I.

Thc trng nhim khng kh ti Vit Nam v th gii

Vit Nam nm trong s 10 quc gia c khng kh nhim nht th gii, theo mt nghin cu thng nin v mi trng do cc trng i hc ca M thc hin v cng b ti Din n kinh t th gii Davos mi y.

Sc khe ngi dn nh hng do cht lng khng kh Vit Nam khng m bo.

Bn bo co mi trng c tn gi The Environmental Performance Index - gi tt l EPI 2012 - do 2 trng i hc Yale v Columbia thc hin, phi hp vi Din n kinh t th gii (WEF). EPI 2012 xp hng 132 quc gia trn khp th gii da vo 22 nhn t thuc 10 hng mc chnh, trong c nhim nc v khng kh, thay i kh hu, a dng sinh hc v qun l rng. Theo EPI 2012, Thu S chim v tr s 1 v nh gi tng th mi trng. Quc gia chu u ny dn u th gii trong vic x l kim sot nhim v thch thc qun l ngun ti nguyn thin nhin. Cc nc ng trong top 5, sau Thu S l Latvia, Na Uy, Luxembourg v Costa Rica. Vit Nam xp th 79/132 trong nh gi tng th mi trng. Tuy nhin, v ch s nhim khng kh, Vit Nam xp th 123. V gnh nng bnh tt do mi trng, Vit Nam ng v tr 77. i vi ch s ngun nc nh hng ti sc kho, Vit Nam c xp v tr 80. Iraq xp cui

bng v nh gi tng th mi trng. Trung Quc xp th 116, sau l n (125) v Nam Phi (128). Php, Anh, Italia, Thu in u ng trong top 10 v nh gi tng th mi trng, trong khi M xp v tr 49.

II. Nguyn nhn gy nhim khng kh ti Vit Nam

1. Vit Nam ang trong qu trnh th ha nhanh Bo v mi trng th ngy cng c tm quan trng trong pht trin bn vng quc gia, bi v dn s th ngy cng ln, chim t l trong tng dn s ngy cng cao. Cc hot ng pht trin kinh t - x hi ca quc gia ngy cng tp trung trong cc th. khu vc cc nc ASEAN gn 3/4 GDP v khong 2/3 tng sn lng xut khu quc gia u xut pht t cc th. Th d, ring Metro Bangkok (2005) ng gp 44% GDP ca Thi Lan, Metro Manila (2006) ng gp 37% cho GDP ca Philippine, Thnh ph H Ch Minh (2006) ng gp 23,5% cho GDP Vit Nam. Nng lng tiu th cc th c th chim ti 3/4 tng nng lng tiu th ca quc gia. Nng lng tiu th, tc l tiu th nhin liu than, du, xng, kh t cng nhiu, ngun kh thi nhim cng ln, do cc vn nhim khng kh trm trng thng xy ra cc th, c bit l thng xy ra cc th ln. nc ta trong thi gian khong th k qua, cng vi qu trnh cng nghip ho, hin i ho t nc l qu trnh th ho tng i nhanh (bng 1, bng 2).
Nm 1986 1990 1995 2000 2003 2006 2009 D bo 2010 2020 S lng th (t loi V tr ln) Dn s th (triu ngi) 480 500 550 649 656 729 752 -

11,87 13,77 14,938 19,47 20,87 22,83 25,38 28,5 40,0 45

T l dn T trn tng dn s ton quc 19,3 20,0 20,75 24,7 25,8 27,2 29,6 32 (%) Ngun: Nin gim thng k Quc gia v thng tin t B Xy dng

2. Phng tin giao thng, c gii tng nhanh th cng pht trin th s lng phng tin GTVT lu hnh trong th cng tng nhanh (Biu 1). y l p lc rt ln i vi mi trng khng kh th.

