c hng s nng m y. Lc ph ng tng u nh vo s nng m y m pht sinh, pht trin. Ha ca Tm l qun ha, trong khi ha ca Tm bo, Tam tiu, ca Thn u l tng ha. Tt c nhm b sung v h tr cho qun ha. 206
1.2.6. Tm khai khiu ra li
Li v Tm c quan h mt thit vi nhau. Tm biu hin ra li. Li

ni ln tnh trng ca Tm.
+ Li linh hot l Tm kh tt. + Li lch vo, ni nng ngng nghu l Tm thn bnh.
Cht li thuc Tm.

+ Cht li hng, nhun l Tm huyt . + Cht li l Tm huyt nhit, + Cht li nht nht l Tm huyt h, + Cht li tm l Tm huyt .
1.2.7. Tm c Tm bo lc l ngoi v ca Tm, bo v Tm ng thi chp hnh mnh lnh ca Tm Thin t khch sch Linh khu ni: Tm l v i ch ca ng tng lc ph, ngoi t khng th lt vo c, nu lt vo c th Tm thng, Tm b thng th thn i mt, Thn mt th cht, cho nn mi th t kh vo u Tm bo. l ni r Tm bo lc c tc dng bo v Tm tng. 1.2.8. Nhng vng c th c lin quan n tng Tm Do ng kinh Tm c i qua honh cch m, Tiu trng, Ph, c hng, thc qun, mt nn trong bnh l tng Tm thng xut hin nhng triu chng c lin quan n mi quan h trn.
Quan h gia Tm vi Tiu trng l quan h gia biu v l, gia tng

v ph. Thng qua s lin h ca kinh mch m tng v ph c quan h ln nhau.
Quan h gia Tm v Ph l mi quan h

+ V tr c th: cng thng tiu, bnh l ca tng ny s nh hng tng kia v ngc li. + Cng nng hot ng: Ph ch kh v Tm ch huyt. Kh v huyt l hai dng vt cht c bn cho hot ng tng ph v c th.
1.2.9. Nhng quan h vi cc tng ph khc
Tm v T c mi quan h tng sinh: Tm ha sinh T th. Tm v Ph c mi quan h tng khc: Tm ha khc Ph kim. Tm ch ha, qu Ly. Thn ch thy, qu Khm. Hai qu ny chng ln
nhau thnh qu Thi. Theo quan nim ng y, s kt hp gia ha v
207
thy theo phng cch trn mang li kt qu tt (qu Thi). V c gi l thy ha k t (Tm ha v Thn thy giao ha nhau to qun bnh cho c th). 1.3. Chc nng sinh l tng Tm bo C th c ng tng nhng li c n lc ph. Trong mi quan h biu l gia tng v ph th do Tm c chc nng qun ch, l v vua (ti quan trng) nn cn phi c s bao bc bo v bn ngoi Tm. Vai tr ny c thc hin bi Tm bo. Tm bo lc thuc Tng ha, v Tm bo l thn s ca Tm. Tm bo l mng bao ca Tm, cn gi l th Tm ch, v c v nh tay ca Tm, thay mt Tm m hnh s. Tm quan h biu l vi ph Tam tiu. 1.3.1. Tm bo l t chc ngoi v ca Tm Bao bc tng Tm bo v cho Tm, ngn cn t kh xm nhp vo Tm. T kh xm nhp vo c th, ni chung t ngoi vo trong, t biu vo l. Nn chc nng chnh ca Tm bo l bo v cho Tm. 1.3.2. Nhng vng c th c lin quan n Tm bo Do ng knh Tm bo c i qua nhng vng ngc, sn, hm nch, dc b trong cnh tay gia 2 kinh Tm, Ph v xung c honh v bng lin lc 3 tng thng, trung, h ca Tam tiu, nn trong bnh l Tm bo c xut hin nhng triu chng c lin quan n mi quan h nu trn. Tm bo lc v Tam tiu c lin quan biu l v tng ph v trn ng kinh. Tm ch qun ha m Tm bo li l tng ha, trn lm sng cc triu chng bnh hay cng xut hin v hay c phi hp cha bnh. 1.4. Chc nng sinh l ph Tiu trng Ph Tiu trng v tng tm c mi quan h biu l vi nhau. l mi quan h gia ci sng rc r v ci nng, thuc dng. Do Tm v Tiu trng rt s nhit. Mi quan h ny biu hin nh Tm nhit nh hng Tiu trng gy tiu ... Thin Bn thn sch Linh khu ni: "Tm hp vi Tiu trng". Hp tc l quan h ln nhau, nh hng ln nhau gia 2 tng ph, nh nguyn nhn ca li v nt u l do Tm ha vng thnh (Tm khai khiu ra li) nhng chng li m nt thng li c c nhng chng tiu tin v t, thm ch tiu tin ra huyt, chnh l ph hp vi cu trong sch So th bnh nguyn "Tm ch huyt hp vi Tiu trng, nu Tm nhit huyt kt li Tiu trng th tiu tin ra huyt".
208
1.4.1. Ph Tiu trng gi chc phn phn bit thanh trc Tiu trng tip th n ung c lm chn nh V. Cht tinh vi ca thc n chn nh ny c T kh ha thnh cht tinh a n ng tng lc ph gip tng ph hot ng. Cn li cht thy dch ca cn b a n Bng quang. Cht trc ca cn b a n i trng v bi tit ra ngoi hon thnh chc nng "ha vt". iu ni r, Tiu trng c cng nng phn bit thanh trc lm cho thy dch v cn b c phn chia ra rnh rt. V th nu cng nng Tiu trng khng c kin ton th s nh hng n i tiu tin. Th nn chng i lng m thy cc khng phn bit c v tiu tin ra nhiu hay t, m hay nht u c quan h vi Tiu trng. 1.4.2. Tiu trng gip dn dt ha ca Tm giao xung n vi Thn v Bng quang Tiu trng ngoi nhim v a trc dch xung Bng quang, cn nhim v a Ha ca Tm xung Thn v Bng quang, gip kh ha ln na trc dch cha Bng quang trc khi tiu tin ra ngoi. Phn c kh ha ny
Mt l s bc theo con ng ca Tam tiu ln n hung cch yt hu...

y l con ng h hp, th ra ngoi.
Hai l thm nhp ra ngoi c biu t chi xut ra b mao. cng chnh
l V kh bo v mt ngoi ca thn th (Thi dng ch v lp ngoi cng ca c th con ngi). y l con ng m Bng quang v Tiu trng ng vai ha kh bo v bn ngoi c gi chung l Thi dng kinh. 1.4.3. Vng c th do kinh Thi dng Tiu trng chi phi
Vng b ngoi ngn t bn tay, cng tay, cnh tay, vai, quanh b vai. Tm. Ph Tiu trng. C, gc hm, ui mt. Trong tai. Mi, u mt.
Do khu vc chi phi v quan h ny m khi c bnh Thi dng Tiu trng s c cc triu chng nh au hng, sng di gc hm, cng c, tai, mt vng, au nhc cm, vai, cnh tay...
209
1.5. Chc nng sinh l ph Tam tiu 1.5.1. i cng
Ch tiu c ngha l chy kht, nhng n li ng trc ch tam, nn

ngha l ng u, l to ln nh ch Nguyn. Cho nn ni Tam tiu phn ra thng tiu, trung tiu v h tiu mi tiu c mt ng kh o cng ging nh Tam nguyn l Thin, a, Nhn, mi ngi c mt nguyn kh.
Ch tiu ngy xa c ngha l mn m. Tam tiu chnh l mn m

khp thn th con ngi l con ng hnh thy (Thng hn lun, p.104 - Hunh Minh c).
Ni kinh vit: Tam tiu l quan nng khai ngi nc, thy o xut ra
t y. Nh vy, Tam tiu ch v kh o, v nh mt v quan trng coi iu khin vic khi x ng thy o cho lu thng (Quyt c chi quan) v khng c kh th thy khng ha, v Tam tiu cng l con ng vn hnh nc trong c th con ngi. Chng 31, sch Nn kinh ni: Tam tiu l ng li ca thc n, l ch kh lun chuyn i v ni ln chc nng ca Tam tiu l a kh huyt tn dch ca thc n i chu lu khp da d v tng ph. Thin Ng lung tn dch bit lun, sch Linh khu ni: n c 5 v vo ming u dn vo b cha ca n, Tn dch c to ra v theo ng li ring, Tam tiu a kh ra lm m p bp tht, tn dch ra nui dng b phu.... Thin Bn thn, sch Linh khu li ni: Tam Tiu l ph trung c (ch hi t ca ng nc) ng nc do m ra, thuc vi Bng quang. Vy tm li, Tam tiu l ng nguyn kh phn b thc n, ung chuyn ha ra vo, ch kh, ch Thy coi ton b hot ng kh ha trong c th con ngi. Tam tiu c 2 cng nng chnh:
Ch tr cc kh, lu thng kh huyt tn dch. Thng iu ng nc.

1.5.2. Phn bit b v ca Tam tiu v cng nng ca mi b v Thin Dinh v sinh hi, sch Linh khu phn c th ra
Thng tiu: t ming trn ca V (b mn) n di li; bao gm c b

phn lng ngc v hai tng Tm Ph.
Trung tiu: t ming trn ca V (b mn) n ming di ca V (u mn)

bao gm c b phn bng trn v T V u thuc phm vi ca trung tiu.
H tiu: t ming di ca v xung n tin m, hu m; bao gm c b

