WYBRANE WYKADY Z MECHANIKI PYNW

Jan Kulczyk

WYKAD 1.

Wstp, podzia mechaniki pynw, siy.

MP to dzia fizyki w odniesieniu do orodkw cigych. Obejmuje zagadnienia
rwnowagi HYDROSTATYKA, ruchu KINEMATKA, i si DYNAMIKA.
Oglnie mechanik pynw rzdz te same prawa co mechanik ciaa staego. Waciowoci
pynw rzeczywistych powoduj, e analiza teoretyczna w odniesieniu do badania ruchu
pynu jest znacznie trudniejsza ni cia staych, std due znaczenie bada dowiadczalnych.
(mimo znaczcego postpu w dziedzinie numerycznej mechaniki pynw).Uchwycenie
wszystkich zjawisk w skali mikro wymaga budowy bardzo gstych siatek, a to oznacza
konieczno stosowania komputerw o bardzo duej pamici i bardzo szybkich.
Mechanika pynw ma zastosowanie w wielu dziaach techniki, wszdzie tam gdzie
wystpuj przepywy gazu, oleju, wody, pary. Te dziedziny techniki to:
Maszyny energetyczne
Lotnictwo i okrtownictwo
Urzdzenia sanitarne
Ukady hydrauliczne
Biomechanika
Transport rurocigowy
Aparatura chemiczna- przemysowa
Surowce mineralne

PYN
To ciecze i gazy-podstawowa cecha to brak zdolnoci do utrzymania ksztatu, jest to
rwnoznaczne z brakiem sprystoci postaciowej. Ciao stae, a take ciecz to zbir
mikroczstek o okrelonych wasnociach chemicznych i fizycznych. Te wasnoci nie bd
przedmiotem naszych rozwaa. Pojcie pynu obejmuje swoim zakresem gazy i ciecze.

CIECZ a GAZ.
Ciecz nie przejawia tendencji do nieograniczonego rozszerzania si. Oznacza to, e posiada
tzw. sprysto objtociow. Ciecze s mao ciliwe.
Brak ciliwoci oznacza, e medium nie zmienia swojej objtoci mimo dziaamy
na nie duymi siami.
Gaz posiada bardzo du ciliwo, oznacza to brak sprystoci postaciowej i
objtociowej. Gazy samoistnie d do wypenienia caej wolnej przestrzeni.
W pewnych warunkach gazy traktowane s podobnie jak ciecze, jako nieciliwe. Mona
takie zaoenie przyj, jeli prdkoci przepywu gazu s mae - V< 0.4Ma. Podobnie ma si
z cieczami. W hydraulice siowej, gdzie wystpuj due cinienia uwzgldnia si czsto
ciliwo cieczy. Cecha ta odgrywa istotna rol w tumieniu pulsacji i obcie zmiennych w
czasie.(amortyzatory olejowe).

W mechanice cieczy i gazw pyn traktuje si jako orodek cigy, tzn. pyn jest materi
cig doskonale wypeniajc przestrze, bez przerw i wtrce.
Definicja orodka cigego zwizana jest z liczb KNUDSENA (Kn)
01 . 0
0
=
L
l
n
K
l
o
rozstaw moleku substancji
L wymiar charakteryzujcy ruch w skali makro
Dla wody l
0
= 3*10
-10
m.
W normalnych warunkach cinienia 1 mikron
3
powietrza zawiera 27*10
6
moleku, a droga
swobodna wynosi 9.3*10
-6
cm.

Zaoenie cigoci wprowadza ograniczenia dotyczce najmniejszej masy pynu, dla ktrej
obowizuj oglne prawa mechaniki. (ciaa stae sprowadza si czsto do punktu
materialnego) Odpowiednikiem punktu materialnego w przypadku pynw jest ELEMENT
PYNU. Element pynu to najmniejsza objto dostatecznie dua w stosunku do
swobodnych drg midzyczsteczkowych i maa w stosunku do wymiarw liniowych cia
staych ograniczajcych rozpatrywan mas pynu lub poruszajcych si w pynie.

WACIWOCI CIECZY I GAZW.

Ciecz to zbir czstek o okrelonych wasnociach fizycznych i chemicznych. Pomijajc
wasnoci chemiczne z fizycznych istotne znaczenie maj;
Gsto
Ciar waciwy
ciliwo
Lepko.
Do opisu wszystkich wielkoci fizycznych charakteryzujcych dan ciecz, w dalszych
czciach wykadu stosowany bdzie konsekwentnie ukad jednostek SI. Podstawowe trzy
jednostki to:
Miara liniowa L [m]
Miara masy m [kg]
Czas t,T [s].

Gsto.








V

M(x,y,z)

z

x

y


dA












gsto dV
dm
V
m
T z y x
V
=

=

lim
0
) , , , (

[kg.m
-3
]
ciar waciwy = g [N.m
-3
], [kg.m
-2
.s
-2
]

ciar dG=gdm
V objto [m
3
]
T- temperatura
g przypieszenie ziemskie [ ms
-2
]
Czsto szczeglnie w przepywach z przemianami termodynamicznymi operujemy objtoci
waciw v. Jest ona odwrotnoci gstoci;

1
= =
dm
dV
v

Dla pynu jednorodnego, w ktrym lub nie zaley od temperatury i pooenia mona
przyj:

V
m
= ;
V
G
=

W wikszoci przypadkw gsto jest funkcj temperatury i cinienia:

=(T,p)

T temperatura
p - cinienie
Dla cieczy zaleno gstoci od temperatury i cinienia jest maa i przyjmuje si z zasady,
e =cont. Mwimy wwczas o tzw pynie barotropowym. Nazwa ta jest rwnie suszna w
przypadku, gdy gsto zaley tylko od cinienia.
Jeli gsto jest funkcj cinienia i temperatury to pyn taki nosi nazw pynu
baroklinowego. W przypadku cieczy przyjmuje si, e s one typu barotropowego i inne nie
bd tu analizowane.

W przypadku gazw nie mona pomin zalenoci gstoci od temperatury i cinienia. Jest
to ewentualnie moliwe w przypadku bardzo maych prdkoci przepywu gazw. Dla gazw
zachodzi zaleno:

= (T,p,V)
T, p i V s to tzw parametry stanu. Zwizek pomidzy nimi opisuje tzw rwnanie stanu
Clapeyrona:

p.v = R.T lub p.V=mRT

R indywidualna staa gazowa (dla powietrza wynosi ona 287 Nm/kg.
o
K)

Przykadowe parametry powietrza i wody w zalenoci od temperatury i cinienia:

Woda,
Zaleno gstoci od temperatury przy cinieniu atmosferycznym p
b

p
b
= 0.1013 MN/m
2
= 1.013*10
5
N/m
2
= 1013 hPa

T [
0
K] [kg.m
-3
] p [N.m
2
] [kg.m
-3
]
273 999.84 1.10
5
999.97
293 998.20 100.10
5
1004.94
373 958.3- 500.10
5
1025.59

Dla powietrza przy cinieniu normalnym zaleno gstoci od temperatury wynosi:



T [
0
K] [kg/m
3
]
273 1.293
293 1.2045
373 0.9458
473 0.7457
Przy analizie ruchu cia w powietrzu lub przepywu gazw, z uwagi na rwnanie stanu naley
uwzgldnia zachodzce przemiany termodynamiczne. Szczegowo problemy te s
omawiane w termodynamice. Tu tylko dla przypomnienia przypominam rodzaje przemian.
Oglnie kad przemian mona opisa zalenoci:
p*V
m
= const. - przemiana politropowa
m wykadnik politropy
m = 0 przemiana izobaryczna (p=const)
m = 1 przemiana izotermiczna (pV=const)
m= = c
p
/c
v
przemiana adiabatyczna
m = - przemiana izochoryczna p
1
/p
2
= T
1
/T
2

Jeli bdzie mowa o przepywach z zachodzcymi przemianami termodynamicznymi, to
bdziemy si odnosi do przemiany adiabatycznej.


CILIWO.

To cecha pynu do zmiany objtoci pod wpywem dziaania cinienia, czyli podatno pynu
na odksztacenia postaciowe.
Jeli w stanie pocztkowym parametry pynu wynosz: T
1
, p
1
, V
1,
to po zwikszeniu

cinienia
z p
1
do p
2
o p, objto zmniejszy si o warto V:

V
2
= V
1
V


Wspczynnik ciliwoci w przedziale cinie p
1
p
2
, jest to warto wzgldnego
zmniejszenia si objtoci pynu, przy zmianie cinienia o jednostk.


p V
V
p p
V V
V

1
1 1 2
2 1 1
2 1
1

dzeta
ksi.
W granicy gdy p zmierza do 0 otzrymuje si zaleno:


dp V
dV 1
= (1)
Jeli m= const, to wwczas V=m/, rniczkujc ostatni zalezno, otrzymujemy:

d
m
dV
2
= po uwzgldnieniu tej zalenoci z rwnania (1), otrzymuje
si:

dp
=
(2)
d
1

Odwrotno wspczynnika ciliwoci, to modu sprstoci Yanga:

d
dp
0

E = =
1

Jak wiadomo z mechaniki ciaa staego modu sprystoci to stosunek naprenia do
odksztacenia.
Jednostk wspczynnika ciliwoci jest [m
2
.N
-1
]. W obliczeniach zwizanych ze
ciliwoci mona posugiwa si cigiem zalenoci:


p dp
d
p V
V V
dp V
dV

= =

= =
1 1 1 1
2
1 2
1
2 1

Przy wyprowadzaniu ostaniej zalenoci wykorzystuje si nastpujce zaoenia:
m = V* = const tzn., e V
1

1
=V
2

2
i std:


2
1 2
1
2 1
1
2 1

m
m m
V
V V

Przykadowa dla wody w zakresie cinienia p=0.1 10 MN/m
2
wspczynnik ciliwoci
wynosi 5*10
-10
m
2
/N, a dla powietrza dla tych samych warunkw ok. 1m
2
/N. Z
porwnania tych dwu wartoci, zasadne jest zaoenie, e ciecze mona traktowa jako
nieciliwe. W przypadku gazw wspczynnik ciliwoci zaley rwnie od przemiany
termodynamicznej jaka realizuje si podczas zmiany parametrw stanu. Oglnie ciliwo
zaley od temperatury i cinienia, przy czym wzrost cinienia powoduje wzrost
wspczynnika ciliwoci.

Rozszerzalno cieplna:


dT
dV
V
1
= ; lub
1 2
1 2
1
1
T T
V V
V

=
Lepko.

Dyssypacja rozproszenia energii mechanicznej.
W przypadku pynu energia zmniejsza si przechodzc w sposb nieodwracalny w energi
ciepln Z tym zwizane jest zjawisko molekularnego transportu pdu i energii kinetycznej
moleku.
Pd rozkad pdu nie jest rwnomierny wskutek dyssypacji energii. Ciecz dy jednak do
wyrwnania pdu. Nastpuje to na wskutek tarcia wewntrznego, czyli napre stycznych.
Naprenia styczne s wynikiem lepkoci cieczy.
Lepko to te zdolno do przenoszenia napre stycznych przy wzajemnym
przemieszczaniu si elementw pynu poruszajcych si z rnymi prdkociami. Ta cecha
bdzie wykorzystywana w mechanice cieczy i gazw odnonie zjawisk przepywu i opywu.
Lepko jest wynikiem wystpowania si adhezji (przylegania).Siy te maj istotne znaczenie
w zjawiskach zwizanych z napiciem powierzchniowym i woskowatoci. Cechy te nie
bd w tym cyklu wykadw poruszane.
W naszych dalszych rozwaaniach lepko bdziemy kojarzy z zjawiskiem oporu jaki stawia
element pynu, ktry chcemy odksztaci. To odksztacenie jest wynikiem zmian prdkoci w
przekroju przepywajcej cieczy. Wiemy tu lepko z zjawiskiem odksztacenia
postaciowego. Odksztacenie postaciowe to zmiana ksztatu elementu cieczy.






d




z

z

x

x

B

A

A

D

C

B

dV
x
dt
V
x
V
x
+dV
x






dz
dt dV
AD
AA
x

= =
'
d i std
dz
dV
dt
d
x
=

Z powyszych zalenoci wynika, e odksztacenie postaciowe elementu pynu jest liniow
funkcj prdkoci odksztacenia. Wraz z odksztacaniem elementu pynu, pojawiaj si
naprenia styczne, przeciwdziaajce temu odksztaceniu. Newton przyj, e naprenia te
s proporcjonalne do prdkoci odksztacenia:


dn
dV
dz
dV
z
= =
gdzie:
- wspczynnik proporcjonalnoci noszcy nazw wspczynnika lepkoci dynamicznej.
n kierunek normalny do elementu powierzchni opywanego ciaa.
Zgodnie z hipotez Newtona zachowuje si wikszo gazw i cieczy (woda, oleje,
powietrze). S jednak ciecze, ktre nie wykazuj waciwoci cieczy newtonowskich. S to
np. krew, pasty, szlamy, lakiery, smoy. Mwimy wwczas o tzw. cieczach
nienewtonowskich.

















3
1
4
2
dV/dn



Zaleno naprenia stycznego od prdkoci odksztace.
1. Ciecz newtonowska
2. Pyn pseudoplastyczny (zawiesiny koloidalne)
3. Pyny tiksotropowe (elastomery)
Prcz wymienionych wyej spotyka si modele pynw plastyczno lepkich. S to pyny ktre
przy maych napreniach zachowuj si jak ciaa stae. Najprostszym modelem takiego
pynu jest model Binghama.(krzywa 4 na rysunku). Oddzielne zagadnienie to modele pynw
fizjologicznych. Stworzenie wiarygodnego modelu np. krwi ludzkiej napotyka na olbrzymie
trudnoci. Model krwi zaley od cech osobowych czowieka i nie daje si opisa jedn
uniwersaln zalenoci.
W dalszych naszych rozwaaniach zajmowa si bdziemy pynami newtonowskimi lub tzw.
doskonaymi. Pyn doskonay to pyn w ktrym nie wystpuj naprenia styczne, tj. lepko
jest zerowa.
Miar dynamicznego wspczynnika lepkoci jest [kg/m.s] lub [N.s/m
2
]. W praktyce stosuje
si jednostk techniczn 1P (poise); 1 P = 10
-1
[kg/m.s].
Prcz dynamicznego wspczynnika lepkoci stosuje si tzw. kinematyczny wspczynnik
lepkoci . Z dynamicznym zwizany jest zalenoci:

= / [m
2
/s]

Jednostk techniczn wspczynnika kinematycznego jest 1 St (stokes)
1 St=10
-4
m
2
/s

Kinematyczny wspczynnik lepkoci zaley od temperatury i cinienia. Wpyw cinienia jest
istotny w przypadku bardzo duych cinie. (do 2Mpa wpyw ten mona pomin). Zaleno
od temperatury naley uwzgldnia, przy czym temperatura wpywa na jego warto rnie w
zalenoci, czy to jest ciecz czy gaz (rys). W gazach wzrost temperatury powoduje wzrost
iloci zderze midzyczsteczkowych, a wic wzrost si tarcia wewntrznego i lepkoci. W
pynach ze wzrostem temperatury rosn odlegoci midzy molekuami, a wic malej siy
spjnoci.
Dla wody jest rzdu 10
-6
m
2
/s, a dla powietrza rzdu 15*10
-6
m
2
/s.

2
1

273
o
C 373
o
C





1 woda
2 powietrze.


Modele cieczy a podzia mechaniki pynw.

Pyny doskonae pomijamy lepko i ciliwo (ciecze, gazy- mae prdkoci).
Pyny rzeczywiste - pyn lepki (newtonowski ) i ciliwy. W przypadku cieczy przyjmuje si
najczciej, e ciecz jest lepka i nieciliwa, a dla gazw ,e jest nielepki i ciliwy.

