Nhiu xa nh sng

TS. Hong Ch Hi u
1Hi n t ng nhi u x - Nguyn l Huygens-Fresnel 1.1 Hi n t ng nhi u x nh sng 1.2 Nguyn l Huygens-Fresnel 1.3 Nhi u x Fresnel v nhi u x Fraunhofer 2 Nhi u x Fresnel 2.1 Phng php i c u Fresnel. 2.2 Nhi u x nh sng qua l trn v a trn nh 3 Nhi u x Fraunhofer 3.1 Nhi u x qua m t khe h p 3.2 Nhi u x qua m t l trn 3.3 Nhi u x qua 2 khe 3.4 Nhi u x qua nhi u khe 3.5 Cch t nhi u x - my quang ph cch t 3.6 Nhi u x tia X

1. Hi n t ng nhi u x -Nguyn l Huygens-Fresnel

1.1 Hin t ng nhiu xa anh sang.
Cac vi du v nhiu xa:

N c chay qua mt khe p nho.

Khi song anh sang truyn qua mt l hep hoc mep man chn, anh sang khng truyn thng ma bi lch i va c goi la hin t ng nhiu xa anh sang.

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

1.1 Nguyn ly Huygen-Fresnel.

Mi im khng bi che khut cua mt mt song mt th i im cho tr c c dung nh mt ngun phat song cu th cp v i cung tn s nh song s cp. Bin cua tr ng quang hoc tai mt im bt ky bn ngoai la s chng cht cua tt ca nh ng song th cp nay khi tinh n bin va pha tng quan cua chung.

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

1.2 Nhiu xa Fresnel va nhiu xa Fraunhofer. Nhi u x Fresnel (Nhi u x tr ng g n): N u ngu n sng v mn quan st t g n v t gy nhi x Fresnel. C th xem nhi u x Fresnel l nhi u x v i sng c u.

Nhi u x Fraunhofer (Nhi u x tr ng xa): N u ngu n sng v mn quan st kh xa v t gy nhi u x ta c nhi u x Fraunhofer. Co th th y l ch ng no sng n v i kh i v t gy nhi u x c xem l sng ph ng th ta c nhi u x Fraunhofer. Quy t c l: R> a2/

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

2. Nhiu xa Fresnel
2.1 Phng phap i cu Fresnel

b+
b+/2

b+3/2

L y B lm tm d ng cc m t c u bn knh l n l t b, b+/2, b+ , b+ 3/2, b+j /2. B

Cc m t c u ny c t m t sng thnh cc i c u. ng truy n c a cc sng th c p t cc i lin ti p g i n B chnh nhau /2 nn sng t hai i lin ti p s ng c pha nhau khi n B. Nh v y, bin sng t ng h p t i B l:

S B = S1 S 2 + S 3 S 4 + S5 + ... S n
y Sj v i j=1,2,3, l bin sng g i t i c u Fresnel th j n B.

Sj = Kj

a0

a b + j 2

j l di n tch i th j, kj l th a s xin c a i th j.
Bi gi ng Nhi u x nh sng TS. Hong Ch Hi u 5

Din tich i thu j la hiu din tich 2 chom cu lin tip:

j =

ab
a+b

Nh vy khi j tng, h s xin Kj giam dn va do o bin Sj giam dn va tin n 0 khi B Mj tip tuyn v i mt song .

S1 > S 2 > S 3 > ... > S n

Coi gn ung Sj bng trung binh cng cua hai s hang bn canh:

Khi gi a A va B khng co man chn: Sn

1 S j = (S j 1 + S j +1 ) 2 S1 S1 S3 S 3 S5 Sn S B = + S 2 + + S 4 + + ... 2 2 2 2 2 2 S1 S n SB Du + khi n le va du khi n chn 2

0,
2 S1 S b2 S 1 I1 IB = = = SB = 2 2 8 4

v i I1 la c ng sang do mt i cu Fresnel u tin g i n

6

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

2.2 Phng php th

b)

a)

c)

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

2.2 Nhi u x nh sng qua l trn v a trn

a. Nhiu xa qua l tron.

Gia s l tron m ng h p tai B la:

ra q i Fresnel u tin. Khi o bin dao ng song t

SB =

S1 S q 2

Nu kinh th c l nho, s i q khng l n lm (q<10) thi th a s xin K th ay i it, bin sang co th coi xp xi S1. + Nu s i le:
Bi gi ng Nhi u x nh sng

S1 + S1 SB = S1 I B S12 = I 2
TS. Hong Ch Hi u 8

+ Nu khng co man chn:

+ Nu l ch a ung 1 i:

2 S Bo I S1 SBo = I Bo = = 2 2 4 2 SB S B = S1 I B = = I1 2

+ N u s i q nguyn, ch n th

S1 S 2 SB = 0 IB 0 2

i roi tai B xp xi bng 0 nn se thy ti tai B.

N u s i q khng nguyn th b ng phng php th ta c th xc nh c bin sng t ng h p OP v so snh n v i OI.

