Professional Documents
Culture Documents
a b
2 2
Víi a vµ b lµ c¸c sè bÊt kú
2
DÊu b»ng x¶y ra khi a = b
04) BÊt ®¼ng thøc Bunhiacopsky (Cßn gäi lµ bÊt ®¼ng thøc C«si – Svac ) :
- Cho hai bé c¸c sè thùc: a1 , a2 ,..., an vµ b1 , b2 ,..., bn .
Khi ®ã : a1b1 a2b2 ... anbn
2
a12 a22 ... an2 b12 b22 ... bn2
DÊu b»ng x¶y ra khi :
a1 a2 a
- HoÆc ... n víi ai , bi kh¸c 0 vµ nÕu ai 0 th× bi t¬ng øng còng
b1 b2 bn
b»ng 0
- HoÆc cã mét bé trong hai bé trªn gåm toµn sè kh«ng
- BÊt ®¼ng thøc C«si – Svac cho hai cÆp sè :
ax by a 2 b 2 x 2 y 2 DÊu b»ng x¶y ra khi ay = bx
2
1 1
05) BÊt ®¼ng thøc x 2 Víi x > 0 ; x 2 Víi x < 0
x x
c) C¸c tÝnh chÊt cña bÊt ®¼ng thøc :
01) TÝnh chÊt b¾c cÇu : NÕu a > b vµ b > c th× a > c
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
02 ) TÝnh chÊt liªn quan ®Ðn phÐp céng :
Céng hai vÕ cña bÊt ®¼ng thøc víi cïng mét sè : NÕu a> b th× a
+c > b+ c
Céng hai bÊt ®¼ng thøc cïng chiÒu : NÕu a > b vµ c > d th× a+c
> b +d
03 ) Trõ hai bÊt ®¼ng thøc ngîc chiÒu : NÕu a > b vµ c < d th× a – c > b –
d
04 ) C¸c tÝnh chÊt liªn quan ®Õn phÐp nh©n :
- Nh©n 2 vÕ cña bÊt ®¼ng thøc víi mét sè
NÕu a >b vµ c > 0 th× ac > bc
NÕu a > b vµ c < 0 th× ac < bc
- Nh©n 2 bÊt ®¼ng thøc cïng chiÒu
NÕu a > b >0 vµ c > d > 0 th× ac > bd
NÕu a < b < 0 vµ c < d < 0 th× ac > bd
- Luü thõa hai vÕ cña mét bÊt ®¼ng thøc :
a b a 2 n 1 b 2 n 1 Víi mäi n ¥
ab0 a b 2n 2n
Víi mäi n ¥
ab0a b 2n 2n
Víi mäi n ¥
0 < a < 1 a a n m
Víi n > m
a > 1 a a n m
Víi n > m
2. Mét sè ®iÓm cÇn lu ý :
- Khi thùc hiÖn c¸c phÐp biÕn ®æi trong chøng minh bÊt ®¼ng thøc , kh«ng
®îc trõ hai bÊt ®¼ng thøc cïng chiÒu hoÆc nh©n chóng khi cha biÕt râ dÊu cña
hai vÕ . ChØ ®îc phÐp nh©n hai vÕ cña bÊt ®¼ng thøc víi cïng mét biÓu thøc khi
ta biÕt râ dÊu cña biÓu thøc ®ã
- Cho mét sè h÷u h¹n c¸c sè thùc th× trong ®ã bao giê ta còng chän ra ®îc sè
lín nhÊt vµ sè nhá nhÊt . TÝnh chÊt nµy ®îc dïng ®Ó s¾p thø tù c¸c Èn trong
viÖcchøng minh mét bÊt ®¼ng thøc
3. Mét sè ph¬ng ph¸p chøng minh bÊt ®¼ng thøc:
3.1. Sö dông c¸c tÝnh chÊt c¬ b¶n cña bÊt ®¼ng thøc
3x 2 4 x 11
VÝ dô 1: Chøng minh r»ng víi mäi sè thøc x th× : 2
x2 x 1
Gi¶i :
2
1 3
Ta cã : x 2 x 1 x 0 Víi mäi x
2 4
3x 4 x 11
2 3x 4 x 11 2 x x 1 3x 4 x 11 2 x 2 x 2
2
2 2 2 2
Do vËy :
x x 1
2
2 3 2
2
1 2 3 2 1
a b a b a ab 4 b 4 b a b a b
2
a b b
2
2 4
2 3 2
2
1
V× a+b 0 nªn M= a b a b b > 0 do a, b kh«ng thÓ ®ång thêi
2 4
b»ng 0
)2
Gi¶i
C¸ch 1 : ¸p dông bÊt ®¼ng thøc Bunhiacopsky ta cã :
(1 x )(1 y ) 12 x 12
y
1 xy
2 2 2
C¸ch 2 : Theo bÊt ®¼ng thøc Cosi ta cã:
x y 2 xy
1 x 1 y (1 x)(1 y )
1 1 1
2
1 x 1 y (1 x )(1 y )
2 xy 1 xy 1
2
2 1 (1 xy (1 x)(1 y ) (1 x )(1 y ) 1 xy
(1 x)(1 y ) (1 x)(1 y )
52 3a 4b 32 42 a 2 b 2 a 2 b 2 1
2
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
3
3a 4b 5 a
5
DÊu b»ng x¶y ra khi : a b
3 4 b4
5
5 4b
C¸ch 2 : Tõ 3a +4b = 5 ta cã a=
3
2
5 4b
VËy a b 1
2 2
b 1 25 40b 16b 9b 9
2 2 2
3
25b 2 40b 16 0 5b 4 0
2
§óng víi mäi x
a 1 a 1 1 1
2 . 2
16 a 16 a 16 2
15a 15 15
Mµ : a 4 .4
16 16 4
1 17
VËy a DÊu b»ng x¶y ra khi a = 4
a 4
VÝ dô 8 : Chøng minh r»ng víi mäi sè thùc x , y ta cã :
5 x 2 2 y 2 2 xy 4 x 6 y 10
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
Gi¶i :
BÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh t¬ng ®¬ng víi :
5 x 2 2 y 2 2 xy 4 x 6 y 10
4 x 2 4 x 1 y 2 6 y 9 x 2 2 xy y 2 0
2 x 1 y 3 x y 0
2 2 2
Ta cã : 2 x 2 x a x b c 2 4 x 2 2 a b x a 2 b 2 c 2 0
2 2
' 0 a b 4(a 2 b 2 c 2 ) 0 4c 2 3 a 2 b 2 2ab 4c 2 3 a b 8ab
2 2
b) 5 x y 4 x y 2 xy 1 0 Víi mäi x , y ¡
2 2
1 1 4
Bµi 4: a) Cho hai sè thùc d¬ng a vµ b . Chøng minh r»ng :
a b ab
b) Cho 0 < x < 2 vµ x 1 . Chøng minh r»ng :
1 1
4 x2
x 1
2
x 2 x
ab ab
Bµi 5: a ) Cho a > b > 0 . Chøng minh r»ng a
2
b ) ¸p dông so s¸nh 2007 2006 vµ 2006 2005
Híng dÉn gi¶i :
Bµi 1 : Theo ®Þnh lý Pitago ta cã 1 = b2 + c2 vµ 1> b; 1 > c
