TiÓu luËn triÕt häc

Môc lôc
Tran
 Lêi nãi ®Çu g
2
PhÇn I- C¸c phÐp biÖn chøng tríc triÕt häc M¸c 3

1. PhÐp biÖn chøng tù ph¸t ng©y th¬ thêi cæ ®¹i 3

1.1 TriÕt häc Trung hoa cæ ®¹i 3

1.2 TriÕt häc Ên §é cæ ®¹i 5

1.3 TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i 6

2. PhÐp biÖn chøng T©y ¢u thÕ kû XIV - XVIII 9

3. PhÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc 10

PhÇn II. PhÐp biÖn chøng duy vËt hay phÐp biÖn 11
chøng M¸c – xit

1. §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cho sù ra ®êi cña phÐp 11

duy vËt biÖn chøng

2. Néi dung chÝnh cña phÐp biÖn chøng duy vËt 12

PhÇn III. PhÐp biÖn chøng duy vËt trong sù vËn ®éng 13
vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay

KÕt luËn 15

Tµi liÖu tham kh¶o 16

1
TiÓu luËn triÕt häc

Lêi nãi ®Çu

BiÖn chøng vµ siªu h×nh lµ hai ph¬ng ph¸p t duy tr¸i ngîc
nhau trong triÕt häc. Ph¬ng ph¸p siªu h×nh lµ ph¬ng ph¸p
xem xÐt sù vËt trong tr¹ng th¸i ®øng im, kh«ng vËn ®éng,
t¸ch rêi c« lËp vµ t¸ch biÖt nhau. C¸ch xem xÐt cho chóng ta
nh×n thÊy sù tån t¹i cña sù vËt hiÖn tîng ë tr¹ng th¸i ®øng im
t¬ng ®èi, nhng nÕu tuyÖt ®èi ho¸ ph¬ng ph¸p nµy sÏ dÉn
®Õn sai lÇm phñ nhËn sù ph¸t triÓn, kh«ng nhËn thÊy mèi
liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn tîng. Trong khi ®ã tr¸i l¹i, ph¬ng
ph¸p biÖn chøng lµ: lµ ph¬ng ph¸p xem xÐt nh÷ng sù vËt
hiÖn tîng vµ nh÷ng ph¶n ¸nh cña chóng vµo t duy, chñ yÕu lµ
trong mèi liªn hÖ qua l¹i cña chóng, trong sù ph¸t sinh vµ sù
tiªu vong cña chóng".
Trong lÞch sö triÕt häc cã nh÷ng thêi gian, t duy siªu h×nh
chiÕm u thÕ so víi t duy biÖn chøng. Nhng xÐt trong toµn bé
lÞch sö triÕt häc, th× phÐp biÖn chøng lu«n chiÕm mét vÞ
trÝ ®Æc biÖt trong ®êi sèng tinh thÇn x· héi. PhÐp biÖn
chøng lµ mét khoa häc triÕt häc, v× vËy nã còng ph¸t triÓn tõ
thÊp tíi cao mµ ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng duy vËt M¸c -
xÝt cña triÕt häc M¸c - Lªnin. Chñ nghÜa M¸c - Lªnin lu«n
®¸nh gi¸ cao phÐp biÖn chøng, nhÊt lµ phÐp biÖn chøng duy
vËt, coi ®ã lµ mét c«ng cô t duy s¾c bÐn ®Ó ®Êu tranh víi
thuyÕt kh«ng thÓ biÕt, t duy siªu h×nh, cñng cè niÒm tin vµo
søc m¹nh vµ kh¶ n¨ng cña con ngêi trong nhËn thøc vµ c¶i t¹o
thÕ giíi.
ViÖc nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng sÏ
cho chóng ta thÊy râ h¬n b¶n chÊt cña phÐp biÖn chøng vµ
sù ph¸t triÓn cña t duy biÖn chøng cña nh©n lo¹i. XuÊt ph¸t

2
TiÓu luËn triÕt häc

tõ môc ®Ých ®ã, t«i chän ®Ò tµi tiÓu luËn vÒ: lÞch sö ph¸t
triÓn cña phÐp biÖn chøng trong triÕt häc, ®Ó nghiªn cøu.

Néi dung

PhÇn I- C¸c phÐp biÖn chøng tríc triÕt häc M¸c

1.PhÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i

PhÐp biªn chøng thêi cæ ®¹i lµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t,
ng©y th¬i vµ mang nÆng tÝnh trùc quan ®îc h×nh thµnh
trªn c¬ së quan s¸t tù nhiªn, x· héi hoÆc th«ng qua kinh
nghiÖm cña b¶n th©n. Ba trung t©m triÕt häc lín nhÊt thêi
bÊy giê lµ: TriÕt häc Trung Hoa cæ ®¹i, triÕt häc Ên §é cæ ®¹i
vµ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i. Bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm
chung, do ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ còng nh hoµn c¶nh lÞch sö
kh¸c nhau nªn sù thÓ hiÖn t tëng biÖn chøng trong häc
thuyÕt triÕt häc mçi trung t©m ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
riªng kh«ng gièng nhau.
1.1TriÕt häc Trung Hoa cæ ®¹i
TriÕt häc Trung hoa cæ ®¹i lµ mét nÒn triÕt häc lín cña
nh©n lo¹i, cã tíi 103 trêng ph¸i triÕt häc. Do ®Æc ®iÓm cña
bèi c¶nh lÞch sö Trung Hoa lóc ®ã lµ x· héi lo¹n l¹c, ®êi sèng
nh©n d©n c¬ cùc, ®¹o ®øc suy ®åi nªn triÕt häc Trung hoa
cæ ®¹i tËp trung vµo gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ chÝnh trÞ - x·
héi. Nh÷ng t tëng biÖn chøng thêi nµy chØ thÓ hiÖn khi c¸c
nhµ triÕt häc kiÕn gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò vÒ vò trô quan.

