Professional Documents
Culture Documents
19
D ny thot tin cho thi hnh cc tnh Qung Bnh, Qung Tr, Qung Nam, Qung Ngi. Thng 5-1860, ring Qung Nam c 24 x lp dc kho Ngha thng (ph Thng Bnh: 6 x; ph in Bn: 2 x; huyn Qu Sn: 3 x; huyn H ng: 13 x). Thng 12-1860 Bnh nh c 3 thn lp Ngha thng
tr gip cho dn trong thn v ngoi ra cn gip cho c cc thn ln cn, kt qu tt. Thng 4-1862 cho m rng vic lp kho Ngha thng ra cc tnh Ngh An, Thanh Ho, Ninh Bnh.
* Xem: 6-1865 (lp Kho X Ihung ), 12-1867
1860
Thng Ging 1860
1 - Hai bn chm dt mi xung t, k kt ho hiu vi nhau, 2 - S thn ca Php c s dng ng b i t Nng vo kinh Hu: 3 - Nc Nam t quan h ngoi giao vi nc no, th nc Php cng coi nic l bn. 4 - Triu nh Hu phi khoan tha, khng c tr th nhng ngi cng tc vi Php. 5 - Php s rt qun, ngay sau khi ho c ny c hai bn k kt; 6 - Triu nh Hu khng dc bt gi, xt hi v xm phm n ti sn ca nhng ngi theo o Gia T mt cch v c; trng hp gio dn lm by th chiu lut tr ti; 7 - i vi gio s ngi Php phm ti, triu nh phi giao cho nc Php x l, ch khng c em git hoc ng gng, kho, tri. 8 - Khng dc ngn cn hoc yu sch ngoi l i vi thng thuyn ca nc Php n cc ca bin thng thng bun bn; 9 - Triu nh Hu cp cho Ty Ban Nha mt bn Ho c;
T ri u nh cho th i t lp tn h l mi ca tn h Gia n h t i a phn th n T n To, huyn Tn Long, ph Tn Bnh. T n h l c (tc Si Gn) b Php c h i in n g y 18-2-1859, v t chy ngy 6-3-1859 trc k h i chng r t ra ng ngoi thnh.
* Xem: 28-2-1861.
Thng Ging
1860
Pagi (Page), tng ch h u y lc lng vi n ch inh Php - Ty Ban N h a t i V i t N am c ph i vi n n qun th G ia n h da bn d tho Ho c gm 11 iu khon. C h h u y qun th Gia n h bc b hn 3 iu cui, cn 8 iu tr n t m thi chp th u n l p b i n bn giao cho ph i vi n Php m ang v. - T hy vy, Pagi ra l nh t n cng, nh c. tr n vo sng v b nh chim k h u vc cha M a i Sn.
Mi mt khon ca Php ra l:
18
phm ti; ghp s' gio dn c th i tr n g ngng qun Php vo cc x th n khng c ngi theo o ti n vic qun l chng; b in h , dn p h i c tr c h n h i m p h t gic v bt np cho quan a phng nhng gio dn c hn h ng chng i tri u nh; ai b t c bn o trng hay bn u mc gian c th e o o, s c k h e n thng hoc b cho quan tc; tn h no t h i hnh chm tr hoc t h i h n h t r i vi d ny s chiu theo qun lu t t r ti.
Q un Php bn ph pho i n h H i (Q u ng N am ), chim n Chu Sng phong to ng o H i Vn. Thng Mi Hai 1859
T c ra l n h cin quan l i cc cp khng c theo o Gia T. Q uy n h cc mc p h t nh sau: cch chc khng dng t t * Xem thm: 5-1859 c nhng ai trc c theo o; quan vn t chnh th t Thng Mi Mt 1859 ph m tr xung, qua n v t B t u dng ng phun la sut i tr xung nu khng phng th v chng nh gic ch u b o u ghp vo h n h Php. p h t gio giam h u (n treo Thng 1-1856 (thng Chp nmth t c); quan vn t tng lc phm tr ln, quan v t cai i t Mo): uc ho chin dc ch to ln u tin v c em ra tr ln nu khng b o, b t th nghim trng bn. th t c cht ngay.
* Xem: 2-1873, thng lO v 11-1883
Thng Mi Hai Thng Mi Mt 1859 N guyn Sn v Phan nh Tuyn lp bn tng k t k in h n g h i m cy v l a chim tr n h t gi bc (sau k h i hi k i n cc bc lo nng) v em np T c. i vi rung cao: sau th n g 8 m lch , sau 2-3 tr n ma p h i gieo m ngay; sau ti t i tu y t mi cy; h tu n th n g 2 m lc h l a tr bng. i vi rung thp: sau ti t ng ch nc h t cn mi gieo m c;
1859
T c ra d cho cc x th n lp K ho N g h a thng . Kho N gha thng l kho cha thc ri n g ca x, do x qun l, nh m gip nhng ngi ngho th i u tro n g x bng h n h thc p h t khng hoc cho vay. Thc kho N gha thng do dn x t y t m t nguyn ng h bng ti n m ua thc, hoc tr c tip gp bng thc, hoc th u s thc sng (tc thc tr cng cho tu n canh hng nm , m i m u m y u tu theo l lng).
20
10 - Cho gio s Php c t do n nhng x c dn theo o ging o; 11 - Cho ngi Php n b bin lp ph' thng thng bun bn.
* Xem: 2-1860
Thng Ging
1860
H on th n h b sch K hm n h n h n s k im gim . Sch ny bt u khi tho t nm T c th X (1857); cui nm T c th X II (1859) tho xong. Sch gm 483 quyn, chia l m 8 mc: lu n thng, h n h th, phm hnh, cnh ng, ngn ng, v n hc, v lc, ngh th u t. Thng Ging 1860
tr ti theo php lut ca nc Nam. B sung vo iu 8: thng nhn ngi Php khi mua bn song phi i ngay, khng c li lu, v phi tn trng lut php ca nc Nam. V iu 9: giao cho thng c qun th Gia nh c'p cho Ty Ban Nha mt bn ho c. V hai iu khon 10 v 11: cng quyt khng chp nhn; nu Php phn di, ta quyt nh gi.
* Xem: 1-1860
Thng Hai
1860
Cam puchia ct t quan h ngoi giao vi tri u n h nh Nguyn. Thng Hai 1860
T ri u n h k h u y n kh ch d n g h n g n i ho, h n ch" dng hng ca T ru n g Quc v ca Ty phng ti t kim ti n ; ra l nh cho cc phng dt la, dt v i H N i sn x u t n h i u tri u nh m ua dng. Thng Hai 1860
Bn th p h C am pucliia v bn th p h T ru n g Quc (do tn H ong Quc L p , ngi Ho cm u) li n k t vi nh a u gy r l lon v cp ph nh n dn vng A n Giang, H T i n v mu h tr cho q u n P hp n h chim V i t Nam. Thng Hai 1860
n h th n h i b n v bn H o c 11 i u k h o n do P h p a r a h i t h n g 1-1860.
Chp nhn 5 iu khon u. B sung vo iu 6: s dn theo o " khng c tng thm; ai gi cht th thi, khng c b sung ngi khc. B sung vo iu 7: gio s Php mt khi phm ti v c triu nh tha th khng dc li ni c; trng hp ti phm, d d ngi khc, s b
Pagi (Page), T h i u tng h i qun, Tng c h h u y li n qun Php - T y B an N h a c l nh ca tri u nh Php iu h t qun t N ng sang chin tr ng T ru n g Quc h tr. Ph c Sacne (C harner) ta il
21
cng qun i nh T h a n h nhm buc t r i u n h M n T h a n h p h i t h i h n h H ip c T hin Tn k v i P h p n g y 27-6-1858. Trc k h i r t qun, Pagi ra l n h t h t cc n, s T r Sn, A n H i, i n H i, T r c.
Thng By
1860
M rng din oi tng c tu y n chn vo hc trng Quc Lc by gi, Naplng I I I c T G im n hng chu ca cc dnh rt ht qun khi Vit Nam v v n v i thn. thy cng cuc xm lc gp nhiu
kh khn, thit nhiu ngi ca. Song hong hu gini (Eugnie), Tng gim mc Pari (Paris) v Hu tc B trng B Hi qun Satsl Lba (Chasseloup Laubat) d cng quyt ch trng xm lc Vit Nam n cng. Do triu nh Php vn li mt lc lng chim ng Si Gn. Lc lng ny gm 800 lnh Php, 200 lnh Tagal (Phi Lut Tn), t di s ch huy ca i t hi qun ariet. (DAries), vi s h tr ca quan nm Ty Ban Nha Palanca Guttier (PalancaGuttierez). L trc ch tuyn chn trong hng con (tc m t), nay m rng ti hng chu (tc m tn). Nm ngi c tuyn la u tin theo l mi ny l: Nguyn nh Xun (chu cu thng th Nguyn n h c); Hong Kim Chiu v Hong Kim Dc (chu cu thng th Hong Kim Sn); Nguyn B Khanh (chu cu trn th Nguyn Vn Tn); Ng Bo (chu v u Ng Thnh).
* Xem: 10-1865
Thng Tm
1860
Thng Ba
1860
T i ii s Phm V n N g h, c hc t n h N a m n h , ch ng m c hn 300 th n bin b in h dng ko vo qun th Q ung N am nh gic. (K h i ti Hu, th qun Php r t kh i Nng. T c b t p h i tr v N a m nh). Thng Ba 1860
T ri u nh c Nguyn T ri Phng gi chc Tng thng qun v vo Nam ch huy qun th Gia nh, t chc vic nh Php.
Trc triu nh, Nguyn Tri Phng vch r m mu ca gic v xut bin php chng ch. V' pha ch, Nguyn Tri Phng nhn nh: Nam K l ni thc go, sn vt nhiu, tu b bun bn rt c li, gic Php bit lu v cng c nh chim lu; hin nay tnh thnh Gia nh lt vo tay chng; chng t n, p lu, lp ph x, chiu tp thuyn bun ngi Thanh, ngi kinh, nh thu kim li; chng cu kt vi bn cn Trung Quc, bn
22
Hn gian gy thm vy cnh; chng thit lp quan chc, tp hp x thn, cng khai t chc chim ng lu di; cc sng ln nh Vng C, bn Lt, ng Chy... u l ng giao thng hu yt mch, ng chuyn vn binh lng, giy t quan bo ca nhiu tnh, u b chng phong to da thuyn n ng gi; cc ngi, nhnh, sng nh nh Phong Giang, L Vi, Ba Khm, Th Tha, Th on, Tr Cu, v.v... chng cng u cho thuyn sam bn i li thm d v d bn. Bi vy, m mu cp Nam K ca chng r rng. N h thkhn g cn ni n ho ngh c na. Ta ch nn chuyn mt m t nh v g i . V bin php chng gic, Nguyn Tri Phng ngh: qun s phi huy ng t 15 nghn n 20 nghn; khng nn t qun mt ni, m chia qun thnh ba o: mt o chnh ng ti n Ph Th, ch qun th Gia nh hin ng; mt o ng ph ht Tn An; mt o ng tnh ht Bin Ho. Phi phng th cc ng sng, ngi ln nh. Phi va nh v gi, dn dn p thm n lu tin st n ch ch ng qun. Phi trang b t 20 n 30 c sng loi ln, ng knh nng t 2 tc 9 phn tr ln.
Thng Mi Mt
1860
B L v V i n H n l m phi hp tu y n la cc sch c bin son th n h h a i b sch l: 1 - i V it vn tuyn (bao gm nhng b i vn, b i th t i L tr v trc cn st l i); 2 - H y tri u vn tuyn (bao gm nhng bi vn, b i th ca hong th n v cc quan l i tri u Nguyn).
Cc sch tham kho gm 200 bn: 12 bn Hong triu bang giao; 14 bn Phong Nh thng bin; 80 bn i Nam vn uyn thong bin; 3 bn Gia nh Tam Gia thi; 3 bn Hong Vit vn tuyn; 1 bn Ninh Tnh thi tp; 1 bn Hong cc di vn; 3 bn S trnh Nht vnh; 5 bn Phm V c kim thi gia thanh ng; 6 bn Trch Dim thi; 1 bn L triu ch lng bi k; 1 bn Bo Quang vin thi; 1 bn Liu Am di tp; 1 bn C thi sao tp; 1 bn Mng Dng thi tp; 1 bn Vit s to k; 3 bn Vin trai thi vn; 1 bn L triu ng ch; 6 bn Qun hin ph tp; 3 bn Sn c nh thut; 1 bn Tin L tu ngh; 2 hn c Trai t lnh; 1 bn Ng ch Qunh Uyn Cu ca; 1 bn Minh Lng Cm t thi tp; 1 bn C" L t hn; 6 bn Ton Vit thi tp; 2 bn Minh thi tp; 1 bn Vit thi tc bin; 2 bn L Qu ng thi tp; 2 bn Chuyt, Trai thi vn; 1 bn Tin L tr s thi tp; 1 bn L ng thi tp; 1 bn Long Sn thi tp; 1 bn To Kh thi tp; 1 bn on - Phan - Trn tam gia thi; 1 bn Ngn ch thi tp; 1 bn c kim bang giao b lm; 1 bn Hi Sn Bi Cn thi tp; 1 bn Nh Kh thi tp; 1 bn Lc Sn thi tp; 1 bn Gii Hin thi tp; 1 bn K Ngc V gia thi tp; 1 bn Trng Phi Bc hnh; 1 bn Tn Am Tu t,; 1 bn Danh thn chng s; 1 bn Qung Nam sao lc
Thng Chn
1860
T ri u n h giao cho Thng ch Tn T h t H n v H l s c cng T r n Hu o ph tr c h vic c 14 c sng ng hng ln. Thng Mi 1860
23
Thng Mi Hai
1860
Thng Mi Hai
1860
T r i chu chu H ng nh T h a n h l T ri u Q uang M u x in c em dn tro n g chu sang c t r tr n t nc ta v chu b gic chim ng. T ri u n h H u ng cho bn T ri u Q uang M u c t r t i tn h h t Cao Bng.
T ha m t n qun th Q ung N a m , k i m T n g c n h Tng, B in Ho l Phm T h H i n c tr i u n h c gi chc T ham t n qun th Gia n h cng vi N guyn T ri Phng mu vic chng nh gic Php.
Vic c Phm Th Hin gi chc ny l th theo ngh ca Nguyn Tri Phng hi thng 8-1860, trc khi Nguyn Tri Phng vo Nam.
1861
Thng Ging 1861
phi (phm, bc ngang nhau, th ngi nhiu tui hn s ngi trn). - Gian bn tri nh l ch ngi ca nhng ngi tui t 70 tro ln; nhng ngi theo ngch v c hm tht phm tr xung nh i trng; nhng ngi theo ngch vn nh cc nhn vin tp lu c hm bt phm, cu phm; cc vin thin h, b h c hm bt phm, cu plim; cc cai tng; cc gim sinh, m sinh, t ti, vin t cha c phm hm; cc vin thin h, b h quyn (tc do quyn tin m c); cc binh lnh c min sai, min dao (cp bc ngang nhau th ngi nhiu tui ngi trn). - Gian bn phi nh dnh cho nhng ngi di 70 tui v l trng, x dn. Ai nlu tui ngi trn.
n h l cho cc x, thn, hng, p, l, hng nm c php t chc l Hng m t u (tc l ung ru tro n g lng) tro n g cc ngy tt, ngy l ln nh: xu n t, th u t, hi c, ti t l. Q uy n h r ch ngi theo nh n tc (sc, bng) v theo th i n tc (tui tc) t i nh lng.