phn bng di, Can, Thn, i, Tiu trng, Bng quang u thuc phm vi ca h tiu. 210
iu 31, sch Nn kinh ni: Thng tiu t di li xung n cch m ngang ch ming trn ca V, ch np m khng ch xut. Trung tiu l ngang gia trung qun ca V, khng cao khng thp, ch vic ngu nh thc n. H tiu ngang vi ming trn ca Bng quang, ch xut m khng ch np truyn tng cn b.
Thng Tiu
Thin Dinh V, sch Linh khu ni: Thng tiu nh sng m... Ni sng m l hnh dung Thng tiu nhiu kh. Thin Quyt kh, sch Linh khu ni: Thng tiu phn b kh ng cc i khp ni lm m da d, nui thn th, mt tc nh sng m ri xung gi l kh. Sch Trng Th loi kinh gii thch: T tn tinh kh ra, kh y nh sng m v quy v Ph, nn ni Thng tiu nh sng m. Chnh v Thng tiu a kh i khp ton thn m c tc dng lm m ngoi da, mt lng tc, v th phn c biu c dinh dng v do pht sinh c cng nng bo v ngoi (cng nng ny gi l V kh). Nu c nng ca Thng tiu mt bnh thng, s phn b b tr ngi, da d khng c s n nhun ca V kh, l chn lng m ng khng thun li s sinh ra hin tng rt run pht nng. Ngoi ra thng tiu cn c cng nng ch vic thu np. Np bao gm thu nhn c h hp v n ung, bi v V ch vic tip np n khng nn ra ngoi, Ph ch vic h hp. C 2 tng ph y u khai khiu thng tiu cho nn ni thng tiu c cng dng ch vic thu np.
Trung tiu
Thin Dinh v sinh hi, sch Linh khu ni: Trung tiu nh bt nc si ln. Bt nc si ln l ch vo trng thi ha sinh ca T V. Bi v nhn vo phm vi ca trung tiu v cng nng ca tng ph trong th ch yu l vn ha thy cc v chng bc kh huyt tn dch nui dng khp ton thn. Trong qu trnh y, ng lc ca mt lot hot ng ha sinh, tr cng nng ca T V trung tiu ra, th h tiu cng gp mt phn tc dng nht nh trong . Chc nng trung tiu bao gm: thu np cc kh, lc cn b, chng tn dch, lm thnh tinh hoa a ln Ph mch bin ha ra sc gi l huyt. Tc dng ca trung tiu ch yu l ha thy cc thnh ra kh huyt tn dch, l cht c tc dng dinh dng. S d gi nh bt nc si ln l mun ni n hot ng sinh l nh lm chn thc n ung, chng ha tn dch, tip thu tinh kh ca thy cc, ha sinh ra kh.
211
H tiu
Thin Dinh v, sch Linh khu ni: H tiu nh ngi rnh. Sch Trng th loi kinh ni Ngi rnh l ch chy nc ra ni h tiu ch vic xut ch khng ch np. Cho nn cng nng ch yu ca h tiu l thm thy dch xung, gn lc ra thanh trc v bi tit ra i tiu tin tin m v hu m. 1.5.3. Nh vy, hot ng ca Tam tiu c th tm tt li nh sau 1.5.3.1. Con ng vn hnh nc (thng iu ng nc) trong c th u theo con ng ca Tam tiu Khi ta n ung vo, V l b cha v lm chn nh. T V cc vt cht dng gi l nc s thm v tn theo mn m, thm v tn c vo trong mn m l nh s tuyn b ca Ph kh. Nc t mn m s thm xung Bng quang, phn nc trong Tiu trng cng pht tn theo con ng ca h tiu vo Bng quang khi n cha ha kh. 1.5.3.2. Con ng ha kh hay ch tr cc kh ca Tam tiu Thy dch t khi n ung vo n bt c Tng ph no gip cho hot ng u c qu trnh kh ha to ra dng vt cht cho Tng ph , k c khi thm vo mn m, hoc t Tiu trng i ra u b ha chng ct ha thnh kh. Cn cc nc cha ha c nhp vo Bng quang, di y Bng quang l kh hi cng c tn l huyt tht. Qu trnh kh ha Bng quang bt ngun t huyt tht ny bc ln thnh kh (nc khng ha c s c thi ra ngoi). Kh c ha ny s bc ln theo con ng ca Tam tiu ln n hung cch, yt hu. y l con ng h (th ra ngoi). Phn kh theo mn m ra ngoi n t chi s theo con ng c nhc, xut ra b mao, chnh l V kh bo v mt ngoi ca c th. Nh vy ta bit rng s lin h gia tng ph vi nhau do con ng ca Tam tiu, Tam tiu l mn m. Gc ca n pht ra t Thn h tc Mnh mn. Phn trn ca n quy kt Tm bo lc, Tam tiu bao gm c ng tng lc ph, 12 kinh mch, c nhng cng dng h hp, tiu ha thc n ung hp th, bi tit, ha sinh kh huyt nn mi ni Tam tiu c quan h vi cng nng kh ha ca ton b c th. 1.5.3.3. Cc quan h ca Tam tiu a. Tam tiu thuc kinh th Thiu dng trong 12 kinh Khi u t cht ngn tay nhn pha ngn t ln dc theo ngoi c tay, ln khuu tay, dc pha ngoi cnh tay ln vai ra sau giao vi kinh mch tc Thiu dng, vo hm vai, ta ra chin trung lin lc vi Tm bo xung cch m ri n Tam tiu. 212
b. Quan h gia Tam tiu v Tm bo Tm bo l ngoi v bao bc Tm nhng c coi l mt tng. Tam tiu l ph. Quan h gia Tm bo v Tam tiu l quan h gia tng v ph. Hn th na, Tam tiu l b phn bo v ngoi tng ph, Tm bo lc l bo v ngoi cho Tm, cng nh 2 ln thnh ca ca nh vua. Cho nn u thuc dng v u gi l tng ha. V th Tm bo v Tam tiu v cng dng l biu l thng nhau, phi hp cht ch vi nhau. 1.5.3.4. Triu chng bnh ca Tam tiu Bnh ca Tam tiu ch yu l v mt thy kh vn chuyn pht sinh chng ngi.
Nu thng tiu khng thng li th sinh suyn y. Trung tiu khng thng li th thy m ngng tr m bng y. H tiu khng thng li th thy ph n.
Mt khc do mi b phn ca Tam tiu u bao bc mt s Tng kh nn chng trng thng tiu lun bao gm chng trng ca Tm, Ph; chng trng trung tiu bao gm chng trng ca T, V v chng trng ca h tiu bao gm c Can, Thn, i, Tiu trng.
Chng trng thng tiu quan h cht ch vi bnh bin ca Tm v Ph.

+ H hn: tinh thn khng yn, on hi. Ni khng ra ting. + Thc nhit: ngc b tc, m hi trn. Li kh, hng sng, suyn y.
Chng trng Trung tiu quan h cht ch vi T, V.

+ H hn: bng au, rut si. Tiu lng m khng thng. Bng y, a nn bp. + Thc nhit: bng y trng. Khng ma. Khng i cu. Suyn cp.
Chng trng h tiu quan h cht ch vi Can, Thn, i, Tiu trng.

+ H hn: i tin lng khng dt. Tiu tin trong di, hoc sn i. Bng y. Ph n. + Thc nhit: i tiu tin khng thng. i ngoi ra mu.
213
CHC NNG SINH L CA TM, TM BO TIU TRNG, TAM TIU

- Kinh Dch quy np Tm - Tiu trng vi 2 qu c lin quan mt thit vi tnh cht nng, sng (qu Ly v Kin). Chc nng ca Tm, Tiu trng v th c lin quan mt thit vi thn minh, s sng sut minh mn ca mi con ngi. Tm bo bao bc tng Tm bo v cho Tm, ngn cn t kh xm nhp vo Tm, nn chng c nhim v tng t nhau. - Nhim v ch yu ca Tm, Tm bo: + m bo chc nng hot ng tinh thn, thc, tri gic v t tng + m bo chc nng hot ng h tim mch, tun hon + Duy tr trng thi n nh ca sinh mnh - Nhng biu hin ch yu khi Tm b ri lon cng nng: + Ri lon tri gic: t l m cho n hn m su + Ri lon s tnh thc: in lon, ni sng, ci khng ngh. Mt ng, hay qun + Ri lon huyt ng: sc mt xanh, ti nht hoc tm xm - Nhng v tr thng c biu hin triu chng khi Tm, Tm bo b ri lon cng nng: + Trng thi tinh thn + Li + H h hp, c hng, thc qun, cch m + Vng ngc, sn, hm nch, mt trong cch tay - Nhim v ch yu ca Tiu trng: + m bo chc nng phn bit thanh trc lm cho thy dch v cn b c phn chia ra rnh rt. ng mt vai tr ph (tham gia) trong vic tiu ha thc n + Tham gia vo vic hnh thnh nng lc ca c th chng vi bnh ngoi cm (V kh)
CHC NNG SINH L CA TM, TM BO TIU TRNG, TAM TIU

- Nhng biu hin ch yu khi Tiu trng b ri lon cng nng: + i cu phn sng, khng tiu ha ht + au hng, sng di gc hm, cng c, tai, mt vng, au nhc cm, vai, cnh tay... - Nhng v tr thng c biu hin triu chng khi Tiu trng b ri lon cng nng: + C, gc hm, ui mt, tai, mi, ui mt. - Nhim v ch yu ca Tam tiu: + Ch tr cc kh, lu thng kh huyt tn dch. + Thng iu ng nc - Nhng biu hin ch yu khi Tam tiu b ri lon cng nng: + Suyn y, kh th, tc ngc (thng tiu). + Bng y, bng bng (trung tiu). + i tin lng, ph n (h tiu).
214
2. NHNG BNH CHNG TM - TIU TRNG 2.1. Bnh chng tng Tm Tm bao gm Tm m v Tm dng, Tm huyt v Tm kh. Tm l v i ch, ng u hot ng tng ph ca c th. Do vy, bnh l tn thng tng Tm bao gm 2 nhm.
Nhm n bnh
+ Tm huyt ut tr. + m ha nhiu Tm. m m Tm khiu. + Tm huyt h. + Tm m h. Tm ha thng cang. + Tm kh h. + Tm dng h.
Nhm hp bnh
+ Tm T h. + Tm Thn bt giao. + Tm Ph kh h.
2.2.1. Bnh chng Tm huyt ut tr 2.2.1.1. Bnh nguyn
Do m trc (sn vt bnh l do kh h hoc dng h sinh ra). Do tnh ch b kch ng gy kh ut.
2.2.1.2. Bnh sinh Tm huyt ut tr l bnh cnh c bit ca mt biu hin thc chng trn nn tng h chng. l c th c sn kh h hoc dng h sinh ra m trc, m trc ngng t lm nh hng n s vn hnh chu lu ton thn ca Huyt. Hoc tnh ch b kch ng lm cho kh ut, cng nh hng n s vn hnh ca Huyt. M huyt dch l c s cho hot ng ca thn ch. Khi huyt dch vn hnh b ut tr, ngng t s sinh ra chng au, tc, du huyt. 2.2.1.3. Triu chng lm sng
Nng u, au u, chng mt. Hi hp, nh trng ngc. au vng trc ngc, au cp tim. Bt rt, nng mi, t but chi.
Tiu m mu. Li , c vt tm bm. Mch t hoc sp. 215
Nu nng hn: tay chn lnh. V m hi. Mt mi xanh tm. au tc

ngc, nght th. 2.2.1.4. Bnh chng Ty y thng gp
Cn au tht ngc Thiu nng vnh

2.2.1.5. Php tr
Hot huyt, kh , hnh kh, ch thng. Thng dng ha . Nu nng: hi dng, cu nghch, ch kh, sinh mch.
* Phn tch bi thuc Huyt ph trc thang (Y Lm ci thc)
Tc dng: hot huyt, kh , hnh kh, ch thng. Ch tr: huyt , cc

chng au khng cho nn vo hoc thn mnh c huyt b ng li thnh hn, ban li en, i tin en m t.
Phn tch bi thuc.

