You are on page 1of 215

BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 1

BOÁN MÖÔI NAÊM


NOÙI LAÙO(1)

(1) In theo baûn in cuûa Nhaø xuaát baûn Vaên hoùa Thoâng tin - 1993

http://ebooks.vdcmedia.com
2 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Thaønh kính daâng Caäu, Môï,


Coâ Minh.
Meán taëng Khoaùi, Laêng, Haàu.
V.B

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 3

PHAÀN I

BAÙO TEÁU

http://ebooks.vdcmedia.com
4 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

“Noùi laùo” maø chôi, nghe laùo chôi


Daøn döa luùn phuùn haït möa rôi
Chuyeän ñôøi ñaõ chaùn khoâng buoàn nhaéc
Thô thaån nghe ma keå maáy lôøi.
Boà Tuøng Linh, taùc giaû Lieâu Trai Chí Dò, môû ñaàu taäp
truyeän baát huû baèng boán caâu thô treân, ñaõ cho ngöôøi ta
heù thaáy oâng laáy laøm vinh döï laøm ngheà noùi laùo, khoâng
coi thieân haï ra gì. ÔØ, noùi laùo ñaáy, nghe laùo ñaáy, thöû hoûi
ñaõ cheát ai chöa? Hoï Boà hôn thieân haï veà choã ñoù: daùm
nhaän huîch toeït ngay laø mình “noùi laùo”, mình öa “noùi
laùo”, “noùi laùo” noùi leáu nhö theá coøn hôn laø noùi chuyeän
ñôøi: xaáu quaù.
Baây giôø, ngöôøi ta goïi ngheà laøm baùo laø ngheà noùi laùo
aên tieàn. Keû vieát baøi naøy ngaõ vaøo ngheà ñoù ñaõ laâu, hoâm
nay, ngoài giôû laïi cuoán soå kyù öùc cuûa mình, xin nhaän ngay
laø mình laøm ngheà “noùi laùo”. Vì theá taùc giaû laáy ñaàu ñeà
taäp kyù öùc laø “Boán Möôi Naêm Noùi Laùo” chôù khoâng daùm
ñeà laø “Boán Möôi Naêm Laøm Baùo”, vì taùc giaû nhaän thaáy

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 5

raèng “noùi laùo” laø moät caùi vinh döï, laøm ngheà “noùi laùo” laø
laøm moät ngheà ñaëc bieät ít ai daùm ñem ra khoe khoang.
Thöïc vaäy, ña soá caùc nhaø laøm baùo baây giôø nghe thaáy
danh töø “laøm baùo noùi laùo aên tieàn” ngoaøi maët thì coù veû
baát caàn, nhöng thaâm taâm thì hôi giaän: taïi sao laøm moät
caùi ngheà cao quyù nhö ngheà baùo, taïi sao laõnh moät caùi söù
maïng nghieâm troïng laø höôùng daãn dö luaän, taïi sao phuïng
söï moät quyeàn löïc lôùn maïnh vaøo böïc thöù tö treân traùi ñaát
naøy maø coù ngöôøi daùm baûo laø laøm ngheà “noùi laùo”?
Thuù thöïc coù laém luùc toâi cuõng töôûng laø toâi oai, maø
ngheà toâi laø ngheà gheâ gôùm thöïc; nhöng gaëp luùc maây
chieàu gioù sôùm, mình raát thaønh thöïc vôùi loøng, toâi caûm
thaáy raèng nghó nhö vaäy, chæ laø mình töï doái mình. Ñeå
loøng leân baøn tay, toâi chæ thaáy toâi laø moät anh noùi laùo
tröôøng kyø, noùi laùo voâ toäi vaï, noùi laùo ra tieàn, ñeå keát cuïc
ñeán baây giôø mang laáy caùi nghieäp vaøo thaân, khoâng sao
gôõ ñöôïc, ñaønh laø cöù phaûi tieáp tuïc noùi laùo cho ñeán cheát
- vì toâi bieát chaéc seõ khoâng theå naøo thoaùt ñöôïc hai baøn
tay saét boïc nhung cuûa baø chuùa baùo. Ngay khi baét ñaàu
laøm caùi ngheà ñieâu ñöùng naøy, coù phaûi toâi ñaõ nghe thaáy
caùc baäc ñaøn anh laäp ñi laäp laïi caâu noùi cuûa Jules Janin:
“Ngheà baùo ñöa ngöôøi ta ñi ñeán baát cöù ñaâu - mieãn laø
thoaùt ñöôïc noù ra”?

http://ebooks.vdcmedia.com
6 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Toâi khoâng tin nhö vaäy. Luùc coøn ít tuoåi, toâi khoâng tin
gì heát: toâi khoâng tin thuoác phieän coù ma, toâi khoâng tin
coù nghieäp chöôùng laøm coâ ñaàu, laøm ñó ñieám, toâi khoâng
tin caâu noùi cuûa Nguyeãn Du:
Ñaõ mang laáy nghieäp vaøo thaân,
Cuõng ñöøng traùch laãn trôøi gaàn, trôøi xa.
Toâi chæ bieát moät ñieàu: thích thì laøm, thích laøm baùo
thì vieát baùo, chôù cuõng chaúng xaây moäng lôùn lao gì heát.
Khoâng bao giôø toâi nghó nhö Carlyle: “Cao quyù thay
ngheà laøm baùo! Moãi oâng chuû baùo coù khaû naêng haù chaúng
phaûi laø moät nhaø cai trò theá giôùi vì laø moät trong nhöõng
ngöôøi thuyeát phuïc theá giôùi; maëc daàu khoâng do theá giôùi
cöû maø chæ do mình cöû mình thoâi; tuy nhieân cuõng ñöôïc
ñaûm baûo baèng nhöõng con soá baùo baùn ra cho thieân haï
ñoïc”.
Toâi khoâng “trì” quaù khöù nhö Goethe coi thöôøng ngheà
laøm baùo: “Töø laâu, toâi vaãn tin raèng baùo chí sanh ra ñôøi
laø ñeå cho ñaïi chuùng ngöôøi ta tieâu khieån gieát thôøi giôø vaø
loøe bòp hoï nhaát thôøi; hoaëc vì coù moät söùc maïnh naøo ñoù
ôû beân ngoaøi ngaên vieân kyù giaû noùi ra söï thöïc, hoaëc vì
tinh thaàn ñaûng phaùi ñaùnh cho y laïc höôùng ñi; vì theá toâi
khoâng ñoïc moät tôø baùo naøo heát”. Maø toâi cuõng khoâng
khinh mieät baùo chí, goïi tuoát laø laù caûi, laø gieû raùch, laø ñoà

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 7

boû nhö thi haøo Beaudelaire: “Baát cöù tôø baùo naøo cuõng vaäy,
töø trang ñaàu ñeán trang cuoái cuõng chæ laø moät caùi oå chöùa
nhöõng caùi gì gôùm gheâ, kinh tôûm. Chieán tranh, gieát choùc,
troäm cöôùp, haø hieáp, haønh haï, toäi aùc cuûa caùc vua chuùa,
toäi aùc cuûa caùc quoác gia, toäi aùc cuûa caùc tuø nhaân, bieát bao
nhieâu laø söï say söa cuoàng loaïn cuûa vuõ truï loaøi ngöôøi. AÁy
theá maø ngöôøi ta duøng baùo ñeå laøm ñoà khai vò, vì ngöôøi
vaên minh ñaõ duøng tôø baùo ñeå laøm ñoà khai vò, cho böõa aên
buoåi saùng. Toâi tin raèng khoâng coù moät baøn tay trong saïch
naøo caàm laáy tôø baùo maø khoâng caûm thaáy muoán buoàn noân
buoàn möûa”.
Khoâng. Ñoái vôùi ngheà baùo, toâi khoâng ñöùng ôû thaùi cöïc
naøo. Toâi chæ nhôù raèng thuôû nhoû toâi öa ñoïc saùch laø vì
nhaø toâi laø nhaø baùn saùch, ngoaøi thôøi giôø hoïc baøi; toâi phaûi
ngoài baùn saùch, xeáp saùch ñeå göûi baùn ñi khaép nöôùc. Luùc
raûnh, toâi voà laáy saùch ñeå ñoïc; töø ñoïc saùch toâi thích ñoïc
baùo; ñoïc maõi thaáy hay hay thì toâi laøm thô, toâi vieát baùo,
theá thoâi, chôù chaúng vì lyù do gì heát. Baøi baùo thöù nhaát
cuûa toâi ñaõ vieát ra hoài Phaïm Taát Ñaéc xuaát baûn cuoán
“Chieâu Hoàn Nöôùc ”. Baøi baùo aáy veûn veïn coù maáy caâu ñaïi
khaùi:
“Chuùng toâi kính bieáu quí baùo cuoán saùch nhoû naøy vaø xin quí
baùo, neáu tieän, cho ñaêng maáy doøng sau ñaây: Saùch ”Chieâu Hoàn

http://ebooks.vdcmedia.com
8 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Nöôùc" cuûa Phaïm Taát Ñaéc ñaõ coù baùn ôû khaép caùc hieäu saùch, raát
hay, raát laâm ly, xin haûi noäi chö quaân töû tìm ñoïc ngay keûo heát".
Caùc baøi ñaëc bieät aáy dôù daån ñeán theá maø coù baùo hoài aáy
ñaêng leân thaät. Toâi ñoïc ñi ñoïc laïi maõi ñeán thuoäc loøng;
chöa ñuû; toâi caét ra daùn vaøo an bom. Vaø töø ñoù toâi thaáy
mình laø nhaø baùo thöïc söï maø chính toâi khoâng töï bieát,
cuõng nhö oâng Jourdain trong baøi kòch “Tröôûng Giaû Hoïc
Laøm Sang” cuûa Molieøre noùi leân vaên xuoâi maø khoâng bieát
mình laøm vaên xuoâi.
Toâi meâ ngheà baùo töø luùc ñoù.
Luùc ñoù baùo ra kyø coù “Nam Phong”, “Höõu Thanh”, toaøn
baøn veà vaán ñeà xaõ hoäi vaø vaên hoùa. Ngöôøi vieát baùo, noùi
thöïc ra laø laøm vaên chôù khoâng phaûi laøm baùo. Moät caùi
ñoaûn thieân ngaén bao giôø cuõng baét ñaàu baèng moät ñoaïn
taû caûnh bieàn ngaãu, kieåu “Tuyeát Hoàng leä söû”; coøn xaõ
thuyeát thì baøn veà chöõ “tín”, chöõ “nghóa”, vaø thöôøng laø
phaûi baét ñaàu baèng caâu “Phaøm ngöôøi ta ôû treân ñôøi”. Vì theá,
ngöôøi vieát baùo tröôùc heát phaûi taäp vieát vaên cho nhòp
nhaøng, thaùnh thoùt.
Laøm baùo laø laøm moät ngheà khoâng coù tröôøng, khoâng coù
thaày. Toâi thích vieát baùo vaø muoán laøm ngheà ñoù quaù,
nhöng bieát laøm sao baây giôø? Khoâng coù caùch gì hôn laø
baï tôø baùo naøo cuõng ñoïc, baï cuoán saùch truyeän naøo cuõng
coi, roài... hoïc thuoäc loøng töøng ñoaïn, kieåu möôøi boán, möôøi

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 9

laêm tuoåi ñi chim gaùi, caùc chaøng trai môùi lôùn leân möôïn
maãu thö tình, coùp laïi ñeå vöùt vaøo trong nhaø ngöôøi yeâu lyù
töôûng!
Töï nhaän mình laø nhaø baùo chính coáng, toâi khoå coâng
maøi giuõa, reøn luyeän vaên chöông con coùc. Thô vaø vaên xuoâi
cuûa Taûn Ñaø, Nam Höông, Nhöôïng Toáng, Thi Nham,
Ñaøm Xuyeân laøm cho toâi baùi phuïc. Hoïc thuoäc loøng chöa
ñuû, toâi coøn phaûi caét ra daùn vaøo moät quyeån saùch ñeå goái
ñaàu giöôøng.
Ñeán ñaây, toâi xin môû moät daáu ngoaëc.
Luùc coøn nhoû, ñi hoïc, toâi khoâng ñeán noãi doát quaù, nhöng
trí nhôù raát keùm, cho neân khoâng theå naøo hoïc ñöôïc veà
moân toaùn. Leân ñeán trung hoïc, giaùo sö toaùn cheâ, lieät vaøo
ngoaïi haïng, cho moät hoät vòt khoâng ñuû, phaûi cho hai hoät
môùi ñaõ. Kòp ñeán khi lôùn hôn moät chuùt, toâi sa ñoïa, huùt
xaùch, röôïu cheø be beùt, trí nhôù laïi caøng toài. Roài ñeán giai
ñoaïn cai röôïu, cai thuoác phieän: trí nhôù toâi hoaøn toaøn bò
“lieät”. Vì theá, coi taäp hoài kyù naøy, xin caùc baïn ñöøng buoäc
toâi phaûi ghi naêm thaùng, ñöøng baét toâi phaûi nhôù heát caùc
baùo chí toâi ñaõ laøm maø cuõng ñöøng baét toâi nhôù heát teân
caùc nhaø baùo, nhaø vaên lieân heä. Nhôù ñöôïc ñeán ñaâu, nhôù
ñöôïc caùi gì, toâi cöù vieát ñaïi ra. Nhöng noùi theá khoâng coù
nghóa laø toâi vieát aåu, vieát khoâng coù heä thoáng.

http://ebooks.vdcmedia.com
10 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Muïc ñích cuûa toâi laø thuaät laïi thaät ñuùng caùc giai ñoaïn
laøm baùo noùi laùo aên tieàn cuûa toâi ñeå nhaân ñoù may ra caùc
baïn coù nhaän thaáy dieãn tieán cuûa ngheà baùo ôû nöôùc ta ra
theá naøo. Theâm nöõa, toâi baét ñaàu laøm baùo töø khi ngöôøi
mình coøn soáng döôùi söï ñoâ hoä cuûa Phaùp; qua thôøi kyø
Nhaät vaùc kieám leâ treân maët ñaát, ñaù Phaùp moät cuù vaøo
moâng roài ñuoåi ñi; ñeán Vieät Minh bí maät; roài Nhaät thua,
Vieät Minh naém chính quyeàn; quaân ñoäi Lö Haùn tieáp thu
roài quaân ñoäi Phaùp laïi trôû veà Vieät Nam; daân ta khaùng
chieán... roài Phaùp thua ôû Ñieän Bieân Phuû, kyù hieäp ñònh
Geneøve chia ñaát nöôùc laøm ñoâi, con soâng Beán Haûi chia hai
aân tình, vaùc va ly vaøo Saøi Goøn haàu haï Ngoâ Ñình Dieäm,
Ngoâ Ñình Nhu, cho tôùi baây giôø soáng nhôø vaøo quaân ñoäi
Myõ “oâ keâ, salem...” raát coù theå cöù thuaät laïi heát nhöõng giai ñoaïn
noùi laùo cuûa mình, chöa bieát chöøng mình laïi veõ laïi ñöôïc moät giai
ñoaïn lòch söû ñau thöông, tang toùc ñaõ qua. Neáu quaû ñöôïc nhö theá
thì hay bieát maáy.

Baây giôø toâi xin kheùp ngoaëc laïi.

Vaäy laø toâi hoïc thuoäc loøng vaên cuûa ngöôøi khaùc roài baét
chöôùc töù vaên vaø caû yù vaên cuûa hoï ñeå vieát baøi. Baây giôø,
toâi khoâng coøn nhôù nhöõng baøi vaên aáy ra sao, chæ mang
maùng laø ngoaøi maáy caùi truyeàn ñôn in thaïch phaûn ñoái
Phaùp baét Phaïm Taát Ñaéc, toâi coù laøm moät taäp thô ñuû caùc

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 11

loaïi: luïc baùt, song thaát luïc baùt, nguõ ngoân coå phong, yeát
haäu... vaø maáy vôû haùt caûi löông Nam Kyø theo kieåu “Boäi
phu quaû baùo” kyù teân laø An Sôn, Thu Taâm Töû... Coá nhieân
nhöõng taùc phaåm aáy khoâng bao giôø ñöôïc ra ñôøi. Nhö vaäy
cuõng laø moät caùi hay, bôûi vì neáu hoài aáy toâi coù phöông
tieän in thaønh saùch, maø vaên khoá thö vieän coøn giöõ ñeán
baây giôø, coù leõ chính toâi phaûi “töø” toâi, vì sao toâi laïi coù
theå lieàu lónh vaø loá laêng ñeán theá!
Nhöng luùc ñoù mình môùi coù möôøi hai, möôøi ba tuoåi, coù
bieát theá laø loá laêng ñaâu. Toâi vaãn yeân trí laø moät nhaø vaên
gheâ gôùm thöïc söï vaø coù trieån voïng ñi xa, ñi raát xa nhö
Nguyeãn Du, OÂn Nhö Haàu... Noùi caùch khaùc, toâi hy voïng
moät ngaøy kia thaønh moät “teân tuoåi trong neàn vaên chöông
quoác teá”. Vì nghó nhö theá, toâi tìm caùc lyù do ñeå haï caùc
nhaø vaên tieàn boái, maëc daàu toâi vaãn phuïc. Toâi tìm caùch
haï thaàm hoï ôû trong buïng ñeå mình laïi ñaùnh löøa mình
raèng mình coù khaû naêng tieán xa hôn caû hoï, mình seõ laø
moät “ken coong” chôù khoâng phaûi chæ laø moät nhaø vaên,
nhaø baùo queøn coù vaøi ngaøn ngöôøi ñoïc.

CHÖÕ TAØI, CHÖÕ TAI

Theá laø toâi töôûng toâi coù taøi. Neáu cöù nghó mình coù taøi
laø töï nhieân mình coù taøi thöïc thì quaû laø caùi taøi cuûa toâi

http://ebooks.vdcmedia.com
12 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

lieàn vôùi caùi tai. Chöùng côù laø ñeán ñeä nguõ tröôøng Albert
Sarraut, veà toaùn, toâi ngu nhö con boø, ñeán ñeä töù, ñeä tam
thì doát ñaëc caùn thuoång; veà vaät lyù vaø hoùa hoïc, giaùo sö
naøo cuõng gôùm maët khoâng buoàn keâu leân baûng, vì goïi leân
voâ ích, toâi khoâng bieát moät ly gì heát. Töø naêm thöù saùu,
toâi chæ hoïc roøng veà vaên chöông Phaùp, ñoïc truyeän Phaùp,
anh em trong lôùp ñoïc gì thì baûo nhau tìm ñoïc vaø nghieân
cöùu töøng chöõ duøng, töøng caùch keát caáu, töøng chi tieát taû
caûnh, xuyùt xuyùt xoa xoa nhö ñöôïc thöôûng thöùc moät moùn
aên gì ngon laém.
Toâi baét ñaàu ñoïc Alexandre Dumas, Andreù Theuriet,
Guy de Maupassant, Flaubert... töø hoài ñoù vaø nhôù raèng
coù hai cuoán laøm toâi rung caûm nhaát laø “Les feuilles
mortes” cuûa Andreù Theuriet thì do Traàn Mai giôùi thieäu,
coøn cuoán “Manon Lescaut” thì do Leâ Khaéc Quyeân giôùi
thieäu.
Baây giôø, anh em cuõ hoïc Lyceùe Albert Sarraut tan taùc
moãi ngöôøi moät ngaû. Joseph Traàn Leâ, Nguyeãn Só Dinh,
Böûu Loäc, Böûu Thoï, Nguyeãn Vaên Chi, Paulus Hieáu, Traàn
Leä Xuaân (töùc laø baø Ngoâ Ñình Nhu), Traàn Mai, Hoaøng
Vaên Chí, Nguyeãn Kim Hoàng, Nguyeãn Kim Haûi, Marie
Ñieän... keû thì laøm neân, ngöôøi thì ñaõ cheát, coù keû laïi laïc
loaøi söông gioù boán phöông, moãi khi möa chieàu gioù sôùm,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 13

söïc nhôù laïi thuôû anh em cuøng chung moät maùi hoïc ñöôøng
cuõng thaáy hiu hiu buoàn, khoâng theå naøo queân ñöôïc nhöõng
kyû nieäm xa xöa.
Tuy nhieân caùc kyû nieäm veà söï hoïc haønh, toâi gaàn nhö
khoâng coøn nhôù ñöôïc gì. Duy coù moät ñieàu khoâng bao giôø
toâi queân ñöôïc laø chính ôû vaøo thôøi kyø ñoù, giöõa moät khoâng
khí Phaùp, baét buoäc phaûi theo taùc phong Phaùp, noùi tieáng
Phaùp vôùi nhau (ai noùi tieáng Vieät maø kieåm soaùt vieân baét ñöôïc
thì aên coâng xinh meät), chuùng toâi, moät boïn anh em goàm boán
naêm ngöôøi, ñaõ “xuaát baûn” moät taäp baùo vieát tay ñeà laø
“Hoàn Nöôùc Nam” ñeå chuyeån tay nhau ñoïc. Luùc ñoù, chuùng
toâi quan nieäm laï laém: baùo maø khoâng coù xaõ thuyeát thì
khoâng phaûi laø baùo. Vì theá nguyeät san “Hoàn Nöôùc Nam”
soá naøo cuõng coù moät baøi xaõ thuyeát nhö ai, noùi nhöõng vaán
ñeà raëng ña baø cuï “nöôùc ta vaên hieán boán ngaøn naêm”,
“huøng khí cuûa caùc baäc anh huøng nhö Leâ Lôïi, Traàn Höng
Ñaïo...” vaø ñeán dòp gioã Hai Baø cuõng laøm moät baøi thô
“Vònh Tröng Vöông” thi ñua vôùi Hoaøng Cao Khaûi. Toâi
laøm thö kyù toøa soaïn cuûa baùo. Nghó naùt oùc ra, cuõng
khoâng bieát ngoaøi baøi xaõ thuyeát thì neân coù nhöõng muïc
gì, toâi “cheá” ra muïc thô vaø moät muïc keâu laø “Linh tinh
beng” ñaêng nhöõng tin töùc lieân quan ñeán hoïc sinh ngöôøi
Vieät trong tröôøng Phaùp, coøn bao nhieâu ñaêng toaøn truyeän

http://ebooks.vdcmedia.com
14 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ngaén. Coù truyeän coùp Guy de Maupassant; coù truyeän keâu


laø “Böùc Tranh Xaõ Hoäi” con nhaø giaøu vieát laêng nhaêng veà
xaõ hoäi ngöôøi ngheøo; coù truyeän buoàn cöôøi, anh naøo ñoïc
tieáu laâm Phaùp thaáy hay thì taùn roäng ra thaønh moät baøi
laùo leáu.
Anh em ñua nhau vieát. Toâi laøm maët quan troïng, boû
caû laøm luaän vaø hoïc kòch “Le Cid”, chæ ngoài ñoïc vaên lai
caûo. Nghe thaáy mang maùng raèng laøm thö kyù toøa soaïn
baùo thì phaûi söûa vaên ngöôøi khaùc, toâi cuõng trònh troïng
gaïch, xoùa, loän caâu ñaàu xuoáng ñít, loän caâu ñít leân ñaàu,
roài taám taéc töï cho laø baûnh laém. Keát quaû baûnh chaúng
thaáy ñaâu, bò ngay boïn aùc oân noù chöûi vaø caám khoâng ñöôïc
söûa moät chöõ, “mem” caùi phaåy. Toâi töôûng chöøng nhö coù
ai cho moät nhaùt buùa vaøo ñaàu, nhöng sau laøm ra maët oai,
höø moät caùi roài keát luaän: Ñoù laø caùi vinh, caùi nhuïc cuûa
ngheà laøm baùo!
Buø laïi caùi ñau aáy, toâi ñöôïc moät caùi söôùng rôn laø muïc
“Linh tinh beng” cuûa tôø “Hoàn Nöôùc Nam” laïi ñöôïc anh
em taùn thöôûng. Laø vì muïc naøy vieát baèng moät gioïng vaên
teáu, chöûi cöù vong maïng caû leân! Luùc ñoù, chuùng toâi coøn
treû, khí huyeát phöông cöông, baát cöù anh naøo bò choïc
cuõng ñeàu haêng say muoán ñaám ñaù, xin tí gaân hay tí huyeát.
Khoâng hieåu moät hoâm Traàn Mai noùi gì, bò moät boïn treû

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 15

con Taây laáy tay laøm caùi “chaân muõi” cheá anh; chuùng toâi
vieát moät caùi “poâ tanh” huyùch Traàn Mai. Anh naøy cao
lôùn, khoûe maïnh, töùc soâi leân, chaïy ngay ra caùi phoâng ten
vuïc ñaàu vaøo nöôùc laïnh, roài tìm luõ treû con Taây sanh söï.
Chuùng toâi hoïc ban B, chuùng hoïc ban A.
Ñaïi dieän cho ban A laø thaèng Wintrebert cao nhö hoä
phaùp. Moät cuoäc ñaùnh giaùp laù caø dieãn ra sau giôø hoïc.
Wintrebert cho Traàn Mai “noác ao”. Anh em töùc töôûng
chöøng hoäc maùu. Chuùng toâi ñaëc bieät ra moät soá in thaïch
keâu goïi anh em “ñaïi ñoaøn keát” ñaùnh boû meï Taây ñi. Roài
y nhö nhöõng thaèng khuøng, chuùng toâi khoâng bieát laøm
caùch gì ñeå toû raèng “ta ñaây khoâng coi Taây ra caùi thaù gì”,
chuùng toâi cöù heã troâng thaáy Taây laø ngaùng, chöûi vaø nghó
caùch laøm teân taåm thuoác ñoäc ñeå gieát khoâng coøn moät
moáng.
Keát quaû hoïc troø Taây vaãn soáng nhaên maø chæ coù boïn
chuùng toâi “cheát ñaàu nöôùc”. Sau moät cuoäc ñieàu tra gay gaét
cuûa oâng “saêng sô” maäp thuø lu, tôø baùo cuûa chuùng toâi bò
ñoùng cöûa voâ haïn ñònh, coøn maáy nhaân vieân bò ñöa leân
hoäi ñoàng kyû luaät do hieäu tröôûng luùc baáy giôø laø Loubet
chuû toïa. Hoäi ñoàng phaùn quyeát ñuoåi chuùng toâi, nhöng sau
cho höôûng moät ñaëc aân ñeå kòp thôøi hoái loãi: cho hoïc theâm

http://ebooks.vdcmedia.com
16 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

saùu thaùng nöõa; neáu trong thôøi kyø ñoù, toû ra coù haïnh kieåm
toát, chaêm chæ hoïc haønh thì laïi cho hoïc laïi.
Theá laø moäng laøm baùo cuûa chuùng toâi tan taønh. Nhöng
thieáu nieân naøo maø chaúng theá: haùch sì saèng. Maáy baïn
quaù khích cuûa toâi, traû thuø, nhaát ñònh “baát hôïp taùc” vôùi
hoïc troø Taây. Rieâng toâi, toâi chôi troäi: khoâng ñöôïc xuaát
baûn baùo vieát, toâi xuaát baûn baùo mieäng, noùi noâm laø toâi
chöûi theà. Chöûi baèng tieáng Vieät. Gaëp thaèng Taây con naøo
cuõng chöûi. Moät hoâm, thaày theå thao laø Patche baét taäp
moät moân naèm eùp xuoáng coû. Toâi maëc quaàn daøi naèm xuoáng
coû öôùt bò laám beâ beát, töùc mình toâi chöûi “Ñ... meï cha
maøy!”. Voâ phuùc thaèng cha nghe tieáng. Ang chöøng noù aên
côm Vieät moøn raêng ra roài, hay laø noù laáy vôï loâ can thì
khoâng roõ, nhöng vöøa nghe thaáy theá noù trôïn maét, goïi toâi
leân “söûa löng” cho moät traän ra gì vaø trình leân hieäu
tröôûng. Laàn naøy, toâi yeân trí ñi ñôøi, nhaát ñònh ñöôïc môøi
veà nhaø; nhöng khoâng hieåu tröôøng noù queân, hay laø kyû
luaät nhaø tröôøng loûng leûo, toâi chæ aên ba coâng- xinh toâ-tan,
ba chuû nhaät ñi ñeán tröôøng ngoài moät mình moät choã nhö
con cuù ñeå “töï pheâ bình kieåm thaûo”.
Söï chaùn naûn baét ñaàu töø ñoù. Ngheà baùo ñaõ haïi toâi.
Nhöng kyø laém: ngheà baùo cuõng nhö ngheà “haùt nhaø troø”
ngaøy tröôùc, hay ngheà “baùn ba” baây giôø. Noù laø caùi nghieäp:

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 17

ñaõ maéc phaûi noù thì meâ, khoâng chòu ñöôïc. Toâi thích caùi
ngheà baùo haïi toâi nhö theá. Toâi seõ laáy côù chaùn naûn aáy ñeå
troán hoïc ñi leân Hoà Taây, vöôøn Baùch Thaûo ñeå ñoïc vaên,
ñoïc baùo vaø “tìm moät loái ñi cho ngaøy mai”.

NGHEÀ BAÙO ÑÖA NGÖÔØI TA


ÑEÁN BAÁT CÖ ÑAÂU

Trong nhöõng dòp suy ngaãm nhö theá, coù moät caâu
thöôøng naêng ñeán vôùi ñaàu oùc toâi: “Ngheà baùo ñöa ngöôøi ta
ñeán baát cöù ñaâu, mieãn laø thoaùt ñöôïc noù ra”. Thuù thöïc, luùc
ñoù toâi suy ngaãm raát nhieàu maø vaãn khoâng hieåu thaáu tö
töôûng aáy. Ñöa ñeán ñaâu? Toâi khoâng bieát ngheà baùo ñöa
ngöôøi ta ñeán ñaâu heát. Rieâng toâi, toâi chæ thaáy noù ñöa toâi
ñeán choã chaùn chöôøng, boû hoïc boû haønh, ñi noùi doái cha veà
nhaø noùi doái chuù. Laø taïi theá naøy: ôû tröôøng Albert Sarraut,
hoïc troø coù theå cöù töï ñoäng nghæ, khoâng caàn xin pheùp
tröôùc. Vaøi hoâm sau ñi hoïc, chæ caàn bieân moät laù thö, kyù
teân boá meï roài trình cho “saêng sô” laø ñöôïc. Thaáy ngon
nhö theá, moãi thaùng toâi laïi nghæ moät hai laàn, vaø moãi laàn
nghæ xong laïi laøm moät ñôn, kyù teân boá meï, noùi laø “con
toâi oám”.
“Ngheà baùo ñöa ngöôøi ta ñeán baát cöù ñaâu”. Thì quaû nhö
theá thaät: ngheà baùo ñöa toâi ñeán choã troán hoïc, noùi doái,

http://ebooks.vdcmedia.com
18 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

nhöng chöa ñuû; noù coøn ñöa toâi ñi xa hôn nöõa. Nguyeân
hoài aáy bieán ñoäng ôû Yeân Baùi dieãn ra thaát lôïi, Taây baét
giöõ caùc nhaø aùi quoác vaø ñaày aûi nhieàu thanh nieân. Moät söï
chaùn chöôøng moâng meânh traøn lan treân ñaát nöôùc. Cuõng
nhö ai, toâi maéc phaûi caùi beänh cuûa thôøi ñaïi, nghóa laø töï
cho mình “sinh baát phuøng thôøi”.
Nhaø toâi laø nhaø baùn saùch vaø buoân giaáy. Vì giao thieäp
vôùi Phaùp, meï toâi nuoâi caùi moäng laø toâi thi ñoã Tuù taøi, roài
nhôø moät hai ngöôøi Phaùp quen thuoäc nhaän laøm con nuoâi
ñöa sang hoïc thuoác ôû Ba Leâ. Toäi nghieäp, chính meï toâi
khoâng nhaän bieát toâi ñaõ chôùm nghieän vaø tieáng laø ñi hoïc
chôù toâi vaãn troán ñi chôi. Thaûng hoaëc coù ñeán lôùp thì theå
xaùc ngoài ñoù maø hoàn thì phieâu dieâu taän ñaâu ñaâu: toâi nghó
ñeán cuoán “Cours de journalisme par correspondance” vaø
nung naáu moät kòch ngaén hay moät tieåu thuyeát vieát cho
baùo An Nam Taïp Chí cuûa Nguyeãn Khaéc Hieáu (bí danh
Taûn Ñaø Nguyeãn Khaëc Khöø).
Noùi ñeán quaù trình baùo chí ôû Baéc Vieät, theo toâi, caùc
nhaø vaên laõo thaønh nhö Hoaøng Taêng Bí, Döông Baù Traïc,
Nguyeãn Ñoã Muïc, Ñinh Gia Thuyeát, Phaïm Duy Toán,
Nhöôïng Toáng... ñeàu coù coâng ñoùng goùp raát lôùn lao, nhöng
phaûi ñôïi ñeán luùc Nguyeãn Vaên Vónh vaø Phaïm Quyønh buùt
chieán veà vaán ñeà laäp hieán thì ta môùi thaáy moät thöù nhöïa

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 19

môùi laøm cho laøng baùo maïnh hôn leân. Tuy nhieân, maïnh
khoâng coù nghóa laø tieán boä. Toâi coøn nhôù luùc ñoù baùo haøng
ngaøy coù ba tôø: Thöïc Nghieäp cuûa oâng Mai Du Laân, Trung
Baéc cuûa oâng Nguyeãn Vaên Vónh vaø Khai Hoùa cuûa oâng
Baïch Thaùi Böôûi. Tin töùc do Sôû Caåm Haøng Ñaäu vaø Haøng
Troáng cung caáp, coøn xaõ thuyeát thì Trung Baéc bao giôø
cuõng keát luaän: “Quoác daân ñoàng baøo nghó sao?”. OÂng Ñoã
Thaän, raâu moät ñoáng, vieát xaõ thuyeát cho baùo Khai Hoùa,
cöù teát moàng naêm thì coù moät baøi xaõ thuyeát moàng 5 thaùng
5, teát Nguyeân Ñaùn thì khoâng bao giôø thay ñoåi, môû ñaàu
baøi xaõ thuyeát baèng hai caâu (coù daáu than): “Teát ñeán roài!
Teát ñeán roài!” Coøn oâng Mai Du Laân thì maëc cho Truùc
Kheâ Ngoâ Vaên Trieän vaø cuï cöû Mai Ñaêng Ñeä vieát gì thì
vieát, vieäc chính cuûa chuû baùo laø nhaän ñoà veà in, laáy tieàn
aên chaéc hôn laø baùn baùo.
Toâi ñoïc Höõu Thanh, Nam Phong vaø caùc baùo haøng
ngaøy khoâng ham maáy, nhöng ñoïc ñeàu ñeàu ñeå xem coù tieåu
thuyeát naøo hay thì hoïc thuoäc maáy caâu môû ñaàu “bieàn
ngaãu”.
Phaûi ñôïi ñeán luùc leân “sô goâng” ôû tröôøng, toâi môùi thaät
thích ngheà vieát baùo. Nhaø baùo toâi gaëp ñaàu tieân laø Taûn
Ñaø Nguyeãn Khaéc Hieáu. Nhöõng baøi toâi vieát ôû An Nam
Taïp Chí laø nhöõng tö töôûng cuûa moät oâng cuï non, may ñaõ

http://ebooks.vdcmedia.com
20 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

tam sao thaát baûn roài, chôù khoâng maø phaûi ñoïc laïi thì xaáu
hoå maø cheát maát. Toâi noùi: “thích ngheà vieát baùo”. Chôù
thöïc ra thì chöa ham vieát.
Toâi coøn nhôù roõ raøng toâi baét ñaàu ham vieát baùo laø keå
töø ngaøy caùc oâng Hoaøng Tích Chu, Ñoã Vaên, Phuøng Baûo
Thaïch, Taï Ñình Bính, Vuõ Ñình Chí laøm tôø Ngoï Baùo cuûa
oâng Buøi Xuaân Hoïc. Cho ñeán baây giôø vaø maõi maõi toâi vaãn
nhaän raèng Hoaøng Tích Chu ñaõ laøm ñöôïc moät kyø tích:
vieát Nam Phong kyù teân Keá Thöông, ñoïc chaùn nhö côm
neáp naùt, theá maø ñi Phaùp maáy naêm veà, laøm ñöôïc moät
phaùt raát “trì” laø laøm soâi ñoäng caû ngaønh baùo chí, ñem laïi
cho tôø baùo moät boä maët môùi, moät hôi thôû môùi, moät sinh
löïc môùi. Ngoï Baùo moät xu baùn chaïy khoâng cheâ ñöôïc. Ñoïc
khoâng boû moät chöõ. Vaên hay khoâng chòu ñöôïc, caùi lôùp
tieåu yeâu nhö toâi luùc ñoù ñeàu coâng nhaän nhö theá, nhöng
caùc oâng lôùn tuoåi thì döôøng nhö khoâng taùn thaønh.

PHONG TRAØO ÑOÂNG TAÂY

Nhöng thôøi gian ñem tieán boä ñeán cho ngöôøi ta söùc
maáy maø chôø ñôïi nhöõng ngöôøi ngoài bình luaän suoâng. OÂng
phaûn ñoái ö? Thì xin môøi oâng haønh ñoäng. Chæ “tri” maø
khoâng “haønh” nhö Vöông Döông Minh ñaõ noùi, thì... tieâu!
Laøn soùng Hoaøng Tích Chu vaø taäp ñoaøn ñaùnh aøo caùc boá

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 21

giaø ñi, khoâng coù gì laï heát. Vaø ngöôøi ta seõ khoâng laï laø
moät khi cao traøo ñaõ phaùt khôûi roài thì chæ coù tieán maø
khoâng coù luøi, chæ coù leân maø khoâng coù xuoáng.
Toâi khoâng theå taû ñöôïc söï khaâm phuïc cuûa toâi luùc thaáy
ôû caùc böùc töôøng ñaàu Haøng Troáng, Haøng Boâng daùn nhöõng
böùc quaûng caùo to baèng caùi chieáu veõ moät oâng quyø xuoáng
ñoäi quaû ñòa caàu ôû treân vai. Môùi quaù, cao caáp quaù! Baùo
Ñoâng Taây cuûa Hoaøng Tích Chu ra ñôøi, sau khi ly khai
vôùi cuï Buøi Xuaân Thaønh, thaân phuï oâng Buøi Xuaân Hoïc.
Phaûi noùi raèng boán möôi naêm ñaõ troâi qua, toâi chöa thaáy
coù moät quaûng caùo naøo laøm cho toâi say meâ nhö theá, haáp
daãn nhö theá, keå caû nhöõng tôø baùo baây giôø coù nhieàu
phöông tieän maø cuõng coù nhieàu tieàn hôn tôø Ñoâng Taây!
Toâi coøn nhôù coù chieàu ñi hoïc veà, ñoã xe ñaïp laïi, toâi
ñöùng xem töøng neùt veõ caùi oâng Atlas oâm quaû ñòa caàu vaø
quaû thöïc toâi ñaõ ñôïi töøng ngaøy ñeå mua Ñoâng Taây soá 1.
Phaûi noùi thöïc: ñeïp thì tôø baùo coù ñeïp thöïc, nhöng baøi ít
quaù, vaø khoâng coù gì xuaát saéc, tröø vaøi caâu thô in ôû nhöõng
choã thieáu baøi nhö: “treân chieác oâ toâ con choù ngoài - döôùi caùi xe
boø thaèng ngöôøi loâi ”... Chính luùc naøy, boïn ngöôøi “nghòch”
vôùi Hoaøng Tích Chu môùi ñöa ra luaän ñieäu taán coâng:
“Chu hoïc dôû cheát ñi, roãng nhö ñít buït” hay “Chu thì chöõ
nho moät voác, chöõ Taây ba xí ba tuù chôù coù xoâm gì!”.

http://ebooks.vdcmedia.com
22 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Muoán noùi gì, maëc; ngöôøi ta vaãn theo ñoïc Ñoâng Taây vaø
ñeán luùc ra haøng tuaàn (khoå baùo 60x80), roài töø haøng tuaàn
ra haøng ngaøy (khoå baùo nhö tôø Monde baây giôø) haàu heát
ñeàu nhaän thaáy Ñoâng Taây laø tôø baùo soá daùch ôû Haø thaønh.
Ngoaøi muïc “Chuyeän ñaâu” cuûa Vaên Toâi maø luùc ñoù toâi coi
laø “sieâu vaên ngheä”, toâi coøn nhôù maõi maáy caùi truyeän ngaén
maø toâi laáy laøm kieåu maãu vieát vaên, nhö “Goø Coâ Mít” cuûa
Hoaøng Ngoïc Phaùch (kyù teân laø Hoaøng Tung) truyeän
“Tröông Chi” cuûa Phuøng Taát Ñaéc, keå laïi caâu chuyeän cuõ
anh laùi ñoø meâ con quan thöøa töôùng, luùc cheát, nhaäp hoàn
vaøo moät caây baïch ñaøn, vaø truyeän “Bích Maõ Löông” (cuõng
cuûa Phuøng Taát Ñaéc) nhaéc laïi chuyeän nhaø ngheä só meâ
chính böùc töôïng maø mình ñaõ taïo ra...
Ñoïc nhöõng truyeän ñoù, toâi thaùn phuïc caùc taùc giaû, roài
töø ñoù, toâi coi taát caû nhöõng ngöôøi naøo ñaõ coäng taùc, ñaõ
giao du vôùi Hoaøng Tích Chu ñeàu laø nhöõng baäc taøi ba loãi
laïc, vaø coù nhieàu luùc toâi mô öôùc neáu ñöôïc “bieát” caùc vò
naøy, coù moät baøi ñaêng leân baùo cuøng vôùi hoï thì “boâ” heát
söùc. Theøm quaù ñaâm ra lieàu. Moät ngaøy muøa thu cuûa moät
naêm maø baây giôø toâi cuõng khoâng coøn nhôù nöõa, ngöôøi hoïc
troø doát toaùn nhöùt Lyùt Seâ laø toâi ñaõ ñaùnh lieàu göûi ba
truyeän ngaén ñeán cho baùo Ñoâng Taây, yeâu caàu “phuû chính”
vaø “neáu coù theå ñöôïc thì ñaêng taûi”.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 23

Ñeán baây giôø, toâi vaãn cho raèng toâi ñaõ may heát söùc, laø
vì baøi cuûa toâi göûi ñeán nhaø baùo laïi ñöôïc nhaø baùo vui loøng
giôû ra ñeå ñoïc. Toâi noùi “may” laø vì sau naøy vaøo haún ngheà
roài, laøm chuû buùt, thö kyù toøa soaïn cho nhieàu tuaàn baùo vaø
nhöït baùo, toâi bieát coù nhieàu baøi vôû, truyeän tích raát hay
cuûa baïn ñoïc göûi tôùi maø khoâng ñöôïc chuû nhieäm, chuû buùt
moù tôùi hay môû ra coi, hoaëc coi sô sô roài boû, laøm cho phí
maát bao nhieâu maàm non, coù nhieàu hy voïng naåy nôû sau
naøy. Toâi may laø vì ba truyeän cuûa toâi göûi laïi, ñöôïc oâng
chuû buùt baùo Ñoâng Taây luùc ñoù laø Phuøng Taát Ñaéc löu yù
söûa chöõa vaø cho ñaêng taûi (vaøo ñuùng choã ñaõ ñaêng truyeän
“Goø Coâ Mít” cuûa Hoaøng Tuøng). Truyeän thöù nhaát cuûa toâi
ñaêng Ñoâng Taây laø truyeän “Con Ngöïa Giaø” maø oâng Phuøng
Taát Ñaéc cho ñaët döôùi moät tít-ruy-bôø-rích laø “Buùt Môùi”.
Ñöôïc söï khuyeán khích voâ giaù ñoù, toâi bieáng hoïc; heát ngaøy
aáy sang ngaøy khaùc, chæ lo vieát “Buùt Môùi”. Roài, ñeå môû
roäng phaïm vi, toâi laïi ñeà nghò môû theâm moät muïc môùi ôû
trang nhaát: muïc “Cuoán film” veõ laïi nhöõng nhaân vaät thôøi
ñaïi nhö “oâng Phoøng Phaønh”, “oâng Toø Toe”.
Khoûi phaûi noùi, ñöôïc ñöùng teân beân caïnh caùc baäc ñaøn
anh, toâi “vaây” heát choã noùi, nhöng haõnh dieän nhaát cho
toâi, aáy laø ngaøy toâi nhaän ñöôïc moät caùi thieáp cuûa Hoaøng

http://ebooks.vdcmedia.com
24 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Tích Chu môøi toâi ñeán toøa baùo ôû phoá Nhaø Thôø noùi
chuyeän.

BAR DAÂN MÔÙI

Toâi ñöôïc gaëp oâng Phuøng Taát Ñaéc laàn ñaàu tieân, vaøo
moät chieàu taét naéng, nhaân dòp ñeán “yeát kieán” Hoaøng Tích
Chu taïi truï sôû baùo Ñoâng Taây ôû 12 phoá Nhaø Thôø. Vöøa
môùi thaáy oâng Ñaéc ngoài ôû baøn vieát ôû cöûa soå ñi thaúng vaøo,
toâi ñaõ bieát ngay; khoâng phaûi vì ñaõ ñöôïc oâng töï giôùi
thieäu, nhöng taïi chính toâi ñöôïc bieát vì coù beø baïn, tröôùc
ñoù, ñaõ chæ oâng cho toâi roài. Ngoài xuoáng gheá, noùi vôùi oâng
caâu ñaàu, maùu toâi chaûy coù moät doøng, phaàn vì sôï vaên oâng,
phaàn vì vaãn nghe tieáng oâng laø con nhaø giaàu ôû Nam
Thaønh, thaïo ñôøi moät caây, laïi coù tieáng laø tay aên chôi soäp,
maø mình thì chæ laø moät anh hoïc troø beù nhoû môùi böôùc
chaân vaøo ñôøi qua maáy aû saåm vaø cu-tuy-ri-e toài! Noùi thì
bieát noùi gì baây giôø? Toâi luoáng cuoáng vaø caûm thaáy tay
chaân thöøa caû, khoâng bieát giaáu choã naøo.
Maø oâng Phuøng Taát Ñaéc thì maët laïi laïnh nhö tieàn,
khoâng heà khuyeán khích toâi moät ly oâng cuï. Thaønh thöû ngoài
chöa ñaày naêm phuùt, toâi ñöùng daäy xin leân laàu gaëp oâng
Hoaøng Tích Chu nhö ñaõ heïn, nhöng trong naêm phuùt aáy,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 25

coù ai bieát raèng toâi ñaõ sôï oâng Phuøng Taát Ñaéc theâm bieát
chöøng naøo khoâng?
OÂng Ñaéc maëc aâu phuïc, veùn tay aùo sô mi leân ngoài rung
ñuøi khaûo cöùu Nho giaùo. Beân caïnh hai cuoán saùch cuûa Leä
Thaàn Traàn Troïng Kim, toâi thaáy moät choàng saùch chöõ
nho. Ñeâm hoâm aáy, veà naèm nhôù laïi buoåi ban chieàu, toâi
chaùn ñôøi khoâng theå taû, vì thaáy Phuøng Taát Ñaéc, toâi quan
nieäm muoán vieát baùo cho ra vieát baùo, muoán söû duïng ngoøi
buùt cho taøi tình nhö oâng Ñaéc trong muïc “Tröôùc Ñeøn” cuûa
baùo Ñoâng Taây, ngöôøi ta phaûi thoâng kim baùc coå, thaïo caû
chöõ Haùn laãn chöõ Taây. Maø toâi thì chöõ Taây môùi ñeán sô
goâng, coøn chöõ Haùn thì bieát coù maáy chöõ “Coá coâng ñieàn
giao töø” do hai cuï Thieän vaø cuï Chính daïy ôû tröôøng Haøng
Voâi luùc coøn theo tieåu hoïc. Theá naøy thì ñeán kieáp cheát
cuõng khoâng theå thaønh moät nhaø baùo nhö Phuøng Taát Ñaéc
vaø Hoaøng Tích Chu!
Toâi laïi xaây moäng, toâi laïi mô öôùc hoïc chöõ Haùn, nhöng
ñoù chæ laø mô öôùc haõo thoâi, cuõng nhö sau naøy toâi thaáy
boïn caùc oâng Ñoã Vaên, Chu Maäu, Ñaëng Troïng Duyeät laøm
baùo chöõ Taây, vieát chöõ Taây, toâi laïi mô öôùc gioûi chöõ Taây
ñeå vieát baùo Taây kieåu “Cri de Hanoi”, nhöng ruùt cuïc bao
nhieâu moäng aáy ñeàu bieán ra maây khoùi... phuø du heát.

http://ebooks.vdcmedia.com
26 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Xaõ hoäi Vieät Nam luùc aáy maéc moät caùi bònh maø ngöôøi
ta goïi laø bònh thôøi ñaïi. Thanh, thieáu nieân chöa maát goác
haún, nhöng khoâng baùm víu vaøo ñaâu, soáng baáp beânh nhö
nhöõng caùi phao. Qua maáy cuoäc ñaøn aùp caùc nhaø aùi quoác
laõo thaønh nhö Phan Boäi Chaâu, Phan Chu Trinh, ngöôøi
ta thaáy caàn phaûi coù moät caùi thaàn töôïng gì ñeå toân thôø,
ñeå laøm ñích ñi theo, thì vöøa vaën boïn Taây Du nhö Chu
Maäu, Hoaøng Tích Chu, Ñaëng Troïng Duyeät, Ñaëng Phuïc
Thoâng, Nguyeãn Bænh Nam... veà nöôùc ñöa ra phong traøo
soáng môùi, nghó môùi, aên maëc môùi, tranh ñaáu môùi.
Phaûi, toâi ñaõ noùi vaäy vaø toâi nhaéc laïi raèng toâi thaùn
phuïc taát caû nhöõng ngöôøi ñaõ coäng taùc, ñaõ giao du vôùi
Hoaøng Tích Chu maø hoài ñoù toâi coi laø nhöõng böïc taøi ba
loãi laïc. Ñeán baây giôø toâi vaãn coøn nhôù roõ raèng moãi khi
thaáy caùc oâng Ñoã Vaên, Chu Maäu, Ñaëng Troïng Duyeät ñi
töø nhaø in Trung Baéc ôû Haøng Boâng ra, roài coi hoï laø
nhöõng böïc kyø taøi, muoán chieâm ngöôõng. Thaáy boïn caùc
oâng laøm coâng vieäc gì, xuaát baûn baùo saùch gì, tuùng maáy
ñi nöõa, toâi cuõng ñeå daønh tieàn mua ñoïc cho kyø ñöôïc. Toâi
seõ khoâng taû laïi caûm giaùc cuûa toâi khi ñoïc nhöõng tôø nhö
“Cri de Hanoi”, “Daân Môùi”, “Nhaân Loaïi”, “Chieáu Boùng”
hay cuoán saùch thô gì ñoù cuûa baïn caùc oâng, trong ñoù coù
moät baøi noùi veà con morpion, khoâng cheâ ñöôïc!

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 27

Toâi chæ muoán nhaéc laïi laàn ñaàu toâi nhìn vaøo caùi bar
“Daân Môùi” cuûa Chu Maäu, choã ñaàu Haøng Gai reõ ra Haøng
Haønh. Baây giôø bar môû nhieàu, ngoài uoáng röôïu ôû quaày,
treân nhöõng chieác gheá cao leâu ngheâu laø thöôøng; nhöng
hoài ñoù ôû Haø Noäi maø thaáy theá thì ngöôøi ta muoán teù xæu
vì laï quaù. Uoáng röôïu; nhaûy ñaàm; coù oâng ra ñöùng ôû cöûa
noùi tieáng Taây vi va vi vuùt nhö gioù; laïi theâm oâng Chu
Maäu ñoäi caùi “muõ ñaáu” cuûa Chaø chaïy ra chaïy vaøo noùi toaøn
tieáng Taây, toâi caûm thaáy mình queâ moät cuïc; do ñoù toâi phaûi
thuù thöïc laø töø khi bar Daân Môùi ra ñôøi cho tôùi khi ñoùng
cöûa, toâi khoâng daùm böôùc chaân vaøo moät laàn naøo, maëc daàu
toâi coù thöøa phöông tieän.
Toâi khoâng daùm böôùc chaân vaøo khoâng phaûi vì toâi ñaïo
ñöùc. Traùi laïi, luùc ñoù toâi cuõng sa ñoïa nhö ai, nhöng caùi
taâm lyù cuûa ngöôøi treû tuoåi thöïc laø phieàn toaùi. Caù nhaân
toâi ñuû caùc taät xaáu neát hö, nhöng toâi quan nieäm caùc baäc
ñaøn anh ñoù, caùc thuû laõnh cuûa toâi khoâng ñöôïc laø nhöõng
ngöôøi taàm thöôøng, loá laêng, nhaêng nhít. Bôûi vì noùi cho
thöïc, thaáy caùc oâng ra caùi veû chôi bôøi kheùt tieáng, coù khi
loá lænh, traéng trôïn, laïi traø röôïu, nhaûy nhoùt, toâi caûm thaáy
hoï ñaõ vi phaïm ñaïo ñöùc, maø ñaïo ñöùc luùc aáy ñaõ xuoáng quaù
roài. Taäp ñoaøn Hoaøng Tích Chu, Chu Maäu, muoán noùi gì
thì noùi, cuõng ñaõ coù moät caùi loãi, laø ñaåy cho thanh nieân,

http://ebooks.vdcmedia.com
28 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

thieáu nöõ luùc ñoù nhaûy nhöõng böôùc nhaûy voït vaøo söï aên
chôi lieàu lónh, coi ñôøi laø “nô pa”, coi ñôøi “nhö baõi phaân”.
Coù nhieàu ngöôøi, ñoàng yù vôùi toâi, khoâng taùn thaønh; nhöng
traùi laïi, cuõng coù moät soá ngöôøi côûi môû hôn, saün saøng tha
thöù, vieän leõ raèng moãi khi coù moät cuoäc ñoåi thay quan
troïng, trong luùc giao thôøi, sao traùnh ñöôïc nhöõng söï laêng
nhaêng, quaù trôùn!
Duø sao ñi nöõa, caûm tình cuûa toâi vôùi taäp ñoaøn Hoaøng
Tích Chu, Ñoã Vaên, Chu Maäu vaãn khoâng vì theá maø giaûm
thieåu. Toâi coù caûm giaùc laø taäp ñoaøn aáy ngoài xoåm leân xaõ
hoäi, vaø moät soá ngöôøi trong taäp ñoaøn coù moät thaùi ñoä
khinh baïc, kieâu haõnh; nhöng nghe thaáy hoï thoùa maï xaõ
hoäi, maït saùt nhöõng caùi thoái tha - duø laø khoâng coù moät
keá hoaïch gì xaây döïng - toâi vaãn cöù meâ nhö thöôøng. Ñieån
hình laø tuaàn baùo “Duy Taân ” cuûa Nguyeãn Ñình Thaáu chöûi
nghe sao maø söôùng theá, maø truyeän vôùi troø nghe sao
maø... ñeåu theá?! Ñeåu ñeán phaùt ôùn, nhöng khoâng tìm ñoïc
khoâng chòu ñöôïc. Toâi coù caûm giaùc nhö baây giôø ñoïc nhöõng
baùo Myõ nhö “Play Boy”, “Feminal”, “Figure”, “For Male”,
ñaêng nhöõng hình ñeåu quaù, daâm quaù, moät maët cöù thích
vaø cöù phuïc, nhöng moät maët cöù cheâ - cheâ caùi xaõ hoäi Myõ
söôùng quaù hoùa roà, giaûi phoùng con lôïn loøng quaù möùc,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 29

chaúng tröôùc thì sau cuõng seõ ñöa ngöôøi daân Myõ ñeán moät
con ñöôøng ñen toái hôn baây giôø.
Toâi coøn nhôù hoâm baùo Ñoâng Taây ñaêng baøi “Buùt Môùi”
ñaàu tieân, toâi töôûng vì xuùc ñoäng quaù coù theå bò moät cuù ñôø
saêng maø ngoeûo. Chieàu hoâm ñoù, hoï haøng thaân quyeán vaø
baïn beø ñeán hoûi thaêm. Toâi phôùt tænh, ra caùi yù “ñoù laø
chuyeän raát thöôøng, haø côù gì phaûi laøm oàn nhö vaäy!”. Vôùi
caùi veû maët phôùt tænh giaû taïo ñoù, toâi coù yù muoán noùi leân
moät caùch thaàm kín cho thieân haï bieát raèng “ñaáy môùi chæ
laø moät chöôûng xoaøng, toâi coøn traêm ngaøn chöôûng khaùc aùc
laém, roài seõ giôû ra daàn daàn, toâi laø thieân taøi maø!”.

Vaøi ngaøy sau ñoù, toâi naåy ra moät saùng kieán: toâi laø nhaø
baùo thöïc thuï. Chöùng côù laø toâi ñaõ coù baøi in treân baùo göûi
ñi toaøn quoác. Maø laø nhaø baùo thöïc thuï thì phaûi coù caùi gì
khaùc ngöôøi ta chöù! Khoâng phaûi suy nghó laâu la gì laém,
toâi bieát ngay raèng ñaõ laø moät nhaø baùo thì phaûi khaùc
ngöôøi, phaûi laäp dò, phaûi coù taùc phong y nhö nhöõng nhaø
baùo noåi tieáng luùc baáy giôø nhö Hoaøng Tích Chu, Phuøng
Baûo Thaïch, Taï Ñình Bính, Buøi Xuaân Hoïc, Ñaëng Troïng
Duyeät, Phuøng Taát Ñaéc maø toâi vaãn thöôøng nghe ñoàn ñaïi
laø nhöõng tay chôi chí töû.