- Gian chnh gia nh, chia lm 2 bn tri v phi. Nhng ngi thuc ngnh vn c hm tht phm tr ln, nhng gim sinh, m sinh, t ti c hm bt phm, cu phm, chia nhau ngi bn tri (nu phm, bc ngang nhau, th ai nhiu tui ngi trn). Nhng ngi thuc ngnh v t sut i tr ln, nhng ngi thi c nhn (k c vn ln v) tr ln m khng c pham hm, u ngi bn
Thng Ging
1861
24
C hu (u thuc h i phn tn h V n h Long) do thm . T ri u n h t n g cng cng c' canh gi cc ca bin i H i v Tiu H i (thuc n h Tng). 7 thng Hai 1861
Nha Palanca, cng 4 s quan cao cp, 30 s quan, 121 h s quan v 1.805 lin qun xm lc b git ti trn.
28 thng Hai
1861
Ph c Sacne (C harner) i u q u n t c h i n tr n g T ru n g Quc sang Si Gn. Tng s" b in h ln h v s quan gm 2.200, tro n g c 800 ln h T ag al (P h i L u t Tn). N goi ra cn c th m 600 ngi T ru n g Quc c chng tu y n m Q ung ng a sang chin trng V i t Nam .
Ngy 25-10-1860, Php v Trung Quc k hip c nh chin.
25 thng Hai
1861
i n Ch Ho th t th. N guyn T r i Phng tr n g n b tr n g thng. T n l Nguyn Duy, t n tng Tn T h t T r t tr n . Q un tri u n h r t v c th th n T n To, huyn Tn Long, p h T n B n h (tc tn h l t m thi ca Gia nh).
- i dn Ch Ho b qun Php m nhiu t tn cng, t thng 4-1860, song u b qun triu nh do Tn Tht. Hip ch huy cnh lui. Thng 8-1860 Nguyn Tri Phng thay Tn Tht Hip v trc tip ch do vic xy dng v cng c chin lu Ch Ho. - m 23-2-1861 thc dn Php m t. tn cng quy m vo i n Ch Ho. sot 2 ngy 2 dm qun ta chin u rt dng cm, gy nhiu tn tht cho gic: quan nm Ty Ban
T n h l mi ca Gia n h th t th ; qun tri u n h r t v phng th Bin Ho. Cc tu y n ng dn ti n h Tng v B in Ho u c phng b; qun dn hp lc chuyn vn g, t lp cc sng, lch; cm ngang; lp n t sng; ch ia qun m a i phc; t i cc v n g ven bin thuc cc tn h o B n h n h , Ph Yn, B n h T hu n, K h n h Ho, u cho lp n, t sng, ng qun; chuyn 2.000 qun Q ung N am vo b sung cho B in Ho; h u y ng hng dng v cho luyn tp sung vo lc lng d b.
Chin dch tn cng ca ch vo tnh l mi Gia nh bt u t ngy 26-2-1861, sau khi Ch Ho tht th.
* Xem: 1-1860
24 thng Ba
1861
Ph c Sacne (C harner) k n g h n h chnh thc th n h lp 4 tru n g i ln h ngu u ti n N am K, m u m t cch quy m chnh sch dng ngi V i t n h ngi V i t. Vi 4 tru n g i ny, chng a 2 v ng G ia n h v 2 ng M Tho th a y th s" ln h n in m c trc k ia ca cc tn h .
Thc ra, tin thn ca 4 trung i lnh ngu ny l 2 trung di lnh tp m tng Rign Ginuiy d t
25
chc Nng t nm 1859, bao gm tuyt i b phn l dn theo o Thin Cha b chng d d vo lnh. Mt trong hai trung i do Ginuiy thnh lp , c Sacne s dng trong chin dch h n Ch Ho (23-25/2/1861). - Thng 8-1861: Sacne gii th ton b binh lnh n in m t trc v thay vo l s lnh ng do chng tuyn la, o to lm cng c n p phong tro khng chin ca qun dn ta. - Ngy 4-2-1862: Bna (Bonard) k ngh nh cho thnh lp 3 tiu on lnh ngu Nam K (ngh nh ny c hiu lc t ngy 1-3-1862). - Ngy 2-12-1879: Tng thng Php ra sc lnh thnh lp trung on lnh ngu th nh't Nam K. - Ngy 7-7-1903: Ton quyn ng Dng ra ngh nh (chiu theo Sc lnh ngy 26-5-1903 ca Tng thng Php) thnh lp trung on lnh ngu th hai Nam K.
* Xem : 12-5-1884 (thnh lp dn v ngu binh Bc K ).
tro n g gia nh m n h gia nhp qun tn h hoc qun th N am K chng nh gic Php.
- i vi nhng ngi Bin Ho, Vnh Long, An Giang, H Tin: m 50 ngi dc thng th sut i trt tng ng phm; m d 500 ngi dc thng th qun co trt chnh t phm. em 10 ngi thn thuc trong gia nh gia nhp qun i s dc cp bng cu phm b h; 20 ngi tr ln c cp bng tng bt phm b h; 30 ngi tr ln c cp bng di trng trt tng tht phm; 40 ngi tr ln c cp bng chnh i trng trt tng lc phm; 50 ngi tr ln c cp bng chnh i trng sut i trt tng ng phm. Nhng bng cp u do tnh thn hay th thn cp ngay lp tc. Trng hp s qun m c ln ti " 2, 3 c (tc 1000 - 1500 ngi) th i ch ca vua ct nhc ln bc cao. - i vi nhng ngi cc tnh QngNam, QngNgi, Bnh nh, Ph Yn, Bnh Thun, Khnh Ho m m ngi hoc a ngi thn gia nhp qun th nh Tng - Bin Ho, u cho p dng mc thng nh trn. - i vi nhng ngi chnh Gia nh, v tnh hnh c kh khn, nn tli l thng cng nh trn, nhng cho tng thm mt trt.
24 thng Ba
1861
Ph T h u s c Sacne (C harner) p h i i u h i qun Letpe (Lesps) sang gp vua C am puchia Nrm n h t (Norodom I) thng bo cho vua C am puchia b i t quy t t m chim ng N am K ca Php v thng lng t quan h ngoi giao vi Cam puchia. Thng Ba 1861
Thng Ba
1861
T ri u n h cho c 6 hng ti n ng lo i mi, tr n m t c khc bn ch T c Bo Sao : H ng nng 1 ng cn 5 phn ng (1 n v bng 10 ng ti n km ); H ng nng 3 ng cn ng (1 n v bng 20 ng ti n km ); H ng nng 4 ng cn 5
26
phn ng (1 n v bng 30 ng ti n km ); H ng nng 6 ng cn ng (1 n v bng 40 ng ti n km ); H ng nng 7 ng cn 5 phn ng (1 n v bng 50 ng ti n km ); hng nng 9 ng cn ng (1 n v bng 60 ng ti n km, hoc bng 1 ti n c).
* Xem: 5-1865, 1 1-1872
T ngy 17-3-1861 qun Php cho chin thuyn th neo ng chim vng C c v hi phn cc ca bin i Hi, Tiu Hi thuc tnh nh Tng. Ngy 29-3-1861 chng bt u n sng tn cng cc n tin tiu, nh: Tn Hng, Tnh Giang, Cai Lc.
15 thng T
1861
Cui thng Ba
1861
Q un Php t n cng nh chim cc x M Trang, Bang L n h (tn h n h Tng). T h c hc s T r n X un Ho ( c nhn, ngi Q ung T r), lc g i chc b in h b o n h Tng, iu qun chng nh quyt li t. B gic b t c, ng khng ch u k h u t phc v cn li t vn.
Trc , Trn Xun Ho d tng m qun nh Php. ng thng dng chin thut phc kch d tiu dit sinh lc ch, v c 6 trn thng ln, git nhiu lnh Phap v lnh m a-t (dn theo do, di lnh cho Php, dc Php phin ch thnh cc dn v ring gi l n v lnh m a-t). Do thnh tch , ng dc triu nh thng cho hm Th c hc s. Thng 7-1862, ng c truy tng hm Quang lc t khanh v c nhn dn Qung Tr lp n th ngang hng vi Phan Vn t.
Tng mc th u th n hn ch s" dn theo o Gia T: X thn no b o cha ht, s tng thu" th n ln gp ri; x thn no cn che giu, cha chp o trng, s tng mc th u ln gp i; dn ngoi inh theo o, s phi np th u th n ngang vi mc th u th n ca dn ni inh bn lng. Thng Nm 1861
Q uyt n h ca tri u nh gim bt mc lng hng nm ca cc hong th n , cung tn, ca cc ngi phc dch tron g cung cin, v ca cc quan vn, v t tng ta m phm tr ln l y s ti n , go ch i vo vic qun nhu. Thng Su 1861
12 thng T
1861
27
Thng Chn
1861
T ri u nh H u ra lnh tng cng qun l nghim n g t s" dn theo o: i vi dn theo o Gia T - khng k gi, tr, tra i, gi; khng k b o hay cha b o - u ph i th ch ch vo m t v chia ghp h cc x th n khng c ngi theo o ti n vic qun thc; i vi nhng gio dn u s, hung c, phi giam gi can thn; trng hp qun Php - Ty Ban Nha ko qun n v ng c dn o , th lp tc ph i em git ht dn o. Ni no khng lm tr n vic ny, s chiu qun lu t t r ti. 21 thng Chn 1861
Ph th y s c Sacne (C h a rn e r) k n g h n h m trng T ru n g hc Php - V i t u ti n N am K, m ang tn T r n g B a Lc. y l trng o to cn b vn ho u ti n ca thc dn Php. Tt nghip s b i dy cc trng ti u hc. 29 thng Chn 1861
28
lm i u mc (Tng cl' huy lc lng khng chin) v kin ngh v triu nh xin tip tc nh gic. nh thn hi bn cho rng vic min Bc dng c kh khn, min Nam cha c c hi, v c Phan Thanh Gin vo hiu d Trng nh v ngha qun. Trng nh nht quyt khng chu v Ph Yn nhn chc mi. Triu nh lin cch chc Ph Lnh binh ca Trng nh.
Thng Mi
1861
T ri u nh cho dn ni tc h v ngoi tc h bn Lng c n h n phn ru ng tc h th u ca dn theo o G ia T cy cy. Ho li chia i: hng m t na, cn na k ia N h nc th u nu i s dn theo o ng cn b giam gi.
1861 Thng 11-1862: Phan ThanhThng Mi Mt Gin li xin T c ra sc ch gi Chin th n g Ci B, Cai L y Trng nh v v gii tn ngha ca qun dn n h Tng, di binh ca ng. Trng nh cng s ch h u y ca l n h n st n h quyt chng lnh triu nh v cng Tng Nguyn V n Nh: h a i vi binh dn ng ngha ca Nam K chin th u y n ch b nh m, lc tnh tip tc khng chin chng nh gic Php. 50 t n va ln h Php va ln h
nh mt. N gy 2 0 -8 -1 8 6 4 , Trng
Thng Mi
1861
C n h n Gia n h Phan V n t v hng th n G ia n h L Cao D ng chiu m ngha qun chng nh Php. B sa vo ta y gic, h a i ng t th i hin n g a n g , b t k h u t v ln ti n g m ng chi qun gic cho ti k h i t t th.
T c truy tng Phan Vn t hm tri ph, trt tng ng phm, v cho dn lp miu th, sau nng ln thnh n th; L Cao Dng c truy tng hm sut i, tr t tng lc phm b h. Ngoi ra T c cn lm th ca ngi hai ng v cho sao lc gi v cc tnh Bin Ho, Gia nh, Vnh Long, nh Tng, An Giang, H Tin; sai Quc s qun nghin cu tiu s hai ng bin son thnh truyn.
10 thng Mi Hai
1861
Chin thng ca qun dn ta tr n sng Vm c ng, t i a phn thn N h t To, t chy chic pho hm Esprance (Hy Vng) ca gic Php, git nhiu ch v lm cht ui nhiu ten khc. T rn ny do Quyn qun b in h N g u y n V n L c h (t c Nguyn Trung Trc) ch huy.
- Tham gia trn ny cn c: cc ph qun binh Hong Khc Nhng, V Vn Quang, qun ton Nguyn Hc,
29
lng thn H Quang v 59 qun cm t (qun chin tm). Ngha qun phn tn trn cc thuyn nh, gi lm thuyn bun, p st ti tu dch v bt thn nhy ln tiu dit dch. Sau khi lm ch c chin trng, ngha qun ly ba ph tu gic, nhng khng ph c, nn ni la t ri rt lui. C 4 ngha qun hy sinh. Sau tht bi ny, thc dn Php da qun n tn ph, t chy thn Nht To tr th. ^
1861
Ngy 27 -1 0-18 6 8: Nguyn Trung Trc b thc dn Php x Thng Mi Hai 1861 chm cng khai ti Rch Gi. Trc T ri u n h cho cng b' m t khi hy sinh, ng d li mt li ni s h n h thc x l i vi dn ni ting: Bao gi ngi Ty nh ht c nc Nam th mi ht ngi Nam theo o. C hia l m 2 loi. L o i nh Ty. ang b a i phc dch vic
16 thng Mi Hai
1861
qun: nu c' tn h khng b o, s b giam gi cho h cht; nu l lo i u s, h u n g hng, s lo i ra cho th t c cht ngay (q u a il a phng c h u tr c h n him gio dc v m i th n g p h i ki m tra 2 l n phn loi). L o i ang b a i an tr: ai b o nhng x t ra cha thc tm , s b nh 60 trng; ai cha b o s b nh 80 trng; ai tr n i ni khc, b t c s nh 100 trng.
- Do lnh ny (v cc lnh trc ), nguyn tnh Nam nh c hn 4.800 gio dn b git.
Thng Mi Hai
1861
30
3-7-1888 (tc 24 thng 5 nm Mu T) ti Bn Tre. - Trn Cn Giuc din ra vo ngy Rm thng 11 nm Tn Du, tc ngy 16-12-1861. Trong trn ny tuy binh lnh v s quan Php b tiu dit nhiu, nhng ngha qun Vit Nam cng b hy sinh mt s ln. - C ti liu cho bit trn ny do Thng qun Bi Quang Diu ch ng ko qun n tn cng qun Php lng a Phc, huyn Cn Giuc.
Ti liu khc cho bit: Lc lng ngha qun Tn An v Cn Giuc lc do mt th lnh tn l L (thng gi l Cai tng L) ch liuy; c tin ngy 14-12-1861, Php s ko qun ti nh Tn An v Cn Giuc, th lnh ngha qun G Cng lc by gi l Trng nh em qun n hp lc cng ngha qun ca Cai tng L v ch ng tn cng n Cn Giuc trc. Bi Quang Diu l ngi thay mt Quang, Tun ph Gia nh, c bi Vn tngha s c n G iuc ti bui l truy iu cc ngha s hy sinh trong trn Cn Giuc.
1862
6 thng Ging 1862
t nhng dc gim xung mc ti lu, hay ti qun (tc pht vng lm vic qun), th mc chuc l 300 hc thc. Trng hp khng c thc m np bng tin th phi quy tin thnh thc, vi gi 3 quan tin km mt hc. (Ngi no t dc na nm, cho gim bt 20 hc...).
Thng Hai
1862
Thng Hai
1862
31
sa p iu cho cc quan s t i.
