Ch¬ng 2 biÕn d¹ng dÎo vµ c¬ tÝnh

- C¸c hµnh vi cña vËt liÖu (chñ yÕu lµ kim lo¹i) díi t¸c
dông cña lùc c¬ häc bªn ngoµi ( biÕn d¹ng dÎo vµ c¸c
®Æc trng cña nã) → rót ra nh÷ng nguyªn lý lµm cho vËt
liÖu trë nªn bÒn h¬n, cã c¬ tÝnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn
lµm viÖc vµ gia c«ng.
- §èi víi vËt liÖu, ®Æc biÖt lµ kim lo¹i, chñ yÕu sö dông
c¸c b¸n thµnh phÈm d¹ng d©y, thanh, h×nh, èng, tÊm,...
nhê biÕn d¹ng dÎo (c¸n) hoÆc qua rÌn ®Ó t¹o ph«i (cã
d¹ng gÇn gièng víi s¶n phÈm) tríc khi c¾t gät→ ViÖc kh¶o
s¸t biÕn d¹ng dÎo → hiÓu biÕt qu¸ tr×nh ®ã vµ lµm râ ®-
îc b¶n chÊt cña c¸c ®Æc trng c¬ tÝnh → cïng c¸c biÖn
ph¸p n©ng cao hoÆc kh¾c phôc nh÷ng hiÖu øng kh«ng
thuËn.
2.1. BiÕn d¹ng dÎo vµ ph¸ hñy
2.1.1. Kh¸i niÖm
Khi kÐo tõ tõ theo chiÒu trôc mét mÉu kim lo¹i trßn, dµi ta
®îc biÓu ®å kÐo → gäi lµ biÓu ®å t¶i träng (øng suÊt) -
biÕn d¹ng (h×nh 2.1).
- Khi t¶i träng ®Æt vµo nhá, F < F®h → ®é biÕn d¹ng (®é
gi·n dµi ∆l) tû lÖ bËc nhÊt víi t¶i träng, khi bá t¶i träng
biÕn d¹ng mÊt ®i. → biÕn d¹ng ®µn håi.
 H×nh 2.1. S¬ ®å biÓu ®å t¶i träng - biÕn d¹ng ®iÓn h×nh
cña kim lo¹i.

VD: díi t¶i träng F1 mÉu bÞ dµi thªm ®o¹n O1, bá t¶i
träng ®i → mÉu l¹i trë l¹i kÝch thíc ban ®Çu.
- Khi F > F®h , ®é biÕn d¹ng t¨ng nhanh theo t¶i träng, khi
bá t¶i träng → biÕn d¹ng kh«ng bÞ mÊt ®i mµ vÉn cßn l¹i
mét phÇn. → biÕn d¹ng dÎo.
VD: khi ®Æt t¶i träng Fa mÉu bÞ kÐo dµi theo ®êng Oea
→ bÞ dµi thªm ®o¹n Oa'', bá t¶i träng mÉu bÞ co l¹i theo
®êng song song víi Oe → cuèi cïng bÞ dµi thªm mét ®o¹n
Oa'→ biÕn d¹ng dÎo hay d, a'a'' lµ phÇn biÕn d¹ng ®µn
håi bÞ mÊt ®i sau qu¸ tr×nh.
- Nhê biÕn d¹ng dÎo → cã thÓ thay ®æi h×nh d¹ng, kÝch
thíc kim lo¹i t¹o nªn nhiÒu chñng lo¹i , ®¸p øng yªu cÇu
sö dông.
- NÕu F> Fb, trong kim lo¹i x¶y ra biÕn d¹ng côc bé (h×nh
thµnh cæ th¾t), sau ®ã, F gi¶m ®i mµ biÕn d¹ng vÉn
t¨ng (cæ th¾t hÑp l¹i) dÉn ®Õn ®øt vµ ph¸ hñy ë ®iÓm
c.
- Sù biÕn ®æi vÒ m¹ng tinh thÓ ë ba tr¹ng th¸i trªn ®îc
tr×nh bµy ë h×nh 2.2.
H×nh 2.2. S¬ ®å biÕn ®æi m¹ng tinh thÓ khi lÇn lît t¨ng t¶i

träng:
ban ®Çu (a), biÕn d¹ng ®µn håi (b), biÕn d¹ng dÎo (c), ph¸ hñy
(d).
+Khi biÕn d¹ng ®µn håi c¸c nguyªn tö chØ dÞch chuyÓn
®i kho¶ng c¸ch nhá (kh«ng qu¸ mét th«ng sè m¹ng). BiÕn
d¹ng ®µn håi x¶y ra do c¶ øng suÊt tiÕp lÉn øng suÊt
ph¸p.
+Khi biÕn d¹ng dÎo c¸c nguyªn tö dÞch chuyÓn ®i kho¶ng
c¸ch lín h¬n (qu¸ mét th«ng sè m¹ng) → bá t¶i träng nã
 trë vÒ vÞ trÝ c©n b»ng míi. BiÕn d¹ng dÎo chØ x¶y ra do
øng suÊt tiÕp vµ thêng x¶y ra b»ng c¸ch trît
+Khi biÕn d¹ng ®µn håi vµ dÎo lùc liªn kÕt gi÷a c¸c
nguyªn tö vÉn ®îc b¶o tån, cßn khi ph¸ hñy c¸c liªn kÕt
bÞ hñy ho¹i dÉn ®Õn ®øt rêi.
2.1.2. Trît ®¬n tinh thÓ
BiÕn d¹ng dÎo b¾t ®Çu tõ d¹ng ®¬n gi¶n nhÊt (hÇu
nh kh«ng gÆp trong thùc tÕ) lµ trît cña ®¬n tinh → më
réng cho ®a tinh thÓ.
§/n: Trît lµ sù chuyÓn dêi t¬ng ®èi gi÷a c¸c phÇn cña
tinh thÓ theo nh÷ng mÆt vµ ph¬ng nhÊt ®Þnh gäi lµ
mÆt vµ ph¬ng trît nh biÓu diÔn ë h×nh 2.3.
a. C¸c mÆt vµ ph¬ng trît
H×nh 2.3. S¬ ®å biÓu diÔn sù H×nh 2.4. C¸c mÆt vµ ph¬ng trît c¬ b¶n
trît: a.h×nh d¹ng ®¬n tinh thÓ cña kim lo¹i :
vµ m¹ng tinh thÓ tríc khi trît, a. lËp ph¬ng t©m khèi,
b. h×nh d¹ng ®¬n tinh thÓ vµ b. lËp ph¬ng t©m mÆt,
m¹ng tinh thÓ sau khi trît. c. c. lôc gi¸c xÕp chÆt.
 §/n: MÆt trît lµ mÆt (tëng tîng) ph©n c¸ch gi÷a hai
mÆt nguyªn tö dµy ®Æc nhÊt mµ theo ®ã sù trît x¶y ra.
- C¸c mÆt c¸c mËt ®é nguyªn tö cao nhÊt tho¶ m·n 2
®iÒu kiÖn:
+ Do mËt ®é nguyªn tö cao nhÊt ( kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c
nguyªn tö nhá nhÊt) → lùc liªn kÕt gi÷a c¸c nguyªn tö lín
nhÊt
+Do mËt ®é khèi kh«ng ®æi →kho¶ng c¸ch gi÷a 2 mÆt
nµy lín nhÊt → lùc liªn kÕt gi÷a chóng yÕu nhÊt→ dÔ bÞ
®øt → dÞch chuyÓn t¬ng ®èi víi nhau → liªn kÕt gi÷a
c¸c nguyªn tö ®èi diÖn nhau sÏ bÞ ®øt ®i (trong khi ®ã
liªn kÕt gi÷a c¸c nguyªn tö c¹nh nhau trong mçi mÆt vÉn
®îc b¶o toµn)
- Khi trît c¸c phÇn cña tinh thÓ sÏ dÞch chuyÓn t¬ng ®èi
víi nhau theo c¸c mÆt trît vµ trªn mÆt trît (ph¬ng cã mËt
®é lín nhÊt → liªn kÕt m¹nh nhÊt).
- Trît x¶y ra do sù kÕt hîp mét mÆt trît víi mét ph¬ng trît
→hÖ trît
- C¸c mÆt, ph¬ng xÝt chÆt nhÊt cña ba kiÓu m¹ng tinh
thÓ kim lo¹i thêng gÆp ®îc tr×nh bµy ë h×nh 2.4.
+ M¹ng lptk(A2): c¸c mÆt xÝt chÆt {110} →6 mÆt/ « c¬
së ph¬ng xÝt chÆt <111> →2ph¬ng /mÆt
 → 6x2=12 hÖ trît ( chÝnh )
+ +M¹ng lptm (A1): c¸c mÆt xÝt chÆt hä mÆt {111}
→4 mÆt ph¬ng xÝt chÆt <110> →3 ph¬ng /mÆt → A1
còng cã 12 ( 4 mÆt x 3 ph¬ng) hÖ trît chÝnh kh¸c nhau.