V thuc o nhn Hng hoa Xuyn khung ng quy Sinh a Ch xc Ngu tt Ct cnh Cam tho Dc l ng y Ngt, ng, bnh. Hot huyt, thng kinh Hot huyt, ha , thng kinh ng, m. Hnh kh, hot huyt, khu phong, ch thng Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt Ngt, ng, hn. Dng m, dng huyt ng, chua, bnh. L kh, khoan hung ng, chua, bnh. Hot huyt, thng kinh, gii c thp nhit ng, cay, m. n Ph tn hn, tr m iu ha cc v thuc
Bi ny do Vng Th Tr lp ra cha huyt ngc, huyt hnh khng thng li. Ngc au, u au khng khi, au nh kim chm, ch au c nh, hoc nc lu khng khi, hoc ung nc th sc, nn khan, hoc trng ngc hi hp, hoc m ng khng c, ng khng yn gic, d cu gt, li c im tm, ra li c huyt , hai mt thm qung tm. Mch sp hoc huyn khn.
216
* Phn tch bi thuc Hot lc hiu linh n (Y hc trung tham ty lc)
Tc dng: tuyn thng kinh lc, thng hnh kh huyt, trc hn ha

thp. Ch tr: tr kinh lc c m thp, xut huyt di da trn tay i; au ngc nch.
V thuc Xuyn khung Nh hng Mt dc an sm ng quy a long Dc l ng y ng, m. Hnh kh, hot huyt, ch thng Hot huyt, kh ng, bnh. Hnh kh, ch thng ng, lnh, vo kinh Tm, Tm bo. Hot huyt, kh , thanh nhit Cay, ng, m. Hot Huyt, dng huyt Dn thuc n ni m thp t
Cng thc huyt s dng

Tn huyt n trung Tm du C khuyt Ni quan A th huyt C s l lun Hi ca kh, M ca Tm bo Du huyt ca Tm M huyt ca Tm Giao hi huyt ca Tm bo v Mch m duy c hiu vng ngc Cha chng hi hp, au ngc gy kh th, ngn ngc Gim au Tc dng iu tr Hnh kh Hot huyt
TM HUYT UT TR
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch huyt mch ca Tm. - Ch chng (triu chng quan trng): au cp tim, trng ngc, li c vt tm bm - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm huyt ut tr: Huyt ph trc thang, Hot lc hiu linh n
2.1.2. m ha nhiu Tm - m m tm khiu 2.1.2.1. Bnh nguyn
Do ni thng tht tnh lm nhiu lon thn minh. Do bnh nhit li ung thuc nhit.
217
2.1.2.2. Bnh sinh
Ni thng tht tnh lm cho tinh thn b kch ng, kh ut kt li sn

sinh ra thp, thp ha m trc ut li bn trong lm nhiu lon thn minh, thn minh b che lp lc tnh lc m, khc ci tht thng hoc thn ch hn m, khng hay bit g c.
Hoc do bnh nhit li dng thuc nhit lm ha ha, nh hng n

thn minh, pht cung pht in. Mch hng thc hoc trm hot. Ty thuc vo cch thc ca m trc hoc tch nhit ha ha thng Tm, m s c bnh bin m ha nhiu Tm hoc m m tm khiu. 2.1.2.3. Triu chng lm sng
m ha nhiu Tm
+ Vt v, mt ng. Ming ng, hng kh, li , ru li trng dy. D kinh s. + Ci ni huyn thuyn. Thao cung, nh mng ngi. Mch hot, hu lc.
m m tm khiu
+ Tinh thn n n. Ci ni mt mnh. t nhin ng ln. m kh kh. + Ru trng dy. Mch huyn hot.
2.1.2.4. Bnh chng Ty y thng gp
Tm thn phn lit th hng phn Hng trm cm. Bin chng ri lon tm thn do dng thuc
2.1.2.5. Php tr
Thanh Tm t ha tr m khai khiu. Tr m khai khiu.

Nhng bi thuc ng y c th s dng gm
Mng thch cn m hon. (Ngc n qun phng, an kh tm php) T tuyt an. T hp hng hon.
* Phn tch bi thuc Mng thch cn m hon (Cn m hon)
Tc dng: ging ha trc m. Ch tr: thc nhit lo m (m tch t

lu) pht in cung, hong ht s hi hoc hn m, hoc trung qun b, mn, i tin b kt, mch hot sc. 218
Phn tch bi thuc.

V thuc Mng thch Trm hng Hong cm i hong Trc lo m tch t Cay, m. Thng ging cc kh, b nguyn dng, h m ng, lnh. T Ph, thanh Tm ng, lnh. T nhit, kh tr thc tch Dc l ng y
Mng thch tnh rt mnh, c kh nng trc m tch m phc, Trm hng iu t kh c, Hong cm kh hn, thanh ha thng tiu thanh tr ngun gc ca m, i hong kh hn, ng dch thc tch, m ng i xung, Tc dng chung ca bi l ging ha trc m. Nhn chung, sc thuc mnh, ngi sc yu, v ph n c mang khng dng trnh tn thng n chnh kh. * Phn tch bi T tuyt an (Ha t cc phng). Tc dng: thanh nhit gii c, trn kinh, khai khiu. Ch tr: nhit t hm bn trong, trng nhit, phin to, hn cung, ni nhm, ming kht, mi kh, tiu . St cao, co git.
Phn tch bi thuc

V thuc Hong kim Hn thy thch T thch Hot thch Thch cao T gic Linh dng gic Mc hng Trm hng Huyn sm Thng ma inh hng Cam tho Phc tiu Mang tiu S hng Chu sa Dc l ng y Trng trn an thn, t nhit Tm, Can T ha cc kinh, li thy Cay, lnh. Bnh Can, tim dng Ngt, lnh. Kh thp nhit Bng Quang Ngt, cay, lnh. Thanh nhit, t ha, tr phin ch kht ng, nht, mt. Thanh Tm, bnh Can ng, nht, mt. Thanh Tm, bnh Can Cay, ng, m. Hnh kh ch thng, kin T Cay, m. ch kh ha m, thng ging cc kh ng, mn, hi lnh. Thanh nhit lng huyt, ging ha Ngt, cay, lnh. Thng dng, gii c n V iu kh iu ha cc v thuc Mn, ng, lnh. Tiu tch, t nhit, nhun to Mn, lnh. Tr m, nhun trng Cay, m. Khai khiu, thng kinh lc, tr u Ngt, lnh. An thn, trn kinh, gii c
219
* Phn tch bi thuc T hp hng hon (Cc phng)
Tc dng: n thng khai khiu gii ut. Ch tr: m thp b tc kh c,

t nhin hn m. Cm dng ph n c thai hoc st cao gay hn m co git (Nhit b).
Phn tch bi thuc.

V thuc Bch trut Mc hng T gic Hng ph Chu sa Kha t Bch n hng inh hng X hng Trm hng Tt bt An tc hng Long no Du T hp hng Nh hng Dc l ng y Ngt, ng, m. Kin T V, to thp, ph chnh kh Cay, ng, m. Hnh kh, ch thng, kin T ng, mt. Thanh Tm gii c Cay, ng, m. Hnh kh, gii ut Ngt, lnh. An thn, trn kinh, gii c ng, chua, sp, m. Lim Ph iu ha tng ph kh huyt ut tr Cay, thm, nng. m T V, ging nghch kh, gim au Cay, m. Khai khiu, thng kinh lc, tr u Cay, m. Thng ging cc kh, iu ha cc v thuc Cay, m. iu ha tng ph Trnh u c kh V the, m. Trnh u kh, c kh, trng phong Trnh u kh ng, cay, hi m. iu kh, hot huyt
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Bch hi T thn thng Thn mn Phong long Khc tr Hp cc C s l lun Hi ca c mch v 6 dng kinh Du th huyt /Tm T Tm ha Lc huyt ca V Phi hp Khc tr, i chy, Hp cc l kinh nghim tr cm st Tc dng iu tr Thanh thn ch tit nhit nh Tm an thn c hiu tr m H st
220
M HA NHIU TM - M M TM KHIU
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch thn minh ca Tm. - Ch chng (triu chng quan trng): pht cung, pht in hoc hn m - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng m ha nhiu Tm - m m Tm khiu: Mng thch cn m hon, T tuyt an, T hp hng hon
2.1.3. Tm m h 2.1.3.1. Bnh nguyn
Do mc nhng bnh c tnh nhit lu ngy tn hi n Tm m. Do ni thng tht tnh, ng ch ha ha, ha nhit thng m.
2.1.3.2. Bnh sinh
Tm m h tn, lm nh hng n huyt v tn dch. m h sinh ni

nhit, cng lm cho tn dch kh cn v chn m hao tn sinh ra chng ng tm phin nhit, st nh, v m hi v.v...
Tm m cng h, h ha cng bc ln gi l Tm ha thng cang.

Chung: cm gic nng trong ngi. St v chiu v v m. Cn nng

phng mt, ngc. Mt . Tay chn nng. Ra m hi tay chn.
c hiu: biu hin ch yu l Tm qu, chnh xung: au vng ngc,

vng ngc kh chu, hay qun. Mt ng hay m, hay mng m ni m. Bt rt, hng kh, li kh ro, ng tm phin nhit. Tiu , t. M hi trm. Mch t sc, v lc. 2.1.3.4. Bnh l Ty y thng gp
Ri lon thn kinh chc nng. Ri lon thn kinh tim. Ri lon thn kinh thc vt sau vim nhim ko di. Tm cn suy nhc. Hi chng suy nhc mn.
2.1.3.5. Php tr
T dng Tm m, an thn. T m ging ha, tim dng an thn. Nhng bi thuc Y hc c truyn c th s dng.
221
Chu sa an thn hon. B t dng tm hon.

* Phn tch bi thuc Chu sa an thn hon (Phng t din ngha). Tc dng: trn tm an thn, thanh nhit dng huyt. Ch tr: Tm ha xung thnh lm tn thng m huyt gy tm thn khng yn hi hp mt ng, phin nhit hay m. Phn tch bi thuc
V thuc Chu sa Hong lin ng quy Sinh a Cam tho Dc l ng y Ngt, lnh. An thn, trn kinh, gii c ng, lnh. Thanh Tm nhit Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt Ngt, ng, hn. Dng m, dung huyt Ngt, bnh. iu ha cc v thuc
* Phn tch bi thuc B t dng tm hon (Th nhn hi thin)
Phn tch bi thuc

V thuc B t nhn Cu k t Mch mn ng quy Thch xng b Phc thn Huyn sm Thc a Cam tho Dc l ng y Ngt, bnh. B huyt, kin T, an thn Ngt, bnh. B Can, Thn Ngt, ng, lnh. Nhun Ph, sinh tn dch Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt Cay, ng, m. Khai khiu ha m, gii c, tn phong Tit tm nhit, bnh n tm thn ng, mn, hi lnh. Thanh nhit, lng huyt, gii c, ging ha Ngt, m. B huyt, dng m Ngt, bnh. iu ha cc v thuc
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Tm du Quyt m du C khuyt Tam m giao Ni quan Thn mn C s l lun Bi du huyt ca Tm Du huyt ca Tm bo M huyt ca Tm Hi huyt ca 3 kinh m Lc huyt ca Tm bo Du th huyt/Tm T Tm ha Tc dng iu tr Dng Tm an thn B Tm m Cha hi hp, trng ngc T m thanh nhit nh Tm nh tm an thn
222
TM M H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch thn minh v chc nng ch huyt mch ca Tm. - Ch chng (triu chng quan trng): chng m h ni nhit; hi hp, mt ng - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm m h: Chu sa an thn hon, B t dng tm hon
2.1.4. Tm huyt h 2.1.4.1. Bnh nguyn
Do mc bnh c tnh nhit lu ngy lm hao tn huyt dch. Do m h. Do s sinh ra huyt gim st. Do chn thng mt mu nhiu. Ph n sau sinh mt mu.
2.1.4.2. Bnh sinh
Tm ch huyt mch, chc nng qun ha, cc bnh c tnh nhit lu

ngy hoc cc bnh cnh khc lm cho m h sn sinh ra ni nhit. Nhit tch li ha ha cng thiu t huyt dch lm tn hi Tm huyt.
Hoc do s sinh ra huyt gim st v nui dng thiu, hoc V m h

khng cung cp thy cc to huyt.
Hoc do chn thng mt mt qu nhiu, hoc ph n sau sinh mt

mu, lm cho Tm khng lm ch c huyt dch nui dng v gip cho c th hot ng.
Tm huyt h sinh ra mt ng, hay qun, hi hp trng ngc, kinh s.

