KHAÙNG SINH

MUÏC TIEÂU YEÂU CAÀU

• Naém vöõng cô cheá taùc duïng cuûa moãi nhoùm khaùng sinh
• Bieát vaän duïng chæ ñònh vaø choáng chæ ñònh khaùng sinh treân laâm saøng

1. MÔÛ ÑAÀU:
Naêm 1899, Vuillemin duøng töø “ antibiose” ñeå ñaët cho khaùng sinh. Khi
khaùng sinh thöïc thuï ra ñôøi, Waksman ñònh nghóa raèng:
“Khaùng sinh laø nhöõng chaát hoùa hoïc xuaát xöù töø nhöõng sinh theå vôùi moät
noàng ñoä dung dòch loaõng cuõng ñuû khaû naêng ngaên chaën hoaëc huûy dieät vi
truøng vaø nhöõng sinh theå khaùc”.
Naêm 1957, Turpin vaø Vellu boå sung vaøo ñònh nghóa treân: “khaùng sinh laø
nhöõng chaát hoùa hoïc xuaát xöù töø nhöõng sinh theå hoaëc toång hôïp ñöôïc baèng
phöông phaùp nhaân taïo. Heä soá trò lieäu cuûa khaùng sinh raát cao, chæ caàn moät
lieàu raát nhoû vaø chuyeân bieät cuõng ñuû ngaên chaën moät vaøi dieãn tieán trong
quaù trình soáng cuûa moät soá vi sinh vaät ña baøo” vaø “vôùi lieàu lôùn hôn cuõng
khoâng gaây haïi ñeán söï soáng cuûa cô theå ngöôøi duøng” (Burkholder).
Ñoäc tính choïn loïc cuûa khaùng sinh laø ñoäc tính laøm toån haïi ñeán quaù trình
toång hôïp chuyeån hoùa vi sinh vaät gaây beänh maø teá baøo ñoäng vaät coù theå
dung nhaän ñöôïc.

2. TREÂN BÌNH DIEÄN TEÁ BAØO VAØ DÖÔÙI TEÁ BAØO:

Khaùng sinh coù taùc ñoäng ngöng truøng (bacteriostatic), hoaëc dieät truøng
(bactericidal) do moät trong boán cô cheá sau:
2.1 ÖÙc cheá toång hôïp vaùch teá baøo.
2.2 Gaây bieán ñoåi tính thaám cuûa maøng teá baøo hoaëc bieán ñoåi chuyeån vaän
tích cöïc qua maøng teá baøo.
2.3 ÖÙc cheá toång hôïp proteine (öùc cheá söï sao maõ, giaûi maõ cuûa chaát lieäu di
truyeàn).
2.4 ÖÙc toång hôïp nucleic acid.

3.CAÙC THUOÁC COÙ TAÙC ÑOÄNG ÖÙC CHEÁ TOÅNG HÔÏP VAÙCH TEÁ
BAØO:

-1-
(Bacitracine, Cephalosprorine, Cycloserine, Penicilline, Ristocetine,
Vancomycine).
Khaùc vôùi ngöôøi vaø ñoäng vaät, teá baøo vi truøng coù vaùch. Vaùch teá baøo vi
truøng chieám 20% troïng löôïng khoâ cuûa vi truøng. Nhôø coù vaùch maø vi truøng
giöõ ñöôïc hình thuø vaø baûo veä teá baøo tröôùc taùc ñoäng cuûa aùp suaát. Aùp suaát
cuûa teá baøo vi truøng Gram + lôùn hôn Gram – töø 3 ñeán 5 laàn. Neáu vaùch bò
toån thöông do lysozyme hoaëc do nhöõng yeáu toá taïo thaønh vaùch bò öùc cheá teá
baøo vi truøng laâm vaøo tinh traïng deã tan vôõ (lyse).
Vaùch teá baøo vi truøng laø phöùc hôïp polyme ñöôïc goïi laø “Mucopeptide”,
“Mureine”, “Peptidoglycan” goàm polysaccharide vaø moät chuoåi
polypeptide coù ñöôøng noái cheùo. Polysaccharide laø ñöôøng coù amine, N –
acetylglycosamine vaø acetyl muramic acid chæ coù ôû teá baøo vi truøng.
Nhöõng ñöôøng noái cheùo baét noái vôùi chuoãi peptide (ví duï caàu noái
pentaglycine). ÔÛ ñoù cho ñaùp öùng chuyeån vaän peptide nhôø xuùc taùc vôùi moät
soá enzyme. Peptidoglycan ôû vi truøng Gram + nhieàu hôn vi truøng Gram - .
Toaøn boä penicillines vaø toaøn boä cephalosporines (trong nhoùm beta
lactamines) öùc cheá choïn loïc treân vaùch teá baøo vi truøng.
Ñaàu tieân: thuoác gaén vaøo receptor cuûa teá baøo goïi laø PBP – Penicilline gaén
keát proteine (PBP) töø soá 3 – 6 (phaân töû löôïng töø 40 000 – 120 000),
receptor naøy coù nhieàu ôû teá baøo vi truøng. Receptor PBP coù aùi tính khaùc
nhau ñoái vôùi moãi loaïi thuoác vaø kieåu taùc ñoäng cuûa noù cuõng khaùc nhau. Ví
duï khi penicilline gaén vaøo receptor PBP, ñaùp öùng chuû yeáu laø keùo daøi teá
baøo moät caùch khoâng bình thöôøng coäng vôùi nhöõng taùc ñoäng phuï theâm khaùc
ñöa ñeán teá baøo vi truøng bò tan vôõ. Rceptor PBP ñaët döôùi söï kieåm soaùt cuûa
nhieãm saéc theå, söï ñoät bieán coù theå laøm thay ñoåi soá löôïng receptor vaø aùi
tính cuûa noù ñoái vôùi thuoác thuoäc nhoùm beta lactamines. Sau ñoù moät thuoác
trong nhoùm beta lactamines gaén vaøo receptor öùc cheá phaûn öùng chuyeån
peptide vaø phong toûa söï toång hôïp peptidoglycan.
Tieáp theo, thuoác seõ khöû trieät hoaëc baát hoaït chaát öùc cheá enzyme töï tieâu
(autolytic enzyme) ôû vaùch teá baøo vi truøng. Enzyme töï tieâu naøy coù treân
moät soá vi sinh theå seõ cho ñaùp öùng “tan vôõ” (lyse) khi moâi tröôøng xung
quanh ñaúng tröông. Neáu moâi tröôøng xung quanh laø öu tröông (ví duï moâi
tröôøng ñöôøng 20%) vi truøng seõ bò bieán daïng nguyeân töông (protoplasme)
hoaëc phoàng to thaønh hình caàu. Luùc ñoù vi truøng chæ con bao boïc bôûi moät

-2-
Penicilline vaø cephalosporines öùc cheá enzyme chuyeâeûn peptide caét ñöùt
D-alanine töø chuoåi pentapeptides.
Ñoäc tính cuûa caùc thuoác khaùng sinh trong nhoùm beta lactamines ñoái vôùi teá
baøo ñoäng vaät vaät coù vuù seõ cuõng gioáng nhö ñoäc tính treân vi truøng trong
tröôøng hôïp khoâng coøn vaùch vaø peptidoglycan.
Penicillines vaø cephalosporines cheá ngöï khaùc nhau ñoái vôùi vi truøng Gram
+ vaø Gram – tuøy vaøo söï khaùc bieät cuûa caáu truùc vaùch teá baøo, toång soá
peptidoglycan, soá receptor, loã (pore), löôïng lipide, ñöôøng noái cheùo töï
nhieân vaø hoaït tính cuûa enzyme töï tieâu... chính noù ñònh tính xuyeân thaám,
ñoä gaén keát vaø hoaït tính cuûa thuoác. Taùc ñoäng cheá ngöï vi truøng cuûa khaùng
sinh trong nhoùm beta lactamines tuøy thuoäc vaøo söï khaùc bieät veà caáu truùc
vaø ñaëc tính veå chöùc naêng cuûa maøng. Ñoái vôùi vi truøng Gram – do coù maøng
phospholipide ôû beân ngoaøi neân trôû ngaïi cho thuoác baêng qua. Nhöõng thuoác
coù phaân töû öa nöôùc hydrophilic (nhö anpicilline, amoxicilline), nhöõng
thuoác coù phaân töû qua ñöôïc loã (pore) ôû maøng baêng qua maøng teá baøo vi
truøng Gram – nhanh hôn penicilline G. Ñoái vôùi vi truøng Gram + thì maøng
phospholipide raát khieám khuyeát vaø chöùc naêng nhö haøng raøo ngaên chaën laïi
khoâng coù.
Amdinocilline laø daãn xuaát cuûa acid amidinopenicillanic chæ gaén keát vaøo
receptor PBP2 taùc ñoäng raát maïnh treân teá baøo vi truøng Gram – hôn Gram
+. Amdinocilline coù taùc ñoäng hieäp ñoàng vôùi nhöõng thuoác khaùc nhau trong
nhoùm beta lactamines treân receptor PBP.
Ñieàu quan troïng maø laâm saøng raát quan taâm laø vi truøng khoâng coøn bò thuoác
trong nhoùm beta lactamines cheá ngöï nöõa laø do vi truøng saûn xuaát ñöôïc men
beta lactamase, men naøy phaù vôõ voøng betalactam laøm tieâu tan hieäu öùng
sinh hoïc cuûa thuoác. Ñoù laø söï khaùng thuoác mang tính di truyeàn do plasmid
kieåm soaùt. Ví duï nhö söï khaùng thuoác do plasmid cuûa staphylococcus vaø
moät soá vi truøng Gram – ôû ñöôøng ruoät. Ñeå cho penicilline ñôõ bò men thuyû
phaân phaù vôõ voøng betalactam ngöôøi ta cho phoái hôïp vôùi clavulanic acid
hoaëc sulbactam, hoaëc phoái hôïp amoxicilline vôùi clavulanic acid duøng
trong nhöõng tröôøng hôïp vieâm nhieãm Heamophilus saûn xuaát ñöôïc men
betalactamase.

-3-
Coù moät soá khaùng sinh khaùng laïi men betalactamase laø do voøng
betalactam ñöôïc cuûng coá baèng goác methoxy, hoaëc nhoùm chöùc khaùc ví duï
nhö methicilline, cefoxitine khoâng deã bò men naøy phaù vôõ.
Moät soá khaùng sinh khaùc nhö bacitracine, vancomycine vaø ristocetine chæ
öùc cheá moãi moät chaën ñaàu tieân trong tieán trình toång hôïp peptidoglycan.
Nhöng trong moãi chaëng ñoù thuoác coøn coù theå baêng qua maøng vaø phaùt huy
hieäu öùng cuûa noù, cho neân nhöõng thuoác öùc cheá chaëng ñaàu trong tieán trình
toång hôïp peptidoglycan naøy khoâng phaûi laø kieåu thöùc taùc duïng ñôn chieác
maø coøn phoái hôïp nhieàu taùc ñoäng khaùc.
Cycloserine hôi ñoàng daïng vôùi D-alanine trong chuoãi pentapeptide cho
neân thuoác cuõng can thieäp vaøo söï toång hôïp peptidoglycan. Cycloserine
phong toûa taùc ñoäng cuûa men alanine recemase – moät loaïi men keát noái
chuoãi pentapeptide vôùi petidoglycan. Cycloserine cuõng öùc cheá enzyme ôû
chaëng ñaàu tieân trong tieán trình toång hôïp peptidoglycan.

4. CAÙC THUOÁC COÙ TAÙC ÑOÄNG ÖÙC CHEÁ CHÖÙC NAÊNG CUÛA
MAØNG TEÁ BAØO
(Amphotericine B, Colistine, Imidazole, Polymyxine)
Baøo töông cuûa taát caû teá baøo soáng ñöôïc bao boïc bôûi maøng baøo töông, ñoù laø
haøng raøo coù tính thaám choïn loïc raát quan troïng ñaûm nhieäm chöùc naêng baét
caàu cho vaän chuyeån chuû ñoäng qua maøng. Neáu chöùc naêng cuûa maøng baøo
töông bò toån haïi thì nhöõng phaân töû lôùn vaø ion bò thoaùt ra ngoaøi, teá baøo seõ
bò huûy hoaïi. Maøng baøo töông cuûa teá baøo vi truøng deã bò huyû hoaïi hôn teá
baøo ñoäng vaät, nhö vaäy duøng hoaù hoïc trò lieäu maøng baøo töông cuûa teá baøo vi
truøng seõ bò huyû maø teá baøo ñoäng vaät vaãn ñöôïc che chôû.
Cô cheá noùi treân coù theå minh hoaï baèng taùc ñoäng cuûa polymyxine leân vi
truøng Gram-, polymyxine taùc ñoäng choïn loïc maøng giaøu phosphatidyl
ethanolamine vaø taùc ñoäng gioáng nhö chaát taåy cationic. Tuy nhieân
polymyxine khoâng taùc ñoäng leân naám vaø khaùng sinh polyene thì khoâng taùc
ñoäng leân teá baøo vi truøng bôûi leõ chöùc sterol-ergosterol coù ôû teá baøo naám maø
khoâng coù ôû teá baøo vi truøng. Khaùng sinh nhoùm polyene gaén vaøo ergosterol
treân receptor cuûa teá baøo naám vaø phaùt huy taùc duïng, do teá baøo vi truøng
khoâng coù nhoùm chöùc sterol neân khaùng laïi taùc ñoäng cuûa polyene.
Söï ñeà khaùng laïi polyene do naám do naám giaûm bôùt hoaëc ñieàu chænh
ergosterol vaøo caáu truùc maøng laøm cho maøng khoâng coøn phoái hôïp toát vôùi

-4-
5. CAÙC THUOÁC ÖÙC CHEÁ TOÅNG HÔÏP PROTEINE
(Chloramphenicol, Erythromycine, lincomycine, Tetracycline,
Aminoglycosides: amikacine, gentamicine, kanamycine, neomycine,
streptomycine, tobramycine…)
Nhöõng thuoác öùc cheá toång hôïp proteine do taùc ñoäng leân ribosome cuûa teá
baøo vi truøng goàm: aminoglycosides, tetracycline, chloramphenicol vaø
lincomycine, coøn puromycine laø öùc cheá söï toång hôïp proteine ôû ñoäng vaät
coù vuù vaø teá baøo khaùc.
ÔÛ vi truøng coù 70S ribosome, coøn ôû teá baøo ñoäng vaät coù vuù coù 80S, ñoù laø
tieåu ñôn vò (subunits) cuûa moãi type ribosome, nhöõng toå hôïp hoaù hoïc vaø
nhöõng chöùc naêng ñaëc hieäu cuûa chuùng ñaày raãy söï khaùc bieät. Ñieàu ñoù giaûi
thích raèng taïi sao nhöõng thuoác khaùng truøng coù theå öùc cheá toång hôïp
proteine cuûa vi truøng ngay töø ribosome maø khoâng coù taùc ñoäng chuû yeáu
treân ribosome cuûa ñoäng vaät coù vuù.
Nhöõng ribosome doïc theo chuoãi rRNA, mRNA “ñoïc” nhaïi laïi tín hieäu
toång hôïp proteine cuûa vi truøng ñoù laø polysome.

-5-
6. THUOÁC ÖÙC CHEÁ CAÙC KHAÂU TOÅNG HÔÏP ACID NUCLEIC VAØ
PROTEINE CUÛA VI TRUØNG

DNA sieâu cuoän(super coil)

DNA gyrase Quinolone

DNA môû daõn (released)

RNA polymerase rifampine DNA

polymerase

mRNA DNA

Tieåu ñôn vò 30S ribosome Tetracycline

Phöùc hôïp ban ñaàu 30S

Tieåu ñôn vò 50S ribosome Aminoglycoside

Phöùc hôïp ban ñaàu 70S

Peptidyl transferase Chloramphenicol

Taïo caàu pepetide

Eerythromycine, Clindamycine

Keùo daøi chuoãi peptide

6.1 AMINOGLYCOSIDES:
Taùc ñoäng öùc cheá toång hôïp proteine cuûa streptomycine ñöôïc nghieân cöùu
kyõ vaø hieåu roõ hôn caùc thuoác khaùc trong cuøng nhoùm (Kanamycine,
neomycine, getamicine, tobramycine, amikacine), nhöõng kieåu thöùc taùc
ñoäng cuûa chuùng ñaïi theå gioáng nhau:
Thì 1: Aminoglycosides gaén vaøo receptor (P12 ñoái vôùi streptomycine) ôû
tieåu ñôn vò 30S cuûa 70S ribosome vi truøng.

-6-
Thì 2: Aminoglycosides phong toûa hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa “phöùc hôïp
ban ñaàu” caáu taïo peptide (mRNA + formyl methionine + tRNA).
Thì 3: mRNA söù giaû “ñoïc nhaàm” (misread) tín hieäu phaùt ra töø khu vöïc
nhaän dieän (recognition) cuûa ribosome, cho ñaùp öùng gaén loan caùc acid
amine, taïo thaønh proteine khoâng coù chöùc naêng.
Thì 4: Aminoglycosides caét polysome thaønh nhöõng monosome khoâng coøn
khaû naêng toång hôïp proteine nöõa, keát quaû teá baøo vi truøng bò tieâu dieät.
Nhöõng vi truøng khaùng laïi aminoglycosides mang tính chaát nhieãm saéc laø
do receptor ôû tieåu ñôn vò 30S ribosome bò giaûm thieåu. Söï khaùng thuoác phuï
thuoäc plasmid cuûa vi truøng ñoái vôùi aminoglycosides do vi truøng saûn xuaát
enzyme chuyeån adenyl, phosphoryl vaø acetyl, caùc ezyme naøy phaù huûy
caáu truùc cuûa thuoác. Moät kieåu ñeà khaùng khaùc nöõa cuûa vi truøng khaùng laïi
aminoglycosides laø laøm toån khuyeát tính thaám cuûa maøng, gaây trôû ngaïi cho
söï chuyeån vaän tích cöïc cuûa aminoglycosides vaøo maøng laøm cho thuoác
khoâng taùc ñoäng leân ribosome.
Söï chuyeån vaän tích cöïc cuûa aminoglycosides vaøo trong teá baøo caàn ñeán
naêng löôïng, maø naêng löôïng laïi phuï thuoäc oxygene, nhö vaäy vi truøng caûn
trôû söï chuyeån vaän tích cöïc cuûa thuoác trong ñieàu kieän yeám khí.

6.2 TETRACYCLINES:
Tetracyclines gaén vaùo tieåu ñôn vò 30S ribosome caûu vi truøng, phong toûa
aminoacyl-Trna, ngaên chaën nhöõng acid amine môùi gaén vaøo peptide taân
taïo.Taùc ñoäng öùc cheá toång hôïp proteine kieåu naøy ñoái vôùi vi truøng thöôøng
cho taùc ñoäng ngöng truøng (bacteriostatic) coù hoài phuïc.
Söï khaùng laïi tetracyclines thöôøng do bieán ñoåi tính thaám cuûa maøng teá baøo
vi truøng, neân noàng ñoä cuûa thuoác ñöôïc chuyeån vaän baèng quaù trình vaän
chuyeån tích cöïc phuï thuoäc vaoø naêng löôïng khoâng theå vaøo taän noäi baøo. Söï
khaùng thuoác kieåu naøy cuûa vi truøng coù söï ñieàu khieån cuûa plasmid.
ÔÛ teá baøo ñoäng vaät coù vuù, khoâng chòu taùc ñoäng ñoù cuûa noàng ñoä
tetracyclines.
CHLORAMPHENICOL
Chloramphenicol gaén vaøo tieåu ñôn vò 50S cuûa ribosome, can thieäp vaøo söï
gaén keát cuûa acid amine môùi vaøo chuoåi peptides taân taïo bôûi thuoác öùc cheá
men peptidyl transferase. Chloramphenicol cuõng cho taùc ñoäng ngöng
truøng.

-7-
Nhöõng sinh theå khaùng laïi chloramphenicol tieát ra enzyme
chloramphenicol acetyl transferase phaù huûy hoaït tính cuûa thuoác. Söï saûn
xuaát loaïi men naøy do plasmide hoaëc chromosome ñieàu khieån.

6.3 MACROLIDES (Erythromycine)

Nhöõng thuoác trong nhoùm macrolide gaén keát vaøo tieåu ñôn vò 50S
microsome vi truøng vaø coù theå caïnh tranh vôùi lincomycine gaén keát leân 20S
rRNA. Macrolide can thieäp vaøo söï taïo thaønh phöùc hôïp ban ñaàu cuûa chuoãi
peptide hoaëc can thieäp vaøo phaûn öùng aminoacyl translocation. Moät soá vi
truøng khaùng laïi macrolides do giaûm thieåu receptor treân ribosome (bôûi
methyl hoùa rRNA) döôùi söï ñieàu khieån cuûa plasmid hoaëc chromosome.

6.4 LINCOMYCINE (Clindaycin)

Caùc thuoác trong nhoùm lincomycine gaén vaøo tieåu ñôn vò 50S ribosome cuûa
vi truøng, kieåu thöùc taùc ñoäng gioáng nhö caùc thuoác trong nhoùm macrolide.
Söï ñoät bieán nhieãm saéc theå cuûa vi truøng laøm giaûm khaû naêng gaén keát caùc
thuoác trong nhoùm lincomycine leân receptor laøm cho vi truøng khaùng laïi
thuoác.

7. CAÙC THUOÁC ÖÙC CHEÁ TOÅNG HÔÏP ACID NUCLEIC

7.1 ACTINOMYCINE Phöùc hôïp DNA-Actinomycine öùc cheá men DNA-

dependent RNA polymerase vaø phong toûa söï taïo thaønh mRNA.
Actinomycine coøn öùc cheá söï raäp khuoân cuûa DNA sieâu vi truøng.
7.2 MITOMYCINE: Cho ñaùp öùng treân ñöôøng noái cheùo cuûa toaøn boä chuoãi
daây DNA, tieáp theo sau ñoù öùc cheá söï raäp khuoân DNA
Caû actinomycine vaø mitomycine öùc cheá toång hôïp acid nucleic cuûa vi
truøng, ñoàng thôøi cuõng öùc cheá caû acid nucleic cuûa teá baøo ñoäng vaät.
7.3 RIFAMPINE: gaén raát chaët vaøo men RNA polymerase phuï thuoäc
DNA cuûa vi truøng, öùc cheá toång hôïp RNA, ngaên chaën vi truøng sinh soâi naûy
nôû.
Vi truøng khaùng laïi rifampine laø do söï ñoät bieán nhieãm saéc theå laøm bieán ñoåi
men RNA polymerase.

-8-
7.4 QUINOLONES VAØ FLUOROQUINOLONES: laø thuoác öùc cheá maïnh
söï toång hôïp acid nucleic do phong toûa RNA gyrase.
7.5 SULFONAMIDES:
PABA (Para-aminobenzoic acid) laø chuyeån hoùa chaát cuûa nhieàu vi sinh
theå, caùc vi sinh theå ñoù duøng PABA nhö laø tieàn chaát (precusor) ñeå toång
hôïp acid folic, treân con ñöôøng daãn tôùi söï toång hôïp acid nucleic. Caáu truùc
hoùa hoïc cuûa sulfonamides hao hao gioáng PABA, neân öùc cheá caïnh tranh
vôùi PABA vaø öùc cheá dihydropteroate synthetase.
Sulfonamides coù theå nhaäp vaøo beân trong cuûa phaûn öùng, thay theá vò trí cuûa
PABA, tranh chaáp vôùi PABA ôû trung taâm hoaït ñoäng cuûa ezyme cuõng cho
ra moät ñoàng daïng cuûa acid folic nhöng khoâng coù chöùc naêng, do ñoù
sulfonamides öùc cheá söï sinh soâi naûy nôû cuûa vi truøng, löïc taùc ñoäng cuûa
sulfonamides laø ngöng truøng.
Teá baøo ñoäng vaät khoâng theå töï toång hôïp acid folic maø nhôø vaøo nguoàn acid
folic beân ngoaøi, cuõng nhö moät soá vi truøng khoâng töï toång hôïp acid folic thì
khoâng bò taùc ñoäng öùc cheá sulfonamides.
Tröïc truøng lao tuy khoâng bò öùc bôûi sulfonamides nhöng söï nhaân leân cuûa
tröïc truøng lao laïi bò PAS (Para-aminosalicylic acid) cheá ngöï. Do caáu truùc
hoùa hoïc cuûa PAS gaàn gioáng PABA, tranh chaáp treân cuøng receptor vôùi
PABA cuûa nhöõng loaïi vi truøng khaùc nhau, cho neân heã vi truøng khaùng laïi
sulfonamides thöôøng khaùng caû thuoác choáng lao PAS.

7.6 TRIMETHOPRIME: (3, 4, 5 trimethoxybenzyl pirymidine) öùc cheá

dihydrofolic acid reductase cuûa vi truøng, maïnh gaáp 50 000 laàn so vôùi öùc
cheá cuøng loaïi men treân teá baøo ñoäng vaät coù vuù. Men naøy khöû dihydrofolic
thaønh tetrahydrofolic acid, giai ñoaïn daãn tôùi toång hôïp purine vaø DNA.
Sulfonamides vaø trimethoprime tuy phong toûa moãi chaën khaùc nhau, nhöng
treân cuøng moät ngaõ neân taïo ñöôïc taùc ñoäng hieäp ñoàng: sulfonamides (5
phaàn) + trimethoprime (1 phaàn) cho hôïp chaát bactrim duøng ñeå chöûa vieâm
phoåi do pneumocystis carinie, beänh nhieãm samonella vaø caùc beänh khaùc.
Pyrimethamine (daraprim) cuõng öùc cheá men dihydrofolate reductase,
nhöng ôû teá baøo ñoäng vaät hôn laø teá baøo vi truøng cho neân ñoïc hôn
trimethoprime. Pyrimethamine phoái hôïp vôùi sulfonamides ñeå ñieàu trò
choïn loïc beänh toxoplasmosis vaø moät soá beänh nhieãm protozoal khaùc.

-9-
8. ÑEÀ KHAÙNG THUOÁC CUÛA VI TRUØNG:
Söï ñeà khaùng thuoác cuûa vi truøng coù theå do quaù trình thích öùng choïn loïc
hoaëc do di truyeàn töø theá heä tröôùc.

8.1 DO THÍCH ÖÙNG CHOÏN LOÏC:

Moät soá vi sinh vaät sau moät thôøi gian tieáp xuùc vôùi khaùng sinh trôû neân thích
öùng ñöôïc vaø “chai lyø” (persisting) khoâng chuyeån hoùa, khoâng nhaân leân
nöõa. Chuùng trôû thaønh daïng khaùng thuoác khoâng do di truyeàn, tæ nhö
mycobacterium.
Tuy nhieân, chuùng coù theå phuïc hoài trôû laïi daïng cuõ vaø nhaân leân ñöôïc. Theá
heä sau cuûa chuùng coù theå nhaïy caûm vôùi thuoác trôû laïi.
Moät soá vi truøng bò maát caáu truùc ñích ñaëc hieäu (the specific target
structure), chaúng haïn nhö vi truøng nhaïy caûm vôù penicilline bò maát vaùch,
trôû thaønh daïng “L” (protoplasts) seõ khaùng laïi loïai khaùng sinh coù cô cheá öùc
cheá vaùch teá baøo vi truøng.

8.2 DO DI TRUYEÀN:
Nhöõng bieán ñoåi lôùn veá di truyeàn seõ taïo ra nhöõng chuûng vi truøng khaùng laïi
thuoác. Söï ñoät bieán veà di truyeàn coù theå xaûy ra ôû nhieãm saéc theå vaø ngoaøi
nhieãm saéc theå.

8.2.1 Taïi nhieãm saéc theå:

Nhieãm saéc theå laø daây keùp DNA xoaén, treân coù nhieàu gene chòu traùch
nhieäm ñieàu haønh söï toång hôïp proteine cho teá baøo vi truøng vaø khi söï ñoät
bieán töï phaùt (spontanous mutation) xaûy ra ôû taàng suaát thaáp (10-12 – 10-17),
rieâng söï ñoät bieán khaùng rifampine taàn suaát coù cao hôn (10-12 – 10-17), keát
quaû laøm cho vi truøng khoâng coøn nhaïy caûm vôùi thuoác nöõa.
Söï ñoät bieán gene ôû nhieãm saéc theå ñoù coøn laøm bieán ñoåi caáu truùc receptor,
ví duï nhö proteine P12 treân tieåu ñôn vò 30S ribosome cuûa vi truøng bò bieán
ñoåi laøm cho streptomycine maát taùc duïng vaø vi truøng khaùng laïi thuoác.