Biu 1. S lng t v xe my hot ng hng nm ca Vit Nam

S lng phng tin c gii ny tp trung ch yu rt ln ti cc th ln, c bit l Tp. H Ch Minh v H Ni (Biu 2). Mt c trng ca cc th Vit Nam l phng tin giao thng c gii 2 bnh chim t trng ln. cc th ln, trong nhng nm qua, t l s hu xe t tng nhanh, tuy nhin lng xe my vn chim t l rt ln.

Biu 2. S lng xe my trn 1.000 dn cc thnh ph ln ca Vit Nam nm 2006

Tp. H Ch Minh c ti 98% h dn thnh ph c s hu xe my (Ngun: Chi cc BVMT Tp. H Ch Minh, 2007). Ti H Ni, xe my chim hn 87% tng lu lng xe hot ng trong ni thnh H Ni (Ngun: S TNMT&N H Ni, 2006).

Tnh trng giao thng ti Ng su Dn Ch, Tp. H Ch Minh

Tnh trng giao thng ti ng Lng H, H Ni

3. Nhu cu tiu th nng lng tng Nhu cu tiu th xng du trong nc ngy cng tng v d bo trong 25 nm ti cn tip tc tng. Nu cc tiu chun v cht lng xng du khng

c tht cht th chng ta s phi i mt vi vn nhim khng kh th rt nghim trng. Tiu th xng du l mt trong nhng nguyn nhn pht thi cc cht c hi nh CO, hi xng du (HmCn, VOC), SO2, ch, BTX. Pht thi nhng cht ny lin quan cht ch n cht lng xng du. Trong c cu tiu th xng du ca quc gia th GTVT chim t trng ln nht (Biu 4), l ngun pht thi kh nhim ln nht trong th.

Nhu cu xng du ca Vit Nam nhng nm qua v d bo cho n nm 2025

4. Hot ng giao thng vn ti Hot ng giao thng vn ti, cc ngnh cng nghip, th cng nghip v hot ng xy dng l nhng ngun chnh gy nhim khng kh cc khu th. Theo nh gi ca cc chuyn gia, nhim khng kh th do giao thng gy ra chim t l khong 70%. Xt cc ngun thi gy ra nhim khng kh trn phm vi ton quc (bao gm c khu vc th v khu vc khc), c tnh cho thy, hot ng giao thng ng gp ti gn 85% lng kh CO, 95% lng VOCs. Trong khi , cc hot ng cng nghip l ngun ng gp khong 70% kh SO2. i vi NO2, hot ng giao thng v hot ng sn xut cng nghip c t l ng gp xp x nhau.

T l pht thi cht gy nhim do cc phng tin giao thng c gii ng b ca Vit Nam

5. Hot ng xy dng sa cha cng trnh cng vi ng s mt v sinh Nc ta ang din ra qu trnh th ha mnh nn tt c cc th u c nhiu cng trng xy dng ang hot ng (xy dng, sa cha nh ca, ng x, vn chuyn nguyn vt liu) v pht sinh rt nhiu bi, bao gm c bi nng v bi l lng, lm cho mi trng khng kh th b nhim bi nng n. Rc thi khng c thu gom ht, ng x mt v sinh, tn ng lp bi dy trn mt ng, xe chy cun bi ln v khuych tn bi ra khp ph phng. nhim bi - vn ni cm ca cht lng khng kh th hin nay Mi trng khng kh xung quanh ca hu ht cc khu vc trong thnh ph u b nhim bi, c bit l cc nt giao thng, cc khu vc c cng trng xy dng v ni tp trung hot ng sn xut cng nghip. PM10 - vn cn c quan tm PM10 trung bnh nm ca cc thnh ph ln ca Vit Nam nh TP.H Ch Minh, H Ni, Nng, Hi Phng nhn chung u vt ngng trung bnh nm theo khuyn ngh ca WHO (20 g/m3). So snh vi tiu chun Vit Nam, ti hu ht cc khu vc ca H Ni v TP.H Ch Minh, nng bi PM10 cc nm gn y u vt quy chun cho php (50 g/m3).