VËy 1= b2 + c2 > b3 + c3
2
1 3
Bµi 2 : a) Ta cã : V× x - x +1 = x 0 víi mäi x
2
2 4
7 x 2 15 x 12
Nªn 3 7 x 2 15 x 12 3 x 2 3x 3
x x 1
2
4 x 2 12 x 9 0 2 x 3 0 ( §óng )
2
3
DÊu b»ng x¶y ra khi x =
2
a 3 b3 ab a b a b a 2 ab b 2 ab a b
b ) Ta cã :
a b a 2 2ab b 2 0 a b a b 0
2
2
y 3
Mµ x xy y x y 2 0 Nªn x + y < 0
2 2
2 4
x y 0 x 2 xy y 2 xy x y x 2 xy y 2 xy x y
2
MÆt kh¸c : y x y 2 3 xy x y 6
x 3 y 3 3 xy x y 8 x y 8 x y 2
3
2a 3b a 2 b 2 2a 3b a 2 b 2
DÊu b»ng x¶y ra khi a = 2 ; b = 3
b) Ta cã :
5 x 2 y 2 4 x y 2 xy 1 0
4 x 2 4 x 1 4 y 2 4 y 1 x 2 2 xy y 2 0
2 x 1 2 y 1 x y 0
2 2 2
1 1
§iÒu nµy lu«n lu«n ®óng. DÊu b»ng x¶y ra khi x ;y
2 2
1 1 4 ab 4
Bµi 4: a ) Ta cã: (*)
a b ab ab ab
V× a,b > 0; a+b > 0 nªn: (*) a b 4ab ( BÊt ®¼ng thøc Cosi cho 2 sè )
2
1 1 4
VËy víi mäi a , b > 0
a b ab
b) §Æt (x-1)2 = t th× t > 0 vµ x(2-x) = -x2+2x = 1-(x-1)2 = 1-t
V× 0 < x < 2 nªn 1-t > 0
¸p dông bÊt ®¼ng thøc ë c©u (a) cho hai sè d¬ng t vµ 1-t ta ®îc
1 1 1 1 4
4
x 1 x 2 x t 1 t t 1 t
2
ab ab
Bµi 5: a) Ta cã a 2 a ab ab
2
B×nh ph¬ng hai vÕ cña bÊt ®¼ng thøc ta ®îc:
4a 2a 2 a 2 b 2 a a 2 b 2 a 2 a 2 b 2 0 b 2 §óng
b) ¸p dông c©u a víi a = 2006 vµ b = 1 ta cã:
2 2006 2007 2005 2006 2005 2007 2006
V.2. Gi¸ trÞ lín nhÊt vµ gi¸ trÞ nhá nhÊt Cña biÓu thøc :
1. KiÕn thøc cÇn nhí :
Cho c¸c biÓu thøc A vµ B
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
- NÕu A a trong ®ã a lµ mét gi¸ trÞ cña biÓu thøc A
Th× a ®îc gäi lµ gi¸ trÞ lín nhÊt cña A (GTLN cña A ) , ®îc ký hiÖu lµ MaxA hay
AMax
- NÕu B b trong ®ã b lµ mét gi¸ trÞ cña B
Th× b ®îc gäi lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt cña B (GTNN cña B ),®îc ký hiÖu lµ Min B
hay BMin
- C¸c c¸ch biÕn ®æi thêng dïng ®Ó t×m GTLN vµ GTNN.
C¸ch 1: a) T×m GTLN: f(x) g(x) a
b) T×m GTNN: f(x) g(x) a
C¸ch 2: a) T×m GTLN: f(x) = h(x) + g(x) (h(x) 0; g(x) a)
b) T×m GTNN: f(x) = h(x) + g(x) (h(x) 0; g(x) a)
Víi biÓu thøc nhÒu biÕn cã c¸ch lµm t¬ng tù
2. Mét sè diÓm cÇn lu ý :
- Khi t×m gi¸ trÞ lín nhÊt vµ nhá nhÊt cña mét biÓu thøc . NÕu biÕn lÊy gi¸ trÞ trªn
toµn tËp ¡ th× vÊn ®Ò ®· kh«ng ®¬n gi¶n . Khi biÕn trong biÓu thøc chØ lÊy gi¸
trÞ trong ¤ , ¢ , ¥ hoÆc mét kho¶ng gi¸ trÞ nµo ®ã th× vÊn ®Ò cµng phøc t¹p vµ
dÔ m¾c sai lÇm .
- Mét sai lÇm thêng m¾c ph¶i ®ã lµ khi biÕn ®æi c¸c biÓu thøc theo c¸ch 1 hoÆc
c¸ch 2 . Ta kÕt luËn gi¸ trÞ lín nhÊt hoÆc nhá nhÊt cña biÓu thøc lµ a nhng dÊu
b»ng kh«ng x¶y ra ®ång thêi
VÝ dô 1: T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña biÓu thøc :
P = 4x2+ y2+2xy+3x+5
Lêi gi¶i 1 :
P x 2 2 xy y 2 2 x 2 4 x 2 x 2 x 3 x y 2 x 1 x 2 x 3 x 2 x 3 Víi mäi x
2 2
2
1 11 11
Mµ x x 3 x
2
2 4 4
11 1 1
Nªn Min P = khi x = vµ x +y = 0 nªn y = -
4 2 2
1
Ta thÊy lêi gi¶i nµy sai lÇm ë chç dÊu b»ng kh«ng x¶y ra ®ång thêi . Khi x =
2
th× (x-1)2 0
Lêi gi¶i 2 : Ta cã
2
1 17 1 17 17
P x 2 2 xy y 2 3 x 2 x x y 3 x
2
4 4 2 4 4
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
1
x y 0 x
17 2
VËy Min P = Khi 1
4 x 2 0 y1
2
1
VÝ dô 2 : Cho a 2 . T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña biÓu thøc P = a
a
1 1
Lêi gi¶i 1 : Theo bÊt ®¼ng thøc Cosi cho hai sè d¬ng ta cã P a 2 a. 2
a a
VËy P ®¹t gi¸ trÞ nhá nhÊt b»ng 2
Lêi gi¶i nµy sai lÇm ë chç P 2 a 1 kh«ng tho¶ m·n ®iÒu kiÖn a 2
1 a 1 3 a 1 3 3 7
Lêi gi¶i 2 : Ta cã P a a 2 . a 2 a
a 4 a 4 4 a 4 4 2
7
VËy Min P = khi a = 2
2
3. Bµi tËp vÝ dô :
-VÒ b¶n chÊt bµi to¸n t×m gi¸ trÞ lín nhÊt hoÆc nhá nhÊt cña biÓu thøc vµ bµi
to¸n chøng minh bÊt ®¼ng thøc cã thÓ coi lµ t¬ng ®¬ng nhau . Bµi to¸n t×m
gi¸ trÞ lín nhÊt hoÆc nhá nhÊt cña biÓu thøc nÕu ta ph¸n ®o¸n ®îc kÕt qu¶
th× bµi to¸n trë thµnh chøng minh bÊt ®¼ng thøc
VÝ dô 3: Cho x, y, z R tho¶ m·n x2 + y2 + z2 = 1
Gi¶i:
Theo bÊt ®¼ng thøc Cosi – Bunhiacopxki ta cã:
P2 = ( x + 2y + 3z)2 (12 + 22 + 32) (x2 + y2 + z2) = 14
Nªn P 14
DÊu = x¶y ra khi:
1
x2
14