3
TiÓu luËn triÕt häc

Mét trong nh÷ng häc thuyÕt triÕt häc mang t tëng biÖn
chøng s©u s¾c lµ Häc thuyÕt ¢m - D¬ng. §©y lµ mét häc
thuyÕt triÕt häc ®îc ph¸t triÓn trªn c¬ së mét bé s¸ch cã tªn
lµ Kinh DÞch. Mét trong nh÷ng nguyªn lý triÕt häc c¬ b¶n
nhÊt lµ nh×n nhËn mäi tån t¹i kh«ng ph¶i trong tÝnh ®ång
nhÊt tuyÖt ®èi, mµ còng kh«ng ph¶i trong sù lo¹i trõ biÖt lËp
kh«ng thÓ t¬ng ®ång. Tr¸i l¹i tÊt c¶ ®Òu bao hµm sù thèng
nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp - ®ã lµ ¢m vµ D¬ng. ¢m - D¬ng
kh«ng lo¹i trõ, kh«ng biÖt lËp, mµ bao hµm nhau, liªn hÖ t¬ng
t¸c lÉn nhau, chÕ íc lÉn nhau. Kinh dÞch viÕt: "C¬ng nhu t¬ng
th«i nhi sinh biÕn ho¸", "Sinh sinh chi vi dÞch". Sù t¬ng t¸c lÉn
nhau gi÷a ¢m vµ D¬ng, c¸c mÆt ®èi lËp, lµm cho vò trô biÕn
®æi kh«ng ngõng. §©y lµ quan ®iÓm thÓ hiÖn t tëng biÖn
chøng s©u s¾c. Häc thuyÕt nµy còng cho r»ng chu tr×nh vËn
®éng, biÕn dÞch cña v¹n vËt trong vò trô diÔn ra theo nguyªn
lý ph©n ®«i c¸i thèng nhÊt nh: Th¸i cùc (thÓ thèng nhÊt)
ph©n ®«i thµnh lìng nghi (©m - d¬ng), sau ®ã ©m - d¬ng l¹i
tiÕn hµnh ph©n thµnh tø tîng (th¸i ©m - thiÕu ©m, th¸i d¬ng
- thiÕu d¬ng), tø tîng l¹i sinh ra b¸t qu¸i, vµ tõ ®ã b¸t qu¸i
sinh ra v¹n vËt.
Tuy nhiªn, häc thuyÕt ¢m - D¬ng cho r»ng sù vËn ®éng
cña v¹n vËt diÔn ra theo chu kú lÆp l¹i vµ ®îc ®¶m b¶o bëi
nguyªn t¾c c©n b»ng ¢m - D¬ng. ë ®iÓm nµy th× häc
thuyÕt ¢m - D¬ng phñ nhËn sù ph¸t triÓn biÖn chøng theo h-
íng ®i lªn mµ cho r»ng sù vËn ®éng cña c¸c hiÖn tîng chØ
dõng l¹i khi ®¹t ®îc tr¹ng th¸i c©n b»ng ¢m -D¬ng. H¬n n÷a,
trong häc thuyÕt ¢m - D¬ng cßn nhiÒu yÕu tè duy t©m thÇn
bÝ nh quan ®iÓm "Thiªn t«n ®Þa ty" cho r»ng trËt tù sang hÌn
trong x· héi b¾t nguån tõ trËt tù cña "trêi ®Êt", hä ®em trËt
tù x· héi g¸n cho giíi tù nhiªn, råi l¹i dïng h×nh thøc bÞa ®Æt

4
TiÓu luËn triÕt häc

®ã ®Ó chøng minh cho sù hîp lý vÜnh viÔn cña chÕ ®é

®¼ng cÊp x· héi.
Tãm l¹i, häc thuyÕt ¢m - D¬ng lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh
kh¸i qu¸t ho¸ nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn l©u dµi cña nh©n
d©n Trung Quèc thêi cæ ®¹i. MÆc dï cßn nh÷ng tÝnh chÊt
trùc quan, chÊt ph¸c ng©y th¬ vµ tån t¹i nh÷ng quan ®iÓm
duy t©m thÇn bÝ vÒ x· héi, nhng häc thuyÕt ¢m - D¬ng ®·
béc lé râ khuynh híng duy vËt vµ t tëng biÖn chøng tù ph¸t
cña m×nh trong quan ®iÓm vÒ c¬ cÊu vµ sù vËn ®éng, biÕn
ho¸ cña sù vËt, hiÖn tîng trong tù nhiªn vµ x· héi.
1.2 TriÕt häc Ên ®é cæ ®¹i
§©y lµ hÖ thèng triÕt häc cã sù ®an xen hoµ ®ång gi÷a
triÕt häc víi t«n gi¸o vµ gi÷a c¸c trêng ph¸i kh¸c nhau. C¸c t t-
ëng triÕt häc ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc lµ mét t«n gi¸o.
Theo c¸ch ph©n chia truyÒn thèng, triÕt häc Ên §é cæ ®¹i cã
9 trêng ph¸i, trong ®ã cã 6 trêng ph¸i lµ chÝnh thèng vµ 3 tr-
êng ph¸i phi chÝnh thèng. Trong tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt triÕt
häc ®ã th× häc thuyÕt triÕt häc thÓ hiÖn trong PhËt gi¸o lµ
häc thuyÕt mang tÝnh duy vËt vµ biÖn chøng s©u s¾c tiªu
biÓu cña nÒn triÕt häc Ên §é cæ ®¹i.
PhËt gi¸o h×nh thµnh tõ thÕ kû VI TCN do TÊt §¹t §a, tªn
hiÖu lµ ThÝch Ca MÇu Ni (563 - 483 TCN), khai s¸ng. PhËt gi¸o
cho r»ng v¹n vËt trong thÕ giíi kh«ng do mét ®Êng thÇn linh
nµo ®ã t¹o ra mµ ®îc t¹o ra bëi hai yÕu tè lµ Danh (tinh thÇn)
vµ S¾c (vËt chÊt). Trong ®ã Danh bao gåm t©m vµ thøc, cßn
S¾c bao gåm 4 ®¹i (®¹i ®Þa, ®¹i thuû, ®¹i ho¶, ®¹i phong).
ChÝnh nhê t tëng nªu trªn mµ PhËt gi¸o ®îc coi lµ t«n gi¸o duy
vËt duy nhÊt chèng l¹i thø t«n gi¸o thÇn häc ®¬ng thêi. §ång
thêi PhËt gi¸o ®a ra t tëng "nhÊt thiÕt duy t©m tao", "v« th-