Siy dziaajce w pynach.

Zasadniczy podzia tych si to podzia na siy:
masowe (objtociowe)
powierzchniowe
Masowe dziaaj na kady element pynu i s proporcjonalne do masy elementu. Formalnie
mog by zewntrzne i wewntrzne, ale pole zewntrzne indukuje w pynie analogiczne pole
wewntrzne.
Siy masowe dzielimy na:
1. siy cikoci zwizane z polem grawitacyjnym
2. siy bezwadnoci d'Alamberta w nieinercjalnym ukadzie odniesienia (np. ciecz w
zbiorniku nieruchoma, a zbiornik porusza si ruchem niestacjonarnym)
3. siy elektromagnetyczne
Wymienione powyej siy s to siy zewntrzne.
Siy masowe wewntrzne to siy bezwadnoci, wynikajce z ruchu niestacjonarnego cieczy.
W dalszych rozwaaniach mwi bdziemy o wektorze si masowych.

Elementarny wektor si masowych wynosi:
r

dF q dV
r
=
gdzie: q(q
x
,q
y
,q
z
) wektor intensywnoci si masowych. Jest on funkcj pooenia Ma wymiar
przypieszenia, cho to nie jest przypieszenie, okrela si go z nastpujcej zalenoci:


k q j q i q
m
F
z y x q
z y x
m
r
r r
r
r
+ + =

=

lim
0 lim
) , , (


Cakowita sia masowa wyniesie:


r
r
F q
V
=

dV


Dla cieczy jednorodnych, sia ta wynosi:
r

r
F q = V

V - objto
W ziemskim polu grawitacyjnym w zasadzi skadowe q
x
i q
y
s rwne zero, a skadowa
pionowa ma warto przypieszenia ziemskiego.

Siy powierzchniowe:
To siy dziaajce na wyodrbnion powierzchni S, po obu stronach tej powierzchni. Z
zasady jest to powierzchnia styku pynu i powierzchni ciaa staego. Moe by te tzw.
powierzchnia kontrolna wyodrbniajca okrelon objto elementu pynu z caoci, a take
powierzchnia rozdziau dwu nie mieszajcych si cieczy (np. powierzchnia swobodna )
Do tych si zaliczamy:
siy cinienia
siy styczne wywoane tarciem w samym pynie lub pynu o ciany sztywne
napr cieczy na ciany
siy hydrodynamiczne bdce wynikiem ruchu ciaa staego w pynie (sia nona na
skrzydach samolotu)
Siy powierzchniowe wywouj na danej powierzchni stan napre. Oglnie jest to pole
tensorowe. Wielko napre zaley nie tylko od pooenia punktu, ale take od orientacji
powierzchni w przestrzeni. Stosunek elementarnej siy powierzchniowej do elementarnej
powierzchni, gdy ta ostatnia zda do zera definiuje nam naprenia powierzchniowe
n
:


dA t dA n dA P d
t n
dA
P d
A
P
nt nn n
nt nn n
A
n
+ = =
+ =
=

=

r
r
r
r
r
r r

lim
0

n, t wersory normalne i styczne do elementu powierzchni dA

nn
- naprenia normalne do powierzchni

nt
- naprenia styczne do powierzchni















n
r
M

j

i

k

z

y
x

r
P














Mona udowodni, e naprenia normalne do powierzchni zale tylko od pooenia
elementu powierzchni i dlatego s skalarem. W mechanice pynw naprenia te nosz nazw
cinienia, przy czym wszystkie skadowe tego naprenia s takie same:

p p p p p n
z y x n nn
= = = = =
r

Cakowita powierzchniowa sia normalna wynosi:

=
A
dA p P
r
Znak minus w ostatniej zalenoci wynika z przyjcia, e sia od naprenia normalnego
skierowana jest zawsze prostopadle do powierzchni.
Naprenia styczne wywoane s lepkoci cieczy. Przy zaoeniu cieczy newtonowskiej
mona napisa:

dn
dV
nt
= =
a cakowita powierzchniowa sia styczna:

=
A
dA
dn
dV
T
r

Siy powierzchniowe wystpuj zawsze niezalenie od tego czy ciecz jest lepka czy nie, w
spoczynku, czy w ruchu. Siy powierzchniowe styczne nie wystpuj w cieczach idealnych.
Przy zaoeniu cieczy rzeczywistych musi by speniony dodatkowy warunek: ciecz musi by
w ruchu.

WYKAD 2

Kinematyka pynu

Kinematyka to opis ruchu cieczy, bez uwzgldnienia przyczyn i skutkw tego ruchu. Nie
zajmujemy si siami i momentami. Mona wyj z oglnych rwna ruchu i przej do
kinematyki. Jednak z uwagi na wzgldy czysto poznawcze analiz rozpoczyna si od
przypadku prostszego tzn. samej kinematyki.
Ruch orodkw cigych, a cieczy w szczeglnoci mona bada, stosujc dwa rne ukady
zmiennych niezalenych Lagrangea i Eulera. Ciecz si odksztaca, to dodatkowe trudnoci.
Zmienne Lagrangea (metoda Lagrangea) badamy zmiany pooenia poszczeglnych
elementw pynu.



















c
X
b
z
y
x
V
o

P(t)
P
o
(t
o
)
Y
Z





W czasie t
0
wybrany z danego obszar pynu o objtoci V
0
punkt P
0
, o wsprzdnych a,b,c.
t
0
V
o
, P
o
wsp. a, b, c, t
w czasie t (po upywie czasu t) punkt P
0
przyjmie pooenie P o sprzdnych x,y,z.
t t t
o
+ = V
o
V wsp. x, y, z. ( ) ( ) t t P t P
o o
+
Biece wsp. punktu elementu pynu zale nie tylko od geometrii przepywu ale i od chwili
t
o
.
Matematycznie mona napisa:
( )
(
( ) t c b a z z
t c b a y y
t c b a x x
, , ,
, , ,
, , ,
=
=
=
) (1)
jest to parametryczne rwnanie toru tego elementu, jednego z wielu (zmiana a,b,c inny
element pynu).
a,b,c=const, a t zmienne to pooenie wybranej czstki w rnym czasie tor ruchu.
t=const, a,b,ccons to pooenie wszystkich czstek w czasie t.
Rwnanie (1) cige bo orodek cigy, przepyw bez rozerwania. Skadowe pola
prdkoci maj posta:
( )
,
, , ,
t
t c b a x
V
x

=
( )
t
t c b a y
y

=
, , ,
V ,
( )
t
t c b a z
z

V

=
, , ,
(2)
a skadowe pola przypiesze :
( )
,
, , ,
2
2
t
t c b a x
t
V
a
x
x

=
( )
,
, , ,
2
2
t
t c b a y
t
V
a
y
y

= a
z
=....

Zmienne Eulera. Badanie pl wielkoci fizycznych
W obszarze pynu, wybieramy punkt M(x,y,z). Przez punkt ten przechodz kolejne elementy
pynu (kolejne czsteczki). Prdkoci s funkcj pooenia tego punktu (x,y,z) i czasu t.
( ) t z y x V V , , , =
( ) t z y x , , , =
( ) t z y x , , , =
Skadowe wektora prdkoci s funkcj pooenia i czasu t:
( )
( )
( ) t z y x V V
t z y x V V
t z y x V V
z z
y y
x x
, , ,
, , ,
, , ,
=
=
=

jeeli x,y,z=c, tc prdko rnych czsteczek w wybranym punkcie
x,y,zc, t=c prdko wszystkich czsteczek w czasie t.
Skadowe przypieszenia wynosz:
dt
dv
a
x
x
= ,
dt
dv
a
y
y
= ,
dt
dv
a
z
z
=
Pochodna
t
V
t
V
t
V
z
y
x

, , zmiana prdkoci czsteczek w punkcie M(x,y,z)

S to pochodne lokalne dla okrelonego punktu. W rnych chwilach pochodne odnosz si
do rnych czsteczek.
Dla okrelenia przypieszenia dla czsteczki, ktra w danej chwili przepywa przez obrany
punkt, naley przyj zmian wsp. x,y,z, bowiem czsteczka ta zmienia swoje pooenie
dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
a
x x x x
x

=
dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
a
y y y y
y

=
dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
a
z z z z
z

=
czyli
z
x
y
x
x
x x
x
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
a

=
z
y
y
y
x
y y
y
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
a

=
z
z
y
z
x
z z
z
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
a

=

W formie wektorowej, ostatnie trzy zalenoci maja posta:
z y x
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
a

=
Prawa strona powyszych rwna suma dwu pochodnych
t
V

- pochodna lokalne, miejscowa. Zmiana prdkoci z czasem w danym punkcie

(charakteryzuje niestacjonarnoci przepywu)
z y x
V
z
V
V
y
V
V
x
V

- pochodna unoszenia (konwekcyjna). Charakteryzuje

zmian prdkoci cieczy, zwizanej z przemieszczeniem si czsteczki. Odnosi
si do niejednorodnoci pola.
Suma dwu pochodnych nosi nazw pochodnej wdrownej, materialnej (substancjalna)
W dalszych rozwaaniach, opiera si bdziemy na zmiennych Eulera. Oglne rwnania maj
rn posta (w zalenoci od zastosowanej metody). Przejcie z jednych zmiennych w drugie
zawsze jest moliwe (istnieje jakobian przeksztacenia).
Przejcie moe powodowa np., e przepyw stacjonarny okazuje si niestacjonarny i na
odwrt.
EL kopotliwe wymaga cakowania
LE - atwiejsze

WYKAD 3
Rwnanie cigoci tor, linia prdu (rwnanie zachowania masy)
Pole prdkoci ma cisy zwizek z gstoci pynu (dla orodka cigego). Zwizki
matematyczne, ktre cz te wielkoci nosz nazw rwnania cigoci. Musi by ono
spenione zawsze, niezalenie czy rozpatrujemy dynamik czy hydrostatyk. Rwnanie to
wyraa zasad zachowania masy, tzn., e w zamknitym ukadzie fizycznym masa czynnika
nie moe ani powsta ani znikn (anihilacja?), poza tym nie ma przerw w obszarze w
przestrzeni gdzie rozpatrujemy przepyw. W praktyce, te warunki nie zawsze s spenione np.
kawitacja, przepywy z osobliwociami, przepywy gdzie zachodz reakcje chemiczne.
Nim przejd do wyprowadzenia rwnania cigoci podam definicj natenia przepywu:
jest to iloci pynu przepywajcego przez powierzchni w jednostce czasu. Wielko t
mona wyrazi jednostkach objtoci Q (natenie objtociowe), jednostkach masy M
(natenie masowe), jednostkach ciarowych (natenie ciarowe). O nateniu decyduje
nie V, a skadowa normalna V
n
do powierzchni









ds

P

S

v
n
t

n

V

V
t






dS n ds V V
n
= = cos
Ilo cieczy dQ przepywajcej przez element powierzchni ds. wynosi:
r
dS V dS V dS V dQ
n
= = = cos
Dla caej powierzchni S: Q

=
S
n
dS V
Gdzie:
V
n
rozkad skadowej normalnej prdkoci na powierzchni S.
Jeli operujemy prdkoci redni, wwczas objtociowe natenie przepywu moemy
wyrazi jako:

=
=
S
n
dS V
S
V
gdzie S V Q
1
L

Natenie masowe strumie masy ( ) t p, =

= =
S
S
n
n
dS
dS V
V dS V M

;
Natenie ciarowe

=
S
n
dS v g G
(

= = =
s
N
G
s
kg
M
s
m
Q
Q g gM G Q M
, ,
,
3


Rwnanie cigoci wyprowadzimy w oparciu o analiz przepywu przez elementarn
objto, ktra ma ksztat szecianu. Rozpatrzymy tylko przepyw w kierunku osi x.
Postpujc podobnie dla pozostaych kierunkw uzyskujemy pene rwnanie cigoci dla
przepywu trjwymiarowego.





V
x






V
x
z
x
dx
x
V
V
x
x

+
dy
dz
dx
y






Suma cieczy wpywajcej i wypywajcej w jednostce czasu dt przez dwie przeciwlege
paszczyzny prostopade do osi x wynosi:

dxdydzdt
x
V
dydzdt dx
x
V
V dt dydz V
x x
x x

=
|
.
|

\
|

+
Uwzgldniajc pozostae kierunki otrzymujemy:
dt dxdydz
x
V
x

(1)
dt dxdydz
y
V
y

dt dxdydz
z
V
z

Suma tych trzech wielkoci musi by rwna zmianie masy zawartej w objtoci
prostopadocianu. Zmiana masy moe by wynikiem tylko zmiany gstoci.
dxdydzdt
dt
d
(2)
czyli moemy napisa, e (2)=(1). Po przeniesieniu i uproszczeniu przez dx, dy, dz, dt
otrzymujemy:
0 =
|
|
.
|

\
|

+
z
V
y
V
x
V
dt
d
z
y
x

(3)
lub w zapisie wektorowym:
( ) 0 div = + V
dt
d
r

Wykorzystujc pojcie pochodnej lokalnej i unoszenia, pierwsze wyraenie w ostatniej
zalenoci mona zapisa inaczej i wwczas:
( ) 0 div grad = + +

V V
t
r

jeli =const to mamy pyn nieciliwy i wwczas:
( ) 0 div = V
Ostatecznie dla cieczy nieciliwych, o staej gstoci rwnanie cigoci ma posta:


0 =

z
V
y
V
x
V
z
y
x

Interpretacja ( ) V div
Jeli wyrnimy objto W, to i V mog ulec zmianie, ale m=W=const
0 = + =
dt
dW
W
dt
d
dt
dm

( ) 0
1 1
= = = V div
dt
d
dt
dW
W

- dla cieczy nieciliwej

Rwnanie cigoci ma bardzo istotne zastosowanie praktyczne w analizie przepyww
jednowymiarowych (np. rurocigi). Jak ma wic ono posta dla przepyww
jednowymiarowych. Dla przepywu jednowymiarowego w kierunku np. s pole przekroju A
zmienia si wraz z zmienn s. Gsto jest funkcj czasu t i zmiennej s: =(t,s). Pochodna
gstoci po czasie ma posta:
V
s t dt
ds
s t dt
d

=


Dla przepywu jednokierunkowego mona wic zapisa w oparciu o rwnanie (3):
0 =

s
A
V
s
V
A
s
AV
t
A


W ostatniej zalenoci wyraenie
s
A
V

, wynika z faktu, e przekrj A, jest zaleny od od

zmiennej kierunkowej s. W formie skrtowej rwnanie cigoci dla przeplywu
jednowymiarowego ma psta:
( )
0 =

s
VA
t
A


Jeli =const to wwczas mona napisa:
AV=C
czyli e, objtociowe natenie przepywu C V A Q = = gdzie
V
- prdko rednia
Prdko redni mona wyznaczy z zalenoci:

= =
A
dA A V
A
V
A
Q
V ) (
1

Przykad wykorzystania:
Jeli mamy przepyw przez rurocig o zmiennym polu przekroju, to z rwnania cigoci
bezporednio wana jest zaleno: A
1
V
1
=A
2
V
2
.
Linie prdu, tor elementu.
Pole prdkoci jest polem wektorowym
k V j V i V V
z y x
+ + =
Z polem wektorowym zwizane jest std pojcie linii prdu
Jest to linia, do ktrej w kadym punkcie jest styczny wektor prdkoci. W zapisie
matematycznym ma to posta:
0 = V s d lub: 0 =
z y x
V V V
dz dy dx
k j i

ds. jest to wektor element linii prdu.
Przy ustalonej prdkoci V=const linie prdu pokrywaj si z torem elementu pynu i linie
nie mog si przecina (ruch ustalony, tor i element pokrywaj si).
z y x
V
dz
V
dy
V
dx
= = - rwnanie rniczkowe linii prdu
dt
V
dz
V
dy
V
dx
z y x
= = = - rwnanie toru elementu pynu
Rurka prdu to powierzchnia skadajca si z linii prdu, przechodzcych przez zamknity
kontur. W rurce strumie lub struga cieczy.

