Ch¬ng 4 nhiÖt luyÖn thÐp

- ë ch¬ng nµy sÏ nghiªn cøu nh÷ng biÕn ®æi vÒ tæ chøc

vµ c¬ tÝnh t¬ng øng cña thÐp khi nung nãng råi lµm nguéi
tiÕp theo→ khi nhiÖt luyÖn.

- ThÐp lµ vËt liÖu rÊt th«ng dông vµ lµ hîp kim nh¹y c¶m
nhÊt víi nhiÖt luyÖn vµ c«ng nghÖ nµy rÊt phæ biÕn trong
chÕ t¹o c¬ khÝ

4.1. Kh¸i niÖm vÒ nhiÖt luyÖn thÐp

4.1.1. S¬ lîc vÒ nhiÖt luyÖn

a. §/n

- NhiÖt luyÖn lµ c«ng nghÖ nung nãng kim lo¹i, hîp kim
®Õn nhiÖt ®é x¸c ®Þnh, gi÷ nhiÖt t¹i ®ã mét thêi gian
thÝch hîp råi sau ®ã lµm nguéi víi tèc ®é nhÊt ®Þnh → lµm
thay ®æi tæ chøc→ biÕn ®æi c¬ tÝnh vµ c¸c tÝnh chÊt
kh¸c theo ph¬ng híng ®· chän tríc

- NhiÖt luyÖn lµ ph¬ng ph¸p gia c«ng (treatment) cã nh÷ng

®Æc ®iÓm riªng kh¸c víi c¸c nguyªn c«ng gia c«ng c¬ khÝ
kh¸c:

+ ®óc, hµn → nung nãng ®Õn tr¹ng th¸i láng, nhiÖt luyÖn
lu«n ë tr¹ng th¸i r¾n (nhiÖt ®é nung thÊp h¬n ®êng r¾n).

+ kh¸c víi c¾t gät, biÕn d¹ng dÎo (rÌn, dËp) khi nhiÖt luyÖn
(trõ c¬ - nhiÖt luyÖn) h×nh d¹ng vµ kÝch thíc s¶n phÈm
kh«ng thay ®æi hay thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ.
+ kÕt qu¶ cña nhiÖt luyÖn ®îc ®¸nh gi¸ b»ng biÕn ®æi
cña tæ chøc tÕ vi vµ c¬ tÝnh, kh«ng thÓ kiÓm tra b»ng vÎ
ngoµi b»ng m¾t thêng.

b. C¸c yÕu tè ®Æc trng cho nhiÖt luyÖn

- Ýt nhÊt còng ®îc ®Æc trng b»ng ba th«ng

+ NhiÖt ®é nung nãng Tn0 : nhiÖt ®é cao nhÊt mµ qu¸ tr×nh

ph¶i ®¹t ®Õn.

+ Thêi gian gi÷ nhiÖt tgn: thêi gian ngng ë nhiÖt ®é nung
nãng.

+ Tèc ®é nguéi Vnguéi sau khi gi÷ nhiÖt.

→ ®Æc trng t¬ng øng víi ba giai ®o¹n nèi tiÕp nhau cña
qu¸ tr×nh nhiÖt luyÖn: nung nãng, gi÷ nhiÖt vµ lµm nguéi.

- KÕt qu¶ nhiÖt luyÖn ®îc ®¸nh gi¸ b»ng c¸c chØ tiªu sau:

+ Tæ chøc tÕ vi bao gåm cÊu t¹o pha, kÝch thíc h¹t, chiÒu
s©u líp hãa bÒn... ®©y lµ chØ tiªu gèc, c¬ b¶n nhÊt

+ §é cøng lµ chØ tiªu c¬ tÝnh dÔ x¸c ®Þnh vµ còng cã liªn

quan ®Õn c¸c chØ tiªu kh¸c nh ®é bÒn, ®é dÎo, ®é dai,
th«ng thêng ®îc kiÓm tra theo tû lÖ (quan träng cã thÓ
ph¶i kiÓm tra c¶ 100%), nhÊt thiÕt ph¶i thùc hiÖn

+ §é cong vªnh, biÕn d¹ng: trêng hîp quan träng yªu cÇu
nµy rÊt kh¾t khe, nÕu vît qu¸ ph¹m vi cho phÐp còng
kh«ng thÓ sö dông ®îc.

c. Ph©n lo¹i nhiÖt luyÖn thÐp

S¬ bé cã thÓ ph©n lo¹i c¸c ph¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn thÐp
víi nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu nh sau:

NhiÖt luyÖn, thêng gÆp nhÊt: chØ dïng c¸ch thay ®æi
nhiÖt ®é (kh«ng cã biÕn ®æi thµnh phÇn vµ biÕn d¹ng
dÎo) ®Ó biÕn ®æi tæ chøc trªn toµn tiÕt diÖn→gåm nhiÒu
ph¬ng ph¸p:

NhiÖt luyÖn s¬ bé :môc ®Ých lµ lµm mÒm thÐp ®Ó dÔ gia

c«ng c¾t vµ dËp nguéi, gåm ñ vµ thêng ho¸

NhiÖt luyÖn kÕt thóc: t¹o c¬ tÝnh phï hîp víi yªu cÇu lµm
viÖc cô thÓ, gåm t«i ( thÓ tÝch hoÆc bÒ mÆt) vµ ram→lµ
hai nguyªn c«ng ®i kÌm nhau

Hãa - nhiÖt luyÖn: dïng c¸ch thay ®æi nhiÖt ®é vµ biÕn

®æi thµnh phÇn hãa häc ë bÒ mÆt lµm vïng nµy cã biÕn
®æi tæ chøc vµ c¬ tÝnh m¹nh h¬n.

thêng tiÕn hµnh b»ng c¸ch thÊm, khuÕch t¸n mét hay
nhiÒu nguyªn tè nhÊt ®Þnh.

• ThÊm ®¬n nguyªn tè cã: thÊm cacbon, thÊm nit¬...

• ThÊm ®a nguyªn tè cã: thÊm cacbon - nit¬, thÊm cacbon

- nit¬ - lu huúnh...

C¬ - nhiÖt luyÖn: dïng c¸ch thay ®æi nhiÖt ®é vµ biÕn

d¹ng dÎo ®Ó biÕn ®æi tæ chøc vµ c¬ tÝnh trªn toµn tiÕt
diÖn m¹nh h¬n khi nhiÖt luyÖn ®¬n thuÇn.

3.1.2. T¸c dông cña nhiÖt luyÖn ®èi víi s¶n xuÊt c¬
khÝ
- NhiÖt luyÖn lµ kh©u quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc
®èi víi chÕ t¹o c¬ khÝ v× :

a. T¨ng ®é cøng, tÝnh chèng mµi mßn vµ ®é bÒn cña

thÐp

- Môc tiªu cña s¶n xuÊt c¬ khÝ lµ s¶n xuÊt ra c¸c c¬ cÊu vµ
m¸y bÒn h¬n, nhÑ h¬n, kháe h¬n víi c¸c tÝnh n¨ng tèt
h¬n.

Sau t«i + ram, t«i bÒ mÆt, thÊm cacbon, thÊm cacbon -

nit¬... ®é bÒn vµ ®é cøng cña thÐp cã thÓ t¨ng lªn tõ 3
®Õn 6 lÇn → m¸y hay kÕt cÊu cã thÓ nhÑ ®i→ tiÕt kiÖm
kim lo¹i (h¹ gi¸ thµnh), n¨ng lîng (nhiªn liÖu) khi vËn hµnh.

- ChÊt lîng cña m¸y, thiÕt bÞ còng nh phô tïng thay thÕ phô
thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸ch sö dông vËt liÖu ®óng vµ nhiÖt
luyÖn b¶o ®¶m.

b. C¶i thiÖn tÝnh c«ng nghÖ

- cÇn mÒm ®Ó dÔ c¾t hoÆc dÎo ®Ó dÔ biÕn d¹ng nguéi.

c. NhiÖt luyÖn trong nhµ m¸y c¬ khÝ

- ë c¸c nhµ m¸y c¬ khÝ víi quy m« nhá vµ trung b×nh, bé

phËn nhiÖt luyÖn kh«ng lín vµ thêng ®Æt tËp trung.

- ë c¸c nhµ m¸y c¬ khÝ cã quy m« lín vµ rÊt lín, c¸c chi tiÕt
m¸y ®îc gia c«ng hoµn chØnh tõ kh©u ®Çu ®Õn kh©u
cuèi trªn d©y chuyÒn c¬ khÝ hãa hoÆc tù ®éng hãa trong
®ã bao gåm c¶ nguyªn c«ng nhiÖt luyÖn.
4.2. C¸c tæ chøc ®¹t ®îc khi nung nãng vµ lµm nguéi
thÐp

- B¶n chÊt cña nhiÖt luyÖn lµ biÕn ®æi tæ chøc, chuyÓn

pha, vËy ph¶i xÐt xem nung nãng thÐp, lµm nguéi....

- C¬ së lµ thÐp t¬ng øng víi gi¶n ®å pha Fe -C, ®i tõ lo¹i

thÐp cã tæ chøc ®¬n gi¶n nhÊt - P ( thÐp cïng tÝch) víi
0,80%C råi më réng ra cho c¸c lo¹i thÐp cßn l¹i (tríc vµ sau
cïng tÝch).

4.2.1. C¸c chuyÓn biÕn x¶y ra khi nung nãng thÐp -

Sù t¹o thµnh austenit

a. C¬ së x¸c ®Þnh chuyÓn biÕn khi nung

- Lµ gi¶n ®å pha Fe – C (giíi h¹n ë khu vùc thÐp vµ ë tr¹ng

th¸i r¾n )

- Tæ chøc cña thÐp cïng tÝch : P ( hçn hîp c¬ häc cña F vµ

Xe)

- C¸c thÐp tríc vµ sau cïng tÝch cã tæ chøc phøc t¹p h¬n:
P+F hoÆc P+XeII.

→Tæ chøc c¬ b¶n cña mäi thÐp lµ F vµ Xe

• Khi T< Ac1 trong mäi thÐp vÉn cha cã chuyÓn biÕn → sau
®ã lµm nguéi kh«ng cã biÕn ®æi g×.

• Khi T= Ac1, P trong mäi lo¹i thÐp chuyÓn biÕn thµnh Feγ
(As) theo ph¶n øng:
P = [Feα + Fe3C]0,80%C → Feγ(C)0,80%C
trong khi ®ã F vµ XeII cña c¸c thÐp tríc vµ sau ct cha
chuyÓn biÕn.

→ nung nãng qu¸ nhiÖt ®é Ac1 mét chót:

ThÐp ct ®· chuyÓn biÕn hoµn toµn: hoµn toµn γ

ThÐp tríc vµ sau ct cã chuyÓn biÕn kh«ng hoµn toµn(γ)

•Nung ®Õn Ac3 (thÐp tct) vµ Accm (thÐp sct)→ sÏ cã sù hßa

tan F vµ XeII cßn d vµo γ, T0 cµng cao → lîng hai pha ngµy
mét Ýt ®i

• Khi T> Ac3 vµ Accm : sù hoµ tan F vµ XeII d vµo γ ë c¸c thÐp
tríc vµ sau ct kÕt thóc vµ chØ cßn mét pha hoµn toµn γ.