Toâi huùt. Toâi uoáng röôïu, toâi chôi ñó bôïm.

http://ebooks.vdcmedia.com
30 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Vaø ñeå toû ra raèng mình cuõng laø tay laõo luyeän nhö ai,
toâi huùt döõ, uoáng döõ. Nhö theá, toâi coøn oai veà moät phöông
dieän khaùc nöõa. Laø luùc baáy giôø daân nöôùc oaùn Taây voâ
cuøng, vuï Phan Boäi Chaâu bò baét ñöa veà nöôùc xöû chöa
xong thì tieáp ñeán vuï Phan Chu Trinh göûi huyeát thö cho
Taây gaây phong traøo baõi coâng baõi khoùa roài laïi ñeán vuï
Yeân Baùi laøm cho möôøi ba lieät só leân maùy cheùm. Bao
nhieâu bieán thieân ñoù ñaõ taïo neân moät phong traøo soâi noåi
haêng say. Nhöõng ngöôøi thöïc taâm aùi quoác, vaøo tuø ra
khaùm, khoâng ngaøy naøo khoâng coù. Nhöng beân caïnh ñoù,
cuõng khoâng ngaøy naøo khoâng coù nhöõng tay aùi quoác sa loâng
thôû vaén than daøi cho theá nöôùc, thænh thoaûng laïi ñoùng
cöûa oaùn Taây, hoaëc laøm thô con coùc chöûi thaèng Taây (nhöng
laïi sôï bò baét neân goïi cheäch thaèng Taây laø thaày taêng) vaø cho nhö
theá laø... cay chua laém.
Thuù thaät luùc ñoù, ñoïc nhöõng baøi thô nhö “Tieáng Quoác
Keâu” cuûa Ñaøm Xuyeân Nguyeãn Phan Laõng hay “Chieâu
Hoàn Nöôùc” cuûa Phaïm Taát Ñaéc hoaëc thô “Gaùnh Nöôùc
Ñeâm” cuûa Traàn Tuaán Khaûi, toâi phuïc cöù laên ra vaø trong
thaâm taâm cuõng muoán coù caùi taøi chöûi ñoång, chöûi caïnh,
chöûi boùng, chöûi gioù nhö theá; nhöng vì khoâng coù taøi neân
ñaønh phaûi chòu “tho”.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 31

Khoâng chöûi Taây ñöôïc nhö ai (vì toâi sôï bò Taây baét ñöa
ra Coân Ñaûo) toâi beøn buoäc ngay leân coå toâi moät thöù bònh:
bònh chaùn ñôøi. Toâi laøm ra veû chaùn chöôøng theá söï, uaát
öùc vì nhöõng caûnh chöôùng tai gai maét, ñaát nöôùc laàm
than, tìm ñuû caùc caùch traùc taùng hình haøi, tìm ñuû caùc
caùch ñeå töï huûy mình ñi. Laøm nhö theá - theo toâi nghó
luùc baáy giôø - noù coù veû “cha”, maø môùi thaät hôïp vôùi con
ngöôøi laøm baùo.

Roài caùc baøi baùo naøo mình vieát ra, ñoïc laïi, mình cuõng
thaáy hay phi thöôøng vaø töï cho vaên oøinh laø “nhöùt töï
thieân kim”, toøa soaïn boû ñi moät ñoaïn hay söûa moät chöõ -
moät chöõ thoâi - mình caûm thaáy laø laøm haïi vaên mình, gieát
mình, phaù hoaïi mình.

Toâi vöøa noùi ñeán danh töø “nhöùt töï thieân kim”. Phaûi
roài, töø thuôû nhoû toâi vaãn nghe thaáy noùi ñeán danh töø aáy:
moät chöõ ñaùng giaù ngaøn vaøng. Veà sau naøy, toâi laïi nghe
thaáy coù ngöôøi laøm moät caâu thô maø ñuoåi ñöôïc giaëc, laøm
baùo nhö haïng Nguyeãn Phan Long. Nguyeãn Vaên Vónh,
Phaïm Quyønh, vieát moät baøi, Taây sôï “cheát cha cheát meï”,
phaûi mua chuoäc haøng ngaøn, haøng vaïn maø chöa chaéc ñaõ
eâm... Meâ quaù. Toâi meâ ngheà baùo vì cho noù laø moät ngheà
ñaõ oai maø laïi hoát baïc, nhöng thuù thöïc töø luùc baét tay vaøo

http://ebooks.vdcmedia.com
32 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ngheà ñeán luùc aáy, quaû toâi chöa kieám ñöôïc moät ñoàng xu
nhoû.
Laø vì toâi vieát laø vieát ñaáy thoâi, chôù coù baùo naøo möôùn
laøm thöïc söï ñaâu. Côm nhaø vaùc ngaø voi. Nhöng khoâng sao,
ñöôïc caùi tieáng laø nhaø vaên, nhaø baùo, oai quaù roài, caàn gì
phaûi coù tieàn. Vaø toâi nghó nhö nhaø trieát lyù: Tieàn baïc
khoâng gaây haïnh phuùc cho con ngöôøi.

THAÁT VOÏNG ÑAÀU TIEÂN

Sôû dó toâi nghó “cöûa cha” nhö vaäy laø vì chöa coù baän
bòu, vöôùng víu gì ñeán thaân: côm aên, aùo maëc ñaõ coù meï lo
cho, thænh thoaûng laïi “laøm moät meû” ôû nhaø ñi aên, ñi chôi,
ñi haùt. Thöïc quaû laø toâi chöa caàn tieàn, chöa phaûi nhoïc
oùc vì chuyeän xoay tieàn... neân ngoaøi nhöõng giôø traùc taùng
ra, toâi chæ ñoïc saùch, vieát vaên, vieát baùo. Luùc naøo cuõng
nghó moät töù laï, luùc naøo cuõng nhaèm tìm moät ñeà hay cho
neân vaên chöông, luùc ñoù, ñeõo goït hôn caû luaän thi Tuù taøi.

Hoài aáy, toâi haõy coøn ñi hoïc, nhöng moät tö töôûng ñaõ
manh nha trong trí oùc: ai ñôøi vieát baùo laïi ñi hoïc bao
giôø? Y ñònh boû tröôøng hoïc phaùt sanh ra töø ñoù; nhöng
phaûi ñôïi ñeán moät tröôøng hôïp ñaëc bieät seõ xaûy ra, toâi môùi
nhaát ñònh thi haønh. Giöõa luùc ñoù, moät söï vieäc khaù quan

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 33

troïng xaûy ra thöïc: tôø tuaàn baùo Ñoâng Taây ñoåi ra baùo
haøng ngaøy.
Laøm taïp chí, chöa phaûi laø laøm baùo; laøm tuaàn baùo,
chöa phaûi laøm baùo. Muoán xöùng ñaùng vôùi danh nghóa nhaø
baùo, phaûi laøm “bænh buùt” cho moät tôø baùo haøng ngaøy. Côø
ñaõ ñeán tay roài, phaûi phaát! Toâi vieát lia vieát lòa, khoâng
quaûn ngaøy ñeâm. Coù baøi ñaêng leân, coù baøi cho vaøo soït raùc.
Khoâng kyø quaûn, toâi cöù vieát. Theá roài moät hoâm, toâi nhaän
ñöôïc moät taám caùc cuûa Hoaøng Tích Chu, nhö ñaõ noùi ôû
ñoaïn treân. Giôø quyeát ñònh ñaõ tôùi. Toâi cöù ñinh ninh laø
Hoaøng Tích Chu môøi toâi coäng söï haún vôùi tôø Ñoâng Taây.
Khoâng hieåu caùi oùc ngöôøi thieáu nieân noù ra sao maø caàm
caùi caùc môøi, toâi laïi coù theå yeân trí ngay nhö vaäy. Toâi mô,
mai ñaây moát noï toâi coäng söï haún vôùi nhaø baùo, ngaøy ngaøy
ñeán nhaø baùo vieát, goïi ñieän thoaïi aàm leân, roài ñeán giôø thì
oâm moät taäp baùo “daày toå boá” ra veà, goïi moät caùi xe keùo
nhaûy leân ngoài cheãm cheä, ñuùng moät anh nhaø baùo: oai bieát
maáy, danh giaù bao nhieâu! Coâ Saâm ôû tröôùc cöûa, coâ con
gaùi oâng Haøn Ñaéc ôû Haøng Khay vaø caû coâ Ñieån ôû nhaø Goâ
Ña nöõa, phen naøy cho maø “bôû vía”!
Thoâi, chæ noùi baáy nhieâu thoâi, ñuû roài. Taát caû ñieàu toâi
coù theå noùi ra lôøi laø luùc aáy caû ngöôøi toâi caêng leân moät trôøi
hy voïng. Ñeå maõi nhö theá, chòu laøm sao noåi: toâi ñieân leân,

http://ebooks.vdcmedia.com
34 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

toâi khoâng theå hy voïng giöõ nguyeân traïng laâu hôn nöõa,
toâi boû hoïc.

TÖØ HOAØNG TÍCH CHU QUA


NGUYEÃN KHAÉC HIEÁU ÑEÁN TRUÙC ÑYØNH,
NGHIEÂM XUAÂN HUYEÁN

Boû hoïc, toâi giaáu meï toâi cho ñeán giôø choùt ñeå laøm “vieäc
ñaõ roài”. Bao nhieâu hy voïng ñaët vaøo “thaèng ba”, taâm taâm
nieäm nieäm cho noù ñoã tuù taøi roài ñi hoïc thuoác, hay laáy
caùi baèng luaät ra laøm tri huyeän coøm, moäng aáy baây giôø
“ñoå caùi ruïp”: ai maø khoâng ngaùn! Nhöng ngaùn maáy ñi nöõa
cuõng khoâng baèng caùi ngaùn cuûa meï toâi khi thaáy thaèng
con maát daïy traéng trôïn tuyeân boá coâng khai raèng toâi boû
hoïc ñeå ñi laøm baùo! Trôøi ôi laø trôøi, laøm caùi ngheà gì, chôù
laïi ñi laøm baùo: ñieàu aáy meï toâi, anh chò toâi, em toâi,
khoâng theå naøo quan nieäm noåi. Rieâng ñoái vôùi meï toâi thì
neáu ôœ ñôøi coù caùi ngheà gì xaáu nhaát, toài baïi nhaát, baát thaân
baïc aùc nhaát thì nhaát ñònh ñoù laø ngheà laøm baùo. Meï toâi
baûo:
- Toâi xin anh thöông toâi, ñöøng coù bao giôø laøm ngheà
aáy, vì phuùc ñöùc nhaø ta khoâng ñöôïc bao nhieâu ñaâu... Anh
troâng thì bieát: toâi baùn giaáy, caùc oâng nhaø baùo ñeán mua
haøng ngaøy ñaáy, coù ngöôøi naøo khaù khoâng? OÂng Thöïc

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 35

Nghieäp mua giaáy in, chòu ba thaùng khoâng coù moät ñoàng
xu ñeå traû; oâng Khai Hoùa meùo maët ñi vì tieàn; laïi coøn caùi
oâng Baïn Daân Mi Xen ñoù, anh coù thaáy laø ngöôøi ta ñi aên
maøy vì laøm baùo khoâng?
Theo nhaän thöùc cuûa meï toâi, ngheà baùo laø moät ngheà baïc
beõo, khoâng nuoâi soáng ñöôïc ngöôøi laøm ngheà; nhöng caùi
ñoù cuõng chöa quan heä baèng söï kieän naøy: laøm baùo laø chöûi
bôùi ngöôøi ta, laø ñaøo cha bôùi oâng ngöôøi ta leân vaø laøm
moät caùi gì raát toån aâm ñöùc cuûa oâng cha mình. Ac laém,
khoâng theå naøo chòu ñöôïc.

Toâi nghe taát caû nhöõng lôøi meï noùi baèng hai loã tai lô
ñeãnh. Toâi phaûi thuù nhaän laø luùc nhoû toâi maát daïy khoâng
cheâ vaøo ñaâu ñöôïc; ai noùi, toâi cuõng cho laø huû haäu; mình
töï cho mình laø sieâu nhaân, khoâng ai hieåu noåi mình, vaø
töø cöû chæ ñeán gioïng noùi, toâi coá laøm ra phôùt tænh, khinh
khænh vaø coi thieân haï khoâng coù kí loâ naøo heát. Vì theá
meï noùi maëc meï, toâi cöù ñöôøng toâi toâi ñi. Toâi ñi ñeán caùi
muïc tieâu ñaõ vaïch saün laø quyeát xaây döïng danh döï vaø
töông lai treân ngheà baùo.

Vaø toâi bò moät buùa vaøo ñaàu ngay luùc ñònh böôùc vaøo
ngheà: khoâng coù hy voïng vaøo tôø Ñoâng Taây giuùp vieäc - sau
cuoäc hoäi kieán vôùi Hoaøng Tích Chu.

http://ebooks.vdcmedia.com
36 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Vöøa ñi böôùc moät ôû ven hoà Hoaøn Kieám, toâi vöøa suy
nghó. Toâi nhôù laïi ñaõ coù moät laàn, khoâng caùch ñoù bao xa,
toâi cuõng ñöôïc “chôi treøo” hoäi kieán vôùi moät nhaø vaên teân
tuoåi laø Taûn Ñaø Nguyeãn Khaéc Hieáu. OÂng Vuõ Huøng Toaùn,
laáy tö caùch laø quaûn lyù baùo, môøi toâi laø moät nhaø bænh buùt
cuûa Taïp chí An Nam ñeán thaêm oâng chuû buùt. Cuoäc dieän
kieán dieãn vaøo buoåi toái moät muøa ñoâng laát phaát maáy haït
möa phuøn. Laàn ñoù, toâi cuõng thaát voïng nhö laàn naøy: Taûn
Ñaø, thaáy toâi vaøo, cöù ngoài ì ra khoâng theøm ñöùng daäy; moät
luùc laâu, môùi nhìn toâi moät hoài nhö theå nhìn thaèng aên
caép, roài “aø” moät tieáng vaø baûo toâi ngoài xuoáng gheá. Thì ra
oâng ta ñang say. Beân caïnh oâng laø moät caùi hoûa loø than
chaùy raâm raâm, tröôùc maët laø moät caùi maâm nhoû treân baày
thöùc aên böøa baõi. OÂng ta uoáng moät tôïp, gaép moät mieáng,
khaø moät caùi, hô tay vaøo loø than roài... ngoài rung ñuøi
ngaâm, vôùi moät gioïng kheâ naèng naëc:
Veøo troâng laù ruïng ñaày saân,

Toùc tô ngaén nguûi coù ngaàn aáy thoâi.


Roài oâng day caùi maët troøn, ñoû nhö traùi boà quaân, treân
caém moät caùi muõi troøn xoe coù haøng ngaøn vaïn ñöôøng gaân
maùu chaïy ngang chaïy doïc nhö caùc con kinh ñaøo veõ treân
böùc ñòa ñoà quaân söï, oâng nhe raêng ra (toâi khoâng bieát oâng
cöôøi hay meáu) noùi moät caùch doõng daïc:

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 37

- AØ, oâng Baèng, oâng coù thaáy khoâng? Chöõ “veøo” aáy coù
cho maáy khuyeân son cuõng chöa ñuû! “Veøo troâng laù ruïng”,
hay laém chôù, hay laém chôù!
Theo lôøi oâng Vuõ Huøng Toaùn noùi vôùi toâi sau naøy, oâng
Hieáu suoát ngaøy cöù töï khen mình nhö theá, moät tí phaûn
ñoái cuõng laøm cho oâng khoâng baèng loøng.
Vöøa ngaõ vaøo laøng baùo, toâi gaëp hai nhaân vaät ñieån
hình: moät coâng töû boät, ñaùnh phaán boâi moâi laøm caùch
maïng vaên chöông vôùi moät gioïng vaên cuït luûn, coù khi
khoâng “suy deâ”, khoâng “veùc bôø” vaø noåi tieáng laøm tieàn
cuûa gaùi, vaø moät oâng huû “môù ñôøi”, laøm baùo maø chæ lo trau
chuoát moät chöõ trong thô, caû ngaøy say röôïu, khoâng theøm
bieát moät tí gì veà tình hình quoác noäi vaø quoác teá!
Nghó vaäy, nhöng trong thaâm taâm, toâi phuïc saùt ñaát caû
hai oâng, bôûi vì thô cuûa moät oâng rung ñoäng, coøn vaên cuûa
moät oâng coù tính caùch caùch maïng, treû trung, chöù khoâng
giaø khuï nhö Hoaøng Taêng Bí hay Döông Baù Traïc. Toâi
phuïc Taûn Ñaø ñaõ ñem moät caùi ñeïp cao sieâu vaøo muïc thi
ca cho laøng baùo, coøn Hoaøng Tích Chu thì ñaõ laøm “caùch
maïng thöïc söï” trong ngheà baùo, daùm ñöa ra nhöõng caûi
caùch maø luùc ñoù ai cuõng cho laø quaù ngoå.
Caû hai ñaëc ñieåm ñoù, toâi töï xeùt khoâng theå naøo theo
noåi, nhöng sau khi gaëp Hoaøng Tích Chu, ñieàu hôïp, moå

http://ebooks.vdcmedia.com
38 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

xeû vaø hoïc taäp hai buoåi tieáp xuùc lòch söû, toâi ruùt ñöôïc moät
ñaëc ñieåm thöù ba, maø ñaëc ñieåm naøy chung cho caû hai
ngöôøi: ñoù laø tính töï phuï, coi thieân haï nhö coû raùc. Vì leõ
toâi khoâng baét chöôùc ñöôïc hai baäc ñaøn anh veà nhöõng caùi
gì cao sieâu, toâi baét chöôùc caùi gì deã theo nhaát, deã laøm
nhaát, ñeå ra caùi veû “ta ñaây cuõng laø moät thöù ñaøn anh”.
Söûa moät boä maët laïnh luøng, khinh khænh, toâi maëc “ba ñôø
suy”, quaøng “ca reâ”, ñi “gheät ñôø vin”, caàm ba toong goã
eùp ngoài choàm choãm treân xe tay, laøm maët chaùn chöôøng moät
caây , khoâng thieát soáng, khoâng buoàn nhìn chung quanh. Ai
noùi chuyeän, toâi cuõng nghe baèng loã tai lô ñaõng, ra caùi veû
“mình ñaõ bieát caû roài”.
Giöõa luùc mình töï phong cho mình caùi chöùc vò oâng cha
nhö theá, moät söï kieän xaûy ñeán laøm cho toâi yeân trí toâi
thuoäc vaøo loaïi “oâng cha chính coáng baø lang troïc”.
Nguyeãn Doaõn Vöôïng, hieän giôø laø giaùm ñoác kyõ thuaät nhaø
in Kim Lai, voán laø baïn hoïc töø luùc hai thaèng coøn laø tieåu
yeâu maøi ñuõng quaàn treân gheá tröôøng Haøng Voâi, Haøng
Keøn, moät hoâm “choàm” ñeán nhaø toâi vaø baûo:
- Tao vöøa gaëp thaèng Nghieâm Xuaân Huyeán, chuû nhieäm
“Baéc Kyø Theå Thao”. Noù ñònh ra tôø “Raïng Ñoâng”, tuaàn
leã xuaát baûn hai kyø. Tao giôùi thieäu maøy. Noù chòu lieàn vaø
noù muoán gaëp maøy. Maøy nghó sao?

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 39

Coøn nghó sao nöõa! Toâi ñöôïc caùi beù ngöôøi maø “hôïm”
moät caây. Toâi khoâng chòu cuøng ñi vôùi Vöôïng ñeán Nghieâm
Xuaân Huyeán, nhöng ñieàu ñình rieâng vôùi Vöôïng saép xeáp
moät cuoäc gaëp gôõ tay ba: Nghieâm Xuaân Huyeán, Nguyeãn
Doaõn Vöôïng vaø toâi. Hình nhö ñaõ thaønh moät coâng leä khi
ngöôøi ta noùi chuyeän laøm baùo laøm boå , toå chöùc toøa soaïn, trò
söï vôùi nhau thì theå naøo cuõng phaûi ñi aên, ñi huùt. Sau
moät cuoäc ñôùp hít saùng ñeâm, toâi vaø Nghieâm Xuaân Huyeán
ñaõ thaønh ñoâi baïn “laøm nhö theå quen nhau töø tieàn kieáp”:
Huyeán thì chöûi theà vaêng tuïc, toâi thì laøm ra veû hieàn
laønh, dôù daån, nhöng thænh thoaûng laïi xen vaøo caâu
chuyeän moät vaøi tröôøng hôïp “noùi pheùt ñaâu ra ñaáy”. Baáy
giôø, Nghieâm Xuaân Huyeán - söôùc hieäu laø Voi Ñen, veà sau
naøy laïi töï phong cho mình laø boá Vieät Minh (vì laø boá vôï
nhaïc só Vaên Cao) - Nghieâm Xuaân Huyeán giôø ñaõ ra ngöôøi
thieân coå, nhöng moãi khi möa xanh gioù tím, chôït coù gì
nhaéc laïi nhöõng kyû nieäm xa xöa, toâi vaãn thaáy roõ raøng
tröôùc maët moät “khoái nhuïc” thaâm sì sì, mieäng noùi cöù
chuùm laïi nhö saép huyùt gioù, vaø baát cöù chuyeän laï hay
khoâng cuõng trôïn troøn ñoâi maét to quaù côõ, deã laøm cho treû
con bò saøi! Toâi buoàn raèng luùc Vieät Minh baét ñaàu hoaït
ñoäng ôû Haø Noäi, toâi ít gaëp Nghieâm Xuaân Huyeán. Chæ maõi
veà sau môùi nghe thaáy phaùt xít Nhaät baét anh, xin aâm

http://ebooks.vdcmedia.com
40 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

döông, taøn aùc ñeán laøm cho anh phaûi boû mình trong nguïc,
thì ñaõ muoän. Maø cuõng chính vì luùc chung cuïc khoâng ñöôïc
gaëp nhau than thôû ñoâi lôøi, cho neân ñeán taän baây giôø toâi
vaãn baên khoaên moät ñieàu: laø khoâng bieát trong khi laøm
tôø Raïng Ñoâng, thænh thoaûng toâi noùi pheùt noùi laùc nhö theá
thì Huyeán coù bieát khoâng. Neáu khoâng thì quaû laø ñaïi phuùc
cho toâi, chöù bieát maø khoâng noùi, cöù giöõ trong buïng maø
cöôøi thaàm thì toâi töôûng töôïng coù theå xaáu hoå cheát ñi
ñöôïc.
Huyeán ñaët toâi laøm thö kyù toøa soaïn. Chuû buùt laø Truùc
Ñyønh Tröông Coâng Ñænh. Tröôùc khi baét tay vaøo laøm thö
kyù toøa soaïn, toâi ñaõ hoäi yù kieán rieâng vôùi Truùc Ñyønh, luùc
aáy, ôû ngoõ Thuoác Cam Phuù Tyù - moät caùi heûm ñaâm thaúng
ra Caûi Löông Hí Vieän ôû Haøng Baïc. Cuõng nhö oâng Hieáu,
Truùc Ñyønh, cuõng laøm toâi phuïc laên ñuøng ra ngay trong
buoåi gaëp gôõ ñaàu tieân: anh vaän aùo kimono daøi chaám goùt,
ñi deùp Nhaät quai nhung, coù cuïc boâng ñoû, ñaàu chaûi bi
daêng tin laùng möôùt, moâi thoa son, maët laïi doài phaán laøm
baät ñoâi maét nhoû öôn öôùt môùi troâng nhö coù vieàn vaûi taây
ñieàu.
Kyø laï thay laø caùc oâng laøm baùo nhaø ngheà! Chöa gaëp,
caùc oâng ñaõ keâu laø “baän quaù, coù vieäc phaûi ñi ngay”. Taùc
giaû “Minh tooøng xaây” vaø “Moät ñeâm vôùi Döông Quí Phi”

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 41

cuõng vaäy: toâi chöa kòp ngoài xuoáng gheá thì oâng ñaõ cuoáng
cuoàng leân vaøo ñeà ngay: “Toâi môùi nghe thaáy Huyeán noù
môøi anh troâng nom tôø Raïng Ñoâng. Toâi daën anh phaûi caån
thaän, noù gheâ laém ñaáy, phaûi trò noù thaúng tay. Lô mô
khoâng ñöôïc”. Ñoù laø baøi hoïc vôõ loøng cuûa toâi luùc böôùc chaân
vaøo ngheà baùo chính thöùc, nghóa laø ngheà baùo ra tieàn, vieát
ra tieàn, laøm ra tieàn thöïc söï chôù khoâng phaûi laø vieát taøi
töû, vieát laáy tieáng, coát ñeå coù teân treân baùo.
Truùc Ñyønh ôû laïi Haø Noäi. Sau naøy luùc nghæ tôø Raïng
Ñoâng, toâi khoâng gaëp ñöôïc anh. Coù leõ anh ra khu, maø coù
leõ anh ñi ngoaïi quoác, hay laø cheát roài cuõng chöa bieát
chöøng. Baïn thaân cuûa Truùc Ñyønh laø Vi Huyeàn Ñaéc, tay
toå veà kòch, noåi tieáng moät thôøi vôùi vôû “Uyeân Öông”. Gaàn
ñaây, toâi coù gaëp Vi Huyeàn Ñaéc ruùt veà ôû moät ngoaïi oâ xa
xoâi. Toâi tieác khoâng hoûi thaêm Vi Huyeàn Ñaéc xem tin töùc
cuûa Truùc Ñyønh ra sao.

SANG NHAÄT TAÂN

Theá laø toâi thaønh nhaø baùo chaùnh thöùc baø lang troïc , nghóa
laø laøm baùo coù tieàn. Treân moät caên gaùc ôû phoá Haøng Ñaøn,
taát caû toøa soaïn chæ coù moät ngöôøi thöôøng tröïc laø toâi. Caùc
baøi cuûa A Nam, Döông Maàu Ngoïc (töùc Ngoïc Thoû), Truùc
Ñyønh, Traàn Taùn Cöûu (sau naøy laøm Phong Hoùa laáy bieät

http://ebooks.vdcmedia.com
42 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

hieäu laø Troïng Lang) göûi ñeán, Nghieâm Xuaân Huyeán vöùt
cho toâi, roài cöù nhö theá maø chuyeån cho nhaø in, nguyeân
vaên ñaêng baùo. Caû moät thaùng, toâi khoâng thaáy chuû buùt
ñeán moät laàn. Caùc bænh buùt khaùc thì daêm thì möôøi hoïa
taït ñeán “ñaû caåu” (nghóa laø ñaùnh choù ñaù vaõi cöùt, noùi lòch söï
laø laáy tieàn) roài roâng ñi nhö gioù. Taát caû chuùng toâi luùc aáy
ñeàu quan nieäm moät caùch deã daøng: laøm baùo laø troø chôi,
ai muoán vieát gì thì vieát, quaêng baøi vaøo toøa soaïn roài in
ra, theá laø xong. Chuùng toâi khoâng caàn phaûi coù ñöôøng loái
chaùnh trò, khoâng caàn phaûi coù quan ñieåm, laäp tröôøng, loâi
thoâi laém. Vaû laïi soáng vaøo thôøi ñoù, Taây lo cho heát caû roài,
thì quan ñieåm, laäp tröôøng laøm gì voâ ích? Vì theá baøi xaõ
thuyeát thì vieát veà vaán ñeà xaõ hoäi, muøa xuaân thì vieát xaõ
thuyeát veà xuaân, muøa haï thì vieát xaõ thuyeát veà haï, thænh
thoaûng ñoåi gioïng laïi vieát xaõ thuyeát veà vaán ñeà quoác teá
cho oai, ra caùi gioïng ta ñaây thoâng kim quaùn coå, bieát heát
caû chuyeän naêm chaâu boán bieån, maø tröôùc sau vaãn khoâng
queân vaán ñeà chuoàng tieâu coâng coäng ôû chôï Ñoàng Xuaân hoâi
quaù, hay ñoáng raùc ôû OÂ Ñoàng Laàm ruoài nhaëng vo ve suoát
ngaøy, raát haïi cho veä sinh chung.
Ngoaøi baøi xaõ thuyeát thì laø truyeän, thô, phoùng söï,
muoán ñaêng caùi gì cuõng ñöôïc, nhöng theá naøo cuõng phaûi
ñeå daønh moät choã kha khaù cho muïc “Noùi hay Ñöøng”. Chöûi

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 43

loaïn xaø ngaàu (mieãn laø ñöøng chöûi Taây) chöûi cheát thoâi, maø
neáu chöûi tuïc, chöûi dô daùy, thænh thoaûng xen vaøi caâu daâm
duïc thì laïi caøng ñöôïc hoan ngheânh teä.
Voán treû ngöôøi non daï maø laïi hoãn, toâi nhaän ngay laøm
coâng vieäc ñoù, baát cöù caùi gì cuõng chöûi vung xích choù.
Nhöng chöûi maõi thì chöûi caùi gì? Chöûi vaán ñeà xaõ hoäi thì
Taây phuï traùch, chöûi ngöôøi maø khoâng bieát löïa thì noù leân
meùc Taây, Taây cho vaøo xaø lim eùp reäp boû cha; chöûi veà
chaùnh trò thì mình khoâng bieát oong ñô gì heát, maø chöûi
veà kinh teá thì quaû laø mình ñui quaù. Ruùt laïi teân thö kyù
toøa soaïn tôø Raïng Ñoâng, cuõng nhö haàu heát caùc kyù giaû treû
khaùc hoài ñoù, chæ coøn bieát quay ra chöûi baäy, chöûi caù nhaân,
chöûi ñôøi tö cuûa nhöõng ngöôøi maø mình gheùt, vaø nhaát laø
chöûi ñoàng nghieäp, vì “nghe ñaâu baùo cuûa noù chaïy hôn cuûa
mình”. Maø noù khoâng coù taøi, chaúng hieåu laøm sao baùo laïi
chaïy? Mình theá naøy maø chòu thua noù hay sao? Töùc thì
laïi caøng chöûi khoûe.
Baây giôø ngoài nghó laïi “thuôû ban ñaàu löu luyeán aáy”, toâi caûm
thaáy nhuïc nhaõ, eâ cheà voâ cuøng, nhöng bieát laøm sao ñöôïc?
“Ñôït soùng môùi” maø! Bao giôø soáng trong “ñôït soùng môùi”,
laïi khoâng coù nhöõng con deâ coûn buoàn söøng, nhöõng con ngöïa
môùi ñöôïc ra quaàn treân coû, töôûng ñaâu treân thì trôøi, döôùi
thì ñaát, maø giöõa chæ coù moät mình mình “thieân haï ñoäc

http://ebooks.vdcmedia.com
44 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

toân”. Chaúng bieát roài nhöõng caây buùt “cuûa hoâm nay” chöûi
tía lia, chöûi loaïn xaï baây giôø, ñeán moät ngaøy naøo ñoù, hoài
töôûng laïi nhöõng chuyeän ñaõ qua thì coù hoái haän nhö toâi
luùc naøy khoâng, chöù quaû thaät toâi thaáy caùi taùc phong laøm
baùo cuûa toâi hoài aáy quaû laø... eâ treä. EÂ treä hôn moät laàn nöõa
laø ñaõ chöûi laùo chöûi leáu, chöûi oâng chöûi cha ngöôøi ta leân,
maø laïi coøn cho laø chöa ñuû, coøn tìm caùch vieát nhöõng caâu
thöïc tuïc tóu, thöïc dô baån nhôùp nhuùa vaø cho nhö theá
môùi... maën maø! Tuy vaäy, ñaáy môùi chæ laø beà ngoaøi. Toäi
loãi nhaát laø caùi möu löôïc cuûa toâi ôû beân trong, khi vieát
chöûi ngöôøi ta nhö taùt nöôùc: Phaøm nhöõng baøi chöûi quan
troïng ñeàu nuoâi aùc yù, möu laøm cho ngöôøi bò chöûi maát
coâng vieäc laøm aên, sinh soáng, bò baét, bò tuø, hay ít nöõa
thì vôï cuõng boû choàng, cha boû con, ñaày tôù boû chuû, cho
ngöôøi bò chöûi khoâng caát ñaàu leân ñöôïc.
Toâi coøn nhôù luùc aáy coù vuï Salengro. Caùc baïn ñoïc chaéc
coøn nhôù Salengro laø boä tröôûng, thöù tröôûng noäi vuï gì ñoù
trong noäi caùc Phaùp do Blum laøm thuû töôùng. Baùo
“Gringoire”, cöïc höõu, moãi khi vieát moät baøi xaõ thuyeát ñeå
leân ñaàu trang nhöùt thì chöûi caû loø nhaø Blum. Blum laø tay
lì, chöûi maõi cuõng theá thoâi; nhöng Salengro thì khoâng
hieåu vì yeáu linh hoàn hay bò chöûi ñuùng taåy thöïc, ñaõ töï töû
sau loaït baøi thoùa maï baån thæu cuûa Henri Beùraud. Chöûi

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 45

cheát ñöôïc ngöôøi: luùc ñoù toâi phuïc Beùraud saùt ñaát (sau naøy,
sau theá chieán thöù nhì, ñoïc moät cuoán noùi veà khaùng chieán,
toâi môùi bieát oâng laø moät teân moïi buùt , baát caàn gì heát, maø
caøng cho nhieàu tieàn thì chöûi caøng haêng).
Nhöng luùc ñoù, toâi phuïc Beùraud saùt ñaát. Nuoâi tham
voïng thaønh moät Beùraud “loâ can”, toâi chöûi raát tuïc tóu, ñeåu
giaû ñeán noãi coù anh ngaùn phaûi vieát thö ñeán nhaø baùo
Raïng Ñoâng ñieàu ñình ngöng phaùo kích. Coù anh khaùc
khoâng chòu noåi phaûi baén tieáng ñeán cho toâi laø tröôùc sau
gì cuõng phaûi “uyùnh” cho toâi moät traän, “chôù caùi quaân naøy
noùi chuyeän vaên chöông khoâng ñöôïc”. Nhöng may laøm
sao, hoï chöa kòp uyùnh toâi thì baùo ñaõ cheát, tính ra voûn
veïn tröôùc sau ra ñöôïc 42 soá. Taát caû khoâng ñeå laïi moät
aâm ba gì, tröø moät baøi “Traùng só haønh” cuûa Traàn Tuaán
Khaûi taû luùc Kinh Kha ñi haønh thích vua Taàn baét ñaàu
baèng hai caâu:
Gioù ñìu hiu, soâng Dòch laïnh luøng gheâ
Traùng só moät ñi khoâng bao giôø veà...
“Raïng Ñoâng” cheát, toâi sang laøm “Baéc Kyø Theå Thao”
noùi chuyeän ñaù banh ñaùnh vôït, ñaùnh khuùc coân caàu moät daïo,
nhöng roài “Baéc Kyø Theå Thao” cuõng cheát luoân. Toâi baét
ñaàu bieát thaát nghieäp laø gì. Thaát nghieäp nghóa laø ñôõ noùi
pheùt vaø ñôõ töôûng mình laø quan troïng.

http://ebooks.vdcmedia.com
46 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Nhöng buø laïi, toâi huùt haêng hôn vaø baét ñaàu ghieàn thöïc
thuï, vì coù luùc toâi nghó moät caùch laàm laïc, ñieân roà laø toâi
laøm baùo chöa thaønh coâng, laø vì toâi... chöa ghieàn naëng.
Ñaáy, xem nhö Cuoàng Syõ Taï Maïnh Khaûi, Ngoïc Thoû
Döông Maàu Ngoïc... ñaáy, hoï huùt raát naëng, coù phaûi laø noåi
tieáng caû khoâng?
Cuoàng Syõ laø moät nhaø vaên hoaït keâ, laøm thô vui nhanh
nhö caét, vieát saùch cho nhaø Taân Daân vaø nhaø Nam Kyù
nhieàu hôn laø vieát baùo, neân toâi chæ quen bieát, giao du maø
khoâng cuøng hôïp taùc bao giôø. Nhöng Döông Maàu Ngoïc,
töùc Ngoïc Thoû, laø caû moät caùi “nôï” cuûa toâi. Töø luùc toâi baét
ñaàu laøm baùo cho ñeán khi anh cheát, toâi laøm baùo naøo cuõng
coù anh vaø luùc naøo anh ta cuõng lì lôïm, ngang böôùng vaø
leân maët khoâng chòu noåi. Anh em cho anh laø ñoàng boùng,
cuõng khoâng sai. Nguyeân laø moät giaùo hoïc ôû Haûi Döông,
anh xin thoâi veà laøm baùo, neân ñeán luùc toâi vaøo ngheà thì
anh ñaõ laø moät ngöôøi thoâng thaïo veà ñuû caùc moân: dòch
Aríp moät caây , laøm phoùng söï toøa aùn, thi xe ñaïp, ñaù banh,
vieát ñieàu tra, truyeän ngaén theo kieåu Guy de Maupassant,
ñöôïc ñoäc giaû yeâu meán vì loaït truyeän ngaén maø sau naøy
oâng Vuõ Ñình Long söu taäp ñeå in thaønh saùch döôùi teân
“Maët traùi ñôøi” vaø moät thieân kyù söï ñieàu tra vieát veà moät

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 47

anh aên caép noåi tieáng ôû Haø Noäi teân laø Hoaønh, söôùc hieäu
laø Quaán Coø (töùc Coù Quaàn).
Trong taát caû caùc anh em vieát baùo thôøi aáy, Ngoïc Thoû
laø moät kyù giaû nghieàn huùt vaøo böïc “laâm ly quy phöôïng”
nhaát, gaày loõ caû ñieán boä ra, nhöng ra ngoaøi thì söûa soaïn
khoâng cheâ ñöôïc: chaûi ñaàu bi daêng tin, maëc ba ñôø suy ñôø vin,
ñi gheät, caàm ba toong goã eùp mua ôû nhaø Chabot, ñaùnh
phaán moät tí, boâi moâi moät tí ñeå laáy le. Vì Döông Maàu
Ngoïc soáng ñoäc thaân, luùc naøo anh cuõng doïa ngöôøi ta laø
saép laáy vôï. Nhöng trong khi chôø moät giai nhaân vöøa yù,
haõy huùt thuoác phieän ñaõ: huùt thaâu ñeâm suoát saùng ôû nhaø
Francois hay nhaø Trieäu, gaét cöù nhö maém toâm, maø ngöôøi
nhö caùi taêm, baát cöù gaëp ai traùi yù cuõng doïa ñaùnh “cheát
thoâi”, nhöng chính anh thì laïi sôï cheát hôn ai heát.
Nhöõng baïn höõu baây giôø coøn laïi khoâng theå naøo queân
moät loaïi “sôï” coá höõu cuûa anh: ñi boä khoâng noåi, luùc naøo
anh cuõng phaûi ñi xe tay, maø ñi xe tay thì baát cöù thaáy
caùi oâ toâ naøo ôû phía tröôùc tieán ñeán anh cuõng cho laø saép
caùn anh, la heùt aàm yõ caû leân, chöûi ruûa ngöôøi phu xe
khoâng tieác lôøi vì anh töôûng chöøng nhö laø ai cuõng nuoâi
aùc yù gieát anh, ñaåy anh vaøo choã cheát.

Bieát laø mình coøn soáng, anh haùt aàm ó caû leân, vaøo tieäm
maëc caùi quaàn ñuøi, phoâ hai caùi chaân oáng saäy ra, ñi moät

http://ebooks.vdcmedia.com
48 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

baøi quyeàn roài haùt tuoàng vaø keát luaän baèng moät khaåu hieäu
nhaïo cuï Nguyeãn Vaên Luaän: “Loã Tuùc, Loã Tích” vì buùt hieäu
cuûa cuï Luaän laø Loã Thö.
Laøm vieäc chung vôùi Döông Maàu Ngoïc ôû nhieàu tôø baùo,
toâi hoïc ñöôïc nhieàu nhaát veà caùc danh töø dòch Arip (cuõng
nhö AFP, UPI, AP, Reuter baây giôø) luùc baáy giôø, nhöng
ñoàng thôøi toâi cuõng bò Ngoïc truyeàn laïi cho hai ñöùc tính
maø sau naøy coá gaéng laém toâi môùi töø boû ñöôïc: huùt queân
cheát, vaø vieát baøi baèng vieát chì, ñaõ khoù ñoïc maø chöõ laïi
nhoû li ti nhö con kieán, vieát toaøn theo loái taét, roài ngoaïch
xuoáng moät caùi daøi, ai ñoïc laàn ñaàu tieân cuõng muoán ñui
hai con maét; nhöng taøi moät caùi laø caùc anh em xeáp chöõ
hoài ñoù ñeàu thuoäc maët chöõ anh, xeáp nhö chôi, coù anh laïi
coøn cho laø chöõ Ngoïc Thoû vaø chöõ toâi ñoïc deã hôn laø chöõ
cuûa caùc cuï Hoaøng Taêng Bí, Doaõn Keá Thieän, Döông
Phöôïng Döïc...
Trôû laïi luùc laøm baùo “Raïng Ñoâng”. Baùo khoâng chaïy moät
phaàn lôùn cuõng laø taïi vì anh em toøa soaïn ñeàu ghieàn huùt
caû, ai cuõng vieát baäy baï cho coù ñuû baøi thì thoâi, maø
Nghieâm Xuaân Huyeán luùc baáy giôø thì lo tieäm aûnh (vì ra
tieàn) hôn laø lo cho tôø baùo (vì laøm baùo chæ laø ñeå laáy le
thoâi). Ñoù laø nhaän xeùt cuûa toâi veà sau naøy, chôù ngay luùc

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 49

ñoù, toâi naøo coù bieát theá ñaâu, cöù cho laø ñoäc giaû khoâng bieát
gì neân tôø baùo bò chìm ñi vaø mai moät.
Hoài aáy, toâi vieát moät phoùng söï daøi ñaàu tay, laáy ñeà
“Moät ñeâm traêng vôùi naêm boâng hoa taøn”, taû caùi caûnh coâ
ñaàu coâ ñít ôû Khaâm Thieân, Vaïn Thaùi. Vieát phoùng söï maø
thænh thoaûng laïi xen vaøo nhöõng ñoaïn trieát lyù caùm haáp
kieåu “Mieáng da löøa” cuûa Honoreù de Balzac, coá nhieân laø
khoâng ai chòu noåi - maø cuõng khoâng phaûi laø phoùng söï
nöõa - nhöng toâi töùc toái laø taïi sao toâi vieát hay nhö theá
maø khoâng thaáy ai buoàn ñeå yù. Toâi nhaát ñònh laø taïi toâi
chöa ghieàn naëng cho neân vaên chöa luyeän. Tìm ra chaân
lyù ñoù roài, toâi baét chöôùc Ngoïc Thoû huùt aù phieän toái ngaøy,
thôû khoùi nhö caùi oáng khoùi taàu Baïch Thaùi Böôûi, roài khi
say thì nhaém maét laïi lô mô suy nghó tìm moät caùch naøo
ñoù ñeå choùng noåi tieáng trong ngheà baùo.
Thì chính giöõa luùc ñoù, moät söï tình côø ñöa toâi gaëp Ñoã
Vaên, Taï Ñình Bính: caû hai anh môøi toâi veà vieát “Nhöït
Taân”, moät tôø tuaàn baùo töï phuï in ñeïp nhaát luùc baáy giôø.
Toâi nhaán maïnh chöõ “môøi” vì luùc ñoù toâi quan nieäm coù
ngöôøi baûo mình vieát baùo laø moät caùi gì trang nghieâm
laém, “môøi”, chöù khoâng phaûi laø “ruû vieát baùo”, “baûo vieát
baùo”. Vaäy laø Ñoã Vaên vaø Taï Ñình Bính môøi toâi vieát baùo
Nhöït Taân, vaø ñaùng ghi nhaát laø, ñeå ñaùnh daáu cuoäc hôïp

http://ebooks.vdcmedia.com
50 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

taùc naøy, Taï Ñình Bính môøi toâi ñi aên moät böõa thòt deâ ôû
moät tieäm Haøng Buoàm, (luùc ñoù hình nhö do Ngoâ Khôûi
ñöùng ra laøm chuû quaùn, maø taøi chaùnh do oâng Traàn
Nguyeân Anh ñaøi thoï). AÊn xong böõa thòt deâ ñoù vôùi daêm
baûy ly röôïu tieát deâ roài, Taï Ñình Bính noùi gì toâi cuõng oâ
keâ, maëc daàu tröôùc ñoù, toâi ñaõ nghe phong phanh raèng baùo
naøy ra ñôøi laø do tieàn cuûa Ñoã Huøng luùc ñoù laøm vieäc vôùi
Taây. Toâi töï an uûi: mình coäng taùc vôùi moät tôø baùo cuûa Taây,
nhöng mình khoâng vieát baøi nònh Taây, thì coù toäi gì! Vôùi
nguïy bieän ñoù, toâi cho laø höõu lyù laém vaø khoâng xaáu hoå tí
naøo; traùi laïi, toâi coøn laáy laøm töï phuï ñöôïc naèm trong moät
toøa soaïn, coù nhöõng tay vieát baùo cöûa cha nhö Taï Ñình
Bính, Phuøng Baûo Thaïch, Ñoã Vaên, Nguyeãn Coâng Hoan...
Moät toøa soaïn goàm toaøn nhöõng ngöôøi neáu khoâng “tô rua
ñôø Phôø Raêng xô” thì ít nhaát cuõng ghieàn loõ ñít! Thöïc laø
moät toøa soaïn lyù töôûng - ñoái vôùi toâi - vaø toâi cöïc kyø töï
phuï vì may laøm sao, toâi cuõng ghieàn, cuõng huùt “com mô
ki” (nhö ai). Neáu khoâng theá thì nhuïc bieát bao nhieâu, vì
ñaõ coù tieáng laø tay vieát baùo nhaø ngheà maø khoâng bieát huùt
thuoác phieän thì yeáu khoâng ñeå ñaâu cho heát!
Thôøi kyø laøm baùo “Nhöït Taân” khoâng khaùc thôøi kyø laøm
baùo “Raïng Ñoâng” maáy chuùt. Coù khaùc moät ñieàu laø toâi
khoâng laøm thö kyù toøa soaïn, cho neân baøi vôû cuûa toøa soaïn,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 51

cuûa ñoäc giaû göûi ñeán hay “cuûa nhöõng nôi bí maät naøo göûi
ñeán baûo ñaêng”, toâi ñeàu khoâng roõ. Moãi tuaàn leã, toâi phuï
traùch vieát hai baøi: moät baøi daøi nôi trang 2, hoaëc laø
phoûng vaán ñieàu tra, hay phoùng söï, vaø moät baøi ngaén
ñaùnh ñaäp baäy baï, chöûi bôùi lung tung, kieåu “cuoán phim”,
nhöng mang moät tít “ruy bôø rích” môùi: “Nam Haûi Rò
Nhaân”, nhaïo caùi tít Nam Haûi Dò Nhaân cuûa Phan Keá
Bính vieát veà nhöõng nhaân vaät kyø laï trong Vieät söû.
Trong “Cuoán Film” ôû baùo “Ñoâng Taây”, toâi vieát veà caùc
maãu ngöôøi moät caùch toång quaùt theo kieåu La Bruyeøre,
moãi moät maãu ngöôøi ñieån hình cho moät tính tình (phaàn
nhieàu laø nhöõng tính xaáu). Trong muïc “Nam Haûi Rò
Nhaân” toâi ñaõ ñi quaù trôùn hôn theá: toâi chöûi caù nhaân caùc
nhaân vaät trong nöôùc luùc baáy giôø, nhöng sôï hoï kieän neân
ñoåi cheäch ñi moät tí, ñaïi khaùi Phaïm Vaên Ñoä thì keâu
Phaïm Vuõ Ñöùc, Maân Chaâu Nguyeãn Maïnh Boång (anh vôï
Nguyeãn Khaéc Hieáu) thì toâi ñoåi ra Sôø Boø! Ñoåi nhö theá,
toâi cho laø khoân laém vaø yeân trí moät caùch vuïng daïi raèng
caùc ngöôøi bò chöûi khoâng coù caùch gì ñeå ñöa mình ra toøa
aùn. Toâi doát, nhöng toøa soaïn, nhaát laø Taï Ñình Bính
khoâng phaûn ñoái maø laïi coøn khuyeán khích toâi. Thaønh ra
ñöôïc theå, toâi chöûi “tuoát mo”, chöûi vaêng maïng, chöûi ñôøi
tö cuûa ngöôøi ta moät caùch bæ oåi... ñeán noãi ai cuõng phaùt

http://ebooks.vdcmedia.com
52 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

gheùt, vaø Maân Chaâu Nguyeãn Maïnh Boång töùc quaù cuõng ñe
thueâ du ñaõng ñaùnh cho toâi... boû meï! Nhöng voán laø ngöïa
non haùu ñaù, laïi theâm caùi ñöùc tính ñieác khoâng sôï suùng,
toâi laïi laáy theá laøm haõnh dieän, vì... vieát maø laøm cho
ngöôøi ta uaát öùc phaûi laêng maï vaø haêm ñaùnh mình, coù
phaûi laø chuyeän thöôøng ñaâu! Chính vaøo thôøi kyø naøy, toâi
haêm hôû vieát moät caùch haêng say kyø laï. Sau naøy nghó laïi,
toâi ngôø raèng vieát vaên laøm baùo cuõng nhö laøm coâng vieäc
sinh lyù: trai gaùi meøo nhau coù kyø; gaëp kyø, yeâu nhau cheát
thì thoâi, nhöng cuõng coù kyø töï nhieân chaùn naûn, nhöõng
nghó ñeán maø phaùt ngaáy.
Vaäy ôû vaøo thôøi kyø “Nhöït Taân”, toâi vieát vaên, vieát baùo
haêng say nhaát. Coù khi trong giaác nguû, naèm mô cuõng
thaáy baøng baïc caùi khoâng khí maø mình ñöông vieát trong
baøi. Thí duï laøm cho toâi nhôù laâu nhaát laø baøi “Moät toå
meøo” phoùng söï veà nhöõng con meøo hoang ôû trong nhaø
thöông Phuû Doaõn (Haø Noäi).
Baây giôø toâi coøn nhôù ñaïi khaùi cöù thöù ba moãi tuaàn thì
phaûi ñöa moät hay hai baøi. Hình nhö chuû nhaät hay laø
thöù hai toâi vieát baøi, nhöng vieát baøi “Moät toå meøo” ñeán
chöøng möôøi moät, möôøi hai giôø ñeâm gì ñoù thì bí quaù
khoâng bieát tìm caùch gì keát thuùc. Töùc mình, toâi boû ñaïi,
roài ñi nguû. Nguû li bì ñeán gaàn saùng thì thaáy coù moät ngöôøi

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 53

ñeán noùi chuyeän veà loaøi meøo vôùi toâi vaø baûo raèng: “Anh
khoâng bieát aø? ÔŒ nhieàu nôi taïi mieàn thöôïng du, ngöôøi ta
aên thòt meøo. Thòt meøo toát laém, khoâng phaûi vì ngon,
nhöng noù coù moät ñaëc tính laø chöõa bònh soát reùt ngaõ nöôùc
raát hay”. Saùng daäy, toâi laáy söï vieäc ñoù laøm ngay ñoaïn
keát, ñöa cho nhaø baùo, theá roài cuõng queân ñi. Tình côø ít
laâu sau coù ngöôøi ñoïc baøi “Moät toå meøo” laïi vieát thö veà
cho bieát nhöõng tình tieát trong baøi “Moät toå meøo” raát
ñuùng vaø khen raèng quaû thöïc ôû mieàn thöôïng du Baéc Vieät,
ngöôøi ta aên thòt meøo ñeå tröø bònh soát reùt ngaõ nöôùc vaø
chính oâng ta ñaõ laøm nhö theá vaø thaáy coâng hieäu thöïc.
Toâi muoán khaéc teân oâng baïn ñoïc vaøo moät taám laéc ñoàng
ñeå kyû coâng oâng, vì töø thuôû caàm buùt vieát baùo ñeán nay,
laàn naøy laø laàn ñaàu tieân toâi nhaän ñöôïc moät böùc thö göûi
chính cho teân toâi vaø khen toâi heát lôøi. May laø hoài nhoû
toâi haáp thuï vaên hoùa Phaùp, khoâng phong kieán maáy theo
kieåu Taøu coå, neân khoâng laøm moät caùi khung ñeå loàng vaøo
kieáng treo ôû treân baøn vieát! Toâi chæ giöõ böùc thö ñoù nhö
moät vaät gia baûo vaø nhuõn nhaën ñöa cho caùc beø baïn coi.
Chính vì baøi ñoù, toâi ñöôïc dòp laøm quen vôùi Taåy Xìa. Cho
maõi ñeán luùc tôø “Ñoâng Taây” ñoùng cöûa, toâi vaãn chöa ñöôïc
bieát Taåy Xìa Ñaùi Ñöùc Tuaán, maø thöïc tình cuõng khoâng
ñaäm ñaø tìm bieát laøm gì. Noùi troäm vong hoàn anh, qua

http://ebooks.vdcmedia.com
54 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

nhöõng böùc tranh nhaùi truyeän Kieàu in treân baùo “Ñoâng


Taây” vaø maáy baøi thô, toâi raát laáy laøm “böïc” Tuaán. Veõ caùi
gì maø ngueäch ngoaïc, neùt chaúng ra neùt, lôøi chaúng ra lôøi.
Ñeán caùi teân kyù thì laïi caøng chöôùng quaù: Teâ-chi-a laø caùi
moác gì? Taây chaúng ra Taây, Taøu chaúng ra Taøu, coù luùc taùn
ra laø “Toâi chaúng yeâu ai”, coù luùc laïi baûo “Toâi chæ yeâu
Angeøle”, loá khoâng theå naøo chòu ñöôïc. Ñaõ caùi anh Traàn
Quang Traân kyù Ngym - Ngöôøi Yeâu Môï hay Ngöôøi Yeâu
Mình gì ñoù - laïi ñeán caùi teân Teâ Xia naøy, nghe ñeán cöù
töùc nhö theå laø boø ñaù!
Vì theá, toâi cöù noùi thöïc: chöa gaëp Teâ Xia, toâi caûm thaáy
khoâng theå chòu noåi anh. Nhöng ít laâu sau thì söï thöïc ñaõ
cho toâi thaáy toâi laàm khoán naïn.
Ñaùi Ñöùc Tuaán, ngay töø buoåi ñaàu gaëp gôõ, ñaõ hoaøn toaøn
chieám ñöôïc caûm tình cuûa toâi. Laø moät tham taù treû maêng
laøm vieäc ôû sôû Hoïc Chaùnh, Tuaán laø moät ngheä só tuyeät
vôøi, taøi hoa ñeán chaân loâng keõ toùc, taøi hoa moät caùi taøi
hoa thieân nhieân chôù khoâng nhaân taïo moät ly naøo.
Ngay töø luùc ñoù, Tuaán ñaõ meâ thô Lyù Baïch, nhöùt laø hai
baøi “Hoaøng haïc laâu” vaø “Töông tieán töûu”. Vaø döôøng nhö
thaám nhuaàn tính tình phoùng tuùng trong thô ca hoï Lyù,
Tuaán cuõng coù caùi quaù ñoä laøm cho nhieàu ngöôøi töùc böïc.
Toâi nhaän laø anh “haùch” laém, nhöng coù moät ñieàu laø anh

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 55

chæ “haùch” vôùi nhöõng ngöôøi ñaùng haùch vaø caàn haùch;
rieâng ñoái vôùi anh em thaân tình, traùi laïi, anh laïi khieâm
nhöôøng, coù khi ñeán yeáu meàm, vaø saün saøng nhöôøng nhòn
veà moïi phöông dieän, duø laø coù thieät ñeán baûn thaân. Laø vì
trong suoát moät ñôøi Ñaùi Ñöùc Tuaán, theo toâi bieát, anh chæ
soáng vôùi baïn, vì baïn, cho baïn. Baïn, ñoái vôùi anh, ñöùng
treân heát ôû treân ñôøi, coù khi coøn troïng hôn caû tình gia
toäc vaø cuõng vì theá anh soáng theo nhöõng nguyeân taéc baát
di baát dòch ñoái vôùi boá meï baïn vaø vôï con cuûa baïn.
Toâi bieát Ñaùi Ñöùc Tuaán töø khi laøm baùo “Nhöït Taân” cuûa
Ñoã Vaên. Maëc daàu khoâng hôïp taùc vôùi “Nhöït Taân”, Tuaán
vaãn thöôøng ñi laïi chôi bôøi vôùi toøa soaïn. Toái toái, anh em
thöôøng hoïp maët ñoâng ñuû ôû taàng haàm cuûa toøa baùo ñeå taùn
laùo chung quanh moät caùi baøn ñeøn cuûa Taï Ñình Bính (vì
Bính cuøng ôû vôùi gia ñình ôû taàng haàm cuûa toøa baùo ba
taàng).
Hoài aáy trôøi reùt nhö caét ruoät, toái naøo cuõng möa phuøn
raû rích. Ñöôøng “Haøng Da thaày boùi” ñoä töø baûy giôø trôû ñi
vaéng tanh vaéng ngaét. Laën loäi trôøi möa ñeán ñoù, kheõ ñaåy
caùi cöûa saét laùch vaøo trong caùi phoøng aåm thaáp, mình caûm
thaáy nhö soáng moät truyeän Lieâu Trai, nhöng chæ moät laùt
sau naèm chung quanh caùi baøn ñeøn taùn ñuû chuyeän treân
trôøi döôùi beå, ngöôøi trong cuoäc thaáy aám cuùng laï kyø.

http://ebooks.vdcmedia.com
56 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Giöôøng beân kia, nöõ kyù giaû Myõ Chaân - baáy giôø laø vôï
anh Taï Ñình Bính - naèm treân caùi voõng ru con. ÔŒ chaân
giöôøng, ñoát moät hoûa loø than, coù nhöõng boâng hoa löûa
thænh thoaûng laïi baén leân nhö phaùo hoa caø hoa caûi nhoû.
Thænh thoaûng ñöùa beù khoùc, Myõ Chaân ñöa voõng ru con
baèng maáy vaàn thô cuûa TchyA (sau naøy gom laïi ñaêng
trong taäp “Ñaày Vôi”):
Coù khoùc, khoùc anh khi chöûa cheát,
Anh coøn vui veû vôùi taân nhaân.
Roài ñaây anh cheát thôøi em khoùc,
Khoâng bieát doøng Töông chaûy maáy laàn.
Myõ Chaân coù gioïng ngaâm thô hay maø buoàn. Ñeâm muøa
ñoâng, töù beà eâm aû maø nghe thoaùng gioïng ngaâm thô aáy,
ai cuõng buoàn muoán khoùc. Nhöng rieâng toâi coù moät ñieàu
thaéc maéc laø hình nhö boán caâu thô khoâng ñuùng nguyeân
vaên nhö theá. Phaûi chaêng bao nhieâu chöõ “anh” trong boán
caâu treân laø baáy nhieâu chöõ “em”, maø chöõ “em” thì laïi laø
“anh”? Coù phaûi Myõ Chaân töï yù ñoåi ñi? Hay laø Ñaùi Ñöùc
Tuaán ñaõ söûa laïi luùc naøo maø toâi khoâng ñöôïc bieát?
Toâi hoûi nhoû Tuaán. Anh baám vaøo tay toâi moät caùi, ngoài
daäy, söûa laïi aùo quaàn, baûo toâi ñöùng daäy cuøng ñi. Ñi ñaâu?
Toâi cuõng chaúng bieát nöõa nhöng vì laø ñaøn em ít tuoåi hôn
Tuaán, toâi chæ bieát nghe theo maø khoâng daùm hoûi.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 57

Ñeâm aáy laø ñeâm ñaàu tieân, Tuaán vaø toâi naèm taâm söï vôùi
nhau. Treân moät caùi gaùc xeùp nhoû baèng caùi khaên tay ôû
tieäm chuù Caém ñöôøng Gia Ngö, chuùng toâi naèm huùt vôùi
nhau vaø troø chuyeän thì thaàm nhö theå hai con ma treân
nuùi Ñaïi, trong taäp “Truyeàn kyø maïn luïc”, Tuaán baûo toâi:
- Chaéc anh khoâng hieåu taïi sao toâi khoâng traû lôøi anh
veà caâu hoûi lieân quan ñeán boán caâu thô “Caùi loø söôûi” cuûa
toâi vaø haún anh cuõng khoâng hieåu luoân taïi sao toâi laïi
khoâng muoán ôû Haøng Da nöõa maø ruû anh ñeán ñaây naèm...
Anh yeân taâm, theá naøo toâi cuõng noùi... nhöng baây giôø chöa
tieän... Sau naøy, coù dòp, toâi seõ cho anh roõ...
Cho ñeán luùc cheát, Taåy Xìa - bôûi vì töø hoâm ñoù toâi
khoâng keâu teân anh laø Tuaán hay Teâ Xia nöõa - cuõng queân
maát khoâng noùi cho toâi roõ lyù do caâu chuyeän, nhöng ñaïi
khaùi toâi cuõng hieåu lôø môø taïi sao roài. Laø baïn cuûa Xìa ba,
boán chuïc naêm trôøi, toâi meán anh vì vaên chöông moät phaàn
nhoû, nhöng caûm vì quan nieäm soáng cuûa anh moät phaàn
lôùn. Anh laø moät thöù Sartre ñi tröôùc Sartre, nhöng luùc
naøo cuõng töï kheùp mình vaøo trong khuoân khoå ñaïo lyù
Ñoâng phöông.
Ngoaøi vaán ñeà ñoù ra, phaûi soáng cho trieät ñeå, khoâng tieác
ñeán hình haøi: “Anh chaúng thaáy nöôùc soâng Hoaøng Haø ôû
treân trôøi chaûy xuoáng khoâng bao giôø trôû laïi? Vaø leân treân

http://ebooks.vdcmedia.com
58 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

laàu, nhìn vaøo göông anh coù thaáy toùc buoåi saùng coøn nhö
sôïi tô xanh maø ñeán chieàu ñaõ baïc nhö sôïi cöôùc?
“Vì vaäy khi ngöôøi ta ñaéc yù cöù neân ñaùnh cheùn cho ñaãy,
nhöõng ñeâm saùng traêng ñöøng ñeå caùi cheùn boû khoâng. Trôøi
ñaõ sinh cho mình caùi taøi taát nhieân laø coù choã duøng.
Nghìn vaøng tieâu heát laïi coù. Haõy cöù haàm deâ, gieát traâu
laøm ñoà uoáng röôïu. Vaø uoáng moãi laàn phaûi ñuû ba traêm
cheùn”.
Ñeâm aáy, chuùng toâi huùt ñeán môø môø saùng. Hai ñöùa
chuùng toâi môùi ghieàn ñöôïc vaøi naêm, luùc ñoù, huùt ñoä ba
ngao laø vöøa. Toâi tính maåm trong buïng coù huùt cho nhieàu
laém thì caû hai cuõng chæ ñeán möôøi ngao laø cuøng.
Khoâng ai coù theå taû ñöôïc noãi baên khoaên trong buïng
toâi khi ñoù: ñeán hai giôø huùt coøn vui, ñeán ba giôø thì baét
lo, vaø ñeán chöøng boán giôø thì phaùt sôï.

