You are on page 1of 64

Dosya Editr: Nur alar, Prof. Dr.

, Gazi niversitesi, Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm

Eitim sreleri ve almlar srekli sorgulanan ve tartlan mesleklerin banda mimarlk olagelmitir. Ancak imdi, gen mimar adayna ne reteceimiz ve nasl reteceimiz, ka ylda reteceimiz konusunda kendimizden/okullarmzdan, yeteneklerimizden/bilgi birikimimizden, konularmzdan/ieriklerinden, ders sre ve kredilerinden, pedagojik/yntemsel yaklamlarmzdan, mezunumuzun yetkinliklerinden, mimarlk pratiini yneltecei sektrden, AB uyumumuzdan/uyumsuzluumuzdan, yeni mezunun yetkinlik denilen donanmn ka madde ile lp deerlendirmemizin doru olacandan en ok kuku duyduumuz zamanlardayz. Bu kuku, sorgulama ve tartma ortamlarmzn artmasna neden oldu. Her yl eitli kurumlar tarafndan giderek artan sayda, ana temas mimarlk eitimi ve/veya mimari tasarm eitimi olan ulusal ve/veya uluslararas dzeyde bilimsel/akademik/mesleki toplantlar dzenlenmekte. Ana temas farkl olanlarda bile bir veya birka oturum mimarlk eitimi/mimari tasarm eitimi almlarna ayrlmakta. Mimarlk disipliner ve mesleki bilgisine ynelik kimi konular nemini yitirip eitim alanndan uzaklarken daha fazla ve eitli yeni konu ve uzmanlk alanlar katlmakta. Bu salnmn yaratt dalgalar boyumuza ulamakta. Duyduumuz gvensizlikle eitli alanlardan bilgiler derleyerek, daha nce bavurulmam, dokunulmam dnceleri kullanmak, yaratcla dayanan, allmn dnda yaklamlarda bulunmak yeni dnceler retmek, mimarln bnyesinde barndrd bilgi yetmediinde dier disiplinlerden bilgi aktarp kullanmak abalarmz da artmakta. Mimari tasarm eitimi ura iinde olanlar bu bilgileri stdyolarnda retme arac olarak kullanarak bu gr glendirmekte. Mimar dier meslektalarndan farkl klan ve onun mesleine kar duruunu bakn belirleyen ayrc zellikleri ben kiisel yetkinlikler olarak tanmlyorum. Mesleki yetkinlikleri kazanmann en bilinen ve kullanlan yntemi mimarlk okuluna gitmektir. Ancak, mimarn sezgileri,yaratcl ve tutkusu ile yourduu gl bir donanm olan kiisel yetkinlikleri kazanmann bir okulu olmad gibi belirli bir yeri ve zaman da yoktur. Mesleki geliimin srekliliinde, mimarn yaam dncesi, ve paylat ortamlardan ve deneyimlerden kendine kard dersler nem kazanmakta. Benzer bir yaklam mimari tasarm eitimi iine gnl verenler iin de benimsemek olanakl. Bu nedenle, mimari tasarm eitiminin temel grevinin mimarn kiisel yetkinliklerinin gelimesine yol gstermek olduuna inanyorum. Elimizdeki DOSYA da byle bir iklimin rn. Bu tekinsiz ortamda bilgi biriktirme ve paylama aralarmzn btnleyici paralarndan biri olan DOSYAnn editrln bana gvenerek teslim eden deerli yayn kuruluna ve ok deerli katklarn esirgemeyen meslektalarm ve rencilerime yrekten teekkr ederim.

dosya
TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi Adna Sahibi ve Yaz leri Mdr Nimet zgnl YAYIN KURULU Berin Gr, Cn Bilsel, Elvan Altan Ergut, Emel Akn, Fatih Syler Serpil zalolu,

Dosya Koordinatr Berin Gr Yayna Hazrlayanlar Deniz Aygn Grak Tasarm Harman aner akmak Grak Uygulama Songl Dzgn
Konur Sokak No:4/3 Kzlay Ankara Telefon:0 312 417 86 65 Fax:0 312 417 18 04 e-posta: info@mimarlarodasiankara.org http://www.mimarlarodasiankara.org

ISSN 1309-0704 TMMOB Mimarlar Odas Ankara ubesi tarafndan iki ayda bir yaymlanmaktadr. 6000 adet baslmtr.yelere cretsiz datlr. Burada yer alan yazlarn ieriinin sorumluluu yazarna aittir. Kaynak gsterilmek kouluyla alnt yaplabilir. Bask tarihi: Austos 2009 Bask Matsa Basmevi vedik Org. San. Matbaaclar Sitesi 558. Sk. No:42 Akara Telefon: 0 312 395 20 54 (pbx)

Bu yayn frsat bilerek ve dosya ieriimiz ile yakndan ilintili almlar olduuna inanarak birka deiik alnty ortamla paylamak istiyorum. Birincisi Christopher Alexanderdan1 uvaldz tadnda bir alnt: Dn, bu konferansta2 binalardaki kalite kriterleri zerine bir tartma vard. Siz retirken hangi kriterleri kullanyorsunuz? rencinin Bu bina dier binadan iyi mi? Yoksa kt m? olduunu anlamasna nasl yardmc oluyorsunuz? Ya bu yap? Dierleriyle kyaslandnda daha m iyi daha m kt? Benim yaklak 40 yldr ders vermekte olduum California niversitesinde neredeyse kesintisiz deneyimlediim- dnceme gre, Gerek trajedi 20. Yzyln ikinci yarsnda gelien mimarlk dncesinin bu sorularn sorulmasn btnyle reddetmi olmasdr. nk bu kesinlikle ok zor bir sorudur. Bir okulda binalar ve/veya projeler arasnda bir kyaslama yapmay gerektiren sorular ortaya ktnda duyduumuz pluralizmle ilgili akl almaz mazeretler, herkes istediini yapmaldr, retmen olarak bizim grevimiz renciyi nereye gitmek isterse oraya ynlenmeye yreklendirmektir, herkes hakldr, kimse hakl deildir, her istediini yapabilirsin, vesairedir. Eminim ki hepinizin bu tr deneyimleri var. Sizler benimle ayn biimde dile getirmeyebilirsiniz ama sadece eitim ortamlarnda deil faklte/blm kurullarndaki tartmalarda da karlatmz gerek bu. 40 yldr, retim elemanlarnn mfredat programlarnn iyiletirilmesi tartmalarnda ekingen ve kararsz kalmalarnn, birbirlerinin gznn iine bakarak bu soruyu tartamamalarnn ardndaki tek neden bu sorunun ok rktc ve ok sancl olmasdr. Neden bu kadar rktcdr. nk bu soru u anda entelektel anlamda bir dipsiz kuyudur. Bu nedenle faklte/blm kurullarnda herkes szbirlii etmiesine susar, herkes hepimizin ayan kaydrma kapasitesine sahip olan bu konuya deinmemekte hemkirdir. Adeta karanlk bir aile srrdr, ailenin tm bireyleri bu srr bilir ama kimse dile getiremez. te 40 yldr btn lkelerde tm mimarlk okullarn usandran bu korkun srdr. Peki mimar olarak bizler ve rencilerimiz bu soruyla yzleemezsek (derslerde) neden sz etmemiz gerektiini, neyi ina etmemiz gerektiini nasl bileceiz? kincisi Jacob Weisbergden ilgin bir saptama:3 Mimarlk statsnn resmi bir sralamas yok. Ama resmi olmayan bir skor var: Yzyln Sonunda: Mimarln 100 yl. Los Angeles ada Sanatlar Mzesinin bir araya getirdii serginin katalogunda4 bulunabilir. Bu iri cildin arkasnda gnmzde kimin kta kimin inite olduunu kabaca tahmin edebileceimiz bir index var. inde Robert A.M. Stern ad hi bir yerde gemiyor. I.M. Pei ile ilgili sadece bir referans var tpk Michael Graves gibi. Son gnlerin modas Irak doumlu ngiliz mimar Zaha Hadid iki referans puan toplamakta. Peter Eisenman, Richard Meier, Richard Rogers, ve Renzo Piano gibi daha gl isimler ise her biri 4er kez anlmakta. Rem Koolhas ve Cesar Pelli ise 5er kez. Ando 8, Philip Johnson 9, Robert Venturi 11. Frank Gehry 32. Yedi mimarlk tarihisinin yazlar ile katk koyduu katalogda en yksek deer, Frank Lloyd Wright (27) ve Ludwig Mies van der Rohe (31) yu bile geride brakan Gehrye biilmitir. Gehrynin stnde sadece Le Corbusier (104) bulunmaktadr. yleyse Gehry amzn yaayan en byk mimardr ve yzylmzn yetitirdii en byk mimarlardan biri olduuna da hi kuku yoktur. Son yllarda mimarlk alannda bilinen tm dlleri alm vglerle ve ilgilerle gklere karlmtr.

dosya mimari tasarm eitimi

Sonuncusu ise A.M. Sternden bir deerlendirme5; mimarlk mesleinde dogmatik eilimlerin kanlmaz ve hatta gerekli olabildii durumlarda bile bu duygunun eitime yaylmasna izin verilmemelidir. Mimarlk rencilerinin mmkn olan en geni ada dnceler yelpazesi ile kar karya braklarak kendi yollarn bulmalar salanmaldr. Srete mimarlk tarihinin en nemli dersini reneceklerdir: Doru veya yanl tarzlar yoktur, sadece iyi anlalm veya yeterince kavranamam yaplar vardr. Yazlarda, alntlardaki eletirel deinmelerin eitli yansmalarn bulacanz DOSYAnn ierii balca iki alana odaklanmakta. Birinci alan mimarlk eitiminin genel sreleri zerine grler ve dncelerden olumakta. Trkiyede mimarlk eitiminin ve mimarlk okullarnn genel durumu zerine eletiriler (Uur Tanyeli), yetkinlikler, yeterlikler, mfredat programlar tasarm ve iyiletirilmesi (Richard Foqu) ve mimarlk/mimari tasarm eitimini gncelleyip glendirecek giriimci modllerin programa eklemlenmesi (Pnar Din, Vasco Pinheiro) Trkiyede baz mimarlk okullarnn zgn ve evrensel zelliklerinin vurgulanmas zerine bir aratrma (Elif zelgl), yer almakta. kinci alan ise mimari tasarm eitimi modelleri ve stdyo deneyimlerine younlamakta. Avrupa ve Trkiyedeki baz mimarlk okullarnda gelitirilmi olan eitli dzeylerdeki mimari tasarm eitimi modelleri sunulmakta ve eitli stdyo deneyimleri aktarlmakta. (Alex Pfanzelt, Giorgio Gasco, Hakan Salam, Havva Alkan Bala, Pedro Garcia) Her yazarn ada mimarlk dncesinin, eitiminin, pratiinin, bilgisinin kstlarn ve snrlarn var olan konvansiyonel yaklamlar yadsmadan ve kmsemeden yeniliki ve giriimci alternatier reterek ve tekil kavramlarn deerini ve geerliini saygyla kabullenerek tartmaya atna inanyorum. Ben sizlerle paylamaktan keyif aldm. Bu paylamn mimari tasarm eitimi ortammza olumlu katklar olacan umut ediyorum. Hepinize sevgi ve sayglar sunarm.

DPNOTLAR
Christopher Alexander, 2001, Arriving at Knowledge: A Fundamental Change in Architectural Education, Re-integrating Theory and Design in Architectural Education, ed: Nur alar, EAAE Transactions on architectural education No:11, pp:71-89
2

Gazi niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blmnn ev sahipliinde, 23-25 Mays 2001 tarihlerinde Ankara, Trkiyede dzenlenen, Re-Integrating Theory and Design in Architectural Education temal 19. Uluslararas EAAE (European Association for Architectural Education) Konferans

Jacob Weisberg Give That Man Another Guggenheim! How Frank Gehry became our greatest architect. http://slate.msn.com/ id/9799/
3 4

27 ubat-25 Haziran tarihleri arasnda, ada Sanatlar Mzesi, Los Angeles, Californiada dzenlenen seginin katalogu. At the end of the century : one hundred years of architecture / organized by Richard Koshalek and Elizabeth A.T. Smith ; edited by Russell Ferguson ; with essays by Zeynep Celik ... [et al.].

Witold Rybczynski That Dogma Wont Hunt. Why are architects so obsessed with schools and rules? http://slate.msn.com/ id/2210507/
5

dosya mimari tasarm eitimi

MMARLIK ETMNDE ESNEKLK-TRKYEDE M?

Uur Tanyeli, Prof. Dr., Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm

Bu yaz Trkiyede mimarlk retiminin bugnne ilikin bir genel durum deerlendirmesi olarak nitelenebilir. Yaklammn ne olacan bata ortaya koymakta yarar var. Burada Mimarlk Eitiminde Esneklik -Trkiyede mi? eklinde bir balk altnda bir kukudan sz edeceim aikar. Belli ki, bana gre Trkiyede esneklii zorlatran, hatta olanakszlatran yapsal, yani kurumlarda, rgtlerde, yaklamlarda, toplumsal davranlarda ikin baz konstrktif zellikler var. Ancak, tam bu aamada esneklii ne olarak tanmladm ortaya koymak zorundaym. Esneklik, bata vazedilen her yarg, inan, talep ve yapma biiminin uygulamada koullar dorultusunda ister istemez kolayca deimesi, balangtakinden farkllamas halini ifade etmiyor. Esneklik, tam aksine, kurumlarn, pratiklerin, inanlarn, dncelerin meru biimde oullama irade ve imkann tanmlayan bir kavram. Szkonusu olan birinci durum (yani, kendiliinden farkllama hali) olsayd, Trkiyede, abartl bir anlatmla, belki de sonsuz bir esneklik ortamndan konuulabilirdi. nk, iradi nitelikte olmamak kouluyla, bata tekil, kat ve her durumda uygulanmak zere ortaya konmu her pratik ve kararn, uygulamada hzla metamorfoza uramasndan, bazen dpedz buharlamasndan daha bildik, daha yaygn pek az olgu var Trkiyede. Mevcut olmayan ya da pek az mevcut olansa, farkl koul, tercih, olanak ve hatta key beklentiler nedeniyle, farkl kurumlama, dn-

me, yapma, inanma, uygulama biimleri retilebileceinin bilgisi. Bunun anlam, epey sarkastik bir dille ifade edilirse, farkllama ve oullamalar talep edildiklerinde, ak biimde beklenti haline getirildiklerinde gayrimerudurlar; engellenirler. Talep edilmeyen, kendiliinden vuku bulan farkllama, hatta sapmalar olaandr. Ancak, nasl olaandrlar? Tekilleme, trdeleme inancn tehlikeye drmeyecek kadar olaandrlar. leyen bir mekanizma iinde bir arzann olaan olduu gibi olaandrlar. Arza biraz abalanarak atlatlacak ve bataki tekillik ve esnemezlik idealine dnlecektir. Onun iin, sistemik arzalar ortaya ktnda daima apolojetik konuulur: Baka ne yapabilirdik ki? Koullar nedeniyle byle oldu. Bu ikili davran-dnme tavrnn simetrik olduunu farketmek zor deil. Deiimin hem kanlmaz, hem de hzl olduu bir dnyada, tekillemeyi, homojenlii, esnemezlii savunabilmek iin, uygulamada ister istemez ortaya kan kendiliinden deime ve oullamalar umursamamak gerekir. yle akl yrrtld sylenebilir: Arzalar olur; yola aynen devam edilir. Bylece, homojenlik ve tekillik amac korunur, ama yaamn zorunlulatrd farkllama ve oulluklara da imkan salanm olur. Bu dnce rejimi Janusun baltas gibi ift ynl alr. Tekilletirirken oullatrr; ancak, ufalayp datan ayn balta oullama taleplerini engelleyecek bir iktidar tanmlamay

dosya mimari tasarm eitimi

da srdrr. Sonu, bir kez daha farkllamalarn engellenmesi gerekliliinin ana ama olarak vazedilmesidir. Dolaysyla, o kerhen kabul edilen farkllama ve oullamalarn aslnda sadece arza olduuna inanmaya devam edilir. Bu dnce rejimi, kanlmaz olarak bir dnmeme rejimidir. Dnsel etkinlii arzalarn giderilmesiyle snrlar. Bata vazedilmiama srekli arza karan (aslnda sadece deimeye alan)- tekil, trde, esnemez sistem, yaplanma ve dnceleri feda etme riskini gze alamaz. Onlar daima doru kabul edildiinden, dnme etkinlii kk uygulama revizyonlar yapmakta younlaacaktr. Bu dnce rejimine radikalizm kadar uzak pek az ey vardr. Dolaysyla, eletiri menzilimiz iinde ulalmaz olan epeyce geni bir blgeden sz edilebilir. Bunun akademik kurumlar ve yelerini srekli operasyonel olanla megul ettii, onlar kendi varolularn ve kurumsal yaplanmalarn kapsaml ve eletirel bir gzle irdelemekten uzaklatrd kesin. Yukarda sylediklerimi mimarlk retimine zelletirirken, orada esnekliin bir potansiyel olarak nerelerde ortaya kabileceini ve o potansiyelin Trkiyede bugn ne kadar kullanlabildiini tartacam. Mimarlk retiminde esneklik birka seme ve varolma zgrl biiminde zuhur ediyor: 1. Mimarlk retimi veren kurumun rgtsel yaplanmasna karar verme esneklii. 2. Mimarlk renimi grecek olanlarn seilmesinde esneklik. 3. Mimarlk retimi yaptracak olanlarn seilmesi. Akademik kadronun oluturulmas balamnda esneklik. 4. Mimarlk retimi yntemlerinin inas balamnda esneklik. 5. Mimarlk mesleine katlmda esneklik. 6. Farkl akademik sistemleri ve yaklamlar deerlendirebilen, esnek bir akreditasyon mekanizmas. Mimarlk retimi veren kurumlarn rgtsel yaplanmasna karar verebilme balamnda esneklik, farkl okul tiplerinin belirebilmesi imkan anlamna geliyor. Bu adan Trkiyede durumu iac olduu sylenemez. rnein, burada sade-

ce tasarm veya mimarlk zelinde retim verecek bir yksek retim kurumu kurmak yasal olarak mmkn deil. Tm yksek retim kurumlarnn niversite ve ondan ne fark olduunu anlamakta aciz olduum yksek teknoloji enstits bnyesinde rgtlenmek dnda bir seenekleri yok. Dolaysyla, Trkiyede Los Angelestaki SciArch, Londrada AA School, Viyanada ve Petersburgda Gzel Sanatlar Akademisi gibi bamsz sanat, tasarm, mimarlk okullar kurmaya niyet bile edilemez. Oysa, sanat, tasarm alanlarnda en deneysel ular veya bazen sadece ular bylesi akademik anlamda dar eriimli okullar temsil ediyor ve allagelmii zorlayabiliyor. Bauhausun bir zamanlar byle bir tekil okul olduunu anmsayalm. AAe hemen her yl farkl retim planlar uygulama esnekliini veren de ncelikle bu bamszl. Viyana Gzel Sanatlar Akademisi hala kendi sisteminde srarl bu sayede kalabiliyor. Petersburgdaki Gzel Sanatlar Akademisine neredeyse yeryzndeki en klasik ve hatta kadim retim sistemini srdrme imkan veren de bu. New Yorkta Pratt Institute ve Cooper Union gibi kurumlar da benzer bir bamszlk kullanrlar. Byle bir tekil okulun akademik deiim ve koullara uyarlanabilirlik iin tad potansiyel aikar. Trkiyede bir zamanlar Gzel Sanatlar Akademisi bu potansiyeli bir lde geree dntrebilmiti2. 1968de tm akademik sistem, ders programlar ve baz katlmc idari uygulamalara dek reforme edilebilmiti. Bunun brokratik merkezi rgtler ve siyasal iktidar odaklarndan zerk bir kurumun bnyesinde baarld zellikle vurgulanmaldr. O yllarda retimde reform slogannn hemen her kurumda telaffuz edilmesine karn, bunun renci ve retim yesi diyalouyla sadece Akademide gerekletirilebildii de hatrlatlabilir. Kurumlarn kendi rgtsel yaplarna kendi karar verebilme hakknn yaamsal olduunu kantlamak iin bundan baka bir rnek verilemiyor oluuysa, Trkiyede geerli sistem iin herhalde vahim biimde aydnlatcdr. Akademideki bu 1968 frsatnn bugn o kurum dnda hi, iinde de pek az biliniyor oluuysa, ayrca ilgin olmaldr. Bunu belki de bylesi imkanlar hi talep etmeyen gncel akademik dnyann ayn konuya historiyograk emek harcama konusunda da, doal olarak, atalet iinde oluuyla aklamak gerekecek. Bamszlktan -dolaysyla, kendini deitirip dntrme iradesinden- yoksunluk retim yaklam ve programlarn katlatrd gibi, verimsiz i ileyi mekanizmalarnn da nedeni oluyor. Her

dosya mimari tasarm eitimi

okulu hantal rektrlk, faklte, blm brokrasileri kurmak zorunda brakyor. Onlarca memuru istihdam etmek zorunda olan, ynetim brolar -okuldan okula deise de- odalar dolduran mimari retim kurumlarndan sz ediyorum. Oysa, Princeton Mimarlk Okulunun veya AAin renci brosunun kk bir sandvi bfesi boyutunda olduunu biliyoruz. Buradaki krtasiyeye boulma halinin yalnzca ekonomik olmamakla kalmadn ve dorudan doruya retimin yntem ve programlarnn fosillemesinde pay olduunu belirtmekle yetineceim. Her okulun mutlaka tek bir bilgi ve/veya meslek alannda zgllemi, bamsz birer kurum olmas gerektiini iddia etmiyorum. Ancak, bu imkan deerlendirme yollarnn hem okul kurmak, hem de okul semek isteyenlere ak kalmasnn yaamsal olduu kansndaym. Ancak, byle bir talebi Montessori ynteminde ilkokul kurma yolu bile tkal bir lkede dile getirdiimin de farkndaym. Tm ilkokullarn ayn rgtsel, pedagojik, ideolojik ilkelerle eitim yapt ender lkelerden birinde yayoruz. Deneyselliin bir olaslk olarak bile mevcut olmaynda tek tip rgtlenme modelindeki bu srarn byk rol var.

larndaki farkllk dorudan doruya renciye ve hatta mimarn kimliine ilikin bir farkllktr. Bu fark tasye etmeye almaksa, niveritenin ana amacn, yani zneyi dikkate almayan bir retim sistemi kurmaya almak anlamna geliyor. Her yl Trkiyedekinden daha fazla rencinin katlm mracaat yapt Amerikan yksek okullar kendi zerk seme sistemlerini neden feda etmeyi dnmyorlar sorusunu onlarn deil, bizim sorup yantlamamz gerek. Okul baznda bamsz seme yapma talebinin hi gndeme getirilmemesinin sbjektiviteyi ortadan kaldrmak diye zetlenebilecek gerekesine ise yaznn sonunda deineceim. Seme mekanizmasnda kurumlarn kendi karar verme imkanlarnn olmay konusunda hepimizin bildii bir baka gerei de bir kez daha yineleyeyim: Hibir devlet (ve hatta vakf) yksek okulunun kabul edecei lisans rencisi saysna kendisinin karar veremedii bir sistem iinde retim yaplmaktadr Trkiyede. Bu, devlet okullarnn hemen hepsini istiap haddinin tesinde renciyle retim yapmaya zorluyor. Ancak, bundan daha vahim olan, burada bir akademik vesayet sisteminin her gn daha da pekitirildiidir. Trk akademik kurumlar, kendi ziksel ve akademik koullarn kendileri belirleyebilme iktidarnda ve olgunluunda bulunduklar kabul edilmeyen kurumlardr. Bir kez daha yineleyeyim: Tm mimarlk okullarnn kendi rencilerini kendileri semeleri gereinden sz etmiyorum. steyen kurumlarn, istedikleri yntem ve biimde renci seebilme iktidarnda olmalar gereine iaret ediyorum. Kurumlar renci seme balamnda karar verici olamadklar gibi, retim yelerini seme balamnda sahip olduklar esnekliin ortadan kaldrlmas da kesinlemi gzkyor. Akademik sisteme katlmlarn dorudan doruya merkezi olarak dzenlenmesine giden yol alm bulunuyor. niversitelerin kendi yetitirdikleri doktora rencilerini kendi kurumlarndaki akademik kadrolarda istihdam edebilme imkanlar kstlanmtr demeyeceim. Artk bu imkan neredeyse yok gibi. Doktorallar kurum deitirmek zorunda brakan bir sistem hzla kurulmakta. Byle bir hareketliliin aslnda akademik sistem asndan yararl olduuna ben de inanyorum. Alman niversitelerini 19. yzylda son derece devingen kurumlar haline getiren etmenlerin arasnda bu kurum deitirme imkan da nemli yer tutar. Ancak, bunun bir zorlama olduu, retim yesini yer deitirmeye

Mimarlk renimi grmek isteyenlerin seilmesinde esneklik talebinin artk gndemde bile olduunu sanmyorum. Farkl okullarn farkl lt ve yntemlerle renci seebilecei gereini bir zamanlar denedik ve unutmu gzkyoruz. Szgelimi deerlendirmeyi rencinin merkezi test puann deil, bireysel niteliini eksen alarak yapmak pekala mmkn. Portfolyo, ilgi, zgl bilgi ve/veya yetenek deerlendirmeleri yapmak mmkn ve dnyada uyguland yer ve kurumlar var. Trkiyedeyse, merkezi sistemin her okula sadece puan miktarndaki hiyerariye gre renci datma yntemi neredeyse tartlmaz gzkyor. Genellikle sisteme ynelik itirazlarn seme kriterlerini ve snav sorularnn trlerini hedef ald sylenirse abartlm olmaz. Bu nedenle de akademya, mimarlk renimi grmek zere seilen rencilerin yetersizlik ve/veya ilgisizliini merkeze ald bir eletirel pratik gelitirmi gzkyor. Orta retimi suluyor. Btn lkedeki okullara tek bir standart snav sistemiyle renci yerletirmenin rencinin ilgi ve kalitesinde yansma bulduunu dnmek istememekse artc. Oysa, 1970lerin bana dek uygulanan farkl sistemlerle rnein, T, DGSA ve ODTye mimarlk rencisi seilirken, bu okulun ne denli farkl nitelik, ilgi ve yapda kiileri kabul ettiini hatrlayan bir kuak hala yayor. zetle, seme snav yaklam-

dosya mimari tasarm eitimi

mecbur brakt, zetle rotasyona dnt bir sistemin her alanda olduu gibi, mimarlkta da intihar ettii aikardr. Byle zorlamalarn mimarlkta yaamsal olan bir kadrolama trn ortadan kaldrmas kesin gzkyor. Bu kadrolama ansnn kayb, okuldan okula, hatta okul iinde gruptan gruba farkllama olanaklarn tahrip edecektir. Okullar arasnda ve okul iinde farkl mimari yaklamlarn, dnce gruplamalarnn billurlama ihtimali artk bulunamaz. yle bir durumun tahayyl edilmesi aydnlatc olur: talyada yaklak 20 yl kadar nce bir akademisyen adaynn mimarlk tarihi doktoras yapmak istediini varsayalm. Seenekleri arasnda Romada Bruno Zevi, Venedikte Manfredo Tafuri ve Baride Leonardo Benevolo ile almak var. Hepsi de birbirinden ok farkl mimarlk tarihleri yazan akademisyenler bunlar. Ve doktor aday merkezi bir snava giriyor ve bunlardan herhangi birinin yannda doktora yapma hakkn kazanyor. Mimarlk tarihisi deil mi, hangisi olsa ne farkeder? Sorun u ki, ne akademisyenin, ne de rencinin talebini dikkate almayan bir seme sistemiyle akademik kariyer ve bilimsel alma yaplamaz. Demek ki, kadrolama akademik sistemde Trkiyede tad anlamn aksine her zaman olumsuz deildir. Yalnzca bir siyasal taraftarlar grubunun varedilmesi etkinlii olarak tezahr etmez. Mutlaka cemaati bir rgtlenme olmak zorunda da deildir. Akademik bir kir, tavr ve yaklam ortaklklar btndr de. nk, bu konudan biraz haberli herkesin bildii gibi, tek bir bilimsellik yoktur; bilimsellikler vardr. Kald ki, siyasal imalar olan gruplamalarn zorunlu olarak her zaman akademik birer facia olduu da iddia edilemez. rnein, Wallersteinci bir grup tarihinin bir araya gelmesi, Marksist bir devrimci rgt kurduklarn deil, sadece akademik bir tartma nvesi oluturduklarn ifade eder. Onlarn yaklamyla uzlamayanlar o kurumda lisansst alma yapmaz, baka kuruma giderler. Akademisyen yetitirme balamnda doentlik merkezi snav sistemine de itiraz ynelttiimiz sylenemez. Olsa olsa sistemin ileyi biimine eletirilerimiz var. Oysa, tm Trkiye niversitelerinin ayn merkezi doentlik snav sistemine tabi olmasnn yol at nemli akademik sorunlar var. Hepsinden nemlisi, bu merkezi mekanizma yeryzndeki hibir lkede mevcut olmayan bir trdelik dne yaslanyor. Okullarn farkl imkanlar, farkl retim yesi istihdam edebilme anslar, farkl ekicilik ve iticilikleri olduunu dik-

kate almayan bir sistemin sahte bir eitlik idealiyle malul olduu sylenmek zorundadr. Her okul kendi sahip olduu imkanlara gre retim yesi bulur. O halde, kendi tanmlad ltlere gre akademik ykseltme yapmasnda ne mahzur olduu sorusuna yant vermemiz gerekiyor. zetle, merkezi nvan verme dzenini sorgulamamzda da yarar var.