→ khi nung nãng trªn GSE mäi thÐp (dï cã cacbon cao,
thÊp) ®Òu cã duy nhÊt dung dÞch r¾n γ víi nång ®é
cacbon kh¸c nhau vµ b»ng chÝnh thµnh phÇn cacbon cña
thÐp.
 H×nh 4.2. Gi¶n ®å pha Fe - C (phÇn thÐp).

- Trong c¸c chuyÓn biÕn khi nung nãng → chuyÓn biÕn P

thµnh γ lµ c¬ së vµ lµ môc tiªu ph¶i ®¹t tíi ®èi víi phÇn lín
qu¸ tr×nh nhiÖt luyÖn →

b. §Æc ®iÓm cña chuyÓn biÕn peclit thµnh austenit

NhiÖt ®é chuyÓn biÕn

- chuyÓn biÕn γ x¶y ra ë A1 = 727oC, ®iÒu nµy chØ ®óng
khi nung nãng v« cïng chËm, thùc tÕ tèc ®é nung lín h¬n
nhiÒu → T chuyÓn biÕn ph¶i cao h¬n, v nung cµng lín, T
chuyÓn biÕn cµng cao.
- Dïng c¸ch nung nãng ®¼ng nhiÖt ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian
x¶y ra chuyÓn biÕn ë c¸c nhiÖt ®é kh¸c nhau → “Gi¶n ®å
chuyÓn
biÕn ®¼ng nhiÖt P→γ” : nung nhiÒumÉu ë c¸c nhiÖt ®é
kh¸c nhau, gi÷ kh«ng ®æi ë nhiÖt ®é ®ã, x¸c ®Þnh thêi
gian b¾t ®Çu vµ kÕt thóc chuyÓn biÕn.
- Gi¶n ®å chuyÓn biÕn ®¼ng nhiÖt P→γ cña thÐp ct cã
d¹ng cña hai ®êng cong , ®êng 1- thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ
®êng 2- kÕt thóc chuyÓn biÕn
→ nhiÖt ®é nung (®¼ng nhiÖt) cµng cao, thêi gian b¾t
®Çu vµ kÕt thóc (tÝnh b»ng kho¶ng c¸ch trªn trôc hoµnh)
vµ thêi gian ®Ó hoµn thµnh chuyÓn biÕn cµng ng¾n.

VD: Nung víi V2 > V1 → τ2 < τ1

Trong thùc tÕ, khi nung chËm (ñ), ®Ó ®¹t ®îc chuyÓn biÕn
ph¶i nung nãng qu¸ nhiÖt ®é tíi h¹n t¬ng øng Ýt nhÊt lµ 20
÷ 30oC vµ khi nung nhanh cã thÓ tíi hµng tr¨m oC (nung c¶m
øng).
KÝch thíc h¹t austenit
- austenit kh«ng tån t¹i ë T thêng, nhng c¸c s¶n phÈm t¹o
thµnh tõ c¸c γ h¹t nhá dÎo, ®é dai h¬n so víi tõ h¹t lín→
trong bÊt kú trêng hîp nµo ph¶i ®¹t ®îc γ h¹t nhá
- ChuyÓn biÕn P→γ còng theo c¬ chÕ: t¹o vµ ph¸t triÓn
mÇm nh kÕt tinh: MÇm γ ®îc t¹o nªn gi÷a b/m F vµ Xe cña
P, bÒ mÆt ph©n chia gi÷a chóng rÊt nhiÒu → mÇm t¹o
thµnh rÊt nhiÒu→ h¹t austenit lóc míi t¹o thµnh rÊt nhá mÞn
(cã thÓ nhá h¬n cÊp 8, tíi cÊp 9, 10
- HiÖu øng nµy cÇn ®îc tËn dông triÖt ®Ó trong nhiÖt
luyÖn.

- H¹t γ t¹o thµnh cµng nhá mÞn khi P ban ®Çu cã ®é ph©n
t¸n cµng cao (tøc Xe trong nã cµng nhá mÞn) vµ tèc ®é
nung nãng cµng lín.

- ë nhiÖt ®é Ac1, lóc míi t¹o thµnh h¹t austenit kh¸ nhá
mÞn, → tiÕp tôc t¨ng nhiÖt ®é hoÆc gi÷ nhiÖt l©u sÏ lµm
cho h¹t lín lªn. §©y lµ qu¸ tr×nh tù nhiªn, lµm gi¶m n¨ng l-
îng dù tr÷ → Khi lµm nguéi, kÝch thíc h¹t austenit kh«ng
gi¶m ®i, vÉn gi÷ nguyªn cÊp h¹t lín nhÊt ®· ®¹t tríc ®ã.

- §Æc tÝnh ph¸t triÓn cña h¹t austenit cßn do hai lo¹i thÐp:
thÐp b¶n chÊt (di truyÒn) h¹t lín vµ nhá

• ThÐp b¶n chÊt h¹t lín → h¹t γ ph¸t triÓn nhanh vµ ®Òu
®Æn ë mäi nhiÖt ®é → khi nung nãng dÔ t¹o thµnh γ lín
→lµm nguéi t¹o ra c¸c s¶n phÈm gißn.
• ThÐp b¶n chÊt h¹t nhá → h¹t austenit ph¸t triÓn chËm
lóc ban ®Çu, chØ khi > 930 ÷ 950oC h¹t míi ph¸t triÓn
nhanh vµ rÊt nhanh → nhiÖt luyÖn th«ng dông, nhiÖt ®é
thêng <900oC (930 ÷ 950oC) → thÐp b¶n chÊt h¹t nhá

• ThÐp b¶n chÊt h¹t nhá lµ do cã tån t¹i nh÷ng yÕu tè c¶n
trë sù ph¸t triÓn cña h¹t
• VD: NÕu thÐp ®îc khö «xy b»ng Al, t¹o thµnh Al2O3, AlN
n»m ë biªn giíi nh lµ hµng rµo, ng¨n c¶n kh«ng cho c¸c
h¹t austenit "nhËp" l¹i víi nhau.
4.2.2. C¸c chuyÓn biÕn x¶y ra khi gi÷ nhiÖt
- Kh«ng x¶y ra c¸c chuyÓn biÕn míi song l¹i lµ cÇn thiÕt
®Ó:
+ Lµm ®Òu nhiÖt ®é trªn tiÕt diÖn, ®Ó cho lâi còng cã
chuyÓn biÕn nh ë bÒ mÆt.

+ Cã ®ñ thêi gian ®Ó hoµn thµnh c¸c chuyÓn biÕn khi

nung nãng. +Lµm ®ång ®Òu thµnh phÇn hãa häc cña γ v×
lóc ®Çu h¹t cã thµnh phÇn kh«ng ®ång nhÊt: n¬i tríc lµ F
nghÌo C, Xe sÏ giµu C. Trong giai ®o¹n nµy C (vµ nguyªn tè
hîp kim) sÏ san b»ng nång ®é.

+ Thêi gian gi÷ nhiÖt chØ cÇn võa ®ñ nÕu kÐo dµi → h¹t
lín

4.2.3. C¸c chuyÓn biÕn cña austenit khi lµm nguéi

chËm

- Khi lµm nguéi, austenit sÏ chuyÓn biÕn thµnh tæ chøc nµo

víi c¬ tÝnh ra sao → quyÕt ®Þnh c¬ tÝnh cña thÐp khi lµm
viÖc hay gia c«ng tiÕp theo

- Tríc tiªn xÐt cho trêng hîp nguéi chËm: kh¶o s¸t lµm nguéi
®¼ng nhiÖt cho thÐp ct (0,80%C) (tæ chøc ban ®Çu P).

a. Gi¶n ®å chuyÓn biÕn ®¼ng nhiÖt cña austenit qu¸

nguéi (gi¶n ®å T - T - T) cña thÐp cïng tÝch

- Tõ gi¶n ®å pha Fe - C, khi lµm nguéi, γ → P ë 727oC (tøc ∆T

= 0) khi nguéi rÊt chËm→ kh«ng x¶y ra trong thùc tÕ.

-Khi lµm nguéi ®¼ng nhiÖt (Ýt gÆp trong thùc tÕ): lµm
nguéi nhanh γ xuèng díi Ar1 →gi÷ nhiÖt ë ®ã →®o thêi gian
b¾t ®Çu vµ kÕt thóc chuyÓn biÕn tõ γ →[F+ Xe]

*Gi¶n ®å T - T - T
- TiÕn hµnh cho thÐp ct → tËp hîp cña c¸c ®iÓm b¾t ®Çu
vµ kÕt thóc chuyÓn biÕn →gi¶n ®å chuyÓn biÕn ®¼ng
nhiÖt cña As (gi¶n ®å T - T - T) (transformation-
temperature-
time)

- Ch÷ "C" bªn tr¸i → biÓu thÞ sù b¾t ®Çu, cßn ch÷ "C" thø
hai biÓu thÞ sù kÕt thóc cña chuyÓn biÕn
- §©y lµ gi¶n ®å rÊt quan träng ®èi víi nhiÖt luyÖn thÐp vµ
®îc sö dông rÊt nhiÒu ®Ó x¸c ®Þnh tæ chøc sau khi lµm
nguéi γ, cÇn n¾m v÷ng.
*C¸c s¶n phÈm cña sù ph©n hãa ®¼ng nhiÖt cña austenit
qu¸ nguéi

- Khi γ bÞ nguéi (tøc thêi) xuèng díi 727oC → cha chuyÓn

biÕn ngay sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh, tríc khi chuyÓn
biÕn, → γ qu¸ nguéi - kh«ng æn ®Þnh ( trªn 727oC lµ lo¹i
æn ®Þnh).

- Trªn gi¶n ®å cã n¨m khu vùc:

+ ë trªn 727oC → γ æn ®Þnh,

+ bªn tr¸i ch÷ "C" ®Çu tiªn - γ qu¸ nguéi,

+ gi÷a hai ch÷ "C" - γ → [F + Xe]

+ bªn ph¶i ch÷ "C" thø hai - c¸c s¶n phÈm ph©n hãa ®¼ng
nhiÖt γ qu¸ nguéi → hçn hîp [F + Xe] cã møc ®é nhá mÞn
kh¸c nhau,

+ díi ®êng Ms (~ 220 ÷ 240oC) → M + γ

Lµm nguéi ®¼ng nhiÖt austenit víi c¸c møc ®é qu¸ nguéi
kh¸c nhau

• Qu¸ nguéi γ xuèng s¸t A1 (trªn díi 700oC), sau thêi gian dµi
(~ 100s) → b¾t ®Çu ph©n hãa →kÕt thóc chuyÓn biÕn
(sau ~ 2000s). T¹o thµnh hçn hîp F - Xe tÊm th« to → P
(tÊm), ®é cøng thÊp nhÊt, HRC 10 ÷ 15 (HB 180 ÷ 220)

• Qu¸ nguéi γ ë T thÊp h¬n (trªn díi 650oC), →b¾t ®Çu vµ

kÕt thóc ph©n hãa sau thêi gian ng¾n h¬n râ rÖt (sau
gÇn 3 vµ 100s). Hçn hîp F-Xe tÊm sÏ mÞn (nhá) h¬n →
 xoocbit, ®é cøng cao h¬n, cì HRC 25 ÷ 35.