WYKAD 4
Rwnania dynamiki ruchu pynu

Rwnania dynamiki uwzgldniaj wszystkie zjawiska, jakie zachodz w czasie ruchu pynu.
Wi wszystkie siy, jakie mog wystpi w trakcie ruchu z parametrami ruchu i
waciwociami pynu. Rwnania te wynikaj z zasady zachowania pdu (iloci ruchu), lub
bezporednio z drugiej zasady dynamiki Newtona. Zasada ta mwi, e sia bezwadnoci jest
w kadej chwili rwna sumie wszystkich si zewntrznych dziaajcych na dany element
pynu. Jest to sformuowanie dAlamberta. Rwnania wyprowadza bdziemy dla elementu
pynu. Obowizywa bd one dla caego rozpatrywanego obszaru przepywu.
Rwnania te mog mie posta cakow lub rniczkow. Posta cakowa wykorzystywana
jest bezporednio do wyprowadzenia zwizkw wynikajcych z zasady zachowania pdu i
momentu pdu. Jeli do wyprowadzenia oglnych rwna wychodzi si stosujc
sformuowanie dAlamberta, otrzymujemy posta rniczkow rwna ruchu.
Na wybrany element pynu dziaaj wszystkie siy, ktre zostay zdefiniowane w czci 1.
Te siy to siy masowe, powierzchniowe normalne i styczne, oraz bezwadnoci. Rwnania
zostan wyprowadzone przy zaoeniu, e ciecz jest nieciliwa, newtonowska. Analizujemy
siy wystpujcy na elemencie o wymiarach dxdydz.



x
dT
2
z


dxdydz
dt
dV
y

( )dxdz dy p
y
p

+
dy

--dT
1
dx
v
y
pdxdz
q
y
dxdydz
y
dz V
z
V
y
y

+
dz

























Rozpatrujemy tylko siy dziaajce w kierunku y. Postpujc identyczne dla pozostaych
kierunkw otrzymuje si pene rwnanie ruchu pynu rzeczywistego.
Dolna paszczyzna przemieszcza si z prdkoci V
y
, grna natomiast z prdkoci:
dz V
z
V
y
y

+ . Powoduje to powstanie odksztacenia postaciowego, a tym samym si

powierzchniowych stycznych. Na grnej paszczynie sia T
2
ma znak dodatni, bo dziaa
zgodnie z kierunkiem osi y a na dolnej ujemny, bo przeciwdziaa odksztaceniu i ma zwrot
przeciwny do dodatniego kierunku osi y. Dwie siy powierzchniowe normalne dziaaj na
przeciwlege cianki prostopadle do powierzchni na ktre dziaaj. Te siy to pdxdz i
( )dxdz dy p
y
p

+ . Sia masowa na jednostk objtoci wynosi q

y
dxdydz, a bezwadnoci
dxdydz
dt
dV
y
.
dT
Cakowita sia powierzchniowa styczna wynosi:
dT = dT
1
+ dT
2

Uwzgldniajc zalenoci dla si stycznych powierzchniowych cieczy newtonowskich
otrzymujemy dla elementarnej powierzchni dxdy:
dxdy dz
z
V
V
z
dxdy
z
V
dT
y
y
y
|
|
.
|

\
|

= (1)

Po wykonaniu rniczkowania wyraenia w nawiasie po prawej stronie ostatniej zalenoci i
uporzdkowaniu cakowita sia styczna wynosi:

2
2
z
V
dxdydz
y

= (2)
Sumujc wszystkie siy dziaajce na analizowany element pynu uzyskujemy:

2
2
z
V
dxdydz dxdydz q dxdz dy
y
p
p pdxdz dxdydz
dt
dV
y
y
y

+ +
|
|
.
|

\
|

+ =

Po wykonaniu mnoenia, uporzdkowaniu i podzieleniu obu stron przez dxdydz
otrzymujemy:


2
2
1
z
V
q
y
p
dt
dV
y
y
y

+ +

= (3)
gdzie:

= - kinematyczny wspczynnik lepkoci

Pochodna lewej strony ostatniego rwnania jest sum dwch pochodnych: pochodnej lokalnej
i konwekcyjnej. Dokadna posta tej sumy bya przedstawiona w czci tego opracowania
dotyczcego kinematyki i rodzaju zmiennych w jakich opisuje si te zjawiska.
Jeli przeprowadzi si podobny sposb postpowania dla pozostaych kierunkw, doda
stronami otrzymane wyraenia to uzyska si rwnanie dynamiki pynw rzeczywistych.
Rwnania te nosz nazw rwna Naviera Stokesa:

|
|
.
|

\
|

2
2
2
2
2
2
1
z
V
y
V
x
V
x
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
x x x
x
x
z
x
y
x
x
x

|
|
.
|

\
|

2
2
2
2
2
2
1
z
V
y
V
x
V
y
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
y y y
y
y
z
y
y
y
x
y

(4)

|
|
.
|

\
|

2
2
2
2
2
2
1
z
V
y
V
x
V
z
p
q
z
V
V
y
V
V
x
V
V
t
V
z z z
z
z
z
z
y
z
x
z

Wyraenie po lewej stronie przedstawia sum pochodnej lokalnej i konwekcyjnej.
W zapisie wektorowym ostatni ukad rwna ma posta:

( V V p q
dt
V d
r r
r
)
r
div grad
3
1
grad
1
2

+ + = (5)

Gdzie:
grad i (nabla), operatory na polu wektorowym:
z
k
y
j
x
i grad

=
r r r

=
z
k
y
j
x
i

r r r


z y x
div

=
2
2
2
2
2
2
2
z y x

= = - laplasjan

Ostatni czon po prawej stronie rwnania (5) odnosi si do przepyww pynw ciliwych.
la pynw nieciliwych, div D V
r
=0 i czon ten jest rwny zero. Rwnanie N-S jest bilansem
si dziaajcych w cieczach rzeczywistych. W analizie przepywu cieczy rzeczywistych,

e:
przyjmuje si z zasady, e si y masowe s znane. Wobec tego w ukadzie rwna (4)
wystpuj cztery niewiadom 3 skadowe pola prdkoci i cinienie. Rwnaniem
zamykajcym ten ukad rwna jest znane rwnanie cigoci w postaci:

0 =

+
V
V
V
z
y
x

z y x

Dla cieczy idealnych =0, i wwczas rwnanie N-S przechodzi w znane rwnanie dynamiki
cieczy idealnych, ktre nosi nazw rwnania Eulera. W zapisie wektorowym dla cieczy
ieciliwych rwnanie to ma posta: n

V d 1 r
r
p q
dt
grad

= (6)
Rwnaniem zamykajcym rwnanie Eulera jest rwnanie cigoci.
Jeli teraz zaoymy, e ciecz jest w spoczynku, tzn. wektor prdkoci V=0, otrzymamy
rwnania hydrostatyki. Rwnania te w zapisie skalarnym maja posta:

(7)
x
p
q
x

=

1

y
p
q
y

=

1


z
p
q
z

=

1
lub w postaci wektorowej:

q = p grad
1

r
opracowania.
(8)
Zagadnieniami hydrostatyki zajmiemy si bardziej szczegowo w nastpnych czciach tego
W wielu zagadnieniach technicznych pomija si wpyw si masowych. Ma to miejsce np. w
(7), przyjmuje wwczas wartoci zerowe. Z otrzymanych rwna
stpnych rozdziaach. Obecnie pene rwnania N-S mona
hydraulice siowej, gdzie te siy s pomijalnie mae w stosunku do si cinienia. Lewa strona
ukadu rwna
rniczkowych wynika, e cinienie jest stae w caym rozpatrywanym obszarze pynu. Jest to
treci znanego prawa Pascala.
Rwnania N-S uzupenione rwnaniem cigoci nie mona rozwiza w sposb bezporedni.
Znane s tylko rozwizania dla bardzo uproszczonych przypadkw przepyww. O niektrych
z nich bdziemy mwi w na
rozwiza metodami numerycznymi.

WYKAD 5
HYDROSTATYKA

Hydrostatyka to dzia mechaniki pynw w ktrym zakadamy, e prdko pynu jest rwna
zero. W tym przypadku bezporednio z rwnania Eulera otrzymujemy:

) (
1
p grad q

=
r
lub w formie skalarnej:

x
p
q
x

=

1

y
p
q
y

=

1

z
p
q
z

=

1
(1)
gdzie:
q
x
, q
y
, q
z
skadowe intensywnoci wektora si masowych.
p - cinienie
W hydrostatyce wystpuj jedynie siy masowe i powierzchniowe normalne, czyli siy od
cinienia.
W przypadku hydrostatyki nie ma znaczenia, czy mamy pyn lepki, czy nie lepki.
Z ukadu rwna (1), wynika, e mamy 2 niewiadome p=p(x,y,z) i =(x,y,z), a 3 rwnania.
Musz by wic spenione dodatkowe warunki, aby rozwizanie tego ukadu rwna byo
moliwe. Jeli ukad rwna (1) pomnoymy odpowiednio przez dx, dy i dz, a nastepnie
dodamy do siebie stronami to otrzymamy:

|
|
.
|

\
|

= + + dz
z
p
dy
y
p
dx
x
p
dz q dy q dx q
z y x

1
(2)

Wyraenie w nawiasie jest rniczk zupen cinienia p, std mamy rwnanie rniczkowe:

dp dz q dy q dx q
z y x

1
= + + (3)
Aby rwnanie (3) mona byo scakowa, siy masowe musz spenia pewne warunki.
Warunkiem koniecznym jest, aby pole si masowych byo polem potencjalnym. Oznacza to,
e musi istnie taka funkcja U(x,y,z), e rniczka zupena tej funkcji dU bdzie wynosi:

dp dz q dy q dx q dU
z y x

1
= + + = (4)

Jeli pole si masowych jest polem potencjalnym, wwczas zachodzi te:

) (U grad q =
r
(5)
Uwzgldniajc (5) wynika bezporednio, e skadowe intensywnoci si masowych wynosz:

x
U
q
x

=
y
U
q
y

=
z
U
q
z

=

Rwnanie (4) jest rwnanie rniczkowym, wicym potencja si masowych i cinienie:

dp
dU =
Cakujc jednokrotnie ostatnie rwnanie otrzymujemy:
C U p + = (6)
Sta cakowania C wyznaczy mona z warunkw brzegowych, ktre zale od zagadnienia
od analizowanego problemu.
Zaleno pomidzy potencjaem si masowych, a cinieniem jest liniowa. Jeli U=const, to
musi rwnie zachodzi, e p=const. Powierzchnie takie gdzie zachodz powysze warunki
nazywamy powierzchniami ekwipotencjalnymi. Przykadem takiej powierzchni jest
powierzchnia swobodna zbiornikw wodnych, powierzchnia rozdziau dwu nie mieszajcych
si cieczy o rnych gstociach. Rwnanie powierzchni ekwipotencjalnej przy
wykorzystaniu (4) ma posta:

0 = + + = dz q dy q dx q dU
z y x
(7)
Powysza zaleno wynika z warunku U=const, a std dU=0. Z ostatniego rwnania wynika
rwnie, e siy masowe to wektory prostopade do powierzchni ekwipotencjalnej.

W ziemskim polu grawitacyjnym zachodz warunki: q
x
= q
y
= 0 oraz:
g
z
U
q
z
=

= (8)
gdzie:
g przypieszenie ziemskie.
Znak minus wynika z przyjtego ukadu osi wsprzdnych; o z skierowana pionowo w gr,
a przypieszenie ziemskie dziaa w kierunku przeciwnym (do powierzchni ziemi).
Z rwnania (8), uzyskuje si bezporednio zaleno:
z g U = (9)
pominicie staej cakowania w rwnaniu (9) wynika z przyjcia, e na powierzchni ziemi
(z=0), potencja si masowych jest rwny 0.
Podstawiajc do rwnania (6), zaleno (9), otrzymujemy:

C z g p + = (10)

Staa cakowania dla przypadku jak na rysunku 1 wynosi:
Przy z=H, p=p
b
, czyli e:

b
p H g C + =
Ostatecznie po podstawieniu ostatniej zalenoci do (10), otrzymujemy:

h p z H g p p
b b
+ = + = ) ( (11)
Ostatnia zaleno nosi nazw rwnania manometrycznego, a iloczyn h cinienia
hydrostatycznego.






















Y
Rys. 1.
g=
H
h
p
b
z

Cinienie hydrostatyczne, sposb jego okrelania ma bardzo due znaczenie w pomiarach.
Wykorzystuje si go do pomiaru cinienia, przy zastosowaniu najprostszego przyrzdu
pomiarowego jakim jest U-rurka. Przyrzd ten suy do pomiaru cinienia w zbiornikach przy
wykorzystaniu zasady naczy poczonych. Przypadek naczy poczonych ma cisy
zwizek z pojciem cinienia hydrostatycznego.
Zasada naczy poczonych mwi, e w punktach bdcych na tych samych poziomach,
cinienie hydrostatyczne musi by takie same, co wynika bezporednio z zalenoci (11). Jeli
w naczyniach poczonych znajduj si ciecze nie mieszajce si ale o rnych gstociach, to
poziom cieczy bdzie rny w rnych ramionach naczynia poczonego. Rnica ta wynika
z zachowania rwnoci cinie hydrostatycznych na tych samych poziomach. Dotyczy to
take tych przypadkw, gdy ramiona naczy poczonych bd zamknite i bdzie tam
panowa (nad powierzchni cieczy) cinienie rne w kadym z ramion.


0

0

1
p
b
p
b
h
2
h
1















Rys. 2

Zgodnie z rys.2 mona napisa:

1
2
2
1
2 2 1 1
2 2 1 1 0 0

=
=
+ = + =

h
h
h h
h g p h g p p
b b



Rwnowaga wzgldna pynu.

Zjawisko takie wystpuje w przypadku, gdy ciecz jest nieruchoma wzgldem naczynia,
zbiornika, ale sam zbiornik wykonuje ruch niestacjonarny. Mimo, e jest to zjawisko
dynamiczne, to zachowanie si cieczy traktowane jest jako hydrostatyczne. Zagadnienia te
rozwizuje si wic przy zastosowaniu praw hydrostatyki. Dotyczy to rwnie zjawisk jakie
wystpuj w naczyniach wirujcych, czy pojazdach transportujcych ciecze poruszajce si
po uku.

Ciecz w cysternie, ktra porusza si ruchem przypieszonym. Cysterna nie jest wypeniona w
caoci ciecz (wystpuje powierzchnia swobodna).
















g

a
x
x

z

W omawianym zagadnieniu wystpuj dwie skadowe intensywnoci si masowych.
Skadowa pionowa wynikajca z dziaania przypieszenia ziemskiego (q
z
= -g) i skadowa
pozioma bdca wynikiem ruchu przypieszonego cysterny (q
x
= -a).

