V VAI TR CA VN FDI NGHIN CU SO SNH TRNG HP VIT NAM V TRUNG QUC

Phm S Thnh (*)

Vn u t trc tip nc ngoi (FDI) c vai tr quan trng i vi s pht trin kinh t - x hi ca cc quc gia bn a (quc gia tip nhn). Tuy nhin, ty theo tng iu kin ca mi quc gia, cc mong mi ny c th s thnh hin thc, s c p ng mt phn, hoc c th s ch l mt gic m p. c nh gi l hai quc gia c s bng n v thu ht FDI nhng r rng khi so snh v vai tr (ng gp) ca ngun vn FDI i vi s pht trin kinh t ca hai quc gia Vit Nam v Trung Quc, c th nhn thy rt nhiu im khc bit. Nguyn do ca nhng khc bit ny i khi khng phi do iu kin khch quan m bt ngun t s khc bit trong khi hoch nh chnh sch v kh nng thc hin cc chnh sch mi nc.

I. Tng quan v FDI Vit Nam v Trung Quc Mt thay i quan trng trong t duy kinh t ca Vit Nam l ban hnh Lut u t Nc ngoi (nm 1986). n nm 2005, lut ny c i tn thnh Lut u t nm 2005 (c hiu lc t 1/7/2006) thay th cho Lut u t nc ngoi ti Vit Nam (ban hnh nm 1996) v b sung, sa i mt s iu ca Lut u t nc ngoi ti Vit Nam nm 2000. iu nh du n lc ca Vit Nam trong vic hon thin khung php l cho cc hot ng u t nc ngoi. Theo s liu ca Tng cc Thng k, s FDI tch t tng t 140 triu USD vi 28 d n (nm 1988) ln 5,5 t USD vi hn 700 d n (nm 1993) v 60 t USD vi tng s d n l 6164 (nm 2004) (xem: 20). Trong giai on bng n FDI 1994 1997, t trng FDI/GDP ca Vit Nam l khong

10%, gip Vit Nam tr thnh quc gia dn u v nhn FDI trong s cc quc gia ang pht trin. Khi khng hong ti chnh tin t chu n ra nm 1997, t trng ny st gim mnh, v n nm 2005 mi tr li mc 10% nh trc (xem: 20). iu ng ngc nhin l cuc khng hong ti t nm 2008 khin tng trng xut khu ca Vit Nam gim st nhng lng vn FDI gii ngn thc t trong nm 2009 v 11 thng u nm 2010 vn duy tr c tng. 11 thng u nm 2010, tng s vn ng k FDI vo Vit Nam l 13,304 t USD, trong s vn FDI gii ngn l 9,95 t USD, tng nh so vi 11 thng ca nm 2009 (9,05 t USD) (theo: 5).
() TS., i hc Khoa hc x hi v nhn vn, i hc quc gia H Ni.

16 i vi Trung Quc, trong ton b thp nin 1980, quy m FDI nhn c rt nh, tc tng cng chm chp. Nm 1991, s vn FDI theo ng k t mc cao nht trong mt thp k (11,977 t USD) nhng s FDI thc t ch c 4,366 t USD. Tuy nhin, k t nm 1992, tng trng FDI bc sang mt chu k mi, Trung Quc tr thnh quc gia ang pht trin nhn FDI ln nht th gii (nm 2009, vn FDI thc t nhn c t 90 t USD) (dn theo: 4). Tnh n cui nm 2007, lng FDI tch t ca Trung Quc t 760 t USD. Trong giai on 2004 2006, trung bnh mi nm Trung Quc nhn c 70 t USD (xem: 9). Trc nm 1990, t trng FDI/GDP ca Trung Quc ch cha y 1%, sau tng vi tc chm chp 0,1% mi nm, n nm 1991 mi t ngng 1% GDP. T nm 1991 1994, con s ny c s tng trng mnh m v t n nh 6,04% (nm 1994). So

Thng tin Khoa hc x hi, s 2.2011 II. Vai tr ca vn FDI i vi s pht trin kinh t ca Vit Nam v Trung Quc

1. Nhng im tng ng v vai tr ca vn FDI i vi s pht trin kinh t Vit Nam v Trung Quc ng gp mnh m cho tng trng sn xut v xut khu. im tng ng r nt nht v ng gp ca doanh nghip FDI cho s tng trng kinh t ca Vit Nam v Trung Quc l vic khu vc doanh nghip ny to ra lc ko v tng trng sn xut. ng thi, di tc ng nh hng chnh sch ca chnh ph (c bit l Trung Quc), chng cng tr thnh i ng xut khu ch lc ca c hai quc gia. Trc v sau khng hong 1997, doanh nghip FDI lun duy tr c mc tng trng sn xut cao hn rt nhiu so vi cc doanh nghip bn a ca Vit Nam, t l tng trng ny lun mc trn 10%, c bit c nhng nm t 35% (nm 1999). Giai on 2000 2003 l giai on st gim tng trng sn xut (trung bnh 14%/nm) nhng t 2003 c du hiu hi phc. iu to hon ho cho nhng c bt v xut khu ca doanh nghip FDI (biu 1). Tng trng xut khu ca doanh nghip FDI cao hn so vi doanh nghip nh nc (DNNN) ca Vit Nam, ng thi t trng xut khu ca cc doanh nghip ny trong tng gi tr xut khu ca Vit Nam cng tng mnh (t gn 30% nm 1995 ln khong 60% nm 2007). Nm 2009 t trng ny t 42,3%, 7 thng u nm 2010 l 46,2% (theo: 21, tr.1). Ti Trung Quc, vai tr ca cc doanh nghip FDI trong lnh vc xut

vi cc quc gia ng khc nh Nht Bn v Hn Quc, Trung Quc tng i m ca cho u t trc tip nc ngoi. Bi l, trong thi k tng trng nhanh nht, t trng FDI/GDP ca hai nc Nht Bn, Hn Quc cng cha y 1% (xem: 1).