• Qu¸ nguéi γ ë nhiÖt ®é thÊp h¬n n÷a (®Ønh låi ch÷

“C“) (γ kÐm æn ®Þnh nhÊt, T= 500 ÷ 600oC), → chuyÓn
biÕn rÊt nhanh (sau kho¶ng 0,5 ÷ 0,8 vµ 8s). Hçn hîp F-
Xe tÊm nhá mÞn h¬n n÷a. → gäi lµ tr«xtit , víi ®é cøng
cao h¬n, cì HRC 40.

3 chuyÓn biÕn trªn ®Òu lµ chuyÓn biÕn P, cßn X, T ®îc coi

lµ c¸c d¹ng ph©n t¸n cña P.

• Qu¸ nguéi γ ë nhiÖt ®é thÊp h¬n n÷a (®o¹n díi cña ch÷
"C"), kho¶ng 450 ÷ 250oC, τ chuyÓn biÕn l¹i kÐo dµi ra→
c¬ chÕ thay ®æi chót Ýt→ tæ chøc gäi lµ bainit (B), cã
thÓ coi bainit lµ hçn hîp F - Xe tÊm song cßn mÞn h¬n
n÷a (h¬n c¶ T) víi ®é cøng cao h¬n, cì HRC 50 ÷ 55,
song cã ®iÓm h¬i kh¸c nhau (nhiÒu khi cã thÓ bá qua)
nh sau:

+ F h¬i qu¸ b·o hßa C (0,10%)

+ cacbit s¾t cã c«ng thøc cha h¼n lµ Fe3C (gÇn lµ FexC víi
x=2,4÷3,0)

+ ngoµi ra cßn mét lîng nhá γ (d).

(gièng víi chuyÓn biÕn M → chuyÓn biÕn B lµ chuyÓn biÕn

trung gian)

- VËy vÒ c¬ b¶n cã thÓ coi peclit (tÊm), xoocbit, tr«xtit vµ

c¶ bainit cã b¶n chÊt gièng nhau lµ hçn hîp c¬ häc cïng
tÝch cña F vµ Xe tÊm song trong ®ã theo thø tù tÊm cµng
nhá mÞn h¬n vµ ®é cøng cµng cao h¬n.

- Sau khi lµm nguéi ®¼ng nhiÖt tæ chøc nhËn ®îc lµ ®ång
nhÊt trªn tiÕt diÖn.

b. Sù ph©n hãa cña austenit khi lµm nguéi liªn tôc

- Thùc tÕ thêng lµm nguéi liªn tôc, → cã thÓ sñ dông gi¶n

®å chuyÓn biÕn ®¼ng nhiÖt → x¸c ®Þnh tæ chøc t¹o
thµnh khi lµm nguéi víi tèc ®é kh¸c nhau

Tèc ®é nguéi V1 < V2 < V3 < V4 <V5.

§Æc ®iÓm cña sù ph©n hãa austenit khi lµm nguéi liªn tôc:

1) Víi c¸c v nguéi kh¸c nhau, γ bÞ qu¸ nguéi ®Õn c¸c nhiÖt
®é kh¸c nhau (tÝnh tíi ®iÓm gÆp c¸c ®êng cong ch÷ "C")
vµ ph©n hãa thµnh c¸c tæ chøc t¬ng øng víi c¸c nhiÖt ®é
®ã. VD:
+ Lµm nguéi chËm cïng lß - vect¬ V1, c¾t c¸c ®êng cong
ch÷ "C" ë s¸t A1: →P tÊm víi ®é cøng thÊp nhÊt.

+ Lµm nguéi trong kh«ng khÝ tÜnh - vect¬ V2, c¾t c¸c ®-
êng cong ch÷ "C" ë phÇn gi÷a cña nh¸nh trªn → xoocbit.

+ Lµm nguéi trong kh«ng khÝ nÐn - vect¬ V3, c¾t c¸c ®êng
cong ch÷ "C" ë phÇn →tr«xtit.

+ Lµm nguéi trong dÇu - vect¬ V4, chØ c¾t phÇn låi cña ®-
êng cong ch÷ "C" thø nhÊt→ mét phÇn thµnh T vµ phÇn
cßn l¹i sÏ chuyÓn biÕn thµnh M, (T+M),

- Lµm nguéi trong níc l¹nh - vect¬ V5, kh«ng c¾t ®êng cong
ch÷ "C" nµo, chuyÓn biÕn → M.

2) Tæ chøc ®¹t ®îc thêng lµ kh«ng ®ång nhÊt trªn toµn

tiÕt diÖn (ngoµi nguéi nhanh h¬n trong lâi nªn thêng cã tæ
chøc víi ®é cøng cao h¬n.

3) Kh«ng ®¹t ®îc tæ chøc hoµn toµn B

4) Nh÷ng ®iÒu trªn chØ ®óng víi thÐp C, víi thÐp hîp kim
vÞ trÝ cña ®êng cong ch÷ "C" dÞch sang ph¶i (møc ®é
kh¸c nhau)
c. Gi¶n ®å T - T - T cña c¸c thÐp kh¸c cïng tÝch
- Còng cã d¹ng cña hai ch÷ “C“ nhng cã thªm nh¸nh phô ë
phÝa trªn, bªn tr¸i cña ch÷ "C" thø nhÊt → tiÕt ra F hoÆc Xe
II (thÐp tríc hay sau ct) vµ mét ®êng ngang A3 hay Acm.
- Cã ba ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt sau ®©y.
1) VÞ trÝ cña c¸c ®êng cong (ch÷ "C" vµ nh¸nh phô) dÞch
sang tr¸i mét chót, cµng xa cïng tÝch sù lÖch nµy cµng
nhiÒu. (tÝnh æn ®Þnh cña As qu¸ nguéi kÐm h¬n thÐp
cïng tÝch) → khi nung khã ®¹t ®îc As ®ång nhÊt.

Gi¶n ®å T -T - T cña thÐp kh¸c cïng tÝch.

2) Khi lµm nguéi ®¼ng nhiÖt víi ®é qu¸ nguéi nhá (®êng
1) hay lµm nguéi chËm liªn tôc (®êng 2), →As tiÕt ra F (®èi
víi thÐp tct) vµ Xe II (®èi víi thÐp sct) → gÆp nh¸nh phô→
hçn hîp F - Xe.
S¶n phÈm cña sù ph©n ho¸: F + P (®«i khi F + X) (tct) vµ P
+ XeII (®«i khi X + XeII)(sct)
 Sù tiÕt ra F hay Xe II khi lµm nguéi ®¼ng nhiÖt víi
®é qu¸ nguéi nhá (1) vµ chËm liªn tôc (2).

3) Khi lµm nguéi ®¼ng nhiÖt víi ®é qu¸ nguéi ®ñ lín hay
nguéi ®ñ nhanh ®Ó vect¬ nguéi kh«ng gÆp nh¸nh phô→
As ph©n hãa ngay [F+Xe] víi %C ≠0,80 → cïng tÝch gi¶.

4.2.4. ChuyÓn biÕn cña austenit khi lµm nguéi nhanh

- ChuyÓn biÕn mactenxit (khi t«i)

- NÕu nguéi nhanh As víi v thÝch hîp sao → vect¬ nguéi

kh«ng c¾t ®êng cong ch÷ "C"→ kh«ng kÞp chuyÓn biÕn
thµnh [F+Xe], mµ chØ cã chuyÓn biÕn thï h×nh (chuyÓn
kiÓu m¹ng tinh thÓ) tõ Feγ sang Feα (kh«ng cã sù tËp trung
cña cacbon ®Ó t¹o nªn xªmentit Fe3C) x¶y ra ë nhiÖt ®é
thÊp (tõ 250 ÷ 220oC trë xuèng) → mactenxit( gäi lµ t«i)

tm
Gi¶n ®å T -
T - T vµ tèc
®é t«i tíi

h¹n Vth (τm vµ Tm0 thêi gian vµ nhiÖt ®é øng víi As kÐm æn ®Þnh
nhÊt).
- v nguéi nhá nhÊt ®Ó g©y ra chuyÓn biÕn nµy → Vth
(vect¬ tiÕp xóc víi lng cña ®êng "C")
- khi lµm nguéi nhanh liªn tôc As (v≥vth) nhËn ®îc
mactenxit
a. B¶n chÊt cña mactenxit
- §/n : M lµ dd r¾n xen kÏ qu¸ b·o hßa cña cacbon trong Feα
víi nång ®é cacbon nh cña As, cã kiÓu m¹ng chÝnh ph¬ng
t©m khèi vµ cã ®é cøng cao.
- Gi¶i thÝch c¸c ®Æc tÝnh cña M:

+ Do lµm nguéi nhanh, C trong Feγ (As) kh«ng kÞp tiÕt ra

(Xe), → ®Õn nhiÖt ®é t¬ng ®èi thÊp →chuyÓn m¹ng cña
Feγ (t©m mÆt) sang Feα (t©m khèi):
Feγ (C) → Feα (C) (M)
( nång ®é C trong hai pha nµy b»ng nhau)
+ Feα qu¸ b·o hßa C (®é hßa tan C trong F rÊt thÊp :0,006 ÷
0,02%).
+ Nguyªn tö C hßa tan vµo Feα b»ng c¸ch xen kÏ vµo c¸c lç
hæng t¸m mÆt cña m¹ng (ë gi÷a c¸c mÆt bªn hay ë gi÷a
c¸c c¹nh cña « c¬ së) → kÐo dµi mét c¹nh ra m¹nh h¬n so
víi hai c¹nh kia, lµm cho m¹ng tõ lptk (cña Feα) → chÝnh ph-
¬ng t©m khèi. Tû sè c/a ®îc gäi lµ ®é chÝnh ph¬ng cña M
 « c¬ së cña
m¹ng tinh thÓ mactenxit.
b. C¸c ®Æc ®iÓm cña chuyÓn biÕn mactenxit

1) ChØ x¶y ra khi lµm nguéi nhanh vµ liªn tôc As víi V≥ Vth.
(kh«ng x¶y ra khi lµm nguéi ®¼ng nhiÖt)

2) ChuyÓn biÕn kh«ng khuÕch t¸n: C hÇu nh gi÷ nguyªn vÞ

trÝ, cßn Fe chuyÓn dêi vÞ trÝ → t¹o kiÓu m¹ng míi chÝnh ph-
¬ng t©m khèi

3) Lµ qu¸ tr×nh t¹o ra c¸c tinh thÓ míi víi tèc ®é ph¸t triÓn
rÊt lín, tíi hµng ngh×n m/s. Tinh thÓ M cã d¹ng h×nh kim,
®Çu nhän lµm víi nhau c¸c gãc 60 hay 120o.

4) ChØ x¶y ra trong kho¶ng gi÷a hai nhiÖt ®é (®iÓm) b¾t

®Çu Ms vµ kÕt thóc Mf (start-s; finish -f). Ngoµi kho¶ng ®ã
As qu¸ nguéi kh«ng chuyÓn biÕn thµnh mactenxit.

