You are on page 1of 980
ON KENNETH H. ROSEN TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC Neudi dich: Pham Van Thiéu Dang Hitu Thinh i 45 “4 LPB ag | CY oS NHA XUAT BAN KHOA HOC VA KY THUAT HANOI Dich tr Discrete Mathematics and Its Applications McGraw - Hill, 1994 5-519 = 111-29-02 KHRT-2003 Loi gibi thiéu Toan hoc réi rac khong phdi la mot chit dé mdi nhung gido tinh hay vé todn hoc réi rac va ting dung cia n6é thi khong co nhiéu. Ma hay dén mite duge tai ban nhiéu lin va duge sit dung trong hon 300 truong hoc nhu quyén sdch cia Gido su Kenneth H. Rosen thi lai cang hiém, néu khong mudn néi la chua hé thdy. Chét luong cia mét gido tinh dugc thé hién & su siic ich cha noi dung va tinh su pham cia cau tric va cach irinh bay néi dung dé. Didu nay ddi hdi tdc gid phai thdu hiéu sau sde chi dé, cé bé day thuc nghiém su pham va di nhién cé sé trdéng vidi ldch. K.H.Rosen ding la mét ngudi nhu vdy : la méi tién si todn hoc, da gidng day nhidu ndém 6 cdc dai hac My, da tham gia nghién citu todn ving dung cho tin hoc va clic nganh kp thuat khdc, va da viét nhidu cudn sdch khoa hoc duge xép vao hang “best seller". Doc cudn sach nay, ching ta sé bi hdp ddn bdi nhiéu diéu déc dao cia nd. Nhung co lé diéu lam kink ngac va thén phuc nhdt la khdi lugng da sé cde vi du, cdu hdi, bai tap, dé tai ing dung iin hoc ... giip cho ngudi doc dé ding hiéu va biét dng dung cé higu quad cdc kitn thitc da dang khéng chi thuan tu vé todn hoc roi rac. Gido trinh tuyét digu nay c6 thé si dung cho nhidu di tugng khdc nhau, nhung irude hét la cho thay va wo d cic midng dai hoc khoa hoc tt nhién va cong nghé — ddc biét la cong nghé thong tin. Cau mic légic va déc déo cha cudn sach cing nhilng vi du, bai tp, dé tai tiép can ut gdc d6 tin hoe da lam cho ngudi doc ludn y luén 6 thé tim thdy cach doc thich hop vdi minh, tiép thu day da va nhanh chong nhitng kién tic mong muén. Diu cudi cing, nhung rdi quan trong dédi ydi chat lugng cia mét cudn sdch dich dé la dich gid. Anh Pham Vén Thidu (chit bién dich cuén séch nay) la nha vae If Bf thuyét, da gidng day dai hoc nhidu ndm va dd tng dich nhidu sch nudc ngodi, ké cd vB van hoc. Cudn séch dich gin ddy cia anh (cing vdi Cao Chi), "Lugc sit théi gian" cia nha vat by ndi tiéng thé gidi S.W. Hawking.., da duge ban doc va dong nghigp danh gid rat cao. Xin wan trong gidi thiéu cuén séch TOAN HOC ROT RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC nay vdi ban doc. GS.TS. NGUYEN THUC HAI TAUONG KHOA GONG NGHE THONG TIN DA HOC BACH KHOA HA NOL CHUONG 7 CAC KIEN THUC CO SG : LOGIC, TAP HOP VA HAM Chuong nay 6n lai nhiing co sd cia todn hee rai rac. Ba chu dé sé duoc d6 cAp tdi, dé 1a logic, tap hgp vA ham. Cée qui t&e cia logic xéc djnh y nghia chinh xdc cia ede ménh dé todn hoc. Vi dy, nhimg qui téc do cho ching ta y nghia cha céc ménh dé nhu : "Tén. tai mOt sé nguyén I6n hon 100 la lug thita cha 2" va "Déi véi moi sO nguyén n, téng cdc a(n t+ 1 96 nguyén duong khong lén hon n bing mort. Logic la es s6 cha moi suy lu@n todn hoc va eo nhiéu tng dung thuc tién trong viée thist ké eae may t{noh. C6 rit nhiéu mén todn hoe roi rac chuyén nghién ctu cdc céu tric rei rac, tic Ja nhitng cfu tric dude ding dé biéu dién cdc di tugng rei rac. Tat cA cdc cdu tric nay déu duce dung lén ty tap hop cfc déi tugng vat. Nhiing vi du vé cae c&u tric réi rac duge dung lén tit c4e tap hop bao gém ; té hgp - do A tap hop khéng s4p thd tu cua c&c déi tugng duge ding réng rai trong phép dém ; quan hé - do IA t4p hgp cde cap sp tht ty biéu dién méi quan hé gitta cae vat ; dé thi - dé ia tap hgp cAéc dinh va c4éc canh néi céc dinh ; va cdc méy trang thai hitu han — dé IA eée méy duge ding dé m6 hinh hda ede méy tinh. Ham j4 mét khdéi niém cuc ky quan trong trong ton hoc rdi rac. Ham gén cho méi phdn ti cia mét tap hgp mét phan ti xdc dinh cia mét tap hop. C4c c4u tric tién ich nhu day va xu 14 nhiing logi ham dac bist. Cae hdm cing duge ding dé biéu didn 66 cdc huée eta mét thi tye ding dé gidi mot bai todn. Su phan tich cde thuét todn thutng dimg ede thuat ng va khdi niém cd lién quan dén dO tang cia cdc ham. Cac ham dé qui, tic 14 eée ham duge dinh nghia bang cdéch cho cdc gid tri cla ching 6 cde sO nguyén dwong qua cac gid tri cha ching 6 céc sé nguyén dugng nhé hon - da dugc ding dé gidi nhiéu bai to4n dém. 6 Chuang 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM mo DAU Céc qui tdc cha logic cho ¥ nghia chinh xdc cilia cdc ménh dé. Cac qui téc nay dugc sti dung dé phan biét gitta cdc lap Iwan todn hoc ding va khéng ding. Vi muc dich cha yéu cia cuén séch nay IA day cho déc gid hiéu va xdy dung duge nh@ng lap ludn todn hoc ding dfn, nén ching ta 8 bét dau viée nghién ciu ton hoe ri rac tit mot nhap mon vao logic hoe. Cang véi tém quan trong cia né trong viéc hiéu sy suy lun todn hoc, logic hoc cén cd nhiéu tng dung trong tin hoc. Cac qui tac cia logic duge ding dé thiét ké cic mang trong méy tinh, dé xay dung cdc chuong trinh cia méy tinh, 48 kiém tra tinh dung dén cia céc chuong trinh va nhiéu ting dung khac. Ching ta sé xem xét cde ting dung do trong céc chuong sau. MENH DE Ching ta sé bat dau bing viée xem xét nhiing vién gach co sé x@y dung nén m6n logic - dé 1A cdc ménh dé. Mot ménh dé 14 mOt cfu ding hodc sai, chit khéng thé vita. dang vita sai. Vi dul 1. Tat cd cdc cau sau déu 1A cic métnh dé, 1. Washington D.C. iA tha dé cha Hoa Ky. 2. Toronto 1a tha dé cia Canada Blt l=2, 424223, Cac ménh dé 1 va 3 la déng, trong khi cic ménh dé 2 va 4 la sai. a C6 nhing cau khéng phai ia ménh dé duge cho trong cdc vi du dudi day. ON TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 7 Vi du 2. Xét cde cfu sau ; 1, Bay gid la méy gid? 2, Hay doc cai nay cho ky lutng. 3x + 1 = 2, 4x+y=2 Cac cau 1 va 2 khong phai la ménh dé vi ching kh6éng phai lA cfu train thu4t. Con cde cau 3 va 4 khong phai 14 ménh dé vi chiing ching dung efing chéng sai bdi céc bién trong nhitng cdu dé cn chua duge gan cho gid tri cu thé nao. Cac cdch khéc nhau dé tao thanh céc ménh dé ty nhitng cau loai nhu thé nay sé dugc thao luan trong Tiét 3 cia chuong nay. a Cac chit cai sé duge ding dé ky hiéu céc ménh dé, cling nhu dé ky hiéu céc bign. Nhing chit cai qui ude duge dimg vao muc dich nay IA p, 4, r, &.. Gid tri chan ly eda mot ménh dé la ding va 58 duge ky hiéu la T néu dé la mot ménh dé ding, va 1A sai, dugc ky hiéu la F, néu dé la mét ménh dé gai. ° Bay gid ching ta xem xét cdc phuong phap tao ra céc m@nh dé mdi ta cac ménh dé ching ta da cd. Cac phuong phap nay da duge nghién ctu héi nha todn hoc ngwai Anh Geogre Boole, vA duge trinh bay trong cudn sich "Cdée dink luGt cia ff duy” xudét ban n&m 1854 cia Ong. Rét nhiéu ménh dé todn hoe dude xay dung bang cach td hop mét hoae nhiéu ménh dé. Cac ménh dé méi dugc goi 1A cac ménh dé phite hep, ching duge tao ra ti cac ménh dé hién cd bang c4ch ding cdc tofn tt logic. DINH NGHIA 14. Gia si p la mét ménh dé. Cau “khéng phai la p" 1a mot ménh dé khée, duge goi lA phi dinh cia p. Pha dinh cia p duge ky higu la —p (trong nhiéu sdch duge ky hiéu 1a Pp - ND). BANG 1. Bing gia tr] chan Iy.d5! v6l phi dink cia mgt ménb dé Vi du 3. Tim pha dinh caa ménh dé : "Hom nay 1A tht sau" Gidi ; Pha dinh cha ménh dé trén [a ; "Hom nay khéng phai la thi séu" y 8 Chuong 1. CAG KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Mét bang gid tri chan ly trinh bay méi quan hé gitta ede gid tri chan ly cla edc ménh dé. Bang gia tri chan ly dac biét cd ¥ nghia trong viée xde dinh gid tri chan ly cia cde ménh dé duge tao ra ti ce ménh dé don gian bon. Bang 1 trinh bay céc gid tri chan ly cha mot ménh dé va phi dinh cua nd, Phi dinh cia mét ménh dé cing co thé dude xem nhu la két qué téc dung cia ton ti pha djnh lén mot ménh dé. Todn ti phi dinh xay dung mot ménh dé méi ti mot ménh dé don hién co. Bay gid ching ta sé dua vao cdc todn tu logic duge ding dé tao ra céc ménh dé méi ti hai hoac nhiéu hon céc ménh dé hién cd. DINH NGHIA 2. Gid si p va g lA hai ménh dé. Ménh dé ‘p va q", duge ky hiéu 461 véi hoi oF p va g du ding, con sai trong céc trutng hop con lai. Ménh dé p A q duoc goi la Agi cha p va g. Bang chan ly d6i v6i Pp A gq duge cho trong Bang 2. Chu ¥ raéng, trong bang chan ly nay cd bén dong, mdi dong lA mét té hop kha di cac gid tri chan ly ca cée ménh dé p va g. Vi du 4. Tim héi cia cdc ménh dé p va gq, trong dé p lA ménh dé "Hom nay la thd séu" va q la ménh dé "Hom nay tri mua’. Gidi : Hi cada hai ménh d6 dé p a q 1a ménh dé "Hom nay thit séu va trdi mua”. Ménh dé nay la dting vao hom thit séu trdi mua va 1a sai vao bat ky ngay nado khong phdi thé sdu va vio nghy thi sdu nhung trdi Jai khong mua. a BINH NGHIA 3. Cho p va g la hai ménh dé. Ménh dé : "p hoae g’, duge ky hiéu la p V q, lA ménh dé sai khi ca p va q déu sai, vA ding trong cée trudng hgp con lei. Ménh dé p v q duce goi la tuyéa cha p va q. Bang gid tri chan ly d6i voi p V g duge cho trong Bang 3. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 9 Viee ding lién ti "hodc" trong phép tuyén tuong ting véi mot trong hai sdc thai nghia cla ti "or’ trong tigng Anh (tit hose tiéng Viet eting thé - ND) - do IA sfc théi nghia co tinh bao ham. Mét phép tuyén la dang khi mot trong hai ménh 6 1a dung hoe cé hai ménh dé déu dung. Vi dy tit "hoac’ ed s&c thai nghia bao ham duge ding trong cau sau: BANG 3. Bang gid tr! chan If adi véi tuydn oie hai mbnh 68 "Cae sinh vién d& hee gidi tich hoae tin hoe od thé theo lép nay". © day, nguvi ta muén ndi rang céc sink vien di hoc cA giai tich Min tin - hoe, céng nhu céc sinh vién chi di lige mét trong hai mon trén déu 6 thé theo lép nay. rai lai, ching ta ding ti hode véi ste thai nghia loai tra, khi ta noi: "Cac sinh vién da hoc gidi tich hoac tin hoc, nhung khong phai cA hai mon, déu o6 thé theo lop nay’. © day, ngudi ta mudn noi ring céc sinh vién da hoc cd gidi tich lin tin hoc thi khéng duce theo Iép nay. Chi nhitng ngudi da hoc chinh xac mét trong hai mon trén méi duge vdo lp do. Tuong ty, khi thyc don trong mét nha hang ghi "Mon khai vi : sup hodc ga lat’ thi nha hang dé hdu nby déu muén noi rang khich bang 6 thé an sip hoac xa lat chi khong phai cA hai. O day tit “hode” cd sée thai nghia loai tri’ ch Ehéng phai hao ham. Vi du 5. Lap tuyén cha hai ménh 48 p vig voi p va g JA nbimg ménh dé nhu 6 Vi du 4 Gidi : Tayén cia p vag, Wie p V q, 1A monh dé: "Hom nay la thi sau ho&c hom nay trot mua". Menh d6 nay dang vao bat ky ngjy pao lA tht sau hoac ngay oS mua (cé cA ngay thi séu os mua). Né chi sai vio ngay khong phai 14 tht sdu va ngay dé trdi khong mua. 10 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SG : LOGIC, TAP HOP VA HAN Nhu ching ta da nban xét 4 trén, vie dang lien tit *hoact trong phép ‘uyén tuong ting voi mot trong hai sée thai nghia cia tt dd, cu thé ¢ day la theo séc théi nghia bao ham. Nhu vay, phép tuydn la ding khi mot trong hai ménh dé la ding hodc khi cA hai ménh dé déu dung. Déi Khi, chung ta cing ding tt fode theo sée théi nghia loai trit, Khi ding fi hoae co sde thai nghia loai tri dé lien ket hai menh dé Pp vag, ta nhan duge ménh dé ‘p hoae q (nhung khong c& hai)’. Menh dé nay dung khi p ding va q sai hoac nguoc Iai va né sai khi cA p va q déu sai va khi cA p va q déu ding BINH NGHIA 4, Cho p va q la hai ménh dé. = - BANG 4. Bang gié tr] chan ly @5i vét pnép tuydn loal cia nal ménh de Ménh dé wyén logi cia p va q, duoc ky hieu 1a P @ q, la mét ménh dé chi ding khi mét trong p va q la ding va sai trong moi truéng hop con Iai. Bang gid tri chan ly cia phép tuyén loai cia hai ménh 6 duge cho trong Bang 4. Bay gid ching ta sé xem xét mot sé phuong phdép quan trong khae cd thé tao nén cée ménh dé. DINH NGHIA 5. Cho p va q la hai ménh dé. BANG 5. Bang gié tr] chin ty @5i vGi pnép kéo thee pq Ménh dé kéo theo p » gq iA mgt ménh dé chi sai khi p ding va q sai, cdn ding trong moi trudng hop odn lai. Trong phép kéo theo noi trén p duge goi 1a gid thiet con g dude goi 1A k& Iudn. Bang gid tri chan ly d6i voi menh dé kéo theo p — ¢ duge cho trong Bang 5. TOAN HOG ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 1 Vi phép kéo theo xuét hién & nhiéu ché trong cae suy luan todn hoc, nén ed rét nhiéu thuat ngit duge ding dé biéu dat p — g. Dudi day la mot s6é vi dy thujng gap ohat - @ "Néu p thi q" e ‘p kéo theo q’ © "p 1A diéu kién dit cia q* e ‘g la diéu kién cén cia p". Chi y ring p — g chi sai trong trusng hop p ding va q sai, sao cho né ding khi ca p va q déu ding va khi p sai (bat ké q ding hay sai). C4ach ma chting ta dinh nghia phép kéo theo la téng quat hon y nghia gan lién vai tit kéo theo trong ngon ngit thong thudng. Vi du phép kéo theo “Neu hom nay troi ndng, ching toi sé di ra bai bién" la mét phép kéo theo duge ding trong ngén ngit théng thudng, vi @ day cd méi quan hé gita gid thiét va két-luan. Hon nita, phép kéo theo nay duge xem JA ding try phi hém nay tri thuc sy nang, nhung ching t6i khéng di ra bai hién. Trai lai, phép kéo theo "Néu hém nay JA thy sau, thi 2+ 3 = 5° la dung theo dinh nghia céa phép kéo theo, vi ket luan la dang (khi dé gid tri chan ly cua gid thiét 1A khong quan trong). Phép kéo theo "Néu hom nay 1a tht adu, thi 2+ 3 = 6" la ding véi moi ngay tri thi sau, tham chi mac di 2+ 3 = 6 la sai. Trong ngOn ngit ty nhién ching ta thutng kh6ng ding hai phép kéo theo sau trong ba vi dy néu & trén, vi kh6ng cd m6i quan h6 git gid thiét va két ludn trong hai phép kéo theo dé. Trong suy ium ton hoc ching ta xét cdc phép kéo theo thude loai téng quét hon trong ngon ngit thong thutng. Khsi niém toan hoc vé phép kéo theo doc lap véi m6i quan hée nhén ~ qua giifa gid thiét va ket Ivan. Khong may, céu tric néu — thi dugc dimg trong nhiéu ngon ngit lap trinh lai khac véi cfu trac duge ding trong logic hoc. Da sf efe ngon nhit lap trinh chia nhiing cau lénh nhu néu p thi S Gif p then S) trong dé p 1A mét ménh dé cdn S la mét doan chuong trinh (gém mot hoae nbiéw 2 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Ienh can phai thyc hién). Khi thyc hign mdt chuong trinh gdp nhiing cfu tric nhu vay, S sé duge thuc hién néu p la dung, trong khi dé S sé khéng duge thuc hién néu p la sai. Diéu nay duge minh hoa trong vi du sau: Vi du 6. Xée dinh gid tri cha bién x sau cau lénh : 2+ 2= 4 then x c= x + 1 néu truée cau lénh dé x = 07 (G day ky hiéu := 1A chi phép gan. Cau lenh x -= x + 1 co nghia la gan gid tri x + 1 cho bi&n x). Gidi : Vi 2+ 2 = 4 la dung nén cau Ienh gin x := x + 1 dude thyc hign. Vi thé x sé cd gid tri O + 1 = 1 sau Khi gap cau lenh nay. . a Chung ta cing cé thé tao cdc ménh dé phic hgp bang céch ding toan tit phi dinh va cde lién ty Kkhd4c nhau da duye dinh nghia 6 tren. Cac dau ngode sé duge ding dé chi dinh trat ty thuc hién cdc todn ti logic khae nhau trong mot ménh dé phiic hop. Dac biét, cdc todn tif logic nim & dau ngoac trong cing sé duge thuc hién truéc tién. Vi du, @ VQ A (nr) la boi cia p Vv g va —r Dé pidm bét 86 cic déu ngodc edn ding, ta qui uée toan ti phi dinh sé duge the hién trude t&t c& ede todn tit logic khéc. Diéu nay od nghia lA.=p v gq 1A hop cia —p va q, tae 1a (-p) Aq, chit khong phai JA phi dinh cda phép hop cia p va q, tte A =P Ag) CS mot 86 phép kéo theo lién quan co thé duge tao td p — q. Ménh dé q—>p duge goi A menh dé dito cia p -+ q va ménh 46 phin dio cia p -» q la ménh dé -g — —p —_ Vi du 7: Tim ese ménh d6 déo vA phan dao cia phép kéo theo "Néu hom nay 1a thi nam, thi hém nay toi od cuge tréc nghiém" Gidi : Menh dé dao 1a : "Néu hom nay ti c6 cude tric nghiém, thi hém nay la thi nam" Va ménh dé phan dado la : “Néu hom nay t0i khong c6é cude tréc nghiém thi hém nay khong phai la tht nam". EE OE TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 3 Bay gid ching t0i gidi thieu mét cach ntta dé td hop cde ménh dé. BINH NGHIA 6. Cho p va q la hai ménh dé. Ménh dé tuong duong p q la ménh dé chi ding khi p va q ed cing gid tri chan ly va sai trong mgi truéng hop con lai. 9 Gi tr ly di v6l mann ae wang duong pq Bang gid tri chan ly dé6i véi p «»q duoc cho trong Bang 6. Chi y ring ménh dé tuong duong p -q TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 7 g) -p A ~G h) =p Vv fp A qh 5. Cho p va q la hai ménh dé. p : Nhiét d6 duéi khéng. q : Tuyét ri. Ding p va q va cée lién tit logic vidt cae ménh dé sau : a) Nhiét do dudi khong va tuyét roi. h) Nhiét d6 duéi khong nhung khéng cd tuyét roi, c) Nhiét dé khong duéi khong va khéng cd tuyét roi. a) Cé tuyét roi hodc nhiét dé duéi khong (hod cA hai), e) Néu nhiét dé duéi khong thi cing co tuyét roi. f) Hoac nhiét d6 duéi khéng hodc co tuyét roi nhung sé khong es tuyét roi néu nhiét dé dudi khéng. g) Nhiet 6 duéi khong la didu kién cén va di dé od tuydét roi. 6. Cho p, q va r la nhimg ménh dé : p + Ban bj cam. q : Ban thi truot ky thi cuéi khoa. r: Ban duge lén lép. Hay dién dat nhiing ménh dé sau thanh nhitng cdu thong thuing. apr7g b) 7g er oqa -r dpvaqvr e) paar v @ > 77) fp agyv Hea vr. 7, Cho p va q l& hai. ménh dé p: Ban léi xe véi tée dé trén 65 dam/h. q : Ban hi phat vi vugt qué tée dO cho phép. Hay viét céc ménh dé sau bang cach ding p va q va cde lién tit logic. a) Ban khong léi xe vii tée dO trén 65 dam/h. h) Ban Idi xe véi téc dé trén 65 dam/h, nhung ban khéng bj phat vi vugt qué tée 46 cho phép. c) Ban sé hi phat vi vugt qua tée dé cho phép néu ban l4i xe vai tée dQ trén 65 dam/h. 4) Néu ban khong Idi xe vdi téc dé trén 5 dam thi baat 36 khong y bi phat vi vugt » 49 cho phép.' 2-THRRUD 8 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM e) Lai xe véi te dé trén 65 dam/h la di dé bj phat vi vwot qua téce d6 cho phép. © Ban bi phat vi vugt qua téc dO cho phép nhung ban khong M4i xe voi téc dé trén 65 dam/h. M6i ldn ban bi phat vi vugt qué tée d6 cho phép la ban da léi xe véi téc dé trén 65 dam/h. 8. Cho p, gq va r la céc ménh dé p : Ban nhan duge diém gidi trong ky thi cudi khod. q : Ban lam hét cdc bai tap trong quyén sich nay. r: Ban sé duge cOng nhan Ja gidi d 6p nay. Hay ding pq va r cing véi cdc lién tit logic dé vist cic ménh dé sau: 8 a) Ban dugc cong nhan la gidi & lop nay, nhung ban khong lam hét cac bai tap 6 quyén sdch nay. b) Ban nhaén dtc diém gidi 6 ky thi cuéi khod, ban lam hét cdc bai tap trong quy®n séch nay va ban duge céng nhfn lA gidi 4 lép nay. c) Dé duge cong nhan la gidi 6 lép nay ban cfn phai duge diém gidi 6 ky thi cuéi khod. d) Ban nhan dugec diém gidi 4 ky thi cuéi khod, nhung ban kh6ng lam hét cde bai tap ¢ quyén séch nay, tuy nhién ban vin dude céng nhan 1a gidi & lép nay. e)} Nhan duge diém gidi &@ ky thi cuéi khod va lam hét nhiing bai tap ¢ quyén séch nay lA di dé ban duge cong nh4n la gidi 6 lop nay. f) Ban sé dude céng nhan la gidi d lop nay, néu vA chi néu ban lam hét cae bai tap trong quyén sdéch nay hode nhan duse diém gidi & ky thi cudi khoa. 9. Dédi véi cdc cu sau day, hay cho hiét cdc cau dd sé cd y nghia nao néu lién ti hodc 6 day sic théi nghia bao ham (tic la tuy&n) so véi lién ti hoae cd sdc thai nghia loai try? Theo ban trong hai nghia do, nghia nao la nghia ham dinh? a) Dé theo hoc mon todn hgc roi rac, ban céin phai da hoe giai tich hoac mét khoa tin hoc. b) Khi ban mua m6t chiée xe méi cia hing Acme Motor han sé duge bét lai 2000 USD tién mat hode duge ng 2% gid tri chiée xe. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 9 c) Bila an t6i g6m hai mon 6 ct A hodc ba mén 3 cot B. d) Trugng sé ddng cia néu tuyét roi day hon 2m hoac gio lanh dudi 100. 10. Mot nha thém hiém bj mot nhdém ngudi an thit ngudi bat dc. Co hai logi ngudi dn thit ngudi : loai luén luén ndi th§t va loai luén luén néi déi. Ho 8 nuéng aéng nha tham hiém néu Ong khong xdc dinh duge mot ngudi nao do trong ho la luén luén noi doi hay noi that. Ong duoc phép héi ngwdi dé chi mét cau héi. a) Hay gidi thich tai sao cu hdi "Anh 1a ngwdi noi déi?" khong mang lai két qua? b) Tim cau héi mA nha tham hiém da dimg dé x4c dinh ngudi an thit ngudi do 1a luén ludn noi déi hay ni that. 11. Hay vist nhing cau sau duéi dang “néu p thi q" (Goi ¥ : Tham khao céc céch thuong ding dé dién dat phép kéo theo da duge ligt ké trong Tiet nay. a) Cé tuyét roi mdi khi es gid Dong Bac, b) Cée cay téo 88 nd hoa néu trot Am kéo dAi mot tudn. ©) Vide doi Pistons danh chiic vo dich ngu y ring ho d& danh bai déi Lakers. d) Can phéi di 8 dim nita mdi.téi duge dinh nui Long. e) Dé dugc phong gido su, néi ting thé gidi 1a du. f) Néu ban cho xe chay hon 400 dam, ban s8 cfin phai mua xing. g) Gidy bao hanh cta ben cdn hiéu le néu ban da mua chiée dau CD cia ban it hon 90 ngay truce day. 12, Vié& céc ménh dé sau du6éi dang ‘p néu va chi n€u g” trong ngon ngit thong thudng. a) Dé nhan duc digm gidt trong khod hoe nay cfin va di la phai hoc gid duge cée hai tap cia ton hoc rei rac. b) N6u ban doc héo méi ngay ban sé thao tin tie vA ngudc lai. c) Trdi mua néu 14 ngay cudi tudén va la ngay cudi tudn néu tri mua. . d) Ban co thé nhin thay ldo phi thuy néa ldo khong @ trong dé va lao phi thu khéng & trong dé néu ban nhin théy lao, 20 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 13. 14, 15. 16. 17. 18. 19. Phat biéu ménh dé dao va phan ddo cua clic ménh dé kéo theo sau : a) Néu hém nay tuyé roi, ngay mai tdi sé di trugt tuyét b) Toi toi lép méi khi sép ed ky thi. c) Mot 36 nguyén duong 1A sé nguyén té néu nd khong es mot ude s6 ndo khéc 1 va chinh no. Phat bidu ménh dé dao vA phan dao cia cde ménh dé kéo theo sau : a) Néu dém nay cd tuyét roi, tdi sé @ nha, b) Toi déu di ra bai tam bét of ngay nado trdi nang. c) Khi toi & lai muon, can phai dé toi nga dén trua. Lap bang gid tri chan ly déi voi cdc ménh 46 phic hgp sau : a) p A —p b) p Vv =p opv-qgd—>a dep vgd—parg e} (Pp > q) & (-q > =p) ) pq) > @ +p). Lap bang gid tri chan ly cho caéc ménh dé phte hgp sau : abp@q b) p @ =p op @ 7q d =p @ -q oo eave o-@ hp eq A P ® -q) L&p bang gié tri chan ly cho c&c ménh dé phic hep sau alp +74 h) =p > q e) (p> @q v (=p 2g ad) (p >q@ a (7p > qd e) p+ q) Vv Hpog prpe-gepeg Lap bang gid tri chan ly cho cdc ménh dé phtic hgp sau : al (pV g@ vor bPVvVqQ@Mar ec) Pp Ag ver dpaqMar e) (Pp Vv gq) Anr fh (pA q) vor Lap bang gid tri chan ly cho céc ménh dé phic hop sau : a) p > (-q V 7) bh ap > @ or ce) (pq) v inp > Pr) dp >qQ@ Aa ip en ed pegvirig rn f) (ap + 7q) > q > r) TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC | 20, Xéc dinh gid chuong trinh tri cha x sau méi khi gap cdu lénh duéi day trong mot may tinh, néu truée khi t6i cau lénh dé x = 1. a} if 1 + 2 = 3 then x := x + 1. b) if (1 + 1 = 3) OR (2+ 2 = 3) then ax c= x 4+ 1. ©) if 2+ 3 = 5) AND (3+ 4 = 7) then x; d) if (1 + 1 = 2) XOR (1 + 2 = 3) then x ; e)ifx <2 then xs: =x + 1. 21. Tim céc OR bit, AND bit va XOR bit cia cac cap xAu bit sau : a) 10 11110 ; 01 00001 b) 111 10000 ; 101 01010 oe) 00011 10001 ; 10010 01000 d) 11114 11111 ; G9000 09000 22. Xac dinh cac biéu thitc sau : a) 11000 A (01011 v 11011) b) (01111 a 10101) v 01000 ©) (01010 ® 11011) @ 01000 d) (11011 v 01010) A (0001 v 11011) Logic ma duoc sit dung trong tri tué nhan tao. Trong logic ma, gid tri chén ly eta mt ménh d® la mét sé ndm gifta 0 va 1. Mot ménh d® véi Bid tri chan ly O la sai, va gid tri chén ly 1 la ding. Con git tri chon 4 nam giita 0 va 1 chi ra miic dé thay déi cia chan ly, Vi du, gid tri chan ly 0,8 c6 thé duge gan cho ménh d® "Fred hank phic" vi phiin tin thei gian Fred s6ng hanh phic, gid tri chén ly 0,4 06 thé duge gén cho menk d@ "John hanh phiic' vi John hank phic gan mét nita thoi gian, 23, Gia tri chan ly cia phi dinh mot ménh dé trong logic md 1a higu cia 1 va gif tri chan ly cha ménh dé dé. Hay xéc dinh gia tri chan ly eda ménh dé "Fred khéng hanh phic" va “John khong hanh phic’. 24. Gid tri chan ly cla hop hai menh dé trong logic ma la gid tri chan ly nhé nhat cia hai ménh dé do. Hay xdc dinh gid tri chan ly cla eéc ménh dé sau "Fred va John déu hanh phic" va "CA Fred va John déu khéng hanh phic’. 22 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 25. Gid tri chan ly eta tuyén hai ménh dé trong logic mo Ia gid trj chan ly lon nhat cia hai ménh dé dd. Xée dinh gia tri chan ly cla cdc ménh dé sau : "Fred hanh phic hoac John kanh phic’ vA "Fred khong hanh phic hoje John khéng hanh phuc’, 26. Khang dinh “Menh dé nay sai" cd 1A mot ménh dé khong? Mot tap hop cdc bidu thite ménh d? duge goi la phi mau thudn (hay nhdt quan) néu cd mot st gén céc gid tri chin ly cho cdc bie trong nhitng biéu thite dé lam cho méi bidu thite dé du ding. Khi cho nhitng dée diém cia mét hé théng thi didu quan trong la nhitng dde diém dé phdi phi mau thudn, 27. Cae dac diém sau cd phi mau thudn khong? “He théng & trang thai nhiéu ngvdi ding néu va chi néu no hoat dng hinh thudng. Néu mot he thong hoat dong hinh thutng thi hat nhén cia n6 cling hoat dong. Hat nhan khong hoat d¢ng hoac ne théng @ mode ngét. Néu hé thong khéng 4 trang théi nhiéu ngudi dung thi no la 6 mode ng&t. He thong khong 6 mode ngii”. 28. Cac d&ic diém sau co phi mau thudn khong? "Néu hé théng tép khong hi khéa thi cée thong béo méi sé phAi xép hang (chd dgi). Néu he théng tép khéng hi khoa thi hé thong dé sé hoat dong hinh thutag va nguge lai. Néu cae thong hao mdi khong phai xép hang (chi. dai) thi ching sé dude giti ti bé dém thing bao. Néu hé thong tép khong hi khda, thi céc théng béo méi sé duge giti t6i bo dem théng bdo. Céc théng bdo méi 38 khéng duce gift tai bé dém thong bao. Mo DAU Mat bude quan trong duge ding trong lp ludn todn hoe 1a thay mét ménh dé nay bang mOt ménh dé khéc oS cing gid tri chan ly. Vi thé, céc phwong phép tac ra céc ménh dé 06 cing gis tri chan ly véi mot TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 23 ménh dé phite hgp dA cho duge ding rat réng rai trong vide xay dyng cde lp luén toan hoe. Ching ta sé bat du bang vite phan loai céc ménh dé phite hgp theo cée gid tri chan ly kha df cia chung. DINH NGHIA 1. Mot ménh dé phic hop ma ludn lun ding bat ké cae gid tri chan ly cia cée ménh 46 thanh pbén cua nd duge goi la Aang ding (tautology). Mot ménh 46 ma luén luén sai duge goi IA mau thudn. Cuéi cing, mot ménh dé khong phai 1A hing dung, cing khéng phai 1A mau thudn dude goi Ia 4ép lién (contingency). Hang ding va mau thudn thudng 1A quan trong trong cc suy ludm todn hoc. Cae vi dy duéi d4y minh hoa cho cdc loai ménh dé trén. Vi du 1. Chang ta co thé x@y dyng cdc vi dy vé cic ménh dé hang dang va mau thudn bang cach chi dimg mét menh dé. Hay xét bang gid tri chan ly cla p V-~ p va p An p cho trong Bang 1. Vip v7 p A luen luén dting véy nd IA hang dang. Vi p A- p JA lvén lun sai, nén no la mau thudn. BANG 1. Vf au vé ménn a6 hang ding vA ménh dé mau thudn TUONG DUONG LOGIC > Cae ménh dé phic hgp luin luén 06 cing gid ‘tri chan ly duge goi la tuong duong logic. Ta co thé dinh nghia khéi ni6ém ndy nhu sau. BINH NGHIA 1. Céc ménh dé p vA q duge goi la along duong logic néu pq la hang ding Ky hieu p eq dé chi p va q 1A tuong duong logic. Mét cach dé x4c dinh hai ménh dé cd tuong duong hay khong lA ding bang gid tri chan ly. Dac bit, cdc ménh dé p va q lA tuong duong néu 24 Chong 1. CAC KIEN THUT CO SO : LoGiC, TAP HOP VA HAM va chi néu cée cot cho gid tri chén ly cla ching phi hop véi nhau. Vi du sau day minh hoa phugng phdp nay. BANG 2. Bang chan ly 448i véi “(pV q) va “pa-q Vi du 2. Ching minh ring -(p vq) va =p A~q 1A tuong duong logic. Su tugng duong nay la mot trong sé cdc luat De Morgan déi véi cdc ménh dé, cdc luat nay duge goi theo tén nha todn hoc Anh Augustus De Morgan, gitia thé ky 19. Gidi : Bang gié tri chan ly déi vdi cdc ménh dé nay duge cho trong Bang 2. Vi bang gid tri chan ly cia cdc ménh dé -(p vq) va -=p Aq phi hgp vdi nhau déi voi moi té hgp kha di cde gid tri chan ly ola p va q, suy ra hai ménh dé nay 1a tuong dugng logic. BANG 3. Bang gid tr] chén ty cdi vél - pV qvi p>g Vi du 3. Ching minh ring p > q va -p vq [a tuang duong logic. Gidi » Chimg ta lap bang chin ly cho céc ménh dé nay trong Bang 3. Vi cdc gid tri chan ly cia -pvq va p — q phi hop nhau, nén cdc ménh dé nay la tuong dutong logic. a Vi duo 4. Cheng minh rang céc ménh dé pV(qAr) va (@ Vg) \@ Vr) la tuong duong logic. Day la luat phan bé cia phép tuyén d6i véi phép hop ON TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 25 Gigi : Bang gid tri chin ly cia céc ménh dé dé cho trong Bang 4. Vi gid tri chan ly cia cac ménh dé pv (@Ar) vA (Vg) A(P Vr) IA phi hgp nhau nén chéng 1a tuong duong logic. BANG 4, MQt céch ching minh py (aA0) va (pV@) A (pV Fla tuang-auong Jogic PY GAN Chi ¥ : Bang chan ly cia m6t ménh dé phitc hop gém ba ménh dé thanh phén khéc nhau ddi hdi phai cé 8 hang, mdi hang cho mét té hgp kha di céc gid tri chan ly cia ba ménh dé dé. Noi chung, mét ménh dé phite hop gém n ménh dé thanh phn khdéc nhau ddi hadi phai co 2" hang. Bang 5 cho mét sé tuong duong logic quan trong. Trong cac tuong duong dé, T la ky higu ménh dé bat ky lA ding va F- ky higu ménh dé sai, Yeu cfu doe gid kiém tra lai cdc tuong duong dé trong nhiing bai tap & cui Tit nay. Luat két hop d6i véi phép tuyén ching té ring biéu thiic pvgvr la hoan toan xéc dinh, theo nghia 1A két qué sé khong thay d8i b&t ké truéc hét ta Idy tuyén gia p vA q réi sau dé My tuyén cia p v q va r hay truée hét ta ly tuyén cla q va r réi sau do méi Isy tuyén p va g Vv r. Tuong tu, biéu thiic p A q A r cing hodn toan xac dinh. M3 rong suy luén trén, ta suy ra rang pvp) V ... V py va pyAp2A ... Ap, IA hoan toan xéc dinh néu p,, p, .. p, la cae ménh dé, Hon nita, cha ¥ ring luat De Morgan cing dugc md rong thanh : 7 V By Vow Vo Dp) © (py A App A. A APA) va 7M, A py A. A py) = (py Vo 7p. Vw. Vv apy) 26 Chong 1. CAC KEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM (Cac phuong phap chting minh nhitng ddng thie nay sé duge trinh bay trong Chuong 8). C&e tuong dugng logic cho trong Bang 5, cing nhu cae tuong duong khéc da dugc thiét lap (nhtt duge cho trong Bang 6) lai cd thé duge ding dé lap céc tugng duong logic bé sung. Bdi vi mdt ménh dé trong m6t ménh dé phic hep cd thé duoc thay thé bang mét ménh dé khdc tuong duong v6i né ma khong lam thay déi gid tri chan ly cla ménh dé phic hop dang xét, Ky thuét nay sé duge minh hoa trong Vi dy 5 va 6 4 dé chang ta cing ding tinh chat ndi ring néu p va q la twung dwong logic va g va r la tuong duong logic thl p va r cing la tuong duong logic (xem Bai tap 40). BANG 5. Cée tueng dueng Tuora SvONG TEN GO pATep Luat déng nhét pv Rep pvyTteT Luat nudt PAR OF py pep’ Luat ly déng Papep a(-9) =p "Luat pha din kép pvqeg Vp Ludt giao hodn PAGeG Ap OVGaver mp Viva Luat két hop PAGQAreEp AAT) PY GAN me VG Ap Lugt phiin phd PRGVASE AMVEAN “(pA Qleenmp V mg ‘Lust De Morgan OPV gene Ag TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 27 BANG 6. M8t ef tuong duwong tién [ch pv “pet pAp me prge py a Vi du 5. Ching minh rang -(» v(-p A g)) vA -p Ang Ja tuong duong logic. Gidi ; Ching ta od thé ding bang cban ly dé ching minh sy tuong duong cia cic ménh dé trén. Tuy nhién, thay vi thé, ta sé phat trién mét chudi cdc tudng duong logic, méi lan ding mét tuong duong cho trong Bang 5, bat ddu véi (Pp v (-¢ A g)) vA két thic voi ap A Wg. Ta cd cdc tuong duong sau : T@V(isapAg) <> =p Ar(—=p Aq) theo Luat De Morgan tht hai = =p A[-(-p) V-g] theo Luat De Morgan thi nhat o> =p Alp v -ql theo Ludt phi dinh kép. = (7p Ap) V (=p Aq) theo Luat phan phéi. = Fv (=p A 79) Vi-p A peF = (=p A7q) VF theo Luat giao hoan déi v6i phép tuyén -n7pajg theo Luat déng nhét déi voi F Vay ~PV(-pag)) va 7p Ang Ja tuong duong logic. a Vi du 6. Ching minh ring (p a g) > (p VQ) 1A hang ding. Gidi ; Dé ching minh mot ménh dé Ja hang dng, ta s& ding cac tuong dudng logic d& ching té ring nd tuong duong logic véi T (Chu ¥ : Diéu nay cing cd thé lam duge bing cach lap bang chan 1y). (PAg) > Vg) = -P Ad V@Va) theo Vi du 3 9 (=p V7.9) V@ V4) "theo Luat De Morgan thé nhat > (-P Vp) V (“GV 9) theo Luét ket hgp va giao bodn d6i véi phép tuyén eTtveTr theo Vi du 1 va Luft giao hodn d0i voi phép tuyén =T theo Luat nudt. 28 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM BAI TAP 1. Ding bang chan ly dé chitng minh cdc tuong duong sau : a) p A Tp b) p v Feep opr F@wF DpvtoT e) pv pep fh pA psp 2. Chitng minh rang -(-p) va p la tuong duong logic. 3. Dung bang chan ly dé chitng minh luat giao hodn - abpVqsqvp bp A qaqgap 4. Ding bang chan ly dé ching minh lust két hop : a@evgdvrawpv(a@vnr bh) (pA g@Ar ae pa @anr 5. Dang bang chan ly dé ching minh luat phan phéi : PA@GVIa=eAGQY @ADN 6. Ding bang chan ly dé ching minh tuong duong : “PAD ap Vv 7g 7. Ding bang chan ly ching minh céac ménh dé kéo theo sau Ja hang dung : a) PA gop b)p > pv @ ~p > — > 4) ad @ Ag>@—a) e) p> g > p f) -@ > g} > -¢ 8. Bang cach ding bang chdn ly ching minh rang cac ménh dé kéo theo sau la hang ding : TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 23 a) [Pp A Vv qi > 4 bb {ep + @) A ger) > p =r do pApr ple DipvgdatpronaGgani-r 9. Lam lai Bai tap 7 nhung khéng ding c&ée bang chan ly. 10. Lam lai Bai tap 8 nhung khéng ding cdc bang chan ly. 11. Ching minh cac tuong dudng duge goi la luat hap thu sau : a) Ip Vv (p A gi =p b) P A GV Qi) =p. 12. Xéc dinh xem (