x y z x2 y2 z2
4
1 2 3 1 4 9 y2
x2 y2 z 2 1 14
x2 y2 z2 1
2 9
z 14
14 2 14 3 14
VËy (x, y, z) = ; ; (1)
14 14 14
14 2 14 3 14
HoÆc (x, y, z) = ; ; (2)
14 14 14
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
14 2 14 3 14
VËy Pmax = 14 khi (x, y, z) = ; ; hoÆc (x, y, z) =
14 14 14
14 2 14 3 14
; ;
14 14 14
a b
VÝ dô 4: Cho a, b, x, y lµ c¸c sè d¬ng tho¶ m·n 1
x y
T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña c¸c biÓu thøc sau :
a) P = xy; b) Q = x + y
Gi¶i:
a) Theo bÊt ®¼ng thøc Cauchy ta cã:
ab a b
2 1 xy 4ab
xy x y
a b 1 x 2a
VËy Pmin = 4ab khi
x y 2 y 2b
2
a b b
a
a b
2
b) Ta cã: ( x y ) x y . x . y a b
x y x y x y
(BÊt ®¼ng thøc Bunhiacopxki)
2
VËy : Q = x+ y a b
2
Qmin = a b khi x = a ab ; y b ab
x
VÝ dô 5: T×m GTLN cña P =
( x a) 2
Gi¶i
§iÒu kiÖn : x a
Ta cã: Víi x = 0 => P = 0
x
Víi x 0 ta cã: P = x = P(x + a)2
( x a) 2
px2 + 2 apx + pa2 = x
px2 + (2ap – 1) x + a2 = 0
§Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm th×:
0 (2ap – 1) – 4pa 0
2 2
x 2x 1
c) C =
2x 1 x
d ) D = 3x2+5y2 víi 3x 5 y 2
Bµi 2 : T×m gi¸ trÞ lín nhÊt cña c¸c biÓu thøc sau:
a) M = - x2 + 4x + 7
b ) N = 2003 -2x2 - 8y2 +2x + 4xy + 4y
c) P = ( x+1 ) (2 - x )
3x 1
Bµi 3: T×m gi¸ tri lín nhÊt vµ nhá nhÊt cña biÓu thøc: P =
x2 1
Gi¶i:
Bµi 1: a) A= (x-3)2 -8 nªn min A = 8 khi x = 3
b) B = ( x-2)2 +(y - 3)2 +(3x -2y)2 +2007 Nªn Min B = 2007 Khi x = 3; y =2
1
c) §iÒu kiÖn: x < ; x > 0 (*). ¸p dông bÊt d¼ng thøc Cosi cho hai sè d¬ng
2
ta cã:
x 2x 1 x 2x 1
C 2 2
2x 1 x 2x 1 x
x 1
x 2x 1
x 2 x 1 3 x 4 x 1 0
2
VËy MinC = 2 khi 2 2
2x 1 x x 1
3
®èi chiÕu víi (*) ta ®îc x =-1
c) Tõ 3x 5 y 2 3 x 5 y 2
Theo bÊt ®¼ng thøc Bunhiacopxky ta cã:
3 x.1 5 y.1 3 x 2 5 y 2 1 1 3 x 2 5 y 2 2
2
1 1
VËy MinD = 2 khi x= vµ y =
3 5
Bµi 2: a) M = 11 - (x - 2)2 Nªn MaxM = 11 khi x = 2
1
b) N = 2005 - (x -1 )2 -(2y+1)2-(x-2y)2 Nªn MaxN = 2005 khi x = 1; y = -
2
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
2
x 1 2 x 9
c ) P = ( x+1 ) (2 - x ) ( BÊt ®¼ng thøc Cosi )
2 4
9 1
VËy MaxP = khi x =
4 2
3x 1
Bµi 3: Ta cã: P = P x 2 1 3x 1 Px 2 3x P 1 0 (* )
x 1
2
1
Ta thÊy P = 0 khi x =
3
Víi P 0 th× gi¸ trÞ cña P ph¶i tho¶ m·n cho ph¬ng tr×nh (*) cã nghiÖm víi x
10 1 10 1
10 2 P 1 10 P
2 2
10 1 10 1
VËy MaxP = khi x =
2 3
10 1 1 10
MinP = - khi x =
2 3
A( x) 0
- BÊt ph¬ng tr×nh v« tû : A( x) B ( x) B ( x) 0
A( x) B ( x)
A( x ) 0
A( x ) 0
B( x) 0
A( x) B ( x) ; A( x) B ( x) B ( x ) 0
B( x) 0
A( x ) ( B ( x)) 2
A( x ) B ( x) 2
2. Bµi tËp vÝ dô :
VÝ dô 1: Gi¶i c¸c bÊt ph¬ng tr×nh sau :
a) -3(x+2) +2(x-1) 4x -3
b) m 1 x 2m x 1
2
Gi¶i
a) Ta cã :
-3(x+2) +2(x-1) 4x -3 3 x 6 2 x 1 4 x 3 x 4 x 3 7
4
5 x 4 x
5
b ) Ta cã : m 1 x 2m x 1 m 2m 1 x 2mx 2m
2 2
m 2 1 x 2m
2m
V× m 2 1 0 víi mäi m nªn bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x
m2 1
VÝ dô 2 : Gi¶i c¸c bÊt ph¬ng tr×nh :
a) x 2 5 x 6 0
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
b) x 2 4 x 3 0
Gi¶i
a)Tacã : x 5 x 6 0 x 2 x 3x 6 0 x x 2 3 x 2 0 x 2 x 3 0
2 2
x20 x2
x3 0 x3
x3
x20 x2 x2
x 3 0 x 3
b) Tacã : x 4 x 3 0 x x 3 x 3 0 x x 1 3 x 1 0
2 2
x 1 0 x 1
x 1 3 x 0 3 x 0 x3 1 x 3
x 1 0 x 1
3 x 0 x 3
Chó ý : - Ta cã thÓ kÕt hîp nghiÖm trªn trôc sè
- Ta cã thÓ so s¸nh A(x) vµ B(x) trong bÊt ph¬ng tr×nh tÝch ®Ó gi¶i
nhanh h¬n :
x 1 0 x 1
nªn chØ x¶y ra 1 x 3
x3 0 x3
VÝ dô 3 : Gi¶i c¸c bÊt ph¬ng tr×nh :
a) x 2 3x 2 x 2
b) 3x 2 2 x 1
Gi¶i:
x 2 3x 2 0 x 1 x 2 0
x 1 0 x 1 0
a) Ta cã : x 2 3x 2 x 1
x 1 0
x 1
2
x 3 x 2 x 1
2
x 2 3 x 2 x 2 2 x 1
x 1 0
x20 x2
x 1
x 1
Chó ý : Tr¸nh biÕn ®æi sai lÇm nh sau :
x 1 x 2 x 1
2
x 2 3x 2 x 1 x 2 x 1
3x 1 0 1
x
Ta cã : 2 x 1 3 x 1 3
2 x 1 3 x 1
2 2
4 x 4 x 1 9 x 2 12 x 1
2
1
x
1 1 3
x x 1
3 3 x0 x
3
5 x 2 16 x 0
x 5 x 16 0 16
x
5
C¸ch 2 : NghiÖm cña bÊt ph¬ng tr×nh ®· cho nÕu cã ph¶i tho¶ m·n : 3x-1
1
0 x (1)
3
1
XÐt 2x+1 0 x (2)
2
BÊt ph¬ng tr×nh trë thµnh : 2 x 1 3x 1 x 2 x 2