Laø vì toâi laåm nhaåm tieàn ôû trong tuùi, chæ ñuû traû ñeán
möôøi ngao, maø Taåy Xìa thì cöù goïi heát ngao naøy ñeán
ngao khaùc, möôøi hai, möôøi laêm ngao, keát cuïc ñeán möôøi
baûy ngao hai ñöùa. Naêm giôø saùng, toâi yeân trí phaûi vôø coù
vieäc gì khaån caáp ñeå ñi ñaäp tieàn ñaâu veà traû cho chuû tieäm,
thì Taåy Xìa laïi giaùng cho toâi moät voá maïnh vaøo ñaàu: anh
keâu boài tieâm ñi mua baát cöù baèng caùch gì moät hoäp “Three

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 59

casles magnum” giaù ñaét nhö vaøng, moät ñoàng röôõi hay
moät ñoàng röôõi naêm xu gì ñoù.
Thoâi, ñeán theá naøy thì coù taøi thaùnh cuõng khoâng xoay
noåi ñeå traû tieàn thuoác phieän, nhaát laø vaøo luùc naøy, toái
khoâng coøn toái nöõa, maø saùng chöa saùng haún, nhaø naøo
cuõng coøn ñoùng cöûa im ‘m nguû kyõ trong chaên.
Vuït moät caùi, toâi thaáy loøng nôû hoa. Nhaõ ñaâu maø nhaõ
laï: Taåy Xìa vöøa baûo teân boài píp ñi mua thuoác, vöøa quay
vaøo boùng toái thaùo chieác nhaãn ma deâ böï giuùi vaøo tay noù.
Ngay luùc ñoù, toâi khoâng kòp nghó chuyeän cao xa gì caû, chæ
caûm thaáy loøng mình nheï theânh theânh vì giaûi quyeát caûnh
ngoä nhö Taåy Xìa, toâi chöa gaëp ngöôøi naøo lanh theá. Sau
naøy, nghó laïi, toâi cöù nhôù maõi caùi ñieäu boä cuûa Taåy Xìa
luùc baáy giôø: ñöông naèm huùt, vuøng ngoài daäy, ruùt caùi nhaãn
ôû ngoùn tay thaät leï roài ñöa raát kín cho teân boài, vöøa ñöa
vöøa noùi moät gioïng raát haùch “Ñi kieám cho kyø ñöôïc moät
hoäp, nghe; veà nhanh, ta coù thöôûng”.

Quaû nhö thô Lyù Baïch, nöôùc soâng Hoaøng Haø ôû treân
trôøi chaûy xuoáng khoâng bao giôø trôû laïi, vaø leân treân laàu
cao nhìn vaøo göông, toùc buoåi saùng coøn nhö sôïi tô xanh,
maø ñeán chieàu ñaõ baïc. Taåy Xìa vaø toâi vaãn theo ñuoåi caùi
maït ngheä laø ngheà baùo, nhöng anh em ít khi coäng söï vôùi
nhau chung moät tôø cho neân cuõng ít khi gaëp gôõ. Nhöng

http://ebooks.vdcmedia.com
60 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

baát cöù trong cuoäc troø chuyeän naøo vôùi caùc vaên höõu, nhaéc
ñeán caùc baïn nhö Taåy Xìa, Nguyeãn Coâng Hoan, Leâ Vaên
Tröông... toâi laïi nhôù ngay ñeán caùi ñeâm huùt saùng ñeâm ôû
nhaø chuù Caém, Taåy Xìa ruùt caùi nhaãn cöôùi ôû tay ra traû
tieàn thuoác phieän.
Nhöõng luùc aáy, toâi khoâng nhôù tôùi nhöõng chuyeän nhö
“Thaàn Hoå”, “Tieáng ai khoùc trong röøng khuya”, toâi khoâng
nhôù tôùi bao nhieâu truyeän ngaén cuûa Taåy Xìa vieát cho caùc
baùo maø chæ nhôù ñeán hai baøi thô dòch, moät baøi laø “Hoaøng
Haïc Laâu”, vaø moät baøi laø “Töông Tieán Töûu”.
“Saàm phu töû vaø Ñan Khaâu Sinh! Röôïu ñaõ keøo, caùc anh
chôù ngöøng tay naâng cheùn. Toâi vì caùc anh maø haùt moät
khuùc, caùc anh vì toâi nghieâng tai nghe.
“Haùt raèng: chuoâng, troáng, tieäc, ngoïc chaúng quyù gì.
Chuùng ta chæ muoán cöù say maõi. ÔŒ ñôøi, noåi tieáng nhaát laø
Traàn Vöông Taøo Thöïc. Thöïc coù theát tieäc ôû quaùn Bình
Laïc, khaùch khöùa uoáng heát möôøi ngaøn ñaáu röôïu, tha hoà
vui ñuøa. ÔŒ ñôøi, nhö theá môùi ñaùng.
“Chuû nhaân haø vi ngoân thieåu tieàn,
“Kính tu coâ thuû ñoái quaân chöôùc!
“Nguõ hoa maõ, thieân kim cöøu
“Hoâ nhi töông xuaát hoaùn myõ töûu
“Döõ nhó ñoàng tieâu vaïn coå saàu”

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 61

Taåy Xìa coù taøi ñoïc nhaùi thô ngöôøi cuõ.


Töø “Ñoâng Taây”, “Nhöït Taân”, anh ñaõ coù nhöõng baøi thô
nhaùi thô Nguyeãn Khuyeán, Taûn Ñaø, Nguyeãn Traõi.
Vaøo ñaây, döôùi thôøi Ngoâ Gia coù moät baøi phuù truyeàn
tuïng nhaùi baøi hòch Töôùng Só “Môû nhaân noåi nghóa” in
thaïch baûn, phoå caäp bí maät trong daân chuùng cuõng laø do
anh laøm.
Maõi maõi toâi cuõng khoâng queân ñöôïc nhöõng cuoäc noùi
chuyeän veà chaùnh trò. Vaên vaø Bính naèm huùt, chöûi Phaùp
khoâng tieác lôøi, nhöng ñeán luùc vieát baøi thì khen Phaùp
gioûi vaø hôi moät caâu gì ñuïng ñeán Phaùp cuõng phaûi hoäi
nhau laïi ñeå baøn luaän xem neân giöõ hay neân boû.
Taï Ñình Bính laø moät cöï phaùch trong nhöõng cuoäc baøn
luaän ñoù. Ñieån hình laø caâu chuyeän sau ñaây: Bính coù caùi
tính kyø laï laø thaáy ai coù caùi gì, duø xaáu duø toát, cuõng nhaän
luoân laø mình cuõng coù thöù aáy nhö ai. Moät hoâm, TchyA
noùi chuyeän veà caùi taät caän thò cuûa oâng Phaïm Quyønh,
Bính ñang huùt, boû luoân doïc taåu, ngoài phaét daäy vaø chæ
vaøo maét mình, nhaän anh cuõng caän thò. Moät vaøi thaùng
troâi qua. Cuõng naèm ôû baøn ñeøn, moät böõa khaùc coù ngöôøi
noùi raèng cuï OÂn Nhö Nguyeãn Vaên Ngoïc vieãn thò, tìm mua
maõi moät caùi kính vöøa maét maø khoâng sao mua ñöôïc.
Ñang ñeo kính, Bính boû ra ñaët xuoáng baøn maø noùi:

http://ebooks.vdcmedia.com
62 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

- Boû cha chöa, caùc ngöôøi thoâng thaùi coù nhieàu ñieåm
gioáng nhau kyø laï: tôù cuõng vieãn thò!
Baát ngôø trong buoåi hoïp maët laàn naøy laïi coù TchyA.
Anh naøy, khoâng göôïng nheï gì heát, laät taåy luoân Taï Ñình
Bính:
- Tao chòu maøy quaù. Ba saïo ñeán nhö maøy thaät laø voâ
ñòch. Tao coøn nhôù caùch ñaây khoâng laâu, maøy baûo maøy caän
thò nhö Phaïm Quyønh; hoâm nay maøy thaáy Nguyeãn Vaên
Ngoïc vieãn thò, maøy laïi khoe maøy vieãn thò. Theá thì maét
maøy laø caùi thöù maét gì?
Giaû thöû ôû vaøo tröôøng hôïp moät ngöôøi khaùc bò baét quaû
tang noùi laùo nhö theá, ít nhaát cuõng cuoáng leân, aáp a aáp
uùng moät luùc roài muoán traû lôøi ra sao môùi traû lôøi ñöôïc.
Ñoái vôùi Taï Ñình Bính thì khoâng, tuyeät ñoái khoâng. TchyA
chöa chöûi heát caâu thì anh ñaõ ñaùp lieàn, khoâng caàn nghó
ngôïi, tuoàng nhö caùi taät noùi pheùt, noùi doùc, nguïy bieän luùc
naøo cuõng naèm saün ôû trong maùu anh roài:
- OÀ, theá thì maøy khoâng bieát tao roài. Maét maøy tao caän
thò naøy, coøn maét beân naøy thì vieãn thò. Tao noùi doùc thì
tao khoâng troâng thaáy maøy.
Roài sôï anh em chöa ñuû tin, anh bình luaän tieáp vôùi
moät söï vöõng tin gheâ gôùm: Thöïc quaû, tao chöa thaáy maáy
tröôøng hôïp moät maét vieãn thò, moät maét caän thò nhö theá

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 63

bao giôø. Chính tao cuõng laï cho tao, nhöng sau tao nghó
coù leõ ñaáy laø moät dò töôùng, chôù khoâng phaûi laø chuyeän
ñuøa.
Ai daùm ñuøa vôùi Taï Ñình Bính? Môùi gaëp anh, ai cuõng
phaûi nghó raèng anh khoâng nhöõng laø moät nhaø baùo ñaøn
anh maø laïi coøn laø moät hoïc giaû uyeân baùc nöõa. Chung
quanh choã anh naèm, coù haøng nuùi saùch, nhöng baát cöù ai
noùi coù cuoán saùch gì hay anh cuõng hoûi möôïn cho kyø ñöôïc,
vaø saùch caøng daøy, caøng lôùn bao nhieâu thì laïi caøng toát
baáy nhieâu. Luùc môùi bieát Bính, toâi cuõng tôûn vì thaáy anh
yeâu saùch, ñoïc saùch nhieàu, nhöng sau thaáy raèng caû ngaøy
Bính chæ noùi huyeân thuyeân heát chuyeän naøy sang chuyeän
khaùc, roài toái ñeán huùt tôùi hai ba giôø saùng môùi nguû thì
coøn thôøi giôø ñaâu maø ñoïc saùch, toâi beøn hoûi Phuøng Baûo
Thaïch. Thì Thaïch cöôøi ngaát, baûo:
- Trôøi ôi, anh maø tin Bính thì ñoå thoùc gioáng ra maø
aên. Cöù ñeå yù maø coi: noù thaáy ai coù saùch cuõng möôïn,
nhöng coù phaûi laø ñeå ñoïc ñaâu. Anh laïi ñeå yù theâm moät
chuùt nöõa seõ thaáy noù chæ öa möôïn nhöõng saùch thöïc daày,
thöïc lôùn: noù laáy saùch ñeå goái ñaàu naèm huùt ñaáy!

Ñoã Vaên, traùi laïi, traàm tónh hôn. Luùc ñaàu, laøm tôø
“Nhöït Taân”, oâng vieát tieáng Vieät khoù khaên vaø khoâng am
hieåu ngheà baùo maáy, nhöng veà sau naøy, tieáp xuùc haøng

http://ebooks.vdcmedia.com
64 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ngaøy vôùi anh em kyù giaû, oâng cuõng vieát ñöôïc ñoâi ba baøi,
nhöng, veà phöông dieän aán loaùt, coù theå noùi oâng laø ngöôøi
thöù nhaát ôû Phaùp veà caûi tieán ngaønh aán loaùt ôû ñaây - maø
nhaø in Trung Baéc laø nôi ñeå cho oâng thí nghieäm. ÔŒ beân
caïnh oâng, coù hai anh Nguyeãn Doaõn Vöôïng vaø Nguyeãn
Phoå. Phoå laø con trai oâng Nguyeãn Vaên Vónh. Thöïc teá hôn
ai heát, oâng Vónh thaáy ngaønh in coù töông lai, quyeát ñònh
cho Phoå hoïc ngheà in vaø aûnh keõm. Coøn Nguyeãn Doaõn
Vöôïng, chaùu cuï Luaän thì luùc ñoù giuùp cho Ñoã Vaên moät
tay ñaéc löïc laø do moät nguyeân nhaân khaùc.
Nguyeân luùc ñoù Vöôïng ôû vaøo moät tình traïng coù theå coi
nhö laø khoâng xöùng yù: moät maët vì gia ñình thieáu thoán
tình thöông yeâu, vaø maët khaùc vì xaõ hoäi, traøn ñaày caûnh
baát coâng boùc loät taïo ra vì cheá ñoä thöïc daân taøn aùc. Ña
soá thanh nieân hoài aáy, cuõng nhö toâi, khoâng bieát duøng
tieàm löïc laøm gì, buoâng theo moät cuoäc ñôøi traùc taùng trong
röôïu cheø, ñó bôïm. Vöôïng ñaõ traùnh ñöôïc söï sa ñoïa aáy,
soáng moät mình, nung naáu moät mình yù chí muoán laøm
moät caùi gì khaùc laï “duø coù cheát cuõng cam taâm”: anh ngoû
yù vôùi toâi muoán tìm caùch troán ñi Taøu hay ñi Taây ñeå lìa
boû tuø nguïc gia ñình, nhaân ñoù ñeå nhìn theâm, bieát roäng,
chôù cöù buoäc chaân maõi ôû ñaát naøy, baát quaù cuõng chæ ngaøy
hai böõa roài giaø ñi, roài cheát.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 65

Cuï Nguyeãn Vaên Luaän, khoâng hieåu vì ñaâu, bieát ñöôïc yù


ñònh cuûa Vöôïng boû nhaø ñi, beøn khuyeân Vöôïng neân naán
naù ôû laïi. Vöøa khi aáy, cuï Vónh giao nhaø in Trung Baéc
cho cuï Luaän. Cuï beøn uûy nhieäm Vöôïng troâng coi vaø nhaân
tieän hoïc hoûi theâm, ñaõn haäu coù ñi ra ngoaøi thì cuõng coù
moät ngheà trong tay, khoâng lo ngaïi. Vì theá Vöôïng ôû laïi,
vì Vöôïng bieát raèng ñeán 1931 thì cuï Vónh ñi döï moät cuoäc
ñaáu xaûo thuoäc ñòa ôû Marseille maø cuï Vónh ñaõ höùa vôùi cuï
Luaän seõ vaän ñoäng cho Vöôïng ñi theo laøm thö kyù, cuõng
nhö tröôùc ñoù cuï Vónh ñaõ ñöa cuï Traàn Troïng Kim ñi
Phaùp vaøo khoaûng 1905. Caû hai cuï Vónh vaø Luaän thoûa
thuaän vôùi nhau seõ ñaøi thoï moãi ngöôøi moät nöûa soá tieàn
aên hoïc cuûa Vöôïng ôû Phaùp, vôùi ñieàu kieän laø sau naøy, hoïc
thaønh taøi roài, Vöôïng seõ phaûi laøm vieäc cho nhaø in Trung
Baéc, bôûi vì cuï Vónh luùc naøo cuõng tin raèng mình seõ coù
raát nhieàu tieàn, vaø seõ môû mang cô sôû raát lôùn, ra baùo töøng
“giaây”, in toaøn baèng maùy toái taân nhö caùc nöôùc taân tieán
luùc baáy giôø, vaø coù nhöõng heä thoáng voâ tuyeán rieâng ñeå
thaâu thaäp caùc tin töùc trong theá giôùi.
Vì theá Vöôïng ôû laïi laøm taïi nhaø in Trung Baéc. Noùi
“laøm” khoâng ñuùng; anh ôû laïi ñeå hoïc, vì hai cuï Vónh vaø
Luaän thoûa thuaän raèng tröôùc khi ñi Phaùp, Vöôïng phaûi
bieát nhaø in, aûnh keõm, maùy moùc, maø muoán theá ít ra phaûi

http://ebooks.vdcmedia.com
66 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

hoïc moãi moät ngaønh saùu thaùng... Nhöng khoâng may cho
Vöôïng laø chöøng nöûa naêm sau ñoù, cuï Vónh laïi khoâng ñi
döï cuoäc trieån laõm Marseille ñöôïc. Vöôïng ôû laïi, chuyeân
veà ngaønh aûnh keõm vôùi Phoå, vaø caû hai anh ñeàu thöøa dòp
naøy ñeå hoïc hoûi theâm. Chieàu chieàu, toâi vaãn ñeán chuyeän
troø laùo leáu vôùi Phoå vaø Vöôïng. ÔŒ vaøo moät gia ñình nhö
cuï Vónh, saùch vôû raát nhieàu, Phoå baát cöù gaëp saùch gì cuõng
ñoïc, cho neân sau naøy, veà baát cöù vaán ñeà gì anh cuõng noùi
ñaâu ra ñaáy veà ñaïi cöông. Toâi hoïc ñöôïc cuûa Phoå khaù
nhieàu, coøn veà phaàn Vöôïng thì coù saùch gì hay, môùi, anh
ñoïc xong thöôøng thuaät laïi cho toâi nghe vaø dí vaøo tay
“baét” ñoïc, “neáu khoâng thì uoång quaù”.
Ñeán baây giôø, toâi vaãn nhaän raèng vieát tôø “Nhöït Taân”
vaø caùc baùo sau naøy, toâi ñaõ nhôø Phoå vaø Vöôïng raát nhieàu.

BAÙO TRUNG BAÉC VAØ CON NGÖÔØI


NGUYEÃN VAÊN VÓNH

Baùo “Nhöït Taân” soáng laây laát, Taï Ñình Bính, Phuøng
Baûo Thaïch ruùt ñi roài, toâi vì anh huøng tính cuõng theo
luoân hoï, ñeå cho lôùp khaùc leân thay. Nhöng toâi cuõng
khoâng thaát nghieäp laâu. Nguyeãn Doaõn Vöôïng, thaáy toâi
vieát thieân phoùng söï “Moät ñeâm traêng vôùi naêm boâng hoa

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 67

taøn”, cho laø ñöôïc, vaän ñoäng ñeå toâi vaøo laøm Trung Baéc
Taân Vaên (luùc ñoù vöøa ñöôïc oâng Nguyeãn Vaên Vónh trao laïi
cho oâng Nguyeãn Vaên Luaän laø chuù, maø cuõng laø döôõng phuï
cuûa anh). OÂng Vónh laøm baùo “An nam Nouveau” (luùc ñoù
coù Hy Toáng trôï buùt). Toâi coù luùc ñeán ñaàu phoá Haøng Gai
(toøa baùo “Annam Nouveau”), coù luùc ñeán nhaø in Trung
Baéc Taân Vaên (ôû giöõa phoá Haøng Boâng, choã reõ ra Nhaø
Thöông Phuû Doaõn). Vì laø giai ñoaïn quaù ñoä giöõa chuû
nhieäm cuõ vaø chuû nhieäm môùi, baùo cöù nhuøng nhaø nhuøng
nhaèng khoâng ra theá naøo. Rieâng toâi khoâng bieát laøm gì,
moãi ngaøy cöù ñeán bô bô caùi maët ra xem baùo, roài ngoài
ngaém heát ngöôøi noï ñeán ngöôøi kia. Thö kyù toøa soaïn
Trung Baéc luùc ñoù laø Döông Phöôïng Döïc; trôï buùt thöôøng
tröïc coù Sôû Baûo Doaõn Keá Thieän, Tam Höõu Mai Ñaêng Ñeä,
Nguyeãn Ñoã Muïc, Hoaøng Taêng Bí, Döông Baù Traïc, Nhò
Lang Döông Maàu Ngoïc... Vaø toâi baét ñaàu soáng trong moät
theá giôùi môùi, vì taát caû cuï chuû buùt, trôï buùt (tröø Döông
Maàu Ngoïc) ñeàu maëc quaàn aùo Vieät, khaên ñoùng aùo daøi, ñi
giaøy Ñöùc Maäu, raêng ñen, coù cuï coøn buùi toùc cuû haønh to
baèng caùi naám rôm. Noåi baät nhaát vaø taân tieán nhaát laø oâng
Nguyeãn Vaên Vónh, luùc naøo cuõng ñoäi caùi “caùt coâ loâ nhaân”
ôû treân ñaàu khoâng chòu boû ra, keå caû nhöõng khi vieát baøi,
tieáp khaùch. Toâi chöa thaáy ai noùi to, cöôøi to nhö theá. Baát

http://ebooks.vdcmedia.com
68 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

cöù chuyeän laøm aên hay ñuøa giôõn, oâng cöù noùi boâ boâ leân,
gaëp ai cuõng cöôøi, noùi moät caâu chuyeän hay baét tay. Toâi
laøm Trung Baéc ñöôïc chöøng hôn moät thaùng, oâng khoâng
bieát toâi laø ai heát. OÂng chaøo toâi roài nieàm nôû, baét tay vaø
hoûi toâi trong khoùa hoïp tuaàn tröôùc, nghò vieän coù gì môùi
laï khoâng. Thì ra oâng töôûng toâi laø nghò só ñeán thaêm nhaø
baùo!
Chính nhôø ñöôïc gaàn guõi caùc cuï, toâi hoïc theâm ñöôïc ít
chöõ nho trong thôøi ñoù. noùi laø hoïc chöõ nho cho oai, chôù
thöïc ra bao nhieâu chöõ hoïc ñöôïc luùc leân möôøi, möôøi moät
tuoåi, toâi ñaõ traû laïi heát cho caùc böïc thaùnh hieàn ngay khi
caép saùch hoïc “a b c daét deâ ñi ‘a”. Hoïc chöõ nho ñaây laø
toâi muoán noùi hoïc moùt chöõ nho. Coù nhöõng chöõ hoïc dôù da
dôù daån, hoaëc nghe loûm ñöôïc, maø suoát ñôøi toâi khoâng
queân. Ñaïi khaùi nhö chöõ kích thích, cuï Sôû Baûo chöõa laø
khích thích; noùi aûo moäng laø sai, chính ra phaûi noùi laø
“huyeãn moäng”; chia buoàn vôùi nhaø ngöôøi ta coù ñaøn baø qua
ñôøi thì phaûi vieát “Xin caàu chuùc cho höông hoàn baø (hay
cuï) phieâu dieâu nôi cöïc laïc”, nhöng neáu laø ñaøn oâng maø
vieát nhö theá, ngöôøi ta cöôøi cho thoái oùc, phaûi vieát laø “caàu
chuùc cho linh hoàn oâng” hay “anh hoàn” oâng... môùi ñuùng.
Coù moät chöõ maø cuï Tuù Nguyeãn Ñoã Muïc baûo toâi, nhöng
ñeán baây giôø toâi vaãn baùn tín baùn nghi, khoâng bieát sai

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 69

hay ñuùng. Chöõ ñoù laø coâng nhaän. Theo cuï Tuù Muïc, moät
ngöôøi chæ coù theå noùi laø nhaän, thöøa nhaän, vaø chæ khi naøo
coù nhieàu ngöôøi môùi coù theå duøng chöõ coâng nhaän maø thoâi,
yù giaû muoán hieåu raèng chöõ coâng ñaây chæ moät soá ñoàng
(nhö coâng coäng). Nhöng moät soá ñoâng khaùc cho raèng noùi
nhö theá laø hieåu sai chöõ coâng, coâng nhaän cuõng nhö coâng
ñoäng, coâng taâm, coâng baèng; coâng nhaän töùc laø nhaän moät
caùch thöïc taâm, nhaän moät caùch ñaày thieän yù.
Ñaïi khaùi, toâi hoïc loûm chöõ nho cuûa caùc cuï nhö theá ñoù.
Toâi khoâng daùm noùi raèng caùi tuùi chöõ nho ñoù giuùp ích cho
toâi moät phaàn naøo trong ñôøi laøm baùo cuûa toâi sau naøy,
nhöng toâi thaáy coù moät caùi lôïi hieån nhieân laø töø khi bieát
chöõ nho phieàn toaùi theá, toâi rôïn toùc gaùy vaø moãi khi phaûi
duøng chöõ nho trong caâu vaên, toâi heát söùc thaän troïng, vì
chæ sôï duøng laàm thì thieân haï cöôøi... baèng thích!
Maø khoâng thaän troïng nhö theá cuõng khoâng ñöôïc. Vì
luùc baáy giôø, vieát moät baøi vaên, vieát moät caùi tin, thöïc coù
phaàn khoù khaên vaát vaû hôn laø ñi vaøo Ba Thuïc. Baøi vieát
roài phaûi ñöa cho Döông Phöôïng Döïc söûa ñoåi caâu vaên, xoùa
boû nhöõng ñoaïn thöøa, hay theâm maém theâm muoái roài
chuyeån sang cho cuï Tuù Muïc hay Sôû Baûo Doaõn Keá Thieän
xem laïi vaên coù hay khoâng, vaø chöõ duøng coù “ñaét” khoâng;
sau cuøng, chuyeån leân cho “cuï chuû nhieäm”, luùc aáy coøn laø

http://ebooks.vdcmedia.com
70 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

oâng Vónh. Nhöng oâng Vónh laø moät ngöôøi laém coâng nhieàu
vieäc - chæ rieâng vieäc ngoài nghe ñieän thoaïi vaø tieáp khaùch
cuõng ñaõ maát nhieàu thì giôø laém roài - neân oâng Vónh ít
xem.
Vaû chaêng luùc aáy, oâng Vónh coøn thì giôø ñaâu maø ñeå yù
ñeán tôø Trung Baéc Taân Vaên nöõa! Phaàn thì lo nôï, phaàn laïi baän
vieát baøi cho baùo “Annam Nouveau” phaàn laïi do daøn xeáp
caâu chuyeän gia ñình, phaàn laïi lo choáng Phaïm Quyønh,
“chôi” laïi thöïc daân Phaùp, oâng Vónh chæ cho chæ thò cuõng
ñaõ khoâng ñuû thôøi giôø roài; noùi chi ñeán chuyeän xem laïi
moät baøi “phoâng” ngaùn nhö côm nguoäi cuûa Hoaøng Taêng
Bí, Döông Baù Traïc, moät truyeän khoâi haøi cuø baûy ngaøy
khoâng cöôøi cuûa Hi Ñình Nguyeãn Vaên Toâi, Sôn Phong Buøi
Ñöùc Long, hoaëc moät caùi tin xe caùn cheát ngöôøi... “nhöng
ñöa vaøo beänh vieän nhôø baùc só khaùm xeùt thì cuõng khoâng
laáy gì laøm naëng laém”.
Ñeán ñaây, toâi khoâng theå khoâng nhôù laïi caùi taøi vieát baùo
cuûa oâng Nguyeãn Vaên Vónh. Khoâng phaûi noùi, ai cuõng bieát
oâng Vónh laø moät nhaø hoïc nhieàu bieát roäng, vaán ñeà gì
cuõng bieát. Ñieåm ñoù khoâng phaûi laø moät ñieåm ñaëc bieät, vì
chung quanh oâng cuõng coù nhieàu ngöôøi taøi ba nhö theá.
Nhöng khaùc moät ñieàu laø nhöõng ngöôøi kia thì khoâng öùng
duïng ñöôïc caùi bieát cuûa mình laøm lôïi ích cho ngöôøi khaùc.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 71

Ñaèng naøy oâng Vónh hoïc vaø haønh ngay. Phaûi noùi ngay,
thôøi aáy, oâng ñaõ coù moät yù thöùc veà ngheà baùo vaø nhöõng
baøi xaõ thuyeát hay, yù nghóa, ñöôïc ngöôøi ñôøi ñöông thôøi
löu yù ñeàu kyù laø Taân Nam Töû (bieät hieäu cuûa oâng Nguyeãn
Vaên Vónh) vaø ñaêng ôû Ñoâng Döông Taïp Chí, Trung Baéc
Taân Vaên laãn Annam Nouveau.
Tuy nhieân, ñaëc ñieåm cuûa Nguyeãn Vaên Vónh khoâng
phaûi ôû choã ñoù. Hieän nay, chuùng ta thaáy coù nhöõng tieåu
thuyeát gia vieát moät luùc boán, naêm, tieåu thuyeát cho boán,
naêm baùo khaùc nhau, hoaëc nhöõng tay kieám tieàn coù haïng
nhö Kim Dung, vieát saùu baûy truyeän chöôûng moät luùc;
nhöõng ngöôøi aáy, ta phaûi nhaän laø coù taøi, nhöng duø sao
caùc baûn thaûo ñeàu chæ thuoäc veà moät loaïi nhö nhau: tieåu
thuyeát haún, kyù söï haún, chöôûng haún hay khoâi haøi haún...
Toùm laïi, töùc laø cuøng moät theå vaên. Ñeán Nguyeãn Vaên Vónh
thì khaùc haún. Toâi nhôù coù moät laàn Nguyeãn Vaên Vónh bò
maáy nhaø Ngaân haøng thuùc nôï döõ quaù, doïa tòch thu gia
saûn. Trong khi aáy thì nhaân vieân nhaø baùo, maáy thaùng
khoâng coù tieàn, boû beâ coâng vieäc; ñaõ theá hai baø laïi xích
mích, laøm tình laøm toäi oâng; aáy laø chöa keå maáy oâng con,
quen loái soáng nhö con Taây, ñoøi heát thöù naøy thöù noï, ñeå
aên chôi pheø phôõn. Ñaët ñòa vò moät ngöôøi thöôøng thì gaëp
bao nhieâu caûnh “bí rì rì” ñoù cuøng moät luùc, ngöôøi ta deã

http://ebooks.vdcmedia.com
72 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ñieân ñaàu. OÂng Nguyeãn Vaên Vónh hôn nhieàu ngöôøi khaùc
ôû choã khoâng lieàu maø cuõng khoâng lì. Duø hoaøn caûnh gay
gaét ñeán chöøng naøo, oâng cuõng phôùt tænh; chæ khi naøo
vaéng veû, oâng môùi thôû haét ra. Coù leõ trong taát caû baïn beø,
baùc só Tuïng, moät trong nhöõng ngöôøi baïn giaø laâu ñôøi
nhaát cuûa oâng Vónh coøn laïi cho ñeán ngaøy nay, coøn haàu
heát ñeàu qui tieân caû roài, laø ngöôøi ñöôïc oâng Vónh côûi môû
noãi loøng nhieàu nhaát.
Theo choã bieát cuûa toâi, baùc só Tuïng khoâng nhöõng chaïy
tieàn cho oâng Vónh (luùc ñoù oâng Tuïng coøn laø nhaân vieân
ñaéc löïc cuûa Sai Goøn Ngaân haøng), maø coøn lo daøn xeáp caû
chuyeän gia ñình cho oâng Vónh, ñieàu giaûi caùc cuoäc tranh
chaáp giöõa baø caû vaø baø hai. OÂng Vónh laøm vieäc nhö con
traâu caøy, khoâng maáy khi muoán phieàn ngöôøi khaùc. Coù
moät laàn, toâi ñaõ ñöôïc muïc kích moät caûnh nhö sau: khoâng
bieát giaän gia ñình gì ñoù, oâng leân moät caên gaùc naèm
khoeøo, nhôø oâng Tuïng mua cho moät meït buùn chaû aên tröø
côm, roài vieát luoân moät luùc moät baøi xaõ thuyeát cho Annam
Nouveau, thaûo moät thö cho Toaøn quyeàn Phaùp ñöa xuoáng
döôùi nhaø ñaùnh maùy luoân, dòch mieäng “Teâleâmac phieâu löu
kyù” cho Ñoâng lónh Döông Phöôïng Döïc ngoài aùm taû, trong
khi chính oâng laïi quay sang noùi chuyeän vôùi oâng Tuïng
veà chuyeän thoáng söù Phaùp “coù yù muoán giuùp oâng tieàn baát

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 73

cöù luùc naøo, bao nhieâu cuõng ñöôïc”, mieãn laø oâng taïm gaùc
yù kieán ñaû kích Phaùp vaø ngöng choáng nhaø vua".
Thuù thöïc cho ñeán baây giôø, toâi sôï nhieàu ngöôøi nhöng
chöa sôï gì nhö sôï caùi taøi vieát cuûa Nguyeãn Vaên Vónh. Toâi
ñöôïc bieát taøi vieát cuûa Vöông Quang Nhöôøng luùc theo Thuû
töôùng Taâm ra Haø Noäi, huùt roài, ngoài gaùc chaân leân gheá,
quay sang beân phaûi ñoïc moät baøi dieãn vaên chöõ Phaùp,
quay sang beân traùi ñoïc moät baøi dieãn vaên chöõ Vieät ñeå
cho Thuû töôùng Taâm ñoïc, nhaân moät buoåi leã khaùnh thaønh.
Ñem so saùnh, toâi vaãn nghieâng veà Nguyeãn Vaên Vónh
nhieàu hôn, vaø cho maõi ñeán taän baây giôø, toâi vaãn chöa
thaáy coù ai vieát baùo nhieàu loaïi khaùc nhau moät caùch taøi
tình vaø nghóa lyù nhö oâng Vónh.
OÂng vieát tin, vieát xaõ thuyeát, laøm thô, khaûo cöùu, phoùng
söï (Volonteù Indochinoise) vaø dòch tieåu thuyeát thì quaû
khoâng cheâ ñöôïc. Nhieàu cuï bænh buùt baùo Trung Baéc keå
chuyeän cho toâi raèng oâng Vónh, veà truyeän dòch, ñaéc yù
nhaát cuoán “Ba ngöôøi ngöï laâm phaùo thuû”. Nhöng moät baïn
chí thaân cuûa oâng, töøng soáng nhöõng giaây phuùt gay caán
nhaát ñôøi vôùi oâng, voán bieát roõ veà ñôøi coâng vaø ñôøi tö oâng
hôn ai heát, quaû quyeát laø khoâng coù truyeän naøo oâng vöøa
yù maø laïi ñeå coâng phu dòch thuaät nhö truyeän “Mai Nöông
leä coát”. Haàu heát caùc baøi baùo, truyeän dòch cuûa oâng Vónh,

http://ebooks.vdcmedia.com
74 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ñeàu do baïn höõu hay thö kyù thaân tín cheùp theo lôøi oâng
ñoïc; cheùp xong, ít khi oâng ñoïc laïi, baûo ñöa xuoáng nhaø
in xeáp chöõ luoân. Rieâng coù baûn dòch “Mai Nöông leä coát”
laø do chính tay oâng vieát, maø vieát xong, oâng khoâng ñöa
cho nhaø in xeáp chöõ ngay, laïi ñöa cho cuï Tuïng “bình” laïi
vaø cuøng tìm nhöõng danh töø thích ñaùng hôn hay tình töù
hôn, neáu caàn. Moãi kyø dòch nhö theá goàm chöøng baûy, taùm
hay möôøi laêm trang chöõ vieát; ñaêng baùo gaàn heát, laïi dòch
tieáp. Nhöng laàn naøo cuõng vaäy, dòch xong, bình xong roài,
oâng cuõng baûo Tö Ñaït sang Gia Laâm ñöa cho baø Suzanne
ñoïc tröôùc. Thaønh thöû truyeän “Mai Nöông leä coát”, tuy oâng
Vónh khoâng noùi ra, chính laø cuoán truyeän dòch maø oâng
ñeå taâm nhieàu nhaát, cuoán truyeän dòch goït giuõa coâng phu
nhaát.
Ñaây khoâng phaûi laø moät thieân cheùp veà ñôøi tình aùi cuûa
oâng Vónh, neân toâi khoâng ghi laïi nhöõng baên khoaên, buoàn
phieàn cuûa oâng Vónh ñoái vôùi maáy baø, cuõng nhö vaán ñeà
con caùi cuûa oâng. Nhöng coù theå noùi raèng ñôøi coâng cuõng
nhö ñôøi tö cuûa oâng Nguyeãn Vaên Vónh laø caû moät cuoäc vaät
loän lao ñao, haøo höùng, leân xuoáng nhö nöôùc thuûy trieàu,
bò bao nhieâu day döùt, naøo laø Taây, naøo laø tieàn, naøo laø
con, naøo laø vôï, nhöng khoâng moät luùc naøo oâng chòu ngoài

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 75

yeân, moät maët cöù ñoái phoù, cöù giaûi quyeát, maø moät maët, cöù
lo chieán ñaáu, choáng aùp böùc vaø boùc loät.
Noùi ñeán oâng Vónh, ngöôøi ta thöôøng nhôù ngay ñeán loaït
baøi ñaû kích chuû tröông quaân chuû cuûa Phaïm Quyønh theo
saùt vôùi Taây, maø haàu heát ñeàu queân raèng chieán dòch laøm
cho töø Baéc vaøo Nam soâi noåi, haêng say, chieán dòch khích
ñoäng loøng yeâu nöôùc cuûa toaøn daân luùc aáy, chieán dòch laøm
cho Phaùp giöït mình, vì khoâng ngôø oâng Vónh laïi ñöôïc
daân chuùng tin yeâu ñeán theá, chính laø chieán dòch “taåy
chay Hoa kieàu”. Theo choã hieåu bieát cuûa toâi do caùc baäc
ñaøn anh taâm söï, oâng Vónh luùc aáy chæ vieát coù moät baøi
baùo, keâu goïi loøng aùi quoác cuûa ñoàng baøo maø caû nöôùc vuøng
leân taåy chay Hoa kieàu raàm roä. Baøi baùo aáy kyù moät buùt
töï cuûa oâng Nguyeãn Vaên Vónh maø ít ngöôøi ñöôïc bieát:
Quan Thaønh. Buùt töï naøy, oâng chæ kyù döôùi nhöõng baøi baùo
ñaáu tranh, coøn buùt töï Taân Nam Töû thì duøng cho baát cöù
baøi naøo ñeà caäp ñeán vaán ñeà xaõ hoäi, vaên hoùa hay chaùnh
trò. Maân Chaâu Nguyeãn Maïnh Boång, anh cuûa Nguyeãn
Tieán Laõng, ñoàng thôøi laø anh vôï cuûa Taûn Ñaø Nguyeãn
Khaéc Hieáu, khi ñoù laø ngöôøi taùn ñoàng yù kieán baøi baùo naøy
nhaát, vaø cuõng laø ngöôøi ñaõ phoå bieán yù kieán baøi baùo ñoù,
chæ huy coâng cuoäc baøi Hoa. Caùc phoá Haøng Ngang, Haøng
Ñaøo, Haøng Buoàm ôû Haø Noäi laø nhöõng ñöôøng phoá coù nhieàu

http://ebooks.vdcmedia.com
76 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ngöôøi Hoa kieàu sinh soáng, bò teâ lieät veà thöông maõi trong
nhieàu ngaøy. Khoâng ngaøy naøo khoâng coù nhöõng vuï ñoå vôõ
phaù phaùch.
Vì vaán ñeà ngoaïi giao, maø cuõng vì vaán ñeà an ninh nöõa,
phuû Toaøn quyeàn phaûi yeâu caàu oâng Nguyeãn Vaên Vónh
ngöng loaït baøi aáy laïi vaø ñe doïa neáu oâng Vónh khoâng
chòu thì khoâng nhöõng ñoùng cöûa baùo maø laïi coù nhieàu caùch
ñeå buoäc caùc nhaø ngaân haøng ñoøi nôï oâng Vónh, laøm cho
oâng phaù saûn.
Nhöõng lôøi ñe doïa aáy, khi thì soã saøng, khi thì meàm
deûo cuûa nhaø caàm quyeàn Phaùp hoài ñoù, keùo daøi khoâng ngôùt
trong suoát cuoäc ñôøi oâng Vónh, coù khi laøm cho oâng Vónh
taïm yeân giai ñoaïn, nhöng coù khi laøm cho oâng nöùc loøng
chieán ñaáu hôn; thaø laø chòu khoå sôû, thieáu thoán, hieåm
ngheøo, chôù khoâng chòu vò tình ngöôøi Phaùp hay vì tieàn
cuûa hoï maø thay ñoåi laäp tröôøng, chí höôùng.
Ngöôøi ta keå chuyeän raèng oâng Vónh môû chieán dòch baøi
Hoa nhö theá, thöïc ra khoâng phaûi do Hoa kieàu ôû Baéc, bôûi
vì duø sao Hoa kieàu ôû Baéc cuõng khoâng luõng ñoaïn kinh teá
cuûa Vieät Nam nhö ôû mieàn Nam, nhöng chính laø vì Hoa
kieàu ôû Nam laøm möa laøm gioù aùc lieät quaù, khoâng coøn coi
ngöôøi Vieät Nam ra gì. Chính vì theá, cuï Nguyeãn Phan
Long vaø cuï Buøi Quang Chieâu laø hai ngöôøi ñaëc bieät taùn

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 77

thöôûng yù kieán neâu ra trong baøi baùo kyù teân Quan Thaønh,
nhöng taïi sao luùc ñoù Nguyeãn Phan Long khoâng hoïa theo
Quan Thaønh môû roäng chieán dòch baøi Hoa vaøo Nam Vieät
thì nhieàu ngöôøi khoâng ñöôïc roõ. Coù ngöôøi baûo laø taïi lyù
do muoán phaùt ñoäng moät chieán dòch nhö theá, khoâng theå
duøng Phaùp ngöõ, ít phoå bieán trong daân gian; maø cuï
Nguyeãn Phan Long, moät hoïc giaû ngöôøi Nam, moät anh
taøi cuûa ñaát nöôùc, laïi khoâng söû duïng ñöôïc Vieät ngöõ taøi
tình nhö Phaùp ngöõ.
Thuù thöïc, laøm bænh buùt ôû tôø Trung Baéc, döôùi söï chæ
huy cuûa oâng Nguyeãn Vaên Vónh, nhieàu ngöôøi laáy laøm
haõnh dieän, chôù khoâng phaûi chæ rieâng toâi. Ñaùng keå nhaát
laø taát caû caùc anh em trong nhaø baùo ñeàu kính yeâu oâng;
ngöôøi chaân chính thì yeâu oâng vì taøi ba ñöùc ñoä, coøn
nhöõng ngöôøi quay quaét cuõng yeâu vì oâng raát roäng raõi veà
tieàn nong, duø bieát laø hoï aên caép, boùc loät oâng hay ñaâm
vaøo sau löng oâng, oâng cuõng coi laø thöôøng, tha thöù heát,
vaø khoâng heà giaän doãi hay phieàn traùch.
Trong suoát cuoäc ñôøi laøm baùo, toâi hoïc ñöôïc nhieàu nhaát
trong thôøi gian ngaén nguûi naøy. Ngaén nguûi vì chæ voûn veïn
ñöôïc ít laâu, thì vì vaán ñeà tieàn nong, coâng nôï, oâng Vónh
gaùn tôø Trung Baéc Taân Vaên cho oâng Nguyeãn Vaên Luaän.
Laõnh tôø Trung Baéc, oâng Luaän vaãn giöõ nguyeân nhaân vieân

http://ebooks.vdcmedia.com
78 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

cuõ; nhöng quyeát ñònh “tieâm moät sinh khí môùi” cho tôø
baùo. Tröôùc heát, oâng muoán cho muïc xaõ thuyeát treû hôn
moät chuùt neân ñem vuï naøy ra baøn vôùi caùc cuï Hoaøng Taêng
Bí, Döông Baù Traïc, nhöng caùc cuï giaø khoù tính laém, chöa
baøn, caùc cuï ñaõ caùo oám xin nghæ laøm.
Duy coøn ba cuï via laø Sôû Baûo Doaõn Keá Thieän, Ñoâng
Lónh Döông Phöôïng Döïc vaø Nguyeãn Ñoã Muïc ôû laïi laøm
chôi löøng khöøng. Trong eâ kíp “cuõ maø môùi” coøn laïi Döông
Maàu Ngoïc töùc Ngoïc Thoû, toâi vaø moät phoùng vieân “khaên
ñoùng aùo daøi” laø Nguyeãn Vaên Baân, baây giôø cuõng ñaõ quaù
coá roài.
Sang chuû nhaân môùi vaø nhôø taân chuû nhieäm tieâm sinh
löïc môùi, tôø Trung Baéc Taân Vaên cuõng khoâng chaïy hôn
ñöôïc bao nhieâu. Cuï Nguyeãn Vaên Luaän tuyeån theâm ngöôøi
laø cuï Mai Ñaêng Ñeä chia nhau vôùi toâi vieát “phim haøng
ngaøy” kyù moät teân chung laø Laån Thaån Tieân Sinh; ngoaøi
ra, mua theâm truyeän cuûa nhöõng nhaø vaên treû nhö Nguyeãn
Daân Giaùm (töùc taùc giaû truyeän “Döôùi Raëng Thoâng”, luùc aáy
môùi ôû Phaùp veà), vaø Leâ Vaên Tröông (môùi ôû Nam Vang
buoân hoät xoaøn Xieâm veà). Cuoán baûn thaûo ñaàu tieân cuûa
Daân Giaùm, taùc giaû “Döôùi Raëng Thoâng” sau naøy, laø “Soùng
Gioù Thaùi Bình Döông”; coøn baûn thaûo ñaàu tieân cuûa
Tröông laø “Nhöõng caûnh hoang taøn Ñeá Thieân Ñeá Thích”.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 79

Luùc aáy, Nguyeãn Tuaân laø phoùng vieân Trung Baéc ôû Thanh
Hoùa.
Boån phaän toâi laø phaûi ñoïc nhöõng truyeän ñoù ñeå phuùc
trình leân chuû nhieäm. OÂng Luaän ñeo kính traéng, vuoát raâu
beân naøy moät caùi, vuoát raâu beân kia moät caùi, tôïp moät tôïp
röôïu, cheùp mieäng thôû daøi (taïi sao oâng cöù thôû daøi, toâi
khoâng taøi naøo hieåu noåi) roài baûo: “ÖØ, ñaêng ñöôïc thì
ñaêng!”. Theá laø ñaêng baùo. Ngoaøi coâng vieäc, hai ba ngaøy
toâi phaûi vieát moät caùi “phim” ñôõ cho cuï cöû Ñeä, ra toøa laáy
tin toøa aùn, laøm phoùng vieân theå thao, phuï traùch trang
“Chieáu Boùng”. Ñeán baây giôø toâi vaãn coøn nhôù caâu chaâm
ngoân cuûa cuï Loã Thö (buùt hieäu cuûa cuï Luaän) thöôøng ban
ra ñeå daïy ngheà baùo cho keû haäu sinh: “Laøm baùo phaûi nhö
con dao pha. Baát cöù caùi gì cuõng phaûi vieát ñöôïc, maø vieát
nhanh, thieáu muïc gì laø mình coù baøi ñieàn vaøo luoân,
khoâng anh naøo baét bí ñöôïc mình!”.
Nhöõng lôøi aáy laø khuoân vaøng thöôùc ngoïc cho toâi. Toâi
noã löïc hoïc hoûi vaø taäp vieát ñuû moïi maët. Ngoaøi ra, toâi laïi
coøn ñi xa hôn nöõa laø xoâng vaøo nhaø in ñeå hoïc hoûi xeáp
chöõ theá naøo, kieåu chöõ naøy keâu laø gì, caùi “taùc qua” laø caùi
gì, leân khuoân ra sao, caùc daáu söûa eùpreuve theá naøo, maùy
chaïy toát xaáu ra sao... vì theo lôøi caùc baäc ñaøn anh, laøm
baùo khoâng theå naøo khoâng bieát nhaø in; nhaø in vaø nhaø

http://ebooks.vdcmedia.com
80 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

baùo nhö caù vôùi nöôùc, nhö raêng vôùi moâi, moâi hôû thì raêng
laïnh...