q)) > gq co phai la hang ding khong? 13. Cuing hai nhu trén voi ménh dé (-qg A (Pp > @)) > —p 14, Chitng minh ring p + q va (p A q) Vv (—p A -q) la tuong duong. 15. Ching minh rang (& > 9g) ~ r va p > (q > r) la khong tuong duong. 16. Ching minh rang p > q va -q — —p IA tuong duong. 17. Ching minh rang -~p q va p + -q [A tuong duong. 18. Ching minh ring -( © q) va p q bing céch chi ding todn tit |. 36. Chung minh rang {|} cang la mot tap day dd cdc ton tit logic. 37. Ching minh rang p {| ¢ va q | p la tuong duong.” 38. Ching minh rang p | {¢ | 7) va (Pp | q) | 7 lA khong tuong duong, suy ra phép ton | khong co tinh chat két hop. 39". Cé bao nhiéu bang gid tri chan ly khéc nhau cia cdc ménh dé phic hgp chia hai ménh dé p va q ? 40. Ching minh ring néu p, q va r lA nhiing ménh dé phic hgp sao cho p tuong duong logic v6i g va g tuong duong logic voi r, thi p va r cing tuong dung logic. 41. Cau sau duge trich tit ban ghi dac diém ky thuat cia mot hé dién thoai : "Néu co sd di ligu danh ba dugc md, thi monitor duge dat 6 trang thai dang, néu hé khong 6 trang thai ban déu cia no”. Cau nay doc that khé higu vi no lién quan tdi hai phép kéo theo, Tim mét ménh dé tuong dwong dé hiéu hon lién quan chi vii cdc phép tuyén va phu dinh, chit khong chia phép kéo theo. 32 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM MO ®AU Cac céu co lién quan dén cae bién nhu : ‘o> Bs ty sy + Bt vA ‘e+ y = 2" rat thugng gap trong cdc khang dinh todn hoe va trong cdc chuong trinh may tinh. Cac cau nay khéng dang cing khong sai ching nao cfc bién con chua duge cho nhiing gia tri xde dinh. Trong tiét nay chung ta sé xem xét cac cach tao ra nhitng ménh dé tit nhitng cfu nhu vay Cau ‘x lén hon 8" ed hai bé phan. Bé phan thi nhat, tie la bién x, la cha ngw cia cAu. Bo phan thit hai “Ién hon 3" - la vj mgt, nd cho biét mot tinh chdt ma cha ngit cd thé cd, Ching ta co thé ky hiéu cau "x Idn hon 3" la Pfx), voi P ky hiéu vi ng “lén hon 3" va x 1a bién. Nguoi ta cing noi céu Prx) Ja gid tri cia ham ménh dé P tai x. Mot khi bién x duge gan cho mét gid tri, thi cfu P(x) sé cd gid tri chan ly. Ta hay xét cdc vi du sau. Vi du 1. Cho Pa) la ky hieu cia cau "x > 3°. Xée dinh gia tri chan ly cha Pi4) va P(2). Gidi : Ménh dé P(4) nhan duge khi thay x = 4 vao cAu "x >3". Do dd P(4) - tite JA cu "4 > 3" ~ la dimg. Tuy nhién P(2) - tite la chu “2 > 3 - lai A sai, a Ching ta cing thutng gap nhitng cau ed nhidu bién hon. Vi du, xét cau “c = y + 3" Ching ta sé ky hiéu cau nay 1a Qt, y), trong dé x, y la cc bién va @ 1a vi ngit. Khi céc bién x va y dude gan cho mét gid tri xdc dinh, cau Q(2,y) sé cd gid tri chan ly. Vi du 2. Cho 9%) lA ky higu cia cau "x = y + 8". Xéc dinh gid tri chan ly ctia céc ménh dé Q(1,2) va Q(,0). TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 33 Gidi : Dé nban ditge Qi1,2) ta dat x = 1 va y = 2 vao cdu Qixy). Do dé, @(1.2) la ménh dé "lL = 2+ 8", nd Ia sai. Cau Q(3,0) la ménh aé "8 = 0 + 3, nd la ding. a Tuong ty, ta ed thé ky higu cau "x + y = z' la Rixy,z). Khi ta gén cho x, y, 2 cée gid tri xde dinh, cAu dé 96 cd gid tri chan ly. Vi du 3. Xe dinh gia tri chan ly cba cde ménh dé R(1,2,3) va R(0,0,D. Gidi : Ménh dé R(1,2,8) nhan duoc bang cach dat x = 1, y = 2 va 2 = 3 vao cdu Rixy,z), Ta thay ring R(1,2,3) chinh IA ménh dé ‘1 + 2 = 8", nd la ding. Trong khi dé, R(0,0,1) fa ménh dé "0 + 0 = I’, IA sai. a Noi chung, cau cod nhiéu bién x1, 22 .., x, cd thé duge ky hiéu bai : Plt, Xp, oy Xp) Cau ed dang Plx;, x, .., %,) dude goi lA gid tri cla ham ménh dé P tai (ct), x2, .., Xp) va P cling duge goi 1A vi ngi. Cac ham ménh dé rét thutng gap trong may tinh, nhu vi du dudi day. Vi du 4. Xe cau : ifx > 0 then x = e+ 1 Khi gap cau nay trong chuong trinh, gid tri cia bien x 6 diém do trong quad trinh thyc hién chuong trinh sé duge dat vao P(x), te LA dat vao cau "x > 0" Neu Pix) 1a dung déi voi gid tri nay cia x, thi lénh gin x s= x + 1 sé duoc thuc hién va gid tri cia x sé tang lén 1. Néu P(x) Ja sai déi véi gid tri dé cha x, thi lénh gan sé khéng duge thuc hién va gid tri x khong thay déi LUONG TU Khi tat cA cc bién trong mot ham ménh dé déu duge gan cho gia tri xac_dinh, thi ‘ménh dé tao thanh sé cd gia trj chan ly. Tuy nhién, cdn cd mét cfch quan trong khdc dé bién cde ham ménh dé thanh céc_ménh dé, ma ngwdi ta goi 1A sy Iweng hoa. Ta sé xét & day hai loai lugng hda (con goi 1A cde lvgng ti - ND), dé 1a lvgng ti phd dung (cing quen goi 1A Wong tit "voi moi" - ND) va lugng tit t6n tai. a-THRRUD 34 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Co nhiéu phat biéu todn hoc khang dinh ring mot tinh chat nio dé ding voi moi gié tri cla bién trong mét mién dc biét nao dé. Mién nay duge goi la khong gian hay va try bién juan (dudi day ta sé goi tat 1A khong gian - ND), Mét cau nhu vay sé duge dién dat bang lugng tit "véi moi", Lugng tu "véi moi” cia mot ménh dé tao nén mot ménh dé, ménh d6 nay ia ding néu va chi néu Pix) 1A dimg voi moi gid tri cia x trong khong gian. Khong gian sé chi r6 cc gid tri khé di Cua bign x. DINH NGHIA 3. Luong tir "vdi moi" cia PG) 1A ménh dé "PQx) ding voi moi gid tri cla x trong khong gian” Luong ti "véi moi" cia P(x) duge ky hiéu la : Vx P(x) Ménh dé Vx P(x) citing duge dién dat nhu : “DOI vi moi x Px)" Vi du 5. Dién dat cau "Tat cA sinh vién 6 lép nay déu da hoc gidi tich" nhu mét lugng tit "véi_ moi’, Giai ; Cho Pix) 1A ky hiéu cia cau : "x d& hoc gidi tich” Khi dé céu "Tat cA sinh vién 4 lép nay déu da hoc gidi tich’ co thé duge vist nhu Vx P(x), 6 day khong gian gém tét ca cdc sinh vién trong lép do. Cau trén cing cé thé dude dién dat nhu Vx (St) ——» P(@)) @ day S(x) ia cau : ‘% 6 lép nay’. P(x) van nhu truéc va khong gian bay git la tap hgp tat cA sinh vién. Vi du 5 cho thay thutng cd nhiéu edch dé thé hién mot luong ti. Vi du 6. Cho Pfx) la ham ménh dé ‘x + 1 > 2”. Xéc dinh gid tri chan ly ca luong tit Vx PG), & day khong gian 1 tap hop ede 96 thyc. Gidi + Vi P(x) ding v6i moi 36 thuc x, nen lugng tit Wx Prax) 1A dung. a TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 36 Vi du 7. Cho Q@) la cau "x < 2" Xée dinh gid tri chan ly cata luong ti Vr Pix) vai khong gian la tap hop céc 86 thuc. Gidi ; Q&) la khong ding véi moi sd thuc x, vi, vi du, Q(3) Ia sai. Do do, Wx Q(x) la sai. a Khi tat cd cae phén ti cia khong gian cd thé due list ké ra, ching han nhu x, x) .. x, thi lugng t& "voi moi’ giéng het nhu phép hdi P(r) A Plt) A. A Pley) vi phép hOi nay 1A ding néu va chi néu Pie;), Pée,), .. Plc) déu 1A dung. Vi du 8. Xée dinh gia tri cua Ve Pix), vai P(x) la cau "x? < 10" va khéng gian bao gém céc sé nguyén dugng khong vugt qua 4. Gidi : Cau Vx PG) giéng nhu la phép hoi P(1) A P(2) A P(3) A P(A) vi khong gian 4 day gim cdc sé nguyén 1,23 va 4. Vi P(4) - tte la ménh dé "4? < 10° - la sai, suy ra Wx Pfx) la sai. a Cé nhiéu phat biéu toan hoc khang dinh rang cd t6n tai mot phan ti 6 mOt tinh chét nao do. Nhiing cau nhu vay duge dién dat bing cach ding lugng tt tén tai. Bang luong tit t6n tai, ching ta lap duge mét ménh dé, ménh dé nay lA dang néu va chi néu P(x) 1a dung {t nhat 6 mOt gid tri cia x trong khong gian. DINH NGHIA 3. Luong ti ton tai cia P(x) lA menh dé "Tén tai mét phan ti x trong khong gian sao cho P(x) la ding *. Lugng tit tén tai cba Pix) duge ky hiéu la : Sx Pix) Lugng tit tén tai Sx Pre) cling dude dién dat nhu sau : “Tén tai mOt x sao cho Pfx)" "Tén tai it nhat mot x sao cho P(x)” hay "Déi véi mot x nao dé PO), Vi du 9. Cho Pix la cau x > 3". Tm gid tri chan ly cha Bx Pix) voi khong gian IA tap hop céc s6 thye. 36 Chuong 1. CAC KIEN THUT CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Gidi : Vi "x > 3° 4 dung, chang han vdi x = 4, nén lugng ti tén tai eta P(x), Ar Pixj, la dung. a Vi du 10. Cho Qex) la céu "x = x + 1”. Tim gia tri chan ly cla lugng ti 3x P(x), véi khong gian la tap hyp cdc s6 thuc. Gidi ; Vi Qe) la sai d6i véi moi s6 thyc x, nén lugng ti tén tai ca Qa), Ax Qh), 1A sai. Cfe lueng ti MENH DE KHI NAG DUNG ? KHINAO SAI? Ve Pid Pu) ding véi moi x Cé mét gid ti cla x dé Pir) sai Cé mét gid tr} cla x dé Pix) ding | Pix) sai vdi moi x Khi tat cA cae phdn ty cia khong gian co thé duge list ké ra, chang han x1, 2, 4» thi lugng tir ton tai Se Pre) gidng hét nhu phép tuyén : Por) Vi Plt)) v .. Vv Ptx,) vi phsp tuyén nay la ching néu va chi néu co it nhat mot trong céc P(x), Plx2), .. PO) la dang. Wieodu 11. Xée dinh gia tri chan ly cla He Plc), v6i P(x) la cau "x? > 10" va khong gian gém caéc sé nguyén duong khong l6n hon 4. Gidi ; Vi khéng gian 18 {1, 2, 8, 4}, ménh 46 By Plex) giéng hét nhu phép tuyén : PL) v P(2) Vv PB) Vv PCA) Vi P(4) = tie Ia cau "4 > 10" ~ la dung nén suy ra Ae P(x) la dung. a Bang 1 cho tdém tdt ¥ nghia cia cac lugng ti tén tai va phd dung (ttc "yéi_moi"}. Khi xdc dinh gia tri chan ly cia mot luong ti, déi khi sé rét hitu ich néu ching ta suy nghi lwdt qua tét cA mét ving va tim kiém. Gid sit ring ta cd n phén tit trong khong gian cua bién x. Dé xde dinh Vx Pf) od ding khéng ta co thé luct mét ving qua tat cA n gid tri do cia bign x dé xem P(x) cd luén luén dung kh6ng. Néu ching ta gap mot gid tri cia x sao cho P(x) 1a sai, thi ching ta da ching minh duge rang TOAN HOC RO RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 37 Vx P(x) la sai. Nguoe lai, Vx P(x) la ding. Dé xem Sr P(r) co dung khéng, ching ta cd thé luét mét vong qua tét cd a gid tri cla x va tim kiém m6t gid tri cla x sao cho Pix} ding. Néu tim duge mét gid tri nhu vay, thi Ar P(r) la dung. Néu khong tim dude mot gid tri nao nhu vay etia x thi ching ta da xe dinh duge ring Sx P(x) iA sai. (Cha y rang qua trinh thm kiém nay sé khéng 4p dung duge néu khéng gian cd vo sO cac gid tri. Tuy nhién, day vin cdn 1A mot cach suy nghi hitu {ch vé gid tri chan ly cia cfc Iwong tiv. DICH CAC CAU THONG THUONG THANH CAC BiEU THUC LOGIC Trong Tiét 1.1 chang ta da mé tA qua trinh dich cdc cau thong thutng thanh ecéc biéu thie logic chia nhiéu ménh dé va cdc lién ti logie. Dén day, sau khi di thao ludn vé céc luong tu, chung ta cd thé biéu dién dude mot tap hop rong Ién hon cdc céu thong thuong thanh cdc biéu thie logic. Lam nhu vay cét la dé loai di nhimg diéu ma mé, chua ro rang va lam cho ta ed thé dung cdc cau dé dé suy luan duge. (Tiét 3.1 sé trinh hay céc qui tac suy luaén déi vi cdc biéu thie iogic) Cae vi du sau day cho thay cdc toan tu logic va cae lugng tit duge ding dé dién dat cac caéu théng thuéng, tung tu nhu loai cau thuong gap trong cac phat bi€u todn hoc, trong viéc lap trinh logic va tri tué nhan tao, nh thé nao. Vi du 12. Biéu dién cau "Moi ngudi déu cé chinh xdc mot ngudi ban tot nh&t" thanh mét biéu thitc logic. Gidi: Gia sit Boxy) la cu ‘y la ban tét nbat cia a". Dé dich cdu trong vi du, edn chi y cau B(,y) muén noi rang d6i véi méi mét cd nhan x cd mét ca nhan khée la y sao cho y la ban tét nhat cia x, vA néu z la mét ca nh4n khde y thi z khong phai la ban t6t nhét ola x, Do dd, cau trong vi du co thé dich thanh : Ve By Ve [Bixy) A (le # y) > ~Blu2)/] a Vi du 13. Biéu dién cau ; "Néu mot nguti nao dé la phu ni& va da sinh dé, thi ngudi dé sé iA me cia mét ngudi nao dé" thanh mot biéu thite logic. 38 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Gidi ; Gia si FG) la cau "x la phu ni’ ; P(x) A cau “x da sinh dé" va M(x,y) 1a cau "x IA me eta y’. Vi cfu trong vi du dp dung cho t&t ca moi ngwoi, nén ta eo thé viét né thanh biéu thie sau : Vx (Ex) A P(x) + ay Mix,y) cAc vi DU CUA LEWIS CARROLL (Tiy chon) Lewis Carrol! (bit danh eta C.L. Dodgson) IA tée gid cha cuén truyén Alice trong dét nudc ky Io néi tiéng thé gidi, nhung ong cing IA téc gid cia mét 66 cong trinh vé logic ky hiéu. Cac cuén séch cla Ong chita nhiéu vi du vé su suy Iugn bang cach ding cde lugng tit. Hai wi du ngay dudi day Hy ti cudn sch Logic ky hiéu cha éng ; mét vi du khac IMy ti cuén sich dd duge cho trong phan bai tap 4 cuéi tiét nay. Cac vi du nay minh hoa cdc lugng tir da duge st dung dé dién dat cac loai cau khaéc nhau nhu thé nao. Vi du 14. Xét cae cAu sau. Hai céu ddu duge goi la titn d@ vA céu tha ba duge goi IA Aé iudn. Toan bd tép hgp ba cau nay duge goi la mot suy li "Pat cd su ti déu hung di” "Mét sé su ti khéng uéng cd phé* "M6t 86 sinh vat hung di khéng uéng cA phe’. (Trong Tiét 3.1 chung ta sé ban t6i van dé xdc dinh két luan co la he qua ding cia cdc tién dé hay khong. Trong thi du nay, thi cd). Goi PG), Q(x) va R(x) la cac cau "x 1a su ti’, "x hung dit” va "x uéng ca phe’, tuong tng. Gia st ring khéng gian lA tap hop toin bé cdc sinh vat, hay dién dat c&éc cau trong suy ly trén bing eich ding P(x), QG@), Rix) va eac lugng tir. Gidi ; Ta cd thé biéu diém cdc cau dod nhu sau : Wx. (P&) > @&)) Ar (Pix) Aw RGx)) Be Qe) Am R&)) Chai y ring cAu thé hai khong thé viét la Ac (P(x) > ~R(x)), bei vd P(e) + -R(x) 1a ding bét od khi no x khéng phdi la su ti, do dé ar TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 39 (Pl) > AR(x) la dung chimg nao con co it nhat mot sinh vat khong phai la su tit, tham chi mac du tdt cd cdc su th déu udng ca phé. Tuong tu, eAu thi ba khéng thé dugc viet la : ax QQ) > -R(x)) Vi du 15. Xét cac cau sau, trong dé ba cfu déu la tién dé va cdu thi tu la két luan dung. “Tat cA chim ruéi déu ed mau sac so” “Khéng c6 con chim lén nao séng bang mat ong" "Cac chim khéng séng bang mat ong déu co mau xdm" “Chim ruéi 1a nho". "x la lén", "« Goi Pix), Q@), Riz) va Six) la cde cfu "x 1A chim ruéi” séng bang mat ong’, va "x ed mau sae sd”, tuong ting. GiA si rang khéng gian la tét cA cdc loai chim, hay dién dat cdc cfu trong suy li trén bing cach ding P(x), QG), RU), Six) vA ede Ivong ti. Gidi : Ta co thé biéu dién cae cau trong suy If trén nhu sau : Wx (Pix) — S(x)) sae (QQ) a RO) Wx (“R(x) + — Six)) Wx (Px) > > Q)} = (Chu y & day chiing ta da cho rang "nhé" tic 1a "khong Ion", va "mau xam” tic lA "khong co mau sac sd". Dé chung tO cau thd tu la mot két luan ding cia ba cau déu tién, ching ta cn phai ding céc qui t4c suy luan sé duoc trinh bay 6 Tit 3.1). CAC BIEN BI RANG BUOQC Khi mét lugng ti dugc dimg ddi vdi bién x hoac Khi ching ta gan mét gia tri cho hién dé, ching ta ndi ring sv tham nhép nay cia bién 1a bj ring buée. Sy tham nh4p cia mét hién khéng bj rang buée hodc khéng duge dat bang mét gid tri dc biét nao dé duge goi IA ty do. Tat c& cae bién tham nhap trong cae ham ménh dé déu phai bi rang huge dé bién né thanh mot ménh dé. Diéu nay duge lam bang cach ding cdc lugng tii phé dung va tén tai két hop véi viéc gén gid tri. 40 Chuong 1, CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Nhiéu phat biéu todn hoc chia nhiéu cdc Ivgng tY cha céc ham ménh dé va céc ham ménh dé nay lai chwa nhiéu bién. Diéu cén phai lu ¥ la trat ty eda cac lugng th nay la rat quan trong néu tat cA cae long tw khéng cing la lugng tit phd dung hoae cing lA lvong t& tén tai. Diéu nay sé duge minh hoa trong cae Vi dy 16, 17 va 18. Trong cée vi du do, khong gian cia mdi bién déu la tap hop cdc 86 thue. Vi du 16. Cho Pixy) la cau "x + y = y + x", Kéc dinh gia tri chan ly eta cdc lugng th Ve Wy Plxy). Gidi : Lugng tw vey Poy) la ky hieu cia ménh dé : "Véi moi sé thie x va véi moi sé thyec ¥, c+ y sy + x 1a ding’. Vi Pr.y) ding voi moi sé thye x va y, nén ménh dé vxvy Pi,y) lA ding a Vi du17. Cho Qy) la cau "x + y = 0°. Xac dinh gia tri chan ly caa cdc lugng tt Fy Vx QG,y) va Vady Qi). Gidi : Litong ti Bye Q(xy) la ky hiéu cia ménh dé : "Tén tai mét sé thc y sao cho voi moi sé thye x, Q&y) 1a dang’. Bat ké sé y duge chon Ja bao nhiéu, chi cd mOt gid tri cia x thod man x + y = 0. Vi khong co mét s6 thye y sao cho x + y = O dung véi moi sé thie x, nén ménh dé Sy¥x Q(zy) 1a sai. Luong tir vray Q&,y) la ky hiéu cia céu "Voi moi sd thyc 1, tén tai m6t sé thyc y sao cho Q(xy) IA dung’. V6i 36 thuc x da cho, luén cé mét 6 thyc y sao cho x + y = 0, cu thé la y = -x. Ti dé suy ra ménh dé Vx3y QG,y) la dong. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC a Vi du 17 cho thay rang thé ty xudt hién khdéc nhau cia céc lvong tir ed thé dain dén cae két qua khéc nhau. Cac ménh dé Sx Vy Plx .y) va Vy Ar P(x ,yj khong phai JA tuong duong logic. Ménh dé x Vy Plyy) Ja dung neu va chi néu co mot x lam cho P(xy) ding véi moi y. Vi vay dé cho ménh dé nay dung, cin phi cd mot gid tri dac bist cia x dé cho P(x,yj la ding bat ké chon y bang bao nhiéu. Mat khdc, ménh dé vy Bx P(xy) la dang néu va chi néu véi moi gid tri cia y cd mot gid tri cia x sao cho Pi, y) la ding. Vi vay, dé cho ménh dé nay la dung, bat ké gid tri cia y duge chon nhu thé nao, cén phi cd mét gid tri cla x (e6 thé phy thuge vao gid tri di chon cua y) dé Play) Id ding. Noi mot céch khae, trong trusng hgp thi hai, y co thé phy thuge vio x, trong khi @ trutng hop thd nhdt x la hang sé dée lap vai y. TY nhiing nhan xét trén, suy ra ring néu dx Vy Prxy) lA dang, thi Vy 3x Poy) cing can phéi dang. Tuy nhién, néu Vy Sx Pix, y) ding thi khong nbat thiet Sx Vy Pcy) phai la dung, (Xem cée Bai tap bé sung 8 va 10 @ cuéi chuong nay). Khi lam viée véi cde lugng tu cd nhiéu bién, déi khi sé rét hitu ich néu ching ta suy nghi bang cach di qua cae vong kin theo ting nhdm. (Tat nhién, néu d6i véi mot bién nao do ma khong gian cia no co vo 86 phan té, thi ching ta khong thé thyc su di qua mot vong h&t cfc phan ti do duge. Tuy nhién, day vdn la céch suy nghi rét hitu ich dé hiéu cdc luong tii theo tiing nhdm). Vi du, dé xem Wx Vy P{xy) 6 ding khong, ta di vong hét céc gid tri cua x, réi déi véi mdi mét =, ta lai di vong het cdc gid tri ca y. Néu ta thay P(xy) dung véi moi gid tri cua x va y, la ta da xdc dinh dwoc rang Wx Vy P(xy) la dang. Con néu ching ta vp phai mét gid tri cia y sao cho P(x, y) la sai, thi nbu vay ching ta da ching minh duge ring Vx Vy P(xy) la sai. Tuong ty, dé x4c dinh xem Wx Sy P(xy) cd ding khong, ta di mét vong qua cdc gid tri cla x. D6i vGi méi x, ta lai di mot vong qua tat cA céc gid tri ctia y, cho dén khi ta tim dugc mot » sac cho Pt, y) 1a dung. Néu déi véi moi x ching ta déu tim dude mét y cd tinh chat dd, thi Vx ay PG, y) 1a dang. Con néu déi véi mot x nao dé ching ta kh6ng tim duge m6t y nhu vay thi Wx Fy P(xy) la sai. Dé xem Ax Vy P(x, y) cé ding khong, ching ta di mot vong hét cdc gid tri cla x cho dé khi tim duge mét x sao cho P(x,yj luén ludn dung khi ta di hét mot vong qua té&t cA cdc gid tri cia y. Néu tim duge mot x 42 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM eo tinh chat do, thi ta biét duoc rang Ar Vy Pry la ding. Con néu khong tim duoc mot x nhu vay, thi Sx Vy P(xy) la sai. BANG 2. Géc lugng tu hai bién wENH of KHUNAO DUNG? KHUNAO SAL? We W Pry) W We Ply) Ply) ding vdt moi cap «y) CO mot cap (x,y) doi vi nd Ploy) | sai Wx By Poy! VG moi x, 66 mot y sao cho Piny) 1A ding C6 mt + sao cho Piy) [a sai vai moi y ak vy Poy C6 mot x sao cho Ply) ding wéi mai y Véi mai x o6 mot y sao cho Ply) la sat Be By Py? C6 met cp (x, y) sao cho Pixy) Pixy) 18 gai déi ve moi cdp (iy) By Se Piey) a ding Cuéi cing, dé xem Ox Sy Plz,y) cé ding khong, ta di mét vong qua tat c& cdc gid tri cha x, r6i d6i vai méi mét x ta lai di mét vong qua tat cA cde gid tri cua y cho dén khi tim duge mdt x, 6 dé ta lai tim dude mét y sao cho P(x,y} lh ding. Ménh dé 3x Ay Plx,y) lA sai néu chung ta khéng tim duge mét x ndo, d do tim duge mét y sao cho P(xy) IA ding. Bang 2 tém tat y nghia cia cdc lugng tit hai bién kha di. Ngudi ta cing thusng gap cdc lugng tit co hon hai hién, nhu Vi du 18 duéi day. Vi du 18. Cho QG@y,2) la cau “x + y = 2", Xéc dinh gid tri chan ly cha Vx Vy Sz Qiny,z) vA Bz ve vy Qixy,z). Gidi : Gid si xy da duge gin gid tri. Khi dé tén tai mot gid tri 2 sao cho x + y = 2. Vi vay, lugng tu : Vx Wy Bz Q0,y,2) la ky higu cia cau : "Déi voi moi sé thc x vA moi s6 thuc y, tén tai mét sé thyc z sao cho x + y = 2" la ding, Thi tu cia cdc lugng tit 6 day lA quan trong, vi Ivong tit : TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 43 Bz Vx Vy Qwy,z) la ky hiéu cia cau : "Cé mét sé the z sao cho véi moi sé thue x vA moi sé thye y dang thie x + y = z la dang’ lai IA mét ménh dé sai, vi khéng cé mot gid tri nao cia z lai thod man phuong trinh x + y = 2 vai moi gid tri cla x va y. a Vi du duéi day minh hoa céc lugng tit cd thé duge ding dé dién dat cac cau co nhiéu bién nhu thé nao. Nhu vi dy sé cho thay, thutng co nhiéu ecéch dé lam viéc nay. Vi du 19. Dang ese long ti dé dién dat cau : “Co mét phy ni da bay mot lin tét cA cde tuyén bay trén thé gidi”. Gidi : Cho PQw,f) la cau “w da bay chuyén bay f* va Q(a) lA cau 'f la chuyén bay trén tuyén a”. Ta c6 thé dién dat cau trong déu bai nhu sau : aw Va af (Pw) a Qf a) © day khéng gian cta w, f va a bao gém tat cA phy ni trén thé gidi, téit cA cdc chuyén bay va tét cd ede tuyén bay, twong tng. Cau trén cing co thé dién dat nhu sau ; Sw Va Gf Rw, f, a) © day Riw, f, a) la cau “w da di chuyén bay f trén tuyén bay a” Mae di, xem ra gon hon, nhung no vin cd gi dé lam cho méi quan hé gitta cac bién thiéu r6 rang. Do dd, cach thi nhét van dugc ua ding hon. Cac lugng ti cing thutmg dugc dimg dé dinh nghia céc khai niém toan hoe. Mot vi dy kha quen thuge véi ching ta, do la khdi niém gidi han, mot khéi niém quan trong cha giai tich. Vi du 20. Dién dat dinh nghia gidi han bang cach dimg cde lugng tit. Gidi ; Ta hay nhé lai ring, dinh nghia cia gidi han - 44 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM lim fx) = L a lA: "Vai moi sé thuc ¢ >0 tén tai médt sé thye J > 0 sao cho fe) - Li < € khio < jx-al < &. Dinh nghia nay cia gidi han co thé duge dién dat bang cach dimg cae lugng tit nhu sau : Ve DB vx O < [x-a | <6 If -Ll Sx -P(x) Gia et chang ta mu6én lady pha dinh mét lugng ti t6n tal. Vi du, xét cau" Cd mot sinh vién trong lop d& hoc mon giai tich". Day la lugng tir tén tai Ae Q(x) Véi Qix) la cfu "x d& hee mén gidi tich". Phi dinh cia cfu nay 14 ménh dé : "Khéng ed mét sinh vién nado & lép nay da hoc mén gidi tich’. Diéu nay tuong duong véi "Moi sinh vién 6 lép ndy déu chua hoe mén gidi tich”. Day chinh la luong tit phé dung cia pha dinh ham ménh dé ban dau, hay viét theo ngon ngit cdc lugng tik : TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 45 Vr Qtr} Vi dy nay minh hoa su tuong duong aA QQ) = Vx mQiu) Phép phd dinh ede Iugng tit duge tém tat trong Bang 3 BANG 3. Phi dink cdc lugng ti PHU BINH meQnn 2€ KHI NAO PHO DINK KHI NAO Sal? TUONG OUONG LA DUNG? Oe Pes} Vx Pix) Phe) sai vdi moi x C6 mot x dé Pir) Ia ding. Va Pix) ar Pix) C6 mot x dé Pix) A sai Pix) ding vo moi r BA! TAP 1. Cho P() la cau "x < 4”, XAc dinh gid tri chan ly cia cdc ménh dé sau: a) PO) ; b) P(4) 5 ©) P(®) 2. Cho Prx} 1 cau "tY x chia chit edi a", Xéc dinh gid tri chan ly ota céc ménh dé sau : a) P(orange) b) Pflemon) ce) P(true) d) P(faise) s Cho @fxy) 1a cau “x la thi pha cia y". Xac dinh gid tri chan ly cla céc ménh dé sau : a) @ (Denver, Colorado) b) @ (Detroit, Michigan) c) Q (Massachusetts, Boston) ad) @ (New York, New York) 4. Cho biét gid tri cia x sau khi lenh if Prx) then x := 1 duge thye hién, biét rang Pfx} la cdu “x > 1" va gid tri cla x khi tdi cau lénh nay la : ax = 0 bx = 1 ox = 2 5. Cho P(x) la cau "x hoc & lép hon 5 git mdi ngay trong tudn’, 6 day khong gian la tap hyp cdc sinh vién. Hay dién dat céc lugng tw sau thanh cAu thong thutng : 46 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM a) Bx Pex) b) Ve Plxj c) Bx -Ptx) d) Ve -Prx) 6. Cho Pix,y) 1a c&u “e d& hoc m6n y", v6i khéng gian cia x 1A tap hop tét cA sinh vién trong lép ban, va khéng gian cua y 1A tap hop tat cA cac mén tin hoc 6 trudng ban. Hay dién dat cde luong ti sau thanh cau thong thudng : a) x dy Ply), b) Se Wy Pty) o) Wx Ay Phys d) By Wx Pixy) e) Vy Ae Pray, f) Wa Vy Pray), Cho Pix) la cau "x ndi duge tiéng Nga” vA Qi) 1A cfu "x biét ngén ng C**". Hay dién dat cde cau sau bing each ding P(x), Qi), cde lvgng tit vA cac lién ti logic. Cho khong gian déi vdi cdc luong tit la tap hop tat cA sinh vién ¢ trutng ban. a) Co mot sinh vién 6 trugng ban noi dugc tiéng Nga va biét C*r. b) Co mét sinh vién 4 trutng ban noi duge tiéng Nga nhung khéng big CT. c) Moi sinh vién 6 trudng ban déu noi duge tiéng Nga hoac biét ct d) Khéng cé mét sinh vién nado ¢ truémg ban nei duoc tiéng Nga hoac biét C** Cho @f,y) JA cau "x di 1A ngudi tham gia cude thi y". Hay dién dat cac cau sau bang cach ding Q(x), cae luong ti va cdc lién ti logic. Cho khong gian cia x 1a tap hop tat cA sinh vien @ trudng ban, con khong gian cia y la tap hop tat cd cdc cudc thi trén truyén hinh. a) Co mét sinh vién 6 trutng ban da tham gia mét cuée thi trén truyén hinh. b) Khong co mét sinh vién nao ¢ trugng ban dé tham gia cudc thi trén truyén hinh. c) C6 mét sinh vien 6 trudng ban da tham gia cuéc thi Jeopardy va Wheel of Fortune trén truyén hinh. d) Moi cuéc thi trén truyén hinh déu co mét sinh vién 6 truéng ban tham gia. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 47 e) ft nhét cd hai sinh vién @ trvtng ban da tham gia cute thi Jeopardy trén trayén hinh. 9. Cho L(x, y) lA efu “x yéu y", voi khong gian cia ci x va y la tap hop moi ngudi trén thé gigi. Hay ding cac lugng ti dé dién dat cac céu sau : a) Moi ngudi déu yéu Jerry b) Moi ngudit déu yéu mét ai do. c) Co mét ngudi mA tét cd moi ngudi déu yeu. d) Khong cd ai yéu tét cA moi ngudi. e) Co mét ngwaj ma Lydia khong yéu. f) Cé mét ngudi ma khong ai you. g) Co ding mot ngudi ma tat cA moi ngudi déu yeu h) Co dang hai ngwdi ma Lynn yéu4 i) Moi ngu’i déu yéu chinh minh. f) Co mét ngudi nao dé khong yéu ai ngoai chinh minh. 10. Cho F%,y) 1A cau "x od thé lia gat y", voi khong gian 1a tép hop moi nguti trén thé giéi. Hay dimg cde lugong ti dé dién dat cdc cfu sau: a) Moi ngudi déu co thé lua gat Fred. b) Evelyn co thé lita gat duge moi ngudi. c) Moi nguti déu cd thé lita gat duge ai dd. d) Khong cd ai cd thé lita gat duge tat cA moi ngudi. e) Moi nguiti déu co thé bi lita gat bdi ai dé. f) Khong ai co thé lita gat duge cd Fred lin Jerry. g) Nancy cd thé lia duge chinh xdc hai ngwdi. h) Co chinh x4c m6t nguti ma ai cing lita gat duge. i) Khong ai cé thé lita gat duge chinh minh. j) Cé mét nguai ndo dd cd thé la gat duge chinh xdéc m6t ngudi tray ban than minh, 11. Ding cée lugng tit dé dién dat cac cau sau : a) Tat cA cdc sinh vién tin hoc déu cén phai hoc mén todn hoc rdi rac. 48 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM b) Cé mot sinh vién G lop nay da cd may vi tinh. ec) Tat ca cdc sinh vién 6 lép nay da hoc {ft nhdt m6t m6n tin hoc. a) Co mét sinh vién 6 lop nay d& hoc ft nh&t mot mon tin hoc. e) Mi sinh vién 6 lép nay & mt nha trong ky ttc x4. f) Cé mét sinh vién ¢ lép nay da d té& c& céc phdng cia it nhat mét nh& trong ky tic xa. g) Tat c& cée sinh vién & lop nay it nh&t di 6 mot phong trong tat c& cae nha cia ky tic xa. 12. Lap todn hoc rai rac co mot sinh vién nganh to4n nam thu nhat, 12 sinh vién nganh todn nam thit hai, 15 sinh vién tin hoc nam thi hai, hai sinh vién toan nam thi ba, hai sinh vién tin hoc nam thi ba va mét sinh vién tin hoc nam thi tu (nam cuéi cing). Dién dat cdc chu sau bang céch ding cde Iugng ti réi sau dé xée dinh gid tri chan ly cha ching. a) Co mét sinh vién trong i6p la sinh vién nam thit ha. b Moi sinh vién trong lép déu Ja sinh vién nganh tin hoc. ec) Cé mOt sinh vién trong l6ép khéng phai lA sinh vién ngdnh todn va cimg khong phai sinh vién nam thi ba. d. Moi sinh vien trong lép hoac la sinh vien nam tht hai hoae la sinh vién nganh tin. e) Cé mét nganh hoc sao cho méi khéa hoc cd mt sinh vién 3 lép nay hoe nginh dé 13, Cho Pf) la cau “x = x, Néu khong gian 1a tap hap cae sé nguyén, thi gid tri chan ly cia c4c ménh dé sau 1A nhu thé nao? a) PO), b) Pt) , c) Pi), @) Py, e) Ax Pix) , f) We P(x} 14, Cho Qéy) lA chu "x + y = x -y’. NOu khong gian cia hai bién la tap hop caée sé nguyén, hay x@c dink gia tri chan ly cla cdc ménh dé sau: a) QLD b) Q12,0) ce) Wy QLy) d) 3x Q6,2) TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 49 e) Bx Fy Quy) D Ve Jy Qty g) Fy Vx Quy) h) Vy Sx Q,y) i) Vx Wy Qtu3) 15. Gia sit khong gian cla ham ménh dé P(xy) gém cdc c&p s6 x va y véi x 1A 1,2 hoge 2 va y 1a 1, 2 hode 3. Ding eae phep hoi va tuyén viét cdc’ ménh dé sau : ‘ a) Ax P(x,3) vy b) Vy Pity) c) Wx Vy Pixy) d) Sv By Pray) e) Br Vy Ptx,y) f) Vy Ae Poy) 16. Dimg cde lugng ti dién dat phi dinh cla cdc ménh dé sau, r6i dich cac phu dinh dd ra cdc cdu thong thudng. a) Moi sinh vién 4 lép nay déu thich mén todn. b) Co m6t sinh vien trong iép nay chua hé bao git nhin thay mot chiée may tinh. ©) CS mét sinh vién & lép nay da hoc tét cA cde mon todn duge day 6 trugng nay. d) Co mét sinh vien 6 Iép nay da & ft nhat mot phang trong tat cA ode toa nha & ky tue xd. Céc Bui tap 17 - 20 dua trén cde chu hei ldy tit cudn sdch Logic ky hiéu cia Lewis Carroll. 17. Cho P(x), Q(x) va RG) la cae cau "x 1 gido su’, "x 1a ké ngu dét” va "x lA ké vé tich sy", tuong ung Bang cach dimg céc lugng tu, cfc lién ti logic cing v6i P(x), Qf) va Rfr) dién dat cac ciu sau voi khéng gian JA tap hop toan thé loai ngudi a) Khéng cd gido sv nao la ké ngu dét b) Moi ké ngu dét déu 1a vo tich su. c) Khéng cd gido su nao [A vé tich su. *d) (c) od thé suy ra tif (a) va (b) khong? Néu khong, li¢u co mot két Iudn ding nao khong? 18. Cho P(x), Q(x) va R(x) tuong wng 1a céc céu "x la Idi giai thich 16 yang’, "c la thoa dang” va "x la mét ly do”. Gia si khong gian cua bién x 1a thp hop toan bé vin ban. Ding cdc lugng ti, cdc lién tit logic, cimg véi Rix), QO), R&) dién dat cde cau sau : 4-THRRUD 50 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 19. 20. 21. 22, 23, a) Tét cA cae gidi thich 6 rang déu 1A thoA dang. b) Mot sé ly‘do Ja khong thod dang. c) Mét s6 ly do khéng phi lA gidi thich ro rang. “d) (e) co thé suy ra tit (a) va (b) khong? NSu khong, thi ligu 6 mot két lugn dung khong? Cho Pix), QQ), RixivA Sa) tuong dng la cde cau “x 1a mot dita be" "x la logic", "x ed khd nang cai quén mét con ca su" va “x bj col thutng’. Gid si ring khéng gian la tap hop tét cd moi nguai. Hay dung céc Ivgng ti, cde litn tix logic cing voi Pix), Q(x), Rix) va Sx) dé dién dat cic cau sau : a) Nhiing dua bé la khong logic. b) Khong ai bi coi thudng néu cai quan duge cd sfu. c) Nhitng ngudi khong logic bj coi thudng. d) Nhiing dita bé khong cai quan duge cd sau. *e) (d) od suy ra duge tix (a), (b) va (©) khong? Néu khong, thi jigu es mOt két luan ding khéng? Cho Pte), Qi), Rx) va St) tuomg dng lA cdc cau sau : “x IA mot con vit", “x la mét trong sO gia cfim cia téi’, "x la mét vién si quan" va "x sin long khiéu va’. Dung cde lugng tit, ofc lién tit logie cing voi P(x), Qi), Rix) va Stx) dé dién dat cée céu sau : a) Khong co con vit nao sfn lng khiéu vii ca. b) Khéng cé vién si quan nao ti chéi khigu vi. c) Toan bd dan gia cfm cha tdi déu la vit. a) Dan gia cém cila tdi khéng phai 1a cdc si quan. *e) (d) od thé suy ra tit (a), (b) va (c) khong? Néu khéng, thi li¢u cd mét két ludn ding khong? Chung té rang cae cau —3x Wy P(xy) va Wx By AP(ey) oS cing gid tri chan ly. Ching t6 rang Wx (P(x) A Q&)) va Wx Pl) A Wr Qe) cd cing gid tri chan ly. Ching té ring Sx (Pf) v Qix)) va Sx Pi) v Bx Q(x) od cing gid tri chan ly. . TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 51 24, 25. 26. 27. 28". 29°. 30. 31. 32. Xdc lap cdc tuong duong logic sau, trong dé A 1A mot manh dé khong cd chifa cac lugng ti. a) (Wx Pix) Vv A = Vx (Pix) v A) b) Ge Pix) v A = ar (Pa) v A) Xée lap cde tuong duong logic sau, trong dé A IA ménh dé khong 6 lién quan véi lugng ti nao : a) (Wx Pa) A A = Vx (Pix) A A) b) Ge Pi) A A = dr (Pie) A A) Ching minh rang Wx Pix) v Wx Q(x) va Wx (P(x) Vv Q(x) la khong tuong duong logic. Ching minh rang Sa Pix) A Ax Q(x) va dx (Pe) A Q(x) lA khong tuong dudng logic. Chimg minh rang Vx Pix) v Wx Q(x) va Wx Vy (Pf) v Qty) lA tuong duong logic. (Bin méi y dude ding dé két hgp mét céch dang dan caéc lugng tif). a) Ching td rang wx P(x) A Bx Q(x) va Vx Dy (Pa) A QO) la tuong duong logic. b) Chting té ring Vx Pa) v 3c QG@) va We Sy (Pa) v Qu) la tuong duong logic. Bix Pe) la ky hiéu cha ménh dé “T6n tai duy nh&t mot x sao cho Ptr) la dung". Néu khong gian Ja tap cic sO nguyén, hay xéc dinh gid tri chan ly cia cdc lugng ti’ sau - a) B& & > 1D h) Si @ = D oO 3k & + 3 = 2x) a Sk @ =x+ 1 Xéc dinh gid tri chan ly cia cdc ménh dé sau + a) Aly Pre) —> Be Pix) b) Wr P(x) = ax Pfr) alk SP 0 Vr PO Biéu dién luong tik Slx P(x) qua cdc phi dinh, cdc phép hdi va tuyén véi khong gian gém céc s6 nguyén 1, 2 va 3. 52 Chuang 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 33*. Biéu dién Iwgng ti lx P(x) qua lwgng tit phé dung, lugng ti tén tai VA cdc todn tit logic. Mé6t cau duve goi la é-dang titn luong chudn the (prenex normal form - vit idt I PNF) néu vir chi néu né 6 dang : QO... BrPOy ey. Ty) GO day Q, véi i = 1, 2, ... k hode la lugng tit tn tai hode lu lugng tit phé dung vit Pity, x2... X,) la ham menh d® khong c6 lien quan dén cdc luong tit nito, Vi dy, 3x Wy (Pleyy) A QGy)) le 6 dang tikn luong chudn thc, trong khi Bk Piz) Vv Ve Q(x) khong phdi 6 dang dé (vi cée luong te khong xudt hién truée hét). Tét cd cde cau duge tao tt cdc bién menh de, tit cae ham ménh dé, tit T va F bdng cdch ding cdc lien tit logic va cdc luong tie dtu tuong duong vdi mét cau 3 dang tin luong chudn tdc. Bai tep 35 yéu clu ching minh khéng dinh nay. 34%. Dat cfc ciu sau d dang tién lwgng chuén tac (Goi § : Ding tuong duong logic & céc Bang 5 va 6 trong Tiét 1.2 ; Bang 2 trong Tiét nay cing cdc Bai tap 22 - 25 va 28 - 29 & Tiét nay). a) 3x P(e) vV 3x QG) V A, d day A la mét ménh dé khong od lién quan gi véi cdc lugng ti. b) a(x Pix) v We Qt) ce) Sx Pix) + 3x Q(x) 36**. Hay chi ro céch lam thé nao dé bién ddi duge mot cau bat ky thanh mdt cau 6 dang tién lugng chudn téc tuong ting voi cau da cho. TOAN HQC ROI RAC UNG DYNG TRONG TIN HOC 53 MO DAU Trong cu6n sich nay ching ta sé nghién citu mdt lép réng lon cdc cfu truc rai rac. Chung bao gém : cae quan hé - do 1A cdc cép phan ti sdp thi tu ; cae té hep - do 1a nhig tap hop khéng sdp the ty cua cdc phan ta ; va cac dé thi ~ do lA tap hop c4c dinh va cde canh néi cdc dink dé. Hon nita, chung ta cing sé minh hoa céc cfu irée roi rac nay hay khéc da dugc sit dung ohu thé nao dé md hinh hod hoac dé gidi cdc bai todn. Dac biét, nhiéu vi du vé viée ding cdc cau tric roi rac trong luu tri, truyén théng va thao tac dir li¢u cing sé duge mé ta trong quyén séch nay. Trong tist nay, chang ta sé nghién ctu mot céu tric roi yac co ban tii dé dung Jén tit cd cde cfiu trac khéc, dé 1A tap hgp. C4c tap hop dugc ding dé nhoém céc déi tugng lai véi nhav. Thudng thudng, céc dé6i tugng trong mét tap hop co céc tinh chat tuong ty nhau. Vi du, t&t cd cdc sinh vién viia méi nhdp trudng lap nén mét tap hgp. Tuong tu nhu vay, t&t cd cic sinh vién dang hoc mén todn rdi rac trudng trén cing tao nén mét tap hgp. Thém vao d6, nhitng sinh vién vita tuu trudng va dang theo hoc mén todn roi rac tao nén mot tap hop eo thé nhan duge bing cich Mdy céc phan ti chung cia hai tap hgp dau. Ngon ngit tap hop 14 phuong tién dé nghién citu céc tap hop ahu vay mét cach o¢ té chite. Cha y rang thuat ngit doi tong duge ding 6 day kh6ng cd chi r6 la d6i tugng cu thé nao. Sy mo tA mot tap hop cic. déi tugng dya trén khai niém truc gide vé mét déi tugng nado dé di dugc nha todn hoc ngudi Dic Georg Cantor dua ra lin déu tién vao nam 1895, Ly thuyét hinh thanh ti dinh nghia truc gidc dé cia t@p hgp da din dén nhing nghich ly hode céc mAu thudn logic nhu nha triét hoe ngudi Anh Bertrand Russell da chi ra nam 1902. (em Bai tap 24 trong dé co mé tA mét trong sé céc nghich ly dd). Nhing mu thudin logic dé cd thé trénh duge bing cach xGy dung mét ly thuyét tap hop xuét phét ti nhing gia thist oo 54 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM ban, goi la cc tién dé. Tuy nhitn, ching ta sé ding phitn ban ban déu cia Cantor — duge goi la ly thuyét tap hop ngay tha, chu khong phat trién phién ban tign dé cda ly thuyét nay, béi vi tat cA céc tap hyp duge xem xét trong cudn edch nay déu co thé dugc xit ly phi mau thudn bing cach dimg ly thuyét ban dau cia Cantor, DINH NGHIA 1. Cac déi tuong trong mét tap hop cing dude goi la cde phén ti cla tap hgp dé. Tap hgp duge noi JA chia ede phfin tii cla nd. C6 nhiéu cach m6 ta mét tap hop. Mét trong sé nhitng cach dd la liét ké hét cfc phén ti cia mét tap hop, khi cd thé. Ching ta sé ding ky hiéu trong do tat cA cdc phdn tit cla mét tdp hgp ditge liét ké & gitta hai d&iu moc. Vi du ky hiéu {a, b, c, d} bi€u dién mot tap hgp cd bin phan ti IA a, 6, ¢ vi d. (Sau nay dé cho gon cé ché “tap hap" s6 duge goi t4t la "tap" - ND). Vé du 1. Tap V cia tét cA cdc nguyén am trong bang chit cai tiéng Anh co thé duoc viét nhu V = {a, e i, 0, uw}. a Vi du 2. Tap O cia cc sé nguyen, duong, lé nhé hon 10 co thé duge biéu dién béi O = {1, 3, 5, 7, 9}. a Vi du 3. Mac di, céc tép hop thudng ding dé nhom cdc phdn ti cd cac tinh chat chung lai véi nhau, nhung cing khong co gi ngan can m6t tap hgp chtta cdc phiin ti du’ng nhu chang cé lién quan gi véi nhau. Vi du, (c, 2, Fred, New Jersey} la mét tap hop ed bén phén ti lA a, 2, Fred va New Jersey. a Ngudi ta thuong ding cc chit hoa dé ky hitu céc tp hgp. Céo,chit N, Z, vA R in dam sé duge ding dé ky hiéu tap hgp cdc s6 tu nhién {0, 1, 2, 3..}, tap hop cde s6 nguyén 4... -2, 4, 0, 1, 2 ..} va tap hop cdc 86 thuc, tong tng. Déi khi ching ta cing dung Z* dé ky hiéu tap hgp efc sé nguyén duong. Déi khi ky hiéu d&u méc cing duge ding dé mé td mét tip hgp khong thé liet ké hét céc phiin ti cia no. Khi dy mét 96 phfin ti 98 duge litt k6 vA sau dé sé ding ec d&u chdm ch&m (...). a TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 55 Vi du 4. Tép hop céc sé nguyén duong bé hon 100 od thé duge ky higu béi {1, 2, 3, .., 99}. a Vi cd nhiéu phdt biéu toin hoc khdng dinb ring hai tap hgp cdc déi tugng dude mé té khdc nhav, nhitng thie su chi la mét tap hgp, nén ta céin phai hi8u thé nao 1a hai tap hop bang nhau. DINH NGHIA 2. Hai tap hop 1A bang nhau n&u va chi néu ching od cing cée phan tu. Vi du 5. Cac tap {1, 3, 5} va {3, 5, 1} 1a bang nhau wi ching co cing csc phén ti. Chi y ring trat tu trong do cde ph&n tit duge liét ké la hoan toan khong quan trong. Cang c4n cha y rang, viée cimg mot phéin td duge liét ké nhiéu lan cfing khéng quan trong, vi thé {1, 3, 3, 3, 5, 5, 5, 5} cong chinh Ja tap hgp {1, 3, 5}, vi chung co cing cac phan tu. a Mét cach khdéc dé mé ta céc tap hgp 1a chi rd cde thude tinh dée trung cia cic phén tit cia tap hgp dé. Chung ta sé néu nét diic ‘trung cia tat cA cdc phan ti co trong tap hgp bang cach chi ra mét hoac nhiéu tinh chat mA ching cdn phAi cé d& trd thanh ph4n ti cia tap hop dang xét. Vi dy, tap O cha tat cA cae 96 nguyen duong, 16 va nhé hon 10 cd thé viét nhu sau : O = {x |] x 1a 86 nguyén duong ié nhé hon 10}. Ching ta thu’ng dimg cach chi ré thuéc tinh dae trung nay dé md ta cac tap hgp khi khong thé liét ké hét tét cd cdc phn tt cia tip hop dod. Vi du, tap hgp tat eA cae 36 thuc duge viét nhu sau R= i | x la 86 thu}. Cade tap hgp cing co thé duge minh hoa bang hinh vé nhd ding cae gidn dé Venn, do nha toém hoc nguéi Anh John Venn lan ddu tién dua ra vao nam 1881. Trong céc gién dé Venn, tap hgp va tru U — tap hop chia t& cA cic déi tugng dang xét - duge biéu didn bang mét hinh chit nhat. Bén trong hinh chit nhét nay, nhiing hinh tron hodc nhimg hinh hinh hoe khée duge ding d& bigu dién céc tap hgp. D6i khi céc diém dugc ding dé biéu dién cdc phéin ti dac bi¢t cia tap hyp. Céc gidn dé Venn thutng duge ding dé chi ra méi quan hé giila cic tap hop. Trong vi du dudi day, ban ed thé thay cde gidn dé Venn da duce sit dung nh thé nao, 56 Chuong 1. CAC KIEN THUT CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Vi du 6. Ve gin 43 Venn bigu dién tap V céc nguyén am trong tiéog Anh. Gidi : Ta vé mot hinh cht nhat dé chi tap hop Va tru U - day la tap hop gém 26 chit u cdi trong bang chit cai tiéng Anh. Trong hinh chit nhat dé ta vé mét vong tron dé biéu dién tap V. Trong vong tron nay ta ding cae diém dé chi cac phdn tt cia V (xem hinh 1). Bay gid ching ta dua Minh |. Gian d) Venn cita ra ky hiéu dé chi mot tap hop cdc nguyén am. déi tugng 1A phan tt ° cia mot tap hap. Ta viét a © A dé chi a la phdn td cia tap A. Ky higu a ¢ A ky hiéu a kh6ng phdi lA phan tu thudc tap A. Chi y ring cde chit viét thudng thutng duge ding dé ky hiéu céc phdn ti cia mét tap hap. Cé mét tap hep dic hiét khong chia mét phén ti nao. Tap hop dé duge goi la tap réng va dugc ly hiéu lA @. Tap ring cling co thé duge ky higu la {}. Thud’ng xdy 1a, tp hgp cia-cic phén’ ti of cdc tinh chét nao dé hod ra lai la mot t&p réng. Vi du, tap hop cée 6 nguyén dwong Ién hon hinh phuong cia nd la mot tap rong. DINH NGHIA 3. Tap A duoc goi lA mét tp con cia B néu va chi néu mébi phén ti cia A déu la mét phéin ti cia B. Ching ta ding ky hiéu A © B 4é chi A lA mbt tap con cua tap B. Ching ta thay ring A C B néu va chi néu luung ti Vea E€A—> x €B) la dang. Vi du, tap tt cd céc sé nguyén dudng Ié nhé hon 10 la mot tap con cia tip tat cA cdc sé nguyén duong nhd bon 10. Tap hop tt c4 cdc sinh vién hoc nganh tin hoc & tru’ng ban 1a mét tap con cla tap hop toan thé hee sinh cia trudng ban. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 57 Tap réng la tap con cia moi tap hgp, tic la @cs vdi S la tap hgp bat ky. Dé xdc lap tap réng la tap con cia S, ching ta can phai chting minh ring moi phan ti cla @ cing 1a phén tit cua S. Noi mot cach khéc, ching ta cin phai ching minh ring ménh dé kéo theo "néu x € @, thi x € S" lA luén luén dung. Chung ta chi cén cha y rang gid thiét cia ménh d6 kéo theo nay - cu thé Ja gid thiét ‘x € Z" - lA luén luén sai nén ménh dé kéo theo nay 1a lu6n luén dung. Vi vay, tap réng la tap con cia moi tap h¢p. Hon nita, cing luu ¥ ring moi tap hgp déu lA mot tap con cia chinh noé (déc gid nén ty ching minh lAy khang dinh nay). Do dd, néu P la mOt tap hop thi ta biét chdée ring @OPvwaPCP. Khi chang ta mu6n nhén manh rang tap A la tap con cia B nhung A # B, ta: viét u AC B va noi ring A la mt tap con thye sy cia B. Ching ta e hay vé tap va tru U nha mot hinh chit nhat. Trong hinh chit nhat nay, ta vé mot vong tron biéu dién tap B. Vi A IA tap con eta B, ching ta vé Hink 2. Gian dd Venn biéu din 4 la mét vong tron biéu tp con cia B. dién A bén trong vong tron bidu dién B. Mi quan hé nay duge biéu dién trén hinh 2. M6t céch dé chitng minh hei tap hop od cimg cdc phan ti la ching minh tap nay lA tép con cia tép kia vA ngucc lai. Noi mét céch khéc, ching ta od thé chitng minh ring n6u A va B 1a cdc tap hgp voi A & B vA BG Athi A = B. Day thuc su IA cach rat tién ich dé ching minh hai tap bang nhau. Cée tap cing od thé cé céc phn ti lA cée tap hyp khée. Vi du, ta od cac tap hgp : 58 Chuong 1. CAG KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 1, {a}, {6}, (a,5}} {x | x la tap con cia tép {a, b}} Chi y¥ rang hai tap 6 trén JA bang nhau. Cac tap duge ding rong rai trong cdc bai toan dém, vA déi véi cae ung dung nhv vay chung ta cén phai ban v6 "kich thu6c’ cla cdc tap hop. BINH NGHIA 4. Cho S la mot tap hop. Néu cd chinh xdéc n phan tt phan. biét trong S, vi n 1a 96 nguyén khong 4m, thi ta ndi ring S 1A mot tép hits han va n la ban sé cia S. Ban 96 cia S duoc ky hieu 1A |S|. Vi du 7. Cho A la tap hop cde sé nguyén duong 1é nhé hon 10. Khi dé JA] = 5. a Vi du 8. Cho S la tap hop cdc chit cAi trong bang chit cdi tigng Anh. Khi dé [S|] = 26. a Vi du 9. Vi tap réng khong chita phan tu nao, suy ra |@| = 0. B Chung ta cGng sé quan tam ca t6i nhiing tap hop khong phai la hitu han. DINH NGHIA §. Mot tap duge noi IA ud han, néu nd khong phai 1a hiu han. Vi du 10. ‘Tap hop céc 86 nguyén duong IA mot tap vo han. a Ngudi ta cing od thé phat trién mot ly thuyét vé ban 96 déi voi cdc tap vo han. Diéu nay 98 duge ban t6i trong Tiét 1.7. TAP HOP LUY THUA Nhiéu bai todn lién quan dén viée trac nghiém nhifng té hop ola cdc phan t& thuée mdt tap dé xem ching co thod man mét tinh cht nao dé hay khong. Dé xét tét cd nhimg té hop cia céc phan ti thude tap S nao dd, ching ta x4y dung mét tap méi cd cdc phén tit la t&t cA cdc tap con cia S. TOAN HOG RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 59 DINH NGHIA 6. Cho tap S, tap luj thita cha S la tap cia tat cA cdc tap con cia S. Tap lug thita cia S duge ky hiéu la P/S). Vi du 11. Xae dinh tap luy thita cda tap {0, 1, 2}. Gidi : Tap lug thita P({O, 1, 2}) la tap hop t&t cA c&c tap con cla {0, 1, 2}. Ti dé , ta o6 : PUO, 1, 2*}) = 1D , {0}, (1), {2}, {0,1}, {0,2}, (1, 23, 10, 1, 2H Cha ¥ ring tap rong va chinh tap S cing la cée phdn ti cha P(S). a Vi du 12. Tim tap luy thita cua tap réng va tap luy thita cia tap {0}. Gidt + Tap réng chi co chinh xde mot tap con, dé la chink tap do. Bo do P@) = {@) Tap {@} cd chinh xée hai t4p con, cu thé la @ va chinh {@}. Do dé PUSH = {O, {Ott a Néu mét tap od n phén tit, thi tap luy thita cha no cd 2" phén ti. Ching ta sé chiing minh diéu nay bing nhiéu cach 4 cdc tiét tip sau. TICH DE CAC (DESCARTES) Tht ty cha céc phén tit trong mét tap hop thudng la rét quan trong. Vi cac tap 1A khéng sép thi ty, nén cfn pbai e6 mt chu tric khac dé hidu din cdc tap dige sip thi tu. Didu nay duge cho béi cic déy sip the ty, BINH NGHIA 7. Day sAp thi tu (a, a, ... a,) la mot tap hop sép thi tu, 06 a, la phén ti thi nhét, a) la phan ti tht 2, .. va a, la phén tie thi 7. Ching ta ndi ring hai day sfp thy ty 1A bAng nhau, néu va chi néu céc phén tk twong ung cia ching bing nhau, Noi cdch khac, (a), ay «.., a) = (by, by, --, b,) néu va chi néu a, = 6, d6i voi i = 1, 2, ~. 2. Dac hiét, day o6 hai phén ti duge goi lA ep sip thu ty (hay thutng goi don gian la cup - ND). Cac cap (a, 6) va (, d) 1A bang nhau néu va chi néu a = ¢ va b = d. Chu ¥ rang (a, 5) va (6, @) khong bing nhau néua # b. 60 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Rét nhiéu céc edu tric rdi rac ma ching ta sf nghién cxfu trong céc chuong sau déu dya trén Khai nigm vé teh Da ede cia ese tap hyp (goi theo tén nha todn hoc Phép René Descartes), Truée b6t ching ia hay dinh nghia tich Dé cdc cia hai tap hop. DINH NGHIA 8. Cho A va B la hai tap hop. Tich D? ege cha A va B, duge ky higu la A x B, JA t&p hop ota tat cd cdc cap (a, 8) voia & A va 6 & B. Tit do, Ax B = {@ b) | aGAA b & B}. Vi du 13. Cho A 1A tép hgp tét cA cdc sinh vien 6 mot trutng dai hoe, va B la tap hgp tat cA cdc mén hoe duge day 6 day. Hay xdéc dinh tich Dé cic A x B. Gidi : Tich Dé céc A x B gém t&t cd céc cap od dang (a, b) véi a la mot sinh vién cia trudng va 6 1a mét mén hoe duge day & tredng. Tap AX B o6 thé duge ding dé biéu dién tat cd cc kha nang ding ky theo hoc céc mén dude day & trutng cia cdc sinh vién. . a Vi dup 14. Xae dinh tich Dé cdc cua A = (1, 2} 0a B = {a, b, ch. Gidi : Tich Dé cic Ax Bla: Ax B= {(, a), (, 5), (1, 0, @ a), (2 dB), 2, o} a Cae tich Dé cde A x B va BX A la khong bang nhau néu khong od A = @ hotc B = @ (wi khi dd A x B = @) hose né&w A # B (xem Bai tap 22 4 cu6i tiét nay). Diéu nay duge minh hoa trong vi dy sau : Vi du 15. Chung minh ring tich Dé cic B x A khéng bang tich Dé céc A x B, vGi A vA B. nhu trong Vi du 14. Gidi : Tich Dé cde Bx Ala: Bx A= {@ D, @ 2, 6 D, 6 2, @ D, & 2D} No kh6ng bing A x B d& duge xée dinh trong Vi du 14. . a Ngudi ta cing co thé dinh nghia tich Dé céc cho sO cdc tap hop Ién hon” hai. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 61 DINH NGHIA 9, Tich De cée cha cdc tap Ay, Ao,» Ap duge ky hiéu bai A, x A) x .. x A, IA tap hop cia cde day sép thit tu (@, ay .., a) trong dé a, © A, voi i = 1, 2, .., n. Nei mOt cach khée A, xX Ay x. x A, = {er Gy, 4, @) | a € A; vii= 12. m Vi du 16. Xaec dinh tich Dé ede A x BX C, 8 day A = {0, 1}, B= (1, 2} va C = {0, 1, 2} Gidi : Tich Dé cée A x B x C g6m t&t c& cdc day ba phén ti sdp tht ty f@, 6, o) via C Ab EB vac € C. Te de, Ax Bx C= {@, 1, 0), © 1, ), ©, 1, DB, 0,2 0), (0, 2, D, ©, 2, 2, (1, 1, ©, G, 1, 0, @, 1, 2), U, 2, 0, 4, 2, D, d, 2, a BAI TAP 1, Liét ké cée phén td cla cdc tap hep sau ; a) {x ] x 1 86 thye sao cho x* = 1} b) {x | x 1a sO nguyén duong nhé hon 12} c) { | x la binh phuong cia mét sé nguyén va x < 100} d) {x | x 1A 86 nguyén sao cho x? = 2} 2. Ding cach chi rd cdc thudc tinh dac trung m6 tA cdc tap hop sau : a) (0, 8, 6, 9, 12} b) {-3, -2, -1, 0, 1, 2, 3} c) {m, x, 0, p} 3. Xac dinh xem méi cSp tap hep sau déy cd bing nhau khéng? a) (1, 3, 3, 3, 5, 5, 5, 5, 5} va (5, 3, 1} b) {{1}} va (1, (1}} ©) @ va 1B} 4, Gia sit rang A = (2, 4, 6}, B = {2, 6}, C = {4, 6} vA D = {4, 6, 8}. Hay xdc dinh cdc tép nao 1A nhitng tap con cia tap nao? 5. Xae dink xem cfc ménh 46 sau dung hay sai : a)x © tx} b) {iz} © &} 62 Ghuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM o) fx) € {x} ° a) fx) © {tx} 2) OC tx) 1 @ € te). 6. Ding gian dé Venn minh hoa méi quan hé 10. 11. 12. 13, 14. 15. 16. ACB wBCC¢ . Gia st A, B va C lA cée tap sao cho A C B va BC C. Ching minh ring ACC, . Tim hai tap A va B sao cho A € B va A € BL . Xe dinh ban 66 cua cde tap hop sau : a) {a) b) {fa}) b) ta, {a}) d) {a, fa), {a, {at}} Xéc dinh ban s6 cia céc tap hop sau’ a) @ b) {0} c) {@, {Sh} d) {@, (Dy, {@, {hh} Tim tap hop luy thiia cia méi tap hop sau : a} {a} b) (a, 5} ce) (@, {B}). Co thé két luan rang A = B néu A va B la hai tap cd tap lug thia nhy nhau khong? MBi tap sau cd bao nhiéu phan ti a) P({a, 6, {a, b}}) b) PU, a, {a}, ({a})}) o) PIP). Xéc dinh xem méi tap duéi day od la tap luy thita cha mot tap nado dé khong? a @ b) 4B, {ah} ©) 1, {a), {, ad} a {@, (a), {6}, fo, }} Cho A = {a 8, d} va B= fy, 2}. Tim aAx B bBXxXA Neu dinh nghia cia tlch Dé cic A x B, trong dé A lA tap hop cac mon hoe dugc day béi khoa todn cla mt truing dai hoc va BA tap hgp cdc gido su tofn 3 trutmg dai hoc do. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 63 17, Neu y nghla cia tich Dé cac A x BX C trong dé A la tap hop tt ca cdc tuyén bay, B va C la hai tap hop tat c4 cae thanh phd o My. 18. Cho A x B = @ véi A va B la hai tap hop. Ban ed thé rut ra ké&t luan gi? 19. Cho tép hgp A. Ching minh rang @ x A = AX D=G 20. Cho A = {a, 6, c}, B= ix, y} va C= OD Tim : a) AX BX CE bee x BX A ec CxAxB adpBx BX B 21. Co bao nhiéu phan tit khac nhau trong A x B, néu A co m phan ti va Bod n phan ti? 22, Chiing minh rang A x B « BX A khi A, B la céc tap khong réng va A # B. 23*, Ching minh ring cap s4p thé ty (a, 0) cd thé duoc dinh nghia qua cdc tip nhu {{a}, {a, 6}}. (Goi y : trudc hét hay chting minh {{a}, fa, b}} = {ie}, te, dy} nu va chi néu.a = c va b = dh. 24*, Bai tap nay gidi thieu Nghich ly Russell. Cho S$ la mét tap hop chia tap x, néu tap x khong thudc chinh nd, tic S = {x |x ~ x } a) Chung minh rAng gid thiét S 1A mét phn tit cla S sé dan t6i mau thudn. b) Ching minh rang gid thiét S khong phai la phn tt cia nd cong dn téi mau thudn. Tw a) va b) suy ra rang tap S khéng thé duge dinh noghia nhu ta da-lam. Nghich ly nay co thé tranh duge bang cach han ché cdc loai phin t& ma cde tap hep co thé cd. 64 Chuang 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM MO DAU Hai t@p hgp od thé duge té hyp véi nhau theo nhiéu céch. Vi du, khi b&t ddu voi tap hop cdc sinh vién nganh toan va tap hop cAc sinh vien nganh tin hoc & trutmg ban, ching ta cd thé tao ra tap gém céc sinh vién hoc chuyén nganh toan hodc chuyén nganh tin hoc, t@p hyp céc sinh vien khong theo nganh toan, v.v... DINH NGHIA 1. Cho A va B la hai tap hgp. Hop cia hai tap A va B, duge ky higu la A U B, 1 t@p chia tt cA cdc phfin tit hose thuge A, hoc thuge B hodc thuge ca hai. Mot phdn tt x thudc hyp cia tap A va tap B néu va chi néu x thudc A hoac x thuée B. Tic 1a, AUB = {x [x € AV x € BY Gian dé Venn cho trén hinh 1 biéu dién hop cia hai tap A va B. Phan t6 sém bén trong hinh tron biéu dién A hoac hinh tron biéu dién B la ving biéu dién hop cia A va B. Dudi day 1A mot sé vi du vé hop cla cée tap hop. Hinh 1, Gian d3 Venn biéu diéa hop cla A va B. AU B duge gach chéo. Vi du 1. Hop cua cac tap {1, 3, 5} vA {1, 2, 3} la tap {1, 2, 8, 5}; tdc la {1, 3, 5} U {1, 2, 3} = {1, 2, 3, 5}. a TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 65 Vi du 2. Hgp cia tap hop tat cA cde sinh vién nganh tin hoc 4 trutng ban va tép hop tat ca cée sinh vién nganh toan cla trugng ban lA tap hgp t&t c& cée sink vién hoc nganh todn hodc hoe nganb tin (hodc hoc c& hai nganh). a DINH NGHIA 2. Cho hai tap hop A va B. Giao cia hai tap hop A va B, duoc ky higu 1A A A B, la tAp hop chia cdc phén tt thuge cA A va B. Mot phén tit x thudc giao céa hai tap A va B néu va chi néu x thu6e A va x thudc B, tie la An Be={x[|xEGAAx € Bh. Gian dé Venn trén hinh 2 biéu dig giao cia hai tap A va B Ving t6 sim 6 trong hai vong tron biéu dién céc tap A va B chinh la ving biéu dién giao oda A va B. Duéi day la mét sé vi du vé giao cla cde t4p hap. Hinh 2. Gian di Venn bidu di&n giao cia A va B AM B duoc pach chéo. Vi du 3. Giao cia eae tap {1, 3, 5} va {1, 2, 3} la tap {1, 3}, tue la (1, 3, 5} M (1, 2, 3} = (1, 3}. a Vi du 4. Giao cia tap hop tat cA cde sinh vién nganh tin hoc & trutng ban va tap hgp t&t cA cdc sinh vién nganh todn la t4p hop t&t cd cde sinh vién déng thdi theo hoc hai nganh trén. a DINH NGHIA 3. Hai tap duge goi Ja rei nhaw néu giao cia ching 1A tap ring. Vi du 5. Cho A = (1, 3, 5, 7, 9} va B = {2, 4, 6, 8 10}. Vi An Bz=@,A va B la hai tap réi nhau, a 5 -THRRUD 66 Chuong 1. CAC KEN THUC CO SO: LOGIC, TAP HOP VA HAM Ching ta thung phai quan tam dén viée tim ban sé cia hop cdc tap hop. Dé tim sd cde phan ti trong hep cia hai tap hep hau han A va B, cin cha y rang [A| + [BI sé dem méi phan ti thude A nhung khong thuge B hode thuge B nhung khéng thuéc A chinh xée mot ln, va cde phan ti thuge cd A lin B chinh xée hai lén, Nhu vay néu lay [A[+ |B] tr di sé phan ti thude cA A lin B, thi cae phan tu thude AN B sé chi cdn duge dém mét lan. TY do, ta cd : JA UB] = JA} + |B] - 14 9B] Su téng quét hod ket qua nay cho hop cia mét s& tuy ¥ cde tap duce goi la nguyen dy bi - trit. Nguyén ly nay la mot ky thugt quan trong duge ding trong nghé thuat dém. Ching ta 9& ban téi nguyen ly nay va cac ky thugt dém khac chi tiét hon trong cic Chuong 4 va 5. Con ed m6t cach quan trong khac dé té hop céc tap hop. DINH NGHIA 4. Cho A va B la hai tap hep Hidu cha A va B, dudc ky hiéu la A ~ B, la tap hop chia cée phan t® thu6c A nhung khéng thuée B, Hiéu cla A va B cing duge goi lA phan bi cia B doi vdi A, Met phén ti x thuge Mink 3. Gian dd Venn biéu dién hieu cia A va B. higu cia A va B néu A~B duige t gach chéo, va chi néu x € A va x @ B; tie la: A-B={xe|xEAnx € B} Gian dé Venn trén hinh 3 biéu dién hiéu cha tap A va tap B. Ving ta sdin bén trong vong tron hiéu dién tap A va & bén ngoai vong tran biéu dién tap B la ving biéu dién A - B. Duéi day la mot sé vi du vé higu cia cdc tap Vi du 6. Higu ota {1, 5, 5} va (1, 2, 3) la tap (5}, tae la (1, 3, 5} ~ 11, 2, 8) = {5}, Higu nay khée voi higu cia {1, 2 3) va U, 3, 5), nd lA tap {2}. TOAN HOC ROt RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 67 Vi du 7. Hiéu cua tap hop cdc sinh vién nganh tin va tap hop cdc sinh vién nganh to4n cta trutng ban 14 tap hgp td&& cA cdc sinh vien nganh tin é trudng ban khong déng théi theo hoc nganh toan. a Mét khi tap va tra U da duge chi 16, ta cd thé dinh nghia duge phan ba cta mot tap hop. BINH NGHIA 5. Cho U 1a tap vd tru. Phan ba cha tap A, duce ky hieu la A, pay 1a phan bi cua A déi voi U, Noi mét cach khac phan bir cia A chinh la U-A Mot phén tit x thude A _ LL néu va chi néu x € A, tae 1a, Hinh 4. Gidn dd Venn biéu dién phan bi cha A= i | « € A) tip A A duge gach chéo. Ving ta dam trén hinh 4 _ & ngodi vong tron biéu dién tap A la ving biéu dién A. Dudéi day la mot so vi du vé phan bi cia mot tap. y Vi du 8. Cho A = {a, e, é, 0, x} day tap va tru IA tap cdc chit cai trong bang chit cai tiéng Anh), Khi do A={664h6hK%A,R46M27 G48 Lv, w, 4, y, 2} a Vi du 9. Cho A la tap hop cdc sé nguyén duong l6n hon 10 (véi tap vii tru la tap t&t eA cde sé nguyén duang). Khi do A = il, 2, 3, 4, 5, 6 7, 8, 9, 10} CAC HANG DANG THUC TAP HOP Bang 1 liét ke ca4c hang dang thuc tap hop quan trong nhdt. Ching ta sé chting minh 6 day chi mét sé cdc hang dang thc dé bang cdch ding eae phiong phap khae nhau, dé ching to rang thutng od nhiéu cach tiép can dé giai mét bai todn. Viée ching minh cae hang dang thc cdn lai sé duge dua vio cdc bai tap. Déc gid nén chi y sy tudng tu giita cde 68 Chuang 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM hang dang thuc tap hop nay vdi cdc tuong duong logic duge xét trong Tiét 1.2. Thuc té cdc hang dang thiic da cho déu cd thé ching minh true tiép tl cde tuong duong logic tuong tng. Hon thé nifa, cd hai d6u la nhiing truéng hop dac biét cha c4c hang dang thtic trong dai s6 Boole (sé duge nghién cttu 6 Chuong 9). ANG 1. Mt a8 Hing ding thée tap hop Ana DANG THC TEN agl AUG=A Luat déng nhét ANZA Auuau Lugt nuét ANB=B AUAA-A Luat uy dang ANA=A Ay=A Luét bu AUB=HUA Luat giao hoan ANB=BNA AU (BUC) =AUBUC Luat nét hop AMB AC) =(ANBNC AN (BUCI=(ANBUANC Lua phan ph AU (BNC) = (AUBIN AUC) Lugt De Mergan Mot trong nhing cach dé ching minh hai tap hop bang nhau la ching minh tap nay la t&p con cla tap kia va nguge lai. Ching ta sé minh hoa phuong phép ching minh nay bang céch thiét lap luét De Morgan thi hai. Vi du 10. Ching minh AA B = A U B bang cach ching td tap nay Ja tap con cia tap kia. Gidi ; Truc hét, gid sit ring s © AB Th dé se ma EA NB. Diéu nay kéo theo x ¢ A hoic x ¢ B. Do dé x © A hoac x E B, tic TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 69 la x © A UB. Diéu nay ching to ring ANB GC AUB Bay giv ta lai gia si ring x © A U B. Khi dé x © A hoac x © B. Tw dé suy rax ¢ A hoac x ¢ B. Do dé, x EAN B, hayx EAN B. Diéu nay ching minh rang méi tap trén déu la tép con cia nhau, vay hai tap nay phai hing nhau va hang dang thuc duge ching minh. . Mot céch khaéc dé ching minh cdc hang dang thc tap hop 1A ding cach | chi 16 cdc thuéc tinh dc trung va cdc qui tée logic. Hay xét ching minh sau cia lu&t De Morgan thi hai. Vi du 11. Dimg cach chi 16 cée thude tinh dic trung vA cfc tuong duong logic dé ching minh ring A B= AUB Ye Gidi ; Day cde dang thie sau.cho phép ching. minh hang dang thic tren : AO B= & |r € ANB) = | -@ € (An B)} = { | -« © A Ax © B)} =&lx¢Avx ¢ B} = {xjxeA vx © B = {| 2eAuB} Cha y rang lat De Morgan thi hai d6i véi cdc tuong duong logic cing da dugc ding & dang thic tht 4 trong day nay. Cae hang dang thie cing cd thé dugc chig minh bang cach ding bang tinh thuée (mét tap hgp). Dé chl mét phan ti thuge mot tap hop ta ding sé 1 ; dé chi mot phan ti khdng thude tap hop ta ding sé 0. Ta sé xét mdi t6 hop cla cdc tap ma mét phén ti cd thé duge chia trong dé va ching minh ring cde phfn tt trong chinh ede td hgp cia cde tap hop dé thuéc vé c&é hai tap & hai vé cla hang dang thic. {Ban doc nén luu y su tuong tu gita bang tinh thuéc va bang gid tri ch4n ly} Vi du 12. Dung hang tinh thude chitng minh rang ANBUG=ANBUANY Gidi : Bang tinh thudc cho céc t6 hgp cia c&e tap hgp duge cho trong Bang 2. Bang nay cd 8 dong. Vi cdt A M (BU C) va (ANB) U (ANC) gidng hét nhau, chiing t6 hAng dang thitc 1A dung. 70 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM BANG 2. Bing tinh thude 48! véi tinh chit phan phoi A B ©} Buc] An guc | ane Ane | Anauanc) 1 1 1 1 1 i i 1 1 3 6 1 1 1 6 1 i 0 i 1 1 6 1 1 1 o 6 0 0 6 6 ° 0 1 1 1 ° 6 0 ° 0 1 o 1 0 o 6 0 0 0 1 1 0 o ° 0 0 0 0 ° 0 a o 0 Vi du 13. Cho A, B va © la cac tap hyp. Ching minh rang : AUBAG =CUBINA AUBNO =ANM BA C) theo Lust Do Morgan thi nhat = AM @U ©) theo Lua&t De Morgan thi hai = (BUC) 1 A theo Luat giao hodn d6i véi phép giao (€ U B) MA theo Luat giao hodn d6i véi phép hyp. HOP VA GIAO TONG QUAT Vi hop va giao cla cée tap hgp théa man dinh luat phan phéi, nén céc tap A U BU C va A BN € Ia hoan toan xéc dinh, khi A, B, C g u O CD @ » Hinh 5S a) AUBUC duoc chim chim; b) AM BM C dude chdm chdm. Hop va Giao cia 4, B va C. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 7 la cdc tap hyp. Chi y ring A U B U C chiia tat oA cdc phan ti thude ft nhat mét trong s6 cée tap A, B, C va AM BNO C chita tét ch cac phan ti thuéc cd ha tap do. Nhiing t6 hup cia ha tap 4, B, C dude minh hoa trén hinh 5. Vi du 14. Cho A = {0, 2, 4, 6, 8}, B = {0, 1, 2, 3, 4} wa Cc = (0, 3, 6, 9). Xac dimh AU BUC VAAN BOC. Gidi : Tap hop A U B U C chifa t&t od ode phén tit thuée ft nhét mot trong ba tép hgp A, B, C. Tw do : AUBUC = {0, 1, 2, 34, 6 8 9} Tap hyp A A BA C chia cdc phén te thudc cA ba tap A, B vA C, do dé AN BOC = {0}. a Chung ta cling co thé xét giao va hop cia mot sé tuy y ese tap hop. Ching ta ding cac dinh nghia sau. DINH NGHIA 6. Hop cia n tap hop la mot tap hop chia tat cA cae phan ti thuéc it nhdt mot trong si n tap hop do. Chung ta dimg ky hiéu : n Ay U Ay Uw U Aq = UA; int dé chi hgp cia cde tap hop Aj, Ay. A, wy Ane DINH NGHIA 7. Giao cia n tap hop IA mét tap hop chia cic phan tt thude tit cA n tap hop do. Ching ta ky hieu : n A, OA, 1. 1 A, = NA, dé chi giao cila cde tap hop. Cée vi du sau minh hoa hgp va giao téng quit. 72 Chuong 1. CAC KIEN THUG CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Vi du 15. Cho A, = [4,2 + Li + 2, ..}. Khi do : fn UA =U Git Lit Qo = 0,2 3 ut BIEU DIEN CAC TAP HOP TREN MAY TINH Co nhiéu cach dé biéu dién cac tap hyp trén may tinh. Mot phuong phap la Iwu trit cdc phéin ti cia tap hap theo cach khéng sdp thi ty. Tuy nhién, néu diéu do da lam duge, thi viée tinh giao, hop hodc hiéu cia hai tap hgp sé rét mat thai gian, vi méi phép tinh dé doi hoi mét lugng tim kiém rat lén déi vdi cdc phan tit, Chung téi sé gidi thiéu ¢ day mét phugng phap lu tri’ caéc phan ti bang céch ding su sfp tuy y cae phan ti cla t@p vi tru. Phugng phdép biéu dién tap hop nay sé lam cho viéc tinh nhiing t6 hop cua cé tap hyp tS nén dé dang hon. Gia sit rang tap va tru U la hiu han (va co kich thuée hop ly dé s6 phan tit cia U7 khéng Ién hon dung lgng b6 nhé cia may tinh ma ban dang ding). Trude hét, hay chi r6 sy sap tuy y cdc phan ti cua U, vi du a, a3 .., dy sau dé biéu dién tap con A cia U bang mot xau bit cé chiéu dai n, trong dé bit tha i d xdu nay Ia 1 néu @, thude A va A 0 néu a; khéng thuéc A. Vi dy sau sé minh hoa ky thudt nay. Vi du 16. Cho U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10) va su sdp cdc phan tit trong U theo thd ty tang dan ; tic la a, = i Xéc dinh xdu dit biéu dién tap con cdc 06 nguyén Ié trong U, tap con cdc 66 nguyén ch&n trong U va tap con cdc 86 nguyén khong vigt qué 5 trong U, Gidi : Rau bit biéu dién tap hgp cdc sd nguyen lé trong U, cu thé la tap {1, 3, 5, 7, 91, cd bit 1 @ céc wi tri th nhét, thi ba, thi nam, thi bay va thy chin, va bit 0 & cde vi tri cin lai. Do |, 10101 01010 (O day chang ta d& tach x4u cd chiéu dai- JA 10 nay thanb bai khéi, méi khéi cs chiéu dai la 5 dé dé doc vi céc xAu bit dai rét khé doc). Tuong TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 73 tu, chimg ta biéu dién tap con tat cA cdc sd nguyén chan trong U, cu thé la tap (2, 4, 6, 8 10}, bang xau 01010 10101 Tap con tat cA cae sé nguyén trong U khéng vugt qua 5, cy thé la tap {1, 2, 3, 4, 5} duge biéu dién bdi xau : 11111 00000 Bang cach dimg cée xau bit dé biéu dién cdc tap hop, ta dé dang tim duge phén bi ctia cac tap hop, cing nhu hop, giao va higu eta ching. Dé tim xu bit cho phan bi cia mét tap hgp tX x4u bit cla tap hop a6 ta chi viée thay méi 1 thanh O va thay méi O thanh 1, vix EA néu va chi néu x & A Chu y rang phép toan nay tuong ting voi viec léy phi dimh cua méi bit khi ta gin mOt bit voi mot gid tri chan ly : 1 tng véi ding va 0 ung vdi sai. a Vi du 17. Ching ta da thiy ring xdu bit déi voi tap hop {1, 3, 5, 7, 9} (véi tap hop va tru {1, 2, 8, 4, 5, 6, 7 8, 9, 10}) 18 10101 01010 Xadc dinh x4u bit déi véi phdn bi cia tap nay. Gidi ; Xau bit doi voi phén bi cia t4p nay sé nhan dude bang cach thay cac sé 0 thanh 1 va nguge lai. Sau khi lam nhu vay, ta dude x4u : 01010 10101 tuong ung vdi tap {2, 4, 6, 8, 10} a Dé nhan duge cdc xfu bit cho cdc hop va giao cla hai tap hop, ching ta sé thue hién cdc phép toén Boole trén cdc xéu bit bidu dién hai tap hop dé. Bit & vi tri i trong xdu bit cua hop 14 1 néu mot trong céc bit & vi tri thu @ trong hai xdu la 1 (hoae cd hai la 1) va 14 O khi cd hai bit dé la 0, Tu dé ta suy ra rang xdu bit d6i véi hop 1a OR hit cda hai xau hit tuong tng véi hai tap 36. Con bit 6 vi tri thi i trong xu Dit cia giao sé 1A 1 khi cdc bit @ vi tri tuong ding trong hai xau bit déu bang 1 va bing 0 khi hoac mét trong hai bit bang 0 (hodc cd hai bang 0). Tia dé suy ra ring xau bit déi vai giao lA mét AND bit cia hai x4u bit biéu dién hai tap da cho. 74 Chuong 1, CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Vi du 18, Xau bit d6i vai cae tap hop {1, 2, 3, 4, 5} va {1, 3, 5, 7, 9} Ta 11111 00000 va 10101 01010. Dung cac xau bit dé tim hop va giao cta hai tap trén. Gidi ; Xau bit déi vdi hop cia hai tap la : 11111 00000 v 10101 01010 = 11111 01010 va xfu nay tugng ung v6i tap (1, 2, 3, 4, 5, 7, 9} Xau bit déi vdi giao ota hai tap nay a ; 11111 00000 4 10101 01010 H 10101 00000 va xdu nay tudng ung vdi tap {1, 3, 5}. BA! TAP 1, Cho A 1a tap hgp cae sinh vion séng och xa trudng trong ving ban kinh mot dam, va B la tap hop cae sinh vién dang trén dung t6i lop. Hay mé tA cée sinh vién thude mét trong céc tap hop sau ;: ab ANB b AUB ce} A-B ad B-A 2. Gia si rang A la tap hgp cdc sinh vién nam thi hai 6 trugng ban va B la tp hgp cée sinh vién dang boc mén todn raf rac 6 truang ban, Hay biéu din cdc tép sau day qua A va B. a) Tap hop ede sinh vién nam thit hai hoe todn rei rac d trudng ban. b) Tap hgp sinh vién nam thit hai 6 trutng ban khong hoc toan roi mac. c) Tap bop cde sinh vien & trutmg ban hodc la ném thi hai, hoac dang hoc todn rdi rac. a) Tap hop ede sinh vién & trudng ban, hodc khong la sinh vien nam thi hai, hodec khéng hoc tofn rdi rac. "8. Cho A = (1, 2, 3, 4, 5} va B = (0, 3, 6}. Tim a AUB DANB 2) A-B ad B-A TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 7 4. Cho A = {a, 6, 6d, e} vAB = (0, 5,0 4, 6 fg hb Tim: a) A UB DAB oOA-B a B-A 5. Cho A la mét tép hop, ching minh rang A. 6. Cho A la mot tap hop, chitng minh rang : aAUG=HA DbANB=gG oAUA=A dANA=A A-GzA HAUUSsU DANU=A hh O-A=@o 7. Cho A va B la hai tap hop. Ching minh rang : aAUB=BUA KBDANB=BNA 8. Tim cdc tap A va Bnéu A - B = (1, 5, 7, 8h, B-A = (2, 10) vaan B = {3, 6, 9} 9. Ching minh rang néu A va B la hai tap hap, thi o AUB =A08 a) bang cach ching minh méi vé 1A tap con cia ve kia. b) bang céch dimg bang tinh thude. 10. Cho A va B la hai tap hop. Ching minh ring : aC AN BCA bd) ACAUB ©. A-BCOA QANB-A=B ee AUB-A = AUB. 11, Ching minh rang néu A, B va C IA cée tap hop thi _ EWR -AupuUeT (a)Jbang céch ching +8 vé nay I tap con cia ve kia, Y) ding bang tinh thude. 12. Cho 4, B va C la cée tap hap, chttng minh rang - ad dAuBoAUBUCO bb) AN BAC) CAN B o A-B)-COA-C 76 Chuong 7. CAC KIEN THUC CO SO: LOGIC, TAP HOP VA HAM d (A-C N (€-B) @ e) (B-A)U(C-AD = (BUOQ-A 13. Chitng minh ring néu A va B iA ede tap hop, thi A-B=ANB 14. Ching minh ring néu A va B IA cée tap hop, thi (AN BIUIANB=AA 15. Cho A, B, C la cdc tap hop. Chttng minh rang : a AUBUC=AUBUC DANBAO=ANBNC QAUBNAG=AUBNAUC 16. Cho A, B, © la tap hop. Ching minh ring : (A-B)-C=A-O-B-O 17. Cho A = {0, 2, 4, 6, 8 10} ; B = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6) va c = {4, 5, 6 7, 8 9, 10). Tim: a ANBNC?. bAUBUC oD AUBNE DANBUC 18. Vé gidn dé Venn déi vdi cac té hop sau cia cac tap A, B va C. a AN BuC) BAN BNE oA-B UA-OUB-O 19. Ban cd thé noi gi vé cac tap A va B néu céc ding thie sau JA dung? abAUB=A bANB A bo A-B=A ao AOB BOA e)A-B=B-A 20. Ligu co thé két luan A = B néu A, B va C Ja cae tap thoa man aAUC=BuUC# bANC=BOC ? 21. Cho A va B la hai tap con cia tap va tru U. Ching minh ring AS B né@u va chi 'néu BOC A. Higu déi ximg cia A vi B, duoc ky hitu la A @ B, le thp chita cée phiin ut hoge thuée A hoge thuge B chit khong thude cd A va B. - TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 77 22. Tim hiéu déi xtmg cia (1, 3, 5} va {1, 2, 3} 23. Tim hisu déi xttng cia tap hop cde sinh vién nganh tin cia mét tring va tap cde sinh vién nganh todn cia trudmg dd. 24. Vé gidn dé Venn cho hiéu déi xing cla hai tap A va B. 25. Ching minh ring A @ B (AU B)-AN B. 26. Ching minh ring A @ B = (A - B) U (B - Al. 27. Ching minh ring néu A lA tép con cin tap vi tru U, thi @ . HABG=A co AQUHAA OAGA aA GA 4 U0 28. Ching minh rang néu A va B la cac tap hop, thi aAGSB=BOA bAGBOB=AA 29. Co thé ndi gi vé cée tap A va Bnéu A ® B= A 30", Xac dinh xem hiéu déi xing cd tinh két hgp khéng, tite lA néu A, B, C 1a cde tap hgp, liéu od suy ra : A®B8®O = (A © B) @ C khong? 31*. Gia st A, B, C la ede tap hgp sao cho A @ C = B® C. Ligu cd cin phai co A = B kh6ng ? 32*. Néu A, B, C va D |a ede tap hap, liéu cd suy ra (A ® B) ® (C ® D) = (A © C) @ B ® D) khong? 33. Néu A, B, C va D la cée tap hop, liéu cd suy ra (A ® BO € ® D} = (A @ D) © B © C) khéng? 34*, Ching minh ring néu A, B, va C 1A cde tap hop, thi : jAUBUC = |Al + [B] + [Cl - |A 0 BL - JAN CE- -(|BN cl + |ANBNC @ay la trutng bgp dac biét cha nguyén ly bu trit sé duge nghién ctu chi tiét trong Chuong 5). 35. Cbo Aj = {1, 2, 3, .., d wie = 1, 2 3 .. Tim a n a) UA, b) nA, it i i= 78 Chuang 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 36. Cho A; = fi, i + 1, i + 2, 0.3. Tim a . n a) UA, b) A, i=l 1s 37. Cho Aj la tap tt cd cde xdu bit khong réng co chiéu dai khong vuot qué i, Tim n a a) UA, b) NA, isi isi 38. Gia si ring tap vi try U = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10}. Biéu dién cac tap duéi day bang cdc xau bit véi bit thi i trong x4u lA 1 néu é thuge tap dd, va bang 0 trong trugng hgp nguoe lai. a) {3, 4, 5} b) {1, 8, 6, 10} ©) 12, 3, 4, 7, 8, 9 39. Dung t4p vi tru nbu bai tap trén, tim cde tap duoc biéu dién bdi cac xfu sau : a) 11110 01111 b) 01011 11000 ¢) 10000 00001 40. Cac tap con nao cia mét tap vi tru hu han duce biéu dién béi cac xau bit sau : a) Xdu gém toan cac sé 0. b) Xau gém toan ede s6 1. 41. Xac diih xau bit tuong wmg voi hieu cia hai tap hop. 42. Xée dinh xAu bit ving voi hiéu déi xéng cla hai (ap hop. 43. Hay chi ré cdc phép toin trén cdc xdu bit duoc thuc hién nhu thé nao dé tim cac té hgp sau cla cdc tap A= {a, be d, e}, B={bagdap,t ve) C= lo gti0um x,y, ava D={(dehinotu, x yt al AUB bAOB (AUDA BUC PMAUBUYUCUD 44, Lam thé nao dimg céc xau bit dé tim duoc giao vA hop cha n tap hop, biét rang a tép niy déu 1a cac tap con cia tap vii tru? TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 79 45. Tap A U [A} duoc goi lA nguéi ké thia cua t4p A. Tim nhiing ngudi ké thita cla cac tap sau : a) (1, 2, 3h ba o) {B} D (2, a} 46. Xéc dinh 8 phiin tt cia tap ngudi ké thita cla mét tap voi m phan wl. DOi Rhi 86 Itn ma mot phiin tt duce gap trong mét tdp khong eép thi iu cO ¥ nghia quan trong. Da tap la tap hap khéng sap thit ty cla ede phan tit trong dé mét phin ti cé thé gap nhibu lan. Kj hidu {may may ..., mya} dé chi mat da tap cd phiin tt a, xuat hién my, lan, phan te a) xudt mz lin, vv.. Cie sé m, i = 1 2, 7 duoc got Ja b6i cla phan tha, i = 1, 2. 7 Gid st P va @ la hai da tap. Hop cia ede da tgp P va @ cling lx mét da tap trong dé b0i cita mat phitn itt la sé lin nhét trong hai bi ctia nod P va Q Giao cua P va @ cing la mat da tap trong dé béi cha mot phan tik la sf bé nhét trong hai bai cia nd d P va Q. Hiéu cia P va Q la mot da tp trong dé bai cita mot phin ti la hiéu cia boi ctia phan ttt dd trong P va b6i ea phan tt dé trong Q, néu hitu nay khong am ; con nguoe igi bét cia phéin tt trong da tép bing 0. Téng cia P va @ la mot da tap, trong dé bi cia méi phan ti la téng bai cia phiin ti dé trong P va Q. Hop, giao vi hien cia P va Q duoc ky higu la PQ PN @ va PQ, tuong tng (ede phép todn 6 day khong nén lin lon véi ede phép todn déi vdi cde tép hop). Téng cia P vi Q duge hy hiéu la P @ Q. 47. Cho A va B la cée da tap {3.a,-2h, lc} vA (2.2, 3.b, 4d}, tuong ting. Tim : a) AUB b ANB oA-B ad B-A e A+ B 48. Gia sit A la mot da tap ed cdc phan ti la mhitng loai thist bi tin hoc ma mét khoa 6 mot trudng dai hoc céin co véi boi 1A sé lugng méi loai thiét bi cdn phdi cd. Cho B 1a mot da tap tuong ty cho m6t khoa khac @ trugng dd. Vi du, A co thé la da tap {107 may vi tinh, 44. médem, 6. may tinh mini} vA B cd thé la da tap {14. may vi tinh, 6. médem, 2. may tinh ldn} 80 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM a) Té hop nao cia A va B sé biéu dién eae thist bi ma trudng dé sé mua khi cho rang c& hai khoa sé ding chung cdc thiét bi do. b) TS hop nao cta A va B sé biéu dién sé thiét bi sé duge ding béi ca hai khoa néu ca hai khoa cimg ding chung sd thiét bi do. c) Té hgp nao cia A va B biéu diém cdc thiét bi ma khoa thd hai ding nhung khoa thi nhaét khong ding, néu ca hai déu cong ding chung cac loai thiét bi do, d). Té hop nao cha A va B biéu dién cae thiét bj ma trubng dd sé mua néu khoa nay khong cho khoa kia ding chung thiét bi cia minh. Cée Tap ma ditoe dimg trong tri tué nhén tao, Méi mét phan ti trong tap vit tra U co mot dO thuge nao dé déi udi tép ma S, dé la mot sd thuc nim giita 0 vi 1 (ké cd O va 1. Top mo S duce ky hidu bing eich ligt ke tit cd phiin tk cung udi dé thuée top dé cia n6 (cde phin tit voi dé thuge bang 0 sé khong dutge ké ra), Vi du, ta vide {0,6 Alice, 9,0 Brain, 0,4 Fred, 0,1 Oscar, 0,5 Rita} cho tap F (ctia nhitng nguvi néi tiéng) dé chi ra ring Alice cé dé thuée trong F la 0,6, Brain la 0,9, Fred la 0,4, Oscar Ia 0,1 va Rita 1a 0,5 (nhu vay Brian la nguoi néi tiéng nhét, va Oscar la nguoi hem néi tidng nhét trong 66 ngusi do), Cling gid si ring R la top nhiing ngudi gitu vei R = {0,4 Alice, 08 Brian, 0,2 Fred, 0,9 Oscar, 0,7 Rita}. 49. Phan bi cia tap mi S$ la tap Ss, vdi do thude cba mét phan ti trong S bang 1 tri di dQ thude cia phan tu do trong S. Hay tim F (tap mo eta nhiing ngudi khong néi tiéng) va R (tap mo cia nhitng ngudi khong giau). 50. Hgp cia hai tap mo va T la tap m3 S U T, trong dé d6 thudc cia mOt phan tu trong S U T 1a s6 lén nh&t trong hai dé thude cha phan tu dé trong S va trong 7. Hay tim tap md F U R cia ngudi gidu hodc néi tiéng. 51. Giao cua hai tap ms S va T IA tap md SN T trong dé dé thudc cia mét phdn ti thuée S$ 9 T IA sé nhé nhdt trong hai dé thudc cha phdn ti do trong S va T. Hay tim tap md FM R nhiing ngudi giau vA néi tiéng, TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 81 Mo DAU © rat nhiéu ché, chiing ta da gan cho méi phan tk cia mét tap hop mét phén ti dac biét nao do eta mét tap thi hai (tap nay eting od thé la chinh t4p hop thi nhét). Vi du, gid sit rang méi sinh vién 6 l6p todn radi rac duge gan cho mét diém chit lay tir tap hop {A, B, C, D, F}. Va gid sit rang cdc diém 14 : A cho Adams, C cho Chou, B cho Goodfriend, A cho Rodriguez va F cho Stevens. Su gan cdc diém nay dugc minh hoa trén hinh 1. Adams | ¢ ———__-—_—_~—_= 04 the « +8 Goodfriend @ * Radrigues « “0 Stevens. & —<$ Hink 1. Su gan cdc diém trong lép todn di rac, Su gan nay la mét vi du vé ham. Ham la mét khai niém cue ky quan trong trong toan hgc réi rac. Cac ham dugc ding dé dinh nghia cdc cdu tric réi rac nhu ede day, cdc xdu. Ham cing dimg dé bidu dién thoi gian mot may tinh phai mat dé giai mot bai toan co qui md da cho. Cac ham dé qui, tite la cdc ham dude dinh nghia qua chinh chang, dwoc ding xuyén suét trong tin hoc va ching sé dude nghién ctu trong Chudng 3. Tiét ray chung ta sé 6n lai mot sé khai niém co ban lien quan dén cdc ham céin thiét trong todn hoc i¥i rac. 6-THRRUD Be Churong 1. CAC KIEN THUT CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM DINH NGHIA 1. Cho A va B Ja hai tap hop. Mét ham f tt A dén B la su gén chinh x4e mot phén ti cha B cho méi phan ti cla A Ta viét fa) = > n&u } ia phdn tt duy nhat cha B duge gin bdi-ham f cho phén ti @ cua A, Néu f la ham t¥ A dén B, ta viet f; A > B. Cac ham dude cho bang nhiéu cdch. Déi khi ta phat biéu mét cdch tudng minh sy gén d6. Thuing thi ching ta cho m$t céng the , ching han nhu ft<) = « + 1 dé dinh nghia ham. Cing eo trujng hop ta ding mét trinh may tinh dé cho mét ham DINH NGHIA 2. Néu f iA mot ham ty A dén B thi A duge goi la mién de dinh cia f vA Bla mita gid tri cha f Néu fla) = 6 ta noi 6 la dnh cia a va a la mét nghich dnh cla 0, Tap hop tdt cd cée anh cia céc phéin tit thu$e A duge goi 1A anh cia A qua ham /. Néu f la mé6t ham ti A dén B, ta cing noi rhng f dnd xa ti A den B. Hinh 2 biéu dién mot ham f ty A dén B. Hinh 2. Ham f dnh xa tif A dén B, Ta hay xét vi du néu @ déu tiet nay. Cho G la ham gin diém cho méi sinh vién trong lép toan roi rac cia ching ta, Mién xdc dinh cua G la tap hop {Adams, Chou, Goodfriend, Rodriguez, Stevens} va mién gid tri cia no la tap {A B, C, D, F}. Anh cia mién xde dinh qua ham G la tap {4, B, C, Fh: Ta cing xét cdc vi du sau : Vi du 1. Cho f la ham gan hai bit cui cing. cia mot xau bit chiéu dai hai hose ién hon t6i xdu dé, Khi dé mién xée dinh cua f 1a tap tat ca céc xAu bit co chiéu dai ia 2 hoac ién hon cin mién gid tri cia f 1a tap {00, Ot, 10, 11}. a TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 83 Vi du 2. Gia si f la ham ta Z dén Z gan binh phuong cha mét 6 nguyén cho sé nguyén do. Khi do fix} = x°, o day mién xac diah cia f la tap hop cde sd nguyén, mi6n gid tri cia f cing ed thé duge chon lA tap tit ca céc s6 nguyén vA anh cia mién xdée dinh la tap hop tat cA cdc 86 nguyén khéng am 1a sd chinh phuong, cu thé la {0, 1, 4, 9, ..