V vai tr ca vn FDI -

17 ch lp v hn DNNN trong vic tip cn cc khon tn dng (xem: 2), m cn b thit thi trong lnh vc u t kinh doanh. C rt nhiu lnh vc kinh doanh m ca cho doanh nghip FDI v DNNN nhng li hn ch hoc khng cho php DNTN c tham gia (xem thm: 12). Nghin cu gn y ca Dollar v Ngy Thng Tin cho thy Trung Quc mc d t trng ca DNNN trong sn xut lin tc gim st (t 70% nm 1985 xung cn 53% nm 1997 v nm 2007 ch cn khong 40%) nhng tng mc vay tn dng ca cc DNNN vn chim hn 50% tng mc d n tn dng ca cc ngn hng thng mi nh nc (xem: 6). Ti Vit Nam, truyn thng u i tn dng cho DNNN thay i trong mt thp nin qua vi t trng cho khu vc ngoi nh nc vay tn dng tng t 37% (nm 1994) ln gn 70% (nm 2006) (xem: 16). n tng hn, t trng tn dng t ngn hng thng mi nh nc dnh cho DNNN gn nh ch cn 1/2 trong 10 nm (55,8% nm 1994 xung cn 28,6% nm 2005) (xem: 16). Tuy nhin, cho vay theo ch o lm tng t l cc khon n kh i (20 30% so vi s liu chnh thc 5 7%), nh vo vic DNNN lin tc c gin n cho cc khon vay khng (th) hon tr. iu ng bo ng l tnh bt cn xng gia nhng u i chnh sch ca Chnh ph vi hiu qu hot ng ca DNNN. ng gp ca DNNN Vit

khu thm ch cn ni bt hn so vi Vit Nam (biu 2).

Ngun: Nin gim Thng k Trung Quc (nm 2007) v Cng bo thng k pht trin kinh t v x hi nc CHND Trung Hoa (cc nm).

So vi doanh nghip bn a, cc doanh nghip FDI cho thy r khuynh hng xut khu nhng 2/3 lng hng ha tiu th ca cc doanh nghip ny vn hng vo th trng Trung Quc. Cc doanh nghip FDI m nhim gn nh trn vn hot ng xut khu mt hng in t v dng c o c, o lng ca Trung Quc khi t trng xut khu ca chng trong tng xut khu ca ngnh ln ti 91,12% v 93,83% (xem: 2). Bn cnh , vai tr ca doanh nghip FDI cho xut khu ca Trung Quc cn quan trng ch cc doanh nghip ny gp phn bin hng ha Made in China thnh mt thng hiu ton cu. M hnh Qung ng l nh xng Hong Kong l ca hng gip cc doanh nghip bn a tho g kh khn v marketing. DNNN - Hong t ; Doanh nghip FDI tri thm ; Doanh nghip t nhn trong nc con : Phn bit i x gia cc loi hnh doanh nghip rt r nt. Trung Quc, doanh nghip t nhn (DNTN) khng

18 Nam cho tng trng sn xut suy gim mt cch chng vnh (t mc hn 40% nm 1996 xung cn cha y 10% nm 2008) (xem: 16). Nguyn nhn ca tnh trng trn khng ch l do hiu qu kinh doanh ca nhiu tp on kinh t nh nc, cc tng cng ty nh nc Vit Nam thng yu km, m cn do cc tp on v tng cng ty ny b cun vo cn lc bnh trng lnh vc kinh doanh. Hot ng u t v kinh doanh trong cc ngnh ph i khi c coi trng hn trong lnh vc nghip v ch o. Trng hp Tp on Cng nghip Tu thu Vit Nam (Vinashin) l mt th d in hnh (xem: 8). Nhiu tp on nh nc ln ca Vit Nam nh Petro Vit Nam, Tp on in lc Vit Nam (EVN), Vinatex, Vinacomin m ngn hng, cng ty ti chnh, cng ty chng khon, cng ty thu mua v cng ty bo him. Nhng thi quen c l rt kh r b. Phn b FDI theo khu vc a l lm tng mt cn bng pht trin kinh t vng. Vn FDI va em li nhiu ch li cho nn kinh t ca hai quc gia Vit Nam, Trung Quc, nhng ng thi cng khin tnh trng pht trin mt cn i gia cc vng min ngy cng trm trng. Nhng a phng thu ht c nhiu vn FDI b xa cc a phng khc v mc pht trin kinh t, trnh cng ngh, mc sng, iu kin v c hi vic lm, v.v V lu di, nhng chnh lch ny c th tr thnh nhng t gy nguy him, dn n vic loi b hon ton kh nng hi nhp ca cc a phng c mc pht trin thp vo cc khu vc c trnh pht trin cao. Ti Trung Quc, trong khi khu vc duyn hi pha ng l ni c mt FDI rt cao th min Ty v vng ni