Nha chnh l c quan ca Nh nc, chuyn trng coi v iu ca c nc. Khi bay gi, quan Hip l chnh Nguyn T Gin xin lm mt s" vic nh: xy ca cng, p, sa , khi sng... Song T c khng cho lm v cn bi b Nha chnh, chuyn Nguyn T Gin sang lm tham bin qun v Hi Yn (Hi Dng - Hng Yn).
5 thng Nm
1862
Theo l nh Bna, T ru n g t h i qun X im ng (Sim on) em chin th u y n ti n vo ca bin T h u n A n hot ng gy sc p buc tri u n h H u ging ho.
Sau mt s bui thng lng vi i din Hu, Ximng' tr v Si Gn bo co. t ngy sau, Ximng tr li Thun An, mang theo ti hu th ca Bna, buc triu nh Hu phi ngay s thn c y thm quyn vo Si Gn bn nh lp hip c.
1 thng Ba
1862
26 thng Nm
1862
23 thng Ba
1862
Q u n P h p c h i m t n h t h n h V n h L o n g ( l n th nht).
Sau khi chim c tnh thnh tnh nh Tng (12-4-1861), ngy 19-4-1861 qun Php a 5 tu chin xm nhp vo cc nhnh sng thuc a phn tnh Vnh Long diu tra, d xt. Ngy 20-3-1862, chng a 10 chic tu chin tin vo khu vc n Vnh Tng th neo v ho hn mt nghn qun b ln b p n, lu. Ngy 21-3-1862, chng n sng tn cng n Vnh Tng v Thanh M. Qun trong thnh dng :m chin u lin trong 2 ngy. m -2-3-1862, qun ta phng ho t bt dinh th, kho tng, ri rt khi thnh v ng bo Vnh Tr.
* Xem: 20-6-1867.
T ri u nh H u k H ip c Ho b n h v H u n g h t i Si Gn vi Php v T y B an Nha.
- i din triu nh T c: chnh s Phan Thanh Gin v ph s Lm Duy Hip. - i din Php: Bna (Bonard) Thiu tng hi qun, Ph c, Tng ch huy lin qun Php - Ty Ban Nha. - i din Ty Ban Nha: Guttier (Guttierez), i t ,C h huy trng qun i vin chinh Ty Ban Nha ti Nam K. - Hip c gm 12 iu khon. Ni dung ch yu l: Ba tnh Gia nh, nh Tng, Bin Ho v o Cn Ln hon ton thuc ch quyn ca Php; cc loi thng thuyn v chin thuyn ca Php c quyn t o vn chuyn trn sng Cu Long
~nng T L a p m v n g L in h T uy n Quang)
1862 H
32
v cc chi nhnh ca sng ny; triu nh nc Nam khng dc t ct t ging ho vi bt c nc no nu nh cha dc nc Php ngthun.
Thng 3-1863 Hip c ny mi 5 thng Su 1862 c Naplng I I I ph chun. Ngy 16-4-1863, Bna v Guttier mang Thc dn Php ra iu kin: Hip c ra Hu T c k.
5 thng Su
1862
T ri u n h H u buc phi chp th u n vic m ba ca bin Nng, Ba L t, Q ung Yn cho thng nhn Php v Ty B an N ha sang t do bun bn (iu 5 H ip c). 5 thng Su 1862
s tr l i tn h thnh V in h Long cho tri u nh Hu", m t k h i tri u nh H u chain dt c cc cuc kh i ngh a chng i Php cc t n h G ia n h , n h Tng, v p h i gi t t c cc th ln h n g h a q u n tr v, tu y t i khn g cn bng dng m t ai t i 2 tn h na. T ri u n h H u chp n h n (iu 11 H ip c). 25 thng Su 1862
Thc dn Php v Ty Ban N ha buc tri u nh Hu boi thng chin ph. Tng s" ti n p h i bi thng l 4 tri u la, tr tro n g 10 nm , mi nm 40 vn, np cho Php, t i Si Gn, (iu 8 H ip c).
V Vit Nam khng dng dng la, nn quy nh 1 dla bng 0,72 lng bc. Nh vy mi nm triu dinh phi tr 288 nghn lng bc.
M u ch v quan tr c ti p cai t r N am K c v m t d n s v q u n s. B n a (Bonard), T h i u tng h i qun Php c phong l m Ph T h y s c v l vin v quan u ti n c tri u n h Php c sang tr c ti p cai t r nhng tn h N a m K m ch n g n h c h i m c, th e o H i p c 5-6-1862.
Trong nhim k ca mnh (t 25-6-1862 n 30-4-1863), Bna s dng hng ng chnh ph tng, chnh ph l t chc b my cai tr ngu quyn. Bn cnh , Bna la chn v o to mt s s quan thc dn Php v phong cho chng danh hiu Thanh tra cng vic bn x (Inspecteur des Affaires Indigenes) chng trc tip ch o cc quan li ngu quyn. Nhng vin Thanh tra
5 thng Su
1862
T r n giy tr n g mc en, tri u in h H u k diu khon nh n vi gic tr c h nh i m tru y l ng, b t gi v giao np cho gic t t c nhng ai c hnh
33
cng vic bn x du tin l: Gugia (Gougear), Brie d Lin (Brire e r is le ). bar (A ubaret), Philat (P h ila s tre), Rini (R ieunier), Planli Vian (Paulin Vial), llacmng (Mainland), Luyr (Luro). Ch d v quan cai tr Nam K ny ko (li 17 nm tnh ti thng 7 nm 1879 (trong s sch t hng gi l t hi k dc), vi nhng tn v quan chnh nh: 1 - Bna (Bonard), t 25-6-1.862 n 30-4-1863.
9 - B tc L a p h n g (Comte Lafonl), Thiu tng hi j|un, Tng ch huy ciun di vin chinh, k tc uyper t ngy 16-10-1878 n ngy 6-7-1879. (Ngy 7-7-1879: L Miar d Vilc (Le Myre de Vilers) sang thay, m du ch d vn quan cai tr Nam K).
* Xem : 13-5-1879.
Thng By
1862
T ri u n h Hu* ra l n h th a nh ng gio dn b g iam gi 2 - L a G r n g ie (Do La hoc a an t r v tr l i t i Grandiro), Thiu tng hi (iin, k sn, ru n g vn cho h, tr tc ina t l-f>-1863 n 4-4-1868. n h n g ng i n o h i n cn 1 5 - hi (Oliei), Thiu tng hi th n g ng vi Php th q u a il qun, Tong ch huy cc lc lng hi l i a phng p h i c tr c h qun Php trn vng Bin ong, k n h i m tra xt, t r ti. tc La Grngie t ngy 5-4-1868
dn 10-12-1869. 1 - Pharng (Faron), Thiu tng thu (IUan lc chin, k tc Ohio t 11-12-] 869 dn 8-1-1870. 5 - B tc Coocnuyli Luyxi.ii.ie (C oim e de P o rn u lio r Lucinire), Thiu tng hi (|un, Tng ch huy cc lc lng hi qun Php trn vng Bin ng, thay Pha rng ( ngy 8 -1 -1 8 7 0 dn 6 - uypr (Dupr), Ph Thu. sir dc, Tng ch huy lc lng (iin Vin chinh, thay th B tc (i .... n u y li - L u yx in ic t ngy - =-1871 dn 16-3-1.874. 7 - K ra n (Krantz), Thiu tng I|iin, Tng ch huy cc lc lng 151 .[Hn Ph]) trn vng Bin ng, '!>> uypr t 1 6 -3 -1 8 7 4 dn - 1-18 7 4.
Thng Tm
1862
C h huy lc lng vin chinh ca Ty B a il Nha c m t phi on do m t vin gim mc dn u ii a th x in c t do tru y n o t Ngh A ll, H T in h tr vo Nam. T ri u nh H u khng cho.
Trc d, Php v Ty Ban Nha (l ngh: t ll Ni, Nam nh tr vo Nam do gio s Ph]) truyn do; t Hi Dng, Sn Ty, Bc Ninh, Qung Yn tr ra Bc do gio s Ty Ban Nha ph trch truyn do. Triu dinh llu d bc b.
Thng Tm
1862
T ri u nh H u c p h i b sang Php thng lng x in - uyper (Duperr), Thiu chuc l i 3 tn h m i n ng. P hi b do T h u s c V hi qun k tc Kran t I !J 71 dn 15-10-1878. Phm l m kh m sai chnh s,
34
17 thng Mi Hai
1862
T ri u nh Hu iu ng tng ln h ra Bc b n h n h m i n T v Bc: N g u y n T r i Phng gi chc Tng' thng qun v Ty Bc; Tha T hin p h doii Phan n h T uy n gi chc T n l qun th T y Bc; C h n g V q u y n ch n g doanh T h n c Tn T h t Tu, gi chc c qun th Ty Bc; Ph l n h b in h B n h T hu n P hm H n v H ip qun Hong M n gi chc c b in h qun th Ty Bc. Thng Chn 1862
1 .2 0 0 n g h a q u n c a T r n g n h t n cng n Thuc N h i u (tr n ng t cha Cy M a i i M Tho), ti u d i t n h i u sin h lc ch. H a i tr n cng n thng li li n ti p tro n g 2 ngy 17 v 18-12-1862 ny ca ngha qun G Cng lm cho thc dn Php hong s. Bna phi khn cp xin vin binh. Ph th u s c G iret (Jaurs) c lnh iu t Thng H i m t na tiu on ln h A n g i ri v m t ti u on ln h chu P lii sang chin trng Nam K; ngoi ra C11 c 800 ln h do pha Ty Ban Nha iu t M a n i (M an ille) ti cng phi hp vi Bna n p p ho ng tr o k h n g ch i n ca nhn dn N am K, c bit l nhm chun b t n cng vo cn c G Cng ca n g h a qu n Trng nh.
T h i t lp k h u ti p cc s th n ca phng Ty. a im: a p h n x A n Cu, huy n Hng T hu , gn doanh T h u s, n m v p h a n a m sng Hng. Thng Chn 1862
Bna sang Ung (Oudong) gp vua C am puchia Nrm n h t bn vic li n m in h chng nh V i t Nam.
1863
13 thng Ging 1863 25 thng Hai 1863
35
Thng Hai
1863
T ri u n h H u iu tng ln h ra Bc b nh n h vng v e n b i n m i n n g B c: Th ng th b h n h Tr ng Quc D ng c c gi chc Thng c qun th H i Yn (H-i Dng - Q ung Yn); o T r c th n g th th n g qun th H i Yn; Phan Tam T n h c th n g th tu n ph H i Yn, ki m h l tng c (Phan T am T n h nguyn l T th la n g B binh). 29 thng Ba 1863
- iu trn v vic tu chnh v b, ngy 2 thng Nm nm Tn M (tc 19-6-1871); - iu trn v tnh th phng Ty, ngy 2 tling Tm nm Tn Mi (tc 16-9-1871); - iu trn v vic hc tp tr nhn ti (Hc tp tr ti trn thinh tp), ^.hng Chn nm Tn Mi (tc khong nua cui thng 10 - na u thng 11-1871); - v.v...
16 thng T
1863
Ph c Bna (B ona rd ) v i t P a la n c a G u ttie r (P alanca G u ttie re z ) cm u p h i on Php - T y B a n N h a vo H u tra o i H i p c k ngy 5-6 -1 8 6 2 vi tr i u n h Hu.
Sau khi tin hnh l trao di Hip c gia di hn ti kinh , triu nh Hu c mt phi don o Phan Thanh Gin cm du, theo Bna vo Gia nh d nhn vic bn giao tinh thnh Vnh Long vi Php.
18 thng T
1863
B trng B H i qun v Thuc a Php, hu tc S a ts lu L b a (C h a sse lo u p L a u b a t) gi in ch t h cho T h i u tng h i qun, quyn c h h u y lc lng vi n ch in h P h p t i N a m K L a Grngie (De La Grandire) phi cp tc t q u a n h v i Campuchia chng V i t Nam.
La Grngie lin c i u hi qun ua d Lagr (Doudart De Lag re) sang Udng gp Nrm d nht.
36
Thng Nm
1863
Thng Su
1863
T ri u nh Hu c p h i on sang Php vi nh i m v thng lng chuc l i bng ti n ba t n h B i n Ho, G ia n h , n h Tng; ng nhng h n cho Pnp chim ng t i a h t thuc tn h th n h c G ia n h (tc Si Gn), v u n g p h cn ngoi th n h n h Tng, v n g T h D u M t th u c t n li B i n Ho, v o Cn L ii.
Phi don do: Hip bin di hc s Phan Thanh Gin lm chnh s; T tham tri B Li Phm Ph Th lm ph s; An st tinh Qung Nam Ngu Khc n lm hi s. Truc khi lun dng, Phan Thanh Gin d ni vi T c: "Nay thn vng mnh di s, vic thnh hay khng thnh l do hai nc kia. ."! (ng i vi phi (lon cn c 9 ngi dochnh quyn t hc dn Nam K c, trong d c Trng Vnh K. C ti liu cho bit phi on khi hnh ngy 21-6-1863, n th d Pari ngy 115-9-1863.
Thng Su
1863
Gio s T y Ban Nha (ly tn V i t N am l Hc Nho) tp hp dn o v bn th p h ngi V i t, ngi T ru n g Quc, i hai chic t u ln v hn 200 chic th u y n nh theo ng sng Bch ng t n cng lu N h t T H N a m (lc thuc Q ung Yn), ph a chin th u y n vo mu chim H N am , nh ng b qun dn ta nh bi
Qun ca triu dinh di s ch huy ca L Quang Tin, Tlni do Thng ch lli Yn (Hi Dng Qung Yn), v Bi l luy Phan, ll l tun ph, d 1 hi hp vi dn binh a phng di s diu khin ca: t ti V c M u, quyn sut Nguyn S, Nguyn Huy Lng, b h Bi Huy Lc, hun do Yn Hng Nguyn Trng, v tri huyn hu tr Nguyn Huy Bch.
Thng By
1863
37
vi cng vic chnh tr. Sau d B Li phi xt xem ngi no c kh nng lm chnh tr (lc mi h dng v c) huyn. 3- V ti chnh ca triu dinh qu co hp, bi vy nn cho nhng' ngi c ti c chuc ti bng tin, tu theo mc ti. 4- Mun cho quan li dc thanh lim, khng g bng gim s"ngi lm vic v tng lng cho nhng ngi cn c glt li lm vic. Nhng mun gim bt s' ngi th trc ht phi gim bt s vic: m mun gim vic th phi dng cc quan li gii.
Thng Chn
1863
T ri u nh H u quy t n h cho t trng t h i Hng Vn v t l i i Hng V A n G iang (N am K). N m G ip T (1864) b t u m khoa th i. Thng Mi 1863
11 thng Tm
1863
K k t H i p c P hp C am puchia t i Ung, gia La G rngie - Tng ch h u y lc lng vi n ch in h Php t i Nam K v vua Nrm nht. C am puchia chp nh n nn bo h ca Php. i u ua Lagr (D oudart de Lagre), c phi vin ca La Grngie t i Campuchia c c lm vin tr s u tin ca Php bn cnh vua Campuchia gim st vic th i hnh Hip c v gii quyt mi s xung t xy ra gia ngi Php v ngi C a m p u ch ia . Campuchia ct t quan h vi lt Nam v Thi Lan.
* Xem: 17-6-1884.