VÞ trÝ cña hai ®iÓm nµy phô thuéc vµo thµnh phÇn C vµ
HK cña As
5) ChuyÓn biÕn x¶y ra kh«ng hoµn toµn. kh«ng bao giê ®¹t
®îc tû lÖ 100% M, mµ vÉn cßn l¹i mét lîng nhÊt ®Þnh pha
As (austenit d.)
- Nguyªn nh©n tån t¹i As d: do sù kh¸c nhau vÒ thÓ tÝch
riªng cña hai pha: VM > Vγ → phÇn As cha chuyÓn biÕn bÞ
søc Ðp ngµy mét t¨ng ®Õn møc kh«ng thÓ chuyÓn biÕn
hÕt ®îc.
Lîng As d tån t¹i trong thÐp t«i phô thuéc vµo:
+ Lîng nguyªn tè hîp kim trong As nhiÒu →t¨ng lîng As d,
gi¶m Ms vµ Mf
+ Lîng C trong M cµng nhiÒu thÓ tÝch riªng cña nã cµng lín
→ lµm lîng As d cµng nhiÒu.

c. C¬ tÝnh cña mactenxit

- M lµ quyÕt ®Þnh c¬ tÝnh cña thÐp t«i. C¬ tÝnh næi bËt

cña nã lµ cøng vµ gißn.

§é cøng cao

→ C hßa tan xen kÏ lµm x« lÖch m¹ng tinh thÓ Fe, → C qu¸
b·o hßa cµng cao, x« lÖch m¹ng cµng m¹nh

VD: +M Ýt C ≤ 0,25%, ®é cøng kh«ng cao ≤ HRC 40,

+ M víi C trung b×nh, 0,40 ÷ 0,50%, ®é cøng t¬ng ®èi cao,

HRC ≥ 50,

+ M chøa C cao, ≥ 0,60%, ®é cøng cao, HRC ≥ 60.

Chó ý: cÇn ph©n biÖt ®é cøng cña pha M vµ ®é cøng cña
thÐp t«i v× hai ®¹i lîng nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®ång
nhÊt víi nhau.

§é cøng cao → n©ng cao tÝnh chèng mµi mßn vµ chØ ph¸t
huy ®îc ë nh÷ng thÐp cã ≥ 0,40%C.

TÝnh gißn

- Lµ nhîc ®iÓm cña M → h¹n chÕ sö dông

- Do x« lÖch m¹ng vµ øng suÊt d (hay øng suÊt bªn trong)

- §é cøng cµng cao tÝnh gißn còng cµng cao vµ cã thÓ biÕn
®éng trong ph¹m vi kh¸ réng phô thuéc vµo:

+ Kim M cµng nhá tÝnh → gißn cµng thÊp

+ øng suÊt bªn trong cµng nhá tÝnh gißn cµng thÊp.

4.2.5. ChuyÓn biÕn khi nung nãng thÐp ®· t«i (khi

ram)

- Sau khi t«i: M +As d →thÐp cã ®é cøng cao, gißn lín, tån
t¹i øng suÊt bªn trong→tæ chøc kh«ng æn ®Þnh → cã
nguyªn c«ng ®iÒu chØnh : nung nãng l¹i → ram.

a) TÝnh kh«ng æn ®Þnh cña mactenxit vµ austenit

- < 727oC tæ chøc æn ®Þnh cña thÐp lµ [F+Xe] tøc P→

M+As d lµ c¸c pha kh«ng æn ®Þnh→ cã khuynh híng
chuyÓn biÕn thµnh hçn hîp nµy.

- M kh«ng æn ®Þnh do qu¸ b·o hßa C → C thõa sÏ tiÕt ra ë

d¹ng Xe vµ phÇn cßn l¹i mÊt hÕt C trë thµnh F:
 Feα(C) → Fe3C + Feα
- As kh«ng tån t¹i æn ®Þnh díi 727oC → cã khuynh híng
chuyÓn biÕn thµnh:
Feγ(C) → Fe3C + Feα

- Chó ý: T thêng x¶y ra rÊt chËm (khã nhËn thÊy) → nung

nãng ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy.

- Hai pha nµy kh«ng chuyÓn biÕn ngay thµnh [F+Xe] mµ

qua tæ chøc trung gian lµ M ram theo s¬ ®å:
mactenxit
Mram → [F + Xe].

austenit d

b. C¸c chuyÓn biÕn x¶y ra khi ram

Theo sù t¨ng cña nhiÖt ®é nung nãng, thÐp cïng tÝch

(0,80%C) ®· t«i víi tæ chøc M+As d lÇn lît qua c¸c giai ®o¹n
víi c¸c chuyÓn biÕn:

Giai ®o¹n I (< 200oC)

As d cha chuyÓn biÕn

ChØ cã M chuyÓn biÕn:

(M t«i) Feα(C)0,8 → [Feα(C)0,25 ÷ 0,40 + Fe2 ÷ 2,4C] → M ram

- cuèi giai ®o¹n thÐp t«i cã tæ chøc: M ram vµ As d.

Giai ®o¹n II (200 ÷ 260oC)

- C vÉn tiÕp tôc tiÕt ra khái M → C trong dd r¾n chØ cßn

kho¶ng 0,15 ÷ 0,20%
-As d → M ram:

(As d) Feγ(C)0,8 → [Feα(C)0,15 ÷ 0,20 + Fe2 ÷ 2,4C] → Mram

- Cuèi giai ®o¹n, tæ chøc M ram = ε + M nghÌo C (0,15 ÷

0,20%).

- M ram lµ tæ chøc cøng kh«ng kÐm M t«i nhiÒu ( 1-2 HRC),

song l¹i Ýt gißn h¬n do gi¶m ®îc øng suÊt bªn trong (do C
tiÕt bít ra khái dd r¾n gi¶m chót Ýt x« lÖch m¹ng).

Giai ®o¹n III (260 ÷ 400oC)

C¶ hai pha ®Òu chuyÓn biÕn:

- TÊt c¶ C qu¸ b·o hßa ®îc tiÕt hÕt ra khái M díi d¹ng cacbit,
®é chÝnh ph¬ng kh«ng cßn, M nghÌo C trë thµnh F.

- Cacbit ε (Fe2 ÷ 2,4C) ë d¹ng tÊm máng biÕn thµnh xªmentit

Fe3C ë d¹ng h¹t.

- S¬ ®å chuyÓn biÕn nh sau:

Feα (C)0,15 ÷ 0,20 → Feα + Fe3Ch¹t hçn hîp

Fe2 ÷ 2,4C → Fe3Ch¹t F-Xe

- Cuèi giai ®o¹n, tæ chøc : hçn hîp F - Xe ë d¹ng h¹t rÊt nhá
mÞn vµ ph©n t¸n, ®îc gäi lµ tr«xtit ram.

- Do C ®· tiÕt hÕt ra khái ddr¾n (M) →

+§é cøng gi¶m ®i râ rÖt song vÉn cßn t¬ng ®èi cao (HRC
45 víi thÐp cïng tÝch).

+ MÊt hoµn toµn s bªn trong→t¨ng m¹nh tÝnh ®µn håi→σ®h

max.
Giai ®o¹n IV (> 400oC)

Khi T > 400OC , kh«ng cã chuyÓn biÕn g× míi, chØ cã qu¸

tr×nh kÕt tô (s¸t nhËp, lín lªn) cña c¸c phÇn tö Xe ë d¹ng
h¹t.

- ë 500 ÷ 650oC → hçn hîp F+Xe h¹t nhá mÞn vµ kh¸ ph©n
t¸n ®îc gäi lµ X ram víi ®Æc tÝnh lµ cã σch vµ ak max

- ë gÇn A1 (727oC) ®îc hçn hîp F+Xe h¹t → P h¹t.

Do Xe kÕt tô → ®é cøng cña thÐp t«i gi¶m ®i m¹nh→dÔ

gia c«ng c¾t.

Khi T > Ac1 sÏ xuÊt hiÖn As æn ®Þnh ( gièng gi¶n ®å pha)

→ khi ram kh«ng ®îc nung nãng qu¸ A1.

4.3. ñ vµ thêng hãa thÐp

-Lµ nhiÖt luyÖn s¬ bé, lµm mÒm thÐp, chuÈn bÞ tæ chøc

cho gia c«ng (c¾t, dËp nguéi, nhiÖt luyÖn) tiÕp theo

4.3.1. ñ thÐp

a. §Þnh nghÜa vµ môc ®Ých

§Þnh nghÜa

- ñ lµ ph¬ng ph¸p nung nãng thÐp ®Õn nhiÖt ®é nhÊt

®Þnh, gi÷ nhiÖt l©u råi lµm nguéi chËm cïng lß ®Ó ®¹t ®-
îc tæ chøc æn ®Þnh P (®óng víi gi¶n ®å pha Fe - C) víi ®é
cøng thÊp nhÊt vµ ®é dÎo cao.

- §Æc trng cña ñ: T kh«ng cã quy luËt tæng qu¸t vµ lµm

nguéi víi tèc ®é chËm ®Ó ®¹t tæ chøc c©n b»ng.
Môc ®Ých

- Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ñ mµ mçi ph¬ng ph¸p chØ ®¹t ®îc

mét, 2 hay 3 trong sè 5 môc ®Ých sau:

1) Gi¶m ®é cøng (lµm mÒm) thÐp → dÔ gia c«ng c¾t.

2) Lµm t¨ng ®é dÎo →dÔ biÕn d¹ng (dËp, c¸n, kÐo) nguéi.

3) Lµm gi¶m hay lµm mÊt øng suÊt bªn trong g©y nªn bëi
gia c«ng c¾t, ®óc, hµn, biÕn d¹ng dÎo.

4) Lµm ®ång ®Òu thµnh phÇn hãa häc trªn vËt ®óc bÞ
thiªn tÝch.

5) Lµm nhá h¹t thÐp.

Theo chuyÓn biÕn pha P → As x¶y ra khi nung nãng→chia

ra hai nhãm ñ: cã vµ kh«ng cã chuyÓn biÕn pha.

a)C¸c ph¬ng ph¸p ñ kh«ng cã chuyÓn biÕn pha

-Tñ <Ac1 → kh«ng cã chuyÓn biÕn P → As khi nung nãng→

kh«ng lµm biÕn ®æi tæ chøc cña thÐp.

- Cã hai ph¬ng ph¸p : ñ thÊp vµ ñ kÕt tinh l¹i.

ñ thÊp (ñ non) : T0= 200 ÷ 600oC

- môc ®Ých lµm gi¶m hay khö bá s ë vËt ®óc hay s¶n
phÈm qua gia c«ng c¬ khÝ (c¾t gät hay dËp nguéi).

T= 200 ÷ 300oC → khö bá mét phÇn s (tøc chØ lµm gi¶m),

T= 450 ÷ 600oC →khö bá hoµn toµn øs bªn trong.
VD: - VËt ®óc gang quan träng nh th©n m¸y c¾t → ph¶i
khö bá phÇn lín (70 ÷ 80%) øs bªn trong ®Ó kh«ng lµm
cong, biÕn d¹ng sèng trît → §Ó l©u trong kho hay ngoµi trêi
(T thêng), øs gi¶m dÇn

+ ñ ë 450 ÷ 600oC trong 1 ÷ 2h sÏ khö bá hoµn toµn øs.