Thng tin Khoa hc x hi, s 2.2011

a gn nh i vn. Thc t ny mt mt phn nh u th ni tri ca khu vc duyn hi min ng so vi cc vng cn li (v v tr a l, kt cu th trng, quy m dn s, trnh pht trin kinh t, v.v). Trong 11 nm (1993 2003) t l FDI/GDP bnh qun ca Qung ng l 13%, ca Phc Kin l 11%. Cc tnh thnh ven bin khc nhng ni c mt vn FDI rt cao ch thp hn hai tnh ny mt cht: ca Thng Hi l 9%, Giang T v Bc Kinh l 7% (xem: 7). So vi khu vc duyn hi pha ng, cc tnh min Ty v ng Bc ch thu ht c lng FDI khim tn. iu thc s ng quan ngi l s chnh lch v nng lc thu ht FDI gia cc tnh thu ht t vi cc tnh thu ht nhiu ngy cng ln ch khng phi mc FDI thu ht c. Trong thi gian 1979 1985, FDI ca cc tnh min ng chim 64,1% tng mc ca c Trung Quc, cc tnh min Ty v vng ni a chim 35,9%. T nm 1985 1990, con s ny ln lt l 73,8% v 26,2%. K t sau nhng nm 1990, t l ca khu vc min ng ln ti trn 84,6% (xem: 7). Mc d k t nhng nm 1990, khai thc pht trin min Ty tr thnh chng trnh trng im quc gia ca Trung Quc, chnh ph cng ban hnh nhiu chnh sch u i v u t nhm thu ht FDI v cc tnh min Ty nhng hiu qu khng thc s l bao. Bi l, mt mt tc dng ca c ch khch l i vi vn FDI rt hn ch, mt khc, s cnh tranh quyt lit gia cc tnh min ng cng lm cho tc dng ca cc chnh sch khch l trn tr nn m nht (xem thm: 3). Mt nguyn do to nn s chnh lch ngy cng ln ny l tc ng ca kt cu quc gia/khu vc u t. Theo , Hong Kong, i Loan

V vai tr ca vn FDI -

19

N m 1996

N m 1997

N m 1998

N m 1999

N m 2000

N m 2001

N m 2002

N m 2003

N m 2004

N m 2005

N m 2006

N m 2007

2. Nhng khc bit c bn v hiu qu thu ht FDI gia hai quc gia

Nhng khc bit v quy m kinh t, c s kinh t, th ch chnh sch khin vic so snh v hiu qu thu ht FDI Vit Nam v Trung Quc gp nhiu kh khn. Tuy nhin, c th khng nh rng, vic nhn bit nhng khc bit c bn trong hiu qu thu ht FDI gia hai quc gia s l mt

Nh nc

T nhn

FDI

Tc ng trc tip to ln ca vn FDI i vi tng trng kinh t Vit Nam va th hin nhng thnh cng nht nh trong chnh sch thu ht vn ca Vit Nam, s hp dn ca th trng ny, nhng mt kha cnh

N m 2008

hai khu vc c ng gp FDI rt cao cho s gi m v tham kho c ngha i Trung Quc u nm st vi cc tnh vi Vit Nam trong vic nhn nhn li vai tr ca khi doanh nghip FDI, hiu min ng. Vit Nam, s mt cn i v phn qu ca cc chnh sch ban hnh. b FDI cng chu tc ng r rt ca Trn c s , c th c nhng iu chnh iu kin a l v c im pht trin v chnh sch cho ph hp vi tnh hnh kinh t - x hi ca a phng. Nhn pht trin hin ti v c bit l tm chung, ng bng sng Hng (BSH), nhn chin lc n nm 2020. ng Bc (vi cc cng bin quan trng Vn FDI ng vai tr quan trng Qung Ninh v Hi Phng), ng trong tng hnh thnh vn Vit Nam. bng sng Cu Long (BSCL) v ng Vi t cch l lung tin bn ngoi, vn Nam B l nhng khu vc nhn c FDI ng vai tr quan trng trong s vn FDI vi t trng ni bt hn c. tng trng kinh t ca Vit Nam trong Nm 2009, t trng thu ht vn FDI bi cnh u t trong nc (c bit l ng k phn theo vng ca Vit Nam ca DNNN) t hiu qu. Trong hn 10 ln lt l: BSH 24,8%, ng Bc nm qua, ngun FDI lun chim khong 1,5%, Ty Bc: 0,3%, Bc Trung b 20% tng mc u t ton x hi Vit 9,9%, duyn hi Nam Trung b 11,8%, Nam. Nm 2008, con s ny l hn 30% Ty Nguyn 0,4%, ng Nam b 60,9%, v ng gp 15,5% GDP (dn theo: 11) BSCL 4,4% (xem thm: 5). 11 thng (biu 3). u nm 2010, t trng ny l: BSH Biu 3. C cu vn u t x hi 8,31%, ng Bc 19,52%, Ty Bc ca Vit Nam giai on 1996 2008 (%) 0,01%, Bc Trung b 10,89%, duyn hi (14, p.21) Nam Trung b 6,03%, Ty Nguyn 0,65%, ng Nam b 42%, BSCL 100% 12,56% (xem thm: 5). Nh vy, 80% nm 2010 hai cc tng trng kinh t ca Vit Nam (BSH + ng Bc 60% v ng Nam b + BSCL) chim ti 82,39% tng s FDI ng k ca 40% c nc. Con s ny tuy thp hn 20% mc 90,6% ca nm 2009 nhng r rng Vit Nam khng ch c hai va 0% la m cn c hai va FDI.