T ri u nh H u p h i lang tru n g B Cng l T r n Nh Sn sang Q ung ng ngm iu tra : t i i l i h n h nh T ha nh; vic bun bn ca ngi Php v ngi A n h Q ung ng; d lu n ca cc nc i vi vic Php nh chim V i t Nam. Trong nm 1863
T ri u n h H u cho t n g th u rung Bc K l y ti n chi p h v vic qun nhu: 1 m u rung cng th u th m 1 tin; m t m u rung t th u th m 2 tin.
Thng 3-1866 (tc thng 2 nm Bnh Dn): bi b.
1864
rhng Ging 1864 Thng Ging 1864
38
h o , k h u y n bo d n l n g k h n g n n theo o G ia T. Hng th n khng d vo vic l n g . V ti u ch u n: Hng th n p h i c chn la tro n g s" nh ng vi n quan v hu, hoc nh n g ngi t t i, nh ng s nhn, tu i t 50 tr ln, c hc thc, c o c, c m i n g i t n tr n g . Trng hp l n g no khn g c nh n g ngi t ti u chun y t h p h i chn ngi n h i u tu i, th u n hu, thc th , b i t iu h a y l p h i giao cho gi chc Hng th n . Thng Hai 1864
yu, 60 tui tr ln, c tha cho v qu qun lm n sinh sng; loi tng tt, di 60 tui, cho ghp vo cc x s ti t lm n sinh sng; loi mnh kho c dn thnh i qun Thin thin.
Thng Ba
1864
Cho l p cng tr ng gi thuc sng bng sc nc t i x Thc ng, thuc huyn Hng T r , Tha Thin. Thng Ba 1864
Q uy n h s ln h phc dch cho cc quan l i cp tn h : Tng c c s d n g 30 ngi; T u n ph: 20 ngi; c: 20; B chnh: 10; n st: 10; Chnh L n h b inh: 5; Ph l n h b inh: 5; Q un v: 2; Q un c: 2; Hip q u n :2; T h n h th u: 2. Thng Ba 1864
c n g c" b m y cai t r Q ung T r, Ph Yn, H T nh: t th m cho m i tn h o m t ph qun o ( tr t chnh ng phm ) v b sung tli iii 1 b t phm th l i, 1 cu phm th l i, 6 v nhp l u th l i.
Tng cng mi tnh do u c: ] chnh qun do. 1 ph qun o, 2 bt phm th li, 2 cu phm th li, 16 v nhp lu th li.
Thng T
1864
T ri u n h cho php cc tn h thuc T tr c k (tc cc tn h ; B n h n h , P h Y n , B n h T hu n, K h n h Ho) c th n h l p i qu n m ang t n i qun th i n th i n (nghn vic t t) t di s qun l ca cc qun th.
Ton b s t phm b giam cc " c thuc cc tnh (binh lnh ca cc tnh phm ti b giam; nhng t phm cc ni b pht lu i lm vic qun) c phn lm 3 loi: loi gi
T ri u n h cho k h a i m st v k h n rung hoang cc v n g ven n i ven sng thuc tn h Q ung B nh: th u c v i n p h Th a T h i n l L V n G ia i, thng phn b cch chc l V ng T h i u v t t i B i D uy L i n ng ra x in m ng vic ny. B H r t 5 th c sng V v giao cho nhm L Vn G iai thu nu qung st; ngoi ra B H cng cp cho nhm ny 3.000 quan ti n vn k h a i kh n hn 1.000 m u v hn
39
T r i u n h k h u y n kh c h vic m dn lp th n h thn, x, k h a i k h n rung hoang. Quy n h c th mc thng cho nhng ngi ng ra chiu m. C th nh sau:
A) i vi da bn t Ngh An tr vo dn Bnh Thun. 1) Nhng ngi bih thng m chiu m dc t 20 dn 30 dn, khn hoang c t 50 n 60 mu: s c min ra lnh v min dng thu thn sut di; m dc 40-50 dn, v khai khn dc trn di 100 mu: s dc thng th tng cu phm b h v cho gi chc trng thn y; m dc 100 dn, v khai khn c 200 mu: s ditc thng th chnh cu phm b h v cho kim lnh chc l trng cc thn y; m dc 150 dn, v khai khn c trn di 300 mu: dc t hng th tng bt phm b h v cho gi chc cai tng.
Lai
1) Nhng ngi, binh thng m m dc: 70 dn 80 dn v khai khn c 200 mu: s c thng th tng cu phm b h v cho gi chc l trng thn y; m c 130 dn, v khai khn (tc 300 mu: s dc thng th chnh cu phm b h, v cho kim lnh chc l trng cc thn; m dc 200 dn, v khn hoang dc 200 mu: s c thng tng ht. phm b h, v cho gi chc cai tng. 2) Nhng ngi, nguyn, l th nai cai tong m m dc ] 00 dan, v khai khn c 200 mu: lp tc c b th cai tng; m dc 150 dn v khai khn dc 300 mu: s dc thng chnh cu phm b h, kim gi chc cai tng; m dc 200 dn, khai khn dc 400 mu: s c t hng tng bt phm b h v cho gi chc cai tong. 3) Nhng ngiti, c phm hm : c mi ln m thm c 50 dn v khn thm dc 100 mu, u dc gia tng thm mt trt. Ai khng mun lm tng l th cng chiu l thng th cho chc hm.
Thng Nm
1864
2) N hng ngi nguyn l th sai tng m chiu m c 50 dn v khai khn c 100 mu: s dc gi hc cai tng chnh thc; m c 100 ln v khai khn c 200 mu: s iuc thng th chnh cu phm b h . v cho gi chc cai tng; m c 150 dn, v khai khn dc 300 mu: lc t hng th tng bt phm b k v cho gi chc cai tng.
Q u y n h : tr o n g k t h i Hng, vic s kho giao cho cc vi n hu n o v c nh n m nhim ; vic phc kho giao cho cc vi n gio th m nhim .
Trc d, vic s kho giao cho tri huyn; vic phc kho giao cho tri ph. Vic thay di ny l th theo ngh ca Tng dc nh Yn (Nam nh, Hng Yn) o Tr. o T r I N hng ngi cphm hm : nu hai l do: ]) cc vin tri huyn, feteu theo s' dn m c v s' tri ph theo lm vic hnh chnh d ' n2 khn hoang dc m gia tng . lu, do d nghip vn chng, ; &im trt n ln. nghin bt lng qun nhiu, lm B' i vi a bn t Thanh Ho vic s kho v phc kho khng cn :r j ra Bc: thch hp na; 2) cc vin tri huyn,
40
tri ph mt khi di n du, u gy thm phin phc cho dn da phng phi n tip.
Thng Nm
1864
Q uy n h v quyn s hu s' ru n g t m i k h n h o a n g c. i vi ngi t b ca, b cng k h n hoang, t h s r u n g k ll a i k h n c bao n h i u s c g h i vo s l rung t v ngi c ton quyn s hu. i vi ngi vay ti n ca N h nc k h n hoang, th s" rung k h a i khn c bao n h i u s p h i chia lm ba phn: 1 phn l m rung t; 2 ph n l m rung cng.
* Xem: 8-1 864.
ch u tr c h nh i m b n h n h ni l ch n h ; tn h l n g ging p h i c nhim v h tr m t k h i c yu cu; ri n g Ph Yn, tu y l m t t n li nh, qun t, nhng P li Yn sn sng tn h n g u y n i u 100 qu n v 3 chic th u y n ra kh i t k i ph.
Vic triu dinh ra quyt d nil thu bc d thu tu Php ny l do gi ca Bchnh Qung Nam ng' Huy Trc. Tuy c li can gin ca Nguyn Trung Thnh, nhng triu (lnh van phi b h Lun di lin h vi Php d thu tu. Song' !> Php j t chi khng cho thu, nn quyt nh ny mi b ph sn khng thi hnh dc.
Thng Su 1864
1864
Thng Nm
N guyn T ru n g T h n h (gi chc Q un o P li Yn) v i t s gi T c phn i quyt nh ca tri u nh b t t t c cc loi th u y n bun ln nh phn ra t ng lo i np bc tri u nh l y ti n th u t u Php bnh n h v n g bin m in ng B c. k i n p h n bc ca N guyn T ru n g T h n h gm hai im chnh: 1) K hng nn tin r n g Php thc s giao ho m l i vo s gip ca Php; 2) Ta c b in h s tro n g ta y m khng dng dp gic, m l i i th u bc th u ngi nc ngoi l m vic th hi cn t r nc l m sao c. Sau , ng ra bin php: H i phn thuc tn h no, tn h
T ri u nh cho lp h dt nh i u K h n h Ho cung cp nh i u cho tri u n h dng. Quy nh: a i ng ra m th lp h, s c thng hm th sai tng cu phm ; k h i no sn x u t c k t qu, s cho b th . 16 thng By 1864
Thc dn Php b a il hnh Sc lnh u ti n v t chc t php N am K. C h a i h thng song song tn t i; 1) H thng to Ty n: chuyn xt x ngi P h p ; do q u a n to c h u y n nghip ph trch ; xt x theo lu t ca nc Php. Cc quan
41
to chuyn nghip tr c thuc vi n Tng bin l (P rocureur general). Tng bin l t di quyn ch o ca T h p iig c Nam K ( L ie u t e n a n t gouverneur de la Cochinchine). 2) H thng to N am n: chuyn xt x ngi V i t v ngi chu c tr t i N am K; do cc quan cai t r thc dn c li tn h ph tr ch ; x t x theo th ch ca tri u Nguyn lc by gi. Cc quan ch tn h tr c thuc G im c N h a N i chnh (th n h l p n g y 9 -1 1 -1 8 6 4 ). D n g th u t ng A n h ig i n a (In ig n a t) tc t cch ngi bn x ch ch t php i vi ngi bn x .
Cn bit rng, t nm 1862 n trc Sc lnh ny, vic xt x u do gii cm quyn qun s nm; cha c quan to chuyn nghip. Cc vin t hanh tra cng vic bn x chu trch nhim xt x ngi Vit, da trn nhng th ch c ca Vit Nam. T Sc lnh ngy 25-7-1864, c mt s " im cn lu sau: - To Nam n xt x ngi Vit phm lut dn s v thng mi. Song, nhng v xy ra gia ngi Vit vi ngvti u, hoc nhng v ngi Vit vi phm lut php ca chnh quc (tc lut php ca nc Php dc ban hnh thuc a), u do to Ty n xt x.
VI
phm vi thnh ph' v vng ph cn ca thnh ph v ht. k ngi phm , php thuc quc tch no. To i hnh Si (J011 (Tribunal Criminel) s xt x cc trng ti do ngi Vit gy ra di vi ngi u trong phm vi Si
(in.
- Tai c cc v c tnh cht, chnh tr, nh khi ngha chng di chnh quyn ca Php, u chuyn qua To n binli (Conseil de Guerre) xt x. H thng t php theo sc lnh ngy 25-7-18(51 tn ti cho n ngy 25-5-1881, ngy clinl thc bi l> cc To Nam n. Nhng b lut ca Php dc ln lt ban h Nam K: - Ngy 21-12-1864: Thng c Nam K cho cng b Nam K ton b B Lut php ca nc Php. - Ngy 6-15-1877: Tng thng Php ra sc: lnh cho p dng l> I linh lut ca nc Php vo Nam K v cc I huc a ca Php. - Ngy 3-10-188: Tng thng Php ra sc lnh cho t hi hnh Nam K mt s' diu khon trong b Dn lut ca nc Php.
* Xem: 23-8-1871; 10-2-1873; 25-5-1881; 28-2-1890; 6-1-1903; 11-10-1904.
3 thng Tm
1864
- Ngi Vit phm ti hnh, trn nguyn tc vn do To Nam n xt x. Song, nhng ti hnh nghim trng li do Thng dc hoc vin chc do Thng dc ch nh, xt x. - King to Ty n Si Gn c quyn xt x ht k v g xy ra trong
B t u ti n hn h cuc bo ng k in h th n h H u nh m g i t K h m s Php cng Phan T h a n h G in. T r n T in T h n h v n p cc gio dn xung q u a n h v n g p h c n k in h th n h p li ii i vic tri u nh k ho c vi Php. Cuc bo ng do Nguyn V n Vin, m t ngi dn b n h thng tn h
42
B n h n h , khi xng, vi s th a m gia ca m t s ngi tro n g dn g h T n T h t, nh: t r i h u y n Hng T r T n T h t T h a n h , h v th n b in h Tn T h t T h a . v .v ... N h n g v th i u t chc, qun ni ng bn tro n g th n h khng k p phi hp h n h ng vi qun bn ngoi th n h theo nh k hoch n h , nn qun bn ngoi tu y l t vo ni th n h r i nh ng buc p h i r t lu i ngay. Do , vic bi l. N hng ngi th a m gia cuc t chc bo ng u b tri u nh tr n g tr .
Cuc vn dng bo dng ny dc tin hnh t thng 7-1864. Nguyn Vn Vin d b mt ti kinh d llu gp con ca Ph Bnh Cng Min o l Hng Tp v ni r bin php ca mnh l Khng phin n binh dao, m lui c tu ca Ty dng; khng phi chm git, m dn gio phi b do. Hng Tp dng v dc bu lm minh ch. Sau d mt s ngi trong thnh cng hng ng, Tn Tht Tha v mt s ngi khc nhn nhim v bn pho hiu lm ni ng trong thnh. Trong m khi s (3-8-1864) s qun (lc chia lm 4 do: 1 do vo th n h ,d o phc ngoi v chia nhau dn phc cc lng c nhiu dn theo do nh Kim Lung, An Truyn, An Vn, An Ho. Nhng khi do qun c nhim v vo thnh d lt dc vo ri th khng thy pho hiu nn li rt ra. Cuc bo dng khng thnh. Triu dinh x chm, bu u Nguyn Vn Vin v nng Tp (sau khi ht di sang h m l h V, tc V Tp). Tn Tht Thanh, Tn Tht. Tha u b tc b h Tn Tht v chuyn sang
h m, thnh Trn Thanh, Chu Tha, v u l) x chm. Khi b chm, V Tp d ni: V tc gin v ho ngh m b ti, xin ch khp vo ti bi nghch.
Thng Tm
1864
T ri u n h cho php s dng t phm vo vic k li n hoang rung t v quy n h quyn s hu i vi s' ru ng t do t phm k h a i k h n c . C th : N h n g t p h m v t i qun, t i lu, sau k h i n ch b p h t vng, s do quan s t i c h u tr c h n h i m g ia m gi, q u n l ; c h n h q u y n a phng s la chn tro n g s t phm nhng ngi hi ci v giao cho tng l a phng cho i kh n hoang, nhng vn b qun l cht ch. Sau 3 nm . a i k h n h oa ng th n h ru n g c t 3 n 5 m u, s c th a gim t i trc v c sp nhp vo x th n s t i, do tng l ni cai qun; s" ru ng k h a i kh n c, cho nh n lm qun nghip; nu ai m un tr v qu hng, s cho v, v s rung k h a i kh n c s giao l i cho tng l s t i cy cy np thu.
* Xem: 5-1864
Thng Chn
1864
43
vn s, 1 ph chuyn vn s (ly tro n g s quan v hm n h phm v ta m phm ), 2 vi n th a m bin (ly tro n g s quan vn li in t phm ), 1 lang tru n g .
n thng 9-1868: bi b Ty Nam - Bc chuyn vn s; chuyn giao vic vn chuyn cho quan tnh s ti trng coi.