SUYÙT BÒ AÊN ÑOØN CUÛA PHE


PHAN NHÖÏT SAÂM

Trong thôøi kyø naøy, toâi coù maáy kyû nieäm khoâng theå naøo
queân ñöôïc. Kyû nieäm ruøng rôïn nhaát laø suyùt bò moät ñoaøn
cua rô xe ñaïp Nam Kyø (luùc ñoù coøn keâu laø Nam Kyø) cho
loã muõi toâi aên traàu . Toâi noùi ruøng rôïn nhaát laø vì trong ñôøi
laøm baùo cuûa toâi veà sau naøy cuõng coøn nhieàu ngöôøi khaùc
doïa cheùm gieát, thuû tieâu, hoát leân xe raùc... nhöng toâi noùi
laàn naøy ruøng rôïn nhaát, vì ñaây laø laàn ñaàu tieân bò “thöû
löûa”, maø boïn ngöôøi doïa gieát toâi luùc aáy laïi “ngoå ngaùo”
quaù, khí theá cuûa hoï luùc tìm toâi ñeå ñaùnh gheâ gôùm nhö
vuõ baõo.
Ñoù laø laàn toâi ñi laøm phoùng söï ñua xe ñaïp voøng quanh
Ñoâng Döông. Trong phaùi ñoaøn cua rô Baéc, toâi khoâng nhôù
roõ laém, nhöng hình nhö coù Boång, Coång hay Tieân gì ñoù
(luùc aáy Boång, Coång laø thaàn töôïng cua rô Baéc), coøn phaùi
ñoaøn cua rô Nam coù Phan Nhöït Saâm, Nguyeãn Ñình
Döông, Nguyeãn Vaên Thaân, Leâ Thaønh Caùc. Coøn ít tuoåi,
toâi haêng say vaø thieân vò. Baây giôø, toâi khoâng coøn nhôù roõ
nhöõng söï vieäc gì ñaõ xaûy ra, nhöng luùc vieát baøi töôøng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 81

thuaät caùc cuoäc ñua voøng quanh Ñoâng Döông, toâi coù yù
thieân caùc cua rô Baéc vaø ñaû kích moät caùch thieáu leã ñoä
moät soá cua rô ngöôøi Nam. Phaûn öùng xaûy ra lieàn: Phan
Nhöït Saâm vaø moät nhoùm goàm chöøng chuïc baïn ngöôøi Nam
khaùc ñaõ ñeán taän toøa baùo tìm toâi, maët ñaày töùc giaän, sæ
vaû toâi thaäm teä vaø moät chíu xíu, neáu khoâng coù söï can
thieäp kòp thôøi cuûa bao nhieâu ngöôøi, toâi ñaõ bò “noác nao”
treân maët ñaát.
Baøi hoïc aáy laøm cho tænh haún ngöôøi. Töø tröôùc, toâi vaãn
yeân trí laø laøm baùo, muoán noùi baäy theá naøo thì noùi, khoâng
ai caám. Ñeán vuï naøy, toâi môùi bieát laø khoâng ai caám thaät,
nhöng neáu quaù laém thì coù ngöôøi cho aên ñoøn. Maø aên ñoøn
laém khi laïi coøn ñau hôn caû bò toøa phaït hay daân chuùng
chöûi. Bieát nhö theá roài, toâi töï nguyeän seõ tôûn ñeán giaø vaø
töï theà vôùi mình raèng töø giôø saép sau vieát baùo khoâng ñuïng
chaïm ñeán moät ngöôøi naøo heát. Nhöng thoùi ñôøi vaãn theá:
mieäng thì khoân, troân thì daïi... toâi mong muoán theá maø
naøo coù ñöôïc ñaâu! Ruùt cuïc chöùng naøo taät aáy, vaãn khoâng
chöøa. Vaø trong ñôøi laøm baùo cuûa toâi coøn nhieàu vuï khaùc
töông töï nhö vuï Phan Nhöït Saâm khuûng boá vaø doïa gieát.
Nhöng ñoù laø chuyeän sau, toâi seõ coù dòp haàu chuyeän caùc
baïn trong nhöõng trang saép tôùi.

http://ebooks.vdcmedia.com
82 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

TAÏ TÖØ TRUNG BAÉC VAØO NAM

Thaám thoaùt moät naêm hai thaùng troâi qua. Nuùp döôùi
boùng caùc cuï via, vôõ loøng hoïc laáy ngheà baùo haøng ngaøy,
toâi hoïc ñöôïc nhieàu caùi hay, nhöng ñoàng thôøi toâi cuõng ñaõ
baét chöôùc Döông Maàu Ngoïc (töùc Ngoïc Thoû) moät caùi dôû
khoâng cheâ ñöôïc: huùt thuoác phieän thaät hoãn, huùt khoâng
phaân bieät ngaøy ñeâm, huùt khoâng môû ñöôïc maét. Ngoài kieåm
ñieåm laïi thaønh tích huùt thuoác phieän luùc baáy giôø, thôøi
khoùa bieåu huùt cuûa toâi nhö sau: saùng laøm vieäc tôùi möôøi
giôø, voäi vaøng veà huùt; chieàu khoâng ñi laøm; ñeán saùu giôø
leân tieäm “Trieäu ghi ñoâng xe cuoác” ôû Haøng Vaûi Thaâm huùt
ñoä moät, hai giôø khuya thì veà. Baây giôø toâi khoâng nhôù lyù
do gì ñaõ khieán Döông Maàu Ngoïc laøm reo tieäm Trieäu ñeå
sang huùt tieäm Phôø Raêng Xoa, nhöng hoài aáy toâi boû tieäm
Trieäu, thueâ moät caên gaùc ñöôøng Haøng Coùt thieát laäp baøn
ñeøn, möôùn ngöôøi tieâm huùt taïi gia. Thôøi kyø naøy, toâi huùt
queân cheát: buoåi saùng, laøm vieäc xong veà huùt. Huùt xong,
aên qua loa moät tí xoâi hay maåu baùnh mì, toâi laïi huùt luoân
moät maïch ñeán naêm giôø, taït ñeán nhaø baùo moät choác, roài
töø baûy giôø laïi huùt ñeán hai, ba giôø saùng. Roài tô lô mô
nguû. Chính giöõa luùc ñang chaäp chaø chaäp chôøn trong giaác

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 83

vu sôn, thì nhaø baùo cho ngöôøi ñeán “hoùt” caùc nhaân vieân
ñeán toøa soaïn laøm vieäc. Döông Maàu Ngoïc vaø toâi noåi tieáng
löôøi, saùng naøo cöù vaøo khoaûng naêm giôø röôõi, saùu giôø laø
coù chuù Roâ ôû nhaø in ñeán ñaùnh thöùc daäy baét ñi laøm. Coá
nhieân huùt caû ñeâm, vöøa chôïp maét moät tí maø bò goïi daäy,
ngöôøi thuaàn tính ñeán ñaâu cuõng phaûi caøu nhaøu caùu kænh.
Nhieàu saùng, toâi khoâng muoán ñi laøm, nhöng Roâ khoâng
caàn, cöù loâi ñaïi toâi ra xe, ñöa veà nhaø baùo. Toâi uaát haän
moät caùch voâ lyù vaø nhieàu laàn quyeát ñònh xin nghæ vieäc,
khoâng theå soáng maát töï do nhö vaäy. Cuøng luùc ñoù, toâi nhôù
raèng trong ñaàu oùc toâi baøng baïc moät caùi gì khoâng roõ reät,
töïa nhö laø hoái tieác, maø cuõng töïa nhö laø caûnh giaùc.
Coù nhöõng ñeâm huùt xong, khoâng nguû ñöôïc, toâi lô mô
naèm nghó ñeán chuyeän xa xöa, cuõ môùi, nhöõng chuyeän maø
coù khi toâi boû qua khoâng löu yù tôùi bao giôø. Trong soá ñoù,
toâi nhôù ñeán moät buoåi chieàu aâm u ôû baùo quaùn “Annam
Nouveau”, oâng Nguyeãn Vaên Vónh khoâng hieåu vì sôï trôøi
möa ngoài naùn laïi hay vì lyù do gì khaùc, ñaõ truùt taâm söï
vôùi maáy ngöôøi ngoài ñoù, trong ñoù coù Döông Phöôïng Döïc,
Hy Toáng... Baây giôø toâi khoâng nhôù roõ caâu chuyeän cuûa oâng
Vónh baét ñaàu nhö theá naøo, nhöng coù nhöõng ñoaïn toâi
nghe thoaùng qua luùc ñoù khoâng hieåu vì sao laïi laøm cho
toâi chôït nhôù laïi raát roõ raøng, tæ mæ.

http://ebooks.vdcmedia.com
84 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Noùi moät luùc laâu noùng ngöôøi, oâng Nguyeãn Vaên Vónh
ñaäp caùi noùn “coâ loâ nhaàn” xuoáng baøn vaø tieáp: “ÔØ, baùo laø
ñeä töù quyeàn, thaät theá; nhöng laø ñeä töù quyeàn ôû caùc nöôùc
AÂu chaâu, chôù ôû nöôùc ta thì noùi nhö theá laøm gì, cho maéc
côõ. Ta coøn phaûi hoïc nhieàu, tranh ñaáu gian khoå nhieàu
trong nhieàu naêm nöõa thì baùo chí môùi hy voïng coù moät
ñòa vò cao nhö vaäy. Tröôùc heát, theo toâi, ta phaûi caûi thieän
vaø phoå bieán quoác ngöõ ñeå laøm moät caùi xe truyeàn baù tö
töôûng; thöù hai, ngöôøi vieát baùo phaûi quan nieäm mình laøm
ngheà khoâng phaûi laø ñeå chôi hay ñeå kieám tieàn, nhöng
phaûi quan nieäm mình laø nhöõng ngöôøi thöøa keá cuûa caùch
maïng tö saûn, môû ñaàu laø caùch maïng tö saûn Phaùp, say
söa vôùi töï do, trung thaønh vôùi lyù töôûng, choáng aùp böùc,
chuoäng tieán boä maø quyeàn lôïi tinh thaàn cuûa con ngöôøi ñaõ
uûy thaùc nôi baùo chí”.
Khoâng hieåu Hy Toáng noùi gì (vì kheõ quaù toâi nghe
khoâng roõ), oâng Vónh cöôøi aàm aàm, ñaäp tay vaøo ñuøi maø
noùi: “Baùo chí cuûa mình hieän nay chæ coù theå coi laø ôû vaøo
giai ñoaïn baùn khai. Thöïc ra, muoán cho ngöôøi ta nghe,
muoán cho ngöôøi ta löu yù, muoán laø moät ñeä töù quyeàn, baùo
phaûi luoân luoân coù tính naêng ñaáu tranh vaø xaây döïng:
khuyeán khích ñieàu toát laø xaây döïng; ngöôïc laïi, hoaëc coâng
khai, hoaëc duøng maùnh lôùi ñeå phanh phui caùi xaáu, noùi roõ

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 85

söï thaät phuõ phaøng, cuõng khoâng ngoaøi muïc ñích xaây döïng
- xaây döïng cho söï vöôn leân cuûa xaõ hoäi, söï toàn vong cuûa
gioáng noøi.
“Hieän nay coù bao nhieâu aùp löïc kìm haõm khoâng cho
daân ta tieán boä; vì theá muoán xaây döïng, phaûi ñaáu tranh,
vì bao giôø cuõng vaäy, ngöôøi Phaùp (hay chính phuû Nam
trieàu cuõng theá) cuõng phaûi lo cho quyeàn lôïi cuûa hoï, maø
daân thì coù quyeàn lôïi cuûa daân; hai quyeàn lôïi aáy traùi
nghòch nhau, laøm sao maø ñi ñöôïc vôùi nhau? Do ñoù, baùo
chí laø tieáng noùi cuûa daân, binh vöïc quyeàn lôïi cho daân,
khoâng theå khoâng noùi leân nhöõng sai laàm cuûa chính phuû,
nhöõng sô hôû cuûa cheá ñoä, vaø ñöa ra nhöõng khía caïnh baát
lôïi cuûa chính phuû ñoái vôùi daân. Noùi ruùt laïi, ngöôøi laøm
baùo khoâng theå ñeå cho ngoøi buùt cuûa mình tuûi hoå. Coá
nhieân, muoán ñöôïc nhö theá, baùo chí phaûi kinh qua nhöõng
nghòch caûnh, thaêng traàm, maø ngöôøi laøm baùo, cuõng nhö
caùc nhaø caùch maïng, chính trò, thöôøng khoâng traùnh ñöôïc
bò vu caùo, bò tuø ñaøy hay bò thieáu thoán veà vaät chaát...”.
Phaûi, coù nhöõng ñeâm khoâng nguû, toâi cöù naèm oân laïi
nhöõng maûnh chuyeän nhö theá. Baûo raèng toâi töï nhaéc vôùi
mình nhö theá ñeå suy luaän thì khoâng ñuùng, maø baûo raèng
nhôù laïi nhöõng maûnh chuyeän ñoù ñeå roài queân ñi cuõng
khoâng ñuùng. Thöïc ra, ñaàu oùc toâi moâng lung nhö maây

http://ebooks.vdcmedia.com
86 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

khoùi; toâi khoâng bieát roõ laø caùi gì ñaõ xaûy ra; nhöng quaû
laø toâi ñaõ caûm thaáy chaùn naûn voâ cuøng, vì ñaây laø nhöõng
phuùt ñaàu tieân trong ñôøi toâi, qua moät caâu chuyeän cuûa moät
böïc ñaøn anh, töï döng thaáy roõ laø laøm baùo khoâng phaûi laø
chöûi baäy, khoâng phaûi laø vieát moät vaøi baøi laáy le, nhöng
laøm baùo laø laøm moät caùi gì lôùn lao, noùi leân ñöôïc phaåm
chaát vaên minh, hoaëc öu bieät, hoaëc thoaùi hoùa cuûa moät cheá
ñoä vaø hôn theá nöõa, moå xeû tình tieát, taâm tö cuûa con
ngöôøi, ñi saâu vaøo töøng khía caïnh trôù treâu, uaån khuùc vaø
giaû taïo cuûa moät cheá ñoä ñeå choáng laïi cheá ñoä aáy, neáu caàn,
haàu cho xaõ hoäi vöôn leân vaø cho gioáng noøi toàn taïi vaø tieán
boä.
Laàn ñaàu tieân, toâi caûm thaáy mình yeáu quaù tröôùc moät
nhieäm vuï quaù lôùn lao. Toâi maát ñònh höôùng, khoâng bieát
phaûi haønh ñoäng ra sao, haønh ngheà ra sao, nhaát laø sau
maáy naêm trôøi giuùp vieäc cho nhöõng tôø baùo khoâng coù muïc
ñích gì cao caû, chæ nhaém vaøo nhöõng tin töùc laët vaët vaø
nhöõng baøi bình luaän suoâng, neáu khoâng laø nhöõng baøi taùn
döông cheá ñoä baûo hoä vaø chính phuû Nam trieàu thoái naùt,
khoâng heà daùm heù mieäng ra vieát moät caâu choáng aùp böùc
hay ñeà cao moät tö töôûng gì khaû dó veõ leân ñöôïc tinh thaàn
hieân ngang cuûa gioáng noøi, daân toäc. Khoâng bao giôø toâi
thaáy chaùn ñôøi nhö nhöõng luùc aáy. Toâi muoán laøm moät caùi

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 87

gì khaùc theá, toâi muoán tranh ñaáu thöïc, nhöng bieát troâng
vaøo ai ñöa ñöôøng chæ loái baây giôø? Maø cöù naèm daøi huùt
saùch, beâ tha nhö theá naøy thì coù hy voïng gì thoaùt khoûi
ñöôïc söï chi phoái cuûa xaõ hoäi vaø chính trò cuûa Phaùp?
Hai naêm troâi qua, hai naêm bònh hoaïn, saàu ñau, khoå
naõo, khoâng bieát noùi vôùi ai, khoâng bieát than thôû vôùi ai,
khoâng bieát cuøng ai ñi tìm moät phöông chaâm tranh ñaáu.
Y ñònh xin thoâi Trung Baéc Taân Vaên manh nha töø ñoù vaø,
ñeå baét ñaàu, toâi cai thuoác phieän, trôû laïi ñôøi soáng bình
thöôøng: ít laâu sau, toâi xin vôùi cuï Luaän cho toâi nghæ vieäc
thöôøng tröïc ôû nhaø baùo vaø höùa seõ giuùp baùo baèng caùch göûi
baøi veà, vì toâi ñaõ quyeát ñònh qua Trung vaøo Nam ñeå hoïc
hoûi theâm.
Qua Trung, toâi ñaõ tìm gaëp vaø phoûng vaán cuï Phan Boäi
Chaâu, Huyønh Thuùc Khaùng (luùc aáy laø chuû baùo Tieáng daân )
ñi saùt vôùi oâng Nguyeãn Vaên Baù vaø tieáp xuùc vôùi nhieàu nhaø
vaên teân tuoåi. Nhöng cuoäc ñôøi vaãn khoâng ñem laïi höùng
khôûi cho ngöôøi thanh nieân coâ trích. Toâi vaøo Nam ôû, vôùi
hy voïng gaëp nhieàu baïn beø töøng traûi ñöa toâi xuoáng taøu
qua Phaùp, roài töø ñoù ñi qua caùc nöôùc AÂu chaâu khaùc. Ñeå
laøm gì? Toâi chöa coù yù töôûng gì roõ reät, nhöng mieãn laø cöù
ñi, ñi laøm baát cöù vieäc gì, mieãn khoâng phaûi laø ngheà baùo.

http://ebooks.vdcmedia.com
88 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Thöïc vaäy, toâi ñaõ suy nghó moät caùch nghieâm troïng veà
ngheà naøy, vaø toâi thaønh thöïc muoán thoâi ngheà thöïc, nhöng
khoâng hieåu laøm sao cöù nghæ ñöôïc ít laâu, caùo cheát ba naêm
laïi quay ñaàu veà nuùi. Coù ngöôøi baûo ngheà baùo coù ma cuõng
nhö thuoác phieän, ai coù loøng yeâu thöông noù thì noù “ñeo”
cho ñeán khi naøo mình hai tay buoâng xuoâi môùi chòu tha;
coù ngöôøi baûo noù laø caùi nghieäp, cuõng nhö coâ Kieàu mang
laáy caùi nghieäp vaøo thaân, cho neân “thanh laâu hai löôït, thanh
y hai laàn”, môùi ñöùng ñaàu ñöùng soá. Rieâng toâi nghó khaùc
haún: laøm baùo, vaán vöông vôùi ngheà baùo, khoâng thoaùt ñöôïc
ra, chung quy taïi toâi “ñoán”, khoâng bieát xoay sôû laøm aên
ra sao. Nhöõng ngöôøi thaùo vaùt, baï caùi gì cuõng laøm ñöôïc,
vöùt buïi tre khoâng cheát, chaúng laøm ngheà söûa ñieän, thì ñi
chöõa khoùa, khoâng laøm boä tröôûng, thöù tröôûng, giaùm ñoác,
thì ñi ñaùnh maùy, baùn daàu cuø laø treân xe löûa hay cuøng
laém daét moät con khæ ñi maõi voõ Sôn Ñoâng baùn thuoác cao.
Hoï taøi laém, khoâng coù caùch gì cheát ñöôïc. Rieâng phaàn toâi,
toâi khoâng theå boû ngheà baùo, chaúng qua laø vì toâi quyûnh,
khoâng bieát ngheà gì khaùc.
Thaønh ra quanh ñi quaån laïi cöù laøm baùo hoaøi, cuõng
nhö ngöôøi coâ ñaàu laáy khaùch, khaùch veà Taøu, laáy nhaø giaøu,
nhaø giaøu heát cuûa, maø laïi quen aên traéng maëc trôn, aên
saün naèm ngöûa, neân laïi quay trôû veà vôùi seânh phaùch eâ a.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 89

Ruùt laïi ôû Saøi Goøn ñöôïc boán thaùng khoâng coù tieàn, toâi laïi
phaûi quay veà laøm baùo laïi! Toâi laøm moät tôø baùo coù haøng
vaïn ngöôøi ñoïc maø khoâng ai bieát tieáng: ñoù laø tôø baùo
“Chieáu Boùng” cuûa raïp Majestic.
Noùi laø haøng vaïn ngöôøi ñoïc khoâng ngoa, vì baùo ra boán
trang nhoû, in toùm taét truyeän phim chieáu hoâm ñoù, keøm
hai trang quaûng caùo, hôn moät trang coøn laïi thì in hình
vaø löôïm laët nhöõng poâ tanh veà Marleøne Dietrich, Rudolph
Valentino, Mae West, Shirley Temple, Greta Garbo v.v...
Ñoù cuõng laø moät caùch laøm baùo ñeå giaûi trí vaø kieám tieàn,
maëc daàu khoâng thuù vò; nhöng toâi coøn nhôù maõi, nhôù hôn
caû nhöõng luùc laøm baùo soâi ñoäng nhaát. Taïi sao? Chính toâi
cuõng khoâng hieåu. Nhöng phaûi thaønh thaät noùi raèng,
chính nhôø coù moät choã ñeå soáng haøng ngaøy, toâi môùi ôû laïi
Saøi Goøn ñöôïc tôùi ba naêm, vaø chính nhôø vì theá toâi ñaõ coù
dòp tieáp xuùc vôùi nhieàu nhaø baùo coù haïng luùc baáy giôø, ñeå
ñaáu laùo , ruùt kinh nghieäm soáng vaø hoïc hoûi theâm veà ngheà
baùo.
Luùc ñoù, chöa coù chôï Beán Thaønh. ÔŒ tröôùc cöûa chôï Beán
Thaønh baây giôø, choã ñaàu ñöôøng Leâ Thaùnh Toân, quaõng reõ
ra Thuû Khoa Huaân (ñöôøng Aviateur Garros cuõ) coù moät
quaùn röôïu, cöù chieàu ñeán laø caùc tay nhaø baùo kyø cöïu ñeán
nhaäu nheït tôi bôøi; trong soá, coù caùc oâng Leâ Trung Cang,

http://ebooks.vdcmedia.com
90 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Nguyeãn Vaên Baù, ñoâi khi Phan Khoâi, Ñaøo Trinh Nhaát,
Dieäp Vaên Kyø cuõng ñeán uoáng tí tænh vaø baøn chuyeän con
caø con keâ.
Sau khi ñi booùng caùc vò ñoù moät thôøi gian, toâi thaáy coù
söï khaùc bieät giöõa baùo Nam vaø Baéc. Toâi hoïc loái laáy tin,
vieát baùo, nhaát laø vieäc tieåu thuyeát hoùa tin töùc vaø anh
huøng hoùa caùc tay anh chò...
Toâi xin theà raát ñoäc laø khoâng coù yù muoán “soû” nhöõng
ngöôøi naøo ghieàn huùt, toâi chæ noùi rieâng veà toâi. Sau khi
cai thuoác phieän, toâi nhaän thaáy moät söï thöïc maø ai cuõng
bieát: cai thuoác phieän ñöôïc thì maïnh leân nhieàu laém, caû
veà vaät chaát laãn tinh thaàn. Tröôùc kia luùc huùt, thaáy baát
cöù coâng vieäc gì toâi cuõng ngaùn khoâng buoàn laøm, vaø maëc
daàu toâi môùi coù hôn hai möôi tuoåi, toâi thaáy sôï chieán ñaáu,
sôï loâi thoâi, sôï sanh chuyeän, duø bieát raèng nhöõng ñieàu
maét troâng thaáy, tai nghe thaáy laø chöôùng tai gai maét. Toâi
ñoùng caùi cöûa soå ñôøi laïi ñeå cho khoâng coù moät tieáng ñoäng
naøo loït ñeán toâi. Phaøm ai noùi chuyeän chôi bôøi hay phaûn
ñoái caùi naøy, choáng ñoái caùi kia, nhaát nhaát toâi cho laø voâ
ích, chæ nghe thoâi cuõng ñaõ meät roài.

Khoâng phaûi noùi ra ñeå ñeà cao vieäc cai thuoác phieän, töø
khi toâi cai thuoác, thaân xaùc toâi khaùc haún ñi, vaø coá nhieân
thaân xaùc khoâng ñau oám nöõa, thì tinh thaàn phaûi maïnh

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 91

hôn leân. Trôû veà Baéc sau ba naêm leâ goùt khaép mieàn Nam
vaø lang thang ôû mieàn Trung, toâi ra Baéc, mang moät taâm
hoàn, traïng thaùi, khaùc haún luùc laøm cho baùo “Raïng Ñoâng”,
“Trung Baéc Taân Vaên” hay “Annam Taïp Chí”. Baây giôø
nghó laïi thì chính luùc aáy toâi khoâng caûm thaáy söï loät xaùc
cuûa toâi, nhöng ngoài nhôù laïi töøng tôø baùo toâi laøm sau khi
ôû Saøi Goøn veà, toâi thaáy mình haêng moät caùch khaùc
thöôøng. Tröôùc heát laø tôø “Coâng Daân”.

BAÉT ÑAÀU ÑAÙ PHAP

Toâi ra Baéc khoâng ôû nhaø, caû ngaøy ñi la caø ñaáu hoùt heát
choã naøy ñeán choã khaùc. Nhaø toâi nguyeân laø moät nhaø baùn
giaáy. Moät hoâm, nhaân toâi ñi chôi, taït veà nhaø, meï toâi nhôø
ñi ra phoá Haøng Da, gaëp oâng Tieát Nhö Ngoïc ñeå ñoøi tieàn
giaáy baùo oâng mua chöa traû. Ñeán 11 Haøng Da, toâi gaëp
Phuøng Baûo Thaïch vaø Vuõ Lieân. Caû ba oâng môøi toâi ôû laïi
uoáng röôïu. Boïn naøy noùi cho toâi bieát laø ôû ñaây anh em
laøm tôø “Coâng Daân” vôùi nhau, aên côm taäp theå, coù lôøi thì
chia nhau, chôù khoâng coù ai laøm chuû ai. Ñeán luùc aên côm,
toâi thaáy cöûa môû, tieáng giaøy ñi aàm aàm. Troâng ra saân thì
thaáy Vuõ Troïng Phuïng, Nguyeãn Trieäu Luaät, Nguyeãn Nhö
Hoaøn. Boïn baïn cuõ gaëp nhau vui quaù. Toâi khoâng hoûi tieàn
giaáy nöõa. Chuyeän troø ñi laïi moät hoài laâu, toâi ñöôïc bieát

http://ebooks.vdcmedia.com
92 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

oâng Tieát Nhö Ngoïc ñöôïc tôø “Coâng Daân” laø do oâng Tissot
giuùp ñôõ vaø coù leõ luùc sô khôûi cuõng giuùp ñôõ ít nhieàu veà
taøi chaùnh, nhöng cuûa thieân traû ñòa heát caû roài. Thaïch,
Phuïng, Vuõ Lieân, moãi anh “ñeá” vaøo moät caâu khoân kheùo;
laäp töùc toâi quyeát ñònh veà lo lieäu moät soá tieàn ñeå chung
vôùi oâng Tieát Nhö Ngoïc laøm tôø “Coâng Daân”.
Ñoù laø moät tuaàn baùo xuaát baûn treân 12 trang, khoå
30x45, khoâng coù bìa, baùn khoâng laáy gì laøm chaïy laém,
nhöng phaûi noùi raèng trong soá caùc tuaàn baùo vaø nhöït baùo
toâi coäng taùc cho ñeán luùc baáy giôø, “Coâng Daân” laø tôø baùo
“ra hoàn baùo”.
Anh em toøa soaïn goàm baûy, taùm ngöôøi, ai cuõng haêng
say tìm caùi laï, caùi hay, thaønh thöû ra soá naøo cuõng coù caùi
môùi. Nhôø anh em ñaõ lôùn tuoåi, laïi thöông yeâu nhau vaø
naëng moät tinh thaàn ñoàng ñoäi, chuùng toâi goùp yù kieán thay
ñoåi muïc luoân, kyø naøy coù baøi toøa aùn thì kyø sau coù phoùng
söï, phoûng vaán, kyø naøy coù truyeän ngaén thì kyø sau coù “ñô
dem aùc tích”, “Böùc hình”, hay pheâ bình vaên hoïc. Nguyeãn
Trieäu Luaät, Ngoâ Taát Toá, Phuøng Baûo Thaïch, laø nhöõng
baïn phuï traùch caùc baøi ñöùng ñaén, coøn Vuõ Lieân, Nguyeãn
Nhö Hoaøn, Vuõ Troïng Phuïng vaø toâi coù nhieäm vuï vieát “poâ
tanh”, tieåu thuyeát, kyù söï, phoùng söï, chuyeän vui toøa aùn.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 93

Sau naøy, Ngoâ Taát Toá noåi tieáng veà muïc “Phim haøng
ngaøy”, chính vì ñaõ baét ñaàu vieát nhöõng baøi saâu saéc, ñau
ñôùn, chua chaùt, ngoä nghónh trong muïc “Noùi hay Ñöøng”
cuûa baùo “Coâng Daân”, coøn Nguyeãn Trieäu Luaät, taùc giaû
“Hoøm Ñöïng Ngöôøi”, “Baø Chuùa Cheø”, cuõng noåi tieáng treân
baùo naøy vì nhöõng baøi pheâ bình vaên hoïc maø ñöôïc löu yù
nhaát laø loaït baøi ñaû Phan Traàn Chuùc.
Sau moät thôøi kyø gieo neo, baùo “Coâng Daân” töông ñoái
laø tôø baùo chaïy, moät phaàn vì caùch laøm baùo, theâm ñöôïc
caùc caây buùt coù tieáng taêm vaø kinh nghieäm, moät phaàn vì
laäp tröôøng cuõng roõ reät hôn so vôùi caùc baùo khaùc luùc baáy
giôø: ñaû kích quan tröôøng, choáng ñoái chính phuû baûo hoä.
Tuy nhieân, baùo coù tieáng laø chaïy maø tieàn thì ty trò söï
khoâng thu ñöôïc bao nhieâu. Laø vì quan tröôøng hoài aáy caêm
thuø tôø “Coâng Daân”, tìm caùc caùch ñeå dìm cho cheát. Vì theá
coù nhieàu nôi, caùc oâng huyeän, oâng phuû ra lònh cho ñaïi lyù
caát baùo “Coâng Daân” ñi, khoâng cho baùn, chæ vì lyù do baùo
aáy ñaõ ñoäng chaïm ñeán caùc oâng. Theâm vaøo ñoù, sôû Maät
thaùm lieân bang laïi gheùt noù, binh quan tröôøng, neân
khoâng tuaàn naøo khoâng laøm khoù deã, heát goïi oâng chuû
nhieäm ra noùi chuyeän laïi môøi quaûn lyù, chuû buùt tröng ra
baèng chöùng oâng huyeän naøy aên caép, oâng phuû kia laøm choù
saên vaø gieát daân.

http://ebooks.vdcmedia.com
94 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Luùc aáy, cheá ñoä thöïc daân Phaùp ñang hoài toaøn thònh;
moät vieân coø maät thaùm haùch nhö moät tieåu vöông. Toâi coøn
nhôù coù moät oâng tri huyeän hoï Phaïm laøm tieàn daân khoâng
ñöôïc, nhoát ngöôøi ta vaøo nhaø lao ñaùnh cho ñeán cheát. Thö
toá caùo göûi veà nhaø baùo doàn daäp, chính gia ñình naïn nhaân
laïi kyù giaáy nhaän choàng, cha hoï bò ñaùnh ñeán cheát vaø cam
ñoan chòu traùch nhieäm neáu khai sai söï thaät. Nhaø baùo,
vôùi moïi söï deø daët, chuïp hình böùc thö cuûa gia ñình naïn
nhaân leân vaø ñaët vaán ñeà vôùi caùc nhaø höõu traùch moät caùch
nheï nhaøng, vaäy maø soá baùo ñaêng taûi tin aáy vöøa ra, vieân
chaùnh maät thaùm laøm nhö trôøi saäp, cho moät luõ a daêng
ñeán nhaø baùo, môøi caû chuû nhieäm laãn chuû buùt ñeán ñeå “traû
lôøi veà moät vieäc maø chi tieát seõ ñöôïc gôïi ra sau”.

Voâ lyù nhaát laø vöøa ñeà caäp ñeán vuï coá saùt cuûa vieân tri
huyeän hoï Phaïm, vieân coø maät thaùm ñaäp baøn ñaäp gheá vaø
toû ra töùc böïc, nhö chính y bò nhaø baùo ñaû. Hôn theá, y
laïi coøn baét phaûi ñình chæ ngay loaït baøi naøy vaø vieát maáy
caâu xin loãi vieân tri huyeän.

Chuùng toâi ra veà, uaát öùc khoâng ñeå ñaâu cho heát, nhöng
vì xeùt mình khoâng coù haäu thuaãn, laïi khoâng coù moät theá
löïc khaùc uûng hoä, neân chuùng toâi quyeát ñònh khoâng ra baùo
nöõa. Coá nhieân laø khoâng ñôøi naøo chuùng toâi laïi chòu haï
buùt xin loãi vieân tri huyeän gieát ngöôøi.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 95

Baùo “Coâng Daân” ra ñeán soá 13, ñoùng cöûa vöøa kòp luùc.
Vì nhö treân ñaõ noùi, baùo naøy nguyeân cuûa oâng Tissot ñöùng
ra xin pheùp vaø ñôõ ñaàu cho oâng Tieát Nhö Ngoïc, töôûng
ñaâu baùo naøy xuaát baûn khoâng nhieàu thì ít cuõng baét chöôùc
“Töù Daân Vaên Uyeån”, thænh thoaûng vieát moät baøi ca tuïng
chính phuû baûo hoä; ñaøng naøy, ñaõ khoâng laøm nhö theá laïi
coøn ñaû kích quan tröôøng, con ñeû cuûa cheá ñoä baûo hoä, neân
oâng Tissot cuõng khoâng ñöôïc haøi loøng maáy. Do ñoù, giöõa
oâng Tieát Nhö Ngoïc vaø toøa soaïn thöôøng vaãn coù nhöõng
cuoäc xích mích laøm cho oâng Ngoïc böïc mình, coù khi boû
ñaïi veà Höng Yeân, maëc cho anh em nhòn ñoùi (vì oâng
Ngoïc phuï traùch vieäc aên uoáng taäp ñoaøn cuûa anh em trò
söï vaø toøa soaïn).
Nhieàu ngöôøi cho vieäc ñoùng cöûa baùo laø moät caùi may.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 96

Phaàn II

BAÙO ÑAÁU TRANH

http://ebooks.vdcmedia.com
97 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

TOÂI, THAÈNG VOÂ LAÏI

Loã laõ khoâng ñaùng keå. Ñoùng cöûa tôø “Coâng Daân”, chuùng
toâi vui nhö Teát, bôûi vì coøn bao nhieâu tieàn, chuùng toâi ñi
haùt saùng ñeâm. Thöïc ra, trong thôøi gian laøm baùo, anh em
cuõng chaúng ai coù tieàn tieâu xaøi, ngöôøi naøo cuõng lo xoay
sôû rieâng ñeå chi tieâu trong gia ñình. Rieâng coù Vuõ Troïng
Phuïng baán nhaát, laø vì anh chöa coù vôï ñeå buoân baùn giuùp
ñôõ, maø baø noäi vaø meï laïi giaø, khoâng theå kieám ra tieàn.
Vì theá Vuõ Troïng Phuïng khoâng maáy taùn thaønh neáp soáng
cuûa chuùng toâi luùc ñoù; nhieàu khi anh em ñi haùt hay cheø
röôïu, phieän phoø thì anh ngoài uoáng nöôùc, huùt thuoác laøo
moät mình vaø vieát baøi cho baùo khaùc ñeå kieám theâm giuùp
baø, nuoâi meï.
Cuoán “Döùt tình” vaø “Gioâng toá” cuûa Thieân Hö Vuõ Troïng
Phuïng vieát trong thôøi kyø naøy. Baây giôø ñoïc hai cuoán
truyeän aáy, coù nhieàu ngöôøi töôûng laø anh vieát moät hôi;
thöïc ra, Vuõ Troïng Phuïng khoâng bao giôø coù thôøi giôø ñeå
vieát quaù möôøi trang giaáy. Cöù gaàn ñeán ngaøy phaûi noäp baøi

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 98

cho “Haø Noäi Baùo” - tieåu thuyeát “Gioâng toá” baét ñaàu vieát
töøng kyø treân baùo naøy - Vuõ Troïng Phuïng laïi ngoài ì ra
moät ñoáng, huùt thuoác laøo vaø hoûi aàm leân coù ai bieát kyø
tröôùc “Gioâng toá” ñaõ vieát ñeán ñoaïn naøo roài khoâng. Chaúng
ai traû lôøi caû, bôûi vì chaúng coù ai ñoïc “Gioâng toá” heát.
Vuõ Troïng Phuïng chaùn ñôøi heát söùc, ñaønh phaûi ñi tìm
“Haø Noäi Baùo” ñeå ñoïc xem mình ñaõ vieát ñeán caâu gì, baáy
giôø môùi phuû phuïc xuoáng giöôøng nhö con voi vieát tieáp,
maét hieáng haún ñi maø löôõi thì leø ra nhö löôõi con thaèn
laèn, coù khi vöøa vieát vöøa chöûi theà sao mình laïi khoå ñeán theá
naøy, cöù phaûi vieát môùi coù tieàn sanh soáng.
Baây giôø Phuïng ñaõ ra ngöôøi thieân coå; nhaéc ñeán anh,
ngöôøi ta thöôøng keå laïi moät caâu noùi cuûa anh: “Neáu moãi
ngaøy toâi coù moät mieáng bít teát ñeå aên thì ñaâu coù phaûi cheát
non nhö theá naøy”.

VUÕ TROÏNG PHUÏNG

Caâu noùi aáy, chính Phuïng ñaõ thoå loä vôùi toâi treân giöôøng
bònh. Phuïng vaø toâi laø baïn hoïc töø lôùp Döï bò tröôøng Haøng
Voâi. ÔŒ tröôøng naøy ra, toâi theo hoïc Lyceùe Albert Sarraut,
coøn Phuïng luùc ñöôïc möôøi taùm, möôøi chín tuoåi ñaõ phaûi ñi
laøm thö kyù cho nhaø in IDEO, kieám moãi thaùng möôøi hai
ñoàng baïc ñeå veà nuoâi baø vaø nuoâi meï. Vì khoâng ñuû soáng

http://ebooks.vdcmedia.com
99 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

moät phaàn, maø cuõng vì thích vieát vaên, ñoïc baùo phaàn
khaùc, ñeán toái veà nhaø, anh vieát truyeän ngaén ñeå baùn cho
tôø “Ngoï Baùo” cuûa Buøi Xuaân Hoïc vaø “Noâng Coâng Thöông”
cuûa oâng Phaïm Chaân Höng (thaân phuï Phaïm Huy Thoâng,
taùc giaû cuoán thô baát huû “Tieáng ñòch soâng O”). Nhöõng
truyeän ngaén ñaàu tay cuûa Vuõ Troïng Phuïng laø nhöõng
truyeän “böïc thaày”. Baây giôø nhaéc ñeán anh, ai cuõng nhôù
ñeán “Soá ñoû”, “Gioâng toá”, “Truùng soá ñoäc ñaéc”, “Döùt tình”,
hay nhöõng phoùng söï nhö “Caïm baãy ngöôøi”, “Kyõ ngheä laáy
Taây”, maø ít coù ai nhôù raèng Vuõ Troïng Phuïng noåi tieáng
moät thôøi laø vì nhöõng truyeän ngaén nhö “Choáng naïng leân
ñöôøng”, “Caùi raêng vaøng” vaø nhieàu truyeän khaùc nöõa maø
toâi khoâng nhôù teân ñeà, trong ñoù coù moät truyeän ñaêng baùo
“Noâng Coâng Thöông”, thuoäc veà loaïi hieän thöïc, taû moät gia
ñình ôû Haøng Baïc coù maáy coâ con gaùi ñöùng trong maønh
maønh nhìn trai ôû ngoaøi ñöôøng vaø toái ñeán laïi tuï hoïp gaåy
ñaøn “xöø, xang, xeâ, líu, coäng”.
Phuïng coù moät caùi taøi ñaëc bieät laø khoâng heà bieát ñaùnh
baïc laø gì, maø taäp phoùng söï ñaàu tieân vieát cho baùo “Nhöït
Taân”, anh daùm ñeà caäp ñeán vaán ñeà baïc bòp. Thöïc ra, anh
cuõng chöa heà quan saùt moät vuï “ñaùnh bôø” bao giôø, nhöng
anh vieát nhö moät ngöôøi ñaùnh baïc thoâng thaïo nhaát, ñoù
laø nhôø moät ngöôøi anh laø oâng Tröôûng Taïo, cuõng ôû phoá

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 100

Haøng Baïc, noùi chuyeän laïi ñeå cho anh vieát. Cuõng theá, ñoïc
truyeän “Soá ñoû”, ai cuõng töôûng Phuïng laø moät tay aên chôi
saønh soûi kheùt tieáng maø laïi “ñeåu” laø khaùc nöõa, nhöng söï
thaät traùi ngöôïc haún: trong taát caû anh em quen bieát,
Phuïng coù leõ laø ngöôøi “chaân chæ haït boät” nhaát, hieàn laønh
nhaát maø töông ñoái cuõng laø ñaïo ñöùc nhaát. Tieâu pha hay
chôi bôøi gì, anh tính toaùn töøng ñoàng xu, khoâng phaûi laø
vì keïo, nhöng chính vì anh phaûi ñöùng muõi chòu saøo lo
cho caû nhaø, trong ñoù coù moät baø noäi goùa vaø moät baø meï
goùa, ñoàng thôøi lo sao ñeå daønh duïm ñöôïc ít tieàn laáy vôï,
haàu coù con noái doõi.
Veà sau naøy, Phuïng moøn moûi ñi, moät phaàn lôùn cuõng
laø vì thöùc ñeâm thöùc hoâm ñeå vieát cho nhieàu baùo nhö
“Tieåu thuyeát thöù baûy”, “Tieåu thuyeát thöù naêm”, “Haø Noäi
taân vaên”, laáy tieàn, nhöng cuoäc soáng cuûa anh ôû beân ngoaøi
ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laï, khoâng coù veû gì vaát vaû; traùi laïi,
anh laïi ra caùi daùng nhaøn nhaõ, ung dung laø khaùc. Duø baän
roän vieát laùch ñeán maáy ñi nöõa, tuaàn naøo anh cuõng ñoïc
haøng chuïc tôø baùo Phaùp ñeå hoïc theâm. Trong anh em, coù
theå noùi anh laø ngöôøi hieåu roõ tinh thaàn cuûa gioïng vaên
“Canard Enchaineù” nhaát, maø anh cuõng am hieåu nhaát
chaùnh trò ôû nöôùc Phaùp vaø theá giôùi luùc baáy giôø.

http://ebooks.vdcmedia.com
101 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Cuõng trong taát caû anh em, Phuïng laø ngöôøi coù thöù töï,
phaøm coù taøi lieäu gì, hay, laï thì caát ñi, cho neân vaøo luùc
moät tuaàn baùo ôû Hueá ñaû kích anh vieát vaên khieâu daâm,
anh ñaõ leân tieáng traû lôøi raát vöõng, keøm nhieàu chöùng côù
vaø taøi lieäu raát “buùa” laøm cho moät linh muïc phaûi nhaän
laø anh coù lyù... Phuïng soáng moät cuoäc ñôøi kín ñaùo, khieâm
nhöôøng, coi vieäc gì cuõng laø thöôøng vaø khoâng bao giôø toû
ra ngaïc nhieân hay lo sôï quaù trôùn. Khoâng coù tieàn thì
khoâng tieâu, anh khoâng hoûi vay cuûa ai bao giôø maø cuõng
ít phaøn naøn vôùi ai raèng mình khoå. Ñoù laø moät ñöùc tính
laøm cho anh em kính neå, nhöng anh em thöông Phuïng
nhaát veà ñieåm duø khoå ñeán theá naøo, Phuïng cuõng thuûy
chung nhö nhöùt vôùi anh em, cöù moãi khi coù baùo duø bieát
tröôùc laø vieát khoâng coù tieàn, khoâng nhieàu thì ít, theá naøo
Phuïng cuõng coù baøi coäng taùc vôùi anh em, vaø laâu laâu
Phuïng laïi ñi haùt vôùi chuùng toâi, nhaäu nheït nhö ai vaø
quaáy cuõng nhö ai.
Baây giôø, ngoài keå laïi cuoäc ñôøi noùi laùo, toâi thô thaån coøn
nhö troâng thaáy “nhöõng con ma” thaân thieát ñoù, vaøo
nhöõng ñeâm möa phuøn, naèm troøn chung quanh moät khay
ñeøn noùi chuyeän thaém thieát aân tình; tuy khoâng tuyeân boá
ra lôøi, nhöng qua aùnh maét thì ngöôøi naøo nhö cuõng töï
theà vôùi loøng laø sinh töû coù nhau.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 102

Nhöng cuoäc ñôøi bao giôø ñöùng im moät choã maõi, khoâng
thay ñoåi? Tieàn heát, caùc buoåi hoïp ôû hoàng laâu cuõng khoâng
coøn. Moãi ngöôøi ñi moät ngaû: Nguyeãn Trieäu Luaät ñi daïy
hoïc; Vuõ Lieân cheát; Nguyeãn Nhö Hoaøn cuõng qua ñôøi. Coøn
laïi Phuøng Baûo Thaïch, Ngoâ Taát Toá, Vuõ Troïng Phuïng vaø
toâi ngoài chôø moät caùi gì.
Chôø thì caùi gì maø chaúng ñeán? Chuùng toâi laïi gaëp Ñinh
Khaéc Giao ruû nhau laøm tôø “Töông Lai”, giaùm ñoác chính
trò laø Haø Vaên Bính, coøn chuû buùt laø Phuøng Baûo Thaïch.
Cho ñeán baây giôø, toâi vaãn nhaän raèng Phuøng Baûo Thaïch
laø moät nhaø baùo laõo luyeän, coù nhieàu saùng kieán vaø nhieàu
maùnh lôùi, nhöng ñoù laø moät ngöôøi baïn khoâng may suoát
caû moät cuoäc ñôøi, neân veà vaät chaát ñaõ chaúng baèng ai, maø
tieáng taêm veà ngheà baùo thì haàu nhö khoâng coù maáy ai bieát
tôùi. Baây giôø chaúng bieát ôû beân kia Beán Haûi, anh coøn laøm
ngheà baùo nöõa khoâng? Rieâng toâi bieát, thì töø hieäp ñònh
Geneøve trôû veà tröôùc, anh laø moät ngöôøi khoå cöïc veà ngheà
baùo, tuø toäi veà ngheà baùo, nhöng tuyeät nhieân toâi khoâng heà
nghe thaáy anh ta oaùn moät lôøi naøo. Traùi laïi, trong nhöõng
cuoäc hoäi hoïp vôùi anh em, anh laïi öa cöôøi, öa phaù, vaø
cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân baày ra nhöõng troø vui nhoän ñeå
laøm cho anh em queân laõng cuoäc ñôøi ñaày nöôùc maét.

http://ebooks.vdcmedia.com
103 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Ñeå “giuùp vui”, nhieàu anh em bò ñöa ra laøm muïc tieâu


cho boïn chuùng toâi ñuøa côït. Ñuøa ít thì khoâng sao, ñaùng
tieác laø coù nhieàu khi anh em ñuøa dai quaù, thaønh thöû “naïn
nhaân” töùc böïc caùu baún, khoâng ngaïi ñöa ra nhöõng lôøi loã
maõng ñeå ñaùp laïi.
Ñoù laø tröôøng hôïp Vuõ Lieân bò choïc, töùc quaù khoâng chòu
noåi nöõa, nöûa ñeâm boû nhaø baùo ñi veà nhaø queâ, sau khi
thoùa maï caû boïn chuùng toâi laø “quaân maát daïy”. Nguyeãn
Trieäu Luaät cuõng vaäy, naém tay ñaäp xuoáng baøn bò thöông,
chaûy maùu, theà töø giôø “khoâng theøm vieát laùch vôùi boïn
bay”. Rieâng Ngoâ Taát Toá thì coù khi bò Phuøng Baûo Thaïch
vaø toâi choïc uaát quaù, töôûng nhö coù theå thoå ra maùu nhö
Chu Coâng Caån. Thöïc taâm luùc naøo toâi cuõng kính phuïc
Ngoâ Taát Toá veà ñöùc ñoä, veà vaên taøi, hoïc löïc, nhö moät böïc
ñaøn anh. Thaønh thöïc hôn nöõa, toâi laïi phaûi noùi theâm
raèng toâi raát baát bình khi thaáy baùo “Duy Taân” cuûa
Nguyeãn Ñình Thaáu keâu ñaàu xöù Toá laø Ñoà Toá vaø cöù nhaéc
ñi nhaéc laïi caâu veø:
Anh Ñoà ôi, ñoâi maét anh khoâng saùng, cuõng khoâng nheøm.
Suoát ñôøi anh khoâng bieát aên kem Bôø Hoà.
Nhöng khoâng hieåu duyeân nôï gì cöù buoäc toâi phaûi choïc
Ngoâ Taát Toá. Ñieån hình laø vuï Ngoâ Taát Toá daïy toâi hoïc
chöõ nho, vaø toâi daïy laïi Ngoâ Taát Toá hoïc chöõ Taây.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 104

Sau moät maät öôùc vôùi anh em, toâi laøm ra boä raát ñöùng
ñaén, moät hoâm, trònh troïng baûo Ngoâ Taát Toá:

- “Baùc Toá aï, chuùng ta laøm baùo ñaõ laâu, nhöng thöïc ra
chöa laøm baùo”. Toá quaéc maét, hoûi toâi:

- Baùc noùi gì? Taïi sao ta laïi chöa laøm baùo?

- Laø yù toâi muoán noùi theá naøy, baùc aï. Baùc vieát baùo vaøo
haïng cöø, anh em ñeàu nhaän theá; nhöng duø sao baùc cuõng
phaûi nhaän raèng baùc coøn thieáu chöõ Taây, maø toâi vaøo caùi
haïng ñaøn em, nhöng vieát cuõng goïi laø khô khôù, toâi laïi
thieáu haún caùi chöõ nho.

Theá roài toâi boû löûng khoâng noùi nöõa. Laùt sau, Phuøng
Baûo Thaïch môùi baøn:

- Thì coù khoù gì ñaâu. Baùc Toá vaø anh Baèng boå tuùc laãn
cho nhau thì chu heát, caàn gì phaûi baên khoaên.

Ngoâ Taát Toá hoûi boå tuùc theá naøo. Phuøng Baûo Thaïch ñeà
nghò moãi ngaøy hai ngöôøi neân daønh ra nöûa tieáng ñoàng
hoà ñeå daïy laãn nhau: Toá daïy Baèng chöõ nho, coøn Baèng
daïy Toá tieáng Phaùp. Anh em cho laø phaûi.

Ngay hoâm sau, toâi baét ñaàu chöông trình daïy tieáng
Phaùp vaø ñöôïc baùc Toá chaêm chuù hoïc hoûi moät caùch thaønh
kính. Toâi baét ñaàu baèng moät traøng lyù luaän:

http://ebooks.vdcmedia.com
105 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

- Toâi khoâng hieåu chöõ nho ra sao chöù caùch caáu taïo chöõ
Phaùp cuûa hoï tinh vi vaø thieát thöïc heát söùc. Ñaïi khaùi caây
mía. Noù noùi gì?
Thoaït ñaàu, noù gioáng caây tre, caây tre tieáng Phaùp laø
[bambou]. Hít caây mía, coù nöôùc. Nöôùc laø eau. Vì theá caây
mía tieáng Taây goïi laø bambou hít ra loâ.
Nghe ñöôïc laém. Baùc Toá laåm nhaåm ñoïc “bambou hít ra
loâ” laø caây mía, caây mía laø “bambou hít ra loâ”... Maët toâi
vaãn nghieâm. Vaãn lyù luaän nhö treân, toâi daïy theâm: lanh
nhanh laø caùi taøu ñieän, ñanh ñoâng laø caùi ñænh ñoàng, lô sô
vô laø anh sôï vôï, laboratoire laø Laõ Boá ra toøa.

Ñeán hai danh töø sau cuøng, anh em vaø chính toâi thaáy
maët baùc Toá bô vô, khoâng theå nín cöôøi ñöôïc nöõa, baät ra
moät traøng cöôøi khoång loà laøm rung ñoäng caû cöûa kính vaø
saøn gaùc. Toá bieát mình bò lôõm, caàm caùi goái neùm vaøo maët
toâi vaø ngay luùc ñoù ñöùng daäy maëc caùi aùo the, chuïp caùi
khaên vaøo ñaàu, leâ ñoâi giaày Gia Ñònh moät caùch thieåu naõo
ñeán nhaø Mai Lónh naèm nhai khoái haän.
Töø hoâm ñoù, Ngoâ Taát Toá keâu toâi laø “ñoà voâ laïi” vaø “gaït
toâi sang haøng nguõ thaønh tích baát haûo”, khoâng theøm
nhìn maø cuõng khoâng theøm noùi moät caâu. Phaàn toâi, toâi
hoái haän khoâng ñeå ñaâu cho heát vaø töï nguyeàn ruûa mình

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 106

sao laïi coù theå “ñem moät linh hoàn ra ñuøa giôõn” moät caùch
voâ hoïc, voâ lieâm sæ ñeán nhö theá ñöôïc.
Caû toøa soaïn phaûi hoïp laïi, cöû moät phaùi ñoaøn ñöa toâi
ñeán nhaø xuaát baûn Mai Lónh ñeå xin loãi Ngoâ Taát Toá. Anh
em bao giôø laïi nôõ boû nhau: Ngoâ Taát Toá, ruùt cuïc, baèng
loøng tha loãi cho toâi. Vì theá, trong tôø “Töông Lai”, ba chöõ
Ngoâ Taát Toá vaø buùt hieäu Ngoâ Coâng laïi chòu cuøng ñöùng
chung vôùi buùt hieäu cuûa chuùng toâi ñeå laøm cho tôø “Töông
Lai” thaønh moät tôø tuaàn baùo tranh ñaáu ñöôïc ngöôøi ta löu
yù.

THAÁT VOÏNG THÖ NHÌ

Chính vì baùo “Töông Lai” ñöôïc löu yù maø chuùng toâi


maéc baãy cuûa thöïc daân vaø gaët laáy moät thaát voïng trong
ngheà baùo.
Nguyeân luùc aáy, cheá ñoä baûo hoä ñang traûi qua moät thôøi
kyø xaùo troän. Leùon Blum leân caàm quyeàn ôû Phaùp, Marius
Moutet laø boä tröôûng thuoäc ñòa. Maët traän bình daân ra
ñôøi. ÔŒ nöôùc ta, chính trò cuõng vì theá maø soâi ñoäng hôn
luùc tröôùc, tôø “Taân Xaõ Hoäi” cuûa Traàn Ñình Long xuaát baûn
ít laâu thì nhoùm “Le Travail” xuaát hieän, ñaët truï sôû ôû goùc
ñöôøng Nguyeãn Traõi, ra vaøo coù moät soá nhaân vaät hieän nay

http://ebooks.vdcmedia.com
107 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ñang tranh ñaáu “ôû haøng nguõ beân kia”. Chuùng toâi laø baïn,
haøng ngaøy, vaãn gaëp nhau troø chuyeän. Töôûng raèng coù tôø
“Le Travail” baây giôø laïi theâm tôø “Töông Lai” thì cuõng
nhö coïp theâm caùnh, ai ngôø chính vì tôø “Töông Lai” maø
anh em laïi baát hoøa, ruùt cuïc ñeán sanh ra giaän doãi vaø ly
taùn maát moät thôøi gian.
“Töông Lai”, cuõng nhö tôø “Coâng Daân”, laø moät tôø baùo
trình baøy raát saïch seõ, laáy hai ñieåm naøy laøm ñích: ñaû
kích quan tröôøng, leân aùn cheá ñoä thöïc daân. Taát caû toøa
soaïn ñeàu haêng say vieát laùch, khoâng ngôø ôû ngay chính
caïnh chuùng toâi laïi coù nhöõng tay sai cuûa maät thaùm
thöôøng xuyeân baùo caùo hoaït ñoäng cuûa anh em maø khoâng
ai bieát. Do ñoù, thöïc daân ñaõ lôïi duïng nhöõng tay sai ñoù
gaây maâu thuaãn giöõa nhoùm “Töông Lai” vaø nhoùm “Le
Travail”, ñeå ruùt cuoäc khi khoâng, chaúng coù chuyeän gì
ñaùng keå, chuùng toâi caêm thuø Trònh Vaên Phuù, Nguyeãn Vaên
Tieán vaø caùc anh em khaùc, vaø coi nhö laø thuø nghòch.
Nhöng hieåu laàm gì roài cuõng qua ñi, chaúng sôùm thì
muoän, anh em caàm buùt chaân chính cuõng baét tay nhau
thoâng caûm. Bôûi vì nhöõng maùnh khoùe cuûa thöïc daân khoâng
coøn ai khoâng roõ. Nhoùm “Le Travail” cuõng nhö nhoùm
“Töông Lai”, vaãn chöa queân vuï chaùnh maät thaùm Arnoux,
giöõa moät buoåi tröa, rình luùc ñoàng chí Vaên ñi vaéng, ñeán

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 108

nhaø Vaên ôû ñöôøng Henri d’Orleùans taï söï vieáng thaêm roài
lieäng moät taám thieäp coù teân vaø chöùc vuï cuûa y, möu laøm
cho Vaên mang tai mang tieáng, maát uy tín vôùi anh em,
cuøng bieát bao nhieâu vuï khaùc möu gaây hoang mang trong
caùc anh em yeâu nöôùc, nhö vuï moät teân maät thaùm troâng
thaáy Thöôïng Syõ Nguyeãn Ñöùc Long nhaåy choàm töø xe hôi
xuoáng baét tay lia lòa vaø traùch “sao laâu nay khoâng ra
ngoaøi aáy (yù noùi sôû Maät thaùm) taùn chuyeän vôùi nhau”, hay
vuï moät teân maät thaùm khaùc vieát thö ñeán cho Nguyeãn
Maïnh Chaát ôû baùo “Le Travail” keøm moät soá tieàn naêm
möôi ñoàng. Chaúng noùi, caùc baïn ñoïc cuõng thöøa bieát caû
Nguyeãn Ñöùc Long vaø Nguyeãn Maïnh Chaát ñeàu khoâng heà
giao thieäp vôùi maät thaùm bao giôø.
Veà vuï tôø “Töông Lai” thì khaùc: boïn tay sai cuûa maät
thaùm “naèm vuøng” trong baùo ñaõ baùn ñöùng chuùng toâi ñeå
aên maøy moät chuùt danh voïng cho baûn thaân cuûa chuùng.
Bieát vaäy, toøa soaïn, sau moät cuoäc hoïp kín, quyeát ñònh töø
chöùc heát ñeå cho “boïn chuùng” laøm vôùi nhau, nhöng xuaát
baûn taäp teãnh ñöôïc vaøi ba soá thì “Töông Lai” cuõng cheát.
Chính vì vuï “töø chöùc taäp ñoaøn” naøy, caùc anh em “Le
Travail” vaø chuùng toâi cuøng hieåu nhau hôn, vaø cuõng do
ñoù, moät soá lôùn anh em ôû nhoùm “Töông Lai” cuøng nhoùm
“Le Travail” tieáp tuïc tranh ñaáu cho ñaát nöôùc ñeán baây

http://ebooks.vdcmedia.com
109 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

giôø, coù ngöôøi coøn soáng nhöng cuõng nhieàu ngöôøi ñaõ cheát
ôû choán non cao nöôùc thaúm.
Baây giôø, thaûng hoaëc coù khi tình côø löôïm ñöôïc moät tôø
baùo “Töông Lai” cuõ, ñoïc töø ñaàu ñeán cuoái, toâi thaáy buoàn
se saét khi nhôù laïi moät quaõng ñôøi laøm baùo ñaõ qua vaø
nhieàu luùc toâi ngaïc nhieân sao luùc aáy anh em laïi coù theå
vieát ñöôïc nhöõng baøi hay nhö nhöõng baøi phim cuûa Ngu
Coâng, nhöõng poâ tanh kín ñaùo maø chua chaùt cuûa Vuõ Troïng
Phuïng, nhöõng xaõ thuyeát saéc beùn cuûa Phuøng Baûo Thaïch...
Vaø töø yù nghó naøy böôùc sang yù nghó kia, toâi öa nhôù laïi
moät ngaøy naøo boû Thuû ñoâ theo khaùng chieán, toâi ñöôïc
nghe moät caâu noùi khoâng theå naøo queân ñöôïc, luùc döï moät
buoåi hoïp nhaém laäp “laøng vaên hoùa”: “Taïo moät lôùp thôï
chaân tay chæ caàn naêm naêm, chôù taïo moät lôùp thôï vaên hoùa
thì phaûi möôøi laêm naêm laø ít”.