Biu 7. Din bin nng bi PM10 trung bnh nm trong khng kh xung quanh mt s th t nm 2005 n 2009 Ghi ch: - Tp. H Ch Minh: s liu trung bnh ca 9 trm t ng lin tc trong thnh ph - H Ni, Nng: s liu t mt trm t ng lin tc ti 1 v tr ca mi thnh ph Ngun: TTKTTV Quc gia, 2010; Chi cc BVMT Tp. H Ch Minh, 2010

S liu quan trc ti cc trm trong khu dn c nh trm Nng (TP. Nng) v trm ven thnh ph nh trm Ph Lin (Hi Phng), cho thy PM10 trung bnh nm dao ng xung quanh ngng cho php. Tuy nhin, ti cc trm ny, vn c nhng thi im PM10 trung bnh 24 gi vt ngng cho php rt nhiu. nhim PM10 gia cc khu vc trong mt th rt khc nhau. Biu 8 cho thy v tr chu tc ng ca nhiu ngun thi nh trm ti trng i hc Xy dng H Ni c gi tr PM10trung bnh nm cao hn nhiu so vi s liu ti trm Lng trong khu dn c H Ni, bi v Trm trng HXD gn ng giao thng chnh v xung quanh c nhiu nh ca ang xy dng v ci to. Biu 9 cho thy nng PM 10 trung bnh nm ven ng giao thng cao hn hn so vi trong khu dn c.

Biu 8. Nng PM10 trung bnh nm ti trm Lng v trm t ti Trng i hc Xy dng H Ni (gn ng Gii Phng) t 1999 2006 Ngun: Trung tm KTTV Quc gia, 2007; CEETIA, 2005

Biu 9. Nng PM10 trung bnh nm ti trm khu dn c - Qun 2 v trm gn ng giao thng - Bnh Chnh, TP. H Ch Minh nm 2005 2006 Ngun: Chi cc BVMT TP. HCM, 2007

Bi l lng tng s (TSP) - tnh trng nhim ng lo ngi Tnh trng nhim i vi bi l lng tng s (TSP) rt ng lo ngi, c bit l nhim dc hai bn cc ng giao thng chnh ca th (Biu 10).

Biu 10. Din bin nng TSP ti mt s tuyn ng ph giai on 2005-2009 Ngun: Cc trm QT&PTMT vng (t lin 1, 2, 3) Mng li QT&PTMT quc gia, 2010

Khng ch cc tuyn ng giao thng ng ph m cc khu vc dn c ca cc th cng gp phi vn nhim bi, c bit l cc khu vc dn c nm st khu vc ang c hot ng xy dng hoc gn ng c mt xe ln (nh khu dn c gn cng ty tuyn than H Long (Biu 11).

Biu 11. Din bin nng bi TSP trong khng kh xung quanh cc khu dn c ca mt s th giai on 2005-2008 Ngun: Cc trm QT&PTMT vng (t lin 1, 2, 3) Mng li QT&PTMT quc gia, 2010

6. nhim mt s kh c hi Cc kh CO, SO2, NO2 trong khng kh ti cc th nhn chung vn trong ngng cho php. Tuy nhin, ti mt s a im v trong mt s thi im, nng cc cht ny c tng ln, mt s trng hp vt tr s cho php. Do nh hng ca cc hot ng giao thng, nng NO2 gn cc trc ng giao thng cao hn hn cc khu vc khc. c bit ti nhng th c mt phng tin giao thng cao nh TP. H Ch Minh, nng NO 2 trong khng kh cao hn hn nhng th khc (Biu 12). iu ny chng t NO2 c pht sinh ch yu t cc hot ng giao thng trong thnh ph.

Biu 12. Din bin nng NO2 ven cc trc giao thng ca mt s th trong ton quc Ngun: Cc trm QT&PTMT vng (t lin 1,2,3) Mng li QT&PTMT quc gia, 2010

Nng SO2 v CO trung bnh nm ti cc khu vc trong thnh ph nhn chung vn trong gii hn cho php ca 05:2009/BTNMT. Do phn ln SO2 pht sinh t cc hot ng sn xut cng nghip nn s chnh lch nng SO2 gia khu vc dn c v trc ng giao thng khng nhiu v c xu hng gim i do mt phn cc c s sn xut c di di ra khi cc thnh ph trong cc nm va qua (Biu 13).