Mimarlk retimi yntemlerinin kurumsal ve kurum ii oullamas asndan da esneklikten sz edilemez. Bir mimarn mezuniyette bilmesi gerekenler gibi AB lt haline getirilmi, ama Trkiyede YK ynetmeliine dntrlm listelerin varl ve Trkiyede ciddiye aln bile, buradaki esneklik talebinin ne denli kk olduunu bence kantlyor. Mimarlk meslek alannn usuz bucaksz eitlenme ve alm gsterdii bir ada yaarken, mimar bir dizi standart bilgiyi edinmelidir gibi balklarn anlamn kavramaktan acizim.

Ancak, asl esnemezlik, tm mimarlk bilgi alannn iine yerletirildii bilim ve anabilim dallar cenderesiyle tanm kazanyor. Mimarlk Tarihi, Restorasyon, Yap ve Bina Bilgisi eklindeki akademik rgtsel yapnn esnemezliini grmek zorundayz. Uzmanln ve akademik konumun kii baznda tanmland deil, grup baznda tanmland -en haf deyile- modas gemi bir sistem iinde alyoruz. retim yesini bir bilgi veya bilim alanna prangalayan bir sistem egemen Trkiyede. Bilgi alanlar arasndaki geikenlikleri, kiiye zel uzmanlk bileimlerini, hibir lt setiyle tarif edilemeyecek disiplinleraras karmlar daha batan yok eden bir sistem bu. Okullarn rgtlenmesinde geerli bu anabilim dal ayrmasn ortadan kaldrmaya ynelik yeni giriimlerin de baarl olamayacan sylemek kehanet olmaz. Anabilim dallar kaldrlsa da, doentlik bavuru dallarnda szkonusu olan snama mant farkl bir yoldan ayn esnemezlii yeniden retmektedir ve retecektir. Bir daha yineleyeyim: Uzmanl bilim dal snamalar deil, uzman kiinin zgl bilgi alan tanmlar. Kukusuz, unu tekrar sylemem gerekiyor ki, tm mimarlk okullarnn bu sistemin dna kmasn neriyor deilim. Sylemeye altm ey, isteyen kurumlarn bu anabilim dal rgtlenmesine ve -daha nemlisi- bu doentlik bilim dallar snflamasna katlmamak hakk olmaldr. Dolaysyla, mimarlk retim programlarnn adeta tanrsal bir drtl sistematik iinde tanm kazan-

dosya mimari tasarm eitimi

mas ve tm lkede aa be yukar ayn kredi arlna sahip olmas da kanlmaz zorunluluk deildir. Dnyada bu uygulamay hi yapmayan okullar var. rnein, AAde restorasyon, statik, konstrksiyon, ince yap, rlve dersleri bulunmuyor. Kent niversitesinde tasarm ve mimarlk tarihi dnda ders yok. Viyana Gzel Sanatlar Akademisinde renciler statik derslerini yandaki Teknik niversiteden alyorlar. Ksacas, bir mimarlk okulunda tasarm pratii dnda vazgeilmez olmayan hibir ey yoktur. Geri kalanlar tasarm pratiine eklemlenebilirler ya da hi retilmeyebilirler ya da lisansst retimine ertelenebilirler ya da baka okullardan alnacak seme derslere indirgenebilirler. Kurumlar bu karar verme zgrln edinmelidir. nk eitimden konumak, bu sralananlarn ve daha baka seeneklerin retilebilme imkanndan konumak demektir. Trkiyede mimarlk mesleine katlmda da esneklik gsterme imkanlar son derece kstl. rnein, Trkiyede almak bahtszlyla yzyze kalsayd, Zaha Hadid ile Frank Gehrynin Mimarlar Odasna kayt imkanlar ve imza yetkileri olmayacakt. nk, lisans renimini mimarlkta yapmayanlar bu lkede mimar olamyorlar. Bu esneklikten yoksunluun eitli interdisipliner alma frsatlarn daha batan yok ettii aikar. Ancak, daha kts, baka bilgi ve/veya bilim alanlarndan mimarla uzanan ve yzlerce yldr ak tutulmu bir yolu da tkyor. Bu yolun ak tutuluu mimarlkta ufuk ac olduu iin nemli. te yandan da, farkl bilgi alanlarnda renim grm kiilerin, yksek inisiyatif alma becerisi gerektiren bu meslek blgesinde bulunmalarnn yeni aradurumlar retme ans, lisanstan itibaren mimarlk renimi grenlere oranla daha yksek olabiliyor. Farkl akademik sistemleri ve yaklamlar deerlendirebilen, esneyebilen bir akreditasyon mekanizmas kurmak gerekiyor. Yeni nerilen sistemin bu imkana sahip bulunmad kansndaym. Ancak, asl sorun, yukardaki esnemezliklerle tanmlanm bir retim sistemi iinde akreditasyon mekanizmalarnn ne anlam olacadr. Kendi retim programn kendi biimleyemeyen, kendi retim yesini seemeyen, kendi rencilerinin nitelii bir yana, saysna bile karar veremeyen kurumlarn bir kalite sralama dzeneinden baka bir ey olmayan akreditasyona neden ihtiyac var? Akreditasyon, eitli ltlere gre, akademik kurumlar ve verdikleri retimi kendi aralarnda sraya dizer. Byle bir sralama kurum-

lar kendi yerlerini deitirecek ekilde harekete geirmek, deiim/dnme zorlamak iin yaplr. Sralamada aalarda olan yukarlara doru trmanmak istemeli ve asl nemlisi bunu becerebilmelidir. Deiimi, kendi ziksel ve akademik kalitesini kendi iradesiyle ykselterek yapacaktr. Ne bamsz btesi, ne de program, kadro, renci seimi ve rgtlenme balamnda karar verme yetkisi bulunan kurumlarn bu deiimi nasl yapmalar beklenmektedir? Kendi pozisyonunu deitirme iktidarnda olmayanlar akreditasyonun tanmlad sralama pozisyonunu olsa olsa bir bilgi notu olarak kullanabilirler. Akreditasyon mekanizmalar deiimin sisteme isel olduu yerlerde vardr ve alr. Orada icat edilmitir zaten. Kendi kendisini deitirmeyen, esneklik gstermesi engellenmi kurumlarn szkonusu olduu bir lkede, akreditasyon sadece ieriinden boaltlarak varlk kazanabilir. *** Anlatmaya altm esnemezliklerin arka plannda ne var? Yant ne tekil, ne de yaln olabilir. Tarihsel bir durumun, deterministik bir neden-sonu ilikileri dikotomisi iinde yazlamayacana inanyorum. Tarih yazmnda sonular ve nedenler eklinde bir simetri ikna edici deil. u etmenin u durumu yarattn iddia etmek naif gzkyor. Olsa olsa, bizim konumuz balamnda bir entelektel tavrn bir baka entelektel tavrla, bir dizi olgunun baka olgularla ayn zaman ve zemini paylatna iaret edilebilecei kansndaym. Mimarlk retimi sisteminin bu denli kat ve trdelik ieren, yerinden oynatlamaz bir monolitik kalp haline gelii gereiyle ortam paylaan entelektel arkaplan tek bir balkta tartmay deneyeceim. Kukusuz baka saysz balk sralanabilir. Ben nemli ve ok yaygn olduuna inandm bir zihin halinden sz edeceim. Onu ksaca sbjektivitesiz objektivite retme saplants olarak adlandryorum. Geenlerde YK Bakanyla yeni yaplm bir syleide Bakan tm yksek retim sistemini sbjektiikten arndrp objektif hale getirme amalarnn baarya ulamak zere olduundan bahsediyordu3. Bu Trkiyede akademya szkonusu olduunda onyllardr ifade edilen bir amaca iaret ediyor. Ne demek istendii besbelli: renci seilir ve akademik kadrolar oluturulurken sbjektivite asla gndeme gelmemeli, seim, ykseltme ve atamalar salt objektif ltler dorultusunda gereklemelidir. Bunun altna bu biimde dile

dosya mimari tasarm eitimi

getirildiinde ok kolay imzalar atlabileceini biliyorum. Ancak ayn ifadenin, subjektivite objektivite kavram iftinin anlam ieriini tahrif ettiini de belirtmek zorundaym. nk, sbjektivitesiz bir objektivite dpedz olanaksz. Nesnellii znelerin rettii gereine srt dnerek nesnellik retilemez. Nesnellik zneler-st bir tarafszlk ve doruluk kategorisi deildir. Byle bir nesnelliin varolduunu iddia etmek, olsa olsa, onu reten znenin gizli kalmay yeledii bir pseudo-nesnelliktir. zne kendisini bir nesnellik savnn ardnda gizlemekte ve zneler-st bir doruluu dile getirme iddiasnn salad iktidar kullanmaktadr. stelik, bu salam bir iktidardr da. Byle bir nesnellie kim itiraz edebilir? Hibir zne tarafndan varedilmemi ebedi ve ezeli bir nesnellikle zrhlanm bir doruluk rejimi yklmaz bir iktidar tanmlar. Sorun, buna inanacak znelerin artk Trkiyede bile azalmasndan ibaret. zetle, ynergeler, ynetmelikler, merkezi sistem snavlar, testler vs. sadece bir grup znenin zerinde uzlat bir nesnellii, herkese, bu arada onlarla ayn kirde olmayp o uzlamaya katlmayanlara da dayatr. Byle bir nesnelliin nasl alacan kestirmek zor deil. nk yllardr yle alyor: Tm deerlendirmeleri kalitatif deil, kantitatif ltlerle yaparak... Bunun anlam, kalitatif olann (yani, sbjektif olann) grnmez klnmaya allmasdr. niversiteye giri snav byledir. Belirli sayda sabitlenmi dorunun oktan semeli iaretlenmesine dayanan bir snav sadece saylar grr. Bavuru sahibinin renim grmek istedii alana ilikin bilincini, yeteneini, o alan iin gerekli toplumsal formasyona sahip olup olmadn deil, rnein, gerek matematik yetenei hakknda hibir ey sylemeyen bir dizi ilemi yapabildiini ortaya koyar. Sbjektivitesiz objektivite sanlan budur. Ama, aslnda o da sbjektivitesiz deildir. rnein, baz matematiksel ilemleri zebilmenin kiisel kaliteyi tanmlad dnen bir grup znenin sbjektivitesidir orada bu pseudo-objektif sistemi belirleyici olan. O sayede, her yl Trkiyedeki mimarlk okullarna nemli kesimi gelecekte asla mimar olamayacak binlerce renci dolar. Mimarla doru rastlantsal olarak savrulmulardr. Sbjektiviteden patetik biimde korkan ve korkutan bir sistem, onlar da kendi sbjektiviteleri zerinde dnmekten uzaklatrmtr da ondan... Dolaysyla, yksek renim aday, kendi kalitelerini kavrayp alann ona gre semez; o da salt kantitatif bir pseudo-nesnelliin verilerine gre davranr. Dier bilgi alanlarnda da durumun farkl olduunu

dnmek iin bir neden yok. ktisat, matematik, tarih, arkeoloji, uluslararas ilikiler ve daha akla ne gelirse, her bilgi alannda sbjektiviteden arnma beklentisiyle ina edilmi objektivite akademik sistemi srekli verimsizlie mahkum eder. retim yesi seme ve yetitirme sisteminin de aynen byle yaplmak istendii ve ksmen zaten byle olduu ak. Sonu, aynen renci seimindeki gibi olacaktr. nk, sbjektiviteden arndrlm objektivite her ey bir yana insan, zneyi gremez; test sonucunu, notu, yayn ve bildiri saysn grr. O saylarda davurulmayan gremez. znenin o saysal deerlerin bir toplam olduuna inanlyorsa, bu sistem mkemmel almaktadr. Kukusuz, buna inanacak kadar saf birileri hala kaldysa... zetle, tartmasz, saf, mutlak, tanrsal, evrensel bir objektivite retilemez. Byle bir objektivite yoktur; ama, objektivite byle olur iddiasnda temellendirilmi bir Trk akademik mitolojisi vardr. Yani, Trkiyeye zg muhayyel dikensiz gl bahelerinden bir parsel daha...

DPNOTLAR
Bu metin, Kayseride 27 Mays 2009 gn Architectural Education Forum IV kapsamnda yaplan Mimarlk Eitiminde Esneklikten Konumak Trkiyede mi? balkl keynote konuma zerine bina edilmitir.
1

Sanayi-i Nese, Gzel Sanatlar Akademisi, Mimar Sinan niversitesi ve sonrasna uzanan izginin kapsaml bir retim tarihinin yazlmam oluundan tr bu konuda sylenecekler snrldr. Ancak, byle bir tarihin yazlmay da ayrca anlaml gzkyor. Trkiyede akademik kurum tarihlerinin neredeyse istisnasz brokratik rgtlenme srecindeki deimeleri tarif etmekle yetinii, en azndan retim-eitim yaklamlarndaki deiimler zerinde konumann ne denli verimsiz grldn ortaya koyuyor.
2 3

Hakan Karata, Globalleen Dnyada Trk Yksek retiminin Hedeeri, Yldzlar, 2, Nisan 2009, s.13.

10

dosya mimari tasarm eitimi

MMARLIK ETMNDE YETKNLKLERE DAYALI MFREDAT PROGRAMI TASARIMI N BR STRATEJ

Richard Foqu1, Ord. Prof. , Henry van de Velde Tasarm Bilimleri Koleji Antwerp niversiteler Birlii, Belika

GR Yksekretim, geleneksel eitim modelleri asal olarak bilgi aktarmna dayandndan kendiliinden performansta yetkinlii garanti etmez. Ancak, yetkinlikler belirli bir mesleki prolin gereklerine uygun olmann dayanadr. ou lkede yasayla korunur ve mimarlk pratii iin kayt gereklidir. Bir yetkinlik belirli bir dizi beceriler, bilgiler, tutum ve davranlar konusunda belirli grev ve/veya ilevleri yerine getirebilmek iin tatminkar veya nitelikli olma durumu veya niteliidir. Meslee kayt iin gerekli yeterlilik meslee zg yetkinliklere dayaldr ve okullarn tannrl olan bir diploma verebilmek iin akredite olmalar gerekir. Dolaysyla yetkinliklere dayal mimarlk eitimi giderek nem kazanmaktadr. Mimarlk meslei geni eitlilikte ve yerine getirilecek grev ve yaplacak i(lev) ile tanmlanan zgn proller ile ayrc zellik kazanmaktadr. Bir yandan mesleki proller dier yandan akademik proller arasnda nemli bir ayrm oluturulmaldr. Birinci grup Mimar-Tasarmc, Mimar-Mhendis, MimarPlanlamac, Mimar-Ynetici, Mimar-Devlet Memuru, Mimar-Mteahhit gibi prollere iaret eder. kinci grup eitimci, aratrmac, bilim insan, ynetici gibi akademik kariyere dayal prolleri kapsar. ok aktr ki her prol ok zgn yetkinlikleri gerektirmektedir.

MMARIN YETKNLKLER Mimari tasarm doas gerei yeniliki/giriimci, bulusal ve deneysel, eduyum/duygu paylam ile srdrlen, sorun zmleme odakl bir eylemdir. Esasnda ou zaman snrlar bulank, zmleri farkl disiplinler iinde bulunan zor ve ok sayda grubu ilgilendiren sorunlar ile ba etmek durumundadr. Dolaysyla mimarlar geni ve ok disiplinli yelpazede yetkinlikleri masaya getirmek durumundadr. Bu yetkinlikler pratisyen-uzman, soyut-gerek, sanatsal-bilimsel, analitik-sentetik, bireysel-ortak, rn-sre ynelimli ikili yaplar ile nitelenmektedir. Bu erevede drtl bir snama ayrt edilebilir. 1 Entelektel yetenekler/beceriler, dnsel yarg (felse dnme) davransal tutumlar dzeyinde genel yetkinlikler 2 Bireyin bireysel, ziksel, psikolojik, duygusal durumu ile ilintilenen kiisel yetkinlikler 3 Kimi zaman elikili zellikler ieren, tasarm yetkinlii ile ilintilenen, estetik zevklere, teknik bilgiye ve bu bilgiyi uygulama yetisine, iletiimsel ve ynetimsel becerilere ve aratrma tutumuna bal disipliner yetkinlikler; 4 Ahlaki davranlar, sosyal ve kltrel kavray, tarihsel perspektif, evre bilinci, ekonomi bilgi-

dosya mimari tasarm eitimi

11

si, politik grlerle ilintilenen balama bal yetkinlikler. YETKNLKLERDEN YETERLLKLERE Yetkinliklere dayal bir eitim modelinde, yetkinlikler renme ktlarnn bir sonucudur. renme ktlar srasyla bilgi, beceri ve tutumlara dayanr. lerlii olan bir eitimsel modelin her n de salamas esastr. Bunlar i ie gemilerdir ve yetkin bir biimde i grme ancak beceriler bilginin mesleki uygulamaya nasl aktarlabilecei ve doru mesleki tutumlarla nasl desteklenebilecei anlayna dayandrldnda etkili olabilir. Mimarlkta bu bilgi, beceri ve tutumlar gerek rencilik sresince eitim ve eitli dzeylerde ki stajyerlik gerekse stajyerlik boyunca elde edilen uygulama deneyimiyle kazanlr. Bu deneyimler; 1 Farkndalktan kavraya ve becerilere, 2 zmlemeden deerlendirmeye ve senteze kadar geni kapsaml olarak sralanr. renme ktlarnn bu yetkinlik dzeylerine gre deerlendirilmesi ve yaam boyu renim ve srekli eitim ile srdrlebilirliinin salanmas gereklidir. Yetkinlikler, renme ktlar olmann tesine getiklerinde belirli bir prolin gereklerinin yerine getirilmesine imkan verecek yeterlilikler olurlar. Aadaki grak (ekil 1) mesleki ve akademik olmak zere iki prolden treyen
Mesleki Prol

yetkinliklerin nasl kazanlacan ve bu kazanlan yetkinliklerin deerlendirmesinin nerede yaplmas gerektiini gstermektedir. 3 Geleneksel Eitim Modelinden Yetkinliklere Dayal Mfredatlara Birka kuaktr kullanlagelen geleneksel mfredat yetkinliklere dayal mfredatla deitirmek kolay deildir, tm fakltenin desteini almak gerekir. Titiz bir hazrlk dnemi ve varlacak hedeer konusunda derinlikli bir tartma gerektirmektedir. Adm adm stratejisini izlemek bu deiimi sistematik bir biimde gerekletirmek asndan yararl olacaktr. Adm 1: Amalanan Proli tanmlama. Adm 2: Yerine getirilecek Grevleri, levleri ve Etkinlikleri tanmlama. Adm 3: Amalanan Prol iin kazanlmas gereken Yetkinlikleri tanmlama. Adm 4: Bu Yetkinlikler iin gerekli Beceri, Bilgi ve Tutumlar tanmlama. Adm 5: Gerekli grlen Yetkinlik Dzeylerini tanmlama Adm 6: Gerekli grlen yetkinlikleri deerlendirme lm ve Yntemlerini tanmlama Adm 7: Yeterliklerin Amalanan Prol iin Yeterlilik Standartlarn karladn dorulama.
Mimar Akademik Prol

Yeterlilikler kts

Kiisel Yetkinlikler

Genel Yetkinlikler

Kiisel Yetkinlikler

Yeterlilikler kts

Srekli Eitim
Ynetici Eitimi

renim kts

Deerlendirme

renim kts

Yaamboyu renme
Bilimsel Aratrma

Stajyerlik
e Dayal Projeler Uygulama Meslek
Beceriler Bilgi Davranlar

Eitim
Mfredata Dayal Semeli Dersler Yardmc Dersler Uzmanlk Alan Dersleri

ekil 1.

Balam Sosyo-Kltrel Ekonomik-Etik-Politik evresel-Tarihsel

12

dosya mimari tasarm eitimi

Gerekli yetkinlik dzeyleri 5li lekle tanmlanabilir. Gerekli grlen yetkinliklerin dzeyi byk olaslkla mfredatn birinci ylnda 1. basamaktan balayp ilerleyecek ve son ylnda 5. basamaa ulaacaktr. Bu be basamak aadaki gibi tanmlanabilir: 1. Basamak: Etkinlii belirgin gzetim ve rehberlik altnda yapabilme; temel gndelik ileri ve n grlebilir grevleri az sorumluluk veya zerklik ile yapabilme. 2. Basamak: Sadece ok karmak ortamlarda gzetime gereksinme duyma. Bireysel zerklik ve sorumlulukla i yapabilme. 3. Basamak: Belli karmak ve gndelik olmayan balamlarda sorumluluk alabilme ve zerk davranabilme; bakalarnn ilerini denetleyebilme 4. Basamak: ok deiik karmaklk dzeylerinde ve rutin olmayan ortamlarda nemli bireysel sorumlulukla ve zerk hareket edebilme, bakalarn gzetebilme, denetleyebilme. 5. Basamak: Balca temel ilkeleri ve karmak teknikleri ok geni ve sklkla ngrlemeyen balamlarda, tam bir bireysel zerklik ve sorumlulukla uygulayabilme; stratejik bir bak as ve yeni vizyonlar gelitirebilme. 5 basamakl lee ek olarak, yetkinlikleri tanmlamann bir dier yolu da yetkinlik basamaklarn 1 en dk yetkinlik seviyesi, 4 ise en yksek yetkinlik seviyesi olacak ekilde 1-4 arasnda snamaktr. Bu drt kategori aadaki gibi tanmlanabilir: Kategori 1: Belirli Beceri, Bilgi ve Tutum alanlarnda btnyle yetkin, Kategori 2: Belirli Beceri, Bilgi ve Tutum alanlarna ilikin ou konuda yetkinlik gsterebilen Kategori 3: Belirli Beceri, Bilgi ve Tutum alanlarna ilikin baz konularda yetkinlik gsterebilen Kategori 4: Belirli Beceri, Bilgi ve Tutum alanlarnda hibir yetkinlik gsteremeyen YETKNLKLER DEERLENDRME BMLER Yetkinlikleri deerlendirme biimleri geleneksel eitim modellerinde kullanlan klasik lme ve deerlendirme biimlerinden daha belirsizdir. Daha belirgin yntemler henz gelitirilmemitir ve bu balamda, mimarlk eitiminde uzun zamandr

kullanlmakta olan portfolyolarn yetkinliklerin deerlendirilmesinde kullanlmas yntemi kurumlarn z geliimini sistematik bir biimde kayt altna almak iin olduka yeterli grlmektedir. Avrupa Tuning Projesi dier baz lme biimlerini sralamaktadr. Bunlarn bazlar nceki daha geleneksel biimlere dayanmaktayken, bazlar daha gelimi ve akademik balamda daha az kullanlmtr. Tuning projesine gre yetkinlikleri deerlendirme biimleri aadaki gibidir: 1 Bilginin Snavla llmesi: makaleler, oktan semeli sorular, zlecek problemler, vaka, veri, metin zmlemeleri gibi yazl snavlar, veya ak kitap veya eve gtrme usulleri, bir veya daha ok retim eleman tarafndan sorular sorulmas, tartma forumlar, grup tartmalar gibi szl snavlar. 2 Szl sunumlar 3 Laboratuar raporlar 4 Metin, veri vb. analizleri 5 Becerilerin sergilenmesi 6 yeri raporlar veya gnlkler 7 Profesyonel portfolyolar 8 Alan almas raporlar 9 Yazl makaleler, raporlar, literatr aratrmas, aratrma sunumlar BR YETKNLK ZELGES OLUTURMA Yetkinlik izelgesi Oluturma, yetkinliklere dayal mfredat sistematik olarak kaydetmek iin uygun bir yntemdir. Genel bir deerlendirme salar, faklte ve rencilerle iletiim ve tartmalarda kullanlabilir. Aadaki ekil 2 Antwerpde Henry van
Bir Yetkinlik izelgesi Oluturma Prol
levler Grevler Etkinlikler Gerekli Yetkinlik Beceriler Bilgi Davranlar Yetkinlik Dzeyi Deerlendirme Yntemi

ekil 2.

dosya mimari tasarm eitimi

13

de Velde Mimarlk Bilimleri Yksek Enstitsnde kullanlan Yetkinlik izelgesi rneini gstermekte. Eitim Balamnda Bir Yeterlilikler erevesi Uygulamas Yukarda belirtildii gibi, mimarlk eitiminde yetkinliklere dayal renim mesleki niteliin yapta olmas asndan mimarlkla son derecede ilintilidir. Ancak yetkinliklere dayal bir eitim modeli ve bylesi bir modelle akademik alanda yeterlilikler erevesinin tannmas arasndaki iliki her zaman belirgin deildir. Bir kez daha faklte, personel ve rencilerden oluan topluluu iine alan sistematik bir yaklam gereklidir. letmecilikte bilinen bir strateji olan IPDCA yaklamnn (Aratr-Planla-Yap-Kontrol Et-Uygula) bunu gerekletirmek iin kullanl bir ara olduu kantlanmtr. IPDCA stratejisi 5 admdan oluur. Her adm birok eylem ierir. Adm 2 ve 3te yukardaki paragrafta akland zere yetkinlikler erevesi kullanlabilir. 1. Aratr 1.1. Var olan Durumu Aratrlmas 1.2. SWOTT Analizi: Gl ynler, Zayf ynler, Frsatlar, Tehditler, Eilimler 2. Planla 2.1. Misyon ve Vizyonu belirlenmesi 2.2. Gelien Akademik/Profesyonel Prollerle ilgili durumun belirlenmesi 2.3. Gerekli yetkinliklerin belirlenmesi 2.4. Gerekli becerilerin, verilerin ve tutumlarn belirlenmesi 3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. Yap Mfredatn belirlenmesi Deerlendirme yntemlerinin belirlenmesi Kazanlacak yeterliliklerin tanmlanmas

5.3. Uygulama Stratejisinin ve Eylem Plannn hazrlanmas 5.4. Danma Kurulunun oluturulmas 5.5. Hakem Deerlendirmesi ve D Denetleme iin hazrlk yaplmas SONU Mesleki disiplinler temel bilimlerle uygulamal bilimler arasnda, kuramsal kavramlarla mesleki uygulamalar arasndaki balayclardr, gerek dnyann sorunlaryla akademik aratrmalar arasndaki uzakl azaltrlar. Mimarlk meslei modernitenin bandan bu yana kararsz tutumlar iinde kalmaktadr. Mimarlk yaratc bir meslek olarak grldnden bilim ve sanat arasnda salnp durmaktadr. Dolaysyla, niversitelerde mimarlk okullarnn yeri belirlenememekte, meru konumlar tartlmakta ve hatta sorgulanmaktadr. Dnyada, zaman iinde veya aniden mfredatlarn deitirerek, okullarnn meslek eitimi yapan bir kurumdan, daha kuramsal eitim yapan, bilim temelli bir kuruma dnmesini salayan rnekler vardr. Yeterlilikler erevesine taban oluturan yetkinlik yaklamnn bu elikili durumu zmede olumlu katklar salayabilecei aktr. Bu almada, Avrupa mimarlk okullarnn Bologna reformu balamnda uygulayabilecekleri benzer yaklamlar yol gsterici ilkeler sunulmaya allmtr. eviren: Prof. Dr. Nur alar2
DPNOTLAR
Makale skp, Ss Cyril ve Methodius niversitesi Mimarlk Fakltesinde 06-08 2007 tarihleri arasnda CARD lkelerinde Yetkinliklere ve renme ktlarna bal Mimari Derecelerin Tannmas Konferasnda yazar tarafndan sunulan keynote konumasna dayanmaktadr. Konuma Reformae IIde Yetkinliklere Dayal Yeterlilikler Sistemine Doru balyla yaynlanmtr. (Eds. Korobar, V.P. ve Siljanoska, J.), Ss.Cyril ve Methodius niversitesi, Mimarlk Fakltesi, skp, 2008.
1

Kontrol Et Liderliin z-deerlendirmesi Bilgi ynetiminin z-deerlendirmesi Sre ynetiminin z-deerlendirmesi nsan Kaynaklar Ynetiminin z-deerlendirmesi 4.5. Memnuniyet dzeylerinin z-deerlendirmesi (Faklte, Personel, renciler, Mezunlar, Uzmanlar)

5. Uygula 5.1. Gelime Yntemlerinin tanmlanmas 5.2. Sonular iin Zaman Dilimlerinin ve Kilometre Talarnn belirlenmesi

Yazar, makaleye temel olan dncelerine, TUBITAK, SOBAG tarafndan desteklenen ve Mimarlk Eitimi Ulusal Yeterlilikler erevesi icin bir Tasarm Stratejisi adini tayan on proje kapsamnda 7 Eyll 2007 tarihinde Ankarada gerekletirilen alstayda yapt Developing a Qualications Framework for Architectural Education balkl sunuunda da yer vermitir. Makalenin Trke metnini gzden geirerek dzelten Do. Dr. Emel Akzere sonsuz teekkrler
2