} a Vi du 3. (ing cho cde sinh vién da Am quen véi ngon ngi Pascal) Mién xde dinh va mién gid tri thudng duge chi r6 trong cae ngén ngit lap trinh. Vi du, cau lénh Pascal. function floor (x : real) : integer noi len rang mién xac dinh cia ham floor la tap cdc s6 thie, con mién gid tri lA tap cac s6 nguyén. a Hai ham eo gia tri the véi cing mién xae dinh eo thé cong hode nhan vdi nhau. DINH NGHIA 3. Cho 7, va fy Ia hai ham ti A dén BR) Khi do 7, + fy va fif, cling 1A cdc ham tit A dén R duge dinh nghia hdi : f+ AG) = fa) + fod Fifa) = FiOdfye) Chi ¥ ring céc ham f, + fy va fify d@ dugc dinh nghia bang cach chi ta cae gia tri cia ching tai x thong qua cae gid tri cia f, vA f, tai x. Vi du 4. Cho f, va f) la cdc ham tit R dén R sao cho fix) = x* va fle) = x - 2°. Xée dinh ede ham fy + fy va fify ? Gidi. Ti djnh nghia cua téng va tich hai ham, suy ra rang : G+ @) = f@ + ho) = e+ @-xt) ax va (fifi@) = a — 27) = x - xt Khi f la mét ham ti tap A dén tap B, thi anh cta mét tap con cia A eting co thé dinh nghia | DINH NGHIA 4. Gid si f 1A mot ham ti tép A dén tap B va S la mét tap con cia A. Anh cia S lA mét tap con cia B gém anh cia céc phan ti thuée S. Ta ky hiéu anh cia S hoi f(S), khi dé : KS) = {fis) | ¢ © S} a4 Chong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Vi du 5. Cho A = {e, 6, ¢, d, e} va B = {1, 2, 3, 4} véi fla) = 2, fbi = 1, fle) = 4 fid) = 1 va fle) = 1. Anh cua tap con S = (6, ¢, a} la tap Si = {1, 4). n CAC HAM DON ANH VA TOAN ANH Mot sé ham ed anh phan biét tai nhiing phan tu phan biét cla mién xc dinh. Nhiing ham dd duge goi 18 don anh hay ham m6t - mot. DINH NGHIA 5. Mgt ham f duge goi IA don anh hay mét — mét néu va chi néu fix) = fy) kéo thea x = y déi véi moi x va y trong mién xac dinh cia ham f. Chip : Mot ham a don anh néu va chi néu fix) # fiy) voi mdi x # y. Cach dinh nghia nay nhan duge bang cach My phan dao cia ménh dé kéo theo trong dinh nghia. Chang ta sé minh hoa khdi niém nay bang cdch cho céc vi du vé ae of cdc ham don anh va cé&c ham khong don anh. be *? Vi du 6. Xdc dinh xem ham f ce “3 ti {a b, d} dé {1, 2, 3, 4, 5} de o4 wi fla) = 4, fb) = 5, fle) = 1 va fid) = 3 cd la ham don anh ad khéng? Gidi : Ham f la don anh vi f Hink 3. Ham don anh nhan cdc gia tri khac nhau tai bén phan tit cla mién xde dinh. Diéu nay duge minh hoa trén hinh 3. : a Vi du 7. Xa@e dinh xem ham ffx) = x° tit tap cde sé nguyén dén tap c4e 36 nguyén co phai la don Anh khong? . Gist: Ham fix) = x? khong phai 1a don énh vi, vi du, fl) = fi) = 1 ma l #-l. Vi du 8. Xac dinh xem ham ffx) = x + 1 cé phai la don 4nh khéng? Gidi : Ham fix) = x + 1 la ham don anh. Dé ching minh diéu nay, chu yrangx + 1 # y + 1 khixn # y TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 85 Bay gid chung ta sé cho mdt sd diéu kién dé dam bao ring mét ham la don anh DINH NGHIA 6. Mot ham / cd mién xdc dinh va mién gid tri déu la céc tap con ctia tap eée sf thuc dude goi lA thue su tang néu fix) < fly) khi x < y voi x vA y thudc mién xée dinh cua f. Tuong ty f dude goi a thuc su gidm né&u fix) > fly) khi x < y vai x va y thuée mién xac dinh cia f Tu nhing dinh nghia nay ta thay rang cdc ham hodc thye sy tang hode thye sy gidm déu la cde ham don anh. Déi voi mot si ham mién gid tri va anh cia mién xéc dinh bang nhau. Tic la moi phan td cla mién gid tri déu la anh cha mot phdn tu nao dé thuéc mién xdec dinh. Nhiing ham cé tinh chdt nay duoc goi la cdc ham toan 4nh. DINH NGHIA 7. Ham f ti A dén B duge goi IA foan anh néu va chi néa d6i voi moi phin tt 6 € B tén tai mét phan tt a © A voi fia) = 0. Bay gid ching ta sé cho nhitng vi du vé cdc ham toin anh va cdc ham khéng to&n anh. oe Vi du 9. Cho f la ham ti. (a, b,c, d} dén {1, 2, 3} duge dinh ce 02 nghia béi fia) = 3, f(b) = 2, f(e) = 1 va fd) = 3. Ham nay cd lA toan anh khong? Gidi : Vi t&t cd ba phan ti cia mién gid tri déu la anh eta cdc Hink 4. Mot ham loan anh phan ti trong mién xdc dinh, nén f A mdt toan anh. Diéu nay duge minh hoa trén hinh 4. a Vi du 10. Ham fi = x? til tap cdc sé nguyén dén tap cdc sé nguyén co phéi la m6t todn anh khong? Gigi ; Ham nay khong phai la toan anh, vi, chAng han, khong cs mot 36 nguyén nao cho x” = -1 cA. 86 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LoGic, TAP HOP VA HAM Vi du 11. Ham fix) = x + 1 tit-tap 56 nguyén tdi tap 66 nguyén od phai la toan anh khong? Gidi : Ham nay la toan énh, vi véi moi sé nguyén y tén tai mét sh nguyén x sao cho fix) = y. Dé thay diéu nay, chi y ring fic) = y néu va chi néu x + 2 = y va diéu nay dung néu va chi néux = y - 1. a DINH NGHIA 8. Ham f la mat song anh néu no via la don anh (mét - mot) vita 1a toan Anh. Cae vi dy sau minh hoa khdi niém song anh. Vi du 12. Cho f 1A mot ham tt {a b, c, d} tél {1, 2, 3, 4) voi fla) = 4, fb) = 2, fic) = 1 va fid) = 3, Ham f cd phai 1A mot song anh khong? Gidi : Ham f 1a don 4nh va toan anh. No la don anh vi ludén nh&n cac gid tri phan biét. No la toan anh vi b6n phan tit cia mién gia tri déu la anh cia céc phén tt thudc mién xdc dinh. Tu dd, f lA mot song anh. a Hinh 5 minh hoa b6n ham, trong dé ham dau tién 1A don anh, nhung khong phai toan anh, ham thé hai la toan 4nh nhung khong phai don énh, ham thi ba la don 4nh va la todn 4nh, va ham thi tu khong la don anh cing khong la toan 4nh, tuong Ung thi nam khong phai Ja mot ham, vi nd cho tuong tng mét phan ti véi hai phén ti khdc nhau. a Ben Gah fing b Tein ginh, 4, kneng ©) fen oak vile ato oe a7 ae . a2 be el oa ej Ce 03 ce 3 4 de de “4 @) Kping don dak ©) Khing prorle Ahdng tein bah Adm ae os os de peo OS inh 5. Vi du vé cac ‘esi (Wong itng kiss nhaw, TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 87 Gid si f la mét bam tii A dén chinh no. Néu A la hitu han, thi f sé Ja don anh néu va chi néa né JA toam 4nh (Diéu nau suy ra tY két qué cta Bai tap $8 4 cuéi chuong nay). Tuy nhién, diéu nay khong nhét -thiét trong truimg hop A JA tap vO han (nhu sé duge chiing minh trong Tiét 1.7). Vi dy 13. Cho A iA mOt tap hop. Ham ddng nhét tron A la ham in 1 AA, 6 diy ig) = x WK EA Noi mét céch khée, ham d6ng nb&t i, 1a ham gén méi mot phén ti cho chinh né. Ham i, A don nh va toan énh, do dé a song anh. a HAM NGUOC VA HOP THANH CUA CAC HAM Bay git ta sé xt mdt song anh tii tap A dén tap B. Vi f lA mot toan 4nh, nén méi phén tu cia B déu la anh cia mét phén ti nao dd cia ————— ———. _A. Hon nia, vi f la mot don anh, nén moi phan tt cia Bla anh cia mét phin tu duy nhdt thuse A. Do do, chung ta cd thé djnh nghia dugc mdt ham mdi ti B dén A, nguge véi tuang ung duge cho bdi ham f/f. Diéu nay din téi djnh nghia sau. DINH NGHIA 9. Cho f lA mdt song anh ti tap A dén tap B. Ham nguoc cia f la mot ham gain cho méi phén ti 5 thugdc B mét phén ti duy nhat (a thuge A sao cho fla) = 2.) Ham nguge cla f duge ky hiéu 1a f7. Ta dd, 76) = @ khi fla) = 6. Hinh 6 minh hoa cho khéi niém ham nguge. Néu f khong phai 1a XY, 2 mét ham song 4nh, thi ta khéng thé gv djinh nghia duge ao khédi niém ham SS_.” nguge. Khi f khong : f phéi 1A song 4nh, Hink 6. Ham f7 ta ham nguoc cia ham f. 88 Chuang 7. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM thi hoac 1A no khong phai Ja don anh hoac khong phai toAn anh. Ma néu khong phai 1A don anh thi m6t phéin t% 6 nao do thudc mién gid tri sé la anh cua hon mét phén ti trong mién xéc dink. Con néu né khong phai la toan anh thi doi véi mot phan tit 6 nao do trong mién gia tri sé khéng cé phén ti a nao trong mién xac dinh sao cho fla) = 6. Do do, néu f khong phai la song dnh, thi chiing ta khong thé gan cho méi phan tu 6 thudc mién gia tri mot phan tt @ duy nhdt trong mién xde dinh sao cho fia) = 6 (vi déi voi mot 6 nao do cd thé cd nhiéu hon mét phan tt @ nhu vay bode khéng co phén tt a nao). Ham song anh con duge goi la ham kha nghich, vi chting ta co thé xac dinh duge ham nguge cia him dé. Mét ham la khong kha nghich néu né khong phai 14 mOt song anh, vi ham nguge cla nd khong t6n tai. VWiodu 44. Cho.f la ham tit (a, 6, c} d&n {1, 2, 3) sao cho fla) = 2 fib) = 3 vA fc) = 1. Ham f co kha nghich khong? Néu cd, hay tim ham ngude do. Gidi : Ham f la kha nghich, vi no JA mét song anh. Ham nguge f? gitt nguyén sv tuong tng cho béi ham /, sao cho fl) = ¢, 12) = a va £3) = 6. a Vi du 15. Cho f la ham tit tap cdc sé nguyén dén tap cdc sé nguyén + sao cho ffx) = x + 1. Ham f c6 kha nghich khéng? Néu ec, hay xc dinh ham nguge. Gidi : Ham f la kha nghich, vi no 1A mot song Anh, nbhu da biét 6 trén. Dé git nguyén sy tvong dng, ta gid svt rang y JA Anh cia x, sao cho y =x+ 1. Khi do x = y— 1. Diéu nay of nghia 1A y — 1 3a phan te duy nhat cha Z tuong ung voi y qua 7. Do dé fy) = y -1. a Vi du 16. Cho f 1a mot ham ti Z dén Z voi f = x7. f oS kha nghich khong? Gidi : Vi f-1) = 71) = 1, nén f khong phai 14 mot don dnh. Néu dinh nghia mt ham ngvoc, ta sé cén phdi gan hai phan tt cho 1. Do do, f Ja khong kha nghich. a BINH NGHIA 10. Cho g la ham ti tap A dén tap B va f la ham tit tap B dén tap C. Hop thanh cia céc ham f va g, duoc ky higu Ja fog, duge dinh nghia béi : Gogta} = figta)) TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 89 Néi mot cach khéc, ham dé gan cho méi phan ti @ trong A mot phan ti duge gin béi ham f cho gia). Chui y rang, hyp thanh fog sé khong thé dinh nghia duge, néu anh mién xdc dinh cia g khong phai IA mot tap con cia mién xéc dinh cia f, Hinh 7 minh hoa hop thanh cua cdc ham. Hinh 7. Hop thanh cia ham f va ham g. Vi du 17. Cho g la ham ti tap {a, 6, ¢} dén chinh né, sao cho g(a) = b, gb) = © va gfe) = a. Cho f la ham tit tap {a b,c} den tap {1, 2, 3} sao cho fla) = 3, fbi = 2 va fie) = 1. Xéc dinh hgp thanh cia f va g va cia g va f Gidi : Hop thanh fog dude xe dinh bdi (fogita) = figta)) = fb) = 2; (fogith) = fig) = fic) = 1 va fogtc) = figic) = fla) = 3. a Chi y rang gof khong xdc dinh, vi anh mién gid trj cia f khong phi 1a tap con cia mién xdc dinh cia g. a Vi du 18. Cho f va g la hai ham ti tap céc sé nguyén dén tap ede s6 nguyén dude cho béi : fix) = Qn + 3 va g&) = 3x + 2. Kae dinh hop thanh fog va gof? Gidi : Ca hai hop thanh fog va gof déu aie dinh. Hon nia : ees) = fig) = f8x + 2) = Wee + 2+ B= oe + 7 vA: (Gof) = gtfx)) = g(Qx + 8) = 32x + 3) + 2 = Ge + 11 30 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Chi ¥ : Chi y rang mac di tham chi fog va gof déu t6n tai doi vai cac ham f va g nhung ching khong bang nhau. Noi cach khéc, luat giao hodn khéng dung 46i véi hop thanh cia c4c ham Khi hop thanh cia mét ham va ham nguge ella nd duge tao thanh, theo mé6t thi ty nao dé, ta sé nhan duge ham dong nhat. Dé thay diéu nay, gid si f IA mOt ham song anh ti tap A dén tap B. Ham nguoc cia nd van gitt nguyén tuong tng nay, tite la ("(b) = @ khi fla) = 6 va fla) = 6 khi f') = a. Do do : ylpia = fly) = fe =a vA (pf ie) = Af lov = far = & Do dé flf = i, va fof) = iy, 6 day i, va iy tuong ung 1a céc ham déng uhét tren tap A va tap B. Nhw vay: (Ut = 7 pO TH] CUA HAM Ching ta cd thé lien két mot tap cc cap trong A x B véi méi mot ham tv A d& B. Tap céc cAp nay dude goi la dé thj cla ham dé va thwgng duge biéu dién bang hinh vé dé giip ta hidu 6 hon dang digu cia ham 4y. DINH NGHIA 11. Cho f la mét ham tit tap A dén tap B. Dd thi cua bam f la tap cac cap s4p thi tu {(@, 6) | @ € A va fla) = Ob}. Ty dink nghia ta théy dé thi cha mét ham f ti A dén B la mot tap con cua A Xx B chita céc cap sép thi ty véi phdn ti thi hai bang phdn tit thuéc B duge gan cho phdn ti thi nhat béi ham f Vi du 19. Ve d6 thi cia ham fin) = Qn + 1 tit tap cac 36 nguyén téi tap cac sé nguyén Gidi : D6 thi cha f la tap cdc cap sdp thi tw cé dang (m, 2n + 1), véi n la mét 36 nguyén, Dé thi ndy duge cho trén hinh 8. a Vi du 20. Ve dé thi cia ham fiz) = 2° tit tap cic 56 nguyén dén tap cac 86 nguyén. Gidi : D6 thi caa f la tap céc cap sfp thi tf cd dang , flx)) = &, x9, véi x 1A m6t s6 nguyén. Dé thi nay duge cho trén hinh 9. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 91 Hink 8 Dd thi cia ham Hink 9 Dd thi cia ham fin) = n+ 1 eZ dén Z. Six) = x) tit Z dén Z MOT SO HAM QUAN TRONG 'Tiép theo, ching téi sé gidj thiéu hai ham quan trong trong todn hoc roi rac, dé IA ham san vA ham tran. Cho x la mét sé thuc. Ham san lam tron sO x xu6ng thanh mét sé nguyén gan nhdt nhé hon hoac bang no ; con ham trén lam tron s6 x lén thanh mét sé nguyén gan nh&t lon hon hoac bang n6. Cac ham nay thwong duoc dimg khi dém cae vat. Chung déng vai trd quan trong trong viéc phan tich sé céc bude duge ding bdi cdc thi tue dé gidi cae bai todn cd qui md dae biét ndo dé. DINH NGHIA 12. Ham sén gan cho s6 thyc x sé nguyén l6n nhat co gid tri nhé hon hode bing x. Gid tri cia ham sin duoc ky hiéu la [x]. Ham tran gan cho s6 thuc x sé nguyén bé nhat co gia tri lon hon hoae bang x. Gid tri cha ham tran dugc ky hiéu la [x]. Chi y : Ham san cin dugc gol la ham phiin nguyen va thudng duge ky higu Ja Ex]. Vi du 21. Dudi day la m6t sé gia tri cua ham san va ham trén ; 7 igh = % fal = 4 Leg) © [-31 = 0, Laay = 8, [ail =4, 17) =% [71 =7 a 92 Chuang 1. CAG KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM D6 thi cia ham s4n va ham tran duge cho trén hinh 10. +-—+-— +—+—_++ “# -2 7 ¢ 2 23 oo , Oo ~2 “3 oy- |x] 4 v(x Hink 10. DO thi cia Ham san (a) va Ham tran (b). Can c6 mat s6 loai ham sé dude dimg suét trong cuén séch nay. Dé la cac ham da thie, légarit va ham e mi. Trong cudn sdch nay, ky hiéu loge duge hiéu la log co s6 2 ca x. Khi cin ding oo s6 khae, vi dy cd 35 bb > 1) ta viét log, x. BAI TAP 1. Tai sao f trong cdc phuong irlnh sau khong phai la mét ham te R dén R? 1 a) fd = > « b) fa) = Ve ce) fe) = 4V¥0e +1) 2. Xée dink xem f co phai la mot ham tit Z dén R khong, néu-: , a) fin) = tn by fin) = Vn? +1 “ oe -4 3. Xae dink xem f os 1a mot ham tit tp tat c& cde xau bit dén tap cdc s6 nguyén khéng, néu : ©) fin) TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 93 a) f(S) la vi tri cia mot bit 0 trong S. b) f(S) la 86 cae bit 1 trong S. c) ftS) la s6 nguyén nhé nh&t i sao cho bit thit i trong S la 1 va f(Si = 0 khi S la mét xau rong, ttc 1a x4u khong cd bit nado. 4. Tim mién xac dinh, dah ctia mién cde dinh cia cac ham sau ; a) ham gin cho mdi sO nguyen khong 4am chiy 38 cudi cing cia nd. b) ham gin cho méi s6 nguyén dudng 9 nguyén lon nha tiép sau. c} ham gan cho méi xu bit sé cde bit 1 trong xAu do. a) ham gan cho mdi xau bit s6 cfc bit trong xAu dod. 5. Tim céc gia tri sau ; #13 migh OT 9l a 1-2 8 DL-1 6. Xac dinh xem cdc ham tit (a, 6, 0 a} dén chinh nd cho duéi day co phai don anh khong? a) fla) = 6, fibi = a, fici = c, fidi = ad b} fal = 6, fbi = 6, fig = a, fldj = c) flaj = d, fib) = 6, fic) = ©, fd) =d a , Ham nao trong Bai tap 6 1A toan anh? 8. XAc dinh xem cdc him tt Z dén Z cho dudi day cd la don Anh khong? a) find n-1 b) fin) =n? + 1 cl fir) = n3 ad fin) b n 9. Ham nao trong Bai tap 8 la toan anh? 10, Cho mét vi dy vé ham ti N dén N la a} don anh nhung khéng toan anh. b) toan anh nhung khéng don dnh. ¢) vita toan anh vita don anh (nhung khac ham d6ng nhét). d@) khong don anh cing khong toan anh. 94 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 11. Xée dinh xem cae ham tir R dén R cho du6i day cd 1a song 4nh khong? a) fix) = 2x + 1 b) fe) = x7 + 1 ) fx) = 2 @ fi) = Bt} ©) fix) = = x42 12. Cho S = {-1, 0, 2, 4, 7}. Tim ff) néu : a) fx = 1 b) fie) = Qa + 1 \ eed fo = [Fl @ fe = | 3 J < . 13. Cho fix} = Lyl- Tim ffS) néu : a) S = {-2,-1,0,1, 2,3) b) S = (0, 1, 2, 3, 4, 5} oS = 0,57 11} d) S = {2, 6, 10, 14} 14. Cho fix) = 2x, Tim a) fZ) b) IN) e) #fR) 15. Cho g la mét ham tit A dén B va f la mot ham tii B dén C. a) Ching minh rang néu ca f lin g la cac ham don 4nh thi fog eting la ham don 4nh. b) Chiing minh rang néu f, g déu la toan anh, thi fog cing 1A toan anh. 16*. Neu f va fog 1a don Anh, cd suy ra g cling 1A don anh khéng? Giai thich i7*. Néu f va fog JA toan anh, cd suy ra duge g cing toan anh khong? Giat_ thich. 18. Tim fog va gof voi fix) = x? + 1 va g@x) = x + 2 1a cdc ham tit R dé R 19. Tim f+ g va fg ddi vdi cdc ham f va g trong Bai tap 16. 20. Cho fix) = ax + 6 va g&) = a + d véia, 6, o d Ia cde hang sé. Hay xdc dinh o, b, 9, d dé fig = gof. 21. Ching t6 rang ham fix) = ax + 6 ti R dén R la kha nghich véi @ va 6 1A const va a #0. Tim ham nguge cua f TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 95 22. Cho f la mot ham tir tap A dén tap B. Cho S va T 1a hai tép con eda A. Ching minh rang : aA UTI = ASUAT BW REND CAO AN 23. Cho mot vi du ching to ring bao ham trong phan b cia Bai tap 22 la bao hain thye su. Cho f la mét ham ut top A dén top B. Cho S la mét tdp con cia B. Ta dinh nghio tip nghich anh cia S la tp con cia A chita tht ed céc nghich anh cia ede phan th ota S. Ching ta hy hidu nghich énh cia S la ('S), sao cho f'4S) = fa € A | fla) © S}. 24. Cho f lé mét ham tie R dén Ro duge dinh nghia bai : fod = x’, Tim : a) fp) b) Ux | 0 < % < 1) oe fle | x > 4) £25. \Cho gic) — |x|. Tim ; a) gktop b) g 4-1, 0, 1} og dr }oB dé ky Rieu f la ham BO phan tit A dén B. (Chinh ky hieu nay cing duge ding cho cae ham. Vi vay ty theo b6i cdnh cu thé ma ta xem f le ham 66 phan hay ham toan phiin). Khi ta néi mién xde dink cua f bang A, ta mudn noi rang f la mot ham toan bo. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 97 39. Déi véi cée ham b6 phan sau, hay xéc dinh mién, mién gid tri, mién xac dinh vd tap hop odc gid tri ma f khong xéc dinh : 1 af: ZR, fn) = = 2 Of BZ, fo = 124 OF EKZ-@, fm =™ Qf: Bx ZZ, fim n) = mn Of: 2x 2-2, fimn)=m-n ndum > n, 40. a) Chiing minh ring mt ham b6 phan ti A dén B co thé duge xem nhu mot ham f* tt A dén B U {u}, & day uw khong phai la phdn tu cla B va: fla) n&u a thude mién xée dinh cua f f(a) = u néu f khong xéc dinh tai a b) Dung cach xay dung trong (aj, tim ham f* tuong ting vdi cae ham b6 phan trong bai tap 39. MO DAU Day thutng duge ding dé bigu dién bang liet ke céc phan ti duge sfp thd ty. Trong todn hoc rdi rac c&c day duge dimg theo nhiéu cach. Chang ta cd thé ding ching dé biéu dién Iai gidi cda médt sé bai to4n dém, nhu ching ta sé thay trong Chuong 5. Ching cing 1A mét co si dit ligu quan trong trong tin hoc. Tiet nay sé on lai khéi niém ham, cing nh ky higu ding dé bigu dién cdc day va ky hiéu Idy téng cac 86 hang ctia day. Khi cde phan ti cia mOt tap v6 han od thé dutge liét ké, tap dé sé duge goi'la dém duge. Trong tiét nay ching ta sé xét cA cdc tap dém dude cing nhu khong dém duac. 7-THRRUD 98 Chyong 1. CAC KIEN THUC CO SO ; LOGIC, TAP HOP VA HAM DAY Mot day lA mét céu trac réi rac duge dung dé bidu dién mét bang list ké sdp thi tu. : DINH NGHIA 1. Mot day la mét ham tit mét tap con cla tap cdc 96 nguyén (thudng la tap- {0, 1, 2,...} hode (1, 2, 3, ..}) téi mot tap S. Ching ta ding ky hiéu a, dé chi anh ctia sé ngnyén n. 4, duge gof la 86 hang cia day. Ta ding ky hiéu [a,} dé mo ta mot day. (Chu y¥ rang a,, biéu dién mot s6 hang cia day fa,}. Ciing chi y rang ky hiéu {a,} d6i véi day dé ldn vdi ky hiéu cda mét tap hop. Tuy nhién, tuy thude béi canh sti dung cdc ky higu dé ma ta dé dang phan biét khi nao né dimg dé@ biéu dién mét tap hop, khi nao dé bigu dién mot day). Ching ta m6 ta mot day bang cach liét ké cdc sé hang cia nd theo thi tu chi s6 dudi tang dan. . Vi du 1. Xt day {a,}, trong do bat dau voi : 1, a Vi du 2. Xet day {o,} voi 6, = (1). Bang liét ké cde sd hang cha day nay : 6, 6), 63, ., bat dau véi 1, -1, 1, -1, 1, ... a Vi du 3. Xeét day ¢, = 5". Bang liét ké céc sb hang cia day nay : C,, Cy, Cy Cy CH Cy. bat dau véi : 1, 5, 25, 125, 625, 3125, ... a Céc day ed dang : a, a, .., a, thudng duge dimg trong tin hoc. Cac day hiu han nay cing dude goi Ja céc xau va duge ky hidu A ay, @ .. a, (Hay nhé lai xau bit. Dé 1a cde day bit hitu han da duge dua vio & Tiét 1.1). Chiéu dai cia xau S$ 1a sé cdc hang trong xu dé. Xau réng 1A xAu khéng co sé hang nao. Xau réng co chiéu dai la zéro. Vi du 4. Xau abed ta xau co chiéu dai ia 4. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 99 PHEP TINH TONG Tiép theo, ta dua vao ky hiéu téng, tue la ky hiéu ding dé biéu dién tong cdc sé hang. Any a, me “mtb cy a cia day {a,}. Ta ding ky higu : > a; jem dé bigu dién téng : Om + Ome to + Ap © day bién j duge goi la chi sé lay téng va vite chon chit j la hoan toan tuy ¥, diéu nay od nghia la, ta cd thé ding mot chit khéc, nhu i hoac &, ching han. Hay dudi dang ky hitu, @ day, chi s Igy téng chay qua, tat cA cde sé nguyén bat déu ti gidi han dudi m va két thic 6 giéi han trén n. Chit cai Hy lap hoa > (doc 1a sigma) duge ding dé ky higu phép My tng Dusi day la mot 3s vi du vé ky hieu lay téng Vi du 5. Biéu dién téng cha 100 sé hang dau tién cia day fay} véi Ble a, = m van = 12,3 .. Gigi: Gidi han duéi cua chi sé lay téng Ja 1 va gidi han trén la 100. Nhu vay, téng dé cé thé viet nhu sau : 100 5 Vi du 6. Xéc dinh gia tri cia Sj? j=l 5 Gadi; Tacd : YP = 2+ 2+ 24 24 5 Jet =1+4+ 9+ 16+ 25 = 55. 100 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 8 Vi du 7. Tinh gid tri cda. (- 1* kad Gidi : Ta cd: Me cps = (pi+ 18+ EDS + D7 + EDF k: 7 4 =l4+ CD 1+ CHF lel : a Vi du 8. Cép 96 nhén la day cd dang : a, ar, ar’, ar’, ... ark & day a 1a 86 hang déu, r duige goi 14 cOng béi, cA hai déu la s6 thuc. Bay git ching ta sé tim cong thic tinh téng S cia n + 1 sO hang ddu tien cha mo6t c&p sé nhan véi sé hang dau la a va cong bOi r, tue 1A tinh : Dé tinh S, ta nhan hai v6 phwong trinh trén voi r, r6i bién ddi ting nhan duge nhu sau : r= = Dark (dang thie nay nhan duge bang cdch dich chi sé k=I lay téng khi dat k = j + D n = Dark+@"!-a) = $+ (ar! ~ a) k=O Tu ede dang thiic tren ta thay rang: orS = S + (ar"*! - a) Giai phuwong trinh trén cho S, ta duge : ala Sa Ta Néu r = 1, thi hién nhién tong nay bang (2 + Ma. a Vi du 9. Téng kép cing thutng gap trong nhiéu bai todn. Mét vi du vé téng kép 1a : TOAN HOC RO? RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 101 Me Me ig Dé tinh téng kép nay, trude hét hay khai trién téng trong réi sau dé mdi trién khai tinh téng ngoai : 3 3yu = = Desneay= So ist =o 12+ 18+ 24 = i=l a Ching ta cting cd thé ding ky hiéu lay téng 46 cong t&t cA cdc gid tri cia mét ham hoae cde sé hang cla m6t tap cd chi 3d, 3 day chi 36 lay téng chay qua tét cA cdc gid tri trong tap. Tue 1a, ta od thé vist ; > fis) SES dé biéu di6n téng cde gid tri fls) doi voi mol phéin ti s cia S, Vi du 10. X4c dinh gia tri cta Ds ? s@{0,2,4} Gidi: Vi Ds hiéu dién téng cdc gid tri cla s d6i vGi moi phéin tt se(o24 cia tap {0, 2, 4}, ti do suy ra Xs =0+ 24+ 4 8E10.2,44 BAN S6 (Tuy chon) Hay nhbé lai ring, trong Tiét 1.4, ban sé cla mot tap hitu han duge dinh nghia la 28 phén tt cia tap dé. Ta od thé mé rong khéi niém ban 36 cho tat cA céc tap, hitu han cong nhu vé han, hang dinh nghia sau : DINH NGHIA 2. Hai tap A va B cd cing bdn sé néu va chi néu ed mot ham song anh th A d6n B. Dé thay 16 dinh nghbia nay phi hgp véi dinh nghia truéc cha ban s6 cha cde tap hiu han, ta luu y rang luén luén cd mt ham song énh gia hai tap hitu han ed cing nm phan tif, 6 day n 1A mot sé nguyén khong am. 102 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Ching ta phan caéc tap vO han thanh hai nhdém, nhém cd cing ban sé véi t4p hop cdc sé ty nhién va nhom co ban sé khac. DINH NGHIA 3. Céc t4p hodc hitu han hode cd cing ban s6 véi tap hyp céc sé tu nhién duge goi lA tap dém dugc. Cac tip cdn lai dugc goi la khéng dém duoc. Duéi day la vi dy cia cae tap dém duge va khong dém duge. Vi du 11. Ching t6 ring tap cac sé nguyén duang 1é la dém due. Gidi ; DE ching td tap cdc sé nguyén duong lé la dém dugc, ta phai chi ra m6t ham song dnh gitia tap nay va tap cdc sé ty nhién. Hay xét ham: fin) = 2n - 1 tu N dén tap cdc sé nguyén duong lé. Chung ta sé chttng minh ham f la song anh bang cach ching td rang né 1A mot ham via don 4nh via toan anh. Dé ching minh / la don Anh, ta gid sit ring fin) = ffm). Khi dé, 2n - 1 = 2m - 1, suy ran = m. DE thay f JA toan anh, ta.gid si ¢ A mét s6 nguyén duong lé, khi dé né nhé hon mét sé chin 2h nado dd, vdi k lA mét 36 ty nhién, TY do t = 2k ~ 1 = ftk), Ham song anh trén duge minh hoa trén hinh 1. 5 6 7 6 ¥ Tt fe ITV T FS MM NIE 17 9 BE 23 oy ween ae & Nee Hink 1. Ham song anh gitta N va tap céc sO aguyén duong 16. M6t tap v6 han 1a dém dude néu va chi néu od thé liét ké duce cdc phén ti cla tap dé thanh mét day (vi chi sé IA cdc s6 tu nhién). Ly do lA & chS ham song dnh f ti tap cdc sé tu nhién d& tap S co thé duge biéu dién qua céc sé hang cla day a, a, ., ay .. 6 day a, = fib, a, = f(D, .., a, = fin), .. Vi du, tap cde sd nguyén duong 1é ed thé duge ligt ké thanh day ay, a), .. a, .. vaia, = 2n —1. Bay giv ching ta sé cho vi du vé mét tap khong dém dugc. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 103 Vi du 12. Ching minh ring tap cac sd thuc lA khong dém dugc. Giai : Dé ching minh tap cdc sé thie 1A khong dém duge, ta gid sit rang no la dém duge va sé di ti mau thudn. Nhu vay, hi do tap con tat ca cic sé thyue nim trong khodéng 0 va 1 cling sé lA dém dude (vi tap con cla m6t tap dém duge cing 1a dém duge, xem Bai tap 20 6 cudi Tiét nay). V6i gid thiét dd, cic sé thyc trong khodng 0, 1 cé thé dugc lift k6 theo mét thé ty ndo dd, vi du ry), rz, 73 .. Gid st biéu dién thap phan ela cdc sé dé a: m= 0 dy diy dys dy . ds, dsz dg dy, 0, r= 0, dyy doy dos dog ry = 0, 0, Ty = 0, dy dy dy dy O day dj © (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 9} (Vi du, néu r, = 0, 23794102... ching ta 06 dy = 2, dy = 3, dy = % vv). Sau dé, ta lap mot 36 thie méi véi biéu dién thap phan r = 0, d, d, d, dy .., v6i cdc chit s6 thap phan duge xdc dinh theo qui tée sau : 4 néu dj * 4 d, = 5 néu dy = 4 (Vi du, giA su rang r; = 0, 23794102 ..., ry = 0,44590138 rz = 0,09118764 .., ry = 0,80553900 ... vv ... Khi dé ta od r didydydy . = 0/4544... 6 day dy = 4vidy #4; dc = SB Vidy = 4; dy = 4 vi day 4 45 dy = Av dy # 4 vv), M6i mé6t 86 thuc déu cd phdn thap phan xac dinh duy nhadt. Khi do sé thuc r sé khéng bang bat ci s6 nao trong day rj, ro, rz ... vl phan thap phan cta r khée véi phén thap phan cla r; 6 vi ti th i bén phai déu thap phan, déi véi moi i. Vi c5 mot 86 thue r nam trong khoang gitta 0 va 1 khong cd mat trong bang ligt ké, nén gid thiét ring tap hop t& cd cdc 6 thuc gitta 0 va 1 ed thé liét ké duge 1A sai. Do dé, tap hgp c&c sé thuc nAm pitta 0 va 1 la khéng thé liét ké duge, do do tap cdc sé thyc nim trong khoéng gita O va 1 la khéng dém duge. Bat ky tap ndo cd tap con khéng dém duge cGing sé la khong dém duge (xem Bai tap 23 6 eudi tiét nay). Tit dé suy ra cdc sé thuc la khong dém duge. 104 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM BAI TAP 1. Tim céc 6 hang sau cia day {a,}, d day a, = 2(-3)" + 5° a) a, b) a, c) ay d) as 2. Kée dinh sé hang ay cha day {a,) néu a, bang : a) ant b} 7 eo l+ Cur a) - (QP 3. Xae dinh cdc s6 hang a@,, a), a2 va a; cha day {a,} voi a, bing a) 41 “ b) @ + Dl © 15) O15) + 051 4, Kae dink ay a), a) va a3 cha day {a,} voi a, bang : a) (-2)" b) 3 o7+ 4 ad) 2" 4+ (-2)" 5. Tinh eae téng sau : i 4 a Sety b) S (- 2y k= j=0 lo 8 o>3 ad > a} - 2) i=] i= : j-0 6. Tinh gid tri cha cde téng sau, 6 day S = {1, 3, 5, 7} a Li » >? jes jes 1 oDs> a Si jes? jes 7. Tinh téng céa cdc cfip sé nhén sau : 8 g a) > 32! b) > 2 j=0 Jet 8 . 8 oyCyx a) > 2¢- 37 J=2 j=0 TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 105 8. Tim gid tri cdc téng sau ; 8 a) 3 + (-1)) b) > (3 ~ 2 j=0 j=0 g 8 oo Tesi + 3 a 5 2*!- 2 J=0 jro 9. Tinh céc téng kép sau : 2 3 2 3 a Y Lath » > Taira i=1 j=1 i=0 j=0 0 11. Ching minh rang © (a, ~ a;)) = a,- a, 6 day ag, ay ... a, IA day ist cdc sé thuc. Logi téng nay duge gol la vién vong. 1 1 - x al 1 ai 12. Ding hang dang thie ———— WR ET BFaT % Bai Mop 11, tinh tong n Qa er 13. Lay téng hai vé hdng dang thitc k? - (ks - 1% = 2-1 tek = 1 dén k = n va ding Bai tap 11 dé tim : 0 a) cOng thi tinh } (2k ~ 3) (téng n 36 1é déu tien) ki n b) cong thite tinh © 2 k=i 106 Chuang 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 14*, Ding ky thuat cho trong Bai tap 11, cing véi két qua Bai tap 13b, 0 tim céng thie tinh 2? . k=l Ciing 06 mét hy hidu dae bitt cho tich, Tich ag®my, -- %, duge kj hidw bdi n 14 j=m 15. Xéc dinh gid tri cde tich sau : Ww 8 a) [Li b) [i i=0 is 100, 10 oO [[ cw! ad [] 2 tel isl Gié tri cia ham giai thita toi sé nguyén duong n, duoc kj hidu la nl, la tich cia n 86 nguyén duong lién tiép tit 1 dé n. Ta citng qui ude ring 0! = 1. 16. Dang ky hiéu tich dé biéu dién rt! 4 17. Tinh du j=0 4 18. Tinh lv! ind 19. Xéc dinh xem ede tap cho sau day la dém duge hay khong dém duge. Dé6i v6i cdc tap hop dém duge hay chi ra m6t ham song 4nh ti tap cée sO tu nhién dén tap do. a) t@p cdc sé nguyén 4m. b) tp cdc sé chan. ©) tap céc 86 thye ndm giita O va 1/2. d) t&p cdc sé nguyén lA béi etia 7. 20". X4c dinh xem cdc tap sau la dém duge hay khéng dém duge. Trong trugng hgp dém dude, hay chi ra mét ham song 4nh tit tap céic 65 tu nhién dén tap do. TOAN HOC RO! RAC UNG OUNG TRONG TIN HOC 107 a) tap cdc sé nguyén khong chia hét cho 3. b) tap cde sé nguyén chia hét cho 5 nhung khong chia hét cho 7 ¢) tap cde s6 thye trong bigu dién thap phan chi gém cac sé 1. d) tap cée s6 thye trong biéu dién thip phan chi gim cic aS 1 hdc 95 9, 21. Néu A la tap khéng dém duge va B la tap dém duge, A - B co nhat thiét phdi la khong dém duoc khéng? 22. Ching minh rang tap con cia mét tap dém duge ciing Ia dém duge 23. Ching minh rang néu A lA tép khéng dém duge va A C B thi B cing la tap khong dém duce. 24*. Chting minh ring hop cia hai tap dém duge cing la dém duge. 25**. Chung minh rang hop cia mot sé dém duge ede tap dém duge cing la dém dugc. 26*. Moi s6 thuc duge goi la hiu ti new no ed thé duge viét duéi dang thuong 36 cia hai sé nguyén. Ching minh ring t4p cfc 96 him ty nim gida 0 va 1 IA dém duge. (Ggi ¥ ; List ké cde phin tt cla tap hyp nay theo thi ty tang cia p + 9, 6 day p la tit 36 va q la mau s6 eda phan sé pig 6 dang téi gidn) 27*, Chitng to ring tép t&t cA cde xau bit la dém duge. 28*. Ching té rang tip hop céc s6 the 4 nghiém cia phuong trinh bac hai ax? + bx + ¢ = 0 véi a, 6, c JA cde sO nguyen, la dém duge. 29*. Ching té ring tap hgp t&t cA cdc chutong trinh mdy tinh trong mot ngoén ngit lap trinh dac bit nao dé la dém duoc. (Goi ¥ : Mot chuung trinh duge viét trong mét ngén ngit lap trinh nao dé ed thé duge xem nhu mot xfu ky ty dy t& mét bang chit cdi biu han). 30*. Chiing minh rang tap cc ham ti cde 66 nguyén duong tdi tap {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} la Khong dém duge. (Goi ¥ ; hude dau tien la lp mét ham song 4nh gitta tap cdc 6 thie ndm gitta 0 va 1 va mot tap con cde ham dé, vi du bing cach gin cho s6 thuc 0, did, 3... dy... ham f véi fin) = d,). 31*. Ta noi rang mot ham 1a tinh duge néu ed mét chugng trinh may tinh cho phép tlm duge cae gia tri cua ham dé. Ding Bai tap 29 va 80 ching minh rang ed caic ham la khéng tinh duge. 108 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM MO DAU Gid si rang mot chuong trinh médy tinh s4p tht tw lai mét bang ligt ké nhitng s6 nguyén trong do cdc sé nguyén duge xép theo thi ty tang dén. Mét v&n dé quan trong lién quan dén tinh thye tién cia chuong trinh nay la may tinh phai mat bao lau méi gidi xong bai to4n nay. Sy phan tich cho thay rang thai gian duge ding dé sip lai mot bang list ké nhing s6 nguyén ( nhiing sé nay nho hon mot cd nao dé da duoc chi 16) la nhé hon ft) micro gidy, véi fia) = 100nlogn + 25n + 9. Dé phan tich tinh thuc én cia chong trinh nay, ching ta cin phAi hiéu ham nay tang nhanh nhv thé ndo“thi tang. Trong tidt nay ching ta 8 6n lai mét 36 phucng phap quan trong duge ding dé danh gid do tang cha cdc ham 96. Chang ta sé dua vao mot khai niém duge dimg hét stic rong rai trong viée phan tich do tang cia edc ham, dé la khéi niém O (ting Anh la hig O - nghia la chit O 1én). Chung ta céng sé dua ra m6t sé két qua tien ich vé do tang cia cée ham khi ding khai niém nay. KHAI NIEM O (big-O) Do tang cia cée ham thutng duyc mé ta bang cdch ding mot khéi niém dac hiét duge dinh nghia nhu sau : DINH NGHIA 1. Cho f va‘g la hai ham tW tép cfc 66 nguyén hose 96 thuc dén tap cdc 96 thuc. Ta noi f(x) la Olgtx)) néu tén tai hai hang 66 C va k sao cho: Ife] <= Clee] véi moi « > Re. Chi ¥ : DE cling minh fx) la O(g(x)), ta chi cfin tim méi cdp hing 56 Cc vi k sao cho |ffx)] < Clg(x)| néu x > k. Tuy nhién mot cap C va TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 09 & thoé man diéu kién dé khéng bao gid la duy nhat. Hon thé nita, néu da co mot cap nhw vay tén tai, thi sé cé v6 86 cdc cap nhu thé. Mét cach don gidn dé thay diéu nay la lw y rang néu C, & la met cap nh vay thi cap C’, k’ vai C < C’ va k< k’ cing s@ thod man dinh nghia trén, vi |fix)| < Clgm| < C’let)| voi moi x > k’ > ke Vi du 1. Ching minh rang fiz} = 2 + 2x + 1 1a 009 Gidi : Vi Oe teeters wrt x? = 47? vi moi x > 1, tit dé suy ra fiz) la Of). (Dé 4p dung dinh nghia 1 6 trén, o day ta ly C = 4 va k = 1. Ta cing khong can phai sf dung d day dau gid tri tuyét déi, vi t&t cA cae ham trong cac dang thitc nay déu la duong khi x duong). Mét cach gidi khdc la lu y ring khi x > 2, suy ra 2 < a2, Do dd, néu x > 2, ta co: Osx twee 1g rt re ge? = Be (Chang ta ap dung dinh nghia 6 day vai C = 3 va k = 2). Can thay rang trong méi quan hé fix) 1a OG), x7 06 thé thay bang mot ham co gid tri lan hon x’, vi dy xe fa) la Oo), fe) la On? + 2+ 7, vw. « Mat khac, ta cing oo 2 la O62 + Ox + 1), 3 wixeti< ott Ot véi moi x > 1. 2 Hinh 1 minh hoa 2 2 vis mor + We + 1 la Of, F221 CAL? VEY moi D4 Chi y rang trong Vi dy 1 ta od hai ham, 7 2 fx) =x + Ot 1 va g(x) = x? sao cho fix) la Ofgtx)) va Hink 1. Ham x? + 2x 41 a Oy 110 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM gtx) 1A O¢f(x)) (diéu nay suy ra tu bdt dang thie x? < x7 + 2x + 1, b&t @Ang thuc nay dung véi moi x khéng am). Ta noi hai ham f(x) va gtx) thoa man ca hai quan hé big - O ndi & trén la cd cing béc (xem céc BAi tap 22 — 25). Khai niém big-O da duge dimg trong todn hoc da gam mot thé ky nay. Trong tin hoc, nd dude si dung réng rai dé phan tich cdc thuat toan, nhv ching ta sé thay ¢ Chuong 2. Nha todn hoc ngudi Dic Paul Bach- mann 1a ngudi dau tién dua ra khdi niém big-O vao nam 1892 trong mot cuén sach ndi tiéng vé ly thuyét sd. Ky hiéu big-O déi khi cdn goi la ky hiéu Landau , theo tén cia nha todn hoe Die Edmund Landau, nguii da dimg ky higu nay trong suét cdc cong trinh cia minh. Khi fix) 1a Ofg(x)) va Ac) A ham co gid tri tuyét déi lon hon gtx) doi voi cdc gid tri da lén cla 2, ta suy ra ring f(x) 1A Ofh(x)), Noi cach khéc, ham g(x) trong quan hé fix) 1a Oigix)) cd thé duge thay bang mét ham cé gid tri tuyet déi lon hon. Dé thay diéu dd, chi y rang, néw [foo] = Clgce| véi moi x > & va néu Jaa} > |gtr)| véi moi x > & thi: (foo| < ClAt)| vai moix > & Tu do, ffx) la Ofhix)). Khi dang khai nigm big-O, ham g trong quan hé fix) lA O(@tx)) duge chon Ja nhdé nhdt co thé duoc (doi khi Idy tir tap cdc ham so cap, nhu cac ham cé dang x" véi 2 la mOt sé nguyén duong). Trong nhiing thao luan dudi day, ta sé dé cap chu yéu téi céc ham chi nhan gia tri duong, nén ta sé bd cdc déu gid tri tuyét d6i trong cde biéu thite lién quan viée danh gid big-O cia cde ham. Hinh 2 minh hoa méi quan hé ffx) la Ofgtai), © fie) gtx) x6 Wor mai x >k Vi dy sau day minh hoa khai Feeds Gea) ir mei x > niém big-O duge ding 4é danh & gid do tang cia cdéc ham nhu thé nao. Hink 2, Ham f(x) la Ofg(x)) TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC m Vi du 2. Chung minh rang 2x? 1a Of), Gidi : Bat dang thie 7x7 < x° ding voi moi x > 7. Dé thay digu nay chi can chia hai vé bét ding thite dé cho x4. Do do, 72 la Of), khi lay C = 1 va k = 7 trong dinh nghia cia khéi niém big-O. a VF du 3. Vi du 2 ching td ring 7x? la O63), Lieu cs thé x? la O(72) khong? Gidi : Dé xéc dinh xem x° cd 1a O(7x*) khong, céin phai xom od t6n tai ce hang sé C va & sao cho x* = C(7x?) voi moi x > & hay khéng. Bat dang thie trén tuong dugng voi bat dang thc x < 7C (diéu nay nhan duge khi chia 2 vé cia bat dang thie cho x”). Khong thé t6n tai mét hang sé C nao nhu vay vi x od thé lén tuy y. Vay x° khong la OTe). Cée da thie thudng dugc ding dé danh gid 49 tang cta cde ham. Thay vi phai phan tich do tang cia cde da thie méi khi cdn thiét, ta mudn e6 mét k& qua cd thé ding duge ngay dé danh gid do tang cia mét da thie, Dinh ly sau cho phép lam duoc diéu do. Dinh ly 1. Cho fa) = ag" + o, ate + ax + ay 6 day a, 2) ws, 1A ede 88 thc. Khi dé fix) la O@"), Ching mink : Dimg bat ding thie tam gide, ndu x > 1, ta od WoL = Jag" + agye™ +. + ay + agl = lela" + faye" 1 + 0 + Jaye + Jagl le,- (i la} Jag| = xh — — —_) = x“la,i + zt a=T z < xan] + fang] + ow + Jeyi + Ja,{) Diéu nay ching té rang Rx] < Cx 6 day C = Jag) + Jaq] +. + Je] + Jag, vol moi x > 1. Th do suy ra fx) la Ox). Dusi day la mét sé vi dy vé cde ham cé mién xde dinh la tap hop cac s6 nguyén dugng. te Chong 1. CAC KIEN THUC CO SO: LOGIC, TAP HOP VA HAM 1A mot sO vi du vé cac ham c6 mién xéc dinh la tap hop cdc sé nguyén ducing Vi du 4. Dang khéi niem hig-O danh gia téng n 86 nguyen duong dau tion. Gidi : Vi mdi sO nguyén trong téng n sé nguyén duong dau tién déu khong vugt qué n, suy ra i: Lt Qt utnentnatitnav? Tu bat ding thie may suy ral + 2+ .. + n la Of, bhi lay C = 1, k = 1 trong dinh nghia cia khai niém big-O (Cha y ring ham trong quan hé big - O 4 day co mién xdc dinh 1A t4p céc sé nguyén duong). - a Nhimg vi du san day lien quan dén ham giai tha va ham logarit. Viéc danh gid hig-O cha cac ham nay cé vai tro quan trong trong viéc phan tich 86 céc huéc duge dung trong cdc thi tuc sép xép (sorting). Vi du 5. Cho wée lvgng hig-O cia ham giai thita va ham logarit cua ham giai thira. Cha y ham giai thia tang rét nhanh, vi du : te1,%=12= 2,38! = 123 = 6 45 = 1234 = 24, nhung: 20! = 2.432.902.008.176,640.000) Gidi + Vi m6i s6 hang trong tich cia rn ! déu khong vugt qua x, ta cd : nb = 1238..n < ann. n =n Bat dAng thic nay ching t6 n! la O(n"). Lay logarit hai vé bat ding thie vita tim duoc @ trén, ta nhan duge : logan! < logn" = nlogn Suy ra logn! 1A Ofnlogn). a Vi du 6. Trong Tiét 3.2, ta sé ching minh ring: n < 2" véi moi m nguyén duong. Ding bét dang thiic do ching ta cd thé két luan ting n la O72") (ay & = C = 1 trong dinh nghla cia khéi nigm hig-O). Vi ham logarit (co 96 2) déng bi6n, nén léy logarit hai vé bat dang thtic trén, ta co : logn ay va \fx@)| < C\grte)| véi moi x > ky DE dénh gid tong cba fx) va fy), chu ¥ rang : lf + fowl = We + Ae@l < fe] + [Al day ching ta da ding bat dang thuc tam gide [a + 5| < jal + [dL Khi x lén hon cA &, lin &, ta suy ra cde bat dAng thitc cho téng cla (fol va [fest abut sau : Ihe + Ae] <= Clee + C210) =Cylaw i + Colgm| = Cy + Cylgte)} = Clge)| & day C = Cy + C, va glx) = max(}g,(a)|, |gxx)|}, maxia, 6) ky hiéu 86 lén nhat trong hai s6 do). Bat dang thifc tren ching to rang jf, + fyl)| < Clg) voi moi x > & @ day &k = max(hy, &)). K6t qua tien fch nay duge phat biéu thanh dinh ly sau: 8. THRRUD 14 Ghuong 7. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Dinh ly 2. Cho fie) A Ofgie) va fx) 1A O(gyixd. Khi dé + Gd la Ofmaxig |), g2(0))). Thutng chung ta cd nhiing dénh gid big-O cia f, va fy qua mot ham g(x). Trong tinh hinh dé, Dinh ly 2 co thé duge ding dé ching minh rang (f, + fylx) cing 1A O@(r)) vi max (g,(x), gfx) = g@. Ket qua trén cho hé qué sau : H@ qua 1. Cho fix) vA fy(x), cA hai déu la O(g(x)). Khi do f, + foil) 1a Ofg(e)). Theo eéch tuong tu ta cé thé dén ra nhitng danh gid big-O déi vdi tich cia hai ham f, va fy. Khi x lén hon max (ky 2%), suy ra : WAAC = WAG AGL © Cleve 1Cz le = CC)\@ey| = Cliggyoo} © day C = C\Cy Tit bat ding thie trén, suy ra Awe) la Of gy), vi tén tai cac hing sé C va k, cu thé AC = C\C, va k = maxthy hy) sao cho |(fifx)| < Clg (xigz(x)| voi moi x > k. Két qua nay duge phat biéu thanh dinh ly sau : Dinh ly 3. Cho AG) a Ofg,(e)) vA fyed 1A O(gy)). Khi do Ge) Ja Og (x) Ball). Mue dich trong vite ding khdi niém hig-O dé danh gid cdc ham la chon ham g tang tugng déi cham véi ffx) 1A O(gix)). Vi dy sau minh hoa ta 6 thé ding céc Dinh ly 2 va 3 dé lam diéu dd nhu thé nao. Loai phan tleh duge cho trong cdc vi du nay thudng duge dimg dé phan tfeh thoi gian gidi cdc bai ton bang cée chuong trinh may t{nh Vi du 7. Cho mét danh gid big-O dé6i véi ham fix) = Snlogint) + (nr? + B)logn voi n 1a 86 nguyen duong. Gidi ; Trudc hét, ta danh gid tich 32 log (n /). Tet Vi du 5 ta biét rang log @ /) la Ofmlogn). Ding danh gia nay va luu y rang 3n 1a Of), Dinh ly 3 86 cho ta Snlogin!) 1A O1n*logn). Tigp theo, ta dinh gid tich (x? + S)logn. Vin? + 3 < Qn? khin > 2 suy ra (n? + 3) la O(n”). Do dé, tit Dinh ly 3 suy ra : (x? + 3Hlogn IA O(nlogn), Dung Dinh ly 2 ket hgp vai hai danh gid big-O via tim dugc 6 trén, ta duge : TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 1S fin) = Bnlogin) + nogn 1a Ofn7logn) Vi du 8. Cho mot danh gia big-O dai vai fo) = & + Doge? + 1 + ax. Gidi : Truéc hét, ta hay dénh gid tich (@ + Dog? + 1, Cha y rang & + 1) la Of). Hon nita, 27 + 1 < 2c? khix > 1. Tir do, logix? + 1) < log(r*) = log? + loge’ = log2 + 2loge < 3loge. néu x > 2. Diéu nay ching té ring : logic? + 1) 1a Ollogy). Ti Dinh ly 3 suy ta ring @ + logic? + 1) la OGloge). Vi ax? 1a Of, Dinh ly 2 cho ta fix) lA Ofmax(xlogr, x4). Vi xtoge < x? voi moi x > 1, suy ra f@) la Of). Nhu da noi 6 trén, khdi niém big-O duge ding d& danh gia s6 cae cong doan cdn thiét dé giai mot bai toan hing mét thd tuc hodc mot thuat todn xde dinh nao do. Cac ham thutng duge ding trong céc dénh gid nay la: 1, loga, n, nlogn, n%, 2" va nf Dung gidi tich ta co thé ching mink rang méi ham trong bang liét ke trén déu nhé hon ham dttng tiép sau nd. Nhé hon 6 day hiéu theo nghia ty sé ca mét ham va ham ding sau né tién téi 0 khi x — ©. Hinh 3 cho dé thi cia cdc ham ké & trén. (Chu y¥ & day thang déi véi gia tri eda céc ham tang gap doi déi vdi méi vach ké tiép tren dé thi). Hiah 3, Biéu dién do tang cha céc ham thudng duge ding trong dinh gid big- 0. 16 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM BAI TAP 1. Cae ham sau od JA Ofx) khong? a) fix) = 10 b) fix) = x + 7 Oo fo srtxtil a) fix) = Slogx ©) fl) = [x] f feo = 131 2. Céc ham sau od I Ofx") khéng? a) fix) = Ix + IL b) fe) = x7 + 1000 xf ec) fax) = xlogx d) fii = z e) fy) = 2 f) fx) = Lx] [x] 3. Dang dinh nghia, ching minh ring x4 + Ox + 4x + 7 1A O(c‘) 4, Dung dinh nghia ching minh rang 2° + 17 la 018%). 2 oy ed 5. Ching minh rang x41 la Ofx} 3+ Ox 6. Ching minh rang at la 06) 7. Tim mét sé nguyén n nhé nh&t sao cho fix) A O(c") déi véi cic ham fix) sau : a) fic) = 2 + xtloge h) fe) = 23 + (logx)t eet x + 5logx ) fe) = — a) fi) = oe etl D Re xt 8, Cing: héi nhu Bai tap 7 cho cdc ham fix) sau : a) ft) = 2? + hogs b) fie) = 3° + (logx)? xteeed x’ + 5logx = d = ©) fe afd] D fie) xed 9. Ching minh 2 + 4x + 17 la OG), nbung 2° khong A OG? + 4x + 17). 10. Ching minh x? 1a O(c), nhung x‘ khong !@ Ofx'). z TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 17 i. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. Chting minh rang ax + 1 la O@/2) va x42 la Oe + D, Chung minh ring xlog x la O(c?), nhung x? khong 1a Ofclog x) Ching minh rang 2" la 0/3"), nhung 2" khong 1a 02"). Vai céc ham g(x) cho duGi day, x? o6 la O(gix))_ khong? a) g(x) = x? b) ga) = x? oc) ga) = a7 + x3 a gx) = x + xf oe e) gi) = fh ga = > 2 Gidi thich y nghia cla diéu la : ffxi JA Of1) Ching minh rang néu fix) IA Ofx) thi fir) la OG), Cho fla), ga) va h(x) Ia cde ham sao cho fir) Ia Og) va gfx) la Oth(@)). Ching minh rang fix) la Ofntr)y. Cho & la mot sé nguyén duong. Ching minh rang 1k + 2k + 2 + nk Ia omk + 4, Hay cho mét dénh gid big-O tét nhat oé thé duge d6i vai cac ham sau: a) in? + Bin + 1) b) (logn + nin? + 2) ©) tt + 2703 + login? + I. Cho mot danh gid big-O déi véi cée him cho duéi day. D6i vdi cic ham g(x) trong danh gia fx) 1a O(e(x)). Hay chon céc ham don gidn cé bac thap nhét. a) (3 +n? loga)(logn + 1) + (1Tlogn + 19\(n3 + 2) h) (2° + n\n) + 3) c) (a + 2.2" + Bn! + 5%). Cho m6t danh gid big-O d6i véi cac ham cho duéi day. Déi voi ham 8%) trong danh gid ffx) la Ofg(x)) hay chon ham don gia cé hfe thép nhat. a) nlogin? + 1) + nlogn b) (nlogn + 1)? + (logn + In? + 1) nm 2 o) nt + nl, 118 Chuang 1. CAC KIEN THUG CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM Cho fix) va git) la cdc ham tit tap cdc 36 thuc hoge tap cde 86 nguyén duong dén tép cdc #6 thitc. Ta viet fix) le (gt) khi ton tai che 96 thuc duong C, vi Cy va mot 66 nguyén duong k sao cho : C\\g@| <= [fo] < Clee] vdi moi x > Rk, 22. a) Chitng minh rang : 3c + 7 la 0(€) hb) Ching minh ring ; 2x7 + 2 - 7 la 9(4) ©) Ching minh ring : [x + 1/2] A 6) a) Ching minh rang : logs” + 1) la @(og,x) ) Ching minh rang ; logygr 1A O(log,x) 23. Ching minh rang f(x) 1A Olg(x)) néu va chi néu fx) la Oe) va gle) a Of). 24, a) Ching minh ring Ox? + x + 1 la 0(8x4 b) Biéu dién bang hinh vé méi quan hé & cfu a), bang céch dung 46 thi cia cée bam Ox? + x + 1, Cy 8x? va C28x? ; chi vi tf cia k trén truc z véi Cy, Cz va & da tim duge & cau o). 25. Biéu dién moi quan hé fix) la O(g(x)) bang hinh vé. Cho dé thj cla céc ham fix), Cylg@)| va Clg()| cing nhu hing sé & trén truc x. 26. Cho mot danh gid big-O d6i véi tich x 96 nguyén duong 1é dau tién. 27. Ching minh rang néu f va g 1a céc ham co gif tri thyfe sao cho fix) la O(gtx)), thi Ae) la Ofg*e)). (Cha ¥ ring &) = Ax) 28. Ching minh rang néu fix) 14 Oflogyx) voi b > 1 thi fix) 1A Oflog.x) véia > 1. 29. Cho fix} la O(gG)) voi f va g 1a céc ham don digu tang va khong gisi nOi. Chitng minh ring |ftx)| la Ofog|g@e)|) 30. Cho fl) 1A O(gix). Tu dé c6 thé suy ra 2°) Ja (28) Khong? Cée bai tap sau lién quan dén mot logi khdi niém titm can khdc, dugc goi lu khdi niém little» (chit o nhé). Vi khdi niém littleo dua tren khdi nim gidi han, nén dé gidi cae bai tap nay ctin c6 kitn thite ub gidi tich. Ta noi fix) la ofgx)), khi : f)_ tm gay? TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 19 31. Ching minh ring a) x? 1a of) b) xloge 1a o(¢?) o) x? a 02% a) xt + x + 1 khong 1a of) 32. a) Ching minh rang nu ffx) va git) la cde ham sao cho fit) lA ofge)) va c la mot hang s6, thi cffx) la o(g(x)). b) Chitng minh rang néu f(x), fox) va g(x) l& cAc ham sao cho Fite) 1a ofg(x) vA fytx) 1a ofg(z)), thi (f, + fox) 1a ofg(x)), voi fi + fle) = fie) + fre). 33. Bigu dién trén hinh vé quan hé alogr Ia of?) bang cach v6 dé thi cdc ham xlogx, x? va xlogt/x’. Hay giai thich xem bang céch nao hinh vé dé cho thay xloge 1a o(x”), 34. Bidu dign méi quan hé fix) 1a o(gix)) bing hinh v8. Vé phée d6 thi ctia cdc ham ftx), g(x) va fixigtx). 35*. Cho fit) JA ofg(x)). Ta day cd suy ra 2 la ofs8) khong? 36", Cho fix) 1A o(g(x)), ligu ti dé co suy ta log|ftx)| 1a o(log|g(xi|) khong? 37. Hai cau cla Bai tap nay mé tA méi quan hé giita khdi niém big-O vai little-o. a) Ching minh ring néu ft) va gtx) la cdc ham sao cho fic) la ofg@)), thi ftx) la Og). b) Ching té rang n&u fix) va g(x) 1A cfc ham sao cho fix) lA Ofg(x)), thi khéng nhét thiét suy ra ftx) 18 O(g(x)). 38. Ching minh rang néu fic) la mét da thie bac n vA g@) A mot da thite bac m, v6i m > n) thi ftx) Ja ofg(x). 39. Ching minh ring néu f\(x) AO((R))va fx(x) IA og) th f\@) + fe) la Ota). 40. Cho H, 14 s& diéu hoa tht 2 Bin A, = 1+ 1 ty + la = at3 os Ching minh rang 7, ia O(logn). (Goi y : True hét chitng minh bat ay. fing thie: S) + < f 3x bing eich ching 1 ring ting aign tich cic j=2 1 120 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM hinh chi nh&t e6 chiéu cao 1f, chidu rong tY j -1 din j vai j = 2, 8, .. n nhé hon dién tich nim dudéi dugng cong If tii x = 2 dén z= pn). 41*, Ching minh rang nlogn la O(oganl), 42. Xéc dinh xem log(n!) cd 1A Ofnlogn) khong? Giai thich. CAu H61 ON TAP 1. a) Dinh nghia phd dinh cia mot ménh dé. b) Thm phi dinh cia ménh dé "Day 1&4 mét khod hoc buén". 2. a) (Dig bang gid tri chin ly) dinh nghia cdc phép tuyén, héi, tuyén loai, kéo theo va tuong duong cia hai ménh dé p va g. b) X4c dinh ménh dé tuyén, hoi, tuyén loai, kéo theo va tuong ducng cia hai ménh dé "TOi sé di xem phim téi nay" va "Toi sé lam hét céc bai tap todn rdi rac’. 3. a) Néu ft nh&t nam odch vist khdc nhau ra ng6n ngit thong thudng cia ménh dé kéo theo p > g. b) Dinh nghia ménh 46 dao va phan dao cia ménh dé kéo theo. c) Phét bigu ménh dé phan: do céa ménh dé "Néu ngay mai trdi nang, tdi sé di choi trong rig’. 4. a) Thé nao la hai ménh dé tuang duong logic? b) Néu c&c cféch dé ching minh hai ménh dé phic hgp 1A tugng ducng logic. ¢) Ching minh it nhét bang hai cach hai ménh dé phic hop apvir > 7g) va ~pvy-gvor lA tucng dung logic. 5, (Xem lai cac Bai tap 6 tiét 1.2) a) Cho mét bang gid tri chan ly, hay gidi thich xem larh th® nao dimg dang tuyén chinh téc lap duge ménh dé phite hgp cd bang gid tri chan ly do. b) Hay giai thich tai sao cfu @ ching té cac toan tH A,V va ~ la day da. c) Ligu es mot todn tit sao cho tap hgp chl chita toan ti do la day du khong? TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 121 6. 10. 11. 12. 13. 4. Lugng ti tén tai va phé dung cla ham ménh dé Pi) la gi? Xae dinh phi dinh ctia ching. a) Cai gi la khée nhau gitta luong ti Avy Plx, yi vA Wye Pte, y) véi P(x, y) la mot ham ménh dé? b) Cho mét vi du'vé ham ménh dé Poy) sao cho Sxvy Piuy) va Vax Pl, y) c6 cdc gid tri chan ly khac nhau. Dinh nghia hgp, giao, higu, hiéu doi xing cia hai tap hgp. al b) Xae dinh hop, giao, hiéu, hiéu déi xting cia tap céc 36 nguyén dugng va tép ede sé nguyén lé. a) Thé nao la hai tap bang nhau? b) Neu céc céch dé ching minh hai tap bang nhau. c) Ching minh it nhét bang hai cach khée nhau rang tap A - (BNC) va tap (A - B) U (A - C) bang nhau. Giai thich mdi lien hé gitta tuong dwong logic va cdc hang dang thie tap hop. a) Dinh nghia ban s6 [S| cia mot tap S. b) Cho cong thie tinh|A U B], trong dé A va B ia hai tap hgp. a) Dinh nghia tap My thia cla mot tap S. b) Khi nao tap réng thude tap liy thita aia S. c) Tap luy thi cla mét tap S$ véi n phan ti cd bao nhieu phén vi? a) Dinh nghia mién xéc dinh, mién gid tri va tap hep anh cia ham f b) Cho fia} 1a mot ham tir tap cde 86 nguyen dén tap cdc sé nguyén sao cho ffm) = n’ + 1. Tim mién xdc dinh, mién gid tr va tép hgp anh cia ham dé. a) Thé nao 1a mét ham don dnh ti tap cdc a6 nguyén dugng dén tap céc sé nguyén dugng. b) Thé nao la mét ham toan énh ti tap cae sO nguyén duong dén tap cde sd nguyén dung. ¢) Cho mét vi du vé ham via don 4nh vA toan anh tir tap cdc sd nguyén dudng dén tap cic s6 nguyén duong. 4) Cho mot vi du vé ham don énh nhung khéng toan nh ti tap cdc 86 nguyén duong dén tap cde 93 nguyén dong. \ 122 Chuong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 15. 16. 17. 18. 19. 20. e) Cho mét vi du vé him toan énh nhung khong don nh ti tap céc sé nguyén duong dén tap cdc sé nguyén duong. f) Cho mét vi du vé him khong don anh, cing khong toan Anh ti tp cae s6 nguyén duong dén tap cdc sé nguyén dugng. a) Dinh nghia ham nguge cia mét ham. b) Khi nao mét him co ham nguge. ©) Ham ffx) = 10 - n ti tAp cde sé nguyén din tap cfc 8S nguyén ed ham nguge kh6éng? Néu co, tim ham nguge do. a) Dinh nghia cdc ham san va ham trén tit tap cdc sO thuc dén tap céc sé nguyén. b) Di véi 86 thue x ndo [x] = [x] ? Dang ky hiéu ly téng biéu dién téng c4c luy thi cia 2 ti 2° dén 2". b) Tinh gid tri cia téng 4 cfu a) a) Thé nao la mot tap dém duge? Cho mot dinh nghia chinh xéc. b) Tap céc sO nguyén am cd la dém dugc khong? Tai sao? a) ce) Tap cdc 86 hitu tl v6i mau s6 lén hon 3 od la dém duge kh6ng? Tai sao? d) ‘Tap c4c 86 thye ndm trong khodng gitta 2 vA 3 od 1A dém duge khong? Tai sao? Phat biéu dinh nghia quan hé fin) la Ofg(n)), vi fin) va gin) la hai ham tii tap cic sé nguyén dung téi- tap cdc 36 thuc. b) Ding dinh ‘nghia ‘chitng minh hose bac bé khdng dink sau : : "a? + 18n + 107 la Om. ©) Ching bdi nbit trén d6i véi : a) tn? la Of? + 182 + 107" a) Lam thé no cho mét danh gid big-O d6i voi mot ham Ia téng nhiéu s6 hang, méi s6 hang lai la tich coda mOt vai ham? h) Cho mOt dan gid big-O déi véi ham fin) = (if + 12" + 1) + GT + BAT MF + 2"), Di vol bam g(x) trong dinh gid fix) 18 Ofg(x)) eta ban, hay ding m6t ham don gidn od bac nho nhAt cd thé duge. ‘ 2 gated ~ TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 123 BAI TAP BO SUNG 1. Cho p la ménh dé "Toi sé lam hét cde bai tap trong cudn sich nay’ va q la ménh dé "Toi sé nhan duge diém A trong khod hoc nay’. Hay biéu dién céc ménh dé sau qua p va g. a) Téi 88 nh§n duge diém A trong khod hoe nay chi néu toi lam hét cfc bai tép trong cudn sich nay. b) TOi sé nhan duge diém A trong khod hoc nay va toi sé lam hét bai tép trong cuén séch nay. ¢) Hodc 1A t6i khéng nhén duge diém A trong khod hoc nay hodc la tdi sé khong lam hét bai tap trong cudn séch nay. d) Dé toi nhan duge diém A trong khoa hoc nay, cfn va do la tdi phai lam hét cdéc bai tap trong cuGn sich nay. Tim bang gia tri chan ly cba ménh dé : pPvgd>parn Ching minh rang céc ménh dé sau 1A hing ding : ay (> ga (pq) 7p b) (ip Vv q) Amp) > q Tim ménh dé ddo va phan dao cha céc ménh dé kéo theo sau : a) Néu hém nay trdi mua t6i 96 Idi xe di Jam. b) Néu |x| = x, thix > 0 c) Néu n Ién hon 3 thi n? lon hon 9. Tim ménh dé phtte hgp chia cdc hiém ménh dé p, q, 7 va s. Bidt rang ménh dé phie hgp nay 1a ding khi chinh x4c ba trong sé bon bién ménh dé trén la dang va sai trong cdc trusng hgp edn lai. Cho P(x) 1a cau : "sinh vién x bi&t gidi tich” va Qy) la cau * lp y cd mét sinh vién biét gidi tich". Hay bidu dién cdc cdu sau nhu cdc lugng tit cla P(x} va Qfx) : a) MOt 36 sinh vién hiét gidi tich. b) Khong o6 sinh vién nado bist gidi tich. c) Tat cA cae lép déu cd mot sinh vién biét gidi tich. d) Tat c& sinh vién trong t4t cA cae lop déu biet gidi tich. e) Cé it nhat m6t lop khong cd mot sinh vién nao biét giai tich. 124 Cturong 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM 7. Cho Pim,n) la cau ‘n chia hét cho m", & day khéng gian cia cd hai hién la tap hgp cée 95 nguyén. Xée dinh gid tr] chan ly cla cae ménh dé sau : a) Pf4,5) b) Pf2,4) “ ¢) ¥mWn Pim.n) a) AmVn Pim,n) e) anvm Pimn) f) Wa Pra). 8. Cho P/,y) la mot ham ménh dé Ching t6 ring ménh dé kéo theo Axvy Pix,y) + Vyax Plwy) la hang ding. ‘ 9. Cho Pix va Q(x) 14 efe ham ménh dé. Ching té Bx (Pix) > Qlx)) va Ve Pla) = x Q(x) luén luén od cing gid tri chan ly. 10. Néu Vy3r Prx,y) la dung thi eo nba&t thiét suy ra Arvy Poy) cting la ding khong? Ll. Néu Wedy Posy) la dig thi od nbét thiét suy ra SeVy P&xy) la ding khong ? 12. Tim phu dinh cia caéc ménh dé sau : a) Néu hém nay tuyét roi, ngay mai tdi s8 di truot tuyét. b) Moi ngudi trong Iép déu hiéu phép qui nap todn hoc. ¢) Mot sé sinh vién Iép nay kh6ng thich mén todn hoc rei rac. ad) Trong tt cA cdc Iép hoc toan déu ed mot hoe sinh ngi gat trong gid hoe. 13. Ding cae lugng tit dién dat cde cau sau : "Tt cA céc sinh vién lop nay déu da hoe mot mon nao dé d Lat cd cde khoa cla Trudng todn hoc". 14, Dang cdc lugng ti dién dat cau sau : "Co mot toa nha & khu ky tie x4 cla mét trutng dai hoc nao dé & My trong dé céc phong déu quét son trang’? 15. Cho A lA tp hop cde tit tifng Anh cd chita chit céi x va cho B la tap hop ede ti tiéng Anh co chtia chit cai q. Bidu dién céc tap sau nhu céc td hop cia A va B. a) Tap cac tit tiémg Anh khéng chita chit cai x. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 125 16. 17, 18. 19. 21. 22. 23, 24. 25, 26. b) Tap cac ti tigng Anh chifa cA x ln g. ©) Tap cde tir tigng Anh chia x nhung khong chita q. d) Tap ce tit tiéng Anh kh6ng chita x hodc g. ©) Tap cdc tt tieng Anh chita x hodc g nhung khéng ca hai. Ching minh ring néu A li mot tap con cia B thi tap lug thie cia A cing 1a t&p con cia tap luy thita cla B. Cho A va B la hai tap hop sao cho tap juy thita ca A 1A tap con cua tap luy tha cia B. Tu dd cd suy ra A JA tap con cla B khéng? Cho E la tap cae 86 chin va O la tap cdc sé 18, Nhu thutng lé, Z — IA tap hop tat cA cae 86 nguyén, Xdc dinh cde tap hop sau : a EUO b Eno oZ-E ad) Z-0 Ching minh ring néu A la mot tap hop nao dé va U Ja tap va tru thi : aANA=OG bhAUA SU . Chitng minh ring néu A va B la hal tap hop thi : aA=ANAUB) bA=AU(ANB) Ching minh rang, néu A va B la hai tap hop thi : A-(A-Bl= ANB Cho A va B lA hai tép hop. Chitng minh rang A © B néu va chi nuANB=aAdA Cho A, B, va C JA cae tap hop. Ching minh rang (A - B) - C khong nhét thiét phai bang A - (B - ©). Cho A, B va C la cdc tap hop. Dang thite A-B-C=(A-C-BiA ding hay sai? Tai sao? Cho A, B, C va D Ia cdc tap hop, dang thie : ‘A - B) -(C - D) = (A - C) - (B - D) la dig hay sai? Tai sao? Chung minh rang néu A va B Ja cdc tip hu han, thi |AN BL < [Au Bl. Khi nao cd ddu bang? 126 Chuong 1. CAC KIEN THUT CO SO ; LOGIC, TAP HOP VA HAM 27. Cho A va B la hai tap hgp trong tap hgp va tru hit han U. Liét ké cde tap sau theo thi ty tang dén cia ban sé : a) [A], |A U By, JAM Bl, (UI, | Sl b) [A - BI, |A @ Bl, |Aj + [BL [A U Bi, | @ | 28. Cho A va B 1a céc tap con cha tap vi tru hitu han U. Ching minh ring : \A nB] = |U| - JA - 181 + ANB] 29. Cho f va g la ham tit {1, 2, 3, 4} dén {a, 6 c d} va tr {a b & a} dén {1, 2, 3, 4} tuong ung, sao cho ft) = d, ff2) = G M3) = a va fd) = b va ga) = 2, gb) = 1, gfe) = 3, g(d) = 2. a) f cé phai don anh khéng? g cé don énh khong? h) f cé toan anh khéng? g cd todn anh khéng? ©) f hode g cd ham nguoe khong? Néu od, tim ham nguge do. 30, Cho f la mét ham don anh ti A dén B. Gid su S va T la hai tap con ea A. Chiing minh ring : (S$ MT) = 1S) NM fIT). 31. Cho mét vi du cho thay dAng the trong Bai tap 30 1a khong dung néu f khong phai 1A mét don anh. 32, Ching minh ring fs + 1] = [x] +1 véi moi x la 36 thuc. 33, Tinh gid tri céc dai lwong sau = 3 4 4 3 » (2 v) wy TT (23) i=0 ‘j=0 j=l ‘i= s i 3 i ov(21 a) Ils i=l (2 ) q (Tl ) 34, Tap hop cac sé vO ty nam gitta 0 va 1 cé dém duge khong? Gidi thich. 35**, Mot s6 thuc duge goi 1A sé dai sé néu no id nghiém cba mot da thitc vdi hé s6 nguyén. Ching minh rang tp hop cdc sé dai sé la dém duoc. (Goi y ; dimg tinh chat da thtte bade a ed nhiéu nhat n nghiém phan biét). 36. Ching minh rang 8° + 12¢ + 100bga la or). TOAN HOG ROI RAC UNG DYNG TRONG TIN HOC 127 37. Cho mot danh gid big-O déi voi ham (x? + x(logx))(2* + x3) n 88. Tim danh gia big-O cia jj +1) irl 39. Chiing minh rang nf khéng lA 02" 40, Ching minh rang n” khong 1a © (n/) BA TAP TREN MAY TINH Viét chitong trinh vei Input va Output cho dedi day 1. Cho bang chan ly cia cic ménh dé p vatg. Tim bang gif tri chan ly cia héi, tuyén, tuyén loai, kéo theo, va tuong duong cia cac ménh dé do. 2. Cho hai xAu bit ed chiéu dai n, tim AND bit, OR bit va XOR bit cua hai xfu dd. 3. Cho gia tri chan ly ciia cae ménh dé p va q trong logic md, thn gid tri chan ly cla tuyén va hop cia hai ménh dé dé (em ede BAi tap 28 - 25 trong tiét 1.1). 4. Cho hai tap con A, B cia mét tap hop od n phan ti, ding cae xau bit dé tim A.A U BAN BA-BvAAB. a Cho hai da tap A va B tt cing mét tap va tru. Tim A U B, A B, A~B va A ® B. (Xem phan chi thich & truée Bai tap 47 ctia Tiét 1.5). 6. Cho céc tap mb A va B, tlm A, A U B, va AM B (Kem phn chi thich 6 trude Bai tap 49 cua Tié& 1.5). 7. Cho ham f ti {1, 2, ... n} dén tap cée 88 nguyon, xde dinb xem f ed phai 18 don anh khong? 8 Cho ham f ti (1, 2, .. n} dén chfnh né, xéc dinh xem f od phai Ta toan anh khéng? 9. Cho mét song anh ti (1, 2, .. n} JA chinh no, xac dink f! 10° Cho cae 86 hang cia mét day a, a. ay tinh : a va IMs fon 3 Ti 1 i 128 Chuang 1. CAC KIEN THUC CO SO : LOGIC, TAP HOP VA HAM TINH TOAN VA KHAM PHA Ding céc chirong trink ma ban dd viét, giti cde bai tép sau : 1. Xé4e dinh s6 rn lén nhf&t sao cho n/ cd it hon 100 chit a6 thap phan? it han 1000 chit sé thap phan ? 2. Trong biéu dién thap phan, a/ tan cimg bang bao nhiéu sé khong, voi m tit 1 dén 25? Ban cd thé dua ra mOt cong thttc cho phép tinh dude s6 cac sé khong tan cing cia n/ trong biéu dién thap phan cia né khong? (xem Tiét 2.3). 3. ‘Tinh s6 ham don anh ti mot tap S dén tap 7, voi S va T la hai tap hitu han cd ban 86 khae nhau. Ban cé thé dua ra mOt cong thie cho phép tinh duge #6 cde ham dé khéng? (Ta sé tim duge cong thie nay 6 Chwong 4). 4. Tinh sé ham toan énh t¥ mét tap S$ dén tap T voi S va T 1a hai tap hitu han, cé bén 36 khéc nhau. Ban cd thé dua ra mot cong théc tinh s6 céc ham dé khéng? (Ching ta sé tim duge mOt cong thiic nhu v4y 6 Chuong 5). 5. Biét rang n° la O(d% voi 6 va d 1A hai 86 duong va d > 2 Xde dinh ede gid tr] cla céc hang s6 C va & sao cho n°” « Cd" véi moi x > & d6l voi mOi tap cdc gid tri sau: b = 10,d = 2; 6 = 2, d= 3; 6 = 1000 d = 7. VIET TIEU LUAN Dang cic tu ligu & ngodi cudn séch nay, viét cdc tiéu ludn rd Bi nhiing céu hai sau: 1. Hay m6 tA logic md duge 4p dung nhu thé ndo cho nhing tng dung thye té Hay tham khao mt vai cudn sdch phd bién méi xudt ban gan day vé logic mo. 2. Hay doe mét s6 te phdm cia Lews Carroll vé logic ky higu. MO ta chi tiét mOt sé mo hinh ma ong da ding dé bidu dién cac suy ly logic. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 129 3. Ly thuyét tien dé cia tap hgp co thé duge phat trién dé trénh nghich ly cha Russell (xem Bai tap 24 cia Tiét 1.4). Hay ban vé vin dé nay. Hay tim xem khdi niém ham lan dau tién xudt hién 6 dau va mo tA xem khdi niém nay Hin déu tién duge ding ahw thé nao? Hay gidi thich xem tai sao sé ft ti¢n {ch néu ta co mot bang list ké day da cdc day dac biét cac s6 nguyén. Néu ban tim duge mét bang ligt ké nhu vay, thi cac day duge té chtic nhu thé nao? M6 ta khdi niém ban s6 duge mé rong téi cae tap vO han nhu thé nao? Tim mét dinh nghia vé s6 siéu viét. Hay gidi thich 16 lam thé nao chitng minh duge sy t6én tai cia céc sd nay va lam thé nao lap duge cac sé dé. Cac sé néi tiéng nao ma ban da biét 14 56 siéu viet? Tim each din ra ddu tién vé khdi niém big-O cia Bachmann. Giai thich xem 6ng va nhiing ngudi khée da ding Khai niém nay nhu thé nao. 9-THRRUD CHUONG 2 NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO NGUYEN VA MA TRAN Nhiéu bai todn cd thé duge gidi khi xem chting nhu cdc trudng hop dac biét cia mdt bai todn téng qudt, Vi du, xét bai toan xe dinh vj tri cia sé nguyén Ién nhat trong day 101, 12, 144, 212, 98. Day 1A mot trving hop dae bigt cia bai toan xdc dinh sé nguyén lon nbat trong mot day céc s6 nguyén, Dé giai bai tan téng quét nay, ta cdn phdi cho mét thudt toan chi ro day cdc bude dugc sit dung dé gidi bai todn téng quat do. Trong cuén sich nay, ching ta sé nghién ctu cdc thudt todn dé giai nhiéu loai bai todn khdc nhau. Vi dy, thudt ton dé tim ude sé chung Yon nb&t cda hai sé nguyén, dé lam phat sinh moi kidu s4p thie ty cla mét t4p hitu han, dé tim mOt bang ligt ké, va dé tim con dutng ngén nhét gitta hai dimh cia mOt mang. Mot van dé quan trong lién quan dén thuat todn Ja d6 phic tap tinh toan cia nd. Tue 1a, nhing tai nguyén nao cia méy tinh cn phai co khi dimg mét thudt todn dé git mot bai toan cd qui mé xac dimh. Trong chwong nay chiing ta sé minh hoa sy phan tich dé phic tap ctla cdc thudt todn. Tap hop cdc sé nguyén dong mot vai tro co ban trong toan hoc rdi rac. Dac diét, khai niém chia het cha cac sé nguyén IA hét stte oo ban doi véi sé hoe cha may tink. Trong chuong nay, ching ti cling sé on lai mot cach ngan gon mét sé khai niém quan trong cua ly thuyét sé - khoa hoc vé cde s6 nguyén va tinh chat cia chting. Mot s6 cdc thuat todn quan trong lién quan dén cde 36 nguyén cing sé dugc nghién ciu, kE ca thudt toan cia Buclide dimg dé x4c dinh uéc s6 chung lén nhét da duge m6 tA lén dau tién khoang hang ngan nam truéc day, Cac s6 nguyén cd thé duge biu dién bang cach ding mét sé nguyén lon hon 1 lam co sé, Cac khai trién nhi phan duge ding xuyén su6t trong tin hoc, chink 1 bigu dién co 66 2. Trong chwong nay, chting ta cing sé ban vé bigu dién TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 131 eo sé b cla cic sO nguyén va cho mét thuat todn dé tlm chung. Cac thuat todn cho s& hoc cde sé nguyén - nhiing thd tue ddu tién duge goi lk thudt todn - cing sé duge ban dén, Chuong nay cing gidi thiéu mot s6 ung dung quan trong ctia ly thuyét sé nhu ma hoa thu ti, tao cdc s6 gid ngau nhién, va gan céc vi tri ctia bd nhd cho cde file may tinh. Céc ma tran duge ding trong todn hoe rdi rac dé biéu dién rét nhiéu cae cdu tric rdi rac. Chuong nay cing sé on lai mot sé kién thie co ban vé ma tran, s6 hoc cia chung cin thiét dé bigu dién ode quan hé va dé thi. Sé ho: cae ma tran cing sé duge ding trong rét nhiéu thuat toan lién quan dén ede cdu tric nay. Mo DAU Co nhiéu lép bai todn téng quét xudt hien trong toan hoe réi rac. Vi du : cho mot day cic sé nguyén, tim sd lén nhét ; cho tap hop, liet ké het cde tap con cia né; cho tap cac sé nguyén, xép chung theo thi tu tang dan; cho mét mang, tim dudng di ngin nhét gitia hai dinh cta no. Khi duge giao cho mot bai toan nhu vay, thi vide déu tién phai lain la xdy dung mot m6 hinh dich bai toan do thanh ngi canb todn hoc. Céc cdu trac ri rac duge dimg trong céc mo hink nay la tap hop, day, va ham ~ cae c&u tric da duge xét 6 chugng 1, cling voi cde céu tric khac nh oan vi, quan hé, dé thi, cay, mang va cic may hitu han trang thai - nhiing khai niém sé duge nghién ecrtu 6 cdc chugng sau. Lap duge mot mé hinh toan hoc thich hop chi 1A mét phan céia qua trinh gidi. Dé hoan tét qué trinb gidi, con cn phai cé mot phuong phdp ding mé hinh dé gidi bai todn téng qudt. Noi mét cach ly tudng, cdi duge doi hoi lA mt thi tye, dé la day cde bude din tdi dap sé mong muén. Mot day cdc bude nhw vay, dude goi la mét thuat toan. DINH NGHIA 1. Thudt todn 1a mot tha tue xde dinh ding mét sé bude hitu han dé gidi mot bai toan. Thuat ngit ‘Algorithm” (thuat toan) la bién 132 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO .. tuéng cia tén nha todn hoc A rap al-Khowarizmi, ngubi da viét cudn sich vé céc chit s6 Hindu - co sd ctta ky hiéu 56 thap phan hién dai. Ban dau, tY algorism duge ding dé chi cde qui tic thue hién cdc phép tinh s6 hoc trén cde sé thép phan. Sau do, algorism tién hdéa thanh al- gorithm vao thé ky 19. Véi sy quan tam ngay cang tang déi véi cae may tinh, khdi niém thuat todn da duge cho m6t y¥ nghia chung hon, bao ham c& cdc thi tuc xdc dinh dé gidi cdc bai todn, chit khong phai chi la thi tuc dé thyc hién céc phép tinh sé hoc. (Chang ta sé ban vé cdc thuat toan dé thuc hién nhimg phép tinh sé hoc déi vdi cdc 36 nguyén é Tiét 2.4). Trong cuén sdch nay chang ta sé xét cae thuat todn dé giai rit nhiéu bAi todn. O tiét nay ta sé dang thuat todn tim sO nguyén én nhat trong mot day hitu han cac sé nguyén dé minh hoa mét thuat tedn va cac tinh chét cha nd. Chang ta cing sé mé td cdc thuat todn ding dé xde dinh vi tri eta mot phdn ti dae biét nao dd trong mét tap hgp hit han. Trong cdc tiét sau, chting ta sé xét tdi cdc thi tyc thm ude sé chung lén nhat cla hai s6 nguyén, thm duéng di ngdén nhét gita hai diém trong mot mang, cing nhu phép nhan cdc ma tran v.v... Vi du 1. Mo ta thuat ton tim phan td lén nbat trong mot day hitu han cdc 86 nguyén. Mac di bai toan tim phan ti lon nhat trong mét day hitu han cdc 36 nguyén tuong déi tém thudng, nhung nd cho ta mét minh hea tét cho khéi niém thuét toén. Hon nia, trong nhiéu trudng hop cd bist van od nhu cau phai xée dinh sé nguyén ldn nhét trong mot day hitu han cdc s6 nguyén. Vi du, m6t trudng thudng xuyén can phai tim diém sé cao nh&t trong cdc cude thi déu cd hang ngan sinh vién tham gia. Hodc mét té chic thé thao hang thang déu muén biét hoi vién cd thanh tich cao nbét cia ho. VA ching ta muén xdy dung mét thuat todn od thé duge ding bat ct khi nao. bai toan tim phan ti lén nhat trong day hitu han céc s6 nguyén duge dat ra. Ching ta co thé chi ro thd tuc dé giai bai toan nay bang vai cach. Mot céch dun gidn la ding ng6n ngit théng thutng dé mé ta cdc bude cin phai thc hién. Duéi day 1a mét thi tue nhu vay : Lai gidi cia vi dy 1 : Chimg ta sé thue hién cdc bude sau : 1. Dat gid tri cue dai tam thoi bang sO nguyén déu tién trong day. (Cyc dai tami thoi sé la oS nguyen Ién abit dit duce kiém tra @ mgt gai doan nao dé cia thi tuc). TOAN HQC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 133 2. So sénh s nguyén tidp sau véi gid tri cuc dai tam thdi, néu nd lén hon gid ti cuc dai tam thii, thi dat eye dai tam thoi bing sf nguyén do. 3. Lap lai buée trude néu cdn cdc of nguyén trong day. 4. Ding khi khdng cdn sé nguyén nao nia trong day. Cuc dai tam théi @ diém nay chinh la sé nguyén Jén nhat cha day. a Mét thugt todn cing cd thé dugc m6 tA bang cach ding mot ngon ngii may tinh nao dé, Tuy mhién, mét khi da lam nhu vay, thi chi nhimg Jenh duce phép trong ngon ng dé mdi cd thé ding duge. Diéu nay thugng Jam cho su mé tA cdc thugt todn tré nén réi ram va khd higu, Hon nia, vi nhiéu ngén ngit lap trinh déu duge dimg rong rai, nén chon mét ngén ngit dac bigt nao do la diéu ngudi ta khong mudn. Vi vay, thay vi dig mot ngon ngit dic biét nao dé ¢é mo td mot thuat todn, trong quyén sich nay ching ta sé dimg mt dang gid md. GiA mA tao ra buée trung gian giifa su md tA mOt thuat toan bang ngon ngu thong thugng va su thye hién thudt ton dé trong ngon ngit lap trinh. Cac bute cia thuat todn duge chi ro bang cach dimg cae lénh giéng nhu trong cdc ngén ngit lap trinh. Tuy nhién, trong gid ma, cdc Jénh duge ding od thé od c& nhiing phép todn xAc dinh va ofc ménh dé. Mét chuong trinh mdy tinh co thé dugc tao ra trong bat ky mot ngon ngit may tinh ndo bing edch dimg mo tA gid mA nhu mdt diém xudt phat. Gid ma duoc ding trong cu6n sach nay tua hé trén ngon nga lap trinh Pascal. Tuy nhién, et phép ciia+Pascal ciing nhy ci phép cla cde ngon ngi lap trinh khac déu khong duge tuan theo 6 day. Hon nia, bat ky lenh xée dinh ndo déu od thé dugc ding trong gid ma nay. Mé tA gid mA ciia thuat toan tim sé lon nbét trong day iw han cée sé nguyén nhu sau ; ALGORITHM 1 TIM PHAN TU LON NHAT TRONG DAY HUU HAN procedure max (a, a, ... a, : Integers) max : = a fori: = 2 ton if max < a, then max : = a, {max la phan td Ién nhat} 434 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC S6 Thuat toan nay truéc hét gin sé hang ddu tién a, cha day cho bién max. Vong lap "for" duge ding dé kiém tra lin lugt cdc sé hang cta day. Néu mét s6 hang lén hon gid tri hien thai cla max, thi no dude gan lam gid tri méi cha max. Cée thuat todn cé mot s6 tinh chat chung. Se rat hitu ich khi mé t& cdc thuat toan, néu ta ghi nhé cdc tinh chét dé trong dau. Cac tinh chét do la: © Deu vap nput) ; Mét thudt todn od cde gid tri dau vao tk mot tap da duge chi 16. © tu ra (Gutput) : TY méi tap cdc gié tri déu vao, thuat todn sé tgo ra cdc gid tri déu ra. Céc gid tri ddu ra chinh la nghiem cia bal todn. e Tinh xée dinh : Céc bute cia mot thuat todn phai duge xéc dinh mot cach chinh x‘c. © Tinh hitu hon ; Mot thuft todn edn phai tao ra cdc gid tri dau ra mong mun sau mét 66 hitu han (nhung es thé rat I6n) cic buéc d6i véi moi tap déu vio. ® Tinh hieu qué : Méi bude cda thudt todn ean phai thyc hién duge mOt cach chinh xc va trong mét khodng thoi gian hou han. © Tinh téng quét : Thi tye can phai 4p dung duge cho moi bai ton cé dang mong mu6n, chi khéng phai chi cho mét tap dae biet cAc gid tri dau vao. Vi du 2. Chang té rang Algorithm 1 dé tim phan tu lon nhét trong mot déy hitu han céc sS nguyén hoi di nhiing tinh chét trén. Gidi : Déu vao cua Thuat todn 1 1a m6t day cde 96 nguyén. Du ra la sé jon nhét trong diy dé. Méi mot buée cha thuat todn trén déu duge xéc dinh mét cach chinh x4c, vi chi co phép gan, mgt ving lap hitu han va cdc ménh dé kéo theo, Thuft todn dimg mot sé hi ban bude vi nd két thic sau hi t&t cA cdc sé nguyén cha day da ducc kiém tra. Thuit todn nay co thé duge thuc hién trong mot khoang thai gian hitu han, wv méi buée chi 1& su so sdmh hode gin, Cuéi cimg, Thugt todn 1 1A téng quét vi nd od thé duge dimg dé tim 36 cuc dai cha day cic 66 nguyén hau han bat ky. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 85 THUAT TOAN TIM KIEM . Bai toan xde dinh vj tri cia mét phan ti trong mot bang ligt ké sdp tht ty thudng gap trong nhiéu trvang hgp khée nhau. Vi du, chuong trinh kiém tra chinh ta cia cdc tit tim kiém cae ti nay trong mot cudn tit dién, ma t® dién ching qua cing 1a mét bang liét ké sp thi tu cha cdc tit, Cae bai todn thuée loai nay duge goi IA cdc bai toan tim kiém. Trong tit may ta sé xem xét mét sé thuat todn tim kiém. Va ta sé nghién citu s6 cde bude duge ding béi méi thuat todn dé trong Tiét 2.2. Bai todn tim kigm téng quét duge mo td nhu sau : xde dinh vi uf cha phan tt x trong mbt bang ligt ké etic phén ti phan biét ay, ay, .. ap hoae xdc dinh ring né khong ed mat trong bang liét k6 dé. Lai gidi cta- bai todn trén 18 vj tricia sé hang cila bang ligt ké cd gid tri bang x (tite Ia, i sé 1a nghiém néu x = a, va la 0 néu x khong cd mat trong bang liet ke). Thuat toan dau tien ma ching t6i gidi thigu co tén IA thudt todn tim kiém tuyén tinh hay tim kiém tudn ty. No bat dau bang viée so sdnh x véi a, Khi x = @,, nghigm la vj tri cia a, tite IA 1. Khi x # a, so sinh x véi a7, Néu x = ay nghiém Ja vi tri ola a, tte IA 2. Khi x # a) so sinh x véi a,. Tiép tye qua trinh nay bang cach tudn ty so sénh x vdi mdi mot sd hang cia bang li¢t ké cho téi khi tim dugc sé hang bing x, khi dé nghiém la vi tri cada sé hang do. Néu toan bang list ké da dugc kiém tra ma khong x4c dinh duge vi tri cia x, thi nghiem IA 0. Gié ma d6i véi thuat ton tim kiém tuyén tinh duge cho trong Algorithm 2. ALGORITHM 2, THUAT TOAN TIM KEM TUYEN TINH procedure tim kiém tuyén tinh (x : integer, @, aa ., @y 2 cde 36 nguyén phan biét) f@c=d while @ <= o and x ¥ a) Posie it / < 9 then location : = i else location : - 0 {location la chi sé dudi cla sé hang bang x hodc 4 0 néu khong tim duge x} 136 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... Bay gid ta xét mOt thudt todn tim kiém khéc. Thuat toan nay cd thé duge dang khi bang liét ké cd cic s6 hang duge sip theo tht ty tang dan (vi du : néu cac sé hang 1A cdc 6, thi ching duge sap ti s6 nhd phat dén sé lon nhdt ; hodc néu ching 1A cde tt thi ching duge sdp theo thi ty bang chit cai v.v...). Thuat todn thit hai nay duge goi la thuat toan tim kiém nhi phan. No duge tién hanh hing cach so sdnh phan tt edn xd¢ dinh vi tri vi sd hang 6 gitta bang liet ke, Sau dé bang nay duge tach lam hai bang k@ con nhd hon cé kich thuéc nhu nhau, hoge mt trong hai bang con it hon bang con kia mOt #6 hang. Sy tim kiém tisp tue bang cach han ché tim kiém & mot bang ké con thich hop dya trén vide so sAnh phén tt cin xéc din vi tri voi s6 hang gitia bang ke. Trong tigt sau, ta sé ching minh rang thuat toan tim kiém nhj phan hiéu qua hon nhiéu so véi thuat toan tim kiém tuyén tinh, Wi dy dudi day minh hoa su tim kiém nhj phan. Vi du 3. Dé tim sé 19 trong bang ligt ké 1, % 3 5, 6 7, 8 10, 12, 13, 15, 16, 18 19, 20, 22 ta tach bang ligt ké gém 16 sé hang nay thanh hai bang li¢t ké nhé hon, méi bang ed 8 s6 hang, cu thé la = 1, 2, 3, 5 6 7, 8, 10 va 12, 13, 15, 16, 18, 19, 20, 22. Sau dé ta so sinh 19 véi sé hang cudi cig cla bang con thit nhat. Vi 10 < 19, viée tim kidm 19 chi gidi han trong bang liét ke con thi 2 tiz 36 hang thit 9 dén thé 16 trong hang liét ké ban dau. Ti@p theo, ta lai tach bang ké con gém 8 s6 hang nay lam hai bang con, méi bang cd 4 sé hang, cu thé la 12, 13, 15, 16 va 18, 19, 20, 22. Vi 16 < 19 (60 19 voi s6 hang cudi cimg cia bang con dau tion), vise tim kiém lai duge giéi hen chi trong bang con thif hai, ti sé hang tht 13 dén sé hang tht 16 cia bang ligt ke ban ddu. Bang lit ke 18, 19, 20, 22 tai duge tach lam hai, cy thé la : 18, 19 va 20, 22 Vi 19 khong l6n hon sé hang én nbdt céa bang con thi! nhat — cing !a 19 - nén viée tim kiém gidi han chi 3 bang con thd nh&t gém cdc s6 18, 19, A s6 hang thi 13 vA 14 eta bang ban dau. Tiép theo, bang con chita 2 s6 hang nay lai duge tach lam hai, méi bing od mot s6 hang 18 va 19. Vi 18 < 19, sy tim kiém gidi han chi trong bang con thit 2 - bang ligt ké chi chifa si hang tht 14 caa bang list ké ban ddu, 0 hang do la s6 19. Bay giv su tim. kiém da thu hep vé chi con mot 86 hang, TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC ‘87 so sénh tidp cho thay 19 IA s6 hang thi 14 ctia bang liét ké ban dau. a Bay gid chung ta co thé chi ré cae buGc trong thuat toan tim kiém nhi phan. Dé tim sé nguyén x trong bang liét ké ay, dy, .. dy Vi a) < a < 1. < Gy ta bat dau bang viéc so sanh x voi sé hang am & gidia cla day, vdi +1 m= Cel (Can nhé lai ring [x] 1A s6 nguyen lén nbat khong qué x). NGu x > Gg viée tim kiém x gisi han d nita thi hai cla day, gim any @my +» OyN6u x khong lén hon a,, thi sit tim kiém gidi han trong nita dau cia day gém aj, 3, .. Op. Bay gid su tim kiém chi gidi han trong bang ké cd khong hon Fl phén tt. Ding chinh thi tye nay, so sinh x véi 66 hang ¢ giita cia bang list ké duge han ché. Sau do jai han ché viée tim kiém 6 nita thi! nhét hoge mia tht hai cia bang list ke. Lap lai qua trinh nay cho téi khi nhén duge mdt bang ligt ké chi cd mot sé hang. Sau dd, chi con xdée dinh sé hang nay 6 phai ia x hay khong. Gia ma cho thuat toan tim kiém nhi phan dugc cho trong Algorithm 3, ALGORITHM 3. THUAT TOAN TiM KIEM NH} PHAN procedure tim kiém mhi phén (x : integer, a, a2 .. a, : integers tang dan) (/ la diém mut trai cla khoang tim kiém) j {j la diém mut pha cla khodng tim kiém) while f < j begin . i+gG™ metgl if x > @, then ij = mit else j: = m end if x = a then location : = / else location : = 0. {location la chi sé dudi cua sé hang bang x hodc 0 néu khdng tim thay x} 138 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN ; THUAT TOAN, CAC SO .. Algorithm 8 tién hanh bang céch thu hep lién tiép phan can tim kiém cia day. G bat ky giai doan nao, chi ed cac 36 hang bat déu véi a; hoac két thie vi a) la duge xem xét. Noi cach khde, i va j la oe chi 36 nhé nbat va lin nhat cla cde sé hang con lai, tuong tng. Algorithm 3 tiép tuc thu hep phdn cia day can phai tim kiém cho tai khi chi con lai mot phan tit cla day. Khi da lam dén dé, sy so sanh sé cho thay 36 hang dé co la x hay khong. BAI TAP 1, Ligt ké tat cA cdc bude ma Algorithm 1 da dang dé tim s6 cue dai cila bang liet ke 1, 8, 12, 9, 1k, 2. 