8.2.2 Ngoaøi nhieãm saéc theå:

Khaùng thuoác ngoaøi nhieãm saéc theå ñöôïc goïi laø khaùng thuoác do plasmid.
Plasmid laø DNA löu ñoäng coù troïng löôïng baèng 1 – 3% troïng löôïng nhieãm
saéc theå ñöôïc goïi laø episome. Plasmid cuõng coù gen cuûa chính noù hoaëc gen

- 10 -
9. CÔ CHEÁ KHAÙNG THUOÁC CUÛA VI TRUØNG:
- Saûn xuaát ezyme phaù huûy thuoác.
- Giaûm ñoä thaåm thaáu qua maøng.
- Bieán ñoåi caáu truùc ñích ñaëc bieät (the specific target structure) laøm cho
thuoác maát nôi taùc ñoäng.
- Phaùt trieån moät ngaõ taét khaùc, boû qua chaëng phaûn öùng maø thuoác öùc cheá
trong quaù trình chuyeån hoùa nhö vi truøng khaùng laïi sulfonamide boû qua
PABA maø tröïc tieáp haáp thu acid folic töø moâi tröôøng beân ngoaøi ñeå taïo base
cho noù.
- Phaùt trieån moät ezyme cuõ ñaõ bieán ñoåi tính chaát : vaãn laø ezyme cuõ, vaãn
thöïc hieän chöùc naêng chuyeån hoùa bình thöôøng cuûa noù nhöng khoâng coøn
hoaëc aùi löïc vôùi thuoác khaùng sinh. Ví duï men dihydropteroate synthetase
coù aùi tính vôùi sulfonamides hôn PABA, nhöng khi vi truøng ñaõ khaùng thuoác
thì ngöôïc laïi.
10. CÔ CHEÁ LAN TRUYEÀN KHAÙNG THUOÁC
Plasmids vaø nhöõng chaát lieäu di truyeàn khaùc ñöôïc vaän chuyeån töø vi truøng
naøy sang vi truøng khaùc do :
10.1 Chuyeån theå (Transformation)
DNA traàn (naked), daãn xuaát töø teá baøo vi tuøng naøy, thaâm nhaäp vaøo nhieãm
saéc theå cuûa teá baøo vi truøng khaùch cuøng loaïi (species) moät caùch töï nhieân.
Caû vi truøng Gram + vaø truøng Gram -, ñeàu coù theå khaùng thuoác baèng caùch
chuyeån theå.
10.2 Chuyeån naïp (Transduction)
DNA cuûa plasmid ñöôïc bao boïc trong moät thöïc baøo, qua thöïc baøo chuyeån
DNA sang cho moät vi truøng khaùc cuøng gioáng.
Caû vi truøng Gram +, Gram – ñeàu coù hieän töôïng chuyeån naïp naøy.
10.3 Giao phoái (conjugation)

- 11 -
Chaát lieäu di truyeàn (plasmid, DNA) beân trong moät teá baøo vi truøng chui töø
beân hoâng teá baøo ra ñeå sang moät teá baøo vi truøng töông töï khaùc qua trung
gian cuûa pili phaùi tính (do yeáu toá F), pili phaùi tinh naøy keùo töø vi truøng beân
cho ñeán vi truøng beân nhaän.
10.4 Hoaùn vò (translocation)
Nhöõng chuoåi DNA ngaén ñöôïc plasmid trao ñoåi vôùi plasmid hoaëc moät
phaàn plasmid hoaùn vò vôùi phaàn nguyeân sinh chaát cuûa vi truøng. Söï hoaùn vò
naøy chæ xaûy ra ôû beân trong cuûa moät teá baøo vi truøng.
Khaùng thuoác cheùo: vi truøng ñaõ khaùng laïi moät soá thuoác naøy coù theå khaùng
laïi moät soá thuoác khaùc coù cuøng moät cô cheá taùc ñoäng goïi laø khaùng thuoác
cheùo. Ví duï khaùng thuoác cheùo giöõa polymyxin B – colistine,
erythromycine oleandomycine, neomycine, kanamycine ( nhöõng caëp gaàn
töông ñoàng veà caáu truùc hoùa hoïc) vaø erythromycine – lincomycin (cuøng cô
cheá).

PENICILLINES VAØ CEPHALOSPORINES

1. PENICILLINES
Naêm 1929 Fleming ly trích ñöôïc naám penicillium.
Naêm 1940 Chain, Florey vaø coäng söï phaân laäp ñöôïc penicillin töø naám
penicillium notatum.
Naêm 1949 penicillin nhaát laø penicillin G ñöôïc söû duïng treân laâm saøng.
Penicillin G coù hai haïn cheá chuû yeáu, moät laø: deã bò beta lactamase phaù
huûy, hai laø: khoâng coù taùc ñoäng treân haàu heát vi truøng Gram - .
Naêm 1957, Chain, Rolison phaân laäp acid 6-aminopenicillanic, treân cô sôû
ñoù toång hôïp nhöõng penicillin baùn toång hôïp coù khaû naêng choáng laïi beta
lactamase, vöõng beàn trong moâi tröôøng pH acid, choáng laïi caû vi truøng
Gram + vaø Gram -.
Penicillines vaø cephalosporines gaàn gioáng nhau veà caáu truùc hoùa hoïc, cô
cheá taùc ñoäng, döôïc lyù, hieäu öùng laâm saøng vaø caû veà ñaëc tính mieãn dòch
hoïc. Caùc thuoác trong nhoùm penicillines vaø cephalosporines ñeàu coù caáu
truùc voøng beta lactam vaø ñeáu coù cô cheá öùc cheá vaùch teá baøo vi truøng.
2. HOÙA HOÏC: Toaøn boä caùc thuoác trong nhoùm ñeàu coù caáu truùc cô baûn
goàm:

- 12 -
Voøng thiazolidine (A) dính lieàn vôùi voøng beta lactam (B) noái vôùi nhoùm
amino (R–NH-) goác acid coù theå bò taùch ra töø nhoùm amino bôûi vi truøng vaø
men amidase.

Cephalosporines cuõng coù voøng beta lactam (B), cuõng bò men

betalactamase cuûa vi truøng phaù huûy, voøng B môû hieäu öùng khaùng vi truøng
cuûa thuoác seõ maát taùc duïng.
Thay goác R khaùc nhau vaøo nhoùm amino cuûa 6-aminopenicillanic acid, cho
nhieàu saûn phaåm khaùc nhau nhaèm ñaùp öùng nhieàu yeâu caàu quan troïng treân
laâm saøng.
Loaïi taùc duïng maïnh leân vi truøng Gram +, taùc duïng raát yeáu treân vi truøng
Gram -, raát deã bò thuûy phaân bôûi betalactamase tæ nhö penicillin G. Loaïi coù
taùc duïng maïnh leân vi truøng Gram + coù khaû naêng khaùng laïi betalactamase
nhöng khoâng coù taùc duïng leân vi truøng Gram – nhö: nafcilline,
methicilline. Loaïi taùc ñoäng leân caû hai loaïi vi truøng Gram + vaø Gram –
nhöng deã bò betalactamase phaù huûy nhö carbenicilline, ticarcilline.
Loaïi duøng ñeå uoáng, vöõng beàn vôùi acid gastric nhö penicilline V,
ampicilline, cloxacilline.
Haàu heát penicilline ñöôïc söû duïng döôùi daïng muoái sodium hoaëc potassium
cuûa acid töï do. Potassium penicilline G chöùa khoaûng 1,7 mEq K+ treân 1
trieäu ñôn vò (2,8 mEq/g). Nafcilline chöùa Na+ 2,8 mEq/g. Muoái procaine
vaø benzathine penicilline laø daïng taùc ñoäng chaäm duøng ñeå tieâm bapé.

- 13 -
Daïng tinh theå khoâ coù theå giöõ laâu ôû 40 C, khi hoøa tan hoaït tính cuûa thuoác
giaûm nhanh (24 giôø ôû 200 C), neân sau khi pha thuoác phaûi tieâm lieàn ñöøng
ñeå laâu.

3. TAÙC ÑOÄNG KHAÙNG TRUØNG CUÛA CAÙC THUOÁC

BETALACTAMINES
Caùc thuoác betalactamines coù cô cheá toång quaùt laø öùc cheá vaùch teá baøo vi
truøng qua maáy böôùc sau:
3.1 Gaén vaøo proteine ñaëc bieät PBP (penicilline binding proteine). Moät
receptor cuûa vi truøng.
3.2 ÖÙc cheá toång hôïp vaùch teá baøo vi truøng, phong toûa söï chuyeån
peptides cuûa peptidoglycan.
3.3 Hoaït hoùa men töï tieâu (autolytic enzymes) ôû vaùch teá baøo vi truøng,
gaây toån thöông vaø dieät cheát vi truøng. Penicillines vaø cephalosporines coù
taùc duïng dieät truøng, neáu söï toång hôïp peptidoglycan bò thuoác ngaên chaën,
coøn nhöõng teá baøo khoâng bò taùc duïng bôûi chuyeån hoùa aáy seõ khoâng coù hieäu
öùng.
Nhöõng penicilline khaùc nhau, möùc ñoä dieät truøng cuõng khaùc nhau.
Penicilline G vôùi noàng ñoä 0,5 mcg/ml coù theå dieät haàu heát vi truøng Gram +
nhaïy caûm vôùi thuoác.
Nafcilline vaø nhöõng penicilline khaùng betalactamase khaùc taùc duïng yeáu
hôn penicilline 10 – 100 laàn ñoái vôùi vi truøng cuøng loaïi.
Ñoái vôùi nhöõng vi sinh theå nhaïy caûm vôùi penicilline moät phaàn do chöùc
naêng cuûa chuûng vi truøng, phaàn khaùc do ñaëc tính caù bieät cuûa töøng loaïi vi
truøng, cho neân möùc ñoä taùc duïng cuûa thuoác cuõng raát khaùc bieät.
Taùc ñoäng khaùc bieät cuûa thuoác ñoái vôùi vi truøng Gram + vaø Gram – tuøy
thuoäc vaøo soá löôïng vaø loaïi receptor maø thuoác ñöôïc gaén vaøo, söï hieän dieän
cuûa lôùp peptidoglycan cuûa teá baøo vi truøng (vi truøng Gram – raát ít
peptidoglycan), lôùp lipide ôû vaùch teá baøo vaø söï khaùc bieät veà maët hoùa hoïc
khaùc. Taát caû söï khaùc bieät ñoù quyeát ñònh ñoä gaén keát, möùc xuyeân thaám, söï
ñeà khaùng thuoác, cho ñeán söï huûy hoaïi vaø tan raõ cuûa vi truøng.
Hoaït tính cuûa penicilline G thöôøng ñöôïc tính baèng ñôn vò (u). Moãi mg
penicilline G tinh theå sodium chöùa 1600u (1600u/mg) töùc laø moãi ñôn vò
(u) = 0,6 mcg; 1 trieäu ñôn vò (u) = 0,6g.

- 14 -
Haàu heát nhöõng penicilline baùn toång hôïp, hoaït tính cuûa thuoác ñöôïc tính
baèng ñôn vò troïng löôïng.

4. NHÖÕNG LOAÏI VI TRUØNG KHAÙNG LAÏI PENICILLINES

Staphylococcus aureus
Haemophilus influenzae
Gonococci
Haàu heát vi truøng ñoù ñeàu tieát ra betalactamase, phaù huûy caáu truùc moät soá
thuoác thuoäc nhoùm betalactamines. Veà maët di truyeàn hoïc, ñieàu kieän saûn
xuaát men betalactamse cuõng nhö 50 loaïi men khaùc nhau laø do plasmid,
neân kieåu khaùng thuoác naøy laø khaùng thuoác do plasmid.
Nhöõng thuoác khaùc nhö nafcilline vaø cephalosporine cuõng bò vi truøng
khaùng thuoác laø do trong caáu truùc hoùa hoïc cuõng coù voøng lactam (B) vaø
chuoãi R.
Moät soá vi truøng khoâng tieát men betalactamase maø khaùng laïi thuoác laø do
vi truøng bò giaûm thieåu receptor hoaëc giaûm tính thaám cuûa maøng laøm cho
thieáu receptor ñeå gaén keát.
Moät soá vi truøng khaùc khoâng bò taùc ñoäng dieät truøng cuûa penicilline laø do bò
“dung nhaän”. Taùc ñoäng men töï tieâu ôû vaùch teá baøo vi truøng khoâng coøn
nöõa. Ñoù laø nhöõng con vi truøng staphylococci, listeria, tuy khoâng bò dieät
nhöng cuõng bò ngöng truøng.
Moät soà vi truøng maát vaùch nhö mycoplasma, daïng L, nhöõng vi truøng khoâng
chòu taùc ñoäng chuyeån hoùa hoaëc khoâng toång hôïp ñöôïc lôùp peptidoglycan
ñeàu khaùng laïi thuoác.
Moät soá vi truøng nhö staphylococcus khaùng laïi ngay caû nhöõng thuoác khaùng
betalactamase nhö methicilline laø do thieáu receptor PBP hoaëc receptor ñoù
ñaõ maát taùc ñoäng.

5. DÖÔÏC ÑOÄNG:
Sau khi tieâm thuoác, penicilline ñöôïc haáp thu moät caùch nhanh choùng vaø
hoaøn toaøn. Thuoác coù theå kích öùng gaây ñau vuøng vieâm do tieâm moät lieàu
lôùn thuoác. Nhöõng thuoác duøng ñeå uoáng, tuøy thuoác coù söï khaùc bieät raát lôùn
veà ñoä haáp thu, ñieàu ñoù phuï thuoäc vaøo möùc ñoä beàn vöõng cuûa thuoác trong
moâi tröôøng acid, tyû leä gaén keát cuûa thuoác vôùi proteine vaø söï coù maët cuûa

- 15 -
Sau khi haáp thu, penicilline phaân phoái nhanh choùng vaøo cô theå, dòch vaø
caùc moâ. Penicilline laø thuoác khoâng tan trong lipide cho neân khoâng baêng
qua maøng teá baøo soáng. Neáu tieâm baép moät lieàu 3 – 6 g (5 – 10 trieäu ñôn
vò) penicilline G seõ cho 1 – 10 ñôn vò (0,6 – 6 mcg/ml plasma). Nhöõng
penicilline coù ñoä gaén keát cao nhö oxacilline, dicloxacilline, thuoác ôû daïng
töï do trong plasma thaáp hôn nhöõng thuoác coù ñoä gaén keát ít hôn nhö
penicilline, ampicilline.
Daïng ñaëc bieät coù taùc duïng keùo daøi taùc ñoäng nhö benzathine penicilline G,
sau moät lieàu tieâm baép ñôn nhaát 0,75 g (1,2 trieäu ñôn vò) seõ cho noàng ñoä
0,03 ñôn vò/ml serum, duy trì thôøi gian 10 ngaøy, maõi ñeán 3 tuaàn sau vaãn
coøn 0,005 ñôn vò/ml. Söû duïng benzathine penicilline G vôùi lieàu treân trong
nhöõng ca nhieãm truøng tuï caàu truøng taùn huyeát beta ( beta hemolytic
streptococcus infection). Procaine penicilline cuõng coù taùc ñoäng keùo daøi,
chæ caàn tieâm moät lieàu ñôn nhaát trong 24 giôø.
Noàng ñoä cuûa penicilline trong moâ noùi chung caân baèng vôùi noàng ñoä trong
huyeát töông, chæ coù ôû maét, tuyeán tieàn lieät vaø heä thaàn kinh trung öông coù
thaáp hôn. Tuy vaäy, khi bò vieâm maøng naõo, noàng ñoä penicilline ôû trong
dòch naõo tuûy coù theå ñaït tôùi 0,2 mcg/ml, neáu ñöôïc tieâm moãi ngaøy 12 g. Nhö
vaäy vieâm nhieãm do pheá caàu, naõo moâ caàu coù theå tieâm penicilline khoûi
phaûi qua con ñöôøng tieâm vaøo tuûy soáng bôûi vì khi bò vieâm maøng naõo tính
taám cuûa maøng naõo taêng, söï chuyeån vaän chuû ñoäng bình thöôøng cuûa
penicilline bò öùc cheá, penicilline chuyeån vaøo dòch naõo tuûy, hoaëc moät phaàn
penicilline gaén keát vaøo proteine cuûa dòch naõo tuûy. Penicilline coøn ñöôïc
haáp thu toát qua maøng phoåi, maøng ngoaøi tim, maøng khôùp.
Haàu heát penicilline ñöôïc haáp thu, baøi thaûi qua thaän nieäu, moät soá ít qua
nhöõng con ñöôøng khaùc. Thôøi gian baùn huûy bình thöôøng cuûa penicilline G
laø ½ - 1 giôø. Neáu coù suy thaän thôøi gian baùn huûy cuûa thuoác keùo daøi ñeán 10
giôø. Ampicilline baøi thaûi chaäm hôn penicilline G, coøn nafcilline thì 80%
baøi tieát qua maät, chæ coù 20% baøi thaûi qua ñöôøng nieäu. Ñieàu naøy cho thaáy
hieäu öùng cuûa nafcilline raát yeáu treân nhöõng ca suy thaän.
Söï baøi tieát qua oáng thaän bò öùc cheá bôûi probenecide, seõ laøm cho noàng ñoä
cuûa thuoác taêng laâu trong maùu vaø dòch naõo tuûy.

- 16 -
Penicilline coøn ñöôïc baøi tieát vaøo nöôùc boït vaø söûa vôùi tyû leä 3 – 15% so vôùi
noàng ñoä trong huyeát töông. Söï coù maët penicilline trong söõa meï do ñieàu trò
vieâm tuyeán vuù laø vaán ñeà suy tính ôû nhöõng ngöôøi bò dò öùng.
6. LAÂM SAØNG:
6.1 Penicilline G: ñöôïc chæ ñònh trong vieâm nhieãm do:
Pheá caàu, lieân caàu, naõo moâ caàu, tuï caàu khoâng baøi tieát betalactamase vaø
laäu caàu truøng, treponema pallidum vaø spirochetes khaùc.
Bacillus anthraces, vi truøng Gram + khaùc vaø clostridia.
Actinomyces, listeria vaø bacteriodes (B. Fragilis).
Lieàu duøng: penicilline G 0,6g (1 trieäu ñôn vò) ñeán 3g (5 trieäu ñôn vò) moãi
ngaøy tieâm baép. Neáu duøng lieàu cao 6 – 50g/ngaøy trong nhieãm truøng huyeát
phaûi qua con ñöôøng tieâm truyeàn tónh maïch.
Loaïi thuoác uoáng nhö penicilline V, chæ duøng cho vieâm nhieãm nheï ñöôøng
hoâ haáp, nhaát laø ôû treû em hoaëc coù phoái hôïp vieâm hoïng, vieâm tai, vieâm
xoang, lieàu duøng moãi ngaøy töø 1 – 4g.
6.2 Benzathine penicilline G: loaïi muoái raát ít tan trong nöôùc, duøng ñeå
tieâm baép, taùc duïng keùo daøi, tieâm baép moät lieàu ñôn nhaát 2,2 trieäu ñôn vò
ñieàu trò vieâm hoïng do lieân caàu taùn huyeát.
Benzathine penicilline G tieâm baép 2,4 trieäu ñôn vò moät laàn trong tuaàn × 1
– 3 tuaàn, ñieàu trò beänh giang mai môùi phaùt hoaëc tieàm taøng. Benzathine
penicilline G tuyeät ñoái khoâng ñöôïc uoáng.
6.3 Ampicilline, amoxicilline, carbenicilline, ticarcilline, piperacilline,
mezlocilline, azlocilline.
Khaùc vôùi peniciline, nhöõng thuoác naøy coøn coù taùc duïng leân vi truøng Gram
– vaø cuõng nhö penicilline, chuùng bò betalactamase laøm maát taùc duïng.
6.3.1 Ampicilline:
Caùch 6 – 8 giôø, uoáng 500mg ñieàu trò nhieãm truøng nieäu do vi truøng Gram –
coliform hoaëc nhieãm truøng ñöôøng hoâ haáp keát hôïp vôùi vieâm tai, vieâm
xoang.
Ampicilline tieâm tónh maïch 300mg/kg/ngaøy, ñieàu trò vieâm maøng naõo ôû treû
em do H.Influenzae. Coù theå duøng chloramphenicol phoái hôïp vôùi
ceftriaxone.
Ampicilline khoâng coù taùc duïng choáng vieâm nhieãm do Enterobacter,
Pseudomonas vaø Proteus indol döông tính, khoâng vieâm nhieãm do
Samonella (ví duï nhö beänh thöông haøn).

- 17 -
6.3.2 Amoxicilline:
Cuõng goáng nhö ampicilline nhöng haáp thu qua ñöôøng ruoät coù phaàn toát
hôn. Pivampicilline vaø bacampicilline coù taùc duïng gioáng nhö
amoxicilline.
Lieàu duøng: amoxicilline 500mg × 3 laàn/ngaøy, coù theå thay theá baèng
ampiciline 500mg × 4 laàn/ngaøy.
6.3.3 Carbenicilline:
Coù taùc ñoäng leân Pseudomonas vaø Proteus, nhöng Klebsiella thì ñaõ khaùng
thuoác. Trong ñaùm Pseudomonas nhaïy caûm vôùi carbenicilline cuõng coù theå
khaùng laïi carbenicilline raát nhanh. Trong hoïai huyeát do Pseudomonas (bò
boûng), duøng carbenicilline 12 – 30g/ngaøy, tieâm tónh maïch (300mg –
500mg/kg/ngaøy), phoái hôïp vôùi moät aminoglycoside nhö gentamycine tieâm
baép 5 – 7mg/kg/ngaøy ñeå chaën khaùng thuoác cuûa vi truøng vaø taïo theâm hieäu
öùng hieäp ñoàng. Moãi gam carbenicilline chöùa 4,7 mEq Na+, loaïi
carbenicilline indanyl sodium, vöõng beàn vôùi acid coù theå uoáng ñeå ñieàu trò
vieâm nhieãm ñöôøng nieäu.
6.3.4 Ticarcilline:
Coù taùc ñoäng gioáng carbenicilline, coù theå duøng ñôn ñoäc hoaëc phoái hôïp vôùi
thuoác khaùng sinh khaùc, nhöng lieàu söû duïng neân thaáp hôn. Tieâm tónh maïch
200 – 300mg.
6.3.5 Hectacilline:
Hectacilline chuyeån ñoåi töø ampicilline nay khoâng coøn duøng nöõa.
6.3.6 Piperacilline, mezlocilline, azlocilline vaø nhöõng thuoác töông töï
khaùc nhö ticarcilline. Nhöõng thuoác naøy taùc ñoäng ñaëc bieät leân vi truøng
Gram – hieáu khí, nhö pseudomonas. Nhöng trong vieâm nhieãm
pseudomonas traàm troïng caàn phoái vôùi moät aminoglyciside.
Nhöõng thuoác ampicilline, amoxicilline, ticarciline v.v... trong nhoùm naøy,
neáu duøng keøm vôùi chaát men betalactamase nhö acid clavulanic hoaëc
sulbactam, ñeå chöõa vieâm nhieãm do H. Influenzae hoaëc vi sinh theå
coliform (sinh theå tieát men betalactamase), thì söï khaùng thuoác cuûa vi sinh
theå seõ ñöôïc ngaên chaën.
Tröôøng hôïp penicilline ñaõ bò betalactamase khaùng thuoác trong ñieàu kieän
vieâm nhieãm do tuï caàu (staphylococci) coù theå thay baèng:
- Oxacilline, cloxacilline, dicloxacilline hoaëc nafcilline uoáng 0,25 – 0,5g
caùch 4 – 6 giôø/laàn. Nhöõng thuoác naøy chòu ñöïng ñöôïc acid, haáp thu toát qua

- 18 -
Tröôøng nhieãm truøng do tuï caàu coù theå duøng nafcilline 8 –10 ngaøy. Tieâm
truyeàn tónh maïch 1- 2g trong 2 – 4 giôø (treû con duøng 50 – 100mg/ngaøy).
Methicilline raát ñoäc vôùi thaän neân ít ñöôïc söû duïng.

7. TAI BIEÁN:
Toaøn boä caùc thuoác trong nhoùm penicilline ñeàu raát nhaïy caûm cheùo (cross
sensitiging) vaø phaûn öùng cheùo (cross reacting) vôùi nhau. Moät soá chaát
trong cheá phaåm penicilline coù theå gaây dò öùng, keå caû moät soá thöùc aên vaø
moät soá chaát trang söùc.
Thöû test trong da cho ñaùp öùng döông tính ôû moät vaøi caù bieät beänh nhaân, seõ
gaây tai bieán tieáp sau ñoù.
Phaûn öùng dò öùng coù theå xaûy ra moät caùch ñieån hình nhö choaùng phaûn veä,
phaûn öùng huyeát thanh kieåu sickness hoaëc noãi maãn ôû da, soát vieâm thaän keõ,
taêng baïch caàu aùi toan, thieáu maùu taùn huyeát vaø nhöõng roái loaïn huyeát hoïc,
vieâm maïch v.v...
Phaûn öùng phaûn veä ít xaûy ra qua ñöôøng uoáng.

8. ÑOÄC TÍNH:
Penicilline chæ tröïc tieáp taùc ñoäng leân moät phaàn cuûa caáu truùc vi truøng töùc laø
vaùch teá baøo, maø teá baøo ñoäng vaät khoâng coù vaùch. Tuy nhieân penicilline
kích öùng vôùi thaàn kinh trung öông, taêng ñoä kích ñoái vôùi neurons. Bình
thöôøng khoâng ai tieâm vaøo tuûy soáng quaù20 000 ñôn vò trong moät ngaøy.
Nhöng ôû nhöõng tröôøng hôïp caù bieät, coù khi duøng ñeán > 20 trieäu ñôn vò
penicilline. Vôùi lieàu nhö vaäy, ngöôøi ta thaáy penicilline chuyeån vaän vaøo heä
thaàn kinh trung öông moät caùch khoâng bình thöôøng, nhöõng cation (Na+,
K+) coù theå gaây ñoäc leân heä thaàn kinh, nhaát laø nhöõng beänh nhaân bò suy
thaän. Ñoäc tính cuûa penicilline G coøn thaáy ôû choã tröïc tieáp kích thích gaây
ñau vuøng tieâm chích, vieâm tónh maïch hoaëc gaây thoaùi hoùa taän cuøng sôïi
thaàn kinh tieâm chích.
Uoáng lieàu lôùn penicilline seõ gaây roái loaïn ñöôøng tieâu hoùa, coù theå gaây buoàn
noân vaø tieâu chaûy, nhaát laø uoáng loaïi khaùng sinh dieän roäng nhö ampicilline,
amoxicilline.

- 19 -
Methicilline, nafcilline vaø nhöõng penicilline khaùc thöôøng gaây giaûm baïch
caàu haït, nhaát laø ôû treû em. Noùi chung, methicilline gaây vieâm thaän nhieàu
hôn nafcilline. Carbenicilline coù theå gaây nhieãm kieàm do giaûm kalium vaø
taêng transaminase trong serum, coøn ampicilline thì thöôøng gaây noãi maãn
da.

CEPHALOSPORINES

1. HOÙA HOÏC

cefadroxine

Cephalosporine coù thaân chung laø 7-amino cephalosporanicacid, gaàn gioáng

thaân chung cuûa penicilline laø 6-aminopenicillanicacid, cuõng coù voøng
betalactam (B). Taùc ñoäng khaùng sinh noäi sinh cuûa cephalosporine töï
nhieân raát thaáp, nhöng neáu gaén caùc goác khaùc nhau ôû vò trí R1, R2 thì hieäu
öùng ñieàu trò raát toát vaø ñoäc tính cuûa thuoác cuõng giaûm.
Löôïng phaân töû cuûa cephalosporine vaøo khoaûng 400 – 450, tan ñöôïc trong
nöôùc, chòu ñöôïc acid vaø söï thay ñoåi cuûa nhieät ñoä vaø do trong caáu truùc hoùa
hoïc cuûa thuoác coù voøng betalactam neân cuõng bò phaù vôõ bôûi betalactamase.
Cöù moãi gam cephalothine muoái sodium chöùa 2,4 mEq Na+.

2. TAÙC ÑOÄNG KHAÙNG TRUØNG:

Cô cheá taùc ñoäng khaùng truøng cuûa cephalosporine gioáng nhö penicilline.
2.1 Gaén vaøo PBP (penicilline binding protein), receptor treân vi truøng.
2.2 ÖÙc cheá toång hôïp vaùch teá baøo vi truøng, phong toûa chuyeån peptid cuûa
peptidoglycan.
2.3 Hoaït hoùa men töï nhieân ôû vaùch, gaây toån thöông vaùch vaø tieâu dieät vi
truøng.
Cô cheá khaùng cephalosporine:
1. Laø do thuoác raát ít xuyeân vaùch teá baøo vi truøng.

- 20 -
2. laø giaûm PBP.
3. laø thuoác bò betalactamase phaù huûy.
4. laø trong quaù trình ñieàu trò vieâm nhieãm vi truøng Gram - , nhöõng
enterobacter, serratia, pseudomonas tieát ra nhöõng betalactamase ñaëc bieät.
5. laø hoaït tính men töï tieâu ôû vaùch teá baøo bò suy giaûm.
Ñeán nay, cephalosporine ñaõ coù .... nhoùm lôùn, goïi laø.... theá heä. Toaøn boä
cephalosporine khoâng coù taùc ñoäng treân enterococci vaø tuï caàu khaùng
methicilline.

3. CEPHALOSPORINE THEÁ HEÄ THÖÙ I

Goàm: cefadroxil, cefazoline, cephalexine, cephalothine, cephapirine vaø

cephradine. Cephalosporine theá heä thöù I taùc ñoäng maïnh leân:
Caàu truøng Gram+ : Pheá caàu, lieân caàu viridans, lieân caàu taùn huyeát nhoùm A
vaø tuï caàu truøng vaøng (S. Aureus).
Vi truøng Gram - : escherichia coli, klebsiella pneumonias vaø proteus
mirabilis cuõng nhaïy caûm vôùi thuoác.
Cephalosporine theá heä thöù I taùc ñoäng raát yeáu ñoái vôùi pseudomonas
aeruginosa, proteus sp indol + , enterobacter sp, serratia marcescens,
citrobacter sp vaø acinetobacter sp.
Nhöõng caàu truøng yeám khí nhö peptococcus, peptostreptococcus coù nhaïy
caûm vôùi thuoác, coøn B. Fragilis thì khoâng.

3.1 Döôïc ñoäng:

Uoáng : cephalexine, cephradine vaø cefadroxine coù ñoä haáp thu khaùc nhau
qua ñöôøng tieâu hoùa. Sau khi uoáng moät lieàu 500mg cho noàng ñoä 15 –
20mcg/ml trong serum. Noàng ñoä cuûa thuoác raát cao ôû ñöôøng nieäu, coøn
noàng ñoä thuoác ôû caùc moâ khaùc tuy coù cheânh leäch nhöng noùi chung laø thaáp
hôn noàng ñoä cuûa thuoác trong huyeát thanh. Uoáng cephalexine, cephradine
vôùi lieàu 0,25 – 0,5g × 4 laàn/ngaøy (15 – 30mg/kg/ngaøy) vaø cefadroxil 0,5 –
1g × 2 laàn/ngaøy. Thuoác thaûi qua loïc caàu thaän vaø baøi xuaát cuûa oáng thaän.
Nhöõng thuoác phong toûa oáng thaän nhö probenecid coù laøm taêng noàng ñoä cuûa
heä soá thanh thaûi creatinine, neáu döôùi 20 – 25mg/phuùt chæ neân cho ½ lieàu,
neáu döôùi 20ml/phuùt cho ¼ lieàu.

- 21 -
Tieâm tónh maïch : sau khi tieâm truyeàn vaøo tónh maïch 1 –2g, noàng ñoä ñænh
cuûa cefazoline ñaït tôùi 90 – 120mcg/ml; cuûa cephalothine hoaëc cephradine
40 – 60mcg/ml.
Thöôøng thöôøng ngöôøi lôùn cho lieàu tieâm tónh maïch cuûa cefazoline laø 1 –
2g trong 4 – 6 giôø (50 – 200mg/kg/ngaøy). Thuoác thaûi qua thaän, cho neân ôû
nhöõng beänh nhaân suy thaän giaûm lieàu nhö thuoác duøng qua ñöôøng uoáng.
Tieâm baép: nefazoline tieâm baép ít ñau hôn cephapirine nhöng do vaãn gaây
ñau vuøng tieâm chích neân raát ít khi tieâm cephalosporine vaøo cô baép.