14

dosya mimari tasarm eitimi

AVRUPA MMAR TASARIM KI OKULU PROJES (ERASMUS/SOKRATES IP - GAZ NVERSTES) ETKNLK VE BAARI DEERLENDRMES

Pnar Din, Yrd. Do. Dr. , Gazi niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm

Mimari tasarm eitiminin byk deiimler yaamakta olduu gnmzde stdyo eitiminin de eitlilik kazand gzlenmektedir. Geleneksel rol, mimarlk eitiminin omurgas olmak olan bu eitim ortamlarnn ierii farkl denemelere ak hale gelmi, eitim programlarndaki yerleri, arlklar ve programlarn dier geleri ile olan ilikileri de deiime uramtr.1 lkemizin eitim alanndaki uluslararas paylam/deiim ortamlarndaki giderek aktieen rol paralelinde zellikle Avrupa mimarlk okullar ile gerekletirilen ortak proje ve programlarn says artmtr. Karlkl deiim (exchange) ve hareketlilik (mobility) tm etkinliklerin k noktasdr. Kltrlerin tanmas, farkllklarn paylam ve dinamik bir etkileim ierisinde gelecei biimlendirmeleri ana hedef haline gelmitir. Bu yazda ksaca tantlacak ve deerlendirmesine yer verilecek olan Gazi niversitesi Avrupa Mimarlk K Okulu da bu kapsamda yer alan ksa sreli (2 hafta) ve ok-ortakl (12 Avrupa lkesi) bir eitim ortamdr2. KISA TARHE Proje koordinatrl Prof.Dr. Nur alar tarafndan yaplagelen ve ilk kez 2003de birka Avrupa lkesi ile imzalanan ikili anlamalar erevesinde uygulamasna balanan Avrupa Mimarlk K Okulu, 2007de bir ERASMUS/SOKRATES IP (Intensive Program-Youn Program) olarak kabul grm, desteklenmi ve 3 yl sre ile uygulanmtr. Elde

edilen baar sonucunda 2009da programn yenilenmesi iin bavuruda bulunulmutur. 2003-04-05-06 yllarndaki K Okullar, 5-6 Avrupa mimarlk okulunun retim elemanlar ve rencileri ile 7-8 Trk mimarlk okulunun sadece rencilerinin katlmyla gerekleen 5 gnlk stdyo ortamlardr. Bu ortamlarda katlmc renciler 6-7 karma grup halinde organize edilmilerdir. Her bir stdyoda grup hocasnn nceden belirlemi olduu bir konuda (rn; tula da bir ey olmak ister, ikinci derimiz, kentte kuleler, barnma ve modernite, parazit, vb) mimari tasarm deneyimleri yaanmtr. Etkinliklerde ilk gn, hocalarn kendi stdyolarnda gerekletirdikleri bir teorik dersle balam ve bu dersin tamamlaycs bir kent turu ile tamamlanmtr. 2., 3. ve 4. gnler tasarm nerilerinin grup baznda gelitirilmesi, ekip ve bireysel almalarn yaplmas ile devam etmitir. Son gn, yani nal, almalarn tm katlmclar ve davetliler huzurunda sunulduu bir forumdur. Bu 5 gnlk ok youn ortamlarn yrtlmesinde Gazi Mimarlkn retim elemanlar da aktif ve youn rol almlardr. Avrupal hocalarn tanttklar konular, kurum retim elemanlar tarafndan desteklenmi, kltrel al-veri iin akkan bir ortam bu yolla salanabilmitir.3 Bunun yan sra, etkinliklere maddi katk salayan Trk yap rmalar (rn; Iklar Tula ve Ytong) da Gazi Mimarlkn Yap Bilgisi hocalar tarafndan yrtlen stdyolar ile Bauhausun

dosya mimari tasarm eitimi

15

malzeme ile almaya dayal eitim ortamn gnmze tamlardr.4 Bu deneyimlere ait almalar stdyolarmzda ve koridorlarmzda halen yer almaktadr. Yaanan bu ksa sreli zengin deneyimler, kurulan iletiim alar ve etkileimler ERASMUS/SOKRATES programnn kurumsal destein saland 2007-08-09 etkinliklerinin temelini oluturmutur. 2006 ylnda yaplan bavuru olumlu olarak deerlendirilmi ve proje 3 yl boyunca maddi destek almaya hak kazanmtr. Kazanlan yeni statde, programn sresi bavurulan youn programn bir gereklilii olarak- 2 haftaya karlmtr. Bir baka nemli deiiklik ise ortak bir ana temann (Lost Spaces/Kayp Mekanlar) destek alnan 3 yl boyunca tm etkinlikleri balayc bir emsiye grevi grmesidir. Bu deiimler, uygulamalarn mevcut eitim programlarnda da kredi olarak deerlendirilebilmesi gereini gndeme getirmi ve yaplan almalar sonucunda her bir etkinlie katlm 3 ECTS (3 Avrupa Kredi Transfer Sistemi Kredisi) olarak deer bulmutur. 2 haftalk youn bir alma karl hak edilen, zerinde stdyo yneticisinin notu bulunan bir sertika ile de belgelenen bu kredi, bir seme ders kredisine eittir.5 ERASMUS/SOKRATES IP OLARAK AVRUPA MMAR TASARIM KI OKULLARI, 2007-08-09 ETKNLKLER VE DEERLENDRMELER Kazanlan resmi stat, projenin her yl deerlendirilmesi ve deerlendirme sonularnn etkinlik raporunda yer almasn da beraberinde getirmitir. Ama, baar dzeyinin rasyonel metotlarla llmesi ve bu yolla bilinli bir geliim izgisinin salanabilmesidir. Kukusuz, burada kastedilen baar, rencinin ne rendii ve ne kadar renebildiine dair bir baar deil, proje bavurusunda SOKRATES programlarnn genel amalarna paralel olarak kurgulanm olan proje amalarna ne kadar ulalabildiinin deerlendirilmesidir. Amalar, proje bavuru formunda, proje kimlik bilgileri (identication) bal altnda Prof.Dr. Nur alar tarafndan tanmlanmtr. Tanmda yer alan anahtar kelimeler unlardr: Eitim pratikleri balamnda etkileim Baka bir kltrel, sosyal ve akademik ortamda bulunma Kendi kurumunun mevcut eitlilik iindeki yerini kavrama Dil becerilerinin geliimi

Kltrel ve bireysel zenginleme 3 ECTS lik bir alma yapma Alternatif tasarm almalar Yaklamlarda ok seslilik Bu anahtar kavramlardan yola klarak, etkinliklerin ierikleri, katlmclar ve beklentiler de gz nne alnm ve detayl bir deerlendirme modeli gelitirilmitir. Burada, etkinliklerden nemli kesitler ve deerlendirme sonular bir arada anlatlacaktr. Deerlendirme modeli Deerlendirme modeli katmanldr: 1 Etkinliklerin ilk haftasnda katlmclarla yaplan grmeler, 2 Etkinliklerin ikinci haftasnda tm katlmclara uygulanan anketler ve 3 Etkinliklerden 1 ay sonra tm katlmclara eposta ile iletilen ve doldurularak geri gnderilmesi istenen etkinlik-sonras raporlar (postevent reports). Grmeler, stdyo ortamlarnda zellikle stdyo hocalar ile gerekletirilmi, her bir grme kayda alnm ve sonradan metin haline dntrlmtr. Grmelerde iinde bulunulan stdyoda ne(ler) yaplmakta olduu, nasl yaplmakta olduu, kiilerin nasl organize edildii, temann ve yerin stdyoda yaratt etkiler ve genel olarak K Okuluna ynelik dnceler toplanmaya allmtr. Anketler, etkinliklerin ikinci haftasnn ortasnda, hem rencilere hem de stdyo hocalarna uygulanmtr. Ama, baar kriterleri balamnda saysal bir deerlendirmenin yaplabilmesidir. Her iki grubun da anketleri toplam 28er sorudan olumaktadr. Sorularda yrtlmekte olan K Okulunun beklentileri karlama ve kiide brakt izlenimlerin olumluluk deerlerinin ele geirilmesi amalanmtr. Isnma sorularnda, kiiye ait kimlik bilgileri; K Okulundan haberdar olma biimi; Gazi Mimarlk daha nce tanyp tanmad; stdyo hocasna ynelik grleri; tema, yer, 3 ECTS kredisi ve 2 haftalk sre iin deerlendirmesi; en ok beendii aktiviteler; dier kltrlerle iletiim kurup kuramad; daha nce baka

16

dosya mimari tasarm eitimi

uluslararas stdyo ortamlarna katlp katlmad; kendine ve becerilerine duyduu gven gibi konular gndeme getirilmitir. Her bir anketin sonunda 15 sorudan oluan EWSAD baar lm testi yer almaktadr. Bu testten alnan sonular o yln baar indeks deerini vermitir. Etkinlik sonras raporlar iin tm katlmclara bo bir form gnderilmitir. Formda, o yln K Okulu genelinde ve katlnan stdyo zelinde memnuniyet duyulan ve duyulmayan 3er unsur ile gelecek yln K Okuluna kiinin tavsiyeleri konu edilmitir. Ak ulu olarak sorulan sorulara katlmclar diledikleri uzunlukta serbest bir biimde cevap vermilerdir. Raporlar iin geri dn anketler kadar youn olmayp, doldurulan formlarn son derece detayl ve gereki olduklar gzlenmitir. Deerlendirmecinin ii, bu ana kaynaktan gelen deerlendirme sonularn, kendi gzlemleri ile de birletirerek genel bir deerlendirme yapmak olmutur. Baar gzle grlr bir durum olmakla birlikte, unsurlarnn farkl metotlarla llebilir olmas, etkinliklerin de kendine gven ortamnda giderek gelimesine yardmc olmutur. Temel Deerlendirme Balklar ve Sonular Tema ve Yer(ler) Lost Spaces/Kayp Mekanlar temas her yln da ortak temas olarak uygulanmtr. 2007de Atatrk Kltr Merkezi alan, 2008de Zafer Meydan ve 2009da skitler Sanayi Blgesi birer kayp mekan olarak deerlendirilmeye allmtr. Yerin (skitlerin) yars kayp. Dier yars iyi durumda. Konut alanlar iyi durumda. Bence, buradaki insanlarn yaam koullar iyi. Dier yandan, skitler Ankara halk iin de neli zira orada araba yedek para dkkanlar var. Dolaysyla orada bir ok insann ailesi iin para kazand bir dkkan/ atlyesi var. Yer, onlar iin i salyor geen ylki K Okulu Zafer meydan zerineydi, iki yl nceki de Atatrk Kltr Merkezi. Merkez, yar peyzaj yar kentsel bir projeydi. Burada mimari biimler ve binalar iin mimari sonular bulmak ok zordu. Zafer Meydan daha da zordu nk zaten yayor ve Ankaraya ait. Ankara tarihi iin nemli bir yer. ok fazla ey yapamazdnz, belki bir binay yenilemek ve meydana yeni bir dzen getirmek, bylece insanlar iin daha iyi bir kullanm salamak ve meydanda trensellik salayacak tiyatro, ak hava tiyatrosu, hareketli tiyatro ya da hareketli tribnler gibi kltrel eklemeler yapmak. Bence bu ok kolay deildi, oras gerekten bir kayp mekan deildi,

biimsel olarak netletirilmesi gereken bir yerdi. Heiner Krumlinde (Almanya) stdyo hocas Her yer zordu. Atatrk Kltr Merkezi mesela ok bykt, ama en azndan bo bir yerdi. Bir eyler yapabilmek iin zgrdk, etkileyen eyler ya da mevcut dier eylerle balantlar yoktu. Zafer Meydan bunun tam tersi bir eydi. ok daha kk ama tarihle, kltrle ve o evrede olan biten eylerle ok ba var. Ve biz o zaman baz sorgulamalar yaptk, insanlarn burada ne yapmak istediklerine dair sosyal sorgulamalar. Bu sefer daha byk bir zorlukla kar karya kaldk nk orada yaayan insanlar vard, oradan tanm insanlar vard, orada retim vard ve Ankarann merkezinde ne yaplabilecei zerine kirler vard. Zbigniew Paszkowski (Polonya), stdyo hocas Bir yer ya da bir bina ya da bir plan yapmak deil, birbirimizle nasl ibirlii yapabileceimizi renmek. Bunun yannda mimarlk yapmann tekniklerini renmek. Bir bina yapmak deil. Atlgan Algan (Hollanda) stdyo hocas rencilerin zihinleriyle almak istiyorum, yer zerinde deil. ki haftalar var ve bu zaman iinde kendileri ile ilgili bireyler renmek zorundalar. Ankarann prblemlerini zemezler. Ne renebilirler? Ekip almasn mesela, tasarm metodlarn mesela, durumu alglamay mesela, deitiremeyecekleri gerekle etrafndaki itlerden dolay berrak olan akademik duru arasndaki mesafeyi mesela. Tijl Eyckerman (Belika)stdyo hocas Yaplan grme kaytlar yer ve tema iin iki ana grn egemen olduunu gstermektedir. Her bir yerin, birer kayp mekan olma balamndaki durumu zgndr. Seilen kentsel mekanlardan Atatrk Kltr Merkezi ve skitler byk ve karmak, Zafer Meydan ise karmak ve dokunulmazlar ok olan birer yap olarak yorumlanmtr. Kstllklar ve olaslklar yaratc dncenin ve her lekte alabilmenin de kaplarn amtr. Buna karlk, bu alanlarn tm sorunlarnn birer tasarmla zlemeyecei gerei de nemle vurgulanmtr. Dolaysyla, K Okulu aktivitelerinin mevcut sorunlara zm bulmak deil, yerleri ve sorunlar kefetmek, olas problem alanlarn birlikte grebilmek ve akla gelen zm olanaklarn ifade edebilmek zere yan yana gelebilmek iin kltrler aras birer sosyal zemin olduklar ifade edilmitir. Grak 1, rencilerin tema hakkndaki grlerini ifade ettikleri anket deerlerini gstermektedir. Buna gre de 3 yl ierisinde giderek artan bir

dosya mimari tasarm eitimi

17

memnuniyet dzeyi yakalanabilmi grnmektedir. lein deimesi ve sorunlarn karmaklamas renci katlmclar korkutmam, tam tersi, alma ve hayalleme alanlarn geniletmitir. Resim 1, EWSAD2009-skitler Blgesi iin gelitirilen farkl leklerdeki araylar ifade etmektedir. Blgeyi birer aneur olarak deneyimleyen kiilerin izlenimlerini ifade eden maket ve izimler ile blgenin zellikle ana arterine yaplacak mdaha-

leleri ieren master-plan leindeki neriler balca alma alanlar olmutur. Resim 2 grece ok daha kk ancak kent merkezinde konumlanmas ve tarihi nem tamas nedeni ile daha karmak bileenlere sahip olan Zafer Meydanna ilikin almalardan kesitler sergilemektedir. almalar ierisinde, meydan kent balamnda anlamaya ynelik makro lekli analizler ve meydann trak arteri ile ayrlm iki

Grak 1 renci anketi sonularna gre EWSAD temas Lost Spaces / Kayp Mekanlardan duyulan memnuniyet

Resim 1 EWSAD2009 Lost Spaces/Kayp Mekanlar balamnda skitler Blgesi iin gelitirilen problem ifade etme ve zm araylarndan kesitler

18

dosya mimari tasarm eitimi

parasn btnletirmeye (algsal, ilevsel vb) ynelik zm nerileri arlkl yer tutmaktadr. Kredi (3ECTS), Sre (2 hafta) ve Younluu Her gn ok uzun sreli, kesintisiz alma Manavi Androniki (Yunanistan) EWSAD2009 rencisi Normalde analizler zerinde bir ay almanz gerekir ve ondan sonra planlamaya balarsnz. Ama bu sefer analizler iin yalnzcabir ka gn var. Ve bu kadar byk bir yer iin ok ksa bir zaman. Heiner Krumlinde (Almanya)stdyo hocas ki haftann ok uzun bir zaman olabileceini dnyorum, okullar iin sorun oluturuyor. rencilerin ve hocalarn snavlar var. Bunun iin bir hoca bir hafta dieri ikinci hafta geliyor. Ve bu renciler iin bir problem nk bir gr takip etmeye balyorlar sonra birdenbire herey deiiyor, neredeyse yeniden balyorlar. Giorgio Gasco (talya)stdyo hocas

20li yalarnda farkl yerlerden bilmedikleri bir yere gelen bir grup renciden, sosyal ve ekonomik problemlerle dolu olan bir yerin 2 haftada planlanmasn istemek ok sra d Sunuu nemsemiyorum, yeri nemsemiyorum. Geen ylki gibi, bu stdyonun sonucunun bu alt kii ve onlarn deien zihinleri olduunu sylemeyi planlyorum. Gerisi teferruat, ama onlar renciler imdi beceriler zerinde alyorlar. Mimarn rol ve alet kutusu becerileridir. Tijl Eyckerman (Belika)stdyo hocas fadelerden de anlalaca gibi, EWSAD programnn sre ve i younluu ile ilgili grler ikiye ayrlmaktadr. Bir ksm renci ve hocalar zaman yapmalar gereken ilerin okluu balamnda ele almaktadrlar. Bu gruba gre zaman (2 hafta) ok kstldr. stelik birbiri ile kesimeyen akademik takvimler nedeni ile hocalarn bir ou iin sadece 1 haftalk katlmlar sz konusu olabilmekte bu da stdyoda kopmalara neden olmaktadr. Bir hocann balad analiz-anlama almalarna yeni snan bir renci ikinci hafta bir baka hocann nderliinde ve farkl bir bak as ile tasarm-

Resim 2 EWSAD2008 Lost Spaces/Kayp Mekanlar balamnda Zafer Meydan iin gelitirilen problem ifade etme ve zm araylarndan kesitler

dosya mimari tasarm eitimi

19

sentez almalar yapmaktadr. Geleneksel stdyo eitimine alkn hoca ve renciler iin bu zor bir durum olarak alglanmtr. te yandan amacn bir retim yapmak olmayp youn bir retim ortamnda yeni beceriler kazanmak olduunu iddia eden bir baka anlay da bulunmaktadr ki bu anlay EWSAD programnn da paralelindedir. Burada ama, 14 haftalk stdyolarda retilen rnler paralelinde bir rn retmek deil, youn bir program ve zengin karlama deneyimleri neticesinde yeni beceriler ve bilgilerle zenginlemi bir kii olabilmektir. Bu ama sadece renciler iin deil hocalar iin de geerlidir. Kahve aralar, yemek zamanlar ve dier stdyo d zamanlar hocalarn da kendi deneyimlerini birbirleri ile paylatklar ortamlar olarak kullanlmtr. Grak 2 ve 3, renci katlmclarn verdikleri emek erevesinde ECTS krediyi, yani bir semeli ders karl kredi kazanm olmay, ve 2 haftalk zaman nasl deerlendirdiklerini gstermektedir. rencilerin byk ounluu 3 ECTS krediyi ve 2 haftalk zaman tam bir karlk olarak deerlendirmilerdir. Zaman 2 hafta ile sabit olduu halde zaman uzun bulanlarn oran giderek azalm, ksa bulanlar da e deerde artmtr. Bunun nedeni, organizasyonun ve srekli katlmc olan hocalarn ortam ciddi bir alma alan olarak organize edebilmede giderek daha baarl olmalardr. zellikle Avrupal hocalarn ngilizceyi iyi konuan, alkan, iddial, zgvenleri yksek rencilerini bu programa katlmaya tevik ettikleri ve yanlarnda

getirdikleri de bu deerlendirme almas srasnda saptanmtr. Haliyle, bu tip renciler ellerinden gelenin azamisini yapmak iin zamana ihtiya duymaktadrlar. 3 ECTS kredisinin yaplan ie gre ok az olmas deerlendirmesi EWSAD2008de Zafer Meydan alan iin yaplan almalar iin younluk kazanmtr. Grlen o ki, alan klmesi, problem ve i hacmi klmesini beraberinde getirmemitir. ykn belirleyen, alandaki problem okluu olmutur. Dolaysyla, ok katmanl problemlere sahip ve karmak yapl alanlarn, kltrleri birbirleri ile karlamakta zengin ortamlar yaratmalarna karn, rencinin en doru zm bulma artlanmas gerei panie kaplmasna da yol at gzlenmektedir. Burada, stdyo hocasnn yol gsterici rol (mentorship) nem kazanmaktadr. renciyi zm(ler) iin organize eden deil, kltrler aras kaynama ve beceri gelitirmeye ynlendiren bir yol gstericilik, bir anlamda, stdyo hocal iin yeni bir nosyonu da tarif etmektedir. Bu nosyonu EWSAD2009 hocalarndan Joao Sequeira (Portekiz) u ekilde ifade etmitir: zerinde alma gerektiren belli noktalara eilen bir cerrah rol oynayacam ve onlar bir neri oluturmalar iin serbest brakacam. Bence bu en iyi yntem. Kltrel Etkileim Tasarlama ve planlama metodlar renme olana. Patrycja Ogonowska (Polonya) renci ekibin dier yeleri ile deneyimleri ve gzlemleri

Grak 2 renci anketi sonularna gre 2 haftalk sreden duyulan memnuniyet

Grak 3 renci anketi sonularna gre verilen emein 3ECTS krediye edeer olmas durumundan duyulan memnuniyet

20

dosya mimari tasarm eitimi

paylamak dier lke rencileri tarafndan sunulan kir ve tasarm kalplarn bilme olana Agnieszka Walczyk (Slovenya) renci renciler ve hocalar arasndaki al-veriler olduka iyi geliti. Irene Curulli (Hollanda)stdyo hocas Grubumuz ok renkli, herkes baka bir lkeden ve farkl bir gemiten. Bu farkl dzeylerdeki dnceleri birbirine balamak iin ok empati gerekiyor. Bence ok alyorlar ve birbirlerini anlamaya abalyorlar. Bence bu grup ok iyi bir grup. Bilgilerini birbirine eklemeye ve paylamaya alyorlar, ki izimlerden ve yaklamlardan grebileceiniz gibi ok farkl dnme biimleri var. Ortak bir zm bulmak ok zor. Grup iindeki kltrel al-veri, yaptmz tartmalara bal olarak, srp gidiyor. Bu tip problemlere nasl yaklaacamz konusundaki bilgiyi renciler, ben ve dierleri aramzda paylaabiliyoruz. Zbigniew Paszkowski (Polonya)stdyo hocas Geen yl da aynsn yaptk. alrken bir soruturma yaptk ve rencileri dierlerinden ok ey rendim deil dierlerinden tam olarak ne rendim? sorusunun cevabna ynelttik. Tanmlamalarn istedik. Tam olarak ne rendin, mimarlk ve tasarm hakknda ok ey rendim deil, tam olarak ne? Ancak o zaman tam olarak bir ey renilebilinir. Bu onlar iin zor bir soruydu renciler evlerine gittiklerinde, evlerine gtrecekleri, hatrlayacaklar eyler birbirlerinden aldklar ve rendikleri olacak, maketler, powerpointler bence bir hafta sonra kaldrlp atlacak Bu stdyonun balamna ok da inanmyorum. Detayl ve gzel maketler yapmyoruz nk biz bu bu maketleri sonu rnler olarak grmyoruz. Bunlar yalnzca iletiim. Bu sunua tm bu eskizleri, resimleri, maketleri dncelerimizi, stdyodan elde ettiimiz kirleri iletsinler diye hazrlyoruz. Tijl Eyckerman (Belika) stdyo hocas Balangta da vurguland gibi programn en nemli amac kltrlerin birbirlerini tanmalar, kltrel ve mimari olgular ortak platformlarda tartabilmeleri ve zm retebilme becerilerine ynelik deneyimlerini dierleri ile paylaabilmeleridir. Dolaysyla, EWSAD kapsamnda retilen rnler birer ifade ve paylam aracdr. Farkl kltrlerin bir arada rettii ve retilenler zerinden birbirlerini de tand bu ortamlar ayn zamanda retim kltrnn de deiime uramasn beraberinde getirmektedir. Farkl olanla yan yana gelmek, onu dinlemek, anlamak, kendini anlatmak; izim

ve maket dilini kullanmak ve bu dillerden her bir bireyin farkl karmlar yapabildii durumlara tank olmak; farkl bir hoca ile almak, ondan yeni eyler renmek, zaten biliyor olduklarnn yeni bir dille ifadesine tank olmak; dierleri ile etkileim neticesinde kendinin, kurumunun ve lkenin nerede bulunduunun farkndaln yaamak; farkndaln bir uzants olarak gelecek iin planlar yapmak, dostluklar, arkadalklar, balantlar ina etmek. Elbette btn bunlar gnmz sanal iletiim ortamlarnn varl ile de gerekleebilir olgulardr. Ancak K Okulu gibi ksa sreli ve youn paylam ortamlarnn stnl, yerin ve kltrn yerinde duyumsanmas, dolaysyla gereklik duyumunun eksiksiz yaanmasdr. Grak 4, EWSAD etkinlikleri boyunca rencilerin en ok keyif aldklar eylem alanlarn gstermektedir. Hafta sonu gezisi ve kahve aralar her yl keyif alnan ortamlar olarak deerlendirilmilerdir. Bu etkinlikler ayn zamanda stdyolarda sren youn alma ortamlar arasnda katlmclarn tmnn bir araya gelebildii zel iletiim ortamlardr. Belli ki renci katlmclar, bir yandan sratli ve youn bir retim ortamn deneyimlerken dier yandan da bir araya gelmenin ve tanmann keyni yaamlardr. Bu keyif, son zamanlarn en popler sanal buluma ortam olan facebooka da tanmtr. letiimlerin kurulmas kadar bunlarn kalcl ve ilerleyen zaman dilimlerinde gelitirilmesi de nemlidir. Baz Gazi Mimarlk rencilerinin stajlarn, EWSAD srasnda tantklar stdyo hocalar yardmyla yurtdnda yapm olmalar bu tip ortamlarn kiinin geliimi iin ne gibi ufuk ve imkan ac etkileri olabileceini rneklemektedir. renci Nitelikleri Geen Cuma bir mucize gerekleti, masamda oturmu kendi almalarm yaparken, renciler birden biraraya geldiler. ki renci vard biri Ljublijanadan dieri Hollandadan. Bensiz 1 saat boyunca konumulard. Sonuta, bana geldiler ve bir vaziyet plan nerilerinin olduunu sylediler. Bu gruplar iin gvenli bir organizasyon biimi. ok mutlu oldum. Sonunda be farkl nerimiz olacak. Heiner Krumlinde (Almanya) stdyo hocas Birbirleri ile tanan, kar karya gelen ve etkileen rencilerin nitelikleri, kendileri iin yaptklar deerlendirmeler araclyla snrl dzeyde ele geirilmeye allmtr. Grak 5 rencilerin uluslararas etkinliklere katlmada kendilerini ye-

dosya mimari tasarm eitimi

21

Grak 4 renci anketi sonularna gre en ok beenilen EWSAD etkinlikleri

memleketine gitmek iin kullanmak istemesi). Bir baka olas neden, yaanan youn etkileimli ders ortamlarnn tatil zamanna denk den beklentileri karlamamas ve belki de bu kadar iddial ve youn ortam iin rencinin kendini hazr ve donanml hissetmemesidir. Zira, dzenleme komitesinde grev alan Gazili renciler ortam bir an bile terk etmemilerdir. Kurum rencilerinin bu tip bir etkinlie kar olan yatknlk, eilim, tercih ve istekleri iin ayr ve daha detayl bir z-deerlendirmeye gereksinim vardr. Dolaysyla, bu tip organizasyonlarn dzenlenmesinde kurum ii renci ve retim eleman dinamiklerin de nceden/e zamanl/sonradan ele alnmas ve bu yolla kurumun da bu etkinlikten ne rendiinin ortaya konmas gereklidir. Bu, kurumsal kltrn geliimine de katk salayacaktr.
Grak 5 EWSAD renci katlmclarnn z-deerlendirmeleri

terli grmeleri, kendi okullarndaki baarlar ve kendilerini alkan olarak niteleyip nitelemeyecekleri konularndaki grleri ifade etmektedir. Buna gre katlmc renciler, byk oranda alkan ve kendinden emin rencilerdir. Genelde stdyo hocalarnn da rencilerin alma disiplinleri ve stdyo iindeki liderlik ve ekip almasna yatknlklar hakkndaki grleri olumludur. Kendi kendini organize edebilen ve retebilen bir renci kitlesi ile kar karya olduklarn ifade etmilerdir. Sklkla dile getirilen nemli bir konu, Gazi Mimarlk ve Trkiyedeki dier baz mimarlk okullarndan gelen rencilerin zaman zaman programa devamnda sorunlar yaanm olmasdr. Bunda ncelikli nedenler, dil (ngilizce) ve zamanlamadr (iki smestr arasndaki zaman birok rencinin