0 =
=

=
=

=
y
x
z
q
a
x
U
q
g
z
U
q

Rwnanie powierzchni ekwipotencjalnej ma wic posta:


0 = dz g dx a
Po jednokrotnym scakowaniu uzyskujemy:

C z g x a = +
Jest to rwnanie powierzchni przechodzcej przez pocztek ukadu odniesienia, ktrej tangens
kta pochylenia wynosi:

g
a
= tg
Rozkad cinienia wyznacza si w oparciu o rwnanie (4):
dz g dx a dp =

1

Po jednokrotnym scakowaniu i przyjciu warunku brzegowego, e dla z=x=0, p=p
b

otrzymujemy:

b
p z g x a p + + = ) (

Ciecz w wirujcym naczyniu.

























r
2
q
y
q
x
x

y

y

z
0
g

r
2
z





Skadowe intensywnoci si masowych przy ruchu wirowym naczynia ze sta prdkoci
ktow wynosz:
q
x
= x
2
; q
y
= y
2
; q
z
= -g

Rwnanie linii ekwipotencjalnej (staego cinienia) w oparciu o (7) przyjmie posta:

( ) dy y dx x
g
dz
dz g dy y dx x
+ =
= +
2
2 2
0

Po jednokrotnym scakowaniu ostatniego wyraenia otrzymujemy:

( ) C r
g
C y x
g
z + = + + =
2
2
2 2
2
2 2


Ostatnie rwnanie jest rwnaniem paraboloidy. Staa cakowania zaley od warunkw
brzegowych. Np. mona przyj, e dla r=0, z=z
0
i wwczas staa cakowania C = z
0
.
Cinienie okrela si w oparciu o rwnanie (4). Rwnanie to ma posta:

( ) dz g dy y dx x dp + =
2


po scakowaniu otrzymujemy:

1
2
2
2
C z g r
g
p + =

Sta w ostatnim rwnaniu mona okreli z warunku, e dla
z = z
0
; r = 0, oraz p = p
b



WYKAD 6.
Rwnanie Bernoulliego (1)
Rwnanie Bernoulliego jest cak rwnania Eulera. Cakowanie rwnania Eulera mona
wykona przy zaoeniu:
1) Pole si masowych polem potencjalnym
U q grad = ,
r
( )
z y x
q q q q , ,
2) Przepyw ustalony
0 =

t
v
t
v
t
v
z
y
x

3) Pyn nieciliwy (C staa dla linii prdu)
( ) C p, =
4) Linie prdu pokrywaj si z torami elementu pynu tzn. analizujemy jedn lini prdu
Rwnanie Eulera mnoymy stronami przez dx, dy, dz:
dx
x
p
q
z
v
v
y
v
v
x
v
v
x
x
z
x
y
x
x

1

dy
y
p
q
z
v
v
y
v
v
x
v
v
y
y
z
y
y
y
x

1

dz
z
p
q
z
v
v
y
v
v
x
v
v
z
z
z
z
y
z
x

1

dodajc stronami otrzymujemy:
|
|
.
|

\
|

+ + =
= |
.
|

\
|
+

+
|
|
.
|

\
|
+

+
|
|
.
|

\
|

dz
z
p
dy
y
p
dx
x
p
dz
z
q dy
y
q dx
x
q
dz
x
z
v
x
v dy
x
y
v
x
v dx
z
x
v
z
v
y
x
v
y
v
x
x
v
x
v

1
(1)
Wykorzystujc rwnanie linii prdu dla przepywu ustalonego:
z
v
dz
y
v
dy
x
v
dx
= = ;
dx v dz v
dz v dy v
dx v dy v
z x
y z
y x
=
=
=

wyraenia w nawiasach lewej strony rwnania (1) mona przeksztaci. Dla pierwszego
wyraenia w nawiasie si:
dx
z
v
v
y
v
v
x
v
v
x
z
x
y
x
x
|
|
.
|

\
|

=
|
|
.
|

\
|

= dx
z
v
dx
dz
v
y
v
dx
dy
v
x
v
v
x
x
x
x
x
x

|
|
.
|

\
|
= =
|
|
.
|

\
|

=
2
2
x
x x
x x x
x
v
d dv v dz
z
v
dy
y
v
dx
x
v
v
i odpowiednio dla pozostaych:

|
|
.
|

\
|
2
2
y
v
d

|
|
.
|

\
|
2
2
z
v
d
Rwnanie (1) mona teraz zapisa w formie:

dp
dU
v v v
d
z y x
=
|
|
.
|

\
| + +
2
2 2 2

2 2 2 2
v v v v
z y x
= + +
lub:
0
2
2
= +
|
|
.
|

\
|

dp
dU
v
d

= + const U
dp v
2
2

jeeli: U , a gsto nie zaley od cinienia to wwczas otrzymujemy: gz =
C gz
p v
= + +
2
2

const z
p
g
v
= + +
2
2

C z p
v
= + +

2
2

Trzy ostatnie wyraenia to rwnowane postacie rwnania Bernoulliego. Wyraaj one
zasad zachowania energii przy przepywie cieczy idealnych.
W przypadku gazw mona pomin oddziaywanie si cikoci tj.
q
x
= q
y
= q
z
=0 I std rwnanie Bernoulliego ma posta:

= + C
dp v
2
2
(2)
lub:
C
dp v
d = +
|
|
.
|

\
|
2
2
(2a)
W przypadku gazw naley uwzgldni zaleno midzy cinieniem, a gstoci.
Jeli zaoymy przepyw z przemian adiabatyczn, to dla tej przemiany zachodzi warunek:
const V p =

, lub: C
p
=

Ostatnia posta wynika z rwnania stanu Clapeyrona i uwzgldnieniu zwizku midzy
gstoci , a objtoci waciw v. (objto waciwa jest odwrotnoci gstoci v=1/).
Dla przemiany adiabatycznej uzyskuje si wic:

p p
=
0
0
, a std :

=
0
0
p
p
Obliczajc rniczk ostatniego wyraenia, a nastpnie dzielc przez i cakujc otrzymuje
si:
C
p
C
p
C
p
d
p dp
+

= +

= +

= =

1 1 1
1 1
0
0 2
0
0

gdzie:
V - objto,
wykadnik adiabaty
Czyli przy wykorzystaniu zalenoci (2), dla przepywu z przemian adiabatyczn rwnanie
Bernoulliego ma posta:
C
p v
=

1 2
2

Rwnanie Bernoulliego ma zastosowanie tam gdzie wystpuje przepyw ustalony tj.
0 = = =
dt
dv
dt
dv
dt
dv
z
y
x

oraz mamy przepyw bezwirowy to dla caego obszaru pynu.

Zasad zachowania energii mona wyprowadzi w znacznie prostszy sposb. Element cieczy
o masie m posiada energi kinetyczn 0,5mv
2
, potencjaln mgz i energi potencjaln
cinienia pV. Suma tych trzech postaci energii musi by staa:
C pV mgz
v m
= + +

2
2

Jeli V=mv=m/, to wwczas otrzymujemy:
C
m
p mgz
v m
= + +

2
2

Po podzieleniu ostatniej zalenoci przez mas m, otrzymujemy bezporednio rwnanie
Bernoulliego:
C
p
gz
v
= + +
2
2









































WYKAD 7

Interpretacja rwnania Bernoulliego. Przykady zastosowa

Rwnanie Bernoulliego moe by zapisane w trzech rwnowanych sobie postaciach.
Wszystkie one wyraaj ta sam zasad zachowania energii, ale ta energia wyraona jest w
rnych jednostkach: m
2
s
-2
; kg.s
-2
m
-1
(Pa); m.
C p z
V
C p gz
V
= + + = + +

2
;
1
2
2 2

C z
g
p
g
V
= + +
2
2

Jest to suma rnych rodzajw energii (na jednostk masy) poruszajcego si pynu.
Mona to te powiedzie, e RB wyraa zasad zachowania energii w odniesieniu do cieczy
idealnych, ruch ustalony, wystpuj tylko siy cikoci

Energia Wysoko
gz potencjalna z pooenia
2
2
1
V - kinetyczna
g
V
2
2
- prdkoci

p
- cinienia (wewntrzna)

p
- cinienia

Interpretacja graficzna; analizujemy strug cieczy w rurocigu, traktujc ten przepyw
jako jednowymiarowy, a prdko strugi w rurocigu jest ustalona i rwna prdkoci redniej.
linia energii








V








H
p
1
/
p
2
/
z
2

0 0
z
1

V
1

V
2

V
2
2
/2g
V
2
1
/2g
Stosujc rwnanie Bernoulliego dla przepywu przedstawionego powyej otrzymujemy:
H
g
V p
z
g
V p
z = + + = + +
2 2
2
2 2
2
2
1 1
1


gdzie: H jest miar energii cakowitej.

Wypyw przez may otwr w zbiorniku.
Zakadamy, e poziom cieczy w zbiorniku nie ulega zmianie. May otwr oznacza, e jego
pole jest mae w stosunku do pola powierzchni swobodnej cieczy w zbiorniku. Pozwala to
przyj, e prdko cieczy w zbiorniku jest rwna 0.
- may otwr A
3
<<A
1



p
b



1

1

0

0

2

A
3
h

z
0

H

A
1
p
b











Piszc rwnanie Bernoulliego dla wydzielonej powierzchni kontroln strugi
otrzymujemy:
( )
o o
z
p
g
V
H z
p
g
V
+ + = + + +

3
2
3 1
2
1
2 2

przy czym dla przyjtego modelu zachodzi: p
1
=p
3
=p
b
i V
1
0 i wobec tego otrzymuje si
ostatecznie zaleno na prdko wypywu cieczy przez may otwr.

gH v 2
3
=
Otrzymana zaleno nosi nazw wzoru Torricellego.
Zaleno t mona uzyska, pomijajc zaoenie : V
1
=0. W takim przypadku naley
zastosowa rwnanie cigoci:
3 3 1 1
A V A V =
Z rwnania Bernoulliego otrzymujemy:
g
V
H
g
V
2 2
2
3
2
1
= +
a z rwnania cigoci:
1
3
3 1
A
A
V = V i dalej:
gH
A
A
V V 2
2
1
3
2
3
2
3
+
|
|
.
|

\
|
=
2
1
3
2
3
1
2
|
|
.
|

\
|

=
A
A
gH
V mona przyj, e dla 0
2
1
3

|
|
.
|

\
|
A
A
i wobec tego otrzymujemy
ostatecznie:
gH V 2
2
3
=
co jest identyczne z zalenoci Torricellego.

Zjawiska towarzyszce wypywowi
W warunkach rzeczywistych przekrj strugi wypywajcej nie jest rwny przekrojowi
otworu, a poza tym rozkad prdkoci w strudze nie jest rozkadem jednorodnym. Aby
uwzgldni te zmiany wprowadza si dwa wspczynniki poprawkowe:
wspczynnik kontrakcji
1
'
=
A
A
okrelany jest dowiadczalnie lub analitycznie rozpatrujc przepyw
trjwymiarowy. Powodem przewenia pola przekroju strugi s siy bezwadnoci. Siy te
wystpuj poniewa mamy gwatowne przypieszenie prdkoci przy wypywie przez may
otwr. Zmiana prdkoci i cinienia nie moe odby si w sposb gwatowny. Do zmian
potrzebna jest pewna droga.
Wspczynnik kontrakcji jest przede wszystkim funkcj ksztatu otworu.
=f(ksztatu)
Poniewa prdko w strudze nie jest prdkoci jednorodn, rzeczywista rednia prdko
wypywu jest mniejsza od teoretycznej: V
R
V
t
. Oczywistym jest, e V
R
<V
t
i wspczynnik
prdkoci wynosi:
1 =
t
R
V
V

Na wielko wspczynnika prdkoci wpywa lepko cieczy, oraz ksztat otworu.
Rzeczywiste natenie wypywu wynosi:
t R
Q Q =
Aby zmniejszy straty przy wypywie z zbiornikw stosuje si rne ksztaty otworw.
Nosz one nazw przystawek.















=0,96; =1,0
=0,71; =1,0
=0,82; =1,0
=0,97; =0,64

Stosujc zaleno na prdko wypywu przez may otwr, mona okreli rwnie wypyw
przez duy otwr, a take czas oprnienia zbiornika. Oznacza to, e rwnanie Bernoulliego
wykorzystujemy do rozwizania zagadnienia niestacjonarnego (zmiennego w czasie).
Duy otwr.











Prdko wypywu wyniesie:

( ) ( ) z V V z H g V = = 2
a natenie wypywu:
( )


= =
2 /
2 /
2
a
a s
dz b z H g Vds Q
Jeli zaoymy, e H zmienia si, to mona okreli czas oprniania zbiornika (np.
przez may otwr).










H
1
z
dz
H
2
A
1
A(z)
a/2
0
a
b
z
0
H





Natenie jest funkcj wysokoci supa cieczy i wynosi:
( ) gz A z Q 2
1
=
W jednostce czasu wypynie ciecz o objtoci Qdt i rwna jest objtoci A(z)dz:
( )dz z A dt gz A = 2
1

Otrzymujemy rwnanie rniczkowe o rozdzielonych zmiennych. Po jednokrotnym
cakowaniu otrzymujemy:
( )

=
2
1
2
1
H
H
dz
gz A
z A
T
Rzeczywisty czas wypywu bdzie duszy, poniewa mianownik w wyraeniu
podcakowym naley pomnoy przez wspczynniki kontrakcji i prdkoci . Jeli do
zbiornika bdzie dopywa ciecz z nateniem Q
1
, wwczas czas oprniania wyniesie:
( )

=
2
1
2
1 1
H
H
dz
gz A Q
z A
T

gdzie: = wspczynnik wypywu.


Pomiary prdkoci
- oparte na RB
- wykorzystaniu si aerodynamicznych
C z p
V
= + +

2
2
dla z=const lub z bardzo mae to wwczas mona napisa:
P C p
V
= = +
2
2

gdzie:
P - cinienie cakowite,
2
2
v
- cinienie dynamiczne,
p cinienie statyczne
jeli V=0 to wwczas punkt taki nosi nazw p. spitrzenia, w ktrym p=P.
Wykorzystujc RB mona zagadnienie pomiaru prdkoci sprowadzi do pomiaru
cinienia statycznego lub cinienia spitrzenia.

Pomiar cinienia spitrzenia rurka Pitota i Prandtla.
Pomiar cinienia statycznego zwka Venturiego, kryzy pomiarowe.

Rurka Pitota
Jest to bardzo prosty przyrzd do pomiaru prdkoci miejscowej opartej na pomiarze
cinienia cakowitego.

1
1 2
2
h
o

H

p
b













2-2 przekrj p. spitrzenia
V
2
=0 woda nie pynie w rurce (po ustaleniu si przepywu)
Dla przekrojw 1-1 i 2-2, rwnanie Bernoulliego ma posta:

2
2
2
2
1
2
1
2 2
z
p
g
V
z
h p
g
V
o b
+ + = +
+
+




dla V
2
=0 (
o b
h H p p + + = )
2
- cinienie hydrostatyczne, i wobec tego otrzymujemy:

( )

o a o a
h H p h p
g
V + +
=
+
+
2
2
1
, a std po uporzdkowaniu i uproszczeniu:

gH V 2
1
= - prdko miejscowa, lokalna
W zasadzie ten pomiar prdkoci moe by zastosowany w przepywie w korytach otwartych.
Przy pomiarze prdkoci w powietrzu postpujemy podobnie, lecz inaczej wyglda rurka
Pitota (rys).
p
b

c
H

h
o
















Wyraenie gh
o
pomijamy z uwagi na ma warto (powietrze), i wwczas z
rwnania Bernoulliego otrzymujemy:
b c b
p H P
V
p + = = +

2
2
a std bezporednio:

H
V
c
2
=
Przedstawione metody pomiaru prdkoci s przydatne, gdy przestrze pomiarowa jest
otwarta. W przypadku przestrzeni zamknitej np. rurocigi, pomiar metodami
przedstawionymi powyej jest niemoliwy. Do takich pomiarw naley zastosowa inne
techniki. Mona to zrealizowa tzw. rurk Prandtla. Metoda ta bya przez dugie lata uwaana
za jedn z najbardziej dokadnych metod pomiaru prdkoci miejscowej, lokalnej.
Umoliwiaa ona pomiar skadowych pola prdkoci. Obecnie metoda ta wypierana jest przez
metody bezinwazyjne, tzn. takie ktre do obszaru pomiaru nie wymagaj wprowadzenia
elementu urzdzenia pomiarowego. Metod tak jest metoda laserowa. Wymaga ona jednak
cian przewodu przepuszczajcych wiato. Jest jednak bardzo dokadna i pozwala na pomiar
wszystkich skadowych pola prdkoci.
Przestrze zamknita , cinienie w tej przestrzeni wynosi p
o
,. Wystpuj 2 niewiadome V i p
o

Rurka Prandtla

W przestrzeni zamknitej mamy 2 niewiadome V i p
0
T niedogodno usuwa rurka Prandtla. Przy zastosowaniu rurki Prandtla mierzymy cinienie,
ktre jest rnic pomidzy cinieniem statycznym i cakowitym, czyli rwne cinieniu
dynamicznemu.
p
stat
jest rne od cinienia w u-rurce
c
o
o
h
v
p P

= =
2
2

c
h

0,3d

d

0,1d

l=0,3d

V
o
p
o


















Zwka Venturiego
Zwka Venturiego suy do pomiaru prdkoci redniej (wydatku) w przewodzie, a
take prdkoci strumienia swobodnego. Na poziomym odcinku przewodu montujemy
przewenie przekroju. Na tym przeweniu powstaje spadek cinienia, ktry jest miara
prdkoci redniej w przewodzie.