3.2 Laâm saøng:

Cephalosporine theá heä thöù I tuy coù dieän taùc ñoäng roäng vaø ít ñoäc nhöng
vaãn coù ít thuoác trong nhoùm ñöôïc choïn duøng trong moät vaøi beänh nhaân
vieâm nhieãm. Thuoác duøng ñeå uoáng thöôøng ñöôïc chæ ñònh cho vieâm nhieãm
ñöôøng nieäu, moät vaøi beänh vieâm nhieãm nheï do tuï caàu truøng hoaëc vieâm
nhieãm nheï do nhieàu loaïi vi truøng nhö vieâm toå chöùc, aùp xe moâ meàm bôûi vì
cephalosporine qua ñöôøng uoáng khoâng laøm giaûm bao nhieâu nhöõng vieâm
nhieãm naëng coù tính chaát toaøn thaân.
Loaïi thuoác tieâm tónh maïch thaám toát vaøo haàu heát caùc moâ, ñöôïc choïn ñeå ñeà
phoøng vieâm nhieãm trong phaåu thuaät. Cephalosporine theá heä thöù I coù theå
duøng trong vieâm nhieãm (klebsiella pneumoniae), vì laø thuoác coù ñoäc tính
thaáp hoaëc duøng cho nhöõng ngöôøi coù tieàn söû dò öùng nhöng chöa phaûi
choaùng phaûn veä ñoái vôùi penicilline.
Cephalosporine theá heä thöù I khoâng vaøo ñöôïc heä thaàn kinh trung öông neân
khoân coù chæ ñònh ñieàu trò vieâm maøng naõo.

4. CEPHALOSPORINE THEÁ HEÄ II

Cefaclor, cefamandol, cefonicide, ceforanide, cefoxitine vaø cefuroxim.

4.1 Taùc ñoäng khaùng khuaån:

Ñaây laø nhoùm thuoác coù nguoàn goác khaùc nhau neân raát khaùc bieät veà taùc
ñoäng, veà döôïc ñoäng hoïc vaø veà ñoäc tính. Noùi chung caùc thuoác trong nhoùm
naøy taùc ñoäng leân vi sinh theå cuõng gioáng nhö cephalosporine theá heä thöù I,
nhöng thieân veà vi truøng Gram - . Chaúng haïn nhö enterobacter sp,
klebsiella sp (keå caû chuûng ñaõ khaùng cephalothine) vaø proteus sp indol+.

- 22 -
Cefamandol, cefuroxim, cefocinid, cefranid vaø cefaclor coù taùc ñoäng leân
caû H.influenzae, nhöng khoâng coù taùc ñoäng serratia hoaëc B.fragilis. Ngöôïc
laïi cefoxitin vaø cerotetan thì taùc ñoäng maïnh leân B.fragilis vaø moät soá
chuûng serratia, coøn ñoái vôùi H.ifluenzae thì khoâng coù taùc duïng.
Toaøn boä thuoác cephalosporine theá heä thöù II taùc ñoäng leân vi truøng Gram+
yeáu hôn theá heä thöù I vaø khoâng coù taùc ñoäng leân enterococci hoaëc
pseudomonas aeruginosa.
4.2 Haáp thu vaø lieàu duøng:

Thuoác uoáng:
Cefaclor laø thuoác duy nhaát trong nhoùm duøng ñeå uoáng, döôùi daïng vieân
nhoäng hoaëc dung dòch treo (suspension), thoâng thöôøng ngöôøi lôùn uoáng 10
– 15 mg/kg/ngaøy chia 3 – 4 laàn, treû em duøng 20 – 40 mg/kg/ngaøy, toái ña
1g/ngaøy.
Thuoác tieâm tónh maïch:
Sau khi tieâm truyeàn vaøo tónh maïch 1g cefonicide noàng ñoä thuoác trong
huyeát thanh vaøo khoaûng 75 – 125 mcg/ml. Thôøi gian baùn huûy cuûa thuoác
trong nhoùm raát khaùc bieät, keå caû tyû leä gaén keát vôùi proteine vaø khoaûng caùch
thôøi gian thuoác ñöôïc söû duïng.
Cefoxitine : 50 – 200 mg/kg/ngaøy.
Cefamandol : 75 – 200 mg/kg/ngaøy.
Khoaûng caùch thôøi gian söû duïng töø 4 – 6 giôø.
Nhöõng thuoác coù thôøi gian baùn huûy daøi, khoaûng caùch thôøi gian tieâm thöa
hôn, tæ nhö duøng 0,75 – 1,5g caùch khoaûng 8 – 12 giôø; cefotetan duøng 1 – 2
g caùch nhau 12 –24 giôø.
Noùi chung, thuoác söû duïng qua ñöôøng tieâm baép ñeàu gaây ñau, ôû nhöõng
ngöôøi suy thaän phaûi giaûm lieàu.

4.3 Laâm saøng:

Cefaclor laø thuoác coù taùc duïng choáng betalactamase do H.ifluenzae hoaëc
branhamella catarrhalis tieát ra, ñöôïc duøng ñieàu trò vieâm xoang vaø vieâm tai
giöõa ôû nhöõng beänh nhaân bò dò öùng ampicilline hoaëc amoxicilline.
Cefurxime laø thuoác duy nhaát trong cephalosporine theá heä thöù II qua
ñöôøng haøng raøo maùu naõo, neân duøng ñieàu trò vieâm maøng naõo, nhaát laø vieâm
maøng naõo do H.ifluenzae vaø beänh hoaïi huyeát (sepsis).

- 23 -
Cefoxitine vaø cefotetane (thuoäc theá heä III) duøng trong vieâm maøng buïng
do vi truøng yeám khí (goàm B.fragilis)
Cefamandol (hoaëc cefuroxime) duøng trong vieâm phoåi maéc phaûi (acquired
pneumonea), ít söû duïng trong tröôøng hôïp khaùc.

5. CEPHALOSPORINE THEÁ HEÄ THÖÙ III

Cefoperazone, cefotaxime, cefotetan, ceftazidime, ceftizoxim,

ceftriaxone vaø moxalactam.

5.1 Taùc doäng khaùng khuaån :

Ñieåm noåi baät cuûa caùc thuoác naøy (nhaát laø cefoperazine) laø taùc ñoäng leân vi
truøng Gram – tieàm aån. Thuoác coù khaû naêng vaøo thaàn kinh trung öông, ñöôïc
söû duïng phuï löïc theâm cho nhöõng ca vieâmm nhieãm do vi truøng Gram – bò
öùc cheá bôûi cephalosporine.
Nhöõng thuoác theá heä thöù III taùc ñoäng leân enterobacter sp, citrobacter sp, S.
Marcescus vaø providencia sp, ngay caû chuûng haemophilus vaø neisseria
tieát men betalactamase.
Ceftazidim vaø cefoperazone taùc ñoäng toaøn dieän choáng P. Aeruginosa, coøn
caùc thuoác khaùc trong nhoùm chæ öùc cheá moät phaàn. Rieâng ceftizoxim vaø
moxalactam coù taùc duïng choáng B. Fragilis raát toát.

5.2 Döôïc ñoäng vaø lieàu löôïng :

Sau khi tieâm 1g caùc thuoácm naøy, noàng ñoä thuoác trong huyeát töông ñaït ñeán
60 – 140mcg/ml, thuoác coù theå vaøo theå dòch vaø caùc moâ (nhaát laø
cefoperazon), öùc cheá haàu heát taùc nhaân gaây beänh goàm caùc vi truøng Gram –
keå caû pseudomonas.
Thôøi gian baùn huûy cuûa thuoác naøy raát khaùc nhau :
Ceftriaxone : 7 – 8 giôø, coù theå tieâm caùch nhau 15 –24 giôø, moät lieàu 13 –
30 mg/kg/ngaøy. Ôû nhöõng ca vieâm maøng naõo duøng lieàu cao hôn 30 – 60
mg/kg/ngaøy, caùch 12 giôø tieâm moät lieàu.
Cefoperazone : duøng lieàu 25 – 100 mg/kg/ngaøy, 8 – 12 giôø tieâm moät lieàu.
Nhöõng thuoác khaùc trong nhoùm coù thôøi gian baùn huûy vaøo khoaûng 1 – 1,7
giôø, lieàu duøng khoaûng 2g/ngaøy, 6 –8 giôø tieâm moät lieàu.

- 24 -
Cefoperazone vaø ceftriaxone baøi tieát qua maät, khoâng bò aûnh höôûng veà
lieàu löôïng ñoái vôùi ngöôøi bò suy thaän, coøn nhöõng thuoác baøi thaûi qua ñöôøng
nieäu thì phaûi giaûm lieàu ôû nhöõng beänh nhaân suy thaän.

5.3 Laâm saøng :

Vì cephalosporine theá heä thöù III, nhaát laø cefoperazone coù theå vaøo khu vöïc
thaàn kinh trung öông, neân ñöôïc duøng ñeå chöûa vieâm maøng naõo, goàm :
Vieâm maøng naõo do pheá caàu (pneumococci).
Vieâm maøng naõo do naõo moâ caàu (meningococci).
Vieâm maøng naõo do H. Ifluenzae.
Caùc thuoác trong nhoùm naøy khoâng coù hieäu öùng bao nhieâu ñoái vôùi vieâm
maøng naõo do P.aeruginosa.
Moät chæ ñònh khaùc laø duøng chöûa hoaïi huyeát (sepsis) khoâng roõ nguyeân
nhaân. Treân nhöõng beänh nhaân coøn naêng löïc mieãn dòch, caàn ñeán nhöõng
cephalosporine ít ñoäc tính vaø coù hieäu öùng sinh hoïc cao.
Ôû nhöõng ca giaûm baïch caàu trung tính, soát, nguy haïi ñeán mieãn nhieãm
(immunocompromised). Caùc thuoác cephalosporine theá heä III coù hieäu öùng
toát neáu ñöôïc phoái hôïp vôùi moät thuoác trong nhoùm aminoglycoside.

5.4 Tai bieán :

Dò öùng : cephalosporine laø chaát gaây maãn caûm neân thöôøng gaây phaûn öùng
quaù maãn, soát, noåi maãn, keå caû phaûn öùng phaûn veä, vieâm thaän, giaûm baïch
caàu haït vaø thieáu maùu taùn huyeát.
Veà maët caáu truùc hoùa hoïc, cephalosporine khoâng khaùc bieät maáy vôùi
penicilline, cho neân caù bieät beänh nhaân coù tieàn söû dò öùng ñoái vôùi peniciline
cuõng seõ bò dò öùng ñoái vôùi cephalosporine. Phaûn öùng cheùo giöõa hai nhoùm
thuoác naøy may thai ít thöôøng xaûy ra, tyû leä chæ khoaûng 6 – 18%. Nhöng ai
coù tieàn söû bò choaùng phaûn veä do penicilline thì tuyeät ñoái khoâng ñöôïc thay
baèng cephalosporine.

5.5 Ñoäc tính :

Tieâm baép cephalosporine thöôøng gaây ñau vuøng tieâm chích, coøn tieâm tónh
maïch gaây vieâm taéc tónh maïch. Thuoác coøn gaây vieâm thaän keõ vaø hoaïi töû
oáng thaän.

- 25 -
Cephalosporine chöùa nhoùm methylthiotetrazole nhö cefamandol,
moxalactam, cefoperazone thöôøng gaây giaûm thrombine huyeát, gaây xuaát
huyeát, duøng vitamine K 10mg trong hai tuaàn ñeå ñeà phoøng.
Moxalactam can thieäp vaøo chöùc naêng tieåu caàu, cuõng gaây xuaát huyeát, tuyeät
ñoái khoâng neân duøng.
Nhöõng thuoác chöùa voøng methylthiotetrazole gaây phaûn öùng gioáng
disulfuram, cho neân khoâng ñöôïc duøng cho ngöôøi nghieän röôïu, hoaëc phoái
hôïp vôùi nhöõng döôïc phaåm coù röôïu.
Ngoaøi ra, nhieàu thuoác trong nhoùm cephalosporine theá heä II vaø moät soá
cephalosporine theá heä III khoâng coù taùc duïng leân vi truøng Gram +, nhaát laø
staphylococci vaø enterococci thöôøng khaùng laïi thuoác trong quaù trình ñieàu
trò. Söï khaùng thuoác cuûa nhöõng vi truøng naøy, keå caû naám thöôøng laïi nhaân
leân vaø gaây vieâm nhieãm hôn nöõa.

6. NHÖÕNG THUOÁC BETALACTAMINE KHAÙC

6.1 MONOLACTAM :
Ñaây laø nhoùm thuoác coù voøng ñôn betalactam. Nhöõng thuoác naøy coù khaû
naêng khaùng laïi betalamase vaø choáng vi truøng Gram - , nhö pseudomonas
sp vaøserratia sp, nhung laïi khoâng coù taùc duïng ñoái vôùi vi truøng Gram + vaø
vi truøng yeám khí. Aztreonam laø thuoác ñaàu ñaøn coù hieäu öùng cao, taùc duïng
gioáng nhö aminoglycosides. Aztreonam tieâm tónh maïch 1 – 2 g, caùch 8
giôø tieâm moät lieàu, cho noàng ñoä trong huyeát thanh laø 100 mcg/ml. Thôøi
gian baùn huûy laø 1 – 2 giôø, ôû nhöõng beänh nhaân suy thaän, thôøi gian baùn huûy
keùo daøi hôn.
Nhöõng beänh nhaân dò öùng vôùi penicilline coù theå dung nhaän aztreonam maø
khoâng bò phaûn öùng. Trong thôøi gian duøng thuoác aztreonam coù theå bò noãi
maãn, transaminase trong huyeát thanh coù theå taêng, nhöõng ñoäc haïi lôùn hôn
chöa coù thoâng tin. Staphylococci vaø enterococci où theå gaây vieâm nhieãm khi
ñaõ khaùng thuoác.

6.2 Nhöõng chaát phong toûa betalactamase: clavulanic acid, sulbactam.

Clavulanic acid, sulbactam vaø nhöõng chaát coù phaân töû gioáng betalactam
nhöng taùc duïng klhaùng truøng yeáu.

- 26 -
Clavulanic acid vaø sulbactam öùc cheá raát maïnh men betalactamase cuûa vi
truøng, baûo veä penicilline khoâng bò thuûy phaân cuûa men laøm maát taùc duïng.
Cuõng nhö vaäy, clavulanic acid phoái hôïp vôùi amoxicilline hoaëc ticarcilline
ñeå ñieàu trò vieâm nhieãm hoâ haáp do H.influenza tieát men betalactamase.
Sulbactam phoái hôïp vôùi ampicilline coù theå duøng trong nhieàu loaïi vieâm
nhieãm do nhöõng sinh theå coù tieát men betalactamase. Tuy nhieân seõ keùm
hieäu quaû hôn clindamycine coäng vôùi moät aminoglycoside trong ñieàu trò
vieâm nhieãm ôû buïng vaø saûn khoa.

6.3 Carbapenem:
Trong nhoùm thuoác môùicoù caáu truùc lieân heä vôùi khaùng sinh betalactam,
imipenem laø thuoác ñaàu ñaøn, dieän taùc ñoäng roäng choáng caû vi truøng Gram +
, Gram – vaø vi truøng yeám khí.
Imipenem khaùng laïi betalactamase nhöng seõ maát taùc duïng bôûi men
dihydro peptidase ôû oáng thaän, keát quaû laøm cho noàng ñoä cuûa thuoác raát ít
taäp trung ôû ñöôøng nieäu. Vì vaäy, treân laâm saøng thöôøng phoái hôïp imipenem
vôùi moät chaát öùc cheá dihydropeptidase laø cilastin
Imipenem phaân phoái ôû caùc moâ vaø theå dòch goàm caû dòch naõo tuûy. Lieàu
thöôøng duøng laø 0,5 – 1g caùch 6 giôø tieâm vaøo tónh maïch moät lieàu, thôøi gian
baùn huûy laø 1 giôø. Noàng ñoä cuûa thuoác coù theå bò giaûm khi bò suy thaän.
Imipenem ñöôïc chæ ñònh trong nhöõng tröôøng ñaõ söû duïng nhieàu thuoác coù
hieäu öùng cao khaùc maø vaãn chöa ñaït keát quaû do vi truøng ñaõ khaùng thuoác.
Imipenem nhanh choùng bi pseudomonas sp ñeà khaùng, neân thöôøng duøng
chung vôùi moät aminoglycoside coù theå seõ mang laïi keát quaû toát cho nhöõng
beänh nhaân bò soát, baïch caàu trung tính giaûm thieåu.
Hieäu öùng phuï thöôøng gaëp cuûa imipenem laø buoàn noân, noân möõa, tieâu chaûy,
noåi maån vaø phaûn öùng taïi nôi tieâm truyeàn. Ôû nhöõng ngöôøi bò suy thaän duøng
lieàu vöôït quaù giôùi haïn ñieàu trò seõ gaây co giaät. Nhöõng ngöôøi ñaõ bò dò öùng
penicilline cuõng seõ bò dò öùng bôûi imipenem.

DÖÔÏC PHAÅM

PENICILLINES
AMDICILLINE (coactin) – thuoác tieâm. Boät , pha nöôùc, tieâm baép hoaëc
tieâm tónh maïch.

- 27 -
AMPICILLINE (nhieàu teân) – vieân nhoäng: 250, 500 mg, thuoác tieâm: 125,
250, 500 mg boät, pha nuôùc tieâm.
AMOXICILLINE (amoxil, trimox) – vieân deït: 125, 250 mg; vieân
nhoäng:250, 500 mg.
AMOXICILLINE/POTASSIUM CLAVULANATE (Augmentin) – vieân
deït: 250, 500mg.
AZOCILLINE (Azlin) – thuoác tieâm: 2,3,4g boät, pha nöôùc tieâm.
BACAMPICILLINE (Spectrobid) – vieân deït: 400 mg; huyeàn dòch: 125
mg/5ml uoáng.
BENZATHINE PENICILLINE (Permapen, Bicillin) – vieân deït: 0,2 trieäu
U; thuoác tieâm: 0,3; 0,6; 1,2; 2,4 trieäu U.
CARBENICILLINE (Geocillin, Geopen, Pyopen) – vieân deït: 382 mg;
thuoác tieâm: 1, 2, 5, 10g boät pha nöôùc tieâm.
CLOXACILLINE (Tegopen) – vieân nhoäng: 250, 500 mg.
CYCLACILLINE (Cyclapen – W) – vieân deït:250, 500 mg; huyeàn dòch:
62,5mg/5ml uoáng.
METHICILLINE (Staphcillin) – boät: 1, 4, 6g pha nöôùc tieâm.
MEZLOCILLINE (Mezlin) – boät: 1, 2, 3, 4g pha nöôùc tieâm.
NAFCILLINE (Utripen, Nafcil, Napen) – vieân deït: 500 mg; vieân nhoäng:
250 mg; dung dòch boät pha nöôùc 250mg/5ml uoáng; thuoác tieâm: boät 1, 2g
pha nöôùc tieâm tónh maïch hoaëc tieâm baép.
OXACILLINE (Bactocilli, Prostaphlin) – vieân nhoäng: 250, 500 mg; thuoác
tieâm: boät 0,25; 0,5; 1; 2g pha nöôùc tieâm.
PENICILLINE G (Pentids, Pfizerpen) – vieân deït: 0,2; 0,25; 0,4; 0,5; 0,8
trieäu U; thuoác tieâm: boät 0,2; 0,5; 1; 1,5; 10; 20 trieäu U pha nöôùc tieâm.
PENICILLINE V (V – cillin, Pen – Vee K...) – vieân deït 125, 250, 500
mg, dung dòch uoáng: 125, 250 mg/5ml.
PIPERACILLINE (Pipracil) – thuoác tieâm: boät 2, 3, 4g pha nuôùc tieâm.
TICARCILLINE (Ticar) – thuoác tieâm: 1, 3, 6 g pha nöôùc tieâm.
TICARCILLINE/POTASSIUM CLAVULANATE (Timentin) – thuoác
tieâm: boät chöùa 3g ticarcilline + 0,1g acid clavulanic pha nöôùc tieâm.

CEPHALOSPORINES VAØ NHÖÕNG THUOÁC BETALACTAM KHAÙC.

CEPHLOSPORINE THEÁ HEÄ THÖÙ I.

- 28 -
CEFADROXIL (Duricef, Ultracef) – vieân nhoäng: 500 mg; vieân deït: 1g;
huyeàn dòch 125-250mg/ml uoáng.
CEFAZOLINE (Ancy, Kefzol) – thuoác tieâm: boät 0,25; 0,5; 1; 1,5g pha
nöôùc tieâm.
CEPHALECINE (Keflex...) – vieân nhoäng: 250, 500 mg; vieân deït: 1g;
huyeàn dòch 125, 250mg/5ml uoáng.
CEPHALOTHINE (Keflin, Seffin) – thuoác tieâm: boät 0,5; 1; 2; 4g pha
nöôùc tieâm.
CEPHAPIRINE (Cefadyl) – thuoác tieâm: boät 0,5; 1; 2; 4g pha nöôùc tieâm.
CEPHRADINE (Anspor, Velosef) – vieân nhoäng: 250, 500 mg; huyeàn dòch
125, 250mg/5ml uoáng; thuoác tieâm: boät 0,25; 0,5; 1; 2; 4g pha nöôùc tieâm.

CEPHALOSPORINE THEÁ HEÄ THÖÙ II

CEFACLOR (Cector) – vieân nhoäng: 250, 500 mg; huyeàn dòch 125,
250mg/5ml uoáng.
CEFAMANDOLE (Mandol) – thuoác tieâm: boät 0,5; 1; 2; 10g tieâm baép
hoaëc tónh maïch.
CEFONICIDE (Monocid) – thuoác tieâm: boät 0,5; 1; 10g pha nuôùc tieâm.
CEFORANIDE (Precef) – thuoác tieâm: boät 0,5; 1; 10g pha nuôùc tieâm baép
hoaëc tónh maïch.
CEFOXITINE (Mefoxin) – thuoác tieâm: boät 1; 2; 10g pha nöôùc tieâm.
CEFUROXIME (Ceftin, Kefurox, Zinacef) – vieân deït: 125, 150, 500mg;
thuoác tieâm: boät 0,75; 1,5g pha nöôùc tieâm.

CEPHALOSPORINE THEÁ HEÄ THÖÙ III

CEFOPERAZONE (Cefobid) – thuoác tieâm: boät 1; 2g pha nöôùc tieâm.
CEFOTAXIME (Ceforan) – thuoác tieâm: boät 1; 2; 10g pha nöôùc tieâm.
CEFOTETAN (Cefotan) – thuoác tieâm: boät 1; 2g pha nöôùc tieâm.
CEFTAZIDIME (Fortaz, Tazidime) – thuoác tieâm: boät 0,5; 1; 2g pha nöôùc
tieâm.
CEFTIZOXIME (Cefizox) – thuoác tieâm: boät 1; 2g pha nöôùc tieâm.
CEFTRIAXONE (Rocephin) – thuoác tieâm: boät 1; 2; 10g pha nöôùc tieâm.
CARBAPENEM: IMIPENEM/CILASTATIN (Primaxin) – thuoác tieâm: boät
250, 500 mg pha nöôùc tieâm.

- 29 -
MONOBACTAM: AZTREONAM (Azactam) – thuoác tieâm: boät 0,5; 1; 2g
pha nöôùc tieâm.

CHLORAMPHENICOL VAØ TETRACYCLINES

CHLORAMPHENICOL
Naêm 1947, chloramphenicol ñöôïc phaân laäp töø moâi tröôøng streptomyces
venezuelae.
Naêm 1949, chloraphenicol ñöôïc toång hôïp baèng phöông phaùp hoùa hoïc.
HOÙA HOÏC
Chloramphenicol laø moät hôïp chaát keát tinh trung tính beàn vöõng, raát tan
trong röôïu vaø ít tan trong nuôùc.
Chloramphenicol succinate laïi raát tan trong nöôùc, ñöôïc thuûy phaân ôû moâ,
phoùng thích chloramphenicol töï do.
1. TAÙC DUÏNG KHAÙNG TRUØNG
Chloramphenicol gaén keát coù hoài phuïc receptor ôû vò trí 50S ribosome cuûa
vi truøng, can thieäp vaùo quaù trình chuyeån vaän acid amine taïo chuoãi peptide
môùi, do phong toûa taùc ñoäng cuûa men peptidyl transferase.
Chloramphenicol coøn öùc cheá toång hôïp protein ôû ty theå teá baøo tuûy cuûa
ñoäng vaät coù vuù, nhöng khoâng coù hieäu öùng nhieàu ñeán teá baøo khoâng bò
khuyeát toån khaùc. Löïc taùc ñoäng cuûa chloramphenicol laø ngöng truøng ñoái
vôùi moät soá moät soá vi truøng vaø Rickettsia, nhöng khoân coù hieäu öùng veà maët
laâm saøng ñoái vôío clamydia.
ÔÛ noàng ñoä 1 – 10 mcg/ml, chloramphenicol öùc cheá vi truøng Gram + vaø ôû
noàng ñoä 0,2 – 5 mcg/ml ñaõ öùc cheá nhieàu loaïi vi truøng Gram -.
Haemophilus influenzae, Nisseria meningitidis vaø moät soá chuûng
bacteriodes nhaïy caûm vôùi chloramphenicol neân löïc taùc ñoäng cuûa
chloramphenicol treân nhöõng chuûng vi truøng naøy laø dieät truøng
(bactericidal).
Moät soá salmonella cuõng bò chloramphenicol cheá ngöï, nhöng cuõng thöôøng
bò vi truøng ñeà khaùng qua trung gian plasmid.

2. KHAÙNG THUOÁC CUÛA VI TRUØNG

Qua trung gian plasmid, vi truøng tieát men acetyl transferase laøm maát taùc
duïng cuûa thuoác.

- 30 -
3. DÖÔÏC ÑOÄNG
Sau khi uoáng, tinh theå chloramphenicol ñöôïc haáp thu nhanh choùng vaø
hoaøn toaøn. Lieàu moãi ngaøy uoáng 2g cho noàng ñoä thuoác trong maùu 8
mcg/ml. Chloramphenicol palmitat duøng cho treû em uoáng moät lieàu
50mg/kg/ngaøy, seõ ñöôïc thuûy phaân ôû ñöôøng ruoät phoùng thích
chloramphenicol töï do, noàng ñoä coù ñöôïc trong maùu khoaûng 10 mcg/ml.
Neáu tieâm vaøo tónh maïch hoaëc tieâm baép moät lieàu 25 – 50 mg/kg/ngaøy
chloramphenicol succinate, khi thuûy phaân cho chloramphenicol töï do
trong maùu laïi thaáp hôn ñöôøng uoáng.
Sau khi haáp thu, chloramphenicol nhanh choùng phaân phoái vaøo caùc moâ vaø
theå dòch goàm caû thaàn kinh trung öông vaø dòch naõo tuûy. Noàng ñoäc
chloramphenico ôû moâ naõo cuõng baèng noàng ñoâ huyeát thanh, cho neân duøng
ñieàu trò vieâm nhieãm ôû khu vöïc thaàn kinh trung öông.
Tyû leä gaén keát vôùi protein trong huyeát töông cuûa chloramphenicol vaøo
khoaûng 30%. Thuoác baêng qua maøng teá baøo moät caùch nhanh choùng. Haàu
heát chloramphenicol maát heát taùc duïng khi keát hôïp vôùi acid glucuronic (ôû
gan) hoaëc bò khöû amine voøng thôm.

4. LAÂM SAØNG
Chloramphenicol chæ ñöôïc choïn duøng trong moät soá raát ít vieâm nhieãm sau:
1. Vieâm nhieãm do salmonella: thöông haøn.
2. Vieâm maøng naõo do H.influenzae, vieâm haàu hoïng, vieâm phoåi do
chuûng vi truøng tieát beta lactamase
3. Vieâm nhieãm do naõo moâ caàu ôû nhöõng beänh nhaân d ò öùng vôùi
penicilline.
4. Nhieãm truøng yeám khí hoaëc nhieãm truøng hoån hôïp ôû heä thaàn kinh
trung öông ví duï nhö aùp xe naõo.
5. Thænh thoaûng coù theå phoái hôïp vôùi tetracycline chöõa vieâm nhieãm do
rickettsia.
Chloramphenicol duøng taïi choå ñeå chöûa vieâm nhieãm ôû maét vì thuoác coù phoå
khaùng khuaån roäng vaø qua nhanh ñöôïc dòch nhaõn caàu. Tuy vaäy vôùi
chlamydia thì khoâng coù taùc duïng.

4.1 Chöõa thöông haøn vaø phoù thöông haøn.

- 31 -
Ngöôøi lôùn: duøng 2 – 3g/ngaøy, uoáng 14 –21 ngaøy.
Treû em: duøng 30 –50 mg/kg/ngaøy, uoáng trong 14 – 21 ngaøy.
Phaùc ñoà ñieàu trò treân ñaây cuõng coù theå duøng ñeå giaûm vieâm nhieãm do
rickettsia, ví duï nhö soát phaùt ban typhus hoaëc rockymoutain.

4.2 Chöõa vieâm nhieãm do Haemophilus

Vieâm naõo do H.influenzae, hoaëc vieâm haàu hoïng (treû em), vieâm phoåi
(ngöôøi giaø): chloramphenicol 50 –100 mg/kg/ngaøy, uoáng hoaëc tieâm tónh
maïch trong voøng 8- 11 ngaøy, thôøi gian ñieàu trò tuøy thuoäc vaøo ñaùp öng laâm
saøng vaø söï thay ñoåi cuûa dòch naõo tuûy.
Coù theå phoái hôïp chloramphenicol vôùi ampicilline ñeã chöõa vieâm maøng naõo
khi chuûng vi truøng gaây beänh chöa tieát betalactamase.
4.3 Chöõa moät soá beänh khaùc
Hoaïi huyeát ñe doïa cuoäc soáng phaùt khôûi töø hoaïi töû ruoät giaø vuøng thaáp, cho
chloramphenicol 2g/ngaøy, phoái hôïp vôùi moät aminoglycoside (nhö
amikacin 15mg/kg/ngaøy).
Chloramphenicol qua ñöôïc haàu heát caùc phaàn cuûa thaàn kinh trung öông,
neân duøng chloramphenicol ñeå chöõa vieâm naõo, aùp xe naõo.

5. TAI BIEÁN
5.1 Roái loaïn tieâu hoùa
Ngöôøi lôùn duøng lieàu taán coâng 1,5 – 2g chloramphenicol moãi ngaøy thöôøng
bò buoàn noân, noân, tieâu chaûy trong thôøi gian 2 – 5 ngaøy, treû em ít hôn. Sau
5 –10 ngaøy, vi naám thöôøng laø candida moïc laïi treân nieâm maïc, nhaát laø
nieâm maïc mieäng vaø aâm ñaïo.