1
KÕt hîp víi (1) vµ (2) ta cã x lµ nghiÖm cña bÊt ph¬ng tr×nh ®· cho
3
1
XÐt 2x +1 < 0 x (3)
2
BÊt ph¬ng tr×nh ®· cho trë thµnh : 2 x 1 3 x 1 5 x 0 x 0 Kh«ng tho¶ m·n
(3)
1
VËy bÊt ph¬ng tr×nh ®· cho cã nghiÖm x
3
3. Bµi tËp tù luyÖn :
Gi¶i c¸c bÊt ph¬ng tr×nh sau
Bµi 1 : a) 2 3 x 1 3 x 2 5 1 2 x 4
b) m 2 x 1 4m 3 x
2
c) 6 x 2 7 x 2 0
d ) 9 x 2 18 x 5 0
Bµi 2 : a) x 2 2 x 1
b) 1 2 x 1 3 x 5
c) x 2 5x 6 3x 2
d) x 2 3x 2 2 x 2 5 x 3
e) 3x 2 2 x 1 x 1
Bµi 3: a) x 6 x 8 0
2x x
b) 0
2x 1 x 2
Gi¶i:
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
5 16m m 2 4 1
Bµi 1: a) x ; b)x ; c) x 1 ; d)
13 m 4
2
5
x 1
x1
3
1 1
2x 1 0 x 2 x2
Bµi 2: a) x 2 2 x 1 2 x 1 0 1 1 x 1
x x
x 2 2 x 1
2 2
2 2
3 x 3 0
2
1 x 1
x 2 0
b) Ta cã: 1 2 x 1 3 x 5 2 x 1 3 x 6
2 x 2 3 x 6
2 2
x2
x 2 x2
x4
x4
3 x 6 2 x 2 3x 6 2 x 2 0 x 4 5x 8 0 8
x
5
x 2 x 3 0
x2 5x 6 0
x2
3x 2 0 3
c) Ta cã: x 2 5x 6 3x 2
3x 2 0
x 2
2
x 5 x 6 3 x 2
2
3
2
x 5 x 6 9 x 12 x 4
2
x 2; x 3
x2
3 2
x ( HÖ (*) v« nghiÖm do bÊt ph¬ng tr×nh 8x2-17x
x 2 3
3 (*)
8 x 2 17 x 10 0
+10 v« nghiÖm )
d) x 2 3x 2 2 x 2 5 x 3
x 1
x 2 3 x 2 0
Ta cã: x 3x 2 2 x 5 x 3 2 x2
2 2
x 3 x 2 2 x 5 x 3
2
2
x 8x 1 0
x 1
x2 x 4 15
x 4 15 x 4 15
x 4 15
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
e) Ta cã:
x 1
3x 2 2 x 1 0 x 1 3 x 1 0 x1 x 1
3 1
3x 2 2 x 1 x 1 x 1 0 x 1
3x 2 2 x 1 x 2 2 x 1 x 1 x 1
x2 1 3
1 x 1
Bµi 3: a) §iÒu kiÖn x 0
Ta cã: x 6 x 8 0 x 2
x 4 0 2 x 4 4 x 16
b) Ta cã:
2x x 2 x( x 2) x 2 x 1 3x
0 0 0 x x 2 2 x 1 0 (*)
2x 1 x 2 x 2 2 x 1 x 2 2 x 1
Ta cã thÓ lËp b¶ng xÐt dÊu hoÆc xÕt tõng kho¶ng gi¸ trÞ ®Ó gi¶i
1
- Víi x > 0 th× (*) x 2 2 x 1 0 2 x kh«ng tho¶ m·n x > 0
2
x 2
-Víi x < 0 th× (*) x 2 2 x 1 0 kÐt hîp víi x < 0 ta ®îc
x 1
2
x 2
1
x0
2
Bµi 9: CMR. nÕu x, y ¢ th× mét trong hai bÊt ®¼ng thøc sau lµ sai:
1 1 1 1 1 1 1 1
≥ 2 2 vµ ≥ 2
x( x y ) 5 x x y
2
xy 5 x y
Bµi 10: Cho a, b, c > 0 vµ abc = 1. Chøng minh r»ng:
ba ca ab
a b c 3
a b c
Bµi 11: Chøng minh r»ng: Mäi a, b, c, d, p, q > 0 ta cã:
1 1 1 p q' pq pq
a b c pa qb pb qc pc qa
Bµi 13: T×m GTLN vµ GTNN cña xy víi x, y lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh:
x4 + y4 – 3 = xy (1 – 2xy)
x2 y2
Bµi 1: V× x 2 ; y 2 => x2 + y2 4 => 2
2
x y x2 y2 x y
=> 2. .
2 2 2
x y x3 y3
=> 2.
2 2
( )
=> 2.( x + y ) ( x 2 + y 2 ) 2 ≤ x 3 + y 3 ( x 2 + y 2 ) ≤ x 5 + y 5
a 1 a b c 3
Bµi 2: Ta cã : ≤ T¬ng tù cho b , c ta ®îc + + ≤
1+ a 2
2 1+ a 1+ b 1+ c
2 2 2
2
DÊu b»ng x¶y ra khi a = b = c = 1
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
a b c 3 1 1 1 9
* MÆt kh¸c : + + ≥ <=> (a + b + c) + + ≥
b+c a+c a+b 2 b+c a+c a+b 2
§Æt a+b= x ; b+c =y ; c+a = z ta cã
1 ( n +1 − n ) n +1 − n 1 1 1
Bµi 3: XÐt = < = −
(2n + 1)( n + n + 1) 4n 2 + 4n + 1 2 n(n + 1) 2 n n +1
1 1 1 1 1 1 1 1
VËy S n 1 ... 1
2 3 3 5 n n 2 n 1
2 2 2 n
2S n 1 1 1 S n
4n 4 n 4n 4
2 n2 2(n 2)
1 1 1 1 1 1 1
Ta cã A = 1 3
3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
a b c a b b c a c ab c
3
3 3 1 1
A 1 2 2 2 3 3 3 1 ( BÊt ®¼ng thøc Cosicho 3 sè d¬ng )
abc a b c a b c abc
3
abc 1 1
Theo bÊt ®¼ng thøc cosi: abc 8 abc 8
3 abc 8
3
1 729
VËy A 1 (DÊu b»ng x¶y ra: a = b = c = 2)
8 512
a3
Bµi 5 : Ta cã : b 2 c 2 ab bc ac
3
a2
<=> + b2 + c2 – a(b+c) – bc > 0
3
a2
<=> + (b + c)2 – a(b+c) – 3bc > 0 (*)
3
1
Thay bc = ta ®îc:
a
a2 3
(*) <=> + (b + c)2 – a(b+c) – >0
3 a
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
a3
<=> a( b + c)2 – a2 (b + c) + -3>0
3
a3
§Æt b + c = x ta cã: ax2 – a2x + - 3 > 0 Víi mäi x
3
a3
§iÒu nµy t¬ng ®¬ng: = a4 – 4a ( - 3) < 0
3
4a 4
<=> a4 - 12a 0
3
<=> 12a (36 – a3) < 0 ®óng v× a3 > 36
Bµi 6:- Do vai trß b×nh ®¼ng cña x, y, z nªn cã thÓ gi¶ sö z y x
Khi ®ã: x(x - y) (x - z) 0 (1)
MÆt kh¸c: z (z - x) y(y - z)
Do vËy: z (z - x) (z - y) y(y - x) (z - y)
z (z - x) (z - y) + y(y - z) (y - x) 0 (2)
Tõ (1) vµ (2) ®pcm.