V
1












h

V
2
1
2
1



Z rwnania cigoci mamy:
Q V A V A = =
2 2 1 1

Rwnanie Bernoulliego dla przekroju 1-1 i 2-2 ma posta:

2
2
2 1
2
1
2 2
p
g
V p
g
V
+ = +
Jeli stosunek pl powierzchni wynosi:
2 1
2
1
1 p p p a m gdzie m
A
A
= > = to rednia
prdko przepywu w rurocigu wyniesie:

p
m
V

=
1
2
2
1
gdzie h p
c
=









Rwnanie Bernoulliego suy rwnie do wykazania zjawiska, ktre nosi nazw ssce
dziaania strugi czyli dziaania eektora (pompy strumieniowej). Zjawisko to mona
wyjani na prostym przykadzie.


1

1

0

0

V
o
, A
o
B

1
V
1
, A
1
A
o

h

h
1
h
o
A
A
z
p
b
z z
























Ciecz przepywa z zbiornika grnego A do dolnego B przewodem o staej rednicy. W
odlegoci h od poziomu cieczy w grnym zbiorniku znajduje si przewenie przekroju
przewodu. Przekrj wynosi d
1
. Okreli przy jakiej wysokoci h
1
nastpi zassanie cieczy z
zbiornika dolnego
W przewodzie pionowym zakadamy przepyw stacjonarny. Rwnanie B dla przekroju z-z i
1-1 ma posta:

1
2
1
2
2 2
p
g
V
h
p
g
V
b z
+ = + +
a dla przekroju z-z i 0-0:



b o
o
b z
p
g
V
h
p
g
V
+ = + +
2 2
2 2
Zakadamy, e w pionowej rurze Q=const
o o z z
V A V A V A =
1 1

z
o
o z
o
o
A
A
V V
A
A
V V =
1
1
, poniewa A
z
>>A
o
, V
z
<V
1
, mona wic przyjmuj, e V
z
=0 i
wobec tego prdko wypywu z drugiego rwnanie Bernoulliego wynosi:

o o
gh V 2 =
Z pierwszego rwnania B i ostatniej zalenoci otrzymujemy:

(
(

|
|
.
|

\
|
=

o
o
o
b
h
h
A
A
h
p p
2
1
1

dla 1 , 1
1
< >
o
o
h
h
A
A
, oraz: 0
1
>

p p
b


czyli p
1
<p
b
w gardzieli wytwarza si podcinienie
Wobec tego, ciecz ze zbiornika B bdzie zasysana. Aby to zassanie nastpio musi by
speniony warunek:
1
1
1
h
p p
b
>

lub
1 1
2
1
h
h
h
A
A
h
o
o
o
>
(
(

|
|
.
|

\
|

Wykad 8

Napr pynu na ciany naczy

Problem istotny obcienie cian zbiornikw, budowli wodnych.
Napr-parcie to sia powierzchniowa jak wywiera ciecz w stanie spoczynku na dowolnie
zorientowan w przestrzeni powierzchni.
Kierunek dziaania siy naporu N, jest zawsze prostopady do powierzchni. Jeli na ciecz
dziaa dodatkowo cinienie p, to sia naporu hydrostatycznego wynosi:
( )A z g p N
s
+ = (2)


Rozpatrujemy tylko si normaln (stycznej nie ma, bo ciecz jest nieruchoma). Elementarna
si naporu dN na element powierzchni dA wynosi:
zdA n pdA n N d = = (1)
gdzie: n wersor jednostkowy, prostopady do elemantu powierzchni.
jeli cinienie na zewntrz jest rwne p
b
to elementarny napr wynosi (przy pominiciu w
dalszych rozwaaniach zapisu wektorowego)
( )dA z g p dN
b
+ = (2)
lub bez uwzgldnienia cinienia atmosferycznego:
zdA g dN = ; (3)
Napr cakowity na powierzchni A wynosi:

=
A
zdA g N (4)
Caka w powyszym wyraeniu okrela moment statyczny powierzchni A, wzgldem osi
lecej na powierzchni wody. Mona j zastpi iloczynem pola powierzchni i odlegoci
rodka geometrycznego tej powierzchni od paszczyzny wody:
A z zdA
s
=

Uwzgldniajc powysze mona napisa, e napr (bez uwzgldnienia cinienia

atmosferycznego) wynosi:
A gz N
s
= - (5)
Napr rwny jest wic ciarowi supa cieczy, ktrego podstaw jest dana cian a wysoko
gbokoci rodka geometrycznego od zwierciada cieczy.
Pozostaje problem punktu przyoenia siy naporu. Punkt ten nosi nazw rodka naporu.
Wychodzimy z momentu si elementarnych i wypadkowej wzgldem osi X, ktre musz by
sobie rwne.

= =
A
A N o
zdA n r N r M (6)
gdzie: k P N = , zdA k zdA n N d = =
j y i x r
N N N
+ =
v
r
r r
- wektor promie,
n k j i , , , - wersory jednostkowe
r
r
k n = wersor prostopady do elementu powierzchni.
N x j N y i
N
y x
k j i
N N n n
=
0 0
0 (7)
Poniewa interesuj nas odlego przyoenia siy od osi o-x i o-y to mona zapisa, e:

= =
A
A
n
A
N
zdA
yzdA
y yzdA N y ; (8)

= =
A
A
n
A
N
zdA
xzdA
x xzdA N x ; (8A)
Uwzgldniajc zwizek geometryczny midzy wielkociami z i y
sin = y z
z rwnania (8), uzyskujemy:

A y
A y I
A y
I
ydA
dA y
y
s
s os
s
ox
A
A
N

+
= =

2
2
sin
sin

czyli ostatecznie otrzymujemy:
A y
I
y y
s
os
s N

+ = (9) gdzie !
s N
y y >
W wyprowadzeniu zalenoci (9), wykorzystano wzr Steinera, okrelajcy zwizek
pomidzy momentem bezwadnoci figury wzgldem dowolnej osi (I
ox
), a momentem
bezwadnoci wzgldem osi przechodzcej przez rodek cikoci tej figury (I
os
). Podobnie
postpujc dla wsprzdnej x
N
, wykorzystujc rwnanie (8a), otrzymujemy:

A y
I
dA y
dA xy
x
s
xy
A
N
= =

sin
sin
gdzie A y x I I
s s y x xy
o o
+ =
i ostatecznie:
A y
I
x x
s
y x
s N
o o
+ =
I
xy
biegunowy moment bezwadnoci wzgldem osi xy
o
x y
I
0
- biegunowy moment bezwadnoci wzgldem osi przechodzcej przez rodek
geometryczny figury, rwnolegej do osi xy.

Wsprzdn wysokoci z
N
, okrelimy, wykorzystujc zaleno (9). Jeeli:
sin
N N
y z =
podstawiajc za y
N
wyraenie (9) mamy:

A z
I
z
A
z
I
y z
s
os
s
s
os
s N

2
sin
sin
sin
sin

+ =

+ = (10)
Parcie na dno paska ciana
ghA A gz N
s
=
gdzie :
h wysoko supa cieczy.
Jeli pole i wysoko supa jest taka sama to parcie nie zmienia si paradoks hydrostatyczny
(parcie nie zaley od iloci wody i ksztatu naczynia).




h
A A




















PARCIE NA POWIERZCHNIE KRZYWE

z

x

dA
z
dA

dA
x
dN
x
dN

dN
z
dA
z













dA
x





dA gz dN =
x x
zdA zdA dN = = cos
z z
zdA zdA dN = = sin

Skadowa pozioma rwnolega do osi x:
x s x
A z N =
Skadowa pionowa:
V dV zdA N
V
z z
= = =

- ciar cieczy nad powierzchni krzyw
Skadowa pozioma rwnolega do osi y:
y s y
A z N =
Skadowe poziome parcia na powierzchnie zakrzywion s rwne parciu na odpowiadajce
im pionowe rzuty tej powierzchni. Skadowa pionowa rwna jest ciarowi cieczy
ograniczonej od dou t powierzchnia krzyw.
Punkt przyoenia skadowej poziomej (wsprzdna pionowa) okrela si tak jak w
przypadku parcia na cian pask:
z s
s
s N
A z
I
z z

+ =
gdzie:
I
s
, moment bezwadnoci powierzchni rzutu, wzgldem osi przechodzcej przez rodek
geometryczny tej powierzchni rzutu,
z
s
- wsprzdna rodka geometrycznego tej powierzchni rzutu.
Skadowa pozioma x
N
okrela si z rwnania momentw:
z
z
N
N
xdN
x

= a std wynika bezporednio:
V
xdV
x
N

=
czyli, N
z
przechodzi przez p. S
o
, bdcy rodkiem cikoci obszaru cieczy, wywierajcej
napr.

Napr dodatni i ujemny
W praktyce wystpuje bardzo czsto przypadek tzw. naporu ujemnego. Skadowa pionowa
ma wwczas zwrot skierowany do gry. Zachodzi to wwczas, gdy ciecz napiera na cianki
naczynia od dou. (dno naczynia ma powierzchni wiksz ni powierzchnia paszczyzny
cieczy w tym naczyniu). Skadow pionow tego naporu okrela si tak, jak gdyby ciecz
znajdowaa si nad t powierzchni. Skadowe poziome maj znak zawsze dodatni.
P
x
zawsze dodatnie



P
z












Wykad 9.
Napr pynu na ciaa zanurzone
Wypr, rwnowaga ciaa pywajcych, wysoko metacentryczna

Zaoenia ciao sztywne o dowolnych ksztatach, cakowicie zanurzone (rys.1).



Moemy zapisa:

=
A
zdA n N

=
A
zdA n r M
( )
z y x
N N N N , ,
y s y y
x s x x
A z N N
A z N N
y
x
= =
= =

2 1
2 1

Skadowe poziome N
x
, N
y
=0, bo napr z dwch stron, rzuty ciaa na odpowiednie
paszczyzny s takie same, a wielko naporu zaley od pola rzutu i wsprzdnej rodka
geometrycznego pola rzutu.
1
1
V zdA N
z
= =

gdzie V
1
objto supa cieczy nad ciaem
2
2
V zdA N
z
= =

gdzie V
2
= V
1
+V
ciaa

S
2
-rzut taki sam dla czci konturu dolnego i grnego
( )
1 2
2 1
V V N N W N
z z z
= = =
gdzie V
2
V
1
=V
V N W
z
= = - wypr hydrostatyczny
V W =
W - rwna si ciarowi cieczy o objtoci wypartej przez to ciao

Na ciao prcz siy wyporu dziaa sia cikoci ciaa G
Sia wypadkowa
W G G =
1
- prawo Archimedesa
c c
V G V W = =
Od wartoci G
1
zale warunki pywania:

I G
1
= 0; G=W
c c
V V =
V=V
c
, =
c
stan rwnowagi ciao zanurzone na dowolnej gbokoci

II G
1
>0; G>W
c c
V V < V V
c
>
c
- ciao tonie
III G
1
<0; G<W
1. < =
c c
V V ciao wynurza si, przy czym trwa to do osignicia stanu
rwnowagi tzn. wtedy kiedy G=W,
2. ciao czciowo wynurzone (Statki!) }
V V
c
c
>
<
Mwimy, e ciao pywa, gdy jest wynurzone czciowo nad jej powierzchni, lub zanurzone
cakowicie utrzymuje okrelone pooenie.
Zajmujemy si statecznoci ciaa pywajcych.
Jest to zdolno powrotu ciaa pywajcego do pooenia pierwotnego po uprzednim jego
wychyleniu ze stanu rwnowagi. Ma to zwizek z kierunkami dziaania si.
Siy G i W przechodz przez rodek cikoci z
G
i rodek wyporu z
B

G w rodku cikoci ciaa
W przez punkt bdcy rodkiem wyporu s to wsprzdne rodka objtoci czci ciaa
zanurzonego.
Aby bya rwnowaga G=W i musz dziaa wzdu tej samej prostej.
Ale to nie jest warunek wystarczajcy aby ciao zanurzone byo stateczne. O statecznoci
decyduje wysoko pooenia rodka cikoci z
G
i pooenie rodka wyporu z
B

z
G
>z
B
brak statecznoci
z
G
=z
B
stateczno chwiejna
z
G
<z
B
rwnowaga trwaa ciao stateczne

Ciaa czciowo wynurzone
Warunki statecznoci s inne!!!
Wyprzedzajc, chc powiedzie, e wystpienie warunku z
G
>z
B
, wcale nie oznacza utraty
statecznoci! W analizie statecznoci zakadamy e:
W G =
const G =
zmieni si natomiast ksztat ciaa pywajcego, a tym samym pooenie rodka wyporu.
Siy wyporu i cikoci nie dziaaj wzdu tej samej linii(rys.2). Pojawia si moment pary si.
Moment ten moe przeciwdziaa dalszemu przechyowi lub go pogbia. Zaley to od znaku
tego momentu.
ci stateczno brak 0
rwnowaga 0
stateczny 0
sin
<
=
>
=
m
m
m
m W M
p
obojtna
Wielko momentu wzgldem osi o-x wynikajcego z przesunicia si pooenia rodka
wyporu:

( )
x B B
M z z W =


Moment ten jest rwnowaony przez moment klina wynurzonego i zanurzonego M
X
.
Elementarny sia wyporu od klina wynurzonego lub zanurzonego wynosi:
dA y dW =
Siy te s rwne co do wartoci lecz przeciwnie skierowane. Moment od tych si ma posta:
dA y ydW dM
x
= =
2
2 2
Wyraenie y()dA jest elementarn objtoci klina wynurzonego lub zanurzonego.
Moment cakowity wynosi:
x x
I dF y M = =

2
2
Jeli W= to wwczas otrzymuje si:
V
I
z z I z z V
x
B B x B B


= =
I
X
moment bezwadnoci wodnicy pywania.
Wodnica pywania to powierzchnia utworzona z przecicia paszczyzny swobodnej
powierzchni wodnej z powierzchni ciaa pywajcego czciowo wynurzonego.
Z drugiej strony, dla maych wartoci w oparciu o rysunek uzyskuje si:
( )

+ = m a z z
B B

V
I
m a
x
= +
0 , 0 , > < < = m a z z a
V
I
m
B G
x

Jeli rodek wyporu jest pooony niej ni rodek cikoci (co ma miejsce w budowie
okrtw) tzn :
B G
z z > to znaczy: a>0 to aby ciao (statek ) by stateczny musi zachodzi warunek:
m>0 i a
V
I
x
>
Odlego rodka cikoci do punktu M
o
nosi nazw wysokoci metacentrycznej. (m -
wysoko metacentryczna)



Rys. 2.