5.2 Roái loaïn tuûy xöông

Ngöôøi lôùn duøng 50mg/kg/ngaøy seõ gaây roái loaïn söï ñieàu chænh chöùc naêng
taïo hoàng caàu tröôûng thaønh cuûa tuûy xöông. Chloramphenicol gaây thieáu
maùu, giaûm hoàng caàu löôùi. Söï roái loaïn naøy seõ laøm taêng noàng saét vaø laøm
giaûm thieåu phenylalanine trong huyeát thanh. Do ngöøng taïo hoàng caàu
tröôûng thaønh neân thuoác ít lieân heä ñeán thieáu maùu khoâng taùi taïo. Thieáu maùu
khoâng taùi taïo do chloramphenicol chæ xaûy ra ôû nhöõng caù, bieät beänh nhaân
ñaëc öùng do di truyeàn. Tai bieán naøy khoâng lieân qua ñeán lieàu löôïng vaø thôøi
gian ñieàu trò, nhöng ñieàu trò laâu caàn chuù yù.

- 32 -
5.3 Ñoäc ñoái vôùi treû sô sinh
Ôû treû sô sinh do cô cheá chuyeån hoùa thuoác, nhaát laø cô cheá keát hôïp acid
glycuronic vôùi chloramphenicol ñeå giaûm ñoäc coøn nhieàu khieám khuyeát neân
raát deã bò ngoä ñoäc. Duøng lieàu 75 mg/kg/ngaøy hoaëc hôn thuoác seõ tích luõy
gaây hoäi chöùng “xaùm” (gray syndrome) noân möõa, haï thaân nhieät, da xaùm,
choaùng vaø truïy maïch, cho neân duøng chloramphenicol cho treû em phaûi
thaän troïng. Ñoái vôùi treû em duøng lieàu chöøng 50mg/kg/ngaøy hoaëc thaáp hôn.
Ñoái vôùi treû sô sinh duøng lieàu chöøng 30mg/kg/ngaøy hoaëc thaáp hôn.

6. TÖÔNG TAÙC VÔÙI THUOÁC KHAÙC

Chloramphenicol keùo daøi thôøi gian baùn huûy vaø taêng noàng ñoä cuûa moät soá
thuoác nhö phenytoin, tolbutamide, chlopropamide vaø wafarine.
Chloramphenicol öùc cheá nhieàu men microsome ôû gan, caøng laøm taêng
theâm heä quaû noùi treân.
Chloramphenicol gaây keát tuûa nhieàu thuoác khaùc nhau trong dung dòch.
Cuõng nhö thuoác coù cô cheá öùc cheá toång hôïp protein cuûa vi truøng,
chloramphenicol ñoái khaùng vôùi taùc ñoäng dieät vi truøng cuûa penicilline hoaëc
aminoglycosides.
Löu yù: chloramphenicol coù phoå khaùng truøng roäng, raát ñoäc, gaây nhieàu tai
bieán traàm troïng, caàn caân nhaéc kyõ khi chi ñònh.

TETRACYCLINES

Naêm 1948, Chlortetracycline ñöôïc phaân laäp töø streptomyces aureofacien.

Naêm 1950, Oxytetracycline ñöôïc phaân laäp töø streptomyces rimosus.
Naêm 1953, ngöôøi ta toång hôïp ñöôïc tetracycline baèng caùch khöû halogen
cuûa chlotetracycline vaø tetracycline toång hôïp ñaàu tieân ra ñôøi.
Sau ñoù, nhöõng thuoác toång hôïp môùi trong nhoùm tetracycline laàn löôït xuaát
hieän.

1. HOÙA HOÏC: Tetracycline laø moät nhoùm goàm nhieàu thuoác coù caáu truùc
boán voøng saùu caïch noái lieàn nhau.

- 33 -
Tetracycline töï do ôû daïng keát tinh raát khoù tan, daïng hydrochloride deã tan
hôn. Trong dung dòch acid, chlortetracycline ít beàn vöõng. Invivo,
chlortetracycline deã bò huûy, taùc ñoäng chæ keùo daøi vaøi giôø, neân ít söû duïng
treân laâm saøng.
Tetracycline kìm noái (chelation) vôùi ion kim loaïi hai hoùa trò, aûnh höôûng
ñeán söï haáp thu vaø hoaït tính thuoác.
Huyønh quang cuûa tetracycline maøu vaøng döôùi tia cöïc tím 360 nm.

2. TAÙC ÑOÄNG KHAÙNG TRUØNG

Tetracycline laø loaïi khaùng sinh dieän roäng, coù löïc taùc ñoäng ngöng truøng
(bacteriostatic) ñoái vôùi vi truøng Gram +, Gram -, keå caû vi truøng yeám khí.
Tetracycline coøn taùc ñoäng leân rickettsia, clamydia, mycoplasma vaø vi
truøng daïng L, keå caû moät soá protozoa nhö amebas. Minocycline laø thuoác
öa môõ hôn thuoác khaùc trong nhoùm.
Tetracycline xuyeân vaøo vi sinh theå moät phaàn nhô khueách taùn thuï ñoäng vaø
moät phaàn qua vaän chuyeån chuû ñoäng caàn naêng löôïng. Keát quaû noàng ñoä cheá
ngöï vi truøng ôû trong teá baøo laïi cao hôn noàng ñoä beân ngoaøi teá baøo.
Tetracycline gaén keát coù phuïc hoài leân receptor ôû ñôn vò 30S ribosome cuûa
teá baøo vi truøng, phong toûa aminoacyl-tRNA gaén vaøo phöùc hôïp ribosome
mRNA, ngaên chaën acid amine môùi taïo chuoãi peptide, do ñoù öùc cheá söï
toång hôïp proteine vi truøng.
Taùc ñoäng öùc cheá protein naøy cuûa tetracycline tuy coù tính choïn loïc ñoái vôùi
vi truøng, nhöng noàng ñoä cao cuõng laøm suy toån ñeán teá baøo ñoäng vaät coù vuù.

3. KHAÙNG THUOÁC
Trong nhöõng vi truøng bò tetracycline cheá ngöï, coù moät soá nhoû vi truøng
khaùng laïi tetracycline, chuùng gaây khieám khuyeát qua trình vaän chuyeån chuû

- 34 -
ñoäng xuyeân qua maøng cuûa thuoác, laøm cho noàng ñoä cuûa thuoác treân teá baøo
khoâng theå taäp trung ñöôïc. Ngoaøi ra coù moät soá vi truøng khaùng thuoác qua cô
cheá gaây khieám khuyeát quaù trình khueách taùn thuï ñoäng, aûnh höôûng ñeán tính
thaám cuûa maøng teá baøo. Nghóa laø söï khaùng thuoác cuûa vi truøng coù nhöõng
möùc khaùc nhau.
Nhöõng vi truøng Gram – ñaëc bieät laø Pseudomonas, proteus vaø coliforms,
nhöõng chuûng coù tính khaùng thuoác choïn loïc cao naøy khaùng laïi tetracycline
raát sôùm, do ñoù hieäu öùng cuûa tetracycline ñoái vôùi nhöõng vi truøng naøy
nhanh choùng bò giaûm. Söï khaùng thuoác cuûa vi truøng ñoái vôùi tetracycline
thöôøng laø khaùng thuoác kieåu plasmid.
Söï khaùng thuoác taêng leân ôû nhöõng vi truøng luùc ñaàu ñaõ nhaïy caûm vôùi
tetracycline, chaúng haïn nhö Pneumococci, Haemophilus, Streptococci,
bacteriodes...
Plasmid ñieàu khieån söï khaùng thuoác cuûa vi truøng coù theå do chuyeån naïp
(transduction) hoaëc do giao phoái (conjugation), genes khaùng tetracycline
cuûa vi truøng qua cô cheá ñoù laïi lan sang khaùng caû moät soá thuoác khaùc nhö
aminoglycosides, sulfonamide vaø chloramphenicol. Söï khaùng thuoác kieåu
plasmid thöôøng gaây khaùng nhieàu thuoác chöù khoâng chæ rieâng gì
tetracycline.

4. DÖÔÏC ÑOÄNG
Tetracycline ñöôïc haáp thu coù phaàn khoâng ñieàu chænh laïi töø ñöôøng ruoät,
lieàu uoáng tetracycline dö caën trong loàng ruoät bò bieán ñoåi bôûi vi truøng
ñöôøng ruoät thaûi ra phaân. Coù khoaûng 30% chlortetracycline vaø 60%
tetracycline vaø minocycline ñöôïc haáp thu 90 –100%. Ruoät non, nhaát laøkhi
khoâng chöùa thöùc aên laø nôi haáp thu nhieàu nhaát. Tetracycline seõ bò phaù huûy
khi kìm noái vôùi nhöõng cation hai hoùa trò nhö Ca++, Mg++, Fe++ hoaëc vôùi
Al+++, ñaëc bieät ôû söõa, ôû nhöõng chaát khaùng toan vaø pH kieàm.
ÔÛ trong maùu, caùc tetracycline khaùc nhau coù ñoä gaén keát protein töø 40 –
80%. Cöù 6 giôø uoáng moät lieàu tetracycline hydrochloride hoaëc
oxytetracycline cho noàng ñoä ñænh töø 4–6 mcg/ml. Coøn doxycycline vaø
minocycline noàng ñoä ñænh coù phaàn thaáp hôn 2–4 mcg/ml. Neáu tieâm vaøo
tónh maïch noàng ñoä ñænh coù taêng cao nhöng chæ nhaát thôøi.

- 35 -
Tetracycline phaân phoái nhanh vaøo caùc moâ vaø dòch trong cô theå, keå caû dòch
tuûy tuy noàng ñoä ôû ñoù thaáp hôn. Minocyline laø thuoác duy nhaát taäp trung
noàng ñoä cao ôû tuyeán leä vaø tuyeán nöôùc boït.
Tetracycline qua ñöôïc baùnh nhau vaøo thai vaø vaøo söõa, kìm noái vôùi
calcium gaén vaøo xöông vaø raêng treû em.
Tetracycline haáp thu, baøi thaûi qua ñöôøng maät vaø nieäu. Noàng ñoä öa öa
thuoác ôû maät cao hôn 10 laàn ôû huyeát thanh. Nhöõng thuoác baøi thaûi qua
ñöôøng maät laïi taùi haáp thu töø ruoät qua chu trình ruoät – gan. Coù khoaûng töø
10 – 50% nhöõng loaïi tetracycline khaùc nhau qua caàu thaän baøi thaûi qua
nöôùc tieåu. Heä soá thanh thaûi qua thaän cuûa tetracycline töø 10 – 90ml/phuùt
vaøkhoaûng 10 – 40% tetracycline thaûi tröø qua thaän.
Doxycycline vaø minocycline laø hai thuoác ñöôïc haáp thu gaàn nhö hoaøn toaøn
töø ñöôøng ruoät, baøi thaûi raát chaäm neân noàng ñoä cuûa thuoác duy trì trong maùu
laâu, doxycycline khoâng tích luõy ôû beänh nhaân suy thaän vì khoâng thaûi qua
ñöôøng nieäu.

5. LAÂM SAØNG
Tetracycline laø loaïi khaùng sinh dieän roäng ñieån hình, taùc ñoäng treân nhieàu
vi truøng khaùc nhau, ñaëc bieät duøng rong nhieãm truønge ñöôøng hoâ haáp.
Trong caùc nhieãm truøng do Mycoplasma pneumoniae, clamydiae vaø
rickettsiae thì tetracycline laø thuoác choïn löïa ñeå ñieàu trò.
Tetracycline thöôøng duøng trong vieâm nhieãm do hoãn hôïp caùc loaïi vi truøng
ôû ñöôøng hoâ haáp, ñaëc bieät laø vieâm xoang vaø vieâm pheá quaûn. Nhöõng vieâm
nhieãm do vi truøng Gram + Gram – keå caû dòch taû vaø vieâm nhieãm do phaåy
truøng ñeàu bò tetracycline cheá ngöï.
Nhöõng con laäu caàu truøng gonococci tieát men penicillinase, duøng
tetracycline toaøn lieàu trong 7 ngaøy, coù theå chaën ñöùng bieán chöùng cuûa
vieâm nhieãm. Ngoaøi ra tetracycline coøn kieåm soaùt ñöôïc vieâm nhieãm do
clamydiae, nhöõng vieâm nhieãm ôû phoåi, ñöôøng nieäu, da vaø moät phaàn ñeå
chöõa muïn.
Uoáng moät lieàu duy nhaát 2,5 g tetracycline hydrochloride ñeå chöûa vieâm
ruoät do shigella coøn nhaïy caûm hoaëc ñaõ khaùng thuoác. Moät lieàu duy nhaát
200 mg doxycycline coù hieäu quaû hôn chia nhieàu trong ñieàu trò beänh dòch
taû. Tuy nhieân trong vuøng dòch, tetracycline ñaõ bò vi truøng khaùng thuoác.

- 36 -
Tetracycline cuõng thöôøng duøng trong caùc beänh plague, tularemia,
brucellosis vaø leptospirosis, thænh thoaûng tetracycline coù phoái hôïp vôùi moät
thuoác trong nhoùm aminoglycoside.
Moãi ngaøy uoáng moät lieàu 200 mg minocycline trong ngaøy (hoaëc rifampine)
coù theå tieät caên mang truøng (carrier) naõo moâ caàu. Doxycycline raát coù hieäu
quaû trong phoøng ngöøa beänh leptospirosis.
Tetracycline öùc cheá yeáu ôùt taùc ñoäng ADH ôû oáng thaän, ñoâi khi ngöôøi ta coù
duøng demeclocycine ñeå chöa trieäu chöùng tieát ADH khoâng bìnhn thöôøng
do u böôùu.
Lieàu uoáng: lieàu coù hieäu quaû toái thieåu qua ñöôøng uoáng vaø baøi tieát nhanh
cuûa tetracycline töông ñöông vôùi 0,25 g × 4 laàn/ngaøy (tetracycline
hydrochloride) cho ngöôøi lôùn vaø 20 mg/kg/ngaøy cho treû em. Trong nhöõng
ca vieâm nhieãm naëng, coù theå chæ ñònh lieàu cao hôn lieàu noùi treân 2 – 3 laàn
vaø duøng töø 3- 5 ngaøy. Tetracycline hydrochloride 250 – 500 mg/ngaøy
duøng trong nhieàu thaùng deå chöûa muïn, nhaát laø ôû nhöõng thanh nieân môùi lôùn.
Lieàu tieâm chích: tieâm tónh maïch 0,1 – 0,5 g caùch nhau 6 – 12 giôø cho
ngöôøi lôùn vaø 10 –15 mg/kg/ngaøy cho treû em, coù hieäu cao hôn uoáng.
Tetracycline tieâm baép raát ñau vaø thöôøng gaây phaûn öùng vieâm.
Tetracycline tieâm tónh maïch chæ ñöôïc chæ ñònh baét buoäc trong raát ít tröôøng
hôïp, ví duï nhö hoân meâ trong beänh rickettsia.

6. TAI BIEÁN
Phaûn öùng quaù maãn (soát do thuoác, noãi maãn da bì) coù nhöng khoâng phoå bieán
, coøn phaàn lôùn hieäu öùng phuï laø tröïc tieáp do ñoäc tính cuûa thuoác vaø do vi
truøng.

6.1 Ñöôøng tieâu hoùa

Buoàn noân, noân, tieâu chaûy laø trieäu chöùng phuï thöôøng gaëp nhaát. Trong moät
vaøi ngaøy ñaàu tieân duøng tetracycline ñöôøng ruoät coù bò thuoác tröïc tieáp kích
öùng. Sau khi uoáng tetracycline vaøi ngaøy, ñaùm vi truøng ñöôøng ruoät bò bieán
ñoåi. Moät soá vi truøng coliform bò cheá ngöï nhöng pseudomonas, proteus,
staphylococci, coliform khaùng thuoác vaø candida vaãn coøn chieám öu theá,
neân laøm roái loaïn chöùc naêng ñöôøng ruoät gaây noãi maãn ôû haäu moân, moïc naám

- 37 -
candida ôû nieâm maïc mieäng hoaëc coù khi gaây vieâm ruoät, choaùng vaø töû
vong.
Ñeå giaûm bôùt buoàn noân, noân, tieâu chaûy neân uoáng tetracycline keøm vôùi
thöùc aên hoaëc carboxymethyl cellulose. Khi bò vieâm ruoät coù maøng giaû do
clostridium difficile hoaëc staphylococci duøng vancomycine ñeå ñieàu trò.

6.2 Caáu truùc xöông vaø raêng

Tetracycline nhanh choùng gaén raát chaët vaøo xöông ñang môùi taïo hình hoaëc
raêng cuûa treû em. Trong thôøi gian mang thai, neáu baø meï duøng tetracycline
thuoác löu tröû ôû raêng thai nhi (fetal teeth) ñöa ñeán vaøng raêng, maát maøu vaø
maát sinh taïo men raêng. Ñoái vôùi xöông, tetracycline tích tuï laøm cho xöông
bò bieán daïng hoaëc öùc cheá söï phaùt trieån cuûa xöông. Ôû treû em döôùi 6 tuoåi,
duøng tetracycline laâu daøi, nhöõng bieán ñoåi treân cuõng xaûy ra.

6.3 Ñoäc tính ñoái vôùi gan

Tetracycline gaây ñoäc vôùi chöùc naêng gan, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng beänh
nhaân bò suy gan, coù mang thai maø tieâm tónh maïch lieàu cao. Tetracycline
vôùi lieàu 4 g tieâm tónh maïch trong moãi ngaøy seõ gaây hoaïi töû gan, ñaõ ñöôïc
baùo caùo.

6.4 Ñoäc tính ñoái vôùi thaän

Tetracycline phoái hôïp vôùi thuoác lôïi tieåu seõ gaây öù treä nitrogen, tröø
doxycycline, caùc loaïi tetracycline ñeàu tích luõy ôû möùc gaây ñoäc, laøm toån haïi
ñeán chöùc naêng thaän.
Ngoaøi ra, tetracycline tieâm vaøo tónh maïch coù theå gaây taéc ngheõn tónh
maïch, tieâm baép gaây ñau vuøng tieâm chích. Tetracycline nhaát laø
demeclocycline gaây caûm quang aùnh saùng, nhaát laø tia laø tia cöïc tím treân
phaàn da traéng nhôït. Sau khi duøng 200 – 400 mg/ngaøy minocycline gaây roái
tieàn ñình, laûo ñaûo, choùng maët, buoàn noân, noân, khoaûng 35-70% beänh nhaân
gaëp phaûi phaûn öùng naøy.

DÖÔÏC PHAÅM
CHLORAMPHENICOL (chloromycetine....) vieân nhoäng: 250, 500mg;
huyeàn dòch uoáng: 150mg/ml; thuoác tieâm: 100mg/ml.

- 38 -
DEMECLOCYCLINE (declomycine) vieân deït: 150, 300mg; vieân nhoäng:
150mg.
DOXYCYCLINE (vibramycine.....) vieân deït vaø vieân nhoäng: 50, 100mg;
huyeàn dòch uoáng: 25, 50mg/5ml; siroâ: 50mg/5ml.
METHACYCINE (rondomycine) vieân nhoäng: 150, 300mg.
MINOCYCLINE (minocine) vieân deït vaø vieân nhoäng:50, 100mg; huyeàn
dòch uoáng: 50mg/5ml; thuoác tieâm: 100mg boät pha nöôùc.
OXYTETRACYCLINE (terramycine...)vieân deït vaø vieân nhoäng: 250 mg;
thuoác tieâm: 50, 125 mg/ml tieâm baép; 250, 500mg/loï boät pha nöôùc tieâm
maïch.
TETRACYCLINE (achromycine...) vieân nhoäng: 100, 250, 500 mg; vieân
deït: 250 mg; huyeàn dòch uoáng: 125mg/ml; thuoác tieâm: loï 100mg boät pha
nöôùc.

AMINOGLYCOSIDES VAØ POLYMYXINES

AMINOGLYCOSIDES
Aminoglycosides laø nhoùm thuoác coù löïc taùc ñoäng dieät truøng (bactericidal)
goàm: steptomycine, neomycine, kanamycine, amikacine, gentamicine,
tobramycine, sisomycine, nenilmycine..... caùc thuoác naøy coù ñaëc ñieåm
gioáng nhau veà hoùa hoïc, veà tính khaùng truøng, veà döôïc lyù vaø ñoäc tính. Toaøn
boä caùc thuoác trong nhoùm aminoglycosides ñeàu gaây ñoäc tính thính giaùc vaø
thaän. Taát caû caùc thuoác trong maùu ñeàu tích luõy khi beänh nhaân bò suy thaän.
Aminoglycosides dieät nhanh vi truøng Gram – ñöôøng ruoät vaø nhöõng ca
nhieãm truøng huyeát, hoaïi huyeát, vieâm noäi taâm maïc. Streptomycine laø
thuoác ñöôïc nghieân cöùu khaù kyõ trong nhoùm aminoglycosides. Neomycine
vaø kanamycine nay chæ haïn cheá trong söû duïng taïi choå, hoaëc duøng ñeå
uoáng, coøn nhöõng thuoác môùi khaùc nhö tobramycine gentamicine,
amikacine ñöôïc aùp duïng nhanh vaøo laâm saøng.

1. HOÙA LYÙ
Aminoglycosides tan trong nöôùc, vöõng beàn trong dung dòch. Hoaït tính ôû
moâi tröôøng pH kieàm maïnh hôn moâi tröôøng acid.
Caùc thuoác trong nhoùm ñeàu coù thaân chung veà caáu truùc hoùa hoïc goàm:
Nhaân hexose.

- 39 -
Streptidine (streptomycine).
Deoxystreptamine (caùc aminoglycoside khaùc).
Ñöôøng amine gaén vôùi glycosidic.

gentamicine
1.1 Cô cheá: aminoglycosides öùc cheá khoâng hoài phuïc söï toång hôïp proteine
vi truøng. Quaù trình xuyeân maøng teá baøo cuûa aminoglycoside moät phaàn do
chuyeån vaän chuû ñoäng, phaàn khaùc theo khueách taùn thuï ñoäng vaø söï chuyeån
vaän seõ taêng nhanh khi coù maët cuûa moät loaïi thuoác taùc ñoäng leân vaùch teá baøo
vi truøng nhö penicilline. Quaù trình chuyeån vaän chuû ñoäng naøy phuï thuoäc
vaøo oxygene cho neân aminoglycoside khoâng coù hieäu öùng treân nhöõng
chuûng vi truøng yeám khí.
Aminoglycoside gaén vaøo receptor ôû ñôn vò 30S ribosome cuûa vi truøng,
receptor naøy laø moät proteine döôùi söï kieåm soaùt cuûa nhieãm saéc theå.
Aminoglycoside öùc cheá söï toång hôïp protein cuûa vi truøng qua 3 ngaõ:
Can thieäp vaøo “phöùc hôïp ñaàu tieân”taïo neân peptide.
Laøm sai leäch maät maõ di truyeàn töø mRNA, saép xeáp loän acid amine taïo
thaønh chuoãi peptide khoâng coù chöùc naêng.
Caét polysome thaønh nhöõng monosome khoâng coù chöùc naêng.

1.2 Cô cheá khaùng thuoác cuûa vi truøng.

Can thieäp vaøo tính thaám hoaëc chuyeån vaän cuûa thuoác vaøo trong noäi baøo, söï
can thieäp naøy coù theå do ñieàu khieån cuûa nhieãm saéc theå (enterococci) hoaëc
plasmid (vi truøng Gram-).
Do ñoät bieán nhieãm saéc theå neân receptor (protein) treân 30S ribosome bò
khieám khuyeát.

- 40 -
Nhöõng vi truøng haäu thieân (acquire) coù khaû naêng cheá tieát men laøm maát taùc
duïng cuûa thuoác.
Haàu heát vi truøng Gram – khaùng laïi thuoác ñeàu do ñieàu khieån cuûa plasmid.
Nhöõng vi truøng theå nuoâi caáy nhaân leân ôû moâi tröôøng yeám khí, ñeàu khaùng
laïi aminoglycoside bôûi vì quaù trình chuyeån vaän cuûa thuoác phuï thuoäc vaøo
oxygen.

2. DÖÔÏC ÑOÄNG
Aminoglycoside raát ít haáp thu qua ñöôøng ruoät, neáu ñöôøng ruoät coù oå loeùt
thì aminoglycoside qua ñoù ñöôïc haáp thu vaøo trong maùu. Lieàu thuoác uoáng
ñöôïc thaûi qua phaân. Loaïi tieâm baép aminoglycoside haáp thu raát toát, töø 30 –
90 phuùt sau cho noàng ñoä ñænh trong maùu, tyû leä gaén keát cuûa thuoác vaøo
protein trong plasms chæ coù 10%, ñoù laø lyù do haõn höõu laém môùi tieâm
aminoglycoside vaøo tónh maïch.
Aminoglycoside laø nhöõng hôïp chaát phaân cöïc cao, khoù vaøo khu vöïc thaàn
kinh trung öông vaø maét. Khi coù vieâm nhieãm, noàng ñoä aminoglycoside coù
trong dòch naõo tuûy chæ ñaït ñeán 20% so vôùi noàng ñoä trong huyeát töông. Ôû
treû sô sinh bò vieâm maøng naõo, tyû leä noàng ñoä thuoác coù cao hôn moät ít. Coù
khoaûng 30% noàng ñoä trong huyeát töông baøi thaûi qua maät, 50 – 90%
khueách taùn vaøo dòch phoåi vaø dòch khôùp bình thöôøng (synovial), vaø phaùt
huy taùc duïng cuûa thuoác taïi ñoù. Thôøi gian baùn huûy cuûa thuoác trong plasma
laø 2 – 3 giôø.
Nhöõng thuoác baøi thaûi qua loïc cuûa caàu thaän thöôøng gaây toån haïi ñeán thaän.
Aminoglycoside moät phaàn bò baøi thaûi do thaåm phaân maùu (hemodialysis),
gentamicin seõ giaûm 40 – 60% hieäu öùng khi thaåm phaân phuùc maïc
(peritonial dialysis).
Ôû nhöõng beänh nhaân bò toån haïi thaän, söï tích tuï thuoác luoân luoân taïo neân
nguy cô ngoä ñoäc, cho neân khi cho thuoác phaûi tính toaùn chöùc naêng thaän cuûa
beänh nhaân baèng trò soá creatinin trong huyeát thanh (mg/dl)
Nhöõng beänh nhaân caân naëng 60 kg chöùc naêng thaän bình thöôøng ñuû söùc tieáp
nhaän 300 mg gentamicin/ngaøy, caùch 8 giôø cho 100 mg.
Nhöõng beänh nhaân caân naëng 60 kg maø trò soá creatinin huyeát thanh 3mg/dl
chæ tieáp nhaän ñöôïc 100 mg/ngaøy, thì caùch 8 giôø cho 33,3 mg. Tuy vaäy
treân nhöõng beänh nhaân khaùc nhau vaø söû duïng thuoác khaùc nhau trong cuøng

- 41 -
nhoùm, duø cho tò soá creatinin huyeát thanh coù gioáng nhau ñi nöõa, thöïc teá
vaãn coù söï khaùc bieät giöõa chuùng.

3. TAI BIEÁN
Beänh nhaân bò dò öùng vôùi thuoác vaø thuoác coøn gaây ñoäc vôùi nhieàu möùc ñoä
ñoái vôùi thính giaùc vaø thaän. Aminoglycoside gaây giaûm thính löïc, ñieác, tieàn
ñình ôû caïnh beân cuõng bò aûnh höôûng laøm cho beänh nhaân maát caân baèng.
Ñoäc ñoái vôùi thaän bieåu hieän baèng taêng trò soá creatinin huyeát thanh, hoaëc
giaûm heä soá thanh thaûi creatinin (clearance). Duøng lieàu thaät cao thuoác seõ
gaây ñoäc thaàn kinh, taïo ra hieäu öùng gioáng curare, neáu phoái hôïp vôùi moät
chaát phong toûa thaàn kinh cô seõ laøm lieät cô hoâ haáp. Calcium gluconate
hoaëc neostgmine coù theå ñoái khaùng laïi tình traïng ngoä ñoäc thaàn kinh noùi
treân.
4. LAÂM SAØNG
Aminoglycoside duøng ñeå choùng vi trung Gram – ñöôøng ruoät, hoaëc coù
nguy cô nghi bò hoaïi huyeát. Trong ñieàu trò nhieãm truøng huyeát, hoaëc vieâm
noäi taâm maïc do streptococci fecal, hoaëc do moät soá vi truøng Gram – khaùc.
Aminoglycoside thöôøng keát hôïp vôùi penicilline ñeå taêng tính thaám maøng teá
baøo laøm cho thuoác vaøo noäi baøo toát hôn.

5. STREPTOMYCINE
Naêm 1944, Waksman vaø coäng söï phaân laäp ñöôïc streptomycine töø
streptomyces griseus. Dihydrostreptomycine laø moät trihydrostreptomycine
thoaùi bieán. Caû hai ñeàu raát gioáng nhau veà maët hoùa hoïc vaø tính khaùng
truøng, tuy nhieân dihydrostreptomycine gaây ñoäc cho thính giaùc nhieàu hôn
streptomycine.
Taùc duïng khaùng truøng cuûa streptomycine ñieån hình hôn caùc thuoác khaùc
trong nhoùm, keå caû veà cô cheá vaø söï khaùng thuoác cuûa vi truøng. Nhöõng vi
truøng khaùng thuoác döïa vaøo streptomycine ñeå sinh soâi naåy nôû laø do söï ñoät
bieán töø receptor P12. Ñeå traùnh vi truøng lôøn thuoác, ngöôøi ta chuû giôùi haïn söû
duïng ñôn ñoäc streptomycine trong voøng 5 ngaøy.