Bµi 7: - Do a, b, c [0;2] nªn (2 - a) (2 - b) (2 - c) 0
8 - 4 (a + b + c) + 2 (ab + bc + ac) - abc 0
2 (ab + ac + bc) + 4 (a + b + c) + abc - 8
2 (ab + ac + bc) 4 + abc 4
(a + b + c)2 - (a2 + b2 + c2) 4
(a2 + b2 + c2) < 5
DÊu "=" x¶y ra khi a, b, c cã mét sè b»ng 2; mét sè b»ng 0; mét sè b»ng 1.
Bµi 8 :Ta cã: (a3 - b3) (a2 - b2) 0 (a5 + b5) a2 b2 (a + b)
ab ab c2 c
Do ®ã : 5 5 2 2 2 (1)
a b ab a b ( a b) ab c abc
bc a
T¬ng tù: 5 < (2)
a b ab
5
abc
ca b
< (3) . Tõ (1) ; (2) vµ (3) ta cã ®iÒu cÇn chøng
c a ac
5 5
abc
minh
Bµi 9 :- Gi¶ sö c¶ hai bÊt ®¼ng thøc ®Òu ®óng khi ®ã:
5 xy x2 + y2 vµ 5 x(x + y) x2 (x + y)2
5 (x2 + 2xy) 3x2 + 2xy + 2y2
2y2 - 2( 5 - 1)xy + (3 - 5 )x2 0
4y2 - 4 ( 5 - 1)xy + (6 - 3 5 )x2 0
(2y)2 - 2 . 2y ( 5 - 1)x + [( 5 - 1)]2 0
[2y - ( 5 - 1)x]2 0
§iÒu nµy kh«ng x¶y ra v× ( 5 - 1)x lµ sè v« tû kh«ng thÓ b»ng 2y khi x ,y ¢ .
Bµi10:- Theo bÊt ®¼ng thøc Cosi cho hai sè d¬ng ta cã:
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
bc ca ab bc ca ab
2
a b c a b c
p q
T¬ng tù ( p + q ) ≤ + ( pb + qc )
2
b c
( p + q ) 2 ≤ p + q ( pc + qa )
c a
2 1 1 1 1 1 1
Do ®ã ( p + q ) + + ≤ ( p + q ) + +
pa + qb pb + qc pc + qa a b c
1 1 1 p+q p+q p+q
=> + + ≥ + +
a b c pa + qb pb + qc pc + qa
1
Bµi 12: Ta cã: P = (6 – 2x) (12 – 3y) (2x + 3y)
6
3
6 − 2 x + 12 − 3 y + 2 x + 3 y
6P ≤ =6
3
3
P ≤ 36
6 − 2 x = 12 − 3 y = 2 x + 3 y
x = 0
Pmax = 6 <=> 0 ≤ x ≤ 3 ⇔
0 ≤ y ≤ 4 y = 2
Bµi 13: Ta cã: x4 + y4 – 3 = xy ( 1- 2xy)
<=> xy + 3 = x4 + y4 + 2x2 y2
<=> xy + 3 = (x2 + y2)2
Do (x2 + y2)2 ≥ 4x2y2 do ®ã:
xy+ 3 ≥ 4x2y2
§Æt xy = t ta cã: 4x2y2 – xy – 3 ≤ 0
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
3
hay 4t2 – t – 3 ≤ 0 <=> − ≤ t ≤1
4
VËy (xy)max = 1 khi x = y = ± 1
3 3
(xy)min = − khi x = y = ±
4 2
Bµi1 4: Ta cã:
x 1 x 2 x 3 x 4 3 0 x 1 x 4 x 2 x 3 3 0
x2 5x 4 x2 5x 6 3 0
§Æt x2 +5x +4 = t th× x2 +5x +6 = t +2
t 1
BÊt ph¬ng tr×nh trë thµnh : t +2t -3 0 t 3 t 1 0
2
t 3
2
5 7
Víi t 3 ta cã: x2+5x+8 0 x 0 V« nghiÖm
2 4
Víi t 1 ta cã:
5 13 5 13
2 x x
5 13 2 2 2
x2 5x 4 1 x2 5x 3 0 x
2 4 5 13 5 13
x x
2 2 2
Phương pháp chọn điểm rơi cho bất đẳng thức cosi
Khi áp dụng bđt côsi trong các bài toán tìm cực trị thì việc lựa chọn tham số để tại
đó dấu = xảy ra là điều quan trọng và khó khăn nhất. Đôi lúc trong các bài toán khi
các biến bị giới hạn bởi một điều kiện nào đó thì khi áp dụng trực tiếp sẽ dẫn đến
nhiều sai lầm. Vì thế trong chuyên mục nhỏ này tôi muốn trình bày những phương
pháp cụ thể để bạn có thể tìm được tham số phù hợp.
Bài toán 1: Cho các số dương x,y,z sao cho x+y+z=1. Tìm các giá trị nhỏ nhất:
a.
b.
c.
d.
Giải:
a.Bài này khá đơn giản chắc bạn nào cũng đều biết nó. Tuy nhiên dùng bài này
minh họa cho việc lựa chọn tham số theo mình là phù hợp nhất.
Vì vai trò các biến x,y,z là như nhau nên ta có thể dự đoán được dấu = xảy ra tại
x=y=z=1/3. Nên ta có như sau:
(dấu = xảy ra khi )
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
Như vậy ta áp dụng như sau:
b.Như bài trên mình đã nói lên một ý tưởng là thêm vào các biệt số phụ như
chẳng hạn. Và phương pháp thêm này nói chung rất hiệu quả và triệt để cho các
bài toán dạng này.
Ta thấy vai trò của x,y là như nhau nên ta có thể dự đoán được dấu = xảy ra x=y.
Ta cần chọn các biệt số phụ sao:
(dấu = xảy ra khi )
Với
Như vậy ta được hệ phương trình bậc 3 theo trong đó là nghiệm dương nhỏ
nhất. Từ đây bạn có thể tính ra suy ra giá trị nhỏ nhất của biểu thức mà kô cần
phải giải a,b,c,d,e,f.