- Sau khi gia c«ng c¬ øs bªn trong sÏ t¨ng lªn→ ph¶i ®îc ñ ë
T = 200 ®Õn 450oC

ñ kÕt tinh l¹i

- ñ kÕt tinh l¹i →c¸c thÐp qua biÕn d¹ng nguéi, bÞ biÕn
cøng cÇn kh«i phôc tÝnh dÎo, ®é cøng ë møc nh tríc bÞ
biÕn d¹ng.

VD: §èi víi thÐp cacbon, T ñ KTL= 600 ÷ 700oC →gi¶m ®é

cøng vµ lµm thay ®æi kÝch thíc h¹t.

c. C¸c ph¬ng ph¸p ñ cã chuyÓn biÕn pha

- Thùc tÕ thêng gÆp lo¹i ñ cã chuyÓn biÕn pha →nhiÖt ®é

ñ cao h¬n Ac1 → x¶y ra chuyÓn biÕn P → As khi nung nãng
víi hiÖu øng lµm nhá h¹t→ khi lµm nguéi chËm As h¹t nhá →
P víi kÝch thíc h¹t nhá.

Cã c¸c ph¬ng ph¸p

ñ hoµn toµn

- ¸p dông cho thÐp tct víi (% C = 0,30 ÷ 0,65%) → nung tíi

tr¹ng th¸i hoµn toµn lµ As ( cao h¬n Ac3):
Tu0 = Ac3 + (20 ÷ 30oC)
Môc ®Ých:

- Lµm nhá h¹t: nung qu¸ Ac3 kho¶ng 20 ÷ 30oC th× h¹t As
vÉn nhá, nªn khi lµm nguéi tiÕp theo nhËn ®îc F + P h¹t
nhá.

- Lµm gi¶m ®é cøng vµ t¨ng ®é dÎo → dÔ c¾t gät vµ dËp

nguéi ( HB 160 ÷ 200)

- Nung nãng ®Ó ñ hoµn toµn → As ®ång nhÊt → lµm nguéi

nhËn ®îc F+ P ( P ë d¹ng tÊm)

ñ kh«ng hoµn toµn vµ ñ cÇu hãa

- ¸p dông cho thÐp dông cô cã thµnh phÇn cacbon cao ≥

0,70% ( tÊt c¶ c¸c thÐp ct, sct vµ thÐp tct víi 0,70%C )
→ nung nãng thÐp tíi tr¹ng th¸i kh«ng hoµn toµn As ( > Ac1 ,

< Accm ): Tu0 = Ac1 + (20 ÷ 30oC) = 750 ÷ 760oC

víi mäi thÐp

- Tæ chøc t¹o →P h¹t (kh«ng ph¶i lµ P tÊm):NÕu ñ hoµn toµn

→ As ®ång nhÊt→ P tÊm ( HB > 200 ÷ 220) vµ Xe II ë d¹ng
líi → thÐp gißn.→thÐp sct kh«ng ñ hoµn toµn

- ñ kh«ng hoµn toµn →T > Ac1 mét chót →As cha kÞp ®ång
®Òu hãa thµnh phÇn (cßn c¸c phÇn tö Xe cña P cha chuyÓn
biÕn xong hoÆc cßn XeII) →t¹o thµnh P h¹t dÔ dµng ( HB <
220).

* ñ cÇu hãa → d¹ng ®Æc biÖt cña ñ kht → T nung dao

®éng trªn díi Ac1 : nung lªn 750 ÷ 760oC gi÷ nhiÖt kho¶ng
5min (phót) råi lµm nguéi xuèng 650 ÷ 660oC gi÷ nhiÖt
kho¶ng 5min..., víi lÆp l¹i nhiÒu lÇn → xóc tiÕn nhanh qu¸
tr×nh cÇu hãa Xe → P h¹t

ñ ®¼ng nhiÖt →thÐp HK cao do ®êng cong ch÷ " C " dÞch
sang ph¶i rÊt m¹nh→ lµm nguéi chËm cïng lß còng kh«ng
®¹t ®îc tæ chøc P →Muèn ®¹t ®îc P→ lµm nguéi ®¼ng
nhiÖt ë nhiÖt ®é < Ar1 kho¶ng 50oC → sÏ nhËn ®îc tæ chøc
peclit.

ñ khuÕch t¸n

- T cao 1100 ÷ 1150oC trong nhiÒu giê (10 ÷ 15h) ®Ó lµm

t¨ng kh¶ n¨ng khuÕch t¸n, → lµm ®Òu thµnh phÇn hãa häc
gi÷a c¸c vïng trong b¶n th©n mçi h¹t.

- ¸p dông cho thÐp HK cao khi ®óc bÞ thiªn tÝch ph¶i lµm
®Òu thµnh phÇn.

- Sau khi ñ khuÕch t¸n h¹t rÊt to → BD nãng (c¸n nãng)

hoÆc ñ l¹i theo mét trong ba ph¬ng ph¸p ñ lµm nhá h¹t kÓ
trªn.

CÇn chó ý: ®èi víi mäi trêng hîp cña ñ cã chuyÓn biÕn pha,
chØ cÇn lµm nguéi trong lß ®Õn 600 ÷ 650oC→vËt phÈm ra
khái lß, ®Ó nguéi ngoµi kh«ng khÝ

4.3.2. Thêng hãa thÐp

a. §Þnh nghÜa

- Lµ ph¬ng ph¸p nung nãng thÐp ®Õn tr¹ng th¸i hoµn toµn
lµ As (> Ac3 hay Accm), gi÷ nhiÖt → lµm nguéi tiÕp theo
trong kh«ng khÝ tÜnh → ®Ó As ph©n hãa thµnh tæ chøc
gÇn æn ®Þnh: P ph©n t¸n hay X víi ®é cøng t¬ng ®èi thÊp
(cao h¬n ñ mét chót).

- C¸c nÐt ®Æc trng cña thêng hãa so víi ñ lµ:

+ NhiÖt ®é: gièng nh ñ hoµn toµn toµn nhng ®îc ¸p dông

cho c¶ thÐp sct: Tth0 = Ac3 + (30 ÷ 50oC) cho thÐp

tct Tth0 = Accm + (30 ÷ 50oC) cho thÐp

sct.

+ Tèc ®é nguéi: nhanh h¬n ®«i chót→kh«ng ph¶i dïng lß

khi lµm nguéi nªn kinh tÕ h¬n ñ.

+ Tæ chøc vµ c¬ tÝnh: tæ chøc ®¹t ®îc lµ gÇn c©n b»ng

víi ®é cøng cao h¬n ñ ®«i chót.

b. Môc ®Ých vµ lÜnh vùc ¸p dông

Nh»m vµo ba môc ®Ých sau.

1) §¹t ®é cøng thÝch hîp ®Ó gia c«ng c¾t cho thÐp cacbon
thÊp (≤ 0,25%). (Lo¹i thÐp nµy nÕu ñ hoµn toµn sÏ ®¹t ®é
cøng qu¸ thÊp (HB < 140 ÷ 160) → qu¸ dÎo, phoi khã g·y,
khã c¾t gät)
Chó ý: ®Ó b¶o ®¶m tÝnh gia c«ng c¾t:

+ thÐp ≤ 0,25%C → thêng hãa,

+ thÐp 0,30 ÷ 0,65%C → ñ hoµn toµn,

+ thÐp ≥ 0,70%C → ñ kh«ng hoµn toµn (ñ cÇu hãa).

2) Lµm nhá xªmentit chuÈn bÞ cho nhiÖt luyÖn kÕt thóc.

3) Lµm mÊt líi xªmentit II cña thÐp sau cïng tÝch.

4.4. T«i thÐp

4.4.1. §Þnh nghÜa vµ môc ®Ých

a. §Þnh nghÜa

- T«i thÐp lµ ph¬ng ph¸p NL bao gåm: nung thÐp lªn cao
qu¸ nhiÖt ®é tíi h¹n Ac1 ®Ó lµm xuÊt hiÖn As, gi÷ nhiÖt råi
lµm nguéi nhanh thÝch hîp ®Ó biÕn nã thµnh M hay c¸c tæ
chøc kh«ng æn ®Þnh kh¸c víi ®é cøng cao.

- §Æc trng cña t«i:

+ T t«i > Ac1 ®Ó cã As (cã thÓ gièng ñ hoÆc thêng hãa).

+Tèc ®é lµm nguéi nhanh → s nhiÖt còng nh s tæ chøc

®Òu lín, dÔ g©y nøt, biÕn d¹ng, cong vªnh.

+ Tæ chøc t¹o thµnh cøng vµ kh«ng æn ®Þnh.

b. Môc ®Ých

§¹t c¸c yªu cÇu sau ®©y.

1) N©ng cao ®é cøng vµ tÝnh chèng mµi mßn (kÕt hîp víi
ram thÊp → t¨ng tuæi thä cña c¸c chi tiÕt m¸y, dông cô .

C¸c thÐp C ≤ 0,35%C khi t«i ®é cøng ≤ HRC 50→ chèng mµi
mßn kh«ng ®¸ng kÓ.

2) N©ng cao ®é bÒn vµ søc chÞu t¶i cña chi tiÕt m¸y. NÕu
c¸c thÐp C ≤ 0,10%→ hiÖu qu¶ t¨ng ®é bÒn thÊp

- §©y lµ nguyªn c«ng gÇn nh cuèi cïng, thùc hiÖn trªn chi
tiÕt gÇn thµnh phÈm → nguéi nhanh → dÔ biÕn d¹ng, thËm
chÝ cã khi nøt, vì g©y l·ng phÝ nghiªm träng

4.4.2. Chän nhiÖt ®é t«i thÐp

a. §èi víi thÐp tríc cïng tÝch vµ cïng tÝch (≤ 0,80%C)

- T t«i > Ac3 (tr¹ng th¸i hoµn toµn lµ As)

Tt0 = Ac3 + (30 ÷ 50oC)

Sau t«i → M + As d.

b. §èi víi thÐp sau cïng tÝch (≥ 0,90%C)

- T t«i > Ac1 (tr¹ng th¸i kh«ng hoµn toµn As: (γ + XeII)
Tt0 = Ac1 + (30 ÷ 50oC) ≈ 760 ÷ 780oC

Sau t«i → M + XeII +As d.

c. Gi¶i thÝch

- §èi víi thÐp tct, nÕu t«i kh«ng hoµn toµn (tøc < Ac3):

γ + α → M + α , α lµ pha mÒm → lµm thÊp ®é cøng cña

thÐp t«i nã cßn g©y ra ®iÓm mÒm → xÊu tíi c¬ tÝnh
- thÐp sct, nÕu t«i hoµn toµn (>Am) → hoµn toµn As → cøng
nhng h¹t As lín → gißn, chØ cÇn >A1 → As+XeII →t«i →
M+XeII →cøng, h¹t nhá

Chó ý

- C¸ch chän T t«i nh trªn theo gi¶n ®å pha Fe - C chØ ¸p

dông cho thÐp C.

- §èi víi thÐp HK

+ §èi víi thÐp HK thÊp (vÝ dô 0,40%C + 1,00%Cr) →gÇn

gièng, thêng t¨ng lªn (10 ÷ 20oC).