20 khc iu cn phn nh s l thuc ca nn kinh t Vit Nam vo vn nc ngoi. Cc ngun tin n, v cng c th rt i khi c ri ro, li cho quc gia bn a nhng thng tn. chnh l nhng g m Malaysia, Thailand, Indonesia, v.v tri qua trong khng hong ti chnh tin t 1997. Mc d, trong s cc quc gia , ch c Malaysia l c chung c im ph thuc vo vn FDI nh Vit Nam. T trng FDI ca Vit Nam giai on 1991 2007 l 5,9%, thm ch cn cao hn mc 4,3% ca quc gia th Malaysia (1977 1996) v cao hn rt nhiu so vi mc 1,1% ca Thailand (1976 1995) hay Indonesia (1977 1996) vn ch mc 0,9% (xem thm: 8). Trong giai on hu khng hong (2000 2006) t trng ny ca Vit Nam trung bnh l 4% GDP v cn cao hn vo cc nm 2007, 2008. ng gp ca FDI cho tng trng kinh t Trung Quc vi vai tr l ngun vn b sung trc tip khng mnh m/r nt nh trng hp Vit Nam. Trong sut giai on 24 nm (1981 2004), t trng ca vn u t nc ngoi (gm c u t gin tip v FDI) lun chim mt t trng rt nh trong tng mc u t ti sn c nh ton Trung Quc. Ngay trong giai on bng n v u t (1994 1997), t trng ny cng ch dao ng t 10 12%. Cha k c rt nhiu thi im t trng ny ch dao ng ngng 3 4%. Ti 90% vn u t vo ti sn c nh l ngun vn t thn ca Trung Quc. Mt im quan trng cn lu l do nhng chnh sch c th ca Trung Quc v li sut tn dng, thu ht u t, v.v nn mt phn trong s vn FDI khng phi l vn nc ngoi m l vn ca ngi Trung Quc (bao gm c nhng cng dn sng hai c khu

Thng tin Khoa hc x hi, s 2.2011

hnh chnh Hong Kong v Ma Cao). Mc d con s FDI vo Trung Quc tht n tng khi quc gia ny chim ti 18% dng vn FDI ton cu, nhng v bn cht 1/3 trong tng s vn FDI ny i ng vng chng l ngun vn trong nc, c chuyn qua Hong Kong v ti u t vo trong nc hng li t cc u i v thu - v thm 1/3 na t ngi Trung Quc di c v ch u t li vo Trung Quc (xem thm: 10). Bi l, trong khi li sut huy ng vn trong nc thp, u t nc ngoi li nhn c nhiu u i v mt chnh sch (nh chnh sch thu, chnh sch kinh doanh, chnh sch c s h tng, v.v), nn khng t ngi Trung Quc thot tin a tin ra bn ngoi ri sau u t tr li di v bc cng ty nc ngoi nhm hng cc u i ny. Trong mt kt qu nghin cu gn y (xem: 12), tc gi ch ra rng, u t ti sn c nh ton x hi ca Trung Quc c tc ng r rt n tng trng kinh t: t trng ca n trong GDP mi khi tng thm 1% th khin cho GDP thc t bnh qun tng thm 0,23%; t trng vn nh nc tng thm 1% c th khin GDP thc t bnh qun tng thm 0,22%; vn t nhn v FDI u khng c tc ng trc tip r rt n tng trng kinh t. u t ti sn c nh ca cc doanh nghip nh nc vn l ng lc tng trng chnh ca u t Trung Quc. Doanh nghip vn FDI ng vai tr quan trng trong vic gii quyt vic lm Vit Nam nhng khng r rt Trung Quc. Cng vi DNTN, doanh nghip FDI ang to ra 2/3 s lao ng trong khu vc doanh nghip. Mc d tc tng trng lao ng ca doanh nghip FDI suy gim nhng vn mc ln nht (18,4% nm 2006), cao hn