+ M¹ng lgxc (A3): mÆt xÝt chÆt (0001) →2 mÆ

cã 3 ph¬ng dµy xÝt chÆt /mÆt → cã 6 (2 mÆt x 3 ph-
¬ng) hÖ trît chÝnh kh¸c nhau.
víi sù trît cµng lín+ Ngoµi c¸c mÆt, ph¬ng trît chÝnh
kÓ trªn, trong thùc tÕ tinh thÓ cßn cã kh¶ n¨ng bÞ trît
theo c¸c mÆt, ph¬ng dµy ®Æc kh¸c kÐm dµy ®Æc h¬n.
+ Kim lo¹i cã sè hÖ trît cµng cao → cµng dÔ BD
+ Cïng hÖ trît, KL nµo cã sè ph¬ng trît lín h¬n →dÎo
h¬n
VD: m¹ng hÖ lËp ph¬ng dÔ biÕn d¹ng dÎo h¬n hÖ lôc
gi¸c. (Fe, Al, Ag, Au, Cu dÎo h¬n Zn)
Al,Au,Ag dÎo h¬n Feα
b. øng suÊt g©y ra trît
 BiÕn d¹ng dÎo do øng suÊt tiÕp trªn ph¬ng trît g©y ra
→ H·y tÝnh øng suÊt ®ã.

H×nh 2.5. Trît trong ®¬n tinh thÓ :

a. ®Þnh híng cña hÖ trît víi ngo¹i lùc,
b. tinh thÓ sau khi trît víi bËc thang biÕn d¹ng d (dÎo),
c. ®êng trît vµ d¶i trît trªn tæ chøc tÕ vi

XÐt trêng hîp ®¬n gi¶n nhÊt :

- KÐo ®¬n tinh thÓ theo chiÒu trôc (h×nh 2.5a)→ Lùc
kÐo F lµm víi ph¸p tuyÕn cña mÆt trît gãc χ vµ ph¬ng trît
®· cho gãc θ.
- NÕu mÆt c¾t ngang cña tinh thÓ cã diÖn tÝch S0
mÆt trît S cã diÖn tÝch = S0/cosχ vµ øng suÊt tiÕp trªn
ph¬ng trît lµ
 F F
τ= S
cosθ = S
cosθ cosχ,

trong ®ã: - F/S0 lµ øng suÊt quy íc σ0 - øng suÊt

ph¸p do ngo¹i lùc F t¸c dông lªn tiÕt diÖn ngang cña tinh
thÓ cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi, →
τ = σ 0 cosθ cosχ

§ã lµ ®Þnh luËt Schmid.

- Khi τ ≥ τth (x¸c ®Þnh ®èi víi tõng kim lo¹i) → trît míi x¶y
ra.
- τ phô thuéc vµo cosθ cosχ ®îc gäi lµ thõa sè Schmid.
- Trêng hîp χ = 90o hay θ = 90o → ngo¹i lùc song hay
vu«ng gãc víi mÆt trît → τ=0 →lóc nµy tinh thÓ bÞ ph¸
hñy mµ kh«ng x¶y ra biÕn d¹ng dÎo.
- øng suÊt tiÕp ®¹t cùc ®¹i τmax=1/2.σ0 khi θ = χ = 45o.
- HÖ trît ®Þnh híng thuËn lîi nhÊt: θ, χ gÇn 45o nhÊt (gi¸
trÞ tíi h¹n cña øng suÊt tiÕp ®¹t ®îc sím nhÊt) → sÏ trît tr-
íc, sau ®ã khi t¶i träng F t¨ng →c¸c hÖ Ýt thuËn lîi h¬n tr-
ît sau.
c. TÝnh dÔ trît - c¬ chÕ trît
- Thùc tÕ, c¸c kim lo¹i τt.h cã gi¸ trÞ rÊt nhá (vÝ dô víi Al
kho¶ng 1MPa) → nªn kim lo¹i rÊt dÔ trît (dÔ dµng BDD) víi
øng suÊt bÐ → cã ®é bÒn thÊp→ §iÒu nµy cã liªn quan
®Õn m¹ng tinh thÓ còng nh ®é hoµn thiÖn cña nã.
- Khi m¹ng tinh thÓ cã s¾p xÕp lý tëng (kh«ng cã lÖch),
khi trît tÊt c¶ nguyªn tö ë hai bªn mÆt trît b¾t buéc ph¶i
dÞch chuyÓn ®ång thêi → øng suÊt tiÕp rÊt lín (tÝnh to¸n
G
τt.h ≈ 2π
, trong ®ã G lµ m«®un trît) →m« h×nh trît lµ trît

cøng → τt.h t¬ng øng víi ®é bÒn lý thuyÕt.

- M¹ng tinh thÓ thùc tÕ (cã chøa lÖch), trît x¶y ra víi øng
suÊt nhá h¬n rÊt nhiÒu lÇn, trît x¶y b»ng chuyÓn ®éng
cña lÖch:
+Khi cã lÖch biªn (h×nh 2.6) c¸c nguyªn tö ë hai bªn b¸n
mÆt bÞ x« lÖch ®µn håi ®èi xøng (øng suÊt hai bªn c©n
b»ng nhau) →b¸n mÆt nµy rÊt dÔ dÞch chuyÓn ®i mét
kho¶ng c¸ch nhá khi cã lùc t¸c dông.
VD: cã øng suÊt τ t¸c dông ( h×nh vÏ), b¸n mÆt sÏ dÞch
chuyÓn mét kho¶ng c¸ch nhá sang ph¶i vµ liªn kÕt ®îc víi
nöa hµng däc nguyªn tö ë phÝa díi thµnh mÆt tinh thÓ míi
→b¸n mÆt míi t¹o thµnh vµ dÞch chuyÓn dÇn qua ph¶i
cho ®Õn khi b¸n mÆt tho¸t ra khái bÒ mÆt tinh thÓ→ t¹o
ra ë ®ã bËc thang nguyªn tö.

H×nh 2.6. M« h×nh trît trong m¹ng tinh thÓ thùc tÕ (cã lÖch
biªn).

→ Nh vËy ë tõng thêi ®iÓm chØ cã mét sè nguyªn tö h¹n

chÕ tham gia trît, chuyÓn ®éng gièng nh ch¹y tiÕp
søc, do ®ã chØ ®ßi hái øng suÊt tiÕp nhá,
G
theo tÝnh to¸n τt.h ≈ 8.10 3 → 8.10 4 , t¬ng øng ®îc gäi lµ

®é bÒn thùc tÕ (nhá h¬n ®é bÒn lý thuyÕt tõ 100 ®Õn

1000 lÇn). → Râ rµng tiÒm n¨ng vÒ ®é bÒn cña vËt liÖu
nãi chung vµ kim lo¹i nãi riªng lµ rÊt lín, së dÜ cha khai
th¸c ®îc bao nhiªu lµ do tån t¹i lÖch vµ c¸c khuyÕt tËt
m¹ng mµ khoa häc cha t×m ®îc gi¶i ph¸p lo¹i trõ mét
c¸ch h÷u hiÖu.
2.1.3. Trît ®a tinh thÓ
Trong thùc tÕ, biÕn d¹ng dÎo lu«n lu«n lµ trît ®a tinh thÓ.
a. §Æc ®iÓm
1) C¸c h¹t bÞ biÕn d¹ng kh«ng ®Òu. Ngay c¶ ®èi víi kim
lo¹i nguyªn chÊt c¸c h¹t cã m¹ng tinh thÓ gièng nhau nhng
cã ®Þnh híng mÆt vµ ph¬ng kh¸c nhau→ chóng sÏ bÞ trît
kh¸c nhau: h¹t ®Þnh híng thuËn lîi → trît tríc víi øng suÊt
bÐ, h¹t cã ®Þnh híng kh«ng thuËn lîi → trît sau víi øng
suÊt lín h¬n, (cã h¹t kh«ng thÓ trît ®îc)
2) Cã tÝnh ®¼ng híng. Do sù ®Þnh híng ph¬ng vµ mÆt
cña c¸c h¹t ngÉu nhiªn → kÕt qu¶ thö theo ph¬ng nµo
còng gièng nhau (tÝnh ®¼ng híng). TÝnh chÊt nhËn ®îc
lµ trung b×nh tÝnh chÊt cña h¹t theo ph¬ng ®ã
3) Cã ®é bÒn cao h¬n. C¸c h¹t kh«ng rêi r¹c mµ g¾n bã
víi nhau qua vïng biªn giíi h¹t. Vïng biªn h¹t cã m¹ng tinh
thÓ s¾p xÕp kh«ng trËt tù rÊt khã t¹o nªn mÆt vµ ph¬ng
trît → gièng nh líp vá cøng c¶n trît→ do cã nhiÒu c¶n trë
®Ó trît ®îc ph¶i t¸c dông lùc cao h¬n→ ®é bÒn cao h¬n
®é bÒn trung b×nh cña ®¬n tinh thÓ.
4) H¹t cµng nhá ®é bÒn vµ ®é dÎo cµng cao.
Do h¹t nhá cã tæng diÖn tÝch biªn h¹t lín h¬n→ sÏ c¶n trît
m¹nh h¬n → t¨ng ®é bÒn.
- §ång thêi h¹t nhá → nhiÒu h¹t cã ®Þnh híng thuËn lîi víi
sù trît → dÎo t¨ng lªn.
HiÖu øng nµy rÊt quan träng: t¨ng c¶ ®é bÒn lÉn ®é dÎo
nªn lµm t¨ng m¹nh ®é dai, vËt liÖu khã bÞ ph¸ hñy gißn→
u viÖt h¬n h¼n h¹t lín→ trong chÕ t¹o c¬ khÝ, luyÖn kim
→ yªu cÇu ®¹t h¹t nhá.
b. Tæ chøc vµ tÝnh chÊt cña kim lo¹i sau khi biÕn
d¹ng dÎo
BiÕn d¹ng dÎo lµm thay ®æi rÊt m¹nh tæ chøc, tÝnh chÊt ,
®Æc biÖt lµ c¬ tÝnh.
1) Trong vµ sau khi trît m¹ng tinh thÓ ë xung quanh mÆt
trît bÞ x« lÖch→ c¸c h¹t bÞ biÕn d¹ng kh«ng ®Òu, cã
khuynh híng bÞ kÐo dµi, bÑt ra theo ph¬ng biÕn d¹ng.
VD: + Víi ®é biÕn d¹ng ε lín (40 ÷ 50%) → h¹t bÞ ph©n
nhá ra, c¸c t¹p chÊt vµ pha thø hai bÞ nhá vôn ra, kÐo dµi
ra t¹o nªn thí
+ ε =70 ÷ 90% (Ýt gÆp) c¸c h¹t bÞ quay ®Õn møc c¸c
mÆt vµ ph¬ng cïng chØ sè cña chóng trë nªn song song
víi nhau (h×nh 2.7) → cÊu tróc textua →¸p dông kh¸ réng
r·i cho thÐp kü thuËt ®iÖn ®Ó lµm gi¶m tæn thÊt tõ
trong c¸c biÕn thÕ.