Sc mt xanh, mi nht nht. Hi hp, d kinh s, vt v. Hoa mt,

chng mt.
Mt ng, hay qun. nh trng ngc Li nht bu. Mch sc v lc.

Ri lon thn kinh tim.
223
Thiu mu. Suy nhc c th, suy nhc thn kinh. Suy tim.
2.1.4.5. Php tr Dng tm huyt, an thn. Nhng bi thuc Y hc c truyn c th s dng
Thin vng b tm an. Dng tm thang.

* Phn tch bi thuc Thin vng b tm an (Nhip sinh b thn)
Phn tch bi thuc

V thuc Sinh a Huyn sm an sm ng quy ng sm Phc linh B t nhn Vin ch Thin mn Mch mn Ng v t Toan to nhn Ct cnh Chu sa Dc l ng y Ngt, ng, hn. Dng m, dng huyt ng, mn, hi lnh. Thanh nhit, dng huyt, gii c, ging ha ng, lnh. Hot huyt, kh Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt Ngt, bnh. B dng T, V Ngt, bnh. B T th, nh Tm, li thy Ngt, bnh. B huyt, kin T, an thn ng, m. B Tm, Thn, an thn Ngt, lnh. Thanh Tm nhit, ging Ph ha Ngt, ng, lnh. Nhun Ph, sinh tn dch Mn, chua, m. Lim hn, c tinh Ngt, chua, bnh. Dng Tm an thn, sinh tn dch ng, cay, m. iu ha cc v thuc Ngt, lnh. An thn, trn kinh, dn thuc vo Tm
224
* Phn tch bi Dng tm thang (Chng tr chun thng)
Phn tch bi thuc

V thuc Nhn sm ng quy Xuyn khung Hong k Phc thn Vin ch B t nhn Toan to nhn Ng v t Cam tho Nhc qu Dc l ng y Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt ng, m. Dng Tm huyt Ngt, m. B Tm kh, thng dng kh ca T Tit Tm nhit, bnh n tm thn ng, m. B Tm, Thn, an thn Ngt, bnh. B huyt, kin T, an thn Ngt, chua, bnh. Dng Tm an thn, sinh tn dch Mn, chua, m. Lim hn, c tinh Ngt, m. B T th, b trung kh Cay, ngt, rt nng. B Mnh mn ha, kin T, dn thuc
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Tm du Quyt m du Tam m giao Ni quan Thn mn Cch du Huyt hi C s l lun Bi du huyt ca Tm Du huyt ca Tm bo Hi huyt ca 3 kinh m Lc huyt ca Tm bo Du th huyt /Tm T Tm ha Hi huyt ca huyt B ca huyt Tc dng iu tr Dng Tm an thn B Tm T m thanh nhit nh Tm Thanh Tm an thn B huyt B huyt
TM HUYT H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch thn minh v ch huyt mch ca Tm. - Ch chng (triu chng quan trng): mt xanh, mi nht. Hi hp, trng ngc, mt ng - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm huyt h: Thin vng b tm an, Dng tm thang
225
2.1.5. Tm kh h 2.1.5.1. Bnh nguyn
Do bnh lu ngy Tm. Do Tm m h dn n Tm kh h. Ngi gi, lo suy, kh ton thn h yu nh hng n Tm kh.
2.1.5.2. Bnh sinh
Kh h c c im: trng ngc, th ngn, t ra m hi, hot ng lao

ng bnh tng ln.
Tm kh h sinh ra chng sc mt xanh xao, mt mi, li nht mm

bu, mch h v lc. 2.1.5.3. Triu chng lm sng
Nng vng trc tim, mt ng; hay s hi. Hi hp, vn ng nhiu trng
ngc cng nhiu hn. Th ngn, thiu hi. T hn. Mt mi mt ng.
Cm gic nng, s lnh, kht. Da ti xanh, g m . Li nht, mm bu, ru trng. Mch t v lc.
Chong, huyt p thp Suy tim, hen ph qun mn. au tht ngc Lon nhp tim.
2.1.5.5. Php tr
B ch Tm kh
Nhng bi thuc Y hc c truyn c th s dng
T qun t thang gia gim. Sm ph thang gia v.
226
* Phn tch bi thuc T qun t thang gia gim (Cc phng)
Phn tch bi thuc

V thuc Nhn sm Phc linh Bch trut B t nhn Ph t ch Vin ch i to Cam tho Dc l ng y Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, bnh. Li tiu thm thp, kin T, an thn Ngt, ng, hi m. Kin t, to thp, lim hn Ngt, bnh. B huyt, kin T, an thn Cay, ngt, rt nng. B mnh mn ha, kin T ng, m. B Tm, Thn, an thn Ngt, bnh. B T, V, iu ha tnh nng ca thuc Ngt, m. B T th, b trung kh
* Phn tch bi Sm ph thang gia v
Phn tch bi thuc

V thuc ng sm Hong k Ph t ch Nhc qu an sm Hng hoa Cam tho Ngt, bnh. B dng T V Ngt, m. B Tm kh, thng dng kh ca T Cay, ngt, rt nng. B Mnh mn ha, kin T Cay, ngt, rt nng. B Mnh mn ha, kin T, dn thuc ng, lnh. Hot huyt, kh Hot huyt, ha Ngt, m. B T th, b trung kh Dc l ng y
Cng thc huyt s dng

Tn huyt n trung C khuyt Kh hi Quan nguyn Tam m giao C s l lun M huyt ca Tm bo. Hi ca kh M huyt ca Tm B ca kh B nguyn kh Hi ca 3 kinh m Tc dng iu tr B kh B Tm B kh B kh Huyt c hiu an thn
227
TM KH H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch huyt mch ca Tm. - Ch chng (triu chng quan trng): mt xanh, mi nht. Hi hp, trng ngc, tng khi hot ng - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm kh h: T qun t thang gia gim, Sm ph thang gia v
2.1.6. Tm dng h 2.1.6.1. Bnh nguyn
Do bnh lu ngy Tm, Tm m h dn n Tm dng h. Do kh ton thn h yu lm cho Tm kh h.

2.1.6.2. Bnh sinh
Tm dng l cng nng hot ng; khi cng nng ny b ri lon gy

nn hi hp, au vng tim, hn m.
Tm dng cn c kh nng tuyn thng phn dng ngoi v. Tm

dng h dn n s lnh, tay chn quyt lnh. 2.1.6.3. Triu chng lm sng
Tm dng h
+ S lnh, thch ung nc m. + au bng, tiu chy. Nc tiu trong. T hn. Tay chn lnh, + Ph n. au vng ngc, hi hp. Li nht, tm xm. Mch v lc.
Nu nng hn, Tm dng h thot s c thm c chng

+ Ra m hi khng ngng. Chn tay quyt lnh. + Mi xanh tm. Th nh yu. Li tm xm. + Mch nh, h mun tuyt.
Suy tim mn, bnh c tim thiu mu Suy h hp mn Huyt p thp Chong.
2.1.6.5. Php tr
n thng Tm dng (Tm dng h ) Hi dng cu nghch (Tm dng h thot).

228
Nhng bi thuc ng y c th s dng
Chn v thang. c sm thang. Lc v hi dng m Hi dng cp cu thang. * Phn tch bi Chn v thang Xem phn hi chng Quyt m hn quyt. Phn tch bi thuc Lc v hi dng m
Phn tch bi thuc:

V thuc Nhn sm Ph t ch ng quy an sm Nhc qu Nhc thung dung Ba kch Dc l ng y Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Cay, ngt, rt nng. B Mnh mn ha, kin T Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt ng, lnh. Hot huyt, kh Cay, ngt, rt nng. B Mnh mn ha, kin T, dn thuc Ngt, mn, m. n b Thn dng, nhn trng Cay, ng, m. n Thn dng
* Phn tch bi c sm thang Ch c c v Nhn sm. V Nhn sm ngt hi ng, tnh bnh. Tc dng: ch kh dng Tm, n dng hot huyt. * Phn tch bi thuc Hi dng cu cp thang (Thng hn lc th)
Phn tch bi thuc

V thuc Ph t ch Can khng Nhc qu Nhn sm Bch trut Phc linh Ng v t Trn b Cam tho Dc l ng y Cay, ngt, rt nng. B Mnh mn ha, kin T n trung tn hn. Hi dng cu nghch Cay, ngt, rt nng. B Mnh mn ha, kin T, dn thuc Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, ng, hi m. Kin T, to thp, lim hn Ngt, bnh. Li tiu thm thp, kin T, an thn Mn, chua, m. Lim hn, c tinh Cay, m. Ha kh, tiu m Ngt, m. B T th, b trung kh
229
Cng thc huyt s dng

Tn huyt n trung C khuyt Kh hi Quan nguyn Cao hoang Ni quan C s l lun M huyt ca Tm bo. Hi ca kh M huyt ca Tm B ca kh B ca nguyn kh Huyt ca Bng quang, ch ca thn minh Giao hi huyt ca m duy v Tm bo Tc dng iu tr B kh B Tm B kh B kh B huyt gn gi cho dng c hiu cha vng ngc
TM DNG H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch huyt mch ca Tm. Khi bnh nng s tn thng chc nng ch thn minh ca Tm - Ch chng (triu chng quan trng): s lnh, tay chn lnh. Hi hp, trng ngc. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm dng h: Chn v thang, c sm thang, Lc v hi dng m, Hi dng cp cu thang
2.1.7. Tm Thn bt giao 2.1.7.1. Bnh nguyn
Bnh c tnh nhit lu ngy tch nhit lm cho Tm m h. Bnh cnh Tm h trn nn tng c Thn m h.
2.1.7.2. Bnh sinh Tng Tm thuc dng, ch v Ha, tng cha Thn v v tr thng tiu. Tng Thn thuc m, ch v Thy tng cha Tinh, v v tr h tiu. tnh hung bnh thng, Tm ha giao xung c th gip cho chn dng trong Thn khin cho m thy c th ha sinh, Thn thy gip ln trn lm du cho Tm ha, Tm vi Thn, m v dng ch c ln nhau, cng nhau tn ti, thng ging nhp nhng gi l thy ha k t, thy ha giao ha nhau, gip c th m p h tiu, mt m thng tiu. Nu hai tng ny mt qun bnh a n s mt iu ha thy ha trong c th gi thy ha v t. Khi Tm ha b khuy ng do Tm m h hoc Tm huyt h. H ha bc ln, trong khi v c a c m h sn, hoc Thn m h, khng sc lm ch thy dch, khng kim gi c ha, sinh ra chng thng tiu th nng, bc ha; h tiu v 2 chn th lnh. Ha i ng ha, thy i ng thy
230
sinh ra bnh chng Tm Thn khng giao nhau biu hin: hi hp, hay m, d kinh s, tai , tai ic, ming li mc mn, mi lng, mm gi, di tinh, bch trc ..v..v.. 2.1.7.3. Triu chng lm sng
Chng mt, mt ng, trm cm, hi hp. Bt rt, mt tr nh. tai, hoa
mt. Cm gic nng c v kh hng, bc nng mt.
Nc tiu sm mu, lng t. o hn, triu nhit, di tinh. au nhc ton thn, lng gi mi. Tiu ngn . Mch t sc.
Ri lon thn kinh chc nng. Suy nhc sinh dc Tm cn suy nhc. Tng huyt p. Suy nhc mn.
2.1.7.5. Php tr
T m b thn an thn nh ch.