Biu 13. Din bin nng SO2 ti cc trc ng giao thng mt s th Ngun: Trm QT & PT MT vng t lin 1, TCMT, 2010; Vin Khoa hc v K thut Mi trng_H Xy dng, 2009

Ti nhng ni c mt giao thng cao, nng CO cao hn hn. Ti cc th pha Nam,nng CO ti cc ng giao thng cc nm 20052009 u vt (Biu 14).
05:2009, TB 24 gi

Biu 14. Din bin nng CO ti cc tuyn ng ph ca mt s th 2002-2006 Ngun: Chi cc BVMT TP. H Ch Minh, Cc BVMT, 2007

 Benzen, toluen v xylen (BTX) - c xu hng tng cao ven cc trc giao thng ng ph Nng kh benzen, toluen v xylen u c xu hng tng cao ven cc trc giao thng ng ph. Ti H Ni, mt s nghin cu cho thy nng BTX (benzen, toluen v xylen) cao nht dc hai bn cc tuyn ng giao thng v c gim i cc khu dn c nm xa cc trc ng ln (Biu 15). iu ny chng t ngun gc ca nhng kh ny ch yu t cc phng tin giao thng.
Ghi ch: - im nng giao thng: trung bnh ca 6 im quan trc - Ven ng giao thng: trung bnh ca 36 im quan trc - im nng SXCN: trung bnh ca 6 im quan trc - im dn c thng thng: trung bnh ca 81 im quan trc - Ngoi thnh: trung bnh ca 5 im quan trc
Biu 15. Nng BTX (benzen, toluen v xylen) trung bnh 1 gi ca cc khu vc thuc thnh ph H Ni (quan trc trong thi gian 12/1/2007-5/2/2007)

III. Cc gii php ch yu ci to cht lng khng kh thi.

Ci to, nng cp giao thng th tr thnh giao thng th xanh - Ci to quy hoch h thng giao thng th sao cho p ng cc ch tiu: T l din tch giao thng ng t 15 -20% tng din tch xy dng th, t l din tch giao thng tnh t 3 -6%, mt ng t khong 6km/1km2; - Pht trin giao thng cng cng (t trn 40%), giao thng i b v i xe p trong thnh ph; - Tht cht cc tiu chun mi trng c lin quan (tiu chun xng du, tiu chun kh thi ca cc phng tin giao thng c gii);

- Tin hnh kim sot ngun thi ca cc loi xe v cm vn hnh i vi cc xe khng t tiu chun EURO2 v kh thi. - Khuyn khch xe c s dng nhin liu sch hn (xe chy bng kh ha lng (LPG), kh t nhin nn (CNG), ethanol, du sinh hc) v xe in. - Cm hoc gim lng xe c nhn chy khu vc trung tm thnh ph, ch dnh cho ngi i b v xe cng cng. Pht trin cng nghip xanh - Hon thnh vic di chuyn tt c cc c s sn xut cng nghip, th cng nghip gy nhim nng ra ngoi thnh ph. Pht trin cng ngh sn xut sch hn tt c cc khu cng nghip v c s cng nghip xung quanh thnh ph (pht trin cng nghip xanh); V xy dng - Qun l v kim tra cht ch cc ngun thi nhim t hot ng thu cng xy dng, chm dt tnh trng ng ph nay o mai lp; - Pht trin xy dng cng trnh kin trc xanh trong th; - Pht trin khng gian xanh v mt nc trong th; Gi gn v sinh ng ph V gio dc - Truyn thng nng cao nhn thc v xy dng vn ha, o c mi trng cho mi ngi dn th, c bit l i vi nhng ngi li xe t, xe my v ch cc c s sn xut.