LAØM “VÒT ÑÖÏC”

Laøm baùo laø moät caùi nghieäp, nhöng cuõng laø moät caùi
taät. Luùc coù baùo phaûi nghó, phaûi vieát, phaûi tìm caùi môùi,
laï ñeå hôn ngöôøi, theâm vaøo ñoù laïi phaûi giaûi quyeát, phaûi
ñoái phoù, laém khi ngöôøi vieát baùo caûm thaáy mình khoå hôn
con choù, vaø chæ muoán tung heâ heát caû ñi ñeå maø nghæ ngôi
cho noù khoûe khoaén caû taâm hoàn vaø theå xaùc. Vì theá moãi

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 110

khi tôø baùo mình laøm bò ñoùng cöûa, ngöôøi kyù giaû tuy buoàn
nhöng thôû moät caùi phaøo vì heù thaáy vieãn caûnh cuûa nhöõng
ngaøy thanh thaûn, thö nhaøn, aên chôi thoûa chí. Nhöng
khoâng laâu ñaâu, chæ daêm böõa, nöûa thaùng, thì laïi thaáy
buoàn chaân buoàn tay, muoán vieát vaø caûm thaáy khoâng coù
tôø baùo ñeå laøm thì chaùn khoâng ñeå ñaâu cho heát, duø bieát
tröôùc laø thieáu huït tieàn nong cuõng keä.
Chính vì theá, chuùng toâi khoâng chòu ñeå cho ngoøi buùt
thaát nghieäp laâu. Sau khi “Töông Lai” ñoùng cöûa, chuùng
toâi ñieàu ñình laáy laïi tôø “Töông Lai” laøm moät loaïi môùi,
khoâng in doïc maø in ngang. Keá ñoù, cuøng vôùi Toâ Chaân
Nho laøm tôø “Vieät Nöõ”, ñaët naëng vaán ñeà chò em baïn gaùi
veà phöông dieän xaõ hoäi hôn laø chaùnh trò. Tuy nhieân, ñoù
chæ laø nhöõng coâng vieäc qua thôøi, laøm ñeå tieâu saàu, chôù
thaâm taâm chuùng toâi vaãn tìm caùch chôi moät caùi troø gì
raát troäi maø anh em kyù giaû chöa heà laøm. Cô hoäi ñeán moät
caùch baát thaàn: Vuõ Ñình Haûi (em baø Ñoác Sao) ñaõ giuùp
toâi gaëp oâng Nguyeãn Vaên Thaùi môùi ñöôïc pheùp xuaát baûn
moät tuaàn baùo teân laø “Vòt Ñöïc”. OÂng Thaùi khoâng coù
phöông tieän ra baùo neân vui loøng ñeå cho chuùng toâi khai
thaùc.
Nhöùt ñònh thay ñaøo ñoåi keùp chuyeán naøy, ñeå cho Taây
bôùt truø phaàn naøo hay phaàn aáy, chuùng toâi ñaët Vuõ Chung

http://ebooks.vdcmedia.com
111 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ñöùng laøm giaùm ñoác, Tam Lang Vuõ Ñình Chí laøm chuû
buùt, Nguyeãn Ñöùc Long laøm quaûn lyù, coøn ôû beân trong thì
vaãn laø caùc anh em cuõ, tröø Vuõ Troïng Phuïng môùi qua ñôøi,
vaø Nguyeãn Trieäu Luaät (ñi daïy hoïc). Laäp tröôøng vaãn giöõ
nguyeân nhö caùc tôø baùo tröôùc nhöng noäi dung thì khaùc
haún: thay vì duøng lôøi vaên ñöùng ñaén, trang nghieâm ñeå
trình baøy yù kieán, chuùng toâi aùp duïng moät theå vaên treû
trung hôn, coù tính caùch chaâm bieám, mæa mai, gieãu côït.
Toùm laïi, chuùng toâi ñònh laøm moät tôø baùo theo loái “Con
Vòt Buoäc” cuûa Phaùp. Coá nhieân chuùng toâi ñaõ bieát tröôùc
khoâng theå naøo vieát ñöôïc nhöõng caâu vaên xuaát quæ nhaäp
thaàn cuûa Treùno, Beùnard... nhöng chuùng toâi cuõng cöù coá
thöû laøm xem sao. Maáy soá ñaàu baùo chaïy, nhöng laàn laàn
maát daàn ñoäc giaû, vaø ñeán chöøng soá möôøi, möôøi hai gì ñoù
thì taøi chaùnh kieät queä. Hoïp nhau laïi ñeå ruùt kinh nghieäm
vaø tìm hieåu nguyeân nhaân baùo xuoáng, chuùng toâi coâng
nhaän mình ñaõ khoâng baét chöôùc ñöôïc tôø “Canard
Enchaineù” moät ly oâng cu ï, traùi laïi coøn teû nhaït laø khaùc, vì töø
ñaàu ñeán cuoái baùo vieát toaøn moät gioïng vaên, maø haàu heát
caùc baøi ñaêng taûi ñeàu coù tính caùch bình luaän caùc vieäc ñaõ
xaûy ra hôn laø ñem laïi cho ñoäc giaû nhöõng vaán ñeà, söï vieäc
hay, môùi laï, chöa ai bieát.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 112

Rieâng Tam Lang hoài ñoù noåi tieáng nhieàu hôn tröôùc gaáp
boäi, vì moãi kyø anh laïi thaû ñöôïc caùi sôû tröôøng cuûa anh
ra: chôi chöõ - ñuùng vôùi yù thích cuûa ñoäc giaû luùc baáy giôø.

Tam Lang Vuõ Ñình Chí thuoäc vaøo loaïi laøm baùo ñaøn
anh, neân ñöôïc anh em vì neå, giöõ chöùc chuû buùt thaät laø
“truùng moái”, nhöng anh coù caùi taät laø “vaàn thuøng”, ñaõ ñeå
taâm vaøo vieäc gì, thì chæ ñeå taâm ñöôïc vaøo moät thöù, neân
caùc coâng vieäc khaùc phaàn lôùn do Phuøng Baûo Thaïch, Thieát
Can vaø toâi phuï traùch. Baây giôø, Thieát Can ñaõ maát, nhöng
nhaéc ñeán “Vòt Ñöïc” buoåi sô ñaàu, anh em coøn soáng baây
giôø khoâng theå queân ñöôïc caùi “maåu ngöôøi” beù nhoû ñoù vieát
raát laâu, cuõng töø baùo Ñoâng Taây gì ñoù, maø cho ñeán khi
maát, ít ngöôøi bieát tieáng. Teân thöïc laø Nguyeãn Vaên Xuaân,
anh laø baïn vôùi toâi töø thôøi coøn ñi ñaát hoïc lôùp Döï bò
tröôøng Haøng Voâi. Hai anh em cuøng ôû moät phoá, lôùn leân
cuøng vaøo thö vieän töï hoïc, cuøng vieát baùo vaø moãi khi ñoïc
moät cuoán saùch gì hay thì cuøng taùn gaãu, cuøng hoïc taäp.
Laøm tôø “Vòt Ñöïc”, toâi môøi Thieát Can veà hôïp taùc, vaø anh
ñaõ vieát truyeän traøo phuùng ñaàu tieân cuûa anh, truyeän “Moïc
söøng”, treân baùo aáy, ra caùi maët thaïo ñôøi, ngoùn aên chôi gì
cuõng thaïo, nhöng thöïc ra thì “queâ moät cuïc”, coù leõ trong
laøng vaên laøng baùo, khoâng coù anh naøo queâ hôn. Chính vì

http://ebooks.vdcmedia.com
113 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

queâ maø laïi laøm ra veû thaïo, neân anh em huøa laïi phaù anh.
Nguyeân Thieát Can Nguyeãn Vaên Xuaân laø moät ngöôøi gaày
oám vaø beù nhoû - neáu khoâng muoán noùi laø loaét choaét - anh
coù maëc caûm gaùi khoâng meâ mình laø vì mình khoâng ñöôïc
lôùn con; phaûi chi laøm theá naøo maø to lôùn leân ñöôïc thì
bao nhieâu con gaùi Haø Noäi ñeàu cheát heát veà tay anh. Anh
em thaáy anh noùi to leân moäng aáy ñeàu buïm mieäng laïi,
chaïy ra choã khaùc ñeå cöôøi (vì cöôøi tröôùc maët thì anh
giaän), vaø cuõng do ñoù ñaõ toa raäp nghó caùch ñeå phaù anh.
Moät ngöôøi quaû quyeát bieát bí quyeát laøm cho thaân hình to
lôùn: aên cuû saén baêm nhoû troän vôùi hoà neáp. Moät anh baøn
saùng naøo cuõng phaûi taäp theå thao roài taém, roài laïi taäp theå
thao roài taém, moãi saùng cöù laøm nhö theá lieàn trong ba
tieáng ñoàng hoà. Laïi moät anh khaùc nhaát ñònh vôùi Thieát
Can neáu anh chòu khoù thoï khí aâm döông, ban ngaøy nhìn
maët trôøi hít roài thôû ra moät traêm laàn, ban ñeâm nhìn maët
traêng thôû ra roài hít vaøo moät traêm laàn thì baûy baûy boán
möôi chín ngaøy phaûi cao lôùn leân troâng thaáy.
Baây giôø, coù leõ noùi ra thì khoâng coù maáy ai tin, nhöng
coøn nhieàu baïn nhö Tam Lang, Nguyeãn Ñöùc Long,
Nguyeãn Ñaêng Ñeä haõy coøn soáng sôø sôø ra ñoù, toâi noùi maø
khoâng sôï phaûi caûi chính: Thieát Can ñaõ thi haønh taát caû
nhöõng phöông phaùp aáy, möu bieán thaønh moät löïc só nhö

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 114

Westmuller. Tam Lang, suoát ngaøy ngoài caäy moùng chaân


ñau, thænh thoaûng laïi nhìn Thieát Can vaø troá maét, chuïm
mieäng laïi noùi vôùi moät veû heát söùc ngaïc nhieân: “Boû meï
chöûa, maøy tieán boä troâng thaáy, chæ coù hoâm tröôùc hoâm sau
maø tao troâng maøy khaùc haún ñi”. Thieát Can nöùc loøng heát
söùc, caøng gia coâng taäp voõ, luyeän noäi coâng vaø aên cuû saén
baêm troän vôùi hoà neáp, roài ñöùng saùt vaøo töôøng ño, gaïch
moät gaïch chì xanh leân töôøng ñeå ñaùnh daáu moãi ngaøy anh
cao leân ñöôïc maáy phaân. Anh em ñaõ aâm möu ñaùnh löøa
anh, töï ñoäng ñöùng ra vaïch giuùp vaø coá nhieân laø vaïch sai,
nhöng Thieát Can ñaâu coù bieát nhö theá, cöù troâng vaøo vaïch
moãi ngaøy moãi taêng leân maø naéc noûm töôûng mình cao lôùn
thöïc.
Sau, laïi coù moät ngöôøi ñeà nghò: Baây giôø maøy cao roài,
nhöng chaân maøy ñi chöõ baùt, troâng khoâng “cöø”, maøy phaûi
laøm caùch naøo cho hai chaân maøy thaúng nhö... chaân Taây
thì con gaùi, ñaøn baø môùi chòu. Taát caû ñeàu taùn thaønh yù
kieán ñoù. Theá laø Thieát Can laïi bò aùm aûnh vì hai caùi chaân
ñi chöõ baùt, luùc naøo cuõng hoûi doø heát ngöôøi naøy ngöôøi noï,
xem laøm caùch naøo cho hai caùi chaân thaúng nhö chaân Taây
ñöôïc. Anh em baét anh phaûi toå chöùc moät “chaàu” gì môùi
tieát loä cho anh bieát bí quyeát gia truyeàn. Thieát Can chòu
lieàn. Vaø maáy hoâm sau, anh vui nhö Teát, thöïc haønh bí

http://ebooks.vdcmedia.com
115 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

quyeát aáy moät caùch heát söùc sieâng naêng, tin töôûng: nhaøo
boät boù hai oáng chaân, roài laáy boán mieáng caây daøi eùp laïi,
laáy thöøng buoäc nhö ta goùi gioø. Chaéc chaén taát caû baïn ñoïc
ñeán ñaây ñeàu khoâng tin, nhöng toâi cam ñoan moät traêm
phaàn traêm Thieát Can ñaõ laøm ñuùng nhö theá, vaø chöøng
moät tuaàn sau, anh yeân trí raèng chaân anh thaúng nhö
chaân Taây thöïc. Thaáy mình ñaõ cao lôùn maø hai chaân laïi
thaúng, töï nhieân anh thaáy mình oai phong laàm laãn, suoát
ngaøy chæ lo chaûi ñaàu, nhoå raâu vaø töôûng töôïng coù raát
nhieàu trang quoác saéc thieân höông say meâ anh thöïc.
Lôïi duïng tình traïng taâm lyù aáy, moät hoâm, Tam Lang
ñi ñaâu veà khoâng roõ, hôùt hô hôùt haûi baám Thieát Can ra
ngoaøi ñöôøng noùi chuyeän bí maät “chæ hai ngöôøi bieát vôùi
nhau thoâi”. Nhöng thöïc ra thì taát caû anh em ñeàu bieát
heát: Tam Lang trònh troïng tieát loä cho Thieát Can bieát laø
anh vöøa gaëp moät coâ ñeïp naõo nuøng, ñeïp gheâ laém, ñeïp
cheát ñi ñöôïc, hoûi thaêm: Thieát Can, taùc giaû truyeän “Moïc
Söøng” laø ai vaø ngoû yù muoán ñöôïc “bieát” Thieát Can.
Nguyeân Thieát Can ñaõ queâ moät cuïc, theâm Tam Lang laïi
noùi doái nhö ranh maø veû maët laïi laøm ra thöïc thaø gia rít ,
neân anh em khoâng phaûi ñôïi laâu, ñaõ thaáy Thieát Can maéc
baãy. Veà sau naøy, coù ngöôøi bieát chuyeän, cho laø chuùng toâi
taøn aùc, ñem linh hoàn cuûa moät con ngöôøi ra nhaïo baùng,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 116

noâ ñuøa; nhöng thöïc tình luùc aáy ña soá anh em tin laø ñaõ
giuùp ích raát nhieàu cho anh baïn “thieáu caû beà ngang laãn
beà cao” ñoù. Vì nhôø theá maø ít ra trong moät thôøi gian,
Thieát Can bieát leõ vui soáng, tin töôûng ôû ñôøi vaø do ñoù yeâu
mình, yeâu ngöôøi hôn leân. Giai nhaân tuyeät saéc maø Tam
Lang noùi ñoù, anh ñaët teân cho laø Thuøy Döông, Kieàu Thò
Thuøy Döông. Suoát ngaøy Thieát Can laåm baåm caùi teân kieàu
dieãm ñoù. Vì toâi laø baïn töø taám beù, laïi ñöôïc gaùn cho caùi
chöùc vò chôi bôøi, ñaøng ñieám, Thieát Can ngoû bí maät
thieâng lieâng aáy vôùi toâi vaø hoûi toâi coù bieát Kieàu Thò Thuøy
Döông laø ai khoâng. Toâi beøn quaéc maét leân baûo Thieát Can:
- Maøy ñònh giôû troø gì vaäy? ÔŒ ñaây, ai coøn khoâng bieát
Thuøy Döông laø vôï saép cöôùi cuûa tao. Boä maøy muoán phoãng
tay treân tao haû?
Töø ñoù, moät chuyeän bi tình töôûng töôïng coù saét, maùu
vaø nöôùc maét dieãn ra giöõa Thieát Can vaø toâi. Trong khi
ñoù, Tam Lang vaø caùc anh em khaùc, caùch hai ngaøy, laïi
“cheá taïo” moät böùc thö xanh vieát gioïng vaên “Gioït leä soâng
Höông” kyù teân Kieàu Thò Thuøy Döông, göûi böu ñieän ñeán
cho nhaø vaên kieâm kyù giaû Thieát Can, taû noãi loøng u uaát
cuûa moät ngöôøi yeâu thaàm nhôù troäm maø “khoâng bieát ai kia
coù bieát cho chaêng”. Thieát Can goùi nhöõng thö aáy vaøo moät
taám giaáy maàu eùp vaøo trong aùo, ngay ôû chính traùi tim,

http://ebooks.vdcmedia.com
117 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

kieåu Lucreøce Borgia ôû ñoaïn keát vôû kòch cuûa Victor Hugo.
Keå laøm sao cho xieát ñöôïc noãi loøng bi thaûm cuûa chuùng
toâi khi ñoù: moät beân laø baïn, moät beân laø vò hoân theâ, maø
vò hoân theâ ñoù laïi meâ baïn mình, chaúng leõ toâi gieát baïn
ñi? Maø hy sinh vò hoân theâ cho baïn, toâi ñau ñôùn chòu
laøm sao cho noåi? Heát ngaøy aáy sang ngaøy khaùc, Thieát
Can van lôn toâi, doã daønh toâi. Ñeán nöûa thaùng sau, ñöôïc
theâm lôøi khuyeân nhuû cuûa anh em, toâi ñaønh “hy sinh”
vaäy. Vaø töø ñoù ngöôøi ñeïp töôûng töôïng Kieàu Thò Thuøy
Döông hoaøn toaøn thuoäc veà Thieát Can trong moät söï meâ
say kyø aûo, khoâng khaùc gì chaøng thö sinh trong truyeän
Lieâu Trai meâ hoà ly tinh. Vaø coù leõ neáu trôøi chöùng soáng
cho Thieát Can, ñeán baây giôø anh vaãn cöù coøn yeâu say söa,
yeâu meâ meät Kieàu Thò Thuøy Döông nhö “trong buoåi ban
ñaàu löu luyeán aáy”.
Trong suoát thôøi kyø laøm “Vòt Ñöïc” ñöôøng Coät Côø,
nhöõng vôû kòch bi haøi nhö vaäy dieãn ra thöôøng xuyeân,
cuõng laøm cho anh em ñôõ buoàn vaø queân ñi choác laùt cuoäc
ñôøi. Tuy nhieân, moãi luùc kieåm ñieåm laïi coâng vieäc, xem
baùo loã laõ ra sao thì khoâng anh naøo vui heát, vì baùo ñöùng,
maø ñöùng thì nguy, vì soá chi naëng hôn laø soá thu. Giöõa
luùc ñoù, coù vaøi anh em ñeà nghò vôùi toâi nhöôøng “Vòt Ñöïc”
laïi cho moät ngöôøi khaùc vaãn thì thoït laïi chôi nhaø baùo,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 118

maø döôøng nhö coù nhieàu chaân tay trong sôû Maät thaùm.
Trong maáy buoåi hoïp ôû quaùn Anh Myõ cuûa Buøi Troïng Höu,
bænh buùt tôø “Vieät Baùo” cuûa Buøi Xuaân Hoïc, toâi khoâng
phaùt bieåu yù kieán. Ñeán taän giôø choùt, sau khi ñaõ ñieàu ñình
ñöôïc moät nhaø in môùi nhaän in tôø “Vòt Ñöïc”, toâi noùi thaúng
laø toâi khoâng nhöôøng baùo laïi cho ai caû, anh naøo baèng
loøng tieáp tuïc coäng taùc thì ôû, ai ngaïi vaát vaû, tuùng thieáu
thì tuøy nghi.
Baùo “Vòt Ñöïc” khoâng nghæ moät soá naøo. Truï sôû töø
ñöôøng Coät Côø doïn laïi phoá nhaø thöông Phuû Doaõn treân
moät caùi gaùc beù nhoû, oi böùc, coøn toøa soaïn thì chæ coøn coù
hai ngöôøi laø Phuøng Baûo Thaïch vaø toâi chia nhau ra vieát
boán trang khoå giaáy 40x55, khoâng quaûng caùo. Nhôø vì chi
tieâu ít, maø cuõng may laø coù moät vaøi söï vieäc xaûy ra, baùo
leân laàn laàn. Chuùng toâi theâm nhieàu muïc, thay ñoåi gioïng
vaên vaø caùch trình baøy “vieäc coù thöïc vieát nhö laø bòa, maø
bòa thì vieát y nhö coù thöïc”. Ñoäc giaû aên gioïng daàn daàn,
baùo in taêng leân troâng thaáy.
Laøm baùo, khoâng coù gì khích leä ngöôøi ta hôn laø thaáy
baùo moãi ngaøy moãi chaïy hôn. Khoâng ai baûo ai, Phuøng
Baûo Thaïch vaø toâi maùt caû gan caû ruoät, vaø laïi caøng coá
gaéng “hoïc taäp” tôø “Canard Enchaineù” vieát cho laâm ly quy
phöôïng hôn nöõa, hôn nhieàu nöõa. Phaàn lôùn yù kieán laø cuûa

http://ebooks.vdcmedia.com
119 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Thaïch; toâi coù nhieäm vuï ñaøo saâu vaø bieán hoùa caùc yù kieán
ñoù khi vieát baøi. Toâi seõ khoâng thaønh thaät neáu khoâng
nhaän raèng caùch thöùc vieát “Vòt Ñöïc” luùc aáy, moät phaàn toâi
ñaõ chòu aûnh höôûng cuûa tôø “Duy Taân”, nhöng duø sao baùo
“Duy Taân” cuõng chæ laø moät loaïi baùo “maën” aên tuïc noùi
pheùt kieåu Frou Frou, Le Rire... nhieàu khi ñoïc ñeåu quaù,
nhöõng ngöôøi ñöùng ñaén duø coù muoán ñoïc cuõng chæ leùn luùt,
chôù khoâng daùm caàm coâng khai ôû tay ñi ngoaøi ñöôøng.
Chuùng toâi muoán coù moät trình ñoä cao hôn theá ôû tôø “Vòt
Ñöïc”, nghóa laø muoán laøm tôø baùo aáy thaønh moät tôø baùo
chaùnh trò, xaõ hoäi, coù moät loái vieát hö hö, thöïc thöïc, chaâm
choïc nhöng khoâng laøm cho ngöôøi ta töùc giaän, oaùn hôøn,
ñuøa côït maø khoâng laøm thöông toån ñeán thuaàn phong myõ
tuïc.
Rieâng toâi luùc aáy, toâi laáy Pierre Beùnard, De
Lafouchardieøre, Cleùment Vautel... laøm göông maãu, coøn
caùc vaên nhaân trong nöôùc, luùc naøo toâi cuõng coi Vaên Toâi
Hoaøng Tích Chu, taùc giaû muïc “Chuyeän Ñaâu”, Laõng Nhaân
Phuøng Taát Ñaéc, taùc giaû muïc “Tröôùc Ñeøn” cuøng Phan
Khoâi kyù teân Thoâng Reo, Ngoâ Taát Toá buùt hieäu Ngu Coâng,
laø nhöõng ngöôøi ñaøn anh loãi laïc.
Baây giôø, ngoài kieåm ñieåm laïi nhöõng caây buùt traøo phuùng
nhö theá khoâng coøn coù bao nhieâu, vì theá coù luùc maây chieàu

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 120

gioù sôùm, ngoài oân laïi nhöõng ngaøy qua, troø chuyeän vôùi
nhöõng con ma quaù khöù, toâi vaãn nghó khoâng phaûi möôi,
möôøi laêm naêm maø ñaõ deã gaây ñöôïc moät lôùp ngöôøi vaên
hoùa. Bao nhieâu nöôùc ñaõ chaûy qua caàu, thöïc tình toâi vaãn
chöa thaáy coù nhöõng caây buùt thay theá ñöôïc caùc baäc ñaøn
anh aáy, noùi rieâng veà moân traøo phuùng maø chôi.
Rieâng tôø “Vòt Ñöïc”, chuùng toâi muoán coù nhieàu baøi,
nhieàu muïc maø vaên thaät ngaén, soû ngöôøi ta caøng kín ñaùo
caøng hay. Nhöng nghó moät ñaøng maø laøm ñöôïc laïi laø vieäc
khaùc. Soá ngöôøi bò soû moãi ngaøy moãi taêng theâm. Baét ñaàu
laø baø Ñoác Trònh Thuïc Oanh, laùi xe ñeán nhaø baùo ñònh
giôû troø laêng maï, nhöng vì bieát tröôùc, caû toøa soaïn hoùa
trang thaønh Tarzan, neân baø maéc côõ boû ñi, roài ñeán oâng
baø Keà Hoâng, caùc vò tai to maët lôùn, caùc quan laïi, caùc
giaùm ñoác nha, sôû, caùc oâng caùc baø ñoác hoïc nònh Taây...
phaøm anh naøo dính daùng ñeán Taây, bôï Taây, laáy oai Taây
ra aên hieáp ñoàng baøo, chuùng toâi ñeàu “caân” heát. Coá nhieân,
chuùng toâi “caân” moät caùch “haïn cheá”, nhöng ngöôøi mình
laï laém, phaàn lôùn hoï töï coi nhö laø “baát khaû xaâm phaïm”,
hôi ñoäng ñeán hoï cuõng laøm cho hoï khoâng baèng loøng, vaän
ñoäng ñoùng cöûa “Vòt Ñöïc” baèng caùch naøy hay caùch khaùc,
neân coù nhieàu khi chuùng toâi maát bình tónh, nhaát laø vuï
Toân Thaát Bình, chuû buùt baùo “La Patrie Annamite” do

http://ebooks.vdcmedia.com
121 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Phaïm Leâ Boång laøm giaùm ñoác. Bình ra tranh chöùc hoäi
vieân thaønh phoá. Giôùi thieäu caùc danh saùch öùng cöû, toâi
vieát veà Toân Thaát Bình chæ coù moät caâu: “Toân Thaát Bình:
con reå Phaïm Quyønh, ñeâm naøo cuõng chöûi Phaïm Giao(1)
raû rích”. Ñuøa c a ù i a n h c h a ø n g
m a ë t v u o â n g , l o â n g
m a ø y d a á u m a ù c , m a ë t
p h e ä n h p h a ï o s a è n g ,
l a ï i b a é n t i e á n g h a ê m
d o ï a c h u ù n g t o â i , n e â n
b a t h a ù n g s a u , a n h t a
c o ø n b ò c h ö û i . T h a ï c h
v a ø t o â i c o ù m o ä t
n g u y e â n t a é c “ c h ô i ”
v ô ù i n h ö õ n g t e â n
“ p h e ä n h p h a ï o ” : ñ a õ
k h o â n g c h ö û i t h ì
t h o â i , ñ a õ c h ö û i t h ì
ñ o á i p h ö ô n g k h o â n
n h a á t l a ø i m ñ i , c h ö û i
l a ï i h a y l i e á m g o ù t
t h ö ï c d a â n h o a ë c q u a n

(1) Phaïm Giao laø con trai Phaïm Quyønh ñaõ bò gieát cheát hoài caùch
maïng môùi leân.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 122

t o , h a à u m ö u h a ï i c h u ù n g t o â i , c h u
k y ø , c h ö û i h a ø n g t h a ù n g , h a ø n g n a
X u a á t , k y ø c h o ñ e á n k h i n a ø o c h a ù n
m ô ù i t h o â i .

Ñieån hình laø vuï baø Ñoác Trònh Thuïc Oanh, noåi tieáng
moät thôøi laø göông xaáu cho hoïc troø con gaùi luùc baáy giôø.
“Vòt Ñöïc” cheá nhaïo baø. Töï cho laø coù theá löïc, baø kieän
“Vòt Ñöïc”. Chuùng toâi ra luoân maáy soá baùo toång coâng kích,
vaø coá nhieân thua kieän; nhöng taát caû chuùng toâi baát caàn,
chuùng toâi cöù phaùo kích baø vôùi nhöõng hoûa tieãn “böï thaáy
moà” keøm nhöõng tranh veõ baø Oanh, ñaïi khaùi ngoài tröôùc
moät caùi chaäu röûa maët, maø maét muõi ñen thui nhö möïc:
“Baø ñoác Oanh röûa maët taïi toøa”. Dö luaän xoân xao, caùc
böïc phuï huynh nhaûy leân vì vaãn oaùn öùc baø Ñoác naøy,
nhöng khoâng ai daùm ho he phaøn naøn, vaø baø coù tieáng laø
tieáp xuùc thaân maät vôùi raát nhieàu Taây böï, treâu vaøo thì
cheát.
Maø chuùng toâi cuõng töôûng chôi baø chuyeän aáy thì cheát
thaät, nhöng coù leõ vì Taây chæ laáy loøng baø ngoaøi maët maø
trong buïng thì khinh, neân duø baø nhôø nhieàu quan can
thieäp maø chuùng toâi cöù soáng nhaên. Sau heát, moät hoâm coù
moät ngöôøi lính khoá xanh ñeán ñöa moät vaên thö môøi
chuùng toâi leân vaên phoøng baùo chí phuû Thoáng söù “coù vieäc

http://ebooks.vdcmedia.com
123 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

caàn”. Quaûn lyù Nguyeãn Ñöùc Long ñi lieàn, ñöôïc oâng Leâ Taøi
Tröôøng tieáp ñoùn raát nieàm nôû: OÂng thoáng söù Chaâtel muoán
nhaø baùo chaám döùt loaït baøi chöûi baø Oanh ñi. OÂng Tröôøng
coøn cho bieát laø nhaø baùo “coù caàn gì thì cöù noùi, anh em
vôùi nhau caû maø!”.
Chuùng toâi chaúng caàn gì caû, chæ caàn phaùo kích baø Oanh
cho ñeán khi naøo baø ñôø ra, khoâng ngo ngoe nöõa - maëc
daàu coù oâng Thoáng söù che chôû cho baø. Vaø chuùng toâi ñaõ
lieàu heát choã noùi: xoû luoân caû oâng Thoáng söù, vôùi baø Oanh,
maø laï moät caùi laø baùo vaãn khoâng laøm sao caû. Chaéc haún
ôû trong coù moät aån tình gì cho neân Chaâtel môùi khoâng
boùp coå Vòt cho cheát luoân, chôù thaät ra, Thoáng söù luùc aáy
coøn gheâ hôn toång thoáng, thuû töôùng baây giôø, neáu ñònh
haïi chuùng toâi thì maáy maø khoâng cheát sôùm. Coù leõ Chaâtel
sôï binh baø Oanh quaù thì mang tieáng veà ñeán Phaùp
chaêng...
Vaäy laø chuùng toâi chöûi chí chaïp , chöûi cheát thì thoâi. Ñoäc
giaû mua ñoïc nhieàu. Nhöng duø sao, ñoù cuõng laø moät caùi
“yeáu” cuûa chuùng toâi laøm cho “Vòt Ñöïc” maát phaàn naøo uy
tín. Theâm nöõa, ñöôïc caùi ñaø baùo chaïy quaù, chuùng toâi veà
sau coù moät thaùi ñoä hôi phoùng tuùng, môû ra vaøi muïc hôi
tuïc tóu nhö “Tieáu Laâm Vòt Ñöïc”, “Tieáng Oanh” do coâ Ngaõ
(Ngöûa) phuï traùch, neân tôø baùo hôi mang tieáng. Nhöng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 124

mang tieáng laø moät ñaøng, maø soá in moãi ngaøy moãi nhieàu
hôn laïi laø chuyeän khaùc. Coù ngöôøi ñoïc coâng khai, coù
ngöôøi mua roài giaáu ñi ñem veà nhaø chôø luùc vaéng veû môùi
daùm ñem ra thöôûng thöùc; nhöng duø caùch naøo ñi nöõa thì
ngöôøi ta cuõng tranh nhau tìm ñoïc “xem hoï chöûi caùi gì”
vaø do ñoù “Vòt Ñöïc” thaønh moät löïc löôïng ñaùng keå, thöôøng
in khoâng ñuû baùn. Nhöõng luùc nhö theá, anh em beø baïn ôû
boán phöông veà chôi vôùi baùo sao maø nhieàu theá! Coù ngöôøi
“khoâng vì lyù do gì caû” ruû anh em ñi haùt luoân caû moät
tuaàn; coù boïn môøi ñi aên ñi uoáng cho baèng ñöôïc “neáu
khoâng thì giaän”; laïi coù ngöôøi boû ra haøng ñoáng baïc môøi
anh em laøm moät “tua ôû Hueá ñi thuyeàn treân soâng Höông
nghe hoø”.
Khoâng caàn bieát ai laø baïn, laø thuø - maø thuø nhieàu hôn
baïn - chuùng toâi chaáp nhaän ñi chôi bôøi aên uoáng vôùi taát
caû, khoâng phaân bieät, maø cuõng khoâng caàn “gaùc ñôø co”,
chôù phaûi chi baây giôø soáng moät cuoäc ñôøi nguy hieåm, luùc
naøo cuõng coù saün ngöôøi muoán “xin tí gaân, tí huyeát”, ít
nhaát laø moãi anh trong boïn chuùng toâi cuõng phaûi coù hai
con khæ ñoäc canh chöøng, vaø ñi ñaâu thì xoaøng ra cuõng
phaûi coù moät ñoaøn hoä toáng ñi moâ toâ vaø xe díp baám coøi
ñieác muõi ngöôøi ta. Khoâng, chuùng toâi laø boïn ñieác khoâng
sôï suùng, luùc naøo cuõng tin ôû soá töû vi, chöa ñeán soá thì

http://ebooks.vdcmedia.com
125 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

“khoâng coù thaèng choù naøo laøm haïi ñöôïc mình, chæ coù trôøi
haïi ñöôïc mình thoâi”.
Phaûi, chuùng toâi vieát baùo raát aùc, raát ñeåu, raát haïi ngöôøi,
nhöng trong thaâm taâm thì luùc naøo cuõng chuû tröông phaûi
aên ôû phuùc ñöùc vì “coù Trôøi caû”, maø cuoäc ñôøi chuùng toâi lao
ñao, laän ñaän, leân voi xuoáng choù bao phen cuõng laø do oâng
trôøi. Coù ai, vaøo buoåi saùng tinh mô, nghe thaáy Nguyeãn
Ñaêng Ñeä (bieät hieäu Thieân Theâ), moät baïn thaân cuûa nhaø
baùo, ngaâm caâu thô ñaéc yù cuûa anh, noùi roõ leân ñöôïc taâm
söï cuûa caû boïn chuùng toâi luùc ñoù môùi bieát caùi buoàn cuûa
anh em vieát baùo luùc thaéng cuõng nhö khi baïi ra sao:
Treân tieân cung, coù toäi gì?
Xuoáng traàn maø traû nôï ñi cho roài.
Ñeán ñaây, chuùng toâi thieát nghó cuõng neân noùi taïi sao
laïi chöûi haêng nhö theá. Nguyeân hoài aáy laø thuôû “Thònh
Ñöôøng” cuûa cheá ñoä thöïc daân. Phaùp vaø tay sai naém vöõng
caùc cô caáu trong nöôùc, caùc ñaûng caùch maïng chæ coù theå
hoaït ñoäng ngaám ngaàm, phaøm caùi gì nghòch laïi vôùi thöïc
daân ñeàu bò ñaøn aùp moät caùch kín ñaùo vaø thaâm ñoäc. Rieâng
trong laõnh vöïc baùo chí, hoï khoâng caàn aùp duïng cheá ñoä
kieåm duyeät, maø cuõng chaúng caàn phaûi buoäc “naïp baûn” laøm
gì; duy coù ai ra baùo phaûi xin pheùp tröôùc vaø in xong moät
soá baùo roài thì phaûi ñöa ra “deùpoât leùgal”.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 126

Naïp baûn vaø deùpoât leùgal môùi nghe thì töôûng cuõng
gioáng nhau, nhöng beân trong thì khaùc bieät. Naïp baûn laø
baùo ñaäp thöû ra giaáy roài ñöa ra cho Thoâng tin hay moät
cô quan naøo töông töï ñoïc, bình thöôøng chaúng laøm sao,
nhöng neáu coù gì xeùt ra chöôùng ngaïi thì moät cuù “phoân”
seõ khuyeán caùo nhaø baùo neân “töï boû” baøi aáy hay ñoaïn aáy
ñi ngay “cho khoûi xaûy ra söï ñaùng tieác” sau naøy. “Deùpoât
leùgal” roäng raõi hôn theá: nhaø baùo cöù in haún ra maø baùn,
ñoàng thôøi noäp möôi, möôøi laêm soá cho caùc cô quan lieân
heä nhö Thoâng tin, Toøa aùn, Thö vieän... Baøi vôû trôn tru
chaúng laøm sao, neáu coù gì truïc traëc, laùo leáu thì toøa aùn
truy toá chuû nhieäm vaø quaûn lyù ra toøa.
Vì theá “Vòt Ñöïc” cuõng nhö caùc baùo “Coâng Daân”,
“Töông Lai”, “Vieät Nöõ”... vieát thaû cöûa, “ra toøa hay tuø toäi
laø chuyeän sau”. Trong suoát cuoäc ñôøi laøm baùo, coù leõ khoâng
coù hoài naøo chuùng toâi vui nhö luùc laøm “Vòt Ñöïc”: thöôøng
thöôøng chuùng toâi thöùc traéng ñeâm khoâng nguû, hoïp nhau
taùn gaãu vaø cöù taùn gaãu nhö theá thì ra nhieàu chuyeän töùc
cöôøi. Coù ñeâm nghó ra moät caâu xoû ngoït thaàn dieäu, hay
moät vaán ñeà gieãu côït taøi tình, chuùng toâi cöôøi thaét caû ruoät,
cöôøi ñau caû buïng. Theá roài coù khi vì söôùng quaù, coù khi
vì meät quaù, coù khi vì chaùn ñôøi quaù, chuùng toâi khoâng nguû
nöõa, nöûa ñeâm keùo nhau ñi aên, ñi huùt, ñi haùt vaø thöôøng

http://ebooks.vdcmedia.com
127 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

thöôøng ñi haùt nhö theá, chuùng toâi khoâng trôû veà nhaø baùo
nöõa, ôû luoân coâ ñaàu, ôû nhaø naøy vaøi ñeâm, nhaø kia vaøi ñeâm,
vieát baøi luoân taïi choã, roài ñöa tuøy phaùi ñem veà nhaø in
xeáp chöõ, “mi” laáy vaø in luoân, khoâng caàn “bon aø tirer”.
Löu Vaên Phuïng, quaûn lyù, vaø Vuõ Chung, chuû nhieäm, vaøi
ngaøy laïi taït veà baùo quaùn moät laàn, ñeå giaûi quyeát vaán ñeà
trò söï vaø thu tieàn cuûa cai baùo, cuûa treû em baùn baùo leû vaø
cuûa caùc ngöôøi mua naêm traû baèng tieàn maët hay ngaân
phieáu.
Neáu thu ñöôïc nhieàu, chuùng toâi khoâng aên côm ôû coâ
ñaàu, tröa vaø chieàu ngheãu ngheän moãi ngöôøi moät xe ñi töø
Vaïn Thaùi, Khaâm Thieân leân Boân Be, Haøng Buoàm aên nhaø
haøng roài laïi trôû veà nhaø haùt vaø thöôøng thöôøng thì trò söï
thu ñöôïc tieàn raát khaù, vì baùo baùn chaïy, coù nhaäu nheït
haùt xöôùng caû naêm cuõng khoâng sôï thieáu. AÁy vaäy maø
chuùng toâi thieáu tieàn thöôøng xuyeân, vaø chuùng toâi khoâng
hieåu taïi sao laïi theá. Khoán naïn nhaát laø moãi ngaøy thöù ba
haøng tuaàn, töùc laø ngaøy phaûi traû tieàn nhaø in ñeå laáy baùo
phaùt cho cai vaø treû em. Nhaân vieân cuûa “tôø baùo chaïy
nhaát Haø Noäi” luùc baáy giôø, maët buoàn nhö saép phaûi treøo
leân nuùi Can Ve, ñaønh phaûi trôû veà noùi khoù vôùi nhaø in
chòu tieàn. Chòu hai soá, naêm, saùu soá, ñöôïc ñi; nhöng chòu
tieàn in ñeán chín soá baùo, ñieàu ñoù khoâng theå dung thöù

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 128

ñöôïc. Nhaø in göûi cho moät toái haäu thö. Thaïch vaø toâi,
ñöông tröa trôøi naéng, phaûi cuoác boä ñi tìm ngöôøi ñeå vay
daêm ba traêm laáy baùo. Coøn giaáy in? Toâi veà vay giaáy cuûa
meï, nhöng vay maõi, caû nhaø toâi cuõng ngaùn: ruùt laïi, baùo
caøng chaïy, anh em laïi caøng khoå, vì ñeán kyø laáy baùo naøo
cuõng khoâng coù tieàn; baùo xuaát baûn ít thì tieàn in cuõng ít,
maø giaáy ñi xoay ñoàng thôøi cuõng ít hôn. Thaønh thöû ra
laøm “Vòt Ñöïc”, chuùng toâi thöôøng xuyeân soáng trong moät
söï voâ lyù ngoaøi oùc töôûng töôïng cuûa ngöôøi ta: luùc naøo cuõng
caàu mong cho baùo ñöøng chaïy quaù. Chaïy quaù thì baùo phaûi
cheát, vì soá tieàn vay seõ lôùn hôn, maø roài cuõng heát ngöôøi
cho vay tieàn.
Maø mình töï in ít ñi khoâng ñöôïc. Coù moät vaøi soá chuùng
toâi ñaõ thí nghieäm bieän phaùp naøy, vaøo dòp taát nieân. Ai
ngôø ñaâu soá taát nieân, cai baùo vaø treû em laïi mua baùo gaáp
ñoâi, gaáp ba soá thöôøng; baùo thieáu baùn nhieàu quaù, anh em
baùn baùo maát moät soá lôïi ñaùng keå vaøo cuoái naêm, bieåu tình
tröôùc nhaø baùo, neùm ñaù, phaù cöûa vaø khoâng ngaïi chöûi
chuùng toâi baèng nhöõng lôøi thoâ tuïc nhaát vaø hoø heùt aàm ó
caû phoá laø chuùng toâi “aên chôi xaøi phí quaù, heát tieàn, khoâng
coù baùo baùn cho anh em, t...s... cha chuùng maøy”.
Ngay luùc aáy, chuùng toâi uaát öùc khoâng ñeå ñaâu heát,
nhöng ñeán ñeâm, chuùng toâi cöôøi nhö phaù, vì khoâng bao

http://ebooks.vdcmedia.com
129 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

giôø laïi sung söôùng ñeán theá: laøm baùo maø bò treû con chöûi
taøn nhaãn vì in khoâng ñuû baùn! Ñoàng thôøi, chuùng toâi
quyeát ñònh aên chôi raû rích cho heát naêm cuõ; ra gieâng seõ
ñoåi haún leà loái laøm vieäc. Nhöng, chöùng naøo vaãn giöõ taät
aáy; baùo chaïy maø tieàn thì khoâng coøn ñoàng naøo trong keùt.
Tuy nhieân, kyõ thuaät vieát traøo phuùng hö hö thöïc thöïc cuûa
chuùng toâi hình nhö do ñoù ñaõ tieán boä hôn leân, cuøng vôùi
nhöõng saùng kieán cuõng taùo baïo hôn. Ñaû kích thöïc daân vaø
quan laïi quen quaù maát roài, chuùng toâi nhaát ñònh laøm moät
cuù thöïc trì: phaùo kích vua Baûo Ñaïi luùc ñoù bò gaõy chaân vì moät vuï
meøo chuoät sì saèng gì ñoù. Döôùi moät caùi tít lôùn, chaïy daøi treân trang
nhaát “Thaùnh tuùc vi hoøa, vaïn tueá thaùnh tuùc”, chuùng toâi gieãu nhaø
vua luoân caû moät tuaàn, trong ñuû caùc muïc, vaø coù baøi ñaõ thaønh veø
truyeàn khaåu trong daân chuùng:
Treân trôøi coù oâng sao tua,
ÔŒ döôùi haï giôùi coù vua thuït haàm.
Keát cuïc, laàn löôït chuùng toâi nhaän ñöôïc ba traùt ñoøi ra
toøa haàu kieän. Coá nhieân, chuùng toâi phaûi thua. Theo luaät,
“Vòt Ñöïc” phaûi noäp tieàn phaït tröôùc môùi coù quyeàn choáng
aùn. Maø tieàn thì duø luùc aáy chæ caàn ñoä moät ngaøn ñoàng,
boùi ñaâu ra? Thaønh thöû aùn lònh ban haønh, chuùng toâi bieát
ngay laø baùo seõ cheát vaø phaûi cheát. Tuy nhieân, coøn soáng
ngaøy naøo chuùng toâi cöù vieát toaùng leân cho söôùng thaàn

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 130

khaåu ngaøy aáy. Vuï lieàu choùt cuûa “Vòt Ñöïc” laø vuï chôi ñeà
ñoác Terreau, lieân quan tôùi vuï taøu Phoenix bò chìm ôû
ngoaøi khôi Baéc Vieät. Muïc ñích laøm to vuï naøy laø ñònh
doïa chính phuû thöïc daân hoài ñoù, ñeå buø laïi, hoï ñöùng ra
daøn xeáp cho xong vuï aùn “Vòt Ñöïc - Baûo Ñaïi”, haàu mua
laáy söï im laëng cuûa chuùng toâi. Nhöng thöïc daân cöù aùp
duïng haønh ñoäng quyeát lieät: baét quaûn lyù vaø chuû nhieäm
“Vòt Ñöïc”, giam caàm hôn moät thaùng. Trong khi aáy,
chuùng toâi heát haïn noäp tieàn ñeå choáng aùn. “Vòt Ñöïc” phaûi
töï ñoùng cöûa sau naêm möôi hai soá ñaû kích khoâng thieáu
maët naøo trong xaõ hoäi Baéc Kyø, laøm cho nhieàu ngöôøi thích
thuù, nhöng ñoàng thôøi cuõng gaây ra khoâng bieát bao nhieâu
keû thuø luùc naøo cuõng vaùi trôøi vaùi phaät cho Taây ñoùng cöûa
“Vòt Ñöïc” sôùm ngaøy naøo hay ngaøy aáy.

http://ebooks.vdcmedia.com
131 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

PHAÀN III
BAO XAÂY DÖÏNG

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 132

TIEÅU THUYEÁT THÖ BAÛY

Baùo “Vòt Ñöïc” ñoùng cöûa, nhieàu nhaân vaät trong nöôùc,
nhaát laø boïn quan laïi, boïn bôï Taây, boïn “Taây Annam” chöûi
ñoàng baøo Vieät Nam laø “sale Annamite”, boïn nghò vieân
nghò hoøn, boïn lai caêng maát goác, ñeàu thôû phaøo vì ñaõ nhoå
ñöôïc moät caùi ñanh tröôùc maét.
Rieâng chuùng toâi khoâng tieác laém, vì laøm ñöôïc ngaàn aáy
soá baùo, anh em ñaõ thaáy meät moûi quaù roài. Meät moûi vì
vieát baøi, xoay tieàn; meät moûi vì phaûi lo ñoái phoù ñuû moïi
maët vôùi Taây vaø boïn choù saên gaø choïi; nhöng meät moûi
nhaát laø luùc naøo cuõng phaûi ñeà phoøng, vì khoâng coù maáy
khi chuùng toâi khoâng bò ngöôøi ta ñe doïa. Ngöôøi thì doïa
baén; ngöôøi thì doïa cho aên dô; ngöôøi thì doïa cho vaøo baãy
roài toáng vaøo tuø moït goâng; ngöôøi thì doïa seõ duøng löïu ñaïn
noäi hoaù san baèng toøa baùo. Chuùng toâi seõ coøn nhôù raát laâu
vuï ñaøn em Lyù Vòt ôû Baïch Mai, moät ñeâm khoaûng hai giôø,
thöøa luùc chuùng toâi ñang nghe haùt ôû Vaïn Thaùi, nhaûy vaøo
sanh söï, neùm dao, quaêng buùa, moät hai ñònh choïc tieát

http://ebooks.vdcmedia.com
133 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

chuùng toâi vì chuùng toâi khoâng ngôùt toá caùo chuùng môû
nhieàu soøng baïc aên thua haøng ngaøn, haøng vaïn, maø vieân
ñoàn Phaùp ôû ñaáy laïi thoâng löng vôùi chuùng.
Taïi sao chuùng laïi daùm laøm döõ nhö vaäy?

Coù nhieàu phaàn chaéc chaén laø taïi chuùng ñaët tin töôûng
vaøo vieân ñoàn ngöôøi Phaùp, nhöng chuùng toâi ñaâu coù ngaùn:
ngay luùc aáy, moät anh em nhaûy qua töôøng, ñi goïi daây noùi
veà sôû Caåm vaø Maät Thaùm cho ngöôøi ñeán ngay ñeå laäp vi
baèng vaø maët khaùc, chuùng toâi tin ngay cho teân ñoàn ngöôøi
Phaùp ôû Baïch Mai bieát raèng ngay saùng sôùm hoâm sau,
chuùng toâi seõ ñaêng baùo taát caû caùc vuï naøy vaø khôûi toá vôùi
caùc cô quan höõu quyeàn boïn voâ danh ñoät nhaäp taïi gia ñeå
gieát ngöôøi cöôùp cuûa, vaø toá caùo söï baát löïc cuûa vieân ñoàn
ngöôøi Phaùp trong vieäc duy trì traät töï, an ninh.
Keát quaû traùi haún vôùi ñieàu maø boïn Lyù Vòt haèng mong
ñôïi: boïn “Vòt Ñöïc” khoâng nhöõng khoâng laïnh maét, hôn theá
laïi phaûn coâng chuùng, nhö coù theå laøm maát chöùc oâng thaày
cuûa chuùng nhö chôi. Chuùng beøn nhôø moät ngöôøi quen vôùi
caû hai beân ñöùng ra daøn xeáp vaø toå chöùc moät böõa tieäc linh
ñình ñeå cho boïn raêng ñen maõ taáu haønh hung chuùng toâi ôû Vaïn
Thaùi coù dòp cuùi ñaàu taï loãi. Coá nhieân khoâng coù moät ngöôøi
naøo trong boïn chuùng toâi theøm tôùi, nhöng “ñaùnh ngöôøi
chaïy ñi chôù khoâng ñaùnh ngöôøi chaïy laïi”, chuùng toâi cuõng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 134

saün saøng tieáp rieâng Lyù Vòt, vaø baûo cho y bieát laø chuùng
toâi saün saøng tha thöù.
AÁy ñoù, ngaøy naøo cuõng soáng caêng thaúng nhö theá, chòu
laøm sao cho noåi. Soáng nhö theá, moät naêm baèng möôøi
naêm. Bôûi vaäy, ñoùng cöûa baùo “Vòt Ñöïc” vaøo luùc ñang chaïy
“laãm lieät”, chuùng toâi chæ tieác reû sô sô: anh em trong toøa
soaïn, trò söï, cuõng nhö taát caû baïn beø cuûa baùo ñeàu thaáy
nhaõo caû ngöôøi ra, coù döøng böôùc nghæ xaû hôi cuõng laø
nhaèm luùc. Duy buoàn moät ñieàu laø töø ñaây khoâng coù tôø baùo
nöõa, anh em ít coù dòp taùn gaãu vaø baøn taùn xoû xieân thieân
haï, cuõng nhö Khoång Minh nöûa ñeâm daäy nhìn trôøi, bieát
khí soá mình ñaõ taän roài maø tieác “trôøi daøi ñaát roäng, töø
ñaây ta khoâng coøn ñöôïc ra ngoaøi traän ñòa nöõa, trôøi hôõi
trôøi!”.
Ñaây cuõng laø thôøi kyø chaám döùt ñôøi laøm baùo taäp ñoaøn
cuûa toâi, anh em cuøng chung soáng vôùi nhau ôû nhaø baùo,
giaûi chieáu naèm saøn gaùc taùn chuyeän ñaàu voi ñuoâi chuoät,
ñeán tröa daäy aên côm taäp theå roài nguû, ñeå chöøng naêm,
saùu giôø thöùc daäy ñi aên uoáng, phieän phoø, roài ñi haùt thaâu
ñeâm.

Ít laâu sau, anh em phaân taùn moãi ngöôøi moät ngaû.