5.1 LAÂM SAØNG

Lao vaø nhieãm Mycobacterium khaùc

- 42 -
Ñoái vôùi nhöõng beänh nhaân lao phoåi vaø nhöõng daïng lao khoâng lan toûa khaùc,
tieâm baép streptomycine 2 laàn trong tuaàn, hoaëc trong moãi ngaøy. Coù phoái
hôïp vôùi Isoniazide hoaëc nhöõng thuoác choáng mycobacterium khaùc.
Lao keâ lan toûa caáp tính, hoaëc vieâm maøng naõo treû con: tieâm baép
streptomycine 60 mg/kg/ngaøy. Ñôït ñieàu trò ñaàu tieâ coù theå phoái hôïp vôùi
caùc thuoác khaùc. Trong vieâm maøng naõo duøng streptomycine 25 mg pha 10
ml nöôùc maën ñaúng tröông coù theå tieâm thaúng vaøo tuûy soáng.
Vieâm nhieãm khoâng do lao
Nhöõng vieâm nhieâm toaøn thaân khoâng do lao nhö beänh plague tularemia.
Tieâm baép streptomycine 2 – 4g/ngaøy, chia tieâm caùch nhau töø 4 – 8
laàn/laàn.
Ñieàu trò phoái hôïp: Trong moät soá vieâm nhieãm, ngöôøi ta coù theå keát hôïp
penicilline vôùi streptomycine ñeå dieät caên nhöõng vi truøng khaùng laïi
aminoglycoside, chaúng haïn nhö vi truøng enterococcal endocarditis, duøng 1
– 2 g streptomycine tieâm baép moãi ngaøy, phoái hôïp vôùi 12 g coù khi ñeán 60
mg penicilline tieâm tónh maïch ñeå taêng noàng ñoä dieät khuaån trong maùu
vaøhieäu quaû ñieàu trò treân laâm saøng.
Trong beänh vieâm maøng tim do streptococcus viridans, söï phoái hôïp
penicilline vôùi moät aminoglycoside coù theå taêng taùc ñoäng dieät truøng cuûa
penicilline.
Trong beänh tularemia vaø plague, streptococcus viridans, coù theå phoái hôïp
vôùi tetracycyline.

5.2 TAI BIEÁN

Dò öùng: soát, noåi maãn vaø nhöõng bieåu hieän dò öùng khaùc, thöôøng xaûy ra khi
duøng streptomycine ôû nhöõng ngöôøi thöôøng tieáp vôùi streptomycine vaø
nhöõng ngöôøi chaáp nhaän ñieàu trò laâu daøi streptomycine (trong ñieàu trò beänh
lao).
5.3 ÑOÄC TÍNH
Streptomycine tieâm baép gaây ñau, tuy thöôøng gaëp, nhöng khoâng quan
troïng. Ñoäc tính thöôøng gaëp laø laøm roái loaïn chöùc naêng tieàn ñình, gaây maát
thaêng baèng vaø choùng maët. Neáu duøng lieàu bình thöôøng coù theå giaûm trong
vaøi tuaàn, neáu duøng lieàu cao phaûi caû thaùng sau môùi giaûm. Sau khi döøng
thuoác trieäu chöùng treân coù theå phuïc hoài. Streptomycine coøn gaây ñoäc ñoái

- 43 -
vôùi thính giaùc, gaây uø tai vaø ñieác. Neáu duøng streptomycine cho baø meï
mang thai coù theå gaây ñieác tai cho thai nhi.

6. KANAMYCINE VAØ NEOMYCINE

Hai thuoác naøy khoâng quan heä gì vôùi nhau. Kanmycine ñöôïc Waksman
phaân laäp naêm 1949 töø streptomyces fradiae; coøn neomycine ñöôïc
Umeùzawa phaân laäp naêm 1957 töø streptomycine kanamyceticus,
framycetine vaø paromomycine laø nhöõng thuoác cuõng ôû cuøng nhoùm
aminoglycoside laïi laø nhöõng döôïc phaåm raát gioáng nhau.

6.1 TAÙC ÑOÄNG KHAÙNG TRUØNG VAØ SÖÏ KHAÙNG THUOÁC CUÛA VI
TRUØNG:
Caùc thuoác trong nhoùm neomycine taùc ñoäng dieän roäng leân vi truøng Gram +
vaø gram - . moät soá mycobacterium, pseudomonas vaø streptococci nay ñaõ
khaùng laïi neomycine.
Cô cheá khaùng truøng vaø vi truøng khaùng thuoác cuõng gioáng nhö
streptomycine.

6.2 DÖÔÏC ÑOÄNG HOÏC

Caùc thuoác trong nhoùm neomycine haáp thu raát ít qua ñöôøng tieâu hoùa. Sau
khi uoáng ñaùm vi truøng ñöôøng ruoät bò cheá ngöï vaø thuoác baøi thaûi qua phaân.
Moät soá ít loïc qua caàu thaän, thaûi ra baèng ñöôøng nieäu.

6.3 LAÂM SAØNG

Vì coù nhieàu ñoäc tính, cho neân ngöôøi ta chæ duøng taïi choå kanmycine vaø
neomycine.
Duøng taïi choå: dung dòch chöùa 1 – 5 mg/ml, duøng choáng vieâm beà maët hoaëc
tieâm vaøo khôùp, vaøo khoang maøng phoåi, vaøo oå aùpxe.... Lieàu duøng toång
coäng laø 15mg/kg/ngaøy, vì thuoác khoâng haáp thu neân neáu taêng lieàu seõ gaây
ñoäc.
Daïng thuoác môõ chöùa 1 –5 mg/g, duøng thoa treân beà maët toån thöông ñeå cheá
ngöï staphylococci. Daïng môõ neomycine coøn phoái hôïp vôùi polymyxine vaø
bacitracine ñeå thoa leân ngoaøi da, choáng vieâm nhieãm taïi choå.
Uoáng: Khöû saïch vi truøng ñöôøng ruoät tröôùc khi moå, caùch 4 – 6 giôø uoáng 1
g, duøng trong 1 – 2 ngaøy tröôùc khi moå. Trong hoân meâ gan, ñaùm vi truøng

- 44 -
coliform coù theå bò cheá ngöï bôûi moät quaù trình ñieàu trò keùo daøi, caùch 6 – 8
giôø cho neomycine phoái hôïp vôùi giaûm protein ñeå giaûm ngoä ñoäc amonia.
Paromomycine cho caùch moãi 6 giôø 1g trong 2 tuaàn coù theå coù hieäu toát trong
ñieàu trò amip ñöôøng ruoät.

6.4 PHAÛN ÖÙNG PHUÏ

Toaøn caùc thuoác trong nhoùm neomycine ñeàu gaây ñoäc cho tai vaø thaän, ñoäc
ñoái vôùi tai nhieàu hôn tieàn ñình. Ñieác tai coù theå xaûy ra nhaát laø ôû ngöôøi lôùn
maø chöùc naêng thaän bò toån haïi, khi noàng ñoä cuûa thuoác cöù theá taêng leân vaø
keùo daøi.
Söï haáp thu ñoät ngoät kanmycine qua maøng buïng (3 – 5g) sau moå seõ cho
ñaùp öùng gioáng curare, thaàn kinh bò phong toûa vaø ngöøng thôû. Calcium
gluconate vaø neostigmine coù theå coù taùc ñoäng ñoái khaùng vôùi tình traïng
treân. Maãn caûm tuy khoâng phaûi laø phaûn öùng phuï phoå bieán, nhöng duøng laâu
daïng môõ coù chöùa neomycine ôû da vaø maét cuõng coù khi gaây phaûn öùng traàm
troïng.

7. AMIKACINE
Amikacine laø daãn xuaát baùn toång hôïp cuûa kanmycine, nhöng ít ñoäc hôn,
amikacine coù can heä ñeán nhöõng enzym laøm maát taùc duïng cuûa
gentamicine vaø tobramycine, coù nghóa laø amikacine coù theå choáng laïi
nhöõng vi truøng ñaõ khaùng laïi hai thuoác treân. Tuy nhieân, vi truøng ñeà khaùng
laøm maát tính thaám amikacine neân noàng ñoä cuûa amikacine taêng leân coù
chaäm. Moät soá vi truøng Gram – ñöôøng ruoät goàm nhöõng chuûng cuûa proteus,
pseudomonas, enterobacter vaø serratia bò öùc cheá bôûi noàng ñoä 1 – 2
mcg/ml amikacine (in vitro). Caùch 12 giôø tieâm baêp 500 mg amikacine
(15mg/kg/ngaøy), cho noàng ñoä ñænh trong huyeát thanh 10 – 30 mcg/ml.
Moät soá vieâm nhieãm do vi truøng Gram – khaùng laïi gentamicine coù theå cho
ñaùp öùng khi duøng amikacine. Vieâm nhieãm ôû khu vöïc thaàn kinh trung öông
duøng 1 – 10 mg amikacine qua ñöôøng tuûy soáng. Cuõng nhö aminoglycoside
, amikacine thöôøng gaây ñoäc cho thaän vaø tai (phaàn thính giaùc cuûa daây thaàn
kinh soá VIII). Ôû nhöõng beänh nhaân bò suy thaän, noàng ñoä cuûa thuoác trong
maùu coù theå taêng leân, neân traùnh duøng caùc thuoác lôïi tieåu nhö furosemide,
ethacrynic acid trong thôøi gian ñieàu trò baèng amikacine.

- 45 -
8. GENTAMICINE
Gentamicine laø moät phöùc hôïp aminoglycoside, phaân laäp töø
miromonospora purpurea. Thuoác taùc ñoäng treân caû vi truøng Gram +, Gram
– vaø nhöõng vi truøng nhaïy caûm vôùi caùc thuoác khaùc trong nhoùm
aminoglycoside.
Sisomycine raát gioáng gentamicine.

8.1 TAÙC DUÏNG KHAÙNG TRUØNG

Lieàu öùc cheá vi truøng (in vitro): 2 – 10 mcg/ml öùc cheá caùc loaïi vi truøng
staphylococci, coliform (E.coli, Klebsiella, Enterobacter), pseudomonas
aeruginosa, proteus vaø serratia.
Duøng cuøng moät luùc carbenicilline hoaëc ticarcilline vôùi gentamicine coù theå
taêng taùc duïng hieäp ñoàng ñoái chuûng pseudomonas aeruginosa. Tuy nhieân
thöïc teá cho thaáy khoâng neân phoái hôïp moät penicilline vôùi gentamicine.

8.2 VI TRUØNG KHAÙNG THUOÁC

Haàu heát streptococci da khaùng laïi gentamicine do laøm giaûm yeáu toá taùc
ñoäng cuûa thuoác leân ribosome teá baøo. Coù theå tieâu dieät loaïi vi truøng khaùng
thuoác naøy baèng caùch phoái hôïp aminoglycoside vôùi moät loaïi thuoác coù cô
cheá öùc cheá vaùch teá baøo vi truøng (penicilline chaúng haïn). Nhöõng vi truøng
Gram – khaùng laïi gentamicine phaàn lôùn xaûy ra ôû beänh vieän vaø cô cheá
khaùng thuoác do plasamid kieåm soaùt söï tieát men phaù huûy thuoác cuûa vi
truøng.
Nhöõng vi truøng khaùng laïi gentamicine thöôøng cuõng khaùng caû
tobramycine, nhöng ít hôn ñoái vôùi amikacine.

8.3 LAÂM SAØNG

8.3.1 Tieâm baép hoaëc tieâm tónh maïch
Naêm 1989, gentamicine vaø tobramycine ñöôïc duøng vaøo ñieàu trò nhöõng cas
nhieãm truøng naëng (hoaïi huyeát vaø vieâm phoåi) do vi truøng Gram – ñaõ khaùng
laïi caùc thuoác khaùc, ñaëc bieät laø nhöõng chuûng Pseudomonas, Enterobacter,
Serratia, Proteus, Acinetabacter vaø Klebsiella. Ôû nhöõng beänh nhaân vieâm
nhieãm naëng, heä mieãn dòch bò aûnh höôûng traàm troïng, neáu phoái hôïp taùc
ñoäng cuøng moät luùc giöõa aminoglycoside vôùi moät cephalosporine hoaëc
penicilline coù theå cöùu soáng ñöôïc hoï. Gentamicine duøng tieâm baép hoaëc

- 46 -
tieâm maïch: 5 – 7 mg/kg/ngaøy, chia laøm 3 laàn. Gentamicine hoaëc
tobramycine coù theå Proteus phoái hôïp vôùi penicilline Gentamicine ñeå dieät
(taùc ñoäng hieäp ñoàng) Enterococci, nguyeân nhaân gaây beänh vieâm noäi taâm
maïc hoaëc hoaïi huyeát (sepsis). Ôû moät soá beänh nhaân coù toån thöông thaän thì
chöùc naêng thaän, thính giaùc vaø tieàn ñình cuõng seõ bò aûnh höôûng bôûi
gentamicine. Thöû nghieäm radio-imnuno-assay, cuõng nhö thöû men trong
serum, thaáy taùc ñoäng cuûa gentamicine giaûm daàn, ñieàu ñoù cuõng coù lôïi vì
giaûm thieåu ñoäc haïi noùi treân. Nhöng trong suy thaän phaûi giaûm lieàu thuoác söû
duïng.

8.3.2 Duøng taïi choå

Cream, daàu, hoaëc dung dòch ñeàu chöùa khoaûng 0,1 – 0,3% gentamicine
sulfate, duøng taïi choå ôû nhöõng vuøng phoûng, vuøng da bò toån thöông.
Gentamicine coù theå maát taùc duïng do muû tieát ra ôû vuøng tieáp xuùc.

8.3.3 Tieâm tuûy soáng

Trong vieâm maøng naõo do vi truøng Gram -, coù theå tieâm 1 – 10 mg/ngaøy
gentamicine sulfate vaøo tuûy soáng.

8.4 TAI BIEÁN

Cuõng nhö caùc aminoglycoside khaùc, gentamicine gaây ñoäc cho thính giaùc,
cho thaän, cho tieàn ñình. Ngoaøi ra coøn gaây haïi teá baøo toùc.
Coù raát ít baùo caùo veà tai bieán do dò öùng cuûa gentamicine.

9. TOBRAMYCINE
Tobramycine laø moät aminoglycoside coù taùc ñoäng dieät truøng gioáng
gentamicine, coù theå khaùng cheùo giöõa tobramycine vaø gentamicine.
Tieâm baép 5 – 7mg/kg/ngaøy tobramycine chia laøm 3 laàn tieâm caùch nhau
moãi 8 giôø.
Coù khoaûng 80% thuoác qua loïc cuûa caàu thaän, thaûi qua ñöôøng tieåu sau 24
giôø duøng thuoác. Cuõng nhö gentamicine, tobramycine taùc ñoäng leân vi truøng
Gram – hieáu khí ôû ñöôøng ruoät, tuy taùc ñoäng coù phaàn yeáu ñoái vôùi serratia,
nhöng laïi taùc ñoäng maïnh hôn ñoái vôùi Pseudomonas. Moãi thuoác
tobramycine hoaëc gentamicine coù theå keát hôïp vôùi ticarcilline hoaëc

- 47 -
cephalosporine ñeå chöûa hoaïi huyeát do vi truøng Gram – hoaëc phoái hôïp vôùi
penicilline G chöûa vieâm noäi taâm maïc do enterococci.
Cuõng nhö nhöõng aminoglycoside khaùc, tobramycine gaây ñoäc tai vaø thaän,
tobramycine gaây ñoäc chi thaän ít hôn gentamicine. Khoâng neân phoái hôïp
vôùo caùc thuoác cuøng moät ñoäc tính, cuõng nhö caùc thuoác lôïi tieåu trong ñieàu
trò vì seõ laøm taêng noàng ñoä aminoglycoside trong caùc moâ.

10. NETILMICINE
Netilmicine laø moät aminoglycoside coù ñaëc tính gaàn gioáng gentamicine vaø
tobramycine nhöng khoâng bò vi truøng khaùng gentamicine hoaëc
tobramycine laøm maát taùc duïng.
Duøng 5 – 7mg/kg/ngaøy, ñöôøng duøng thuoác gioáng nhö gentamicine vaø
tobramycine.
Netilmicine ít ñoäc hôn cho tai vaø cho thaän so vôùi caùc aminoglycoside
khaùc.

11. SPECTINOMYCINE
Spectinomycine laø moät khaùng sinh aminocyclitol coù lieân heä vôùi
aminoglycoside.
Spectinomycine dihydrochloride pentahydrate duøng ñeå tieâm baép, taùc
ñoäng leân caû vi truøng Gram + vaø Gram - . Spectinomycine thöôøng duøng
chöûa beänh laäu cho nhöõng beänh nhaân dò öùng penicilline hoaëc vi truøng laäu
ñaõ khaùng laïi penicilline.
Chæ caàn moät noàng ñoä 6mcg/ml, spectinomycine coù theå öùc cheá toaøn boä vi
truøng gonococci.
Coù khaoûng 10% gonococci khaùng laïi spectinomycine, nhöng ñaây khoâng
phaûi laø söï khaùng thuoác cheùo vôùi caùc thuoác chöûa laäu khaùc.
Spectinomycine tieâm baép ñöôïc haáp thu nhanh, duøng 2g cho noàng ñoä 60 –
90mcg/ml huyeát thanh, vôùi noàng ñoä ñoù cho ñaùp öùng ñieàu trò coù keát quaû
khoaûng 90% beänh nhaân beänh laäu. Khi tieâm baép, nôi tieâm coù hôi ñau nhöùc
vaø gaây phaûn öùng phuï noân möûa. Thuoác gaây ñoïc vaø gaây thieáu maùu nhöng
raát hieám.

POLYMYXINE

- 48 -
Polymyxine laø nhoùm thuoác khaùng sinh polypeptide, taùc ñoäng leân vi truøng
Gram - , nhöng vì thuoác ñoäc haïi ñeán thaän neân chæ söû duïng coù hai loaïi
polymyxine B vaø polymyxine E.
1. HOÙA HOÏC
Polymyxine laø moät polypeptide, troïng löôïng phaân töû vaøo khoaûng 1400
chöùa acid beùo D6 – methyl octan 1 oic acid, acid amine threonine vaø L
diaminobutyric acid. Daïng sulfate raát tan trong nöôùc vaø raát beàn vöõng. Moät
microgam polymyxine B sulfate thuaàn khieát chöùa 10 ñôn vò.
Taùc ñoäng khaùng truìng vaø khaùng thuoác
Polymyxine coù taùc ñoäng dieät truøng ôû noàng ñoä 1 – 5 mcg/ml ñoái vôùi vi
truøng Gram – goàm caû Pseudomonas sp.
Thuoác gaén vaøo maøng teá baøo vi truøng giaøu phosphatidytl ethanolamine,
phaù hioûng ñaëc tính thaåm thaáu vaø cô cheá chuyeån vaän cuûa maøng. Taùc ñoäng
öùc cheá bôûi cation, cho neân ngöôøi ta xem polymyxine nhö moät chaàt taåy
saïch cationic (cationic detergent).
Nhöõng vi truøng Gram +, Proteus sp, vaø nesseria sp khaùng laïi polymyxine
raát maïnh, do vi truøng laøm cho thuoàc khoù thaám qua maøng, coøn söï ñeà khaùng
thuoác do vi truøng ñoät bieán veà maët di truyeàn raát hieám.

2. HAÁP THU VAØ BAØI THAÛI

Polymyxine khoâng haáp thu qua ñöôøng ruoät, sau khi chích noàng ñoä cuûa
thuoác trong maùu vaù trong moâ ñeàu thaáp, polymyxine gaén raát chaéc vaøo teá
baøo bò huûy hoaïi, vaøo acid phospholipide, muû vaø noäi ñoäc toá cuûa vi truøng
Gram - . Thuoác khoâng thaám qua teá baøo soáng.
Polymyxine baøi thaøi qua thaän, lieàu cao coù theå thaáy veát thoác trong nöôùc
tieåu. Ôû nhöõng ngöôøi suy thaän thuoác seõ gaây toån haïi ñeán thaän.

3. LAÂM SAØNG
Polymyxine raát ít khi söû duïng qua ñöôøng toaøn thaân, bôûi vì thuoác ít phaân
phoái cho caùc moâ, raát ñoäc ñoái vôùi thaän vaø thaàn kinh, beân caïch ñoù, nhieàu
thuoác khaùc coù hieäu quaû hôn maø ít ñoäc, neân polymyxine ñöôïc duøng taïi choå
nhieàu hôn. Polymyxine B sulfate coù nhieàu daïng, loaïi dung dòch chöùa 1 –
10mg/ml coù theå duøng ñeå thoa treân beà maët vieâm nhieãm. Loaïi thuoác tieâm
vaøo khoang maøng phoåi, vaøo khôùp hoaëc daïng phunn söông muø (aerosol).
Toång lieàu söû duïng khoâng ñöôïc quaù 2,5 mg/kh/ngaøy.

- 49 -
Daïng môõ goàm polymyxine B 0,5 mg/gentamicine hoãn hôïp vôùi bacitracine
hoaëc neomycine (hoaëc caû hai), duøng boâi leân vuøng da toån thöông. Vì
polymyxine khoâng haáp thu qua ruoät, neân uoáng seõ cheá ngöï nhöõng vi truøng
ñöôøng ruoät Gram – hieáu khí treân nhöõng beänh nhaân keùm mieãn nhieãm.

4. TAI BIEÁN
Dò öùng taïi choã do boâi thuoác raát ít gaëp, treân bình dieän toaøn thaân
polymyxine gaây meät moûi, choaùng vaùng, seõ heát sau ngöøng thuoác. Neáu
duøng lieàu cao maø noàng cuûa thuoác trong maùu leân ñeán treân 30mcg/ml seõ
gaây lieät hoâ haáp. Coù theå phuïc hoài laïi ñöôïc baèng caùch cho calcium
gluconate. Neáu polymyxine bò haáp thu, coù theå tieåu ra albumine, tieåu maùu
vaø khi beänh nhaân bò suy thaän, söï tích luõy nitrogen seõ taêng leân.
DÖÔÏC PHAÅM

AMINOGLYCOSIDE
AMIKACINE (Amikin) thuoác tieâm maïch vaø tieâm baép: loï 100, 500, 1000
mg.
GENTAMYCINE (Garamycin, jenamycine) thuoác tieâm maïch vaø tieâm
baép: 10, 40 mg/ml; tieâm tuûy soáng 2mg/ml.
KANAMYCINE (kantrex, klebcid) vieân nhoäng 500ng; thuoác tieâm baép vaø
tieâm maïch 500, 1000mg.
NEOMYCINE (mycifradin, neobiotic) vieân deït 50 mg; dung dòch uoáng
125mg/5ml. Thuoác tieâm baép 500mg boät pha nöôùc.
NETILMYCINE (netromycine) thuoác tieâm baép vaø tieâm maïch 100mg/ml.
PAROMOMYCINE (humatin) vieân nhoäng 250mg.
SPECTINOMYCINE (trobicin) thuoác tieâm baép 2,4g boät pha nöôùc.
STREPTOMYCINE thuoác tieâm 500mg tieâm baép.
TOBRAMYCINE (nebcin) thuoác tieâm baép vaø tieâm maïch 60, 80mg.

POLYMYXINE
COLISTINE (polymyxin Enterobacter, coly – mycin S) huyeàn dòch uoáng
25mg/5ml.
COLISTIMETHATE (coly – mycin M) thuoác tieâm baép vaø tieâm maïch 150
gm boät pha nöôùc.

- 50 -
POLYMYXINE B (aerosporin) thuoác tieâm baép vaø tieâm maïch 500.000 ñôn
vò/20ml, 500.000 ñôn vò boät pha nöôùc.

CAÙC THUOÁC CHOÁNG LAO VAØ PHONG (CUØI, HUÛI)

Nhöõng vieâm nhieãm do Mycobacterium gaây ra duø coù hay chöa coù trieäu
chöùng ñieàu ñaëc bieät laø vieâm nhieãm ñoù cöù daây döa laâu ngaøy, cho neân ñieàu
trò laø caû moät vaán ñeà thôøi gian.
Trong phaàn naøy chuùng ta khu truù vaøo phaïm vi söû duïng moät soá thuoác chöõa
vieâm nhieãm lao (Mycobacterium tuberculosis infection) vaø phong
(Mycobacterium leprea infection) do Mycobacterium.

1. CAÙC THUOÁC CHOÁNG LAO

1.1 STREPTOMYCINE
Tuy streptomycine laø thuoác ñaàu tieân coù taùc duïng choáng vi truøng lao,
nhöng cho ñeán nay streptomycine chæ ñöôïc choïn laø thuoác phoái hôïp vôùi caùc
thuoác choáng lao tuyeán I nhö: isoniazide, rifampine vaø ethambutol.

1.2 ISONIAZIDE (INH)

Naêm 1952, isoniazide ñöôïc saûn xuaát ñeå ñieàu trò beänh lao. Isoniazide laø
moät hydrazide cuûa acid isonicotinic goïi taét laø INH, löôïng phaân töû nhoû
(MW 137), raát tan trong nöôùc. Caáu truùc hoùa hoïc cuûa INH gaàn gioáng
pyridoxine

- 51 -
1.3 TAÙC ÑOÄNG KHAÙNG TRUØNG
0,2 mcg/ml INH (in vitro) coù theå öùc cheá haàu heát tröïc truøng lao. Taùc ñoäng
dieät truøng hôi yeáu ñoái tröïc truøng lao ôû ñoä sinh soâi naûy nôû vaø caøng yeáu hôn
ñoái vôùi Mycobacteriumm khoâng ñieån hình, maëc duø INH coù theå cheá ngöï
ñöôïc Mycobacterium kansasi.
INH cho cuøng moät noàng ñoä baèng nhau giöõa beân trong vaø beân ngoaøi teá
baøo, cho neân thuoác taùc ñoäng leân caû Mycobacterium ôû beân trong vaø beân
ngoaøi teá baøo ñoäng vaät.
Söï ñoät bieán khaùng thuoác cuûa Mycobacterium trong daân cö vaøo khoaûng
1/10 000 000 (trong oå toån thöông do lao chöùa hôn 108 tröïc truøng lao). Söï
ñoät bieán khaùng thuoác ñoù thöôøng xaûy ra do chæ söû duïng moãi moät INH, cho
neân khoâng phaûi laø khaùng thuoác cheùo giöõa INH vôùi rifampine vaø
ethambutol. Ñieàu ñoù buoäc ngöôøi ta khi duøng INH phaûi phoái hôïp vôùi moät
thuoác choáng lao khaùc nöõa.
Cô cheá taùc ñoäng cuûa INH ñeán nay chöa phaûi ñaõ ñöôïc hieåu roõ moät caùch
töôøng taän. Thaáy raèng IHN coù öùc cheá acid mycolic, moät chaát lieäu taïo thaønh
vaùch teá baøo vi truøng Mycobacterium. Maët khaùac, caáu truùc hoùa hoïc cuûa
INH gaàn gioáng pyridoxine neân INH ñoái khaùng tranh chaáp vôùi pyridoxine
trong phaûn öùng xuùc taùac cuûa vi truøng Escherichia coli. Tuy nhieân, ñaây
chöa phaûi laø cô cheá choáng lao. Ôû nhöõng beänh nhaân lao duøng INH, phoái
hôïp vôùi pyridoxine lieàu cao seõ ngaên chaän ñöôïc vieâm thaàn kinh.
INH haáp thu toát qua ñöôøng tieâu hoùa. Uôùng moät lieàu 5mg/kg/ngaøy, sau 1 –
2 giôø cho noàng ñoä ñænh trong plasma 3 – 5 mcg/ml. INH phaân phoái nhanh
vaøo taát caû caùc moâ vaø dòch, noàng ñoä cuûa thuoác ôû heä thaàn kinh trung öông,
ôû dòch naõo tuûy vaøo khoaûng 1/5 so vôùi noàng ñoä cuûa thuoác ôû huyeát töông,
noàng ñoä cuûa thuoác phaân phoái ôû beân ngoaøi vaø beân trong teá baøo ñoäng vaät
baèng nhau.
Chuyeån hoùa cuûa INH (actyl hoùa töøng phaàn) do di truyeàn ñieàu khieån. Noàng
ñoä thoâng thöôøng cuûa INH hoaït ñoäng trong plasma seõ coù khoaûng 1/3 cho
ñeán ½ bò actyl hoùa ñeå trôû thaønh daïng khoâng hoaït ñoäng. Thôøi gian baùn huûy
cuûa INH töø daïng hoaït ñoäng trôû neân voâ hoaït ñoäng khoâng ñeán 1 giôø 30
phuùt, maø thôøi gian baùn huûy cuûa daïng voâ hoaït laø 3 giôø. Tyû leä actyl hoùa ñoù
ít aûnh höôûng ñeán lieàu löôïng söû duïng haøng ngaøy, nhöng laøm toån haïi ñeán
taùc ñoäng khaùng truøng Mycobacterium cuûa INH gaây giaùn ñoaïn (1 – 2 laàn
trong tuaàn) trong söû duïng thuoác.

- 52 -
INH baøi thaûi chuû yeáu qua nöôùc tieåu moät phaàn döôùi daïng nguyeân, moät
pjhaàn bò acetyl hoùa vaø phaàn khaùc ôû dang keát hôïp. Treân beänh nhaân bò suy
thaän, coøn coù theå söû duïng INH vôùi lieàu thoâng thöôøng, nhöng phaûi giaûm lieàu
cho nhöõng beänh nhaân bò suy gan naëng.

1.4 LAÂM SAØNG

INH thöôøng ñöôïc phoái hôïp vôùi ethambutol, rifampine hoaëc vôùi
streptomycine ñeã chöõa beänh lao. Lieàu duøng thoâng thöôøng laø 5mg/kg/ngaøy
(toái ña cho ngöôøi lôùn 300mg/ngaøy) coù khi duøng INH caû naêm ñeà phoøng
choáng moät tyû leä khoaûng 5 – 15% bò lao maøng naõo hoaëc lao keâ. Trong
phoøng beänh, coù theå chæ duøng ñôn ñoäc INH khoâng phaûi phoái hôïp vôùi caùc
thuoác choáng lao khaùc.
INH thöôøng duøng ñeå uoáng, nhöng cuõng coù daïng thuoác tieâm cuøng noàng ñoä.

1.5 TAI BIEÁN

Dò öùng: soát, noåi maån da, coù theå phoái hôïp vôùi vieâm gan.
Ñoäc tính tröïc tieáp: ñoäc tính thöôøng gaëp cuûa INH ôû heä thaàn kinh trung öông
vaø ngoaïi bieân (10 – 20%), coù theå do INH khöû pyridoxin. INH tranh chaáp
vôùi pyridoxal phosphate taïi men apotrytophanase. Ñoäc tính ñoù gaây vieâm
thaàn kinh ngoaïi bieân, maát nguû, ñau cô, öù yreä nöôùc tieåu, co giaät vaø trieäu
chöùng tam thaàn... Coù theå ñeà phoøng nhöõng tai bieán ñoù baèng pyridoxine.
INH coù theå giaûm chuyeån hoùa cuûa phenytoine, laøm taêng noàng ñoä
phenytoine trong maùu gaây ñoäc cho beänh nhaân duøng thuoác. Duøng laâu INH
gaây ñoäc cho gan, thöû nghieäm chöùc naêng gan baát thöôøng, vaøng da laâm
saøng vaø coù khoaûng 1% bò vieâm gan.
Treân nhöõng beänh nhaân thieáu men G6PD, INH gaây taùan huyeát.