H×nh 2.7. Hai d¹ng textua biÕn d¹ng trong vËt liÖu tõ
mÒm:
a. Fe-Si, textua { 110 } < 100 >, b. Fe-Ni, textua
{ 100 } < 100 >.
2) Sau BD dÎo trong kim lo¹i tån t¹i øng suÊt d do x« lÖch
m¹ng vµ BD kh«ng ®Òu gi÷a c¸c h¹t.
øng suÊt bªn trong cã h¹i cho c¬ tÝnh, song còng cã tr-
êng hîp ngêi ta cè ý t¹o nªn líp øng suÊt nÐn d → n©ng
cao giíi h¹n mái (l¨n Ðp, phun bi ë b/m chi tiÕt)
3) Sau BD dÎo, do m¹ng tinh thÓ bÞ x« lÖch, c¬ tÝnh kim
lo¹i thay ®æi rÊt m¹nh theo híng:
- t¨ng ®é cøng ,
- t¨ng ®é bÒn (σ®h vµ σ0,2 t¨ng m¹nh h¬n)
→ cã xu híng biÕn cøng, hãa bÒn, lµm gi¶m dé dÎo vµ
®é dai, →cã xu híng biÕn gißn →HiÖn tîng gäi lµ hãa bÒn
biÕn d¹ng
VD : BiÕn d¹ng dÎo cã thÓ lµm t¨ng σ, ®é cøng tõ 1,5 - 3
lÇn, σch 3 - 7 lÇn. C¸c vËt liÖu víi m¹ng A1 (Feγ, Al ;Cu…. cã
hiÖu øng hãa bÒn biÕn d¹ng m¹nh h¬n) → nªn thêng ®îc
¸p dông nhiÒu theo).

Ngoµi lµm thay ®æi c¬ tÝnh, biÕn d¹ng dÎo còng lµm
thay ®æi lý, hãa tÝnh trong ®ã ®¸ng chó ý lµ:
- lµm t¨ng ®iÖn trë (tr¸nh biÕn cøng d©y ®ång ,
nh«m),
- lµm gi¶m m¹nh tÝnh chèng ¨n mßn.
2.1.4. Ph¸ hñy
- Ph¸ hñy lµ d¹ng h háng trÇm träng nhÊt, kh«ng thÓ
kh«i phôc söa ch÷a ®îc, g©y tæn thÊt nghiªm träng
vÒ kinh tÕ vµ cã thÓ g©y hËu qu¶ vÒ sinh m¹ng.
- C¬ chÕ chung lµ: tríc hÕt bao giê còng xuÊt hiÖn vÕt
nøt tÕ vi ®Çu tiªn ë trªn bÒ mÆt hay ë s©u bªn
trong, tiÕp theo vÕt nøt ®ã ph¸t triÓn lªn råi cuèi
cïng míi dÉn ®Õn t¸ch ®øt, rêi.
- XÐt sù ph¸ hñy trong nh÷ng ®iÒu kiÖn t¶i träng kh¸c
nhau.
a.Trong ®iÒu kiÖn t¶i träng tÜnh

-T¶i träng tÜnh lµ t¶i träng t¸c dông (®Æt vµo) mét
c¸ch chËm ch¹p, ªm, tøc t¨ng lªn tõ tõ. Cã hai d¹ng
ph¸ hñy: gißn vµ dÎo.
Ph¸ hñy gißn vµ ph¸ hñy dÎo
- Tïy theo vïng gÉy cã tiÕt diÖn biÕn ®æi hay kh«ng
mµ ph©n biÖt hai d¹ng nµy:
+ Ph¸ hñy kÌm theo biÕn d¹ng dÎo víi møc ®é râ rÖt →
vïng gÉy vì cã tiÕt diÖn biÕn ®æi ®îc gäi lµ ph¸ hñy
dÎo
+ Ph¸ huû kÌm theo biÕn d¹ng dÎo kh«ng râ rÖt → vïng
gÉy vì cã tiÕt diÖn hÇu nh kh«ng biÕn ®æi ®îc gäi
lµ ph¸ hñy gißn.
H×nh 2.9. C¸c d¹ng mÆt
g·y khi ph¸ hñy :
a) RÊt dÎo
b) VL dÎo
c) DÎo thÊp
d) Gißn

- Ph¸ hñy gißn lµ lo¹i kh«ng dù b¸o (kh«ng thÓ biÕt tríc tõ
c¸c biÓu hiÖn bªn ngoµi) → rÊt nguy hiÓm
- Ph¸ hñy dÎo ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt chËm , cÇn nhiÒu
n¨ng lîng, trong khi ®ã ph¸ hñy gißn ph¸t triÓn víi tèc ®é
rÊt lín (kho¶ng 1000m/s), chØ cÇn n¨ng lîng nhá.
- Ph¸ hñy ë d¹ng nµo chñ yÕu :
+ phô thuéc lo¹i vËt liÖu: vËt liÖu dÎo (thÐp) thêng bÞ ph¸
hñy dÎo, cßn vËt liÖu gißn (gang) thêng bÞ ph¸ hñy gißn.
+ ngoµi ra cßn phô thuéc vµo nhiÖt ®é vµ tèc ®é ®Æt
t¶i träng : khi h¹ thÊp nhiÖt ®é vµ t¨ng tèc ®é ®Æt t¶i
träng → vËt liÖu dÎo bÞ ph¸ hñy gißn.
→kh¸i niÖm gißn - dÎo chØ lµ quy íc.
-C¸c yÕu tè tËp trung øng suÊt nh vÕt khÝa, nøt, tiÕt diÖn
thay ®æi ®ét ngét lµm øng suÊt côc bé t¨ng vät vµ ¬b
gi¶m m¹nh→vËt liÖu cã xu híng ph¸ hñy gißn.
C¬ chÕ ph¸ hñy
- Theo c¬ chÕ t¹o mÇm nøt vµ mÇm nøt ph¸t triÓn dÉn
®Õn t¸ch rêi, tuÇn tù theo n¨m giai ®o¹n sau:
1) h×nh thµnh vÕt nøt ( tÕ vi ),
2) vÕt nøt tÕ vi ph¸t triÓn ®Õn kÝch thíc díi tíi h¹n,
3) vÕt nøt tÕ vi ph¸t triÓn ®¹t ®Õn kÝch thíc tíi h¹n,
4) vÕt nøt tíi h¹n ph¸t triÓn nhanh,
5) nøt chÊm døt vµ g·y rêi,
trong ®ã c¸c giai ®o¹n 1,2 vµ 4 ®îc coi lµ quan träng
nhÊt
- VÕt nøt tÕ vi cã thÓ lµ cã s½n nh rç co, bät khÝ, nøt khi
kÕt tinh, c¸c pha cã ®é bÒn qu¸ thÊp nh grafit trong
gang..., chóng ®ãng vai trß cña mÇm khi ph¸ hñy.
- Trong qu¸ tr×nh biÕn d¹ng dÎo, lÖch ph¸t sinh thªm
(bëi nguån Frank - Read) vµ chuyÓn ®éng trªn mÆt
trît vµ bÞ nghÏn l¹i ë c¸c c¶n trë (biªn h¹t, pha thø
hai) ( h×nh 2.11) : c¸c lÖch biªn cïng dÊu s¸t nhau t¹o
nªn mét kho¶ng trèng ngay díi c¸c b¸n mÆt→ nøt
ph¸t triÓn.
- Sù ph¸ hñy hoµn toµn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng ph¸t
triÓn cña vÕt nøt tÕ vi : khi kÝch thíc nøt tÕ ≤ kÝch
thíc tíi h¹n →kh«ng ph¸t triÓn
 - Khi kÝch thíc ≥kt tíi h¹n →ph¸t triÓn: nÕu vÕt nøt
®Çu tiªn theo ph¬ng vu«ng gãc víi lùc t¸c dông →s
cÇn thiÕt ®Ó ph¸t
triÓn cµng nhá

H×nh 2.11. Sù chuyÓn ®éng vµ tÝch tô lÖch tr­íc c¸c c¶n trë.

b. Trong ®iÒu kiÖn t¶i träng thay ®æi theo chu

kú ( ph¸ huû mái)

* §Æc ®iÓm:

+ Gi¸ trÞ vµ dÊu cña s thay ®æi theo chu kú

+ Ph¸ hñy sau thêi gian dµi vµ t¬ng ®èi dµi ( > 107 ÷ 108
chu kú ) → ph¸ hñy mái (nh cÇu, trôc, b¸nh r¨ng chÞu t¶i
träng kh«ng lín (<< ¬0,2)
+ MÆt g·y ë chç ph¸ hñy mái cã nh÷ng nÐt ®Æc biÖt: nã
hÇu nh kh«ng biÕn d¹ng vµ cã ba vïng râ rÖt :

Vïng 1 rÊt nhá s¸t víi bÒ mÆt lµ nøt ®Çu tiªn

vïng 2 (vïng mái) lµ vïng nøt ph¸t triÓn chËm ch¹p tõ bÒ

mÆt vµo bªn trong, cã bÒ mÆt nh½n, ph¼ng víi nh÷ng
d¶i ph©n c¸ch c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña vÕt nøt.