5
TiÓu luËn triÕt häc

êng", "v« ng·". "V« ng·" nghÜa lµ "kh«ng cã c¸i ta, c¸i t«i bÊt
biÕn", theo ®ã kh«ng cã c¸i g× lµ trêng tån lµ bÊt biÕn, lµ
vÜnh h»ng, kh«ng cã c¸i g× tån t¹i biÖt lËp. §©y lµ t tëng
biÖn chøng chèng l¹i ®¹o Bµlam«n vÒ sù tån t¹i cña c¸i t«i -
¸tman bÊt biÕn. "V« thêng" tøc lµ biÕn, biÕn ë ®©y ®îc hiÓu
nh lµ sù biÕn ®æi cña v¹n vËt theo chu kú: Sinh - Trô - DÞ -
DiÖt (®èi víi sinh vËt); Thµnh - Trô - Ho¹i - Kh«ng (con ngêi).
PhËt gi¸o còng cho r»ng sù t¬ng t¸c cña hai mÆt ®èi lËp
Nh©n vµ Duyªn chÝnh lµ ®éng lùc cho lµm cho thÕ giíi vËn
®éng chø kh«ng ph¶i lµ mét thÕ lùc siªu nhiªn nµo ®ã n»m
ngoµi con ngêi, thÕ giíi lµ vßng nh©n qu¶ v« cïng v« tËn. Nãi
c¸ch kh¸c mét vËt tån t¹i ®îc lµ nhê héi ®ñ Nh©n, Duyªn.

1.3 TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i

MÆc dï h·y cßn nhiÒu tÝnh "c¾t khóc", nhng triÕt häc Hy
L¹p cæ ®¹i ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi ®èi víi phÐp biÖn
chøng. ChÝnh trong thêi kú nµy thuËt ng÷ "biÖn chøng" ®·
h×nh thµnh. Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ thêi kú
chiÕm h÷u n« lÖ, Hy L¹p cæ ®¹i ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu
to lín vÒ v¨n ho¸, nghÖ thuËt, mµ tríc hÕt lµ c¸c thµnh tùu
trong khoa häc tù nhiªn nh: Thiªn v¨n häc, vËt lý häc, to¸n häc
®· lµm c¬ së thùc tiÔn cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc trong
thêi kú nµy. TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ®· ph¸t triÓn hÕt søc rùc
rì, trë thµnh nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn cña triÕt häc ph¬ng
T©y sau nµy.
Mét trong nh÷ng nhµ triÕt häc ®iÓn h×nh cã t tëng biÖn
chøng lµ Heraclit (540 - 480 TCN). Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ
kinh ®iÓn M¸c - Lªnin th× Heraclit lµ ngêi s¸ng lËp ra phÐp
biÖn chøng. ¤ng còng lµ ngêi ®Çu tiªn x©y dùng phÐp biÖn
chøng dùa trªn lËp trêng duy vËt.

6
TiÓu luËn triÕt häc

PhÐp biÖn chøng cña Heraclit cha ®îc tr×nh bµy díi d¹ng
mét hÖ thèng c¸c luËn ®iÓm khoa häc mµ hÇu nh c¸c luËn
®iÓm cèt lâi cña phÐp biÖn chøng ®îc ®Ò cËp díi d¹ng c¸c
c©u danh ng«n mang tÝnh thi ca vµ triÕt lý. T tëng biÖn
chøng cña Heraclit ®îc thÓ hiÖn nh sau:
Mét lµ Quan niÖm vÒ sù vËn ®éng vÜnh cöu cña vËt
chÊt. Theo Heraclit th× kh«ng cã sù vËt, hiÖn tîng nµo cña
thÕ giíi lµ ®øng im tuyÖt ®èi, mµ tr¸i l¹i, tÊt c¶ ®Òu trong
tr¹ng th¸i biÕn ®æi vµ chuyÓn ho¸. ¤ng nãi: "Chóng ta kh«ng
thÓ t¾m hai lÇn trªn mét dßng s«ng v× níc míi kh«ng ngõng
ch¶y trªn s«ng"; "Ngay c¶ mÆt trêi còng mçi ngµy mét míi".
Theo quan ®iÓm cña Heraclit th× löa chÝnh lµ b¶n nguyªn
cña thÕ giíi, lµ c¬ së duy nhÊt vµ phæ biÕn nhÊt cña tÊt c¶
mäi sù vËt, hiÖn tîng. §ång thêi löa còng chÝnh lµ gèc cña mäi
vËn ®éng, tÊt c¶ c¸c d¹ng kh¸c nhau cña vËt chÊt chØ lµ tr¹ng
th¸i chuyÓn ho¸ cña löa mµ th«i.
Hai lµ Heraclit nªu lªn t tëng vÒ sù tån t¹i phæ biÕn cña
c¸c m©u thuÉn trong mäi sù vËt, hiÖn tîng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn
trong nh÷ng pháng ®o¸n vÒ vai trß cña nh÷ng mÆt ®èi lËp
trong sù biÕn ®æi phæ biÕn cña tù nhiªn vÒ "sù trao ®æi
cña nh÷ng mÆt ®èi lËp", vÒ "sù tån t¹i vµ thèng nhÊt cña c¸c
mÆt ®èi lËp". ¤ng nãi: "cïng mét c¸i ë trong chóng ta - sèng
vµ chÕt, thøc vµ ngñ, trÎ vµ giµ. V× r»ng c¸i nµy biÕn ®æi lµ
c¸i kia; vµ ngîc l¹i, c¸i kia mµ biÕn ®æi thµnh c¸i nµy ...".
Heraclit ®· pháng ®o¸n vÒ sù ®Êu tranh vµ thèng nhÊt cña
nh÷ng mÆt ®èi lËp. Lª nin viÕt: "Ph©n ®«i c¸i thèng nhÊt vµ
nhËn thøc c¸c bé phËn ®èi lËp cña nã lµ thùc chÊt cña phÐp
biÖn chøng. §iÒu nµy chóng ta ®· thÊy xuÊt hiÖn ngay tõ nhµ
biÖn chøng Heraclit".