Baar Dzeyine Genel Bak Tm katlmclardan 15 maddelik bir liste halinde ve 5 dereceli bir lekte katldklar EWSAD etkinliinin baarsn deerlendirmeleri istenmitir. Deerlendirmeci tarafndan nceden ve proje ieriine uygun olarak hazrlanm olan baar kriterleri unlardr: 1. Organizasyondan duyulan genel memnuniyet 2. Katlnan stdyodan duyulan memnuniyet 3. Katlnan stdyoda kiinin kendini ne derece ifade edebildii 4. Katlnan stdyo sayesinde kiinin tasarm becerilerinin ne derece geliebildii 5. Dil becerisinin ne derece gelitii 6. Stdyo hocasndan duyulan memnuniyet

22

dosya mimari tasarm eitimi

7. Stdyo hocasnn kulland metodoloji ve tekniklerden duyulan memnuniyet 8. Stdyoda izlenen gnlk programdan duyulan memnuniyet 9. Stdyoya elik eden Gazi Mimarlk retim elemanndan duyulan memnuniyet 10. Stdyoya zaman zaman katlan Trk mimarlarn katklarndan memnuniyet 11. Stdyo ortamnn zik koullarndan (aydnlatma, stma, havalandrma) duyulan memnuniyet 12. Krtasiye ve dier ekipmanlara ulaabilme 13. EWSAD web sayfasnn etkinlii ve amaca uy gunluu 14. Gelecek yl da EWSADa katlma istei 15. EWSADda geen zamann nee, coku, bilgi, retim ve kltrel etkileimle doluluu, dolaysyla 2 haftalk zamann dolu dolu yaanml

renci anketlerinin sonunda yer alan bu deerlendirmeyi takiben bir de bo sayfa braklm ve rencilere bu bo sayfaya EWSAD hakknda diledikleri ey(ler)i diledikleri kadar yazma ans verilmitir. Bo sayfalar genellikle teekkr notlar ile dolu olarak geri dnmtr. EWSAD n bu kadar ok kiiyi bir araya getirebilme baars gstermi olmas tebrik edilmi ve bu ortamlarn bu kadar ok kiiyle birlikte gerekten birer uluslararas ortam olabildikleri ifade edilmitir. Bu szl memnuniyet, saysal notlamalarda da kendini gstermektedir. Grak 6, yukarda saylan 15 maddelik deerlendirme kriterlerine verilen cevaplar 3 yl iin karlatrmal olarak gstermektedir. Grld gibi her 3 ylda da belli bir baar dzeyi yakalanmtr. Her bir yl iin renci ve stdyo hocalarnn deerler ortalamas alnarak birer baar indeks deeri saptanmtr. Bu deer; 2007 iin 3.79, 2008 iin 3.83 ve 2009 iin ise 3.77dir (1= dk baar, 5=yksek baar). Stdyo hocalarndan duyulan memnuniyet her 3 yl iin de en zirve deerdir. Bu da anlama yap-

Grak 6 renci anketi sonularna gre salanan genel baar

dosya mimari tasarm eitimi

23

lan kurumlarn ve davet edilen hocalarn ne kadar isabetli seildiinin ve renci ile birlikteliklerinin ne kadar olumlu sonular verebildiinin bir gstergesidir. Bu baardaki bir baka etmen de, etkinliklere uzun zamandr srekli katlan hocalarn ortam benimseme ve katkda bulunmada disiplinli/prensipli davranmalardr. Bir alttaki zirve deer ise katlnan EWSAD etkinliinin gerekten doyurucu olarak deerlendirilmesidir. Bu deer, zamann dolu dolu yaanm olduunun, harcanan zaman ve emekten geriye ok eylerin kalacann bir ifadesidir. En ok sknt duyulan konu dildir. Her ne kadar mimari retimin kendi dili olsa da, bunu kardakine anlatmada nemli rol oynayan konuma dilinin ngilizce olmas tm renciler iin (anadili ngilizce olanlar hari) sknt yaratmtr. zellikle sunumlarda heyecanla da birleen anlatamama endiesi sklkla gzlenmi, hatta stdyo hocalarndan zaman zaman ikayet olarak iletilmitir. Yannda renci getiren Avrupal hocalar, bu problemi dil snav yaparak bir dereceye kadar nlemilerdir. Ancak bu genel bir davran biimi olmadndan grece daha snrl anlatabilen ve anlayabilenler ounlukta kalmtr. Bu da iletiimin hzn yavalatmtr. Gazi Mimarlkn zik imkanlar snrl ve sabittir. Dier zamanlarda 50-60 kiinin ders yapt stdyo mekanlar EWSAD etkinlikleri srasnda 10-15 rencinin serbest alma mekanlar haline gelmitir. zellikle havann ok souk olduu bir zamana rastlayan 2007 etkinliinde renciler stdyo ortamlarnn soukluundan yaknmlardr. Mekanlar gece kullanabilmek, zellikle sunum tarihi yaklatnda nemli olmaktadr. Dolaysyla, gece alabilme konforu da bu tip etkinliklerde gz nne alnmas gereken bir zelliktir. En Byk Baar: Gelecei Biimlendirebilmek Gzel bir ey, EWSADn mimarlk mfredatnn ve tasarm stdyosu derslerinin bir tamamlaycs olmada bir model olmu olmasdr. 2 ortak kurum ve Gazi, EWSAD model alarak, 5 farkl yeni Erasmus/Sokrates/IP projesi iin bavurdular. Bu EWSADn baarsn ve gcn gsteriyor.
Nur alar (Trkiye ) EWSAD proje koordinatr

mesidir. EWSAD2007-08-09 etkinliklerinde elde edilen deneyim ve yakalanan baar dzeyi hem EWSADn devam iin yeniden bavurulmasn salam (organizatr: Yrd.Do.Dr. Esin Boyacolu) hem de 3 yl boyunca Ayvalkda gerekleecek olan, 7 ortakl, EWTA-European Workshops on Tourism and Architecture balkl yeni bir IP (Intensive Program)nin (organizatr: r.Gr.Dr. Fulya zmen) oluumuna zemin hazrlamtr. Ayn projenin srdrlmesi ve benzer konseptli bir baka projenin gerekletirilmesinden daha nemli bir baar da mevcut deneyimin kurumun yenilenmesinde kullanlabilmesidir. Kukusuz, katlmc olan Gazi Mimarlk hocalar ve rencileri bu sreten kendileri ve kurumlar adna ok ey renmilerdir. zellikle stdyo hocalarnn gncel yaklamlardan haberdar olmas iin ve kendi gncel yaklamlarndan da konuk olan Avrupal grubu haberdar edebilmeleri iin, uluslararas paylam kurumun bnyesine tayan bylesi bir etkinlik nemli bir kazanmdr. Stdyo uygulamalarnn bundan sonraki seyir ve ierikleri kukusuz bu uygulamadan izler tayacaktr. Aldous Huxley in (1894-1963) ve Archibald MacLeish in (18921982) ifade ettikleri gibi; Experience is not what happens to you. It is what you do with what happens to you./Deneyim banza gelen deildir, banza gelenle ne yaptnzdr. There is only one thing more painful than learning from experience and that is not learning from experience./Deneyimle renmekten daha sancl bir ey daha varsa o da deneyimden bir ey renmemektir. Deerlendirme Olgusu Balamnda Son Sz Deneyimlenen ve bu deerlendirme yazs ile baar dzeyinin genel hatlar ortaya konan EWSAD uygulamas, katlmc olan herkesi mutlu eden, bireylerin kendi kapasitelerini amalarn salayan, kurum kimliine yeni bir boyut kazandran, baarl bir mimarlk eitimi uygulamasdr. Son yllarda giderek eitlenen mimari tasarm stdyo ortamlarnn iinde kendi zgn yerini alma yolundadr. Deneyimler ve deneyimlerin deerlendirilmesi zerine kurulmu olmas programn kalcln ve giderek glenmesini salayacak bir zelliktir. Buradan karlacak sonu, yaanan her eitsel deneyimin, ierii ne/nasl olursa olsun deerlendirici bir gzle ele alnmas ve deerlendirme sonularnn gelecek deneyimlere yanstlmasdr.

Kukusuz, bir uygulamann en byk baars kendisinden yeni uygulamalar retilebilmesi, organizatr kurumu, davetli kurumlar ve hatta izleyici olan kurumlar etkileyebilme ve motive edebil-

24

dosya mimari tasarm eitimi

Yeni denemeleri gze almak ve deerlendirmeleri dikkate almak srekli geliimin ve yksek performansn en nemli bileenleridir. Teekkrler EWSADn bir Erasmus/Sokrates/IP projesi olma sreci iinde beni deerlendirici olarak grevlendiren ve bu rnek projenin kurumumuzda gereklemesi iin hibir emeini esirgemeyen Sayn Prof.Dr. Nur alara teekkr bir bor bilirim. Ayrca, deerlendirme almalar srasnda, anketlerin datlmas, toplanmas ve bilgisayar ortamna girilmesindeki emekleri ve 2009da gerekletirdii tm grmeler ve kaytlar iin kurumumuz Aratrma Grevlisi Y. Mim. Hilal Aycya da gnlden teekkr ediyorum.

lk ve Eitim Kurultay, Kapsayc ve Katlmc Bir Tasarm / Aratrma Projesi Olarak Deiim altay, ODT. Ayrca, mimari tasarm eitiminde tasarm stdyolar kavramnn alm, tarihteki deiim aamalar, gnmzdeki eitlilikler, Gazi Mimarlk K Okullarnn alm, geliim ve kazanmlarn konu alan bir baka kapsaml metin de udur: alar, N., 2007,Extra-Curricular Challenges In Architectural Design Education: International Workshops / Roving Studios, EWSAD2007 al konumas.

KAYNAKA
Lost Space/Kayp Mekanlar temas iin kaynaka Trancik,R., Finding Lost Space Theories of Urban Design Van Nostrand Reinhold Company Inc., New York, 1986 Grosz, E., Architecture From the Outside Essays on Virtual and Real Space, The MIT Press, Cambridge, 2001, pp:57 Tschumi, B., Architecture and Disjunction, MIT Press, USA, 1996 Winter School 2003-04-05 iin kaynaka

DPNOTLAR
Bu konuda lkemizde ve dnyada gelinen son durumu kapsaml olarak ieren etkinlik Flexibility/Esneklik temal Architectural Forum IV olmutur. Tm bildirilerin topland kitap: Architectural Education Forum IV, Flexibility in Architectural Education, 26-29 May 2009, Erciyes University, Faculty of Architecture / Kayseri-Turkey
1 2

alar N., GUFEA, Department of Architecture, Winter School 2003 GUFEA, Department of Architecture, Winter School 2004 GUFEA, Department of Architecture, Winter School 2005 EWSAD2007-08 ve projenin Gazi Mimarlk Mfredat ile likilendirilmesi iin kaynaka alar N., Din P., 2007, Mimarlk Eitim Programnda Dnmn Tasarlanmasna Ynelik Bir Deneyim: Gazi Mimarlk K Okullar, Mimarlk ve Eitim Kurultay, Kapsayc ve Katlmc Bir Tasarm/Aratrma Projesi Olarak Deiim altay, ODT.

EWSAD2007-08-09 ortaklar: Aristotle University of Thessaloniki, School of Architecture (Yunanistan); FH Bochum, University of Applied Sciences, Department of Architecture (Almanya); Higher Institute of Architectural Sciences Henry van de Velde (Antwerp/Belika); Architectural Association School of Architecture (Londra/ngiltere); Politecnico di Milano (talya); Lusofona University of Technology and Humanity (Lizbon/Portekiz); TU/e Eindhoven University of Technology (Hollanda); University of Liverpool, (ngiltere); Politechnika Szczecinka (Polonya); University of Ljubljana, Faculty of Architecture (Slovenya); University of Paris La Sorbonne (Fransa); Gazi niversitesi-Mh.Mim.Fak.-Mimarlk Blm (Ankara/Trkiye)

Sz edilen kltrel al-veriteki akkanla yer vermemekle birlikte etkinlik ierikleri, ksa metinler, sre ve rnleri aktaran zengin resimlerle u kaynaklarda yer almaktadr: Winter School 2003 (editor: Nur alar), Winter School 2004 (editor: Zeynep Uluda) and Winter School 2005 (editor: Esin Boyacolu).

EWSAD2005de Glser elebi, Mediha Gltek, Yaln Emmiler ve Serdar Akbay tarafndan ynetilen Designing with the Gypsium / Alta ile Tasarlamak balkl stdyo buna rnektir.
4 5

Winter School projelerinin gemii ve Gazi Mimarlk ders programnn yeniden kurgulanmasndaki yeri iin geni bir sunum u kaynakta yer almaktadr: alar N., Din P., 2007, Mimarlk Eitim Programnda Dnmn Tasarlanmasna Ynelik Bir Deneyim: Gazi Mimarlk K Okullar, Mimar-

dosya mimari tasarm eitimi

25

YEN BR MMAR KMLE DORU1: BR PEDAGOJK DENEYM

Vasco Pinheiro, Dr. Lusofona Beeri Bilimler ve Teknoloji nv., Mimarlk, ehircilik, Corafya ve Sanat Blm., Lizbon Portekiz

GR Yeni Bir Mimari Kimlie Doru Mays 2009da Portekiz, Lizbon, Lusofona niversitesinde IDArq Factor2 aratrma grubunun dzenledii uluslararas bir seminerdir. Seminerin amac kreselleme etkisi altnda ada mimarln durumunu ve gnmzde ortak yaknma olan, uluslararas mimarlk dilinin ve tarznn yaylmasyla kanlmaz olarak yitirilmeye yz tutan blgesel ve ulusal kimliklerin irdelenmesiydi. Lusofona niversitesi mimarlk rencilerine ynelik dzenlenen bu seminere Trkiye, talya ve Portekizden serbest mimarlar ve mimarlk hocalar katlmlardr. SORUN Gnmzde, tm dnyada kreselleen toplumun bir rn haline gelen mimarla duyulan ilginin azaldna ve gerek yneticilerin gerekse mimarlk pratii iindekilerin vasat nitelikleri ve duyarszlklar nedeniyle zorluklarla kar karya olduuna inanlmaktadr. Mimari dokuda, gelien teknolojinin rn olan yeni nesnelerin poplerleerek yaygnlayor olmas ac bir gerektir. Dnya 20. yzyln ortalarndan bu yana daha da klmtr. Uzaklklar artk sorun deildir, bir profesyonel olarak mimar da artk ok uluslu bir kiiliktir. Kimilerinin yldz mimarlar3 diye adlandrd gnmz mimarlnn byk isimlerinin, sadece yaadklar lkeyle snrl olmayp tm dnyada i yapt, dolaysyla varln duyurduu ve bu lkeler ve yerler tarafndan rgtlenen tm internet sitelerinde yer aldklar grlmektedir. Dier yandan, teknoloji mimarlk yaklamlarna yeni ve ilgin aralar kazandrmtr. 80li yllarn banda ounlukla iki boyutlu izimler iin kullanlan CAD yazlm abuk izmek, oaltmak ve ulatrmak iin gl bir arat. Ancak, CAD yazlm gnmzde artk yetersiz kald. Mimarlar istemlerinde her geen gn daha mklpesent olmaya baladndan, mimarlk alannda yeni aralar reten dijital teknolojiler gl bir endstri haline geldi. Eskiden sorun olan kolay ve hzl izim artk bytlecek bir sorun olmaktan kt. u anki asl talep imgedir ve mimarn dlediini grnr klarak, herkesin anlayabilecei bir gereklik olarak sunma ihtiyacdr. Asl amalar kuramsal ierii aktarmak olmas gerektii halde, sayfalarnda mimari imge grntlerine giderek daha ok yer veren gnmz dergi ve gazeteleri bu nemli deiimi olduka iyi belgelemektedir. Bu gerek, kimi zaman anlamca bo ve mimari sylemin dnda kalan mkemmel grnen imgelere bakmay talep eden tketim toplumunun ak bir gstergesi olmutur. Kreselleen dnyada, mimarlk gsteri dnyas olmu, mimar itah ac ekil ve biimlerle yaratlan imgelerin reticisi olarak grlmeye balamtr. Uluslararas EURAU4 kongresinin Kltrel Peyzajlara ayrlan son oturumunda, Peter Eisenman sunuuna dn gece buraya vardmda, dzenleme kurulundakilerin bu konumada sunmak niyetinde olduum resimleri grmek istemesini ok takdir ettim diyerek balar. Eisenman mimari konumalarn grntler veya resimlerden ibaret olmamas gerektiini, buna gerek olmadn, zira mimarlarn ciddi

26

dosya mimari tasarm eitimi

eylerden konumas gerektiini ve projelerini grntleri zerinden ksaca tanmlayarak ve burada n kap var, bu plan, bu vb. eklinde anlatarak dinleyicilerini aptal yerine koymamalar gerektiini belirtir. Eisenman tm dnyaya yaylan ve mimarl da etkisi altna alan hiper-medyatik kltr nemsemektedir. Planlar, kesitler ve cepheler gibi basit izimleri olan dz yaplarn artk bir yarmay kazanmak iin hi de yeterli olmadn syler. nsanlar yeni eyler istemektedir, yeni bina biimleri, ekiller ve grntler bu istei karlamaldr. Mimarlk, para ile btn arasndaki ilikinin yava yava yitirildii, seyirlik ve imge egemen bir kltrn iinde kaybolmu durumdadr. Ayrca, giderek daha ok imge tasarlama teknolojisinin rn haline gelen mimarlk gerisindeki mekndan daha ok cephe tasarmn nemser olmutur. Kresellemeye bal olarak genius loci nin kaybedilmesine yol aan sorunlarn bir ksm da mimarlk alanndaki yeniliklerin yerlerin doasna ve kltrne sayg gstermemesinden kaynaklanmaktadr. Dnyada bu gerei yanstan eitli rnekler bulunmaktadr. in, Dubai ve hatta Avrupa lkeleri kendi kltrel ve geleneksel artalanlaryla atan yeni mimari biim ve ekilleri sadece yeni kresel dinamiklerin bir paras olduklar veya olmak istedikleri iin ithal etmektedirler. Kimlik sorunu ve kimlik aray bu nedenle mimarln mesleki ve akademik ortamn yakndan ilgilendiren geni ve elikili bir alandr. Mimarlk rencileri her gn internet ve dier kolay tketim kaynaklar araclyla mimarln ready-made rn olduu yanlgsn aktaran imgeler bombardmana tutulmaktadr. rencilerin dikkatlerini elmek ve ilgilerinin yeniden temel mimarlk ilkelerine odaklanmasn salamak

zorunluluk ve nemli bir grevdir. Mimarlk basit bir i deildir. Sadece k ve hareket deildir. Her ne kadar Salman Rdiye gre bir eit Mac World de5 yaasak da rencilere mimarln fast-food olmad dncesini alamak nemlidir. SEMNER Yeni Bir Mimari Kimlie Doru balkl bir seminer dzenleme dncesi, kimlik sorununa duyulan pedagojik ilginin sonucunda, rencilere fast-food mimarln doru ve gerek bir zm sunmadn anlatabilmenin bir yolu olarak ortaya kmtr. Seminer, mimarln kuramsal ve pratik alanndan yaklamlarla ready-made dncesini akla kavuturmay ve rencileri mimarlk dncesinin ve pratiinin asl zeminini oluturan deerler ve ilkeler tartmasna yneltmeyi amalayan mimari tasarm hocalar ve uygulamac mimarlar tarafndan sunulmutur. Seminerde iki gn konferans, bir gn Lizbon gezisi ve seminer konusunda hazrlanan renci posterlerinin sunulduu bir sergi olmak zere rencilerin dzeyde katlmlarna olanak salayan tr etkinlik yer almtr. Konferanslar geni alm olan konular kapsyordu. Kresellemenin zararl etkileri ile ba etmekte zm olarak nerilen srdrlebilirlik, ayn zamanda nasl bir mimarlk gelitirme isteinde olduumuz tartmalarn ve yan sra mimarca tavrlarn ardndaki ilkeleri ele alan sunularn da kilit konusuydu. ki nl Portekizli mimarn rnek projeler zerinden tasarlama yntem ve yaklamlarn ve dnme biimlerini akladklar sunular olduka etkiliydi. renciler program ve mimari zmler arasnda sk bir iliki olduunu, programn duraan bir ilke deil beklentilere ve yerin ayrc zelliklerine gre

dosya mimari tasarm eitimi

27

srekli yeniden kefedilmesi gereken bir ara olduunu kavrayabilme olana buldular. Lisbondaki gnlk gezi de rencilere kresel eilimler ile meknlara mimarinin de tesinde bir kimlik salayan yerel gelenekler arasndaki uurumu gstermeyi amalayan seminer plannn bir parasyd. Yeni mimarlk retimi ve yakn zamanda yaplan projeler ile Lizbon Katedrali gibi eski yaplar arasndaki ztl vurgulamak gerekte rencilerin para ile btn arasndaki ilikinin nemini ve eski kentin mimari kimliine balca katknn paralar btnletirmek olduunu kavramalar iin bir kkrtmayd. Bu temel etkinliklere ek olarak renciler seminerin temasn irdelemeye ve mimari kimlik konusunda kendi grlerini yanstan posterler sunmaya davet edildi. Bu etkinlik rencileri seminerin tartma alanna ekmek ve kresellemenin mimarlk zerindeki gl etkilerini dnmeye / tartmaya isteklendirmek asndan yararl oldu. PEDAGOJK LKELER Mimarl retmek ve rencileri gelecek uygulamalara hazrlamak, snf ortamnda yer alan formel etkinliklerin tesine geen birok farkl boyutu birletiren zor bir grevdir. Sorun sadece retimin nasl yaplaca deil, asl olarak neyin yaplmas ve neden yaplmas gerektiidir. Yaadmz an deiim andr, kuramclar buna paradigma deiimi adn verirler. Eisenmann belirttii gibi, eer gelecei ok fazla dnrsek gemie taklp kalmamz olasdr. nemli olan imdiki zaman dnmek, anlamak ve gemiin evrim geirmi hali olan imdiyi kavramaktr. Yeni projelere ve mimari baarlara tutulmak yeterli deildir ve salam bir ilke de deildir. nemli olan dier mimarlarnkine benzer yaplar tasarlamak deildir. nemli olan, tasarmlarn ardndaki nedenleri kavramaktr, tehlikelerin ve olanaklarn farknda olmaktr. Uygulamann gerisinde bir kuram olduunu ve bu kuramn da kltrel artalann bir rn olduunu anlamaktr. Mimar ayn zamanda toplumun bir parasdr. Mimarn almalar o toplumdaki doru yerini, toplumun kltr ve gereksinimleri dorultusunda almaldr. Mimarlk karmak bak alaryla ilgilenen olduka karmak bir etkinliktir, ancak ayn zamanda mimarln merkezinde insannn yer ald unutulmamaldr. Mimarlk insanlar tarafndan insanlar iin yaratlmakta ve gelitirilmektedir. Yaratma srecinin gerisinde dorudan bir sosyal ve insancl anlam bulunmaktadr, bu nedenle renciler mimarl resim veya heykel gibi ele alma ayartmasndan kurtarlmaldr. Yeni Bir Mimari Kimlie Doru semineri ve benzeri etkinlikler mimarlk rencilerini imdiden gelecek senaryolarna hazrlamak, sorunlar ve almak zmlere kar

bilinlendirmek, alma, tartma ve aratrmalarn iinde yer almaya isteklendirmek dncesini desteklemektedir. Ders programnda yer alan konularn dna karak rencilerin mimarlk alanndaki bireysel duyarllk ve yaklamlarn gelitirmesine olanak tannmaldr. Mimarlk eitimi okul ile snrl kalmamaldr. Kentin kendisinden daha iyi bir mimarlk eitimi kitab olabilir mi? Mimari proje yapmay renmede var olan mimarlk rneklerini zmlemek ve deneyimlemek, tasarmclar zerine okumak ve konumak, kullanclar ile tartmaktan daha etkili bir renme biimi olabilir mi? Pedagojik olarak deerlendirmek gerekirse, kendi dncelerini posterlere yanstarak rencileri mimari kimlik, kimliin ierii ve kimlik yorumlar ve tartmalar gibi karmak konular hakknda dnmeye isteklendirmek ardndan davetli konumaclarn sunduu deiik grlerle yz yze gelmeye hazrlamak ve kentte gezerek tartlan grlerin gerekliini kavrayabilmelerine destek olacak rneklerle pekitirmek bu seminerin balca baars olmutur. eviren: Yrd. Do. Dr. Pnar Din
DPNOTLAR
1 Towards a New Architectural Identity Lusofona niversitesi tarafndan Portekiz, Lizbonda, 20, 21 ve 22 Mays 2009 tarihlerinde dzenlenmi olan uluslararas bir seminerin baldr. Seminere konumac olarak Jacinto Rodrigues (FAUP, Porto, Portekiz), Nur aglar (Gazi Universitesi, Ankara, Trkiye), Ana Rainha (ULHT, Lizbon, Portekiz), Ado Franchini (Milano Politeknik niversitesi, Milano, Italya); Luca Fabris (Milano Politeknik niversitesi, Milano, Italya) ve Serbest Mimarlar Joo Pedro Falco de Campos (Lizbon, Portekiz) ile Nuno Mateus (Lizbon, Portekiz) katlmlardr. Seminer ile ilgili ayrntl bilgiye http://towardsanewarchitecturalidentity. blogspot.com adresinden ulalabilir. 2 IDArq Factor grubu mimarlk ve ehircilik alannda kimlik sorununu irdeleyen ve zellikle kresellemenin etkisi altndaki yerel, blgesel ve geleneksel mimarlk ile mimari/kentsel miras ile ilgili hertrl bilgiyi derleme ve retmeyi grev edinmi bir aratrma grubudur. Aratrma grubu ile ilgili ayrntl bilgiye http://www.idarqfactor.org adresinden ulalabilir. 3

Szck ngilizce literatrde starchitects ve/veya archistars olarak kullanlmaktadr. (evirenin notu)

4 EURAU-Cultural Landscape, Ocak 2008 de Madrid, spanyada dzenlenen uluslarars kongredir. Kongre kltrel bir deer olarak peyzaj tartmay amalamaktadr. Peter Eisenman kongreye son gnnde Santiago de Composteladaki Galicias City of Culture projesini sunduu bir konuma ile katlmtr. Konuma metni kongre kitabnda yer almamaktadr ancak http://www.youtube.com/watch?v=32aaRDyLPxo &feature=channel adresinden ulalabilir. 5 Mac World Salman Rushdie tarafndan Mart 1999da yaymlanan Globalization balkl makalesinde kullanlmaktadr. Bu makale yazarn 2002de baslan isimli Step Across This Line kitabnda yer almaktadr. Kitabn Portekizce evirisi: Rushdie, Salman - Pisar o Risco. Publicaes D. Quixote, Lisboa, 2004. ISBN 972 20 2679 8

28

dosya mimari tasarm eitimi

EVRENSELLK VE ZGNLK KAVRAMLARINA MMARLIK ETM ALANINDAN BAKMAK

Elif zelgl, Yksek Mimar, ODT Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm

Mimarn sahip olmas gereken yeterliliklerin tanm, eitim alannda her geen gn biraz daha tartlr hale gelen en nemli konu balklarndan bir tanesidir. Gnmzdeki yeterlilik tanmnn ise Vitriviusun tanmndan1 o kadar da uzak olmadn sylemek yanl olmaz. Sz konusu yeterliliklerin eitim kurumlar tarafndan renciye kazandrlma biimleri ise bu makalenin zerinde durduu ve tartmaya niyet ettii asl alandr. Gemite ve gnmzde mimarlk eitimine, farkl balamlarda farkllaan yaklamlar gze arpmaktadr. Rnesansn gl geometri vurgusu; Academia Royale de birbirinden ayrlm atlyede tasarm, snfta teori eitimi; Bauhausda temel tasarmn eitiminin gc, TomsTaveirann mimarlk niversitesi modelleri ilk akla gelen farkl yaklam biimlerinden sadece bazlardr.2 Bu makale ise mimarlk eitim kurumlarnn bir yandan evrensel deerlerle varolup global ada bir btnn parasn olutururken; dier yandan da kurumsallklarnn bir yansmas olarak kendilerine zg deerlerini kurma ve yaatma gereklilikleri arasnda yaadklar gerilimi irdelemektedir. phesiz kresellemeyle birlikte gnmzde evrensellik ve zgnlk kavramlar hemen her alanda tartla gelmektedir. Eitim tarafndan bakacak olursak; iletiim teknolojilerinin hzla gelimesi; bilgi retimi, kullanm ve transferinde gerekle-

en deiimler; renci ve retim yesi hareketlilii gibi etmenler kresel bir mimarlk eitim alan oluturmaktadr. Kreselleme tm bu etmenleri beraberinde getirerek birok alanda olduu gibi mimarlk ve mimarlk eitimi alannda da baz kavramlarn yeniden sorgulanr ve tartlr hale gelmesine neden olmutur. Sz edilen ortak ada mimarlk eitim kurumlar birbirlerinin farknda olarak ve tm bu hareketlilii salamak adna belirli bir standard tutturmak durumunda ilev gstermektedir. Mimarlk eitiminin evrensellii denildiinde, evrensellik kavram aynlk ve minimum standart arasndaki yelpazede bir yerlerde konumlanabilmektedir. Dolaysyla bir yandan mimarlk eitiminde yaand ngrlen aynlamaya; bir yandan da okulun sahip olmas gereken olmazsa olmaz standartlara referans verebilmektedir. Mimarln disiplinleraras karakteri, kurumlarn farkllaan yerel, kltrel ve kurumsal balamlaryla bir araya gelince renciye sunulan mimarlk eitim ortamnn zgnlnden sz etmemek kanlmaz olmaktadr. zgnlk kavramnn kurumsal kimlik tartmalarna kadar kayabilen farkl boyutlara sahip bir konu olduunu belirtmek gerekir. Aslnda kresellemeden bamsz da dnlse kurumsal kimlik kavram bal bana bir

dosya mimari tasarm eitimi

29

aratrma alan tanmlar, ancak son yllarda kresellemenin bir getirisi de kimlik tartmalarnn hz kazanmasdr. renci, retim yesi hareketliliinin artmas okullarn kendilerini tercih edilir hale getirmesi gerekliliini dourmakta; dijital tasarm ve sunum tekniklerinin ilerlemeler kaydetmesi yeni eitim modellerini de beraberinde getirmekte; kendilerine zg tavrlaryla var olma eiliminde olan zel okullarn sayca gitgide artyor olmasnn dourduu yarmac ortam; mimarn profesyonel alandaki rolnn belirsizlii ve bunun eitim alanna yansmas; mimarln bnyesinde barndrd farkl tasarm alanlar ve okullarn belli alanlara yapt vurgular gibi etmenler mimarlk eitimi alannda zgnlk kavramn tetikleyen etmenlerdir. Buna ek olarak mimarla ve dolaysyla mimarlk eitimine kar da farkllaan yaklamlar da okullar arasnda farkllklar domasna neden olmaktadr. Mimarl sanat dallarndan biri olarak, akademik bir disiplin olarak, mimarlarn yapt profesyonel bir i olarak grmek szn ettiimiz farkl yaklam biimlerinden bazlardr.3 Trkiye zeline inildiinde, mimarlk eitiminin Avrupa Birliine uyum sreci ile de paralel ileyen kritik bir dnemden gemekte olduu dnlrse, iinde bulunduumuz dnemde faaliyet gstermekte olan mimarlk eitim kurumlarna, sz konusu gerilim iindeki konumlanmalar; bu konumlanma iin gelitirdikleri stratejilerini anlayabilmek adna bakmak, gerilimi anlamak iin alnabilecek en kesin ve ak yol olarak deerlendirilebilir, ancak bunun iin bir yntem gelitirmek gereklilii kanlmazdr. Bu makalede gelitirilmi olan bir yntemden ve bu yntemin uygulamasndan ksaca bahsedilecektir. 4 Sonuta da elde olan verilerlerle yntemin kendisi de eletirilecektir. Sz edilen yntem; ncelikle kuruma kimlik kazandran tarihsel ve yerel balam anlamak; kurumun kendini dierleri arasnda da vurma biimini; kresel balamda nasl konumlandrdn gzlemlemekle balanmaldr.5 Kurumun kendine zg balam hakknda kir sahibi olmak ilk elden nemi yadsnamaz ipular verebilmektedir. Bu ipular aracl ile okullarn eitim ieriklerine ve kurumsal bileenlerine bakmak ise son derece yerinde bir okuma ekli olarak benimsenebilir. Kurumlara, salt eitim penceresinden bakmak indirgemeci bir yaklam biimi olacandan, okullarn eitim ieriini ve strktrn, kurumsal zellikleriyle paralel okumak daha salkl bir yak-

lam olarak benimsenebilir. Bu balamda ikinci aamada kurumu oluturan bileenler incelenmelidir. Bunlar kurumun akademik kadrosu, misyonu, program, kaynaklar ve kurumsal strktr olarak kabul edilebilir.6 Bu bileenlerle kuruma bakmak ok geni bir ereve izmesine ve konuyu karmak hale getiriyormu gibi grnmesine ramen aslnda birok konuya k tutabilmektedir. Kurumun verdii eitimi anlamak iin bu bileenlerin herhangi birinin noksanl ok dar bir ayla bakmak demek olur. rnein benzer bir ierie ve yapya sahip bir eitim modlnn, farkl akademik kadro yaplanmalar tarafndan verilmesinden domas muhtemel farkllklar gz ard etmek mmkn olamaz. Kurumsal bileenlerin eitim ortamna etkilerinin rnekleri oaltlabilir. nc aamada eitimin ierii ve strktr; zorunlu ve semeli dersleri, stdyo yaps ve ierii ve zgn baz uygulamalar incelenmelidir. Bu balamda renciye kazandrlmas gereken belli bal alt adet bilgi ve beceri kmesinden ve dolaysyla eitim modlnden sz edilebilir. Bunlar tasarm, tarih, kltr ve sanat, evre ve kent, yap bilimleri ve teknoloji, mesleki almalar, ynetim ve ekonomi ve genel eitimdir. UIA, Unesco, MAK gibi kurulularn bu tanmlara kar yaklamlarnda farkllklar vardr, ancak her ekilde bu alt ana alan aratrmann bu aamas iin referans olarak kullanlabilir. Kurumsal ve eitime dair incelemelerin ardndan ise kurumun sz konusu gerilimde gelitirdii stratejilerine baklmaldr. Kurumlar ierisinde bulunduklar artlara uygun konumlanmak ve varlklarn devam ettirebilmek iin deiimi destekleyen ve koruyan bir yapya sahiptir.7 Evrensellik ve zgnlk gerilimindeki konumlanmas da bunun bir paras olarak kabul edilebilir. Bu balamda konuya yaklalr ise, kurumun oluum ve deiim biimleri oluumsal olan, geliimsel olarak varolan ve bilinli bir biimde kurgulananlar diye balkta gruplanabilir.8 Kurumun varoluunda, iinde bulunduu balamda, kabul edilen deerleri oluumsal olanlardr. Evrimsel olanlar ise kurumun mevcudiyetini devam ettirebilmesi iin deien koullara gre sahip olduu deerlerin deiime uramasdr. nc biim aslnda en ok zerinde durulmas gerekendir, nk iinde bulunduumuz dnem bilinli kararlara daha ok sahne olmaktadr ve yakn gelecekte de bu ynde devam edecektir. Mimarlk eitiminin ieriine ve strktrne ynelik tartmalarn gitgide artaca gelecek dnemde de kurumlarn gerekletirecekleri bilinli kararlar kendilerini evrensellik ve

30

dosya mimari tasarm eitimi

zgnlk ikilemi iinde nasl konumlandracaklar konusunda ynlendirici olacaktr. Trkiyede ilev gsteren baz kkl mimarlk okullarn bnyesinde barndran stanbul Teknik niversitesi, Gazi niversitesi, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi ve Orta Dou Teknik niversitesine, evrensellik ve zgnlk gerilimindeki konumlanlar erevesinde; bahsi edilen yntemi ara olarak kullanarak bakacak olursak, gze arpan birka nemli action pattern9 yazmaya deer bulunabilir. Sz konusu drt kurum, gerek kendi yelerinin ve gerekse mimarlk alannn dier yelerinin kolaylkla tahmin edebilecei zere tarihsel, yerel ve kurumsal farkllklar gstermektedir, ancak eitim modllerine ve kredi dalmlarna bakldnda bu mite kart olarak belirgin benzerlikler gzlenmektedir. Bu balamda konu farklln derecesi ve evrenselliin geldii noktann belirginlemesiyle ilgilidir. Mesela MIMED ve ARCHIPRIX gibi yarmalardaki renci projelerine bakldnda projelerde tasarma yaklam ve sunum teknikleri bakmndan rencilerin mensup olduklar okullar arasnda belirgin farkllklar gzlenemiyor oluu evrenselliin geldii noktaya referans verirken; kurumlarn farkl noktalarda zgn uygulamalar iinde olma aray zgnlk kavramn anmsatmaktadr. Her iki kavrama kar da olumlu ya da olumsuz herhangi bir yarg tamadan, drt kurumun bu gerilimde nasl konumlandn incelemek aslnda ok kapsaml bir aratrma alan tanmlamaktadr. Gelitirilmeye allan yntemi denemek adna kapsam bu kadar geni olan bir aratrma alanna sadece bir giri yapmak niyet edilecek olunursa, drt kurumun gelitirdii belli bal action patternlardan bazlar yazmaya deer bulunabilir. Genel olarak farkl action pattern dan sz etmek mmkndr. Bunlardan ilki kurumun varoluundan beri sregelen baz zelliklerini ve yapma biimlerini bilinli olarak devam ettirmesidir. Makalenin kapsam asndan nemli bir stratejidir, nk kurumun kendini zgn yapan deerlerini korumaya ynelik abasdr. ODTde bir yan kurumun sosyal misyonuna gnderme yapan; krsal bir alanda kk apl bir yapnn inaasn rencinin yapmasnn beklendii zel bir yaz staj uygulamas; birinci snfta temel tasarm eitimi; jri sistemi ve uluslararas ilikilere verilen arlk, kurumun

varoluundan beri sregelen ve bilinli bir ekilde de devam ettirdii baz zellikleridir. Ankara Devlet Mhendislik Mimarlk Akademisi geleneinin bir devam olarak, Gde meslek alanndan eitim alanna yar zamanl retim grevlileri araclyla destek alyor olmas, MSGSnn gemiindeki eitim tarzndan gelen, sanat ve mimarlk arasnda kurumun adyla ve sylemiyle gnmzde de hala kurmaya alt ilikiler. kinci tip action pattern ise kurumun varoluundan beri sregelmi olan uygulamalarn zaman iinde terketmesi veya eski arln vermemesidir. Mimarlk eitiminin evrenselliinin bir yansmas olarak okunabilecek stratejileri ierebilmektedir. MSGSde sz edilen sanat ve mimarlk eitimi arasndaki ilikilerin eski arln yitirmesi. Gde akademi dneminde varolan gl yap eitiminin artk eski arln yitirmesi ve ynteminin deimesi. nc action pattern ise kurumun zaman iinde bilinli olarak eitli kazanmlar elde etmesidir. Son yllarda kresellemeyle beraber mimarlk eitiminin erevesinin izilmeye allmas, kurumlar aras yarn hzlanmas gibi etmenler kurumlar hamleler yapmaya itmektedir. Bu balamda gelecekte zerinde durulmas muhtemel en nemli action pattern da bu olacaktr. Tde renci ve retim grevlisi eitlilii ve sayca fazlalnn kurumun en nemli potansiyellerinden biri olarak kullanlarak, ift anadal programlar almas ve birinci snfta temel tasarm eitimini mimarln farkl tasarm dallar arasndaki rencilerine ortak olarak verilmesi. Gde temal dikey stdyo uygulamas snfta renilen bilgiyle atlye almasnda uygulama yapan ve farkl snardan rencileri buluturmas anlamnda fakl bir yaklamdr. MSGSde kurumun yerel deerlere verdii nemden doan, renciye tasarm yapaca alan seme zgrl verilmesi. Semeli dersler aracl ile MSGSde sanat ve mimarlk arasnda ilikiler kurulmaya allmas.

dosya mimari tasarm eitimi

31

ODTde kurumun misyonu ile rten bir yapya ve ierie sahip olan bina bilgisi yksek lisans programnda renci saysnn fazla oluu ve lisansst eitim kapasitesinin yksek tutuluu. Mimarlk eitiminde evrensellik ve zgnlk gerilimi kresellemenin henz dourmu olduu bir tartma ve aratrma alandr. Bu nedenle konu derin bir bilgi ve dnce havuzuna sahip deildir. Bu balamda sz edilen ok ynl paralel okumalar ieren yntemin revizyonlara ak olmas bakmndan konuya giri niteliinde olduunu belirtmek gerekmektedir. Ayrca Trkiye zelinde evrensellik zgnlk geriliminde nemli rol olan YK ve SS gibi baz evresel etmenlere kar aldklar tutumlarn da iermemesi bakmndan gelitirilmeye ihtiya duyduunu da sylemek yanl olmaz.

7 William J. Sin, The Institution Building Perspective: Properties, Problems, and Promise Institutions and Their Design, Cambridge Massachusetts: Schenkman Publishing Company, 1972, pg.116.

Robert E. Goodin, Institutions and Their Design, The Theory of Institutional Design, New York: Cambridge University Press, 1996, pg. 24.
8

Action pattern kurumun evrensellik ve zgnlk ikilemi ierisindeki farkllaan davran biimlerine referans vermektedir.
9

DPNOTLAR
1

Vitruviusun tanmn yapt sz konusu yeterlilikler izim, geometri, tarih, felsefe, mzik, salk, hukuk ve astronomi alanlarndan bilgi birikimi gerektirmektedir.

Vitruvius Pollio, The Education of the Architect, Vitruvius: the Ten Books on Architecture, Translated by Morris Hicky Morgan, New York: Dover Publications Inc., 1960, pp. 5-6.
2 Geoffrey Broadbent, Architectural Education, Educating Architects, edited by Martin Pearce, Maggie Toy, Great Britain: Academy Editions, 1995, pp.1023. 3 Karl Otto Ellefsen, A Critical Reading of the ENHSA Thematic Network Debates on the Content of Architectural Studies, Present Positions (in)forming Future Challenges , edited by Constantin Spiridonidis and Maria Voyatzaki, Thessaloniki, Greece: Charis Ltd, 2005, pg. 50. 4 Elif zelgl, Universality of Architectural Education and Particularity of Educationl Institutions of Architecture; a Critical and Comparative Look at Four Educational Institutions of Architecture in Turkey, Master Thesis, METU, May 2009. 5 David Bridges, Back to the Future: the higher education curriculum in the 20th Century.

Cambridge Journal of Education, Vol. 30, No. 1, 2000, pp 37 55. Cited by Kees Doevendans, Johan Verbeke, Jelena Petric, A European Curriculum in Architecture How to Organise and Manage the Knowledge of a Dynamic Subject, Towards a Common European Higher Architectural Education Area, edited by Constantine Spiridonidis, Maria Voyatzaki, Thessaloniki : Art of Text S.A., 2002, pg.53
6 William J. Sin, The Institution Building Perspective: Properties, Problems, and Promise Institutions and Their Design, Cambridge Massachusetts: Schenkman Publishing Company, 1972, pg.115.

32

dosya mimari tasarm eitimi

BEKLENMEYEN GELTRMEStudio1de Eitimler

Alexander Pfanzelt, Aratrma Grevlisi, Leopold Franzens niversitesi Mimarlk Fakltesi, nnsbruck Avusturya

Studio1 ounlukla ina edilmi, yapay ve ada evrelerle ilgili konular aratrmaya ve sorgulamaya ynelmitir. lgi alanlar mimarln retimi ve kentlemi evrelerdeki ylm ile ilgili geni bir yelpazede yer alan konular kapsar. Bu ilgi alanlar peyzaj ve kentsel evrenin eletirel deerlendirmelerinden tasarm ve retimin ilikisine, sosyal ve kltrel olgulardan onlarn ziksel gereklie dntrlmesine yaylarak eitlenmektedir.1 Bu balamda mimarl retmek zorlu bir sretir; farkl teknikleri ve eitli ierikleri tartmak ve uygulamak rencileri gelecekteki alma yaamna hazrlamada ve kendi almalarn yapabilmelerinde yeni frsatlar sunmaldr. Eletirel dnme ve farkl yntemler kullanma eitimi esastr. Sorular sormak ve konularla ba etmenin eitli olaslklarn tartmak, tamamlanm cevaplar sunmaktan daha nemlidir. Amacmz mega-yaplar tasarlamak deil, rencilerin var olan balamdaki kk ve gizli niteliklere odaklanmalar ve bu bulgular grselletirmeleridir. Dier disiplinlerle kyaslandnda mevcut kltrel ve sosyal sreleri eletirmede en dorudan rol oynayan ey sanattr. Jane Rendelle gre mimarlk da bu sav izlemelidir: Eer mimarlkla ilintili olarak ilev teriminin geniletilmi anlamn gzetirsek, mimarla balca amac olan eletirel kavramlar ve mekansal ilikileri yaplandrma frsatnn ok seyrek verildiini kavrayabiliriz.2

Her yeni projede eitli alt sistemleri yeniden gzetmek ok nemlidir, nk bu bulgular laboratuvar ve benimsenen tasarm srelerinin k noktasn tanmlar. Bu nedenle mimar yere zel ltleri oluturan sosyal, kltrel, topografyaya ilikin, tektonik ve evresel parametrelerin badaan ve birbirlerini kkrtan dinamik ve ucu ak ann farknda olmaldr. Bugnlerde mimarlk rencilerini web siteleri ve dergiler tarafndan yaynlanan, hibir balam olmayan parametrik geometriler ve gsterili, yar effaf cepheler sunan, her yere ina edilebilir mimari imgelerden baka seeneklerle ilgilenmeye tevik etmeliyiz. Keller Easterling ile paylatmz gre gre bilgisayarn ekranna (cephe uygulamas) bakmay brakmal, bunun yerine sistemi ieriden ileten kodlara younlamalyz. HER NE DNYORSAN TERSN DN 3 Yerle ilgili olan tm eylerin bir sralamas var; bu sralamann bir ucunda, belirli bir yerdeki algsn peyzaj diye adlandracam, doann gleri var. Dier ucundaysa makine kullanmmzla zlen yerel sorunlar ve alan frsatlar -ikisinin arasnda bir yerde, yeterince doru kavrandnda, sralamann her iki ucunu da kavrayacak biimde genileyebilecek yaplar var. Peyzaj, binalar ve makineler4

dosya mimari tasarm eitimi

33

lek ilgilenilen nesneyi anlayabilmenin bir ltdr. Bunun yannda, blgesel, topografyaya ilikin, tektonik, tarihsel, sosyal ve kltrel elere bal olarak evrenin dikkatli ve youn gzlemlenmesi esastr. Mimarln retiminde genellikle iki tasarm sreci vardr, benim anlatmak istediim var olan ortamn derin bir zmlemesiyle ortaya kmakta. Bu, sezgilerle deil alma ile elde edilir. Aratrma, tasarm nerisi iin kesinlikle nemlidir. Aratrmayla, yarar-koullar meydana kmakta ve tasarm almas iin temeller sunmaktadr. Mimari Aratrma Yntemlerinde Linda Groat ve David Wanga gre, bu srecin temel erevesini oluturan yedi strateji vardr, ancak bunun da tesinde birbirleriyle btnlemi, farkl ve zel birok yntem vardr. Yorumlayc-tarihsel yaklam, yakn gelecei anlamak iin gemii kullanr. Anlat zmleme var olan yorumlama ve yeniyi dzenlemeyi kolaylatrr. Niteliksel yntem araclyla, gndelik yaantnn getii yer, sosyal bilimler teknikleriyle incelenir. Korelasyon aratrmas iki veya daha fazla deiken arasndaki iliki kalplarn akla kavuturur. Sonular, deikenlerin belirleyici zelliklerini seip kartmak iin, ayrntl tartlmaldr. Deneysel ve yar deneysel yaklamlar var olan sistemin ve/veya zel koullarn denenmesine dayanr. Deneysel olann temeli rastgeleliktir ve var olan bir durumu saptar. Yar -deneysel bir aratrmada rastgelelikler yoktur; buradaki kurgu, bilim adamlar tarafndan yaratlan bir tr laboratuvar ortamdr. Simlasyon ve modelleme aratrmalar eitli leklerde maket modeller reterek insan davranlarnn yapl evre ile ilintili olan znel boyutlarn aratrmakta yararldr. Mantksal tartma yelpazesi formel/matematiksel argmanlardan matematiksel/kltrel argmanlara ve kltrel/tutarsz argmanlara kadar uzanr. erik, devam edegelen srece ilikin soyut bir bulgu yaratan bir meta-katmana aktarlr. Vaka analizleri ve bileik stratejiler zel durumlar zmlemek iin kullanlan aratrmalardr ve farkllk olaan olduu iin mimarla uygundurlar.

TEMEL UNSURLAR Bu yntemleri uygulamak oklu katmanlarn dinamik bir sistemi olarak evremizi daha derinden alglama olana salar. Bu nedenle bir snandrma gereklidir. Btn inceleyerek ve her bir katman snandrarak temel unsurlar belirlenir. Bir sonraki admda, bu temel bulgular meknn zel niteliini vurgulayan yeni ve/veya alternatif ieriklerle birletirilir. Edward Tufteye gre her bir tekil olgu ayr tutulmal ve asl bilgisi ortaya karlmaldr. Neticede, sonu karmaktr, birebirleriyle ilikilenen tekil mikro ve makro elerden oluur, ya gerek ya da sanal olabilirler ve de dorusal olmayan kendi kendini organize etme kurallarn takip ederler. Yukarda sralanan eitli teknikleri uygulayarak, bu sreler aa karlabilir. Aadaki rnekler, sz konusu yntemlerle aa karlan yere zel olgular sunmakta ve eylemsel tasarm iin kavramlar sunmaktadr. Ufuk -Alp blgesinde tek bir ufuk yoktur. Kayan prollerin ardll grnr ufuklar arasnda gizli kalan sonsuz deikenlerin varln hissettirir. Her zaman iin bir ufkun tesinde baka bir ufuk vardr.5 Blgesel/blgesel olmayan -Manzaray alglamak gzlem sreciyle, dikkatli tanmlamalarla olguyu ltreleyerek ve biraraya getirerek renilmelidir. Bilgi kanallarnn daha geni bir ortamdan net bir ekilde eletirilmesi blgeyi sanal ve ziksel bir olgunun arayz olarak, etkileim iin yeni olanaklar salayan yaklamlar alan olarak ortaya karr.6 lm -Manzarann dikkatli bir ekilde betimlenmesi grsel enin karmaklyla sakl kalan bilgi btnlemesini ortaya karr. Burada zamanla balantl faktrler (farkl ulam biimleriyle seyahat eden, tektonik katmanlarn hareketi) manzara grmz deitirir. Farkl balamlar ve ayrntlar gz nne kararak, ayn mekn iin her birinin kendi meknsal ve zamansal mant olan e zamanl referans sistemleri oluturur.7 Yanstma -zel kurgular iin tm toprak kaynaklarnn balang geliimi sadece en dayankl topograk zelliklerle belirlenen farkllamam srekli bir kasaba oluturur. Geleneksel ve ada etkinliklerin katmanlar ylm bir banliyye dnr. Yapay bir nezaket arta kalan uzak merkeziliin (sinemalar, kafeler, marketler, benzinlikler, araba satclar) srekli ak-

34

dosya mimari tasarm eitimi

yla oluur. Her ortam kendi younluklar ve snrlar olan bireysel bir kayt veya bireysel bir a ya da sanal bir mekn retir. Bu kaba verimsizlik modeli hibir zaman iletilmeyen vaatlerine ancak beraberlik iin motor olarak kentsel alanlar (sosyal ve kltrel alanlar) ve program niteliinde eitlilik sunarak ulaabilir. Alanlar ancak zihinlerimizde sonsuz kaynaklar olabilir.8 Bamllklar -Bir takm kark eylemleri (bir rnekte analiz edilmi ve tanmlanm) btn bir sisteme uygulamak bir topografyann varln aklar. Yerel bir faciann btne etkisi dinamik bir sistem ierisinde bamllklar ve yanklamlar gsterir. Sanal uzaksal modelin tesine gemek, evresel, yapsal ya da sosyal olsunlar ya da olmasnlar tm sistemlerde etik bir gr vurgular.9 Dntrme -Kartezyen sistemi sadece haritalama arac deildir. Psikolojik tepkilerin niteliksel ve ardk evrimi boyunca, bir blgenin ve o blgenin topograk verilerinin dorudan deneyimine uygun olan farkl bir sreklilik tasvir edilir. Bunun ierisinde, bir Kartezyen sistemi ierisindeki uyum ilemeyi brakr. Tam bir beyaz krlktr, yeni bir strateji kanlmazdr.10 Belirsizlik -Cora bir aratrma zellikle bir topografyaya Alpler kadar ar uygulandnda snrlarn gsterir. En iyi ihtimalle, bir manzarann yaklakl olabilir, snrl faktrleri ve lokasyonlar tanmlayan bir yaklaklk. Blgeye daha yakndan bakmak sert manevralardan zel alanlara kadar ayrntnn ssel derecelerini gsterir, ancak doas anlalmas zor kalacaktr. Yntemleri topograk parametrelerden zamansal parametrelere kaydrmak bu belirsizlii bir eitlendirme ve balama yerletirme arac olarak smren srekli, kadastroya ait mdahalelerden ziyade mevsimsel bir formlasyon sunar.11 MADDENN EKL Paul Ardenn belirttii gibi, iyi tasarm ve hatta daha iyi, sra d, ok ynl tasarm yldz-mimarlarn tasarmlarnn kopyalayarak, retmenin veya yatrmcnn isteklerini ve resmi talepleri yerine getirerek yaplmaz. Ancak, bizim alanmz bu duruma benziyor. Stdyo1de, bu senaryoyu izleyen, maddenin eklini kestirmeye alan, beklenmeyen ve eletirel projeleri zorluyoruz. rencilerimiz iin en byk zorluk sonular hi kimsenin nceden bilmedii

bir sistemde almaktr. Bu deneyimi getikten sonra, kendi tasarm yntemlerini gelitirmi olacaklardr. Kendi balarna eletirel bir bak asyla alma yetisini edinmi olacaklardr. Bu mimari tasarm retiminin zorluudur. eviren: Yrd. Do. Dr. Pnar Din
DPNOTLAR
de Martino, 2008: www.uibk.ac.at/gestaltung/studio1; 15.06.2009
1 2 3 4 5 6 7 8 9

Rendell, 2008: 39 Arden, 2006: kitap bal Shepheard, 1999:41 de Martino; Pfanzelt, 2009: 156 Ibid: 158 Ibid: 159 Ibid:161 Ibid:162 Ibid: 165 Ibid: 166

10 11

KAYNAKA
Arden, Paul: Whatever You Think Think The Opposite, Penguin Books, London, 2006 Banham, Reyner: The Architecture of the Weel-tempered Environment, The Architectural Press, London, 1969, second edition 1984 de Martino, Stefano; Pfanzelt, Alexander: Innsbruck, Iandscape Research and Experiences in Scaglione, Pino (ed.): High_ Scapes alps, LIST, Barcelona, 2009 Easterling, Keller: Enduring InnocenceGlobal Architecture and Its Political Masquerades, The MIT Press, London, 2005 Gleininger, Andrea; Vrachliotis, Georg (ed.): Komplexitt Entwurfsstrategie und Weltbild; Kontext Architektur, Birkhuser, Basel, 2008 Groat, Linda; Wang, David: Architectural Research Methods, John Wiley & Sons, New York, 2002 Rendel, Jane: Arts Use of Architecture: Place, Site and Setting, in Wetherilt, Caroline (publisher): Psychobuildings, Hayward Publishing, London, 2008 Tonkis, Fran: Urban Cultures Spatial tactics, in Jenks, Chris, ed.: Urban CultureCritical Concepts in Literary and Cultural Space, Routledge, Oxon, 2004 Shepheard, Paul: What is ArchitectureAn Essay on landscapes, Buildings, and Machines, MIT Press, London, 1994, fourth printing 1999 Whiteley, Nigel: Reyner BanhamHistorian of the Immediate Future, The MIT Press, London, 2002

dosya mimari tasarm eitimi

35

TASARIM ATLYELERN DENEYMLEMEK MMARLIK ETMNN TEK YZ

Giorgio Gasco, Dr., Gazi niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm

Gazi niversitesinde Tasarm Atlyelerinin dzenlendiini ilk defa Kasm 2004 senesinde duydum. Prof. Esin Boyacolunun odasndaydm, Bruno Taut ve Mimari Bilgisi adl kitab hakknda konuuyorduk. O sralar Trkiyede Bruno Taut zerine doktora aratrmamn bandaym, Prof. Boyacolu e-danmann olmay kabul etmiti, ancak bu baka bir hikye O konuma esnasnda, bir yn kitap, dergi ve kt arasnda duran bir dosya dikkatimi ekti. Gazi Uluslararas Mimari Tasarm Atlyesinin yeni basmnn tantm broryd dikkatimi eken dosya. Aslnda, dikkatimi eken kapak resmiydi: ak beyaz masalar ve masalar zerine ters evrilmi tabureler. Uyku modundaki okul atlyelerinden birini betimleyen basit bir resimdi, yine de ierisinde olduka derin armlar olan bir resimdi. Bu atlye grnts bir eit vaat gibi duruyordu, er ya da ge yerletirilecek bir eye iaret ediyordu. O tabureler masann zerinden indirilip zemindeki yerlerini alacaklar ve masalar bir tasarm srecini balatacak tm ekipmanlarn glgesinde kalacaklard: usul bir atlye ortam beklentisi. Bu imge aslnda bir balang gibi duruyordu, bir hikyenin, bir deneyim ve onun bir paras olma isteiyle doan dier tm balanglar, nasl sonlanaca merakn nceden uyandryordu. Bu merakla hikyenin bir paras

olmak istediimi belirttim ve ilk olarak 2006 ylnda Gazi K Okulunda bir atlyeyi yrtme daveti aldm. O gnden bugne ok ey deiti, program zellikle bir Erasmus Youn Program (Avrupa Mimari Tasarm K Okulu, 2009da bu formatta, ncs gerekletirildi) olarak daha karmak ve ok ynl bir hal ald. Bana gelince, en sonunda doktora almam tamamladm ve kadrolu olarak Gazide eitim vermeye baladm, ancak her zaman iin aklmda o grnt kald. Bir atlyenin atmosferini temsil eden olduka simgesel bir imge: allm eitim balamnn tam tersi. Bana gre, atlyelerin z her zaman radikal deiiklikler empoze eden esiz atmosferlerinden olumakta. Bu ortamlar, geleneksel eitim etkinliiyle baz deneysel yaklamlar arasndaki bir eik olutururlar. Bu adan, hem eletirel bak asn hem de deerlendirme kriterlerini byk lde deitirmeyi gerektirir. Bir baka deyile, zellikle ksa sreli bir alma olmas asndan, hem analizde hem de konularla ve meknlarla ilgilenme biiminde farkl bir yaklam gerei doar. Son olarak ortam, uluslararas doasna bal olarak, kltrel btnleme, diyalog ve karlkl gveni kapsayan ilikilerde de bir deiiklik beklentisi iinde olur. Ancak, atlye