* Phn tch bi thuc b Tm Thn Tc dng: dng huyt, t m, giao Tm Thn. Ch tr: cc chng Tm m h do bnh c tnh nhit lu ngy, hoc Tm dinh bt tc lm cho ha ng, h ha bc ln lm Tm khng giao c vi Thn sinh phin to, ming kh, li . Tiu sm hoc bng huyt, chn lnh, huyt trng, di mng tinh.
Phn tch bi thuc

V thuc Lin nhc Hoi sn Thc a ng quy Trch t Ngu tt Ng gia b L sen Dc l ng y ng, ngt, mt. Thanh Tm, giao Tm Thn Ngt bnh. B T V, b Ph Thn, sinh tn ch kht Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt Ngt, nht, mt. Thanh t thp nhit Bng quang ng, chua, bnh. Hot huyt, thng kinh, gii c, thng kinh ng, cay, m. Kin cn, ch tr (Mnh gn ct, tng tr nh) Dng Tm, an thn
231

Tn huyt Thn du Thi kh Phi dng Tam m giao Tm du Thn mn C s l lun Du huyt ca Thn lng Nguyn th huyt ca Thn Lc huyt ca Bng quang Giao hi huyt ca 3 kinh m/chn Bi du ca Tm Du Th huyt/TmT t T Tm ha Tc dng iu tr ch thy trng ha, km cha chng au lng B Thn m B Thn m T m Dng Tm an thn Thanh Tm ha, t Tm nhit.
TM THN BT GIAO
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch thn minh ca Tm. - Ch chng (triu chng quan trng): mt ng, hi hp, trng ngc. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm Thn bt giao: b Tm Thn
2.1.8. Tm T h 2.1.8.1. Bnh nguyn
Dinh dng km, khng cung cp thy cc to ra tinh huyt. Ph n sau khi sinh mt mu, hoc chn thng mt mu nhiu lm cho
huyt h.
Hoc do chnh T h khng to c Tinh huyt lm Tm huyt h

cng hi T h.
Tht tnh (u t, suy ngh nhiu).

2.1.8.2. Bnh sinh
Chng Tm, T h nguyn nhn c th t Tm h nh hng n T

theo tng sinh (Tm ha sinh T th). Nn sau khi mc nhng bnh nng nh hng n Tm huyt, lm cho Tm ch h suy khng gip c cho cng nng ca T th lm cho T th cng h suy sinh ra chng trng n km, ng t, st cn...
Hoc dinh dng km, hoc mt mt do chn thng, tinh trp to ra

cng km khng b p sinh ra huyt T h dn n Tm suy v nh hng qua li, tn thng trc tip n Tm ch lm xut hin trng ngc, hi hp, ng t, hay m v.v... 232
Trng ngc. Hi hp. Ng t. Hay m. Hay qun. Mt mi, gy yu, n km, bng y. i tin lng. Li nht bu. Mch t nhc.
Suy nhc c th. Thiu mu. Tm cn suy nhc X cng ng mch. Tng huyt p.
2.1.8.5. Php tr
B ch Tm T.
Nhng bi thuc ng y c th dng gm
Quy t thang Phc mch thang Bt trn thang gia gim

* Phn tch bi thuc Quy t thang
Phn tch bi thuc

V thuc Phc thn Toan to nhn Long nhn Nhn sm Hong k Bch trut ng quy Vin ch i to Mc hng Cam tho Dc l ng y Tit Tm nhit, bnh n tm thn Ngt, chua, bnh. Dng Tm an thn, sinh tn dch B huyt, kin T Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, m. B Tm kh, thng dng kh ca T Ngt, ng, hi m. Kin t, to thp, lim hn Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt ng, m. B Tm Thn, an thn Ngt, bnh. B T V, iu ha tnh nng ca thuc Hnh kh ch thng, kin T Ngt, m. B T th, b trung kh
233
* Phn tch bi thuc phc mch thang (Chch Cam tho thang)
Phn tch bi thuc

V thuc Cam tho Nhn sm i to Qu chi Sinh khng Sinh a A giao Mch mn Ma nhn Dc l ng y Ngt, m. B T th, dng tm ha trung Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, bnh, ch kh b T, tr tm h n kinh, thng dng Gii biu pht hn. Dng m, dng huyt T m, b huyt Nhun Ph, sinh tn dch Ngt, bnh. Nhun trng, li niu, chng nn
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Tm du T du Cch du Thi bch Phong long C s l lun Bi du huyt ca Tm Bi du huyt ca T Hi huyt ca huyt Nguyn huyt ca T Huyt lc ca V Tc dng iu tr Dng Tm an thn Kin T dng huyt B huyt Kin T, V
TM T H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch thn minh ca Tm v chc nng vn ha thy thp ca T - Ch chng (triu chng quan trng): mt ng, hi hp, trng ngc, y bng, ri lon tiu ha. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm T h: Quy t thang, Phc mch thang, Bt trn thang gia gim
2.1.9. Tm Ph kh h 2.1.9.1. Bnh nguyn
Chng m h ha vng, ni ha sinh ra, lm tn hao huyt dch, h ha

cng bc. Tn hi Tm ha, hi n Ph kim. 234
Bnh l tch nhit n ma thu mi pht bnh.

2.1.9.2. Bnh sinh Ph m ch Kh, Tm ch huyt. Tm v Ph phi hp lm kh huyt vn hnh duy tr cc hot ng ca c th. Kh thuc dng, huyt thuc m. Kh thc y huyt vn hnh, huyt i ko theo kh. Nu kh khng thc y huyt th huyt s ngng gy huyt. Nu khng c huyt th kh mt ch da phn tn i m khng thu li c. Trn lm sng thy xut hin
Tm kh khng y gy huyt lm tr ngi n Ph mch, lm Ph

kh khng tuyn ging gy chng ho suyn.
Tm ch v ha, Tm ha vng ln nh hng n Ph m mt mt

xut hin cc chng Tm phin, mt ng. Mt khc xut hin cc chng ho, ho ra mu.
Ph kh h nhc, tng kh trong Tm mch khng y gy ra Tm

Ph u h, Tm kh khng y , khng thc y Tm huyt lm au vng ngc. 2.1.9.3. Triu chng lm sng
Ton thn mt mi, d di. au vng ngc. Kh th, hoc th nng,

nhanh. Tay chn lnh.
Ho thiu hi. T hn. Da trng bch. Tiu t. Hi hp, trng ngc. Mch
h, t. 2.1.9.4. Bnh cnh Ty y thng gp
Tm ph mn. Hen tim. X cng ng mch.

2.1.9.5. Php tr
ch kh dng m B ch Tm Ph.
Cc bi thuc Y hc c truyn thng s dng
Bt trn thang Nhn sm dng vinh thang
235
* Phn tch bi thuc Bt trn thang (Chnh th loi yu)
Phn tch bi thuc

V thuc Nhn sm Bch trut Phc linh ng quy Thc a Bch thc Xuyn khung Cam tho Dc l ng y Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, ng, hi m. Kin t, to thp, lim hn Ngt, bnh. Li tiu thm thp, kin T, an thn Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt B huyt, lim hn, gim au Hnh kh, hot huyt, khu phong, ch thng Ngt, m. B T th, b trung kh
* Phn tch bi thuc Nhn sm dng vinh thang (Cc phng)
Phn tch bi thuc

V thuc Nhn sm Bch trut ng quy Thc a Bch thc Phc linh Ng v t Vin ch Trn b Can khng i to Cam tho Dc l ng y Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, ng, hi m. Kin T, to thp, lim hn Ngt, cay, m. B huyt, hnh huyt Ngt, hi n. Nui Thn dng m, b Thn, b huyt B huyt, lim hn, gim au Ngt, bnh. Li tiu thm thp, kin t, an thn Mn, chua, m. Lim hn, c tinh ng, m. B Tm Thn, an thn Cay, m. Ha kh, tiu m n trung tn hn. Hi dng cu nghch Ngt, bnh. B T V, iu ha tnh nng ca thuc Ngt, m. B T th, b trung kh
236
Cng thc huyt s dng

Tn huyt n trung Quan nguyn Kh hi Thn mn Chi chnh Thi uyn Thin lch C s l lun M huyt ca Tm bo. Hi ca kh Hi huyt ca 3 kinh tc tam m B ca kh Nguyn huyt ca Tm Lc ca Tiu trng Nguyn huyt ca Ph Lc ca i trng Tc dng iu tr B Tm kh B nguyn kh B kh B Tm B Tm Ph B Ph
TM PH KH H
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng ch thn minh ca Tm v chc nng ch kh ca Ph - Ch chng (triu chng quan trng): au ngc, kh th, trng ngc, thiu hi. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tm Ph kh h: Bt trn thang, Nhn sm dng vinh thang
2.2. Bnh chng ph tiu trng (Tiu trng h hn) 2.2.1. Bnh nguyn
Do dng kh c th suy km, ni hn c sinh ra. Do T kh c th suy yu sn lm nh hng n Tiu trng.

2.2.2. Bnh sinh
Khi dng kh suy km, ni hn c sinh ra, hn t lu ngy lm tn

thng Tiu trng, lm ha ca Tiu trng s mt v nh hng n chc nng phn bit thanh trc.
Hoc T kh h, chc nng vn ha mt khng cn sinh ha c thy

cc thnh ra cht tinh ba. Thy cc tr li lm nh hng n chc nng ca Tiu trng sinh ra si rut tiu chy. 2.2.3. Triu chng lm sng
au bng m , thch xoa nn, si rut tiu chy. Tiu nhiu ln, trong di. Tay chn mt mi, lnh, khng c sc.
237
Tri lnh, n sng lnh bnh cng tng. i tin lng, phn sng. Li nht, ru trng mng. Mch t nhc.
Vim i trng mn. Ri lon hp thu.