Nøt ph¸t triÓn tõ tõ cho ®Õn khi tiÕt diÖn cßn rÊt nhá →
øng suÊt t¸c dông trªn nã rÊt lín g©y ra ph¸ hñy tøc thêi
lµ vïng 3 (vïng g·y) cã h×nh d¹ng ®Æc trng nh ph¸ hñy
gißn hoÆc dÎo.

- C¬ chÕ : ph¸ hñy mái còng xuÊt ph¸t tõ vÕt nøt ®Çu
tiªn (thêng ë trªn bÒ mÆt, chÞu øng suÊt kÐo → max), t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù t¹o thµnh vµ ph¸t triÓn vÕt
nøt.

+ VÕt nøt tÕ vi trªn bÒ mÆt cã thÓ lµ cã s½n nh rç co,

bät khÝ, t¹p chÊt, xíc, låi lâm; → t¨ng ®é bãng bÒ mÆt
khi gia c«ng c¾t cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®Ó chèng ph¸ hñy
mái.

+Nøt cã thÓ sinh ra díi t¸c dông cña t¶i träng thay ®æi
theo chu kú:

nöa chu kú ®Çu mÉu chÞu kÐo, lÖch dÞch chuyÓn trªn
mÆt trît, tho¸t ra ë bÒ mÆt → t¹o ra ë ®ã bËc thang nhá,
nöa chu kú tiÕp theo mÉu chÞu nÐn, lÖch chuyÓn dêi ng-
îc l¹i lµm bËc thang cò mÊt ®i, bÒ mÆt b»ng ph¼ng nh
cò → Qu¸ tr×nh cø x¶y ra nh vËy cho ®Õn khi sù trë vÒ
kh«ng hoµn toµn nh cò → chç bËc thang cò cã mét hâm
s©u b»ng th«ng sè m¹ng → vÕt nøt ®Çu tiªn.

2.2. C¸c ®Æc trng c¬ tÝnh th«ng thêng vµ ý nghÜa

- C¬ tÝnh cña vËt liÖu → biÓu thÞ b»ng c¸c ®Æc trng c¬
häc →cho biÕt kh¶ n¨ng chÞu t¶i cña vËt liÖu trong c¸c
®iÒu kiÖn kh¸c nhau→lµ c¬ së cña c¸c tÝnh to¸n søc
bÒn, kh¶ n¨ng sö dông vµo mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh vµ
®Ó so s¸nh c¸c lo¹i vËt liÖu víi nhau.

- §îc x¸c ®Þnh trªn c¸c mÉu chuÈn vÒ h×nh d¹ng, kÝch
thíc →cho trong c¸c s¸ch tra cøu nªn rÊt tiÖn lîi cho sö
dông.

- Khi sö dông c¸c sè liÖu c¬ tÝnh cÇn chó ý:

+ vËt liÖu hoµn toµn nh nhau nhng mÉu chuÈn kh¸c nhau
vÒ h×nh d¹ng, kÝch thíc → th× c¬ tÝnh ®o ®îc vÉn kh¸c
nhau→ mÉu lín bao giê còng cho c¬ tÝnh thÊp h¬n do x¸c
suÊt cã khuyÕt tËt cao h¬n.
+ §iÒu kiÖn thö mÉu nãi chung lµ ®¬n gi¶n h¬n so víi
thùc tÕ lµm viÖc cña chi tiÕt
→ ngµy nay cã xu híng thö nghiÖm trong c¸c ®iÒu kiÖn
gÇn gièng hay gièng hoµn toµn víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc
cña chi tiÕt m¸y → sè liÖu chÝnh x¸c song rÊt khã thùc
hiÖn : ThiÕt bÞ lín, phøc t¹p, τ thö kÐo dµi.
+ MÉu chuÈn kh«ng ph¶n ¶nh ®óng 100% kh¶ n¨ng cña
chi tiÕt thùc, → cã nh÷ng hiÖu chØnh cÇn thiÕt vµ lµ c¬
së ®¸ng tin cËy nhÊt ®Ó suy ®o¸n, tÝnh to¸n khi chän
lùa vËt liÖu vµ thiÕt kÕ.
C¸c chØ tiªu bao gåm:

2.2.1. §é bÒn (tÜnh)

- §é bÒn lµ tËp hîp c¸c ®Æc trng c¬ häc ph¶n ¸nh søc
chÞu ®ùng t¶i träng c¬ häc tÜnh cña vËt liÖu

- X¸c ®Þnh b»ng øng suÊt quy íc cña t¶i träng g©y ra c¸c
®ét biÕn vÒ h×nh häc cho mÉu ®o.

- Tïy theo d¹ng cña t¶i träng t¸c dông ngêi ta ph©n biÖt
®é bÒn kÐo, nÐn, uèn, xo¾n...

- Th«ng thêng c¸c sè liÖu ®o cho ®é bÒn vµ ®é dÎo lµ do

thö kÐo nªn kh«ng cÇn ph¶i ghi chó g× c¶, trong c¸c tr-
êng hîp cßn l¹i ®Òu ph¶i ghi chó lo¹i thö g× (nÐn hay uèn
hay xo¾n ...).
a. C¸c chØ tiªu
- §¬n vÞ : theo ®¬n vÞ cña øng suÊt: kG/mm2, Pa, MPa,
N/mm2, psi, ksi (trong c¸c s¸ch thêng dïng MPa, TCVN hiÖn
hµnh vÉn dïng kG/mm2).

1 kG/mm2 ≈ 10MPa ≈ 1,45ksi (1ksi =

103psi. )

(Hoa kú, Anh dïng hÖ riªng lµ psi)

1. Giíi h¹n ®µn håi ¬®h : lµ øng suÊt lín nhÊt t¸c dông lªn
mÉu khi bá t¶i träng mÉu kh«ng bÞ thay ®æi h×nh d¹ng
vµ kÝch thíc

V× rÊt khã x¸c ®Þnh ®îc ®iÒu nµy → quy ®Þnh t¹o ra
®é ®é biÕn d¹ng d lµ 0,01-0,05% cña chiÒu dµi ban ®Çu
→ ký hiÖu lµ ¬0,01 hay ¬0,05 →

c«ng thøc:
Fdh F0, 01 F0,05
σ dh = Mpa, hay σ 0,01 = Mpa, hay σ 0,05 = Mpa,
S0 S0 S0

trong ®ã:- F®h , F0,01, F0,05 - lÇn lît lµ t¶i träng ( lùc ) kÐo
øng víi ®o¹n n»m ngang trªn biÓu ®å kÐo vµ g©y nªn
biÕn d¹ng d rÊt nhá 0,01% hay 0,05%, tÝnh theo N,

So - diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ban ®Çu cña mÉu, tÝnh
theo mm2.
2. Giíi h¹n ch¶y vËt lý σch lµ øng suÊt t¹i ®ã vËt liÖu bÞ "
ch¶y ", tøc lµ øng suÊt bÐ nhÊt b¾t ®Çu g©y nªn biÕn
d¹ng dÎo

- thêng ®îc x¸c ®Þnh øng víi ®o¹n n»m ngang trªn biÓu
®å kÐo. §èi víi ®a sè kim lo¹i vµ hîp kim thêng kh«ng cã
®o¹n n»m ngang nµy nªn thêng dïng giíi h¹n ch¶y quy íc.

Giíi h¹n ch¶y quy íc σ0,2 lµ øng suÊt díi t¸c dông cña nã
sau khi bá t¶i träng mÉu bÞ biÕn d¹ng d lµ 0,20% cña

F0, 2
chiÒu dµi ban ®Çu σ 0, 2 =
S0

MPa

trong ®ã:

- F0,2 - t¶i träng ( lùc ) kÐo øng víi t¹o ra ®é biÕn d¹ng d lµ
0,20% cña chiÒu dµi ban ®Çu cña mÉu, N.

3. Giíi h¹n bÒn ¬b lµ øng suÊt cao nhÊt g©y ra biÕn d¹ng
côc bé råi dÉn ®Õn ph¸ hñy

Fb
σb = MPa
S0

trong ®ã:

- Fb - t¶i träng ( lùc ) kÐo cao nhÊt trªn biÓu ®å kÐo, N.

VD: +σ®h quan träng ®èi víi lßxo, nhÝp v× khi lµm viÖc >
¬®h → vËt liÖu mÊt ®µn håi hoµn toµn

+σch rÊt quan träng víi c¸c chi tiÕt l¾p ghÐp, kh«ng cho
phÐp lµm viÖc > ¬0,2 → vËt liÖu bÞ biÕn d¹ng dÎo

+ c¸c kÕt cÊu th«ng thêng ®îc tÝnh to¸n trªn c¬ së cña
¬b chØ víi yªu cÇu kh«ng bÞ g·y, vì.

b. C¸c yÕu tè ¶nh hëng

- §é bÒn ®îc coi nh chØ tiªu c¬ tÝnh quan träng nhÊt.