+ §èi víi thÐp HK trung b×nh vµ cao, T t«i kh¸c nhiÒu víi
thÐp C t¬ng ®¬ng, → ph¶i tra trong c¸c s¸ch tra cøu

4.4.3. Tèc ®é t«i tíi h¹n vµ ®é thÊm t«i

a. Tèc ®é t«i tíi h¹n

- V tíi h¹n → tèc ®é nguéi nhá nhÊt cÇn thiÕt ®Ó As

chuyÓn biÕn thµnh M.

- V tíi h¹n cña thÐp cµng nhá cµng dÔ t«i, → kh«ng cÇn
nguéi nhanh còng ®¹t ®îc M→ biÕn d¹ng nhá vµ kh«ng bÞ
nøt→ quan träng víi c¸c chi tiÕt cã h×nh d¹ng phøc t¹p.

b. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tèc ®é t«i tíi h¹n

+ Thµnh phÇn HK cña As→ quan träng nhÊt. as cµng giµu

NTHK (trõ Co) ®êng "C" cµng dÞch sang ph¶i→ Vth cµng nhá

VD: thÐp víi 2 ÷ 3% NTHK Vth ≈ 100oC/s,

víi 5 ÷ 7% NTHK Vth ≈ 25oC/s.

- C¸c phÇn tö r¾n cha tan hÕt vµo As thóc ®Èy → t¹o thµnh
hçn hîp F- Xe, lµm t¨ng Vth.

+ As cµng ®ång nhÊt cµng dÔ biÕn thµnh M, As ®ång nhÊt

→ gi¶m Vth.

c. §é thÊm t«i

- Khi lµm nguéi (trªn chi tiÕt cã ®êng kÝnh D), tèc ®é nguéi
ph©n bè trªn ®êng kÝnh cã d¹ng Parabol
- ChØ cã líp bÒ mÆt cã chiÒu dµy δ ®îc t«i: Vng>Vth
- PhÇn lâi cã Vlâi < Vth : Kh«ng ®îc t«i
- NÕu Vlâi > Vth → chi tiÕt ®îc t«i thÊu
Chó ý :
NÕu lµm nguéi nhanh → ®êng Parabol ®îc n©ng cao →
giao víi Vth cµng gÇn lâi → ®é thÊm t«i t¨ng
d.ý nghÜa cña ®é thÊm t«i
- Sau t«i ®é bÒn, ®é cøng cña thÐp t¨ng lªn nhiÒu lÇn→ líp
t«i qu¸ máng (®é thÊm t«i nhá) th× hiÖu qu¶ nµy lµ kh«ng
®¸ng kÓ

- Khi líp t«i dµy (®é thÊm t«i s©u) → søc chÞu t¶i cña chi
tiÕt t¨ng. §Æc biÖt khi t«i thÊu → c¬ tÝnh cao vµ ®ång
nhÊt trªn toµn tiÕt diÖn→®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c
chi tiÕt lín chÞu t¶i nÆng.

- Chän c¸c m¸c thÐp phï hîp víi kÝch thíc cña s¶n phÈm →
tr¸nh l·ng phÝ vËt liÖu.

e. TÝnh thÊm t«i vµ tÝnh t«i cøng

- TÝnh t«i (tÝnh t«i cøng) lµ kh¶ n¨ng ®¹t ®é cøng cao khi
t«i, → phô thuéc chñ yÕu vµo lîng C cña As ( Ýt phô thuéc
vµo lîng NTHK) → ThÐp cã C cµng cao tÝnh t«i cøng cµng
lín.

- TÝnh thÊm t«i lµ kh¶ n¨ng t¨ng chiÒu dµy cña líp t«i cøng,
→ phô thuéc chñ yÕu vµo møc ®é hîp kim hãa cña As (Ýt
phô thuéc vµo lîng C) → ThÐp HK cµng cao → tÝnh thÊm t«i
cµng lín.

4.4.4. C¸c ph¬ng ph¸p t«i thÓ tÝch vµ c«ng dông. C¸c
m«i trêng t«i (t«i thÓ tÝch)

- Kh«ng thÓ lµm nguéi thÐp víi tèc ®é tïy ý→ ®a thÐp vµo
trong m«i trêng nµo ®ã (thêng lµ chÊt láng) → sè ph¬ng
thøc lµm nguéi khi t«i còng lµ cã h¹n.
- Theo ph¬ng thøc lµm nguéi (c¸ch sö dông m«i trêng
nguéi- m«i trêng t«i) cã mét sè ph¬ng ph¸p sau

H×nh 4.18. Ph-

¬ng thøc lµm
nguéi trong c¸c
ph¬ng ph¸p t«i:
a. trong mét m«i trêng,
b. trong hai m«i trêng,
c. ph©n cÊp,
d. ®¼ng nhiÖt.

a. T«i trong mét m«i trêng vµ c¸c m«i trêng t«i th-
êng dïng
- Lµ ph¬ng ph¸p t«i ®îc dïng réng r·i nhÊt.
- Lµm nguéi khi t«i nh biÓu diÔn bëi ®êng a , nhóng chi
tiÕt vµo trong m«i trêng lµm nguéi nhanh thÝch hîp →cho
®Õn khi thÐp ®îc nguéi h¼n.
- Chän m«i trêng lµm nguéi - m«i trêng t«i cã ý nghÜa
quyÕt ®Þnh.

Yªu cÇu ®èi víi m«i trêng t«i

* M«i trêng t«i ph¶i ®¹t ®îc c¸c yªu cÇu:

+ ph¶i lµm nguéi nhanh thÐp → ®¹t ®îc tæ chøc M
+ kh«ng lµm thÐp bÞ nøt hay biÕn d¹ng (biÕn d¹ng
nhá trong ph¹m vi cho phÐp),

+ tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè kinh tÕ, an toµn vµ b¶o vÖ m«i tr-
êng
nhiÖt ®é

§êng
cong lý tëng lµm
nguéi khi t«i.
- M«i trêng t«i ®em dïng ph¶i cã kh¶ n¨ng lµm nguéi kh¸c
nhau ë c¸c kho¶ng nhiÖt ®é → biÓu diÔn b»ng vect¬ nguéi
t¬ng quan víi gi¶n ®å T - T - T cña thÐp
1) Lµm nguéi nhanh thÐp ë trong kho¶ng As kÐm æn ®Þnh
nhÊt 500 ÷ 600oC ( kh«ng kÞp ph©n hãa thµnh hçn hîp F -
Xe) → m«i trêng t«i ph¶i cã kh¶ n¨ng lµm nguéi thÐp víi
>Vth

2) Lµm nguéi chËm thÐp ë ngoµi kho¶ng nhiÖt ®é trªn -

kho¶ng nhiÖt ®é b¾t ®Çu x¶y ra chuyÓn biÕn M (300 ÷
200oC). → gi¶m øng suÊt tæ chøc khi x¶y ra chuyÓn biÕn
nµy→b¶o ®¶m thÐp t«i kh«ng bÞ nøt vµ Ýt cong vªnh.

- Trong thùc tÕ cha t×m ®îc m«i têng t«i nµo tháa m·n tèt
c¶ hai yªu cÇu chÝnh kÓ trªn.

C¸c m«i trêng t«i thêng dïng

• Níc

- lµ m«i trêng t«i m¹nh, an toµn, rÎ, dÔ kiÕm vµ thêng dïng.

- Níc l¹nh (10 ÷ 30oC) →lµm nguéi thÐp kh¸ nhanh ë c¶ hai
kho¶ng nhiÖt ®é → ®é cøng cao khi t«i nhng dÔ g©y ra
nøt, biÕn d¹ng.

- Níc trong bÓ t«i bÞ nãng lªn (> 40oC) lµm gi¶m m¹nh tèc
®é nguéi ë nhiÖt ®é cao (tõ 500 ÷ 600 xuèng cßn cã
100oC/s khi níc bÞ nãng lªn 50oC, nã cßn lµm nguéi chËm
h¬n c¶ dÇu) → gi¶m m¹nh kh¶ n¨ng t«i cøng→gi÷ cho níc ë
bÓ t«i ®îc l¹nh b»ng c¸ch tuÇn hoµn níc

-Níc (l¹nh) lµ m«i trêng t«i cho thÐp cacbon, kh«ng thÝch
hîp cho chi tiÕt cã h×nh d¹ng phøc t¹p.

• DÇu

- Lµ m«i trêng t«i thêng dïng → cã c¸c ®Æc tÝnh hÇu nh

®èi lËp víi níc.

- DÇu lµm nguéi chËm thÐp ë c¶ hai kho¶ng nhiÖt ®é → Ýt

g©y biÕn d¹ng, nøt nhng kh¶ n¨ng t«i cøng l¹i kÐm.
- DÇu nãng vµ dÇu nguéi cã kh¶ n¨ng t«i gièng nhau → th-
êng t«i trong dÇu nãng, 60 ÷ 80oC→®Ó cã ®é lo·ng (linh
®éng) tèt kh«ng b¸m nhiÒu vµo bÒ mÆt thÐp sau khi t«i.

- Nhîc ®iÓm : thêng khi qu¸ nãng (> 150oC) sÏ bèc ch¸y→
lµm nguéi dÇu. Ngoµi ra dÇu bèc mïi g©y « nhiÔm m«i tr-
êng, h¹i cho søc kháe ngêi.

- DÇu lµ m«i trêng t«i cho thÐp hîp kim (lo¹i cã Vth nhá, <
150oC / s), c¸c chi tiÕt cã h×nh d¹ng phøc t¹p.

Quy t¾c t«i dÇu cho thÐp HK, t«i níc cho thÐp C còng cã
thÓ cã ngo¹i lÖ.

- Chi tiÕt tuy b»ng thÐp C víi tiÕt diÖn nhá (φ < 10) vµ
h×nh d¹ng ®¬n gi¶n (nh trôc tr¬n) cã thÓ ®em t«i dÇu.

- Chi tiÕt tiÕt diÖn nhá song h×nh d¹ng phøc t¹p vÒ mÆt
®é bÒn chän thÐp cacbon → chuyÓn sang lµm b»ng thÐp
HK ®Ó t«i dÇu.

- Chi tiÕt tuy lµm b»ng thÐp HK cã tiÕt diÖn lín, h×nh d¹ng
®¬n gi¶n nÕu t«i dÇu kh«ng ®¹t ®é cøng cã thÓ chuyÓn
sang t«i níc.

T«i trong mét m«i trêng rÊt phæ biÕn do dÔ ¸p dông c¬

khÝ hãa, tù ®éng hãa, gi¶m nhÑ ®iÒu kiÖn lao ®éng
nÆng nhäc.

b. T«i trong hai m«i trêng (níc qua dÇu)

- Ph¬ng thøc lµm nguéi nh biÓu thÞ b»ng ®êng b

- TËn dông ®îc u ®iÓm cña c¶ níc lÉn dÇu: nguéi nhanh
trong m«i trêng t«i m¹nh - níc (níc pha muèi, xót) → s¾p
x¶y ra chuyÓn biÕn mactenxit (300 ÷ 400oC) → chuyÓn
sang lµm nguéi chËm trong dÇu (hay kh«ng khÝ) → cho
®Õn khi nguéi h¼n .

- B¶o ®¶m ®é cøng cao cho thÐp võa Ýt g©y biÕn d¹ng,
nøt.