Bài toán 3: Cho x,y,z là các số dương, thõa: x+y+z=1. Tìm giá trị lớn nhất của:
Với các dạng bài này thì phương pháp cũng tương tự nhau nên dành cho các bạn
vậy! Xem như đây là một bài luyện tập
Ngoài ra đôi lúc trong việc tìm cực trị của bài toán không phải là ta nhìn đã thấy
được đó là điểm rơi trong côsi mà nó còn kết hợp với phương pháp khác như đồng
nhất thức, đạo hàm, v.v... Và chính điều này nó làm tăng thêm phần hay và đẹp
của điểm rơi trong côsi
Đôi khi chứng minh một bài toán BĐT có rất nhiều cách khác nhau để giải, song không phải cách
nào cũng thuận lợi cho việc chứng minh BĐT, có nhiều BĐT đề ra phức tạp làm cho ta cảm giá
rối, nhưng qua việc đưa về biến mới thì bài toán trở nên dễ hơn. Bài viết này xin nêu ra một số
cách đổi biến để chứng minh BĐT được dễ dàng hơn.
Sau đây là một số ví dụ :
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
a b c 3
VD1:(BĐT Nesbitt): Cho a,b,c là các số thực dương . CMR:
bc ca ab 2
yzx
a 2
x bc
xz y 1 yzx xz y x yz 3
Ta đặt y c a b nên BĐT
z ab 2 2 x y z 2
x yz
c
2
x y y z z x x y y z z x
2 . 2 . 2 . 6 (đúng)
y x z y x z y x z y x z
Vậy BĐT đuợc chứng minh.
Dấu “=” xảy ra a b c
VD2: (Prance Pre –MO 2005) Cho các số thực dương x, y, z thoả mãn: x 2 y 2 z 2 3 . CMR:
xy yz zx
3
z x y
xy
a z
yz
Đặt b với a, b, c 0 từ giả thiết x 2 y 2 z 2 3 ab bc ca 3
x
zx
c y
Và BĐT cần CM CM BĐT a b c 3
mặt khác ta có BĐT sau: a 2 b 2 c 2 ab bc ca a b c 3(ab bc ca ) 3
Vậy BĐT đuợc chứng minh.
Dấu “=” xảy ra x y z 1
1 4 9
VD3: Cho x, y, z >0 thoả x y z 1 . CMR 36
x y z
a
x abc
b
Từ giả thiết ta có thể đặt: y với a,b,c >0
abc
c
z abc
abc abc abc
Nên BĐT CM 4. 9. 36
a b c
b c a c a b
4. 4. 9. 9. 22
a a b b c c
b a c a c b b a c a c b
4. 9. 4. 9. 2 .4. 2 .9. 2 4. .9. 22 (đúng)
a b a c b c a b a c b c
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
1
x6
b 2a 1
Dấu “=” xảy ra y
c 3a 3
1
z2
VD4: Cho x, y, z là các số thực dương. CMR xyz ( x y z )( y z x )( z x y )
x bc
Ta đặt y c a với a, b, c 0 nên BĐT CM BĐT (a b)(b c)(c a ) 8abc
z ab
mặt khác ta có (a b)(b c)(c a ) 8abc a (b c ) 2 b(c a ) 2 c(a b) 2 0
Vậy BĐT đuợc chứng minh.
Dấu “=” xảy ra x y z
VD5: ( IMO 2000) Cho a, b, c là các số thực dương thoả mãn abc=1 .
1 1 1
CMR: a 1 b 1 c 1 1
b c a
x
a y
y
Do abc 1 nên ta có thể đặt b với x, y , z 0
z
z
c x
x z y x z y
Nên BĐT có thể viết lại 1 1 1 1
y y z z x x
1 1 1
Từ xyz x y z 2 1
1 x 1 y 1 z
1 1 1
Ta đặt a, b, c với a, b, c 0
1 x 1 y 1 z
1 a b c 1 b a c 1 c a b
x ,y ,z
a a b b c c
a b b c c a 3
Nên BĐT cần CM CM BĐT . . .
bc ca ca ab ab bc 2
a b 1 a b
Mặt khác ta có: .
bc ca 2 ac bc
b c 1 b c
.
ca ab 2 ba ca
c a 1 c a
.
ab bc 2 cb ab
a b b c c a 1 a b b c c a 3
Nên . . .
bc ca ca ab ab bc 2 ac bc ba ca cb ab 2
Vậy BĐT luôn đúng
Dấu “=” xảy ra x y z 2
a b c
Gợi ý: từ giả thiết ta có thể đặt x ,y ,z
bc ca ab
Bài 3: Cho a, b, c là các số thực dương thoả mãn a b c 1 .
1 1 1 1
CMR: 2 22
ab bc ca abc
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
3 6
Bài 4: Cho a, b, c 0 thoả mãn abc 1 . CMR: 1
a b c ab bc ca
Gợi ý: Đặt a x y, b y z , c z x
A- §Æt vÊn ®Ò
Trong gi¶ng d¹y m«n to¸n, ngoµi viÖc gióp häc sinh
n¨m ch¾c kiÕn thøc c¬ b¶n, th× viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch
cùc cña häc sinh ®Ó khai th¸c thªm c¸c bµi to¸n míi tõ
nh÷ng bµi to¸n ®iÓn h×nh, ®ång thêi biÕt øng dông c¸c
bµi to¸n ®¬n gi¶n vµo viÖc gi¶i c¸c bµi to¸n phøc t¹p lµ
®iÒu rÊt cÇn thiÕt cho c«ng t¸c båi dìng häc sinh giái.
Chóng ta ®Òu biÕt mét bµi to¸n dï cã khã, phøc t¹p ®Õn
®©u lêi gi¶i cña nã còng cã thÓ ®a ®îc vÒ mét chuçi
h÷u h¹n c¸c bíc suy luËn ®¬n gi¶n, viÖc gi¶i bµi to¸n
phøc t¹p ®Òu cã thÓ ®a vÒ viÖc ¸p dông, tiÒn ®Ò lµ c¸c
bµi to¸n ®¬n gi¶n. Nªn viÖc thêng xuyªn øng dông, khai
th¸c c¸c bµi to¸n ®¬n gi¶n ®Ó gi¶i c¸c bµi to¸n khã lµ
mét c¸ch n©ng cao dÇn kh¶ n¨ng suy luËn, t duy s©u
cho häc sinh. Qua mét sè n¨m gi¶ng d¹y, t«i ®· häc hái
®îc ë c¸c ®ång nghiÖp vµ víi kinh nghiÖm cña b¶n th©n
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
t«i lu«n gióp häc sinh khai th¸c, øng dông nhiÒu bµi to¸n,
nhÊt lµ c¸c bµi to¸n vÒ chøng minh bÊt ®¼ng thøc, trªn
c¬ së ®ã t«i viÕt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm. “øng dông,
khai th¸c mét bÊt ®¼ng thøc “. Dï ®· cã nhiÒu cè
g¾ng, song s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy cha ph¶i lµ hoµn
chØnh, cßn cã thiÕu sãt. T«i rÊt mong ®îc Héi ®ång
khoa häc vµ c¸c ®ång nghiÖp bæ sung thªm ý kiÕn
®ãng gãp cho t«i, ®Ó trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y sau
nµy, t«i sÏ gióp ®îc häc sinh cña m×nh nhiÒu h¬n n÷a
trong lÜnh vùc t×m tßi vµ chiÕm lÜnh c¸c tri thøc, kh¸m
ph¸ m«n to¸n häc
.