V vai tr ca vn FDI -

21 Vit Nam, doanh nghip FDI va ng gp tch cc cho tng trng xut khu ca Vit Nam nhng ng thi cng l nhn t lm tng thm ht thng mi. Do cng nghip ph tr ca Vit Nam cn rt km pht trin nn ti cc ngnh sn xut sn phm c gi tr gia tng cao, cc doanh nghip FDI Vit Nam phi nhp khu hu ht linh ph kin. Ngnh cng nghip c kh d c nhiu ngun nguyn liu nh qung, ng, ch, st... nhng ch c mt nh my sn xut ra thnh phm t nguyn liu st, trn 80% nguyn vt liu ng tu ph thuc vo vic nhp khu nh g, st, cch nhit, dy ng. Ngay c lnh vc sn xut hng u l dt may, nguyn ph liu nhp khu cng chim t l khng nh d ti nay t l ni a ha trung bnh ca ngnh trn 45% (xem thm: 23). nh gi v mc pht trin ngnh cng nghip ph tr ca Vit Nam, ng Jetsusaburo Hayashi, Ph ch tch T chc Xc tin thng mi Nht Bn (JETRO) ti thnh ph H Ch Minh cho rng, xt v t l ni a ha, Vit Nam vn ng sau mt s quc gia trong khu vc, trong c Thailand. iu ny s nh hng ln n kh nng cnh tranh ca nn kinh t Vit Nam. Ngoi ra, mt nguyn nhn lm tng chi ph nhp khu ca cc doanh nghip FDI Vit Nam l nhm trn thu v chuyn li nhun v nc bng cch nhp khu linh ph kin, my mc thit b t cng ty m vi gi trn tri. V vy, mc d gii quyt c mt lng lao ng ng k v ng gp cho tng trng xut khu nhng v lu di, s tn ti ca cc doanh nghip FDI Vit Nam khng thc y s pht trin ca cng nghip Vit Nam theo chiu su. Nhng ch li t doanh

so vi kinh t ngoi nh nc (7,7%), trong khi , kh nng to vic lm ca DNNN Vit Nam yu km hn rt nhiu (- 9,5% nm 2005 v - 6,8% nm 2006) (xem thm: 15). Tc tng trng lao ng ny khin t trng lao ng ca DNNN gim t gn 60% (nm 2000) xung cn 28% (nm 2006), t trng ca doanh nghip FDI tng t 11,53% (nm 2000) ln 21,52% (nm 2006). Cc doanh nghip FDI Vit Nam c th khin thm ht thng mi thm trm trng trong khi doanh nghip FDI Trung Quc gp phn lm tng thng d thng mi mt cch mnh m. S khc bit ny khng n t mc tiu hnh vi ca doanh nghip m bt ngun t s khc bit v c s kinh t v kh nng qun l. Cc doanh nghip FDI lm tng mc thng d thng mi chung ca Trung Quc bi chng khng nhng chim u th v lng (quy m) xut khu m cn c vai tr quan trng trong vic xut khu cc sn phm c gi tr gia tng cao (cc sn phm c hm lng cng ngh cao). Khc vi n v ging vi trng hp ca Nht Bn, Hn Quc, chnh sch cng nghip ca Trung Quc c hoch nh theo hng: ban u l chim th phn ca cc ngnh thm dng lao ng, sau chuyn sang lm ch cc ngnh thm dng v k thut. Trung Quc hin nay khng ch l cng quc xut khu hng gi r m thc s tr thnh mt nc ln v sn xut v xut khu hng ha c hm lng cng ngh cao. Trong giai on 1995 2005, doanh nghip FDI lun ng gp khong hn 80% vo xut khu sn phm c trnh cng ngh cao ca Trung Quc. Doanh nghip FDI ng vai tr ni bt trong vic to ra thng d cn cn thng mi cho Trung Quc.

22 nghip FDI ph thuc rt nhiu vo mi lin kt gia doanh nghip FDI v doanh nghip bn a (xem thm: 8). Cc ro cn i vi doanh nghip t nhn trong nc hn ch s pht trin ca cc ngnh cng nghip ph tr - nhng ngnh vn hng li nhiu t mi lin kt ny. V th, nu khng c mi lin kt vng chc v lu bn vi cc nh sn xut, cung ng (linh ph kin) trong nc, th khi chi ph lao ng ti Vit Nam tng ln, cc doanh nghip FDI s khng cn ng c li Vit Nam. Hoc cc doanh nghip ny s chuyn sang mt hnh thc kinh doanh mi nh hin tng chuyn thnh doanh nghip phn phi nhp khu gn y. Nm 2007, Sony Vit Nam tuyn b dng sn xut ti Vit Nam. Theo chn Sony, cc tp on ln ca nc ngoi nh: Canon, Brother, Sharp hay Nissan, LG, Samsung gi u hoc ang ro rit thnh lp cc cng ty phn phi, nhp khu nhm tiu th cc sn phm ca h ti th trng Vit Nam. Tnh trng ny c B Cng thng coi l ng bo ng bi nhiu doanh nghip FDI thay v sn xut ti Vit Nam li ang chuyn sang nhp khu v bn li ly li. Nm 2008 khi FDI nhp khu hn 1 t USD, nhng nm 2009 tng vt ln 4 t USD, tc l chim ti 30% kim ngch nhp khu ca Vit Nam (xem thm: 25). Nhn chung, hiu ng lan ta k thut (Technology Spillover Effect) m doanh nghip FDI Vit Nam to ra rt khng ni bt. Sau hng chc nm thu ht FDI v t c nhng hiu qu bc u v quy m vn, to vic lm v.v, mc chuyn giao cng ngh ca doanh nghip FDI cho doanh