Wartoci wysokoci metacentrycznej
Dla przypadku granicznego, gdy kt przechyu zmierza do 0 wysoko metacentryczna
wynosi:
V
I
r z r z GM
x
o G o B
= + =
W budownictwie okrtowym jest to bardzo istotny element, sprawdzany szczegowo w fazie
projektowania i eksploatacji. Instytucje midzynarodowe, ktre nadzoruj budow i
eksploatacj statkw okrelaj szczegowo jaka powinna by warto wysokoci
metacentrycznej dla okrelonych typw statkw. Wysoko metacentryczna zaley od
ksztatu czci podwodnej i sposobu zaadowania statku. Uwzgldniajc rzeczywiste
uwarunkowania jakie wystpuj w trakcie eksploatacji statkw moment prostujcy jest
funkcj kta przechylenia. Przebieg tej zalenoci od kta przechylenia statku decyduje o
bezpieczestwie statku w rzeczywistych warunkach eksploatacji. Dla kadego statku ktry
posiada certyfikat bezpieczestwa, przebieg tej krzywej musi by dokadnie okrelony.








































0

X
r






Nz
1
z
N
Y2
dA

Y

N
X1
N
X2





Z N
Y1
N
Z2
A
Y

A
Z

A
X

Rys. 1.



Wykad 10.


Rwnanie iloci ruchu reakcja hydrodynamiczna
(Zasada zachowania pdu i momentu pdu)
Rwnanie Eulera z II zasady dynamiki Newtona. Byo to tzw. podejcie rniczkowe.
Zajmujemy si II zasad dynamiki Newtona, dla cieczy, ale w ujciu cakowym chodzi o
zasad zachowania pdu (momentu pdu)

pd to wektor v m =
Zmiana iloci ruchu (pdu) w czasie
dt
d
( pewnej masy m) rwna jest sumie si
zewntrznych dziaajcych na t mas.
( )
i
F v m
dt
d
dt
d
= =

Impuls d masy dm wynosi:
dV v dm v d
r
= =
gdzie: dV element objtoci, przy czym dm= dV















v
2
v
1
b
f
e
a
c
g
d
h
v
1
dt
v
2
dt








Masa pynu w obszarze abcd ma impuls dV v d =

=
abcd
dV v
Ten element przemieszcza si w obranym obszarze w czasie t+dt zajmujc nowy obszar
efgh.
Po czasie dt impuls ma warto:
( )

= +
efgh
dV v dt t
Zmiana pdu po czasie dt wyniesie
( ) ( )
(
(

+
(
(

+ = + =

efcd abef dcgh efcd
dV v dV v dV v dV v t dt t d
jeli dt0, to dla }
2
1
v v dcgh
v v abef

i s to prdkoci stae, i wobec tego:

dt v A v dV v
abef
1 1
1 =

dt v A v dV v
abgh
2 2
2 =

Jeli przepyw nie zmienia si w czasie ( przepyw stacjonarny) to:

( ) (t v dt t v = + ), std caki

efcd
dV v s sobie rwne ( w obu nawiasach kwadratowych)
Uwzgldniajc powysze zaoenia upraszczajce zmiana pdu wyniesie:

( )dt v v A v v A d 1
1 1
2
2 2
=
Jeli A
2
v
2
= A
1
v
1
=Q rwnanie cigoci, to ostatecznie uzyskuje si:
( ) ( ) 1 2 1 2 v v m v v Q
dt
d
= =

( ) F v v Q
dt
d
= =

1 2

Sia F to suma wszystkich si ktre wystpuj w danym zjawisku. W naszym
przypadku to siy masowe, powierzchniowe normalne (styczne nie
wystpuj bo zaoylimy ciecz idealn), oraz reakcja cian na ciecz.
Reakcja ta nosi nazw reakcji hydrodynamicznej. Wszdzie tam gdzie
zachodzi zmiana pdu wystpuje reakcja hydrodynamiczna.

( )
1 2
x x x
v v Q F =
( )
1 2
y y y
v v Q F = F sia reakcji cian na ciecz
Ta zasada wykorzystywana jest do okrelenia reakcji ciany przewody na przepywajc
ciecz, a take reakcja wypywu cieczy ze zbiornika dyszy (silnik odrzutowy), reakcja cieczy
na elementy wirnika maszyn przepywowych.
Tam gdzie mamy zmian pdu strumienia wystpuje reakcja hydrodynamiczna.
Przykad:
przewd koowy o zmiennym przekroju, z kolanem zmieniajcym kierunek przepywu.

Siy zewntrzne, to siy p
1
A
2
, p
2
A
2
i siy na powierzchni cylindrycznej przewodu to siy
dziaajce na ciecz. S to siy powierzchniowe normalne. Siy na powierzchni cylindrycznej
znosz si. Pozostaj jedynie siy normalne na powierzchniach kontrolnych 1 1 i 2 2, oraz
skadowe reakcji przewodu na ciecz.
1
2
1
2 2 2 1 1
v
A
A
v A v A v = =
( )
2
2
2
1 1 2 2
2
2 1
2
1
2
1
2
1
2
1
v v p p p v p v + = + = +
( ) cos cos
1 2 2 2 1 1
v v Q F A p A p x
x
= +

( )
1
sin sin sin
1 0 2 1 1 1 v y
v v Q Qv F A p y
= =
= +

We wzorach powyej F
x
, F
y
siy dziaajce na ciecz. Nas interesuj siy od cieczy, ktre s
reakcj przewodu, przegrody na przepywajc ciecz reakcja hydrodynamiczna. Jest to
wielkoci F
x
, F
y
, ale ze znakiem przeciwnym.

( ) cos cos
1 2 1 1 2 2 1 1
v v v A A p A p F
x
=
sin sin
2
1 1 1 1
v A A p F
y
=

Jeli =, (A
1
=A
2
=C)

( ) 0 2
2
= + =
y x
F v p A F , lub po pominiciu cinienia zewntrznego:
2
2 v A F
x
=

Przy korzystaniu z zasady zachowania pdu naley pamita o pewnych zasadach:
Powierzchnia kontrolna musi otacza obszar przepywu w obrbie ktrego nastpuje
zmiana pdu.
Cz powierzchni kontrolnej powinna pokrywa si ze sztywn powierzchni
ciany, pozostaa cz pokrywa si z lini (powierzchni) prdu
Przekroje kontrolne prowadzimy prostopadle do kierunku przepywu.
Reakcja hydrodynamiczna wszdzie tam gdzie zmiana pdu strumienia rwna jest
pochodnej pdu po czasie i zwrcona przeciwnie do zwrotu geometrycznego przyrostu
prdkoci ( 1 2 v v L ).
Zasad t wykorzystuje si w maszynach hydraulicznych wirnikowych (turbiny, pompy
odrodkowe).
Korzystamy z zasady zachowania krtu:

= M
dt
K d

u=r --prdko unoszenia
w -- prdko wzgldna
c -- prdko bezwzgldna
c 2 skadowe
1. na kierunek prdkoci unoszenia (prostopada do promienia) , c
u

2. rwnolega do promienia, c
n

Momentu pdu wzgldem osi obrotu jest wynikiem zmiany tylko skadowej
prostopadej do promienia. Rami momentu rwne jest wartoci promienia.
Otrzymujemy wic:
dt Qc r K
1 1 1 1
cos =
dt Qc r K
2 2 2 2
cos =
Qdt m = - masa w masie dt
Wyraenia na krt K
1
i K
2
mona uzyskac w inny sposb. Krt jest iloczynem wektorowym
pdu i wektora promienia. Wychodzc z tej definicji uzyskujemy:
( )
u
c Qr dt c Qr dt
c Qr dt c r c Qr dt c Q r c m r K
2 2 2 2 2
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
cos
2
sin , sin

=
=
|
.
|

\
|
+ = = = =
r r r r

( )
u
c Qr dt c Qr dt
c Qr dt c r c Qr dt c Q r c m r K
1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
cos
2
sin , sin

=
=
|
.
|

\
|
+ = = = =
r r r r


dt
K K
M
1 2

=
( ) ( )
u u
c r c r Q c r c r Q M
1 1 2 2 2 1 1 2 2 2
cos cos = = Wzr Eulera
Moc M N = to w pompie
ale w turbinie wirnik przejmuje energi pynu:
( )
2 2 2 1 1 1
cos cos c r c r Q M =
W maszynach roboczych pompach moment na wale powiksza krt przepywajcego
pynu.
W silnikach (turbinach) krt pynu zmniejsza si, powodujc powstanie momentu na wale.

Wzr Eulera wystpuje w wielu innych wersjach. Zaley to od jego dalszego wykorzystania.
W przypadku pomp, wykorzystuje si zalenoci pomidzy momentem a moc, zwizki
trygonometryczne trjkta prdkoci i wzory Carnota.
Trjkty prdkoci:


u
2
c
2u
w
2u
c
2
c
2n
w
2
u
1
c
1u
w
1u
c
1
c
1n
w
1






Trjkty prdkoci maj rn posta. Np. dla pompy odrodkowej zachodzi zaleno:
c
1
=c
1u
, oraz: c
2
=c
2u
. Dla pomp osiowych: u
1
=u
2
.
Wzory Carnota:
2
2
2
2
2
2 2 2 2
2
1
2
1
2
1 1 1 1
cos 2
cos 2
w c u c u
w c u c u
+ =
+ =

Prdkoci unoszenia wynosz odpowiednio:
1 1
u r =
2 2
u r =
a std:
( ) ( )
u u u u
c u c u Q c r c r Q M
1 1 2 2 1 1 2 2
1
= =

i dalej moc wynosi:
( )
u u
c u c u Q M N
1 1 2 2
= =
Wykorzystujc wzory Carnota otrzymujemy:

|
|
.
|

\
|

+

=
2 2 2
2
2
2
1
2
1
2
2
2
1
2
2
w w u u c c
Q N
Wykorzystujc zwizek midzy gstoci, a ciarem waciwym: =/g, otrzymuje si z
ostatniej zalenoci:
th
QH
g
w w
g
u u
g
c c
Q N =
|
|
.
|

\
|

+

=
2 2 2
2
2
2
1
2
1
2
2
2
1
2
2

gdzie:
H
th
[m] teoretyczna wysoko podnoszenia
|
|
.
|

\
|

g
c c
2
2
1
2
2
- dynamiczna wysoko podnoszenia
g
w w
g
u u
2 2
2
2
2
1
2
1
2
2

+

- potencjalna wysoko podnoszenia

Rzeczywista wysoko podnoszenia jest mniejsza. Powodem tego s straty. Straty te dziel
si na:
Hydrauliczne (opory przepywu, zawirowania, prdy powrotne)
Objtociowe (nieszczelnoci)
Tarcia (opory lepkoci wirujcych elementw wzgldem przepywajcej cieczy)
Mechaniczne (straty tarcia w oyskach, dawicach uszczelniajcych itp.)








Wykad 11

Pyny rzeczywiste lepkie
Na wstpie, omawiajc rodzaje i modele cieczy mwilimy o pynie lepkim tzn. takim ktry
posiada zdolno przenoszenia napre stycznych. Zdolno przenoszenia napre zaley
od modelu pynu. Mamy rne modele pynw, ktre wynikaj z odmiennych zwizkw
pomidzy napreniem, a gradientem prdkoci.
Najbardziej rozpowszechniony model pynu to model pynu Newtonowskiego.
dA
dn
dv
dT =
dn
dv
dA
dT
= =
dynamiczny wspczynnik lepkoci, [P] poise=1 g/cm s
Czsto zamiast dynamicznego wspczynnika lepkoci uywa si kinematycznego
wspczynnika lepkoci gdzie =/ . Jednostk jest 1 [St]. 1St=10
-4
m/s.
H
2
O v=10
-6
m
2
/s, przy 293
O
K
powietrze v=15 10
-6
m
2
/s przy 293
O
K
Sia oporu przeciwstawiajca si przemieszczaniu dwu paszczyzn, to sia tarcia sia
odniesiona do jednostki powierzchni daje naprenie styczne.
Jeli ciecz lepka pynie rurocigiem (przewodem) narastaj straty przepywu wynikajce z
koniecznoci pokonania si stycznych. Tracona jest energia, czyli moe spada v, pd. Tak nie
jest. Prdko utrzymuje si staa, kosztem spadku cinienia. W rurocigu nie spada
prdko (prawa cigoci), a cinienie.
DOWIADCZENIE


2 1
h h h = - straty cinienia spowodowane lepkoci
Rwnanie Bernoulliego dla powyszego przypadku ma posta.
str
h z
p
g
v
z
p
g
v
+ + + = + +
2
2
2
2
1
1
2
1
2 2

str
p p gz
v
p gz
v
+ + + = + +
2 2
2
2
1 1
2
1
2 2
1
2

,
h
str
, p
str
straty tarcia na dugoci i straty tarcia lokalne opory miejscowe
str
sr sr
h z
p
g
v
z
p
g
v
+ + + = + +
2
2
2
2 2
1
1
2
1 1
2 2

,
wspczynnik Coriolisa
Wynika ze zjawisk w przekroju normalnym do osi przewodu. W takim przekroju p=const,
vc. Rwnanie Bernouliego, ktre obowizuje dla linii prdu tu jest odniesione dla caego
przekroju przepywu. Wspczynnik Coriolisa uwzgldnia rnic midzy energi kinetyczn
rzeczywist, a odniesion do redniej prdkoci przepywu w rurocigu.
2 2
3 2
sr sr
k
v
A
v
Q E
sr
= = ,

=
A
sr
vdA
A
v
1


= =
A
k
dA
v v
vdA E
neu
2 2
3 2

3
3
3
3
1
2
2
sr
A
sr
A
k
k
v
dA v
A v
A
dA
v
E
E
sr
neu

= = =

Rozkady prdkoci przy przepywie laminarnym i turbulentnym.

Dla paraboidalnego rozkadu prdkoci w przekroju osiowo symetrycznym wspczynnik
Coriolisa wynosi =2 ; 1,1 dla przepywu turbulentnego, std czsto przyjmuje si
czsto 1,0.

Rodzaje przepyww lepkich
Dowiadczenie Reynoldsa (ok. 100 lat temu)

v
Re
d
=
to dowiadczenie doprowadzio do podziau, klasyfikacji przepyww lepkich na przepywy:
laminarne
turbulentne


W przepywie turbulentnym czsteczka cieczy posiada pulsacje prdkoci. W zasadzie jest to
zawsze przepyw 3D. Z turbulencj zwizana jest tzw. lepko turbulentna. O tej lepkoci
bdziemy mwi nieco pniej.
Liczba Reynoldsa przy ktrej zachodzi zmiana rodzaju ruchu nosi nazw liczby krytycznej
Re
kr
. Nie jest to warto absolutna (cisa).
Szereg czynnikw ubocznych ma wpyw na jej warto:
- wlot do przewodu
- chropowato rury, miejscowe nierwnoci, drgania, zanieczyszczenia cieczy itp.
Czsto mwimy o dolnej i grnej liczbie Reynoldsa.
Re
kr d
warto, poniej ktrej nie udao si obserwowa ruchu burzliwego jako trwaego.
Re
kr d
=23002400
Re
kr g
nie ma mowy o przepywie laminarnym
Generalnie przejcie z laminarnego w turbulentny przy wikszej liczbie Reynoldsa. Z
turbulentnego w laminarny przy mniejszej liczbie Reynoldsa Re
kr d
.
Re
kr g
50000, 2300Re50000 przepywy niestateczne
Jakie przepywy wystpuj w przyrodzie.