Phuøng Baûo Thaïch, Vuõ Chung, Löu Vaên Phuïng, cuøng
Döông Töï Giaùp laøm taïp chí “Vaên Hoùa”, ñöôïc chöøng hai

http://ebooks.vdcmedia.com
135 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ba soá thì thoâi; coøn toâi, khoâng coøn caùch gì khaùc, toâi laïi
trôû veà nhaø, soáng nhö moät con oác cuoän troøn trong voû, ñoïc
caùc taùc phaåm cuûa Dostoievsky, Simenon, Vicky Baum...
Caùc taùc phaåm cuûa Dostoievsky aûnh höôûng ñeán oùc toâi heát
söùc saâu roäng: laàn ñaàu, loøng toâi bôùt chua chaùt, vaø caûm
thaáy raèng chæ coù söï thöông yeâu vaø nhieàu tha thöù môùi
ñem laïi moät yù nghóa cho cuoäc ñôøi. Ñoàng thôøi, toâi nhôù
laïi nhöõng lôøi meï noùi, luùc toâi böôùc chaân vaøo laøng baùo, vaø
caûm thaáy loøng se saét khi nghó raèng trong thôøi kyø qua
mình ñaõ laøm bao nhieâu vieäc thieáu aâm ñöùc, thaát nhaân
taâm... Moät cuoäc soáng môùi hình thaønh: toâi khoâng muoán
laøm baùo chöûi bôùi nöõa.
Ñoïc saùch baùo Phaùp maõi chaùn, toâi tìm ñoïc thô cuûa Löu
Troïng Lö, Hoà Dzeánh, Haøn Maëc Töû vaø trong luùc naøy, toâi
thöôøng sang taùn laùo ôû nhaø Löu Troïng Lö ôû chung vôùi
Nguyeãn Tuaân ñöôøng Nguyeãn Traõi. Moãi khi ñoïc moät
truyeän gì hay, chuùng toâi laïi thuaät laïi cho nhau nghe: Lö
luùc aáy meâ Andreù Gide, coøn Nguyeãn Tuaân vaø toâi thì öa
Dostoievsky.
Luùc aáy, Lö coäng taùc vôùi maáy tôø baùo vaên chöông, roài
cuøng Leâ Traøng Kieàu toå chöùc tôø “Taân Thieáu Nieân” cuûa
Traàn Taán Thoï (anh hoïa só Traàn Taán Loäc), nhöng ra ñöôïc
vaøi soá thì baùo bò tòch thu vaø ñoùng cöûa. Caùi “chaát” cuûa

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 136

Lö khoâng phaûi laø ñeå laøm baùo haøng ngaøy: anh oám yeáu
luoân, laïi theâm luùc naøo cuõng lô mô nhö ôû treân maët traêng
rôùt xuoáng, coù nhieàu khi anh em ngoài ñoâng ñuû noùi
chuyeän, maø taâm hoàn ñeå taän ñaâu ñaâu, sòch moät caùi, anh
chaïy ra vô laáy quaûn buùt vaø maûnh giaáy ghi laïi moät caâu
thô maø anh vöøa nghó ñöôïc. Löu Troïng Lö laøm thô nhö
moät kyù giaû laõo thaønh vieát baùo; baùo thieáu moät ñoaïn, thôï
in ñoøi moät baøi ngaén ñeå ñaép vaøo, keûo ñeå traéng troâng
khoâng ñöôïc, thì Lö laøm “Haø Noäi Baùo”, “Tieåu thuyeát thöù
naêm” cuõng vaäy. Leâ Traøng Kieàu phaøn naøn thieáu baøi, Lö
naèm phuû phuïc xuoáng caùi chieáu traûi treân gaïch vieát luoân
moät baøi thô. Thuù thöïc, luùc ñoù, toâi khoâng bao giôø ñoïc thô
cuûa Lö, vì yeân trí laø thô nhaêng nhít; maõi veà sau naøy,
ñeán luùc Nhaät haï Taây, coù nhieàu thôøi giôø nhaøn roãi, toâi
môùi baét ñaàu thöôûng thöùc thô cuûa Löu Troïng Lö vaø do
ñoù cuõng yeâu anh hôn, chôù thöïc ra luùc ñaàu thì toâi gaàn
nhö khoâng chòu ñöôïc nhaø thi só ñoù, chaäm chaïp, löôøi
bieáng, troán chui troán luûi nhö con cuø laàn.
Tieáp xuùc laâu hôn, toâi môùi thaáy Löu Troïng Lö laø moät
ngöôøi coù hoïc, ham ñoïc vaø maâu thuaãn nhaát laø laøm thô
nhö theá, anh laïi thích ñoïc caùc saùch chaùnh trò, vaø tìm
hieåu caùc hieán phaùp, caùc toå chöùc, caùc ñaûng phaùi cuûa Phaùp
luùc baáy giôø; vì theá sau naøy anh theo khaùng chieán khoâng

http://ebooks.vdcmedia.com
137 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

veà, toâi khoâng laáy laøm laï, maø chæ laï sao trong anh em,
coù tin ngöôøi naøy cheát, ngöôøi kia cheát maø khoâng luùc naøo
toâi nghe thaáy tin anh cheát trong khi anh mang bao thöù
bònh vaø bao nhieâu traùc taùng trong thôù thòt vaø huyeát
quaûn.
Luùc cuøng ôû vôùi Lö, Nguyeãn Tuaân chöa noåi tieáng. Toâi
bieát Tuaân töø luùc anh coøn laøm thoâng tín vieân ôû Thanh
Hoùa cho tôø “Trung Baéc Taân Vaên”. Ñeán khi toâi laøm “Vòt
Ñöïc”, anh cuõng thöôøng laïi chôi nhaø baùo, thænh thoaûng
laïi quaêng cho moät hai baøi, nhöng vì anh vieát daøi, neân
nhaø baùo khoâng ñaêng ñöôïc. Nhöõng baøi naøy hôïp vôùi moät
tôø baùo - nhö “Ngoøi Buùt” cuûa nhaø xuaát baûn Haøn Thuyeân
cuûa taäp ñoaøn Nguyeãn Xuaân Taùi, Tröông Töûu, Nguyeãn
Ñöùc Quyønh - cho neân môùi tung ra vaøi baøi nhö baøi noùi
veà “vaên minh ñoà hoäp” nhaïo Myõ thì anh noåi baät. Thöïc
ra, tröôùc ñoù, Nguyeãn Tuaân ñaõ noåi tieáng treân vaên ñaøn,
vôùi cuoán “Thieáu Queâ Höông”, “Vang Boùng Moät Thôøi”,
nhöng thaät troäi, phaûi keå töø luùc anh vieát truyeän ngaén
loaïi “Theøm OÁm” cho Trung Baéc Chuû Nhaät" (ñöôïc Nguyeãn
Doaõn Vöôïng “mi” thaät “trì”, vaø Maïnh Quyønh veõ theo
ñuùng yù muoán cuûa anh). Ñeán cuoán “Chuøa Ñaøn”, “Toùc Chò
Hoaøi, ”Chieác Lö Ñoàng Maét Cua" thì teân anh thaät vöõng,
nhöng noùi rieâng veà caù nhaân Tuaân, bao giôø cuõng nhö baây

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 138

giôø, toâi vaãn noùi coâng khai giöõa thanh thieân baïch nhaät
laø toâi yeâu meán anh thaät, nhöng coù nhieàu ñieåm “toâi
khoâng theå naøo thöông noåi”. Chaéc toâi cuõng coù nhieàu ñieåm
ñeå cho anh khoâng ngöûi ñöôïc, nhöng anh em cöù laø anh
em, laâu laâu khoâng gaëp nhau thì nhôù, maø gaëp nhau thì
hoâm tröôùc hoâm sau coù chuyeän “taåy” laãn nhau... gia rít.
Toâi coøn nhôù hoài laøm Trung Baéc, toâi veà Thanh Hoùa
thaêm anh. Ñi taàu hoûa ñaõ meät, toâi ñeán nhaø anh chuyeän
troø moät laùt sau ñi nguû lieàn. Tuaân nheø ñuùng luùc toâi ñang
ngon giaác, lay daäy, baûo maëc quaàn aùo ñi coù vieäc caàn. Trôøi
thì reùt maø ôû ngoaøi coøn toái om nhö möïc, toâi khoâng ñi,
nhöng khoâng ñöôïc. Toâi ñaønh phaûi chieàu anh baïn “loï”.
Ñeå ñi ñaâu? Anh baét toâi ñi boä, voøng heát ñöôøng naøy sang
ñöôøng khaùc, roài ruû ñi aên baùnh öôùt ôû moät caên nhaø laù maø
anh baûo laø ngon nhaát Thang Moäc AÁp. Rieâng moät caùi vieäc
ngoài chôø cho baø cuï baùn haøng thaép ñeøn leân, traùng baùnh
vaø raùn ñaäu cuõng ñaõ maát hai tieáng ñoàng hoà.
Nhöõng haønh ñoäng laåm caåm vaø dôù daån, loän ruoät nhö
theá khoâng theå naøo keå xieát. Trong khi ngöôøi ta maëc quaàn
aùo Taây, anh maëc aùo gaám huyeàn, ñoäi khaên; muøa nöïc, caàm
caùi quaït ñaùnh choù phaûi cheát, ñeå phe phaåy; noùi thì raám
raún, ñang vui caâu chuyeän ngöøng phaét laïi, nhaên caùi muõi
cöôøi roài thoâi, khoâng noùi nöõa; ñi aên thì leø kheø nhaám

http://ebooks.vdcmedia.com
139 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

nhaùp, laáy hai ngoùn tay nhoùn caùi chaân chim boà caâu boû
loø, aên chaäm nhö ruøa - maø chæ aên coù hai chaân thoâi - coøn
caû con chim thì laáy tay ngoaét phoå ky laïi (chôù khoâng goïi)
baûo ñem “caát giuøm” vaøo beáp. Caùi neáp soáng haøng ngaøy
cuûa Tuaân ñuùng y nhö vaên cuûa anh vieát trong caùc baøi baùo
vaø taùc phaåm cuûa anh: khoù chòu laï luøng, laøm cho ngöôøi
môùi quen böïc muoán cheát; nhöng caùc baïn ñaõ bieát thì maëc
cho anh muoán giôû troø troáng gì ra, tuøy yù. Thanh Chaâu,
Thöôïng Syõ, Thaâm Taâm, Ngoâ Taát Toá, Nguyeãn Trieäu Luaät
cho anh laø moät “quaùi thai” vaø ñaû kích kòch lieät, nhöng
muoán “taåy” caùch naøo, Nguyeãn Tuaân cöù laäp dò nguyeân nhö
theá, khoâng thay ñoåi vaø kyø cuïc nhaát laø moät soá ngöôøi ñaû
kích tính laäp dò cuûa Tuaân, veà sau, laïi noùi gioïng leø nheø,
aên uoáng kieåu caùch, baét chöôùc nhö Tuaân.
Queân laøm sao ñöôïc hoâm Thanh Chaâu Ngoâ Hoan cöôùi
vôï, môøi anh em vaên ngheä ñeán aên uoáng ñoâng ñuû ôû nhaø.
Rieâng Nguyeãn Tuaân khoâng tôùi; anh em töùc quaù ñôïi nöûa
tieáng ñoàng hoà, roài quyeát ñònh aên uoáng khoâng chôø nöõa.
Chöøng moät tieáng ñoàng hoà sau, Nguyeãn Tuaân maëc quaàn
aùo Taây caån thaän, ñeán goõ cöûa khe kheõ, kheàu ngoùn tay
keâu Thanh Chaâu ra ngoaøi, baûo cho möôïn naêm ñoàng roài
ñi. Taát caû anh em ngoài ñoù noåi ñoùa muoán “xuoáng phoá”
(luùc aáy goïi laø xuoáng phoá chôù khoâng goïi laø xuoáng ñöôøng),

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 140

chaát vaán Tuaân, nhöng chæ moät laùt sau thì anh trôû laïi,
vôùi caùi ñaàu buø toå quaï, nhoùn hai ngoùn tay caàm moät caønh
la-dôn thöïc ñeïp nhö treû con ñi röôùc ñeøn thaùng taùm,
möøng Thanh Chaâu. Thì ra anh möôïn tieàn ñeå ñi mua
boâng hoa ñoù! Luùc aáy, moät caønh la-dôn giaù cao laém ñoä
hai haøo, nhöng sau naøy coù ngöôøi bieát anh ñaõ mua tôùi
baûy haøo, vaø bieáu baø baùn hoa theâm moät ñoàng, coøn laïi bao
nhieâu thì xe ñi, xe veà heát nhaün, khoâng coøn xu nhoû!
Chính toâi ñeán baây giôø vaãn khoâng bieát coù phaûi Nguyeãn
Tuaân coù chaát khuøng ôû trong ñaàu oùc khoâng, nhöng tröôùc
phong traøo ñang leân ôû Myõ hieän nay, toâi daùm quaû quyeát
anh laø moät thöù toå sö hippy, quaáy khoâng cheâ ñöôïc. Ñieån
hình nhaát laø vuï sau ñaây:
Moät ñeâm kia, chuùng toâi ñi haùt ôû Khaâm Thieân, baét
ñöôïc Tuaân ôû giöõa ñöôøng, ruû cuøng ñi ñaäp troáng. Toâi nhôù
ngoaøi caùc anh em quen bieát ra, coù oâng Ba Mai Lónh.
OÂng Ba, Vuõ Troïng Phuïng, Nguyeãn Tuaân vaø toâi, moãi
ngöôøi ngoài xeáp baèng troøn, döôùi ñaát, ôû moät goùc nhaø coâ
ñaàu, tu moãi ngöôøi moät chai Vaên Ñieån (maø caám khoâng
cho ñöa cay moät thöù gì, duø laø cuû laïc). Ñaõ ñaønh tu nhö
theá xong thì Lyù Baïch, Löu Linh cuõng gaãy. AÁy theá maø
Nguyeãn Tuaân, sau ñoù laïi coøn ñi lôø khôø heát nhaø naøy sang
nhaø khaùc uoáng nöõa, vaø ñeán khoaûng ba giôø saùng thì caû

http://ebooks.vdcmedia.com
141 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

phoá Khaâm Thieân nhao leân nhö coù loaïn: ôû treân noùc nhaø,
treân moät caùi gôø baèng gaïch noái lieàn moät daãy vôùi nhau,
Tuaân ñi laïi nhö moät anh haùt xieác, giô hai tay ra laáy
thaêng baèng, nhuùn nhaûy treân moät chaân, thænh thoaûng laïi
quay ngoaét ngöôøi trôû laïi. Bao nhieâu hoàn vía cuûa coâ ñaàu
vaø quan vieân ñeàu leân maây. Thaät laø kyø laï maø Tuaân xuoáng
ñöôïc, nhöng chuyeän ñeán ñaây chöa heát.
Thaáy Tuaân say quaù, anh em baét coâ ñaàu phaûi chaên cho
anh ñi nguû. Cuoäc vui taïm ñình. Ñeán saùng, moïi ngöôøi
ñang ngon giaác ôû trong chaên, caû nhaø laïi loaïn leân nhö
theå bò maát troäm. Hoûi ra thì laïi maát Nguyeãn Tuaân: khoâng
hieåu anh ta bieán ñaâu roài. Moãi ngöôøi chia nhau moät ngaû
ñeå tìm. Thoâi thì chaúng coøn thieáu nôi naøo khoâng luïc soaùt:
döôùi gaàm giöôøng, trong tuû aùo, trong hoà nöôùc, treân baøn
thôø oâng vaûi cuûa baø chuû coâ ñaàu. Vaãn chaúng thaáy “Tuaân
muõi to” ñaâu heát. Vuõ Troïng Phuïng ñoaùn: “Hay laø noù veà
nhaø roài?”. Anh em ñònh cöû moät ngöôøi veà nhaø ñeå tìm, thì
coù tieáng goõ cöûa raát gaáp. Môû ra, luø luø moät ngöôøi caûnh
saùt. Nghe oâng naøy cho bieát thì teù ra khoaûng naêm giôø
saùng hoâm ñoù, vaøo luùc gaø coõng con ñi ñaùi, Nguyeãn Tuaân
ñi xe ñeán Caåm Haøng Ñaäu baám chuoâng xin vaøo thaêm
chaùnh caåm Arnaud (ôû treân laàu sôû Caåm) ñeå noùi moät vaøi
caâu chuyeän caàn. Caåm Arnaud, bình thöôøng gaét nhö maém

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 142

toâm, luùc aáy ñöông nguû ngon vôùi vôï, maø trôøi laïi reùt, boãng
nhieân bò ngöôøi ta ñeán phaù, uaát khoâng theå naøo chòu ñöôïc,
chöûi nhaân vieân tröïc ñeâm cöù oang leân vaø môøi oâng khaùch
baát nhaõ vaøo ngoài phoøng khaùch cho ñeán saùng môùi tieáp.
Do ñoù, vieân Caåm môùi bieát Tuaân haùt ôû nhaø naøo vaø cho
ngöôøi ñeán baùo ñeå anh em ñeán böng Tuaân veà.
Trôû laïi caâu chuyeän ñoïc saùch vôùi Löu Troïng Lö vaø
Nguyeãn Tuaân. Thöïc ra, Tuaân vieát ít vaø chæ vieát khi naøo
thích chí thoâi; tuùng thì ñeán “goõ” anh em chôù nhaát ñònh
khoâng chòu vieát, nhö coâng chöùc, ñeå cuoái thaùng laáy tieàn.

Phaàn toâi, tröôùc khi laøm caùc baùo Coâng Daân, Töông Lai,
Raïng Ñoâng, toâi ñaõ vieát truyeän daøi, truyeän ngaén, nhöng
khoâng chuyeân chuù laém. Baây giôø, ngaøy roäng thaùng daøi,
muoán tìm hoïc caùch vieát truyeän cuûa ngöôøi AÂu Myõ môùi,
toâi mua Gringoire, Candide, Lu, Vu, ñeå ñoïc vaø chuù yù ñaëc
bieät veà tieåu thuyeát. Luùc ñoù, trong toaøn quoác, chæ coù moät
tôø baùo chuyeân veà tieåu thuyeát: ñoù laø “Tieåu Thuyeát Thöù
baûy” cuûa oâng Vuõ Ñình Long, chuû nhaø xuaát baûn Taân Daân.

Ñeán baây giôø, toâi vaãn coøn caûm phuïc oâng Vuõ Ñình Long,
vì oâng ñaõ toû ra hieåu bieát ngay töø buoåi ñaàu hoäi kieán.
Treân caên gaùc nhoû trang trí theo kieåu Taàu, toâi ñi thaúng

http://ebooks.vdcmedia.com
143 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

vaøo vaán ñeà vôùi oâng Long: töø tröôùc ñeán nay, truyeän ngaén
cuûa ta ñoøi ngöôøi vieát phaûi coù moät coát truyeän hoaëc ly kyø
ít, hoaëc ly kyø nhieàu, thí duï caùc truyeän ngaén noùi veà
nhöõng moái tình eùo le laøm cho ngöôøi ñoïc hoài hoäp vaø than
khoùc.
Duø sao, baùo “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” cuõng laø tôø baùo
hieän giôø chaïy nhaát nöôùc, coù moät soá ñoäc giaû vöõng chaéc
roài. OÂng thöû nghó xem coù neân ñöa ra moät loaïi truyeän
môùi ñeå cho laõnh vöïc tieåu thuyeát cuûa ta phoàn thònh hôn?
OÂng Vuõ Ñình Long baèng loøng thí nghieäm. Nhöõng
truyeän ngaén ñaàu tieân cuûa toâi treân baùo “Tieåu Thuyeát Thöù
Baûy” (khoå nhoû, ngoaøi veõ moät böùc töôïng baùn thaân) nhö
“Chaøng Kim ngöôøi Baéc, coâ Kieàu ngöôøi Kinh”, hay “Moät
Ngöôøi Rôi Xuoáng Hoá”... ñeàu thuoäc veà loaïi truyeän ngaén
kieåu môùi vöøa noùi treân. Cuoäc ñôøi, theo toâi nghó, thöôøng
bình dò, xuoâi ñuoät, khoâng coù khuùc maéc nhö caùc tieåu
thuyeát gia thöôøng taû. Bòa ñaët, phoùng ñaïi hay phieàn phöùc
hoùa cuoäc ñôøi khoâng phaûi laø hieän thöïc. Thí duï moät coâ gaùi
yeâu moät chaøng trai, nhaát ñònh phaûi laáy nhau cho baèng
ñöôïc. Nhöng hoaøn caûnh khoâng cho laáy nhau: nhaø tieåu
thuyeát cho hoï ñaâm ñaàu xuoáng soâng, boû nhaø ñi tu, hay
laø baén suùng vaøo ñaàu treân moät naám maû ôû ngoaøi ñoàng.
Raát coù theå nhö theá laém. Nhöng trong khi ñoù ta cuõng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 144

thöôøng thaáy nhöõng caëp trai gaùi nhö theá daét nhau ra bôø
soâng ñöùng than khoùc vaø ñoøi cuøng traàm mình moät luùc,
song le ñeán luùc choùt thì hoï chaúng nhaûy xuoáng soâng, maø
cuõng chaúng ñi tu, nhöng chia tay töø giaõ, ai veà nhaø ngöôøi
aáy nguû ngon. Moät tröôøng hôïp khaùc: coù anh say röôïu, ñi
ñeâm veà nhaø, rôi xuoáng moät caùi hoá. Anh ta la loái om
soøm, keâu moïi ngöôøi ñeán cöùu. Coù oâng sö, coù thaøy tu, coù
nhaø chính khaùch, coù oâng baùc hoïc ñi qua, ai cuõng höùa seõ
tìm caùch ñeå loâi ngöôøi ôû döôùi hoá leân. Nhöng ruùt cuïc, ai
cuõng ñi maát taêm, maát tích. Ñeâm vaéng, anh rôi xuoáng hoá
coøn laïi moät mình vôùi mình. Anh ta suy nghó lung vaø
cuoái cuøng baät ra moät saùng kieán: caùi hoá khoâng laáy gì laøm
saâu, anh cho hai tay leân mieäng hoá leo leân maët ñaát,
thuûng thaúng ñi veà nhaø.
Moät truyeän ngaén hoài ñoù ñaêng leân “Tieåu Thuyeát Thöù
Baûy” ñöôïc nhuaän buùt naêm ñoàng. Naêm ñoàng tieâu ñöôïc
nhieàu vieäc hôn 5.000 ñoàng baây giôø, nhöng ñieàu ñoù laø thöù
yeáu. Ñieåm chính yeáu, ñaùng löu yù, laø mình ñaõ ñöa ra
ñöôïc moät loaïi truyeän môùi - coù theå ñoäc giaû khoâng öa maáy
- nhöng duø sao thì roài ñaây cuõng coù moät soá thöùc giaû
khoâng coi thöôøng tôø baùo. Ñoù laø ñieàu mong öôùc cuûa toâi.
Vaø cuõng vì mong öôùc vaø tin töôûng nhö theá neân toâi cöù
tieáp tuïc vieát loaïi truyeän ñoù... cho ñeán khi tình giao höõu

http://ebooks.vdcmedia.com
145 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

giöõa oâng Vuõ Ñình Long vaø toâi ñaäm ñaø hôn. Qua nhöõng
caâu chuyeän, laàn laàn toâi ñöôïc bieát oâng Vuõ Ñình Long töï
tay laøm heát caùc coâng vieäc cuûa baùo: töø vieäc ñoïc caùc baøi
cuûa ñoäc giaû - tröø maáy baïn coäng taùc thöôøng xuyeân nhö
Nguyeãn Traåm Giöï, Lan Khai, Vuõ Lang, Ngoïc Giao,
Thanh Chaâu, Nguyeãn Tuaân, Nguyeãn Coâng Hoan - ñeán
caùch xeáp ñaët trang baùo, trình baøy tranh veõ, choïn löïa
tieåu thuyeát Taøu, Taây ñeå dòch. Coù leõ cuõng qua nhöõng caâu
chuyeän ñoù, oâng Long hieåu toâi hôn vaø bieát toâi cuõng hôi
raønh veà aán loaùt, veà “mi” vaø coù ñoâi chuùt kinh nghieäm veà
nhaø baùo, oâng ngoû yù seõ laáy moãi tuaàn cuûa toâi moät truyeän
ngaén, thay vì nöûa thaùng moät truyeän. Vaø toâi cöù giuùp vieäc
“Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” nhö theá chöøng nöûa naêm, cho ñeán
moät ngaøy kia, oâng môøi toâi, buoåi toái, sang noùi chuyeän.
Caâu chuyeän laàn naøy töông ñoái trònh troïng hôn caùc laàn
tröôùc: oâng Ngoïc Giao giuùp vieäc thöôøng tröïc “Tieåu Thuyeát
Thöù Baûy” trong phaïm vi söûa vaên, söûa loãi xeáp chöõ ôû moâ
raùt, coù yù ñònh muoán ñi Saøi Goøn laøm aên. OÂng Baèng coù
vui loøng ñeán giuùp vieäc haún “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy”
khoâng?
Khoâng thích ñieäu, toâi nhaän lôøi ngay, nhöng xin moät
ñieàu kieän laø toâi giuùp “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” trong moïi
vieäc maø oâng uûy thaùc, nhöng khoâng theå theo giôø coâng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 146

chöùc. Toâi ñeán luùc naøo, tuøy toâi; mieãn toâi thu xeáp vôùi nhaø
in cho moïi coâng vieäc khoâng truïc traëc. Hai beân thoûa
thuaän. OÂng Long khoâng phaûi baän taâm veà nhaø in, veà vaán
ñeà hoïa só, veà baøi vôû nöõa. OÂng raát thaønh thöïc: baùo ñöùng,
baùo chaïy hay baùo xuoáng, oâng ñeàu nhaát nhaát noùi cho toâi
bieát.
Roài moät hoâm, ñeå môû roäng phaïm vi hôn nöõa, vaø ñaêng
nhieàu truyeän cuûa caùc baïn nhaø vaên göûi veà, oâng ngoû yù
muoán ra khoå lôùn hôn vaø cuõng nhieàu trang hôn. Noùi raát
thaønh thöïc, trong thôøi kyø naøy, toâi hoïc hoûi ñöôïc oâng
Long raát nhieàu ñieàu höõu ích veà leà loái laøm vieäc: oâng chòu
khoù ñoïc baùo, saùch cuûa Phaùp ñeå tìm saùng kieán; coù saùng
kieán naøo hay, oâng nghieân cöùu, khôi saâu raát kyõ löôõng vaø
ghi ra giaáy. Nhöng töïu trung nguyeân taéc laøm baùo cuûa
oâng coù theå goùi gheùm laïi nhö sau: khoâng laøm chaùnh trò,
phuïc vuï vaên hoùa, giuùp ích ñaïi chuùng baèng caùch vöøa mua
vui cho hoï, vöøa môû mang trí tueä, in roõ raøng vaø ñeïp ñeå
ñoïc khoâng meät maét, vaø baùn baèng moät caùi giaù haï nhaát
ñeå cho caùc baïn ñoàng nghieäp khoâng theo kòp, maø cuõng laø
ñeå cho baát cöù ñoäc giaû naøo cuõng coù theå boû tieàn ra mua.
Maø loaïi ñoäc giaû oâng nhaèm nhieàu nhöùt laø treû em vaø phuï
nöõ. Bôûi vì tröôùc khi laøm vieäc gì, oâng Long tính toaùn raát
kyõ löôõng, caân nhaéc lôïi haïi töøng ly, neân “Tieåu Thuyeát

http://ebooks.vdcmedia.com
147 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Thöù Baûy” khoå lôùn laïi chaïy hôn loaïi nhoû, vaø cuõng vì theá,
soá anh em vieát vaên qui tuï veà nhaø xuaát baûn Taân Daân
moãi ngaøy moãi ñoâng hôn. Ñeå cho tôø baùo soáng ñoäng hôn
luùc ra khoå nhoû, chuùng toâi ñaët nhieàu muïc môùi nhö “Bieát
Ai Taâm Söï” ñeå traû lôøi caùc thö nhôø giaûi quyeát taâm tình,
“Ñeå Cöôøi Khi Chung Boùng” cho caùc em göûi vaên vui veà
hoïp baïn, “Y Nghó Cuûa Ngöôøi Daïo Phoá” noùi veà vaán ñeà
vaên hoùa vaø vaên ngheä. Rieâng veà tieåu thuyeát, chuùng toâi
khai thaùc ñuû caùc loaïi maø khoå nhoû khoâng coù: truyeän coù
thaät (theo kieåu histoires vraies cuûa baùo Confidence),
truyeän coå tích nhi ñoàng, truyeän daøi baèng thô, truyeän
ngaén boán phöông (theo kieåu Les Mille et Une Nouvelles
cuûa Hung Gia Lôïi), truyeän ma quæ (theo kieåu
Flammarion), truyeän trinh thaùm ngaén (theo kieåu
Mysteøre Magazine)...
Ngöôøi baïn giuùp toâi nhieàu yù kieán nhaát luùc ñoù laø Thanh
Chaâu Ngoâ Hoan. Phaàn nhieàu baïn ñoïc “Tieåu Thuyeát Thöù
Baûy” khoå nhoû, thaáy caùi teân Thanh Chaâu ñi keøm saùt vôùi
Ngoïc Giao hoài ñoù, töôûng ñaâu Thanh Chaâu vaø Ngoïc Giao
laø hình vôùi boùng, laø moät khoái “baát khaû chia lìa”; thöïc
ra, cuøng vieát moät baùo vôùi nhau, thöôøng thöôøng gaëp gôõ
nhau, nhöng Thanh Chaâu ít troø truyeän vôùi Ngoïc Giao,
vì hai ngöôøi baát ñoàng yù kieán veà nhieàu quan ñieåm, nhaát

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 148

laø veà phöông dieän vaên chöông vaø xaõ hoäi. Baét ñaàu vieát
vaên, Ngoïc Giao laø moät thö kyù toaø aùn, naëng veà phaàn
coâng chöùc hôn laø vaên só; traùi laïi, Thanh Chaâu phoùng
khoaùng hôn, coù saün tieàn, soáng nhaøn nhaõ, khoâng muoán
baát cöù ai hay baát cöù caùi gì kieàm cheá.
Laø ngöôøi Thang Moäc AÁp, Thanh Chaâu vöøa vieát “Tieåu
Thuyeát Thöù Baûy” vöøa hoïc theâm, luùc naøo cuõng caàu tieán,
luùc naøo cuõng phuïc thieän, vaø coù moät caùi tính ñaùng khen
laø khoâng coù tieàn khoâng sao, chôù phaøm ñaõ vieát thì phaûi
thích, chôù khoâng theå vieát mieãn cöôõng, vieát “sur
commande” ñöôïc. Thöïc ra, Thanh Chaâu laø moät nhaø vaên
ñoïc nhieàu maø laïi coù moät taâm hoàn thi só, thaáy baát cöù
moät söï vieäc gì cuõng rung caûm maø laïi vieát nhanh, vieát
khoûe, nhöng cho ñeán luùc ra ngoaøi khaùng chieán, anh
töông ñoái coù ít taùc phaåm ra ñôøi, moät phaàn lôùn cuõng laø
taïi anh khoâng maáy tha thieát ñeán danh tieáng, ñeán tieàn
taøi. Anh coøn treû, laïi ñuû xaøi, cho neân anh muoán soáng cho
mình nhieàu hôn, soáng vôùi noäi taâm moät maët, vaø maët
khaùc höôûng laïc, nhöng luoân luoân giöõ gìn chôù khoâng sa
ñoïa. Ban ngaøy anh ñi chôi hay nguû, toái ñeán lôø phôø leân
raïp Toá Nhö taùn roùc vì vò hoân theâ cuûa anh laø doøng doõi
nhaø Traàn Vieát, sôû höõu chuû raïp Toá Nhö.

http://ebooks.vdcmedia.com
149 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Moãi khi coù ñieàu gì taâm söï, Thanh Chaâu, Micro Buøi
Xuaân Nhö (em trai Buøi Xuaân Hoïc) vaø toâi thöôøng vaãn
thaûo luaän ôû caùi gaùc nhoû maø dieâm duùa cuûa Thanh Chaâu
ôû Ngoõ Traïm, gaàn Trung Baéc. Anh coù nhieàu thieän chí,
chieàu anh em vaø coù nhöõng caâu noùi vaên hoa khuyeán
khích toâi laøm “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” raát taøi tình.

Ñoïc baøi cuûa anh em vaø ñoäc giaû göûi veà; ñöùng löïa chöõ
ít, troâng in; toái ñeán, ñem moâ raùt veà nhaø ñeå söûa, toâi laøm
vieäc khoâng keå thì giôø, nhöng khoâng bao giôø caûm thaáy
meät moûi, coù leõ vì trong loøng höùng khôûi vì nhöõng lôøi cuûa
Thanh Chaâu.

Tröø vaán ñeà nhuaän buùt hay vay möôïn, anh em vieát vaên
luùc ñoù haàu heát ñeàu tieáp xuùc vôùi toâi, cho neân ngoaøi caùi
lôïi ñöôïc hoïc hoûi theâm veà vaên hoùa, vaên chöông ngoaïi
quoác, ngoaøi caùi lôïi ruùt kinh nghieäm vaø trau doài ngheà
nghieäp, toâi laïi coøn ñöôïc bieát roõ hôn veà taøi ñöùc, tö töôûng,
sôû tröôøng, sôû ñoaûn cuûa töøng anh em vaên ngheä. Thanh
Chaâu vaø vaøi ngöôøi baïn khaùc baøn vôùi toâi neân môû roäng
phaïm vi hoaït ñoäng ra, chôù bao nhieâu anh em maø chæ
quy tuï ôû veûn veïn hai tôø “Phoå Thoâng Baùn Nguyeät San”
vaø “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy”, e raèng chaät heïp. Toâi naåy ra
yù muoán baøn vôùi oâng Long ra theâm moät tôø baùo nöõa, vì
noùi thöïc ra, vieát coù hai tôø, coù khi moät vaøi tuaàn môùi ñaêng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 150

moät truyeän hay vaøi boán thaùng môùi xuaát baûn moät cuoán
tieåu thuyeát, anh em seõ naûn vì ñôøi soáng vaät chaát haøng
ngaøy thöôøng caáp baùch, vaû laïi anh naøo anh naáy laïi tieâu
xaøi leï laém.
Thaâm Taâm luùc aáy ôû Nhaø Dieâm vôùi ñaïi gia ñình. Maáy
em gaùi anh soáng veà ngheà ñoùng saùch möôùn cho caùc nhaø
xuaát baûn, kieám aên chaät vaät. Ñöôïc ñoàng naøo, anh chæ
mang veà cho gia ñình ñöôïc moät ít, coøn laïi phaûi thuø tieáp
traû laïi anh em, neân trong nhaø ít khi coù ñuû tieàn tieâu.
Maëc daàu suoát trong thôøi kyø toâi ñi laïi chôi bôøi vôùi anh,
Thaâm Taâm khoâng heà than thôû vôùi toâi moät lôøi naøo,
nhöng ai cuõng bieát caùc em anh phaûi vay möôïn theâm môùi
ñuû aên, maø aên khoâng ñuû chaát boå cuõng nhö Phuïng vaäy.
Coù leõ cuõng vì theá, Thaâm Taâm thöôøng phaûi vay tröôùc tieàn
cuûa nhaø baùo. Moät hoâm, khoâng hieåu vì nguyeân nhaân gì,
oâng Long töø khöôùc vaø baûo Thaâm Taâm: “OÂng khoâng neân
vay thì hôn”. Theá laø Thaâm Taâm ñöùng daäy lieàn, moùc tuùi
coøn bao nhieâu môøi anh em ñi uoáng röôïu heát vaø anh uoáng
thaät say roài ñoäc thoaïi “Khoâng cho vay thì baûo laø khoâng
cho vay coù ñöôïc khoâng, taïi sao laïi noùi oâng khoâng vay
thì hôn! Theá naøo laø hôn? Maø taïi sao laïi hôn? Hôn caùi
gì? Hôû khæ!”

http://ebooks.vdcmedia.com
151 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Sau ñoù, Thaâm Taâm ñi khaùng chieán, vaø ñaõ maát roài.
Toâi khoâng gaëp anh laàn naøo ôû haäu phöông, cho neân
khoâng bieát taâm tính anh coù thay ñoåi nhieàu khoâng,
nhöng tröôùc ñoù thì anh laø moät ngöôøi “ña baát maõn hoaøi”,
nhöng lì lì khoâng noùi, bao nhieâu oaùn haän, tuûi hôøn ñoái
vôùi toå chöùc xaõ hoäi luùc baáy giôø ñeàu goùi gheùm vaøo trong
caùc truyeän ngaén vaø caùc baøi thô tuyeät dieäu. Truyeän “Con
Vôø” cuûa anh laø ñieån hình quan nieäm cuûa anh veà xaõ hoäi
luùc baáy giôø, vaø sau naøy, nghó laïi thì coù veû anh ñaõ hoaït
ñoäng bí maät luùc muùa buùt vieát baøi thô baát huû treân “Tieåu
Thuyeát Thöù Baûy”.
Ñöa ngöôøi ta khoâng ñöa qua soâng,
Sao coù tieáng soùng ôû trong loøng...
Traàn Huyeàn Traân, Toâ Hoaøi, Nam Cao döôøng nhö cuõng
bí maät hoaït ñoäng cho khaùng chieán vôùi Thaâm Taâm cuøng
moät luùc vôùi Lyù Vaên Saâm chieán ñaáu ôû trong Nam. Noùi
troäm vong hoàn oâng Vuõ Ñình Long, oâng khoâng muoán cho
ai ñaõ vieát ôû baùo cuûa oâng laïi vieát cho tôø khaùc, maëc daàu
khoâng noùi ra mieäng bao giôø. Nhoùm Thaâm Taâm ñaõ beû
gaãy möu ñoà aáy cuûa oâng Long, vieát böøa baõi cho caùc baùo
khaùc: Toâ Hoaøi vieát saùch baùn cho caùc nhaø xuaát baûn khaùc,
Traàn Huyeàn Traân vieát truyeän daøi baùn cho moät tôø tuaàn
baùo hình nhö cuûa Traùc Vyõ xuaát baûn, coøn Nam Cao thì

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 152

vieát truyeän ngaén cho “Trung Baéc Chuû Nhaät” vaø baùn tieåu
thuyeát, trong ñoù coù truyeän “Ñoâi Löùa Xöùng Ñoâi”, cho nhaø
in Coâng Löïc ôû ñöôøng Tieân Tsin. Theo choã bieát cuûa toâi
thì Thaâm Taâm khoâng vieát cho baùo naøo hay baùn saùch cho
nhaø xuaát baûn naøo khaùc, coù leõ moät phaàn vì anh yeáu phoåi
ñaõ laâu, maø maët khaùc anh laïi khoâng maáy thieát tha ñeán
vieäc kieám tieàn “coù thì aên, khoâng coù thì nhòn, vaán ñeà bao
töû khoâng quan heä laém”.
Ruùt cuoäc, oâng Vuõ Ñình Long cuõng phaûi chòu vuï “tranh
ñaáu” naøy, maø khoâng chòu cuõng khoâng theå ñöôïc, vì oâng
Long ngoài moät choã khoâng theå bieát raèng nhuaän buùt cuûa
“Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” vaø “Phoå Thoâng Baùn Nguyeät San”,
nhaát laø vaøo hoài Nhöït ñeán Ñoâng Döông, khoâng theå giaûi
quyeát ñöôïc vieäc gì.
Traàn Huyeàn Traân soáng heo huùt trong moät caùi choøi
ñaùnh caù baéc treân soâng ñeå laøm thô vaø vieát truyeän.
Truyeän thì hay maø thô thì tuyeät, nhöng thöôøng thöôøng
moãi thaùng nhòn aên ít nhaát cuõng naêm saùu ngaøy. Coøn
Nam Cao thì ngheøo nhaát Nam Ñònh, baàn cuøng baát ñaéc
dó laém môùi chòu hôùt toùc vì tieàn chi tieâu ôû trong nhaø anh
phaûi tính toaùn töøng ñoàng xu. Anh ôû vôùi moät ngöôøi baø,
coù vôï, nhieàu con. Ngoaøi soá nhuaän buùt coøm haøng thaùng
(maø coù khi nhaø baùo laïi göûi ngaân phieáu chaäm!), taát caû

http://ebooks.vdcmedia.com
153 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

gia ñình anh troâng vaøo moät giaøn traàu maø baø anh vöøa
aên vöøa ñem ra chôï baùn laáy tieàn theâm nuoâi caùc chaùu. Coù
ai ñoïc truyeän “Cöôøi Vôùi Traêng” cuûa Nam Cao, haún coøn
nhôù caùi anh chaøng khoâng coù tieàn ñem veà nhaø, bò vôï day
döùt trong khi con caùi ñöùa thì khoùc, ñöùa thì meáu, ñöùa thì
ñau, ñöùa thì phaù... khoâng bieát ñoái phoù ra sao, ñaâm ra
maët lì, khoanh tay döôùi ñaàu naèm nhìn leân trôøi cao vaø
baät cöôøi, roài cöôøi thaät to, cöôøi maõi, cöôøi ñeán ñau buïng
vaø chaûy caû nöôùc maét ra.
Trong taát caû caùc truyeän cuûa Nam Cao, toâi nhôù nhaát
truyeän aáy vaø toâi nhôù laø vôï choàng toâi ñoïc xong cuøng
khoâng nhòn ñöôïc cöôøi vaø chòu laø Nam Cao vieát taøi tình
quaù.
Toâi khoâng bieát Nam Cao baét ñaàu vieát töø luùc naøo, göûi
baøi veà “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” töø bao giôø, nhöng caùi buùt
hieäu “Nam Cao” noåi baät leân cho ñeán baây giôø cuõng laø do
moät tình côø may maén.

Ngoïc Giao ñi Saøi Goøn, toâi laø thö kyù toøa soaïn cho
“Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” bò traøn ngaäp vì baøi cuõ vaø baøi
môùi, neân sao nhaõng coù khi khoâng ñoïc xueå. Coù khi nhöõng
baøi aáy ñem ra quay laïi maët sau ñeå duøng laøm giaáy vieát
baøi; coù khi thaát laïc; laïi cuõng coù khi ñeå choàng ñoáng cho
ñeán luùc naøo cao quaù thì boû ñi. Moät buoåi chieàu thaùng baûy,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 154

ñöôøng saù buøn laày dô daùy vì möa Ngaâu, khoâng coù baïn beø
ñeán chôi, toâi khoâng bieát laøm gì trong khi ngoài chôø côm,
ruùt moät taäp ôû trong nhöõng choàng baøi cuõ ra ñeå ñoïc. May
maén laøm sao toâi laïi ñöôïc ñoïc moät truyeän cuûa Nam Cao,
vaø ngay maáy caâu ñaàu toâi ñaõ thích thuù vì loái haønh vaên
vôùi nhöõng caâu keäch côõm, nghòch ngôïm, coù khi dôù daån
nhöng ñaäm ñaø coù duyeân. Truyeän aáy - baây giôø toâi queân
maát nhan ñeà roài - ñaêng leân “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” ñöôïc
ñoäc giaû ñeå yù lieàn. Toâi laïi luïc taäp baøi cuõ tìm nöõa, thaáy
hai truyeän khaùc, ñaêng luoân vaø nhaén Nam Cao trong muïc
thö tín vieát tieáp göûi veà. Ñeán truyeän thöù naêm, thöù saùu
thì Nam Cao ñöôïc caùc anh em vaên ngheä baøn taùn raát
nhieàu vaø cho laø trong loaïi vaên ngheä só môùi leân, Nam
Cao vieát “ñöôïc” laém, vaø ngöôøi ta baét ñaàu hoûi Nam Cao
laø buùt hieäu cuûa anh naøo vaäy. Ñeán cuoái thaùng aáy, Nam
Cao luø luø tìm ñeán nhaø toâi. Anh ñeán nhaø baùo, Traàn Kim
Daàn chæ sang nhaø toâi ôû caùch baùo quaùn ñoä möôi böôùc
ñöôøng. Laàn thöù nhaát, gaëp Nam Cao, toâi coù caûm töôûng
anh laø moät ngöôøi hieàn laønh, töû teá. Toâi coù caûm tình lieàn,
ñi aên nhaø haøng, laïi coù theå coù moät thanh nieân chöøng hai
möôi boán, hai möôi laêm tuoåi khoâng bieát moùn vaây laø caùi
gì, vaø hoûi côm chieân ñaõ coù laïp xöôûng vaø tröùng roài haø côù
gì laïi phaûi aên vaây, vaø “thòt boø taây hoà” cho toán tieàn? Veà

http://ebooks.vdcmedia.com
155 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

sau naøy, toâi giöõ nguyeân caûm tình cuûa toâi ñoái vôùi Nam
Cao Traàn Vaên Trí, moät nhaø vaên dí doûm, chua chaùt laïi
saâu xa, nhöng chaân thaät vaø hoàn nhieân “vöôït möùc”,
khoâng coù nhaø baùo, nhaø vaên naøo so saùnh ñöôïc. Ñi saâu
vaøo tình baïn hôn, anh nhoû nheû cho toâi bieát raèng caùi
chaøng thanh nieân “cöôøi vôùi traêng” chính laø anh, nhöng
caùc nhaân vaät say röôïu, chôi bôøi laùo leáu thì nhaát ñònh
khoâng phaûi laø anh ñaâu, maø laø nhöõng ngöôøi ôû loái xoùm
hay nhöõng ngöôøi maø anh thaáy ôû Nam Ñònh moãi khi anh
ñi boä töø laøng leân tænh ñeå laõnh tieàn cuûa nhaø baùo göûi cho.
Taùc giaû öa nhaát laø Alphonse Daudet; truyeän ñoïc nhieàu
laàn laø “Le Petit Chose”. Ngoaøi vôï ra, khoâng heà bieát moät
ngöôøi ñaøn baø naøo khaùc. Ñeán choã ñoâng, sôï laém; maø khoå
nhaát cho toâi - lôøi Nam Cao laø tröôùc maët ngöôøi laï, maët
toâi cöù noùng böøng leân, maø löôõi nhö muoán líu laïi, khoâng
noùi ra lôøi.
Ñeán luùc ra ngoaøi khaùng chieán, moät hoâm, anh luø luø ñi
vaøo nhaø toâi vaø ñeán baây giôø, toâi cuõng khoâng bieát taïi sao
anh laïi tìm ñöôïc nôi toâi ôû hay nhö vaäy. Anh ôû chôi vôùi
toâi hai ngaøy, hai ñeâm. Hoûi coù gì laï khoâng, anh baûo cuõng
thöôøng thöôøng thoâi. Anh laøm thö kyù rieâng cho Nguyeãn
Sôn. Vaãn gaëp caùc anh em cuõ. Taây theá naøo cuõng thua,
anh aï. Toâi maáy laàn suyùt cheát vì bom. Nhöng coù leõ mình

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 156

khoå quaù roài neân trôøi ñeàn buø, cho ñöôïc soáng ñeå nhìn thaáy
thöïc daân cuùt caû ñi. Toäi nghieäp Nam Cao, caû moät ñôøi vaát
vaû, chæ mong ñöôïc thaáy ngaøy ta toaøn thaéng ñeå trôû veà
Thuû ñoâ thöông meán, aên moät böõa côm vôùi anh em roài caû
cöôøi vôùi nhau, thì tröôùc khi kyù keát hieäp ñònh, toâi ñöôïc
tin anh ñaõ maát trong moät vuï neùm bom taøn aùc cuûa luõ
lang soùi voâ nhaân ñaïo. Hai ngaøy anh ôû laïi chuyeän troø
taâm söï vôùi toâi thì ra laø ngaøy cuoái cuøng gaëp nhau. Nam
Cao vaãn beõn leõn theïn thoø nhö theá, toùc vaãn bôøm nhö theá,
maø taâm tính vaãn hoàn nhieân nhö theá. Khoâng bieát huùt
thuoác laù; vaãn khoâng uoáng röôïu. Caû ñôøi chöa ñoïc chuyeän
Tam Quoác bao giôø. Nhaân coù moät boä Tam Quoác do Phan
Keá Bính dòch, nhaø in Leâ Vaên Phuùc aán haønh, toâi thaép
moät ngoïn ñeøn daàu, boû maøn xuoáng, hai anh em cuøng ñoïc.
Laàn thöù nhaát vaø cuõng laø laàn duy nhaát, toâi thaáy Nam
Cao cöôøi lôùn tieáng luùc Taøo Thaùo gieát Laõ Baù Sa. Caùi ñeâm
hoâm aáy, sau naøy, anh thuaät laïi trong moät baøi ñaêng treân
taïp chí “Vaên Ngheä” cuûa Maët Traän vaø chính nhôø baøi aáy,
toâi ñöôïc bieát Nam Cao cuõng coù caûm tình vôùi toâi.
Laø baïn cuûa Nam Cao, Toâ Hoaøi cuõng khoâng deã chòu veà
tieàn nong hôn maáy chuùt, nhöng töông ñoái anh cuõng ñôõ
lo laéng vaø cuõng ñôõ phaûi vaät loän vôùi söï soáng haøng ngaøy
nhö Nam Cao. Coù leõ vì theá gioïng vaên cuûa Toâ Hoaøi ít

http://ebooks.vdcmedia.com
157 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

chua chaùt, saâu xa: anh ñuùng laø con deá meøn phieâu löu,
nhìn con vaät gì ôû chung quanh cuõng laï luøng vôùi con maét
thô ngaây. Khoâng coù gì laï heát: Toâ Hoaøi luùc vieát cuoán
truyeän ñaàu tay “Deá Meøn Phieâu Löu Kyù” chæ laø moät baïch
dieän thö sinh môùi ôû tröôøng ra vaø soáng moät caùch hieàn
laønh, côm ngaøy hai böõa, ôû moät laøng laøm giaáy baûn treân
soâng Toâ Lòch, ngaøy ngaøy ngoài ôû hieân nhìn ra saân xem
nhöõng gaø, lôïn, chim seû, caøo caøo, böôm böôùm... Toâ Hoaøi
cuõng hieàn laønh nhö Nam Cao, nhöng ranh maõnh hôn
moät chuùt; tuy vaäy, khoâng luùc naøo ñeå maát tính chaân
thaønh.
Tröôùc khi di cö vaøo Nam, anh coøn toû söï chaân thaønh
aáy vôùi toâi laàn choùt: trong moät thö daøi vieát tay, anh ñaõ
chí tình khuyeân toâi ôû laïi vaø noùi leân nhöõng giôø phuùt
mong ñôïi trôû veà gaëp nhau ñoâng ñuû ñeå soáng laïi nhöõng
ngaøy thaân meán tröôùc ñaây.
Rieâng trong boïn anh em, töø luùc rôøi Haø Noäi, toâi khoâng
bieát tin töùc cuûa Nguyeân Hoàng, Kim Laân vaø bao nhieâu
anh em vaên ngheä khaùc nöõa, nhöng duø coøn soáng hay ñaõ
maát, duø chieán ñaáu ôû nhöõng nôi lam sôn chöôùng khí, hay
giang hoà phieâu baït ôû queâ ngöôøi, caùc anh em kyù giaû, vaên
ngheä ñoù vaãn giöõ ñöôïc tieát thaùo, khoâng vì ngheøo maø sôï

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 158

keû giaøu, khoâng vì ngheøo maø phaûi guïc ñaàu vôùi keû maïnh,
khoâng vì ngheøo maø sôï khoù khaên vaát vaû.
Giöõa tieáng suùng ôû ven ñoâ voïng veà, thöôøng ñeâm toâi
nghe thaáy moät caùi gì traàm traàm, baøng baïc ñeán laøm xaùo
troän nhaân sinh quan cuûa toâi luùc baáy giôø. Coù ñeâm toâi
naèm meâ thaáy haøng traêm ngaøn ngöôøi ñoùi khaùt, ñi thaønh
haøng baát tuyeät ñeán ñoøi toâi traû nôï; coù ñeâm toâi mô thaáy
caùi nuùi xaùc cuûa nhöõng ngöôøi cheát ñoùi naêm 1946 choàng
chaát leân ôû baõi chôï Haøng Da tan raõ roài töø ñoù hieän ra
nhöõng boä xöông ñi loïc coïc vaø nhìn toâi cöôøi ngaïo ngheã;
laïi cuõng coù nhöõng ñeâm toâi meâ thaáy caùc anh em vaên
ngheä hoïp ôû nhaø haøng Anh Myõ uoáng röôïu nghe Vuõ Hoaøng
Chöông xoác caùi tay aùo gaám huyeàn, baéc moät caùi gheá leân
treân baøn ngaâm moät baøi thô traøng thieân noùi veà moät traêm
naêm ñoâ hoä, Vieät Minh leân naém chính quyeàn trong tieáng
hoan hoâ nhö saám seùt. Theá laø nghóa lyù gì? Toâi khoâng
hieåu. Nhôù laïi bao nhieâu baïn laøm baùo, vieát vaên vôùi mình
baây giôø ñaõ ñi khu caû roài, toâi caûm thaáy trô troïi. Vaø naèm
moät mình giöõa caùi khoâng gian khoùi löûa vang leân nhöõng
tieáng ta oaùn thaûm theâ cuûa moät daân toäc bò goùt saét cuûa
heát boïn xaâm laêng naøy ñeán boïn xaâm laêng kia daày xeùo,
toâi nghe thaáy moät caùi gì manh nha trong tim oùc toâi vaø
toâi tieân caûm raèng caùi gì ñoù seõ thay ñoåi raát nhieàu yù nieäm

http://ebooks.vdcmedia.com
159 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

veà neáp soáng, veà caùch nghó vaø caû veà ngheà nghieäp cuûa toâi.

Nhöng ñoù laø chuyeän sau. Trôû laïi luùc laøm “Tieåu Thuyeát
Thöù Baûy”, thaáy anh em ñoâng maø phaïm vi hoaït ñoäng chæ
coù tôø ñoù vaø tôø “Phoå Thoâng Baùn Nguyeät San”, Thanh
Chaâu baøn vôùi toâi neân noùi vôùi oâng Vuõ Ñình Long xin ra
theâm moät tôø baùo nöõa ñeå cho anh em coù ñuû choã thi thoá
taøi naêng vaø phoâ baày yù kieán.

TRUYEÀN BA, PHOÅ THOÂNG, ÍCH HÖÕU

Thaáy ñoäc giaû “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” ñaõ vöõng roài, toâi
thaûo moät thö raát daøi göûi cho oâng Long (toâi vieát thö môùi
giaõi baøy ñöôïc yù kieán ñaày ñuû, chôù noùi thì toâi raát vuïng)
ñeà nghò neân ra moät tôø baùo treû em. Luùc aáy, tôø “Caäu AÁm”
cuûa Thaùi Phæ Nguyeãn Ñöùc Phong vöøa ñoùng cöûa, caû nöôùc
khoâng coù moät tôø baùo loaïi ñoù, neáu ra ñöôïc thì khoâng
nhöõng coù ích maø laïi coøn hy voïng chaïy nhö “Tieåu Thuyeát
Thöù Baûy”, hay hôn theá.
Ba hoâm sau, oâng Vuõ Ñình Long khoâng traû lôøi thö toâi.
Nhöng ñeán ngaøy thöù baûy, oâng trònh troïng baám chuoâng
nhaø toâi vaøo thaêm, mang theo moät taäp giaáy: oâng ngoài sít
laïi toâi, thì thaàm nhö buoân giaáy baïc giaû. Thì ra oâng ñaõ
coù yù kieán aáy töø laâu vaø bí maät cho toâi bieát oâng ñaõ ñöôïc

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 160

pheùp xuaát baûn moät tôø baùo loaïi ñoù laáy teân laø “Truyeàn Baù”
töø hai thaùng tröôùc.
OÂng ñaõ veõ ma keùt roài. Keá hoaïch baùn baùo nhö theá naøy.
Trình baøy nhö theá naøy. Chöõ in nhö theá naøy. Ñoaïn phuï
luïc giuùp vui baïn ñoïc nhö theá naøy. OÂng Baèng xem ñi roài
cho toâi bieát yù kieán, ñoàng thôøi cuõng neân nghó luoân caû caùc
muïc vui ôû trang bìa 2, 3, vaø 4, hay laø ta ñeå theâm 4
trang trong nöõa ñeå cho baïn ñoïc xem cho ñaõ?...
Suoát moät thaùng, toâi sang nhaø baùo chæ thaáy oâng Long
nghó veà tôø “Truyeàn Baù”, vaø baát cöù chuyeän gì cuõng quy
veà “Truyeàn Baù”. OÂng Long vaø toâi chia nhau ra vieát
quaûng caùo, lôøi phi loä. Baùo in tröôùc ba soá ñeå saün ñaáy, baét
ñaàu baùn soá 1 thì in soá 4 (haàu heát caùc baùo cuûa nhaø Taân
Daân in nhö theá, vì vaäy baùo thöù baûy ra thì töø Nam Quan
ñeán Caø Mau, nhaø ñaïi lyù naøo cuõng coù töø chieàu thöù saùu).
Ñuùng nhö loøng mong moûi, baùo chaïy döõ doäi ngay töø soá
ñaàu. OÂng vaãn trung thaønh vôùi quan ñieåm coá höõu: tieåu
thuyeát, ai cuõng thích ñoïc tieåu thuyeát; bình luaän, nghieân
cöùu khoâ khan laém. Tôø “Truyeàn Baù” ra khoå nhoû baèng baøn
tay, ñaêng moãi soá moät truyeän, tröø 8 trang cuoái ñaêng caùc
baøi ngaén, vui, giaûi buoàn cho baïn ñoïc nhö “Ñoá Baïn”,
“Truyeän Toác Haønh”, “Kòch Vui”, “OÂ Chöõ”, “Nhòp Caàu”,
“Truyeän Laï Theá Giôùi”, “Kyø Laï Nhöng Coù Thöïc”...

http://ebooks.vdcmedia.com
161 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Coù theâm moät cô quan, anh em “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy”


chaïy sang vieát theâm cho “Truyeàn Baù”. Ñoàng thôøi, caùc
ñoäc giaû boán phöông cuõng göûi nhieàu truyeän veà nhaø baùo,
nhaát laø caùc muïc vaët ôû taùm trang cuoái, neân chaúng maáy
luùc chuùng toâi laïi thaáy raèng coù theâm tôø “Truyeàn Baù” cuõng
chaúng giaûi quyeát ñöôïc vieäc gì cho anh em.

OÂng Vuõ Ñình Long laøm ñôn xin theâm moät tôø baùo nöõa,
tôø “Ích Höõu”, laøm moät cô quan söu taàm, bình luaän ñeå
laøm choã phaùt bieåu yù kieán cuûa anh em, nhaân tieän cuõng
laø ñeå noùi leân quan ñieåm vaên ngheä, vaên hoùa, xaõ hoäi cuûa
nhoùm Taân Daân (vaø ít laâu sau naøy, phe Töï Löïc Vaên Ñoaøn
vaãn gieãu oâng Long laø laùi saùch, chæ lo veùt tieàn chôù khoâng
coù quan taâm gì ñeán vaên ngheä cuõng nhö vaên hoùa).