36

dosya mimari tasarm eitimi

ortam zellikle tasarm yaklamn tm bir dnemi kapsamas gereken tasarm atlyelerindeki ok aamal mimari retim deneyimini ve uzun vadeli analizi kesinlikle daha atik bir dizi dnce ve yntemlerle deitirmeyi ngrr. Bu bak asndan, atlye format mimari eitim deneyiminin teki yz olarak tanmlanabilir. nk en bata artk tek tara bir iliki sz konusu deildir (yani bilgi ve grlerin retmenden renciye aktarm), ancak daha ok hem bilgi ve kukularn, hem de veri ve sorularn i birliki bir tasarm bilincinin geliimini karakterize ettii ortak bir katkya dnr. Bylelikle, bu formatn olas kld deneysel olanaklara bal olarak, alternatif iletiim stratejilerinin test edilmesi, sunulmas veya yeni alma sistemlerinin oluturulmas gibi aratrma yntemleriyle, eitim yntemi genellikle kendisini zenginletiren sra d nitelikler kazanr. zellikle geleneksel eitim yaklamlarna bal olarak atlyelerin tekilii amalarn da farkl olduunu ima eder. Aslnda, birincisi iin ama sonuken, bunun aksine ikincisi iin ama sretir. Tpk bir yolculuk gibi; deneyimin asl deeri var noktas deil, kat edilen yollardr. rencilerin bu tersinden ileyen alma ortamnn farknda olmalarn salamak gerekten nemlidir. Bu durumda, rencilerden sonuca ulamak iin kendilerine bir takm grler verilmesini bekleyen pasif bireyler olmaktansa, srecin aktif aktrleri olmalar istenmektedir. Tasarm gelitirme srecine gereken nemi vermek, aslnda srecin yapsn oluturan gzlem, seim ve sentez yetilerini keskinletirmek anlamna gelir. Bana gre bylesi bir deneyimden tam baar elde etmek iin en nemli yeti gzlem yetisidir. Aslnda, bir tasarm yaklamn gelitirmek mimarlk eitiminin asl niteliidir, tasarm atlyeleri bu yaklam denemek ve gelitirmek

iin iyi bir frsat olutururlar. Bu yaklam ikiyzl/Jenus Face bir doaya sahiptir. renci bir yandan, tasarm alannn benimsenen tasarm yaklamna girdi oluturabilecek zgn zelliklerini aratrmak amac ile var olan balama yneltilir. Dier yandan, tasarm alann yeni batan biimlendirmek zere gelecee ynlendirilir. Son yllarda katldm bu tip almalarda seilen alanlar, bu tanma uyan alanlard. Ankarada Gazi niversitesi tarafndan dzenlenen atlyelerde altm alanlar: 2006- Emekte antik bir Frigya tmls, 2008- Zafer Meydan; 2009- skitler blgesi ile talyada Politecnico di Milano tarafndan dzenlenen atlyelerde altm 2009- Antik Cusago Orman gibi. (ekil 2a, 2b, 2c, 2d). Tm bu alanlar doalarnda ortak bir zellii yitirmi alanlar (Kayp Mekanlar/Lost Spaces Gazi Mimarlkta dzenlenen2007-2009 K Okullarnn da ana temas) ieriyordu: hibir tanm olmayan, terk edilmi ve/veya gndelik yaantnn iinde yer alamayan kentsel mekanlar, veya dokunulmam doal ortamlar. Bu tr ortamlarda, rencilerin gzlem yetisini yaygn ve baarl bir ekilde test etme olana ortaya kt. Bu yaklamn iki ynl eylemi aslnda bir tasarm srecinin asl bileenini oluturmakta ve gerek seme gerekse sentez etkinlikleri sayesinde ilerlemektedir. Bu adan gzlem yeteneine sahip olmak tasarm alannn karmakl ierisinden, mekansal artiklasyonun asal elemanlarn seebilmek anlamna gelir: akslar, bak noktalar, tekrar ve deiim kalplar, zgaralar, topograk kurgu ve morfoloji. Seme aamasnn sonularna dayanarak ilk tasarm diyagramn oluturan sentez almasn yapmak gerekir. (ekil 3). Genelde, bu diyagram tasarm dncesinin, aktif ve uyarc bir e haline gelen balamla etkileimini grselle-

ekil 1 Atlye almas

dosya mimari tasarm eitimi

37

tiren ok yaln ve okunakl bir taslaktr. (ekil 4). Srecin ilemeye baladn gsteren ilk rn ise planimetrik tasarmdr (ekil 5). Aslnda, tasarm srecinin her admnda, seim ve sentez arasndaki karlkl etkileimden yararlanmak daha iyi bir tanmlama dzeyine ulama olana salar. Srecin sonunda her iki aama, ayn zamanda nal sunum iin retilen tm malzemenin biriktirilmesi ve dzenlemesinde de etkili olur. Final sunumun grselletirilmesi aslnda bir atlyenin karar andr. (ekil 6). Tm sreci aklama ve gsterme ansn
ekil 2a Emekte tmls

ekil 2b Zafer Meydan

ekil 2c skitler Byk Sanayi Blgesi

ekil 2d Cusago Orman

38

dosya mimari tasarm eitimi

ekil 3 Planimetrik Diyagram

ekil 4 Etkileimler Diyagram

ekil 6 Final Sunum Paftas

ekil 5 Planimetri
ELEMENTARYUNITS VARIATION OBJECT

ekil 7a Final Sunum Grseli

ekil 7b Final Sunum Grseli

dosya mimari tasarm eitimi

39

sunmaktadr, ancak ayn zamanda da tasarm dncesinin test edildii en nemli admdr. (ekil 7a, 7b, 7c). Bu nedenle, zellikle nal sunumun hazrlama aamas, rencinin sorumluluk almas ve z-gven kazanmas anlamna da gelir. Her zaman iin iyi bir olgunluk dzeyi snavdr. Genellikle renci bu snavdan glenmi olarak kar. Bu geen yllarda grev aldm atlyelerde benim retim yaklamm karakterize eden yntemdir. Elbette rencilerin zamana ve bu tasarm strateji-

sini kontrol etmek iin uygulamaya gereksinmeleri olacaktr, ancak bir atlye sresince deneyim kazanma frsat asla boa gitmemi bir abadr. Ben zellikle daha nce sz ettiim yetilerle-gzlem, seim ve sentez- ilgilenmeyi setim, zira heterojen bir tasarmc grubunun uyumlu ve verimli almasn gerekletirmeyi amalayan benzer kalplar atlye formatnn allm, gvenli srecine olduka iyi uymaktadr. Zaman faktr ise duyarl, ak ve dakik olmaya zorlar. Bu rencilerden ok retmenler iin geerlidir. Kararszlklar kuku uyandrr. rencinin gvenini bir an nce kazanmak gerekten gereklidir. Bir atlyede birlikte almak bir anlama yapmak gibidir. Bu anlama gerekleirse baar salanr. Atlye deneyimlerinden rendiim ilk nemli ders budur. kinci ders ise bazen yazmann izmekten daha iyi bir strateji olabileceidir. Aslnda, bu kk eli-

ekil 7c Final Sunum Maketi

ekil 8a Sylemsel Harita

ekil 8b Sylemsel Harita

ekil 9 Atlye almas

40

dosya mimari tasarm eitimi

kinin nedeni de atlyelerin sunduu eitim ortamnn tam tersinde aranmaldr. Mimarlk bazen imgelere kyasla szcklerle daha yakn ilintiler kurar. mgeler mekan yaratmak iin ve bu mekana egemen olmak iin gereklidir. Ancak, ncelikle mekan grselletirilmeli veya iselletirilmelidir, bu szcklerle etkili bir ekilde salanabilir. Farkl bir yaklamla, mimari tasarm, blmleri/sahneleri mekan ierisinde ekillenen bir senaryoya benzer. Bylesi bir senaryo izilmeden nce kolaylkla yazlabilir. renci bu bak asn kavradnda doru yolda ilerlemeye balar. Mekn anahtar szcklerle anlatan bir metin olarak ele almak, ok etkili bir balang noktasdr. zellikle rencinin duyarlln kast ediyorum, rencinin hayal gc ve tasarm yaklamnn iirsel doas asla nemsiz deildir. Bu yetiyi kefedebilmek bana gre mimarlk eitimde asl ama olmaldr, nk bu, rencinin almalarn ynlendirmek iin kullanlacak nemli bir veridir. Srecin en banda, rencilerden tasarm alanyla ilgili anlatc bir harita karmalarn istemek olaandr. (ekil 8a, 8b). Bu her bir rencinin tasarm alannn niteliklerini kiisel ve znel deerleriyle aratrp bulduu, bu nitelikleri en uygun ifade edebilecek anahtar szckleri belirledii ve birbiriyle paylaarak, tasarm iin etkin bir rehber olarak gelitirdii bir takm almasdr. Bu sunumda ele aldm atlye almalar ok deerli, eitli ve verimli olmutur ancak, benim mesleim adna balca kazanmm yaptm ii yeniden ve daha gl kavramak olmutur. Hala renmem ve kavramam gereken eyler kalmtr, ancak ok ak grebildiim bir ey var: Mimari tasarm ortak bir deneyim olmaldr. Bireysel deneyimlerle sonuca daha kolay ulamak olasdr ancak bu durumda deneyim yararsz olma riskini tar, nk aslnda var olan, bilinen bir yolu izlemitir. Atlye deneyimlerim takm almasnn deerini anlamam salad. Tasarm srecinin, diyaloun ve karlkl i birliinin ortak bir meyvesi olduunu anlamak mimarlk eitiminin teki yznde edindiim sra d bir olanakt. (ekil 9). eviren: Yrd. Do. Dr. Esin Boyacolu

RESMLERN KAYNAKALARI
ekil 1, 2b, 4, 8a, 9: EWSAD 2008, Ankara ekil 2a, 6, 7a, : Gazi WS 2006, Ankara ekil 2c, 7d: EWSAD 2009, Ankara ekil 2d, 3, 5, 7b, 8b: TDF Workshop 2009, Milano

dosya mimari tasarm eitimi

41

ETM ARACI OLARAK BR BL ON

Hakan Salam, Yrd.Do.Dr.,Gazi niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm

Eitim, insanolunun var oluundan bu yana srekli gncelleerek, deierek, dnerek, farkl bak alar kazanarak geliimini srdrmektedir. Farkl dnce biimlerinin eitim biimini deitirip etkiledii bilinmektedir. Bu grler giderek glenen radikal eletirileri de birlikte getirmitir.2 Bu eletiriler dorultusunda deiip gelien, eitimin nasl olmas konusundaki farkl yaklamlar gnmz eitim modellerinin nemli dayanak noktalarn oluturmutur. Cumhuriyet tarihimiz ok nemli, iddial ve baarl bir eitim sreci balatarak gelimitir.3 Yerli ve yabanc pek ok eitim bilimci Trk eitiminin felsef temellerinin yeniden olumas, yeni bir eitim politikasnn oluturulmas ve eitime yeni bir anlay kazandrlmasna katkda bulunmutur. Bylece Trk Eitim Sistemi belirli temeller zerine oturtulmutur. amzn bandan beri gelitirilen kavramlar, eitime ve okula yeni anlamlar yklemektedir. Bugn eitimin gereksinim duyduu deiim, renciyi dorudan sistemin merkezine yerletirme gereklii M102 atlyesini renci merkezli bir atlye olmaya zorunlu brakmtr.4 Gazi niversitesi atlye almalar pek ok okulda olduu gibi ecole de

beaux arts ve bahaus karm diyebileceimiz bir tashih/kritik geleneine oturmaktadr. Bu sre daha ok fonksiyon zmlemelerine, fonksiyon zmlerinden sonra form aratrmalarna ynelik bir sreci tanmlamaktadr. Sorun iyi proje yapmak biiminde formle edilebilir. Oysa sorun sonu rn deil, srecin tmnde gelitirilen dncenin biime aktarlmas sorunudur ve atlyede ne yaparsanz yapn kiiler katlmad, yaamad, anlamad sreci unutmaya hazr olduklarndan renci de byle bir srete doal olarak reddetmeye ve unutmaya hazr olmaktadr. Klasik olarak tanmlanabilecek eitim biimi yerine Atlye, aralarn oaltp, zenginletirip, daha da tesi renci ile iliki kurma biiminde alternatif yollar arayp bulmak bir zorunluluk olarak karmzda durmaktadr. Bu yzden alma ortamnda -snf, park, sokak olabilir- serbest el, teknik izim, cad hepsi birden rencinin isteine bal olarak kullanlabilir. Bu girdiler rencilerin kendilerini anlatmalarnda bir ara olmann dnda herhangi bir etkiye sahip deildirler. Sorun herzaman almalarn/tasarmlarn ardnda yatan dnceye dikkat ekmektir. M102 mimari proje atlyesi olarak, yalnzca tasarm, bina bilgisini ve kuramsal altyapy deil,

42

dosya mimari tasarm eitimi

mimarln btnn oluturan farkl girdileri, verileri, aktrleri de anlamann ortamn oluturmak nemli grnmektedir. Bu atlyenin, farkl anlaylara, kavraylara birikimlere sahip renciler ve hocalar iin, verimli bir deney ortam oluturmas gerektii dnlmektedir. Genel hatlaryla bir dnemlik bu alma sreci eit zaman dilimine ayrlarak almalar belirlenmitir. lk bir aylk sre nal projelerinin temelini oluturacak soyut-kavramsal almalara, ikinci bir aylk sre bir bl on almalarnn aratrma ve uygulamasna, son bir aylk sre ise nal projesine ayrlmtr. Bu srecler ve rnleri nceden belirlenmekle birlikte, bir retim dnemi boyunca tartlacak olan mimarlk problemleri, ve bunlarn zmn/tartlmasn salayacak ara almalar, dnem iinde deiebilmektedir. En nemli tasarm arac olarak kullanlan ara almalarn amac, renciyi sonu rne tamaktr. Ancak her bir ara alma, bitirme projesi gibi ele alnarak, atlye iinde zengin bir tartma ortam yaratlmaya allmaktadr. Ortam canl ve interaktif klmak amalanmaktadr. Atlye almalarnn hede, her eyin nce dncede baladnn altn izse de, dncenin geliim, sosyal deiim, tarih bilgisi gibi aratrmaya, tartmaya, yeniden yorumlamaya imkan tandn kabul etse de asl hede rencinin kendisini mimarlk zerinden yeniden kurgulayp, aa karabildii bir ortam yaratabilmektir. Bu ortamda, mimarln temel sorunlar genel ierii belirlese de, bu ierik atlye srecinde deiebilir klndnda, atlyedeki ortam sorgulayc, eletirici, aratrc, canl, dinamik bir yapya daha kolay dnebilmektedir. Atlyenin dinamik yapsn iler klabilmek iin, eitimci/renci ilikisi, rgtlenme biimi ve tasarm altrmalar, srekli deiip, yenilenmek zorundadr. renciyi her eyin merkezine aldnzda, eitimci de doal olarak, ortam paylaan, renciyi dndren, zmlere olanak salayan kii konumunda olmaktadr. Bylece, atlye, farkl (ya, deneyim, yetenek, birikim vd) bireylerin, farkl sorunlar birlikte zd bir ortama kolayca dnebilmektedir. Bu ortam, atlyedeki herkes iin, hem zorunlu bir eitim, hemde kendi deneyimleri kapasitesinde kuram ve pratiini srekli tartt bir platform sunmaktadr. lk almalarda biimsel yaklamlar kolaylkla ne kabildiinden srekli olarak dnce ve biim arasndaki ba vurgulamak, renciyi ayn soruna farkl gzlklerle bakmann zenginliine, ya da kuram ve pratiin paralelliini kefetmeye zorlamak gerekmektedir. Atlye ortamnda al-

malar, rencinin, yaparak deneyimlemesi, yeniden yorumlamas, bildiklerini unutmas, soyutlamas zerine kurgulanmaktadr. Bir baka deyile, bu almalarn amac, yapmak; problemi bulmak, buna cevap olarak retilen biim ve biimin ardndaki dncenin birbirini destekleyen girdiler olarak tek bir yap eklinde olumas ve bunun her yeni durumda yeni batan kurgulanmas olduuna dikkat ekmektir. Bylece dnce ve biim ayn anda gerekletirilen tek bir eye dntrlm olur. Tm bu almalar srecinde 1991 ylndan beri M102 atlye almalarnda benzeim oyunlar farkl yntemlerle nemli eitim aralarndan biri olarak kullanlmaktadr. Son bir ka yldr ise atlyenin kendisi tmyle bir mimarlk osine dntrlmtr. Artk hocalar-renciler yerine mimarlardan oluan tm bir grup iin program yaplmaktadr. Bu ortam iinde herkes her role soyunabilmekte, ve istendiinde bu roller hemen deiebilmektedir. Bundan yararlanarak mimarlk eitiminde ilk mimari proje deneyiminde oyun iinde tasarm gelitirmek belli kolaylklar salamaktadr. Balang noktas, temel eitimde rendiklerini (k, glge, dolu, bo, denge vb.) tartmaya amakla balamaktadr. Bu soyut kavramlar tek bir yapda ya da kentsel btn iinde, yap gruplarnda tartmaya aarak balamak daha nceki birikimlerini olumlu/olumsuz kullanmalarn salamaktadr. Balang almalarnn bir baka amac da rencinin karlkl aktivite iinde kendi kendine yapl kentsel evre iinde bir projeyi zmleyebilmesidir. Bu ortamda aka sylenmese de, asl beklenti, tasarma yeni balayanlara bu ii sevdirmek, yaam biimi olarak, srekli bitmeyen bir serven olduunu anlatmaktr. Oyun oynamak her zaman motivasyonu glendirmekte, katlmclar elenceli zaman geirmekte, grler kar grleri getirmektedir. ou kez kuralszlk daha yaratc olabilmektedir. Bylece kurguladnz oyun kendiliinden deiip geliebilme imkanna sahip olmaktadr. Oyunlar mimarlk eitiminin temelinde vermee altmz hayal gc, yorum yetenei, doalama, kural, gereklilik,5 gibi pek ok soyut kavram bnyesinde barndrdndan, tasarm ve giderek mimarl daha kolay anlamann yollarn belirleyip renmenin en iyi yollarndan biri olmaktadr. 6 Her zaman oyunu belirleyen bir senaryo gerekli olmaktadr. Bu oyunun nasl geliecei zerinde

dosya mimari tasarm eitimi

43

bir anlamadr, nceden seenekleri ve eylemleri tasarlamann bir yoludur. Oyun oynamak daha batan itibaren ve eylemlerin tm katlmclar tarafndan daha batan tasarlanmas demektir. Oyunun kendisi bal bana bir tasarm nesnesine dnmektedir. Oyunun gidii tpk tasarmda olduu gibi zaman ve artlara bal olarak deiebilmektedir. Oyunda ve tasarmda rendiimiz tek bir ey vardr; yaanlan sre asla sabitlenemez ve her seferinde yeniden oynamak/tasarlamak zorundasnzdr. Nasl her oyunda belirli elemanlar varsa, atlyede de elemanlar nceden belirlenir bu hem eitlii, hem dzeni hem kstllklar en iyi biimde anlatmak iindir. Bu elemanlar ahap, metal, karton gibi bildiimiz malzemeler ya da soyutlanarak anlatlmasn istediimiz kolon, duvar, su, eik, merdiven, gei gibi ok fazla didiklenmesini istediimiz elemanlar olabilir. Kavramsal almalar yannda, biimlerin ayakta durmas en azndan formun kendini tamas, sonra giderek belirli aralklar geme ya da belirli ykseklie ulama almalar birbirini takip eden almalar olarak atlyede tartlarak gelitirilir. Zaman zaman, nemli kentsel problemler bir ya da iki haftalk proje konular/ oyunlar olarak gndeme getirilmitir. Sorun byle bir kentsel problemde yer alan en nemli aktrleri yeniden tanmlamak onlarn rollerini stlenerek probleme farkl bak alarn yeniden tartmaktr. Belediye bakanndan bir kentliye kadar ok farkl sosyo-kltrel katmanlar birer rol olarak ieren oyunlardan bu yaryl atlye tmyle btn snfn tasarmc roln stlendii bir mimari proje atlyesine dntrlmtr. evreyi oluturan dier aktrler sanal olarak ele alnrken snf tmyle profesyonel bir mimarlk osi gibi i blm yaparak, bir bl on almasna hazrlanmtr. Atlye iinde uzun bir srece yaylan aratrma almalar, (yaplara ilikin bilgiler mimarlarn kimlii, dnem zellikleri, dnemi etkileyen aktrler, vs gibi) ok geni ve detayl yaplmaya allmtr. Bu sre tm ile rencilerin akademik olarak nasl bir aratrma yaplacana ilikin ilk deneyimleridir. Aratrma dneminden sonra iki haftalk bir srede gerekletirilen bir bl on almalar, rencilerin soyutlama, ina etme, malzeme kullanm, strktr, k, glge, oran, lek, gibi ok uzun srelerde alglayabilecekleri youn bir renme dnemini iermektedir. Bylece mimarlk eitimi iin nemli olan yap, tanm ve kavramlarn farkna varmann yan sra, rencilere kendi glerinin farkna varmalarn

ve mimarln youn bir biimde grup almas olarak gerekleebileceini de gstermektedir. kinci snfn birinci yaryl rencisi olan sz konusu grup bu almay gerekletirdiklerinde, okulun dier rencileri arasnda nemli bir yer kazanmann da keyni yaamaktadrlar. Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Mimarlk blm koridorlar yaplan bu almalarla, iinde mimarlk renilen bir mekan olduunu da vurabilir hale gelmektedir. Bir bl on almalar uzun bir zaman nce Bir bl bir almalar ile ekillenmitir. Kk obje, mobilya gibi en ok bilinen, tannan tasarm rneklerini atlyede yeniden yapmakla almalar balamtr. Daha sonraki yaryllarda M102 atlyesinde srasyla Le Corbusier, Mies Van der Rohe, Frank Lloyd Wright gibi geen yzyln en nemli isimlerinin nemli yaplarnn almalar ile devam ettirilmitir. Bu yaryl, almalar erken dnem cumhuriyet yaplar zerine odaklanmtr. 2009 Mays Bir bl on almalarn da Ernst Eglinin, smet Paa Kz Enstits, Emin Onatn Maliye Evleri, Sedat Hakk Eldemin Sirer Yals, Hindistan Bykelilii Konutu, Sey Arkann Dr. hsan Sami Evi, Salih Bozok Villas ve Florya Kkleri allarak gerekletirilmitir. Gerekte bu sre bir mimarlk osinde olabilecei gibi, elenen projeler, yaplmasna karar verilen projeler, sergilenmeye hak kazananlar, gibi ayrtrlarak gerek yaamdaki yarma heyecan, kazanma duygusu gibi herkesi motive edecek dlleri ile ilgiyi de srekli klarak gerekletirilmitir. M102 atlyesi nal projesi ncesi gerekletirilen bir bl on lekli ara almalar kiisel gzlemlerle deerlendirdiimizde,7 renciler sre boyunca ok aba sarf ederek, atlye kapsamnda verilmek istenenleri daha abuk kavrayp renmilerdir. Bu alma aslnda rencilerin kendi alglar ve birikimlerini kefetmeleri ve yeniden yaplandrmasdr, sonuta renmeyi renmek tmyle gereklemektedir. Her katlmc bu srete birikimleri ve yeni bilgileri arasnda kendine zg balantlar kurmay baarmtr. Daha batan dnmenin, sorgulama ve yaratcl gelitirdii kabul ile bu alma rencilerin dnmeyi renmelerine olanak tanmtr. Bir bl on almalar nemli bir planlama, aratrmadan sonra baladndan rencinin her eyi kontrol etmesi, her admda baarabildiini grmesi motivasyonunu arttrmtr. alma zaman olarak esnek

44

dosya mimari tasarm eitimi

Sedat Hakk Eldemin Sirer Yals

Sedat Hakk Eldemin Sirer Yals

Emin Onatn Maliye Evleri

dosya mimari tasarm eitimi

45

Sey Arkann Dr. hsan Sami Evi

Salih Bozok Villas

Hindistan Bykelilii Konutu

smet Paa Kz Enstits

smet Paa Kz Enstits

46

dosya mimari tasarm eitimi

tasarland iin, olumsuzluklar dzeltme olana sunulduundan renciler olumsuz bir deneyim yaadklarnda bu kolayca tela edilebilmitir. Yava yava balayan, giderek ykselen ve gerek bir yap gibi duran maketler merak ve ilgiyi krklemitir. Zoru baarabildiini gren renci daha zoru yapmaya heveslenmitir. Her rencinin farkl kapasitesi uzun soluklu bir almada avantaja dnebilmi bylece farkl renme trleri ve hzlar atlyedeki herkese hitap edebilmeyi getirmitir. Atlye iinde farkl zellikleri ile bir araya gelen renciler, mecburen etkileime girmekte, uyum rekabet gibi farkl girdilerle, grup iinde baary yakalamay renmilerdir. renciler arasndaki yardmlama, giderek gelien olumlu ilikiler baary desteklemitir. Her renci kendi yetenek ve isteine gre almada yer alabildiinden yaplan her para, (yaz, izim, model) en iyi biimde retilmeye allmtr. renciler yeteneklerine gre her tr teknolojiyi retimde kullanabildii iin kolay retebildii oranda daha verimli almtr. Tm bu srete renciler kendilerine verilemek istenenleri, szgelerinden geirerek kendi zgn sonularn karmay baarmlardr. Sonu olarak denilebilir ki, kitlesel olarak yaplan geleneksel atlye uygulamalarnda bireyin bamszl ve kiisel farkllklar unutulup, kendi ihtiyalarn karlamaktan hzla uzaklama tehlikesi her zaman vardr. Bunun sonucu olarak atlyeler de kolayca seri retim merkezlerine dnebilme potansiyeline sahiptirler. Kiisel gzlemlerimizle saptayabildiimiz kadaryla bir bl on ara almalarnn sonucunda renciler her eyden nce kendi yeteneklerinin ve glerinin farkna varmaktadrlar. Bu onlar daha istekli klmakta, kendilerini gerekletirme adna, grup iinde uyumlu bir ibirliine ynelmektedirler. Gruplar arasndaki rekabet etkili bir iletiim becerisinin geliimine yardmc olmakta, birbirlerinden ok fazla ey renerek, kuramsal bilgilerini uygulamaya dkmeye balamaktadrlar. almann bandan itibaren aktrlerin zaman enerji ve ekonomiyi planlamalar, bunlar verimli kullanmay ama en nemlisi, renmei renmeleri grup olarak uyguladmz yntemin ve bizim baarmz saylabilir, daha da nemlisi, ara almadan sonra gelen nal proje, bu olumlu enerjinin ivmesi ile balam olmaktadr.

DPNOTLAR
2008-09 bahar dnemimde atlye Hakan Salam, Nuin elik, lhan Kesmez, Aktan Acar ile yrtlmtr.
1

Bu konuda zellikle Francisco Ferrerin 1901 de yazd la Escuela Moderna (The Modern School), van Illich) 1971 deki okulsuz toplumu Deschooling Society yaklamlar en enmli kilometre talarnn banda kabul edilmektedir.
2 3

1924 ylnda John Dewey ve dier pek ok eitim bilimci lkemize davet edilip kurulacak yeni eitim sistemi hakknda grleri alnmtr. zellikle John Deweynin ocuklarn hayattaki ihtiyalarna uyum salayacak programlar ve retim yntemleri nerisi bugn de nemini korumaktadr.