Woda t=10
o
C, =1,31 10
-6
m
2
/s
d
[m]
Re
kr
=2300
v
kr
[m/s]
50000
v
kr
[m/s]
0,02 0,15 3,26
0,10 0,03 0,652
0,5 0,006 0,1304

W normalnych warunkach przepywy turbulentne s przepywami dominujcymi. Tylko w
szczeglnych przypadkach moemy mwi o przepywach laminarnych. Wystpuj one przy
bardzo maych prdkociach i obszarach przepywu (np. szczeliny, oyska lizgowe, itp.).
Szczegowa analiza pola prdkoci w pobliu cianki wykazaa, e rzeczywisty przepyw
skada si z podwarstwy laminarnej (gdzie jest suszny model cieczy newtonowskiej),
warstwy przejciowej i rdzenia turbulentnego. W takim modelu o stratach decyduje przede
wszystkim tzw. lepko turbulentna, ktra jest wielokrotnie wiksza od lepkoci przepywu
laminarnego. O ile rwnanie Naviera Stokesa opisuj nam dokadnie przepyw laminarny i
jest to ukad rwna zamknity, o tyle rwnania opisujce przepywy turbulentne nie
stanowi ukadu zamknitego. Nie s znane dokadne zwizki wice lepko turbulentn z
polem prdkoci. W mechanice pynw mona obecnie spotka si z wieloma hipotezami
opisujcymi te zwizki. Mwimy wwczas o modelach turbulencji. Najbardziej
rozpowszechnione s modele bazujce bezporednio na rwnaniach N-S, gdzie lepko
laminarn w tych rwnaniach zastpuje si sum dwu lepkoci: laminarnej i turbulentnej.
Rwnania takie nosz wwczas nazw urednionych rwna N S.

Modele turbulencji.
Jednorwnaniowy model turbulencji - hipoteza drogi mieszania.

Oglnie jeli przyj, e lepko burzliwa jest staa, to lepko cakowita jest rwna sumie
lepkoci laminarnej i turbulentnej.
( )
o T T c
n
u
=

+ + =
Gdzie:
n
u

- gradient redniej prdkoci przepywu w kierunku normalnym do powierzchni.

Teoretycznie ruch turbulentny jest opisywany jako laminarny o innej lepkoci (burzliwej).
W przepywie 3D
2
1
3
1
3
1
2
(
(

|
|
.
|

\
|

=

= = i j j
i
i
i
j
i
m T
x
u
x
u
x
u
l
l
m
-droga mieszana
s m
y l = ; 0,4 wspczynnik dowiadczalny;
y
s
odlego od cianki
i, j=1,2,3 kierunki w 3D ukadzie wsprzdnych.
Dla przepywu jednowymiarowego uwzgldniajc zwizek pomidzy wspczynnikiem
lepkoci dynamicznej i kinematycznej otrzymujemy ( w prostoktnym ukadzie
wsprzdnych z, x):
z
u
z v
x
T

=
2 2

Model 2 rwnaniowy k -
k kinetyczna energia turbulencji
- prdko dysypacji energii tubulencji

2
k
C
T
= , k i z rwna rniczkowych, C

,
T1
,
T2
, C
1
, C
2
- stae

= =

(
(

|
|
.
|

\
|

+
|
|
.
|

\
|

=
3
1
3
1
1
i j
j
i
i
j
j
i
T
i T
T
i
x
u
x
u
x
u
x
k
x Dt
Dk

= =

(
(

|
|
.
|

\
|

+
|
|
.
|

\
|

=
3
1
3
1
2
2 1
1
i j
j
i
i
j
j
i
T
i T
T
i
k
C
x
u
x
u
x
u
C
x
k
x Dt
D

Dt
D
Dt
Dk
, pochodne substancjonalne (suma pochodnej unoszenia i lokalnej)


Rwnanie ruchu pynw lepkich - przykady rozwiza.
R. Naviera-Stokesa
Przepyw dwuwymiarowy:
|
|
.
|

\
|

2
2
2
2
1
y
V
x
V
x
p
q V
y
V
V
x
V
t
V
x x
x y
x
x
x x

|
|
.
|

\
|

2
2
2
2
1
y
V
x
V
y
p
q V
y
V
V
x
V
t
V
y y
y y
y
x
y y

Rwnanie N S daje si bezporednio rozwiza tylko dla bardzo prostych przypadkw w
ktrych zakada si znan kinematyk przepywu. W rozwizaniach tych rwna pomija si z
zasady siy masowe, lub zakada e s znane. Przykadem takiego rozwizania jest przepyw
laminarny, ustalony w prostym odcinku rury o przekroju koowym i dugoci l.

Y (r)





P
1
R p
2
x





l



Na dugoci l wystpi rnica cinie p=p
1
-p
2
, poza tym zakadamy:
q
x
=q
y
=0; V
y
=0;
0 =

x
V
t
V
x x

0

y
V
x

Uwzgldniajc powysze zaoenia rwnanie N S redukuje si do postaci:
1.)
2
2
1
0
y
V
x
p
x

2.) 2.)
y
p

1
0
Z rwnania 2 wynika bezporednio, e p = p(x)

Wprowadzajc wsprzdne r, x, oraz uwzgldniajc zaleno = mamy:
|
.
|

\
|

r
V
r
dr
d
r x
p
x
1

) (r V V V
x
= =
|
.
|

\
|
=
dr
dV
r
dr
d
r dx
dp 1
- rwnanie rniczkowe zwyczajne
C
dx
dp
=
C
dr
dv
r
dr
d
r
=
|
.
|

\
| 1


Poniewa lewa strona zaley od x, a prawa od r to:

dr r C
dr
dV
r d
r C
dr
dV
r
dr
d
=
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|

1
1

Cakujc dwukrotnie powysz zaleno otrzymamy:

= |
.
|

\
|
Crdr
dr
dV
r d

1

1
2
2
1 1
C C r
dr
dV
r + =

i dalej:
dr
r
C
rC dV
|
|
.
|

\
|
+ =
1
2
1 1

ostatecznie po operacji nastpnego cakowania:
2 1
2
ln
4
1
C r C Cr V + + =

C
1
, C
2
z warunkw brzegowych
1. V 0 ) ( = R
2. Dla r=0, mamy prdko nieokrelon co nie moe mie miejsc. I wobec tego aby V
dla r=0 , bo gdy ; to 0
1
= C 0
1
C V ; dla 0 = r
2
2
2
2
4
1
4
1
0
CR C
C CR

=
+ =

Sta C wyznaczamy z warunku na cinienie, jeli p=p
1
p
2
>0 to:

l
p
dx
dp
C

= = i ostatecznie:
) (
4
1
4
1
4
1
2 2 2 2
r R
l
p
R
l
p
r
l
p
V

=


Jest to rozkad paraboliczny

2
max
4
1
R
l
p

= V
Objtociowe natenie przepywu wyniesie
rdr r V dQ 2 ) ( =
Po wstawieniu zalenoci na prdko i wykonaniu operacji cakowania otrzymujemy:
4
8
R
l
p
Q

= - prawo Hagena Poiseuillea

Dla ruchu laminarnego przepywu pynu nieciliwego, lepkiego natenie przepywu jest
wprost proporcjonalne do jednostkowego spadku cinienia i promienia do 4 potgi
) ( ); (
4
R
l
p
, a odwrotnie proporcjonalne do lepkoci.
Przy parabolicznym rozkadzie prdkoci, prdko rednia wyniesie:
max
2
1
V V
r
=
a natenie przepywu:
r
V R Q
2
=

Porwnujc dwa wzory na natenie przepywu otrzymujemy:

4 2
8
R
l
p
V R
r

=
a std wyraenie na spadek cinienia:
2 2
32 8
d
l V
R
l V
p
r r

= =



lub jeli: ; g h p
str
= ;

p
h
str

=
2
d
R = ,

= ; g = to spadek w
jednostkach wysokoci:
2
32
gd
l V
h
r

=

Straty na dugoci przewodu

Z prawo Hagena Poiseuillea
2
32
d
l V
p
r

=

lub:
r
r r
V
V
gd
l V
h
2
2
/
32
2

=


;
2
64
2
gd
l V
d V
h
Sr
r

=

przy czym
Re
1
=
d V
r

i wobec tego:
d
l
g
V
gd
l V
h
2 2 Re
64
2 2
=

=
w jednostkach cinienia straty wynios:

g
V
d
l
p
2
2

= rwnanie Darcy Weisbacha

wspczynnik strat na tarcie dla ruchu laminarnego
= 64/Re
dla innych przepyww - turbulentnych wyznacza si
dowiadczalnie lub zakadajc okrelony model turbulencji.
= f(Re, ksztatu, stanu powierzchni )
Straty dziel si na straty w przewodach (liniowe, lepkoci) i straty lokalne. Wielko strat
lokalnych okrela zaleno:
g
v
h
str
2
2
= -
gdzie: - wspczynnik strat lokalnych, miejscowych.
Okrela si go na podstawie bada lub w oparciu o analiz przepywu nielepkiego. Mona te
wspczynniki znale w poradnikach lub podrcznikach z mechaniki pynw. Straty lokalne
zwizane s z zmian geometrii przewodu (rozszerzenie, przewenie), kierunku przepywu
(kolanka), zaburzeniami zwizanymi z armatur (zawory, kryzy, zasuwy), rozgazienia
przewodw itp..



PRZEPYW W SZCZELINIE, SMAROWANIE

y




nieruchoma h(x)



x


x V

l
a


W modelu ruchoma paszczyzna przemieszcza si wzgldem nieruchomej z prdkoci V.
Pochylenie h(x) jest bardzo mae. Zaoenie to pozwala na przyjcie e:

0
Y
V 0

x
V
x
0
2
2

x
V
x
0

y
p

0 )) ( (
) 0 (
=
=
x h V
V V
x
x
) ( ) ( x a x h =
Przy tych zaoeniach z rwna N S otrzymujemy:
2
1
y
V
dx
dp
x

K
dx
dp
=

1

K
y
V
x

1
2
2
=

dwukrotnie cakujc to rwnanie otrzymujemy:

dy C Ky dV
x
|
.
|

\
|
+ =
1
1

2 1
2
2
1 1
C yC y K V
x
+ + =

=
Stae cakowania wyznaczamy z warunkw brzegowych:
V C V V y
x
= = =
2
; 0
0 ); ( = =
x
V x h y
| | V C x h x h K + + =
1
2
) ( ) (
2
1 1
0

) (
2
1
) (
1
x Kh
x h
V
C

1
dx
dp
K =
ostatecznie otrzymujemy:
V
x h
V
y
dx
dp
x yh
dx
dp
y V
x
+ =
) (
) (
2
1
2
1
2

lub po uporzdkowaniu:
|
|
.
|

\
|
=
) ( 2
1
)) ( (
x h
V
dx
dp
y x h y V
x

Objtociowe natenie przepywu wynosi:
|
|
.
|

\
|
= =

dx
dp x h
v
x h
dy V Q
x h
x
6
) (
2
) (
2
) (
0
(2)
Naprenia styczne na odpowiednich powierzchniach zgodnie z newtonowskim modelem
pynu wynosz:
|
|
.
|

\
|
+ =
|
|
.
|

\
|
=
=
=
) ( 2
0
0
x h
V
dx
dp h
dy
dV
y
x
y


) ( 2
) (
) (
x h
V
dx
dp h
dy
dV
x h y
x
x h y

+ =
|
|
.
|

\
|
=
=
=

Na powierzchni nieruchomej h(x) naprenia styczne maj znak przeciwny do napre na
powierzchni ruchomej. W wielu zagadnieniach technicznych istotna jest znajomo rozkadu
cinie i hydrodynamicznej siy nonej. Zalenoci te uzyskuje si z warunku (2).
|
|
.
|

\
|
=
3 2
) ( ) ( 2
12
x h
Q
x h
V
dx
dp

Jest to rwnanie rniczkowe ze wzgldu na nieznany rozkad cinie. Cakujc jednokrotnie
otrzymujemy:
C
x h
dx
Q
x h
dx V
p +
(

=
3 2
) ( ) ( 2
12
Stae cakowania C i Q z warunkw brzegowych np.:
0
0
p p
x
=
=
;
0
p p
l x
=
=
std:

l
pdx
0
sia nona

l
pxdx
0
moment








Wykad 12

OPORY MIEJSCOWE LOKALNE

Straty lokalne to straty gdzie nastpuje zmiana kierunku przepywu, miejscowe rozgazienia,
zmiany przekroju (agodne, gwatowne), elementy armatury, ktre zakcaj przepyw.
Analitycznie w miar prosto straty lokalne mona okreli dla kilku przypadkw np.
przepyw z gwatown zmian przekroju poprzecznego. Wykorzystuje si zasad zachowania
pdu (iloci ruchu) i rwnanie Bernoulliego.




W przekroju 2-2 ustalenie przepywu.
Z bada wynika, e na piercieniu o powierzchni A
2
- A
1
(przekrj 1 1), dziaa
cinienie

takie jak w przekroju A
1
, daleko przed rozszerzeniem.

Zasadniczy powd tego to
oderwania przepywu.
Zmiany cinie z powodu:
- spadku E
k
, - powoduje wzrost cinienia,
- cz energii cinienia tracona na zawirowania (ciecz lepka).
Do okrelenia strat wykorzystujemy rwnanie Bernoulliego i zasad pdu
dla wydzielonego obszaru cieczy.
Zmiana pdu wynosi:
( )
1 2
v v Q
ta zmiana jest rwna sumie si zewntrznych (tylko od cinienia):
( ) ( )
2 2 1 2 1 1 1 1 2
A p A A p A p v v Q + =
( )
2 2 2 1 1 2
A p A p v v Q =
= g
( ) ( )
2 2 2 1 2 1 2
v A Q i v v Q A p p = =
( )
2
2 1 2 2
1 2
A
v v v A
p p

=


(
2 1 2
1 2
1
v v v
g
p p
=

) (a)
Z rwnania Bernoulliego:
sN
p p
v
p
v
+ + = +
2
2
2
1
2
1
2 2


( )
s
h v v
p p
=

2
2
2
1
1 2
2
1

(b)
Z rwnania (a) i (b):
( ) ( )
( ) | | ( )
2
2 1
2
2 1 2
2
2
2
1
2 1 2
2
2
2
1
2
1
2 2
2
1
1
2
1
v v
g
v v v v v
g
h
v v v
g
h v v
g
s
s
= + =
=

czyli ostatecznie::
(
2
2 1
2
1
v v
g
h
s
= ) wzr Bordy-Cornota
lub
( )
2
2 1
2
1
v v h p
s s
= =
Bezwymiarowy wspczynnik strat jest stosunkiem energii traconej do energii kinetycznej
strugi (w 1-1 lub 2-2).
Wykorzystujc rwnanie cigoci:
2 2 1 1
v A v A =
mona uzyska:
g
v
g
v
A
A
v
v
g
v
h
s
2 2
1 1
2
2
2
2
2
2
2
2
1
2
2
1
2
2
=
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
1
1
2
> =
A
A
m
gdzie:
( )
2
2
1
2
2
1 1 =
|
|
.
|

\
|
= m
A
A

Podobnie uczynimy w stosunku do strugi w 1-1:
2
1
2
1
1
1
1 ;
2
|
.
|

\
|
= =
m g
v
h
s

atwo zauway, e
1 2
>> np. dla . 64 , 0 ; 16 ; 5
1 2
= = = m
64 , 0
1
= - oznacza, e 64% energii kinetycznej strugi wszej zostaje nieodwracalnie
przy przepywie przez rozszerzenie zamieniono na ciepo, przy stosunku rednic: . 5
1
2
=
d
d

Jeli (zbiornik o duej objtoci) to
2
A 1 ;
1
= m - tzn. caa energia
strugi zostaje stracona (co oczywicie ma miejsce).
Nage przewenie przepywu
Problem trudniejszy. Nie mona w taki prosty sposb jak przy rozszerzeniu okreli
wielko strat. Inne zjawisko, tzn. kontrakcja strumienia, a nastpnie gwatowne rozszerzenie.