- Nhîc ®iÓm : khã x¸c ®Þnh thêi ®iÓm chuyÓn m«i trêng
(thêng lµ rÊt ng¾n, chØ vµi gi©y vµ ph¶i xö lý chÝnh x¸c)
→ nÕu qu¸ sím (nhiÖt ®é cña thÐp cßn cao) kh«ng thÓ ®¹t
®é cøng cao (chuyÓn biÕn thµnh hçn hîp F-Xe) , nÕu qu¸
muén th× chuyÓn biÕn M sÏ x¶y ra trong m«i trêng t«i m¹nh
→ g©y nøt biÕn d¹ng

→ Thêng x¸c ®Þnh theo kinh nghiÖm

c. T«i ph©n cÊp

- C¸ch lµm nguéi nh biÓu thÞ b»ng ®êng c → kh¾c phôc

®îc khã kh¨n vÒ x¸c ®Þnh thêi ®iÓm chuyÓn m«i trêng
cña c¸ch t«i trªn.

- Khi t«i, thÐp nung nãng ®îc nhóng vµo m«i trêng láng
(muèi nãng ch¶y) cã nhiÖt ®é cao h¬n ®iÓm Ms kho¶ng 50
÷ 100oC vµ gi÷ nhiÖt (kho¶ng 3 ÷ 5min) ®Ó ®ång ®Òu
nhiÖt ®é trªn tiÕt diÖn → nhÊc ra lµm nguéi trong kh«ng
khÝ ®Ó chuyÓn biÕn mactenxit.

- u ®iÓm: ®¹t ®é cøng cao song cã øng suÊt bªn trong rÊt
nhá, ®é biÕn d¹ng thÊp nhÊt
d. T«i ®¼ng nhiÖt

- Lµm nguéi nh biÓu thÞ b»ng ®êng d, kh¸c t«i ph©n cÊp ë
chç gi÷ ®¼ng nhiÖt l©u h¬n (hµng h) còng trong m«i tr-
êng láng (muèi nãng ch¶y) ®Ó As qu¸ nguéi ph©n hãa
hoµn toµn thµnh hçn hîp F-Xe nhá mÞn cã ®é cøng t¬ng
®èi cao, ®é dai tèt.

- Tïy theo nhiÖt ®é gi÷ ®¼ng nhiÖt sÏ ®îc c¸c tæ chøc

kh¸c nhau: 250 ÷ 400oC - bainit, 500 ÷ 600oC - tr«xtit.

- Sau khi t«i ®¼ng nhiÖt kh«ng ph¶i ram.

- Mét sè dông cô cã yªu cÇu cao vÒ ®é biÕn d¹ng cho

phÐp vµ kh«ng yªu cÇu ®é cøng cao nh gang cÇu

e. Gia c«ng l¹nh

- NhiÒu thÐp dông cô hîp kim: lîng C cao vµ ®îc HK cao, →

Ms vµ Mf qu¸ thÊp nªn khi lµm nguéi ®Õn nhiÖt ®é thêng →
cßn nhiÒu austenit d, lµm cho ®é cøng thÊp.

- §Ó ®¹t ®îc ®é cøng cao → tiÕp tôc lµm nguéi (l¹nh) ®Õn
nhiÖt ®é ©m (-50 hay -70oC) ®Ó As tiÕp tôc chuyÓn biÕn
thµnh M →gia c«ng l¹nh.

- Sau khi gia c«ng l¹nh ®é cøng cã thÓ t¨ng thªm 1 ÷ 10

®¬n vÞ HRC tïy theo lîng As d sau khi t«i Ýt hay nhiÒu.

- Gia c«ng l¹nh ®îc ¸p dông cho chi tiÕt m¸y, dông cô cÇn
®é cøng cao nh æ l¨n, vßi phun cao ¸p , dao c¾t kim lo¹i.

4.5. Ram thÐp

Ram thÐp lµ nguyªn c«ng b¾t buéc khi t«i thÐp thµnh M.
4.5.1. Môc ®Ých vµ ®Þnh nghÜa

a. §Þnh nghÜa

- Ram lµ ph¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn nung nãng thÐp ®· t«i

thµnh M lªn ®Õn c¸c nhiÖt ®é thÊp h¬n Ac1, ®Ó M vµ As d
ph©n hãa thµnh c¸c tæ chøc cã c¬ tÝnh phï hîp víi ®iÒu
kiÖn lµm viÖc quy ®Þnh.

b. Môc ®Ých cña ram:

- gi¶m vµ khö øng suÊt bªn trong ®Õn møc kh«ng lµm
thÐp qu¸ gißn,

- ®iÒu chØnh c¬ tÝnh cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn lµm viÖc cô
thÓ cña chi tiÕt m¸y vµ dông cô.

VD: cïng mét thÐp sau khi t«i nÕu ram ë c¸c nhiÖt ®é kh¸c
nhau cã thÓ ®¹t ®îc c¸c chØ tiªu c¬ tÝnh kh¸ kh¸c nhau

4.5.2. C¸c ph¬ng ph¸p ram

- Theo nhiÖt ®é ram, yÕu tè quyÕt ®Þnh tæ chøc vµ c¬

tÝnh t¹o thµnh, ngêi ta chia ra ba lo¹i ram: thÊp, trung b×nh
vµ cao.

a. Ram thÊp (150 ÷ 250oC)

- Tæ chøc ®¹t ®îc lµ M ram.

- Sau khi ram thÊp → ®é cøng kh«ng gi¶m ®i hoÆc chØ

gi¶m rÊt Ýt (chØ 1 - 2 HRC), c¸ biÖt cã trêng hîp l¹i t¨ng lªn
(khi mét lîng lín As d → M),øng suÊt bªn trong gi¶m ®i
®¸ng kÓ → dÎo, dai tèt h¬n, khã bÞ ph¸ hñy gißn h¬n.
- Ram thÊp ¸p dông cho dông cô vµ chi tiÕt m¸y cÇn ®é
cøng vµ tÝnh chèng mµi mßn cao nh: toµn bé dao c¾t, chi
tiÕt thÊm cacbon, æ l¨n, trôc, chèt... vµ c¸c chi tiÕt qua t«i
bÒ mÆt.

b. Ram trung b×nh (300 ÷ 450oC)

- NhiÖt ®é khi ram trung b×nh lµ 300 - 450oC, tæ chøc lµ T

ram.

- So víi thÐp t«i, sau ram TB ®é cøng gi¶m ®i râ rÖt, nhng

vÉn cßn kh¸ cøng: víi thÐp 0,55 ÷ 0,65%C HRC cßn kho¶ng
40 ÷ 45, øng suÊt bªn trong ®îc khö bá hoµn toµn, σ®h max
, ®é dÎo, ®é dai t¨ng lªn.

- ¸p dông cho chi tiÕt m¸y, dông cô cÇn ®é cøng t¬ng ®èi
cao vµ ®µn håi nh khu«n dËp nãng, khu«n rÌn, lßxo, nhÝp...

c. Ram cao (500 ÷ 650oC)

- T ram cao lµ 500 ÷ 650oC, tæ chøc ®¹t ®îc lµ X ram.

- Sau ram cao ®é cøng gi¶m ®i rÊt m¹nh, thÐp trë nªn t-
¬ng ®èi mÒm: víi thÐp 0,40%C HB n»m trong kho¶ng 200
÷ 300 (HRC 15 ÷ 25), tuy ®é bÒn cã gi¶m nhng ®¹t ®îc ak
max .

+ NhiÖt luyÖn t«i + ram cao → c¬ tÝnh tæng hîp tèt nhÊt
→ gäi lµ nhiÖt luyÖn hãa tèt (hãa tèt)
d. Ram mµu
nh×n mµu khi nung chi tiÕt sau t«i ®Ó ®¸nh gi¸ nhiÖt
®é ram
 trªn mÆt thÐp xuÊt hiÖn líp «xyt máng víi chiÒu dµy
kh¸c nhau cã mµu s¾c ®Æc trng nh:
Mµu vµng nh¹t : 180-200 0C
Mµu vµng ®Ëm : 200-240 0C
Mµu tÝm: 270-2900 C
Mµu xanh tÝm: 300-3200 C

e. ¶nh hëng cña thêi gian ram

- Thêi gian còng cã ¶nh hëng ®Õn chuyÓn biÕn khi ram tuy
kh«ng m¹nh b»ng nhiÖt ®é.

- KÐo dµi thêi gian khi ram còng cã t¸c dông nh t¨ng nhiÖt
®é

VD: kÐo dµi τ ram thÊp hµng chôc h còng ®¹t ®îc chuyÓn
biÕn nh khi ram trung b×nh víi thêi gian b×nh thêng (1 ÷
2h).

- CÇn chó ý lµ sau khi t«i nªn ram ngay ®Ó võa tr¸nh nøt
x¶y ra sau khi t«i võa ®Ó tr¸nh hiÖn tîng æn ®Þnh hãa As.

4.6. C¸c khuyÕt tËt x¶y ra khi nhiÖt luyÖn thÐp

1. BiÕn d¹ng vµ nøt:
s >σb → nøt → háng kh«ng söa ch÷a ®îc
s >σc → cong vªnh
Ng¨n ngõa:......
2. ¤xy ho¸ vµ tho¸t c¸c bon: → t¹o v¶y vµ mÊt C ë líp bÒ

mÆt
- Nguyªn nh©n: →nung trong m«i trêng cã oxy, CO2, h¬i
níc → g©y OXH víi Fe vµ C
 • OXH → lµm xÊu bÒ mÆt chi tiÕt thÐp
• Tho¸t C → gi¶m ®é cøng
Ng¨n ngõa: Nung trong kh«ng khÝ kh«ng cã t¸c dông
OXH vµ tho¸t C
• KhÝ b¶o vÖ: Tõ h¬i ®èt thiªn nhiªn → cã c¸c thµnh
ph©n ®èi lËp: OXH vµ hoµn nguyªn
CO/CO2 ; H2/H2O ......
• KhÝ quyÓn trung tÝnh:
Ni t¬ tinh khiÕt
Argon (Ar) → chØ dïng trong phßng thÝ nghiÖm
(®¾t)
• Nung trong ch©n kh«ng: 10-4- 10-5 mmHg
• Ph¬ng ph¸p thñ c«ng: Nung trong hép ®ùng than cñi
hoÆc r¾c than trªn ®¸y lß....
3. §é cøng kh«ng ®¹t:
- §é cøng cao
- §é cøng thÊp
4. Gißn cao :
- H¹t lín
4.7. T«i bÒ mÆt:
Nguyªn lý chung: bÒ mÆt ®îc nung nhanh ®Õn T0 t«i, lâi
vÉn nguéi → lµm nguéi nhanh, bÒ mÆt ®îc t«i , lâi mÒm
4.7.1. T«i c¶m øng:
→ ¸p dông réng r·i → chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt cao
1. Nguyªn lý: HiÖn tîng c¶m øng ®iÖn tõ
 • VËt dÉn cã dßng ®iÖn ®i qua → tõ trêng biÕn
thiªn → chi tiÕt ®Æt vµo tõ trêng cã s®® → dßng
c¶m øng (cïng tÇn sè) →nung nhanh bÒ mÆt
• TÇn sè cµng cao → chiÒu s©u líp nung cµng máng
( hµng v¹n Hz)
2. Vßng c¶m øng :
• lµ bé phËn g©y dßng c¶m øng
• b»ng ®ång, rçng, h×nh d¹ng bao lÊy chi tiÕt