4 Bugn ska gndeme getirilen renci merkezli Okul , renci Merkezli Eitim kavramlar deien eitim anlayna iaret etmektedir. Bu konuda bkz. http://denizli.meb. gov.tr/mlokurs/dosyalar/ome/02omeum.htm (son eriim tarihi: 14/07/2009)

Bunun iin bkz. Roger Caillos. Man play and games. The free press of glencoe,inc New York USA.1961.
5

Bugn pek ok yayn bunu desteklemektedir. Temel olarak bkz. Johan Huizinga. Homo Ludens Oyunun toplumsal ilevi zerine bir Deneme. Ayrnt yaynlar.2006
6 7

Bu deerlendirmede esas olarak renci merkezli eitimin on iki ilkesi temel alnmtr. Bu ilkeler iin bkz. http://denizli.meb.gov.tr/mlokurs/dosyalar/ome/02omeum.htm (son eriim tarihi: 14/07/2009)

dosya mimari tasarm eitimi

47

SRDRLEBLR MMARLIK KAVRAMI ZERNE ETM/RENM DENEYM1

Havva Alkan Bala, Yrd. Do. Dr., Seluk niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm

1. GR Srdrlebilirlik temas yalnz gndelik yaamn deil tm disiplinlerde profesyonel yaamn ayrlmaz bir paras haline gelmitir. Bilimsel almalara bakldnda dnyann toplam enerjisinin byk oranda binalar stmak, soutmak, aydnlatmak zere tketildii bilinmektedir (Edwards 1999, WCED 1987). Bu anlamda binalarda enerji tketiminin miktarn belirleyen en nemli parametreler, mimarn tasarm srecinin banda ald kararlarla belirlenmektedir. Bir baka ifade ile srdrlebilir mimarlk bir yaklam veya tutum deil, en temelde mimarln kendisidir. Srdrlebilirlik kavramna duyarsz mimarln zn yitirdii, kendi ieriini slatrdn sylemek olasdr. Dolaysyla mimarlk rencilerinin srdrlebilirlilie duyarllk gsteren bir yapy iselletirmesi ve mimari reeks haline getirmesinin gereklilii tm dnyada mimarlk eitimcilerinin uzlat bir grtr. Mimarlk Okullar Birlii, Amerikan Mimarlk Enstits, Mimarlk Kayt Kurullar Konseyi, Ulusal Mimarlk Akreditasyon Kurulu ve AIA COTE nn iddiasna gre mimarlk eitimi srdrlebilir bir dnya grnn paras olarak temellendirilmelidir. Pek ok farkl mimarlk okulunda ve kurumunda yeil ve ekolojik stdyo 2 yrtlmektedir. UIA ve UNESCO (1996) srdrlebilirlik kavramn mimarlk eitiminin doal ve temel bir paras olarak grdklerini aklayan bir bildiri yaynlamlardr. Metin, Birlemi Milletlerin oluturduu Dnya evre ve Gelime Komisyonu tarafndan imdiki kuaklarn gereksinimlerini, gelecek kuaklarn gereksinimlerini tehlikeye atmadan karlanmasna olanak veren byme politikas tanm (WCED 1987) evresel, sosyal, kltrel, ekonomik ve estetik ihtiyalarn yapl evre zerinde kesien ekilde etkili olmas gerektiini vurgulamaktadr. elebi (2007)nin yorumuyla Kohler (1999) ekolojik, ekonomik ve kltrel boyutlar ile srdrlebilir mimarl tanmlamaktadr. Bu balamda ekolojik srdrlebilirlik, kaynaklarn ve ekosistemin konumuna ilikin stratejileri, ekonomik srdrlebilirlik kaynaklarn uzun dnem kullanlabilirlilii ve kullanm bedellerinin dk olabilmesine ilikin stratejileri, sosyal-kltrel srdrlebilirlik ise insan sal ve konforunun salanmasnn sosyal ve kltrel deerlerin korunmasna ilikin stratejileri kurgulamaktadr. Yaam dngsn deerlendirme, kaynaklarn korunumu ve yaanabilir evrelerin tasarm srdrlebilir mimarln ilkelerindendir. Srdrlebilir mimarlk ilkelerinin yerel ve kltrel lekte mimari tasarm yaklam

48

dosya mimari tasarm eitimi

olarak benimsenmesi ve uygulanmas ancak eitim programlar ile sk iliki ile olasdr. Tasarm stdyosu ve teorik derslerin btnselliinde kurgulanan mimarlk eitimi srdrlebilir mimarlk kavramna son yllarda daha byk nem vermektedir. Stdyoyu destekleyen detaylandrlm ve teknik bilgi aktarm arlkl, zorunlu veya semeli derslerin bnyesinde retilmee allanlar, genellikle renciler tarafndan tasarm srecine etkin bir ekilde aktarlmamaktadr. renciler, teorik ve stdyo derslerinde retilmeye alanlar entegre etmekte zorlanmaktadrlar. Srdrlebilirlik bilinci aktif renme ve birebir deneyimleme gerektirmektedir; dolaysyla pasif dinleyici olarak teorik derslerde rendikleri srdrlebilir mimarlk ilkelerinin tasarm stdyosunda bir ekilde yer almas nemlidir. Bu gr daha da ileriye gtren Edward Mazria (1979) mimarlk okullarnda, stdyo tabanl ekolojik mimarln teorik bilgileri ve uygulamalar ieren farkl kategoride zorunlu ve tm yaryllar ieren bir ders olmas gerektiinde srarldr (AIA-Ecology and Design 2005). alar ve Uluda (2006) mimari tasarm stdyolarnn mimarlk eitimin temelini oluturduklar ayrca rencinin tasarm problemi, balam olgusu, arazi girdilerinin ve iklimin etkilerinin irdelendii yaklamlarla ilk karlatklar ortam olduunu ifade ederken Mazria (1979)nn grlerine bir ekilde desteklemektedirler. rencilerin kirlerini aktardklar, tarttklar, kirleri yeniden rettikleri, yeni alternatier aradklar, lineer deil helezon bir dnce sistematiinin izlendii mimari tasarm stdyolar srdrlebilirlik kavramnn irdelenmesine snf ortamndan daha uygun gibi grnmektedir. Bu dnce, Seluk niversitesi Mimarlk Blmnde Architectural Design Studio 501 (ADS 501) isimli tasarm stdyosunda 2008-2009 Gz dneminde yrtlen proje dersinde Kampus inde Akademik Personel in Konut Konya-zmir olarak srdrlebilir mimarlk temasna odaklanarak zmler retilmesini kurgulamtr. ADS 501 Seluk niversitesi Mimarlk Blmnde tasarm dersleri ierisinde nc snfn birinci dneminde verilen bir stdyo olarak yeri ve ierii rencilerin srdrlebilirlik temas ile tanmalarna uygun ancak kapsam olarak youn gibi grnmektedir. 2. SRDRLEBLR MMARLIK TEMALI TASARIM PROBLEM Farkl yaryllarda ve farkl mimarlk okullarnda on iki yl akn sredir retim deneyimlerimiz gstermitir ki; renciler ounlukla dnemin

banda ne kadar vurgu yaplrsa yaplsn, arazi verilerini gz ard edebilmekte ve herhangi zel bir yere tasarm yapmaktan ok nereye konulduunun fark etmedii bina zmleri retebilmektedirler. Yere ait olmak duygusundan yoksun bina veya bina gruplar, eitimcilerin tm abalarna ramen, retebilmektedirler. Hlbuki srdrlebilirliliin mimari ilkeleri yere ait olann retilmesi ile ilgilenmektedir. rencileri, srdrlebilir mimarln ilkelerine odaklayabilmek amacyla Kampus inde Akademik Personel in Konut Konya-zmir projesi e zamanl olarak Seluk niversitesi Alaeddin Keykubat Kampusu (Konya) ve Dokuz Eyll niversitesi Tnaz Tepe Kamps (zmir) iin tasarlanmas istenmitir. 2.1. Tasarm lkeleri Srdrebilirlik kavramnn metnin banda vurguland gibi ekolojik, ekonomik, sosyal, toplumsal, evresel, kltrel ve estetik boyutlar bulunmaktadr. Srdrlebilir mimarlk odakl tasarm stdyosu 3. snf mimarlk rencileri iin olduka karmak bir yapya sahiptir. Bu durumla ba edebilmek iin stdyoda alnan ortak karar, rencilerin zellikle enerji verimlilii, binalarn yn faktrne bal olarak konumlandrlmas, gnelenmenin avantaja dntrlmesi, doal aydnlatma, doal havalandrma ve iklime uygun olarak tasarlamaya odaklanmalardr. ADS 501 tasarm stdyosundaki temel beklenti; rencilerin evresel verileri srdrebilirlik ilkelerine gre zellikle iklim farknn bilincinde dzenlemeleridir. ADS 501 stdyosunda odaklanlacak temel kavramlarn srdrlebilir mimarlk erevesinde denklii teorik erevesi izilerek netletirilmitir. rencilere Andrew (1992), ASES (2003), Brown and DeKay (1985), Bourdeau (1999), CIB (1999), Curran (1996), Givoni (1998), Emmanuel and Robinton (2005), Edwards (1999), Steele (1997), Smith (2001), Szokolay (2004), Mendler (2000), Vale and Vale (1991), WGSC (2004), Papanek (1995), Public Technology Inc. and US Green Building Council (1996), Yeang (1995), WCED (1987) kaynaklarna dayanarak Tablo-1de belirtilen konularn dier srdrlebilirlik mimarlk ltlerinden bu stdyo iin n planda olduu ifade edilmitir. 2.2. ki, Birden Fazladr Srdrlebilirliliin en temel bileenlerinden olan takm almas ADS 501 stdyosunda nemsenmitir. Disiplinler aras almay gerekli klan srdrlebilir mimarlk temas (Public Technology Inc. and US Green Building Council 1996)

dosya mimari tasarm eitimi

49

uzmanlk bilgilerinin stdyo ortamna katlmasn zorunlu klmtr. rencilerin yalnz uzmanlk alanlarndan destek almalar anlamnda deil, fakat ayrca bizzat kendilerinin de takmn paras olabilmeleri anlamnda deneyim kazanmalar hedeenmitir. rencilerden ikili gruplar halinde almalar istenmitir. Bu alma yntemini benimsemeyen renci olup olmad sorulmutur. Otuz sekiz kiilik renci grubundan yalnzca iki renci mazeret belirterek bamsz almak istediklerini ifade etmilerdir ve bu iki renciye bamsz alma esneklii gsterilmitir. Ancak rencilerden birinin Konya, dierinin zmir arsasn alarak, jride dier renci gruplar gibi ekip olarak sunumlarn yapmalar istenmitir. renciler, ikili alma gruplarn kendi tercihlerine gre oluturmulardr. 2.3. Farkl Fiziksel ancak Benzer Sosyal evre rencilerden, A (35 m lik bekr retim elemanlar iin), B (70 m lik evli ve ocuksuz retim elemanlar iin) ve C (140 m lik evli ve ocuklu retim elemanlar iin) olmak zere farkl tip
ARAZ GRDLER ve ARAZ KULLANIMI Topora Bina ynlenmesi Mevcut yapl evreye kar duyarllk Mevcut doal bitki rtsne kar duyarllk Toprak yaps

zmeleri beklenmitir. Senaryoya gre 200 kiilik yerlekede Stdyo tipi olan A grubunun yksek apartman blou, B Tipinin d mekn (bahe, teras vb) olana sunan apartman ve bamsz ev bilekesi bir yapda zlmesi ve C Tipinin baheli dzende zlmesi tasarm problemi olarak verilmitir. evresel, ekonomik, sosyal ve kltrel bileenler srdrlebilir mimaride ok boyutlu tasarm paradigmalarn tanmlamaktadr. 3. snf rencilerinin birikim dzeyleri gz nne alnarak kolaylatrc olmak adna sosyal evrenin benzer olmas kurgulanmtr. Kent merkezinde veya skk bir yapl evre yerine iklim zellikleri farkl ancak her ikisi de kampus ierisinde dolaysyla sosyal bileenlerde benzerlik gsteren evre tercih edilmitir. zmir ve Konya zmlerinde retim elemanlar konutlarnn sosyal ihtiyalarn kampus btnnde karladklar senaryonun bir parasdr. Akademik personelin benzer sosyo-ekonomik altyapya sahip olduu dnldnde rencilerin srdrlebilirliin evresel boyutuna odaklanmalar nem kazanmaktadr.

Toplu tam aralar ile arsaya eriebilirlik

Yayaya ynelik dzenlemeler, yaya olarak arsaya eriebilirlik

Bisikletle arsaya eriebilirlik

KLME UYGUN TASARIM Blgenin iklim zelliklerini belirlemek ve uygun tasarm yapmak BNADA ENERJ KULLANIM VERMLL Dolu/Bo oran Is yaltm GNE KONTROL Binalarda mikro iklimsel etkiler effaf yzeylerin kontrol (yaz gn boyu/k gece vakti) PASF ISITMA-SOUTMA Pasif Istma Yaygn veya lineer ktleli sistem Kompakt ktleli sistem Thermal efciency of building envelope Properly sized and efcient heating Ya ve nem oran Hkim rzgr yn

Cephe karakteri Glgelenen alanlarn kontrol

Hava geirmezlii

Dolayl kazan sistemleri (veya Hybrid sistem) Trombe duvar Gne evi at havuzu Alternatif enerji kaynaklar

DOAL HAVALANDIRMA Rzgr ve gne bacalar DOAL AYDINLATMA Gn na eriim EKOTEKNOLOJ Gne kollektrleri Gne pilleri apraz havalandrma Atrium

Havalandrma ve hava sistemleri (HVAC) Ik tpleri Is kazanm

Yeterli temiz hava salanmas Heliostat Is pompas Mutfak atklarnn geri dnmesi

YENDEN KULLANIM, YENDEN DNM ve YENLENEBLR ENERJ KAYNAKLARI Yamur suyunu kullanmak iin toplamak EKOMALZEMELER Doal malzemenin kullanm Paralanabilir, geri dnebilir ve yenilenebilir malzeme kullanm Yresel malzeme kullanm Nontoksik madde iermesi Yeniden kullanm ve geri dnm iin ykm Geri dnm tesislerine kolay eriim Alternatif atk su artma yntemlerinin kullanm Gri ve siyah suyun iletimi naat atklarn azaltlmas

Tablo 1 Architectural Design Studio 501de belirlenen srdrlebilirlik deerlendirme ltleri

50

dosya mimari tasarm eitimi

3. RETME/RENME METODU Bu alma srdrlebilir mimarlk deneyimini tasarm srecinin bir retme/renme metodu olarak ortaya karmay amalamaktadr. Metot Tablo-2de zetlenmitir. 3.1.Projeye Isnma Periyodu (Warming Period to the Project) Srdrlebilir mimarlk gerek ieriinin karmakl, gerekse baz renciler iin yeni tantklar bir kavram oluu sebebiyle stdyo yrtcleri tarafndan var olan bilgilerin sistematik olarak aktarlmas ve baz parametrelerin n plana karlmas yoluyla projeye bir snma dnemidir. Bu dnemde yaplan okumalar, tartmalar, belirlenen ncelikler Tablo-1de ifade edilen mimari ltler n plana karmtr. Tablo-1 stdyo ortamnda renciler, retim elemanlar ve stdyoya teknik bilgi vermek zere davet edilen misar uzmanlarn ibirlii ile oluturulmutur. Bu ilk aamada tm retim elemanlar birikimleri dorultusunda srdrlebilir mimarlk kavram hakknda, hem de ekolojik mimarlk zerinde alan misar profesyoneller konu hakknda seminer vermilerdir. Bu yolla renciler mevcut kuramsal bilgileri ve uygulanm rnek projeleri tartarak renme olana bulmulardr. Bu projeye snma dneminde Konyada ve zmirde bulunan arsalara teknik ge-

ziler dzenlenmitir. renciler yaadklar kent olan Konyay ve ilerinde eitim aldklar Alaeddin Keykubat kampusun tanmakta iken, zmir Tnaz Tepe kampusu iin teknik geziden nce eitli kaynaklardan aratrlma gereksinimi domutur (ekil 1). 3.2.Kavramsal Strktr Oluturma Projeye snma dneminin bilgi aktarmlar ve teknik gezilerle desteklenmesinden sonra rencilerden tasarm konseptlerini anlatan poster hazrlamalar istenmitir. Yalnz srdrlebilirliliin genel kurallar deil fakat ayrca Konya-zmir kenti iin iklime duyarl bina tasarm ltleri, enerji etkin binalar retmekle ilgili ilk dncelerin soyut anlatmlarla poster haline getirilmesi projeye snma srecinin devam niteliinde olmutur. Tablo-1de ifade edilen ltlere gre Konya ve zmir arazilerinin ortak olduu ve farkllatklar ynler ortaya konulmutur. zmir teknik gezisinde 9 Eyll niversitesi Mimarlk Fakltesi ehir Blge Planlama ve Mimarlk Blm retim elemanlar3 rencilere yalnz Tnaz Tepedeki kamps yaam olanaklar ve kstlar ile ilgili deil fakat ayrca zmir kenti hakknda da bilgi, deneyim ve grlerini aktarmlardr. Arazi analizleri Konya ve zmir iin srdrlebilir mimarlk genel ilkeleri dorultusunda yaplmtr. rencilere verilen her iki arazi, kampusun paras olmalar nedeniy-

ekil 1: Seluk niversitesi Aladdin Keykubat Kamps,Konya ve Dokuz Eyll niversitesi Tnaz Tepe Kamps, zmir ANA BLM PROJEYE ISINMA DNEM KAVRAMSAL STRKTRN YARATILMASI TASARIM SREC SRECN LK AAMASI 1/500 lek SRECN KNC AAMASI 1/100 lek SRECN NC AAMASI 1/20 lek DEERLENDRME PROJENN DEERLENDRLMES Snf i Deerlendirme lk Jri kinci Jri Final Jurisi Tablo 2 Srdrlebilirlik kavram adna Architectural Design Studio 501de uygulanan retme/renme Metodu Toplant STDYO ORTAMININ DEERLENDRLMES Anket

Sunumlar (Power point)

Poster concepts Mood boarding

dosya mimari tasarm eitimi

51

le benzer zellikleri iermektedir. Her iki arsann da zerinde mevcut aalarn bulunmas, grltl bir anayola komuluklar -zmir arsas Konya arsasna gre daha dik olmakla beraber- orta eime sahip olmalar dier baz ortak zellikleridir. Kampus btnnn paras olan arsalarn bu ortak zelliklere ramen Anadolunun ortasnda yer alan Konya ve batsnda yer alan zmir tamamen farkl iklimsel zelliklere sahiptir (Tablo 3). Kavramsal erevenin oluturulma srecinde retim elemanlar ve renciler akademik personel iin nerilecek konutlarn ne tr gereksinimlere

cevap vermesi gerektii hakknda tartmlardr. Tartmalar projeye snma srecinde verilmi olan genel ihtiya programna yeni almlar getirmitir. Program hakknda tartma ortamn oluturmak rencilerin ihtiya programna katklarn, yorumlarn ve yeni alternatierin elde edilmesini salamtr. Bu sre rencilere srdrlebilirlilie ok disiplinli olarak sosyal-kltrel ve ilevsel ilikilerle bak as kazandrmtr ve her ikili kendi konseptini, baz ikililer ayrca kendi senaryolarn oluturmulardr. Fikirlerini anlatan bir logo tasarm da dahil olmak zere soyutlanarak, konsept posteri halinde sunmulardr (ekil 2). rencilerin Konya ve zmir kentinde bulunan arsalarn tasarmna deer katacak ynlerini kefetmelerine gereksinmeleri olduu dnlmtr bu zor grevi keyii bir balangca evirebilmek amacyla stdyo yrtcs mood boarding kavramn ortaya atmtr. Mood boarding almas Konya ve zmir kenti hakknda rencilerin izlenim, dnce, deneyim ve duygularn sembolize edecek bir soyut kolajdr. rencilerden stdyoya renkli ve farkl konulara ilikin ve kesilmesinin kayp olmayaca nitelikte popler dergiler getirmeleri istenmitir. rencilerden renk, doku, geirgenlik, k-glge gibi temel tasarm elemanlar gz nnde bulundurularak magazinlerden kestikleri paralar 35x50 boyutlarnda beyaz karton bir yzeye yaptrmalar ve sonu rnn Konya ve zmir kentleri hakknda hissettiklerini anlatmalar istenmitir. retilenler, rencilerin ak, anlalr ve net olarak bu iki kentte alglama farkllklar bulunduunu arpc bir ekilde ifade etmilerdir. Konya iin; souk, pastel, renkleri yutucu yzeyleri, toprak dokusunu seerken zmir iin; canl, renkli, yanstc yzeyleri ve su dokusunu tercih etmilerdir (ekil 3).

ekil 2 Tasarm yaklam (zge ve Deniz takm)

klim zellii Konumlanma North latitude-longitude East long latitude Yllk ortalama scaklk Temmuz ve Ocak aylar iin Ortalama saklk Etkin rzgarn yn Ya Flora

KONYA Karasal iklim (Continental climate) Scak yazlar Souk ve karl klar Anadolunun merkez ortasnda 36 41- 39 16 31 14- 34 26 11 C 23 C 0 C Kuzey bat %72 klar ve baharlar palamut

ZMR Akdeniz iklimi Scak yazlar Ilk klar Anadolunun batsnda, Ege Blgesi ve Ege Denizine alan yarmadada 37 45- 39 15 26 15- 28 20 16 C 28 C 10 C Gneybat ve bat Denizden serin rzgar %50 klar ve baharlar %45 yazlar Palmiye, mee, ard, zeytin

Tablo 3 Konya ve zmir kentinin yer ald blgesel zellikler

52

dosya mimari tasarm eitimi

3.3. Tasarm Sreci ADS 501 stdyosunda temel aama sz konusudur. Tasarm srecinin ilk aamasnda rencilerden Konya ve zmir kampus arsasn boyut, younluk, iklim, gnelenme, rzgar, gn na en uygun ynlenme, mevcut aalar asndan yapl evreyi anlamalar ve analiz etmeleri beklenmitir (ekil 4), (ekil 5). Yaya, bisiklet, toplu ulam ve bireysel ara eriebilirlilii iin ilk kararlar almalar kampus btnnn analizini de gerekli klmtr. Arazi dzenlemesinde binalar ve binalar arasnda kalacak meknlarn organizasyonu aktif ve pasif yeil ile dolam an belirlemitir. rencilerden kirlerini eskiz, izim, neri modeller ile iki ve boyutlu anlatmalar istenmitir. lk arazi plan izimleri ve maketleri 1/500 lekte, tm program ierecek ekilde hazrlanmtr. Tasarm srecinin ikinci aamas bina nerileridir. Tasarmn her seviyesinde ADS501 stdyosunda iklim girdisi alt izilerek tartlm ve nemsenmitir. Konya ve zmir iin iklime duyarl mimari tasarm yaklam gelitirecek bilgi altyaps salanmaya allmtr (Tablo 4), (ekil 6)

Trombe duvar, gne evi (glass house), at havuzlar, apraz havalandrma, yamur suyu ve atk su toplama sistemleri 1/20, 1/10 ve hatta 1/1 lekte detaylandrlmtr. Teknik detaylar, balamsal paralellikte gelitirdikleri cephe ve maket olarak teslim edilmitir. Tasarm srecinin sonunda nal jrisinde sunulan tasarmlar ilev, teknik ve mimari gelimilik anlamnda srdrlebilir mimarlk kavramnn girdileri ile ierik kazanmtr. rencilerin teknik olarak

MOOD BOARDS ZMR

PARLAK, CANLI RENKLER, GNIII, YANSITICI YZEYLER ,YEL DOA, PALMYE AALARI

MOOD BOARDS KONYA

Tasarmn son aamas nerilen binalarn srdrlebilir mimarlk ilkelerine gre malzeme, ina teknii ve retim zellikleri, yerel malzeme ve kullanm anlamnda detaylandrlmtr (ekil 7). Strktrel detaylar zmir ve Konya iin yerel malzeme kullanm, enerji etkinlik balamnda cephesindeki doluluk-boluk oranlar konut tiplerine gre belirlenmitir. Getirilen her nerinin teknik detaylarnn ortaya konulmas istenmitir. Konya ve zmir kentinin iklimsel zellikleri gne krclar, saaklar, pencere konum ve byklklerini, cephede kullanlacak malzemeyi belirlemitir.
ekil 3 zmir ve Konya Mood Board

PASTEL VE SOLUK RENKLER, GLGEL YZEYLER ,TOPRAK RENKLER, MEE AALARI

ekil 4 klime gre analiz edilerek alnan vaziyet yerleimi ilk tasarm (zge ve Deniz takm tasarm)

dosya mimari tasarm eitimi

53

belli bir geliim dzeyine gelmelerinde stdyoda dnem boyunca teknik detaylar, malzeme, doku, strktr ve dier teknik detaylarn zerinde durulmasnn etkisi olduu dnlmektedir. 3.4. Deerlendirme lemi ve Sreci Projeye snma srecindeki sunumlar, ana krin anlatld konsept posterleri ve mood boarding almas deerlendirerek, sonular ve retilenler zerine kritikler rencilerle paylalmtr. Tasarm srecinin ilk aamasnda tasarm yaklamlarn ortaya koyan ikili gruplar, hazrladklar eskizleri, izimleri ve boyutlu anlatmlar, modelleri panolara asarak dier rencilerle ve retim elemanlar ile paylamlardr. Bu srete sunumunu yapan tasarmclarda dhil olmak zere ak ve drst bir iletiim ortamnn olumas salanarak, stdyodaki herkesin retilenler zerine beyin jimnastii yntemi ile kirlerini ifade edebilmesi deerlendirme aamasnn nemli bir adm saylmtr.

lk tasarm nerileri masa kritii eklinde yrtlm ve rencilerin rettiklerini gelitirerek ve ynlendirerek eletirilerin yan sra renciye ilan edilmese de performans takip edilmitir. Stdyo iinde katlm, retim ve verilen sorumluluklar yerine getirmeyi deerlendirmenin yan sra, stdyo atmosferinin sinerjisini arttracak kirleri ortaya atan renciler tevik edici ynde ayrca deerlendirilmitir. Bu deerlendirme notlar, stdyodaki eitimin yalnz sonu rnlere deil, sonu kadar sreci de nemsemeyi tercih eden dncenin yaklamdr. Bu yaklam stdyo atmosferini canl, takip edilen ve tm rencilerin birbirini zihinsel anlamda besledii bir yere dntrmtr. lk jride renciler vaziyet plan yerleimleri hakknda gr ve nerileri almlardr. lk jri notu projeye snma aamas ve kavramsal strktrn yaratlmas aamasndaki performans da deerlendirerek ilan edilmitir. Tasarm srecinin ikinci ve nc aamasnn deerlendirilmesi binalarn yerleimine ve vaziyet

ekil 5 zge-Deniz ve Ferhat-Mevlt takmlar tarafndan tasarlanan vaziyet dzenlemeleri

54

dosya mimari tasarm eitimi

KONYA Konut Alan Seimi Genel Dzenleme lkeleri Gney ve gneydouya bakan yamalar gneten yararlanmak iin seilir. Rzgrn etkisinden korunmak nemlidir. Kn binay stmak, yaz konforunu salamaktan nemlidir. Yaz ve k arasndaki ar s farkllklar iin alternatif meknlar oluturulmaldr. Bina dnda ak merdivenler ve dik rampalardan don nedeniyle kanlmaldr. Kuzeydou-gneybat dorultusunda her zaman yeil aalar, yapran dken aalar ise konutlarn hemen yaknnda kullanlmaldr. Souk rzgarn etkisinden kurtulmak iin Kuzeybat-Gneydou dorultusunda serbest dzendeki yaplarn oriyantasyonu iin optimum zm aranmaldr Konutlarda minimum taban alan ile s kayb azaltlmaldr. Youn ve kompakt doku olumludur. Minimum taban alan yan sra ayn at altnda birden fazla birimin tasarlanmas nerilir. Sra evler veya bitiik nizamda yaplm konutlar s kaybn azaltacaklar iin avantajldr. Blok veya nokta dzendeki konutlar yine kompakt bir biimde dzenlenmeli ve gneten azami yarar salamaya almaldr. Yln 7-8 aynn konut iinde geecei dnlerek planlanmal ve souk hava koullarna engel olucu zmler aranmaldr. Planlar bu koullar salamak iin kompakt yaplmal ve yaz mevsimi iinde uygun meknlara yer verilmelidir. Is kaybn nlemek iin kap ve pencere aklklar kk tutulmaldr. klim zellikleri olarak Cepheler doubat aksnda ve 1:1,1 veya 1:1,3 orannda boyutlarda dzenlenirse optimum etki elde edilir Gne alan cephelerde orta koyulukta medyum renkler, yazn dahi gne almayan cephelerde koyu renkler kullanlabilir

ZMR Yaz serin rzgrdan yararlanmaya uygun yerleme dzeni seilmelidir. Yazn scaktan, kn souktan korunacak nlemler alnmaldr. Kn gne ve radyasyondan yararlanmak iin gerekli dzenlemeler yaplr iken yazn da hava cereyanlarndan yararlanc dzenlemeler yaplmaldr Kn yapran dken glge veren aalar tercih edilmelidir. Bylece yazn glge, kn gneten yararlanma olana salanmtr. Yeil im alanlar, gruplandrlm glgeli aalar olumludur. Kamu alanlar iin minimum yry mesafesinde ve glgeli alanlar oluturulmaldr Yazn serin rzgrlar ieriye alacak biimde ynlenme yaplmaldr.