2.2.5. Php tr
n trung kin T ch t.
* Phn tch bi thuc L trung thang (Thng hn lun)
Phn tch bi thuc

V thuc Can khng Nhn sm Bch trut Cam tho Dc l ng y n trung tn hn. Hi dng cu nghch Ngt, hi ng. B Tm kh, i b nguyn kh, ch huyt sinh tn Ngt, ng, hi m. Kin t, to thp, lim hn Ngt, m. B T th, b trung kh
Cng thc huyt s dng

Tn huyt Trung qun T du Tc tam l Thin khu Kh hi Quan nguyn C s l lun M huyt ca V Bi du huyt ca T Hp huyt ca V M ca i trng hoc huyt ti ch B ca kh hoc huyt ti ch Giao hi ca tc tam m. M ca Tiu trng Tc dng iu tr Kin T, V Kin T iu trung kh Ch t n trung tr dng n trung
TIU TRNG H HN
- Chc nng ch yu b ri lon l chc nng phn thanh trc ca Tiu trng - Ch chng (triu chng quan trng): Tay chn mt mi, lnh, khng c sc. Tri lnh, n sng lnh bnh cng tng. i tin lng, phn sng. - Thuc tiu biu trong iu tr bnh chng Tiu trng h hn: L trung thang
238
CU HI N TP
1. Hi chng bnh no do mi quan h ca Thy v Ha mt qun bnh trong c th. A. Tm dng h. B. Tm T dng h. C. Tm Ph kh h. D. Tm Thn dng h. E. Tm Thn bt giao. 2. Hi chng bnh c c kh v huyt u suy A. m ha nhiu Tm, m m Tm khiu. B. Tm m h C. Tm Thn bt giao D. Tm T h. E. Tm Ph kh h 3. Triu chng: mt ng, hay mng, ni m, bt rt, gim tr nh, ng tm phin nhit, cn bc nng bng mt, st v chiu v m, tiu t, m hi trm, li kh, mch t sc... biu hin trong bnh cnh A. Thiu m ha nhit B. Tm huyt ut tr. C. Tm huyt h. D. Tm m h. E. m ha nhiu Tm 4. Nhm triu chng: tinh thn n n, ci ni mt mnh, t nhin ng ln, m kh kh, ru li trng dy, mch huyn hot l biu hin ca bnh chng A. Tm huyt ut tr B. Tm m h C. m ha nhiu Tm D. m m Tm khiu. E. Tm Thn bt giao
239
5. Nhm triu chng: chng mt, mt ng, trm cm, hi hp, bt rt, mt tr nh, tai, hoa mt, cm gic nng c, kh hng, bc ha mt, o hn, triu nhit, au nhc ton thn, lng gi mi, lnh hai chn, tiu , mch t sc...l biu hin ca: A. Tm m h. B. Tm ha thng cang. C. Tm Thn h. D. Tm Thn bt giao E. Tm huyt h. 6. Nhm triu chng: ton thn mt mi, d di, au vng ngc, kh th, th nng nhanh, tay chn lnh, ho thiu hi, t hn, hi hp trng ngc, sc da trng bch, tiu t, mch t v lc l biu hin ca A. Tm kh h. B. Tm Thn bt giao. C. Tm kh huyt lng h. D. Tm T h. E. Tm Ph kh h 7. Triu chng c trng ca li trong hi chng Tm huyt ut tr A. Li cng, l lot, ru trng, ni kh. B. Li ru vng, li ming l lot, sng au. C. Li , c vt bm tm. D. Li kh, khng ru, u li . E. Li kh, nht nht, bu. 8. c tnh ca ph Tiu trng c nu ng nht A. Thi dng Tiu trng chi phi chi trn v ngc bng c quan h vi Tm. B. Cng dng ca thi dng Tiu trng l to nn con ng phi hp gia Doanh kh v V kh. C. Tiu trng ch v ha v huyt, thuc Doanh phn, l ni thanh dng trc m ln ln. D. Ph Tiu trng v tng Tm c cng tnh cht l ha, quan h biu l nhau. E. Tiu trng ng vi qu Kin, thuc tnh l Ha - Tm v Tiu trng quan h biu l.
240
B. CU HI NHN QU 1. a. Quan h gia Tm vi Ph l mi quan h thng qua cng nng hot ng, bi v b. Tm ch huyt, Ph ch kh. Kh gip thc y huyt vn hnh v ngc li huyt ti nhun nui dng s hot ng ca kh. A. a ng, b ng, a v b c quan h nhn qu. B. a ng, b ng, a v b khng c quan h nhn qu. C. a ng, b sai. D. a sai, b ng. E. a sai, b sai. 2. a. Trong bnh chng m ha nhiu Tm, php tr l Thanh tm t ha tr m khai khiu, bi v b. Nhit cc sinh m lm nhiu lon thn minh. A. a ng, b ng, a v b c quan h nhn qu. B. a ng, b ng, a v b khng c quan h nhn qu. C. a ng, b sai. D. a sai, b ng. E. a sai, b sai. 3. a. Chng Tm T h c nguyn nhn t Tm m h gy ra, bi v b. Tm ha sinh T th. A. a ng, b ng, a v b c quan h nhn qu. B. a ng, b ng, a v b khng c quan h nhn qu. C. a ng, b sai. D. a sai, b ng. E. a sai, b sai. 4. a. Trong hi chng Tm T h c triu chng: n km, bng y, i tin lng, bi v b. T th c chc nng vn ha thy thp. A. a ng, b ng, a v b c quan h nhn qu. B. a ng, b ng, a v b khng c quan h nhn qu. C. a ng, b sai. D. a sai, b ng. E. a sai, b sai. 241
5. a. Trong bnh cnh Tiu trng h hn c triu chng: si rut, tiu chy, bi v b. Hn t lm ri lon chc nng phn bit thanh trc ca Tiu trng. A. a ng, b ng, a v b c quan h nhn qu. B. a ng, b ng, a v b khng c quan h nhn qu. C. a ng, b sai. D. a sai, b ng. E. a sai, b sai. 6. a. Tm bo lc; Tiu trng u thuc tng ha, bi v b. Tm bo v Tiu trng u c quan h biu l vi Tm. A. a ng, b ng, a v b c quan h nhn qu. B. a ng, b ng, a v b khng c quan h nhn qu. C. a ng, b sai. D. a sai, b ng. E. a sai, b sai. 7. a. Triu chng ca Trung tiu h hn l bng au, si rut, tiu lng, bng y, bi v b. Trung tiu c quan h cht ch vi T V. A. a ng, b ng, a v b c quan h nhn qu. B. a ng, b ng, a v b khng c quan h nhn qu. C. a ng, b sai. D. a sai, b ng. E. a sai, b sai C. CU HI NHIU CU NG 1. Chc nng sinh l ca tng Tm bao gm A. Tm tng thn. Ch thn minh. B. Tm ch tng ha, khai khiu ra li. C. Tm ch huyt mch, vinh nhun ra mt. D. Tm c quan h biu l vi Tiu trng v c Tm bo che ch. E. Tm tng huyt, ch mch, vinh nhun ra mt.
242
2. Php hi dng cu nghch c ch nh iu tr cho bnh chng A. Tm dng h. B. Tm Ph kh h. C. Thiu m ha hn. D. Tiu trng h hn. E. Quyt m hn huyt. 3. Triu chng c trng ca Tm m h A. Mt ng, bt rt, gim tr nh. B. St chiu v m, tay chn nng. C. Mt , u li kh, m hi trm. D. Cn bc nng bng u mt, ra m hi chn tay. E. Ng hay mng m, ni m, ng tm phin nhit. 4. Triu chng c trng ca Tm kh h A. on kh, th ngn, ho khi i t th. B. Hot ng lao ng nng bnh tng ln, nh trng ngc, mt mi. C. Sc mt xanh xao, nng vng trc tim, hi hp. D. Mt ng, hay s hi, hi hp, t hn. E. Mch sc, v lc. 5. Triu chng c trng ca bnh chng Tm, Thn bt giao A. Chng mt, mt ng, bt rt, hay qun, tai, trm cm. B. Nc tiu t, to bn, t hn, tay chn lnh. C. Bc nng mt, tay chn lnh, ming kh kht. D. o hn, triu nhit, di tinh, lng gi mi, lnh 2 chn. E. Trm cm, mt tr nh, hoa mt, tiu , t hn, lng gi mi. 6. Chc nng sinh l tng Tm bao gm A. Tng Thn, ch thn minh, chc nng qun ch. B. Ch huyt mch, khai khiu ra mt, vinh nhun ra mt. C. Ch Ha, ch huyt mch, quan h biu l vi Tiu trng. D. Ch Huyt mch, quan h vi Tam tiu v Tm bo. E. Khai khiu ra li, quan h k t vi tng Thn.
243
7. Trong mi quan h chc nng vi tng Tm, vai tr no ca cc tng sau y l ng A. Tng khc vi Ph kim. B. Quan h gia Tm vi Ph l quan h hot ng gia kh v huyt. C. Tng sinh vi T Th v cng lm ch huyt. D. Quan h gia Tm vi Thn l quan h v t. E. Quan h gia Can, Tm, T l quan h tng sinh. 8. Hot ng ca li linh hot l do A. Tm huyt . B. Tm kh tt. C. Tm m thnh. D. Tm dng . E. Kh v huyt u tt. 9. Quan h gia Tm vi Tiu trng l quan h A. Gia tng v ph, quan h biu l. B. Kinh Tm c nhnh i qua Tiu trng. C. Gia qun ha v tng ha. D. Tng sinh. E. Tng khc. 10. Cc nguyn nhn gy nn H/C Tm huyt h A. Ngi gi, lo suy, kh suy a n huyt h. B. Do mc bnh c tnh nhit lu ngy, m h hao tn huyt dch. C. Do chn thng mt mu nhiu. D. Ph n c m h v sau sinh mt mu. E. Do kh huyt lng h.
244
P N
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 p n E E D D D E C C
CU HI NHN QU
STT 1 2 3 4 5 6 7 p n A B D A C C A
CU HI NHIU CU NG
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 p n A, C, D C, E A, C, E B, C, D A, D A, C, E A, B, E B, D A, B, C B, C, D
245
Bi 10
CCH K N THUC
MC TIU
Sau khi hc xong bi ny, sinh vin PHI 1. nh ngha c vai tr ca Qun - Thn - T - S trong mt bi thuc ng Y 2. nh ngha v lit k c cc thuc tng tu, tng s, tng y, tng st, tng , tng phn. 3. Nu c cc dc vt cm k v thn trng khi dng lc c thai. 4. Nu c cc cm k trong khi ung thuc. 5. Thuc lng c cc v thuc (cng vi liu lng) trong danh mc thuc c v gim c ca ng y.
1. NHNG PHNG CCH K N THUC Sau khi chn on, ngi thy thuc s cn cu vo tnh trng bnh c th m thit lp mt n thuc iu tr. ng y thng gi l bin chng lun tr (da vo bnh - chng ca ngi bnh m bin lun cch tr liu). C nhiu phng php k n thuc trong ng y. 1.1. C phng gia gim theo l lun ng y Theo phng php ny, ni dung bi thuc l nhng bi thuc c xc lp, ghi nhn kt qu t lu i qua nhiu th h, c ghi li trong cc sch kinh in. Khi iu tr ngi thy thuc thng tng thm (gia) hoc gim bt (gim) v thuc hay liu dng sao cho ph hp nht vi tnh hnh thc t ca bnh nhn. Mt v d nh cha chng Ngoi cm phong hn, biu thc (c s lnh, pht st, khng m hi, ngt mi, th suyn, hoc ho m, au u, au nhc cc khp, cng gy, mch ph khn) th bi thuc kinh in ng y s dng l bi Ma hong thang.
u im: th hin y tnh cht l php ca ng y.