7
TiÓu luËn triÕt häc

Ba lµ Theo Heraclit th× sù vËn ®éng ph¸t triÓn kh«ng

ngõng cña thÕ giíi do quy luËt kh¸ch quan (mµ «ng gäi lµ
Logos) quy ®Þnh. Logos kh¸ch quan lµ trËt tù kh¸ch quan lµ
mäi c¸i ®ang diÔn ra trong vò trô. Logos chñ quan lµ tõ ng÷
häc thuyÕt cña con ngêi. Logos chñ quan ph¶i phï hîp víi logos
kh¸ch quan. Ngêi nµo cµng tiÕp cËn ®îc logos kh¸ch quan bao
nhiªu th× cµng th«ng th¸i bÊy nhiªu. Lý luËn nhËn thøc cña
Heraclit mang tÝnh biÖn chøng vµ duy vËt s¬ khai nhng c¬
b¶n lµ ®óng.
ë thêi cæ ®¹i, xÐt trong nhiÒu hÖ thèng triÕt häc kh¸c
kh«ng cã ®îc t tëng biÖn chøng s©u s¾c nh vËy. ChÝnh lµ
nh÷ng t tëng biÖn chøng s¬ khai cña Heraclit sau nµy ®· ®îc
c¸c nhµ biÖn chøng cæ ®iÓn §øc kÕ thõa vµ c¸c nhµ s¸ng lËp
triÕt häc MacxÝt ®¸nh gi¸ cao. C.M¸c vµ Ph.¡nghen ®· ®¸nh
gÝa mét c¸ch ®óng ®¾n gi¸ trÞ triÕt häc cña Heraclit vµ coi
«ng lµ ®¹i biÓu xuÊt s¾c nhÊt cña phÐp biÖn chøng Hy L¹p
cæ ®¹i: "Quan niÖm vÒ thÕ giíi mét c¸ch nguyªn thuû, ng©y
th¬ nhng c¨n b¶n lµ ®óng Êy, lµ quan niÖm cña c¸c nhµ Hy
L¹p thêi cæ vµ ngêi ®Çu tiªn diÔn ®¹t ®îc râ rµng quan niÖm
(1)
Êy lµ Heraclit".

Trong häc thuyÕt vÒ nguyªn tö cña m×nh, §ªm«crit (460 -

370 TCN) ®· kÕ thõa quan ®iÓm cña Heraclit vÒ vËn ®éng.
¤ng cho r»ng vËn ®éng cña nguyªn tö lµ vÜnh cöu vµ «ng ®·
cè g¾ng gi¶i thÝch nguyªn nh©n vËn ®éng cña nguyªn tö lµ
ë b¶n th©n nguyªn tö, ë ®éng lùc tù th©n. ¤ng cho r»ng cßn
kho¶ng trèng hay cßn "ch©n kh«ng" trong nguyªn tö lµ ®iÒu
kiÖn vËn ®éng cña nã. Tuy nhiªn §ªm«crit ®· kh«ng lý gi¶i ®-
îc nguån gèc cña vËn ®éng.

1)
Ph. ¡nghen: Chèng §uyrinh, NXB Sù ThËt Hµ néi, 1971, tr33.

8
TiÓu luËn triÕt häc

Sau §ªm«crit lµ Arixtèt (384 - 322 TCN) «ng cho r»ngvËn

®éng g¾n liÒn víi c¸c vËt thÓ víi mäi sù vËt, hiÖn tîng cña giíi
tù nhiªn. ¤ng còng kh¼ng ®Þnh vËn ®éng lµ kh«ng thÓ bÞ
tiªu diÖt "§· cã vËn ®éng vµ m·i m·i sÏ cã vËn ®éng". Arixtèt
lµ ngêi ®Çu tiªn ®· hÖ thèng ho¸ c¸c h×nh thøc vËn ®éng
thµnh 6 d¹ng: Ph¸t sinh, tiªu diÖt, thay ®æi tr¹ng th¸i, t¨ng,
gi¶m, di chuyÓn vÞ trÝ .
Tuy nhiªn Arixtèt l¹i d¬i vµo duy t©m v× cho r»ng thÇn
th¸nh lµ nguån gèc cña mäi vËn ®éng.
Tãm l¹i, phÐp biÖn chøng thêi cæ ®¹i vÒ c¨n b¶n lµ ®óng
nhng chñ yÕu míi dùa trªn nh÷ng pháng ®o¸n, nh÷ng trùc
kiÕn thiªn tµi. PhÐp biÖn chøng tù ph¸t thêi cæ ®¹i ®· nh×n
thÊy bøc tranh chung cña thÕ giíi trong sù t¸c ®éng, liªn hÖ
cña c¸c mÆt ®èi lËp, song cha ®i s©u vµo chi tiÕt cña bøc
tranh. V× vËy, nã kh«ng tr¸nh khái bÞ phñ ®Þnh bëi phÐp
siªu h×nh trong thêi kú cËn ®¹i.

2. PhÐp biÖn chøng T©y ¢u thÕ kû XIV - XVIII

Suèt trong 4 thÕ kû (tõ thÕ kû XIV ®Õn thÕ kû XVIII), sù tr-
ëng thµnh cña t tëng biÖn chøng T©y ¢u mang nhiÒu ý
nghÜa ®éc ®¸o. PhÐp biÖn chøng trong thêi kú nµy ph¸t
triÓn trong thêi kú thèng trÞ cña t duy siªu h×nh.
Sau ®ªm trêng Trung cæ, triÕt häc lµ thø triÕt häc kinh
viÖn gi¸o ®iÒu g¾n víi ®¹o Thiªn chóa. §Õn thêi kú Phôc hng,
triÕt häc thêi kú nµy ®· kh«i phôc l¹i nh÷ng t tëng duy vËt cæ
®¹i nhng vÉn cßn mang tÝnh phiÕm thÇn, yÕu tè duy vËt xen
lÉn duy t©m. Tuy nhiªn phÐp biÖn chøng thêi kú nµy vÉn cã
bíc ph¸t triÓn nh t tëng vÒ "sù phï hîp cña c¸c mÆt ®èi lËp"
cña Gioocdan¬ Brun« (1548 -1600). Theo G.Brun« mäi c¸i
®Òu liªn hÖ víi nhau vµ ®Òu vËn ®éng, kÓ tõ c¸c h¹t vËt chÊt
9
TiÓu luËn triÕt häc