- N©ng cao ®é bÒn trong khi vÉn b¶o ®¶m tèt ®é dÎo,
®é dai lµ ph¬ng híng chñ yÕu cña vËt liÖu häc v× tháa
m·n ®îc c¸c yªu cÇu kinh tÕ - kü thuËt quan träng nhÊt:
- t¨ng kh¶ n¨ng chÞu t¶i,
- t¨ng tuæi thä,
- gi¶m nhÑ khèi lîng vËt liÖu sö dông,
→ ®Ó t¹o ra c¸c m¸y mãc, kÕt cÊu m¹nh h¬n, bÒn h¬n rÎ
vµ nhá gän h¬n.

1. Nguyªn lý n©ng cao ®é bÒn:

- C¶n trë chuyÓn ®éng cña lÖch khi trît b»ng c¸ch gi¶m
hoÆc t¨ng mËt ®é lÖch.

- Sù phô thuéc ®é bÒn vµo mËt ®é lÖch ( h×nh 2.16):

C¸c kim lo¹i nguyªn chÊt ë tr¹ng th¸i ñ cã mËt ®é lÖch
thÊp nhÊt, vµo kho¶ng 108cm-2 (tøc trong 1cm3 cã 108cm
trôc lÖch) vµ cã ®é bÒn thÊp nhÊt : lÖch cã tÝnh dÔ trît,
víi mËt ®é nh vËy chóng dÔ trît nhÊt tøc trît víi øng suÊt
bÐ nhÊt→ ®é bÒn thÊp nhÊt.

- <108cm-2 → ®é bÒn t¨ng lªn rÊt m¹nh do gi¶m nguån

ph¸t sinh trît vµ nÕu kh«ng cã lÖch (m¹ng tinh thÓ lý t-
ëng) ®é bÒn sÏ ®¹t ®îc ®é bÒn lý thuyÕt

VD: ®¬n tinh thÓ d¹ng sîi (r©u, whisker) rÊt m¶nh (dµy
0,5 ÷ 2 µm, dµi 2 ÷ 10mm( chÕ t¹o b»ng ph¬ng ph¸p ®Æc
biÖt - ngng tô tõ tr¹ng th¸i h¬i trong phßng thÝ nghiÖm)
víi rÊt Ýt lÖch cã ®é bÒn gÇn tíi lý thuyÕt.

σ cña tinh thÓ d¹ng sîi Fe lµ 13000MPa, Fe kü thuËt ;

250MPa
 ×nh 2.16. Sù phô thuéc cña giíi h¹n bÒn vµo mËt ®é
lÖch: 1. ®é bÒn lý thuyÕt,
2. ®¬n tinh thÓ d¹ng sîi (r©u),
3. kim lo¹i nguyªn chÊt, ñ,
4. hîp kim, biÕn d¹ng, nhiÖt luyÖn.

- Trong thùc tÕ chØ cã thÓ t¨ng ®é bÒn b»ng c¸ch t¨ng

mËt ®é lÖch lªn qu¸ giíi h¹n kÓ trªn. Khi lµm cho mËt ®é
lÖch t¨ng lªn, lÖch trë nªn qu¸ dµy ®Æc, c¸c trôc lÖch
giao nhau t¹o nªn c¸c chèt rÊt æn ®Þnh c¶n trë m¹nh
chuyÓn ®éng cña lÖch → muèn g©y trît ph¶i t¸c dông
øng suÊt lín h¬n → ®é bÒn t¨ng lªn. (mËt ®é lÖch lªn
tíi gi¸ trÞ 109 ÷ 1012cm-2)

c. C¸c biÖn ph¸p hãa bÒn vËt liÖu

BiÕn d¹ng dÎo.

- DËp, gß, uèn, gËp, kÐo, c¸n t¹o nªn biÕn cøng mµ ®é
cøng ®é bÒn t¨ng lªn nhiÒu lÇn : nhê hiÖu øng lµm t¨ng
x« lÖch m¹ng nªn khã t¹o thµnh mÆt trît vµ t¨ng mËt ®é
lÖch, lµm t¨ng ®é bÒn.

Hîp kim hãa (®a thªm nguyªn tè thø hai vµo kim lo¹i
nguyªn chÊt)→ trong nhiÒu trêng hîp cßn lµm gi¶m gi¸
thµnh t¹o nªn hiÖu qu¶ kinh tÕ - kü thuËt cao. Ph¬ng
ph¸p nµy võa t¨ng ®é bÒn nhng kh«ng lµm xÊu (tuy cã
gi¶m) ®é dÎo, ®é dai.
T¹o c¸c pha cøng ph©n t¸n hay hãa bÒn tiÕt pha. §a vµo
hîp kim mét nguyªn tè thø hai (thêng víi lîng nhá) ®Ó t¹o
nªn c¸c phÇn tö cã ®é cøng cao song cã kÝch thíc rÊt nhá
vµ ph©n t¸n→ chèt c¶n trît trong nÒn hîp kim→ t¨ng ®é
bÒn

NhiÖt luyÖn t«i + ram : t¹o nªn sù qu¸ b·o hßa cao cña
nguyªn tè thø hai trong dung dÞch r¾n th«ng thêng →
t¨ng ®é bÒn cña hîp kim

Lµm nhá h¹t. C¸c ph¬ng ph¸p hãa bÒn kÓ trªn nãi chung
®Òu cã chung nhîc ®iÓm lµ Ýt nhiÒu lµm gi¶m ®é dÎo
®é dai, riªng ph¬ng ph¸p lµm h¹t nhá nµy lµm t¨ng tÊt c¶
c¸c chØ tiªu bÒn, dÎo, dai

- Nãi chung ®Ó ®¹t ®é bÒn cµng cao cµng → ¸p dông

tæng hîp c¸c ph¬ng ph¸p hãa bÒn.

2.2.2. §é dÎo

- §/n: §é dÎo lµ tËp hîp cña c¸c chØ tiªu c¬ tÝnh ph¶n ¸nh
®é biÕn d¹ng d cña vËt liÖu khi bÞ ph¸ hñy díi t¶i träng
tÜnh, → quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng chÞu biÕn d¹ng dÎo, gia
c«ng ¸p lùc cña vËt liÖu

a. C¸c chØ tiªu

- Ngêi ta ®¸nh gi¸ ®é dÎo b»ng 2 chØ tiªu: ®é gi·n dµi t-

¬ng ®èi vµ ®é th¾t tiÕt diÖn t¬ng ®èi.
+ §é gi·n dµi t¬ng ®èi δ% vµ ®é co th¾t tiÕt diÖn t¬ng
®èi ψ% ®îc x¸c ®Þnh theo c¸c c«ng thøc
l1 − l 0 S 0 − S1
δ= 100% , ψ= 100%
l0 S0

trong ®ã:
- lo , So - chiÒu dµi, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ban ®Çu
cña mÉu thö,
- l1 , S1 - chiÒu dµi, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang sau khi ®øt
cña mÉu thö.

b. TÝnh siªu dÎo

- VËt liÖu ®îc coi lµ dÎo khi δ kho¶ng vµi chôc phÇn tr¨m,
ë mét sè vËt liÖu vµ trong mét sè ®iÒu kiÖn δ cã thÓ ®¹t
tíi gi¸ trÞ > 100% (tõ 100 ÷ 1000%) → siªu dÎo.

- VD: Hîp kim siªu dÎo →chÕ t¹o c¸c s¶n phÈm cã d¹ng
rçng, dµi víi tiÕt diÖn kh«ng ®ång ®Òu kiÓu nh chai, lä,
èng,

- Cã thÓ ®¹t ®îc hiÖu øng siªu dÎo b»ng c¸ch:

+ lµm cho h¹t thËt nhá mÞn (cì h¹t kho¶ng 10µm), ®¼ng
trôc, ®ång ®Òu vµ æn ®Þnh khi biÕn d¹ng, ®©y lµ yÕu
tè quan träng nhÊt,

+biÕn d¹ng ë nhiÖt ®é cao cì (0,6 ÷ 0,85) Ts,

+ tèc ®é biÕn d¹ng cì 10-4 ÷ 10-3 s-1 (tøc 0,01 ÷ 0,1%/s ).

2.2.3. §é dai va ®Ëp

- Chi tiÕt m¸y lµm viÖc díi t¶i träng ®Æt vµo víi tèc ®é
lín, ®ét ngét hay nãi kh¸c ®i lµ chÞu va ®Ëp

VD: «t« khi gÆp chíng ng¹i, bÞ xãc hay phanh ®ét ngét.

- Mét c¸ch ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chèng ph¸ hñy cña vËt liÖu
khi chÞu t¶i träng ®éng → c¸ch thö va ®Ëp b»ng c¸ch
uèn (®o c«ng ph¸ hñy hay ®é dai va ®Ëp).

- Thö va ®Ëp b»ng c¸ch dïng bóa r¬i kiÓu con l¾c ®Ó
ph¸ vì mÉu chuÈn, qua ®ã x¸c ®Þnh c«ng ph¸ hñy b»ng
c¸ch x¸c ®Þnh hiÖu thÕ n¨ng cña con l¾c tríc vµ sau mét
hµnh tr×nh r¬i (h×nh 1.18).