Thng tin Khoa hc x hi, s 2.2011

nghip Vit Nam cng nh hiu ng lan ta k thut m cc doanh nghip ny to ra khng thc s r nt. Trong c cu xut khu hng cng nghip ca Vit Nam, t trng ca cc sn phm cng nghip thp v ti nguyn th vn cn rt ln. T trng ny ca Vit Nam, trong khu vc ng Nam , ch thp hn Indonesia (dn theo: 11, tr.222). Nguyn nhn ca tnh trng hiu ng lan ta k thut Vit Nam km ni bt l do: th nht, doanh nghip FDI Vit Nam ch yu tp trung trong cc ngnh thm dng lao ng. ng ch , y phn ln l nhng lao ng ph thng di chun, nhng lao ng khng c k nng nhng ngi nhiu kh nng s phi nhn mc lng ti thiu. Mt bo co ca UNDP (15) cho thy i ph vi p lc tng tin lng danh ngha, hu ht cc cng ty may mc Vit Nam h thp tiu chun tuyn dng. Nm 2007, h nhn c nhng cng nhn khng bit ch v m lp xa m ch m bo cc cng nhn ny c c bn thng bo an ton v cc ch dn c bn (dn theo: 11, tr.255). Th hai, cng nghip ph tr ca Vit Nam khng pht trin. Th ba, chnh sch kinh t thay th nhp khu (tng dn t l ni a ha) khng to ra p lc i mi cng ngh cho c doanh nghip bn a ln doanh nghip FDI. Ngoi ra, nh nhng phn tch phn sau, vic cc doanh nghip FDI khng hng vo lnh vc sn xut c cng ngh cao m chuyn hng sang cc ngnh siu li nhun (nh bt ng sn) cng l mt phn ca tnh trng ny. Mc d thc thi chnh sch ly th trng i k thut, nhng n tng trc gic l vn FDI vo Trung Quc cng ch yu tp trung vo cc ngnh

V vai tr ca vn FDI -

23 l c TFP thp hn so vi doanh nghip bn a. iu ny cho thy, mc d doanh nghip FDI xt cho cng c trnh pht trin khoa hc k thut v hiu sut sn xut cao hn so vi doanh nghip bn a nhng ch l s vt tri tng i. kim chng v gi thit s gia nhp ca cc ngun vn bn ngoi nng cao cng hot ng R&D ca Trung Quc, Yundan Gong v Gary H. Jefferson (nm 2007) kim nghim v nh hng ca FDI cng tnh, trong cng ngnh cng nghip phn v 3 i vi cng R&D. Kt qu nghin cu cho thy, cc doanh nghip FDI (khng bao gm doanh nghip Hng i Ma) qu thc c nh hng qua li vi hot ng R&D ca doanh nghip bn a, cui cng nng cao cng nghin cu. Khi nghin cu v ghi chp ca Cc quyn s hu tr tu quc gia Trung Quc (SIPO) Albert G. Z. Hu v Gary H. Jefferson (nm 2006) pht hin ra rng s tn ti ca doanh nghip FDI chnh l nhn t quan trng quyt nh vic cc doanh nghip bn a np n xin cp bng sng to sng ch (xem: 2). Do vy, hai tc gi kt lun rng, doanh nghip FDI trong khu vc cng nghip l mt lc lng quan trng thc y doanh nghip bn a ng k quyn s hu tr tu. Tuy doanh nghip FDI khng th hin vai tr tch cc nh k vng ca quc gia bn a trong vic pht trin khoa hc k thut nhng c mt b phn doanh nghip nc ngoi phn no th hin k vng Trung Quc l cc doanh nghip M. Nm 2000, M c 458 cng ty con Trung Quc, trong c nhng tn tui ni ting nh Motorola, IBM, Intel, Microsoft, Ford, General Motor. Trong giai on 1997

thm dng lao ng. Mc tp trung ca doanh nghip FDI vo cc ngnh thm dng lao ng v rt thm dng lao ng l 69% (i vi doanh nghip Hong Kong i Loan Ma Cao) v 58% (vi doanh nghip FDI khc) (xem thm: 13). L do doanh nghip FDI tp trung cc ngnh thm dng lao ng c th l do bn thn cc doanh nghip ny e ngi cng ngh ca h s b nh cp, hoc cng c th l do kh nng hp th k thut ca cc doanh nghip bn a Trung Quc c hn. Doanh nghip FDI c u th v khoa hc - k thut hoc cng ngh hn doanh nghip Trung Quc hay khng? Thot nhn, cu tr li tng nh rt n gin: C. Nhng s liu thng k cho thy i vi 533 mt hng thuc phn v 4 tr ln trong ngnh ch to ch bin (giai on 1998 2003), th 11,8% s doanh nghip FDI c hiu sut sn xut lao ng (labor productivity LP) thp hn so vi doanh nghip bn a (xem thm: 18). Nu tnh gp vi cc mt hng ch to ch bin phn v 4 vi cc mt hng nhm ngnh ny nhng l phn v 2 th trong s 37 ngnh thuc nhm ngnh ch to ch bin c 2 ngnh m LP ca doanh nghip FDI thp hn so vi doanh nghip Trung Quc. l cc ngnh: thi trang v cc hng thnh phm khc t si; da, gi da, hng thnh phm lm t lng v, v.v... Nu so snh da vo hiu sut sn xut ton yu t/hiu sut yu t tng hp (total factor productivity TFP), trong giai on 1998 2003, c 14% doanh nghip FDI thuc cc ngnh sn xut hng ch to ch bin phn v 4 tr ln c TFP thp hn so vi doanh nghip bn a (xem thm: 18). Nu tnh c cc ngnh ch to ch bin phn v 2 th doanh nghip FDI trong ngnh sn xut thuc