Trong khi chôø pheùp tôø “Ích Höõu”, oâng Long ñöa ra
theâm moät saùng kieán: thay vì tôø “Phoå Thoâng” ra moãi
thaùng moät soá ñaêng troïn moät truyeän daøi (loaïi bìa xanh),
oâng cho ra theâm moät loaïi nöõa (loaïi bìa vaøng). Thöïc ra,
truyeän cuûa hai loaïi naøy khoâng caùch bieät nhau nhieàu laém,
nhöng ra theâm loaïi vaøng, chuùng toâi coù yù keát hôïp theâm
nhieàu nhaø vaên, nhaø baùo, maø cuõng laø ñeå cho baùo chaïy
nhieàu hôn nöõa, vì loaïi naøy baùn reû hôn. Veà phöông dieän
thöông maïi, saùng kieán aáy ñem laïi moät keát quaû toát ñeïp:
“Phoå Thoâng Baùn Nguyeät San” caû loaïi xanh, loaïi vaøng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 162

ñeàu chaïy hôn. Hai loaïi naøy, ñaùnh soá 1,2,3... rieâng bieät,
coù moät caùi lôïi khaùc laø ai ñaõ mua baùo cuõng ñeàu muoán cho
ñuû boä ñeå baày tuû saùch gia ñình, khoâng thieáu moät soá naøo.
Vì theá, ai ñoïc quaûng caùo cuûa nhaø Taân Daân ñeàu thaáy oâng
Long raát chuù yù ñeà roõ giaù baùo vaø nhaán maïnh ñoäc giaû neân
mua cho ñuû soá thöù töï, ñöøng ñeå thieáu, e maát giaù trò cuûa
tuû saùch gia ñình.
Veà phöông dieän vaên ngheä, nhôø hai loaïi naøy, anh em
trong nöôùc coù dòp thi thoá taøi ngheä roäng raõi hôn, ñoàng
thôøi cuõng kieám ñöôïc nhieàu tieàn nhuaän buùt hôn khi tröôùc.
Noåi tieáng nhaát trong boïn naøy laø Nguyeãn Coâng Hoan, Leâ
Vaên Tröông, Thanh Chaâu, coøn cuoán noï keùo cuoán kia haàu
heát ñeàu saøn saøn baèng nhau, thaønh thöû coù nhöõng nhaø
vaên khoâng noåi tieáng maáy maø cuõng ñöôïc nhieàu ngöôøi ñoïc
nhö nhöõng nhaø vaên noåi tieáng roài, laø nhôø caùc taäp baùo in
ra ñeàu chöôùc soá thöù töï 1, 2, 3, 4...
Trong taùm naêm trôøi, vì phuï traùch ñoïc, söûa, choïn löïa
baøi vôû vaø troâng nom phaàn kyõ thuaät cuûa caû ba tôø “Tieåu
Thuyeát Thöù Baûy”, “Truyeàn Baù”, “Phoå Thoâng Baùn Nguyeät
San” (Phaàn khaûo cöùu, söu taàm vaø thô do oâng Truùc Kheâ
Ngoâ Vaên Trieän phuï traùch) cuûa nhaø Taân Daân, toâi maëc
nhieân ñöôïc caùi may laø giao thieäp vôùi ñuû maët anh em
vaên ngheä só luùc baáy giôø.

http://ebooks.vdcmedia.com
163 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Baây giôø caùc anh em ñaõ taûn maùc, moãi ngöôøi moãi ngaû:
ngöôøi thì cheát bònh, ngöôøi thì cheát bom ñaïn ôû ngoaøi maët
traän, ngöôøi coøn soáng ôû mieàn Nam, ngöôøi thì chieán ñaáu
ôû choán ñeøo heo huùt gioù, laïi cuõng coù ngöôøi soáng ôû nöôùc
ngoaøi, ñoâi khi ñöôïc bieát tin töùc laø nhôø coù baïn quen cho
bieát... Coù leõ ñaây chöa phaûi laø luùc kieåm ñieåm laïi nhöõng
ngöôøi coøn ngöôøi maát, nhöng ngay luùc naøy, toâi coù theå noùi
raèng soá anh em vaên ngheä só goùp coâng vaøo vieäc xaây döïng
ba tôø baùo ñoù thaät ñoâng vaø thaät kyø laï, y nhö moät caùnh
vöôøn coù traêm hoa, khoâng hoa naøo gioáng hoa naøo, maø caû
traêm hoa ñeàu ñua nôû. Ngoaøi nhöõng vò ñaõ ñöôïc bieát töø
tröôùc nhö Nguyeãn Ñoã Muïc (dòch Tam Quoác Chí, Lieâu
Trai), Döông Phöôïng Döïc (dòch Les Mysteøres de Paris),
Nghieâm Xuaân Laõm, Ngoâ Vaên Trieän (toâi ñöôïc bieát töø khi
oâng laøm “Thöïc Nghieäp”, thænh thoaûng laïi ñeán baùn saùch
cho nhaø toâi xuaát baûn) vaø nhöõng baïn quen sau naøy nhö
Nguyeãn Coâng Hoan, Nguyeãn Coâng Myõ (töùc Anh Myõ), Leâ
Vaên Tröông, Thanh Chaâu, Nguyeãn Traåm Giöï, Ngoïc Giao,
Thaâm Taâm, Hieân Chy, Traàn Huyeàn Traân, Nguyeãn Bính,
Löu Troïng Lö, Kinh Kha, Töø Thaïch, Nguyeân Hoàng,
Nguyeãn Tuaân, Vuõ Lang, Lan Khai, Nguyeãn Daân Giaùm,
Vuõ Ngoïc Phan... trong luùc laøm ba tôø baùo noùi treân, toâi
coøn coù caùi may laø tìm ñöôïc nhieàu baïn môùi, trong soá coù

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 164

nhieàu anh hieän giôø noåi tieáng nhö Toâ Hoaøi, Nam Cao,
Nguyeãn Taát Thöù, Nguyeãn Vaên Nhaøn, Lyù Vaên Saâm, Phan
Du, Buøi Hieån, Kim Laân, Nguyeãn Vaên Xuaân, Leâ Coâng
Thaønh, Laâm Myõ Hoaøng Ba, Nguyeãn Duy Dieãn, Vaên Thu,
nöõ só Ngaân Giang, Traàn Thanh Ñòch...
Nam Cao, cuøng vôùi toâi, nuoâi caùi yù thích laø vieát truyeän
khoâng coù chuyeän. Toâi tieác moät ñieàu laø luùc kyù hieäp ñònh
Geneøve, töø Baéc di chuyeån vaøo Nam, toâi ñaõ ñeå laïc maát
haøng ngaøn böùc thö trao ñoåi vôùi caùc vaên ngheä só, noùi leân
sôû tröôøng, sôû ñoaûn vaø hoaøi voïng cuûa töøng ngöôøi thaønh
thöïc côûi môû coõi loøng vôùi toâi. Toâi chæ nhôù raèng qua nhöõng
böùc phuùc thö, ñoái vôùi moãi ngöôøi, toâi ñeàu ñeà nghò höôùng
veà moät con ñöôøng chuyeân bieät: nhö vôùi Nam Cao, toâi ñeà
nghò neân chuyeân vieát veà nhöõng baïn trí thöùc ngheøo, Toâ
Hoaøi veà loaøi vaät, Nguyeãn Taát Thöù veà caùc phong tuïc vaø
ñoàng dao mieàn Trung, Lyù Vaên Saâm veà nhöõng chuyeän
ñöôøng röøng Trung Nam, Phan Du veà boïn quan laïi ñeá
kinh xuoáng doác vaø caùc leà loái aên chôi ôû soâng Höông, nuùi
Ngöï, Nguyeãn Vaên Nhaøn, veà ñôøi giaùo hoïc ôû tænh nhoû,
Nguyeãn Duy Dieãn veà ñôøi soáng cuûa ngöôøi bònh hoaïn
quanh naêm, Kim Laân veà caùc caùch aên chôi loïc loõi cuûa caùc
vò con quan thaát theá, nhö ñaù gaø, choïi traâu, chôi choù,
chôi chöõ, chôi caây, ñaáu kieäu... Toùm laïi, toâi coù yù muoán ñeà

http://ebooks.vdcmedia.com
165 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

nghò vôùi caùc anh em chuù yù höôùng veà moät ñöôøng ñi rieâng
bieät, ñeå cho moãi anh em coù moät “daáu” ñoäc ñaùo, deã laøm
cho ngöôøi vieát vaên noåi tieáng, cuõng nhö ôû Phaùp, noùi ñeán
vaên kyø aûo, bí maät thì phaûi keå Simenon, daâm thö vieát
thöïc meâ ly coù Pierre Louys, maø noùi veà boïn anh chò coù
Francis Carco chaúng haïn...
Haàu heát caùc anh em thænh thoaûng laïi veà truï sôû “Tieåu
Thuyeát Thöù Baûy” ñeå hoäi vôùi nhau, moãi khi coù vieäc quan
troïng nhö ra soá Teát, hay ra soá ñaëc bieät; nhöng vì bònh
tim neân oâng Long ít khi thuø tieáp ñöôïc. Ñaïi dieän coù
Nguyeãn Khaùnh Ñaøm (em Nguyeãn Tuaân), Traàm Kim Daàn,
phuï traùch trò söï nhöõng tôø baùo cuûa nhaø Taân Daân vaø coi
veà nhaø in, cuøng toâi, ñöa caùc baïn aáy ñi aên, ñi haùt hay
ñi huùt. Vì ít tröïc tieáp giao thieäp vôùi oâng Long, nhieàu
anh em khoâng hieåu oâng vaø töôûng oâng laø moät laùi saùch.
Thöïc ra, oâng laø moät ngöôøi caàn maãn, coù taøi, coù hoïc vaø
coù nhieàu kinh nghieäm veà ngheà laøm baùo. Toâi hoïc ñöôïc
oâng raát nhieàu trong taùm, chín naêm hôïp taùc.
“Truyeàn Baù” ñoùng cöûa luùc Nhöït Boån ñaùnh Phaùp cuøng
vôùi “Phoå Thoâng Baùn Nguyeät San”. Nhaø in Taân Daân doïn
veà Muïc Xaù (Haø Ñoâng) töùc laø queâ oâng Vuõ Ñình Long. Coïc
caïch chæ coøn laïi “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” ra khoå 45x30,
nghieâng veà chaùnh trò, roài laïi ra khoå 7.5x11 chuyeân veà

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 166

nghieân cöùu vaên hoïc, nhöng trong suoát thôøi gian Nhaät
thuoäc, “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” khoâng coøn caùch naøo soáng
laïi ñöôïc nhöõng buoåi huy hoaøng khi tröôùc nöõa.
Sôû dó nhö vaäy, moät phaàn lôùn laø vì ña soá anh em vaên
ngheä trong nhoùm Taân Daân xeáp buùt nghieân theo khaùng
chieán. Thöïc ra khoâng phaûi ñeán luùc ñoù anh em môùi theo
khaùng chieán; ngay töø hoài Nhöït tôùi, Peùtain leân caàm
quyeàn ôû Phaùp thì nhieàu anh em trong nhoùm ñaõ bí maät
hoaït ñoäng roài, nhöng vaãn vieát baøi thöôøng tröïc. Phaûi chôø
ñeán luùc Phaùp tieán vaøo Thuû ñoâ, daân ta tieâu thoå khaùng
chieán, luùc aáy anh em môùi ra böng thaät söï. Trong khi
ñoù, haàu heát daân chuùng Haø Noäi vaø caùc tænh cuõng nhö caùc
thaønh phoá lôùn cuõng ñi theo khaùng chieán, khoâng ai buoàn
ñoïc baùo, thaønh ra laøng baùo coù veû hoang vaéng, xaùc xô,
buoàn naûn. Ngoaøi nhöõng ngöôøi ra ñi, caùc nhaø vaên nhaø
baùo coøn ôû laïi khoanh tay nhìn thôøi cuoäc, thay vì vieát
vaên vieát baùo, hoaëc caïo troïc ñaàu naèm ñoïc truyeän kieám
hieäp Taøu ôû tænh nhoû nhö Laõng Nhaân Phuøng Taát Ñaéc.
OÂng Vuõ Ñình Long, tuy khoâng noùi ra lôøi, nhöng cuõng
ôû trong taâm caûnh aáy. Theâm nöõa, töø luùc naøy bònh tim
laøm cho oâng nhoïc meät hôn bao giôø, neân oâng chæ laøm baùo
caàm chöøng, vaø thöøa luùc ôû Muïc Xaù, oâng nghæ ngôi nhieàu
hôn laøm vieäc, vaø moãi khi toâi veà thaêm, oâng sung söôùng

http://ebooks.vdcmedia.com
167 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

voâ cuøng, trònh troïng laøm moät cöû chæ hieám coù: môû röôïu
saâm banh ra, ñeå cuøng noùi chuyeän veà tình hình ñaát nöôùc,
maø cuõng laø ñeå tieãn ñöa moät thôøi gian laøm baùo vaøng son.
Thoâi, töø ñaây khoâng coøn nhöõng ngaøy daøi thaùng roäng
töông ñoái ñöôïc vieát laùch vaø xuaát baûn töï do: Nhaät ñeán,
cheá ñoä kieåm duyeät ñöôïc laäp ra ngay döôùi quyeàn ñieàu
khieån cuûa moät ngöôøi Cao Ly theo Nhaät. Nhaø baùo bò hieán
binh nöûa ñeâm ñeán baét coù haøng traêm, haøng ngaøn. Daân
chuùng soáng trong söï haõi huøng ruøng rôïn. Cuøng luùc ñoù,
Vieät Minh noåi leân hoaït ñoäng ngay trong loøng ñòch, ñaùnh
thöùc daäy loøng uaát haän ñoái vôùi caû “Phaùp thöïc daân” vaø
“Nhaät phaùt xít”. Keát luaän: vaên chöông luøi xuoáng haøng
thöù yeáu, ngöôøi naøo cuõng thaáy böøng leân trong loøng ngoïn
löûa thieâng choáng xaâm laêng vaø muoán xoâng ra tieàn tuyeán.
Coá nhieân, ôû vaøo moät giai ñoaïn nhö theá, laøm baùo vaên
ngheä khoâng theå naøo soáng ñöôïc. Ngöôøi ta chæ muoán tìm
ñoïc nhöõng tôø baùo noùi leân uaát haän vaø nguyeän voïng cuûa
ngöôøi daân, nhöõng tôø baùo gaøo theùt leân nhöõng toäi loãi taày
ñình cuûa thöïc daân vaø phaùt xít, nhöng ai daùm noùi?
Chæ noùi boùng noùi gioù moät chuùt thoâi cuõng ñuû laøm cho
nhöõng keû thoáng trò baét giöõ, cho ñi tuø ñaøy hay ñaùnh ñaäp
cho ñeán cheát vaø ñoùng cöûa baùo lieàn. Baùo bí maät cuûa
khaùng chieán ñöôïc hinh höông nhö saám truyeàn. Nhöõng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 168

ngöôøi khoâng coù gan ñoïc baùo laäu, ñaønh truøm chaên, tìm
nhöõng tôø baùo khaûo cöùu, söu taàm ñeå ñoïc tieâu saàu vaø cuõng
muoán nhaân luùc quoác gia ña söï, hoïc hoûi theâm ñeå môû
mang trí oùc. Tôø “Tri Taân” cuûa oâng Nguyeãn Töôøng
Phöôïng, coù nhieàu nhaø vaên lôùp cuõ hôïp taùc nhö Nguyeãn
Vaên Toá, Nguyeãn Trieäu, Nguyeãn Quang Oaùnh nhôø ñoù cöù
soáng dai daúng maõi. Tôø “Thanh Nghò” cuûa nhoùm Ñaëng
Thai Mai, Ñinh Gia Trinh cuõng ñöôïc nhieàu ngöôøi löu yù,
nhöng troäi hôn heát trong thôøi gian naøy laø tôø “Trung Baéc
Chuû Nhaät” cuûa Nguyeãn Doaõn Vöôïng.

TRUNG BAÉC CHUÛ NHAÄT


GIÖÕA HAI NÖÔC TEÀ VAØ SÔŒ

Noùi thöïc ra thì tôø “Trung Baéc Chuû Nhaät” khoâng ñôïi
ñeán luùc naøy môùi noåi baät treân laøng baùo Vieät Nam, nhöng
ñaõ giöõ ñöôïc moät ñòa vò cao töø laâu laém, ngay töø hoài môùi
xuaát baûn, hoài Phaùp coøn thanh bình baûo hoä ñaát nöôùc ta.
Luùc ñoù, oâng Nguyeãn Vaên Luaän laøm tôø “Trung Baéc”.
Nhôø uy tín töø hoài oâng Nguyeãn Vaên Vónh coøn ñeå laïi, baùo
“Trung Baéc” vaãn ñöôïc ngöôøi Phaùp neå vì cho neân duø
khoâng chaïy baèng caùc baùo haèng ngaøy khaùc nhö “Ñoâng
Phaùp” chaúng haïn, nhöng moãi khi neâu moät yù kieán ra thì
vaãn ñöôïc caùc nhaø caàm quyeàn Phaùp ñaëc bieät löu yù.

http://ebooks.vdcmedia.com
169 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Toâi khoâng hieåu laøm sao Ngoâ Vaên Phuù vaø Hoaøng Höõu
Huy, chuû nhieäm vaø chuû buùt “Ñoâng Phaùp”, nhieàu laàn
muoán ra moät tôø “Ñoâng Phaùp haøng tuaàn” maø laïi khoâng
thi haønh yù ñònh. OÂng Nguyeãn Vaên Luaän xin ra tôø
“Trung Baéc Chuû Nhaät” thì ñöôïc pheùp ngay trong hai
tuaàn. Luùc ñoù, toâi khoâng coøn hôïp taùc vôùi tôø “Trung Baéc”
nöõa: coøn laïi Döông Phöôïng Döïc, Döông Maàu Ngoïc, Mai
Ñaêng Ñeä, Hoà Khaéc Traùng, Nguyeãn Vaên Baân... Neáu toøa
soaïn naøy laøm “Trung Baéc Chuû Nhaät”, chaéc chaén baùo seõ
thaønh côm nguoäi, neân duø ñöôïc pheùp, oâng Luaän vaãn löøng
khöøng khoâng bieát quyeát ñònh ra sao. Cho ñeán moät ngaøy
kia, Nguyeãn Doaõn Vöôïng chaïy sang nhaø toâi, baùo cho bieát
laø anh ñöùng chuû tröông tôø “Trung Baéc Chuû Nhaät” do oâng
Luaän trao toaøn quyeàn cho anh ñöùng laøm.
Vöôïng vaø toâi laø baïn, nhöng thöïc ra thì nhö anh em
moät nhaø. Chính anh ñaõ ñöa toâi vaøo baùo “Trung Baéc”
haøng ngaøy, laøm phoùng vieân, vaø “Raïng Ñoâng” laøm thö kyù
toøa soaïn. Anh em vaãn giao du thaân maät vôùi nhau, rieâng
coù thôøi kyø laøm “Vòt Ñöïc” laø toâi ít khi gaëp Vöôïng, vì anh
khoâng maáy taùn thaønh ñöôøng loái cuûa baùo naøy, maëc daàu
ñi ñaâu ngöôøi ta cuõng noùi ñeán tôø baùo ñoù. Vöôïng ñaët naëng
vaán ñeà xaây döïng hôn laø phaù hoaïi. Vì theá, luùc gaëp toâi
noùi veà tôø “Trung Baéc Chuû Nhaät” vaø ruû toâi hôïp taùc, anh

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 170

noùi roõ ngay ra laø anh nghieâng veà maët xaây döïng vaø muoán
raèng tôø “Trung Baéc Chuû Nhaät” seõ coù moät “daáu” ñaëc bieät,
ñoäc ñaùo caû veà noäi dung laãn hình thöùc, khoâng gioáng caùc
tuaàn baùo ñaõ töøng xuaát baûn ôû Vieät Nam.
Ñaày moät thöù nhöïa môùi. Nguyeãn Doaõn Vöôïng maát aên
maát nguû ñeå nghó caùch trình baøy tôø baùo. Baây giôø, bìa baùo
nhö theá troâng quen maét neân ngöôøi ta coi laø thöôøng, chôù
vaøo luùc ñoù, quaû laø moät saùng kieán taùo baïo: bìa “Trung
Baéc Chuû Nhaät” soá 1 troâng nhö bìa moät soá baùo Life hay
Match. Moãi kyø, caùch trình baøy laïi ñoåi ñi; coøn beân trong
thì caùc tít baøi hoaëc veõ, hoaëc xeáp typo; thaúng, ngang, daày,
moûng, chæ ñôn thuaàn coù chöõ hay keøm hình aûnh, taát caû
ñeàu theo tinh thaàn töø baøi baùo tieát ra.
Veà noäi dung, “Trung Baéc Chuû Nhaät” cuõng hoaøn toaøn
môùi: thay vì cöù mua baøi xeáp ñoáng, roài moãi kyø laáy ra moät
hai baøi töông ñoái coù tính caùch thôøi söï ñeå leân ñaàu roài
keøm nhöõng baøi “voâ haïi” ñaêng naêm naøo cuõng ñöôïc, muøa
naøo cuõng ñöôïc, nhö traêm ngaøn tôø baùo khaùc luùc baáy giôø,
Nguyeãn Doaõn Vöôïng chuû tröông moãi kyø baùo ñeà caäp ñeán
moät vaán ñeà nhöùt ñònh, ñaïi khaùi moät kyø noùi veà chieán
tranh, moät kyø nhaém veà coâ ñaàu, moät kyø nhaém veà hoäi hoïa
maø nhöõng vaán ñeà mang ra vieát ñoù phaûi thieát thöïc, saùt

http://ebooks.vdcmedia.com
171 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

vôùi thöïc teá, gaén lieàn vôùi thôøi söï, maø neáu ñi tröôùc thôøi
cuoäc caøng hay.
Toâi töùc Nguyeãn Doaõn Vöôïng vì anh ta khoù tính, laøm
vieäc gì cuõng muoán cho toaøn chaân, toaøn myõ - maø theo toâi
thì chaân, thieän, myõ hoaøn toaøn, coù bao giôø laïi theå hieän
ñöôïc ôû ñôøi naøy? Moãi khi suy nghó tìm vaán ñeà gì khai
thaùc, coù khi anh thöùc saùng ñeâm nhö con ma, ñi laïi trong
buoàng saùch ñeå tìm taøi lieäu vaø ghi cheùp nhöõng ñieàu baät
ra trong trí oùc; nhö theá cuõng chaúng laøm sao, nhöng aùc
haïi laø saùng hoâm sau, anh sang nhaø toâi keâu daäy thöïc
sôùm, ñeå phoâ baøy yù kieán roài ñi thuùc giuïc caùc anh em vieát
baøi, trieät ñeå khai thaùc töøng vaán ñeà. Coù vaán ñeà vieát moät
kyø baùo thì taïm ñuû, nhöng cuõng coù nhöõng vaán ñeà ra ñeán
boán, naêm soá baùo lieàn môùi söû duïng heát taøi lieäu, hay trình
baøy yù kieán. Vöôïng laøm taát caû caùc coâng vieäc aáy, coøn toâi
thì saép xeáp, laøm tít, ñaët thöù töï vaø söûa chöõa caùc baøi ñeå
cho taát caû ñeàu nhaát trí, phoái hôïp cho coù heä thoáng vaø
laøm tít ñeå cho ñoäc giaû ham maø ñoïc. Laøm xong caùc coâng
vieäc aáy roài, toâi chuyeån laïi traû Vöôïng; neáu coù theâm yù
kieán hay taøi lieäu hoaëc coù söï vieäc gì môùi xaûy ra lieân quan
ñeán caùc baøi saép ñöa xeáp chöõ, anh laïi söûa nöõa, tìm theâm
tranh aûnh ñeå gaøi vaøo baøi vaø nhieàu khi anh vuøng ñöùng
daäy chaïy ñi maát huùt ñeå tìm moät anh naøo khaùc nöõa vieát

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 172

theâm cho moät baøi lieân quan ñeán vaán ñeà, maø anh bieát
raèng ngöôøi baïn aáy coù thöøa khaû naêng vaø hieåu bieát veà vaán
ñeà muoán noùi.
Laøm baùo nhö vaäy, khoâng theå vieát gì thì vieát, nhöng
phaûi vieát nhöõng baøi theo nhöõng muïc ñeà vaø tinh thaàn do
toøa soaïn thaûo luaän vaø quyeát ñònh. Cuõng vì theá, söï ñoaøn
keát cuûa toøa soaïn vôùi ban giaùm ñoác heát söùc chaët cheõ, maø
nhöõng ngöôøi vieát phaûi tham khaûo taøi lieäu, vaø vieát thöïc
nhanh. Bôûi vì coù nhieàu khi, thí duï baùo baét ñaàu in ngaøy
thöù naêm, maø thöù hai môùi bieát caàn vieát veà vaán ñeà gì,
ngöôøi vieát phaûi laøm theá naøo noäi trong hai ngaøy thöù ba,
thöù tö, ñi tìm taøi lieäu hay ñi phoùng söï, phoûng vaán ñeå
veà vieát cho kòp baøi ñöa chieàu thöù tö hay saùng thöù naêm
laø cuøng. Vaøo luùc ñoù laø luùc haàu heát ngöôøi ta vieát baùo theo
kieåu “döôõng laõo”, laøm moät tôø nhö tôø “Trung Baéc Chuû
Nhaät” thaät laø vaát vaû, nhöng nhôø caùch quaûng caùo, phaùt
haønh, coå ñoäng ruøm beng, baùo chaïy oà aït ngay töø soá ñaàu,
neân anh em cuõng khoâng thaáy meät moûi laém, traùi laïi phaán
khôûi vaø haêng haùi hôn leân.
Daàn daàn, soá anh em bænh buùt taêng leân gaáp ñoâi, gaáp
ba, thay vì chæ coù Vöôïng, Hoà Khaéc Traùng, Sôû Baûo Doaõn
Keá Thieän vaø toâi luùc ñaàu. Toøa soaïn taêng cöôøng coù theâm
Ñaøo Trinh Nhaát, Vaên Haïc Leâ Vaên Hoøe hôïp taùc thöôøng

http://ebooks.vdcmedia.com
173 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

tröïc, coøn vieát baøi khoâng nhaát ñònh thì coù Nguyeãn Huyeàn
Tónh, Ngoâ Taát Toá, Hoà Khaéc Quaûng, Huyeàn Haø Nguyeãn
Lan Hoøa, Hoà Dzeánh, Tuøng Hieäp, Nguyeãn Tuaân... vaø sau
naøy coù cuï Nguyeãn Quang Oaùnh dòch cho taäp “An Töû
Xuaân Thu” vaø cuï Buøi Kyû moãi kyø cho moät baøi “Phöông
Phaùp Hoïc Chöõ Nho”.
OÂng Ñaøo Trinh Nhaát cuõng nhö caùc cuï Buøi Kyû, Nguyeãn
Quang Oaùnh daêm thì möôøi hoïa môùi ñeán nhaø baùo noùi ñoâi
ba caâu chuyeän. Toøa soaïn, laøm thöôøng tröïc coù Hoà Khaéc
Traùng, Leâ Vaên Hoøe, Huyeàn Haø, Tuøng Hieäp vaø toâi. Hoà
Khaéc Traùng, buùt hieäu laø Hoàng Lam, luùc naøo cuõng hôùt hô
hôùt hoaûng nhö saép chaïy ñi laøm aùp phe (thöïc ra anh ñi
huùt), ñuùng laø moät ngöôøi laøm baùo: anh raát thính tai, thaâu
löôïm ñöôïc nhieàu tin töùc maø vieát laïi nhanh, vieát ñuû moïi
maët, vieát baát keå ôû ñaâu vaø baát keå luùc naøo cho nhieàu tôø
baùo cuøng moät luùc, nhöng luùc naøo cuõng thieáu tieàn, baï ai
cuõng vay, nhöng ñöôïc moät caùi laø vay coù traû. Cuøng vôùi
Ngoïc Thoû, luùc naøo anh cuõng boûm beûm nhai traàu, moâi ñoû
toe toeùt, tay caàm moät taäp giaáy vaø, raát trô, baát cöù ai cuõng
gaï laøm quen cho kyø ñöôïc, mieãn laø laáy ñöôïc tin töùc thì
thoâi, chöûi hay khen anh khoâng bao giôø kyø quaûn.
Tuøng Hieäp cuõng laø moät trang thính tai nhö Hoà Khaéc
Traùng, nhöng chæ trong phaïm vi nhöõng chuyeän gia ñình

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 174

cuûa ngöôøi ta. Khoâng hieåu nhôø heä thoáng aêng ten naøo, anh
raát thoâng thaïo, nhöng bieát ñeå ñaáy, hoaëc tieát loä “töøng
gioït” cho anh em nghe chôi, chôù khoâng vieát leân treân
baùo, vì anh raát “nguyeân taéc” trong yù nieäm veà ñôøi tö vaø
ñôøi coâng cuûa ngöôøi ta: oâng laø thöôïng thö, boä tröôûng maø
laøm haïi daân, haïi nöôùc thì toâi ñaû, nhöng oâng aên chôi côø
baïc, nguû baäy, nguû baï thì toâi khoâng bieát vaø toâi khoâng
muoán bieát. Coù leõ Tuøng Hieäp Nguyeãn Xuaân Hieäp phaûi
phaân ñònh roõ raøng nhö theá, laø vì chính anh khoâng muoán
ai troän loän ñôøi tö vaøo vôùi ñôøi coâng cuûa chính anh. Hieäp
laø con trai moät cuûa moät nhaø coù mieáng aên ôû Haøng Boà,
soáng moät ñôøi töông ñoái ñaày ñuû töø taám beù. Cuoäc ñôøi anh
bình thaûn, voâ lo löï, laøm baùo laáy tieàn ñeå tieâu theâm; tuy
coù yeâu ngheà thöïc, nhöng yeâu röôïu, yeâu caùi ñeïp cuûa phuï
nöõ vaø yeâu söï cöôøi côït, söï vui nhoän coøn hôn theá.
Cho ñeán baây giôø, toâi chöa thaáy moät ngöôøi naøo bieát
nhieàu truyeän quaáy, truyeän tieáu laâm Ta, Taàu, Taây, AÁn...
nhö Tuøng Hieäp. Baát cöù ai noùi veà vaán ñeà gì nghieâm chænh
ñeán ñaâu, anh cuõng ñeà vaøo ñöôïc moät truyeän “maën”, moät
truyeän “maïc xaây de”, moät truyeän “ñeåu” vaên hoa nghóa lyù
ñeå cho ta cöôøi côït vaø baát cöù ngöôøi naøo, duø quan troïng
ñeán chöøng naøo, cuõng hoùa ra taàm thöôøng, maát thieâng .

http://ebooks.vdcmedia.com
175 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Vì theá, maëc daàu laøm phoùng vieân vaø bænh buùt vieát ñieàu
tra vaø truyeän ngaén, Tuøng Hieäp ôû baùo naøo cuõng phuï traùch
muïc thaû vòt, muïc vui nhoän, gioïng vaên khoâng aùc nhöng
laøm cho nhieàu ngöôøi töùc khoâng chòu ñöôïc, vì theá môùi xaûy
ra vuï Clau- de Bourrin trong Hoäi Kòch Baéc Kyø ñem binh
toâm töôùng caù ñeán tröôùc cöûa baùo “Trung Baéc Chuû Nhaät”
ñoøi xin tí huyeát cuûa anh, nhöng, nhôø Vöôïng, vöøa tung
vöøa höùng, vöøa khuyeân can, vöøa ñe doïa duøng voõ löïc, neáu
caàn, neân coâng vieäc eâm thaám vaø töôùng caù binh toâm ruùt
ra veà, khoâng troáng khoâng keøn.

Tuy nhieân, Hieäp vaãn khoâng vì theá maø chuøn tay vieát.
Sau naøy, vaøo luùc Phaùp trôû laïi Haø Noäi, ngöôøi mình taûn
cö khaùng chieán ra ngoaøi, Hieäp khoâng coù baùo ñeå vieát nöõa,
tieáp tuïc treâu töùc ngöôøi ta baèng baùo mieäng ôû trong thaønh,
vì theá maáy oâng Taây lai uaát khoâng chòu ñöôïc, ñaõ baén
Hieäp cheát giöõa luùc ñôøi anh ñang “xanh leân khoâng bieát
bao nhieâu hy voïng”.

Vaên Haïc Leâ Vaên Hoøe traùi ngöôïc haún vôùi Hieäp. Tuøng
Hieäp quaáy bao nhieâu, treû bao nhieâu, vui ñôøi bao nhieâu
thì Vaên Haïc Leâ Vaên Hoøe laïi nghieâm baáy nhieâu, trònh
troïng baáy nhieâu vaø giaø baáy nhieâu. Ngöôøi ñoïc baùo xem
vaên Leâ Vaên Hoøe, taùc giaû nhöõng cuoán nhö “Taàm Nguyeân
Töï Ñieån”, soå haøng traøng chöõ nho ra trong caùc baøi baùo,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 176

töôûng ñaâu Leâ Vaên Hoøe khoâng laø moät oâng luï khuï thì
cuõng raâu ria ñaïo maïo, coù chaùu noäi chaùu ngoaïi roài. Laàm.
Vaên Haïc Leâ Vaên Hoøe cuõng sít soaùt cuøng tuoåi vôùi chuùng
toâi khi ñoù, nhöng cuõng nhö Ñaøo Trinh Nhaát, anh coù moät
tö theá hôn nhieàu anh em khaùc, laø vì anh laø ngöôøi... Taây
pha Nho, theâm caùi ñöùc tính vieát khoûe, vieát nhanh maø
laïi soáng ngaên naép, giöõ ñöôïc nhieàu taøi lieäu, neân baát cöù
vaán ñeà gì neâu ra trong “Trung Baéc Chuû Nhaät” vaø “Baùo
Môùi”, anh thöôøng vôùi tay ra laø coù.
Caâu chuyeän sau ñaây laø moät chuyeän thöïc veà Leâ Vaên
Hoøe: anh ta noùi nhieàu khoâng cheâ ñöôïc, noùi thieân hoâ baùt
saùt, noùi khoâng ñeå cho ai noùi xen vaøo ñöôïc moät caâu.
Thaäm chí coù laàn, khoâng nhôù ñeà caäp ñeán vaán ñeà gì, anh
noùi nhieàu ñeán noãi phaùt ho hen leân. Moät ngöôøi, thöøa dòp
anh ho, laép baép saép noùi xen vaøo thì... khoâng, caùc baïn
khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc Leâ Vaên Hoøe xöû söï ra sao!
Anh giô caû hai tay leân xua xua, ra hieäu baûo oâng kia
ñöøng noùi, ñeå cho anh... ho noát roài noùi tieáp, vaø keát cuïc
laø ñeán luùc ñöùng leân ra veà, oâng baïn khoâng noùi ñöôïc moät
caâu naøo heát. Vì theá, toâi baên khoaên khoâng hieåu Leâ Vaên
Hoøe cöù noùi nhö theá thì coøn thôøi giôø ñaâu maø vieát, vieát
“Trung Baéc Chuû Nhaät”, vieát “Baùo Môùi”, vieát saùch, laïi
vieát xaõ thuyeát cho “Vieät Baùo” cuøng vôùi moät soá baïn höõu

http://ebooks.vdcmedia.com
177 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

khaùc ñeå cho Phaïm Leâ Boång kyù teân “Leâ Hoaøng Long” vaø
nhaän laø cuûa mình vieát ra. Nhieàu laàn, toâi ñònh hoûi Leâ
Vaên Hoøe noùi suoát ngaøy nhö theá, coøn thì giôø ñaâu maø vieát,
thì Tuøng Hieäp, thoå coâng Haø Noäi, cho toâi hay laø phuùc
cho Vaên Haïc Leâ Vaên Hoøe, anh ta laïi neå vôï - neå, chôù
khoâng phaûi sôï - veà ñeán nhaø laø khoâng ho he moät tieáng,
im cöù thin thít nhö laø thòt naáu ñoâng.

ÑAØO TRINH NHAÁT

Ñaøo Trinh Nhaát laø moät thaùi cöïc cuûa Leâ Vaên Hoøe. Hoøe
noùi nhieàu bao nhieâu thì Ñaøo Trinh Nhaát laïi ít noùi baáy
nhieâu. OÂng khoâng naêng ñeán nhaø baùo, cöù ñuùng ngaøy ñuùng
thaùng ñeû ra baøi xong thì coù tuøy phaùi ñeán laáy baøi ñöa
veà; ñoâi khi, daïo leân baùo quaùn laáy ít tieàn tröôùc veà tieâu.
Anh em ñeàu ngaùn vì oâng noùi khoan thai, chaäm chaïp, yeáu
ôùt; ñaõ theá coù khi ñeán möôi, möôøi laêm phuùt môùi noùi moät
caâu; xong, ngoài xì ra ñaáy. Bò Taây truïc xuaát ôû Nam ra vì
bò ngôø laø choáng Phaùp vaø thaân Nhaät, oâng Nhaát xì ra
khoâng noùi, coù theå laø vì buoàn - nhieàu ngöôøi ngôø theá, vieän
leõ oâng ôû Nam ñaõ laâu ngaøy, quen thuoäc vôùi laøng baùo ôû
Nam hôn laø Baéc. Thöïc ra, tính oâng töø xöa ñeán nay vaãn
theá. Trong suoát thôøi kyø toâi ôû Nam, naèm huùt ôû ñöôøng
Lefeøbvre, Nhaát vaãn cöù xì ra nhö theá; maët oâng luùc naøo

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 178

cuõng beäch baïc, laïnh leõo, nhaát laø moãi khi cöôøi thì caøng
laïnh leõo quaù laøm cho ngöôøi ñoái thoaïi vôùi oâng laàn ñaàu
ôn ôùn nôi xöông soáng vaø khoâng theå coù caûm tình ngay;
nhöng bieát Nhaát laâu ngaøy, anh em thaân ñeàu nhaän oâng
laø moät ngöôøi chung thuûy, tröôùc sau nhö moät vaø ñoái xöû
raát taän tình vôùi baïn. Vieäc oâng ñöùng ra laøm tôø “Caûi Taïo”
cho Phaïm Vaên Thuï - maø ngöôøi ñaàu tieân oâng noùi vôùi Thuï
môøi veà hôïp taùc laø toâi - cuõng nhö vieäc oâng vieát baøi cho
baùo “Vì Daân” cuûa Hoäi Ñoàng An Daân, moät phaàn lôùn, theo
toâi, laø vì caùi tình ñoái vôùi hai ngöôøi baïn cuûa oâng luùc baáy
giôø laø baùc só Phaïm Vaên Phaùn vaø oâng Mai Ngoïc Thieäu.
Giuùp cho tôø “Trung Baéc Chuû Nhaät”, oâng vì tình vôùi cuï
Luaän vaø Nguyeãn Doaõn Vöôïng nhieàu hôn; nhöng luùc ñaàu,
oâng vaãn giöõ gìn, chæ kyù teân XYZ, sau roài môùi kyù laø Quaùn
Chi vaø maõi sau naøy, hieåu bieát roõ Vöôïng hôn, oâng môùi
chòu ñeå baùo quaûng caùo roõ caùi teân Ñaøo Trinh Nhaát. Luùc
aáy, ñoái vôùi laøng baùo Baéc, oâng ñaõ quen vôùi ñoäc giaû roài:
nhöõng baøi söu taàm, nghieân cöùu cuûa oâng ñöôïc ngöôøi ta
tìm ñoïc, moät phaàn vì taøi lieäu suùc tích, maø moät phaàn
cuõng vì oâng ñaõ kheùo laøm nhöõng caùi tít khieán cho ñoäc
giaû giöït gaân, muoán ñoïc xem trong baøi oâng noùi gì. Loaït
baøi “Vöông Döông Minh”, tuy nhieân chæ ñöôïc moät soá
ngöôøi ham chuoäng. Ñoäc giaû “Trung Baéc Chuû Nhaät” meâ

http://ebooks.vdcmedia.com
179 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Ñaøo Trinh Nhaát laø vaøo hoài oâng vieát tieåu thuyeát daøi nhö
“Coâ Tö Hoàng”, “Con Quyû Phong Löu”... khaû dó ñoái ñòch
ñöôïc laïi vôùi nhöõng truyeän daøi cuûa Leâ Vaên Tröông luùc aáy
ñang laøm möa laøm gioù trong laøng tieåu thuyeát vaø ñoàng
thôøi cuõng laø tieåu thuyeát gia soá moät cuûa nhaø xuaát baûn
Taân Daân, ñöôïc oâng Vuõ Ñình Long heát loøng chieàu chuoäng.
Thaáy tieåu thuyeát cuûa Ñaøo Trinh Nhaát ñöôïc ngöôøi ta ñoïc
say meâ, oâng Vuõ Ñình Long nhôø Vuõ Ngoïc Phan ñieàu ñình
oâng vieát theâm cho “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy”, nhöng oâng
Nhaát raát phaân minh: oâng nhaän lôøi vieát cho nhaø Taân
Daân, nhöng khoâng vieát tieåu thuyeát, chæ vieát nhöõng baøi
söu taàm, khaûo cöùu veà vaên hoïc, toân giaùo. Söï hôïp taùc
khoâng ñöôïc laâu vì “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” bò moät vaøi cha
coá Taây luùc aáy laøm khoù deã vì moät baøi noùi veà ñöùc baø
Maria vaø chuùa Gieâ Su, “vieát khoâng ñuùng theo Kinh
Thaùnh”.
Caùi vieäc cha coá Taây luùc aáy chôi ngang xöông nhö vaäy
ñaõ laøm cho caùc kyù giaû khoâng haøi loøng. Vaên Haïc Leâ Vaên
Hoøe cho Nhaát vieát theá laø ñuùng; Hoàng Lam Hoà Khaéc
Traùng cuõng vaäy; rieâng Huyeàn Haø laø ngöôøi theo ñaïo Coâng
giaùo thì khoâng noùi gì, chæ mæm cöôøi. Laø vì thöïc ra Huyeàn
Haø khoâng thích nhöõng chuyeän loâi thoâi nhö theá: ngoaøi
vieäc dòch truyeän töø Anh ngöõ sang Vieät ngöõ cho “Trung

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 180

Baéc Chuû Nhaät”, nhö “Chaøi”, “Böùc Maøn Sôn”, “Con Ñöôøng
Nguy Hieåm”... vaø moät soá truyeän ngaén cuûa caùc danh vaên
ngoaïi quoác, Huyeàn Haø khoâng muoán baøn taùn ñeán vieäc gì,
ngoaøi vieäc ñaùnh baøi.
Huyeàn Haø cuøng hoïc moät tröôøng, theo cuøng lôùp, vaø
ngoài cuøng moät baøn vôùi toâi. Anh khaù veà caû vaên chöông
laãn toaùn, nhöng löôøi vaøo soá daùch vì ngay töø luùc aáy anh
ñaõ ham ñaùnh baïc - ñaùnh baïc ngay caû trong khi coâ
Lataste giaûng veà söû ñòa. Sau naøy ra ñôøi, vaãn chôi bôøi ñi
laïi vôùi nhau, toâi bieát laø anh ñaùnh baïc döõ doäi, nhöng
khoâng luùc naøo toâi ñaû ñoäng, vì toâi bieát töø thuôû beù, anh
ñaõ soáng thieáu tình thöông trong moät gia ñình giaøu coù ôû
ñöôøng Haøng Troáng, maø raát ít ngöôøi bieát chuyeän ñau
thöông aáy. Tuy ñaõ lôùn tuoåi, chuùng toâi ra ñôøi vaãn giao
du vôùi nhau nhö luùc haõy coøn beù nhoû: toâi coù caùi aám coø
bay ñeå pha traø ban ñeâm luùc vieát vaên, ñem ra khoe vôùi
Huyeàn Haø, coøn Huyeàn Haø moãi khi coù moät cuoán truyeän
tình “hy höõu" - keøm tranh veõ - ñaïp hoäc toác ñeán cho toâi
möôïn ñeå coi, vaø luùc thì cho moät ít ”Leä chi hoàng traø",
luùc thì cho bao thuoác laù Myõ - luùc aáy khoâng coù thuoác laù
Myõ nhö baây giôø - hay moät vaøi ñieáu thuoác laù Nga, luùc thì
cho moät goùi ñöôøng nguyeân töû “laï laém, toa aï, chæ caàn cho moät
tí thoâi cuõng ñuû laøm ngoït caû moät ly caø pheâ lôùn ”. Tình baïn nhaøn

http://ebooks.vdcmedia.com
181 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

nhaït nhö nöôùc laïnh, keùo daøi nhö theá cho ñeán luùc Phaùp
ñaùnh Vieät ôû Haø Noäi thì toâi veà moät caên nhaø nghæ maùt ôû
Ñaàm Linh Ñöôøng, roài töø ñoù ra haäu phöông theo khaùng
chieán; coøn Huyeàn Haø ôû laïi. Ñeán khi trôû veà, toâi ñi qua
Haøng Troáng, vaøo hoûi thaêm anh, thì anh ñaõ maát vì coù
moät boïn lính leâ döông vaøo quaáy ôû tieäm aûnh cuûa oâng
Höông Kyù; anh can thieäp vaø bò boïn chuùng baén vaøo sau
löng trong luùc anh quay löng laïi ñeå treøo leân thang gaùc.
Cuõng khi ñoù, toâi cuõng nghe thaáy noùi Nghieâm Xuaân Laõm
cuøng vôùi gia ñình cheát caû vì Taây neùm löïu ñaïn xuoáng caùi
haàm maø oâng vôùi gia ñình truù aån; Vieät Baèng bò baén ôû
moät ngoaïi oâ; Nguyeãn Trieäu Luaät, Phan Traàn Chuùc cuõng
khoâng coøn nöõa. Nghe thaáy theá, toâi buoàn muoán khoùc, ñi
moät mình ôû ven hoà, ñoïc moät mình caâu thô cuûa Thao
Thao noùi veà chim seáu “beân hoà cöùt traéng khoâ”. Töø choã saâu
thaúm nhaát cuûa loøng, toâi nghe thaáy moät caùi gì roõ reät hôn
tröôùc cuoàn cuoän leân, cuoàn cuoän leân. Coøn nhôù coù moät laàn,
khoâng xa, toâi ñaõ nghe thaáy moät caùi gì manh nha trong
tim oùc, vaø luùc aáy toâi tieân caûm raèng caùi gì ñoù seõ thay
ñoåi raát nhieàu yù nieäm veà neáp soáng, veà caùch nghó vaø caû
ngheà nghieäp cuûa toâi. Thì hoâm nay ñaây, “caùi gì ñoù” ñaõ
hieän ra roõ reät hôn tröôùc moät chuùt: laøm baùo khoâng theå
laø chæ ñeå chôi hay kieám tieàn, ngöôøi laøm baùo phaûi traû

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 182

nhieàu thöù nôï hôn ngöôøi khaùc vì ngöôøi laøm baùo bieát
nhieàu hôn, caûm nhieàu hôn vaø cuõng soáng gaàn vôùi thöïc teá
xaõ hoäi hôn ngöôøi khaùc. Ñöôïc roài, ngöôøi ta baûo laøm baùo
laø noùi laùo aên tieàn , maëc hoï; nhöng ngöôøi laøm baùo chaân chính
khoâng theå vaø khoâng bao giôø quan nieäm ngheà nghieäp cuûa
mình nhö vaäy. Hôn caû ai heát, hoï bieát raèng baùo chí laø
moät boä moân vaên hoùa phaûn aùnh sinh ñoäng nhaát, ñaày ñuû
nhaát tính chaát cuûa moät cheá ñoä vaø cho moät cheá ñoä xaõ
hoäi, khoâng nhöõng noùi leân - ñuùng nhö lôøi oâng Nguyeãn
Vaên Vónh ñaõ noùi vôùi Hy Toáng - noùi leân phaåm chaát hoaëc
vaên minh öu vieät, hoaëc thoaùi hoùa cuûa cheá ñoä aáy, maø coøn
ñi saâu vaøo töøng tình tieát, taâm tö cuûa con ngöôøi, töøng
khía caïnh trôù treâu, uaån khuùc, giaû taïo cuûa cheá ñoä.
Trung thaønh vôùi lyù töôûng choáng aùp böùc, chuoäng tieán
boä maø quyeàn lôïi tinh thaàn cuûa con ngöôøi ñaõ uûy thaùc cho
noù, baùo chí luoân luoân coù tính naêng tranh ñaáu vaø xaây
döïng. Coù khi ñeå thöïc hieän söù maïng aáy, ngöôøi laøm baùo
haønh ñoäng trôn tru, eâm ñeïp, bình thöôøng; nhöng trong
raát nhieàu tröôøng hôïp, khoâng theå yeân oån, bình an nhö
caùc taàng lôùp ngöôøi daân khaùc.
Laø vì quyeàn lôïi daân toäc nhieàu khi traùi ngöôïc vôùi
quyeàn lôïi cuûa moät cheá ñoä, hay cuûa moät chính phuû, neân
maâu thuaãn thöôøng phaùt sanh, taïo ra nhöõng ñieàu traùi

http://ebooks.vdcmedia.com
183 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

nghòch, uaát haän, baát coâng. Vì theá baùo chí phaûi kinh qua
nhöõng nghòch caûnh, thaêng traàm, maø ngöôøi laøm baùo -
cuõng nhö laøm chính trò - thöôøng bò vu caùo, haønh haï, tuø
toäi, ñaày aûi hay cheát oan, cheát öùc.
Ngöôøi laøm baùo ñaõ bò thieân haï khinh khi laø loaïi ngöôøi
noùi laùo aên tieàn, laïi coøn mang caùi tieáng laø daïi nöõa. Taïi
sao cöù chöôùng aùch, choáng ñoái laøm gì? Taïi sao khoâng laøm
nhö bao nhieâu ngöôøi khaùc guïc maët, cuùi ñaàu nhaän keû thuø
laøm baïn ñeå chuùng thí cho côm thöøa canh caën maø aên?
Taïi sao khoâng nghe lôøi chuùng nhö choù nghe lôøi chuû, caàm
göôm caàm suùng ñeå gieát caû cha meï mình, anh em mình,
hoï haøng laøng maïc nhaø mình? Hôõi taát caû caùc nhaø vieát
baùo ñaõ cheát vaø coøn soáng, hôõi taát caû caùc anh em kyù giaû
ôû beân naøy vaø beân kia laèn möùc, nghó ñeán bao nhieâu khoå
aûi cuûa caùc anh, nghó ñeán bao nhieâu ngoä nhaän maø ngöôøi
ta gaùn cho caùc anh, nghó ñeán bao nhieâu coâng trình tranh
ñaáu aâm thaàm, laëng leõ, khoâng caàn ai bieát cuûa caùc anh,
toâi môùi thöïc hieåu chöõ “ñoaïn tröôøng” noù theá naøo, vaø cuõng
töø luùc ñoù toâi môùi thaáy, trong quyõ ñaïo cuûa ngheà baùo, toâi
caàn phaûi laøm moät caùi gì khaùc tröôùc, thöïc teá hôn tröôùc,
maø cuõng laø ñeå xöùng ñaùng vôùi nhöõng anh em xa gaàn hôn
tröôùc.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 184

Phaûi, toâi nghó nhö theá vaø toâi caûm thaáy böøng böøng
ngöôøi leân nhö theå muoán ra ngay tieàn tuyeán ñeå hoûi caùi
nôï maùu cuûa thöïc daân ñoái vôùi anh em ñoàng baøo toâi.
Nhöng... veà chieàu, gioù Hoà Göôm thoåi laïnh, möa bay nhö
raây boät laøm cho quaàn aùo vaø caû loøng ngöôøi aåm öôùt, toâi
caûm thaáy neáu khoâng vaøo “Le Lac” uoáng maáy caùi “pun
xoâ” ñeå söôûi aám loøng thì buoàn khoâng chòu ñöôïc, buoàn cheát
maát. Vaø, ngay ñeâm hoâm ñoù, toâi queân heát bao nhieâu beø
baïn ñaõ cheát, toâi queân heát taát caû nhöõng yù nghó cao ñeïp
ban ngaøy...

Roài ngaøy thaùng troâi qua, toâi tieáp tuïc vieát thaät nhieàu,
vieát chí töû ñeå soáng moät cuoäc ñôøi ñaày ñuû, pheø phôõn vôùi
gaø, choù, chim choùc, caây caûnh... cho ñeán luùc quaân ñoäi
Phaùp thua heát traän noï ñeán traän kia vaø daân chuùng baét
ñaàu baùn nhaø baùn cöûa ñeå leân ñöôøng vaøo Nam. Quaûn lyù
vaên kheá Deroche, cuõng ruïc ròch ñem vaên phoøng ñi luoân,
göûi cho toâi moät thö yeâu caàu, trong thôøi gian moät thaùng,
phaûi ñem traû vaên phoøng soá tieàn ba traêm ngaøn ñoàng maø
toâi coøn thieáu “neáu khoâng theá thì hai caùi nhaø toâi caàm seõ
ñöa ra baùn ñaáu giaù”.

Toâi nhôù luùc ñoù laø thaùng chaïp aâm lòch, trôøi reùt nhö
caét da caét thòt, suoát ngaøy toâi ñi möôïn tieàn ñeå traû quaûn
lyù vaên kheá maø khoâng ai cho möôïn ñöôïc laáy naêm ngaøn

http://ebooks.vdcmedia.com
185 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ñoàng. Thaát voïng quaù, toâi lì, coá khoâng nghó ñeán chuyeän
baàn tieän ñoù nöõa. Ñeâm giaùng sinh naêm aáy, toâi coá giöõ cho
loøng bình thaûn, töï baûo mình luùc ñi naèm: “Maáy naêm nay
ôû haäu phöông, mình khoâng nghe chuoâng nhaø thôø, naêm
nay phaûi coá thöùc xem noù coù gì ñaëc bieät khoâng”. Nhöng
roài toâi nguû luùc naøo khoâng bieát vaø toâi giöït mình thöùc daäy
vaøo luùc chuoâng nhaø thôø reo gaàn heát. Giöït mình vì toâi
vöøa naèm thaáy moät giaác mô voâ nghóa. Toâi mô mô maøng
maøng thaáy Huyeàn Haø töø caàu thang gaùc nhaø toâi ñi leân
phía ñaàu giöôøng toâi; anh vaän boä aâu phuïc maàu xaùm ñaäm,
y nhö luùc soáng, vaø hoûi toâi: “Maøy laøm sao maø maët muõi
raàu ró theá?”. Toâi ñaùp ñuùng nguyeân vaên nhö theá naøy: “Tao
khoå hôn con choù, ñi xoay tieàn khoán naïn maø khoâng
ñöôïc”.
Huyeàn Haø thaûn nhieân, gaät ñaàu, roài tieáp: “Maøy noùi
thaät ñaáy aø? Neáu quaû nhö theá, tao giuùp maøy”. Chæ coù theá,
roài toâi thöùc daäy. Con choù suûa maáy tieáng ôû döôùi nhaø. Toâi
noùi chuyeän vôùi vôï giaác moäng vöøa qua vaø keát luaän: “Voâ
lyù heát söùc. Moät ngöôøi cheát maø hieän veà baûo giuùp cho
ngöôøi soáng, nghe khoâng theå ñöôïc. Boá maøy doùc quaù, doùc
luùc soáng, maø cheát ñi vaãn coøn doùc nhö thöôøng”. Nhöng
vôï toâi khoâng chaáp nhaän luaän cöù ñoù, vì tin raèng nhöõng
ngöôøi luùc soáng thoâng minh, maø bò baát ñaéc kyø töû, thöôøng