Bitki rts

Ynlenme

Konut Tipleri

Doaya uyumlu ve doa ile btnleen ak ve serbest dzenlemeler iklim asndan olumludur. Serbest dzenin tm olanaklarndan yararlanlmaldr.

Kat Planlar

ve d mekn kullanm ilikisi gl tutulmaldr. Planlar yeterli hava akmn salayacak biimde dzenlenmelidir. Odalarn cepheleri ile derinlikleri arasnda byk farkllk bulunmamaldr.

Cephede klim ltleri Cephede Yzeyler

Yaz iin gneye bakan veranda, teras ve balkonlar iklimin zelliklerini avantajl kullanma olana sunar Ak ve orta koyuluktaki renkler avantajldr. Koyu renkler gne grmeyen yerlerde kullanlabilir. Teras at yzleri ak renk olmaldr.

Tablo 4 Konya ve zmir kentlerinin iklimlerine uygun tasarm genel ilkeleri

ekil 6 zge-Deniz, Ferhat-Mevlt takmlarnn bina zmleri

dosya mimari tasarm eitimi

55

renci says 21 8 9 38 38 25 19 22 12 30 24

Oran 56 21 24 100 100 66 50 58 32 79 63 Srdrlebilir mimarlk hakknda rendiklerimi profesyonel yaamda uygulayabilecek birikime sahibim Srdrlebilir mimarlkla tantm ancak uygulama bilgilerinde daha ok renmeliyim Srdrlebilir mimarlk yaklamn anladmdan emin deilim Srdrlebilir mimarlk yaklamnda bir projeye balamak, popler, evrensel bir konu olma zellii ile beni olduka motive etti Bu projenin mimari vizyonumu genilettiini dnyorum trombe wall, gne panelleri, apraz havalandrma uygulamasn, detaylarn izebilirim ve uygulamada gelitirebilirim Sera etkisinin, ynlendirmenin srdrlebilirlik asndan nemini, binalarda yaltm ve yeniden kullanmnn neminin bilincindeyim Setiim bir arkadamla ekip halinde proje retmeyi bana daha iyi analiz yapma, beyin jimnastii ile yeni olgular tartma ortam sunduu iin destekliyor ve onaylyorum Grup halinde almaktan mutlu deilim nk alma motivasyonunu ayn anda bulamadk ve tasarm yaklamlarmz ok farklyd ok farkl tipi zmek zorunda olmak tasarma odaklanmamza engel oldu Srdrlebilir mimarlk alannda uzman olan hocalarla alma benim iin heyecan vericiydi ve reticiydi

Tablo 5 Stdyo ortamnn deerlendirilmesi

ekil 7 zge ve Deniz takmnn zmlerini ieren iklime duyarl detaylar

56

dosya mimari tasarm eitimi

plannda retilenlerin yan sra konut tiplerine younlalarak yaplmtr. Baz renci ikilileri, geri dn yaamazken, dierleri konut tiplerinde aldklar kararlar dorultusunda vaziyet zmlemelerine yeni alternatier getirmilerdir. Final deerlendirmesinde srdrlebilir mimarlk ilkelerine uygunluk zellikle iklime duyarllk konusunda dnem banda konulan Tablo-1deki beklentilerden taviz verilmeksizin vaziyet plan, yaya-ara yollar, konut birimleri dalm, konutlarn i zmleri, strktr, detaylar ve btn bunlarn mimari izim ve anlatm teknikleri ifadelendirilme seviyeleri deerlendirilmitir. Jrilerde srdrlebilir mimarlk zerine alan akademisyen ve dier profesyoneller yer almtr. rencilerin bir ounluu jrilerde neri projeleri ve proje retim sreleri ile daha nce tankl olmayan ancak konusunda uzman kiilerden deerlendirme almalarnn kendileri iin olduka verimli ve olumlu olduunu stdyo srecinde ve sre bitiminde eitli ortamlarda ve biimlerde ifade etmilerdir. Yalnz jri yeleri4 deil, stdyo yrtclerinin de5 srdrlebilir mimarlk hakknda birikim sahibi olmalar deerlendirmenin salkl bir ekilde yaplmasn salamtr. 3.5. Stdyo Ortamnn Performans Deerlendirmesi retme/renme deneyiminin metotlatrlmasnda son adm k noktasnda eitim hede olarak konulanlara ne kadar ulalabildiini, hangi durum ve ilikilerde olumlu/suz, etkili/siz olunduunu lmenin daha sonraki almalara k tutaca dnlmtr. Mimarlk gndemdeki bir konunun stdyo ortamnda alageldiimiz yntemden farkl (iki arsa, iki renci, iki proje bir stdyoda) yrtlmesi doal olarak farkl bir stdyo atmosferi yaratmtr. Yeni eitim deneyimi rencilerin stdyoyu yrtmedeki yenilikler hakknda ne dndklerini nasl hissettiklerini ve srdrlebilir mimarlk hakknda ne tr bir birikime ulatklarn renme ihtiyac dourmutur. Dnemin sonunda rencilere uygulanan anket srdrlebilir mimarl retmede yeni sorular ve almlar getiren cevaplar iermektedir (Tablo 5). 4. SONU YERNE ADS 510 stdyosuna devam eden otuz sekiz renci-on dokuz farkl ekiple- Konya zmir projeleri olmak zere otuz sekiz srdrlebilir mimarlk ilkelerine, zellikle iklime duyarl, tasarm neri-

si ile sonulanmtr. Sonuta beklenenlerin yan sra srecin ortaya kard farkl art deerler de elde edilmitir. Bu almada bir retme/renme deneyimi kendi isel dinamikleri ile bir eitim metodu olarak sre ve sonularyla ortaya konulmutur. a) Kampusta Akademik Personel in Konut Konya-zmir projesi bir durum olarak blgesel ve yerel farkllklar e zamanl dnme boyutu ile bilinlilik yaratmtr. Bu bilin ve uluslararas standartlarn farkndal rencileri daha profesyonelletirmi ve srdrebilirlik krine daha ak hale getirmitir. b) ki kiilik tasarm stdyosu takmlarnda ayn zellie sahip farkl iklimsel blgelerdeki iki arsa, rencilerin iklime, arsaya, gne ynne, hkim rzgr ynne ve dier srdrlebilirlik konularna daha duyarl olmalarn salamtr. c) renciler bu stdyoyu, evre ve binalar arasndaki ilikiyle ilgili daha ak seik bir vizyon, evreye kar duyarl bir duruu olan bir mimar sorumluluu, evre verilerine geni bir perspektif, temel enerji modellemesini gerekletirecek bir yeti ve yeni bir alma metodu edinerek tamamlamlardr. d) renciler srdrlebilirlik konusunda bilinlenmiler ve sadece stdyonun iinde deil dnda da konuyla ilgilenir duruma gelmilerdir. Srdrlebilir mimariyle ilgili her eit olaya ve aktiviteye odaklandklar gzlemlenmitir. Bu abann sonunda zellikle mimarlk rencileri iin hazrlanm olan srdrlebilirlilie odaklanan bir yarmaya katlmlar ve iki renci dl kazanmtr. 6 ADS 501deki ortam yalnz stdyoya katlanlar deil, bu stdyoyu takip eden alt ve st yaryl rencileri iin srdrlebilir mimarlk alannda renme sinerjisi yaratmtr. e) renciler genellikle tasarm stdyosundaki balang projesini, uygulamay gz nnde bulundurmadklar bir aamada zerken, srdrlebilir mimari sz konusu olduunda renciler nerilerini, materyale, detaylara ve detaylarn uygulamasna karar verecek duruma gelmilerdir. f) rencilerle stdyo sonrasnda yaplan toplantda kazandklar bilinle daha nce rettikleri projelere baktklarnda srdrlebilir mimarlk asndan byk eksikler bulduklarn ifade et-

dosya mimari tasarm eitimi

57

milerdir. Lineer zaman dzleminde rencilerin srdrlebilir mimarlk kavram ile tantklarn sylemek olasdr. g) Srdrlebilirlik gibi teknik konular ieren bir stdyoda duygu, sezgi ve bilinalt sondajlamalarna zemin hazrlayan mood boarding almasnn rencilere teknik ve mhendislik bilgilerin sanat ve estetikten ayr olmadnn bilincini verdii gzlemlenmitir. Bu boyutu ile mood boarding gelitirmeye ak bir ifade ve dnme yntemi olarak karmza kmaktadr. h) Bu almann bir dier art deeri stdyoya katlan renciler ve retim elemanlarnn yan sra kurum dnda7 mimarlk eitiminin iindeki meslektalarmz bu almann ikinci etabna odaklanmlardr. Bu kez yine farkl iki kentte, farkl iki iklimde ancak sosyal bileenlerin de irdelenmesine olanak veren bir kurgu iinde kent ii projesi yaplmasnn gereklilii vurgulanmtr. Bu durum yurt ii ve yurt d farkl mimarlk okullarnn i birlii iinde stdyo yrtme motivasyonuna sahip olmalarn ngrmektedir. j) Sre retimi, zellikle rencilerin, tasarm iin oktan kiisel metodolojiler gelitirmi olduklar durumlarda zorlu bir itir. Stdyo format, retim grevlilerinin sureci, ekolojik tasarm amalarna yardmc gerekli aralar kullanan bir yaklama dntrmesine olanak tanmaldr. Mimarlk okullar ve eitimcileri durmakszn srdrlebilirliliin stdyolarda ve dier snf almalaryla badatrlmasnn yeni yollarn kefetmee almaldrlar. Bir felsefe olarak insan eylemlerinin olduu her alanda gittike yaygnlaan srdrlebilirlik kavram mimarlk eitiminin ve sonrasndaki profesyonel yaamn merkezine alnmaldr. Srdrlebilirlik, arazi girdilerine, geleneksel tutumun ngrd yere ait olanlarn girdi olarak tasarmda dnlmesinin yan sra yeni teknoloji, malzeme, ina teknii ve tasarm detaylarnn da dlmesini zorunlu klmaktadr. Bu zorunluluklara ilikin bilgi ve deneyimin edinilebilecei en uygun ortamlardan birisi mimari tasarm stdyolardr. Bu makale srdrlebilir mimarlk kavramnn gereklilikleri ile uyumlu hale getirilmi bir stdyo nasl tasarlanabilir sorusunu tekrar gndeme getirmeyi amalarken, srdrlebilir mimarln stdyonun bir paras haline getirmesinin tevik edilmesi asndan nemli gibi grnmektedir.

DPNOTLAR
1 Yazar, Seluk niversitesi Mimarlk Blmnde Architectural Design Studio 5 (ADS 501) Proje dersinin 2008-2009 Gz dneminde stdyo yrtcsdr; r. Grv. Dr. Fatih Canan, r. Grv. Hseyin Baar ve Ar. Grv. Yavuz Arat ekibin dier retim elemanlardr. Ayrca bu metin, yazarn 26-29 Mays Architectural Education Forum 4 kapsamnda Kayseride szl olarak sunduu almas temel alnarak gelitirilmitir. 2 SARUP (School of Architecture and Urban Planning)University of WisconsinMilwaukee, University of Tennessee, College of Architecture and Design

University of Virginia, School of Architecture Parsons School of Design at The New School, Department of Architecture Clemson University, School of Architecture Ball State University, College of Architecture and Planning and the Center for Energy Research/Education/Service California Polytechnic State University-San Luis Obispo College of Architecture and Environmental Design, University of Minnesota College of Architecture and Landscape Architecture, University of Wisconsin-Milwaukee School of Architecture and Urban Planning Kansas State University, Department of Architecture Mississippi State University, College of Architecture University of Hawaii, School of Architecture College of Architecture and Design University of Tennessee Rensselaer Polytechnic Institute School of Architecture The San Francisco Institute of Architecture Boston Architectural Centers (BAC) Continuing Education program Gaylord Nelson Institute, Schlitz Audubon Nature Center The Ecosa Institute Seluk niversitesi retim elemanlarna ve rencilerine gerekli destei verdikleri iin Prof. Dr. Hlya Ko, Yrd. Do. Dr. Zehra Ersoy, Yrd. Do. Dr. Hikmet Gkmen, Yrd. Do. Dr. lknur Trkseven, Yrd. Do. Dr. zlem Artan bata olmak zere bizlere yardmc olan dier tm meslektalarmza teekkr etmek zevkli bir grevdir.
3

Prof. Dr. Glser elebi (Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm ve Karabk niversitesi Fethi Toker Gzel Sanatlar ve Tasarm Fakltesi Mimarlk Blm retim yesi) kurum ii juri yelerinin yansra, Seluk niversitesi d uzman juri yesi olarak katlmtr.
4 5 Proje ekibinde bulunan r. Grv. Fatih Canan srdrlebilir mimarlk zerine doktorasn tamamlam ve dier bilimsel aratrmalarn srdrmektedir. Proje ekibinde bulunan r. Grv. Hseyin Baar Yap Ana Bilim Dalnda konu hakknda dersler vermektedir.

58

dosya mimari tasarm eitimi

6 Ecologic House Student Project Competition results http:// www.arkitera.com/y998-ekolojik-ev-ogrenci-proje-yarismasi. html

Mendler, S. Odell, W. (2000), The HOK Guidebook To Sustainable Design, John Wiley & Sons, New York; Toronto. Papanek, V. (1995), The Green Imperative Ecology And Ethics In Design And Architecture. Thames and Hudson, Singapore. Public Technology Inc., US Green Building Council (1996), The Sustaniable Building Technical Manual Green Building Design, Construction, and Operations, Sponsored by U.S. Department of Energy and U.S. Environmental Protection Agency, USA. Smith, P (2001), Architecture In A Climate Of Change, Architectural Press, Oxford Steele, J. (1997), Sustainable Architecture: Principles, Paradigms and Case Studies, Mcgraw-Hill, New York. Szokolay, S. (2004), Introduction to Architectural Science: The Basis Of Sustainable Design, Elsevier Architectural Press, Great Britain [UIA] International Union of Architects and [UNESCO] United Nations Educational, Scientic and Cultural Organisation (1996,) Mimarlk Eitim art. (A.lktekin, ev.), Berlin: UIA. Vale, B and Vale, R (1991), Green Architecture: Design for A Sustainable Future, Thames & Hudson, London Yeang, K. (1995), Designing with Nature: The Ecological Basis for Architectural Design, McGraw-Hill, New York WGSC-Working Group for Sustainable Construction [WGSC] (2004), Working Group Sustainable Construction Methods and Techniques Final Report WCED -World Commission on Environment and Development (1987), Our Common Future., Oxford University Press, London.

retim grevlisi Marc Bussiere (Sait Poytechic-Canada) Architectural Education Forum 4 toplantsnda, ve Prof. Dr. Orcan Gndz (Dokuz Eyll Universitesi-zmir) Livenarch IV toplantsnda ikinci etabn ibirlii iinde yaplabilirlii zerinde durmulardr.
7

KAYNAKA
AIA (2007), Ecology and Design Chapter-4, Retrieved May 15 from www.ecosainstitute.org/images/AIA_Ecology_ and%20Design Andrew, S.J (1992), Sourcebook of Sustainable Design, Wiley, New York [ASES] American Solar Energy Society (2003), Sustainable Environmental Design Education, National Passive Conference, Austin, TX. Bourdeau, L. (1999), National Report: Sustainable Development And Future Of Construction In France, France: Centre Scentfque Et Technque Du Btment. Brown, G.Z, Mark DeKay (1985), Sun, Wind And Light. Architectural Design Strategies, John Wiley and Sons Inc.,New York, NY. alar, N., Uluda, Z. (2006), Architectural Design Education: Designing A Library, Public Communication And Information Center In The Manufacturing Zone Of Central Eskiehir Turkey, A Case Study, Journal Of Architectural Design 25.2, Blackwell Publishing p.231-240 elebi, G., Gltekin, A. 2007, Srdrlebilir Mimarln Kapsam: Kavramsal ereveden Bak, Mimaran Dergisi, Say 2, Yaz 2007, Mimarlar Odas Konya ubesi Yaynlar, stanbul. CIB (1999), Agenda 21 on Sustainable Construction. Rotterdam: CIB Report Publication 237. Curran, M. A. (1996), Environmental Life Cycle Assessment, McGraw-Hill, New York Edward, M. (1979), The Passive Solar Energy Book, Rodale Press Edwards, B. (1999), Towards Sustainable Architecture: European Directives And Building Design, Architectural Press, Oxford. Emmanuel, R. (2005), An Urban Approach To Climate-Sensitive Design : Strategies For The Tropics / M., London :Spon. Givoni, B. (1998), Climate Consideration In Building And Urban Design, Van Nostrand Reinhold, New York. Kohler, N. (1999), The Relevance Of The Green Building Challenge:An Observerss Perspective, Building Research &Information, 27 (4/5):309-320

dosya mimari tasarm eitimi

59

KANDINSKY MMAR TASARIMIMA NASIL YARDIM ETT ?

Pedro Ressano Garcia, Dr., Lusofona Beeri Bilimler ve Teknoloji nv., Mimarlk, ehircilik, Corafya ve Sanat Blm. Lizbon, Portekiz

OKUL Mimarn eitimi rasyonel deildir, duygulara seslenmelidir. Duygular bir bina gibi pragmatik deildir, karmaklardr, yaama deer katarlar. Mimarlk sadece bir ura deil, bir yaam biimidir. Gereksinmeye dnen bir meslektir. Gnmzde, mimar olma yolundaki her birey mimarl yaratmak iin aralar toplamay, tasarlamay, ina etmeyi, malzemelere dokunarak mimarl anlamay rendii bir yer ve zaman olan okula gitmektedir. Burada rencinin kendi anlarn gzden geirmek, bu anlar baka deneyimlerle zenginletirmek, yzyllar boyunca ortaya konmu alternatieri aratrmak, dilekler tutmak, mimarl dleyerek yolculuk etmek ve kenti dnerek meknlar balamak olana olmaktadr. Ben mimarlk okullarnn rencilere neyi yapabileceklerinden ok neyi yapamayacaklarn anlatarak zamanlarn harcadklar grndeyim. Eer eitim olumsuz davranlar bastran, olumlu davranlar yreklendiren bir olguysa, mimarlk eitimi ortamnda da bask konusunda diretme eilimi vardr. Ancak bu durum ok ekilmez deildir, nk gerek retmenler gerekse renciler arasnda duruuyla fark yaratan ve zgr ruhun varln kavramamza nclk eden yaam dolu kiiler bulunmaktadr. Bu durum akllara hi bir okula gitmemi, kendi kendilerini eitmi mimarlarn pedagojisini getirmektedir. Baz okullarn duruma gre hazr bir yantlar yok, kimileri gerei bilse de, renim amac olan ancak belirlenmi bir yolu olmayan bir sre veya yolculuktur. Ben zgrle ve gce inanrm. Rusyann ihtilal yllarnda 1919da henz bir gzel sanatlar rencisi olan Echeistov rneine bakacak olursak; Echeistov bir mektupta kendisinin Moskovada neyle uratn anlatr; Grigorevin atlyesinde benim de aralarnda olduum-danman olmayan- bir grup oluturuldu. yle aklayaym: Sovyet reformu topik bir Rnesans atlyesi idealiyle biimlenen zgr ve deneysel atlyelerin kurulmasna yol at.1 Echeistov daha sonralar Rus konstrktivizmi olarak anlan yaratc hareketi gelitirenler arasndadr. Konstrktivistler oklu yollarn olduunu kefederler ve bilinmeyen ortamlara girme yrekliliini gsterirler. Okul artk almann gelitirilmesi iin bir ustann yol gstermesine gerek duyulmayan ancak zgr ve deneysel bir ortamn gelitirildii bir buluma noktas olmutur.

60

dosya mimari tasarm eitimi

Mimarlk okulunda rencilerin eitimlerinin sonunda tez ad verilen mimari tasarm ve yazl anlatmn ieren bir bilimsel aratrma sunmalar gerekir. ou kiiye gre, bu sre her rencinin evresinde bulunan, saf/berrak, zgr/serbest ve yeni yeermekte olan bir eyi kefederek kendi mesleki yolculuunu gelitirmesine olanak salamaldr. nk nemli olan evresindekilere ve/ veya retim elemanlarna benzerlik deildir, aksine ak yreklilikle, itenlikle, younlaarak ve olana olduu kadar gerek bir farkl duru sergilemektir. Louis Sullivan bu durumu Kindergarden chats and other writings, adl kitabnda olduka gzel aklar; Bireyin zeksnn gcnn baz alardan insanst olduunu syleyebilsek de, dier yandan olaanst insanidir. Eer alma gcne sahipse, verme gc de vardr. Bir su damlas kadar yaln olmak, bu su damlas kadar da karmak olmak demektir.2 renim bulgunun karmaklyla geliir. Okulda bireylerin deiiklikleri izleme deil, verme, alma ve dei-toku etme olana vardr, nk drtler kesintisizdir. Her yl farkl kiiliklere sahip renciler mimarlk eitimi alrlar. Burada geliimci mimarlar, tarihbilimciler, sosyal-bilimciler, evre-bilimciler, kent planlamaclar, teknik elemanlar, tasarmclar, sanatlar ve baz bakalar vardr. Tasarm pratii, kuram, uygulama deneyimi ve sonu tartma ve savunmasn hazrlama arasnda, gen mimar kendi eitim klavuzunu oluturma arayndadr. raklk/acemilik aamasndaki mimarn klavuzu kiisel bir istemi izler. Doaldr ki, bu artalann karsnda, kuralc ve basklayc olmayan, her rencinin kendi izleyecei yolu gelitirebildii okullara da yer vardr. Bu bireysel yolculuk, kendini aray Portekizli air, Fernando Pessoa tarafndan u tmcelerle dile getirilmektedir; nann ki iimdekini btnyle dlatrabilmek/somutlatrabilmek iin, elimden geleni yaparm, hayali dlatran/somutlatran elikileri birletirmek ona saf hayalin en yksek gcn katar.3 Burada ne yer, ne de zaman vardr, bu hayallerin saf doasdr, hi sonlanmayan bir aktarmdr. Umberto Eco Travels in Hiper Reality adl kitabnda yle syler;

Bir Birleik Devletler niversite kampusu kadar ortaa manastrna benzeyen baka bir ey yoktur, ; peyzaj iinde kaybolmu tula yaplardan oluan ve dnyayla hibir ilikisi olmayan kiisel aratrmalarna odaklanm keilerin yaad bir manastr. 4 Kentin kendilerine sunduklarndan yararlanmak/ keyif almak yerine kentte istemedikleri her eyden arnm bir evrede yaamakta olan binlerce renci ve aratrmac vardr. Gen mimar, dier meslektalarndan gelen eitli multidisipliner katklar, bir drt, esinlenme kayna, farkl ve yaratc zmler retebilme potansiyeli olarak grr ve dier bilgi trleriyle btnletirmeye ilgi duyar. Dier disiplinleri balamaya ve gereksinmelerini btnletirmeye hazr olduunda, gen mimarn kalfalk klavuzu tamamlanmtr ve mimarlk pratiine balayabilir. Ben ders vermeye baladmda Berkeleydeydim ve stdyoda farkl disiplinlerden gelen renciler vard. Yksek lisans rencileriyle uramak ve onlarn farkl bilgi trlerini tasarm srecine dhil edebiliyorlar olmalarn grmek onlarn renciden ok gen mimarlar olduunu hissetmeme neden oldu. Mimarlk pratiini srdren bir retim eleman olarak srekli renmek grn srdrmeyi denedim, nk retmek ayn zamanda renmektir, bilgiyi paylamak, vermek ve almaktr. UYGULAMA Kiisel geliim ok nemlidir, ancak takm almas kapasitesini gelitirmez. Mimarn almalarnn bir ou grup almas iinde retilir ve proje takm iinde yer alarak konuma yetisini gelitirmek ile ilgilidir. Birlikte retim farkl tasarmclarn deiik yaklamlarn kavramay gerektirir.

Kompozisyon VIII Wassily Kandinsky

dosya mimari tasarm eitimi

61

Maket Fotoraf

Maket Fotoraf

Maket Fotoraf

Analizler

Plan

Kesit

62

dosya mimari tasarm eitimi

Umberto Econun yksek lisans rencilerini keilerle karlatrmasna benzer ekilde ben de; aratrmalar ve bululara dayal tasarm reten, yarmalara katlan, gelecee ynelik projeler gelitiren, bilinmeyenin yzeyini amak iin eeleyen bir grup tasarmc tarafndan yrtlmekte olan stdyo kadar tasarm laboratuarna benzeyen baka ey olmadna inanrm. Oste bir proje gelitirirken, tasarm grubunda yer alan gen mimarlarn tasarm srecine kendi bak alarn yanstmalarn bekleriz. Farkl yaklamlar kavramaya ve tartmaya yreklendirilirler. Oste bizleri nceden belirleyemediimiz dolaysyla, gvenli olmayan, ynlere srkleyecek kavramlar zerinde alrz. Zorluklardan birisi de belirsizliin alkantl srelerinden geerken serinkanl kalabilmektir. Oste projeler grup tartmalarndan ve katlmclar arasndaki etkileim srecinden doar. Bilinmeyeni aratrrken, sonraki admn ne olduunu anlatabilmek olanakl deildir ancak, dier bir deyile herkesin katlmna ak, bireysel grleri dlamadan tm tasarmclar daha nce hi dnmedikleri bir zm zerinde birletiren bir sreci paylamak olana vardr. Bu sreci somutlatrmak iin, 2000 ylnda sava sona erdikten sonra Saraybosnada Belediyenin giriimiyle dzenlenen bir konser salonu projesi yarmasna odaklanacam. savan ardndan bylesi bir yapy tasarlamann ne anlama geldii zerine eitli tartmalardan sonra, bu projenin kent iin ok iyimser bir program olduu sonucuna vardk; bir mzik dinleme merkezi, sessiz gecelerde hala bomba seslerini duyanlarn kulaklarn mzikle dolduracak bir yap. Projemiz mzikal notalarla ina edilmi biimler, mekanlar ve ritim neriyordu. Sesler ile ina edilen bir mimarlk. Mziin sanatlarn en maddisi olduu gz nnde tutarak, Wassily Kandinsky 20. yzyln banda resimleri iin, ritim, soyut yaplanmas, ayn zamanda tekrar ve dinamik algs olan benzer sreler aryordu. Mziin resim zerindeki etkisini onun resimleri zerinden inceleyerek mimarlk alanna tadk. Bu sre nceden hayal bile etmediimiz mimari tasarm almlarn beraberinde getirdi. Kandinsky biograsinin yazar Will Grohmann sanatnn Kompozisyon VIII (1923) adl eserini yle anlatr ortaya kan denge her eye ramen gizemlidir, veya diyebiliriz ki dier btn elemanlar uyum iinde ortada yer alan aya doru yaknlarlar5 Her ikisinde de yazar ve eletirmen, resmin tasarm srecinin baka bir sanat dalndan tretildiinde hemkirdirler, n-

k mziin grsel sunumunu ele alr. Mzik iin, resimden esinlenen, mziin grsel sunumuyla ilgilenen bir mimarlk. Kendi srelerinin snrlarn zorlayan sanat. Proje yeni bir kamusal mekan, deiik etkinliklerin yer alabilecei, bir st dzeyde yer alan ana fuayeye balanan bulumalar iin grsel bir referans ve mzik merkezinin iindeki eitli etkinlikleri yukar ve aa tad gibi, parka, kent parkna ve merkezi meydana ulatran geidin ald yer olan, haf eimli bir meydan, neriyordu. Merkezi meydana, parlamentoya, istasyona bakan ak alanda geidin zerinde yzen, salonlar birbirine balayan geni bir fuayeden yararlanld. Bu noktada yap ieriini ortaya koyarak, etrafnda yer alan geni mekanlara bir sahne sunmaktayd, plann keskin snrlarndan bamsz, mimari eler ile peyzaj zgrce buluturan bir yeil alan organizasyonu ngrmekteydi. Sonuta, gen mimarlar tasarma farkl bilim dallarnn etkisini katm ve mimar paydalaryla sra d bir potansiyeli paylama baarsn gstermi oldular. Eer kavram ve dnce bir bulu an ise, tasarm sreci neyi ierdiinin ve iinde sakl olann aa karlmasna dairdir. Gen mimarlar, bu srete birbirlerinden renmeye ve tasarmlarn hayallerinin tesine tayarak kendilerini bile artacak noktalara ulatrabilme yetisine sahiptirler. eviren: Yard. Do. Dr.,Esin Boyacolu

DPNOTLAR
1 Shatskikh, Aleksandra (1984), A brief history of Obmoklu, Russian Constructivism Exhibition catalogue A century of design, part II: 1925-1950, Metropolitan Museum of Art, New York.

Sullivan, Louis (1947), Imagination in Kindergarten chats and other writings, Wittenborn, Schultz, New York.
2 3

Pessoa, Fernando (1982), Educao sentimental in Livro do desassossego, tica, Lisboa.

4 Eco, Umberto (1986), Travels in Hyperreality, Harcourt Brace Jovanovich, New York.

Grohmann, Will (1959), Wassily Kandinsky life and work, Thames and Hudson, London.
5

dosya mimari tasarm eitimi

63

You might also like