24 2000, t trng gia chi tiu cho R&D trong tng gi tr gia tng ca cc doanh nghip M tng t 1,1% ln 9,2% - cao hn rt nhiu so vi con s trung bnh 3,3% ca cc cng ty con ca M nc ngoi (dn theo: 2). Doanh nghip FDI Vit Nam ngy cng u t nhiu vo lnh vc dch v (bt ng sn) v ri b nhm ngnh cng nghip. Phn b vn FDI theo ngnh Vit Nam thay i theo thi gian. Xy dng l ngnh quan trng nht vo giai on u vi nh cao vo nm 1996. Cc ngnh nh ha cht, vt liu xy dng v thit b in c t trng vn FDI tng dn thi gian gn y. Gn 100% cc doanh nghip trong ngnh khai thc du ca Vit Nam l doanh nghip FDI, con s ny trong cc ngnh lp rp -t l 84%, in t 45%, dt may 41%, ha cht 38%, thp 32%, xi-mng, cao su, nha, lng thc v ung 25 30% (xem: 20). Nhng my nm tr li y, dch v v bt ng sn tr thnh ngnh nhn c nhiu vn FDI nht. Nm 2007, t trng vn ng k vo cc d n thuc lnh vc ny t 45,8%, cao gp i so vi mc 22% trong giai on 20 nm trc (xem thm: 11, tr.235). Song song vi xu hng ny, t nm 2010, vn FDI vo lnh vc cng nghip (ch yu l cng nghip gia cng v ch bin) c du hiu chng li iu c nhn thy t vi nm trc (2006 2007). C th s chuyn ra khi cng nghip ch tc ca vn FDI khng hon ton do nhu cu th trng, m cn do nhng tc ng ca chnh sch pht trin ngnh cng nghip ca Vit Nam cc ngnh cng nghip thay th nhp khu c u tin thu ht vn FDI hn cc ngnh hng ra xut khu

Thng tin Khoa hc x hi, s 2.2011

(dn theo: 26, tr.14). V lu di, nu khng ci thin c vic vn FDI tho chy khi khu vc cng nghip, nn kinh t Vit Nam vn trong tnh trng thiu nng v sn xut, s cng ln su vo cn bnh H Lan cc ngnh cng nghip c bn khng pht trin, nn kinh t khng c cc ngnh sn xut xng sng. Trong phn b ngnh, k t nm 1992, Trung Quc bt u m ca th trng trong nc mt cch c chn la cho nh u t nc ngoi. Trong cc ngnh dch v Trung Quc, bt ng sn l ngnh thu ht c nhiu FDI nht (trong bi cnh Chnh ph vn cha sn sng m ca khu vc ti chnh tin t). Nhng khc vi Vit Nam, vn FDI vo Trung Quc n nay ch yu vn tp trung vo cng nghip ch to ch bin. Trong tng vn u t FDI nm 2004 th khu vc cng nghip chim khong 75%, nng nghip ch chim 1,8%, cc ngnh s nghip cng cng chim 1,8%, cc ngnh dch v chim khong 23% (xem: 19). K t nm 1996, FDI vo lnh vc ch to lun chim trn 54% tng mc FDI. Trong thi gian 1996 2007, ngnh ch to tng cng chim 63,52% tng vn FDI. Nm 1996, FDI vo cng nghip ch to chim 67,39%, lin tri qua 3 nm st gim, nm 1999 l nm t l ny vo mc thp nht (56,6%); t 2002 2004 t trng ny li tng ln, nm 2004 t mc cao nht (70,95%). K t nm 2006, t trng FDI vo cc ngnh ch to bt u gim st mnh do nhng ni lng qun l ca Chnh ph Trung Quc i vi cc ngnh ti chnh ngn hng tin t - bo him v.v Nm 2007, lnh vc ngn hng Trung Quc bt u m ca, nh du ct mc mi trong tin trnh t do ha

V vai tr ca vn FDI -

25 bn ngoi (c trc tip v gin tip). Trn thc t, khng c quc gia no pht trin n nh li khng da vo vic pht trin i ng doanh nghip bn a hng hu. Trng hp ca Nht Bn, Hn Quc giai on ct cnh, trng hp ca Trung Quc hin nay u l minh chng sng ng cho vic chnh ph kt hp vi doanh nghip bn a hnh thnh nn cc qu m thp mt thut ng a thch ca cc nh hoch nh chnh sch Vit Nam. TI LIU THAM KHO 1. Barry Naughton. The Chinese Economy: Transitions and Growth. Cambridge, Mass: MIT Press, 2007. 2. Brandt L., Thomas G. Rawski (ch bin). Cng cuc chuyn i kinh t v i ca Trung Quc (ting Trung). Cch Tr, Nhn dn Thng Hi, 2009. 3. C. Coughlin, E. Segev. Foreign Direct Investment in China: A Spatial Econometric Study. World Economy, 21(1): 1 23, 2000. 4. Cng bo thng k pht trin kinh t - x hi nc CHND Trung Hoa nm 2009 (ting Trung). http://www.stats.gov.cn/tjgb/RMBj gb/qgRMBjgb 5. Cc u t nc ngoi. Bo co nhanh u t trc tip nc ngoi 11 thng nm 2010. S liu download t trang web Thi bo Kinh t Vit Nam, http://vneconomy.vn, 2010 6. David Dollar, Ngy Thng Tin. Ngun vn cha c tn dng trit . Tp ch Tin t v Pht trin IMF, s thng 6/2007. 7. D Diu Kit. 30 nm ngoi thng Trung Quc: 1978 2008. Tp

thng mi ca quc gia ny. Mc d vy, trong 15 ngnh thu ht nhiu FDI nht ca Trung Quc nm 2009, c 9767 doanh nghip hot ng trong lnh vc ch to ch bin, vi tng vn u t 46,77 t USD (trn tng s 55,58 t USD ca nhm ngnh cng nghip).
III. Nhng kt lun ch yu