1.6 RIFAMPINE
Rifampine laø daãn xuaát baùn toång hôïp cuûa rifamycine, coù löôïng phaân töû
MW 823. Moät soá khaùng simh phaân laäp naám streptomyces mediterranei.
In vitro, Rifampine taùc ñoäng leân moät soà caàu truøng Gram + vaø Gram -, moät
soá tröïc truøng ñöôøng ruoät Mycobacteria, chlammydiae vaø pox virus. Ôû
noàng ñoä khoâng quaù 1mcg/ml Rifampine coù khaû naêng öùc cheá naõo moâ caàu
vaø Mycobacteria.

- 53 -
Rifampine khoâng gaây ñeà khaùng cheùo vôùi nhöõng khaùng sinh khaùc, söï ñeà
khaùng cuûa vi truøng ñoái vôùi Rifampine coù theå do giaûm tính thaám cuûa haøng
raøo thaám thuoác cuûa vi truøng, hoaëc do söï ñoät bieán men RNA polymerase
phuï thuoäc DNA.
Rifampine gaén raát chaët men RNA polymerase phuï thuoäc DNA, öùc cheá söï
toång RNA cuûa vi truøng vaø chlamydiae, Rifampine khoâng taùc duïng leân
men RNA polymerase cuûa con ngöôøi.
Rifampine haáp thu toát qua ñöôøng uoáng, phaân phoái raát nhanh vaøo caùc moâ,
baøi tieát qua ñöôøng gan maät vaø trôû laïi chu trình gan ruoät, cuoái cuøng baøi thaûi
qua phaân vaø moât soá ít qua ñöôøng nieäu. Vôùi lieàu duøng thoâng thöôøng, cho 5
– 7 mcg/ml trong huyeát thanh vaø khoaûng 10 – 40% thuoác (so vôùi noàng ñoä
trong huyeát thanh) coù trong dòch naõo tuûy. Rifampine phaân phoái nhanh vaøo
theå dòch cuõng nhö vaøo caùc moâ cuûa cô theå.
Treân beänh nhaân bò lao, Rifampine ñöôïc duøng 600mg/ngaøy (10 –
20mg/kg), coù theå phoái hôïp Rifampine vôùi INH hoaëc ethambutol cho
nhöõng tröôøng hôïp beänh lao do Mycobacteria khaùng Rifampine . Cuõng
duøng phaùt ñoà ñieàu trò nhö vaäy cho Mycobacteria khoâng ñieån hình. Ñieàu trò
ngaén haïn, duøng Rifampine 600 mg/ngaøy, trong 2 tuaàn. Neáu phoái hôïp vôùi
sulfone, Rifampine coù keát quaû toát trong ñieàu trò beänh phong.
Uoáng 600 mg Rifampine 2 laàn moãi ngaøy trong 2 ngaøy ñeå ñeà phoøng nhieãm
caàu truøng maøng naõo do ngöôøi mang truøng truyeàn beänh. Rifampine duøng
vôùi lieàu 20 mg/kg/ngaøy trong 4 ngaøy ñeå ñeà phoøng cho caùc chaùu bò tieáp
xuùc vôùi Haemophilus influenza typB. Rifampine phoái hôïp vôùi
trimethoprime sulfamethoxazol ñeå tröø khöû Staphylococci mang truøng ôû
haàu hoïng.
Rifampine laøm cho nöôùc tieåu ñoåi maøu thaønh maøu da cam, taùc duïng phuï
cuûa Rifampine coù theå gaây noåi maån, thrombocytopenia, vieâm thaän, toån
thöông chöùc naêng gan, tieåu proteine vaø gaây toån haïi ñeán ñaùp öùng khaùng
theå.
Rifampine giaûm hieäu löïc cuûa men vi theå, aûnh höôûng ñeán chuyeån hoùa
thuoác. Rifampine laøm taêng noàng ñoä cuûa thuoác choáng ñoâng maùu (goàm caû
warfarine). Neáu phoái hôïp Rifampine vôùi ketoconazol hoaëc
chloramphenicol, noàng ñoä cuûa thuoác phoái hôïp seõ giaûm trong huyeàt thanh.
Rifampine taêng thaûi tröø methadone, giaûm noàng ñoä cuûa thuoác ñoù trong

- 54 -
huyeát thanh, gaây khoù chòu kieåu bò “cai nghieän methadone” treân beänh
nhaân.
Löu yù: neáu söû duïng Rifampine moät caùch khoâng thoûa ñaùng, moät hieäu öùng
nhoû cuûa thuoác coù theå gaây lan traøn söï khaùng Rifampine cuûa
Mycobacterium, bieán moät thuoác coù taùc duïng toát trôû neân voâ hieäu.

1.7 ETHAMBUTOL
Ethambutol laø thuoác toång hôïp tan trong nöôùc, laø hôïp chaát chòu nhieät.
Ñoàng phaân höõu trieàn (D isomer) cuûa ethambutol ñöôïc duøng treân laâm saøng
laø daïng muoái dihydrochloride.

CH2OH C2H5

H C NH (CH2)2 NH C H

C2H5 CH2OH

Vôùi noàng ñoä 1 – 5 mcg/ml, ethambutol öùc cheá moät soá chuûng M.
Tuberculosis vaø nhöõng Mycobacteria khaùc.
Ethambutol haápm thu toát qua ñöôøng ruoät. Sau khi duøng qua ñöôøng tieâu
hoùa lieàu 15mg/kg, 2 – 4 giôø sau cho noàng ñoä ñænh trong maùu 2 – 5
mcg/ml. Khoaûng 20% thuoác baøi thaûi qua thaän vaø 50% qua ñöôøng nöôùc
tieåu döôùi daïng khoâng ñoåi. Trong vieâm maøng naõo coù khoaûng 10 – 40%
noàng ñoä ethambutol (so vôùi noàng ñoä cuûa thuoác ôû huyeát thanh) vaøo ñöôïc
dòch naõo tuûy.
Trong suoát quaù truình duøng thuoác, ethambutol coù theå bò Mycobacteria ñeà
khaùng, cho neân thöôøng phoái hôïp ethambutol vôùi caùc thuoác khaùng lao
khaùc.
Duøng ethambutol hydrochloride 15mg/kg, thöôøng duøng lieàu 1 laàn/ngaøy
khi phoái hôïp vôùi INH hoaëc Rifampine , cuõng coù khi duøng ñeán lieàu
25mg/kg/ngaøy.
Nhaïy caûm raát hieám xaûy ra ñoái vôùi ethambutol, tai bieán phuï thöôøng gaëp laø
söï roái loaïn veà thò giaùc, duøng lieàu 25mg/kg/ngaøy lieân tuïc trong voøng vaøi
thaùng coù theå toån thöông ñeán voõng maïc, vieâm daây thaàn kinh thò giaùc. Tuy
nhieân neáu duøng lieàu 15mg/kg/ngaøy, söï roái loaïn thò giaùc treân raát hieám hoi.]

- 55 -
1.8 STREPTOMYCINE
Ôû noàng ñoä 1 – 10 mcg/ml (in vitro), haàu heát vi truøng lao bò streptomycine
öùc cheá. Nhöõng Mycobacteria khoâng ñieån hình khaùng laïi streptomycine ôû
noàng ñoä 10 – 100 mcg/ml vaø haàu heát vi truøng chöùa gene ñoät bieán ñeàu ñaõ
khaùng laïi streptomycine.
Ñeå ñieàu trò beänh lao, duøng streptomycine sulfate tieâm baép 1g moãi ngaøy
cho ngöôøi lôùn (20 – 40 mg/kg/ngaøy cho treû con) duøng trong nhieàu tuaàn,
sau ñoù tieâm baép 1g moät vaøi laàn trong tuaàn keùo daøi trong vaøi thaùng.
Vieäc tieâm streptomycine vaøo tuûy soáng ñeå chöõa lao maøng naõo neân baõi boû,
bôûi vì INH hoaëc ethambutol coù vaøo dòch naõo tuûy, ít tai bieán hôn.

2. NHÖÕNG THUOÁC CHOÁNG LAO TUYEÁN HAI

Nhöõng thuoác choáng lao tuyeán moät ñöôïc quy ñònh naêm 1989 goàm:
Isoniazide, Rifampine, ethambutol vaø streptomycine.
Nhöõng thuoác choáng lao tuyeán hai duøng ñeå thay theá caùc thuoác choáng lao
tuyeán moät khi bò vi truøng khaùng thuoác, khi hieäu quaû laâm saøng chöa ñaùp
öùng yeâu caàu ñieàu trò vaø khi beänh nhaân khoâng chòu ñöïng noåi tai bieán cuûa
caùc thuoác choáng lao tuyeán moät.

2.1 CAPREOMYCINE
Capreomycine laø moät thuoác khaùng sinh peptide ñöôïc phaân laäp töø
streptomycine capreolus. Moãi ngaøy tieâm baép 1g cho noàng ñoä 1mcg/ml
hoaëc lôùn hôn trong maùu. Ôû noàng ñoä ñoù, capreomycine öùc cheá ñöôïc nhieàu
loaïi Mycobacteria. Ôû in vitro, vi truøng ñeà khaùng viomycine vaø
kanamycine coù theå ñeà khaùng cheùo vôùi capreomycine.
Ñoäc tính thöôøng gaëp khi duøng capreomycine laø ôû thaän, gaây öù treä
nitrogene hoaëc gaây roái loaïn tieàn ñình.

2.2 CYCLOSERINE
Cycloserine laø moät khaùng sinh daïng D cuûa alanin. Uoáng moät lieàu 250 mg
moät laàn moät ngaøy, seõ cho noàng ñoä cuûa thuoác trong maùu laø 15 – 25
mcg/ml. Ôû noàng ñoä naøy, cycloserine öùc cheá ñöôïc moät soá chuûng vi truøng
lao.

- 56 -
Ñoäc tính thöôøng gaëp khi duøng cycloserine laø gaây ñoäc treân thaàn kinh trung
öông, gaây nhöõng phaûn öùng veà taâm thaàn, phaûn öùng naøy coù theå ñöôïc cheá
ngöï baèng cho uoáng 100mg phenytoine/ngaøy.
Lieàu duøng ñeå chöõa lao laø 0,5 – 1g cycloserine/ngaøy, duøng ñeå chöûa nhieãm
truøng nieäu laø 15 – 20 mg/kg/ngaøy.

2.3 ETHIONAMIDE
Ethionamide tinh theå maøu vaøng, beàn vöõng vaø raát tan trong nöôùc. Caáu truùc
hoùa hoïc cuûa ethionamide gaàn gioáng isoniazide.
Maëc duø caáu truùc hoùa hoïc cuûa chuùng raát gioáng nhau, nhöng laïi khoâng coù
tình traïng vi truøng ñeà khaùng cheùo giöõa ethionamide vaø isoniazide.
Haàu heát vi truùng lao bò ethionamide öùc cheá ôû noàng ñoä 2,5 mcg/ml hoaëc
thaáp hôn (invitro). Moät soá photochromogenic mycobacteria cuõng bò
ethionamide öùc cheá ôû noàng ñoä 10mcg/ml, töùc laø noàng ñoä coù ñöôïc trong
plasma vaø trong moâ khi cho beänh nhaân uoáng 1g ethionamide.
Lieàu löôïng 1g ethionamide cuõng laø lieàu löôïng cho ñaùp öùng coù hieäu quaû
treân laâm saøng, neáu uoáng thaáp hôn hieäu öùng laâm saøng seõ bò giaûm.
Ethionamide nhanh choùngbò vi truøng ñeà khaùng ôû caû in vitro vaø in vivo.

2.4 PYRAZINAMIDE (PZA)

Veà maët caáu truùc hoùa hoïc, pyrazinamide coù lieân heä vôùi nicotinamide, beàn
vöõng, hôi tan trong nöôùc vaø raát reû.

Pyrazinamide maát taùc duïng ôû moâi tröôøng pH trung tính, nhöng ôû moâi
tröôøng pH 5 vôùi noàng ñoä 15mcg/ml, pyrazinamide öùc cheá maïnh vi truøng
lao tröôûng thaønh. Moãi ngaøy beänh nhaân uoáng 20 –30mg/kg töùc laø khoaûng

- 57 -
0,5g cho 4 laàn trong ngaøy hoaëc 0,75g cho 2 laàn trong ngaøy seõ cho noàng ñoä
hieäu quaû noùi treân.
Pyrazinamide haáp thu toát qua ñöôøng tieâu hoùa capreomycine vaø nhanh
choùng phaân phoái vaøo caùc moâ trong cô theå. Vi truøng khaùng laïi
pyrazinamide khoâng ñeà khaùng cheùo vôùi isonazide.
Pyrazinamide raát ñoäc, laøm toån haïi chöùc naêng gan. Noùi chung, ngöôøi ta chæ
duøng pyrazinamide trong cheá ñoä phoái hôïp vôùi thuoác khaùng lao khaùc, khi
caùc thuoác khaùng lao tuyeán moät bò vi truøng ñeà khaùng.

2.5 PAS
Para-aminoglycoside-salisylic acid (PAS), laø daãn xuaát cuûa acid salicylic
vaø bezoic, moät thuoác khaùng vi truøng lao coå ñieån.
Caáu truùc hoùa hoïc cuûa PAS coù quan heä vôùi PABA vaø do ñoù coù quan heä vôùi
sulfonamide.

PAS boät tinh theå maøu traéng, hôi tan trong nöôùc vaø nhanh choùng bò huûy bôûi
nhieät ñoä. Muoái cuûa PAS deã tan trong nöôùcn vaø chòu ñöôïc nhieät ñoä phoøng.
Haàu heát nhöõng vi truøng khaùc khoâng chòu taùc ñoäng cuûa PAS, coøn vi truøng
lao bò PAS öùc cheá ôû noàng ñoä 1 – 5 mcg/ml, vi truøng lao khoâng ñieån hình
ñaõ khaùng laïi PAS.
PAS tranh chaáp vôùi PABA ôû trung taâm enzyme chuyeån PABA thaønh
dihydropteroic acid, receptor PABA naøy hoaøn toaøn ñaëc hieäu bôûi vì ñoái vôùi
PAS thì khoâng coù hieäu öùng treân vi truøng khaùc, coøn sulfonamide tuy cuõng
tranh chaáp vôùi PABA nhöng laïi khoâng coù hieäu öùng treân vi truøng lao. PAS
haáp thu nhanh choùng qua ñöôøng tieâu hoùa. Moãi ngaøy duøng 8 –12g seõ cho
noàng ñoä 10mcg/ml hoaëc cao hôn trong maùu. PAS phaân phoái nhanh vaøo
caùc moâ keå caû dòch naõo tuûy vaø nhanh choùng baøi thaûi qua ñöôøng nieäu döôùi

- 58 -
daïng moät phaàn PAS töï do vaø phaàn khaùc bò acetyl hoùa. Coù theå tìm thaáy
PAS vôùi noàng ñoä cao ôû nöôùc tieåu.
Trong ñieàu trò laâu daøi, PAS coù theå phoái hôïp vôùi isoniazide hoaëc
streptomycine hoaëc caû hai. Lieàu duøng 8 – 12g PAS/ngaøy cho ngöôøi lôùn vaø
300mg/kg/ngaøy cho treû con.
Duøng PAS thöôøng gaây roái loaïn tieâu hoùa, buoàn noân, noân möûa, tieâu chaûy,
ñau vuøng thöôïng vò .... coù theå duøng nhöõng chaát khaùng toan ñeå giaûm bôùt
taùc duïng phuï ñoù. Nhöõng ngöôøi bò loeùt daï daøy duøng PAS coù nguy cô gaây
xuaát huyeát daï daøy. PAS gaây toån haïi ñeán thaän, gan, gaây haïi cho tuyeán giaùp
vaø nhieãm toan chuyeån hoùa, nhöng hieám gaëp.
Sau 3 – 8 tuaàn ñieàu trò, PAS coù theå gaây neân nhöõng tai bieán nhö: soát do
thuoác, ñau khôùp, noåi maån da, giaûm baïch caàu haït vaø moät soá trieäu chöùng
thaàn kinh... luùc ñoù neân taïm thôøi hoaëc döøng thuoác haún.

2.6 VIOMYCINE
Moät loaïi khaùng sinh ñöôïc pah6n laäp töø streptomyces. Viomycine raát tan
trong nöôùc. Haàu heát vi truøng lao bò viomycine öùc cheá ôû noàng ñoä 1 –
10mcg/ml (in vitro), tieâm baép 2g hai laàn moät tuaàn seõ cho noàng ñoä noùi
treân. Vi truøng lao khaùng laïi viomycine raát nhanh, ñoàng thôøi khaùng cheùo
caû streptomycine, kanamycine vaø capreomycine. Viomycine gaây tai bieán
cho thaän, cho daây thaàn kinh soá VIII, laøm maát thaêng baèng vaø ñieác tai.

2.7 ANSAMYCINE
Laø moät loaïi khaùng sinh daãn xuaát töø rifamycine, coù quan heä chaët cheõ vôùi
Rifampine.
Ansamycine taùc ñoäng treân vi truøng lao vaø moät soá Mycobacteria khoâng
ñieån hình, ñaëc bieät laø Mycobacterium avium-intracellular.
Ngoaøi ra ngöôøi ta coøn phoái hôïp amikacine vaø tetracycline ñeå chöõa beänh
lao, tuy nhieân hieäu quaû khoâng baèng caùc thuoác khaùng lao tuyeán moät. Thænh
thoaûng coù duøng amikacine phoái hôïp vôùi tetracycline ñeå chöõa nhieãm lao
khoâng ñieån hình

CAÙC THUOÁC CHÖÕA BEÄNH PHONG (CUØI)

1. DAPSONE VAØ NHÖÕNG SULFONE KHAÙC

- 59 -
Moät soá thuoác coù lieân heä chaët cheõ vôùi sulfonamide coù theå coù hieäu öùng
chöõa beänh laâu daøi beänh phong. Dapsone laø moät diaminodiphenyl sulfone,
coù taùc duïng öùc cheá toång hôïp folate, ñöôïc sôùm öùng duïng vaøo laâm saøng,
phoái hôïp vôùi Rifampine ñeå ñieàu trò beänh phong. Dapsone coøn coù taùc duïng
ñieàu trò Pneumocystis trong beänh AIDS.

Sulfone haáp thu toát qua ñöôøng ruoät, phaân phoái nhanh vaøo caùc moâ vaø dòch
trong cô theå, thôøi gian baùn huûy trong serum cuûa thuoác laø 1 – 2ngaøy.
Sulfone ñoïng laïi nhieàu ôû da, cô, gan vaø thaän. Sulfone baøi thaûi qua ñöôøng
maät vaø ñöôïc haáp thu trôû laïi töø ruoät. Sulfone baøi thaûi qua ñöôøng tieåu
thöôøng ôû daïng bò acetyl hoùa. Ôû nhöõng beänh nhaân bò suy thaän, phaûi ñieàu
chænh lieàu löôïng sao cho an toaøn.
Lieàu duøng ñeå chöõa beänh phong, ban ñaàu moãi tuaàn thöôøng cho moät hoaëc
hai vieân dapsone 25mg, treû con söû duïng lieàu löôïng thaáp hôn.
Tai bieán do dapsone gaây ra khaù nhieàu: moät soá beänh nhaân bò xuaát huyeát,
nhaát laø nhöõng beänh nhaân thieáu G6PD, methemoglobine huyeát raát thöôøng
gaëp. Ngoaøi ra thuoác coøn gaây roái loaïn tieâu hoùa, soát, noåi maån.
Dapsone thöôøng duøng chöõa phong daïng u (lepromatus leprosy), phong
daïng nuùt hoàng ban (erythema nodosum leprosy).

2. ACEDAPSONE
(4,4 – Diacetamidodiphenylsulfone) tieâm baép moät lieàu duy nhaát 300 mg,
coù theå giöõ noàng ñoä dapsone trong thôøi gian 3 thaùng. Khi coù daáu hieäu dung
nhaän thuoác, coù theå duøng moät soá sulfone khaùc coù lieân heä vôùi dapsone.

3. RIFAMPINE

- 60 -
Vôùi lieàu 600 mg/ngaøy, Rifampine taïo ñöôïc hieäu öùng roõ reät treân caùc phong
u, Rifampine coù theå phoái hôïp vôùi dapsone hoaëc caùc thuoác choáng phong
khaùc.

4. CLOFAZIMINE
Laø moät chaát nhuoäm phenazine, thuoác thay theá ñieàu trò vôùi dapsone. Cô
cheá taùc ñoäng cuûa clofazimine chöa roõ laém, coù theå do thuoác gaén vaøo DNA
cuûa teá baøo vi truøng phong.
Söï haáp thu thuoác töø ñöôøng ruoät coù nhieàu bieán ñoåi vaø phaàn lôùn thuoác baøi
thaûi qua ñöôøng phaân. Clofazimine nhanh choùng ñöôïc toàn tröõ taïi heä voõng
noäi moâ vaø da. Tinh theå cuûa thuoác ñöôïc thaáy trong thöïc baøo cuûa teá baøo heä
voõng noäi moâ. Thuoác phoùng thích khaù chaäm neân thôøi gian baùn huûy cuûa
thuoác trong huyeát thanh keùo daøi treân 2 thaùng. Chæ coù moät boä phaän raát nhoû
cuûa thuoác baøi thaûi ra ngoaøi qua ñöôøng nieäu hoaëc maät.
Söû duïng clofazimine khi beänh nhaân ñaõ bò dung nhaän sulfone, khaùng laïi
dapsone.
Lieàu duøng: clofazimine 100 – 300 mg/ngaøy, thuoác duøng ñeå uoáng. Neáu coù
phoái hôïp vôùi thuoác choáng phong khaùc, neân haïn cheá ôû lieàu 50 – 100
mg/ngaøy. Gaàn ñaây ngöôõi ta phoái hôïp caùc thuoác ñieàu trò vieâm nhieãm do M.
Avium intracelluar treân beänh nhaân bò AIDS. Phieàn phöùc noåi coäm gaây cho
beänh nhaân duøng thuoác laø thay ñoåi maøu da töø vaøng naâu trôû neân hôi ñen
xaïm.

5. AMITHIOZONE
Laø moät thiosemicrbazone ñöôïc duøng khi beänh nhaân dung nhaän dapsone.
Amithiozone coù hieäu quaû treân phong cuû (tuberculoid) hôn phong u. Uoáng
150mg/ngaøy, hoaëc 450mg 2 laàn moät tuaàn seõ cho noàng ñoä ñuû söùc ñeå öùc
cheá Mycobacteria trong serum, nhöng trong quaù trình ñieàu trò,
amithiozone cuõng bò vi truøng ñeà khaùng. Ñaõ coù baùo caùo amithiozone gaây
toån haïi gan.

DÖÔÏC PHAÅM

CAÙC THUOÁC CHOÁNG LAO

- 61 -
CAPREOMYCINE (capastat sulfate) boät, pha nöôùc duøng ñeå tieâm chích,
moãi loï chöùa 5g/5ml.
CYCLOSERINE (seromyocin sulvules) vieân nhoäng 250mg.
ETHAMBUTOL (myambutol) vieân deït 100, 400 mg.
ETHIONAMIDE (trecator SC) vieân deït 250 mg.
ISONIAZIDE ( nhieàu teân) vieân deït 50, 100, 300 mg. Thuoác tieâm 100
mg/ml.
PARA-AMINOGLYCOSIDE-SALICYLATE (PAS sodium, teebacin)
vieân deït 0,5-1g.
PYRAZYNAMIDE (nhieàu teân) vieân deït 500mg.
RIFAMPINE (rifadin, rimactane) vieân nhoäng 150, 300 mg.

CAÙC THUOÁC CHOÁNG CUØI

DAPSONE (nhieàu teân) vieân deït 25, 100 mg.
CLOFAZIMINE (lamprene) vieân nhoäng 50, 100 mg.

SULFONAMIDE VAØ TRIMETHOPRIM

SULFONAMIDE
Naêm 1932 taïi nöôùc Ñöùc, Klarer vaø Mietzsch toång hôïp ñöôïc prontosil
thuoác nhuoäm maøu ñoû.
Naêm 1935, Domagk nhaän thaáy prontosil coù taùc duïng noåi baät laø taùc ñoäng
leân Streptococcus tan huyeát (in vivo) bôûi vì khi ñöa vaøo cô theå, döôùi taùac
ñoäng cuûa men, protosil chuyeån thaønh sulfonilamide. Chính sulfonilamide
ñöôïc taùch ra töø protosil coù taùc duïng öùc cheá vi truøng noùi treân.

1. HOÙA HOÏC: caáu truùc cô baûn cuûa sulfonamide coù lieân heä vôùi PABA

sulfasalazine

- 62 -
Taát caû sulfonamide ñeàu coù goác töï do R trong nhoùm amine (SO2NHR) thay
theá goác R baèng nhoùm chöùc cuï theå, ngöôøi ta saûn xuaát 150 loaïi sulfonamide
khaùc nhau.
Noùi chung, boät sulfonamide maøu traéng, tan trong moâi tröôøng kieàm hôn
moâi tröôøng acid. Haàu heát sulfonamide ñöôïc baøo cheá döôùi daïng muoái
sodium, raát deã tan vaø tieâm vaøo tónh maïch ñöôïc. Dung dòch naøy raát kieàm
vaø khoâng beàn vöõng, deã bò keát tuûa vôùi chaát ñieän ly polyionic nhö lactate-
carbonate. Moät soá phaân töû sulfonamide khoù tan nhö phthalylsulfathiazol
thì taäp trung raát laâu ôû loøng ruoät.
2. TAÙC ÑOÄNG KHAÙNG TRUØNG
Sulfonamide coù khaû naêng öùc cheá caû vi truøng Gram+ vaø Gram-, norcadia,
chlamydia trachomatis, moät soá protozoa vaø moät soá vi truøng ñöôøng ruoät.
Sulfonamide khoâng coù taùc duïng treân Pseudomonas, serratia, Proteus vaø
nhöõng vi truøng ña khaùng khaùc.
Sulfonamide laø thuoác ñôn nhaát ñöôïc choïn ñeå ñieàu trò sôùm vieâm nhieãm
ñöôøng nieäu, beänh norcardiasis vaø nhöõng boäi nhieãm phoái hôïp khaùc. Moät soá
chuûng vi truøng nhö meningococci, pneumococci, Streptococci,
Staphylococci vaø gonococci ñeán nay ñaõ khaùng laïi sulfonamide , coù theå
duøng hôïp chaát sulfonamide trimethoprim ñeå thay theá ñieàu trò.
Do caáu truùc hoùa hoïc cuûa sulfonamide hôi gioáng PABA neân kieåu thöùc taùc
duïng cuûa sulfonamide laø öùc cheá caïnh tranh (competitive inhibiton) vôùi
PABA. Taùc ñoäng ngöng truøng (bacteriostatic) cuûa sulfonamide seõ coù ñaûo
nghòch khi coù hieän dieän cuûa PABA.
Vi truøng caàn ñeán PABA ôû ngoaïi baøo ñeå toång hôïp acid folic, töø ñoù tieáp tuïc
toång hôïp base purine vaø taïo thaønh acid nucleic. Sulfonamide thay theá vò
traùi cuûa PABA trong phaûn öùng vaø tranh chaáp vôùi ezyme dihydropteroate
synthetase (moät ñoàng daïng khoâng coù chöùc naêng cuûa acid folic) chaën laïi söï
nhaân leân cuûa vi truøng.

- 63 -
 PABA

Dihydropteroate
synthetase Sulfonamide (tranh chaáp vôùi PABA)

Dihydrofolic acid

Dihydrofolate
reductase Trimethoprim

Tetrahydrofolic acid

Purin

DNA

3. SÖÏ KHAÙNG THUOÁC CUÛA VI TRUØNG

Teá baøo ñoäng vaät (cuõng nhö moät soá vi truøng khaùc) khoâng töï toång hôïp ñöôïc
acid folic maø phaûi söû duïng nguoàn acid folic töø beân ngoaøi ñöa vaøo, nhöõng
loaøi ñoäng vaät naøy khoâng chòu taùc ñoäng cuûa sulfonamide. Nhöõng vi truøng
ñoät bieán taïo ñöôïc nhieàu PABA hôn, söï bieán daïng caáu truùc toång hôïp acid
folic seõ laøm giaûm aùi tính vaø vi truøng khaùng laïi sulfonamide. Söï khaùng
thuoác kieåu naøy döôùi söï kieåm soaùt di truyeàn cuûa plasmid.
Cho ñeán nay, nhieàu loaïi vi truøng ñaõ khaùng laïi thuoác nhö: meningococci,
gonococci vaø Streptococci tan huyeát. Nhöõng chuûng vi truøng khaùc nhö vi
truøng Gram- ñöôøng ruoät ñeàu khaùng laïi sulfonamide.

4. HAÁP THU, CHUYEÅN HOÙA THAÛI TRÖØ

Haàu heát sulfonamide cho qua ñöôøng uoáng haáp thu nhanh ôû daï daøy vaø ruoät
non, phaân phoái nhanh vaøo caùc moâ, caùc dòch (keå caû thaàn kinh trung öông
vaø dòch naõo tuûy) vaø nhau thai.
Sulfonamide haáp thu vaøo maùu, coù khoaûng 10 – 90% gaén keát vôùi protein
trong huyeát töông, moät boä phaän khaùc bò acetyl hoùa hoaëc trôû thaønh chaát
chuyeån hoùa khoâng coøn taùc ñoäng. Noàng ñoä coù hieäu öùng ñieàu trò cuûa
sulfonamide trong maùu vaøo khoaûng 8 – 12mg daïng töï do. Sau 2 ñeán 3 giôø
cho uoáng, seõ cho noàng ñoä ñænh trong maùu.