V th i u ti n chi dng, tri u nh cho php cc hong th n , cng cha, quan l i cc cp v dn thng c np ti n ln h thng v chuc ti. Q uy n h mc ti n t i th i u , v d 100 q u a n tr l n (d i v i d n thng), 2.000 tr ln (i vi hong th n , cng cha v quan l i cao c'p ca tri u nh). Cc mc thng gm: t n g phm li n i, t n g phm tr t, cho tp phong, cho tp m, m in i ln h , m i n l m t p d ch , v .v... A i k h n g m un n h n vic t n g tr t, s c cp m t o lc c h tro n g ghi r l c lm vic n gh a . Ngoi ra, ai c b* m m t, nh n g k h i sng khng c phm t i g, th ngi c th b ti n ra x in tri u n h tru y t n g phm h m cho b m. Cc mc gim t i gm: c phc hi phm tr t, c xo b l nh n h ch vic thng cp, c gim bt s' roi, s' trng b p h t nh, v.v... Thng Mi 1864
Thng Mi
1864
T ri u nh sa i l i chnh sch i vi dn theo o Gia T: b i b lnh cng bc gio dn b o; th a cho s gio dn ang b t y; xa b s phn b i t i x gia dn lng v dn gio tron g v n th u kho v ru ng t. Thng Mi 1864
T c quyt n h chn sn phn x Dng X un Thng, huyn Hng Thu, Tha T hin l m ni xy dng sin h ph n cho m nh v t tn l Vn N i n C t a h a y K h i m Cung .
- Nhn dn x Dng Xun Thng do d b ui khi min ni d ko xung min duyn hi, b ngh n ci chuyn sang ngh chi li, v lp thnh x DngXun l l. - Thng 12-1864 (tc thng 11 nm Gip T): khi cng xy Khim Cung. 2.000 binh lnh dc huy dng n lm ngy m. n thng 5-1866: b sung thm 1.000 binh lnh na, v ra lnh trong t hng 9-1866 (tc thng Tm nm Bnh Dn) phi hon thnh.
t "T y N am - Bc chuyn v n s , ch u tr c h n h i m qun c vic vn chuyn t N am ra Bc v t Bc vo Nam. B m y qun l ty gm: 1 chnh chuyn
44
Nhng thng 9-1866 n ra cuc khi ngha ti kinh phn i vic xy Khim Cung (Cuc khi ngha do on Hu Trng, on T Trc lnh o).
Nha Ni chnh gm 3 ban: 1) Ban Thng 9-1867 (tc thng Tm Tng th k: chu trch nhim lin h nm inh Mo): hon thnh vic xy vi cc vin thanh tra cng vic bn dng Khim Cung. x; ph trch cng tc mt v, cnh * Xem 16-9-1866. st, gio dc, tn gio. 2) Ban Hnh chnh: ph trch vic lp ngn sch, Thng Mi 1864 cng chnh, t i chnh v nhn s. Nrdm n h t sang Si 3) Ban Canh nng, Thng mi v Gn. T i C am puchia bng n K ngh: ph trch thm c vic cuc kh i ngha do A Xoa l n h xt x ngi bn x.
Ngy 29-10-1887: Tng thng Php ra sc lnh bi b chc Gim c ca Nha Ni chnh; chuyn giao quyn hnh ca gim c sang tay Thng c Nam K.
* Xem: 21-4-1869.
Thng Mi M t
1864
9 thng Mi Mt
1864
n h l ci x in tro n g dn gian: t l vn danh n k h i ci, n h k hn l 6 thng; ti n np cheo: ngi giu np 1 quan 2 ti n ; ngi tru n g lu np 6 ti n ; ngi ngho np 3 ti n ; ngi l n g khc n, p h i np gp i. Thng Mi Mt 1864
Thng c Nam K La G rngie (De La G ran di re) ra n g h n h th n h lp N ha N i chnh (D ire c tio n de r in t r ie u r) , m t t chc chuyn nghin cu, theo di v g i i quyt t t c cc cng vic c li n quan n thuc a. ng u t chc ny l m t vi n gim c. P lanh V ia n (P a u lin V ia l), m t tro n g nhng vi n th a n h tra cng vic bn x u ti n di th i Bna
T ri u nh cho ban b l i l nh cm bn rung cng lm rung t; nu l ng x no, v c vic cng kh n cp, th l trng p h i hi hp bn n h v ch c em ru ng cng cm c" ch khng c bn t, v thi gian cm c'khng c qu 3 nm .
* Xem: 12-1871:7-1873.
45
Thng Mi Mt
1864
Thng Mi Mt
1864
T r i u n h cho cc p h , huyn, chu gn cc tn h , o, c lp S Dng t th u nh n v n u i nhng ngi t c v th n khng ni nng ta. H ng th n g cp cho m i ngi c n u i 1 quan ti n v 15 b t go. Thng Mi Mt 1864
ng H u y Trc. B chnh Q ung Nam , x u t vic th u th u bng' h i n v t i vi cc h l m ngh nghip, v cho cc nh dt ci ln h ti n m ua nguyn v t li u v dt cc m t hng r i em np hng C 1 0 nh nc. Thng Mi Mt 1864
S t ba trng th i Hng H N i. N a m n h v Tha T h i n cng k h a i phn i m nh m vic tri u nh k lio c vi Php. H n h thc phn i ca cc s t gm: h reo m , khng ch u vo th i; i hon k th i; cng k h a i bn lu n vic ch n h t r , c b i t Tha T hin, cc s t v i t nh ng iu p li ii i ln giy r i em dn khp ni, c tr n tng v ca trng th i. Trng th i H Ni ph i hon n ngy hm sau m i th i c.
Mt s' ngi khi xng d b triu (lnh ht v tr ti, nh: Phm (lia T b pht trng v ; nm t giam; Nguyn Danh A n b pht trng(hai ngi ny thuc trng thi llng ll Ni); Vn nh v Nguyn lluy t (u thuc trng th i llong Nam n h ) l) pht trng.
B t u th u th u hin v t i vi cc h x dn l m cc ngh kh c ngoi iig li nng. H i n v t th u bng; s t chn, ng , ng l, vng thp, vi tr n g . Thng Mi Mt 1864
Thng Mi Hai
1864
C ho x y d n g cc k h u N gha chng x (tc N gha a l m phc) khp cc ni. N hng ngi cht v tha nhn, hoc nhng nm m v tha nhn u chuyn h cc khu Ngha chng x.
Vic xy dng ny l theo d ngh ca B chnh Qung Nam ng llu y Trc.
T ri u nh giao cho T liu s v V kh tuyn chn 8 ngi p h i i theo t u tliu ca Php hc l i v sa cha, c vin ngoi lang Hong V n Xng v cai i L V n M n gi chc chnh v ph qun. M i ngi, m i ngy c cp 1 quan 5 tin. Thng Mi Hai 1864
46
thuc tn h Q ung Bnh. H gm 38 ngi, tro n g c 12 ngi l dn in h a phng, v 26 ngi l b in h in h c tri u n h cho r t v l m ngh k h a i m. Q uy n h m i n m m i ngi p h i np th u 100 cn st sng.
Thng Mi Hai
1864
V ang thiu ngi lm vic lin tri u nh cho bi b l bt nhng ngi ti n s, ph bng phi lu l i vin c sch trong 3 nm r i sau k h i st hch l i mi c b dng.
L ny dc d ra t nm 1856 (T c t h 9) v cho p dng t khoa K Mi, tc nm 1859 (T c th 12).
1865
5 thng Ging 1865 tr c h n h i m b t gi n h n g ngi v i phm l n h ny; nhng ai c tn h che du hoc cha chp nhng ngi m ngha v ngha b inh, u b t r ti.
Lc d La Grngie phi ngi vo kinh d Hu bn v nhng diu khon ca Hip c nm 1862. Thc dn Php cng quyt khng nhng b v hn th na cn bt triu nh Hu phi h lnh cho cc tnh cm vic m qun. Trc thi d d, triu nh Hu d hi bn v cui cng quyt nh: hi b hn vic xin Php cho chuc li ba tnh Gia nh, nh Tng, Bin Ho; hon ton chp thun Hip c d k t ngy 5-6-1862; giao cho quan li ba tnh Vnh Long, An Giang, H Tin sao ton vn Hip c v dn khp noi nhn dn 3 tnh du bit (v t trc, Hip c ny vn khng dc cng b Nam K); h lnh cm m ngha. Theo T c, hnh ng nh vy s lm cho dn ba tnh y khng cn vin c vo u bo ng na.
Thng Ging
1865
T ri u n h cho chuyn di p h th n h Trng K h n h ( t iili L n g Sn) n tr m Q ua n g Lang, chu n ; chuyn di ph th n h Trng n h (tn h Lng Sn) n n Lc Dng, huyn T h t Kh. Thng Hai 1865
47
Thng Hai
1865
1.000; Lng Sn 800; Qung Yn 800; Cao Bng 600: Qung Bnh .500: Ba tnh Vnh Long, An (iiang, H Tin t hu dc 261.000 quan. S (l ; tnh Vnh Long, An (Jiang, I l Tin tin t hu thu dc nhiu hn cc tnh khc l v mun cho tng xng vi mc t 1 1 I hu ca Php lia 1! tnh (ia nh, nh Tng, Bin Ho (90.000 dla, tng dng 150.000 quan, vi gi hi doi lc by gi l ldla = r>quan).
B t u cho ch xe t t nc bng tr u ko. phng theo cch thc ca Php, s c cng ch u tr c h nh i m ch to 27 c a cho cc tn h t Ph Yn, B iili n h n Ngh A ll, T ha n h Ho l m m u ch to thm . Thng Hai 1865
Thng Hai
1865
T c cho bi b l nh cm h t thuc phin, v b t u cho n h th u thuc p h i n bng h n h thc cho l n h tr n g np th u tr n phm v i c nc. Cc cng ty l n h tr n g u c cp cho m t chic du g tr n khc bn ch: N ha phin cng ty . Cm n u tr m , bun bn tr m thuc phin. Ring cc thng n h n T ru n g Quc ch th u c phin n bn cng bn, u p h i np th u ca q u a il bn , c 40 cn l y 1 cn.
King nm 1865 d thu dc 382.200 quan tin thu thuc phin: Nam nh 24.000 quan; Bnh Thun 20.000; Tha Thin v Bnh nh 19.000; Il Ni 17.000; Hi Dng 10.600; Qung Nam 6.000; Qung Ngi 6.000; Sn Ty 4.800; Thanh I lo 3.000; Ph Yn 2.000; I lng Yn 1.300: Hng Ho 1.000; Ninh Bnh
N gha qun, di s ch h u y ca Phan T ru n g , t p tru n g h ot ng Phan Rang (B iili Thun). Thc dn Php hong s. yu cu quan tn h B nh T hu n g i i tn n g lia qun v b t giao Phan T ru n g cho chng x l. T riu nh mt m t ra lnh cho Phan T ru n g r t qun i ni khc, m t m t phi ngi i gp Php d dn xp.
Phan Trung ngi Phan Thit (Bnh Thun), ili thng 9-1861 d chiu m dc 2 nghn ngha binh (lia t)jnh (khi d ng l tu phi (lia nh), lp thnh 2 c, cng vi hn 6.000 ngha qun ca ph quan c Gia nh lc by gi l Trng nh v 2.000 ngha qun ca tri ph Phc Tuy, (lia nh Nguyn Thnh , hp binh nh Php nhiu trn. T sau Ho c 1862, Phan Trung cn nhiu ln ra vo cc (la phn vng rng ni Gia n h , nh 'rng, Bin Ho d tiu dit qun Php v bn lnh ma-t (dn do di lnh cho Php). Gic Php rt hong s v cm tc, song khng lm g dc ng. Khi ng chuyn ngha binh n Phan Rang hot dng, ng mang
48
Thng Ba
1865
D t T y doanh in ca li n tn h V n h Long - A n Giang' k h n hoang' v kh uy n khch vic l m rung. S nh n vi n l i dch ca T y gm: 1 t v, 3 bt phm . 3 cu p li n i, 8 v nhp lu, cng 20 b in h ln h ca V nh Long, v 10 b in h ln h ca A il G iang. C h i p h do t n l i V h ili Long i th. Thng Nm 1865
n g h ca T h la ng B Cng L n h c. H i n g h quy t nh: ph i b in h ln h n y b m t do ho. p lu . xy dng d in h th, kho tng, xng ch b in h k h v l m ng s theo ng quy cch ca m t tn h th n h , c h u n b tr c cho v i c d i chuyn tn h th n h . *
- Ngay I t hng .5-1865, L nh c d d ngh chuyn tnh t hnh l Tin v Ba Xuyn (A ll (Jiang) v d ngh dng ni ny d t)> hp dn chng, chiu gi nhng ngi m ngha trc kia Vnh Long, (ia nh, nh Tng, Bin Ho tr v t lp ti d v cho di h tn d trnh s ch ca Php. Song triu (lnh khng chap t hun, cho lm nhu vy tuy c (lng nhng ( Php pht hin ra s kim c gy s. - i)n I hng 5-1 N6f>, L Dinh )c li d ngh mt ln 11a v trnh by r ca mnh l: ht Ba Xuyn t luic tnh An (iang l ni giu c tr ph nht v go v mui, so vi cc tnh khc: Php lm lo chim nh ni d, trong khi Campuchia cng da vo Php d quy ri vng ny; nu d mt vng ny, ll Tin t b c lp; nu gi dc ni ny, s bo v dc ll Tin, v hai ni ny tip gip nhau, khi hu s c t h h tr nhau nhanh chng. - Ngoi ra, L nh c cn d ngh thm: ly 2 huyn Long Xuyn v Kin (iiang(iK)i rungdt mu m, nhiu mui go) ca lnh ll Tin, cng vi cc ht Ba Xuyn, Vnh nh, Phong Thnh, Phong Ph thuc tnh All (Jiang d hp thnh ph An Bin (tnh An (iang); giao do Ph Quc cho All (Jiang cai qun.
T ri u n h cho h u y ng 3.000 n h n cng' khi sng V nh n h (tn h Q ung T r ) phc v cho vic chuyn ch thng m i v t liii nng. M i ngi m i th n g dc cp 3 quan ti n v 1 phng l b t go.
Thng 8-1865 khi xong. T c phi Nguyn Bnh v Nguyn c Dt (ln khm nhn v ng Ilia k nim.
Thng Nm
1865
B t u n h l (theo n g h ca Ph Tn nhn) 3 nm m t l n st hch cc tn sin h hc Quc T G im , ai khng t cch s ui kh i trng. Thng Nm H i n g h vic chuyn T i n v x Xuyn, tn h 1865 n h th n m t bn di tn h th n h H Sc Chn, h t Ba A n G iang, theo
49
Thng Nm
1865
T ri u n h ra l nh b t nh n dn p h i s dng ti n ng; hn ch dn vic dng ti n km , n h t l i vi nh n dn cc tn h t H T n h tr ra Bc. Bin php c th: mi vic nh ch i p h t lng bng, np thu, thu mn ngi, mua bn hng ho, u p h i u ti n d n g ti n ng; tr n g hp ti n ng th i u m i c dng ti n km chi thm cho .
Khi by gi c tnh trng nhn dn vn quen dng tin km, v t hng h gi tin ng. Theo quy nh 1 dng tin ng loi nng 1 ngen 5 phn phi n 10 dng tin km; song trong nhn dn th 1 dng tin ng loi ch n c 3 hoc 4 ng tin km thi.