nhá nhÊt - nguyªn tö ®Õn v« sè thÕ giíi cña vò trô v« tËn, c¸i
nµy tiªu diÖt c¸i kia ra ®êi. NÕu kh«ng theo nguyªn t¾c "c¸c
mÆt ®èi lËp phï hîp víi nhau" th× dï lµ nhµ to¸n häc, nhµ vËt
lý, c¶ nhµ triÕt häc còng kh«ng lµm viÖc ®îc.
Mét trong nh÷ng ®¹i biÓu cña triÕt häc T©y ¢u thêi kú cËn
®¹i lµ Ph.Bªc¬n (1561 - 1626). Ph.Bªc¬n kh¼nh ®Þnh vËt
chÊt kh«ng t¸ch rêi vËn ®éng, nhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt
lµ nhËn thøc sù vËn ®éng cña chóng. ¤ng ®· tiÕn hµnh ph©n
vËn ®éng thµnh 19 lo¹i. Tuy nhiªn tÝnh chÊt siªu h×nh cña
«ng thÓ hiÖn: ¤ng quy mäi lo¹i vËn ®éng vÒ vËn ®éng c¬
häc. Song cèng hiÕn cña «ng lµ ë chç coi ®øng yªn lµ mét
h×nh thøc cña vËn ®éng, coi vËn ®éng lµ ®Æc tÝnh cè h÷u
cña vËt chÊt, «ng lµ ngêi ®Çu tiªn nhËn thÊy tÝnh b¶o toµn
vËt chÊt cña thÕ giíi.
Trong thêi kú cËn ®¹i, khoa häc tù nhiªn ®· ph¸t triÓn vµ ®i
s©u mæ xÎ ph©n tÝch giíi tù nhiªn thµnh nh÷ng bé phËn nhá
®Ó nghiªn cøu. Nh÷ng ph¬ng ph¸p ®ã ®· t¹o ra thãi quen
nghiªn cøu xem xÐt sù vËt trong tr¹ng th¸i c« lËp, t¸ch rêi vµ
bÊt biÕn. Tõ khi Ph.Bªc¬n vµ Lècc¬ ®em ph¬ng ph¸p trong
khoa häc tù nhiªn ¸p dông vµo triÕt häc th× ph¬ng ph¸p siªu
h×nh trë thµnh ph¬ng ph¸p thèng trÞ trong triÕt häc.
Ph¬ng ph¸p siªu h×nh ®ã ®ãng mét vai trß tÝch cùc nhÊt
®Þnh trong qu¸ tr×nh nhËn thøc giíi tù nhiªn, ph¬ng ph¸p ®ã
chØ thÝch øng víi tr×nh ®é su tËp, m« t¶ giíi tù nhiªn. Do ®ã
khi khoa häc chuyÓn sang nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh ph¸t sinh,
ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn tîng th× nã béc lé râ nh÷ng h¹n
chÕ. V× vËy nã kh«ng tr¸nh khái bÞ phñ ®Þnh bëi phÐp biÖn
chøng cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc víi ®Ønh cao lµ phÐp biÖn
chøng Hªghen.

10
TiÓu luËn triÕt häc

3.PhÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc

Nh Lªnin ®· tõng ®¸nh gi¸: Dï cã sù thÇn bÝ ho¸ duy t©m,
nhng phÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc ®· ®Æt ra sù thèng nhÊt
gi÷a phÐp biÖn chøng vµ logic häc vµ lý luËn nhËn thøc.
Trong c¸c nÒn triÕt häc tríc C. M¸c th× triÕt häc cæ ®iÓn §øc
cã tr×nh ®é kh¸i qu¸t ho¸ vµ trõu tîng ho¸ cao víi kÕt cÊu hÖ
thèng chÆt chÏ, logic. §©y lµ tiÕn bé cña nÒn triÕt häc §øc so
víi c¸c nÒn triÕt häc kh¸c. NÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc b¾t
®Çu tõ Kant¬, ®¹t ®Ønh cao ë Hªghen sau ®ã suy tµn ë
triÕt häc Phoi¬b¾c.
Kant¬ (1724 - 1804) lµ ngêi s¸ng lËp ra trêng ph¸i triÕt häc
cæ ®iÓn §øc. ¤ng cho r»ng chØ khi nhËn thøc ë tr×nh ®é lý
tÝnh th× míi cã m©u thuÉn mµ cha thÊy ®îc r»ng m©u thuÉn
lµ vèn cã trong hiÖn thùc kh¸ch quan. M©u thuÉn cha ph¶i lµ
m©u thuÉn biÖn chøng gi÷a chÝnh ®Ò vµ ph¶n ®Ò, cha cã
sù thèng nhÊt vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. MÆc dï cßn nhiÒu h¹n
chÕ nhng trong vÊn ®Ò nµy Kant¬ ®· tiÕn gÇn ®Õn phÐp
biÖn chøng.
Hªghen (1770 -1831) lµ nhµ biÖn chøng lçi l¹c. PhÐp biÖn
chøng cña «ng lµ mét tiÒn ®Ò lý luËn quan träng cña triÕt
häc M¸cxit. TriÕt häc cña «ng cã ¶nh hëng rÊt m¹nh ®Õn t t-
ëng cña níc §øc vµ c¶ Ch©u ¢u ®¬ng thêi, triÕt häc cña «ng
®îc gäi lµ "tinh thÇn Phæ". PhÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ
phÐp biÖn chøng duy t©m tøc lµ phÐp biÖn chøng vÒ sù vËn
®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c kh¸i niÖm ®îc «ng ®ång nhÊt víi
biÖn chøng sù vËt. ¤ng viÕt: "phÐp biÖn chøng nãi chóng lµ
nguyªn t¾c cña mäi vËn ®éng, mäi sù sèng vµ mäi ho¹t ®éng
trong ph¹m vi hiÖn thùc. C¸i biÖn chøng lµ linh hån cña mäi

11
TiÓu luËn triÕt häc

nhËn thøc khoa häc ch©n chÝnh "(1). LuËn ®iÓm xuyªn suèt
trong hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen lµ: "TÊt c¶ c¸i g× lµ hiÖn
thùc ®Òu lµ hîp lý vµ tÊt c¶ nh÷ng g× hîp lý ®Òu lµ tån t¹i"(2).