- 64 -
Nhöõng sulfonamide hoøa tan, loïc qua caàu thaän, baøi thaûi theo nöôùc tieåu.
Nhöõng hôïp chaát khaùc nhau cuûa sulfonamide seõ ñöôïc taùi haáp thu taïi oáng
thaän ôû möùc ñoä khaùc nhau. Phaàn thuoác bò acetyl hoùa ôû nöôùc tieåu trôû thaønh
chaát chuyeån hoùa. Nhöõng phaàn thuoác coøn taùc ñoäng taäp trung raát nhieàu ôû
oáng thaän (gaáp 10 – 20 laàn noàng ñoä sulfonamide trong maùu) coù taùc duïng
toát trong ñieàu trò vieâm nhieãm ñöôøng nieäu. ÔÛ nhöõng ngöôøi suy thaän söû
duïng sulfonamide phaûi caån thaän.
Daïng muoái sodium cuûa sulfonamide coù theå tieâm tónh maïch, bôûi vì daïng
naøy raát hoøa tan. Söï phaân phoái vaø baøi thaûi cuûa chuùng cuõng gioáng nhö loaïi
sulfonamide söû duïng qua ñöôøng uoáng.
Daïng sulfonamide khoâng hoøa tan nhö phthalylsulfathiazol, cho qua ñöôøng
uoáng, haáp thu raát ít ôû ruoät vaø phaàn lôùn baøi thaûi qua phaân. Loaïi
sulfonamide naøy duøng ñeå chöõa nhöõng tröôøng hôïp nhieãm truøng hieáu khí ôû
ñöôøng ruoät. Nhöõng sulfonamide coù taùc ñoäng keùo daøi coøn ñöôïc goïi laø
sulfonamide “chaäm” ví duï nhö sulfamethoxypyridazine, haáp thu raát
nhanh qua ñöôøng uoáng, phaân phoái cuõng raát roäng ôû caùc moâ, nhöng baøi thaûi
qua nöôùc tieåu laïi raát chaäm, nhaát laø ôû daïng töï do cuûa thuoác. Ñieàu ñoù coù lôïi
laø giöõ laâu ñöôïc noàng ñoä trong maùu, nguyeân nhaân thuoác baøi thaûi quaù chaäm
qua thaän laø vì tyû leä gaén keát sulfonamide loaïi naøy vôùi proteine trong huyeát
töông raát cao (treân 85%) vaø daïng töï do (daïng khoâng acetyl hoùa) laïi ñöôïc
haáp thu qua oáng thaän, neân deã gaây ra moät soá ñoäc tính cho ngöôøi duøng.
Nhöõng sulfonamide coù taùc ñoäng trung bình, ví duï nhö sulfamethoxazol
thöôøng phoái hôïp vôùi trimethoprim theo tyû leä 1:5 (80 mg trimethoprim +
400 mg sulfamethoxazol cho moãi vieân).

5. LAÂM SAØNG
5.1 Loaïi sulfonamide duøng ñeå boâi treân da, veát thöông hoaëc nieâm maïc.
Hieäu öùng cuûa thuoác khoâng cao laém maø nhaäy caûm dò öùng laïi nhieàu: dung
dòch sodium sulfacetamide 30%, daàu 10%, duøng ñeå tra maét trong vieâm
maøng tieáp hôïp.

5.2 Loaïi sulfonamide khoâng hoøa tan duøng ñeå uoáng: lieàu duøng töø 8 –
15g/ngaøy, thöôøng duøng ñeå choùng vi truøng hieáu khí ôû ñöôøng ruoät, hoaëc laøm
saïch ruoät tröôùc khi moå. Mafenide acetate laø moät aminomethylbenzene
sulfonamide, daïng cream 1% duøng taïi choã, boâi trôn beà maët veát boûng,

- 65 -
nhöng thôøi gian 3 giôø thuoác haáp thu vaøo moâ, thuoác coù laøm thuyeân giaûm
veát boûng, nhöng seõ laøm taêng toån thöông khi coù nhieãm naám, hay khi coù vi
truøng khyaùng thuoác. Mafenide gaây ñau khi thoa leân veát thöông, loaïi silver
sulfadiazine coù taùc duïng cheá ngöï ñaùm vi truøng treân veát boûng, nhaát laø ôû
nhöõng veát boûng khoâng saâu.
Sulfasalazine (salicylazosulfapyridine) duøng ñeå chöõa vieâm loeùt ruoät giaø,
vieâm loeùt ñöôøng ruoät cuõng nhö vieâm nhieãm ñöôøng ruoät khaùc.
Sulfasalazine taäp trung noàng ñoä khaù cao ôû ruoät giaø cheá ngöï ñaùm vi truøng
ñoù.
Nhöõng sulfonamide raát tan vaø baøi thaûi nhanh qua ñöôøng uoáng, ñöôïc chæ
ñònh ñieàu trò moät soá beänh sau:
vieâm nhieãm ñöôøng nieäu: ôû ngöôøi phuï nöõ khoâng mang, bò vieâm nhieãm
ñöôøng nieäu, duøng moät laàn sulfisoxazol 1600mg, coù keát quaû khoaûng 80 –
90% beänh nhaân. Sulfisoxazol 150 mg/kg/ngaøy duøng cho treû con.
Vieâm nhieãm clamydia: clamydia trachomatis ñöôøng sinh duïc, maét hoaëc
ñöôøng hoâ haáp coù theå ñieàu trò baèng sulfonamide loaïi uoáng, maëc duø
tetracycline vaø erythromycine laø thuoác löïa choïn. Sulfonamide khoâng coù
hieäu quaû treân soát veït (Psittacosic)
Vieâm nhieãm do vi truøng: beänh nocaridosis coù theå choïn sulfisoxazol hoaëc
sulfadiazine 6 – 8g/ngaøy. Nhieãm truøng khaùc nhö nhieãm truøng beta
hemolytic Streptococci , meningococci vaø shigella, cuõng coù theå duøng
sulfonamide ñeå ñieàu trò. Tuy nhieân, cho ñeán nay sulfonamide haàu nhö ñaõ
bò nhieàu loaïi vi truøng ñeà khaùng. Sulfonamide ñöôïc duøng trong vieâm
nhieãm ñöôøng hoâ haáp, vieâm xoang, vieâm pheá quaûn, vieâm phoåi, vieâm tai
giöõa vaø kieát lî. Ngaøy nay hoãn hôïp sulfonamide – trimethoprim (bactrim)
ñöôïc duøng moät caùch roäng raõi ñeå chöõa caùc beänh noùi treân vaø nhöõng vieâm
nhieãm khaùc nöõa. Ñoái vôùi beänh phong, sulfonamide thöôøng phoái hôïp vôùi
sulfone (dapsone).
Vieâm da herpes formis: ñaây khoâng phaûi laø vieâm da do vi truøng, nhöng coù
theå duøng sulfapyridine, cho 2 – 4g/ngaøy coù ñaùp öùng toát, cho dapsone cuõng
ñöôïc.
Tieâm tónh maïch: sulfonamide daïng muoái sodium coù theå tieâm tónh maïch.
Thuoác seõ kieàm hoùa trong dextrose 5% khi pha tieâm vaøo tónh maïch (khoâng
ñöôïc tieâm baép) cho nhöõng beänh nhaân bò hoân meâ (vieâm maøng naõo), hoaëc
cho nhöõng beänh nhaân khoâng theå uoáng ñöôïc.

- 66 -
6. TAI BIEÁN
Sulfonamide gaây nhieàu tai bieán hoaëc nhöõng hieäu öùng phuï, laøm cho beänh
nhaân khoù chòu, moät phaàn do dò öùng, moät phaàn do ñoäc tính tröïc tieáp cuûa
thuoác. Coù khoaûng 5% beänh nhaân duøng sulfonamide bò nhöõng phaûn öùng.
Noùi chung, loaïi sulfonamide “chaäm” gaây tai bieán nhieàu hôn loaïi thaûi tröø
nhanh. Moät soá chaát gaây dò öùng cheùo vôùi sulfonamide nhö nhöõng chaát öùc
cheá men carbonic anhydrase, nhöõng thiazide, furosemide, gaây soát, noåi
maån ngoaøi da, nhaäy caûm vôùi aùnh saùng, noåi meà ñay, buoàn noân, noân möûa,
hoaëc tieâu chaûy, taéc oáng thaän, vieâm mieäng, vieâm maøng tieáp hôïp, vieâm
gan, vieâm da tieát nhaày, hoäi chöùng Stevens-Johnson, taâm thaàn.... ÔÛ ñöôøng
nieäu sulfonamide coù theå tuûa trogn nöôùc tieåu, nhaát laø ôû moâi tröôøng pH
trung tính hoaëc acid. Nhöõng tinh theå keát tuûa gaây ñaùi ra maùu, taéc ngheõn
oáng thaän. Duøng nhöõng loaïi sulfonamide: sulfisoxazol, trisulfapyridine raát
hoøa tan vaø kieàm hoùa nöôùc tieåu, baèng caùch cho 5 – 15g sodium bicarbonat
moåi ngaøy ñeå ñeà phoøng tai bieán noùi treân. Sulfonamide coøn gaây nhieàu type
thaän hö, vieâm thaän dò öùng vaø suy thaän.
Vôùi maùu vaø tuûy: sulfonamide gaây thieáu maùu (taùn huyeát hoaëc khoâng taùi
taïo), giaûm baïch caàu haït, giaûm thrombine hoaëc phaûn öùng leucemoide.
Treân nhöõng beänh nhaân thieáu G6PD, sulfonamide gaây xuaát huyeát traàm
troïng.

TRIMETHOPRIM VAØ HOÃN HÔÏP TRIMETHOPRIM –

SULFAMETHOXAZOL (BACTRIM)
Trimethoprim laø moät trimethoxybezyl pyrimidin, coù khaû naêng öùc cheá men
dihydrofolic acid reductase cuûa vi truøng maïnh hôn 10 000 öùc cheá men aáy
treân ñoäng vaät coù vuù.
Pyrimethamine, moät bezylpyrimidin khaùc öùc cheá men dihydrofolic acid
reductase cuûa protozoa maïnh hôn ôû teá baøo ñoäng vaät coù vuù raát nhieàu.
Men dihydrofolic acid reductase laø men chuyeån dihydrofolic acid thaønh
tetrahydrofolic acid, moät giai ñoaïn ñöa ñeán toång hôïp purine, thaønh phaàn
cuûa DNA.
Caû trimethoprim vaø pyrimethamine ñeàu coù theå phoái hôïp vôùi sulfonamide
ñeå taïo ra taùc duïng hieäp ñoàng, taêng hieäu öùng cuûa thuoác.

- 67 -
Vi truøng ñaõ bò öùc cheá bôûi trimethoprim coù theå laïi ñoät bieán hoaëc giao phoái
vôùi plasmid ñeå taïo ra chuûng vi truøng khaùng laïi trimethoprim nhö
Haemophilus chaúng haïn.
1. DÖÔÏC ÑOÄNG HOÏC
Trimethoprim thöôøng duøng ñeå uoáng hoaëc phoái hôïp vôùi sulfamethoxazol.
Trimethoprim haáp thu qua ñöôøng ruoät, phaân phoái nhanh vaøo caùc moâ vaø
dòch goàm caû dòch naõo tuûy do trimethoprim tan nhieàu trong lipide, phaân
phoái cuõng nhanh choùng vaø roäng lôùn hôn sulfamethoxazol, neân cöù moät
phaàn trimethoprim öùng vôùi 5 phaàn sulfamethoxazol, tyû leä hoãn hôïp naøy laø
1:5. Tyû leä xuaát hieän noàng ñoä ñænh cuûa trimethoprim vaø sulfamethoxazol laø
1:20, tyû leä gaén keát proteine trong huyeát töông cuûa hoãn hôïp vaøo khoaûng töø
65 – 70%, ñoái vôùi sulfonamide laø 30 – 50% vaø 50 – 60% ñoái vôùi
trimethoprim. Thuoác baûi thaûi qua ñöôøng nöôùc tieåu trong voøng 24 giôø.
Trimethoprim (moät base yeáu pKa 7,2) taäp trung noàng ñoä cao ôû dòch tieàn
lieät vaø dòch aâm ñaïo, vì ôû ñoù ñoä pH cao hôn ôû plasma. Ñieàu ñoù gôïi leân
raèng trimethoprim coù khaû naêng choáng vi truøng ôû dòch tieàn lieät vaø aâm ñaïo
hôn nhöõng thuoác choáng vi truøng khaùc.

2. LAÂM SAØNG
2.1 Thuoác duøng ñeå uoáng
- Trimethoprim chöõa vieâm nhieãm ñöôøng tieát nieäu, duøng 100mg/12 giôø,
noàng ñoä taäp trung raátn cao 200 – 600 mcg/ml ôû nöôùc tieåu.
- Trimethoprim + sulfamethoxazol (bactrim) : naêm 1989, hoãn hôïp
trimethoprim + sulfamethoxazol ñöôïc choïn laø thuoác duøng ñeå chöõa beänh
vieâm phoåi do pneumocystis carini, vieâm ruoät do shigella, vieâm nhieãm do
salmonella (bôûi vì ampicilline hoaëc chloramphenicol ñaõ bò vi truøng khaùng
thuoác), hoaïi huyeát do serratia, nhieãm truøng ñöôøng nieäu vaø vieâm tieàn lieät
tuyeán cuõng nhö moät soá beänh khaùc.
Hai vieân deït cho trong thôøi gian 12 giôø, coù keát quaû giaûm vieâm nhieãm
ñöôøng nieäu vaø vôùi lieàu löôïng ñoù cuõng coù keát quaû treân vieâm tuyeán tieàn
lieät.
Hai vieân vieân uoáng moãi ngaøy, coù theå coù theå cheá ngöï vieâm nhieãm ñöôøng
nieäu daây döa vaø moät vieân röôõi chia laøm 3 laàn uoáng trong tuaàn keùo daøi
trong vaøi thaùng, coù theå ñeà phoøng vieâm nhieãm ñöôøng nieäu taùi phaùt ôû nhöõng
beänh nhaân nöõ.

- 68 -
Hai vieân uoáng trong 12 giôø coøn duøng ñeå chöõa vieâm do shigella,
salmonella vaø H.influenzae khi vi truøng ñaõ khaùng laïi ampicilline vaø
chloramphenicol.
Lieàu duøng cho treû em 8 mg/kg trimethoprim vaø 40 mg/kg sulfamethoxazol
trong 12 giôø ñeå chöõa vieâm nhieãm do shigella, nhieãm truøng nieäu hoaëc
vieâm tai giöõa. Trimethoprim + sulfamethoxazol moãi ngaøy uoáng 9 vieân,
duøng trong 5 ngaøy coù theå dieät caên beänh pharylgeal gonorrhea. Ñoái vôùi
beänh vieâm phoåi do pneumocystis phaûi duøng lieàu cao trimethoprim 20
gm/kg + sulfamethoxazol 100 mg/kg.

2.2 Thuoác tieâm tónh maïch:

Dung dòch hoãn hôïp chöùa 80 gm trimethoprim + 400 mg sulfamethoxazol
/5ml, coù theå pha vaøo 125 ml dextrose 5%, nhoû gioït tónh maïch trong 60 –
90 phuùt ñeå chöõa beänh vieâm phoåi do pneumocystis carini, ñaëc bieät ôû nhöõng
beänh nhaân bò AIDS, nhieãm truøng huyeát do vi truøng Gram + , beänh do
shigella vaø vieâm nhieãm ñöôøng nieäu maø beänh nhaân khoâng theå duøng thuoác
qua ñöôøng uoáng. Ngöôøi lôùn duøng 6 – 12 oáng 5ml, chia laøm 3 – 4 lieàu cho
moãi ngaøy.

2.3 Pyrimethamine + sulfonamide loaïi uoáng

Phoái hôïp pyrimethamine vaø sulfonamide duøng ñeå chöõa vieâm nhieãm do kyù
sinh truøng, beänh leiskmanais vaø toxoplasmosis. Neáu duøng sulfonamide 6
– 8g/ngaøy, coù theå phoái hôlp5 vôùi pyrimethamine 50 mg/ngaøy ñeå ñieàu trò
beänh soát reùt (fansidar).

3. TAI BIEÁN
Tai bieán cuûa trimethoprim laø tai bieán do hieäu öùng khaùng laïi söï toång hôïp
acid folic, gaây neân thieáu maùu hoàng caàu to, coù theå traùnh ñöôïc baèng caùch
cho theâm acid folic 6 – 8 mg/ngaøy.
Tai bieán do hoãn hôïp trimethoprim + sulfamethoxazol, ngoaøi tai bieán treân
coøn keøm theo tai bieán do sulfonamide gaây buoàn oùi, oùi möûa, soát do thuoác,
toån thöông thaän, vieâm maïch vaø roái loaïn thaàn kinh trung öông. Ôû nhöõng
beänh nhaân bò AIDS vaø vieâm phoåi do pneumocystis raát deã bò phaûn öùng noùi
treân, nhaát laø soát, noåi maån, giaûm baïch caàu vaø tieâu chaûy.

- 69 -
DÖÔÏC PHAÅM

NHÖÕNG SULFONAMIDE TRÒ TOÅNG QUAÙT

MULTIPLE SULFATE, TRISULFAPYRIDINE vieân deït 500mg, huyeàn
dòch 500mg/ml.
SULFACYTINE (renoquid) vi6n deït 250mg.
SULFADIAZINE (microsulfon) vieân deït 500mg.
SULFISOXAZOL (gantrisin) vieân deït 500mg, siroâ 500mg/5ml, thuoác tieâm
400mg/ml.
SULFAMETHOXAZOL (gantanol...) vieân deït 500mg, 1g. Huyeàn dòch
500mg/ml.
SULFAMETHIZOL (thiosulfil, proklar) vieân deït 250, 500mg.
SULFAPYRIDINE (nhieàu teân) vieân deït 500mg.

NHÖÕNG SULFONAMIDE TRÒ DAËC HIEÄU

MAFENIDE (sulfamylon) cream 85mg/gentamicine, duøng boâi taïi choå.
SILVER SULFADIAZINE (silvadene) cream 10mg/gentamicine, duøng taïi
choå.
SULFASALAZINE (azaline...) vieân deït 500mg. Huyeàn dòch 250mg/5ml.

TRIMETHOPRIM
TRIMETHOPRIM (proloprim, trimpex) vieân deït 100, 200mg.
TRIMETHOPRIM /SULFAMETHOXAZOL (co-trimoxazol-bactrim,
septra...) vieân deït 80mgT/400mgS, 160mgT/800mgS. Huyeàn dòch
40mgT/200mgS. Thuoác tieâm 80mgT/400mgS/5ml.

CAÙC CHAÁT CHOÁNG NAÁM

Haàu heát caùc naám ñeàu ñeà khaùng tranh chaáp vôùi caùc thuoác choáng vi truøng,
chæ coù moät ít caùc chaát coù taùc duïng öùc cheá taùc ñoäng beänh lyù cuûa naám,
nhöng haàu heát ñeàu coù ñoäc cho con ngöôøi.
Griseofulvine uoáng coù hieäu öùng treân naám ngoaøi da (dermatophtysis),
nhöng ñaáy khoâng phaûi laø vieâm nhieãm naám toaøn thaân. Nystatin,
candicidine vaø tolnaftale, chæ söû duïng taïi choå. Miconazol coù taùc ñoäng taïi

- 70 -
choå vaø toaøn thaân nhöng raát haïn cheá. Nhöõng imidazol khaùc, ñaëc bieät laø
ketoconazole, ñöôïc duøng ñeå chöõa naám toaøn thaân qua ñöôøng uoáng.
Amphotericine raát khoù söû duïng vaø coù nhieàu tai bieán phuï, nhöng laïi giaûi
quyeát ñöôïc moät soá beänh naám toaøn thaân.

1. CAÙC THUOÁC CHOÁNG NAÁM TOAØN THAÂN

1.1 AMPHOTERICINE B
Amphotericine Amikacine vaø B ñeàu laø loaïi khaùng sinh choáng naám, ñöôïc
chieát xuaát töø streptomyces nodosus vaø ñöôïc thuaàn khieát naêm 1956,
amphotericine Amikacine khoâng ñöôïc söû duïng treân laâm saøng.

1.2 HOÙA HOÏC

Amphotericine B laø moät amphoteric polyene, macrolide (polyene chöùa
moät noái ñoâi, macrolide – voøng lactone lôùn, goàm 12 hoaëc treân 12 nguyeân
töû) amphotericine B khoâng tan trong nöôùc, ôû nhieät ñoä 370C amphotericine
B deã bò hoûng, nhöng ôû 40C laïi raát vöõng beàn. Vì vaäy tinh theå amphotericine
B ñöôïc baøo cheá coù theå duøng taïi choå nhöng khoâng haáp thu. Thuoác tieâm
tónh maïch thuoäc daïng keo (colloidal) coù taùc duïng toaøn thaân.

1.3 TAÙC DUÏNG CHOÁNG NAÁM

Ôû noàng ñoä 0,1 – 0,8mcg/ml, amphotericine B cheá ngöï ñöôïc caùc chuûng
naám histoplasma capsulatum, cryptococcus neoformans, coccidiodes
immitis, candida albicans, blastomyces dermatididis, sporothrix schenckii
vaø nhöõng theå gaây beänh naám treân ngöôøi. Amphotericine B khoâng coù hieäu
öùng treân vi truøng, nhöng thuoác coù ích khi söû duïng trong vieâm maøng naõo –
naõo do naegleria. Kieåu thöùc taùc ñoäng cuûa khaùng sinh polyene laø gaén vaøo
egosterol – moät sterol chæ coù ôû maøng teá baøo naám, laøm bieán ñoåi maøng hoaëc
taïo ra loã thuûng do do amphotericine (amphotericine laø moät “chaát taïo loã
thuûng”) laøm cho ñaïi phaân töû vaø ion giaûm thaáp, gaây toån thöông khoâng theå
hoài phuïc cho maøng teá baøo naám.
Vi truøng khoâng chòu taùc ñoäng cuûa khaùng sinh polyene, bôûi vì maøng teá baøo
vi truøng khoâng coù chöùc sterol – ergosterol.
Khi soá löông ergosterol treân maøng teá baøo naám bò giaûm thieåu, hoaëc khi caáu
truùc aáy coù söï ñieàu chænh, laøm cho thuoác khoâng theå gaén vaøo chöùc sterol

- 71 -
cuûa teá baøo ñoäng vaät, cuï theå laø cholesterol, cho neân cuõng thöôøng gaây ñoäc
cho loaøi vaät duøng thuoác.

1.4 DÖÔÏC ÑOÄNG HOÏC

Amphotericine raát ít haáp thu qua ñöôøng tieâu hoùa, neáu uoáng hieäu öùng
choáng naám cuûa thuoác taäp trung dieät naám ôû ñöôøng ruoät chöù khoâng coù taùc
duïng toaøn thaân. Tieâm vaøo tónh maïch amphotericine 0,6 mg/kg/ngaøy cho
noàng ñoä 0.3 mg/ml maùu, treân 90% thuoác gaén keát vôùi protein huyeát töông
vaø thuoác baøi thaûi raát haïn cheá bôûi thaåm phaân maùu, thuoác amphotericine
loaïi duøng ñeå tieâm chích naøybaøi thaûi raát chaäm qua ñöôøng nieäu, coù khi keùo
daøi ñeán vaøi ngaøy. Thuoác phaân phoái nhanh vaøo caùc moâ, nhöng chæ coù 2 –
3%coù maët trong dòch naõo tuûy, neân phaûi tieâm thuoác vaøo tuûy soáng ñeå chöûa
beänh vieâm maøng naõo do naám.

1.5 LAÂM SAØNG

Ñeå chöõa nhieãm naám toaøn thaân, duøng amphotericine B nhoû gioït tónh maïch,
chaäm chaäm trong thôøi gian töø 4 – 6 giôø. Lieàu ñaàu tieân 1 – 5 mg/ngaøy, sau
ñoù taêng lieàu ñeán 5 mg vaø lieàu choùt laø 0,4 – 0,7mg/kg/ngaøy. Thôøi gian
ñieàu trò töø 6 – 12 tuaàn hoaëc laâu hôn. Lieàu duøng chung cho moãi ngaøy
khoaûng 60mg. Sau khi coù keát quaû böôùc ñaàu, coù theå moãi tuaàn duøng thuoác 2
– 3 laàn tuøy theo tình traïng beänh nhaân. Trong beänh vieâm maøng naõo do
naám, tieâm 0,5mg amphotericine B vaøo tuûy soáng moãi tuaàn 3 laàn, ñieàu trò
keùo daøi 10 tuaàn hoaëc laâu hôn.
Trong beänh vieâm maøng naõo do candida vaø cryptococcus, cuõng nhö nhieãm
candida toaøn thaân, coù theå phoái hôïp amphotericine B vôùi amphotericine B
nhoû maét (1mg/ml) 30 phuùt moät laàn.
Ngoaøi ra amphotericine B coù theå duøng taïi choå, tieâm vaøo vaøo khôp`1 ñeå
chöõa beänh coccidioidomycosis, beänh sporotricosis, hoaëc duøng thuoác kích
thích boïng ñaùi khi bò vieâm baøng quang do candida.

1.6 TAI BIEÁN

Loaïi thuoác tieâm vaøo tónh maïch gaây reùt run, soát, noâm möõa, nhöùc ñaàu.
Nhöõng taùc duïng phuï ñoù coù theå ñöôïc giaûi quyeát baèng aspirine,
phenothiazine, antihistamine vaø corticosteroides, hoaëc taïm döøng thuoác
vaøi ngaøy.

- 72 -
Amphotericine B thöôøng toån haïi ñeán thaän, ñeán chöùc naêng cuûa teá baøo gan
hoaëc gaây thieáu maùu, amphotericine B coøn giaûm ñoä loïc caàu thaän vaø bieán
ñoåi chöùc naêng cuûa oáng thaän, ñöa ñeán haäu quaû giaûm thanh thaûi creatinine
vaø taêng thanh thaûi potassium, gaây tuït huyeát aùp gioáng nhö choaùng, roái loaïn
ñieän giaûi (nhaát laø haï kali/maùu), nhöõng trieäu chöùng veà thaàn kinh do thuoác
gaây ra cuõng raát thöôøng gaëp.
ÔÛ nhöõng beänh nhaân bò suy thaän, neân giaûm bôùt lieàu söû duïng amphotericine
B. Daïng methyl ester cuûa amphotericine B ít haïi thaän hôn, nhöng laïi gaây
roái cho taâm thaàn vaø thaàn kinh (leukoencephalitis).
1.7 FLUCYTOCINE
5-flurocytocine (Flucytocine, 5-FC) laø hôïp chaát choáng naám duøng qua
ñöôøng uoáng. Vôùi noàng ñoä 5mcg/ml coù theå cheá ngöï moät soá chuûng naám:
candida, cryptococcus, toralopisis, moät soá chuûng aspergillus vaø nhöõng
chuûng naámkhaùc (in vitro). Neáu chuyeån flucytocine thaønh fuorouracil, chaéc
chaén seõ öùc cheá men thymidylat synthetase, ngaên chaën söï toång hôïp DNA
cuûa teá baøo naám. Ñoät bieán khaùng thuoác cuûa naám, xuaát hieän söï ñieàu chænh
nhanh choùng vaø choïn loïc cuûa naám khi tieáp xuùc vôùi thuoác, ñoù laø ñieàu haïn
cheá khi duøng flucytocine. Trong hoaøn caûnh nhö vaäy neân phoái hôïp 5FC vôùi
amphotericine B vaø coù theå thu haùi keát quaû ñieàu trò cao hôn. Phoái hôïp
thuoác cuõng ñeå taïo ra taùc ñoäng hieäp ñoàng nhaèm naâng cao hieäu quaû trong
ñieàu trò caùc beänh naám do candida, cryptococcus vaø aspergillus...
Uoáng 150mg/kg/ngaøy, flucytocine haáp thu toát vaø nhanh choùng phaân phoái
ñeán caùc moâ, caùc dòch goàm caû dòch naõo tuûy. Thuoác phaân phoái vaøo dòch naõo
tuûy chieám 60 – 80% noàng thuoác trong huyeát thanh, töùc khoaûng 50mcg/ml.
Tyû leä gaén keát cuûa thuoác vôùi protein khoaûng 20%. 5FC baøi thaûi raát nhanh
qua ñöôøng tieåu, noàng ñoä thuoác trong nöôùc tieåu gaáp 10 laàn so vôùi noàng ñoä
thuoác ôû huyeát thanh. ÔÛ nhöõng beänh nhaân bò suy thaän, thuoác tích tuï laøm
taêng noàng ñoä trong huyeát thanh, gaây ñoäc cho beänh nhaân. ÔÛ nhöõng beänh
nhaân bò suy gan thì ít ñoäc hôn suy thaän. Flucytosine baøi thaûi bôûi thaåm
phaân maùu.
Flucytosine khoâng ñoäc treân teá baøo ñoäng vaät coù vuù (vì teá baøo ñoäng vaät coù
vuù thieáu men perease ñaëc bieät), nhöng noàng ñoä cuûa thuoác duy trì quaù laâu
trong maùu, coù theå tuûy xöông seõ bò öùc cheá, gaây ruïng toùc, roái loaïn chöùc gan.
Duøng uracil coù theå giaûm ñoäc tính ñoái vôùi maùu caûu thuoác, tai bieán phaàn
nhieàu laø do chuyeån thuoác thaønh 5-fluorouracil trong cô theå, noân möûa,

- 73 -
buoàn oùi vaø noåi maån da thöôøng gaëp duøng thuoác. Moãi ngaøy duøng töø 6 – 12g
chia lieàu ra maø uoáng ñeå chöõa caùc beänh naám, hoaïi huyeát hoaëc vieâm maøng
naõo do naám. Neáu phoái hôïp vôùi amphotericine B, coù theå coù lôïi trong ñieàu
trò vieâmm maøng naõo do cryptococcus vaø beänh naám candidasis toaùn thaân.
Khi phoái hôïp thuoác neân giaûm bôùt lieàu amphotericine B.

2. CAÙC THUOÁC CHOÁNG NAÁM DAÃN XUAÁT TÖØ IMIDAZOL:

CLOTRIMAZOL, MICONAZOL, KETOCONAZOL...