• Cã thÓ t«i : - MÆt ngoµi

- MÆt trong
- MÆt ph¼ng
3. Tæ chøc vµ tÝnh chÊt thÐp t«i c¶m øng:

• %C : 0,4-0,6
•NhiÖt ®é: Do nung nhanh → chuyÓn biÕn x¶y ra ë To cao
vµ τ ng¾n ( h¬n th«ng thêng 100-2000C)
• Tæ chøc: γ nhá mÞn → M kim nhá mÞn
thêng tríc t«i tÇn sè → t«i + ram cao ( Xram )
→ BÒ mÆt cøng : 56-58HRC/ lâi dÎo dai: 10-15 HRC
 ( b¸nh r¨ng , trôc khuûu)
4. u ®iÓm: • N¨ng suÊt cao
• ChÊt lîng tèt
•DÔ tù ®éng ho¸
Nhîc ®iÓm: kh«ng ¸p dông cho chi tiÕt phøc t¹p
Ho¸ nhiÖt luyÖn
→ HiÖu qu¶ ho¸ bÒn b/m h¬n t«i c¶m øng & ®îc øng
dông
réng r·i

Nguyªn lý chung:
1. §/n: →lµm b·o hoµ vµo b/m thÐp mét hay nhiÒu nguyªn
tè →thay ®æi thµnh phÇn ho¸ häc →lµm biÕn ®æi tæ
chøc vµ tÝnh chÊt theo híng ®· ®Þnh

2. Môc ®Ých:
• N©ng cao ®é cøng, tÝnh chèng mµi mßn vµ bÒn
mái (thÊm C. N, C-N, B)
•N©ng cao tÝnh chèng ¨n mßn ®iÖn ho¸ vµ ho¸
häc(thÊm Cr,Al, Si)

3. C¸c giai ®o¹n cña ho¸ NL:

• Ph©n ho¸: t¹o nguyªn tö ho¹t cña nguyªn tè cÇn
thÊm
• HÊp phô: nguyªn tö ho¹t ®îc hÊp thô vµo b/m chi
tiÕt cÇn thÊm →t¹o ra gradien nång ®é chÊt thÊm
• KhuyÕch t¸n ( giai ®o¹n quan träng nhÊt)

4. ¶nh hëng cña nhiÖt ®é vµ thêi gian:

• NhiÖt ®é :
T0 cµng cao → Vkt cña c¸c nguyªn tö cµng lín → líp
thÊm chãng ®¹t ®îc chiÒu s©u qui ®Þnh
(T0 kh«ng ®îc qu¸ cao)
• Thêi gian:
T=const, thêi gian cµng dµi → chiÒu s©u líp thÊm
t¨ng (chËm)
ThÊm c¸c bon:

1. §/n: →lµm b·o hoµ c¸c bn vµo b/m thÐp C thÊp ( 0,1-
0,25%) → t«i vµ ram tiÕp theo→b/m cã ®é cøng cao cßn
lâi th× dÎo dai

2. Môc ®Ých:
• B/m thÐp cøng ( 60-62 HRC), chèng mµi mßn cao,
chÞu mái, lâi dÎo dai
• ¸p dông cho chi tiÕt chÞu t¶i vµ va ®Ëp

3. Yªu cÇu ( sau thÊm):

• %C bÒ mÆt 0,8-1,0 %→ sau t«i + ram thÊp , tæ

chøc : M kim nhá mÞn + c¸cbit nhá mÞn, ph©n t¸n

• Lâi: h¹t nhá, M kim nhá mÞn ®é cøng 30-40 HRC

( kh«ng cã F tù do)

4. NhiÖt ®é:
• T0 → thÐp ë tr¹ng th¸i hoµn toµn γ (trªn A3): 900-
9500C

5. Thêi gian: phô thuéc vµo 2 yÕu tè

• ChiÒu dµy líp thÊm: thêng tõ 0,5-1,8 mm ( chiÕm

0,1-0,15 Dct)

• Tèc ®é thÊm: VthÊm thÎ láng> VthÊm thÎ khÝ> VthÊm thÎ r¾n

VD: thÓ r¾n : 0,1mm chiÒu s©u/1h nung gi÷

thÓ khÝ: 0,2mm chiÒu s©u/1h nung gi÷
6. ChÊt thÊm :
• ThÓ r¾n: 80-95% than gç + Na2CO3, hoÆc Ba CO3(
xóc t¸c)
Ph¶n øng: 2C + O2 → 2CO ( khi thiÕu «xy)
 2CO → CO2+ Cngtö
Cngtö → khuyÕch t¸n vµo b/m thÐp ( nång ®é t¨ng
dÇn)
T¸c dông cña xóc t¸c: Ba CO3 → BaO + CO2
CO2 + Cthan → 2CO
2CO → CO2 + Cnguyªn tö → b/m thÐp
- ThÊm cacbon ë thÓ r¾n song qu¸ tr×nh x¶y ra l¹i
th«ng qua pha khÝ
Nhîc ®iÓm :
+Bôi
+ %C : 1,2-1,3
• ThÓ khÝ:
- Cã thÓ dïng trùc tiÕp c¸c khÝ cã kh¶ n¨ng sinh ra
cacbon nguyªn tö nh CO, CH4 ®Ó thÊm → chÕ t¹o khÝ
thÊm cacbon tõ khÝ ®èt thiªn nhiªn, thµnh phÇn chñ
yÕu lµ mªtan CH4 cã t¸c dông thÊm rÊt m¹nh.
- Thµnh phÇn: CO 95-97%; CH4 3-5 %
CH4 → 2H2+ Cnguyªn tö
u ®iÓm:
+ %C : 0,8- 1,0 (cã thÓ pha lo·ng vµ pha chÕ khÝ thiªn
nhiªn sao cho cã nång ®é thÝch hîp → t¹o ra lîng
cacbon nguyªn →u ®iÓm næi bËt )

+ dÔ c¬ khÝ ho¸ vµ ®iÒu chØnh

- Khi kh«ng cã khÝ thiªn nhiªn ngêi ta cã thÓ dïng dÇu
háa hay cån
 • ThÓ láng ( Ýt dïng)
7. NhiÖt luyÖn sau thÊm: → nhÊt thiÕt ph¶i T«i + Ram

• T«i trùc tiÕp : Sau thÊm → h¹ nhiÖt ®é ®Õn 850-860

0
C → t«i
¦u ®iÓm : BD nhá
• T«i 2 lÇn :
LÇn 1: cho lâi → T> A3 : 880-9000C
LÇn 2: T> A1 : 760-780 0C
Nhîc ®iÓm : BD lín ( do nung nhiÒu lÇn) → Ýt dïng
¸p dông cho thÐp C vµ HK cã yªu cÇu cao vÒ c¬ tÝnh
• T«i 1 lÇn :
NhiÖt ®é t«i trung gian cho c¶ bÒ mÆt vµ lâi:
yªu cÇu ®é cøng b/m: T= 820-8500 C
yªu cÇu ®é cøng lâi : T= 860-8800 C
• Ram: 180-2000C τ= 1-1,5 h

So s¸nh: t«i bÒ mÆt thÊm C

b/m 56-60HRC 60-62
HRC
lâi: 15-20 HRC 30-40
HRC
ThÊm Ni t¬:
1. §/n: →b·o hoµ Nit¬ vµo bÒ mÆt thÐp →n©ng cao ®é

cøng, tÝnh chèng mµi mßn ( m¹nh h¬n C), t¹o ra øng suÊt
d nÐn, chèng rØ tèt.
2. cÊu t¹o líp thÊm N:
- C¬ së ®Ó x¸c ®Þnh tæ chøc líp thÊm nit¬ vµo thÐp lµ
gi¶n ®å pha Fe - N : Líp thÊm giµu nit¬, nÕu tÝnh tõ ngoµi
vµo sÏ cã c¸c pha sau: ε - pha xen kÏ Fe2N,
γ‘ - pha xen kÏ Fe4N,
α - ferit nit¬ (hay dung dÞch r¾n cña nit¬ trong Feα).
• Nitrit víi ®é cøng rÊt cao, nhá mÞn (ph©n t¸n) : ®é cøng
cao 65-70 HRC → sau thÊm N kh«ng ph¶i nhiÖt luyÖn
3. §Æc ®iÓm cña thÊm N:
• T= 480-6500C, khÝ NH3
Ph¶n øng : 2NH3→ 3H2+2Nngt
• Do T0 thÊp →khuyÕch t¸n khã → thêi gian dµi →líp thÊm
máng
VD: T=5200C, τ= 24 h →δ= 0,25-0,3 mm
• Sau thÊm kh«ng ph¶i t«i : do b¶n chÊt cña líp
thÊm lµ Nitrit cã ®é cøng cao
• Líp thÊm cã thÓ gi÷ ®é cøng khi T>5000C
( <6000C)
4. C«ng dông:
• Chi tiÕt chÞu t¶i kh«ng lín cÇn cã ®é cøng cao,
chèng mµi mßn lµm viÖc ë 500 - 6000C
• N©ng cao ®é bÒn mái ( trôc khuûu )
ThÊm C-N:
1. §Þnh nghÜa: → b·o hoµ ®ång thêi C-N vµo b/m thÐp →

n©ng cao ®é cøng vµ tÝnh chèng mµi mßn

2. Môc ®Ých :gièng thÊm C &N , tèt h¬n thÊm C

3. §Æc ®iÓm: TthÊm ≈ 8500C → chñ yÕu thÊm C

 TthÊm ≈ 5600C → chñ yÕu thÊm N
4. ThÊm C-N thÓ láng: ®éc, Ýt dïng

Thµnh phÇn: NaCN, KCN → chÊt thÊm

NaCl, Na2CO3 →pha lo·ng
•T0C thÊp: 50% NaCN + Na2CO3, NaCl
HoÆc NaCN+ KCN tû lÖ 1:1
• T0C cao: < 30% hoÆc 10% NaCN hoÆc KCN
5. ThÊm C-N thÓ khÝ:
So víi thÊm C thÓ khÝ cã u ®iÓm h¬n h¼n:
- dïng chung thiÕt bÞ víi thÊm C thÓ khÝ ( thªm vµo 5-
10% NH3)
- tæ chøc líp thÊm C¸c bit-Nitrit ( 60-65HRC ), tÝnh chèng
mµi mßn t¨ng ( 50-100%)
- - Do chèng mµi mßn t¨ng lªn m¹nh, líp thÊm cã thÓ
máng h¬n líp thÊm cacbon kho¶ng 20 ÷ 30%.
- VÝ dô b¸nh r¨ng khi thÊm cacbon s©u 0,90 ÷ 1,20mm,
khi thÊm cacbon - nit¬ chØ cÇn 0,50 ÷ 0,80mm → τ
ng¾n h¬n
→ gi¶m nªn ®é biÕn d¹ng chi tiÕt , t¨ng ®îc tuæi thä cña
lß.
- líp thÊm máng h¬n thÊm C kh«ng t¹o muéi (NH3) → t¨ng
tèc ®é thÊm
→ChØ cÇn thÊm ë 840-860 0C ≈ 9300C thÊm
- Sau thÊm : T«i (trùc tiÕp )+ ram