Hªghen lµ ngêi ®· cã c«ng trong viÖc phª ph¸n t duy siªu

h×nh vµ lµ ngêi ®Çu tiªn tr×nh bµy toµn bé giíi tù nhiªn, x·
héi vµ t duy mét c¸ch biÖn chøng, cã nghÜa lµ trong sù vËn
®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Trong logic häc,
Hªghen kh«ng chØ tr×nh bµy c¸c ph¹m trï triÕt häc nh lîng -
chÊt, vËt chÊt - vËn ®éng mµ cßn ®Ò cËp ®Õn c¸c quy luËt
kh¸c nh lîng ®æi dÉn ®Õn chÊt ®æi, quy luËt phñ ®Þnh
biÖn chøng. Nhng tÊt c¶ chØ lµ nh÷ng quy luËt vËn ®éng,
ph¹m trï cña t duy, cña kh¸i niÖm.
Khi nghiªn cøu x· héi, Hªghen kh¼ng ®Þnh sù ph¸t triÓn
cu¶ x· héi lµ sù ®i lªn. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö cã
tÝnh kÕ thõa. LÞch sö lµ tÝnh thèng nhÊt gi÷a tÝnh kh¸ch
quan vµ chñ quan trong ho¹t ®éng cña con ngêi. Hªghen ®·
cã c«ng x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ph¹m trï vµ quy luËt cña
phÐp biÖn chøng nh lµ nh÷ng c«ng cô cña t duy biÖn chøng.
Trong khi hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen chøa ®ùng nh÷ng
t tëng biÖn chøng s©u s¾c th× c¸ch tr×nh bµy cña «ng l¹i
mang tÝnh duy t©m b¶o thñ, thÓ hiÖn ë: Sù vËn ®éng cña x·
héi lµ do sù vËn ®éng cña t duy (ý niÖm tuyÖt ®èi) sinh ra.
Do ®ã mµ C.M¸c gäi phÐp biÖn chøng cña Hªghen lµ: "PhÐp
biÖn chøng ®i lén ®Çu xuèng ®Êt". V× vËy, cÇn ph¶i ®Æt

1)
TriÕt häc dµnh cho cao häc vµ nghiªn cøu sinh kh«ng thuéc chuyªn nghµnh triÕt häc,
NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 1997, tËp 1, tr331.
(2) C.M¸c -Ph.¡nghen, TuyÓn tËp, NXB Sù ThËt, Hµ néi, 1984, tr361.

12
TiÓu luËn triÕt häc

nã ®øng b»ng hai ch©n trªn m¶nh ®Êt hiÖn thùc, nghÜa lµ
trªn quan ®iÓm duy vËt.
II. PhÐp biÖn chøng duy vËt hay phÐp biÖn chøng M¸c - xit

1.§iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cho sù ra ®êi cña

phÐp biÖn chøng duy vËt
PhÐp biÖn chøng duy vËt ra ®êi trong ®iÒu kiÖn ph¬ng
thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®ang ph¸t triÓn, cuéc ®Êu
tranh giai cÊp gi÷a v« s¶n vµ t s¶n ®· cung cÊp thùc tiÔn cho
C.M¸c vµ Ph.¡nghen ®Ó ®óc kÕt vµ kiÓm nghiÖm lý luËn vÒ
phÐp biÖn chøng. Dùa trªn c¬ së thµnh tùu khoa häc tù nhiªn
(cuèi thÕ kû XVIII, ®Çu thÕ kû XIX) ®i vµo hÖ thèng ho¸ tµi
liÖu khoa häc thùc nghiÖm. §©y lµ hai tiÒn ®Ò thùc tiÔn rÊt
quan träng cho sù ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt.
TiÒn ®Ò lý luËn cña phÐp biÖn chøng duy vËt chÝnh lµ
phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen. C¸c «ng ®· t¸ch ra c¸i
h¹t nh©n hîp lý vèn cã cña nã lµ phÐp biÖn chøng vµ vøt bá
c¸ch gi¶i thÝch hiÖn tîng tù nhiªn x· héi vµ t duy mét c¸ch
thÇn th¸nh ho¸ t duy, nãi c¸ch kh¸c c¸c «ng ®· c¶i t¹o mét
c¸ch duy vËt phÐp biÖn chøng duy t©m Hªghen.
PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ sù thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa
duy vËt vµ phÐp biÖn chøng, trong khi ®ã c¸c häc thuyÕt
triÕt häc tríc ®©y duy vËt nhng siªu h×nh (TriÕt häc cËn ®¹i)
hoÆc biÖn chøng nhng duy t©m (cæ ®iÓn §øc). PhÐp biÖn
chøng duy vËt kh«ng chØ duy vËt trong tù nhiªn mµ ®i ®Õn
cïng trong lÜnh vùc x· héi, do ®ã c¸c «ng ®· x©y dùng s¸ng
lËp ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö.