246
Nhc im: kh nh, l thuc vo thuc ngoi nhp, kh vn dng v

bnh cnh c th thay i. 1.2. Theo i chng tr liu Theo phng php ny, ngi thy thuc c truyn chn thuc iu tr da vo triu chng lm sng ca bnh nhn.
Triu chng S lnh, pht st, khng m hi, au nhc t chi. Ho, hen m suyn. au u, cng gy, ngt mi. Thuc Qu chi Ta t Bch ch
u im
+ n gin, linh hot trong vic vn dng cc v thuc. + Khng phi nh nhiu bi thuc.
Nhc im: do hon ton chy theo triu chng nn d sa , lm mt

tnh cn i trong l php phng dc. 1.3. Theo kinh nghim dn gian Phng php ny s dng nhng kinh nghim gia truyn (c khi ch l truyn khu). Thng gp trong dn tc t ngi. Dng ni xng vi cc loi l c cha tinh du thm.
u im: d s dng, vn dng c nam dc. Khuyt im: khng bo m tnh l php ca ng y.
1.4. Theo toa cn bn Ni dung bi thuc theo toa cn bn c da theo kinh nghim ca qun dn y trong thi gian khng chin. Ngoi 10 -11 v thuc dng nhun tiu, nhun gan, nhun trng, nhun huyt, gii c c th, kch thch tiu ha, khai khiu, vic s dng toa cn bn cn gia thm Qu chi, Ta t, Hnh, Kinh gii, Bch ch.
u im: d s dng khng cn hc nhiu, vn dng c Nam dc. Nhc im

+ Khng th hin tnh l php ca ng y. + i khi cn dng qu nhiu thuc.
247
1.5. K n theo dc l tn y Trong giai on hin nay, khng ch ngi lng y, thy thuc c truyn s dng thuc c ngun gc t nhin tr bnh, m c nhng thy thuc Ty y cng quan tm ngy cng nhiu. V th, vic thit lp cc toa thuc iu tr c s dng thm c s dc l Ty y. Tiu biu cho phng php ny l cch thit lp bi thuc do Bi Ch Hiu xy dng (Gio s dc l hc). Bi thuc chung c gia gim Ta t Cam tho t Bc h Kinh gii Cc hoa Cc tn Gng ti.
Trong th phong hn
+ B Bc h, Cc hoa (tn lng gii biu) + B Cam tho t (Thanh nhit gii c).
Trong th phong nhit

+ B Ta t, Kinh gii, Gng ti.
u im: tha mn c yu cu iu tri ca ng y cng nh Ty y t l php n bin chng ca ng y cng nh phng php iu tr ca Ty y.
Bi thuc trn va p ng c nhu cu l php ca ng y.

+ Pht tn phong hn: Ta t, Kinh gii, Gng ti. + Ch khi tr m: Ta t, Gng ti. + Tiu ha thp ch thng Kinh gii, Cc tn.
Li p ng c yu cu iu tr triu chng theo Ty y nh cc hot

cht thin nhin c tc dng sinh hc
+ Tinh du c trong Ta t, Kinh gii, Gng ti u c tc dng gin mch, lm ra m hi, h st, gin ph qun v long m gim ho, hen; li c tc dng st trng ng h hp tr nguyn nhn gy bnh hoc chng bi nhim.
Nhc im: kh vn dng, i hi phi c mt trnh tinh thng v y l, dc l ca c ng v Ty y. 2. NHNG NI DUNG QUAN TRNG TRONG CCH K N THUC THEO L LUN NG Y 2.1. Vai tr ca cc v thuc trong mt n thuc (qun, thn, t, s) Vic cu to cc v thuc trong mt bi thuc nhm gii quyt nhng yu cu t ra trong iu tr nh sau
248
Gii quyt nhng triu chng chnh, nhng triu chng thuc v nguyn
nhn gy bnh, nhng triu chng do tng bnh chnh th hin.
Gii quyt nhng triu chng ph, nhng triu chng do tng ph c
quan h (biu l hoc ng hnh) vi tng ph b bnh th hin.
Tng hot tnh ca v thuc chnh. a cc v thuc chnh n tng ph, kinh lc b bnh. iu ha tnh nng ca cc v thuc.
Do cc v thuc thng ng nhng vai tr sau y
QUN (Ch dc): l u v trong bi thuc dng cha triu chng

chnh, do nguyn nhn bnh gy ra, do tng bnh chnh th hin.
THN (Ph dc): l nhng v thuc c tc dng hp ng v h tr cho

ch dc.
T (T dc): l nhng v thuc cha cc triu chng ph hoc c

ch c tnh hoc tnh mnh bo ca ch dc.
S (Dn dc): l nhng v thuc a cc v thuc khc n thng

tng ph bnh hoc iu ha cc v thuc khc tnh nng. Qun, Thn, T, S cng l cch ni ca ngi xa di ch phong kin. Coi triu nh c vua, c quan th n thuc cng phi c v chnh, v ph, v no ch yu, v no h tr. Ly Ma hong thang lm v d. y l bi thuc dng cha chng cm mo phong hn vi cc triu chng pht st, s lnh, khng c m hi, ngt mi, th kh kh, au u, cng gy, au nhc cc khp, mch ph khn.
Ma hong: cay m vo Ph, c tc dng pht hn, bnh suyn. Do phong

hn phm Ph lm cho Ph kh bt tuyn thng, bt tc ging nn c triu chng pht st, khng c m hi, th suyn, ngt mi. V vy, Ma hong phi lm ch dc, lm QUN.
Qu chi: cay m vo Ph, Bng quang, c tc dng n kinh ch thng v

li pht tn phong hn. Do phong hn t lm b tc kinh lc m gy thnh chng au u, cng gy, au nhc cc khp xng. Qu chi phi hp vi Ma hong pht tn phong hn li va n kinh ch thng gii quyt triu chng ph. V vy Qu chi l ph dc, lm THN.
Hnh nhn: ng m vo Ph, i trng, va c tc dng cha ho, hen

do phong hn ngn tr Ph kh, va phi hp vi Ma hong cha th suyn nn lm ph dc, lm THN.
Cam tho bc: ngt bnh vo 12 kinh, gim bt tnh cng pht ca
Ma hong nn l dn dc, lm S. 249
Ch : cc v thuc dn kinh lm s l thuc a thuc khc n vi b v

b bnh nh
+ Phng phong v Khng hot dn vo Thi dng kinh. + Thng ma, Ct cn v Bch ch dn vo Dng minh kinh. + Si h dn vo Thiu dng kinh. + Thng trut dn vo Thi m kinh. + c hot dn vo Thiu m kinh. + T tn, Xuyn khung v Thanh b dn vo Quyt m kinh. + Ct cnh dn ln Yt hu. + Tang chi dn ra hai tay. + Ngu tt dn xung hai chn.
Ni tm li, s cu to bi thuc theo Qun Thn S c phn thnh hai nhm
Nhm cha triu chng bnh. Nhm iu ha tnh nng hoc/v dn kinh cho nhm trn.
2.2. Nhng yu t nh hng n v tr ca v thuc trong bi thuc Trong thc t iu tr, ngi thy thuc ng y cn phi ch n nhng nguyn tc sau y quyt nh v tr ca thuc trong tng bi thuc. 2.2.1. Tiu bn hon cp
Cp th tr Tiu: v d: tiu chy ra mu cp tnh do Thp nhit lm

bc huyt i trng th thuc no cm mu s lm QUN, thuc no quy kinh i trng m thanh nhit tr thp s lm THN.
Hon th tr Bn: v d: thng xuyn i cu ra mu do T dng h

khng thng nhip huyt, bnh khng cp tnh th thuc kin T lm QUN, thuc cm mu th lm THN. 2.2.2. Ch n trng thi H, Thc ca bnh nhn Nu ngi c bm t dng h m cm mo thng hn th thuc b dng kh lm QUN, m thuc pht tn phong hn s lm THN. 2.2.3. Ch n phng php ng M trong iu tr
Nu ngi c chng m h sinh ni nhit th thuc b m lm QUN v

thuc tit nhit s lm THN.
250
Hoc bnh nhn tiu chy v tiu t th thuc cm tiu chy s l

QUN v thuc li thy s lm THN (li thy ch t). 2.2.4. Ch n giai on bnh (dnh cho cc bnh truyn nhim)
giai on khi pht th t kh phn V, nn cc thuc c tc dng

pht hn s lm QUN.
giai on ton pht t kh v chnh kh u tranh quyt lit, lc

phi gi vng chnh kh tr t kh, th thuc b chnh kh s l QUN, thuc tr t kh s l THN.
giai on hi phc th chnh kh b hao tn, do thuc b chnh kh s

lm QUN. 2.2.5. Ch n nguyn nhn gy bnh 2.2.5.1. Trong iu tr cc bnh l do ngoi nhn gy nn (Phong, Hn, Th, Thp, To, Ha)
Vai tr ca cc v thuc trong trng hp ny c ch n lut m

dng. Vic phi hp thuc tp trung gii quyt ch chng (chng trng ch yu ca bnh l y). Nguyn do bnh ngoi cm l bnh mi mc, bnh cha din tin lu di nn cha c iu kin lm ri lon cc cng nng tng ph khc theo qui lut ng hnh. Nhng v d v cch tp hp v thuc trong bnh l do ngoi nhn gy nn iu tr chng Quyt m nhit quyt: Php tr: t m thanh nhit. Bi thuc kinh in: Hong lin A giao thang
Vai tr cc v thuc QUN THN T Tn v thuc A giao Bch thc Hong lin Hong cm Tc dng T m Thanh nhit
iu tr chng Quyt m hn quyt. Php tr: hi dng n l. Bi thuc kinh in: T nghch thang
Vai tr cc v thuc QUN THN T S Tn v thuc Ph t Can khng Cam tho Tc dng Hi dng n l Hi dng - n l
251
2.5.5.2. Trong iu tr cc bnh l do ni nhn, cc bnh ni thng gy nn
Trong nhm ny, vai tr ca cc v thuc c xc lp theo lut ng hnh

sinh khc rt cht ch nh thuc cha bnh chng Thn m h phi c v thuc b Can m v v thuc t Can, Tm ha; thuc cha chng Tm dng h lun c v thuc b Thn dng v T dng. Nhng v d v cch tp hp v thuc trong iu tr nhng bnh l do ni nhn, cc bnh ni thng gy nn.
Bi thuc Lc v cha chng Thn m h

Vai tr cc v thuc QUN Tn v thuc Thc a Sn th THN Hoi sn Phc linh n b T Trch t Phc linh Tc dng B Thn m B Can Thn m B m (kin T sinh tinh hu thin) T Can ha Thanh tit Bng quang
Bi thuc Chn v thang cha chng T Thn dng h

Vai tr ca cc v thuc QUN QUN THN THN T V thuc Ph t Bch thc Can khng Bch trut Phc linh Tc dng Hi dng cu nghch, b ha tr dng Dng huyt Lim m. Li tiu, nhun gan n dng tn hn. Hi dng thng mch Kin V, ha trung, to thp B T nh Tm
3. S PHI NG CC V THUC TRONG MT N THUC Mc ch ca s phi ng cc v thuc l tng tc dng, tng hiu qu cc v ch dc, gim tc dng ph, gim c tnh cc v thuc nht l ch dc v sau cng l trnh lm mt hiu qu thuc hoc lm tng c tnh hn. C nhng loi phi ng sau.
Tng tu: hai v thuc c cng tc dng h tr kt qu cho nhau. V d:

Ma hong v Qu chi cng tnh v cay m, cng tnh nng pht tn phong hn (Ma hong thang) lm ra m hi. 252
Tng s: hai v thuc tr ln, tc dng c khi khc nhau, mt th

chnh, mt th ph, dng nng cao hiu qu cha bnh. V d: trong bi Ma hong thang c Ma hong v Hnh nhn, Ma hong l pht tn phong hn tuyn thng Ph kh; Hnh nhn cha ho, tr m cng tuyn thng Ph kh. C hai cng phi hp nhau cha hen suyn. Tng tu v Tng s c xem nh l cch phi hp lm hiu qu iu tr cao hn (synergique). Thng dng cho cc thuc lm qun, lm thn.
Tng y: l s dng mt loi thuc lm gim tc dng ph ca mt

v thuc khc.
+ Lu hong y Phc tin + Thy ngn y Ph sng + Lang c y Mt tng + Ba u y Khin ngu + inh hng y Ut kim + Nha tiu y Tam lng + u y T gic + Nhm sm y Ng linh chi + Nhc qu y Xch thch chi
Tng st: l s dng mt loi thuc lm gim c tnh ca mt s v

thuc khc. V d u xanh vi Ba u. Tng y v Tng st thng dng cho cc thuc lm T dc hoc S dc. V d Cam tho bc trong bi Ma hong thang.
Tng : vic s dng mt loi thuc ny s lm mt tc dng ca mt

s thuc khc. V d Hong cm dng chung vi Sinh khng.
Tng phn: s dng mt s thuc s lm tng c tnh mt v thuc

khc. V d u dng chung vi Bn h. Tng v Tng phn thng ni ln s cm k trong khi k n, trong Tng l cht i khng (antagonist). 4. S CM K TRONG KHI DNG THUC 4.1. Trong khi c thai cm dng
Ba u (t h). Khin ngu, i kch, Thng lc (trc thy). Tam tht (hot huyt). Sa hng (ph kh). Nga trut, Thy it, Manh trng (ph huyt).
253
4.2. Trong khi c thai, thn trng khi dng
o nhn, Hng hoa (hot huyt). Bn h, i hong (t h). Ch thc (ph kh). Ph t, Can khng, Nhc qu (i nhit).
4.3. Cc v thuc tng phn vi nhau
Cam tho bc phn Cam toi, Nguyn hoa, Hi to. u phn Bi mu, Bn h, Bch cp, Bch lim. L l phn Sm, T tn, Bch thc.
4.4. Cm k trong khi ung thuc
Cam tho bc, Hong lin, Ct cnh, mai king tht ln. Bc h king Ba ba. Phc linh king dm. Dng cc thuc n trung tr hn king n sng lnh. Dng cc thuc kin T tiu o king cht bo, tanh, nhn. Dng cc thuc an thn nh ch king cht kch thch.
CU HI N TP
CU HI 5 CHN 1 - CHN CU NG 1. Hai v thuc c cng tc dng, dng h tr cho nhau, gi l A. Tng tu B. Tng s C. Tng y D. Tng st E. Tng h 2. V thuc dng gim c tnh ca mt v thuc khc, gi l A. Tng st B. Tng s C. Tng y D. Tng E. Tng phn 254
3. V thuc khi dng s lm mt tc dng ca mt v thuc khc, gi l A. Tng s B. Tng y C. Tng st D. Tng E. Tng phn 4. V thuc c chn lm Qun, l v thuc A. Gii quyt c triu chng bnh B. Gii quyt c nguyn nhn bnh C. Gii quyt c triu chng bnh gy bi tng ph c quan h vi tng bnh D. Dng gim c tnh ca mt loi thuc E. Dng iu ha tnh nng ca cc v thuc 5. V thuc c chn lm Thn, l v thuc A. Gii quyt c triu chng ch yu ca bnh B. Gii quyt c nguyn nhn bnh C. Gii quyt c triu chng bnh gy bi tng ph c quan h vi tng bnh D. Dng gim c tnh ca mt loi thuc E. Dng iu ha tnh nng ca cc v thuc 6. V thuc c chn lm T, l v thuc A. Gii quyt c triu chng bnh B. Gii quyt c nguyn nhn bnh C. Gii quyt c triu chng bnh gy bi tng ph c quan h vi tng bnh D. Dng gim c tnh ca mt loi thuc E. Dng iu ha tnh nng ca cc v thuc 7. V thuc c chn lm S, l v thuc A. Gii quyt c triu chng bnh B. Gii quyt c nguyn nhn bnh C. Gii quyt c triu chng bnh gy bi tng ph c quan h vi tng bnh D. Dng gim c tnh ca mt loi thuc E. Dng iu ha tnh nng ca cc v thuc 255
8. Thuc cm dng khi c thai A. o nhn B. Ch thc C. Ph t D. Ba u E. Nhc qu 9. Thuc cm dng khi c thai A. Khin ngu B. Can khng C. o nhn D. Hng hoa E. Bn h ch 10. Vai tr cc v thuc trong bi Lc v cha Thn m h (gm Thc a, Hoi sn, n b, Trch t, Sn th, Phc linh) theo l, php, phng, dc A. Thc a lm Qun B. Sn th lm T C. Trch t lm S D. n b lm Thn E. Phc linh lm Qun
P N
STT 1 2 3 4 5 p n A A D B C STT 6 7 8 9 10 p n D E D A A
256
TI LIU THAM KHO
1. 2. 3. 4. 5. 6.
B Mn YHDT, Trng i hc Y H Ni. Bi ging ng y tp I, tp II. Nh xut bn Y hc H Ni. B Mn ng Y. Trng i Hc Y khoa H Ni. Bi ging ng y tp II. Nh xut bn Y hc. 1979. Bi Ch Hiu. Dc l tr liu. Nh xut bn Cu Long. 1985 Bi Ch Hiu. Cch k n thuc. Dc l tr liu. 37-38. Nh xut bn Cu Long. 1985. Bi Ch Hiu, Trn Khit. Danh t Y hc c truyn. Nh xut bn Y hc. 1989. Dip Hin Thun. S tay nhng bi thuc thng dng. Dch gi Nguyn Cnh Phc, Nguyn Trung Ha. Hi Y hc dn tc TP.H Ch Minh - 1992. Tt Li. Nhng cy thuc v v thuc Vit Nam. Nh xut bn Khoa hc & K thut. 1977 Hong Ni kinh Linh khu I,II, III. Dch gi Hunh Minh c. Hi y hc dn tc c truyn ng Nai. 1990. Hong Qu (ngi dch). Khi yu chm cu hc Trung Quc. Trang 210. Nh xut bn Y hc H Ni. 2000 Hong Duy Tn, Trn Vn Nh. Tuyn tp phng thang ng y. Nh xut bn ng Nai. 1995 Hong Bo Chu. Phng thuc c truyn. Nh xut bn Y hc H Ni. 1995. Hunh Minh c. Ni kinh Linh Khu. Nh xut bn ng Nai. 1989. Nguyn Thin Quyn, Nguyn Mng Hng. T in ng y hc c truyn. Nh xut bn Khoa hc k thut. 1990. Nguyn Trung Ha. Tm tt Linh Khu - T Vn. Hi Y hc c truyn VN. - chi nhnh pha nam. 1988. Nguyn T Siu. Ni kinh T Vn. Nh xut bn Khai Tr. 1974. Nguyn Trung Ha. Gio trnh Thng hn v n bnh hc. Hi YHDT Ty Ninh ti xut bn nm 1985. Lu hnh ni b, trang 8 11 Nguyn Trung Ha. Gio trnh Thng hn. Vin YHDT TP. HCM. 1980 - Lu hnh ni b. S Y t Thanh Ha. Trung y khi lun tp thng. 1989 257
7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.
19. 20. 21. 22.
Trn Vn K. Dc hc c truyn, trang 9, 276, 340, 368, 386, 482. Nh xut bn TP. H Ch Minh. 1995 Trng Trng Cnh. (Dch gi Hunh Minh c). Thng hn lun, quyn I. Nh xut bn ng Nai. 1995. Trn Thy. B mn Y hc c truyn, Trng i hc Y H Ni. Chuyn Ni khoa Y hc c truyn. Nh Xut bn Y hc H Ni. 1995. Tuyn thch danh t thut ng Trung y tp I. Hc vin Trung y v Vin nghin cu Trung y Qung ng bin son. Dch gi Nguyn Trung Ha, Ng Kim Dip. Phng tha k Vin YHDT. 1980. Trn Khit. ng y - L php phng dc. Trung tm o to v Nghin cu ng y DT. Ti liu ni b. 1990. Vin Y hc Trung y Bc Kinh. Phng t hc ging ngha. Dch gi Dng Hu Nam, Dng Trng Hiu. Nh xut bn Y hc. 1994.
23. 24.
258

Bệnh Học Và Đều Trị Đông y

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bệnh Học Và Đều Trị Đông y

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Copyright@Ministry Of Health - VN

Nhng ngi bin son:

Tham gia t chc bn tho:

Bn quyn thuc B Y t (V Khoa hc v o to)

1. m 2. Chi nn 3. Tiu phn vng nt 4. Nu rng 5. Tiu sn 6. Cu to 7. Tiu sn 8. i ma

Thay mt nhng tc gi PGS. TS. PHAN QUAN CH HIU

Chng I. Bnh chng do ngoi nhn

PGS.TS. Phan Quan Ch Hiu

PGS.TS. Phan Quan Ch Hiu

PGS.TS. Phan Quan Ch Hiu

68 68 68 98 102 107 118 118 118 119 7

Chng II. Bnh do ni nhn v nguyn nhn khc

Bi 5. Bnh hc Ph - i trng 1. i cng 2. Nhng hi chng bnh Ph - i trng

ThS. Ng Anh Dng

Bnh chng do ngoi nhn

Bnh ngoi cm lun lun c quan h vi thi tit, vi nhng ma trong

Mt tnh cht rt cn quan tm l tnh cht thay i rt phc tp ca

Cng cn phn bit su th kh trn l lc kh t ngoi thin nhin mi

Tn gi cc bnh chng lun c cc tn ca lc dm i km nh: phong

Triu chng lm sng ca nhm bnh l ny thng xut hin:

Cm mo. Thng. Trng.

Nhng bnh cnh thng gp:

Phong hn phm kinh Cn i trng (on vai), thng thy trong

Phong hn phm kinh Cn m (on vai gy). Thng thy trong vo

Phong hn phm kinh Cn m (on lng). Thng thy trong au

Bnh kinh Cn khng c biu hin ca cc triu chng ca tng ph

Phong nhit phm mch c. Thng gp trong lit t chi do vim ty

Thp nhit phm vo mch Xung. Thng gp trong vim m o, vim

Ngoi cm phong hn. Ngoi cm phong nhit

Thp nhit i trng

Can m thp nhit

Nhit kt Bng quang (thp nhit Bng quang)

Phong nhit phm Ph

Hn thp khn (khn) T

Tn gi ca cc bnh chng lun bt u bi mt trong su bnh cnh:

Bnh cnh rt nng, d t vong, nguy cp, din bin rt nhanh.

Ly lan thnh dch. Thng xy ra sau thin tai, ch ha.

Bnh hc ngoi cm thng hn

Thng hn c hai ngha

Thng hn lun l cch kho st din tin bnh ngoi cm theo su

Nhng giai on ny phn nh

Qu trnh truyn bin ca bnh

Truyn bin ca Thng hn lun

Quy lut truyn bin ca Thng hn lun

BIU: Thi dng biu chng

Dng minh chng (l) L: Thi m chng Thiu m chng

Quyt m chng Ghi ch: Truyn kinh

Biu l truyn nhau, biu l tng truyn

Nhng nguyn tc iu tr chung

L ng kinh di nht, din che ph ln nht, th hin Thi dng ch

Thi dng kinh i lng, song song vi c mch. c mch l tng cc

Thi dng kinh chng Thi dng ph chng.

Thi dng trng phong Thi dng thng hn

Triu chng: Pht st, m hi, s gi lnh, u c cng au, mch

Php tr: gii c khu phong, iu ha dinh v. (Qu chi thang)

+ Cng thc huyt s dng

b. Thi dng thng hn

iu tr: Tn n pht hn (Ma hong thang).

+ Cng thc huyt s dng

Nu t v thy kt, kh ha bt li gy ra sc thy chng. Nu t v huyt kt gy ra sc huyt chng.

+ Cng thc huyt s dng

b. Thi dng sc huyt

iu tr: trc huyt. ( ng thang)