- Mét c¸ch gÇn ®óng cã thÓ coi : ak= σxδ

- MÉu thö ®é dai va ®Ëp cã tiÕt diÖn 10x10mm dµi
55mm (mÉu Charpy) vµ 75mm (Izod) víi r·nh khÝa h×nh
ch÷ U hay ch÷ V (®Ó t¹o yÕu tè tËp trung øng suÊt) réng
2mm vµ s©u 2mm
- TCVN chØ quy ®Þnh thö theo mÉu Charpy vµ ký hiÖu
®é dai va ®Ëp b»ng aK lµ c«ng ph¸ hñy mét d¬n vÞ diÖn
tÝch mÆt c¾t ngang mÉu, tÝnh theo c«ng thøc
AK
aK =
S
Nm/cm2 hay kJ/m2 hay kGm/cm2
trong ®ã: AK lµ c«ng ph¸ hñy mÆt c¾t ngang S h×nh
ch÷ nhËt qua r·nh khÝa 10x8mm.
§¬n vÞ ®o cò lµ kGm/cm2, hiÖn dïng ®¬n vÞ c«ng lµ J ( 1J
= 1N.m ), quan hÖ gi÷a chóng nh sau:
1kGm/cm2 ≈ 10J/cm2 ;
- C¸c níc ph¬ng T©y thêng kh«ng x¸c ®Þnh ®é dai va
®Ëp tÝnh cho mét ®¬n vÞ diÖn tÝch nh trªn mµ chØ
®¬n thuÇn b»ng c«ng ph¸ hñy AK ( J hay kJ). CÇn ph¶i
n¾m v÷ng khi so s¸nh c¸c sè liÖu ®é dai tõ c¸c nguån t
liÖu kh¸c nhau.
VD: c«ng ph¸ hñy AK cña vËt liÖu cña mét níc ph¬ng T©y
lµ 100J sÏ øng víi ®é dai va ®Ëp aK theo TCVN ( ΓOCT ) lµ:

100J 0,1kJ
aK = 2
= = 1250kJ/m2
(0,01x 0,008)m 0, 00008

hay 12,5kGm/cm2
H×nh 2.18. M« h×nh x¸c ®Þnh ®é dai va ®Ëp.
- C¸c chi tiÕt chÞu va ®Ëp ph¶i cã aK tèi thiÓu 200kJ/m2
- C¸c chi tiÕt chÞu va ®Ëp cao ph¶i cã aK ≥ 1000kJ/m2.

- V× coi ®é dai va ®Ëp aK tû lÖ víi tÝch (σ0,2 x δ) → n©ng

cao ®ång thêi hai th«ng sè trªn sÏ lµm t¨ng rÊt m¹nh chØ
tiªu c¬ tÝnh nµy.
- C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn ®é dai va ®Ëp lµ:
+ Lµm cho h¹t nhá mÞn lµ ph¬ng ph¸p t¸c ®éng tèt nhÊt
®Õn ®é dai va ®Ëp
+ H×nh d¹ng h¹t trßn, ®a c¹nh cã ®é dai cao h¬n khi h¹t
cã d¹ng tÊm, h×nh kim.
+ Sè lîng, h×nh d¹ng, kÝch thíc vµ sù ph©n bè cña c¸c
pha gißn
2.2.4. §é dai ph¸ hñy biÕn d¹ng ph¼ng:
- Lµ chi tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng chèng ph¸ huû gißn cña
vËt liÖu ( ®äc)

2.2.5. §é cøng

a.§Æc ®iÓm

- §o ®é cøng lµ ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh c¬ tÝnh ®¬n gi¶n

nhÊt (kh«ng cÇn mÉu ®o , thö ngay trªn s¶n phÈm),
nhanh nhÊt, ®îc dïng phæ biÕn nhÊt vµ còng cã nhiÒu ý
nghÜa quan träng.

- Nguyªn lý: Ên (Ðp) mét t¶i träng x¸c ®Þnh lªn bÒ mÆt
vËt liÖu cÇn ®o th«ng qua mòi ®©m lµm b»ng vËt liÖu
cøng (hÇu nh kh«ng chÞu biÕn d¹ng dÎo - thÐp t«i cøng,
hîp kim cøng, kim c¬ng) → bá t¶i träng →®Ó l¹i trªn bÒ
mÆt mét vÕt lâm; lâm cµng to hoÆc cµng s©u th× ®é
cøng cµng thÊp vµ ngîc l¹i.

→VËy ®é cøng lµ kh¶ n¨ng chèng l¹i biÕn d¹ng dÎo côc bé
cña vËt liÖu th«ng qua mòi ®©m.

- §é cøng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:

+ ®é cøng chØ biÓu thÞ tÝnh chÊt cña bÒ mÆt mµ kh«ng
biÓu thÞ chung cho toµn s¶n phÈm (sù sai kh¸c gi÷a bÒ
mÆt vµ lâi),
+ ®é cøng biÓu thÞ kh¶ n¨ng chèng mµi mßn cña vËt
liÖu: ®é cøng cµng cao tÝnh chèng mµi mßn cµng tèt,
+®èi víi vËt liÖu ®ång nhÊt (nh ë tr¹ng th¸i ñ) ®é cøng
cã quan hÖ x¸c ®Þnh víi giíi h¹n bÒn vµ kh¶ n¨ng gia
c«ng c¾t: ®é cøng cµng cao giíi h¹n bÒn cµng cao vµ
tÝnh gia c«ng c¾t cµng kÐm,
+ ®o ®é cøng ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu so víi c¸c ph¬ng
ph¸p trªn do:
* kh«ng ph¸ huû mÉu, cã thÓ thö ngay trªn s¶n phÈm,
*nhanh (thêi gian chØ vµi chôc gi©y, thËm chÝ ng¾n
h¬n),
*cã thÓ thùc hiÖn trªn vËt máng,
*thiÕt bÞ thö nhá gän vµ rÎ h¬n.
→ ®o ®é cøng lµ viÖc lµm thêng xuyªn cña s¶n xuÊt c¬
khÝ vµ c¶ trong nghiªn cøu.

- Cã hai lo¹i ®é cøng: th« ®¹i vµ tÕ vi.

+thêng dïng ®é cøng th« ®¹i → mòi ®©m vµ t¶i träng

®ñ lín ®Ó lµm biÕn d¹ng nhiÒu h¹t vµ pha → kh¶ n¨ng
chèng biÕn d¹ng dÎo cña

+khi ®o ®é cøng tÕ vi → ph¶i dïng mòi ®©m bÐ vµ

®Æc biÖt lµ t¶i träng nhá t¸c dông vµo tõng h¹t, thËm
chÝ tõng pha riªng rÏ víi sù trî gióp cña kÝnh hiÓn vi quang
häc (chØ dïng trong nghiªn cøu khoa häc).

- TÊt c¶ ®é cøng ®îc ký hiÖu b¾t ®Çu b»ng ch÷ H

(hardeness) víi ch÷ tiÕp theo chØ lo¹i.

- S¬ ®å cña c¸c ph¬ng ph¸p thö ®é cøng tr×nh bµy ë

h×nh 2.21.

H×nh 2.21. S¬ ®å t¸c dông t¶i träng cña c¸c ph¬ng ph¸p

®o ®é cøng:
a. Brinen, b. R«cvel, c. Vicke.

b. §é cøng Brinen HB

- Ên mét t¶i träng F x¸c ®Þnh lªn bÒ mÆt ph¼ng vËt liÖu
qua viªn bi cøng cã ®êng kÝnh D→ sau khi th«i t¸c dông,
t¶i träng ®Ó l¹i trªn bÒ mÆt vÕt lâm víi ®êng kÝnh d
(h×nh 2.21a).

F 2F
HB = = kG/mm2,
S π D( D − D 2 − d 2

t¶i träng F - diÖn tÝch mÆt lâm cã d¹ng chám cÇu S

thø nguyªn nh cña øng suÊt, kG/mm2

Chó ý : ®èi víi thÐp, gang dïng bi cã D = 10mm, F =

3000kG, thêi gian gi÷ t¶i träng 15s (víi c¸c vËt liÖu kh¸c
cã quy ®Þnh kh¸c) → ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn, ký hiÖu
b»ng HB (vÝ dô HB 229).
- Khi ®o ë c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c b¾t buéc ph¶i ghi râ c¸c sè
chØ lÇn lît c¸c ®iÒu kiÖn trªn, vÝ dô HB5/750/20 229 lµ gi¸
trÞ ®é cøng 229kG/mm2 ®o b»ng bi 5mm, t¶i 750kG, gi÷
l©u 20s.
- HiÖn vÉn cha cã quy ®Þnh dïng ®¬n vÞ MPa cho HB,
nÕu muèn dïng ®¬n vÞ nµy ph¶i ghi râ, vÝ dô HB 2290
MPa.
- u ®iÓm lín nhÊt cña gi¸ trÞ HB lµ gi÷a nã víi ¬b cã quan
hÖ bËc nhÊt víi nhau → cã thÓ kh«ng cÇn thö kÐo vÉn cã
thÓ ®o¸n ®îc giíi h¹n bÒn:
σb= a.HB
+ ThÐp (trõ kh«ng gØ, bÒn nãng) σb ≈( 0,33-
0,36) x HB,
+ §ång σb ≈ (0,48-
0,53)xHB,
- Nhîc ®iÓm:
+ kh«ng thÓ ®o c¸c vËt liÖu cã ®é cøng > HB 450 (v× bi
chØ lµm b»ng thÐp ®îc t«i cøng, lóc ®ã chÝnh bi còng bÞ
mÐo, lµm sai kÕt qu¶ ®o, chØ dïng ®Ó ®o ®é cøng c¸c
vËt liÖu cã ®é cøng thÊp vµ trung b×nh,
+ mÉu ®o ph¶i cã mÆt b»ng ph¼ng vµ ®ñ dµy, do vÕt
lâm kh¸ to thêng → kh«ng ®o trªn thµnh phÈm,
+ kh«ng cho phÐp ®o trªn c¸c lo¹i trôc (v× cã mÆt cong),
+ +t¬ng ®èi chËm v× quy tr×nh h¬i dµi :
ph¶i gi÷ t¶i träng vµi chôc gi©y, ®o ®êng kÝnh vÕt lâm
b»ng lóp sau ®ã tra b¶ng tÝnh míi ra kÕt qu¶.
ChÝnh v× vËy trong s¶n suÊt thêng dïng c¸ch ®o
R«cvel h¬n .

c. §é cøng R«cvel HR ( HRC, HRA, HRB)

- Nguyªn lý : Ên t¶i träng F lªn mòi ®©m→bá t¶i→t¹o vÕt
lâm: vÕt cµng s©u th× ®é cøng cµng nhá.