2.Néi dung chÝnh cña phÐp biÖn chøng duy vËt

13
TiÓu luËn triÕt häc

Theo C.M¸c: BiÖn chøng kh¸ch quan lµ c¸i cã tríc, cßn biÖn
chøng chñ quan (t duy biÖn chøng) lµ c¸i cã sau vµ lµ ph¶n
¸nh cña biÖn chøng kh¸ch quan, ®©y lµ sù kh¸c nhau gi÷a
phÐp biÖn chøng duy vËt cña «ng víi phÐp biÖn chøng duy
t©m cña Hªghen. C.M¸c cho r»ng «ng chØ lµm c¸i c«ng viÖc
lµ ®Æt phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen "®øng trªn hai
ch©n cña m×nh" tøc lµ ®øng trªn nÒn t¶ng duy vËt.
Theo C.M¸c th× phÐp biÖn chøng chÝnh lµ "khoa häc vÒ
mèi liªn hÖ phæ biÕn trong tù nhiªn x· héi vµ tù nhiªn, trong t
duy". Theo Lªnin th× phÐp biÖn chøng lµ "häc thuyÕt vÒ sù
ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, s©u s¾c vµ toµn diÖn nhÊt, häc thuyÕt
vÒ tÝnh t¬ng ®èi cña sù vËt".
Ba mèi liªn hÖ chñ yÕu trong phÐp biÖn chøng duy vËt lµ:
1. Mèi liªn hÖ cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn; 2. Mèi liªn hÖ th©m
nhËp lÉn nhau tuy cã sù kh¸c nhau nhng vÉn cã sù gièng
nhau; 3. Mèi liªn hÖ vÒ sù chuyÓn ho¸ vËn ®éng vµ ph¸t
triÓn. C¸c mèi liªn hÖ ®îc kh¸i qu¸t thµnh c¸c cÆp ph¹m trï
nh( phÇn tö - hÖ thèng, nguyªn nh©n - kÕt qu¶, lîng - chÊt)
vµ c¸c quy luËt (quy luËt lîng - chÊt, quy luËt ®Êu tranh vµ
thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp, quy luËt phñ ®Þnh cña phñ
®Þnh).
LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö triÕt häc, M¸c ®· c«ng khai tÝnh
giai cÊp cña ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ
toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng. Trong khi ®ã c¸c nÒn triÕt häc
tríc M¸c che dÊu lîi Ých cña nã, b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp
thèng trÞ, cña mét nhãm ngêi thiÓu sè trong x· héi.
TriÕt häc C.M¸c lµ mét hÖ thèng s¸ng t¹o, lµ mét hÖ thèng
më, kh«ng ngõng ®îc bæ sung, ®îc lµm phong phó thªm bëi
chÝnh thùc tiÔn vµ ph¸t triÓn. Cïng víi chÝnh sù ph¸t triÓn

14
TiÓu luËn triÕt häc

thùc tiÔn, häc thuyÕt cña C.M¸c lµ kim chØ nam cho hµnh
®éng.
Nh÷ng néi dung chÝnh cña phÐp biÖn chøng ®îc C.M¸c vµ
Ph.¡nghen luËn chøng trong t¸c phÈm: "BiÖn chøng cña tù
nhiªn" (1873 - 1883), "Chèng §uy -rinh" (1876 -1878),
"Lót-vich Phoi¬ B¾c vµ sù c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn
§øc" vµ mét sè t¸c phÈm do V.I.Lªnin viÕt nh: "Chñ nghÜa duy
vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n" (1908 -1909), "Bót
ký triÕt häc".
Tãm l¹i, phÐp biÖn chøng duy vËt M¸c - xÝt lµ kÕt qu¶ cña
sù chÝn muåi vÒ mÆt lÞch sö cña nhËn thøc khoa häc vµ cña
thùc tiÔn x· héi. Sù ra ®êi cña nã ®¸p øng nhu cÇu vÒ mÆt lý
luËn cña giai cÊp c«ng nh©n. Giai ®o¹n míi trong sù ph¸t
triÓn cña phÐp biÖn chøng g¾n víi tªn tuæi cña V.I.Lªnin ®·
vËn dông thµnh c«ng phÐp biÖn chøng M¸c-xÝt trong cuéc
c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng Mêi Nga n¨m 1917. Sù ph¸t
triÓn cña V.I.Lªnin vÒ phÐp biÖn chøng duy vËt thÓ hiÖn
trong lý luËn c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa nh lµ mét c«ng cô
s¾c bÐn ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi mét c¸ch c¸ch m¹ng nhÊt.

Iii. phÐp biÖn chøng duy vËt trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña
nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay.

PhÐp biÖn chøng lµ mét ph¬ng ph¸p nghiªn cøu xem xÐt
c¸c sù vËt hiÖn tîng trong mèi liªn hÖ gi÷a c¸c mÆt vµ gi÷a
c¸c sù vËt hiÖn tîng ®ã vµ trong sù ®øng im t¬ng ®èi.
ViÖt Nam qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi (CNXH) bá qua sù
ph¸t triÓn cña CNTB, xuÊt ph¸t tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu,
chËm ph¸t triÓn. §ã lµ con ®êng qu¸ ®é l©u dµi, mµ cã thÓ
nãi m©u thuÉn c¬ b¶n cña thêi kú nµy lµ m©u thuÉn gi÷a xu

15
TiÓu luËn triÕt häc

híng tù ph¸t lªn chñ nghÜa t b¶n víi xu híng tù gi¸c lªn chñ
nghÜa x· héi. Qu¸ tr×nh ®Êu tranh gi¶i quyÕt m©u thuÉn c¬
b¶n trªn ®©y cña c¸ch m¹ng níc ta lµ qu¸ tr×nh võa ph¶i kÕ
thõa nh÷ng mÆt cÇn thiÕt hîp lý cña chñ nghÜa t b¶n ®Ó
ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt l¹i võa ph¶i ®Êu tranh lo¹i bá
nh÷ng mÆt tiªu cùc, mÊt nh©n tÝnh cña chñ nghÜa t b¶n.
Con ®êng qu¸ ®é lªn CNXH ë níc ta ®ßi hái ph¶i chñ ®éng vµ
tù gi¸c ph¸t triÓn vµ sö dông CNTB lµm kh©u trung gian, lµm
ph¬ng tiÖn ®Ó ®i lªn CNXH, nhÊt lµ híng t b¶n ®i vµo con ®-
êng t b¶n Nhµ níc. §ã chÝnh lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi
lËp th«ng qua c¸c biÖn ph¸p trung gian vµ qu¸ ®é.
Trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH, chóng ta kh«ng thÓ phñ
®Þnh s¹ch tr¬n CNTB, kh«ng thÓ cho r»ng c¸i g× ®ã cã trong
CNTB lµ kh«ng thÓ cã trong CNXH, cµng kh«ng thÓ ¸p dông
nguyªn vÑn m« h×nh CNXH ë níc kh¸c ®Ó x©y dùng níc ta.
Chóng ta ph¶i nhËn thøc ®îc tÝnh tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn.
Do ®ã, ®Ó x©y dùng thµnh c«ng CNXH, chóng ta ph¶i lÊy lý
luËn cña C.M¸c - Lªnin lµm kim chi nam cho hµnh ®éng,
®ång thêi ph¶i häc hái, nghiªn cøu t×nh h×nh thùc tÕ cña c¸c
XHCN, TBCN trªn thÕ giíi ®Ó ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn, hoµn
c¶nh cô thÓ cña níc ta.
Trong qu¸ tr×nh vËn hµnh nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr-
êng, chóng ta l¹i gÆp ph¶i mét m©u thuÉn cÇn ph¶i gi¶i
quyÕt ®ã lµ: M©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn
x· héi. NÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ho¹t
®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng. C¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tù
®iÒu tiÕt cña thÞ trêng th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt
kinh tÕ vèn cã cña nã. C¬ chÕ thÞ trêng cã u ®iÓm ë chç lµ
ph¸t huy ®îc tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña mäi chñ thÓ kinh
tÕ trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng phong phó cña x·
16
TiÓu luËn triÕt häc