Nhöõng thuoác choáng naám daãn xuaát töø imidazol phong toûa sinh toång hôïp
lipide cuûa naám, ñaëc bieät phong toûa ergosterol ôû maøng teá baøo naám.
Clotrimazol duøng 10mg × 5 laàn trong ngaøy, coù theå cheá ngöï naám candida ôû
mieäng. Duøng cream 1% coù keát quaû taïi choå ñoái vôùi naám ngoaøi da
dermatophytosis. Clotrimazol daïng vieân deït nheùt vaøo aâm ñaïo ñeå chöõa
naám candida, thuoác qua ñöôøng thaân coù theå gaây ngoä ñoäc.
Miconazol, duøng loaïi 2% ñeå chöõa naám ngoaøi da dermatophytosis vaø beänh
naám candida ôû aâm ñaïo khoâng chòu nystatin. Miconazol coøn coù daïng thuoác
tieâm tónh maïch, lieàu duøng 3,6g/ngaøy (30mg/kg/ngaøy),ñeå chöõa nhöõng beänh
naám candida aln toûa, coccidioidomycosis, cryptococcosis,
paracoccidioidomycosis, bastomycosis... Nhöõng chuûng naám naøy bò
miconazol cheá ngöï ôû noàng ñoä 1 – 2mcg/ml (in vitro). Treân nhöõng ca vieâm
maøng naõo do naám, coù theå tieâm 10 – 20mg/ngaøy miconazol vaøo tuûy soáng
hoaëc tónh maïch, bôûi vì raát ít thuoác vaøo ñöôïc dòch naõo tuûy, trong luùc ñoù
naám ôû dòch naõo tuûy raát cao.
Miconazol gaây nhieàu hieäu öùng phuï nhö vieâm taéc tónh maïch, noân möõa,
thieáu maùu, giaûm natri, taêng lipide maùu, giaûm baïch caàu vaø phaûn öùng dò
öùng. Miconazol coøn laøm taêng hieäu öùng choáng ñoâng cuûa coumarin.
Ketoconazoln laø thuoác choáng naám coù taùc duïng haøng ñaáu trong ñieàu trò
beänh naám toaùn thaân qua ñöôøng uoáng. Lieàu duøng 1 laàn trong ngaøy 200 –
400mg. Ketoconazol haáp thu toát, phaân phoái nhanh, nhöng noàng ñoä
ketoconazol ôû khu vöïc thaàn kinh trung öông raát thaáp, neân phaûi duøng lieàu
cao (800mg) môùi ñaït. Ketoconazol duøng lieàu trong ngaøy coù theå cheá ngöï
naám candida ôû mieäng vaø aâm ñaïo trong voøng 1 – 2 tuaàn vaø cheá ngöï beänh
dermatophytosis 3 – 8 tuaàn. Ñoái vôùi treû con thieáu mieãn dòch, bò naám
candida ôû nieâm maïc thôøi gain ñieàu trò phaûi ñeán 4 – 10 thaùng.

- 74 -
Duøng ketoconazol seõ cho noàng ñoä ñænh 2 – 3mcg/ml trong maùu vaø keùo daøi
khoaûng 6 giôø hoaëc hôn nöõa.
Ñoäc tính chuû yeáu cuûa ketoconazol laø gaây buoàn noân, noân möõa, noåi maån da
vaø taêng transaminase trong huyeát thanh. Duøng lieàu cao, ketoconazol gaây
ñoäc cho gan, nhöng raát hieám gaëp. Ketoconazol phong beá söï toång hôïp
steroide vaø androgene cuûa thöôïng thaän, gaây beänh vuù to. Ketoconazol
uoáng seõ bò huûy bôûi duøng keøm vôùi caùc thuoác khaùng toan, cimetidine hoaëc
rifampine.
Itrconazol vaø fluconazol, nhöõng triazol ñoù coù cuøng moät kieåu thöùc taùc ñoäng
nhö ketoconazol, cuøng ñeå chöõa beänh aspergillosis xaâm laán,
chromocycosis vaø caùc beänh naám khaùc.

2.1 HYDROXYSTILBAMIDINE
Hydroxystilbamidine isothionate laø moät diamidine nhaân thôm, duøng ñeå
chöõa beänh B. Dermatidis. Thuoác taùc ñoäng leân caû treân in vitro vaø in vivo,
thuoác coù gaây ñoäc cho gan vaø thaän. Hydroxystilbamidine coù theå duøng thay
theá amphotericine B.

2.2 GRISEOFULVINE
Griseofulvine ñöôïc phaân laäp töø penicillium griseofulvum naêm 1939. naêm
1957 duøng vaøo ñieàu trò beänh dermatophytosis.

2.3 TAÙC ÑOÄNG CHOÁNG NAÁM

ÔÛ noàng ñoä 0,5 – 0,3mcg/ml, griseofulvine cheá ngöï ñöôïc söï nhaân leân cuûa
dermatophytes goàm caùc chuûng epidermophyton, microsporum vaø
trichophyton. Thuoác khoâng taùc ñoäng leân vi truøng.
Kieåu thöùc taùc ñoäng cuûa griseofulvine coù theå do thuoác can thieäp vaøo chöùc
naêng vi quaûn (microtubule funtion), hoaëc söï toång hôïp acid nucleic vaø söï
polymer hoùa cuûa naám. Hieäu öùng öùc cheá ñoù coù theå bò ñaûo ngöôïc moät phaàn
bôûi purine.

2.4 DÖÔÏC ÑOÄNG

Söï haáp thu griseofulvine phuï thuoäc vaøo tình traïng vaät lyù (ñoä lôùn) cuûa
thuoác vaø söï hieän dieän chaát môõ trong thöùc aên. Ngöôøi lôùn duøng 1g
griseofulvine loaïi mòn (microsize), cho noàng ñoä 0,5 – 1,5mcg/ml trong

- 75 -
maùu. Loaïi sieâu mòn (ultramicrosize), haáp thu toát hôn loaïi mòn 2 laàn. ÔÛ
vuøng toån thöông da, thuoác ñoïng laïi ôû ñoù nhieàu hôn vaø gaén vôùi keratine,
laøm cho keratine khaùng laïi söï nhaân leân cuûa naám, nhaát laø ôû nhöõng sôïi toùc
môùi moïc, deã bò nhieãm naám tröôùc tieân. Moät soá ít griseofulvine thaáy coù
xuaát hieän ôû caùc dòch vaø caùc moâ trong cô theå ngöôøi duøng, griseofulvine baøi
thaûi qua phaân laø chính. Moät ít baøi thaûi qua nöôùc tieåu.

2.5 LAÂM SAØNG

Griseofulvine duøng taïi choå ít hieäu quaû. Griseofulvine loaïi mòn duøng ñeå
uoáng, moãi ngaøy 0,5 – 1g chia lieàu uoáng 2 laàn ngaøy. Treû con uoáng
15mg/kg/ngaøy. Loaïi sieâu mòn lieàu uoáng cho ngöôøi lôùn 0,3 – 0,6g (treû con
7,25mg/kg/ngaøy) ñieàu trò töø 3 – 6 thaùng.
Griseofulvine ñöôïc chæ ñònh chöõa beänh naám dermatophytosis ôû da, toùc,
moùng do chuûng trichophyton rubrum vaø raát ít taùc duïng treân beänh naám
khaùc. Coù theå phoái hôïp vôùi caùc thuoác choáng naám duøng taïi choå khaùc trong
quaù trình ñieàu trò.
Griseofulvine laøm taêng chuyeån hoùa wafarine vaø phenobarbital seõ laøm
giaûm haáp thu griseofulvine töø ñöôøng ruoät.

2.6 TAI BIEÁN

Phaûn öùng dò öùng: soát, noåi maån da, giaûm baïch caàu vaøphaûn öùng huyeát thanh
(serum sickness type).
Gaây ñoäc tröïc tieáp: nhöùc ñaàu, buoàn noân, noân möõa, tieâu chaûy, gaây ñoäc cho
gan, nhaïy caûm aùnh saùng vaø luù laãn taâm thaàn.
Griseofulvine laø chaátm gaây gaây quaùi thai vaø ung thö carcinoma treân con
vaät thöïc nghieäm.

3. CAÙC THUOÁC CHOÁNG NAÁM DUØNG TAÏI CHOÃ.

3.1 NYSTATINE
Nystatine laø moät macrolide nhieàu noái ñoâi (polyen), hôi tan trong trong
nöôùc, nhöng raõ ra raát nhanh khi gaëp nöôùc hoaëc huyeát töông. Nystatine
vöõng beàn ôû daïng baøo cheá khoâ.
Taùc ñoäng choáng naám: nystatine khoâng coù taùc ñoäng leân vi truøng hoaëc
protozoa, nhöng cheá ngöï ñöôïc moät soá chuûng naám nhö candida sp,

- 76 -
dermatophytes vaø nhöõng sinh theå gaây theâm beänh naám (in vitro). Treân cô
theå ñoäng vaät vaø treân ngöôøi, taùc ñoäng cuûa nystatine chæ giôùi haïn ôû beà maët,
ôû ñoù khoâng haáp thu thuoác, thuoác seõ tröïc tieáp tieáp xuùc vôùi naám hoaëc chaát
sinh naám. Naám khaùng laïi nystatine noùi chung khoâng xaûy ra treân cô theå,
nhöng ñoái vôùi chuûng candida khaùng thuoác, coù theå khaùng nystatine ngay caû
treân ngöôøi.
Nystatine taùc ñoäng vaøo chöùc sterols laø ergosterol cuûa maøng teá baøo naám,
laøm roái loaïn tính thaám vaø söï chuyeån vaän qua maøng, gaây haäu quaû giaûm
cation vaø ñaïi phaân töû teá baøo naám.

3.2 DÖÔÏC ÑOÄNG

Nystatine khoâng haáp thu qua da, maøng nieâm maïc hoaëc ñöôøng tieâu hoùa.
Thöïc ra, toaøn boä nystatine ñöa qua ñöôøng uoáng ñeàu baøi thaûi qua phaân.

3.3 LAÂM SAØNG

Nystatine ñöôïc baøo cheá thaønh cream, daàu, thuoác ñaïn, huyeàn dòch hoaëc
boät, duøng taïi choã ôû da, nieâm maïc, ngay caû uoáng.
Nystatine duøng ñeå cheá ngöï nhöõng vieâm nhieãm taïi choã do candida. Loaïi
boät, huyeàn dòch duøng ñeå uoáng, cuõng nhaèm cheá ngöï candida ôû loøng ruoät.
Ñieàu ñoù ñaûm baûo haïn cheá bôùt söï phaùt trieån cuûa naám candida, treân nhöõng
kyù chuû giaûm ñeà khaùng (tieåu ñöôøng, beänh baïch huyeát, söû duïng lieàu cao caùc
steroides) ôû caùc beù sô sinh vaø ngöôøi lôùn. Tuy nhieân, neáu duøng nystatin
loaïi uoáng keøm vôùi uoáng tetracycline thì giaù trò noùi treân coøn nghi ngaïi.
Cheá phaåm nystatine löu thoâng treân thò tröôøng thöôøng phaûi coù phoái hôïp vôùi
thuoác choáng vi truøng.

3.4 TOLNAFTAT
Tolnaftat laø thuoác choáng naám taïi choã, döôùi daïng baøo cheá cream, boät vaø
nöôùc. Tolnaftat duøng ñeå chöõa ngoaøi da khi candida ñaõ khaùng thuoác. Ñôït
ñieàu trò naám ngoaøi da keùo daøi töø 1 ñeán 10 tuaàn. Qua nôi toån thöông khoâng
thaáy thuoác taäp trung nhieàu laém vaøo tuaàn hoaøn ñeå taùc haïi toaøn thaaân.
Thuoác coù theå gaây dò öùng nhöng ôû möùc ñoä nheï.

3.5 CLOTRIMAZOL, MICONAZOL

- 77 -
Ñoù laø nhöõng imidazol coù taùc duïng choáng naám taïi choå nhöng laïi gaây ñoäc
toaøn thaân. Hai thuoác treân ñöôïc duøng qua ñöôøng uoáng hoaëc ñaët vaøo aâm
ñaïo, döôùi daïng cream hoaëc ñaïn.

3.6 NATAMYCINE
Natamycine laø khaùng sinh choáng naám trong nhoùm polyene, coù khaû naêng
choáng ñöôïc nhieàu loaïi naám khaùc nhau treân in vitro. Huyeàn dòch tra maét
5% natamycine duøng ñeå chöõa vieâm giaùc maïc do naám fusarium,
cephalosporum hoaëc do nhöõng naám khaùc.
Natamycine coøn coù taùc duïng chöõa beänh do naám candida qua ñöôøng uoáng
hoaëc ñaët thuoác vaøo aâm ñaïo.
4. CAÙC THUOÁC CHOÁNG NAÁM KHAÙC
4.1 Candicidine: khaùng sinh choáng naám trong nhoùm polyene, baøo cheá
döôùi daïng vieân deït hoaëc daàu, cho vaøo aâm ñaïo ñeå chöõa beänh naám candida
ôû aâm ñaïo. Thuoác khoâng haáp thu neân ít ñoäc.
4.2 Acid beùo: acid undecylenic vaø muoái cuûa noù, coù taùc duïng choáng naám
taïi choã. Thuoác ñöôïc baøo cheá döôùi daïng boät hoaëc cream.
4.3 Hagloprogine: thuoác choáng naám taïi choã, duøng ñeå chöõa moät soá beänh
naám ngoaøi da. Hagloprogine ñöôïc baøo cheá döôùi daïng cream 1% hoaëc
dung dòch nöôùc 10 – 20%. Thuoác coù khaû naêng bò haáp thu vaø kích öùng taïi
choã.

DÖÔÏC PHAÅM

CAÙC THUOÁC CHOÁNG NAÁM TOAØN THAÂN

AMPHOTERICINE B (fungizone intravenous) thuoác tieâm loï 50mg.
FLUCYTOSINE (ancobon) vieân nhoäng 250 – 500mg.
KETOCONAZOL (nizoral) vieân deït 20mg, huyeàn dòch 100mg/5ml
(uoáng).

CAÙC THUOÁC CHOÁNG SIEÂU VI (VIRUS)

1. GAMMA GLOBULIN
Neáu duøng gamma globulin ñaõ chöùa khaùng theå ñaëc hieäu choáng laïi khaùng
nguyeân treân beà maët sieâu vi, thì gamma globulin ñoù coù khaû naêng ngaên

- 78 -
chaën sieâu vi vaøo trong teá baøo, nhôø cô cheá phong toûa söï xaâm nhaäp hôn laø
phong toûa söï haáp thu.
Tieâm baép moät lieàu 0,025 – 0,25 ml/kg caân naëng cô theå gamma globulin
(immune globulin USP), sau chu kyø tieàm phuïc coù theå laøm giaûm vieâm
nhieãm beänh sôûi, daïi, baïi lieät vaø coù theå laø caùc vieâm nhieãm sieâu vi khaùc.
Loaïi globulin ñaëc hieäu coù tính mieãn dòch cao (coù ñaäm ñoä töø huyeát töông
ngöôøi coù nhieàu khaùng theå), coù theå ñöôïc chæ ñònh ñaëc bieät choáng beänh daïi,
ñaäu muøa, thuûy ñaäu, vieâm gan B vaø caù beänh Rh.

2. AMANTADINE (adamantamin)
Amantadine laø moät ñoàng phaân amin 3 voøng, coù khaû naêng öùc cheá söï thaám
nhaäp vaøo teá baøo cuûa nhöõng sieâu vi myxoviruses, chaúng haïn nhö sieâu vi
cuùm influenza Amikacine (khoâng coù taùc ñoäng leân influenza B), rubella vaø
moät soá sieâu vi khoái u. Treân vaät thí nghieäm, amantadine öùc cheá söï sao maõ,
ngaên chaën sieâu vi chuyeån vaän nhöõng chaát di truyeàn vaøo baøo töông cuûa teá
baøo.
Amantadine neáu uoáng, seõ ñöôïc haáp thu gaàn nhö hoaøn toaøn töø ruoät, 90%
baøi thaûi qua nöôùc tieåu. ÔÛ nhöõng beänh nhaân suy thaän, amantadine coù theå
gaây ñoäc do tích luõy. Thôøi gian baùn huûy cuûa thuoác ôû nhöõng ngöôøi chöùc
naêng thaän bình thöôøng laø 12 giôø.
Ngoaøi khaû naêng choáng sieâu vi ra, amantadine coøn coù taùc duïng toát trong
ñieàu trò moät soá trieäu chöùng cuûa hoäi chöùng pakinson, do phoùng thích
catecholamie ôû nôi döï tröõ.
Amantadine coù gaây moät soá hieäu öùng phuï nhö maát nguû vaø moät soá trieäu
chöùng thuoäc thaàn kinh trung öông.
Rimantadine laø ñoàng daïng vaø taùc ñoäng gioáng amantadine, nhöng ít ñoäc
hôn.

NHÖÕNG CHAÁT ÖÙC CHEÁ TOÅNG HÔÏP PROTEINE

1. GUANIDINE VAØ HYDROXYBENZYL-BENZIMIDAZOL

Caû hai chaát ñeàu khaû naêng öùc cheá söï sao laïi RNA cuûa sieâu vi ñöôøng ruoät (
khoâng coù taùc duïng treân sieâu vi khaùc), do öùc cheá RNA polymerase.

2. NHÖÕNG CHAÁT ÖÙC CHEÁ TOÅNG HÔÏP ACID NHAÂN

- 79 -
Ribavirine: ribavirine (ribofuranosyl triazol carboxamid), coù khaû naêng öùc
cheá söï sao laïi caû RNA cuûa sieâu vi, do can thieäp vaøo caáu truùc guanidine
monophosphat. Coù taùc duïng leân sieâu vi influenza Amikacine vôùi lieàu
15mg/kg.
Nhöõng chaát ñoàng daïng vôùi pyrimidine vaø purine
5-fluorouracil vaø 5-bromouracil, coù taùc duïng öùc cheá sao laïi DNA cuûa sieâu
vi treân teá baøo nuoâi caáy, nhöng khoâng coù taùc duïng treân in vivo.
Idoxuridine (5-iodo,2-deoxyuridine, IDU, IDUR) coù khaû naêng öùc cheá söï
sao laïi DNA cuûa sieâu vi, caû treân teá baøo nuoâi caáy vaø treân invitro. Treân cô
theå, idoxuridine öùc cheá söï sao laïi DNA cuûa sieâu vi herpes giaùc maïc, neân
duøng ñeå chöõa vieâm giaùc maïc do herpes. Dung dòch idoxuridine 0,1% nhoû
moät gioït vaøo tuùi keát maïc. Idoxuridine tuy coù khaû naêng öùc cheá adenovirus
treân in vitro, nhöng laïi khoâng kieåm soaùt ñöôïc beänh vieâm keát maïc do
adenovirus treân cô theå ñoäng vaät.
Cytarabine (arabinofuranosylcytosine hydrochloride, cytosine
arabinoside, ara-C) coù khaû naêng öùc cheá söï toång hôïp DNA, do can thieäp
vaøo söï raäp khuoân cuûa DNA cuûa sieâu vi. Cytarabine coù taùc duïng maïnh hôn
idoxuridine gaáp 10 laàn vaø cuõng ñoäc gaáp 10 laàn treân teá baøo kyù chuû.

Vidarabine (arabinofuranosyl adenine, ara-A, adenine arabinoside).

Vidarabine phosphoryl hoùa teá baøo, cho daãn xuaát triphosphate, coù khaû
naêng öùc cheá DNA cuûa sieâu vi maïnh hôn DNA polymerase cuûa ñoäng vaät
coù vuù. Trong cô theå, vidarabine nhanh choùng chuyeån hoùa thaønh
hypoxathine arabinpside (khaû naêng khaùng sieâu vi raát yeáu) vaø baøi thaûi qua
ñöôøng tieåu. Vidarabine monophosphate (ara-AMP) raát tan trong nöôùc, laø
daïng thuoác coù theå tieâm tónh maïch. Vidarabine daïng daàu 3%, coù taùc ñoäng
maïnh leân sieâu vi herpes type I hôn type II, duøng ñeå chöõa vieâm giaùc maïc
do herpes. Daïng thuoác duøng taïi choã, khoâng taùc duïng leân nhöõng toån
thöông do herpes ôû da hoaëc nieâm maïc (goàm caû vuøng toån thöông ôû nieâm
maïc sinh duïc).
Vidarabine cuõng coù theå duøng qua ñöôøng toaøn thaân, bôûi vì ñoäc tính cuûa
thuoác ít, ñoäc tính cuûa thuoác seõ taêng ôû nhöõng ngöôøi bò suy thaän. Tieâm tónh
maïch lieàu 10 – 15mg/kg/ngaøy, trong voøng 12 giôø thuoác seõ choùng ñaùp öùng
cheá ngöï caùc trieäu chöùng laâm saøng do sieâu vi herpes. Tuy nhieân, neáu duøng

- 80 -
laâu vidarabine qua ñöôøng toaøn thaân, cuõng coù theå gaây hieäu öùng phuï ôû
ñöôøng tieâu hoùa vaø thaàn kinh.

3. NHÖÕNG CHAÁT ÖÙC CHEÁ TOÅNG HÔÏP ACID NHAÂN KHAÙC

Phosphonoacetic acid: öùc cheá DNA polymerase cuûa sieâu vi.
Phosphonoacetic acid coù khaû naêng öùc cheá sieâu vi herpes treân thöïc
nghieäm, nhöng hieäu öùng treân laâm saøng chöa roõ.
Acyclovir (acycloguanosine) laø daãn xuaát töø guanosin.
Sieâu vi herpes chöùa men thymidine kinase, men naøy coù khaû naêng chuyeån
hoùa acyclovir thaønh acyclo guanosine-P, keá ñoù caùc men guadenosine
monophosphate kinase vaø phosphotransferase cuûa kyù chuû, chuyeån
acycloguanosine monophosphate thaønh acycloguanosine triphosphate,
chính men naøy phong toûa DNA polymerase cuûa sieâu vi herpes, maïnh gaáp
töø 10 – 30 laàn DNA polymerase cuûa kyù chuû.
Acyclovir

Thimidine kinase sieâu vi

Acycloguanosine – P

Caùc men cuûa kyù chuû

Acycloguanosine – P – P – P

ÖÙc cheá toång hôïp DNA sieâu vi

Acyclorvir ñöôïc chæ ñònh trong beänh nhieãm herpes zoster: tieâm tónh maïch
15mg/kg/ngaøy trong 5 – 18 ngaøy. Acyclovir daïng thuoác uoáng 200mg × 5
laàn/ngaøy, daïng thuoác duøng ngoaøi 5% chæ haïn cheá duøng ôû nieâm maïc bò
nhieãm beänh.
Sieâu vi herpes seõ khaùng laïi acyclovir khi thieáu men thimidine kinase.

Interferon

- 81 -
Interferon laø moät nhoùm protein coù khaû naêng choáng laïi sieâu vi khoâng ñaëc
hieäu.
Interferon cuûa ngöôøi goàm (IFN) goàm:
IFN β interferon cuûa sôïi töông (fibroblast interferon) (type I)
IFN γ interferon mieãn dòch (type II)
Interferon taùc ñoäng nhö lymphokine vaø ñieàu chænh mieãn dòch
(immunomodulator).
Treân laâm saøng, duøng interferon ñeå ngaên chaën söï lan toûa herpes zoster
treân beänh nhaân bò ung thö vaø cheá ngöï sieâu vi B trong vieâm gan do sieâu vi
truøng. Lieàu duøng töø 106 – 109 UI trong ngaøy, tieâm vaøo tónh maïch.
Interferon gaây nhöõng phaûn öùng phuï cho ngöôøi duøng nhö moûi meät, thieáu
maùu vaø roái loaïn ñöôøng tieâu hoùa.

DÖÔÏC PHAÅM

ACYCLOVIR (zovirax) vieân nhoäng 200mg, thuoác tieâm loï boät 500mg, pha
nöôùc tieâm.
AMANTADINE (symmetrel) vieân nhoäng 100mg, siroâ 50mg/5ml.
IMMUNE GLOBULINE (nhieàu teân) thuoác tieâm, oáng 2, 10ml tieâm baép,
0,5 ; 1 ; 2 ; 6g tieâm tónh maïch.
INTERFERON ALPHA (roferon A, intron A) thuoác tieâm loï chöùa 3, 18
trieäu UI; loï chöùa 3 , 5 , 10 , 25 trieäu UI.
RIBAVIRIN (virazole) daïng phun aerosol 6g/100ml.
VIDARABINE (vira A) huyeàn dòch tieâm 200mg/ml.

KHAÙNG SINH QUINOLONE

Naêm 1962, Nalidix acid vaø pipemidic acid ñöôïc toång hôïp vaø löu thoâng
treân thò tröôøng. Luùc ñoù hai loaïi acid naøy ñöôïc chæ ñònh chöõa nhieãm truøng
ñöôøng nieäu. naêm 1968 keå töø khi norfloxacine ra ñôøi,ngöôøi ta baét ñaàu chuù
yù ñeán khung hoùa hoïc 4-quinolone vaø thích thuù thaáy raèng khi gaén nguyeân
töû F vaøo vò trí 6 cuûa khung, taùc duïng khaùng tröïc truøng Gram – cuûa döôïc
phaåm taêng leân, ñoàng thôøi phoå khaùng sinh choáng vi truøng Gram+ ñöôïc môû
roäng. Maët khaùc do cô cheá khaùng vi truøng cuûa nhoùm sinh quinolone raát

- 82 -
khaùc vôùi caùc nhoùm khaùng sinh betalactamine hoaëc aminoglycoside ....
neân khoâng thaáy hieän töôïng khaùng thuoác cheùo giöõa caùc nhoùm. Tuy nhieân
sau moät thôøi gian duøng quinolone, hieän töôïng dung nhaän coù xaûy ra.

ofloxacine

1. CÔ CHEÁ TAÙC DUÏNG

Khaùng sinh nhoùm quinolone phong toûa men DNA gyrase cuûa vi truøng.
DNA toàn taïi ôû vaùch teá baøo vi truøng döôùi hình thöùc xoaén loø xo bò neùn chaët.
Men DNA gyrase coù taùc duïng nhö moät aùp löïc neùn, chuoãi xoaén DNA thu
nhoû laïi ñeå vöøa vaën vôùi khuoân khoå vaùch teá baøo vi truøng. Khi quinolone caét
ñöùt löïc neùn cuûa men DNA gyrase, chuoãi xoaén DNA bò bung ra, vöôït khoûi
khuoâng khoå cuûa vaùch, laøm cho chöùc naêng, phuïc cheá, phieân baûn, chuyeån
vaän vaø toå hôïp cuûa DNA bò huûy hoaïi, vi truøng khoâng theå nhaân leân vaø bò
quinolone tieâu dieät.
1.1 Nhöõng vi truøng nhaïy caûm vôùi quinolone
Quinolone coù taùc duïng dieät B.coli ôû ñöôøng ruoät khaù toát, taùc ñoäng coù hieäu
quaû treân gonococcus. Ñoái vôùi vi truøng Gram+ nhö Staphylococcus aureus,
quinolone cuõng coù taùc duïng khaùng khuaån, nhöng ñoái vôùi Streptococcus,
taùc duïng keùm hôn, neáu khoâng noùi laø voâ hieäu quaû.
Taùc duïng dieät khuaån cuûa quinolone treân tröïc truøng muû xanh
(B.pyocyanic) toát nhaát neân duøng ciprofloxacine, tosulfloxacine (MIC99 =
1mg/L), keá ñoù laø flenoxacine (MIC99 = 2mg/L).

- 83 -
 DÖÔÏC ÑOÄNG HOÏC

Döôïc phaåm Ñöôøng Lieàu Noàng ñoä Thôøi AUC F(%) T1/2 β VD/lít Tyû leä Tyû soá Saûn phaåm chuyeån hoùa
cho duøng ñænh/maù gian mg/L (giôø) gaén baøi oån ñònh trong cô theå
mg u mg/l cho giôø keát xuaát
noàng (%) qua
ñoä nöôùc
ñænh tieåu
(giôø)

norfloxacin Uoáng 400 1,01-1,45 1-2 6,28 50 3,5 14 30 6

enonxacin Uoámg 600 3,7 0,75-3 28,8 70 6,2 90-294 61,2 4
ofloxacin Uoáng 600 5,2 0,5-1 57,5 90 7,2 123,6 6 72,9 2
pefloxacin Uoáng 400 3,84-4,13 1,5 57,55 4-60 8,6-11,9 109,1 20-30 30,7 26% voâ hoaït
ciprofloxacin Uoáng 500 1,4-2,3 1,25 9,9 71,1 3,9-5,6 145- 20 30,6 4
216 CLpml/min CLrml/min
fleroxacin Uoáng 400 4,36 1,3 48,3 88-99 8,19 50-60 168 105,2
IV 100 2,85 0,33 10,2 9,2 110,1
difloxacin Uoáng 200 2,17 3,9 26,6 20,6 26,8 50,1 5,6
IV 400 4,09 5,2 28,1 27,1 89,7 42 28,4 41,3 4,3
lomefloxacin Uoáng 400 3,47 1,3 31,2 77,7 97,5 80,8 250 199,5
IV 400 5,5 6,8 152,4 72 214 159

2. COÂNG DUÏNG
Norfloxacin, chuû yeáu ñöôïc chæ ñònh cho nhieãm truøng ñöôøng tieâu hoùa vaø
nhieãm truøng ñöôøng nieäu chöa coù boäi nhieãm. Nhieãm truøng nieäu uoáng
200mg × 2 – 3 laàn trong ngaøy, coù theå ñaït hieäu quaû 95%. Nhieãm truøng
nieäu naëng, coù theå uoáng lieàu 250 – 300mg × 2 – 3 laàn trong ngaøy, khoâng
ñöôïc quaù 400mg moãi laàn. Lieàu cho moãi ngaøy, neáu khoâng quaù 1g ñaûm baûo
khoâng coù phaûn öùng xaáu.
Enoxacin vaø pefleacin, lieàu cho moãi laàn khoâng quaù 400mg. Neáu duøng noù
ñieàu trò nhieãm truøng tieåu ñôn thuaàn, chæ caàn cho lieàu moãi laàn 200mg × 2-3
laàn trong ngaøy cuõng ñaït ñöôïc keát quaû toát. Ñoái vôí nhöõng ca nhieãm truøng
toaøn thaân, keå caû nhieãm truøng phoåi, nhieãm truøng ñöôøng ruoät vaø nhieãm
truøng phuï khoa, lieàu duøng moät laàn laø 400mg × 2 laàn trong ngaøy, neáu caàn
coù theå taêng lieàu moät laàn 500 – 600mg × 2 laàn trong ngaøy.
Ciprofloxacin ñöôïc chæ ñònh trong nhieãm truøng ñöôøng nieäu, da, vieâm
xöông tuûy, ruoät vaø hoâ haáp. Keát quaû raát toát.

- 84 -
3. TAI BIEÁN
Noùi chung quinolone söû duïng ít tai bieán. Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Myõ
trong 2829 ca duøng khaùng sinh quinolone tyû leä phaûn öùng ñöôïc phaân nhö
sau:
Tieâu hoùa 7,8%, heä thaàn kinh 3,3%, chuyeån hoùa, dinh döôõng 2,8%, phaûn
öùng da 1,8%, maùu vaø baïch huyeát 1%, nieäu duïc 1%, tim maïch, hoâ haáp,
caûm giaùc khaùc thöôøng ñeàu <1%.
Phaûn öùng chung nhaát cuûa quinolone ôû heä thaàn kinh, thaän, maét, suïn khôùp
vaø phaûn öùng nhaïy caûm vôùi aùnh saùng, nhöng neân khoáng cheá lieàu duøng moät
laàn khoâng quaù 400mg, caùc tai bieán noùi treân seõ ñöôïc haïn cheá.

- 85 -