- HR lµ lo¹i ®é cøng quy íc (kh«ng cã thø nguyªn) x¸c

®Þnh bëi chiÒu s©u d quy íc g©y ra . Qui íc nh sau : cø
chiÒu s©u thùc h kÓ trªn t¨ng thªm 0,002mm th× ®é
cøng gi¶m ®i mét ®¬n vÞ so víi møc khëi tÝnh (kh«ng kÓ
chiÒu s©u do t¶i träng s¬ bé g©y ra):
HR = k - h/0,002
trong ®ã:
k -h»ng sè phô thuéc vµo mòi ®©m, k = 100 víi c¸c
thang A,C - dïng mòi kim c¬ng , gãc ë ®Ønh 120o, k =
130 cho thang B -dïng mòi bi thÐp,
- §é cøng R«cvel cã nhiÒu thang trong ®ã phæ biÕn h¬n
c¶ cã ba thang A, B, C.
+ HRC, HRA ®îc ®o b»ng mòi h×nh nãn b»ng kim c¬ng
(lµ vËt liÖu cøng nhÊt) → ®o ®îc vËt liÖu cøng nh thÐp
t«i, líp hãa - nhiÖt luyÖn ...) T¶i träng chÝnh F = 140kG
cho thang C vµ F = 50kG cho thang A.
(HRA cho thÐp víi c¸c líp thÊm máng nh thÊm nit¬,
cacbon-nit¬)
+ HRB ®îc ®o b»ng mòi bi b»ng thÐp t«i, ®êng kÝnh
nhá, D = 1,588mm (1/16in.) nªn chØ cã thÓ ®o c¸c vËt
liÖu cã ®é cøng võa ph¶i nh thÐp ñ, thêng hãa, gang
®óc ... T¶i träng chÝnh F = 90kG.
- §o ®é cøng R«cvel HR (h×nh 2.21b) tiÖn lîi h¬n

+ do nhanh, kÕt qu¶ ®o cho ngay trªn m¸y

+ ®o ®îc c¸c vËt liÖu tõ t¬ng ®èi mÒm ®Õn cøng, vÕt
lâm kh¸ nhá thêng kh«ng ¶nh hëng ®Õn bÒ mÆt lµm
viÖc, cã thÓ ®o c¸c vËt máng, líp hãa bÒn vµ ngay trªn
thµnh phÈm.
+ thêi gian nhanh 15-20s, ®äc ngay trªn ®ång hå chØ
thÞ

d. §é cøng Vicke HV ( ®äc)

e. ChuyÓn ®æi gi÷a c¸c thang ®é cøng

Gi÷a c¸c lo¹i, thang ®é cøng kÓ trªn HB, HRC, HRA,
HRB, HV kh«ng cã c«ng thøc chuyÓn ®æi b»ng to¸n häc.
Muèn biÕt t¬ng quan gi÷a chóng ph¶i dïng b¶ng tra
(trong tµi liÖu thÝ nghiÖm) ®îc x¸c lËp b»ng thùc
nghiÖm.

2.3. Nung kim lo¹i ®· qua biÕn d¹ng dÎo - Th¶i bÒn -
BiÕn d¹ng nãng

2.3.1. Tr¹ng th¸i kim lo¹i ®· qua biÕn d¹ng dÎo

- Sau khi biÕn d¹ng dÎo kim lo¹i bÞ biÕn cøng, hãa bÒn (do
m¹ng tinh thÓ bÞ x« lÖch víi mËt ®é lÖch cao, tån t¹i øng
suÊt bªn trong ...) → tr¹ng th¸i kh«ng c©n b»ng víi n¨ng l-
îng dù tr÷ cao vµ cã xu híng trë vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng
- Qu¸ tr×nh nµy x¶y ra rÊt chËm ë nhiÖt ®é thêng, nung
nãng lµm t¨ng kh¶ n¨ng dÞch chuyÓn cña nguyªn tö, lµm
qu¸ tr×nh trë vÒ ®ã nhanh h¬n. →NÕu nh biÕn ®æi
tÝnh chÊt chñ yÕu khi biÕn d¹ng dÎo lµ hãa bÒn th× khi
nung nãng nã (kim lo¹i ®· qua biÕn d¹ng dÎo) lµ th¶i bÒn.

- Trong nhiÒu trêng hîp ngêi ta ph¶i kh«i phôc l¹i tr¹ng th¸i
ban ®Çu
H·y xÐt c¸c qu¸ tr×nh x¶y ra khi nung nãng kim lo¹i
®· qua biÕn d¹ng dÎo.

2.3.2. C¸c giai ®o¹n chuyÓn biÕn khi nung nãng

Theo nhiÖt ®é nung nãng t¨ng lªn, trong kim lo¹i ®· qua
biÕn d¹ng dÎo lÇn lît cã c¸c biÕn ®æi víi c¸c giai ®o¹n sau
®©y.

a. Håi phôc

- ë nhiÖt ®é thÊp (th«ng thêng díi 0,1 ÷ 0,2 TS0 ) → x¶y ra

c¸c qu¸ tr×nh håi phôc, ®ã lµ c¸c biÕn ®æi nhá trong
m¹ng tinh thÓ bÞ x« lÖch nh : gi¶m sai lÖch m¹ng (chñ
yÕu lµ lo¹i ®iÓm vµ ®Æc biÖt lµ nót trèng), gi¶m mËt ®é
lÖch vµ øng suÊt bªn trong..., trong khi ®ã tæ chøc tÕ vi
cha biÕn ®æi (vÉn lµ c¸c h¹t bÞ kÐo dµi víi nhiÒu ®êng
trît).
TÝnh chÊt vËt lý cã thay ®æi chót Ýt (nh gi¶m ®iÖn trë)
song c¬ tÝnh th× hÇu nh cha thay ®æi: vÉn cßn ë tr¹ng
th¸i hãa bÒn.

b. KÕt tinh l¹i (kÕt tinh l¹i lÇn thø nhÊt)

- Lµ giai ®o¹n quan träng nhÊt víi c¸c ®ét biÕn vÒ cÊu
tróc m¹ng tinh thÓ, tæ chøc tÕ vi vµ tÝnh chÊt.

B¶n chÊt kÕt tinh l¹i

- Khi nung nãng cao h¬n nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh (gäi lµ Tktl)
→ trong m¹ng tinh thÓ bÞ x« lÖch cã qu¸ tr×nh h×nh
thµnh c¸c h¹t míi kh«ng cã c¸c sai lÖch do biÕn d¹ng dÎo
g©y ra theo c¬ chÕ t¹o mÇm vµ ph¸t triÓn mÇm nh kÕt
tinh:
- MÇm lµ nh÷ng vïng kh«ng chøa sai lÖch do biÕn d¹ng
dÎo; chóng sinh ra chñ yÕu ë nh÷ng vïng bÞ x« lÖch m¹nh
nhÊt, n¨ng lîng dù tr÷ cao nhÊt nªn kÐm æn ®Þnh nhÊt
(nh mÆt trît, biªn h¹t) → dÔ trë vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng víi
Ýt sai lÖch nhÊt →kim lo¹i bÞ biÕn d¹ng dÎo cµng m¹nh,
mÇm kÕt tinh l¹i sÏ ®îc t¹o nªn cµng nhiÒu nªn h¹t cµng
nhá.

- Sù ph¸t triÓn tiÕp theo lµ qu¸ tr×nh tù nhiªn.

- Sau khi kÕt thóc kÕt tinh l¹i, cã c¸c h¹t hoµn toµn míi ®a
c¹nh víi m¹ng tinh thÓ Ýt sai lÖch nhÊt nh tríc khi bÞ biÕn
d¹ng dÎo vµ mäi tÝnh chÊt trë l¹i møc nh tríc khi bÞ biÕn
d¹ng → qu¸ tr×nh th¶i bÒn: ®é dÎo t¨ng lªn vµ ®é bÒn,
®é cøng gi¶m ®i mét c¸ch ®ét ngét.

- Hai vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m lµ nhiÖt ®é tiÕn hµnh qu¸

tr×nh nµy vµ kÝch thíc h¹t nhËn ®îc.
NhiÖt ®é
- §/n: NhiÖt ®é kÕt tinh l¹i lµ nhiÖt ®é nhá nhÊt ( T ktl) t¹i
®ã x¶y ra qu¸ tr×nh kÕt tinh l¹i víi tèc ®é ®¸ng kÓ.
- C«ng thøc

Tktl0 = a.TS0 (K)

trong ®ã : a phô thuéc vµo ®é s¹ch cña kim lo¹i, møc ®é

biÕn d¹ng (ε) vµ thêi gian gi÷ nhiÖt (τ) .