* Xem 3-1861; 11-1872
Thng Nm
1865
T ri u nh cho tu y n m cc th c. th l m sng, th m y h a i tn h A n G iang v H Tin lp Cc Cc th ; tn h A n Giang' ph i cung cp mi hng th l ngi, tn h H Tin 10 ngi. C hai vin Tng mc V k h n hng dn, o to. Thng Nm 1865
Thng Su
1865
T c ra d cho php cc l ng x c trc h rung cng cy cy, th u hoa li lp K ho X t h n g Kho X thng s k t hp vi Kho N gha thng t ng tr g i p nh n g ngi ngho t n g tro n g x. C th: t t c x no c 100 m u rung cng tr ln, cho trc h 10 phn tr m s ru ng cng v giao cho x dn cng lm ; th u hoch c bao nh i u , em gp vi s' thc do dn x t nguyn
50
quyn gp, l p s ghi r r n g v cha vo kho ri n g ; t m t chc Hng ch n h tr n g nom kho ny. Hng ch n h p h i la chn tro n g s nhng ngi c ca, c sc, cng bng, ngay thng. H ng nm , slng x u t ra n u i b in h in h hoc chu cp cho ngi ngho bao n h i u , Hng chnh c n h i m v lp th n h 2 bn danh sch: m t bn da ln ph, tn h l y ch ph r i gi l i x; m t bn lu t i ph, tn h , ph, tn h t vo b. N goi ra, k h i go cao, Hng chnh c quyn cho x u t go kho bn l y ti n ; v k h i go r l i x u t ti n m ua thm go tch tr cho kho; cng c th cho vay l y l i p h t tri n kho. Nu ai kh u y n khch, n c vic lp v qun l kho x thng c t t kh i n cho tro n g x khng c ai b cht i, s c ph. tn h x t t ln b thng. Ngc l i, ai xm phm t i sn ca kho, s b tc h th u gia sn, b t bi thng ch th i u h t v b t r t i th t nng.
Vic lp Kho X thng', c ni em li kt qu tt, song c ni v clna khc phc c mt skh khn nn d xin bi b:
chun y) vi l do: a t h Qung Tr cao, t xu; dn ngho phn ln lm ngh n ci; rung X t.lnng do t ngi chu dng ra cy cy; nu c ai ng ra m nhn th cui cng cng phi ly nhn lc dn, ly dng c ca dn; do dn ngho lm vic n s phi b vic kia; v li, khi thu hoch, tr mi chi ph, s cn li khng dc bao nhiu; hn na, trong khi tha hnh nhiu t nn pht sinh. L do ny c B H xt v tu ln T c. Cui cng, triu nh quyt nh: tu tng ni, nu xt thy khng c li th cho thu li rung X thng qun cp cho x dn. Thng 12-1868: Quan ph Tha Thin cng ngh bi b rung X thng, vi l do: mi khi n k cy cy, gt. hi, thu ct li dn y nhau; hung chi thng gp mt. ma, thu l khng khi phi bi thng, di vi dn thy nhiu diu khng tin; vy xin giao tr 2.978 mu rung X thng cho x d x qun cp li cho x dn. - ngh ny dc T c chun y.
* Xem: 12-1859
Thng By
1865
Trc quy nh 3 nm qun cp li rung cng mt ln. Nm 18G7: tnh Ninh Bnh b bo lt, ma mng thit hi nng; Thng By 1865 kho thc X thng d xut ra 1 vn t N h a D o a n h i n 600 hc cho dn vay (trong khi d tr n g coi vic k h a i k h n rung Nh nc xut, lvn nghn hc t hoang ca cc tn h B n h bn cho dn).
T Thng 7-1868: Trn Ngc L, hu n, K h n h Ho. Ph Yn. c Ng s N guyn V n Phng quan do Qung Tr xin bi b kho l m K h m p h i doanh in. X thng (v d c triu dinh
51
Cho chiu m dn ngoi tc h h a i tn h Q ung N am , Q ung N gi v cp p h t tr u b, lm ru ng cho h a h vo k h a i k h n t hoa ng, d ng th n h th n x, g h i th n h s ngch ba tn h B n h Thun, K h n h Ho, Ph Yn. n n h s n h n vi n ca N ha Doanh in l: 2 chnh cu phm . 3 v nhp lu. 30 ln h (nm 1867, v a th 3 tn h ny rng, nn cho b sung thm : 1 ch s, 1 t v, 2 b t phm . 5 v nhp lu ti n vic n c kh n hoang).
Vic thnh lp Nha Doanh in ny l do d ngh ca Nguyn Vn Phng, ngi Bnh Thun. Sau khi iu tra, ng thy cc ht Thun Lai, Chu Thn, ng Mi (thuc tnh Bnh Thun), Ho M, Ho Tn, Ho Qun (thuc tnh Khnh Ho), ng C, Quan (thuc tnh Ph Yn), rung t b hoang cn nhiu nn d ngh cho t chc khai khn. Nguyn Vn Phng d n Qung Nam, Qung Ngi chiu m c 1.000 ngxi (c nam ln n), quyn dc hn 7 vn quan tin v hn 2 nghn hc thc, v cho chuyn c vo Bnh Thun d tin hnh khai khn Bnh Thun trc tin.
V n h Long, A n G ia n g v H T i n (c hn 10 n g h n ng bc. 10 vn quan ti n v 50 n g h n hc thc) chuyn n Gia n h v thng' lng vi Php cho quy th n h bc tr vo ti n bi thng chin p h hng nm cho Php theo H ip c 1862. Thng Tm 1865
Trng Vn Uyn l i c lnh ca tri u nh i th u thp c hn 920 lng vng (trong s n y c 2 p h o t n g P h t C a m p u c h ia b em n u c th n h nh vng, l ng vng), hn 2.220 lng bc v 10.500 ng bc ca ba tn h V n h Long, A n Giang, H Tin dem i Gia n h np cho Php kh u vo ti n bi thng chin ph. Thng Tm 1865
B H v Ni v ph ti n h n h ki m xt, th u th p t t c cc loi dng l m bng bc, bc khi, bc nh, tng cng c 72 n gh n lng, t r gi bng 10 vn ng bc, em np cho Php, tr vo s' bc bi thng chin ph.
Khi by gi thc dn Php yu sch rng: nu triu dinh Hu ht bc d bi thng th phi giao nt ba tnh Vnh Long, An Giang, H Tin tr vo s bc cn thiu. Bi vy triu nh phi v vt cc vt dng bng bc dem np cho chng. Ph d ng s L nh c ngh cho dem nhng vt dng bng bc ph ra c thnh bc nh, bc lng ri
Thng By
1865
52
hy dem np cho Php khi l r s tng qun ca triu dinh khin Php c dp ln dn. Song T c khng nghe.
Thng Mi
1865
Thng Tm
1865
Cho lp 9 h ngh nghip tn h Qung Nam, bao gm; li dt sa, tru. la. vi v h l m ng ct. Quy nh s'h c thnh lp cho mi loi ngh. Quy nh s' ngi cho mi h (h inh) v s thu hin vt c nm ca mi h inh.
Chn h ngh nghip l: 1 h dt sa mng nam: 50 ngi, mi ngi np thu nm 1 tm di 12 thc, kh 6 tc; 1 h dt la loi tt: 25 ngi, mi ngi np thu nm 15 thc, kh 6 tc; 3 h dt la loi va: mi h 33 ngi, mi ngi np thu nm 20 thc kh 6 tc; 1 h dt vi trng: 100 ngi, mi ngi np thu nm 2 tm, mi tm di 30 thc, kh 6 tc; 1 h dt sa mng trn: 50 ngi, mi ngi np thu nm 1 tm di 18 thc, kh 6 tc (50 ngi ny l do rt bt ngch lnh ca 5 thn Nam An, ng Ph, Khng ng, Ph Trng v gip Lc ng lp h)l h dt tru hoa nam: 33 ngi, mi ngi np thu nm 1 tm di 18 thc, kh 6 tc (33 ngi ny l do rt bt ngch lnh ca thn Ngc Sa lp hi); 1 h lm ng ct: 50 ngi, mi ngi np thu nm 40 cn dng. H trng dc cp hm cu phm; h inh c min tp dch.
Chic t u ln bc ng u ti n nh Php m ua t i Hng Cng n ca bin Thun A n th neo, sau hn 4 ngy m i ng. T riu nh t tn tu ny l M n Tho k h c i ng th u y n . Tu di 11 trng 2 thc 3 tc, rng 1 trng' 6 thc 9 tc, trng t i tr n di 30 vn cn, t r gi 97.200 lng bc (bng 135 nghn ng bc, mi ng bc nng 7 ng cn 2 phn bc). Ngoi ra, tri u nh mua tli n i mt s ph tng ca tu, t r gi 20 nghn ng bc (tng ng 14.400 lng bc).
- Thng 4-1865 (thng ba t Su): triu nh c vin Ngoi lang b Cng l Hong Vn Xng dn nh Php v cng phi vin Php di Hng Cng mua tu. Mua xong, Hong Vn Xng thu ngi li tu v. S'ngi thu gm: 1 ch bn tu, 1 hoa tiu hng nht (lng thng 300 ng), 1 hoa tiu hng nh (lng thng 200 ng), 1 hoa tiu hng ba (lng thng 150 ng), 3 th my ngi u (1 hng nht, lng thng 200 ng, 2 hng nh, lng thng 150 ng); ngoi ra thu thm 34 ngi (M Lai, Trung Quc) ph vic, lng thng 12 ng mt ngi. - Sau khi c tu, triu nh la mt s hoa tiu v th my (ngi v Trung Quc) li thu h hng dn, o to thu th V it Nam, trong thi hn 1 nm; lng thng, ty theo cng vic, tr t 30 dng n 300 ng. Ngoi ra, giao cho B Binh la chn 1 qun c, 2 sut di v 100 lnh thu kho
Thng Chn
1865
n h mc th u c nm i vi ngi M in h Hng (ngi T ru n g Quc sang tr ng t i V i t Nam); 1 lng, hoc 2 lng bc thc, tu theo loi giu, ngho.
53
mnh, cho min mi khon tp dch chuyn hc. Trong s ny tuyn mt s lm t hng trc trn tu: 1 qun dc, 2 sut di v 40 binh dinh. Mi nm cp 2 b qun o. S binh ^ dinh mi t hng thay phin mt na. Bin l HongTun Tch c c lm qun c.
* Xem: 6-1866,5-1870.
Thng Mi
1865
B t u m l t p in cho chu cc quan vi n vn v. Song ch c chu cc quan vn v c cng hoc c th n H i n Lng mi c cho tp m. i vi qua n v n - v t c h n h n h p h m n c h n h n h t p h m , s cho 2 ngi chu c t p m, b dng; t chn h ta m p li n i n t n g n h phm , s cho m t ngi chu (khng c l tr ng hay th ) c t p m, cp ti n cho vo hc Quc T G im .
* Xem: 7-1860.
T ri u nh cho lp N h Thy hc o to ngi l i t u , .thuyn i bin, theo li n g h ca Phm Ph Th. K in h , giao cho T h u s c. hay H ip l; cc tn h , giao cho l n h b in h c h u tr c h n h i m tu y n la nhng ngi am h i u v cc m t nh: xem chiu gi, tr n g k h tng, s dn g c a bn, p h n b i t c phng hng, quen tho ng bin ch no nng, su, h im tr hay d i, v.v... o to. Thng Mi Mt 1865
Thng Mi
1865
T n h V n h L o n g th u 300 n g h n ng bc do thng nhn T r u n g Quc N h a n V n Hp (l n h tr n g thuc p h i n ca 3 tn h V n h Long, A n Giang, H Tin) np em np cho Php,
M m t khoa t h i c b i t m ang tn Khoa N h s la chn ngi c t i. K hoa th i ko di tro n g l ngy; chia l m 3 k, m i k 5 ngy. A i 3 k u ny mi c vo k Phc hch. C 4 k ny u do vua ra u bi v trc ti p chm. A i c 4 k s c t n g m t chic kh n h .bng vng ta c khc ch K in h T H ien Dng (t t i k in h bang t th), c cp m, o, c bin cng m i th tc nh i vi ngi ti n s. N hng ngi d t h i do Quc T G im , K in h Don v cc quan t n h , c h i u th e o d t h n g 4-1865 ca T c, la chn tro n g s' cc li u thuc, th n s, (k h n g c c k h o a m c h a y khng c khoa mc) ngi no
54
hc rng, tao nh, c ki n thc, c o c, c gii s phu k n h phc, lp danh sch c ln B L i v B L, khng hn ch s ngi.
khng chu, c th giao th m cho Php c tn h n h Tng na. Song bn on Th v T r n T i n T h n h khng dm ng h m mu v s nh n dn phn n, s khng l y g Khoa Nh s duy nht ny ly c' k t c lng ngi tro n g 5 ngi (trong s 16 ngi d thi): k h i P hp a n g l m le n h 1 - ng Vn Kiu, c nhn, chim V n h Long, A n Giang. ngi huyn Thch H, tnh H Tnh, Thng Mi Mt 1865
u khoa, dc T c cho thng th hm th ging hc s, lnh n st v dc b dng ngay. 2 - Nguyn Phin, c nhn, ngi huyn Sn Minh, H Ni. 3 - Nguyn Vn Trang, c nhn, ngi huyn Gia Lc, Hi Dng, hc sinh Quc T Gim. 4 - Phm Duy n, c nhn, ngi huyn Minh Chnh, Qung Bnh. 5 - Ng c Bnh, t ti, hc sinh Quc T Gim.
Thng Mi Mt
1865
Thng Mi Mt
1865
T h n h l p on th u y n v n t i lng thc pha N a m v on th u y n v n t i lng thc pha Bc . on pha N am gm: 25 chic ca tn h Q ung Nam ; 25 chic ca tn h B n h n h ; 20 chic ca t n h P h Yn; m i chic l ngi. on pha Bc gm: 50 cliic ca tn h Q u n g B n h , m i c h i c 15 ngi; 30 chic ca tn h Ngh A n , m i chic 20 ngi. M i nm p h i i vn chuyn m t ln. M i chic phi ch c 3 nghn phng go tr ln. N h nc cp vn cho m i chic tro n g m i nm t 4 nghn quan n 5 nghn quan. Thuyn no m un nhn thm ti n vn t 4 tr m n 5 tr m quan na cng c. Thng Mi Mt 1865
T ri u nh b n h n h xong cuc k h i lo n ca T V n
55
P hng Bc K; x chm 35 ngi t i php trng Bc D; lp n t cc chin s tr n vong t i ngay php trng; m bng l y tim gan ca 6 t i phm u s l m t, cn th cp cho em i bu t i cc tn h H i Dng. Q ung Yn.
Su ti phm u s l: Nguyn Vn Nin, dn do ngi Thanh Ho, t xng l S ph, ch mu; T Vn Phng dn do, ngi huyn Th Xng, H Ni, t nhn l dng di nh L (nn di tn l L Vn Phng hoc L Bo Phng), t xng l minh ch; Nguyn nh c, ngi huyn Nghiu Phong, tnh Qung Yn, ch huy Trung qun; L B c, ngi chu Tin Yn, tnh Qung Yn, ch huy T qun; Vy Xun, ngi ph Hi Ninh, tnh Qung Yn, ch huy Hu qun; Phan Vn Khng, ngi ph Kinh Mn, tnh Hi Dng, ch huy Hu qun.
phi binh lnh n trng. Khi hi du, B Binh c 1 i trng ph trch 20 lnh n hi. Hi xong, d li 5 ngi d coi gi nh tm. V chuyn mn chn tm, giao cho ph Tha Thin chu trch nhim thu 2 ngi c chuyn mn trng nom, hng thng cp cho mi ngi 3 quan tin v 1 phng go. sn phm t hu c u da vo kho ca Nh nc.