Nhng kt lun ch yu t nghin cu ny, bao gm: 1. S tp trung ca doanh nghip FDI trong cc ngnh thm dng lao ng khin hiu ng lan ta k thut ca cc doanh nghip ny Vit Nam rt yu km. 2. S tp trung ca doanh nghip FDI trong cc ngnh thm dng lao ng lm chm qu trnh nng cao tin lng cho cng nhn vin Vit Nam. Bi l, gi tr gia tng t lao ng chn tay (lao ng gin n) lun t ngi lao ng vo tnh th bt li trong vic i hi c hng mc phn chia cao hn t li nhun doanh nghip. 3. S tp trung ca doanh nghip FDI trong cc ngnh thm dng lao ng kh lng h tr cng nghip Vit Nam pht trin theo chiu su v hin i. 4. Vic doanh nghip FDI chuyn t khu vc cng nghip sang bt ng sn v dch v lu tr cn phi c coi l mt dng u t ri ro i hi c kim sot cht ch. 5. S yu km ca cc ngnh cng nghip ph tr lm suy yu sc hp dn ca Vit Nam trong mt cc nh u t nc ngoi ng thi lm gim thiu ngay chnh tc ng tch cc ca doanh nghip FDI trong vic truyn b/chuyn giao cng ngh. 6. Hot ng u t ca Vit Nam ang ph thuc nhiu vo ngun vn

26 nghin cu chuyn ca Trung tm Nghin cu Kinh t Trung Quc, 2008. 8. Harvard University (John F. Kennedy School of Government) Chng trnh chu . Nguyn nhn su xa v mt c cu ca bt n v m. Chng trnh ging dy kinh t Fulbright, 2008. 9. Investment Surges. Chinese Oversea Investment Surges by 32 pc in 2006. www.chinaembassy.org/eng/xw/t289449.htm, 2007. 10. James Riedel. Nghin cu mi v tng trng kinh t Trung Quc: u t, to vn v ci cch. Trung Quc: i hc Bc Kinh, 2007. 11. Nguyn c Thnh (Ch bin). Kinh t Vit Nam 2008 Suy gim v thch thc i mi. H.: Tri Thc, 2009. 12. Phm S Thnh. Nghin cu din tin v ci cch doanh nghip nh nc ca Trung Quc (ting Trung), Lun n Tin s Kinh t, i hc Nam Khai, Thin Tn (Trung Quc), 2008. 13. Thm Qu Long. Nghin cu hiu qu FDI Trung Quc kho st bin chng i vi tng trng kinh t. Trung Quc: Tp on xut bn Th K Thng Hi, 2007. 14. United Nations. Investment Policy Review Viet nam. New York: 2008. 15. UNDP. Bo co nh gi hai nm thi hnh Lut Doanh nghip v Lut u t, 2008. 16. UNDP. Chnh sch cng nghip ca Vit Nam Thit k chnh sch pht trin bn vng, 2010.

Thng tin Khoa hc x hi, s 2.2011

17. V Thnh T Anh. Top 500 doanh nghip Vit - Mc ti nguyn th + c quyn d ngi chiu trn. http://dddn.com.vn/2010120610274 364cat44 18. Vng Linh, Cn. Nghin cu v tnh iu kin ca hiu ng lan ta hiu sut sn xut t doanh nghip vn u t nc ngoi trong ngnh ch to ch bin ca Trung Quc. Tp ch Kinh t hc, s 1 quyn 7, 2007. 19. World Bank. Nghin cu v vin cnh v chin lc tn dng vn FDI ca Trung Quc (ting Trung). Bo co nghin cu thng nin, s 39008, 2004. 20. World Bank. Kinh doanh Bo co pht trin Vit Nam 2006. 21. Biu xut khu khi doanh nghip FDI. Thi bo kinh t Vit Nam, ngy 8/9/2010, s 215, trang 1. 22. Bn cng ty du kh chung vn kinh doanh khch sn. http://dddn.com.vn/2010121002035 7498cat44/ 23. http://cafef.vn/20101211042756962 CA0/ti-le-noi-dia-hoa-qua-thap.chn 24. http://baodautu.vn/portal/public/vi r/baivietkinhtedautu/repository/coll aboration/sites%20content/live/vir/ web%20contents/chude/kinhtedautu /cohoidautu/9abb37517f000001000a 40acac4f538f 25. http://tintuc.xalo.vn/00436009020/Bung_no_nha_nhap_khau _phan_phoi_Bao_dong.html v vtv.vn 26. i dng ngun vn FDI. Bo u t, s 103, ngy 27/8/2010, trang 14.