B- Néi dung
I- C¬ së lý thuyÕt
a b a b 0
+ a.c b.c + a.c b.d
c 0 c d 0
NhËn xÐt :Trong ch¬ng tr×nh to¸n T.H.C.S cã mét bÊt ®¼ng thøc quen
thuéc mµ viÖc øng dông cña nã trong khi gi¶i c¸c bµi tËp ®¹i sè vµ h×nh häc
rÊt cã hiÖu qu¶. Ta thêng gäi ®ã lµ “bÊt ®¼ng thøc kÐp”. §ã lµ bÊt ®¼ng thøc
sau :
( a + b) 2
Víi mäi a, b ta lu«n cã : a + b ≥2 2
≥ 2ab (*)
2
2(a 2 + b 2 ) ≥ (a + b) 2 .......(1)
NhËn thÊy (*) ⇔ (a + b) ≥ 4ab.................(2)
2
2
a + b ≥ 2ab..................(3)
2
C¶ ba bÊt ®¼ng thøc trªn ®Òu t¬ng ®¬ng víi h»ng bÊt ®¼ng thøc
ý nghÜa cña bÊt ®¼ng thøc (*) lµ nªu nªn quan hÖ gi÷a tæng hai sè víi tÝch
hai sè vµ víi tæng c¸c b×nh ph¬ng cña hai sè ®ã.
Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô minh ho¹ viÖc vËn dôngvµ khai th¸c bÊt ®¼ng thøc
(*).
Bµi to¸n 1:
Cho a + b = 1 . Chøng minh r»ng:
1 1 1
a2 + b2 ≥ a4 + b4 ≥ ; a +b ≥
8 8
;
2 8 128
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
* Gi¶i : ¸p dông bÊt ®¼ng thøc (1) vµ gi¶ thiÕt a + b = 1 ta cã:
1
( a + b) 2 1 ( )2
= ; a 4 + b 4 ≥ (a + b ) ≥ 2 = 1
2 2 2
a +b ≥
2 2
2 2 2 2 8
1
( )2
(a + b )
4 4 2
1 .§¼ng thøc x¶y ra khi a = b = 1/2.
a8 + b8 ≥ ≥ 8 =
2 2 128
* Khai th¸c bµi to¸n
NhËn xÐt 1: NÕu tiÕp tôc ¸p dông b®t (1) vµ t¨ng sè mò cña biÕn ta thu
®îc c¸c kÕt qu¶ nh:
1 2
) (
(a + b ) 8
128
8 2
1
a +b ≥
16 16
≥ = 15 .........
2 2 2
Tæng qu¸t ta cã bµi to¸n sau:
Bµi to¸n 1.1:
2 + b2 n n 1
Cho a + b = 1 . Chøng minh r»ng: a ≥ n
2 2 −1
C¸ch gi¶i bµi to¸n 1.1 ta ¸p dông ph¬ng ph¸p quy n¹p to¸n häc vµ lµm t¬ng tù
bµi to¸n 1.
NhËn xÐt 2: TiÕp tôc kh¸i qu¸t bµi to¸n 1.1 khi thay gi¶ thiÕt a + b = 1 bëi
n n kn
gi¶ thiÕt a + b = k , lµm t¬ng tù nh trªn ta cã a 2 + b 2 ≥
2 2n −1
VËy cã bµi to¸n 1.2 nh sau:
Bµi to¸n 1.2:
n n kn
Cho a + b = k . Chøng minh: a2 + b2 ≥ n
2 2 −1
NhËn xÐt 3: Tõ bµi to¸n 1.2 nÕu ta thay gi¶ thiÕt a + b = k bëi b = k - a ta
®îc
Bµi to¸n 1.3:
n n kn
Chøng minh : a 2 + (k − a) 2 ≥ n víi mäi k .
2 2 −1
* Khai th¸c s©u bµi to¸n
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
NhËn xÐt 1: NÕu ¸p dông bÊt ®¼ng thøc (1) liªn tiÕp 2 lÇn ta cã kÕt qu¶:
( a + b) 2
2
a +b ≥
4 4 (a 2 + b 2 ) 2 2
≥ =
( a + b)
4
2 2 23
Tæng qu¸t ta cã bµi to¸n sau:
Bµi to¸n1.4:
Chøng minh :
( a + b)
4
n n ( a + b ) 2n
a) a + b
4 4
≥ b) a 2 2
+b ≥ n
23 2 2 −1
NhËn xÐt 2:
NÕu ¸p dông bÊt ®¼ng thøc (1) liªn tiÕp nhiÒu lÇn vµ t¨ng sè biÕn ta cã:
( a + b) 2 ( c + d ) 2
2 2
+
( a 2
+ b 2 2
) + ( c 2
+ d 2 2
) 2 2
a +b +c +d ≥
4 4 4 4
≥ =
2 2
( a + b ) 4 + (c + d ) 4 ( a + b + c + d )
4
= ≥
8 8 .2 3
a4 + b4 + c4 + d 4 ( a + b + c + d )
4 4
a+b+c+d .
⇒ ≥ =
4 4 .8 .2 3 4
VËy cã bµi to¸n 1.5:
4
a4 + b4 + c4 + d 4 a + b + c + d
Chøng minh: ≥
4 4
Cø tiÕp tôc suy luËn s©u h¬n n÷a ta thu ®îc nhiÒu bµi to¸n tæng qu¸t h¬n.
Bµi to¸n 2:
Cho a, b, c > 0.Chøng minh r»ng: (a + b).(b + c).(c + a ) ≥ 8abc.
(a + b) 2 ≥ 4ab
* Gi¶i: ¸p dông bÊt ®¼ng thøc (2) ta cã : (c + b) ≥ 4cb
2
(a + c) 2 ≥ 4ac
a 2 + c 2 ≥ 2ac
⇒ 2(a 2 + b 2 + c 2 ) ≥ 2(ab + bc + ca) ⇒ ®.p.c.m
Cã ®¼ng thøc khi a = b = c.
a 4 + b 4 + c 4 ≥ abc(a + b + c) .
VËy cã bµi to¸n 3.1:
NhËn xÐt 2: NÕu khai th¸c bµi to¸n 4 theo híng t¨ng sè biÕn, sè mò lªn, ta
Cã bµi to¸n tæng qu¸t sau:
Bµi to¸n 4.2:
2n 2n 2n 2n n
a1 + a2 + a3 + ... + a n ≥ 2 a1a 2 a3 ...a n .