Trong thêng gÆp nhÊt: ε > 40 ÷ 50% , τ kho¶ng 1h, → víi

kim lo¹i nguyªn chÊt kü thuËt a ≈ 0,4

kim lo¹i tinh khiÕt a ≈ 0,2 ÷ 0,3

hîp kim lµ dung dÞch r¾n a ≈ 0,5 ÷ 0,8.

§é biÕn d¹ng cµng lín, thêi gian ñ cµng dµi hÖ sè a t¬ng

øng cµng nhá. → Trªn c¬ së nµy cã thÓ tÝnh ®îc nhiÖt
®é ñ ®Ó kh«i phôc c¸c tÝnh chÊt ban ®Çu cho c¸c kim
lo¹i vµ hîp kim
Tæ chøc tÕ vi vµ ®é h¹t
Sau - - KÕt tinh l¹i ®îc c¸c h¹t míi ®a c¹nh, ®¼ng
trôc, mÊt h¼n d¹ng h¹t kÐo dµi; song ®iÒu cÇn bµn ë
®©y lµ ®é h¹t (h¹t cµng nhá cµng tèt) → H¹t sau kÕt tinh
l¹i phô thuéc chñ yÕu vµo ba yÕu tè :
- Møc ®é biÕn d¹ng. Nãi chung kim lo¹i bÞ biÕn d¹ng dÎo
cµng m¹nh→ sau ñ kÕt tinh l¹i h¹t t¹o thµnh cµng nhá →
do nhiÒu mÇm.
BiÕn d¹ng nhá víi lîng Ðp 2 ÷ 8% → t¹o ra Ýt mÇm, h¹t t¹o
thµnh rÊt lín→ ®é biÕn d¹ng tíi h¹n, thêng ph¶i tr¸nh.
- NhiÖt ®é ñ. NhiÖt ®é ñ cµng cao tèc ®é t¹o mÇm vµ
ph¸t triÓn mÇm ®Òu t¨ng nhng tèc ®é ph¸t triÓn t¨ng
nhanh h¬n nªn h¹t to lªn.
- Thêi gian gi÷ nhiÖt. Thêi gian gi÷ nhiÖt t¹i nhiÖt ®é ñ
cµng dµi cµng cã ®iÒu kiÖn cho h¹t ph¸t triÓn nªn h¹t
cµng lín.
H×nh 2.22. Sù biÕn ®æi cña tæ chøc vµ c¬ tÝnh cña kim lo¹i ®·
qua biÕn d¹ng dÎo khi bÞ nung nãng.

c. KÕt tinh l¹i lÇn thø hai

- Sau khi kÕt tinh l¹i (kÕt tinh l¹i lÇn thø nhÊt) nÕu tiÕp
tôc n©ng cao nhiÖt ®é hay kÐo dµi thêi gian gi÷ nhiÖt sÏ
cã qu¸ tr×nh s¸t nhËp cña c¸c h¹t nhá h¬n → h¹t lín.

- Sù ph¸t triÓn h¹t lµ qu¸ tr×nh tù nhiªn v× nã lµm gi¶m

tæng biªn giíi h¹t do ®ã lµm gi¶m tæng n¨ng lîng dù tr÷.

- Qu¸ tr×nh nµy ®îc gäi lµ kÕt tinh l¹i lÇn thø hai vµ thêng
ph¶i tr¸nh.

2.3.3. BiÕn d¹ng nãng

a. Kh¸i niÖm

- Khi gia c«ng kim lo¹i b»ng ¸p lùc cã ph©n biÖt ë tr¹ng
th¸i nãng vµ tr¹ng th¸i nguéi.
- BiÕn d¹ng nãng lµ biÕn d¹ng dÎo ë nhiÖt ®é cao h¬n
nhiÖt ®é kÕt tinh l¹i cña nã, cßn ë thÊp h¬n lµ biÕn d¹ng
nguéi.
→ Nh vËy kh«ng nhÊt thiÕt nung nãng lµ ®Æc trng cho
biÕn d¹ng nãng. VÝ dô: biÕn d¹ng dÎo vonfram (W) ë nhiÖt
®é cao ®Õn 1000oC vÉn lµ biÕn d¹ng nguéi v× vÉn cßn
thÊp h¬n nhiÖt ®é kÕt tinh l¹i cña nã (1200oC) - Thêng
biÕn d¹ng nãng ë nhiÖt ®é 0,7 ÷ 0,75 Ts
b. C¸c qu¸ tr×nh x¶y ra
H·y -- Khi biÕn d¹ng nãng bao giê còng cã hai qu¸
tr×nh ®èi lËp nhau x¶y ra:
+ biÕn d¹ng dÎo lµm x« lÖch m¹ng t¹o nªn hãa bÒn, biÕn
cøng
+ kÕt tinh l¹i lµm mÊt x« lÖch m¹ng g©y ra th¶i bÒn,
gi¶m ®é cøng.

→ sau biÕn d¹ng nãng c¬ tÝnh kim lo¹i sÏ thay ®æi theo
chiÒu híng cña qu¸ tr×nh m¹nh h¬n.

- Trong trêng hîp lý tëng, hiÖu øng th¶i bÒn ®ñ lín nhê
nhiÖt ®é kÕt thóc BD vÉn cßn cao h¬n nhiÖt ®é kÕt tinh
l¹i vµ thêi gian tån t¹i ë kho¶ng nhiÖt ®é nµy ®ñ dµi ®Ó
hoµn thµnh qu¸ tr×nh kÕt tinh l¹i→ sau BD nãng kim lo¹i
vÉn gi÷ ®îc ®é dÎo cao, ®é bÒn, ®é cøng thÊp (kh«ng
bÞ biÕn cøng).

- Trong thùc tÕ s¶n xuÊt khã ®¹t ®îc c¸c ®iÒu kiÖn trªn
(thêng do nguyªn nh©n c«ng nghÖ) → sau BD nãng kim
lo¹i vÉn bÞ biÕn cøng mét phÇn → ®Ó håi phôc ®é cøng
vµ ®é dÎo → ñ kÕt tinh l¹i tiÕp theo

c. C¸c ®Æc ®iÓm

- So víi biÕn d¹ng nguéi, biÕn d¹ng nãng cã nh÷ng u, nhîc

®iÓm nhÊt ®Þnh.
VÒ u ®iÓm

+lç hæng bÑp l¹i trong qu¸ tr×nh, nhê nhiÖt ®é cao (gÇn
nhiÖt ®é ch¶y h¬n) khuÕch t¸n m¹nh nªn hµn kÝn l¹i, c¶i
thiÖn ®îc tæ chøc kim lo¹i,
+nhê nhiÖt ®é cao, tÝnh dÎo cao h¬n nªn khã bÞ nøt,
kh«ng cÇn lùc Ðp lín mµ vÉn ®¹t ®îc lîng Ðp lín→ cã n¨ng
suÊt cao vµ gia c«ng ®îc c¸c ph«i lín vµ rÊt lín,
+ nhê kÕt tinh l¹i nªn kh«ng cã hoÆc gi¶m ®îc biÕn cøng,
cã thÓ kh«ng ph¶i ñ ®Ó th¶i bÒn,
+ nhê lîng Ðp lín, nhiÖt ®é ñ hîp lý cã thÓ c¶i thiÖn ®é
h¹t → b¶o ®¶m c¬ tÝnh tæng hîp tèt. (VD: thêng tiÕn
hµnh biÕn d¹ng liªn tôc ë nhiÖt ®é cao víi lîng Ðp lín,
kh«ng kÕt thóc biÕn d¹ng ë nhiÖt ®é cao h¬n Tktl0 nhiÒu)
VÒ nhîc ®iÓm
+ khã khèng chÕ nhiÖt ®é ®ång ®Òu trªn ph«i, nhÊt lµ
ph«i máng hoÆc lín, do ®ã khã ®¹t ®îc ®ång nhÊt vÒ tæ
chøc vµ c¬ tÝnh,
+ khã khèng chÕ chÝnh x¸c h×nh d¹ng, kÝch thíc s¶n
phÈm víi ®é chÝnh x¸c cao do cã sù gi·n në (khi nung) vµ
co l¹i (khi nguéi),
+ chÊt lîng bÒ mÆt kh«ng cao: ®é bãng kÐm do vÈy
«xyt, cã thÓ cã khuyÕt tËt (nh víi thÐp: «xy hãa, tho¸t
cacbon).
 H×nh 2.23. Tæ chøc thí cña trôc khuûu theo c¸c ph¬ng ph¸p
chÕ t¹o kh¸c nhau: a. t¹o ph«i b»ng dËp nãng (tèt), b. c¾t tõ mét
thái thÐp nguyªn (xÊu).

C¶ khi biÕn d¹ng nguéi lÉn nãng ®Òu t¹o nªn thí. Khi
biÕn d¹ng dÎo c¸c t¹p chÊt («xyt, nitrit, sunfit ...) bÞ bÑp,
nhá vôn ra, kÐo dµi theo ph¬ng biÕn d¹ng t¹o nªn bÒ
mÆt ph©n c¸ch gi÷a c¸c líp hay gäi lµ thí. Khi thí ph©n
bè hîp lý cã thÓ t¹o cho s¶n phÈm ®é bÒn cao. Nãi chung
yªu cÇu thí ph©n bè theo viÒn chu vi trong c¸c ph«i dËp
nãng nh b¸nh r¨ng, trôc khuûu→tèt h¬n.