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 186

linh thieâng hôn nhieàu ngöôøi khaùc. Toâi phuû nhaän tö


töôûng aáy, nhöng trong thaâm taâm, toâi töï nhuû hoâm naøo
phaûi hoûi thaêm moä Huyeàn Haø ôû ñaâu ñeå ñeán vieáng anh
moät chuùt. Tuy nhieân yù ñònh aáy khoâng theå thöïc hieän
ñöôïc, vì moãi ngaøy, vieäc xoay tieàn caáp baùch hôn. Moät
hoâm, Buøi Caåm Chöông, chuû nhieäm baùo “Hoà Göôm” tìm
toâi hoûi coù phaûi toâi caàn tieàn thöïc khoâng, roài anh höùa ñi
tìm ngöôøi cho vay. Toâi khoâng töø choái, nhöng cöôøi vaøo
muõi Chöông maø baûo: “Boá maøy haøng tuaàn xoay coù maáy
traêm ñoàng laáy baùo maø coøn khoâng noåi, laïi noùi chuyeän vay
maáy chuïc vaïn cho tôù, boá maøy ñuøa ñaáy chöù?”. Buøi Caåm
Chöông khoâng noùi, nhöng toái hoâm aáy ñi xe ñaïp ñeán nhaø
toâi - anh laø Chöông Muø nhöng ñi xe ñaïp lieàu khoâng chòu
ñöôïc - baùo cho bieát laø mai coù oâng chuù anh tôùi tìm toâi
noùi chuyeän.
Noùi chuyeän thì môùi bieát oâng chuù aáy cuõng ñeùt nhö laø
boïn toâi, nhöng oâng laø moâi giôùi ñi vay vaø noùi chaéc laø vay
ñöôïc. Nhöng ñi ñeán ba boán choã maø cuõng khoâng vay ñöôïc
ñoàng naøo. Toâi baét ñaàu thaát voïng thì gaëp Tuaát, thö kyù
cuûa Deroche, moät ngöôøi baïn cuûa Chöông vaø toâi, coù tieáng
laø laøm aên khaám khaù, nhöng Tuaát cuõng khoâng coù tieàn.
Anh cuõng höùa giuùp toâi vaø baûo neáu xoay ñöôïc seõ keâu ñieän
thoaïi cho toâi lieàn. Toâi öø aøo göôïng gaïo, vì moät ngaøn phaàn

http://ebooks.vdcmedia.com
187 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

khoâng tin ñöôïc moät; nhöng moät buoåi saùng, Tuaát keâu toâi
thaät vaø baûo ñeán chieàu thöù ba tôùi thì laïi vaên phoøng
chöôûng kheá. Ñuùng hoâm ñoù, toâi laïi vaø ngoài chôø. Deroche
thaáy toâi, cho môøi vaøo tröôùc vaø hoûi coù tieàn chöa. Toâi noùi:
“Coù ngöôøi cho vay roài”. Toâi ñöa maét nhìn Tuaát hoûi ai,
thì Tuaát luoáng cuoáng: “Ngöôøi cho vay chöa ñeán, ngoài chôø
moät luùc xem sao”.
Thaát voïng khoâng theå taû ñöôïc, toâi ñònh ra veà thì Tuaát
reo leân “Kia roài!” vaø baûo toâi vaøo ngay vaên phoøng laøm
giaáy. Tröôùc maët quaûn lyù vaên kheá, moät quaû phuï aên vaän
ñoà ñen, ñöa theû kieåm tra ra vaø noùi vôùi quaûn lyù vaên kheá
raèng baø baèng loøng laáy ra ba chuïc vaïn trong soá tieàn baø
göûi vaên phoøng chöôûng kheá cho toâi möôïn. Tænh haún
ngöôøi, toâi cuõng ñöa kieåm tra ra cho chöôûng kheá laøm giaáy
tôø; xong roài, caû hai ngöôøi cuøng kyù. Luùc ñoù, toâi môùi lieác
xem thieáu phuï cho toâi vay teân laø gì, ôû ñaâu, maø laïi toát
nhö theá ñöôïc. Ñaàu oùc toâi nhö coù söông muø; toâi troâng baø
mang maùng nhôù coù gaëp vaøi laàn, nhöng ngay luùc ñoù thì
khoâng nhôù laø gaëp ôû ñaâu. Ñeán luùc ra veà, toâi lieàn hoûi thì
môùi bieát laø vôï Huyeàn haø! Sôû dó toâi khoâng nhôù ñöôïc roõ
laém laø vì luùc Huyeàn haø coøn soáng, anh ôû gaùc ba, maø vôï
vaø con ôû taàng nhì; phaàn nhieàu ñeán chuyeän troø vôùi Huyeàn
Haø, toâi chæ ñi qua roài leân thaúng, neân ít khi gaëp maët,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 188

nhöng vì beø baïn ñi laïi vôùi Huyeàn Haø raát ít, neân chò
cuõng bieát toâi, vaø luùc soáng, Huyeàn Haø thöôøng noùi tôùi teân
toâi, moãi khi toâi bieáu thöùc gì, anh laïi veà khoe vôùi vôï. Chò
noùi:
- Thöïc tình, toâi khoâng bieát anh vay, ñeán taän luùc anh
ñöa kieåm tra ra, toâi môùi bieát laø anh ñaáy.
Sau ñoù, vaøi ngaøy, chò cho toâi bieát theâm:
- Soá tieàn toâi göûi quaûn lyù vaên kheá laø tieàn gia taøi cuûa
thaøy meï nhaø toâi cho, luùc Huyeàn Haø maát ñi. Coù nhieàu
ngöôøi noùi vôùi thaøy meï toâi vaø thaøy meï choàng toâi, khuyeân
toâi laáy tieàn ra ñeå laøm aên sinh lôïi, nhöng toâi khoâng chòu.
Toâi cöù ñònh ñeå ñaáy ñeå sau naøy cho caùc con. Nhöng... kyø
laém, anh aï. Ñeâm giaùng sinh vöøa qua, toâi naèm mô thaáy
anh aáy veà, vaøo trong phoøng xoa ñaàu caùc con ñang nguû
vaø baûo toâi: “Naøy em, coù ai nhôø giuùp gì thì coá giuùp ngöôøi
ta nheù”. Toâi naøo bieát giuùp caùi gì, maø giuùp ai? Toâi suy
nghó maõi maø khoâng theå naøo hieåu noåi, nhöng keå töø luùc
naèm meâ, luùc naøo toâi cuõng thaáy noùng ruoät. Roài moät hoâm,
oâng Tuaát gaëp toâi ôû vaên phoøng chöôûng kheá, baûo coù moät
ngöôøi muoán vay tieàn. Khoâng hieåu taïi sao, toâi nhaän lôøi
ngay, maëc duø khoâng bieát ngöôøi vay tieàn ñoù laø ai, vaø maëc
duø töø tröôùc ñeán luùc ñoù, coù bao nhieâu ngöôøi ñaõ nhôø thaøy
meï toâi noùi giuøm maø toâi khoâng chòu. Thöïc quaû laø toâi

http://ebooks.vdcmedia.com
189 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

khoâng hieåu taïi sao toâi laïi nhaän lôøi cho vay nhö vaäy,
nhöng coù moät ñieàu toâi nhaän thaáy raát roõ reät; nhaän lôøi
nhö theá, toâi khoâng thaáy baên khoaên moät chuùt naøo vaø ñeán
khi kyù giaáy tôø ôû chöôûng kheá xong, toâi töï nhieân thaáy heát
noùng ruoät.
Nghe caâu chuyeän cuûa chò Huyeàn Haø xong, toâi thaáy caû
ngöôøi laïnh toaùt, vaø ñeán luùc naøy, thuaät laïi caâu chuyeän
khoâng theâm bôùt, toâi vaãn coøn giaät mình, sao laïi coù theå
coù söï caûm thoâng giöõa moät ngöôøi baïn vôùi moät ngöôøi baïn,
moät nhaø vaên nhaø baùo vôùi moät nhaø vaên nhaø baùo kyø laï
ñeán nhö theá ñöôïc. Vaø cuõng töø luùc ñoù, loøng toâi thay ñoåi
raát nhieàu: toâi tin ôû Phaät, Trôøi; ngöôøi cheát vaø ngöôøi soáng
coù söï töông quan; ôû ñôøi coù aâm phuø döông trôï thöïc; vaø
toâi cöù tin nhö theá, khoâng caàn bieát tin nhö theá thì coù
phaûi laø thoaùi hoùa, phaûn khoa hoïc hay laïc haäu khoâng...
Baây giôø, trôû laïi luùc laøm “Trung Baéc Chuû Nhaät”. Laøm
thö kyù toøa soaïn cuûa “Trung Baéc Chuû Nhaät” töø soá ñaàu
cho tôùi khi baùo nghæ, toâi chuyeân traùch veà caùc baøi vôû
ñaêng baùo vaø goùp theâm yù kieán vôùi Vöôïng veà vieäc tìm vaán
ñeà laøm caùc soá. Xong ñaâu ñoù, toâi chuyeån sang cho Vöôïng
suy nghó veà caùch mi vaø tìm hình aûnh ñeå cho baùo vui
hôn vaø soáng ñoäng hôn. Môøi ngöôøi hôïp taùc cuõng nhö caùc
moùn chi tieâu thuø taïc ñeàu do Nguyeãn Doaõn Vöôïng lieäu lyù,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 190

vaø neáu caàn phaûi ñoái phoù thì cuõng do Vöôïng caû. Toâi traùnh
ñi nhö theá moät phaàn cuõng laø vì, ñuùng trong thôøi gian
ñoù, toâi laø thö kyù toøa soaïn cho ba tôø baùo “Phoå Thoâng”,
“Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” vaø “Truyeàn Baù”. Maø “Tieåu thuyeát
Thöù Baûy” vaø “Trung Baéc Chuû Nhaät” laïi laø hai tôø baùo
chaïy nhaát nöôùc, soá in xaáp xæ ngang nhau. Ñöùng vaøo caùi
theá ngang traùi aáy, toâi ngoû yù vôùi Nguyeãn Doaõn Vöôïng
moät beân, vaø oâng Vuõ Ñình Long moät beân, xin thoâi, ñeå
chæ laøm cho moät nhaø, nhöng vì caû hai cuøng coù caûm tình,
khoâng chòu, neân ruùt cuïc, toâi vaãn laøm; saùng, cho nhaø Taân
Daân, chieàu, cho “Trung Baéc Chuû Nhaät”, maø caû hai baùo
luùc naøo cuõng vaãn coù thieän caûm vôùi nhau. Khoù cho toâi
nhaát laø coù moät luùc “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” muoán môû
roäng phaïm vi, mua baøi cuûa Ñaøo Trinh Nhaát vaø ñoàng thôøi
“ Trung Baéc Chuû Nhaät” laïi muoán nhôø Nam Cao, Kim
Laân vieát truyeän ngaén, Ngoâ Taát Toá vieát “Thô Vaø Tình”
dòch thô Ñöôøng vaø thuaät laïi nhöõng dieãm söû lieân heä ñeán
caùc baøi thô ñoù.
Duø sao, caùc vieäc aáy khoâng ñaùng keå. Thôøi cuïc hoài ñoù
bieán chuyeån töøng ngaøy, nhöõng vieäc ñaùng cho ngöôøi ta
ñoái phoù coù moät tính caùch troïng ñaïi hôn nhieàu. Theá chieán
thöù nhì baét ñaàu. Vöôïng ñöa ra yù kieán Nhaät coù theå ñoå
boä ôû Vieät Nam; baùo “Trung Baéc Chuû Nhaät” ra moät loaït

http://ebooks.vdcmedia.com
191 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

baøi veà ñoå boä töø Ñoâng qua Taây, töø coå chí kim. Baùo chaïy
troäi haún leân. Cuï Luaän vuoát raâu, ngoài uoáng röôïu, nhìn ra
ñöôøng Henri d'Orleùans suy ngaãm: thì ra Nhaät ñoå boä
thöïc. Ñi ñaâu cuõng nghe thaáy tieáng göôm ñaäp vaøo goùt saét
cuûa ngöôøi lính Nhaät keâu chan chaùt. Saùch “Nhaät Ngöõ
Thöïc Haønh” baùn chaïy nhö toâm töôi. Bòt tai laïi, vaãn
nghe thaáy vang leân “Doâ toâ”, “Doâ toâ nay”. Trong khi aáy,
Phaùp vaãn coøn ôû laïi. Nhieàu vaán ñeà caàn phaûi ñoái phoù baét
ñaàu, thöù nhaát laø vôùi Nhaät. Haøng ngaøy xaûy ra khoâng bieát
bao nhieâu vieäc lieân heä ñeán Nhaät vaø Phaùp. Giaù “Trung
Baéc Chuû Nhaät” laø moät tôø baùo thöôøng thì coù leõ hoï cuõng
chaúng keå tôùi laøm gì; ñaøng naøy laïi mang tieáng laø moät tôø
baùo chaïy nhaát maø thieân veà vaên hoùa chính trò, neân caû
Nhaät laãn Phaùp ñeàu muoán vô vaøo mình. Thaønh thöû ra ôû
giöõa, “Trung Baéc Chuû Nhaät” laâm vaøo caùi theá bí: Ngaûnh
maët veà Teà e Sôû giaän, quay ñaàu sang Sôû sôï Teà ghen.
Toâi coøn nhôù maõi caâu chuyeän lieân quan tôùi phuï baûn in
vaøo dòp baùo xuaân luùc ñoù. “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” in moät
böùc tranh luïa cuûa Leâ Vaên Ñeä. Muoán chôi “troäi”, “Trung
Baéc Chuû Nhaät” ñieàu ñình vôùi hoïa só Foujita, ñeán thaêm
Haø Noäi vaøo moät ngaøy thaùng chaïp, veõ rieâng cho moät böùc
tranh ñeå laøm phuï baûn “Trung Baéc Chuû Nhaät”. Theá laø
Phaùp khoâng baèng loøng. Thieáu taù Robb phaøn naøn vôùi cuï

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 192

Luaän vaø nhôø khuyeân Vöôïng thay ñoåi phuï baûn ñi; nhöng
ñaõ lôõ quaûng caùo roài, Vöôïng cöù in phuï baûn Foujita moät
maët, vaø lo ñoái phoù vôùi Phaùp maët khaùc. Ruùt cuïc, Phaùp
cuõng chòu luaän cöù cuûa Vöôïng ñöa ra laø hôïp lyù vaø cuõng
keå töø luùc ñoù, Phaùp vaø Nhaät cuøng thi ñua mua loøng
“Trung Baéc Chuû Nhaät” baèng caùch naøy hay baèng caùch
khaùc, vaø coù moät luùc ñaïi söù Nhaät ñaõ khoâng ngaïi baûo vieân
Toång Laõnh Söï cuûa oâng laø Ogawa ñöa ra moät tuùi baïc ñeå
lyø sì “Trung Baéc Chuû Nhaät” nhaân dòp Teát.
Vöôïng ñaõ laøm moät cöû chæ khieán toâi caûm meán; anh töø
choái, vieän côù raèng baùo cuûa anh taïm ñuû soáng, khi naøo
caàn, anh seõ ñeà nghò sau, coøn luùc naøy thì thaät quaû chöa
caàn. Vieân ñaïi söù Nhaät baûo anh caàm laáy soá tieàn ñoù cho
con anh “nhö moät thöù tieàn möøng tuoåi”. Raát caùm ôn,
nhöng toâi chöa coù con - Vöôïng traû lôøi kính caån.
Töø khi coøn nhoû tuoåi, hoïc lôùp Döï Bò, Vöôïng ñaõ soáng
moät cuoäc ñôøi ñen toái, thieáu moïi tình yeâu thöông, thieáu
caû veà vaät chaát, nhöng Vöôïng khoâng heà bao giôø beâ boái
veà tieàn nong ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laï, cuõng nhö ñoái vôùi
anh em. Toâi vaãn phuïc ñöùc tính aáy cuûa Vöôïng, nhöng ôû
vaøo tröôøng hôïp laøm baùo - maø baùo laïi khoâng giaàu gì -
quaû toâi ñaõ ngaïc nhieân trong moät phuùt. Töø choái moät söï
giuùp ñôõ nhö vaäy cuûa Nhaät vaøo luùc baáy giôø, khoâng phaûi

http://ebooks.vdcmedia.com
193 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

chæ laø moät thaùi ñoä trong saïch cuûa moät nhaø baùo trung
thaønh vôùi lyù töôûng cuûa mình, nhöng phaûi noùi laø can
ñaûm, vì ai cuõng bieát traïng thaùi taâm lyù cuûa ña soá ngöôøi
Nhaät khi ñoù kyø laï laém.
Ñöùng vaøo caùi theá tranh chaáp ngaám ngaàm vôùi Phaùp ôû
nöôùc ta luùc aáy, ña soá ngöôøi Nhaät cho raèng ai khoâng ñi
vôùi hoï töùc laø ñi vôùi Taây; hoï giaän; maø hoï ñaõ giaän thì
khoâng ngaïi toû ra thaùi ñoä cuïc caèn, coù khi voõ bieàn. Nhöng
buø laïi, hoï laïi hieåu bieát hôn ai: neáu ngöôøi ñoái thoaïi toû
ra thaønh thöïc, khoâng khuaát sôï uy vuõ thì hoï laïi vì neå vaø
ñaõi vaøo haøng baïn, chôù khoâng coi laø moät thöù ngöôøi maø
Ñaïi Nhöït Baûn, theo chuû tröông Ñaïi Ñoâng A, ñeán ñeå giaùc
ngoä vaø che chôû.

Tröôùc cöû chæ aáy cuûa Vöôïng, toâi caûm thaáy nhö coù moät
boâng hoa beù nhoû nôû ôû trong loøng vaø töï nhuû: “Thoâi cuõng
ñöôïc. Nhö theá, Nhaät hoï ñôõ hieåu laàm laø caùc nhaø baùo Vieät
Nam ñeàu teân laø Hoaøng Cöø, Ñaëng Vaên Hinh, Tröông Anh
Töï”.

Cho maõi ñeán khi phaûi töï nghæ vì tình theá khoâng cho
pheùp, “Trung Baéc Chuû Nhaät” luùc naøo cuõng giöõ vöõng laäp
tröôøng maø Vöôïng vaø toâi ñaõ thoûa hieäp luùc baøn nhau xuaát
baûn: laäp tröôøng quoác gia, daân toäc.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 194

Theá roài Nhaät chieám Vieät Nam, loaïi Phaùp ra ngoaøi.


Raát nhieàu anh em, giaø coù, treû coù, khuyeân chuùng toâi chôù
neân gaêng quaù vôùi ngöôøi Nhaät, trong soá ñoù baïn vaên hoùa
khoâng hieám gì. Chuùng toâi chæ öø aøo, nhöng, veà thaûo luaän
vôùi nhau. Vöôïng vaø toâi vaãn giöõ nguyeân ñöôøng loái ñaõ
vaïch saün: laøm baùo Vieät Nam, cho ngöôøi Vieät Nam, vì
ngöôøi Vieät Nam. Moät ngöôøi baïn Nhaät, thaáy theá, khoâng
hieåu vì voâ tình hay höõu yù, baén tieáng doïa baét giam
Vöôïng, maët khaùc laïi xaùch ñeán nhaø toâi moät caây kieám daøi
thöôøn thöôït, buoäc phaûi nhaän moät chöùc vuï veà kieåm duyeät.
Vöôïng ñaõ giaûi quyeát oån thoûa cho toâi vuï aáy. Nhöng chính
luùc Nhaät laøm döõ nhö theá thì treân toaøn boä, Nhaät khoâng
coøn ñaùnh toát, thaéng mau nhö vuï Traân Chaâu Caûng. Tôø
“Trung Baéc Chuû Nhaät” vöøa laøm vöøa troâng. Baùo khoâng chaïy
döõ doäi nöõa, vaø ñeán luùc Nhaät thua, Vieät Minh hoaït ñoäng
maïnh, thì chaúng cöù “Trung Baéc Chuû Nhaät”, taát caû caùc
baùo ñeàu haõm thaéng ñeå ñi chaäm chaäm roài laáy côù kyõ thuaät,
thieáu giaáy baùo, ñeå nghæ moät thôøi gian. Cuõng vaøo khoaûng
ñoù, tôø “Baùo Môùi” cuõng cuûa cuï Luaän, vaø do Nguyeãn Khaéc
Kham laøm chuû nhieäm, Nguyeãn Doaõn Vöôïng laøm thö kyù
toøa soaïn, cuõng nghæ luoân.
“Baùo Môùi” laø moät tôø baùo haøng ngaøy maø anh em ñònh
laøm theo moät coâng thöùc môùi, vôùi hy voïng seõ laø moät tôø

http://ebooks.vdcmedia.com
195 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

baùo laï nhöùt vaø chaïy nhöùt, nhöng chöa thöïc haønh ñöôïc yù
ñònh thì bieán coá xaûy ra doàn daäp ñeå ñöa ñeán vieäc quaân
ñoäi Lö Haùn keùo ñeán tieáp thu Haø Noäi.

http://ebooks.vdcmedia.com
196 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

TRUNG VIEÄT TAÂN VAÊN

Nguyeãn Phoå, Nguyeãn Doaõn Vöôïng vaø toâi soáng moät


cuoäc ñôøi thanh thaûn trong vaøi thaùng. Haøng ngaøy, chuùng
toâi ngoài baøn baïc vôùi nhau ra moät loaïi baùo giaät gaân theo
kieåu Tabloid (toâi ñaõ vieát nhieàu veà loaïi baùo naøy trong
“Trung Baéc Chuû Nhaät”); coù luùc laïi baøn laøm moät tôø baùo
in giaáy maøu hoàng cho Ñoàng Minh (vôùi söï coäng taùc cuûa
moät kyù giaû laønh ngheà maø khoâng heà ai bieát tieáng laø Vaên
Thu), nhöng roài keát cuïc khoâng xong ñaâu vaøo ñaâu caû.
Chuùng toâi nhìn quaân ñoäi Lö Haùn vaøo tieáp thu Haø Noäi
vôùi tính caùch quan saùt vieân moät thôøi gian, thì moät hoâm
Phoå, thay maët cuï Leâ Kyø, môøi toâi sang nhaø ôû phoá Nhaø
Thöông Phuû Doaõn baøn veà moät tôø baùo lôùn: Trung Vieät
Taân Vaên. Phoå noùi vôùi toâi moät caùch deø daët, vì tröôùc khi
ñoù, toâi ñaõ töø choái khoâng chòu hôïp taùc vôùi tôø “Bình
Minh”, moät tôø baùo haøng ngaøy khaùc, cuûa Nguyeãn Giang,
anh ruoät Phoå.
Taïi sao laïi khoâng laøm tôø “Bình Minh”? Muoán cho thaät
roõ, ta caàn phaûi bieát taïi sao döôùi thôøi Nhaät laïi coù tôø baùo
ñoù.
Vaøo thuôû “leân” nhaát cuûa Phaïm Leâ Boång, oâng coù ra
moät tôø baùo chöõ Phaùp laø “Patrie Annamite” do Toân Thaát
Bình, con reå Phaïm Quyønh chuû buùt, Tieâu Vieân Nguyeãn

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 197

Ñöùc Bính phuï traùch veà baøi vôû vaø moät tôø baùo chöõ Vieät,
tôø “Vieät Baùo”, mua laïi cuûa Buøi Xuaân Hoïc, do moät taäp
ñoaøn goàm coù Nguyeãn Ñöùc Bính, Vaên Haïc Leâ Vaên Hoøe,
Micro Buøi Xuaân Nhö vaø maáy anh em khaùc vieát baøi.
Chính Phaïm Leâ Boång khoâng ñeå maét tôùi hai tôø baùo ñoù.
Coâng vieäc laøm baùo vaø doanh thöông naèm heát caû trong
tay baø vôï; coøn oâng thì taát caû hoaït ñoäng taäp trung vaøo
vieäc trieät ñeå theo baùm Baûo Ñaïi, Phaïm Quyønh, baûy ngaøy
moät tieäc lôùn, ba ngaøy moät tieäc nhoû, ñeå mua loøng Ñaïi
Phaùp baûo hoä, cuûng coá chöùc vieän tröôûng vieän Daân bieåu
cöôùp ñöôïc cuûa Phaïm Huy Luïc trong taäp ñoaøn Nguyeãn
Vaên Vónh.
Phaïm Leâ Boång, luùc ñoù, laø ñaàu ñeà cuûa raát nhieàu baøi
veø nhaïo baùng maø cuõng laø ñieån hình cuûa söï loá bòch, trô
treõn trong daân gian; nhöng söï lieàu lónh, söï thieáu suy xeùt
cuûa oâng chæ leân tôùi toät böïc luùc Nhaät ñoå boä leân Ñoâng
Döông, oâng ñi vôùi Chauvet giöõ moät chöùc vò quan troïng
trong uûy ban thu thoùc cuûa Phaùp, ñeå söûa soaïn moät cuoäc
choáng Nhaät voâ cuøng thaâm thieåm.
Toâi nhôù coù moät hoâm cuoái thaùng chaïp, döôùi möa bay
laát phaát, taäp ñoaøn Trung Baéc Chuû Nhaät ñi chôï Teát, qua
nhaø Phaïm Leâ Boång thaáy lính canh heát söùc uy nghieâm,
moät ngöôøi trong boïn noùi ñuøa:

http://ebooks.vdcmedia.com
198 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

- Noù leân ñeán toät böïc roài, nay mai theå naøo cuõng xuoáng.
Hai caùi nhaø lôùn nhöùt phoá Haøng Boà cuûa noù, ai daùm quyeát
nay mai laïi chaúng sang tay chuû khaùc? Caùc cuï noùi “Nhaát
ñieàn thieân vaïn chuû”, aáy theá maø khoâng coù sai ñaâu nheù.

Noùi ñuøa theá maø thaønh ra ñuùng. Nhaät haï Phaùp roài,
baét luoân Phaïm Leâ Boång giam moät choã. Ñeå cöùu vaõn laáy
choã ñoäi noùn, oâng Boång xin daâng caû hai caên nhaø aáy cuøng
vôùi nhaø in, maùy moùc cho quaân ñoäi Nhaät söû duïng. Coá
nhieân Nhaät vui loøng nhaän ñôõ cho Boång, vaø hai caùi nhaø
aáy ñöôïc duøng laøm toøa soaïn vaø nhaø in baùo “Bình Minh”,
nhöng sau khi Nhaät thua, Taøu tôùi, roài Phaùp quay trôû laïi,
thì khoâng hieåu sao, Ñoã Xuaân Mai, töùc laø chuû nhaø in Mai
Lónh laïi söû duïng nhaø in ñoù, ñem baùn laïi cho oâng Baùch,
coâng ty vôùi baø Hoøa Töôøng, doïn taát caû veà ñöôøng Haøng
Chuoái, ñeå roài hình nhö laïi chuyeån sang cho “thaàn
chöôûng” Buøi Ngoïc Phöông (sau naøy noåi tieáng laø Vua Daàu
Hoûa).

Nhöng ñoù laø chuyeän sau. Trôû laïi luùc Phaïm Leâ Boång
bò baét, xin vôùi Tasaki cho gaëp boä tröôûng Yokohama, phuï
traùch veà vaên hoùa, ñeå tình nguyeän daâng caû nhaø cöûa vaø
maùy in, maùy xeùn, maùy ñuùc cho quaân ñoäi Nhaät. Hai oâng
Komatsu vaø Omya, trong boä Vaên Hoùa, beøn môøi ba kyù
giaû laø Nguyeãn Doaõn Vöôïng, Khaùi Höng Traàn Khaùnh Giö

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 199

(trong taäp ñoaøn Phong Hoùa, Ngaøy Nay) vaø Nguyeãn


Giang (con trai cuï Nguyeãn Vaên Vónh) ñöùng ra söû duïng
nhaø in Vieät Baùo cuûa Phaïm Leâ Boång taëng, vaø xuaát baûn
moät baùo haøng ngaøy laø tôø “Bình Minh” ñeå ñeà cao quaân
ñoäi Nhaät vaø chöông trình Ñaïi Ñoâng A cuûa Ñaïi Nhöït
Baûn.
Tröôùc maët Nguyeãn Giang vaø Traàn Khaùnh Giö, Nguyeãn
Doaõn Vöôïng töø choái khoâng laøm. Toâi bieát chaéc ñaây khoâng
phaûi laø laàn ñaàu Vöôïng töø khöôùc nhaø in cuûa Boång. Tröôùc
ñoù ít laâu, sau moät hoäi kieán veà ñeâm vôùi Boång, Vöôïng ñaõ
cho toâi bieát laø Boång, tröôùc bieán chuyeån cuûa thôøi cuoäc, ñaõ
“lôn” Vöôïng vaø ñeà nghò “taëng” nhaø in Vieät Baùo cho rieâng
anh vaø anh ñaõ ñem vieäc naøy noùi cuøng oâng Luaän. OÂng
Luaän ñöa ra yù kieán laø neáu baùn reû thì mua chôù khoâng
laáy khoâng: coøn Vöôïng thì duø baùn reû cuõng khoâng chôi, vì
anh tuy laø baïn vôùi Boång, nhöng khoâng muoán dính líu gì
vôùi Boång. Thaønh ra ñeán luùc Komatsu vaø Omya ñeà nghò
cho tam ñaàu cheá Vöôïng, Giö, Giang, caùi nhaø in vaø hai
toøa nhaø, Nguyeãn Doaõn Vöôïng töø khöôùc lieàn, vieän côù
raèng anh ñaõ coù hai tôø “Trung Baéc Chuû Nhaät”, “Baùo Môùi”
vôùi moät nhaø in cuõng khaù lôùn, maø hieän giôø thì nhaø in
coøn ñang thieáu thôï laøm, chöa söû duïng ñöôïc trieät ñeå caùc

http://ebooks.vdcmedia.com
200 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

maùy moùc nhaèm thi haønh keá hoaïch ñaõ vaïch saün cuûa anh.

Traàn Khaùnh Giö khoâng noùi gì, nhöng Nguyeãn Giang


thì noùi vôùi Komatsu, vôùi gioïng nöûa ñuøa nöûa thaät: “Vöôïng
töø choái vì haén sôï Taây trôû laïi”. Vöôïng traû lôøi: “Toâi sôï
Taây hay khoâng thì coù Komatsu ngoài ñaây bieát roõ”.
Komatsu cöôøi, nhìn Giang vaø Vöôïng, noùi (baèng tieáng
Phaùp): “Khoâng, toâi bieát Vöôïng laém, anh ta ñuùng laø ñaïo
Trung Dung; nhöng anh Giang, anh laø moät cha muoán
laøm aùi tình, nhöng nhaùt quaù neân ñaønh thuû daâm”.
Tôø “Bình Minh” ra ñôøi, khoâng coù Nguyeãn Doaõn Vöôïng
laø do leõ ñoù. Trong thaùng ñaàu xuaát baûn, tôø “Bình Minh”
cuõng ñöôïc ngöôøi ta tìm ñoïc khaù ñoâng, nhöng veà sau,
phaàn vì khoâng coù gì môùi laï, phaàn vì ngöôøi ta chaùn ngaùn
cheá ñoä haø khaéc cuûa Nhaät, neân soá ñoäc giaû “Bình Minh”
suït daàn. Khaùi Höng ruùt lui; Nguyeãn Giang môøi Phan
Quang Ñaùn (luùc ñoù laøm toång thö kyù hoäi Cöùu Ñoùi vôùi Mai
Vaên Haøm, chuû nhieäm tôø “Tin Môùi” mua laïi cuûa baùc só
Luyeän) veà laøm chuû buùt. Nhöng vì Ñaùn khoâng raønh veà
ngheà baùo, ngheà in, laïi theâm caùi chöõ quoác ngöõ môùi cuûa
Nguyeãn Giang ñöa ra coá ñoïc cuõng khoâng taøi naøo maø ñoïc
ñöôïc, neân baùo “Bình Minh” suït maõi, suït maõi, ñeå thaønh
ra moät thöù baùo “côm nguoäi” khoâng ai buoàn moù tôùi.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 201

Chính vaøo luùc ñoù, Nguyeãn Phoå vaø Nguyeãn Döông, hai
em trai cuûa Nguyeãn Giang, tìm toâi ruû veà “cöùu vaõn” tôø
“Bình Minh”, nhöng vì bieát Nguyeãn Giang laø moät thöù
“ñoà gaøn”, coù tính laåm caåm, neân toâi deã töø choái, vaø toâi ñaõ
töø choái ngay, vieän leõ laø khoâng ai chòu ñöôïc Giang, coù
laøm vôùi nhau baát quaù cuõng chæ ñöôïc ít laâu roài laïi thoâi
thì hôïp taùc laøm gì. Laøm vôùi nhau thì oaùn thaùn, thuø haèn,
theá thì khoâng laøm vôùi nhau ñeå giöõ laáy tình anh em
tröôùc sau nhö moät, haù laïi chaúng hôn ö?

Chính vì leõ ñoù, neân luùc Nguyeãn Phoå ñeà caäp ñeán vieäc
toâi veà giuùp cho tôø “Trung Vieät Taân Vaên”, anh noùi vôùi
toâi moät caùch deø daët; nhöng laàn naøy thì toâi nhaän lôøi anh,
sau moät vaøi ñeâm suy nghó.

Toâi noùi “suy nghó” cuõng laø ñuùng moät phaàn naøo, vì
ngöôøi laøm baùo ôû vaøo luùc ñoù thaät laø khoù tính, nhaát laø
moät ngöôøi laøm baùo khoâng thuoäc ñaûng phaùi naøo, chæ bieát
coù ngheà mình vaø quyeàn lôïi cuûa daân toäc. Luùc aáy, Nhaät
thua traän, quaân ñoäi Lö Haùn ñeán tieáp thu quaân ñoäi Nhaät,
vaø Vieät Minh thì vöøa môùi veà, ñem laïi tin töôûng vaø leõ
soáng cho daân. Taát nhieân, nhöõng maâu thuaãn vaø coï xaùt
giöõa Vieät Minh vaø Truøng Khaùnh khoâng theå naøo khoâng
xaûy ra. Laøm aên maø khoâng kheùo thì bò mang tieáng laø
phaûn boäi; nhöng traùi laïi, neáu coù laäp tröôøng vöõng chaéc

http://ebooks.vdcmedia.com
202 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

vaø moät ñöôøng loái saùng suoát thì cuõng coù theå ñôõ ñaàn moät
phaàn naøo chính theå môùi phoâi thai luùc ñoù, bò taán coâng
veà moïi maët.
Khoâng toái naøo toâi khoâng cuøng Phoå vaø Kyø (Nguyeãn Kyø
laø con trai cuï Vónh, em cuûa Phoå) vaø Döông nghieân cöùu,
thaûo luaän neân laøm aên ra theá naøo, moät maët; vaø maët
khaùc, toâi thöôøng xuyeân gaëp Phuøng Baûo Thaïch, Ngoâ Taát
Toá, Thöôïng Só, Traàn Kim Daàn ñeå xeùt cho thaät kyõ coù neân
nhaän laøm baùo “Trung Vieät Taân Vaên”, cô quan chính thöùc
cuûa quaân ñoäi Lö Haùn ñeán tieáp thu quaân ñoäi Nhaät hay
khoâng.
Anh Phoå, baây giôø anh ôû ñaâu? Vaãn coøn ôû Baéc Vieät hay
ñaõ ñi Taây ñi Taàu roài? Möôøi laêm naêm xa caùch - baèng caû
moät cuoäc ñôøi phieâu baït cuûa coâ Kieàu! - möôøi laêm naêm ñaõ
troâi qua, nhöng toâi vaãn nhôù thöông anh nhö nhöõng ngaøy
ôû haäu phöông vaø khoâng bao giôø toâi queân ñöôïc nhöõng
ñeâm khoâng nguû, chuùng ta uoáng caø pheâ noùi chuyeän veà
quaân Nhaät ñi vaø quaân Taøu tôùi.
Nguyeãn Phoå laø teá töû cuûa cuï Leâ Kyø. Trong caùc baïn cuûa
cuï, coù nhieàu ngöôøi Trung Hoa. Vì theá, oâng Tsan Caåm
Thooøng, ñöôïc pheùp xuaát baûn tôø “Trung Vieät Taân Vaên”,
lieàn ñöôïc ngay caùc baïn nhö cuï Ly Seng Pao, Nguyeãn Haûi
Thaàn giôùi thieäu môøi cuï Kyø ra laøm giaùm ñoác vaø cuï Traàn

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 203

Phöôïng Theâ laøm quaûn lyù. Thöïc ra, baùo aáy khoâng phaûi
do oâng Tsan Caåm Thooøng caàm chòch, nhöng laø cuûa moät
Lam Y thaân tín cuûa Töôûng Toång Thoáng vaø laø con trai
cuûa oâng Tsan ñöùng caàm chòch ôû beân trong. Baùo ra ñôøi
nhaèm muïc tieâu xieát chaët tình thaân thieän Hoa Vieät,
tuyeân truyeàn cho cheá ñoä Trung Hoa traéng vaø ñeà cao
quaân ñoäi Taøu noùi chung vaø ñoaøn quaân cuûa Lö Haùn ñeán
tieáp thu ôû Vieät Nam, noùi rieâng. Vì laø baïn cuûa Phoå vaø
thöôøng chuyeän troø vôùi hai cuï Kyø, Theâ ñöôïc coi laø taâm
ñaàu yù hieäp, caùc cuï Kyø, Theâ vaø Lyù thaân aùi môøi toâi veà
laøm chuû buùt cho baùo.
Töø tröôùc cho ñeán luùc ñoù, toâi vaãn coù thoùi quen laø khoâng
bao giôø nhaän laõnh moät chöùc vuï gì coù teân chaùnh thöùc in
treân baùo. Nhieàu baøi baùo, cuõng nhö nhieàu cuoán saùch cuûa
toâi, do caùc nhaø xuaát baûn in ra ñeàu mang buùt töï - maø töï
toâi ñeán giôø cuõng queân maát nhieàu buùt töï cuûa mình, -
thænh thoaûng môùi coù baøi hay saùch mang teân thaät. Nhaän
lôøi laøm “Trung Vieät Taân Vaên”, toâi cuõng ñònh aùp duïng
phöông thöùc coá höõu laø chæ nhaän laøm ôû beân trong, coøn
teân treân baùo thì ñeå cho ngöôøi khaùc ñöùng. Nhöng cuï Lyù
vaø oâng Tsan, cuõng nhö Tsan Chi Soá - con trai oâng Tsan
- khoâng chòu theá. Hoï quan nieäm chöùc vuï chuû buùt raát

http://ebooks.vdcmedia.com
204 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

quan troïng vaø eùp toâi phaûi ñeà teân chuû buùt, muoán töø choái
khoâng taøi naøo ñöôïc.
Thaáy chæ vì caùi teân coâng vieäc daèng dai ra maõi, caùc
anh em nhö Traàn Kim Daàn, Thöôïng Syõ Nguyeãn Ñöùc
Long, Phuøng Baûo Thaïch, khuyeân toâi nhaän lôøi. Toøa soaïn
laïi goàm caùc anh em cuõ, tröø vaøi ngöôøi ñaõ maát hay ñaõ ñi
xa. Buø laïi, toâi laïi ñöôïc theâm maáy anh em khaùc trong
nhoùm “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy” hay “Trung Baéc Chuû Nhaät”
- luùc aáy ñaõ nghæ - veà hôïp taùc. Coá nhieân moät tôø baùo nhö
theá phaûi giaøu, truï sôû phaûi to, nhuaän buùt phaûi haäu vaø
coù... theá laø ñaøng khaùc. Nhöng coù leõ vì ñoäc giaû khoâng coù
maáy caûm tình vôùi quaân ñoäi Trung Hoa luùc baáy giôø moät
phaàn, maø phaàn khaùc taïi anh em cuõng khoâng haêng haùi
laøm vieäc cho mình nhö thuôû “Coâng Daân”, “Vòt Ñöïc”,
“Töông Lai”, neân baùo khoâng chaïy maáy. Vaû chaêng, Traàn
Huy Lieäu, luùc aáy, laøm boä tröôûng thoâng tin, ít ra cuõng ñuû
pheùp “eám” chuùng toâi. Toâi bieát trong anh em luùc baáy giôø,
Traàn Huy Lieäu “truø” chuùng toâi nhieàu nhaát. “Trung Vieät
Taân Vaên” vieát moät loaïi baøi ñaû kích rieâng Traàn Huy Lieäu
“chaäm tieán, chöa chi ñaõ lôïi duïng chöùc vuï boä tröôûng cuûa
anh ñeå haøng ngaøy ñi coâng xa ñeán nhaø Ngaân Giang nöõ
só uoáng traø taøu vaø ngaâm thô con coùc”. Uaát haän khoâng
chòu ñöôïc, Lieäu doïa “hoùt chuùng toâi vaøo xe raùc”.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 205

Baéc Boä Phuû, traùi laïi, laïi toû ra göôïng nheï vôùi chuùng
toâi vì thöïc ra chuùng toâi, laáy tö caùch laø moät nhaø baùo,
caàm chòch quyeàn thöù tö trong nöôùc - ña soá ngöôøi Trung
Hoa luùc ñoù tin nhö vaäy - cuõng ñaõ ñöùng ra thu xeáp ñöôïc
moät ít ñieàu xích mích nhoû giöõa quaân ñoäi Lö Haùn vôùi
chaùnh quyeàn hoài aáy.
Noùi rieâng veà chöùc chuû buùt cuûa toâi, thaät kyø. Khaùc haún
khi laøm thö kyù toøa soaïn cho caùc tôø baùo khaùc, ngöôøi chuû
buùt cuûa “Trung Vieät Taân Vaên”, töø luùc baùo ra cho ñeán luùc
baùo nghæ, gaàn nhö khoâng vieát gì, khoâng bieát gì veà baùo.
Moïi coâng vieäc toøa soaïn do Phuøng Baûo Thaïch vaø Ngoâ Taát
Toá troâng nom heát. Qua ngaøy naøy sang ngaøy khaùc, toâi
chæ phuï traùch vieäc ñi aên uoáng, xaõ giao, heát côm Taøu ñeán
côm Taây, heát cuï naøy môøi laïi ñeán oâng kia theát. Nhöng
duø sao, taát caû nhöõng caùi ñoù chöa kyø baèng vieäc maáy chuû
nhaân cuûa baùo quan nieäm veà ngheà baùo luùc baáy giôø: baøi
vôû ñaêng baùo khoâng caàn laém, troïng taâm hoaït ñoäng cuûa
chuû buùt laø coâng vieäc tieáp thu quaân ñoäi Nhöït. Nghóa laø
moãi khi quaân ñoäi Lö Haùn tieáp thu ôû ñaâu thì laïi coù tin
baùo lieàn cho chuû buùt vôùi ñaày ñuû chi tieát: hoâm nay, quaân
ñoäi Nhöït laøm sao, ta nhaän bao nhieâu voõ khí, tìm ra ñöôïc
maáy kho vaûi, bao nhieâu kho gaïo, bao nhieâu kho ñöôøng...
Caùc anh em Trung Hoa luùc aáy ñoái vôùi rieâng toâi thaät laø

http://ebooks.vdcmedia.com
206 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

ñoân haäu ñeán laøm cho toâi caûm ñoäng vì hoï thaønh thöïc ñeán
möùc baûo traéng cho toâi bieát raèng caùc tin aáy khoâng caàn
ñaêng leân treân baùo laøm gì. Sôõ dó hoï baùo tin cho toâi bieát
tröôùc nhaát laø vì hoï muoán daønh cho toâi quyeàn lôïi öu tieân:
oâng chuû buùt coù choã tieâu thuï thì baùn ñi laáy lôøi, khi naøo
oâng chuû buùt khoâng baùn ñöôïc thì chuùng toâi môùi baùn, oâng
chuû buùt cöù töï nhieân vì laø “anh em caû maø”.
Baên khoaên thöù nhì cuûa caùc vò aáy laø vieäc tham gia
quoác hoäi ñaàu tieân Vieät Nam ñoäc laäp. Ngoaøi caùc nghò só
daân baàu, chính phuû chaáp nhaän moät soá nghò só chæ ñònh
daønh cho caùc ñaûng quoác gia. OÂng chuû buùt coù gia nhaäp
ñaûng naøo khoâng? Toâi chaúng vaøo ñaûng naøo heát. Nhöng
khoâng coù sao ñaâu, oâng chuû buùt cöù nhaän lôøi ñi, chuùng toâi
seõ noùi vôùi cuï Nguyeãn vaø chaéc cuï seõ baèng loøng laém.
Thöïc quaû laøm baùo nhö theá cuõng ngoä vaø khoûe. Töø thuôû
böôùc chaân vaøo ngheà, toâi chöa heà bao giôø laïi thaáy laøm
baùo khoûe ñeán nhö theá vaø toâi cuõng khoâng bieát seõ coøn
khoûe ñeán chöøng naøo neáu bieán coá khoâng doàn daäp xaûy ra
trong nöôùc. Phuøng Baûo Thaïch nhaän laøm theâm tôø “Ñoàng
Minh” cuûa cuï Nguyeãn Haûi Thaàn, toâi dö thôøi giôø cuõng
giuùp vaøo moät tay. Nhöng roài ñeán moät luùc caû “Trung Vieät
Taân Vaên” vaø “Ñoàng Minh” ñeàu phaûi töï ñoäng ñoùng cöûa vì
tình hình raéc roái khoâng taû ñöôïc.

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 207

LAØM BAÙO LÖU ÑOÄNG ÔŒ KHU BA

Theá laø maùy bay Phaùp laïi göø göø treân trôøi, coøn döôùi ñaát
thì xe díp, moâ toâ chaïy aàm aàm nhö gioù - nhieàu khi ñeå
choä, chôù cuõng chaúng coù vieäc gì caàn. Toâi coøn nhôù coù anh
lính nai nòt nhö ra traän ñòa, ngoài thaúng ñöôøn ñöôøn treân
moâ toâ noå maùy chaïy bay nhö theå phaûi ñi cöùu oâng
D'Argenlieu hay Sainteny laâm naïn, nhöng ruùt cuïc ñeán
doác Haøng Keøn thì haõm maùy, vaøo töûu quaùn uoáng moät ly
röôïu maïnh vaø oâm con gaùi chuyeän troø nhö phaùo ran.
Thaáy Nhaät ñaõ ñuoåi Phaùp ñi roài maø baây giôø laïi thaáy
Phaùp trôû laïi luø luø caû ñoáng, daân chuùng chaùn naûn khoâng
töôûng töôïng ñöôïc. Vieät Minh ôû vaøo moät theá raát khoù
khaên: moät maët ñoái phoù vôùi Phaùp, moät maët tuyeân truyeàn
daân gian ñeå cho khoûi maát tin töôûng, vaø maët khaùc nöõa
laïi phaûi lo chuyeän ñoaøn keát caùc ñaûng phaùi, vì caùc ñaûng
phaùi luùc naøy leùng pheùng ñònh xeù leû raát nhieàu vaø ñi vôùi Taøu
hoaëc Phaùp ñeå choáng laïi Vieät Minh.
Toâi vieát baøi cho moät tôø y hoïc, tôø “Vui Soáng”, ñoàng
thôøi toå chöùc nhaø in cho nhieàu anh em ôû caùc nôi veà
thaønh, vì t’nh naøo cuõng coù moät hai tôø baùo. Vì laø anh
em quen bieát cuõ, toâi vieát baøi theâm cho moät vaøi tôø; rieâng
coù tôø “Khaùng Chieán” cuûa Nguyeãn Kyø ôû Cao Baéc Laïng thì
toâi ñeå taâm vaøo nhieàu nhaát.

http://ebooks.vdcmedia.com
208 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Trong khi aáy, caùc tôø baùo nhö “Tieåu Thuyeát Thöù Baûy”,
“Trung Baéc Chuû Nhaät”, “Truyeàn Baù”, “Phoå Thoâng Baùn
Nguyeät San” ñeàu ngh’ heát. Anh em vaên hoùa, vaên ngheä
chuaån bò leân ñöôøng ra haäu phöông chieán ñaáu. Theá roài
lònh tieâu thoå khaùng chieán ban ra; thaønh phoá ñaøo haàm
truù aån; töï veä xeû ñöôøng ñaép uï ñeå ñoái phoù vôùi moät tình
theá naåy löûa chaéc chaén khoâng theå naøo traùnh ñöôïc, xaûy
ra khoâng bieát luùc naøo.
Nhöõng ngaøy khaùng chieán ñaàu tieân ôû haäu phöông thaät
laø cöïc khoå, nhöng cuõng thöïc laø vui laï. Toâi chaïy veà khu
ba, ngoài keùo sôïi, vaø trong hôn nöûa naêm trôøi khoâng laøm
gì; nhöng sau laàn laàn baét lieân laïc ñöôïc vôùi caùc anh em
cuõ, toâi vieát maáy vôû kòch (trong ñoù coù kòch Bom Ba Caøng)
coù tính caùch tuyeân truyeàn, roài do ñoù ñi hoïp vaên hoùa, vieát
moät hai tôø baùo nhoû ñòa phöông ôû Haø Nam, vuøng Ñaàn,
Ñoïi Ñeäp. Ngaøy thaùng naëng neà troâi; ñôøi soáng thieáu thoán
ñuû moïi caùch nhöng loøng ngöôøi heå haû nhö cheát maø soáng
laïi. Toâi chöa heà ñöôïc soáng nhöõng giôø phuùt soâi ñoäng vaø
aám loøng nhö theá: ñoàng baøo thöông xoùt nhau nhö ruoät
thòt; ngöôøi daân giuùp ñôõ nhau thöïc tình; anh lính ho thì
ngöôøi daân töï nhieân thaáy ngöïc mình ñau nhoùi. Rieâng toâi,
toâi röng röng nöôùc maét khi thaáy Nguyeãn Phoå vaø Nguyeãn
Kyø töø Cao Baéc Laïng veà thaêm toâi ôû Ñaàn. Moãi phieân chôï,

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 209

toâi ra ngoài ôû quaùn caø pheâ, do ñoù gaëp ñuû maët anh em ñeå
troø chuyeän vaø thaêm doø tin töùc. Caûm ñoäng nhaát laø Sôû
Baûo Doaõn Keá Thieän ñaõ giaø roài maø cuõng laën loäi töø Sôn
Taây veà ruû toâi ñi laøm vieäc vaên hoùa; Nam Cao ñöôïc ngh’
xaû hôi veà naèm kheøo vôùi toâi, aên côm vôùi caø chua vaø rau
caûi, uoáng nöôùc cheø töôi nhaém vôùi toùp môõ, cuøng bao
nhieâu anh em khaùc nöõa hieän giôø ñaõ cheát, maø cuõng coøn
nhieàu ngöôøi coøn chieán ñaáu. Trong soá caùc anh em ñoù, coù
ngöôøi ñi haøng maáy ngaøy ñöôøng, moät thaân moät mình; coù
ngöôøi ngaøy ngh’, ñeâm ñi baèng ñoø, coù veä quoác quaân hoä
toáng. Nguyeãn Ñöùc Long, buùt hieäu Thöôïng Syõ, laø ngöôøi
aån hieän, ñi veà thaêm toâi nhieàu nhaát.
Long baét ñaàu vieát baùo töø tôø “Tin Môùi” cuûa baùc só
Nguyeãn Vaên Luyeän. Treân tôø haøng tuaàn, anh vieát phoùng
söï, ñieàu tra, truyeän ngaén; coøn treân tôø haøng ngaøy, anh
ñaëc traùch veà pheâ bình saùch vaø cuõng chính vì muïc naøy
anh ñaõ taïo ra nhieàu thuø, aáy laø khoâng keå nhieàu baän ñaõ
coù vaên gia, thi só ñònh cho anh moät maùch . Ra böng khaùng
chieán, Long laøm tôø haøng ngaøy “Choáng Giaëc” cuûa Ñaëng
Thai Mai ôû lieân khu ba, trong ñoù coù Syõ Ngoïc, Nguyeãn
Tuaân, Hoà Dzeánh... Vì phuï traùch veà phoùng söï, ñieàu tra
tin töùc, anh phaûi ñi luoân, neân thöøa dòp veà thaêm toâi moät
thaùng ñoâi laàn vaø ruû toâi vieát baøi cho “Choáng Giaëc”.

http://ebooks.vdcmedia.com
210 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

Nhöng chaúng bao laâu, chieán tranh lan ra ñeán ñoù, tôø
“Choáng Giaëc” chuyeån ñeán moät ñòa ñieåm xa xoâi khaùc. Vì
bò soát reùt naëng, Long khoâng ñi ñöôïc, veà Keïo, ôû gaàn vôùi
toâi. Noùi laø gaàn, nhöng cuõng caùch nhau ñeán baûy, taùm caây
soá. Toâi keùo sôïi, ñem ra baùn ôû chôï Ñaàn, coøn Long thì aên
xong, khoâng nguû, ñi nghe ngoùng khaép nôi, thaûo heát
chöông trình naøy ñeán keá hoaïch noï, nhöng ruùt cuïc khoâng
theå naøo thöïc hieän ñöôïc - tröø moät tôø baùn tuaàn baùo teân
laø “Baïn Treû”.
“Baïn Treû” laø moät tôø baùo cuûa tö nhaân, töï tuùc, in treân
giaáy baûn, khoå nhoû. Baùo quaùn ñaët ôû moät caên nhaø laù chaät
choäi ôû moät laøng taïi khu ba, trong veûn veïn coù moät caùi
baøn vaø moät caùi giöôøng. Thöôïng Syõ Nguyeãn Ñöùc Long vaø
toâi phuï traùch veà baøi vôû cho baùo aáy. Luùc naøo Long ñi
thaêm doø ñöôøng loái chaùnh trò ñeå vieát baøi thì toâi troâng
nom vieäc söûa chöõa moâ raùt vaø ñaïp caùi maùy peâ ña leùt ñeå in.
Chuû nhieäm khoâng coù maët maáy khi ôû baùo, phaûi lo tieàn,
lo giaáy, lo möïc mua ôû chôï Ñoàng Quan veà. Laøm baùo nhö
tôø “Baïn Treû”, thöïc cuõng laï luøng, maø thuù vò, vì töø thuôû
böôùc chaân vaøo ngheà, toâi chöa laøm moät tôø baùo naøo thieáu
phöông tieän ñeán nhö theá bao giôø. Vieát baøi ban ngaøy, ban
ñeâm xeáp chöõ vaø in; vöøa troâng in, vöøa aên côm; in xong
thì moät soá anh em - haàu heát laø sinh vieân vaø hoïc sinh

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 211

- ñeán laáy baùo taûn maùc ñi boä, ñi thuyeàn, ñi xe maùy khaép


caùc nôi trong vuøng khaùng chieán ñeå baùn. Baùo “Baïn Treû”
baùn cuõng khaù; baùn xong, anh em nhaët tieàn veà ñeå mua
möïc, mua giaáy in soá sau; nhöng khích leä nhaát laø coù
nhieàu ñoäc giaû mua baùo laïi uûng hoä tieàn vaø coù ngöôøi, duø
bieát tröôùc laø tình theá thay ñoåi luoân luoân, vaãn cöù saün
saøng göûi tieàn mua caû naêm hay saùu thaùng. Caøng laøm cho
chuùng toâi nöùc loøng hôn nöõa laø trong moät ñaïi hoäi ôû Lieân
khu ba, UÛy ban Khaùng chieán ñaõ toå chöùc moät cuoäc tröng
baøy caùc baùo khaùng chieán ñeå ñaùnh daáu noã löïc cuûa anh
em vaên ngheä só, tôø “Baïn Treû” ñaõ ñöôïc xeáp vaøo haøng ñaàu
veà kyõ thuaät laøm baùo vaø Chuû tòch UÛy ban Khaùng chieán
ñaõ keâu goïi anh em neân giuùp tay coå ñoäng tôø “Baïn Treû”
cho moãi ngaøy ñöôïc phoå caäp hôn.
Veà sau naøy, veà thaønh, gaëp Vuõ Ñình Chí (Tam Lang)
- bò Taây giam ôû moät ñòa ñieåm taïi t’nh Haø Ñoâng trong
thôøi kyø khaùng chieán - anh coù cho Nguyeãn Ñöùc Long bieát
laø anh ñaõ ñöôïc ñoïc moät soá “Baïn Treû” trong nhaø giam,
vaø coù moät baøi noùi veà söï taøn aùc cuûa quaân ñoäi Phaùp haõm
hieáp ñaøn baø giaø yeáu - duø laø khoâng kyù teân thöïc - anh
ñoïc cuõng ñoaùn laø cuûa toâi.
Keå laïi luùc laøm tôø “Baïn Treû”, toâi khoâng theå queân moät
kyû nieäm khoâng bao giôø queân ñöôïc. Trong “Baïn Treû”, coù

http://ebooks.vdcmedia.com
212 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

moät muïc veà tin töùc noäi thaønh, thuaät laïi taát caû caùc haønh
ñoäng cuûa nguïy quyeàn vaø hoaït ñoäng cuûa caùc ngöôøi ôû laïi
vôùi Phaùp, laøm cho Phaùp. Phuï traùch veà muïc ñoù, moãi
thaùng moät laàn, toâi phaûi ñi töø Ñaàn qua nhieàu vuøng coù
Taây chieám ñoùng, qua ruoäng, qua soâng ñeå veà moät laøng teà,
gaëp moät oâng baïn laøm giaùo hoïc cung caáp cho tin töùc
thuoäc vaøo loaïi ñoù.
Toâi nhôù hoài ñoù laø muøa ñoâng, trôøi laïnh caét da caét thòt.
Laën ngoøi ngoi nöôùc veà ñöôïc ñeán nhaø oâng giaùo, thöôøng
laø trôøi ñaõ toái, khoâng coøn troâng roõ maët ngöôøi. Ñöùng ôû
ngoaøi coång nhìn vaøo thì caùi vöôøn ôû ñaèng tröôùc toái om;
trong nhaø, coù ngoïn ñeøn thaép saùng vaø nhöõng hoa löûa bay
leân nhö nhöõng con ñom ñoùm nhoû. AÁy laø caùi hoûa loø than
ñoát leân ñeå söôûi. OÂng giaùo maëc aùo boâng, ñi ñi laïi laïi
trong nhaø, th’nh thoaûng laïi hô hai baøn tay vaøo löûa vaø
ngaâm vang caâu thô cuõ “Theá söï du du naïi laõo haø...”.
Moãi laàn, toâi veà thaêm oâng nhö theá, bao giôø oâng cuõng
hoûi “Ñaõ aên uoáng gì chöa?”, nhöng ñoù laø hoûi laáy leä maø
thoâi, chôù duø aên roài hay chöa aên, oâng cuõng hoái vôï vaø coâ
em ñi thoåi moät noài côm thöïc noùng, laøm moät con gaø vaøng
môøi aên, khoâng queân roùt moät cheùn röôïu noùng ñeå uoáng cho
aám buïng. Vôï vaø coâ em gaùi oâng laø nhöõng ngöôøi ñaøn baø
kieåu maãu. Em gaùi oâng chöøng ñoâi möôi, ñi ñi laïi laïi buoân

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 213

baùn töø vuøng teà sang vuøng khaùng chieán nhö ñi chôï, neân
moãi khi töø giaõ oâng ra veà, ngöôøi em gaùi laïi ñöa toâi ñi vì
sôï toâi khoâng am hieåu ñöôøng loái, coù theå sa vaøo baãy cuûa
ñòch hoaëc khoâng bieát traû lôøi moãi khi coù vieäc caàn ñoái phoù.
Queân laøm sao ñöôïc nhöõng buoåi saùng reùt caêm caêm, thöùc
daäy töø luùc trôøi haõy coøn toái ñen nhö möïc ñeå söûa soaïn ra
veà. Baø giaùo, treû maêng vaø ñeïp nhö moät baøi thô, oâng giaùo
vaø coâ em cuøng daäy, ñeå tieãn toâi. Caû moät gia ñình lòch söï
nhö nhau; oâng giaùo troø chuyeän nho nhaõ, coâ em lo lieäu
chu ñaùo cho toâi khoâng thieáu thoán thöùc gì, coøn baø giaùo
thì ñaõ ñun nöôùc töø luùc naøo ñeå pha traø vaø khoâng laàn naøo
queân thoåi moät noài côm, naém maáy thoûi, keøm moät ít muoái
meø hay vaøi khuùc caù ñeå vaøo ba loâ cho khaùch. Soáng caû
moät kieáp ngöôøi ôû noäi thaønh, khoâng theå coù nhöõng phuùt
thöông thöông nhö theá. Tình ñoàng baøo vôùi ñoàng baøo
ngaït ngaøo thôm muøi cuûa hoa böôûi nöûa ñeâm veà saùng.
Nhöng chieán tranh taøn khoác naøo coù muoán caây coù loäc,
boâng coù traùi, ngöôøi coù con, xuaân coù böôùm: khoùi löûa lan
traøn töø haäu phöông ñeán caùc laøng teà vaø moät hoâm chuùng
toâi ñöôïc tin ña soá ngöôøi laøng aáy ñaõ taûn cö ñi nôi khaùc.
Theá roài toâi rinh teâ. Toâi rinh, nhöng khoâng coù moät
chuùt maëc caûm, laø vì toâi quan nieäm raèng Haø Noäi laø ñaát
nöôùc mình, mình coù quyeàn ôû ñoù, coøn vaán ñeà heøn hay

http://ebooks.vdcmedia.com
214 TUYEÅ N TAÄ P VUÕ BAÈ N G

khoâng, ñoù laø tuøy ôû nhaân caùch cuûa töøng ngöôøi. Moät buoåi
saùng kia, nhaân ñi uoáng röôïu vôùi Nguyeãn Ñöùc Long ôû “Le
Lac” veà, toâi boãng nghe thaáy coù tieáng goïi kheõ ôû sau löng.
Ñöùng laïi, toâi ñònh thaàn moät luùc thì töï nhieân t’nh haún
röôïu: ngöôøi thieáu phuï chít khaên vuoâng, maëc aùo naâu non,
gaùnh cam vaø quyùt ñöùng tröôùc maët toâi, chính laø baø giaùo!
Trôøi laát phaát möa bay. Gioù Hoà Göôm thoåi maïnh laøm
nghieâng caùi noùn laù cuûa ngöôøi thieáu phuï, ñeå heù maáy sôïi
toùc maây che nöûa maët hoa. Vieäc ñaàu tieân laø toâi hoûi thaêm
oâng giaùo vaø coâ em. Baø noùi vaén taét cho toâi bieát laø thaùng
taùm naêm aáy, sau khi toâi ñi khoûi ñöôïc vaøi ngaøy, quaân
Phaùp veà laøng, caøn queùt vaø baét nhieàu ngöôøi ñem ñi, trong
soá ñoù coù oâng giaùo. Coøn coâ em may vöøa ñi khoûi hoâm
tröôùc, vaø hình nhö vaãn coøn ñi laïi buoân baùn ôû lieân khu
ba, nhöng laâu laém khoâng tin veà nhaø. Veà phaàn oâng giaùo,
baø tuyeät muø tin töùc, nhöng theo lôøi maáy baïn thaân cho
bieát sau khi giam ôû Nhaø Tieán ít laâu, quaân Phaùp ñaõ boác
oâng cuøng vôùi moät boïn chöøng naêm chuïc ngöôøi ñem leân
maùy bay ñi Saøi Goøn (?) ñaùnh ñaäp baät troøng hai con maét,
vaø döôøng nhö oâng ñaõ khoâng chòu noåi nhöõng phöông
phaùp tra taán toái ö daõ man cuûa boïn thöïc daân cöôùp nöôùc.
Thaáy ñöùng laâu chuyeän troø nhö theá ôû giöõa ñöôøng khoâng
tieän, toâi ghi soá nhaø vaøo moät maûnh giaáy con, môøi baø laïi

http://ebooks.vdcmedia.com
BOÁN MÖÔI NAÊM NOÙI LAÙO 215

chôi vôùi nhaø toâi; nhöng cho ñeán taän luùc kyù hieäp ñònh
Geneøve, toâi vaãn khoâng ñöôïc thaáy boùng ngöôøi ñaøn baø
dieãm tuyeät, kieân trinh kia ñaâu nöõa.

http://ebooks.vdcmedia.com

You might also like