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

b. Nhiu xa qua mt l tron chn sang Gi s a m t p i u tin, bin dao ng t ng h p s l:

B V n

SB =

S p +1 S n 2
0. Do

, nn Sn

SB = S1 2

S p +1 2

N u l c knh th c nh , p nh th:

S p +1 S1 S B

roi tai B khng khac nhiu so v i khi khng co man chn D va cho ta mt im sang, goi la im sang Poison. Khi kich th c ia chn l n, thi B se ti, vi: S = S 0 I =0
B p +1 B

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

10

3. Nhiu xa Fraunhofer
3.1 Nhiu xa qua mt khe hep
Chia mt song gi i han b i khe thanh N phn bng nhau rng x=a/N. Xet song phng th cp theo goc gp nhau tai P. hiu quang trinh g i t hai i lin tip la:
x

a sin N 2 2 a = L = sin N L = x. sin =

Song tai P la chng cht cua N song th cp g i t khe n P. H s xin la nh nhau, nn bin cac song th cp la nh nhau.

E1 = E2 = E3 = .. = E N = Eo r r r r r E = E1 + E2 + E3 + ... + E N
Bi gi ng Nhi u x nh sng TS. Hong Ch Hi u 11

Phng php gi n vector:

vector.

tm sng t ng h p ta c th dng phng php gi n

+ T i O trn mn. Khi N sng th c p t i O l ng pha =0, sin =0 =0. C ng sng t i O l c c i. + T i phng 0, cc sng th c p l ch pha nhau m t l ng khng i. T ng c a N vector l m t vector di Er<Emax. Er c c ti u khi gc l ch pha t ng c ng l =2m v c c i khi =(2m+1). h p l di cung

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

12

Khi N ti n t i v h n, chu i vector cc sng th c p s ti n t i m t cung trn tm C v bin sng t ng h p l di dy trng cung :
M R C H

E = OM = 2OH = 2 R sin

= /2
= N . =

Mt khac theo inh nghia:

a sin

OM Emax Emax 2 = = R= O R R 2 2 a sin 2 2 sin 2 E2 Em sin sin I= = = Im = Im 2 2 a sin sin + Tai O, =0; =0 ta co vn sang trung tm = 1 I =0 = I max
Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

13

+ C c tiu c ng sang xut hin khi sin=0 va 0 ng v i:

+ Khi m=1 ta c c c ti u u tin v i gc 1 th a mn

a = sin = m , a sin = m

m = 1,2,3,...
sin 1 =

N u khe r t h p; a sin1=1 1=/2. i u ny cos ngha l c c i chnh gi a m v h n, nh sng chi u kh p mn. Khi a tng d n, c c i chnh h p l i, xu t hi n cc c c i th xen k . C c ai th cp

1 a sin = m + 2
Bi gi ng Nhi u x nh sng TS. Hong Ch Hi u 14

3.2. Nhiu xa qua mt l tron C c tiu u tin:

phn ly theo tiu chun Rayleigh: C c ai cua anh th nht trung ung v ic c tiu au tin cua anh th 2 la gi i han phn ly.

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

15

3.3. Nhiu xa qua 2 khe h p

C ng sng phn b theo hi n t ng giao thoa:

I P = 4 I o cos 2 2 = 2

b sin

Do hin t ng nhi u x trn khe c r ng a nn c ng sng qua m i khe l:

a sin sin IP = Im a sin

C c ti u nhi u x : C c i giao thoa:

sin = m

m = 1,2,3,...

sin = m

; m = 1,2,3,...
TS. Hong Ch Hi u 16

Bi gi ng Nhi u x nh sng

3.4. Nhiu xa qua nhi u khe h p

Bin c a sng pht ra t m i khe theo phng l:

E = Em

sin

lch pha c a 2 khe lin ti

a sin = 2 p l: = b sin

Cc khe c th xem l m t ngu n sng g i t i P nh sau

S1 = E .eit S 2 = E .ei (t ) ............... S N = E .ei [t ( N 1) ]

S P = S i = E e
i =1

it

[1 + e

+ ... + e

i ( N 1)

]= E e

it

1 e iN 1 e i
17

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

 N sin * S S 2 I P = P P = E2 2 2 sin 2
2

sin I P = Io
V i

sin (N ) sin

E02 I0 = 2

Gi a 2 c c i chnh lin ti p s c (N-1) c c ti u, c (N-2) c c i ph

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

18

3.5 Cach t

nhiu xa

C c ai nhiu xa

d sin = m

d: chu ky cua cach t

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

19

 tn s c gc c a cch t :

D=

d m m = d b cos m m =

bn r ng gc c a m t v ch nhi u x :

Nb cos m md d cos m

Kho ng cch gc gi a hai vn sng cng b c:

d m = D d = R=

Nng su t phn gi i c a cch t :

= mN ( ) min

Vng ph t do t i b c m:

( )td

Bi gi ng Nhi u x nh sng

TS. Hong Ch Hi u

20

3.6 Nhiu xa tia X Chm ph n x

Chm tia t i

M t ph ng trn
M t ph ng d i

Cng th c Bragg: 2d sin = m d = Kho ng cch gi a cc m t ph ng nguyn t = Gc gi a chm tia X v i m t ph ng nguyn t m = B c giao thoa = b c sng
Bi gi ng Nhi u x nh sng TS. Hong Ch Hi u 21