Straty cakowite wynosz :

2 0 0 1
+ =

1-0
- wspczynnik strat powodowany kontrakcj

0-2
wspczynnik strat wynikajcy z rozszerzenia strugi
Straty spowodowane nagym rozszerzeniem ze wzoru Bordy-Carnota:
( )
2
2
2
1
2 0
v v
g
h
o s
=

po uwzgldnieniu rwnania cigoci:
2 2 1 1
v A v A v A Q
o o
= = =
g
v
A
A
g
v
v
v
h
o
o
s
2
1
2
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2 0

|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=

2
2 0
2
2
2 0
1
1
2
2 0 |
|
.
|

\
|
= =

g
v
h
s
(1)
- wspczynnik kontrakcji 1 < .
- ma tu inny nieco sens, ni przy wypywie ze zbiornika
1 1
0 58 , 0
1
2
1
2
1
2


|
|
.
|

\
|
=
A
A
przy
A
A
przy
A
A
f

. 52 , 0 1
58 , 0
1
max
2
2 0
= |
.
|

\
|
=

Straty
0 1
- z wzoru Bordy-Carnota przy czym
0 1
<<
2 0
.
Jeli przyj w przyblieniu, e straty cakowite okrela wzr (1) to ze wzoru
Bernoulliego okreli mona spadek cinienia statycznego p p p =
2 1
w oparciu o wzr
(b) dla przepywu z gwatownym rozszerzeniem pola przekroju:
( )
g
v
v v
g
p p
2
1
1
2
1
2
2
2
2
2
2
1
1 2
|
|
.
|

\
|
=

po wyeliminowaniu v
1
1
2
1 2
1
> = |
.
|
\
=
A
A
m
m
v
v
|

mamy:
2
2
2
2
v
p

=
2
2
2
1
1
1
1
m

|
|
.
|

\
|
=

. 1
1
1
1
2
2
1
ie rozszerzen
A
A
m
m
> =
|
.
|

\
|
=

Z wykresw wynika, e zmiany cinienia i prdkoci nie zachodz gwatownie.
Dla strugi zwajcej si ; 0 >
dx
dv
; 0 <
dx
dp

Dla rozszerzajcej si ; 0 <
dx
dv
. 0 >
dx
dp

Jeli 0 >
dx
dp
(przewd rozszerzajcy) straty s znacznie wiksze ni przy 0 <
dx
dp

(przewd zwajcy si). Przy zaweniu straty mniejsze ni przy rozszerzeniu.



Wykad 13
Podobiestwo hydrodynamiczne zjawisk

Problem wynika z faktu, e mimo rozwoju metod numerycznych w dalszym cigu wiele
zjawisk jakie wystpuj w mechanice pynw mona rozpozna w oparciu o badania
dowiadczalne. Badania takie wykonuje si na obiektach modelowych, w warunkach
laboratoryjnych. Aby takie wyniki mona byo transformowa na obiekt rzeczywisty musz
by spenione pewne warunki. Warunki te okrelaj tzw. prawa podobiestwa
hydrodynamicznego zjawisk.
Oglnie przyjmuje si, e aby speni te warunki naley zachowa:
1. Podobiestwo geometryczne stae stosunki wymiarw liniowych
2. Podobiestwo kinematyczne stae stosunki wektorw prdkoci w dowolnym
punkcie obiektu rzeczywistego i modelu
3. Podobiestwo dynamiczne - rwnania dynamiki ruchu sprowadzone do postaci
wymiarowej musz przybiera identyczn posta dla modelu i obiektu rzeczywistego.
Jeli pomin zjawiska cieplne, to w przypadku przepyww to aby te trzy warunki byy
spenione rwnania N S musz by niezalene od wielkoci liniowych.
Warunki podobiestwa zostan wyprowadzone w oparciu o rwnanie N S.
Uwzgldniamy jedno z rwna N S.
|
|
.
|

\
|

2
2
2
2
1
y
V
x
V
x
p
q V
y
V
V
x
V
t
V
x x
x y
x
x
x x

Wprowadzamy wielkoci bezwymiarowe:

,

=
V
V
V ,
L
x
x = ,

, 1 = =

=
p
p
p ,
g
q
q
x
x
=
T
t
t =
gdzie:
L, T charakterystyczne wymiary liniowy i czasu.
Indeks , oznacza warto w przepywie nie zaburzonym lub dowolnym wybranym punkcie
przepywu. Dla wielkoci bezwymiarowych rwnanie N-S przyjmie posta:

|
|
.
|

\
|

=
|
|
.
|

\
|

2
2
2
2
2
2
1
y
V
x
V
L
V
x
p
L
p
q g
y
V
V
x
V
V
L
V
t
V
T
V
x x
x
x
y
x
x
x



Dzielc ostatnie rwnanie przez
L
2

V
, uzyskujemy:

|
|
.
|

\
|

=
|
|
.
|

\
|

2
2
2
2
2 2
1
y
V
x
V
L V x
p
V
p
q
V
gL
y
V
V
x
V
V
t
V
T V
L
x x
x
x
y
x
x
x





Z rwnania ostatniego wynika, e aby rwnanie bezwymiarowe mogo opisywa dwa
porwnywalne przepywy to nastpujce wyraenia musz by takie same dla obu
przepyww:
= =

St C
T V
L
1
liczba Strouhala wyraa stosunek skadowej siy unoszenia do
lokalnej siy bezwadnoci
( )
= =

2 2
2
1
Fr
C
V
gL

gL
V
Fr = liczba Froudea stosunek lokalnej siy bezwadnoci do
siy cikoci

= =

Eu C
V
p
3
2

liczba Eulera wyraa stosunek si cinienia do lokalnej siy

bezwadnoci.

= =

Re
1
4
C
L V

VL
= Re liczba Reynoldsa. wyraa stosunek lokalnej siy
bezwadnoci do si tarcia lepkiego.

W badaniu przepyww pynw ciliwych (gazy) wystpuje liczba podobiestwa Macha. Jest
to stosunek prdkoci przepywu do prdkoci rozchodzenia si dwiku w tym gazie.

c
V
Ma = - liczba Macha
Mona atwo udowodni, e w praktyce nie da si speni wszystkich praw modelowych
jednoczenie.

Przykady:
1. Opr okrtu R, zaley od:
( ) V g S L f R , , , , , , =
gdzie:
L[m] dugo statku,
S[m
2
] pole powierzchni zwilonej,
[m
3
] - objto czci zanurzonej statku,
R[kgm/s
2
] opr okrtu
V[m/s] prdko pywania okrtu
W przyjtej bazie przestrzeni wymiarowej SI, trzy wielkoci z 8 mog by wymiarowo
niezalene. Mog to by np. L, , V.

| |
| |
| |
3
1 1 0
0 3 1
0 1 0
1 1
3 1
1
1
3
=

s m kg
s m kg
s m kg
s m V
m kg
m L
o
o
o o

Bezwymiarow posta oglnej zalenoci na opr okrtu:

|
|
.
|

\
|
= 1 , , , 1 , , , 1
43 42 41 33 32 31 23 22 21 13 12 11 3 2 1

V L
V
V L
g
V L V L
S
f
V L
R

Wartoci wykadnikw naley tak dobra je , aby odpowiednie wyrazy byy bezwymiarowe.
Wynosz one:

1
=2;
2
=1,
3
=2

11
=2;
12
=
13
=0

21
=3;
22
=
23
=0

31
=-1;
32
=2,
33
=0

41
=1;
42
=1,
43
=0
Uwzgldniajc powysze wartoci i mnoc obie strony przez 2 pomijajc wartoci stae
uzyskujemy:

|
.
|

\
|
= =
VL V
gL
L L
S
f
L V
R
c
T

, , , 2
2
2 3 2 2 2

gdzie: c
T
bezwymiarowy wspczynnik oporu.
Ostatni zaleno przepisa mona w innej postaci. Wyraenia:
Fn V
gL 1
2
= ,
Rn VL
1
=

s to
znane liczby podobiestwa.
Parametr S/L
2
nie ma istotnego wpywu na opr okrtu i zostanie pominity. Wyraenie /L
3

nosi nazw smukoci okrtu. Jak wykazay badania wpyw tego parametru na opr jest
istotny. Opr okrtu mona wic wyrazi:
|
.
|

\
|
= Rn Fn
L
c L V R
T
, ,
2
1
3
2 2

Wspczynnik oporu zaley wic od trzech parametrw. Wyznacza si go w oparciu o badania
modelowe. Jeli zachowa si podobiestwo geometryczne, to wspczynnik c
T
, ma tak sam
warto, jeli zachodzi rwno liczby Reynoldsa i Froudea dla statku rzeczywistego i
modelu.
Poniewa w praktyce nie ma moliwoci zachowania prawa modelowego Reynoldsa, badania
wykonuje si przy zachowaniu tylko podobiestwa modelowego Froudea. W takim przypadku
opr liczy si z zalenoci:
( ) ( ) | | Rn C Fn C S V R
f R
+ =
2
2
1

W zalenoci powyszej wymiar L
2
zastpiono polem powierzchni, co jest dopuszczalne,
poniewa wymiar nie ulega zmianie, C
R
jest tzw. wspczynnikiem oporu resztowego,
okrelonego dowiadczalnie przy zachowaniu prawa modelowego Froudea. Wspczynnik C
f

jest wspczynnikiem oporu tarcia i oblicza si go niezalenie od bada modelowych.

2. Czy moliwe jest jednoczesne spenienie prawa modelowego Froudea i Reynoldsa?

Mona przyj, e waciwoci cieczy i wielko przypieszenia ziemskiego w warunkach
modelowych i rzeczywistych s identyczne. Jeli skala modelu wynosi to wwczas z prawa
modelowego Froudea wynika, e Fn
m
=Fn
s
i wobec tego:

1
Vs V
m
= (1)
Z prawa modelowego Reynoldsa natomiast:

m s
s
m m
m
L V
Rn
L V
Rn

= =

=
wobec czego:
V
m
=V
s
(2)

Z porwnania warunku (1) i (2) wynika, e nie jest moliwe jednoczesne spenienie prawa
modelowego Reynoldsa i Froudea.
Zgodnie z 2 zasad dynamiki Newtona sia to iloczyn masy i przypieszenia:

S
V
m a m F

= =
2
(3)
gdzie:
s [m] droga.
Poniewa droga ma wymiar liniowy, to stosunek drogi w warunkach rzeczywistych i
modelowych ma t sam warto co skala modelu , natomiast stosunek masy obiektu
rzeczywistego do masy modelu wynosi:

3

=


=
m m m
s s s
m
s
z y x
z y x
m
m
(4)
Z warunku (3) przy uwzgldnieniu (4) i odpowiednio (1) lub (2), przy zachowaniu prawa
modelowego Froudea sia na modelu wynosi:
3
1

=
s m
F F
Z prawa modelowego Reynoldsa wynika, e:
F
m
=F
s

Przy zachowaniu prawa modelowego Reynoldsa siy na modelu s tego samego rzdu co w
warunkach rzeczywistych. W praktyce oznacza to, e model w trakcie bada ulegnie
zniszczeniu. Spenienie obu praw modelowych jest moliwe w przypadku gdy wymiary
modelu s takie same jak obiektu rzeczywistego.


Wykad 14
Siy oddziaywania midzy ciecz i opywanym ciaem

Przy ruchu ciaa w pynie lepkim, na ciao dziaa bdzie sia, ktra posiada skadow
prostopad do kierunku wektora prdkoci

Skadow prostopada P
z
nazywamy si wyporu hydrodynamicznego lub si non.
Skadowa rwnolega P
x
jest sia oporu. Sia wypadkowa P jest reakcj hydrodynamiczn.
Sia oporu P
x
jest wynikiem rnicy cinie wok opywanego ciaa (opr cinienia) i
napre stycznych na opywanym ciele (opr tarcia):

x x x
P P P
n
+ = (1)
Jeli ciao jest tylko czciowo zanurzone, to w czasie jego ruchu na powierzchni swobodnej
powstaje ukad fal. Z tym ukadem fal zwizany jest opr falowy. Ten skadnik oporu ma
istotne znaczenie w obliczaniu oporu pywania statku.
Opr ciaa przedstawia si za pomoc bezwymiarowego wspczynnika oporu c
x
:
S
V
P
c
x
x
2
2

(2)
gdzie:
S - powierzchnia odniesienia
Oglnie, wspczynnika oporu dla cia geometrycznie podobnych zaley od:
( )
a n n x
M F R f c , , = (3)
Dla pynu nieciliwego pomija si wpyw liczby Macha. Dla cia cakowicie zanurzonych,
wspczynnik jest funkcj tylko liczby Reynoldsa:
(
n x
R f c = ) (4)
Badania wykazay, e dla dostatecznie duych liczb Reynoldsa wspczynnik c
x
przyjmuje
warto w przyblieniu sta. W praktyce okrela si go w oparciu o wyniki bada
modelowych lub na podstawie wzorw przyblionych. W tabeli przedstawiono wspczynniki
oporu dla wybranych cia.
Podobnie jak wspczynnik oporu cakowitego oblicza si wspczynnik oporu tarcia c
f
:
S
V
P
c
x
f
2
2

(5)
gdzie:
S - powierzchnia zwilona.
Wspczynnik c
f
jest funkcj liczby Reynoldsa i mona go wyznaczy z wielu formu,
ktrych stosowanie uwarunkowane jest rodzajem przepywu w warstwie przyciennej:
Wzr Blasiusa
n
f n
R
c R
328 , 1
10 5
5
=
Wzr Prandtla-Karmana
5
7 5
074 , 0
10 10
n
f n
R
c R = 5
Wzr Prandtla-Schlichtinga
( )
58 , 2
9 6
log
455 , 0
10
n
f n
R
c R = 10
W wielu zastosowaniach technicznych (samoloty, maszyny hydrauliczne, okrty), elementy
cia, ktre wykonuj ruch w cieczy s odpowiednio ksztatowane. To uksztatowanie ma na
celu uzyskanie maksymalnej wartoci siy nonej, przy minimalizacji siy oporu. Ciaa te
nazywamy patami nonymi. O ich waciwociach hydrodynamicznych, decyduje ksztat
przekroju poprzecznego pata czyli profil.
Podstawowe parametry geometryczne pata i profilu przedstawia rys.

Ksztaty profili zostay usystematyzowane. Najbardziej rozpowszechnione s profile typu
NACA, Gotingen, ukowskiego.
Waciwoci hydrodynamiczne profilu s znane, jeli znana jest zaleno wspczynnika siy
nonej c
z
, siy oporu c
x
i momentu c
M
.
S
V
P
c
z
z
2
2

S
V
P
c
x
x
2
2

l S
V
M
c
M

2
2

gdzie:
S - powierzchnia odniesienia. Dla pata prostoktnego l b S = .
Moment M do okrelenia wspczynnika momentu c
M
, oblicza si jako iloczyn skadowej
normalnej reakcji hydrodynamicznej P, do ciciwy profilu i odlegoci punktu przyoenia tej
siy od krawdzi natarcia profilu lub okrelonej osi obrotu profilu. Punkt przyoenia reakcji
hydrodynamicznej zaley od kta natarcia. Moment ten ma istotne znaczenie tam, gdzie
pochylenie profilu moe ulega zmianie np. petwy sterowe statkw, klapy skrzyde
samolotw.
Wspczynniki s funkcj kta natarcia, ksztatu profilu i obrysu pata.
W okrelonym zakresie ktw natarcia, wspczynnik siy nonej w przyblieniu jest funkcj
liniow tego kta. Wwczas:
( )
o
z
z
d
dc
c

=
gdzie:

o
- kt zerowej siy nonej.
Dla profilu symetrycznego
o
=0.
Charakterystyki profilu podane s najczciej dla okrelonego wyduenia pata . Przy
innym wydueniu charakterystyki naley przeliczy na waciwe wydueniu. Wzory do
przelicze oparte s na zaoeniu eliptycznego rozkadu cyrkulacji wzdu rozpitoci pata.
W literaturze czsto s znane jako wzory Prandtla.