2 2
Bµi to¸n 5 :
Cho a + b + c + d = 2 . Chøng minh : a 2 + b 2 + c 2 + d 2 ≥ 1
k2
a2 + b2 + c2 + d 2 ≥ . VËy cã bµi to¸n tæng qu¸t h¬n nh sau:
4
Bµi to¸n 5.1:
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
k2
Cho a + b + c + d = k . Chøng minh : a 2 + b 2 + c 2 + d 2 ≥
4
NhËn xÐt 2: Ta cßn cã thÓ tæng qu¸t bµi to¸n 5.1 ë møc ®é cao h¬n b»ng
c¸ch t¨ng sè biÕn cña bµi to¸n . Khi ®ã bµi to¸n 5.1 chØ lµ trêng hîp riªng cña
bµi to¸n sau:
Bµi to¸n 5.2:
k2
Cho a1 + a2 + ... + an = k . Chøng minh: a1 + a 2 + ... + a n
2 2 2
≥ víi n ∈ N *
n
§Ó gi¶i bµi to¸n nµy th× c¶ hai c¸ch lµm cña bµi to¸n 5 ë trªn ®a vµo ¸p dông
kh«ng hîp lý, ta sÏ lµm nh sau:
2 k2 k 2 k2 k 2 k2 k
¸p dông b®t (3) ta cã: a1 + ≥ 2 a1 . ; a 2 + ≥ 2 a 2 . ; … ; a n + ≥ 2 a n .
n2 n n2 n n2 n
k2 k
(v× a1 + a 2 + ... + a n = k )
2 2 2
⇒ a1 + a 2 + ... + a n + n ≥ 2 (a1 + a 2 + ... + a n )
n2 n
2 2 2 k2 k2 2 2 2 k2
⇒ a1 + a 2 + ... + a n + ≥2 ⇒ a1 + a 2 + ... + a n ≥ (®.p.c.m).
n n n
Tõ ®ã suy ra :
2
Chøng minh: a1 + a 2 + ... + a n ≥ 2 2 ( a1 + a2 + a3 + ... + an ) 2 víi n ∈ N * .
n
§Æc biÖt ho¸ víi n = 5, n = 7, ta ®îc nh÷ng bµi to¸n nh : Chøng minh :
2 2 2 ( a1 + a 2 + a3 + ... + a5 ) 2
a1 + a 2 + ... + a5 ≥
5
2 2 2 ( a1 + a 2 + a3 + ... + a7 ) 2
a1 + a 2 + ... + a 7 ≥ .
7
Râ rµng nh÷ng b®t nµy nÕu sö dông ph¬ng ph¸p dïng ®Þnh nghÜa hoÆc biÕn
®æi t¬ng ®¬ng th× rÊt khã gi¶i quyÕt .
( a1 + a 2 + a3 + ... + a n ) 4
n∈ N*
4 4 4
a) a1 + a 2 + ... + a n ≥ víi
3
n
8 8 8 ( a1 + a 2 + a3 + ... + an ) 8 víi n ∈ N *
b) a1 + a 2 + ... + a n ≥ 7
n
2n 2n 2n ( a1 + a 2 + a3 + ... + a 2n ) 2n
c) a1 + a2 + ... + a n ≥ víi n ∈ N * (1.2)
2n −1
2
(2n )
Râ rµng c¸c bÊt ®¼ng thøc nµy cßn chÆt h¬n c¶ b®t C« Si vµ còng kh«ng cÇn
®iÒu kiÖn g× cña biÕn.
TiÓu kÕt 1:
Trªn ®©y ta ®· khai th¸c vµ ph¸t triÓn tõ nh÷ng bµi to¸n ®¬n gi¶n ®Ó thu ®-
îc nh÷ng bµi to¸n míi, nh÷ng kÕt qu¶ míi tæng qu¸t h¬n.
BÊt ®¼ng thøc (1.1) lµ trêng hîp tæng qu¸t cña bÊt ®¼ng thøc (1) khi ta khai
th¸c theo híng t¨ng sè biÕn cña bµi to¸n.
BÊt ®¼ng thøc (1.2) lµ trêng hîp tæng qu¸t cña bÊt ®¼ng thøc (1) khi ta khai
th¸c theo híng t¨ng c¶ sè mò vµ sè biÕn.
TiÓu kÕt 2:
§Ó khai th¸c, ph¸t triÓn mét bµi to¸n vÒ bÊt ®¼ng thøc ta cã thÓ ®i theo mét
sè híng nh sau:
Híng thø nhÊt : Tæng qu¸t ho¸ c¸c h»ng sè cã trong bµi to¸n, vÝ
dô nh c¸c bµi to¸n 1.2; 2.2; 5.1; 6.1; 8.1; 9.1; 10.2; 12.1
Híng thø hai : Gi÷ nguyªn sè biÕn vµ t¨ng sè mò cña c¸c biÕn dÉn
®Õn tæng qu¸t ho¸ sè mò, vÝ dô c¸c bµi to¸n 1.1; 1.4
Híng thø ba : Gi÷ nguyªn sè mò vµ t¨ng sè biÕn cña c¸c biÕn dÉn
®Õn tæng qu¸t ho¸ sè biÕn, vÝ dô c¸c bµi to¸n 1.5; 3.1; 6.3; 9.2; 10.3
Híng thø n¨m : §æi biÕn, ®Æc biÖt ho¸ tõ bµi to¸n tæng qu¸t, vÝ
dô nh c¸c bµi to¸n 2.1; 4.1; 5.3; 6.2
Trªn ®©y lµ c¸c vÝ dô vËn dông b®t (*) vµo viÖc gi¶i c¸c bµi to¸n ®¹i sè vµ
Chuyªn ®Ò bÊt ®¼ng thøc Gi¸o viªn: Ph¹m V¨n S¬n
mét sè ph¬ng híng ®Ó khai th¸c mét bµi to¸n.
KÕt qu¶ thu ®îc sau khi khai th¸c b®t (1) lµ b®t :
2 2 2 ( a1 + a2 + ... + an ) 2
a1 + a 2 + ... + a n ≥ víi n ∈ N *
n
(1.1)
Vµ b®t:
2n 2n 2n ( a1 + a2 + a3 + ... + a2n ) 2n
a1 + a2 + ... + a n ≥ víi n ∈ N * (1.2)
2n −1
2
( 2n )
Hoµn toµn t¬ng tù nh trªn ( Chøng minh b»ng quy n¹p to¸n häc )
ta còng cã kÕt qu¶ khi khai th¸c b®t (2) nh sau:
Tõ b®t (1.2) vµ b®t (2.1) ta cã b®t tæng qu¸t cña b®t (*) nh sau:
2n 2n 2n ( a1 + a2 + a3 + ... + a2n ) 2n n
a1 + a2 + ... + a n ≥ ≥ 2 a1a 2 ...a víi n ∈ N * (*.1)
2n − 1
2
( 2n ) 2n
Nh vËy khi lµm xong mét bµi to¸n dï lµ bµi to¸n dÔ , ngêi lµm to¸n kh«ng
nªn tho¶ m·n ngay víi lêi gi¶i cña m×nh mµ cÇn tiÕp tôc suy xÐt nh÷ng vÊn
®Ò xung quanh bµi to¸n, t×m ra c¸c bµi to¸n míi hay h¬n, tæng qu¸t h¬n, sau
®ã ®Æc biÖt ho¸ bµi to¸n tæng qu¸t ®Ó cã ®îc nh÷ng bµi to¸n ®éc ®¸o h¬n,
thó vÞ h¬n. §iÒu ®ã lµm cho ngêi häc to¸n ngµy cµng say mª bé m«n, ®ång
thêi còng lµ c¸ch rÌn luyÖn t duy, nghiªn cøu ®Ó chiÕm lÜnh kho tµng tri thøc
cña nh©n lo¹i.