Thng Mi Hai
1865
B t u t chc in hc m i o H T n h , Q ung T r, Ph Yn. in hc ph tr ch vic hc cp o (cng nh c hc ph tr ch vic hc cp tn h ). in hc m ang hm tng l c p h m v cp bc tng ng nh quan cai t r ca o.
* Xem: 18-4-1912, 13-11-1912.
Thng Mi Hai
1865
Thng Mi H ai
1865
T h n h l p N h Chn t m T h i Thng T cung cp cho tri u nh, c m t nh n v i n B L ng ra ch u y n tr c h (c th l 1 vi n ch s, hoc 1 t v b t phm , hoc 1 th l i cu phm ). H ng nm bt u nui vo th n g H a i m lc h ; th n g Tm m lc h th u hoch. M i chi p h v dng c cli n tm , do nh nc cp. M i th n g m ua tr n g tm m t ln. M i nm p h i np 40 cn t sng.
Nh chn tm ny c bi trng du ring. Ly 15 mu t. ca 5 doanh V Lm lm bi trng du,
M t i n ch P h p (t n phin m tro n g sch s l Ca Sa M a n g ) x in k h a i k h n ru n g hoang V n h Long, A n G iang, H T in, tri u n h khng cho. Thng Mi Hai 1865
B t u tli n h lp cc i, v ln h th u . Quy nh: i tng tu y n la; cc mn hu n luyn; n h k st hch ti u chun th n g p h t. V i t ng: tu y n tro n g sln h th u K in h , cc tn h , v dn v n g ven bin m nh kho, am hiu ngh sng nc, c 100 ngi chn l y 30 ngi dn th n h i, v v cho m i n m i t p d c h c chuyn r n luyn. T ro n g s tu y n la , l i chn ra nhng
56
ai c k in h nghim chin u m t nc cho l m qun sut h u n lu y n nhng ngi khc. V cc mn hu n lu yn c: cho th u y n , cm l i, bi ln, xem gi, chin u tr n nc, v cc m n k th u t bn sng iu sang, m a kh i n , s dng gio mc, v.v... B in h ln h c cp go, ti n lu y n tp. V st h c h v th ng p h t: h n g nm , vo th n g 10 m lch , k in h do B B in h cng st, th u s; tn h do quan tn h cng l n h b in h hi l i st hch, phn lo i cp cho th m tin. N goi ra, 3 nm m t l n (vo
nhng nm Dn, T, Thn, Hi) cho tng st hch m t lt phn loi, b t chc v; ai km, th i v. Thng Mi Hai 1865
Cho th n h lp cc i, cc v n h n g ngi g i i ngh sng nc v l y tn l cc i, v T h i n Thu. Cho tu y n chn tro n g s ngoi in h kho m nh thuc cc x thn v n g ven bin p h i n ch th n h i, v T h i n Thu.
Ai m dc 1 v (tc 500 ngi), c b lm Qun c, ai m dc 1 di (tc 50 ngi) c b lm sut di.
1866
Thng Ging 1866
2 bn; cn quan tnh o c nhim v sao chp li cp pht xungcho cc ph, huyn, chu.
cng c v duy t r nn t r t t x h i a n g b th i rung. T c cho in b Ng ch n h n th n cnh t m l c ca nh T h a n h v em cp p h t cho quan l i, b t p h i theo m hc tp, tu dng.
Nm Thun Tr th nht (1649) vua Thanh c lit k 8 diu khng nn lm l: gy b dng; mu li ring; hiu danh; hiu li; kiu ngo; lm phn; xu ph quyn th; tr ni cng vic. Vua Thanh cho sao lc cp pht cho quan li cc cp ly d lm rn. Nay T c cho ch thch thm v cho dem in cp pht cho cc nha mn Kinh v cp tnh do mi ni
Thng Ging
1866
C m t h u y n b u n c a thng nh n T ru n g Quc khng c n m ua go h a i ca bin A n H i v N ghiu Phong, thuc t n h Q u n g Y n . Cho ph p th u y n bun ca thng nh n T ru n g Quc c n m ua go ca bin T r L, thuc tn h N a m n h , n h n g p h i np thu: c 1.000 cn, np 3 l n g bc. L ny b t u cho p dng t th n g Ging nm B n h D n (2-1866).
57
Tnh n ht nm M u Thn (1868), s thuyn bun ca thng nhn Trung Quc vo mua go a ht Nam nh c 26 chic, a ht Hi Dng c 4 chic. Tng s go chu thu l 1.364.260 cn. Tng s tin thu thu c l hn 4.092 lng bc.
Thng T
1866
Thng T
1866
Php c p h i vi n i t u ra ca T h u n A n a th i tri u n h H u p h i giao n t ba tn h V n h Long, A n G iang, H T in cho chng, v ha nu c nh vy, chng s khng i s bc bi thng chin p h cn th i u v s gip tri u n li b n h n h v n g bin. T ri u nh c Phan T h a n h G i n v o G ia n h th n g l n g x in c gi n g u y n ho c k n m 1862. Thng T 1866
H a i tn h A n G iang v H T i n chiu m c 1.646 dn in h , lp th n h 149 thn, p v k h a i k h n c 8.333 m u. T n h V n h Long chiu m c 600 dn inh lp th n h 41 x thn, v khai k h n c 2.700 mu. Thng Nm 1866.
Thng Nm
1866
T r i u n h cho tu y n 20 ngi ca h a i tn h V n h Long, A n G iang, (tuy n tro n g s' cc thuc vin, hc tr, th, n ha nh nhn tho v t v kho tay) a n Gia n h cho hc cc ngh nh: c lu y n st, c sng ln, ch to n. l u n, ng t u th u , l m ng h, l m d y ng (p h c v cho ngnh dy thp, bu in) v m t s lo i m y mc khc. Hc vi n c cp p h t qun o v lng thc, th u ngi Php hng dn lng bng do tn h V n h Long i th.
T ri u nh cho cng c' tn h th n h Qung Yn v ph th n h H i N in h . V tn h th n h Q ung Yn: p thm 1 lu h n h bn n gu yt trc ca th n h ; cn h a i ca p h i v tr i, u p lu h n h m i tn. V p h th n h H i N in h : cho lp ca trc; chuyn ca bn t r i l m ca chnh, cho p thm nn h n h bn n g u y t t sng ln; i ca bn p h i l m ca sau th n h , ngoi ca c n i t, p th m lu bn tr n t sng ln. 5 thng Su 1866
58
st ny do T ru n g t hi qun u a L a g r (D o u d a rt De Lagre, nm 1863 cn l i u) cm u, khi hnh t Si Gn. Ngy 16-10-1866, on n bin gii T ru n g Ho b i Vn Nam. Ngy 29-6-1868 on v ti Si G 11.
- Trong chuyn i kho st ny Frngxi Gacni (Francis Garnier) thiu t hi qun, dc giao nhim v nghin cu lu vc sng Hng. Ti t Trung Ho, tacni gp tn li bun ngi Php l Ging uypuy (Jean Dupuis) (uypuy theo on kho st ngi Anh sang ng cht H n K hu (H an K eo u ) t ngy 11-3-1861 d kho st khu vc sng Dng T nhm tm ch m ba ca khu cho vic thng t hng bun bn theo nh s tho thun trong Hip c Php - T ru n g k ngy 25-10-1860). Trong cuc gp g ny, Gacni v uypuy u nht tr nhn nh rng: cn phi thit lp tuyn dng sng Hng, ni lin vng bin vi tnh Vn Nam, qua Bc Vit Nam; y l tuyn ng vn chuyn nhanh nht v tt nht. - Ngy 12-3-1868: Gacrii c c lm trng on kho st sng Cu Long, v ua Lagr cht. Gacni tip tc di Thng Hi, v t Thng Hi v thng Si Gn. Ti Si Gn ngy 29 -6 -1 86 8 . T gii cm quyn thc dn quyt nh bi b k hoch kho st dng Cu Long m chuyn sang k hoch nghin cu kho st tuyn dng sng Hng, t b bin qua Bc Vit Nam thm nhp vo Vn Nam, Trung Quc.
ca Trng Tu (con Trng nh) phi hp vi ngha qun Campuchia do A Xoa l nh o, t n cng n b in li Php Ty N inh, dit nhiu ch, tron g c 2 s quan Php. Qun Plip phi c th trong n ch vin binh. 14 thng Su 1866
L i n qun khi ngha V i t C am puchia nh lu i n h i u t t n cng ca vi n b in h Php ti p v i n cho n T y N in h . Q un ch th i t h i nng; tn q u a n t l n h t h u n h b Macsetx (M archaisse) b g i t cht t i trn. Thng Su 1866
T ri u nh c H V n Long v Nguyn Trng T i tm m th a n n m tro n g a b n t Q ung Bnh t i vng rng n i tn h H i Dng. Thng Su 1866
T ri u nh cho lp T y B nh chun (theo n g h ca B in l B H l ng H u y Trc) chuyn trn g coi vic bun bn. ng H u y Trc c c gi chc B n h chun s ty.
Thng 8-1865, L Huy Tun d ngh: bi b vic mua bn theo thi gi; bi b vic cho thng nhn lnh tin i mua hng cc tnh; cho lp
7 thng Su
1866
59
Ty Bnh chun d chuyn qun l vic bun bn; Ty Bnh chun do quan tnh nm v i cng, nhng dt mt chc quan dng u Ty v mt s nhn vin trc tip diu hnh mi cng vic ca Ty. ngh ny khng dc triu nh chp nhn.
tu, v cho lu hoa ti u ngi Php cng 3 chnh k h n ti u ngi A n h l i V i t N am tro n g th i h n 1 n m o 't o , hng dn cho th u th V i t Nam. Lng thng' tr t 250 ng tr xung.
*X e m : 12-10-1865,5-1870
Thng 9-1867, T c ra mt do d bi b Ty Bnh chun, vi l Thng By 1866 do: trc dy cn t. ra l v thy vic (Thng 6 Bnh Dn, T c th 19) chi ph cn nhiu tin; nay thy qu trnh hot dng ca Ty gy nhiu V D u y Dng m qu n phin phc cho dn, gn nh tranh chng Php v hot ng m nh li vi dn, nn bi b di.
* Xem: 11-1868
Thng Su
1866
Chic t u bc ng ln th h a i m ua Hng Cng cp bn ca T h u n An, sau 3 ngy m i ng. T ri u nh t tn l T h u n T ip k h c i ng th u y n . T u sn x u t n m 1864. di 9 trng 3 thc 6 tc, rng 1 trng 6 thc, su 8 thc 3 tc; tr n g t i khong 40 v n cn, th n bc ng, c h a i tng, 1 ng khi, 2 ct bum. K h c km theo t u gm: 6 kh u i pho, 15 kh u iu sang, 5 k h u m sang, v.v... Tng gi ti n l 134.300 ng bc, bao gm cc khon: ti n mua t u ; ti n th u hoa ti u , th u th , ti n th a n ci, v t li u , ph tng. Tu do hoa ti u ngi Php l i v, vi s h tr ca 3 chnh kh n ti u ngi A n h v 38 th u th . th m y ngi nc ngoi. Sau k h i c t u , tri u n h c B in l B L l N guyn V n T h u l m qun c
3 tn h V n h Long. A n G iang, H T in, c nh n dn tch cc ng h. Thc dn Php i tri u nh H u p hi l n g b t v giao np V D u y Dng cho chng. Mc du T c p h i tha n h n rng: Bn chng (ch V D u y D n g, T r n g n h , Trng Tu (con Trng n h ), N guyn Hu H un), quen nh khng s, tu y sc t khng lm nn vic, nhng k h k h i ng khen... , nhng do p lc ca Php, T c vn p h i xung d cho k in h lc Phan T ha n h G in v tn h th n ba tn h V n h Long, A n Giang. H T i n phi ra sc d bt V D u y Dng cng ngha qun em giao np cho Php; tro n g trng hp kh n g b t c, p h i cho Php t it do tr u y l n g ly, khng c cn tr.
Thng 5-1861 (Thng 1 Tn Du) sau khi Gia nh, nh Tng tht th, T c c mt don vo cc tnh pha Nam lo vic m binh chng gic. Trong phi don ny c
60
mt chnh bt phm Thin H V Duy Dng. Dn)? V Duy Dng, trn dng ra Bnh Thun, d b tai nn m thuyn v cht ca bin Thn Mu.
l do: l m nh vy s nhc dn, v chin tra n h gic gi ko Thng 10-1866 (Thng 9 Bnh di m y nm ri. Thng Tm 1866
Thng By
1866
N guyn Hong, ngi huyn Hng K h , th e o o T h i n C ha, c tri u n h tu y n vo k in h H u chuyn vic dch v dy ti n g Php. Thng By 1866
Cho chuyn chu l T in Yn (tn h Q ung Yn) n x T ru n (v chu l c b th p h t n ph). Cho xy p tng t v t pho i phng th. Thng Tm 1866
T h n h lp n h Tn hc , ni chuyn dy con chu nh ng ngi tro n g Tn th t. C n h s ng V n K iu (xem: 11-1865) lm chng gio v p h t cho m t chic roi; ai khng vng li, chng gio c quyn nh roi. H ng nm ki m tra 2 l n vo th n g 2 v th n g 8 m lch . M i kho hc tro n g 3 nm.
- Vic thnh lp nh Tn hc ny l do d ngh ca Th Xun Cng Min nh. Theo Min nh t h l do con chu dng Tn tht t ngi (t dt cao trong nhng nm qua l v cc vin dc thin (thy hc) phm trt thp, lng bng t, dn k kho hch bn vn ly tin. - Thng 6-1871 (thng 5 nm Tn Mi); T c bi b nh Tn hc.
T ri u nh b t u nh th u ru ba tn h V n h Long, A n G iang, H Tin. Cho thng n h n T ru n g Quc ng ra ln h tr n g np thu, m i nm 2.500 quan ti n ; quy n h mc th u ty l m t ph n bn mi, nh i vi thuc p h i n (ngha l bn cho N h nc 40 l t th p h i np th u 1 lt). Thng Tm 1866
Thng Tm
1866
Cc tn h Bc K n g h cho o lio, p th n h cc ph, huyn; tu y n thm qun chin u ( ln h dng), t n g cng th m qun canh gc (ln h l); cp th m sng n, k h gii phng b. T ri u n h bc b vi
Cm cc th u y n bun ca thng nhn ngi V i t Nam , m t k h i c cp giy php i bun nc ngoi, khng c x u t cng cc m t hng nh: go, m u i, v n g , bc, ng, th i c , k n a m , tr m hng, sng t, ng voi, t sng, v i, la, ti n ng. Nu v i phm , N h nc s tc h th u gia sn, hng ho v th u yn; ngi p h t gic s c thng m t na s ca ci tch th u ; ch th u y n cn b chiu lu t nghim tr . M t khc, k h i th u y n tr v.