héi. Tuy nhiªn c¬ chÕ thÞ trêng ®ång thêi kÝch thÝch ®Çu
c¬, lµm sai lÖch c¸c quan hÖ thÞ trêng, g©y ra khñng ho¶ng
kinh tÕ, thÊt nghiÖp, « nhiÔm m«i trêng, tÖ n¹n x· héi. Mét
trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ XHCN lµ x©y dùng
mét Nhµ níc "cña d©n, do d©n, v× d©n", x©y dùng mét x·
héi "c«ng b»ng v¨n minh". Trong v¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn
quèc §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VIII ®· kh¼ng ®Þnh:
"S¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi, mµ lµ
thµnh tùu cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i tån t¹i kh¸ch quan, cÇn
thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ ngay c¶
khi chñ nghÜa x· héi ®· ®îc x©y dùng"(1). §Ó gi÷ v÷ng b¶n
chÊt CNXH trong ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ níc cÇn sö dông c¸c
c«ng cô cña m×nh ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu tiÕt lîi Ých gi÷a c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ, ®¶m b¶o mäi thµnh viªn trong x· héi ®îc
hëng thµnh qu¶ trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhµ níc cã thÓ sö
dông c¸c c«ng cô nh thuÕ thu nhËp cao, trî cÊp, b¶o hiÓm
®Ó tiÕn hµnh ph©n phèi l¹i thu nhËp x· héi; x©y dùng kÕ
ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®i liÒn víi x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t
triÓn x· héi. §©y chÝnh lµ c«ng cô, ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó
t¸c ®éng gi¶i quyÕt m©u thuÉn trªn lµm cho nÒn kinh tÕ
ViÖt Nam ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN.

1)
V¨n kiÖn §¹i héi lÇn thø VIII §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 1997,
tr25

17
TiÓu luËn triÕt häc

KÕt luËn
B»ng viÖc tr×nh bµy lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn
chøng trong triÕt häc, cã thÓ kh¼ng ®Þnh: Xuyªn suèt
chiÒu dµi lÞch sö nhiÒu thÕ kû h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn tõ phÐp biÖn chøng tù ph¸t, th« s¬ cæ ®¹i cho
®Õn phÐp biÖn chøng duy t©m Hªghen cña triÕt häc
cæ ®iÓn §øc vµ ®¹t ®Õn ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng
duy vËt m¸c - xÝt th× phÐp biÖn chøng lu«n lµ c«ng cô
s¾c bÐn, lµ ch×a kho¸ gióp con ngêi nhËn thøc vµ c¶i
t¹o thÕ giíi ®Ó phôc vô nhu cÇu chÝnh b¶n th©n con
ngêi.
HiÖn nay, ®Êt níc ta ®ang tiÕp tôc thùc hiÖn c«ng cuéc
®æi míi, tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, th× viÖc
nghiªn cøu phÐp biÖn chøng mét c¸ch cã hÖ thèng, nhÊt lµ
viÖc n¾m v÷ng c¸c nguyªn t¾c vµ vËn dông nh÷ng nguyªn
t¾c c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét yªu cÇu
bøc thiÕt ®Ó ®æi míi t duy, lµ ®Þnh híng t tëng vµ mang l¹i
18
TiÓu luËn triÕt häc

cho chóng ta c«ng cô t duy s¾c bÐn ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i
t duy siªu h×nh, b¶o thñ l¹c hËu vµ thùc hiÖn th¾ng lîi môc
tiªu XHCN cña c¸ch m¹ng níc ta.
PhÐp biÖn chøng lµ mét ph¸t hiÖn lín cña nh©n lo¹i trong
qu¸ tr×nh nhËn thøc tù nhiªn, x· héi vµ t duy. Nghiªn cøu lÞch
sö cña phÐp biÖn chøng trong triÕt häc lµ mét vÊn ®Ò rÊt lín
trong triÕt häc, ®ßi hái cã nhiÒu c«ng søc cña c¸c nhµ triÕt
häc víi nhiÒu c«ng tr×nh kh¶o cøu s©u s¾c. Trong khu«n khæ
mét bµi viÕt nhá kh«ng thÓ ®Ò cËp ®îc hÕt c¸c khÝa c¹nh
cña mét vÊn ®Ò lín ®Æc biÖt lµ phÐp biÖn chøng duy vËt
m¸c-xÝt, do ®ã t«i rÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn khoa häc
cña c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n häc viªn ®Ó bµi viÕt ®îc hoµn
chØnh h¬n.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!

19
TiÓu luËn triÕt häc

Tµi liÖu tham kh¶o

1. TËp bµi gi¶ng triÕt häc dµnh cho häc viªn cao häc vµ
nghiªn cøu sinh kh«ng thuéc chuyªn nghµnh triÕt häc. NXB
ChÝnh trÞ quèc gia 1997

2. LÞch sö phÐp biÖn chøng (tËp 1, 2, 3), ViÖn triÕt häc

Liªn X« (cò)

20