61
16 thng Chn
1866
h n h di danh ngh a l hi ng Sn th i t u . Sau k h i cuc khi ngha th t bi, c gia n h in h o gm 8 ngi: in h o, m, v v 5 con, b n h t mi ln 3 tu i, u b T c b t th t c cht ngay (gio quyt). B in h o l Hng Bo, nguyn trc k ia c T h i u T r chn cho k v. N hng k h i T hiu T r m t, n m 1847, T r ng ng Q u lp Hng N hm (T c) l m vua. Do Hng Bo m mu l t T c, vo nm 1854. Vic khng th n h . Hng Bo b p ung thuc c cht, v bn th n m n h cng cc con u b i theo h ca m Hng Bo l h inh. (Bi vy Hng Bo cn gi l in h Bo, ng o cn gi l in h o).
* Xem: 10-1864
B ng 110 cuc khi ngha ca on H u Tr ng, on T Trc t i k in h th n h Hu* nhm l t T c, chng vic xy K h i m cung. Q un khi ngha t nhp vo t n in T h i Ho. Ba ngh n b in h ln h l m t i cng tr n g D ng X u n (cng trng xy K h i m cung) s dng cng c lao ng - phn ln l chy gi vi - hng ng cuc kh i ngha. N hng do th i u t chc, cuc khi ngha b dp t t ngay. A n h em on Hu Trng, on T Trc b x t i l ng t r (tn g xo) ,bu u, v gia sn b tc h th u . T ri u n h phong ki n gi cuc khi ngha ny l Gic Chy vi" on Hu Tr ng (thng gi l on Tr ng), ngi x A n T ruyn, huyn Ph Vang, Tha T h i n , l con r T n g T h i n cng M i n Thm . V m un l t T c nn on Hu Tr ng a m t ngi tro n g hong tc l in h o - con trng ca A n Phong cng Hng Bo - ln l m m in h ch cho c danh chnh ngn th u n v hot ng tr
Cui thng
Chn
1866
T c p h i N guyn Trng T v N g u y n i u (u l ngi cng gio) theo gim mc Php sang Php m ua m y mc v th u th. Cui thng Chn 1866
Lp trng dy v t i k in h th n h Hu. C quan v hm t p li n i gi chc Chnh hc chnh (H iu trng) chuyn dy v ngh. C quan v n hm ng
62
phm gi chc Ph hc chnh chuyn dy v b in h th, b in h p h p . Q u a n , q u n , a i tn h nguyn theo hc u cho d k t h i tuyn. Hc sin h c cp lng cho n hc. M i nm kim tra 2 k vo m a h v m a ng. K i m tra c phn loi: h n g u cho t n g l ng kh u y n khch; hng li t phi gim lng cnh co. Cui thng Chn 1866
1866
T c ra d: c N guyn T r i Phng gi chc Thng th B B in h , ki m K in h k H i phng chnh s, b sung vo V i n C m t; T r n T i n T h n h (nguyn l Thng th B B in h ) chuyn sang gi chc Thng tin t B Cng, ki m k in h k H i phng ph s, v Tng t i Quc s qun V T rng B nh gi chc Thng th B L i, ki m ph tr c h Quc T G im , b sung vo V in C m t; N guyn Vn Phong (nguyn l Thng th B L i) chuyn sang gi chc Thng th B L, Phm Ph Th vn gi chc Thng th B H , k i m l n h Quc T G i m , c n g V T r n g B n h tr n g coi vic o to nh n t i; Phan H u y V n h vn gi chc Thng th B H n h .
Thng 4-1868: di Nguyn Vn Phong sang gi chc Thng th B Hnh, v Phan Huy Vnh sang gi chc Thng th B L.
Thng Mi
1866
Thc dn Php c p h i vin V ia n (V ia l) n k in h Hu, buc tri u nh Hu^ giao np ba tn h V n h Long. A n G iang, H Tin. C hng ra iu kin: Nu tri u nh khng chp th u n v bn m ngha ngy cng l m cn , t h P hp s gy c h i n tra n h .
63
Thng Mi
1866
H i n g h ca tri u nh m t bn phng sch g i i quy t yu sch ca th c dn Php i chim n t ba tn h V n h Long, A n G iang, H Tin.
1 - kin ca cc thn phin v nh thn: - em 4 tnh Vnh Long, An Giang, H Tin, nh Tng i cho Php ly li 2 tnh Gia nh v Bin Ho.
bun bn tnh no ta cng chp nhn. - Nu Php khng nghe, c thng lng di 3 tnh Vnh Long, An Giang, H Tin cho Php d ly li 3 tnh Gia nh, nh Tng, Bin Ho. - Chia thm t hu cho Php d Php khi yu sch.
Thng Mi Mt
1866
t N ha Doanh in tn h N am n h k h a i k h n rung t b hoang, ngn nc mn. C th a m t r i B H N g u y n C h n h l m Doanh i li chnh s, H ng l t K h a n h P h t l m ph s. S ru ng t th n h th c in v ghi vo s r i, cm khng c ki m tra o c l i tr n h s ph n ng ca i n ch v t n g l a phng. Thng Mi Mt 1866
t S th u quan N h u V i n t i sng Cm, thuc tn h H i Dng (tr n khc sng thuc a phn l ng Lng Quy, tr m Bc, chu A n Bin) th u th u cc t h u y n b u n c a nc ngoi. T h u th u th u y li v thu h n g ho. T h u th u y n np bng quan tin, tn h mc thu theo di chiu ngang ca thuyn; th u y n rng t 11 n 13 thc, m i thc np 90 quan tin; rng t 9 thc n 10 thc, m i thc np 80 q u a n . H n g ho x u t n h p cng, c 10 phn, np th u 3 phn.
64
Tr 69 chic thuyn (xc nh s t 1 n 69) ca thng nhn Trng Quc, dc min thu, v gip triu nh trong vic bnh nh vng bin trc y.
Thng Mi Mt
1866
Q uy n h c h i u cho cc th u y n cng: c h n h vung, m u vng. i vi cc th u y n i bin: chiu ngang c, th u tn tn h ; chiu dc c, th u hiu th u yn. i vi cc th u y n i sng: c h a i chiu ngang, dc ca c u thu h iu thuyn. Gp th u y n nc ngoi, ging ln l m hiu. Thng Mi Mt 1866
L p thm h a i l c vng bc: 1 Q ung N am , 1 Sn Ty. Chn m t th vng bc gii cho l m tng mc, hm tng cu phm , ng u m i l v cho tu y n th chuyn mn.
Trc y d c 4 l, t. 4 tnh: Gia nh, Bnh nh, Ngh An, H Ni.
n nh ca ca dn Nam K b 't ph; xem lu gc dp d lng tm, xin ngh n m m g ng ca dn Nam K; tin cc th ngc thc vua dung, th ngh xem th sn Nam K cn g? V yn dn iu tn ni gn Kinh k, t h xin ngh n nhn dn Nam K ai thng ?... phm nhng vic khng cn kp, chnh s khng thun tin, cho n dng ngi, nui qun, nn b s xa x, chung s cn kim, ln lt: thay i khin cho dc tt; nhng li phi lm ngay mt vi vic nh bi b vic sai ngi sang Qung ng, sang Ty, triu hi nhng vin di mua hng ho tr v, thuyn my cho rt v ca Thun An d i tun tiu, qun lnh lm vic, cho lm va sc, ch c thc qu... xin cho thi hnh ngay, nu cho l cung by ni cn m cch chc hay phanh thy b vo vc, ti khng dm trn.
Thng Mi Mt
1866
Thng Mi Mt
1866
T h n V n N hip, H l tng c B n h n h - Ph Yn, lm s kh uy n T c nn bi b m i vic n chi l m hao to il ti n bc ca nc, k i t qu sc lc ca dn; nn chm lo vic dn, vic nc.
S c on vit: tnh cch chng c t cng t tr, th khng ngoi vic don kt lng dn, ... Hong thng... ng trn cung khuyt chn tng tn qu th xin ngh
N h n th c u ti n ca tri u nh H u v tc dng ca bo ch. Trc tn h h n h cc s phu Nam K dng b t chng gic. Vin C m t x u t ki n (v c T c chun y) l nn kh uy n kh ch cc s phu N am K v i t n h i u th vn ln n thc dn Php l m t i li u tuyn tru y n ra nc ngoi nh m ci th i n ph n no ci th c a t r i u n h t r o n g cuc thng lng vi Php; Cc nc phng T y u lp nh cng lun; phm vic khng c cng hay t u in vo giy tru y n bo; ngi nc A n h gi l bo Tn vn, ngi nc Php gi l N h t bo. N ay s
65
d n tro n g N a m K n h i u ngi m ang lng gin l m lon m tng nc Php l i bo v nc y l yn tn h l y ti n g khen; x in cho nhng ngi m ngha cc tn h G ia n h , n h Tng em nhng vic tng Php mi l m gn y, dn tn h khng th u n , dn khng chu ni, a kh p cc nh cng lu n cc nc Lc M (), L n g Sa (Php). Y Pha Nho (Ty Ban N h a ), A n h C t L i (A n h ) , Q ung ng, Hng c n g , tu y n b"cho h kh i m p gip nhau, cng cho tng nc Php hoc s cng n g h m b mu y i . Thng Mi Hai 1866
Ho k h a i kh n c hn 300 m u rung t, lp c 4 h l H m Vn, H m Bi, Ho Lc, Phong Lng, v 2 p l L in h ng, B n h Chiu. Thng Mi Hai 1866
Hn 500 nng dn l u t n h a i tn h B n h T h u n - K h n h
T ri u n h quy n h mc lng cng n h t cho ngi lao ng. i vi nhng ngi lm cc cng trn h mi, th : phu, p h t 40 ng v 1 b t go; th ngi a phng; 1 ti n v 1 b t go; th t ni khc n: 1 ti n 20 ng v 1 b t go... i vi nhng ngi l m cc cng tr n h tu b sa cha, th : phu ln h 30 ng v 1 b t go; th ngi a phng: 50 ng v 1 b t go; th t ni khc n: 1 ti n v 1 b t go.
1867
Thng Ging 1867 th sin h cc tn h t Q ung N gi vo B n h Thun. L y n m in h Mo (1867), l m khoa u tin. Thng T 1867
B i b l cho quyn ti n c th n g chc, phc h i chc, hoc a ra l m vic. Thng Hai 1867
T ri u n h cho k h a i l i m vng Sng Mc, thuc a phn h u y n n g H , t n h T h i N guyn; i tn m vng ny th n h m vng M Thng v m nm t i a ph n tra n g M Thng. M i nm np th u 5 l n g vng.
66
M vng ny trc c ngi ng ra lnh trng khai thc v np thu mi nm 9 lng vng. Nhng t nm 1862 (T c th 15) v vng ny khng yn nn phi ng ca m khng khai thc na.
Thng T
1867
T ri u n li cho k h a i m st a ph n l n g L u Bin thuc huyn Hng T r (Tha Thin) theo n g h ca T r n n h Tc, Doanh in s Tha T h i n - Q ung T r. Thng T 1867
nn thng nhn Trung Quc d chuyn thic Vn Nam bng tuyn sng Thao, qua H Ni, d ri li t H Ni thu thuyn i sng chuyn ra cc ca khu cho tu bin chuyn v Qung ng. Sau c lnh cm thuyn, tu ca thng nhn Trui)g Quc khng dc di bin na nn s thic h ng li H Ni v Thi Nguyn. Do lnh cho xut cng thic ny, triu dinh thu c nhng khon tin thu ng k. Ring nm 1868, thng nhn Trung Quc l Bnh nh T d np cho triu dinh 5 vn quan (tng ng 6.250 lng bc) tin lnh trng ca bin Tr L (Nam nh). Ngoi ra, tnh Nam nh cn thu dc 675 lng bc l tin thu 9 chic thuyn vn i sng ch thic xut khu do thng nhn Trung Quc thu vi mc thu 75 lng bc mt chic (trc thng 12-1866 ch c 50 lng bc); tnh Hi Dng thu dvtc 225 lng bc tin thu 3 chic thuyn do thng nhn Trung Quc thu.
* Xem: 6-1866, 8-1866
Cho o v t sng Hng (kh u vc cu G ia H i) cng cc ca cng Bao V in h , Li Nng, T h u n Trc, thuc a phn x N g h i Giang. Thng Nm 1867
B i b l cm x u t cng th i c, cho chuyn th n h l th u th u x u t cng thic: C m t n g h n cn, np th u 13 l ng bc (tng ng 104 quan ti n , tc 1 l n g bc t r gi 8 quan tin). t th m 2 ty th u quan: 1 ca T r L (N am n h ), 1 ca sng Cm (H i Dng).
Vic thay i ny l th theo ngh ca Bnh chun s ty ng Huy Trc nhm trc mt gii quyt tnh trng ng ti H Ni v Thi Nguyn hn ba, bn mi vn cn thic trng. Nguyn s'thic ny c sn xut t chu Mng T (tnh Vn Nam, Trung Quc). V tuyn ng vn chuyn Vn Nam - Qung Ty Qung ng b tc (v nn gic cp)
Thng Nm
1867
22 thng Su
1867
67
24 thng Su
1867
26 thng Tm
1867
T h i u tng h i qun, Tng ch h u y qu n i vi n ch in h Php t i N am K ra bn tuyn b: Ton b 6 tn h N am K l l n h a ca Php; k t nay t r i u n h H u k h n g cn quyn lc g di vi N am K lc tn h na; m t chnh quyn duy n h t tn t i N am K: l ch n h quyn ca ngi Php.
* Xem: 5-6-1862, 25-6-1862
C hin th n g Long in (tn h T r V in h ) ca ngha qun di s ch h u y ca Ph c b in h L n h ng. Long in l m t x thuc tng B n h T r Thng (T r V in h ) v l cn c ca 300 n g h a qun. Th c dn Php iu b in h n t n cng. N gha qun clii u r t quy t li t, ti u d i t n h i u s in h lc ch bo v c cn c nhng L n h ng hy sinh.
S kin Long in, nh mt tn thc dn dng thi lc nhn xt, da ti mt kt qu l s ni dy ca ton th dn chng Tr Vinh".
* Xem: 1-9-1867, 3-1868
Thng Su
1867
Thng nh n T ru n g Quc x in c lp bn m ui t i ph Ba Xuyn (tn h A n G iang) v x in l n h tr n g np thu, m i nm 6 ngh n quan. T ri u nh H u khng cho.
* Xem: 12-1867
Thng Tm
1867
Thng Su
(Thng Nm, nm inh Mo)
1867
S t trng th i Hng Ngh A n ng lng nh lu ri k h i trng th i, v i t giy nim y t khp ni t co vic t chc th i khng c nghim m in h v d l bi th i.
Triu nh cho x ti 3 ngi pht gic v khi xng: Ng c Tun b pht nh 100 trng, pht giam 3 nm v cch mt t ti; Trng nh Du b pht nh 100 trng; Quang Vinh b pht nh 80 trng.
Bo ln. Cc tn h Sn Ty, Bc N inh. H Ni, Hng Yn, N am nh. H i Dng, Qung Yn, N in h B nh, tng cng 8 tn h , b th i t h i nng: hng chc vn nh ca, nh cha, d in h th b ; hng nghn thuyn b m; v, nc bin dng tr n , dn cht nhiu. Cui thng Su 1867
Thng Tm
1867
K h a i xong c ng M i (tn h B n h Thun). T ca c n ch p h n d n g nc, d i 1023 trng. C kh nng ti cho 2 n g h n m u rung t, thuc 15 x thn.