14, 5, 10, 4 2. Cae thu tye sau ed vA thiéu nhitng dac diém gi cia mét thudt todn a) Procedure gap déi (n : positive Integer - nguyén duong) while n > 0 nis 2n b) procedure chia (7 : positive integer) while n 2 0 begin mis Un a psem-4 end c) procedure téng (n : positive integer) sum: = 0 while / < 10 sum: = sum + 1 2} procedure chon (a, 6 : integer} x: = hoae a hoae b. 3. Lap mét thudt ton tinh téng tat c& cdc sé nguyén trong mét hang. 4, Lap thuat todn tinh x" voi x la mot sé thyc va n la mot sé nguyén. (Goi ¥ : trudc hét cho mot thi tuc tinh x” véi n la mot sé nguyén TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 139 o 10. IL 12, 13. 14, 15. khong 4m bang cdéch nhan lién tiép voi x, bét ddu vdi 1. Sau dé mé yong thi tuc nay va ding tinh chat x" = Ie" dé tinh x" v6i m ami. Lap thuat toan trao déi céc gia tri ela cae bién x va y bang cach chi ding phép gan. $6 tdi thiéu cac lenh gan dé lam viée dé la bao nhiéu? Mo t& thudt todn chi ding lénh gan dé thay bo ba sO (x, y, 2) thanh (y, = 2). $6 l8nh gan tdi thidu ein dimg 1A bao nhieu? Liet ké tat cA cde bude cén tigm hanh dé tim kiém 36 9 trong day 1, 3, 4, 5, 6, 8 9, 11 khi ding : a) thuat todn tim kiém tuyén tinh . b) thudt todn tim kiém nhj phan, List ké t&t cA ede bude cén tiga hanh dé tim s6 7 trong day cho trong Bai tap 7. Mo ta thuat todn chan mé6t sé nguyén x vao vi tri thich hop trong day cac sé nguyén a, a, .. @, xép theo thi ty tang dan. Mo ta thua@t to4n tim sé nguyén nhé nhét trong mét diy hitu han cdc sé tu nhién. Tim thuat toan xdc dinh vi tri gap ddu tién cla phdn tv lén nhat trong bang liét ké cdc sé nguyen, trong dd céc sé nguyén khéng nhat thiét phai khac nhau. M6 tA thudt toan xae dinh vj tri gap cudi cing cda phdn bt ahd nhaét trong mot bang ligt ké cdc sO nguyén, trong dé cac sé may khong nhét thiét phai khac nhau. Mo ta thuat todn tim 96 cue dai, s6 trung tam, sé trung binh va sé cuc tigu cua tap gém ba sé nguyén. (Sé trung tam cla tap cic sé nguyén 1A sd @ gitla cia bang liét ké khi cac s6 nguyén do duge liet ke theo thi ty tang din. S6 trung binh cia tap cdc sé nguyén la tong cdc sé nguyén dé chia cho s6 cic s6 nguyén trong tap). Mo tA thuat todn tim cA s6 Idn nbdt lin bé nhat trong day hitu han cdc $6 nguyén Mo ta thudt todn xép ba sé hang dau tién cia mét day ede 86 nguyén cé chiéu dai tiy ¥ theo thd ty tang dan. 40 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. M6 tA thuat toan tim t& dai nhdt trong mot cau tiéng Anh, (6 day tu la mét xdu cae chit cai, con cau 1A mot bang liet ké céc tit each nhau mét khodng tréng). Mo ta thuat todn xde dinh mot ham ti mot tap hitu han nay dén mét tap hitu han khae co 1a toan anh hay khong? ‘Mo tA thuat toan xc dinh mot ham tit tap hitu han nay dén tap hitu han khae eo ta don anh hay khéng ? MO ta thuat toan dém sé cdc s6 1 trong mOt xAu bit bang ech kiéin tra méi bit cia xfu dé xac dinh nd cé la bil 1 hay khong. Thay d6i Algorithn 3 sao cha thi tue tim kiém nhi phan so sinh x vdi a,, 6 méi giai doan cla thugt ton va thuat toan két thie néu x = ay, Phién ban nay cla thudt toan do co wu diém gi? Thuat toan tim kiém tam phan xéec dinh vi tri cla mét phan tir trong mot hang liét ké cic s6 nguyén theo thé ty tang dén bing cach tach lién tiép bang liat ké do thanh ba bang list ké con ed kich thude bang nhau (hoae gén bang nhau nhat cd thé duge) va gidi han viéc tim kiém trong mot bang liét ké con thich hop. Chi ro ede bude ctia thudt todn do. Chi 16 cae bude cia mét thuat todn xdc dinh vi tri cia mét phan ta trong mot bang liét ké céc sé nguyén sép theo thy tu tang din bang cach tach lién tip bang list ké thanh bén bang ligt ké con od chiéu dai bang nhau (hode gan bang nhau nhdi ed thé duge) va gidi han viée tim kiém chi trong mét bang liét ké con thich hgp. Kiéu (mode) cia mét bang list ké c4e sé nguydn lA phan ti it nhat xudt hien thudng xuyén nhu cae phdn té khée. Hay lap mot thudt ton tim kigu-trong mot day céc s6 nguyen khong gidm. Lap thuat todn tim tt ca cdc kidu (xem dinh nghia oda kiéu trong Bai tap 23) trong mét bang list ké cdc sé nguyén khéng giam. Lap thuat ton tim trong mot day cic sé nguyén sé hang ddu tien bang mét sé hang ndo dé ding truée né trong day. Lap thugt toan tim trong mét day cde sd nguyén tat c& cdc 56 bang lén hon téng tat cA cac sO hang dung trudc né trong day. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 141 27, Lap thuat toan tim trong day cdc sé nguyén duong s6 hang déu tien nhé hon s6 hang ding ugay truée no trong day. MO DAU Khi nao mot thuat todn cho lei gidi théa dang d6i voi mot bai toan ? Truée hét, né phai ludn cho dép s6 dung. Lam thé nao ching minh duge diéu dé? Vn dé nay ta sé xem xét $ chuong 3. Tht hai, thuat toan phAi bigu qua. Van dé nay ta sé xét dudi day. Hiéu qua cada mét thuat todn duge phan tich nhw thé nao? Mot thuée do higu qué do la thoi gian ma may tinh st dung dé gidi bai toan theo thuat toan dang xét, khi cdc gid tri du vao cé mét kich thude xde dinh. Mot thuée do thi hai dé 1A dung lugng bo nhé ddi hoi dé thye hién thuat toan khi eae gid tri ddu vao cé kich thuée xc dinh. Céc vén dé nhu thé lién quan dé dé phic tap tinh todn cha mot thuat ton. Sy phan tich thdi gian can thiét dé gidi mot bai todn co ‘kich thufée dae bit nao dé lién quan dén dé phic tap thdi gian cia thuat toan. Su phan tich bo nhé edn thiét céa may tinh lién quan véi dd phite tap khOng gian cia thuat todn. Viee xem xét dé phite tap thdi gian va khong gian cia mét thuat todn 1a mot van dé rat thiét yeu khi cdc thuat toan duge thue hién, Biét mét thuat toan sé dua ra d4p s6 trong mot micré gidy, trong mét phdt hode trong mét ty nam, hién nhién, la diéu het sie quan trong. Tuong tr nhu vay, dung Ivong bé nhé doi héi phai la kha dung dé gidi mot bai todn, vi vay dé phie tap khong gian cing can phai tinh dén. Sy xem xét dé phite tap khéng gian gén lién vdi cdc cdu trac dt lieu dac bigt duge ding dé thye hién thuat todn. VI cdc céu trac da lidu khong duge xét ky trong cuén sach nay, nén dé phic tap khéng gian sé khong dugc xem xét 6 day. Ching ta sé chi tap trung xem xét dé phtic tap thdi gian. 142 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SG ... De phite tap thoi gian cia mot thuat todn ed thé duge biéu dién qua sé cac phép toin duge ding béi thuat todn dé khi-céc gid tri dau vao cd mét kich thude xc dinh. Cae phép toan duge dimg dé do dé phic tap théi gian cd thé la phép so sinh exc sé nguyén, cdc phép cdng, tri, nhan, chia cdc sé nguyén hodc bait ky mot phép tinh so cép nao khac. $d di d6 phic tap thdi gian duge mé té théng qua sé cdc phép todn doi héi thay vi thai gian thue cta may tinh JA bdi vi cde may tinh khée nhau thue hién cac phép tinh sd cap trong nhitng khoang thdi gian khac nhau Hon nia, phan tich tat cA cdc phép toan thanh cac phép tinh bit so cap ma may tinh st’ dung Ja diéu rat phic tap. Cac méy tinh nhanh phat hién cd ed thé thue hién cac phép todn bit sd cép (vi du céng, nhan, chia hoac trao déi hai bit) chi trong 10” giay (1 nano gidy), nhung mot méy tinh cd nhan cd thé doi hai tdi 10” gify (lus), tue IA 1000 lan lau hon dé cimg lam mét phép toan. Chung ta sé minh hoa su phan tich do phic tap thoi gian cla mdt thuat todn bang cach xét Algorithm 1 6 Tiét 2.1 Vi du 1. Mo ta do phic tap thoi gian cia Algorithm 1 4 tiét 2.1 - thuat todn tim phén ti lin nhat cha imot tap hgp. Gidi : Vi phép so sanh 1a phép toan so edp dhige st dung trong thuat toan nay, nén sé cac phép so sinh sé duoe ding lam thuée do do phic tap thdi gian cua thuat toan dé Dé tim phan ti lén nhdt cia tap hop » phan tk dude liét ké theo thi ty tay y, gia tri lén nhat tam thoi trutie hét cuge dat bAng phan wt dau tién cia bang liét ké dé. Sau do, sau khi thuc hién mét phép so sanh xac dinh rang ta cbn chua dat téi cuéi bang, gid tri lén nhét tam thdi va s6 hang thit hai ca bang duge so sanh, va cap nhat gid tri ldn nhat tam thdi bang sé hang thi hai, néu nd ién hon. Tha tuc nay cu tiép tuc nhu thé : méi sé hang ctia day ding hai phép so sinh, mét dé xac dinh ta con chua dat dén cud? bang va mot dé xdc dinh cd phai cap hat git tri lép nhat tam thdi hay khong. Vi hai phép so sanh nay duge dimg cho méi phan ti cha bang tu sé hang thi hai toi sé hang thit n va thém mot phép so sdnh nija dé ra khdi vong lap lai khi i = 2 + 1, nén ta cé chinh xdc Q@ - 1) + 1 = Qn - | phép so sénh sé duge ding m6i khi thuat toan nay dude ap dung. Tit do, thuat toan tim phan tir lon nhdt cla tap n phan t& cd dé phitc tap thdi gian la O(n) - duge do theo sé cdc phép so sdnh duge st dung. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 143 Tiép theo ta sé phan tich dé phic tap thii gian cla thuat toan tim kim. Vi du 2. Mo ta dé phic tap thii gian cua thuat toan tim ktém tuyén tinh Gidi ; 36 cac phép so sdnh duge dimg trong thudt toin nay cang sé duge xem nhif thuée do d6 phic tap thdi gian cia no. O méi mot bude cha vong lap trong thuat todn, co hai phép so sinh duge thyc hién : mot dé xem da toi cudi bang chva va mét dé so sinh phén t% x voi mét sé hang cua bang. Cudi cing im mét phép so sdnh nita lam d ngoai vong lap. Bo dé, néu x = aj, thi da ed 2) + 1 phép so sanh duge s¥ dung. Sé phép so sanh nhiéu nhat, 2n + 2, ddi hdi phat duge stv dung khi phan ti x khéng cd mat trong bang. Trong trutng hop dd, 2n phép so sinh dude dimg dé xc dinh x khong phai la a, déi voi i = 1, 2, mot phép so sanh nia duge ding dé ra khdi vong lap va mét phép so sanh nifa duge jam @ ngoai vang lap. Nhw vay khi x khéng ed mat trong bang, t6ng sé cdc phép so sinh da si dung IA 2n + 2. Ta do, thuat todn tim kiém tuyén tinh doi héi ti da la Om) phép so sinh. a BS au Loaj phan tich do phic tap dude dimg trong Vi du 2 la su phan tich trong trutmg hgp xdu nhat, Do la trugng hyp phai dang téi da cdc phép toan dé giai bai todn theo thugt toan dang xét vdi dau vao cé kich thude xe dinh. Phép phan tich tru¢mg hgp xdu nhat cho ching ta biét thuat todn s& cén thye hién bao nhiéu phép toan dé dam bao sé dua ra lai giai. Vi du 3. Mo ta do phic tap thoi gian cua thuat toan tim kiém hi phan Gidi : Dé don gién, ta gid st ring cd n = 2* phan ti trong bang lit ké @\.@3..-.0, , vél & 1A mot 86 nguyén khong am. Chu ¥ ring & = logn (Néu n~ sd eae phan ti ctia bang — khong phai la My thita cua 2 ta o6 thé xem bang lA mt phén eda mot bang lén hon voi 2**! phan ti, trong ds Be n< 2"! Do do, 24"! 1a lay tiita nhd nbat cia 2 lon hon n). 6 idi giai doan cha thuat toan, i va J> vi tri cla sé hang dau tién va 6 hang cuéi cimg cua bang con han ché tim kiém ¢ giai doan do dude so samh dé xem bang con nay cén nhiéu hon mét phdn tt hay khong Néu i 1, duge do qua imét loai phép todn dac biét nao dé. Tuong ty, mot thuét toan cd do phic tap thoi gian 1a Din) duge noi la c6 dQ phite tap da thie, Thut ton tim kiém tuyén tinh cd do phite tap tuyén tinh (trong trudng hop xdu nhét hoac trung hinh) va thudt toan tim kiém ahi phan cé dé phic tap logarit (trong trugng hop xdu nhat), duge do qua cdc phép so sinh duge si dung. Danh gi big-O ca dé phic tap thai gian cia mot thuat toan cho bist thai gian doi hoi dé gidi mot bai toan thay ddi nhu thé nao khi kich thude dau vao tang. Thue té, dénh gia tot nhét (iic la véi ham nhé nhét) ed thé duge ching minh rang da duge sit dung. Tuy nhion, déinh gia big-O cia dé pmic tap thoi gion khong thé duoc phién tryc tigp thanh lugng thdi gian ma may tinh da sti dung. Mot nguyén nhan la 3 ché danh gié big-O fix) 1a O(g(n)), voi fin) la dO phic tap thdi gian cua thuat 10-THRRUD 146 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN ; THUAT TOAN, CAC SO ... toan, oo nghia 1a fla) < C(g(e)) voi moi x > %, d day C va & la cdc hing sé. Vi vay néu khong biét C va & trong bat dang thie trén, su danh gid nay khong thé duge ding dé xdc dinh gidi han trén cha sé cdc phép toan duge ding. Hon nifa, nhu da nhan xét a tren, thdi gian dai hei dé thuc hién mét phép toan con phu thude vao loai phép todn va may tinh si dung. Tuy nhién, thdi gian ddi héi béi mot thuat toan dé giai mot bai todn od kich thuée 44 cho cé thé xac dinh duge néu t&t ca cde phép todn duge qui vé cae phép toam bit duge sit dung bai méy tinh. Bang 2 cho thay thot gian can thist dé gidi cic bai toan cd kich thwée khdc nhau theo thuat todn ding sd cae phép tinh bit da dugc chi ra & hang thu 3 cot hai dén bay trong bang. Thdi gian én hon 100" nam duge chi bang céc déu sao (). Khi lap bang nay, mdi mot phép toan bit duge gid su la mat 10 gidy - thoi gian ddi héi bol mot may tinh nhanh nhét bien nay. Trong tuong lai, thai gian nay cd thé sé gidm, khi nhimg méy tinh nhanh hon duoc tao ra. BANG 1. Céc thu8t nog ihuong ding cho 65 phite lap eda mOi thu@l to&n Dp phite top Theat git ot) Dé phic tap hing sé Offoga) DO phuc tap logarit Ol) Dé phic tap tuyén tinh Ofplogy) DO phuc tap nloga ow) DQ phic tap da thic Ob) b> 7 DO phic tap ham mo Ow) 1B} phic tap giai thia Mot diéu quan trong céin phai biét la may tinh phdi cdin bao lau dé gidi xong mOt bai ton, Vi du, néu mot thuat toan dot hoi 10 gid, thi cé thé con déng chi phi thi gian may tinh (vA tién bac mita) ddi héi dé gidi bai toan dé. Nhung néu mot thuat toan ddi hdi 10 ty nam dé gidi mot bai toan, thi the hién thudt todn dé sé la mot diéu phi ly. Mot trong nhing hign tugng ly tht mhat cia cong nghé hién dat la sy tang ghé gém cla téc do va lugng bo nhé trong may tinh. Mot phan té quan trong hae lam gidm thai gian cdn thist dé gidi mot bai todn la su x ly song song - day la ky thudt thuc hign déng thoi cde day phép tinh. Do sy tang tée dé tinh todn, va dung lugng bé nhé miiy tinh, cing nhu nha vier ding cac thuat todn Igi dung duge uu thé cia ky thudt xt ly song TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 147 song, cde bai todn nam nam trude day dude xem 1a khéng thé gidi du¢e, thi bay gid ed thé gidi binh thugng va sau ném nam nifa céu noi nay chée van con ding. may tinh duge ding béi mot th Kich thiude - ; da bal token Céc phép tinh bit dupe sit dung nloga on 30% s ws wes 7.107 s 410'9naen 10% s ws 2.10% s 2p? s BAI TAP 1. Co bao nhiéu phép so sinh duge ding trong thuat todn trong Bai tap 10, Tiét 2.1 dé tim sé ty nbién nhé ahat trong day n sé ty nhién? 2. Viet thuat todn sip 4 s6 hang ddu tien cia mot day cd chiéu dai tay ¥ theo thi ty tang dén. Chitng minh rang thuat toan ndy od do phic tap thai gian 14 O(1) duge tinh qua sé c4e phép so sanh duge st dung. 3. Gid st mét phan ti da biét cd mat trong sé bin sé hang dau tien ca mét bang liét ké gém 32 sé hang. Hoi thuat toan tlm kiém tuyén tinh hay thuat toan tim kiém nhi phan tim ra vj tri eda phan tir dé nhanh. hon. k 4. Xée dinh s6 cde phép nhin duge dung dé tinh 2? bét dau véi x ri lien tiép binh phuong (dé tim 2’, x", viv..). Cach nay od higu qua hon cach nhan x véi chinh né mét sO lén thich hop khéng? 5. Cho danh gid big-O déi vai 96 cde phdp so sénh duge ding béi mot thuat todn d& xde dinh 26 céc sé 1 trong mét xau bit bing cach kiém tra ting bit cia xau, dé xde dinh nd cé IA bit 1 khong. (Kem Bai tap 19, Tiét 2.1) 148 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... 6*. a) Chung minh rang thuat todn sau x4c dinh 36 cdc bit 1 trong mét xau bit 3. procedure dém bit (S : xau bit) count: = 0 while S # 0 begin count ; = count + 1 $:-SAG- end {count la sé céc sé 1 trong S} O day S$ - 1 JA xAu bit nhan duge bang cach thay bit 1 6 ben phai cing thanh bit 0 va tat cA cdc bit 0 6 bén phai nd thanh bit 1. GNh6 rang S a (S - 1) ld AND bit cua S va S - 1). b) Can phdi thuc hién bao nhiéu phép AND bit dé tim s6 cac bit 1 trong mét xu bit? 7. Thuat todn thong thudng dé danh gid mot da thtic n nl aye + aye + + ax t ay tai x = ¢ c6 thé duge thé hien trong gid ma sau = procedure da thiic (c, a, a; .. a, : real number) power: = 1 Yi = a fori: =tton begin power : = power * ¢ ys = ¥ + a * power. 7 end {y = age” + anor +. + ae + ag} © day gia tri cudi cing cia y chinh la gid tri cla da thite tab rae. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 149 a) Danh gia Sx’ + x + 1 4 x = 2 bang cach thye hién ting bude cia thuat toan trén. b) Co chinh xe bao nhiéu phép nhén va phép cong da duge sit dung é danh gid da thie bic » tai x = ¢ ? (khong ké cdc phép cong duge dig dé tang bién cia vong lap). 8. Co mét thuat toan (qua cc phép nhan va phep cong) higu qué hon thugt toan thong thutng 4 trén ding dé danh gid mOt da thie. Thuat toan dé goi la phuong phép Horner. Gia ma sau cho thay cach ding phuong phap dé dé xac dinh gia tri cua da thite ag" + aye + + a + a, tain =. Procedure Horner (c, ao, a, .. a, : real number) Yous ay fori: =1ton Yrs Vye et @j fy = ae" + anc +. + aye + ay} a) Danh gia ax? + x + 1 tai x = 2 bang cach thuc hign timg bude cua thuat todn trén. b) Co chinh xdc bao nhiéu phép nhan va phép cong da duge si dung bdi thuat todn dé dé danh gid mét da thite bac n 6 x =e? (khong ké cde phép céng duge ding dé tang bién vong lap). 8. Mot bai todn lon co nhu thé nao co thé gidi trong mot gidy nou ding mot thuat todn doi hoi phi thuc hién fiz) phép tinh bit, véi méi phép tinh bit duge thuc hién trong 105 va fin) oo cac gid tri sau : a) logn ? bh n ? c) nloga ? dn? o an? Dnt? 10. Mot thuat toan cfin bao nhiéu thai gian dé gidi mot bai todn cd kich thude n, néu thugt todn dé dimg 2n? + 2° phép toan bit, méi mot phép mat 10s, vdi cdc gi tri sau cha n ? a) 10 by 20 c) 50 d) 100. 11. Mot thuat toan dung 2” phép todn bit sé cfin bao nhiéu thdt gian, ‘néu mOi phép todn bit mat mot khodng théi gian sau : a) 10% b) 107% e) 10%, 150 Chuong 2. NHONG KIEN THUG CO BAN: THUAT TOAN, CAC SO. 14, 15. 16. 17. 18. 19, . X4c dinh sé phép so sAnh it nhét. (hay higu, suat, trong trvong hop tot nhat) a) Dai hél dé xac dinh 96 lon nhat trong mét day cac ss nguyen Khi dimg Algorithm 1 cia tét 2.1. b) Duge sit dung dé xéc dinh vi tri cia mét phan td trong mot day a sd hang khi ding thuar todn tim kiém tuyén tinh. ¢) Puge ding d& xée dinh vi tri mat phan ti trong day 2 sé hang khi dung thuat toén thm kiém nhj phan. Phan tich d@ phic tap thdi gian trong truéng hop trung binh cia thuat todn tim kiém tuyén tinh, néu bist chinh xace mot nia thdi gian phan ti x khong od mat trong day va kha nang x 6 bat ctf vi tri mao trong day 1a nhu nhau. Mot thuat todn duoc goi la téi uu dé giai mot bai toan déi vdi mot phép toan xac dinh, néu nhi khéng ed mét thugt toan nao khée giai duge bai toan ay ma chi ding s6 c&c phép toan do it hon. a) Chitng minh rang Algorithm L 6 Tiét 2.) 1a thuat toan toi uu adi voi 86 céc phép so sénh cac 96 nguyén (Chu y: cde phép so sinh duge ding dé “ké toan" trong vong lap khong lién quan gi dén day), b) Thuat todn tim kiém tuyén tink ddi vai sé caéc phép so sinh céc s6 nguyén co 1a toi uu khdng? (khong ké cée phép so sinh duge ding dé "ké todn” trong vong lap). Mé 14 d6 phic tap thai gian trong trudng hop x&u nhat dude do qua cao phép so sinh cia thuat toan tim kiém tam phan duge cho trong Bai tap 2! ctia Tiét 2.1 Mé ta d6 phic tap thdi gian trong truéng hop xdu nhat, duge do qua cde phép so sénh cha thuat todn tim kiém dugo mé ta trong Bai tap 22 cha Tiét 2.1. Phan tich dé phic tap thoi gian trong truéng hop xu nhét cia thuat todn ma ban da lap & Bai tap 23 cua Tiét 2.1 dé dac dinh kiéu cua mét bang liet ké cac sO nguyén theo thi tu khong gidm. Cung héi nhu trén déi voi thuat toan ma ban da lap 6 Bai tap 24 cha Tiét 2.1. Cang héi nhu trén d6j véi thuat toan ban da lap ¢ Bai tap 25 cha Tiet 2.1. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRDNG TIN HOC 151 20. Cang héi nhw tren déi vdi thuat toan ma ban da lap 6 Bai tap 26 cia Tiét 2.1. 21. Ciing héi nhu trén dé6i véi thudt toén ma ban dé lap & Bai tap 27 cia Tiét 2.1. MO DAU Phan cia todn hoc réi rae ed lim quan dén cdc sé nguyén va tinh chat etia ching thuge mot nganh ctla to4n hoc cd tén la ly thuyét sé. Tiét nay la mé dau cho phan nhép mén gdm ba tiét cia ly thuyét s6. Trong tiét nay ching ta sé én lei mét sé khéi niém co ban cia ly thuyét 36 nhu : tinh chia hét, wae sO chung lén nhat va s6 hoc dong du. Trong Tiét 2.4 ta sé mo td mdt sO thuat to4n quan trong ldy ti ly thuyét sé, lien hé cdc tu ligu trong Tiét 2.1 va 2.2 vé thuat todn va dé phtic tap cla ching voi nhimg kh4i niém dugc dua vao & tié nay. Vi du, ching ta sé dua ra thuat todn thm ude sé chung lén nha&t cha hai sé nguyén dugng va thuat todn thuc hién sé hoc cla may tinh bang cach ding khai trién nhj phan. Nhimg ¥ tuémg mA chang ta sé ph&t trién trong tist nay déu dua trén khéi nigm vé tinh chia bét. VA mt kh4i niém quan trong dya trén tinh chia hét ld khdi niém s6 nguyén t6. S6 nguyén t6 la mot sé nguyén lén hon 1 va chi chia hét cho 1 va chinh nd. Xéc dinh mét 66 nguyén cd la nguyén t6 hay khéng 1a diéu raét quan trong trong nhitng tng dung déi véi nginh mét ma. Mot djnh ly quan trong cia ly thuyét sé - Dinh ly co ban cia 86 hoc - khéng dinh rang t&t cA cAc s6 nguyén duong déu es thé bigu dién mét cich duy nhét duéi dang téch cla céc 36 nguyén +6. Viée phan tich cdc 36 nguyén ra thita s$ nguyén t6 cd vai tro quan trong trong mAt ma. Phép chia mot 86 nguyén cho mét sé nguyén dugng khac cho thuong s6 va sf du. Lam viée véi cic sé du sé din téi 36 hoc 62 Chyong.2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... déng du dugc ding xuyén suSt trong tin hoc. Trong tiét nay chung ta sé xét ba ting dung cia sé hoc déng du : sv sinh cdc s6 gid ngdu nhién, su gén cdc vi tri bO nhé cho cdc file vA m& va gidi mA céc thu tin. PHEP GHIA Khi mdt sé nguyén duge chia cho mt sé nguyén thi hai khéc khong, thugng 56 cé thé la mdt 56 nguyén hodc khéng. Vi du, 12/3 = 4 1A mot s6 nguyén, trong khi 11/4 = 2,75 lai khong IA mét s6 nguyén. Diéu nay dén toi dinh nghia sau : DINH NGHIA 1. Néu a va } la hai 36 nguyén véi a # 0, ta noi b chia hét cho a néu co mot 96 nguyen c sao cho b = ac. Khi 6 chia hét cho a, ta cing ndi a la mot uéc s6 cia b va b 1A boi cha a. Ky hieu a |b la chi b chia het cho a va af/b dé chi & IchOng chia hét cho a. Hinh 1 cho dudng thing s6 chi r6 86 nguyén chia hét cho s6 nguyén dusng d. ep tt th ht -3¢ -2d 7% o ad 2d 3d Hinh 1. Cac s6 nguyen chia hét cho s6 nguyén duong d. Vi du 1. X4ec dinh xem 3[7 va 3] 12 c6 dang khong? Gidi : Ta o6 3 7 vi 7/8 khong phai la mét sé nguyén. Trai lai 3/12 vi 12/38 = 4 la mét sé nguyén. Vi du 2. Cho a va d 1a hai 36 nguyén duong. Co bao nhiéu sé nguyén dugng khéng vugt qué n chia hét cho d? Gidi ; Caéc 36 nguyén dugng chia hét cho d la t&t ca cac 36 nguyén duong od dang dk, v6i & cing 1A mét s6 nguyén duong. Do dé, 36 céc 56 mguyén dwong chia hét cho d va khéng vugt qua n 86 bang s6 céc sO nguyén hovel 0 < Ad Yavin = 2. Vi vay, 2 cd wée sé nguyén duong khong vuct qua Yr. Use s6 nay hodc ia 3b nguyén té@ hoae theo dinh ly co ban cla sé hoc cd ude 86 1A sé nguyén té Trong moi trutng hop, n cd ude sé nguyén té nké hon hodc bang Vr. Ti Dinh ly 3 suy ra rang mét sd nguyén IA sé nguyén té néu nd khong chia hé cho mét a6 nguyén t6 no nhé hon hoac bing cén bie hai cia né. rong vi du sau, whan xét dé da duge si dung dé ching minh s6 101 1A 36 nguyén to. Vi du 5. Chung minh ring s6 101 la 36 nguyén t6, Cac sé nguyen 6 khéng vuot qua YIOL cd cd thay la 2, 3, 5 va 7. Vi 101 khong chia hét cho 2, 3, 5 va 7 (ie la thuong cia 101 va céc 36 dé khong phai la mdt 36 nguyén), tir dé suy ra 101 ld mot sd nguyén 16. : Vi tat cA cdc sé nguyén déu co thé phan tich ra cée thita sd nguyén t6, nén sé rat hitu ich néu cd mét tha tuc tim sy phan tich dé. Ta hay xét bai toAn phan tich sé nx ra thiia sé nguyén to. Hay bat ddu bang viée chia n cho cde $6 nguyén t6 lién tip xuat phat tk sé nguyén té nhé nbat, tic la 2 Néu n co mét thita sé nguyén t6, thi theo Dinh ly 3 thita sé nguyén t6 p khéng vuot qua Yn sé duge tim thay. Do vay, néu khong tim duge mét thita s6 nguyén t6 nao khong vugt qué ¥n, thi n sé 1A sé nguyén td. Tém lai, néu tim duge thita 6 nguyén té p, thi hay tiép tuc phn tich nip Cha y ring nip khong thé co cdc thita sé nguyén t6 nhd hon p. Nhu vay. néu nip khéng cé ‘cde thita sO nguyén té lén hon hoac bang p va khong TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 165 vugt qué ean bac hai cia n6, thi rip lai 1A mét 36 nguyén 16. Trdi lai, néu no cé mét thia s6 nguyén té g, thi lai tép tyc phan tich nipg). Thi tuc nay ot tiép tuc cho ti khi phép phan tich quy vé mét 35 nguyén té. Thu tuc nay dugc minh hoa trong vi du dudi day. Vi du 6: Phan tich 7007 ra thita sé nguyén té Gidi; Dé phan tich 7007 ra th¥a sé nguyén té, truéc hét ra hay thye hién céc phép chia 7007 cho cac sé nguyén 16 lién tiép, b&t dau tu 2. Ta thay 7007 khong chia hét cho 2, 3, va 5. Tuy nhién 7007 chia hét cho 7, v6i OOT/T = 1001. Tiép sau, 1A chia 1001 cho cdc sd nguyén té lién tiép bat dau tit 7. ‘Ta ngay lap tie thay rang 1001 cing lai chia hat cho 7 vi 1001/7 = 143. Tiép tuc chia cho cas di 143 khéng chia hét cho 7, nhung nc chia hét cho 11 va 143/11 = 13. Vi 13 1a sd nguyén td nén thd tuc két thac @ day sé nguyén lién tiép, bal déu ti 7. Mac Tu do: 1007 = 7711138 = PLAS Ding phep chia tém thutng va Dinh ly 3 ta da nhan duge cdc thi tuc dé phan tich mot sé nguyén ra thtta sé nguyén t6 va kiém tra tinh nguyén t6 cia mét sO nguyén. Tuy nhién, ede tht tue nay chva phai !A nhimg thuat todn hiéu qua nbét dude biét cho cc nhiém vu do, Gan day vie phan tich ra thita s6 nguyén té va kiém tra tinh nguyén td cha mot sé tré lén quan trong trong nhitng ting dung cia ly thuyét sé déi véi aganh mat ma. Diéu nay d&n téi sy quan tam rét to lén déi véi viée phat trién cdc thuat todn hiéu qua cho cdc nhiém vu dd. Doc gid cd thé tham khdc thém vé vén dé nay trong cdc tai lieu duce gist thiéu @ cudi quyén sach nay THUAT TOAN CHIA Chang ta thay ring mét sé nguyén ed thé chia hét hodc khéng chia hét cho mot s6 nguyén khac. Tuy nhién, khi mot sé nguyén duge chia cho mét sé nguyén duong, lun cd mét thuong vA mot sé du, nhu thual toaén chia dudi day cho thay. BINH LY 4. Thuat todn chia. Cho a la mot _s6_nguyén va d 1a_mét_s6. nguyén dudng. Khi do tén tai ede s6 q va r duy nhat, véi 0 < r < d, sao cho a = dq t+ r. 166 Chong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... Chi ¥ : Dinh ly 4 khang thuc su 1A mét thuat todn. (Tai sao khéng?). Tuy nhién, ching ta van ding ten truyén thong dd cia nd. DINH NGHIA 3. Trong dang thtic duce cho trong thudt toan chia, d duge goi 1a sé chia, a dude goi la s6 6 chia, q duge goi lA éutong sé va r duge goi lA sd du. Hai vi du sau minh hoa cho thuat toan chia. Vi du 7. Xie dinh thuong sé va s6 du khi chia 101 cho 11. Gidi : Ta o ; 101 = 119 + 2 Vay, thuong sé cla phép chia 101 cho 11 la 9 va sé du la 2. Vi du 8. Xée dinh thuong s6 vA sé du cia phép chia (-11) cho 3? Gidi : Ta od : ~lb = 38-4 +1 Do do, thuong sé cta phép chia (~ 11) cho 3 la - 4 va sé du la 1. Che y rang s6 du khong thé 4m, do do sé dw trong vi du trén khong thé la {- 2), mae da : (-11) = 3 (-3) - 2 vir = -2 khong théa méin 0 1, ta thay rang 10, 19, va 24 khong doi mot nguyen t6 cing nhau. a Mét cach khée dé tim ude sé chung lon nhdt cia hai sé nguyén la ding cée phan tich cha ching ra thifa sé nguyén té. Gia sit a va b 1A hai 86 nguyén khae khéng, duge phan tich ra thita sO nguyén td nhu sau : a 2 _ bp b b, a= pil pi. par va bo = pyipy? ... pa 188 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... & day mdi s6 ma 1A sé nguyén khong 4m va tat cA céc sé nguyén t6 xudt hién trong phép phan tich ra thiia sO nguyén t6 ca a hoac b déu duge dua vao phép phan tich cla a vA 6 véi s6 mii zero, néu can. Khi ds UCLN«@, 5) duige cho bdi : UCLNi@, 6) = pyre) p,mintazhy) py min(anby) © day minia, y) 1a sO nhd nhét trong hai s6 x va y. Dé chiing minh céng thic tinh UCLN/a,b) 6 trén JA dung ta chi cén ching té rang cA a va 6 déu chia hét cho sé nguyén d vé phai va khéng cd s6 nguyén nao lén hon co tinh chét dd. Thuc vay, a va &’ déu chia hét cho s6 nguyén dé vi Igy thita cua méi sé nguyén té trong phan tich ra thita sé nguyén t6 cua né déu khéng vugt qué lty thila cia sé nguyén té dé trong phan tich ra thita s6 nguyén t6 cla @ cing nhu cua 6. Hon nita, a va b khong thé chia hét cho sé nguyén nao lén hon, vi sé ma cla céc sé nguyén té trong phan tich nay khong thé tang va cing khéng thé dea thém cdc sé nguyén t6é khdc vao. Vi du 13. Vi cac phan tich‘cta 120 va 500 ra thita sé nguyén t6é la ; 120 = 23.5 va 500 = 2°5°, nén uée sé chung Ién nh&t cba chung la : UCLNU20, 500) = 2™AG2 ymin.) pmindd) 929651 = 20. a Phép phan tich ra thiia sé nguyén t6 cing cd thé dugc ding dé tim bei sé chung nhé nhét cia hai sé nguyén. DINH NGHIA 7. Boi sé chung nhd nhat cia hai sé nguyén a va 6 la s6 nguyén dudng nhé nhat chia hét che cd a Mn 8. Béi sé chung nhd nhat cia hai sé nguyén a, 6 duge ky hiéu la BCNNia,d). Boi sé chung nhé nhdt tén tai vi tap cdc sé nguyén chia hét cho a@ va b la khong réng va tat cd cde tap khong ring cia cde sé nguyen ducng déu cé phan ti nhé nhat (diéu nay sé duge xét ky & Chuong 3). Gid sit yang phan tich ra thifa sO nguyén tS cla a va 6 nhu cho 6 trén. Khi do béi s6 chung nhé nhadt cla a va 6 duge cho bdi : BONNia,b) = pyro) pmatagta) py math) véi max (xy) JA sé lén nhét trong hai sé x va y. Céng thie nay dang béi vi mot bi sé chung ctla a va 6 it mhat phai co max (a, 6) cdc thita s6 nguyén tS p, va bi s6 chung nhé nhat khong cd cac thiia sO nguyén t6 nao khac véi cdc thita s6 nguyén t6 cia a va & Vi du 4. Xée dinh b6i sé chung nhé nhat cia 2°3°7? va 2433 TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 69 Gidi. Ta ed : BCNN (233°72, 243%) = ghXG4)_gix53) qmn29 9435 72 a Dinh ly sau cho méi quan hé gitfa uGe s6 chung lon nhét va boi s6 chung nhé nhat cia hai s6 nguyén. No cd thé duge ching minh bing cdch dung hai cong thc da duce dan ra é trén déi vi hai dai lugng do, Phan ching minh nay xin danh lai cho dée gid nh mét bai tap. DINH LY 5. Cho a va 6} la hai sO nguyen duong. Khi do ab = UCLN ia, 6).BCNN (a,). $6 HOC DONG DU Trong mot sé tinh hudng, ching ta chi céin quan tam téi s6 du cha mét s6 nguyén khi chia nd cho mét sé nguyén duong xdc dinh nao do. Vi du, khi ching ta héi sau day 50 gid nita sé Ia méy git (theo déng hé 24 gid), la ching ta chi quan tam téi 36 dw khi ldy 50 cong vdi sé git hién thdi va chia cho 24, Vi ching ta thudng phai quan tam chi tdi sé du nhu vay, nén ta cé mot s6 ky hiéu dac biét cho nd. DINH NGHIA 8. Cho a la mot sé nguyén va m la mét sd nguyén duong. Khi do ta ky higu a mod m la sé du khi chia @ cho nz. Tu dinh nghia cia sé du, ta suy ra rang a mod m la 86 nguyén + sao cho: a =qmt+rvaQ sr < m Vi du 15. Ta thay 17 mod 5 = 2, -183 mod 9 = 2 vA 2001 mod 101 = 82 a Chung ta cling cd ky hieu dé chi ra rang hai sé nguyén a vA 6 cd cing sé du khi chia ching cho mét s6 nguyén duong m. DINH NGHIA 9, Néu a va 6 la hai sd nguyen vA m la mét sé nguyén duong, thi a duge goi la déng du vGi b theo modun m néu a = 6 chia het cho m, Ching ta sé dimg ky higu a = b(inod m) dé chi rang a déng du véi 6 theo modun m. Néu a vi 6 khong déng du theo modun m, ta vist a # 6 (mod m), : Chi y rang @ = 6 (modm) néu va chi néu a modm = 6 mod m. 160 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... Vi du 16. Xéc dinh xem 17 ed déng du véi 5 theo modun 6 khong? Cing hdi nbu vay déi voi 24 va 14? Gidi : Vi 17 - 5 = 12 chia hét cho 6, nén 17 = 5 (mod 6). Tuy nhién, vi 24 - 14 = 10 kh6ng chia hét cho 6 nén 24 # 14 (mod 6). a Nha toan hoe vi dai ngudi Dite Friedrich Gauss da phat trifn kh4éi niém déng du vao cuéi thé ky 19. Khai niém déng du dong mét vai trd rét quan trong trong su phat trién caa ly thuyét sd. Dinh ly sau cho mét cach rat tién ich dé lam viéc véi cdc déng du. DINH LY 6, Cho m la mét s6 nguyén duong. Céc sé nguyén a va 6 déng du theo modun m néu va chi néu tén tai mot sé nguyén k sao cho a= 6 + km. Chutng mink : Néu a = 6 (mod m), thi m|(@ - 6 ). Diéu nay eo nghia la tén tai mét s6 nguyén & sao cho a - 6 = km, tite Aa = 6 + km. Nguoc lai, néu tén tai mét sé nguyén k sao cho a = b + km, thl km = a - 6, tic (a - 6) chia hét cho m, nghia la @ = 6 (mod m). Dinh ly sau cho cdc phép cong va nhan cla céc dong du. DINH LY 7. Cho m la mot sé nguyén duong. Né« @ = 6 (mod m) va c = d (mod mm) thi : a+e¢z 6+ d (mod m} va ae = bd (mod m) Clutng mink: Vipq = 6 (mod m) va e = d (mod mj, nén tin tai cdc 3d nguyén s va ¢ Sao cho 6 = a + sm vad = ¢ + im, Tit do, b+ d = (a + sm) + ( + tm) = (@ + o + mis + B va bd = (a + smi fe + tm} = ac + mat + es + stm) Do do, a+ ¢2 6+ d (mod m) & 8 tt 6a (mod m) Vi du 17. Vi 7 = 2 «mod 5) va 11 = 1 Gmod 5), tit Dinh ly 7 suy TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 161 18 = 7+ 1122+ 1 = 3 (mod 5) va 77 = 7.11 = 21 = 2 (mod 5). CAC UNG DUNG CUA DONG DU Ly thuyét s6 co nhitng ting dung trong rat nhiéu linh we. Trong tiét nay ta sé gidi thi¢u ba tng dyng cia nd, dd la viée dimg cdc déng du dé gén edc vi tri cia bO nhé cho cdc file ; su tao cdc s6 gid agdu nhién va hé théng mat ma dua trén sé hoe déng du. Vi du 18. Cae ham bam. May tinh trang tam é trutng ban déu luu git hé su eta méi sinh vién. Vén dé dat ra la cée 6 nhé duge gan nh thé nao dé hé so cia cde sinh vién cd thé truy cp dude nhanh? Lai giai ca bai toan nay 1a efin phai ding mot ham bam duge chon thich hop. Mi hé so dugc nhén dang bang cdch ding m6t chia khoéa tuong ting véi mét h6é so sinb vién duy nhdt. Vi dy, hé so sinh vién thuing duge nhan dang hang c4ch ding s6 cia thé bao hiém xa hOi cia sinh vién dé nhu 1A chia khéa, Ham bam A(k) gan 6 nhé A(k) cho hé so ob chia hoa Ja #. Thue td, ngudi ta cd thé ett dung nhiéu ham bam khée nhau. Mot trong sd céc ham bam thutng ding nhat 1&4 ham : Atk) = k mod m. @ day m la sO cdc O nhé kha dung. Cac ham bam cfn phai dé dang danh gid d& cde hé so duge truy cAp nhanh. Ham bam &(k) = & mod m dap ung duge yéu ciu do ; dé tim A(R) ta chi can tinh s6 dw trong phép chia & cho m. Hon nifa, ham bam can phai JA toan anh dé cho tat cA cdc 6 nhé déu cd thé sd dung. Ham Atk} = & mod m cing thod man tinh chat nay, Vi du, khi m = 111, hé so cia sinh vién co sé thé Bao hiém xd héi 064212848 sé dugc gan cho 6 nhé 14, vi #(064212848) = 064212848 mod 111 = 14. Tuong tu, vi A(037149212) = 037149212 mod 111 = 66, nén hé so cua sinh vién cd sé thé bao hiém xa héi 1a 037149212 sé dude gan cho 6 nhé 65. . Vi ham bam khong phai 1a don anh (do chia khéa kha di nhiéu hon sé 6 nhd}, nén cd thé cd hon mét h6 so dugc gin cho mot 6 nhé. Khi xay {4-THRRUD 162 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC S6 ... ra diéu nay, ngudi ta ndi cd su xung dOt. Mot céch dé gidi quyét xung dot la gin cho 6 nhé odn ty do déu tién ngay sau 6 nh6 d4 duge gin truéc bdi ham bam. Vi dy, ngay sau khi lam hai phép gén cho hai h6 so 6 trén, ching ta sé gan 6 nhé 15 cho h6 so cia sinh vién cd 36 thé bdo hiém xa héi la 107 405 728. Dé hiéu tai sao, ta hay chu y ring ham A(k) anh xa s6 thé Bao hiém nay vdi o nha 14, vi A(107 405 723) = 107 405 723 mod 111 = 14, nhung 6 nhé nay da bi chiém béi bé sv cia sinh vién véi ob thé Bao hiém xd hOi 064 212 848 r6i. Tuy nhién, 6 nbd 15, 6 nhé déu tien sau 6 nhé 14 om IA ty do. Con cd nhiéu céch phic tap hon dé gidi quyét sy xung dot mot cach 6 hi6u qua hon phuong phép don gidn vita nén 6 trén. Cac phuong phap dé duge ban téi trong cdc tai liéu tham khdo vé céc ham bam duge cho & cudi cuén séch nay. Vi du 19. Céc 06 gié ngéu nhitn. Céc 86 duge chon mOt eéch ngdu nhién thudng cfin thiét cho céc m6 phéng trén méy tinh. Co nhiéu phuong phap dé tao ra céc a6 cé nhiing tinh ch&t cla céc s6 duge chon ngdu nhién. Vi cdc 6 duge sinh ra béi cfc phuong phaép co hé théng khong thue su la ngdu nhién, nén ching duge goi Ja céc sO gia ng&u nhién. Thi tye thuimg ding nhat dé tao céc sé gid ngéu nhién dé 1A phuong phép déng du tuyén tinh. Ching ta chon 4 s6 nguyén, dé la modun m, nhén ti a, sé gia c vA s6 hat giéng x, voi 2 < a < m, 0 2, ¢ > O vA @ = b (mod mij, thi ae = be ‘med me) Ching minh rang ac = be (modm) trong do a, b, ¢ vA m 1a cde 36 nguyén vdi m > 2 khong nbét thiét phai kéo theo a = b(mod mi. Ching minh rang néu a, 6 va m 1a cdc 36 nguyen sao cho m > 2 va a = 6 (mod m) thi UCLN(@am) = UCLNi6, m). Ching minh ring du a, 6, A va m 1A ode 96 nguyén sao cho k > 1, m > 2 va a # b (mod m), thi ok = 5 ( mod m) vai moi k 2 1. O nh@ nao s8 duge gan béi ham bam Atk) = k mod 101 cho hé sd cia sinh vién co sé thd Bao hiém xa hoi la. a) 104578690 b) 432222187 ¢) 372201919 d) 501338753 Mot bai dé xc cé 31 ché danh cho khdch. Duge danh sé tix 0 dén 30. C4c xe eta khach due gan cho ché dé bang cach ding mot ham bam A(k) = k mod 31 véi & la sé tao béi ba chit sé ddu trén bién dang ky xe cia khdch. a) X4c dinh chd dé cia xe, néu ba chit sé ddu trén bién dang ky cia nd 1a: 317, 918, 007, 100, L11, 310. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 169 b) Mo ta thi tue ma khach cén phai phai theo dé tim ra ché dé xe con tréng khi ch dé theo qui ude cia ho da bi chiém. 40. X4c dinh day cdc sé gid ngiu nhién duoc sinh ra bang cach ding “may phat" déng du tuyén tinh. Xp4, = (4x, + 1) mod 7 véi 66 hat giéng x, = 3. 41, Cing héi nhw trén véi : Xyyy = 3%, mod 11 va sé hat gitng x, = 2. 42. Viét mot thuat toan duéi dang gid ma dé tao ra mét day cdc sé gia ngdu nhién, bang cach dimg may phat dong du tuyén tinh. 43. Ma hoa bic thu "DO NOT PASSGO" bang cach djch ede chit ra sd bang ham ma hda fip} cho duéi day, réi sau dé dich cac 86 dé tre lai thanh chit cai. a) fp) = (@ + 3) mod 26 (mat ma Caesar) b) fp) = (@ + 18) mod 26. c} fip) — Bp + 7 mod 26, 44. Giadi ma céc bite thu dai dugc ma hda bang mat ma Caesar sau : a} EOXH MHDQV >b) WHVW WRGDB ¢) HDW GLP VXP. Mo DAU Nhu da nhée t6i trong Tiét 2.1, thuat nga algorithmi (thuét todn) ban dau duge dimg dé chi cac thi tue thuc hién nhiing phép tinh sd hoc déi véi cdc s6 nguyén viét ¢ biéu dién thap phan. Céc thuat toan dd da dude sita dé ding cho biéu diép nhi phan Ja co sé cho sé hoc cla may tinh. Ching cho nhiing minh hoa t6t d6i véi khdi niém thuat toan va dé phic tap ela thuat todn. Vi nhitng ly do dy ma trong tiét nay ching ta sé xét cae thuat toan do. 170 Chuang 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... Ngoai ce thuat todn duge ding trong sé hoc, con ed nhiéu thuat toan quan trong lién quan dén céc sO nguyén. Chang ta sé bat du viée thdo ludn vé cdéc sé nguyén va thudt toan bang thudt todn Euclid. Day la mét trong nhiing thuat todn tién ich nhat va co 16 cang la lau doi nhdt trong toan hoc. Ching ta cing sé mé ta thuat todn tim khai trién co sé 6 cha mét sé nguyén véi co $6 6 bat kj. THUAT TOAN EUCLID Phuong phap m6 ta trong Tiét 2.3 dé tinh wée sé chung lén nhat ca hai sé bing cdéch ding phan tich cdc sé nguyén dé ra thita sé nguyén 16 la khong hiéu qua. Ly do la & ché thdi gian phdi tiéu tén cho sy phan tich do. Chung ta sé cho duéi day mot phuong phap hiéu qua hon dé tim uéc s6 chung lén nhdt, phusng phdp dé duge goi la thuat tean Euclid. Thudt ton nay di duge bist tiv théi o6 dai No mang tén nha toin hoc eS Hy lap Euclid, ngudi da mo ta thuat todn nay trong cuén sach "Nhiing yéu +6" ndi tiéng cia dng. Truée khi mo ta thuat todn Euclid, ching ta hay xem nd duge st dung nhu thé nao dé tim UCLN(1, 287). Truéc hét, ngudi ta My 36 lén, tie 287, chia cho sé nhé, tue 91, va duge : 287 = 913+ 14. Bat ky mét uéc sé chung nao cia 287 va 91 cing la ude 86 cla 287 - 91.3 = 14. Va cing nhu vay, bét ky mot ue sé chung mao cla 91 va 14 cing la ude 86 cda 287 = 913 + 14. Do dd, ude sé chung lén nhét cia 287 va 31 cing chinh la wée sd chung [én nhat cia 91 va 14. Diéu nay cd nghia 1A bai todn tim UCLN(287, 91) duge qui vé bai toan tim UCLN(@1, 14). 'Tiép theo, chia 91 cho 14, ta duge : 91 = 146 + 7. Vi bét ky wéc sé chung nao cia 91 va 14 cing lA ude 36 cua 91 - 146 = 7 va bat ky uéc 06 chung nao cia 14 va 7 cing IA wéc 86 eta 91, suy ra UCLN(Q1, 14) = UCLNUA4, 7) Tiép tuc bang cach chia 14 cho 7, ta duge : 14 = 7.2 Vi 14 chia het cho 7, suy ra UCLN(i4, 7) = 7 va vi UCLN(287, 91) = UCLN(91, 14) = UCLN (14,7) = 7, va bai todn ban dau dt ra di gidi xong. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 171 Bay gid ching ta sé m6 td thuat todn Buclid téng qudt. Ching ta sé dang cde phép chia lién tifp dé qui bai todn tim uc 86 chung lén nhét eta hai sO nguy6én duong vé chinh bai toan dé nhung véi hai sé nguyén nhé hon, cho téi khi mat trong hai sd nguyén la zéro. Thuat toan Euclid dya trén két qua sau vé cdc uéc s6 chung lén nhét va thuat todn chia. Bé dé 1. Cho a = by + r, trong dé a, b, q va r IA cdc sé nguyen. Khi do UCLNG, 4) = UCLNG, n). Ching minh ; Néu ching ta co thé ching minh duge rang cdc udc sd chung cia cap @ va 6 cing chinh la cc wdc 36 chung cia cip b va r, thi tic la ta da ching minh duse UCLNia, 6) = UCLN®, rn), vi cd hai cap nay cfin phdi c6 cing ude 36 chung ln nhét. Gia si d la mot véc sé chung cia a va 6. TU dé suy ra @ - by =(r) chia hét cho d (theo Dinh ly 1, Tiét 2.3). Do dc, moi uée sé chung cia a va 6 déu la uée s6 chung cia b va r. Tuong ty, gid st @ la ude sé chung cia 6 va r. Khi do bg + r = a cing chia hét cho d. Do dd, moi ude sé chung cla 6 va r cting la ude s6 chung cla a va 6 Do do, UCLN(@, 6) = UCLN®, 1) a Gia sit ring a va 6 la hai sO nguyén duong voi a 2 0. GiA sit r, = a va r) = }. Bang cach 4p dung lién tiép thuat todn chia, ta tim duge ; hy = ya + ry Oen r) > ry > .. 2 O khong thé chia qua a sé hang duge. Hon nita, tit BS dé 1 suy ra: 172 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO UCLN@, 6} = UCLNG,, mr) = UCLN@, 7m) = .. = UCLNGy2 » try) = UCLNG, 7) = UCLNG, 0) = Py Do dé, uéc s6 chung léu ahdt la s6 du khéc khéng cuéi cing trong day cée phép chia. Vi du 1. Dang thuat toan Euclid tim UCLN(414, 662) Giti : Dung lién tiép thuat toan chia, ta dude : 662 = 4141 + 248 414 = 248.1 + 166 248 = 1661 + 82 166 = 82.2 + 2 82 = 241 Do do, UCLN(414, 662) = 2, vi 2 la sé du khée kh6ng cuéi cing. a Thuat todn Euclid dugc vidt dudi dang gid ma nhu sau : ALGORITHM 1. THUAT TOAN EUCLID procedure UCLN (a,b : positive integers) xa yrob while y + 0 begin ro= x mod y xmoy y= end {UCLN(a,b) la x} Trong Algorithm 1, céc gid tri ban déu cia x va y tuong tng IA a va . © méi giat doan cia thi tuc, x duige thay bang y va y duge thay bing x mod y, ttc Ja 36 du r trong phép chia cla x cho y. Qua trinh nay duge lap lai chiing nao y # 0. Thuat todn sé ngiing khi y = 0 va gid TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 173 tri cia x G diém nay, do JA s6 du khée khong cudi cimg trong thi tuc, cing chinh IA uéc sd chung ln nhét cia a@ va 6 Ching ta sé nghién ciu dé phtic tap thdi gian cia thuat todn Euclid trong Tiét 8.3 cla Chuong 3 va sé ching t6 rang sé céc phép chia dai héi dé tim uée s6 chung Ién nhét cia a vA 6 vol a = 6 1a Ollogd). BIEU DIEN CAC SO NGUYEN Trong cuge sing hang ngay ching ta dimg ky higu thdp phan d& biéu dién céc s6 nguyén. Vi dy, 965 duge dimg dé ky higu : 9107 + 6.10 + 5. Tuy nhién, trong nhiéu truéng hyp viée ding cdc co sé khac 10 sé thuan tién hon. Dac biét, ede may tinh thudng ding ky higu nhj phan (véi_ co s6 1a 2) khi thye hién cée phép tinh sé hoc va ky hiéu bat phan (co 86 8) khi bigu dién cdc ky tu nhu cdc chit cdi va con s6. Thue té, ta c6 thé ding mét sé nguyén dugng haét ky lon hon 1 lam co sé dé bigu dig c&c sO nguyen. Diéu nay duge phat bigu trong dinh ly sau : Dinh ly 1. Che 6 1a mot s6 nguyén duong én hon 1, Khi do néu n 1a mét 86 nguyén duong, thi nd cé thé dugc biéu dién mot cach duy nhat dudi dang : naa + ay + + ab t+ a, G day & JA mot sé nguyen khéng am, a, 2,, @, .. a, IA céc 86 nguyén khong am ‘nhé hon 6 va aq = 0. Ban doc od thé tim chiing minh ca dinh ly trén trong cae tai liu tham khdo duge gidi thiéu ¢ cudn sdch nay. Biéu dién cia » duge cho trong Dinh ly 1 duge goi la khai trién ca sO 6 oda n, no duce ky hidu la (ay ay... ay Ody Vi du, (245), higu dién 36 28 + 48+ 5 = 165, Viéc chon 2 lam ca sé cho ta skhai trién nhi phan cla cdc 86 nguyén. Trong ky hiéu nhi phan méi sé hoac la 0 hoac la 1. Noi cach khée, khai trigén nhj phan cia mét sé nguyén chinh 1A imét xu bit. Cac khai trién ahi phan (va cdc khai trién cd lien quan 1a bién thé cia khai trién nhi phan) duge ding béi céc may tinh dé bigu dién va lam cae phép tinh 36 hoc d6i v6i cdc 56 nguyén. Vi du 2. Xée dinh khai trién thap, phan cia s6 nguyén co khai trién nhj phan la (101011111). . 174 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... Gidi : Ta od (01011111), = 2° + 2 + of 4+ 4 4+ 24 1 = 361 E Mu&i sau lA mét eo sé khac cing thutng duge dimg trong tin hoc. Khai trién co sé 16 cla mot sé nguyén dugc goi lA khai trién thap Ive phan, Nhing khai trién nay doi héi phai cO mudi sdu chit sé khde nhau. Thutng céc chit s6 thap lue phan duge ding la : 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E va F, trong dé cae chit cdi ti A dén F la biéu dién céc chit s6 tuong ung vii cde sé tit 10 din 15 (trong ky higu thap phén). Vi du 3. Xac dinh khai trién thap phan cia sé nguyén cé khai trién thap luc phan la (2AEOB),, ? Gidi : Ta co : @AEOB),, = 2164+ 10.167 + 14.167 + 0.16 + 11 = (175627) ,9. a Vi mét chit s6 thap Iue phan duge bidu dién bang cach ding bén bit, nén ede byte ~ tife cic xdu bit co chidu dai 1A 8 cd thé duge biéu dién bai hai chit 96 thip Ive phan. Vi du, (11100101), = (£5), Vi G11, = By va O10D, = Bie Bay gid ching ta sé mé ta thuat todn xay dung khai trién co sd 6 cha s6 nguyén n ba&t ky. Trudc hét ta chia n cho 6 dé duoc thugng va sé du, tic la : n = bg, + a Osa, < & 86 du a, chinh 1a chit 86 ding bén phai cing trong khai triéa co sb 6 cia n. Tiép theo chia 9, cho 6, ta duge Go = oq, + ay O lL tL t+O=124+0 suy ra e = 1, vas, = 0 Tiép theo, a+ bot ee = 1+ 041251.24+0, sao cho ¢ = 1 vas = 0. ae 11 Cuéi cing, vi oa, + 3 +e) = 1+ 14+ 1 110 =1.24+ 1. 1011 suy rac; = 1 vA 9; = 1. Diéu nay cd nghia la 84 = ¢; = 1. Do dé, s = a + b = (11001)), Phép 11001 eéng nay dugc thé hién trén Hinh 1. Hink I. Cong Thuat toan céng cd thé dude mé ta hang cach ding giA m4 nhu sau, (1110), va (1011), ALGORITHM 3. PHEP CONG GAC sO NGUYEN Procedure céng (@, b : positive integers) {Khai trién nhi phan cua @ va b tuang ting 1 (@n1 @n2 ~ @fole VA (bn4 Ong ~ by Bola} 0 to mM d= [lay + b + of 2| Sj a+b +o ~ 2d c=ud end S, = {khai trign nhi phan cia tng 1a (SpSp4 S489) TiSp theo, chting ta sé phan tich s6 céc phép cong bit dugc ding béi Algorithm 3 42-THRRUD 178 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO Vi du 6. Co bao nhisu phép cong bit duge doi hdi dé ding Algorithm 3 tinh téng téng cia hai sé nguyén » bit (hoac nhé hon) trong biéu dién nhi phan cia ching? jai : Téng hai sO nguyén duge tinh bang cach cong lién tigp cdc cp bit va khi cfin phai cOng cd s6 nhé nila. Cong mét cap bit va sé nhé doi ba hodc it hon phép cong cdc bit. Nhu vay téng sé céc phép cong bit duge sti dung nhé hon ba lén sé bit trong khai trién nhi phan. Do do, 86 cdc phép cong bit duge dimg béi Algorithm 3 dé cong hai so nguyen n bit la On) a Tiép theo, ta ‘sé xét phép nhan cia hai sé nguyén x bit a va 6, Thuat toan thong thudng (duoc dung khi nhan tay) tién hanh nhu sau, Dung dinh luat phén phéi, ta thay rang : nl . not ab =a Doe =F ab 25 = jro Ching ta cd thé tinh ab bang céch dimg phuong trinh tren. Trude het, ching ta thay rang ab; = a néu 6 = 1 va ab = 0 néw b= 0. Méi lan ching ta nhén m6t sé hang v6i 21 ching ta djch khai trién nhj phan cia né mot chd vé phia trai bang edch thém mét sé khéng vao cudi khai trién nhi phan cla né. Do dd, ching ta cs thé nhan duge (ab; 2 bang cach dich khai trién nhi phan cla ab; dij ché vé phia trai, tic lA them j 86 khong vao cuéi khai trién nhi phan cha nd. Cudi cing, ta s@ nhan dude tich ob bing céch cong n s6 nguyén ab, 2 voi j = 90, dune hl Vi du duéi day minh hoa cach ding thuat toan trén. Vi du 7. Tim tich cla a = (110), va 6 (101), 110 101 Gidi : Trude het cha y rang : aby2° = (110)2.1.2° = (110),. 110 ab,2' = (110},.02' = (0000), 0 00 11 0 va ab, 27 = (110),.1.2? = (11000). Dé tim tich, hay cong (110), (0000). va Li 110 (11000),. Thue hién cac phép cong nay (ding Algorithm 3, dua vao cA cdc bit 0 ban déu, n&u can) cho thay rang ab = (11110), Phép nhan duge thé hién trén Hinh 2. a Hink 2. Nhan (110), vdi (101),. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 179 Thi tuc trén dugc m6 ta bang gid ma sau: ALGORITHM 4 Nhan cac sé nguyén. Procedure nhan (a, b : positive integers) {Khai trién nhi phan cla a va b tudng Ung la @n14n2 — ag)z Va (Dnt Dn -- DyDg)2} for j:=O0 ton -1 begin 1 then c, : = a duge dich di j ché end {€o. Cy » Cha la cdc tich riéng phan } for fj: = 0 ton -1 Di=ptg {p la gia tri cia tich ab} Tigp theo, ta sé xAe dinh 36 cae phép céng bit vA dich bit duge dimg boi Algorithm 4 dé nhan hai s6 nguyen. Vi du 8. Co bao nhieu phép cong bit va dich bit duge dimg dé nhan hai sé nguyén a@ va b theo thuat todn Algorithm 47 Gidi : Algorithm 4 tinh tich cia hai sé nguyén a va b bang eich cong c4c tinh rieng ph&n ¢,, ¢, ¢, .. va cy, Khi b} = 1, ta tinh tich rieng phan .c; bang cach dich khai trién hi phan ota a dij bit, Khi b, = 0 thi khong c4n co dich chuyén nao vi c, = 0. Do de, dé tim tat ch n 6 nguyén ab; 2 voi j = 0, 1, ... n~1, ddi hdi t6i da : Ot lt 2+ . 4+ n-1 phép dich ché. Vi thé, theo Vi du 4 4 Tist 1.8 st cae dich chuyén ché adi hdi la. OM) 180 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN ; THUAT TOAN, CAC SO . Dé cong cdc sé nguyén abj ti 7 = 0 dé n - 1 doi hdi phai cong mot 36 nguyén n hit, mot sé nguyen (n+ 1) bit, ... VA mot sO nguyen 2n bit. Td Vi du 8 ta bist rang mdi phép cong dé doi héi OG) phép cong bit, Do dd, 6 t&t cA O(n) phep cong bit duge ddi hdi cho n phép cong cdc tich riéng phan. Diéu dang ngac nhién la cd nhiing thugt todn higu qua hon thuat todn thong thuémg han hai s6 nguyén. MOt thuat todn nbu vay chi ding Oin'"*5) cac phép todn bit dé nbn cdc 36 2 hit sé duce m6 tA 6 Chusng 5. BAI TAP 1. Dimg thuat todn Euclid tim a) UCLN (12, 18) b) UCLN (111, 201) ec) UGLN (001, 1331) d) UCLN (12345, 54321) 2. Cang héi nhu trén : ai UCLN (1,5) b) UCLN (109, 101) c) UCLN (123, 277) d) UCLN (1529, 14039) e) UCLN(1529, 14038) f) UCLN (1111, 111111) 3. Dé tim UCLN(34, 21) theo thudt toin Buclid, cfn phdi 1am bao nhién phép chia? 4. Cing héi nhu trén déi vdi UCLN (34, 55)? 5. Chuyén ti biéu dién thap phan sang biéu dién nhi phan cia cac sé nguyén sau : a) 231 bi 4532 c) 97644. 6. Cong héi nhu trén déi vdi cde sé nguyén sau : a) 321 b) 1023 ce) 100632. 7. Chuyén ti bigu dién nhi phan sang biéu dién thap phan cla cdc 36 nguyén sau + a) 1111b b) 10000 00001 ec) 10101 0101 d) 11010 01000 10000 8. Ciing hoi nhu trén déi véi cdc so nguyén sau : a) 11011 b) 10101 10101 cy 11101 11110 d) 11111 00000 11411 TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 181 9. Tim mOt phuong phap don gian dé chuyén ti bigu dién thap luc phan vé biéu dién nhi phan ctia cdc 86 nguyén. 10. Tim m6t phuong phap don gidn dé chuyén tit biéu dién nhj phan vé biéu dién thap phan luc phan. 11. Chuyén ti biéu dién thap uc phan vé biéu dién ohi phan cia cdc s6 nguyén sau : a) 80E b) 135AB c) ABBA d) DEFACED. 12. Chuyén tv biéu dién nhi phan vé biéu: dién thap luc phan eta cic sé nguyén sau : a) 11110111 b) 1010101 01010 e} 11101 11011 10111 13. Ching minh ring tat cA cdc sé nguyén duong déu co thé biéu dién mot cach duy nhat duéi dang téng cdc lay thia phan biet cia 2 (Goi ¥ + xét khai trign nhj phan ctia cdc sé nguyén). 14. Co thé ching minh rang moi sé nguyén déu cd thé biéu dién duy nhdt du6i dang cn a a voi jj bang - 1, 0 hoae 1 va j = 0, 1,2 04. Khai trién loai nay duge goi 1a khai trién iam phan can bang Hay tim khai trién tam phan can bang céa a} 5, b) 18 c) 87 d) 79 15. Ching minh ring mét sé nguyén dugng chia hét cho 3 néu va chi néu téng cac chit sé thip phan eda no chia het 3. 16. Ching minh rang mOt so nguyen duong chia hét cho 11 néu va chi néu hiéu cua téng cdc chit s6 thap phan etia no @ cae vi tri chan vA téng cde chit sé thap phan cia nd 6 céc wi tri 1é chia hét cho lL. 17. Chiing t6 rang mot s6 nguyén dwong chia hét cho 8 néu va chi néu higu cia téng cde chit sé nhi phan cia né @ vi tr{ chin va t6rg cic chit sé nhj phan cia né d vj tri lé chia hét cho 3. 7 182 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... Biéu dién bi d6i véi mOt cha ede sé nguyén duge ding dé don gidn héa s6 hoc ea may tink, Dé diéu dién ede 36 nguyen duong va am vi gid tri tuyét d6i nhd hon 2", cin dimg cd thay n + 1 dit. Bit ben trdi cing duge dung dé biéu thi déu, Mét bit 0 6 vi tri nay duge ding dé chi 95 nguyen duong, cdn bit 1 d vi tri nay duge ding dé chi s& nguyen ém. D6i vdi che sé nguyen duong ede bit con igi ddng nhdt vdi khai trién nhi phan cia sé nguyén do, Déi véi cic 86 am, ede dit con lai nhan duoe bang cdch trudc hét tim khai trién nhi phan ctia gid tri tuyet déi cha sé nguyen db, sou do Idy phan bi cia’ titng bit trong dé vdi phan bu cia 1 la 0 vt phan bu cia 0 la 1. 18. Tim biéu dién ba d6i véi mot cha céc sé nguyén-sau bing cdch ding cic xu bit cd chiéu dai 6 a) 22. h) 31 e) -7 d) -19 19. Cée bigu dién hii déi vai mot cd chiéu dai 5 sau day biéu dién cdc s6 nguyén nao? a) 11001 b) 01101 c) 10001 dad) 11111 20. Biéu dién ba déi vdi mot cia sé - m nhan duge ti biéu dién bi déi voi mOt cia m nhw thé nao, néu ding céc xu bit cé chiéu dai n? 21. Lam thé nao nhan duge bigu dién ba déi voi mot cia téng hai sé nguyén tir bisu dién bi d6i voi mot ctia ting si nguyen do ? 22. Cang héi nhw trén d6i voi higu cua hai sé nguyén. 23. D6i khi cde sé nguyen duge ma hda bang cach ding khai trién nhij phan 4-chir s6 dé biéu dién mot chit s6 thip phan. Diéu nay tgo ra dang thép phan m& héa nhj phén cla cdc sé nguyén. Vi dy, 6 791 duge ma hda theo cach dé tré thanh 011110010001, Hoi phai cin bao nhiéu bit dé hi€u dién mot s6 od n chit 86 thap phan khi ding loai ma hda nay? Khai trién Cantor la téng od dang : ag + a, y(n-Ii + .. + az2! + al! vdi a, la mét 96 nguyén thod man 0 b, a = b hay a < b di voi haj s6 nguyen a va 6 6 dang khai trién nhi phan 32. Thuat todn so sénh & Bai tap 31 ding bao nhieu phép todn bit khi s6 lén hon trong hai sé @ va b cd n bit trong khai triéa hj phan cia no. 33. Danh gid dé phic tap coa Algorithm 2 dé tim Khai trién co 86 b cia sé nguyén x qua s6 cdc phép chia duge ding. Mo DAU Cae ma tran duge ding suét (rong todn hoc réi rac dé biéu dién méi quan hé gitia cae phén ti trong mét tép hgp. Trong cdc chusng sau, ching ta sé ding c4e ma tran trong mét sé rét én cdc m6 hinh. Vi du, cae ma tran sé duge ding trong cdc mang théng tin va cdc hé thong giao théng van tai. Nhiéu thuat todn sé dugc phat trién dé ding céc mo hinh ma trén do. Tiét ndy sé én lai mét s6 kin thc vé sé hoc cdc ma tran sé duoc ding trong cde thudt toin do. 184 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... DINH NGHIA 1. Moa iran 1A mét hang sO hinh chit nha@t. Mot ma tran cd m hang va n cot duge goi lA ma tran m x n. Mot ma tran cd sé hang bang s6 cot duge goi 1A mot ma tran vuong. Hai ma tran la bang nhau néu chang né cimg sé hang va 96 cdt va cée phan ti tuong img & tit oA cae vi tri déu bang nhau Vi du 1 Ma tran 1 1 6 2 1 3 la ma tran 3 Xx 2. u Bay gid ching ta sé dua ra mot sé thuat ngi vé ma tran. Cae chit cai hoa vA dam sé duoc ding dé ky higu céc ma tran. DINH NGHIA 2, Cho Ay Gia Fn, A= ay F232 @in Gy 2 Fon Hang thi i cia la ma tran 1 x mn [oy ei ay]. Cot tht j cia A la ma tran 2 x 1 ayy 03) 8, Phan ta tht (, 7) cla A la phan ti aj, tic 1A sé ném 6 hang thd i va cot thé j cha A. Mot ky higu ngdn gon va thudn tién cia ma tran A la viet A = [aj], ky higu dé cho bist A la m6t ma tran od phan ti thi Gy) ta ay SG HOC MA TRAN Bay gi ching ta sé xét cae phép todn co ban cla s6 hec ma tran, bat dau bang dinh nghia phép cong céc ma tran. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 185 BINH NGHIA 3. cho A = (a,] va B = [bj} IA cdc ma tran m x n. Téng cia A va B, duge ky hisu la A + B IA ma train m x 2 cd phan te thi (/,/) 1 aj + by. Noi cach khéc, A+ B = (a, + 6). Téng cia hai ma tran cd cing kich thude nhan duge bang cach cong cae phan tt 6 nhitng vi tri tugng ting. Cac ma tran cd kich thudc khdc nhau khong thé céng dude véi nhau, vi téng cla hai ma tran chi duge xéc dink khi cd hai ma tran ed cing sé hang vA cing sd cét. Vi du 2. Ta co : 1 0 ot 3 4 -1 4 4-2 2 2 “By + 1 -3 Oo] = 13 -L +8 3 4 o -1 I 2 2 5 2 Bay giv ching ta sé xét phép nhan cae ma tran. ‘ich cua hai ma tran chi duce xde dinh khi sé cét cha ma tran thé nhat bang s6 hang cha ma tran thi hai BINH NGHIA 4. Cho A la ma tran m x & vA B la ma tran k x n. Tich cla A va B, duoc ky hiéu lA AB, JA ma trin m x rn vidi phan tt thi G. f) bang téng cdc tich cia cdc phan ti tuong tng th hang thd i cha A va cét td j eda B. Ndi cach khdc, néu AB = fej]. thi k oy = Giby + aby to + ayy = Z aidy 1st Trong Hinh i hang té dam cia A va cOt ta dam cla B duge dung dé tinh phan tv e, eta AB. Tich cla hai ma tran khong xac dinh khi sé hang cia ma tran thii nhét va s6 cét cia ma tran thi hai khong nh nhau. ay M2 MK 9p ap IBY yy By Big fu en f1n ) By, bry iby bop “ue 2m Bi ee a ee Smt m2 mn Bm Amz Amk. Hink 1. Tich cia A = fail va B= [hy 186 Chuang 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... Duéi day la mét sé vi du vé tich hai ma tran. Vi du 3. Cho 1 0 4 2 4 A= 2 1 21] va Bell 1 3 1 «0 3 (0. o 2 2 Tim AB. Gidi : Vi A la ma tran 4 x 3 va BJA ma tran 3 x 2 nén tich AB la xdéc dinh va lA ma tran 4 x 2. Dé tlm cde phdn ty cia AB, cdc phan ty tong tng cia cae hang cha A va céc cot cia B ban dé@u duoc nhan v6i nhau réi sau dd cdc tich dé sé duge céng lai. Vi du, phan ti o vi tri (3,1) caa AB lA téng cde tinh cha céc phan ti 6 hang thi 3 cha A va cot thi 1 cia B, cu thé la 32 + 11+ 08 = 7. Khi tét ca cac phan tu cua AB da duge tinh, ta duge : 14 4 8 9 AB=|7 13 8 2 Phép nhan ma tran khéng cd tinh chét giao hoan. Tic Ja, néu A va B la hai ma tran, thi khong nhat thiét AB phai bing BA. Thuc té, cé thé chi mt trong hai tich dé 1a xac dinh. Vi du, néu A la ma tran 2 x 3 vi B la ma tran 3 x 4, khi dé AB la xéc dinh va la ma tran 2 x 4, tuy nhién ma tran BA la khong xéc dinh vi khong thé nhan ma tran 3 x 4 véi ma tran 2 x 3. Noi chung, gia si A lA ma tran m x a va B la ma tran r x s. Khi dé AB la xac dinh chi khi 2 = r va BA lA xdc dinh chi khi s = m. Hon nifa, tham chi khi AB va BA déu xac dinh, thi ching cang sé khong cimg kich thude tri trugng hgp m = a2 = r = s. Do dd, néu ca hai AB va BA xéc dinh va cd cing hich thuéc, thi ca A va B déu phai A cdc ma tran vudng va cd cing kich thuée. Hon thé nita, tham chi néu cd A va B déu la cic ma tran 2 x n, thi AB va BA cing khéng nhét thiét phai bang nhau, nhu vi dy duéi day cho thay : 1 21 vi du cro a= |} | aes | 1 TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC : 187 Héi AB ed bing BA khéng? Gidi : Ta tim dugc 3 2 403 AB = s 3) Ya BA = ‘ | Vay AB + BA CAC THUAT TOAN NHAN MA TRAN Dinh nghia cia tich hai ma tran d4n tdi thuat todn tinh tich céa hai ma tran. Gia sti ring C = ley] 14 ma tran mxn 1A tich cla ma tran mxk A = [aj] va ma trin kxn B = [bj]. Thuat todn dua trén dinh ngbia nhan ma tran duge biéu dién au6i dang gid ma nhv sau : ALGORITHM 1 NHAN MA TRAN procedure nhan ma tran (A, B : ma tran) for i = 1tom begin for j = lton begin 0 = 110k Ci + aigdg, end end {C = [oj] la tich cua A va B} Bay gid chung ta sé xde dinh dé phe tap cia thuat toan nay qua sé cac phép nhan va phép cong duge ding. Vi du §. Co bao nhiéu phép cng va phép nhan céc s6 nguyén duge dung trong Algorithm 1 dé nhan hai ma tran cd ed’c phan ti lA cde sd nguyén? 488 Chuong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... Gidi : Trong tich cia A va B ed n° phan ti, Dé tim moi phdn te doi héi cA thay n phép nhan va ” phép céng. Vay téng céng cd n> phép nhan va 2? phép céng da dugc st dung. a Diéu dang ngac nhién 1a van e6 cée thuat todn hiéu qua hon Algorithm 1. Nhu vi du 5 cho thay, vide nhan hai ma tran x x an trie tiép theo dinh nghia ddi hoi phai cd Of) phép nan va phép cong. Dimg cdc thuat todn khde, hai ma tran n x n ed thé duge nhan ma chi cén ding O@*”) phép nhaén va phép cong (chi tiét vé ec thuat toan nay co thé tim trong cae sich tham khdo duge gidi thiéu d cudi cuén séeh nay). Co mét bai tom quan trong khae lién quan dén do phic tap cla phép nhan ma tran. Dd 1a : tich Ay A... A, cain duge tinh nhu thé nao dé phai ding mét sé it nh&t cde phép mhan sé nguyén, trong dé A, Ay . A, tuong ung 1a cdc ma tran MmyXMy, MyXMs, .. MXM, VA ed cdc phan ti déu la sé nguyén? (Vi phép nhén ma tran cd tinh két hop, nhu Bai tap 13 6 cudi tiét nay cho thy, nén trinh tu nhan trudée hay sau khong quan trong). Trude khi nghién ctu van dé nay, en chii y rang my my my phép nhan cdc sé nguyén duge ding dé nhan ma tran m) xm va ma tran m,xm, theo Algorithm 1. (Xem Bai tap 23 6 cudi tiét nay). Vi du sau minh hoa bai todn vé da phic tap nay. Vi du 6. Cho-A,, A) va Ay tuong Ung la cic ma tran 30x20, 20x40 va 40x10 véi céc phan tu déu la sé sé nguyén. Héi phai nhan Aj, Ay va A, theo trinh ty nhu thé mao dé sé cdc phép nhan 1a it nhat? Gidi : Cé hai cach tinh tich AjAjAy. Dé 1a Ay(ApAy) va (AjAQ)Ag. Néu thve hién nhaén A, va A; trudc, sé cé téng cong 20. 40. 10 = 8000 phép nhan da duvc st dung dé nh4n dugc ma tran 20x10 A,A,. Sau do nhan A, vdi A,A; ddi héi phadi thue hién 30.20.10 = 6000 phép nhan nia. Nhu vay téng cang edn thic hién 8000 + 6000 = 14000 phép nhan. Mat khac, néu thue hién nh4an A, va A) trudc, thi cdn thyc hién 30.20.40 = 24000 phép nban dé nhan duge ma tran 30x40 A,A), Sau dé, nhan A,A, va A, doi hdéi phai thuc hién 30x40x10 = 12000 phép nhan nita. Tu do, tang céng cain thyc hién 24000 + 12000 = 36000 phép nhan. Nhu vay, nhén theo phuong phép thi nhat chéc chan sé hiéu qua hon. a Cae thudt todn xac dinh cach cé higu quad mhét dé nhan nx ma tran od thé tim trong cde sach tham khdo duge gidi thiéu 6 cudi sich nay. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 189 CHUYEN VI VA LOY THUA CAC MA TRAN Bay gid chimg ta dua vao mét ma trim quan trong co cdc phan tit chi la 0 val INH NGHIA 5. Ma tran déng nbat (hay con goi lA ma tran don vi - ND) bae » ta ma tran nxn I, = [5], voi 6; = 1 nou é = 7 va dy = 0 néu ij. Do ds 1 6 0 01 0 1, = oo 3. 1 Nhan mgt ma tran véi ma tran doa vj kich thude thich hop khong lam thay déi ma tran dé. Noi cach khac, khi A la ma tran mxn, ta od ; Al, - IWA=A Nguoi ta cing ed thé dink nghia lay thita cla cdc ma tran vuéng khi A la mot ma tran 2 x xn, ta c6 : n Ein Phép todm chuyén hang thanh cOt va edt thanh hang cia m3t ma tran vuong ciing duge si dung trong nhiéu thuat todn. DINH NGHIA 6. Cho A = [o;] 14 ma trin mxn. Chuyén vj cia A, duge ky higu JA A‘ la ma tran nxm nh§n duoe bang eich trao adi cde hang va cot cia ma tran A cho nhau. Ndi cach khac, néu Al = [bj], thi o, = aj vii = 1,2... 0m i an wi oh . 12 3 Vi du 7. Chuyén vi cia ma tran I! 5 i ia ma tran Sue oom Cac ma tran khéng déi khi trao déi cde hang va cOt cla né cho nhau thutng dong vai trod quan trong. 190 Chuong 2. NHONG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO ... BINH NGHIA 7. Ma.traén vudng A duge goi la déi xtng néu A = A‘. Nhu vay, A = [aj] la déi xing néu ay = 0 ivaj;O0 6, thi ab 3) néu UCLN«@, b) = a néua = 6 ; UCLN(a, b) = 2UCLN( 5.5 @ va 6 1a 86 chan ; UCLNia, ») = UCLN( 5.6) néu @ la chan b la lé ; va UCLNG@, 6) = UCLNla - 6, 6) n&u cd a va b déu lé. b) Gidi thich ro dimg céu (@) nh thé nao d& xay dung mot thuat toan tinh wéc s6 chung én nh&t cla hai s6 nguyén ma chi ding céc phép so sénh, cde phép tr va xé dich cdc khai triéa obi phan chi khong dimg phép chia. e) Tim UCLN(i202, 4848) bang thuat toan do. 202 Chuang 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO... 13. Ching minh rang mot s6 nguyén chia hét cho 9 néu va chi néu téng cdc chit 36 trong biéu dién thap phan cia né chia hét cho 9. 14. a) Xay dung mot thuat todn tinh x" mod m, trong dé x IA mot sé nguyén, m2 va n 1a cdc sé nguyén dugng, bang cach dung khai trién nhj phan cia n. (Goi ¥ : Thue hién lién tiép cic phép binh phuong dé nhan duge x mod m, x° med m, xt mod nm v.v... Sau Rs d6 nhan céc luy thifa thich hop co dang x? med m dé nhan duge nhiting x" mod m). b) Danh gid sé cac phép nhan duge sé dung trong thuat toan dd. M6t tap hop cée sé nguyén duce goi la nguyén t6 cing nhau néu wéc sé chung lon nhdt cia cée sé nguyen dé bang 1. 15. Cac tap sé nguyen sau day eo phai IA nguyén té cing nhau khong ad 8, 10, 12 b) 12, 15, 25 c} 15, 21, 28 c) 21, 24, 28, a2 16. Tim mot tap hgp gém bin 86 nguyén la tap nguyén 6 cing nhau, sao cho khong cd hai sé nao trong ching lA nguyén t6 cing nhau. 17. a) Gid sti mot biic thy duge ma hoa bang cach ding ham f{p) = (ap + 6) mod 26 sao cho UCLNia, 26) = 1. Xae dinh ham co thé ding dé gidi ma bie thu dé 7 b) Phién bin m4 hda cua mét bie thu nhu sau : LIMKG MGMXF QEXMW. Neu no duge ma héa bang e’ch ding ham fip) = (ip + 10) mod 26, thi bic thu goe IA nhu thé nao? 18. Chung minh rang hé cae phuong trinh déng du : + = 2(mod 6) va x = 3 (mod 9) khéng eo nghiém. @t Tim nghiém cia hé phwong trinh déng du sau : x = 4 (mod 6) va = 13 (mod 15) *20 a) Chiing minh ring hé phuong trinh déng du: x = a, (mod m,), va = ay (mod mz) oS nghiém néu va chi néu UCLN(m,, m)|a, - a b) Ching minh ring nghiém cia cau a) la duy nhdt theo modun BCNN(n,, m2). 1 . Tim A, néu A la ’ ( TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 203 22. Chitng minh rang néu A = cl, véi e lA mét 36 thuc va I la ma tran don vi nxn, thi AB = BA véi B la ma tran nxn bat ky 23. Ching minh rang néu A l& ma tran 2x 2 sao cho AB = BA véi B Ja ma tran 2x2 bat ky thi A = cl, trong dé ¢ la mot, sé thie vA I la ma tran don vi 2x 2. Mét ma iran nxn duge goi ta od dang tam gide trém néic a) = 0 vdi moi i > j. 24. Tit dinh nghia cua tich ma tran, hay lap mot thuat toan tinh tich cla ma tran cé dang tam gidc trén, trong do bé qua cdc tichs tu dong bang 2ér6. 25. Cho mé td gid ma cla thudt toan 6 Bai tap 24. 26. Co bao nhiéu phép nhan cdc phan ti da duge si dyng trong ithuat toan Bai tap 25. 27, Ching minh rang néu A va B la cdéc ma tran kha nghich -va AB tén tai, thi (ABY! = BIA! 28. Xdc dinh trinh ty tét nhat dé tinh tich ABCD, néu A, B, C. D la c4c ma tran ¢é kich thuée tueng ing lA : 30x10; 10x 40; 40 x 50 ; va 50 x 30 ? Gid si rang sO phép nhan cdc phan tir duge ding dé tich tinh cha mét ma tran p x q voi ma tran qxr la par. 29. Cho A la ma trian xx” va O lA ma tran nn chi gém cdc 3d khong. Chting minh ede hé thitc sau : a AQO = OOA= 0 bAvO=O0vVA=A ce) AAO OrnA=0 BA! TAP LAM TREN MAY TINH Viét cdc chuong trinh vii Input va Output saa : 1. Cho bang liét ké gém n 86 nguyén, tim s6 nguyén ién nhat trong bang do. 2. Cho bang list ke gém n sd nguyén, tim noi xuat hién ddu tién va cuéi cing cia sé lan’ nhat trong bang do. 204 Chuyong 2. NHUNG KIEN THUC CO BAN : THUAT TOAN, CAC SO .. 3. Cho mét bang liét ké gdm n sé nguyén phan biét, ding thuat todn tim kiém tuyén tinh, xée djnh vi tri cha mOt sé nguyén trong bang. A. Cho mét hang liét ké sAp thé ty gém n s6 nguyén phan biét. Dang thuat todn tim kiém nhj phan xc diuh vi tri cia mot sé nguyén trong bang do. 5. Cho mot bang liét ké sdp tht ty gém n sé nguyén va mot 9 nguyén x. Xdc dinh sé cac phép so sdnh duge dung dé xae dinh vi tri ctia sé nguyén x trong bang theo thuat todn tim kiém nhj phan. 6. Cho mét s6 nguyén duong. Xac dinh xem s6 dé co phai IA sO nguyén to khong. %.. Cho mét bite thu, hay m& hdéa né theo mat ma Caesar va cho mat btic thu da dude ma hdéa theo mat ma Caesar, hay gidi ma bute thu dé. 8. Cho hai sé nguyén dugng. Dimg thuat todn Euclid tim ude sé chung Ién nh&t cha chung. 9. Cho hai sé nguyén duong, tim bdi sé chung nhé nhét ctia chung. *10. Cho mét s6 nguyén dung, phan tich sé dé ra thita sé nguyén 6. IL. Cho mét sé nguyén dvong a va mét sé nguyén dugng 6 lén hon 1. Tim khai trién co s6 6 eta sé nguyen a. 12. Cho mét sé nguyén duong, tlm khai trién Cantor cia s6 nguyén dé (Xem phdén chi thich 6 trudc Bai tap 24 cha Tiét 2.4). 13. Cho mot sé nguyén duong x, mot modun m, mot nhan td a, mot sé gia c va hat gidng x, vai 0 < a < m, 0 = ¢ < m, hay tao day n 36 gid ngdu nhién bang cach dang "may phat’ déng du tuyén tinh Myr = (ax, + c) mod m. 14. Cho eae sé nguyén duong a vA 6, tim ede sé nguyén s va ft sao cho sa + t = UCLNia, db). 15. Cho ma tran mx& A va ma tran kx” B, tim AB 76. Cho ma tran vuong A va s6 nguyén dugng x. Tim A". 17. Cho mét ma tran vudng, xéc dinh xem ma trin dé cd 1a déi xing hay khong. TOAN HOC ROF RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 205 18. Cho ma tran n,; xn) A, ma tran n) xn; B, ma tran nyxny C, va ma traa nyXxng D voi tét ca cic phan ti JA sé nguyén, tim trinh tu nhan co hiéu qué nhat bin ma tran tren (qua sé cée phép nhan va céng cac sé nguyén). 19. Cho hai ma tran Boole m xn. Tim giao va hgp cia ching, 20. Cho ma tran Boole mxk A va ma tran Boole &xn B. Tim tich Boole cia A va B. 21. Cho ma tran Boole vuong A va mét sé nguyén duong n, tim Al, TINH TOAN VA KHAM PHA Ding cic chong trinh ma ban dé viet lam oie bai ip san 1, Xac dinh xem 2? - 1 cd phai 1A s6 nguyén té khong déi voi mdi 36 nguyén t6 p khéng vugt qua 100. i . Ching to rang n° + n + 41 la s6 nguyén té véi moi s6 nguyen n sao cho 0 ~n chia hét cho 3, téng m sé nguyén dugng dau tién bang n(a + 1/2. Mue dich chinh ca chuong nay cting nhu cla cu6n sdch nay la lam cho cae ban sinh vién hiéu sau séc phugng phap quy nap todn hoc. Chinh nh’ phugng phap nay mA ta co thé ching minh duge rat nhiéu két qua loai nhu via ké trén. Trong céc chuong truéc ta da dinh nghia dudi dang tutng minh edc tap hgp, cae day, cdc ham. Te la ching ta mo ta tap hop bang cach liet ké céc phén tu ca nd, hode la cho mét a6 tinh chit dac tring cla cdc phén ti nay. Ching ta cho cdc cong thite bigu.dién cdc sé hang cha mot day hay cac gid tri cla mot ham. Cé mt cach rét quan trong khéc dé dinh nghia eée déi twong nay la dva trén quy nap todn hoc. Dé dinh nghia ede day hay céc ham ngudi ta dinh 76 gid tri cia mét vai sé hang dau tién, sau do dua ra quy téc tim cae gia tri cla cde sé hang sau qua cae gia tri da biét do. Vi dy, co thé xd4c djnh duge day s6 {2"} bang cach cho a, = 2 vaay, = 2a, vin = 1, 2, 8 .. Cang cd thé xdc dinh mot tap hop bang cach ligt ké mét vai phén ti ctla nd, va cho ode quy tac TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 209 way dung céc phén ti khdac ti nhing phan ti da biét cua tap hop. Cac dinh nghia nhu vay duoc goi la cde dink nghia bing dé quy, ching rét hay duge sit dyng trong todn hoc rdi rac va trong tin hoe. Khi mot thi tye dugc xay dung dé gidi mot bai todn nado dé, thong thutimg no gidi ding bai to4n nay. Chinh viee thir dé théy véi cdc dit Héu vao dung thu tyc che ta cdc két qua ding cing khong khang dinh duge tha tuc nay luén Iuén dung. Tinh dung din cia mét tha tuc chi cS thé dam bao bing cdch ching minh ring nd lon tao ra cdc két qua ding. Myc cuéi cua chuong nay trinh bay sé luge vé cdc ky thudt kiém chiing chuong trinh. Do 1A ky thudt hinh thie dé kiém tra tinh ding dan cua céc thu tue. Viée kiém ching chuong trinh 1A co sé dé tién tdi chting minh su dung d4n ctia cae chutong trinh bang may. oe Hai van dé quan trong xudt hién trong todn hoc la ; (1) Khi nao mét suy lufn todn hoc la ding? (2) Co thé ding cdc phuong phdép nao dé xay dung cac suy luén todn hoc? Trong muc nay chung ta s6 tra ldi cée cau héi nay bang cach mo ta nhting dang khdée nhau cia suy luan toan hoc dung vA khong ding. Dinh ly [A mot phat bidu ed thé chi ra duge la dung. Ching ta thé hién mot dinh ly 1a ding bang mét day cdc ménh dé tao thanh mét auy juan, ma ta-goi lA sf chtmg minh. Dé xay dyng cdc ching minh céin cd c4c phuong phép rit ra nhimg ménh dé méi ti nhiing ménh dé ci. Nhing ménh dé ding khi ching minh cd thé bao gém cac tién dé hose djnh dé (nhing gid thiét oo 86 cia cdc cdu tric todn hoc), nhitng gid thiét cia dinh ly cfin ching minh, va nhiing dinh ly da duge ching minh tit trude. Cac quy tie suy Iman dé 14 cde cach rat ra cic két Luin ti nhiing diéu khang dinh khdc, ching lién két cde bude cia mét ching minh lai voi nhau 14-THRRUD 210 Chwong 3. SUY LUAN TOAN HOC Trong tiét nay ching ta sé m6 ta cdc quy tdc suy luan. Diéu nay sé lam sang td cdi gi tao thanh mot ching minh ding d4n. Mot sé dang suy ludn sai thudng gap duge goi lA cdc nguy hién, cing sé dugc ban dén. Sau dé, ching ta sé dé cap tdi nhitng phuong phap ching minh dinh ly thutng gap. Chi ¥: Cac thuat ngit bé d2 hay he qué duge dimg dé hidu thi mot dang nao dé cla dinh ly. Bé dé la mot dinh ly don gidn duge ding trong ching minh mot dink ly khdc. Nhing ching minh phic tap thutng dé hiéu hon khi sit dung mét sO cdc bé dé da duoc ching minh tit trudc. Can hé qua li cdc ménh dé dugc suy ra t® mét dinh ly da duge chting minh. Cac phuong phap ching minh la rat quan trong khéng chi bdi vi ching thutng xuyén duge dimg dé ching minh cae dinh ly todn hoc ma con vi ching dugc ap dung nhiéu trong tin hoc. Chang han, dé la su kiém tra tinh dung d4n cha mOt chuong trinh trén méy hay viée khdng dinh sv an toan cia mét hé diéa hanh, xy dung cc luat suy dién trong inh vue tri tué nhan tao v.v Do vay, ném vitng cdc ky thuat ching minh la vo cing cot yeu trong cA todn hoc va tin hoc. CAC Quy TAC SUY LUAN Hang ding @ A ( > q)) ~q 14 co sé cia quy téc suy luan eo ten 1a Modus ponens hay luat tach rdi. Hang ding nay duoe viét nhu sau : P pg ag Khi ding ky hi@u nay, cdc gid thiet duge viet trén cac hang con két luan viét ¢ hang duéi dau gach ngang. (Ky hidu ., cd nghia la “vay thi"). Luat téch rai phat biéu ring néu ca m@nh dé kéo theo va céc gid thiét cia (no 1a ding thi két Juan cia ménh dé nay la ding. Vi du 1. Gid si ménh dé ‘kéo theo "néu hom nay tuyét roi, thi ching ta sé di trugt tuyé&" va gid thiét cua né" hém nay tuyét roi * 1a dung. Khi do, theo luat tach ri, "ching ta sé di trugt tuyét" 1a ding. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 211 Vi du 2. Menh dé kéo theo "néu n chia hét cho 8, khi dé n? chia hét cho 9" la dig. Do vay, néu n chia hét cho 3, thi theo luat tach rvi ta suy ra n* chia hét cho 9. a Bang 1 liet ké mét sé quy téc suy dién quan trong. Viec kiém nghi¢ém ching co thé tim thay trong mot s6 bai tap 6 Tist 12. G day chung ta sé diva ra mét sé ching minh 6 dimg cdc quy téc suy didn nay. BANG 1. Géc quy téc suy juan Quy tée suy lan Hang dong Ten got Pp preva Luat cong pag : @Agrp Luat rt gon lea pene Modus ponens “|€ pag Ing A @> MOP Modus tosens pq qo (+94 @>NF eH) Tam doan luan gid dinh “por pyg ~~ We vaaploe Tam doan Iwan tuyén ng . Vi du 3. Quy tac suy luan nao la co 3d cla suy dién sau : "Bay gid troi qué bang gis, Vay thi bay git hode la troi qua bang gia hode tdi dang mua’? Giai ; Gid si p la ménh dé “Bay gid trai qua bang gid" va q 1a ménh dé “hay gid trai dang mva", Khi do suy dién trén co dang _?P 7 pV@ tic 1a di sit dung quy tae cong. 212 Chong 3, SUY LUAN TOAN HOC Vi du 4. Quy tée suy Iuan nao la eo sd cia suy dién sau : "Bay gid trdi qué bang gié va dang mua. Vay thi bay gid troi qua bang gia’? Gidi ; Gid si p la ménh dé "Bay gi8 trdi qua bang gid" va gq la ménh dé “bay git tri dang mua", Khi dd suy dién trén cd dang PAG -P vay lA ta da si dung quy tdc rat gon. a Vi du 5. Quy tée suy luin nado JA co sé cia suy dién sau. "Néu hom nay troi mua thi hom nay ching ta sé khong di choi ngoai trai. Nu hém nay ching ta kh6ng di choi ngodi troi thi ngay mai ching ta sé di choi ngoai trdi. Vay thi, née hom nay trsi mua thi ngay mai ching ta sé di choi ngoai trai”. Gidi ; Gid sit p la ménh dé "hom nay tréi mua", va g 1A méah dé "hom nay ching ta sé khéng di choi ngoai trai", edn r la ménh dé “ngdy mai ching ta sé di choi ngoai tréi". Khi dd suy dién trén e6 dang quy tac tam doan luan gid dinh : Pg qr “por a Nhitng suy luén co ding caéc quy tdc suy dién goi la suy ludn c6 co sé. Khi tat c& cde ludn dé ding trong mot suy ludn cd oo: sd la dking thi s6 din tdi m6t két luan dung. Tuy nhién, mot suy luan co co sé cd thé dén dén mét két luén sai néu mot trong céc ménh dé dimg trong suy dién Ja sai. Vi du : "Néu 101 chia hét cho 3 thi 1017 chia hét cho 9. 101 chia hét cho 3, vay thi 1017 chia hét cho 9. Cach ching minh trén lA cd co sé vi da ding luat tach roi. Tuy vay, két ludn ca suy dién nay lA sai vi 101? = 10 201 “khong chia hét cho 9. SG di ta cd két luan sai vi da sit dung ménh dé sai "101 chia hét cho 3°, NGUY BIEN Cé mot 96 nguy bign rit hay gip trong cde ching minh sai. Ching giéng nhu c4c quy téc suy luan nhung khong dua trén céc hang déng ma chi TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 213 IA ede tiép lién. Bay gid ching ta sé chi ra sy khée nhau gitta suy luan dang va suy luan sai. Ménh dé [(y = q) Aq] — p khong la hang dung vi no sai khi p sai vA q dung. Tuy nbién cd nbiéu ching minh sai di xem nd nhu hang ding. Loai suy luan sai dién hinh nay goi la ngé nhan két luan. Vi du 6. Suy din duéi day od co sé hay kh6ng? Néu ban giai moi bai tap trong cufin sich nay, khi do ban sé ndm ving toan hoc réi rac. Ban da ném viing todn hoc rei rac. Vay thi ban da gidi moi bai tap trong cuén sich nay Gidi : Gia st p la ménh dé "ban da gidi moi bai tap trong cudn sach nay", con g la ménh dé “ban da néim viing todn hoc mi rac’. Khi dé cach suy dién trén cd dang : néw p — g va g thi cé p. Do la vi du vé cach suy ludn sai vi ding nguy ly ngd nhan két luan. That vay, hoan toan ed thé 1a ban hoc toan ri rac bang nhiéu cdch khdc ma khong nhét thiét phai lam day du cde bai tap cia cuén stich nay (ty doc sdch, nghe cdc bai gidng, lami mét sé ma khong phai la tt cA cde bai tip chu cudn saéch nay, v.v.). Vi dy 7. Gia si p 18 mé@nh dé ‘n = 1 (mod 3)", va q 1A menh dé 'n? = 1 (mod 3)". Ménh dé kéo theo "n&u n = 1 (mod 8), thi n? = 1 (mod 3)” cé dang p + q la ding. Néu q la dung tic 1A rn? = 1 (mod 9), thi ed thé suy ra p Ja dang, tiie A x = 1 Gmdd 3) khong ? Gidi: Khong thé ket luan p ding duge bai vi eo thé n = 2 (mod 3). Ching minh sai vi ding nguy ly ngd nhan két luan. a Ménh dé ip — g) a-p] > -q khong phai la hing dung, vi no sai khi p sai va g ding. Nhiéu chiing minh sai vi da sit dung ménh dé nay nhu mét luat suy dién, Suy ludn phi ly kigu nay goi Ja nguy bién phi nhén gia thiét. Vi du 8. Cho p va q nhu trong Vi du 6 Néu ménh dé kéo theo p — q la dang va néu —p 1A ding c6 thé két luan -q 1a ding kh6ng? Noi céch khée cd thé khang dinh ring ban khong ndm ving mon todn roi rac néu ban khéng lam moi bai tap trong cuén s4ch nay, cho di thita nhan néu 214 Chuang 3. SUY LUAN TOAN HOC ban lam t&t cd cac bai tap trong cuén séch nay thi ban sé ndm viing _toén rdi rac ? : Gidi: Diéu khang dinh do la sai vi ban c6 thé ndm vitng mon. toan roi rac ngay ca khi ban khong lam. moi bai t4p trong cuén séch nay. Céch suy dién sai nay cé dang p — q va —p kéo theo ~g. Dd la mot vi du vé nguy hién pha nhan gia thiét. . a Vi du 9. Gia si p vA g nhu trong Vi du 7. Cé thé cho rang néu -p Wa ding khi dé ~g la ding vi p — q la dimg khong? Noi cach khdc, 06 thé két lun rn? # 1 (mod 8) néu n # 1 (mod 9), vi "néu x = 1 (mod 3)" kéo theo 2? = 1 (mod 3)" khong ? Gidi: Khong thé két luan n? # 1 (mod 3) néu n # 1 (mod 3), vi n= 1 (mod 3) khi n = 2 (mod 3). Day la mot vi dy nia vé nguy bién phi dinh gia thiat. a Nhiéu ching minh sai vi da dua trén nguy bién ding ngay ciu hoi (begging the question). Nguy bién nay xudt hién khi mét hay nhiéu bude ehting minh dya trén sy ding dén cha mot ménh dé dang c&n phai chung minh. Noi cach khdc nguy bién nay xudt hién khi ching minh mét ménh dé lai sit dung chinh no, hode la mét ménh dé tuong duong véi né. Vi vay nguy bién nay cing duge goi la ly luan quan. Vi du 10. Suy luan sau day cd dung khong? Néu n? la mot sé chin thi x cing la mot sé chin. That vay, vi n? la chin nén n? = 2k véi & la mét s6 nguyén nado do. Gid st A = 2 voi 7 la mot 86 nguyen nado dé. Diéu nay ching té n lA sé chan. Giai: Suy lu4n trén 1a sai, Phét hiéu ‘gid sit k = 2 véi J A mot sé nguyén nao do” xudt hién trong ching minh ma khong dua ra ly lé nao chiing té no la dang. Day la ly ludm quén vi phét bidu nay cing tuong dugng véi ménh dé dang phdi cbting minh, ttc IA rn chan. O day két qua hién nhién 1a dung (” chan), chi co cach chting minh [a sai. CAG PHUONG PHAP CHUNG MINH DINH LY Ching ta da ching minh mét sé dinh ly trong chuong 1 va 2. Bay git ching ta hiéu r6 hon vé phuong phép lugn xay dung cde chiing minh. Duéi day chang ta sé mé tA cach ching minh cac kiéu ménh dé. TOAN HOC ROt RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 215 Boi vi réit nhiéu dinh ly la cdc ménh dé kéo theo, nén. cdc ky thuat ching minh kéo th.o la r&t quan trong. Nhé lai ring p — q la dung trit khi p dung nhung q sai. VA ltu ¥ la, dé ching minh ménh dé p — ¢ chi edn chi ra q la ding néu p dung chit it kAi phdi ching minh gq 1a dang. Sau day ta s6 ban téi nhitng ky thuat ching minh phép kéo theo. Gia sti rang gid thiét p cta phép kéo theo p —q la sai. Khi dé phép kéo theo 1A ding vi ménh dé cd hai dang F > T va Fo — F va tite la ménh dé ding. Do vay, néu cd thé chi ra p 1a sai khi dd phép kéo theo p — q duge ching minh. Mot ching minh ahu vay goi 14 chimg minh réng. Ching minh réng thudng duge ding dé thiét lap cac trudng hop dac biet cia cdc dinh ly phat biéu rang phép kéo theo IA dung cho tt cA céc 86 nguyén duong (tic 1A cdc dinh IY dang Wn P(n) trong dé Pfn) 1a mot ham ménh dé). Ky thudt ching minh cdc dinh ly kiéu nay sé duge thio Ivan trong Tiét 3.2. Vi du 11. Chi ra ring ménh dé P(0} la ding trong dé Pin) Wa ham ménh dé “Néu n > 1 thin? > n% Gigi; D& thay P(0) 1a ménh dé kéo theo ‘Néu 0 > 1 thi 0? > 0”, Vi gia thist 0 > 1 sai, nén ménh dé kéo theo P(Q) ty dong ding. Chi ¥. Két jum cia phép kéo thea 0? > 0 la sai. Nhung khong vi thé ma ménh dé P(0) 1a sai, vi theo dinh nghia, ménh dé kéo theo mac nhién duge coi la ding néu gid thiét cua nd 1a sai. GiA sit rang ket Juin q cia phép kéo theo p > la dang. Khi dé p — 4 la dung vi no od dang T > T hoac F > T déu la dong ca Do vay néu c6 thé chi ra duge q la dung thi ménh dé p > q duge cating minh, Dé 1A cach chimg minh tém thutng. Nhiing ching minh tém thuong lai rat quan trong khi cfn chting minh céc trudng hop dc bist cha céc dinh ly @em phén cach ching minh timg trudag hep) vA trong quy nap todn hoc, mét ky thuat ching minh duge dé cp trong Tiét 3.2, Vi du 12. Goi Pin) 1A ménh dé "Néu a va b 14 hai s6 nguyén duong va a » 6, thi a” > 6", Hay chi re ring P(O) la dung. Giai: Menh 46 P(O) la “néu a = 6, thi e® = 6° "Vi @® = 6° = 1 nen két luan cia P(0) la ding. Do dd, P(O) 1a dung. Day la vi du vé mot 216 Ghuong 3. SUY LUAN TOAN HOC ching minh tém thudng. Luu y gid thict cia menh dé "a 2 6° la khong cén cho ching minh nay, e Ménh dé kéo theo p —> q od thé dude ching minh bang ech chi ra ring néu p dung thi q cing phai dung. Diéu do chitng td t6 hop p dung va q sai khéng bao git xay ra. Chitng minh kiéu nay goi a ching minh true tiép. Dé thuc hién mot ching minh nhv thé ta gia sit p 1A ding réi su dung cde quy tée suy ludn va cc dinh ly dA duge ching minh dé chi ra q cing phai dting. Vi du 13. Hay ching minh truc tiép dinh ly "Néu n la 86 38 thi n? cing lé". Gidi: Gia sti rang gia thiét cia ménh dé kéo theo nay la dung, tie la n lA mét sé le. Khi don = 2% + 1, voi & lA mot sé nguyen. Te do suy ran? = (2k + 1% = 4k? + 4h + 1 = 20K + Qh) + 1. Do dd n? la mot sO ie. Vi ménh dé kéo theo p — q tuong duong véi ménh dé phan dao cha nd —q —> >p, nén phép kéo theo p —> g sé dudc ching minh bang cach chi ra ring ~qg —» 7p lA dung. Ménh d6 kéo theo nay thugng duge ching minh truc tiép nhung cing co thé str dung hat kp ky thuat ching minh nao. Ching minh kiéu nay goi lA ching minh gidn tiép. Vi du 14. Hay ching minh gidn tiép dinh ly "Néu 8n +-2 JA-mét sé 1é thi 2 cing le". Gidi; Gia st nguge lai két luan cla phép kéo theo ta sai, tic IA n chan. Khi dé n = 2h v6i & 1A 86 nguyén nio dé, Te dé suy ra ring 31 + 2 = 322k) + 2= 6R+ 2 = 23k + 1) nén Gn + 2 lA mot sé chén. Vi phi dinh két luan cia phép kéo theo din dén gid thiét cla nd sai, nén mé6nh dé kéo theo ban dau la dung. a Gid sit co thé tim duge mau thudn g sao cho —p — q la dung, tic la op — F ja ding. Khi dd ménh dé =p phai lA sai. Do dé p 1A ding. Ky thudt ching minh kiéu nay duge ding khi ed thé tim duge mau thudn dang rAnvr, tic JA ra ménh dé kéo theo ~p — ( Avr) lA dang. Dé la céch chimg minh bing phan chimg. Vi dy 1S. Ching minh ring ¥2 la 56 wo ty. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 217 Gidi: Goi_p la ménh dé "¥2 1A 86 vo 13", Gia si nguge lai ap lA dang, khi dé V2 1a s6 hitu ty. Ta 36 chi ra diéu nay dan téi mau thudn. Vi V2 la s6 hitu ty nén tén tai a va 6 nguyén sao cho VZ = afb, trong dé @, 6 khéng od ude chung (phan sé a/b lA téi gidn). Binh phuong hai vé dang thitc nay ta dude : 2 2-5. vi the we? = a 6 Diéu nay od nghia a? la 86 chan va do vay cA a@ cing IA s6 chdn. Dat a = 2¢ véic la s6 nguyén nao dé. Do do 267 = 4c* hay 64 = 2%. Vay 8? va 6 la.cac 6 chan. Ta da ching té la ~p kéo theo ¥2 = af, trong dé a, 6 lA cdc s6 nguyén khéng co ude chung va déu chia hét cho 2. Diéu nay mau thudn vi chang ta da chi ra rang —p kéo theo cA r vA -r véi r IA ménh dé “a va 6 Ja cde sé nguyén khéng co uéc chung". Vi thé -p IA sai, hay p : "V2 la 86 vO ty" la dung. Ching minh gidn tiép ménh dé kéo theo cs thé lam nhu ching minh bing phan ching. Trong chttng minh gidn tiép ta chi ra p — q la ding bang cach ching minh trite tiép -q —> -p IA ding. Dé viét lai ching minh gién tiép nhu ching minh bang phan ching, ta gia si p va ~q la dung. Khi dé ta ching minh tryc tigp +g -> -p la ding, do vay —p IA ding, Tuc 1A din téi mau thuin p A-p. Vi dy 16 88 minh hoa nhiing diéu vita noi & trén. Vi du 16. Hay ching minh bang phan ching dinh ly "Néu 30 + 2 1a 16 thl w lé. Gidi: Ta gid sti 3n + 2 la lé va-n khong 1é, tée la x chan. Tién hanh ting buée nhu trong bai gidi cua Vi du 14, ta od thé chi ra néu n chan thi 3x + 2 cing chén. Diéu nay mau thudn véi gid thidt 3n + 2 IA 1a. Dinh ly dude chung minh. BE ching minh ménh 6 od dang (Pp, Vp) VV p,)—>q ngudi ta ding hang dung. [evP2 Vo ¥Pp) > a 1) > DAG + DA. AV, > QI nh mét quy tée suy luan. Diéu nay ching té ring m8nh dé iséo theo ban dau cd gid thiét la tuyén ola cdc ménh dé py, pz Py C6 thé duge 218 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC ching minh bang cach ching minh méi m6t trong 2 ménh dé kéo theo Pi > @ voi i = 1, 2, ., 2 mt céch rieng ré. Cach ching minh nhu trén goi la chimg minh ting tru’mg hgp. Doi khi dé ching minh p > q 1a dung, thay cho p ta dimg ménh dé tuyén (p)vp2 V ... VDPp) tuong duong véi p lai thuan tién hon. Xet vi du sau. Vi du 17. Hay ching minh ménh dé "Néu sé nguyén 2 khong chia hét cho 3 thi n? = 1 (mod 8)’. Gigi: Goi p 1a ménh dé “n khong chia hét cho 3° va g la "n? = 1 (mod 3)". Khi dé p tuong voi p, Vv p trong dé p, 1a ‘n = 1 (mod 3)" va py la "n = 2 (mod 8)". Ta d6, dé ching td ( — q) ta sé chitng miah (>, — q) va (py + @). Dé dang ching minh hai ménh dé kéo theo sau nay. Dau tién, gid sv p, la ding, tc An = 3k + 1 voi & la mot sO nguyen nao dé,.Do do n? = Oh? + 6h + 1 = 3(8k? + 2k) +1, tuc la a? = 1 (mod 8) hay (, = gq) la dung. Tiép theo gia st p, la ding, tic lan = 3% + 2 vdi k la mot so nguyen nao dd. Do dé nr? = Oh? + 19k + 4 = 808k? + 4k + 141 tic la n? = 1 Gmod 3 ) hay (p, = gq} IA ding. Vi ca hai (p, > g) va (p) > g) 1A dang nén ta ket luan (pV py) 4 1a ding. Hon thé nia, vi p tuong duong véi p, Vv p) nén suy ra ménh dé p —q la dang. a Dé ching minh mét dinh ly cé dang quan hé tuong duong, tic la nd cd dang (p «+ q), trong do p va q la hai ménh dé, ta st dung hang ding pegele +g A | > pI. Tue Ja ménh dé "p néu va chi néu g” 1a ding néu cA hai ménh dé kéo theo “néu p thi q" va "néu g thi p” duge chitng minh. Vi du 18. Hay ching mink dinh ly "n la s6 16 néu va chi néu n? la le Gidi: Dinh 1 nay co dang ‘p néu va chi néu q", trong dé p 1A "n IA ob 1’, cOn q 1a "n? 1A 96 18". Dé cheng minh dinh ly nay, ta ofin chi ra pq vag —p Ia ding. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 219 Chung ta da biét (Vi du 13) p > q la dung. Ta sé chung minh gian tiép yang q — p. Gia si két luan Ja sai, tée 1a m 1A chan, Dat n = 2h, voi k WA mt 86 nguyén nao dé. Khi dé n? = 4 4? = 2(2%%), tite n? IA chan. Mau thudn véi gid thist n? la 1é Do vay ta da ching minh duge g > p 1a ding. Vi cA hai (p > gq) va (g > p) da duge ching minh 1A ding, nén ménh dé tuang dugng vdi ching (p <> q) lA ding. a Doi khi mét dinh ly biéu dat nhiéw ménh dé [A tuong duong. Dinh ly nay duge viét nhuw sau : Py FP. Fe Dy hay céc ménh dé py, 72 .. Py cd chung gid taj chan ly. Mot cach ching minh céc ménh dé nay tugng duong Min nhau 1A dimg hing ding : Pp > Py > + Ppl > TO > Py) A 2 > PPA s AGy > py. Didu nay ching té rang néu cdc ménh dé kéo theo py > Pz, Py > Py vy Pn — Py 0S thé chi ra duge la dang, thl cde ménh dé pj, Py.» Pp la tuong duong. Vi du 19. Hay ching minh rang néu n Ja mét sé nguyén, thi ba ménh dé sau lA tuong dugng. Pp, : ® mod 3 = 1 hodc » mod 3 = 2, Pz: khéng chia hét cho 3. P31 n* = 1 (mod 3) Gidi: Dé ching minh ba ménh dé nay tuong duong ching ta phai ching minh céc ménh dé kéo theo p, > py pz > D3 VA py — Py IA ding. Ta sé ching minh truc tiép p) — p> 1A ding. Gid st n mod 3 = 1 hoae 2, tic la nm chia cho 3 du 1 hofc du 2. Noi cdéch khac n khéng chia hét cho 3. Vay p, — p2 la ding. Ching ta da chi ra p, — p, la ding trong Vi du 17 Chang ta sé ching minh gién titp p, —> py la ding. Gid sit két Ivan 1a sai, titc 1a a mod 3 khong bang 1 hodc 2, vay n mod 8 = 0. Diéu nay cé nghia 1a n chia hét cho 8 hay n = 8k voi & lA mot s6 nguyén nao 220 Chuang 3. SUY LUAN TOAN HOC dé. TH dé suy ran? = Oh? = 8(3k7) hay n? = 0 (mod 3). Do vay py la sai. hay ménh dé p, — p; la ding. Bai todn da duge ching minh. DINH LY VA LUONG TU Nhiéu dinh ly duce phat biéu nhu 14 céc ménh dé co chia lugng til. Nguéi ta dig nhiéu cach khéc nhau dé ching minh cde dinh ly co dang cae Jugng ti nhu thé. Ching ta sé md ta mot vai loai quan trong nhdt. Nhiéu dinh ly 1A cée khdng dinh su tén tai cia cdc d6i tugng thuée mot loai nado dé. Mét dinh ly loai nay lA ménh d6 eo dang SxP(x) voi P la vi nga. Ching minh ménh dé dang axP(x) goi lA chimg minh tén tai. Co mét vai cach chting minh dinh ly loai nay. Doi khi m6t ching minh tén tai cla ménh dé IxPe@) duge hoan t&é bang cach tim dugc mot phan tu a@ sao cho Praj ding. Cach ching minh tén tai nhu vay goi Ja ching minh kién thiét. Cé cach chttng minh khéc goi lA ching. minh t6n tai kh6ng kién thiét, tic 1A chung ta khéng tim phan ti a sao cho Pia) ding ma ching minh rang dxP(x) IA dung bing mét cach khéc. MOt phuong phap théng thutng dé xay dung mot ching minh tén tai khong kién thidt a chting minh bang phan chiing va chi ra rang phi dinh lugng tv tén tai din téi mau thudn. Vi du sau sé minh hoa khdi niém ching minh tén tai kién thiét. Wi du 20. Ching minh ton tai kién thiét. Chi ra ring véi moi n nguyén dugng, tén tai 2 sd nguyén duong lién tigp la hp 56. Diéu nay ed nghia Ja phdi ching minh: Va x @& +i 1a hgp sO vdi i = 1, 2, ..., n). Gidi: Gid su xe@t tie Ta thayx+ i =m + DE+ G@ + 1) void = 1, 2, .., n chia het cho G@+ D. Vi vay x + Lox t+ 2, .., x4 + 2 lA 2 hop 86 lien tigp. Trong each chttng minh nay ta da chi ra sé x d& cho P(x) ding. Do 1a cach chiing minh kién thiét. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 221 Vi du 21. Ching minh tn tgi khong hién thiét, Chi ra rang véi moi s6 nguyen duong n ton tai mot sO nguyén tS lén hon ». Bai nay doi héi ching minh mOt lugng ti tén tal IA 32 Q(x), trong dé Q(x) la ménh dé ‘x JA nguyén t6 va x lén hon n", Bai todn dude xét trong tap hgp cdc sé nguyén duong. Gidi: Gid si n 1a mot s6 nguyen duong. Dé chi ra od mot 86 nguyén t6 lén hon » ta nghién ctu sé nguyén al + 1. Vi moi sO nguyen déu co ft nhat m6t ude sé nguyén t6, nén cd it nhét mot 56 nguyén t6 la ude cha nl + 1. (Co thé n! + 1 cing la sé nguyen t¢). Ta thay rang khi chia nt + 1 cho cdc sé nguyén nhé hon hay bang n déu du 1, nén moi u6e nguyén t6 cia va! + 1 déu Ign hon a. Dé chinh la diéu can ching minh. Ching minh nay 1a céch ching minh tén tai khéng kin thist vi khéng tim ra dudc sé nguyén té lén hon n ma. don gidn chi khang dinh la no phai co, Gia sii ménh dé dang Vx P(x) la sai. Ching ta chiing té diéu nay hang céch nao? Nhé lai rang cde ménh dé > Vx P(x) vA 3xaPqx) A tuong duong. Diéu nay od nghia la néu ta tim duge mot phan ti a sao cho P(a) sai thi chung ta chi ra duge Sx—P(@) la dang hay «Vx P(x) la sai. Phan tit a sao cho P(@) sai goi lA m6t phan vi dy Néu tim duge di chi mét phan vi du cang di ching td Vx P(x) Ia sai. Wi du 22. Ching té rang khang dinh "Tat oA cdc sé nguyén td déu 1” 1a sai. Gidi: Ménh dé "T&t c& céc 98 nguyén t6 déu le’ la mot lugng ty phd dung, tic 1A WxO(x), trong dé Ofc) IA ménh dé "x la 1é" va khong gian dang xét 1a tap cic sé nguyén t6. Chi y rang x = 2 la mot phan vi du, vi 2 1 86 nguyén t6 nhung la sé chan, Vi thé ménh dé "Tat cA cdc sé nguyén t6 déu lé" 1a sai. Hay nhé rang di cd cho rét nbiéu vi dy minh ching mot dink ly 1a ding cing khéng thé khang dinh sy ding ddn cia dinh lf dang WxP(x) tri khi cae vi dy nay phu hét moi gié tri cia khong gian. Vi du, viée chi ra ring x? - x + 41 1a nguyén t6 véi nhing x = 0, 1, 2 .., 40 lng khong thé khang dinh rang da thic nay luén nhén gid tri nguyén té khi x l& cae sf nguyen khong am. Dé thty khi x = 41 thi gia tri cua da thie la hop sé. 222 Chuang 3. SUY LUAN TOAN HOC Cuéi cing, trong cudn sdch nay ching ti tuan theo nhitng quy ude chudén ciia toén hee lA mot ménh dé véi cée bién tu do duge gid thiét la lugng tu phd dung khi nghién céu gid tri chan ly cia nd. Vi du, trong Vi du 2 khi nédi ménh dé kéo theo "néu x chia hét cho 3 thi n® chia hét cho 9" la ding, ta ngdém hiéu 1a lugng hda "véi moi a6 nguyén n, néu x chia hét cho 3 thi n? chia hét cho 9" la ding. Ta cing ngém gia this lA 6 day khong gian la tap cdc 86 nguyén duong. VAI LOI BINH LUAN Ching ta d& m6 tA céc phuong phap khdéc nhau dé ching minh dinh ly. Dée gid co thé nhan thay rang 6 day khong dua ra mét thuat todn nao dé ching minh djnh ly. Khong tén tai mét thd tuc nhu vay. Co nhiéu dinb ly chung ta cs thé dé dang chting minh nhd cae gid thiét, cée dinh nghia cia cdc thanh phén cia nd. Nhung cing cd nhiéu dinh ly néu khong é% dung mot céch théng minh c4c ching minh gidn tiép, ching minh bang phan ching, hay mOt vai ky thuat chiing minh khac thi ching minh ching sé rat vat va. Xay dung cée ching minh la mét nghé thudt 06 thé hoc duge chi bing eéch thi tén céng bang nhiéu cdch khaéc nhau Tuy vay, oo nhiéu ménh dé dubng nhu 1A céc dinh ly vin e@ ngoan cé chéng lai nhitng cé gang khong mét modi cia ede nha todn hoc tir may tram nam nay. Vi dy, ménh dé "moi sé nguyén duong chan Ién hon 4 la téng cia hai sé nguyén té” van chia dude chitng minh la ding va eiing chwa tim duge mot phan vi dy nao. Ménh dé nay mang tén 1a bai to4n Goldbach. Day 1a m6t trong nhiéu khdng dinh trong todn hoc chua duge ching minh. BAI TAP 1. Quy tdéc suy Iu4n nao duge ding trong méi mot lap luan sau : a) Alice gidi mén toén. Do dé Alice gidi mén todn hodc mén tin. b) Jerry giéi mén todn vA mén tin. Do vay Jerry gidi mén todn. ec) Néu tr’i mua thi bé boi sé dong ctta. Trdi mua, do dé bé boi dong ciia. qd Néu hém nay tuyét roi thi trudng dai hoe sé déng cita, Hom nay trudng dei hoe khéng dong cia. Do vay hom nay da khong ed tuyét roi. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 223 2) Néu t6i di boi thi tdi sé phoi ning duge nhiéu. Néu t6i phoi ning nhiéu thi toi ram ndng. Do do néu téi di boi thi toi rém nding. 2. Quy téc suy luan nao dugc ding trong mdi mét Jap juan sau : a) Nhitng con kanguroo séng 6 Australia va la loai thi co tui. Do dé kanguroo 14 lodi thi cd tui, b) Hoae 1a hom nay troi néng trén 100 do hodc 1A sy 6 nhiém Ja nguy hai. Hom nay nhiét 46 ngoAi troi nhd hon 100 do. Do do 6 nhiém 1a nguy hai. c) Linda 1a van dong vién boi tuyét vii. Néu Linda la van dong vién boi tuyét vai, khi dé oO ta od thé lam viée nhuy mét ngwdi ctu ho 6 bé boi. Do dé Linda cd thé Jam viéc nhu mot ngudi ctu ha 6 bé bai. d) Steve sé lam viéc 6 mOt cong ty tin hoc vao mia he nay. Do dé mia hé nay anh ta sé lam viée 6 mdt cong ty tin hoc hoac A mét ké lang thang ngodi bai bién. e) Néu toi cA dém lam bai tap nay, thi tdi cd thé tra lai duge tat cA cic bai tap. Néu toi tra Ibi duge t&t cA. ede bai tap thi toi sé hiéu duge tai ligu nay. Do dd néu toi cd dém lam hai tap nay thi t6i sé higu duge tai ligu nay. 3. Xde dinh xem méi suy lufn sau la cd co a6 khéng. Néu mét suy lun Ia cd co sé thi no ding quy tae suy luan nao. Néu khong hay chi ra nguy hién nao da duge sit dung. a) Néu n 1a mét 36 thyc én hon 1 khi dé n? > 1. Gid sit n? > 1. Khi dé n > 1h. b) log,3 la vo ty néu nd khong Ja ty s6 cia hai sé nguyén. Do do, vi logj3 khong thé vist. duai dang a voi a va 6 1A hai s6 nguyén, néu nd Ja vo ty. c) Néu nm la mét sf thue va n > 3, Khi dd n? > 9, Gid sit rn? < 9. Khi dé n < 3. d) Mot sé nguyén duong hoac ja sé chinh phugng ho&e cé mét sé chén cdc ué¢ nguyén duong. Gid sit n la mot sé nguyén ducng ed mét sé lé cic ude nguyén duong. Khi dé n 1a s6 chinh phuong. e) Néu n la mét 86 thyc van > 2, khi dé rn? > 4. Gid sk n < 2. Khi dé rn? < 4. 224 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC 4. Suy luan sau day 1a chttng minh khong chinh xdc coda dinh iy "Néu n khong chia hét cho 3 thi x khong chia hét cho 3". Nguyén nhan la do ding suy ludn quan. Sai lam 6 déu ? Néu n? a khéng chia hét cho 3, khi dé n? khong bing 3k véi k Ja mOt sé nguyén nao do. Vi thé n khong bang 3/ vdi mot sd nguyén I nto dd. Két luan, n khong chia hét cho 3. 5. Hay ching minh ménh dé P(0), trong a5 Pln) 1A ménh dé "Neu n a 6 nguyén duong Ién hon 1, khi dé n? > n”. Ban da ding kiéu ching minh nao? 6. Hay ching minh ménh dé P(1), trong dé Pin) 1A ménh dé "Néu n la s6 nguyén duong khi dc n* > n", Ban da dimg kigu chimg minh nao? 7. Gia sit P(n) lA ménh dé “Néu a@ va 6 la c&c sf thuc duong, khi dé (a + 6) 2 a + 5b” Ching minh P(1) 1a ding. Ban da ding kiéu ching minh nao? 8. Ching minh rang binh phuong cia mét sé chan 1A mét sé chin bing a) chitng minh truc tiép h) ching minh gidn tiép c) ching minh bang phan ching. 9. Hay ching minh téng hai sé nguyen 16 1A mot s6 chéin 10. Ching minh téng hai sé hitu ty la sé hitu ty. 11. Ching minh téng mot sé hitu ty voi mot sh v6 ty 1A mot s6 vo ty bang phan chttng. 12, Chiing minh ring tleh cia hai oS hitu ty 1A mot s6 hau ty. 13. Ching minh hoge bac bé rang tich hai sé vé ty la mot sé vd ty. 14. Ching minh hode bac bé rang tich mét s6 hitu ty khée khong va mét sé vo ty 1A of vo ty. 15*, Ching minh hode bic bé rang n?—n + 41 la nguyén t6 khi a la s6 nguyén duong. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 225 16. 17. Ching minh hose bac bd ring 27+ 1 1A nguyén t8 vdi moi n nguyén khong am. Chi ma ving ¥3 1a vo ty. 18*. Chi ra rang Va 1a v6 ty néu n la 96 nguyén duong khong chinh 18 20. 21. 22. 23, 24. 25° 26. 27. 28. 29. phugng. Ching minh rang x va y JA hai sO thyc khi do max(x, y) + min, y) = x + y (Goi y ; St dung ching minh ting trutng hop, vi hai trutng hop tugng ing JA x > y vax < y). Ching minh ring mot sé nguyén khong chia hét cha 5, thi hinh phugng cua nd khi chia cho 5 sé du 1 hoae 4. Ching minh ring néu x va y 1a hai 96 thye khi dé |x| + ly] = [x + y|, (trong dé |x| A gid tri tuyét d6i cia x). Ching minh rang néu n la sé nguyén duong khi dé n la chin néu va chi néu 7n + 4 1a chan. Ching minh rang néu n la sé nguyén duong khi dé n JA 16 néu va chi néu 5a + 6 1a le. Ching minh rang m? =n? néu va chi néu m = n hoac m = mn, Cho p IA mét s& nguyén +6. Chitng minh ring a? = 6? (mod p) néu va chi néu a = 6 (mod p) hodc IA a = -b (mod p). Hay ching minh hoac béc bé rang n? - 1 la hop sO véi nm nguyen duong lén hon 1. Hay ching minh hoge bac bé ring néu m va n IA ede sé nguyén duong sao cho mn = 1 khi dd hoac Am = 1 van = 1 hoae la m = -l wa = -1. Hay chung minh hoge bac bé rang @ mod m + 6 mod m = (@ + 5) mod nz, véi m la sé nguyén duong. Hay chttng minh hoae bac bé ring moi sé nguyén duong cd thé dugc viét duéi dang téng céc binh phuong eta hai sé nguyén. 48-TARRUD 226 Chuong 3. SuUY LUAN TOAN HOC 30. Ching minh rang néu n lA mot sé nguyén dugng sao cho téng céc uéc cia nd bang n + 1, thi n IA 66 nguyén t6. Ban da ding kiéu chting minh nao? 31. Chitog minh ring ft nhét mot trong cdc sé thuc ay, a2, .. a, Ion hon hay bing trung binh cong cla céc sé nay. Ban da ding kidu ching minh nao? 32*. Ding Bai tap 31 chi ra rang néu 10 sé nguyén duong dau tién duge dat xung quanh mot vong tron, theo mot thi ty bat ky, thi sé tén tai 3 sO nguyén dung lién nhau co téng lén hon hay bang 17. 33, Ching minh rang néu n 1A mét sé nguyén, bén ménh dé sau la tuong duong : eon la chin entilate e 3n + 1 la lé e 3n IA chan. 34. Ching minh ring néu nx la mét sé nguyén, ba ménh 46 sau 1a tuong duong : @ on chia hét cho 5 @ rn? chia hét cho 5 on? ¢£ + 1 (mod 5). 35. Ching minh hoac bac bé rang cd ba sé nguyén duong le lién tiép 1a cdc s6 nguyén td, tic la cdc sé nguyén t6 1é dang p, p + 2 va pt a4. 36. Chitng minh hoae bae bé rang vdi x 1A mét 36 nguyén duong da cho khi dd t6n tai n 86 nguyén duong |é lién tiép 14 cdc sé nguyén t6. 37. Quy téc suy lufn nado da dimg dé khang dinh két luan trong suy juan cia Lewis Carroll trong Vi du 14 eda Tiét 1.3? 38. Quy tée suy luan nao da dang dé khdng dinh két lun trong suy lun cia Lewis Carroll trong Vi du 15 cis Muc 1.3? 39. Hay dua ra mét ching minh kién thiét cda ménh dé "V6i moi sé nguyén dugng n tén tai mét sé nguyén chia hét cho nhiéu hon n 86 nguyén té. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 227 40. 41*, 42. 43. 44, 45. 46. 47i*. 48*, Tim phan vi du cho ménh dé "vdi moi s6 nguyén t6 n, n + 2 cing la sé nguyén t6”. Ching minh rang cd vo han cdc 36 nguyén t6 déng du véi 3 theo modun 4. Ching minh eta ban thuée loai kién thiét hay khéng kién thiét. (Goi y : Mot phuong phap la gid st ring chi cd mét sd hitu han cae sO nguyén 6 py Pp om Py Goi g = 4ppy Pa + 3 Ching tO rang q ed wde nguyén t6 déng du vdi 3 theo médun 4 khéng nim trong céc sé nguyén t6 py, py. Py). Ching minh hog bée bd rang néu py, py. py JA cde 38 nguyén té nhé nhét thi py. .. pa + 1 1A mot 65 nguyén t6. Ching minh rang céc ménh dé p,, po, py py Va Ps cd thé chi ra la tuong duong nhau néu ching minh duge rang cdc ménh dé kéo theo Pi Pa P32 > Pi Pa 7P2 » P2 > Ps wa Ps > py 1a dang. Ching minh hay bac hé rang n&u a va } IA cdc sé hitu ty khi do a” cing la hitu ty. Ching minh rang od cdc sé vO ty @ va b sao cho a® Ja hitu ty Ching minh cla ban thuéc loai kién thiét hay khong kién thiét? (Ggi y: Cho a = V2 va & = V2. Chi ra ring a" hoac (@”)? la hitu tH). Chiimg minh ban ct 8 x 8 c6 thé phi hoan toan hang c4c quan doinino (1 x 2 06). Ching minh ring khéng thé pha hodn toan ban cd 8 x 8 bang cdc quan domino néu hai 6 4 cae gée déi dién bj cét beé. Bai todn Logic, dy tit WFF’N PROOF - Tra choi Logic, oS hai gia thist : 1. *Mén logic 1a khé hoae khéng cd nhiéu sinh vién thich mén logic" 2. "Néu mon toan 1a dé thi logic IA khéng kh". Bang cach chuyén cfc gid thiét tren thanh ede ménh dé chtfa cdc hién va c&c todn th logic. Hay xae dinh xem mdi mot trong céc khang dinh sau day cd la cde két ludn od cg sé cia céc gid thiét dA cho khéng : a) Mon toan la khéng dé néu nhiéu sinh vién thich mon logic. b) Khong ed nhiéu sinh vién thich mon logic néu mon todn la khong dé. 228 Chong 3. SUY LUAN TOAN HOC c) Mon todn la khong dé hoac mén logic 14 khd. d) Mon logic la khéng kho hoac mén todn la khéng dé. e) Néu khéng cd nhiéu sinh vién thich mén logic khi dé hode la mén ton khéng dé hodc 1A logic khong khé. 4g. Hay xde dinh xem suy ludn sau day cd co sé hay khong: "Néu mot siéu nhén cd kha nang va muén ng&n can mt tOi dc thi anh ta sé lam diéu dé. Néu mét siéu nhan khong cd khé nang ngan can mdt ti dc thi anh ta la ngudi bét Ic. Néu anh ta khéng muén ngin can t0i 4c anh ta sé la mét ngudi xéu bung. Mét aiéu nhan khong ngan edn ti dc. N6u siéu nmhén tén tai thi anh ta hode 1a bat luc hodc la xfu hung. Do do siéu nhan khong ton tai’. MO DAU Gia st chimg ta cn tinh téng x 96 nguyén 1é dau tién. Voi n = 1, 2, 8, 4, 5 ta duge : 1=1 1+ 324 1+ 38+ 5= 9. 1+ 3+ 5+ 7 = 16 1+ 345+ 9+ Ll = 25. Ta cde két qua nay ta dy doén téng 2 86 nguyén 16 dau tién la n?. Nhung ching ta cfin od phuong phap ching minh dy doan tren la dung, néu thuc té ding nhu vay. Quy nap todn hoc 1a mét ky thudt ching minh ce ky quan trong, Ngudi ta thing ding n6 dé chting minh nhiing diéu khdng dink kiéu nh trén Nhw ching ta sé thdy trong tiét nay va trong cée chung sau, quy nap toin hoe rit hay duge sit dung dé chting minh céc két qua vé nhng déi TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 229 tuong roi rac thuge nhiéu kiéu khéc nhau. Chang han, ching minh do Phtic tap cia thugt todn, tinh khéng ding dén cla mét s6 loai chuong trinh, ee dinh ly vé dé thi va cay, cling nhu mét lép rét rong cde ding thie va cdc bat dang thuec. Trong tiét nay ching ta sé mé ta céch dimg phuong phdp quy nap toan hoe va sé ly gidi vi sao quy nap toan hoc IA mét ky thuat ching minh cd co si chat ché. Nhung ching ta cing efin nhé rang quy nap toda hoc ding chi dé chung minh cae két qua nhan duge bing mot cach nao dé chit khong la cong cy dé phat hien ra cée cong thie hay dinh ly. TINH DUOC SAP TOT Tinh ding d4n cia quy nap toan hoc duge suy ra tt tién dé sau day vé tap cdc sé nguyén. Tinh duoc sép tot : Moi tap khong réng céc 96 nguyén khong am lu6n cé phan t¥ nhé nhat, Tinh dude s&p tét thutag duge ding truce tiép trong cae ching minh. Vi du 1. Dung tinh chat duge sip tat hay chung minh thuat todn chia nhu sau. Néu a la méi sé nguyén va d la mot sé nguyén duong khi do t6n tai duy nhat cic 35 nguyén g va r sap cho 0 0 tite la a@ ~ dig, + 1) thude tap S ma lai nhé hon r. Dé la diéu vo ly. Do vay cS cic 6 nguyen 9, r sao cho a = dg + r va 0 < 7 < d. Ching t6i dé lai phén ching minh tinh duy nhat ctia q va r cho dée gid ty lam nhu mét bai tép. a QUY NAP TOAN HOC Nhiéu dinh ly phat biéu ring Pim) la ding voi moi n nguyen duong, trong do Pin) la mt ham ménh dé. Quy nap ton hoc 1 mot ky thuat ching minh cae dinh ly thude loi nhu thé, Noi cdch khéc quy nap todn hoc 230 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC thudng duge st dung dé ching minh ede ménh dé dang WnPin! trong dé n 1A mét 86 nguyén duong tay y. Qua trinh ching minh Pfn) la ding vdi moi sé nguyén dugng n bao gom hai bude : 1. Buée co sé: Chi ra ménh dé P(1) la dang. 2. Bude quy nap : Chitng minh phép kéo theo Pin) > Pfa + 1) 1a dung voi moi s6 nguyén duong n, trong dé ngvoi ta goi Pin) la gia thiét quy nap. Khi hoan thanh cd hai bude ching ta da ching minh Pin) la ding voi moi n nguyén duong, tue 1a ching ta da ching minh Pra) la dung. Theo cach viét ciim cdc quy tac suy ludn thi ky thuat ching minh nay co dang nhu sau : [PCL AVn(Pin) > Pin + 1))) > WaPin. Vi quy nap todn hoc la ky thuat ching minh rit quan trong, nén chung ta cain gidi thich ky thuat ting bude ching minh. Trude tien 1a phai chi ra la P(1) dung. Digu nay c6 nghia la chi ra mot trvong hop rieng cha ménh dé P(r) khi 2 = 1 1A dung. Sau dé can phai chi ra véi moi n nguyén duong tay y, ménh 4é Pin) > Pin + 1) 1A dung, 06 nghia la Pin + 1) khéng thé sai khi P(n) ding. Diéu nay cing co thé thie hin duge bang cach gid sit P(r) la dung va chi ra udi gid thiét quy nap do Pin + 1) eting ding. Hink 1. Hang agudi tiét 16 bi mat. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 231 Chi ¥: Trong khi ching minh bang quy nap todn hoc, ta khong gid si P(n) ding véi moi 1 nguyén duong! MA chung ta chi ching to ring gia sit Pm) la dung thi khi do Pin + 1) cting dang, ‘nhu vay quy nap to4n hoc khong phai lA céch suy ly quan. . Khi sit dung quy nap toan hee dé ching minh dinh ly, truée tién ta chi ra P(1) IA ding. Sau dé ta bist PQQ) 1A ding, vi P(1) suy ra P(2). Tiép theo P(3) ding vi P(2) suy ra P(3). Cu tiép tue nhu vay ta ed Pla) ding voi moi & nguyén duong tay y Cé mot vai cach minh hoa phuong ph4p quy nap ton hoc cé thé gidp ban dé nhé c4ch hoat dong cla nguyén ly nay. Gid su co mét Hang ngudi (Hinh 1), ngudi thi nhét, ngudi thu hai, ngudi thi ba, ...Tiép theo ta gid st 6 mot tin mat va gid st rang néu mét ngudi bist tin nay 1a tue anh ta se tiét 16 cho nguéi ding sau minh. Goi Pin) la ménh dé “ngudi n biét tin ma@t nay". Khi dd néu ngudi thit nhat biét tin mat nay thi P() la dung, sau dé P(2) cing dang vi ngwoi tht nbét noi cho ngudi thi hai, ngwai hai lai noi cho ngydi thit ba, tite la P(@) ding v.v. Cu nhu vay, theo quy nap todn hoc, moi ngudi trong hang déu biét diéu bi mat. Mét cdch minh hoa khéc lA mét day quan c3 démind cd nhan IA 1, riunp ony Hink 2. Cach minh hoa phép quy nap todn hoc bing quin bai démind, 282 Chuong 3, SUY LUAN TOAN HOC 2, 3, .. dang dung trén mat ban. Gia st’ P(r) 1a ménh dé "quan domind n bi a6", Néu quan 1 bi dé, tie la P(1) dang, va néu quan n dé thi quan (n + 1) cing dé6, tie la néu Pin) > Pin + 1) 1a ding, thi khi do t&t cA cdc quin déminé déu bj dé. Diéu nay duge minh hoa trén Hinh 2. Tai sao quy nap todn hoc (a phuong php ching minh cé cu sé vitng chic. Nguyén do 1A vi tap cdc s6 nguyén khéng 4m cd tinh duge sép tét. Gia st ta biét P(1) lA dung va gid si ménh dé Pin) > Pfr + 1) la ding véi moi sé nguyén duong 7». Dé ching minh Pin) 1& ding véi moi sé nguyén duong 7, ta gid stk nguce lai od it nhdt mét sé nguyén duong sao cho P(n) la sai. Khi dé tap S bao gém cac sé nguyén duong n ma Pin) sai lA khong réng. Theo tién dé duge sap tot, S cd phan tu nhd nhat, gid st 1a &, Vi P(1) ding nén & khéc 1, hon thé nia k > 1 Do 0 < k-1 < k nén k - 1 khéng thuée S, tue la PR - 1) dung. Nhung vi ménh dé‘P(k-- 1) — Prk) la dang, ta suy ra P(k) 1& ding, Diéu nay vé ly vi & thude S. Do vay, P(r) la ding vai moi n nguyén duong. cAc vi DU Ching ta sé minh hoa céch dig quy nap toan hoc, dé chiing minh cdc dinh ly thong qua cdc vi dy. Tuy nhién ede bai todn nay cd thd duge chitng minh bang cac phugng phap khac. Vi du 2. Bang quy nap ton hoc hay ching minh rang téng n sé nguyén dvong 1é déu tién A n?, Gidi: Goi Pin) la ménh d6 "téng n s6 nguyén duong 18 déu tien an". Dau tién ta cfm lam buéc co 38, tic 14 phai chi ra P(1) IA dang. Sau dé phai ching minh huéc quy nap, tic 1a cfin chi ra P(n + 1) la ding néu gia sit Pin) la dung. BUOCc CO sO : P(1) hién nhién la ding vi 1 = 1? BUOC QUY NAP : Gid sit Pi) dung, tic 1A véi moi x nguyén duong 16 ta 06 1+ 34 5+ 2+ Qn -1) =n Ta phai chi ra P(r + 1) IA dung, tric a : 143+ 54 + Qe- Yt Ont Da wt wy. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 233 Do gia thiét quy nap ta suy 1a : 1+ 34 54 4 Qn- 1+ Qn + 1) fl+ 34+ 5+ ot Qn - DP+ Qn + YD n+ Qn t+ I) =m + 1% Dang thie nay ching td Pin + 1) duge suy ra tit P(r). Vi PQ) la dang va vi menh dé kéo theo Pin) > Pin + 1) IA ding voi moi n nguyén dong, nguyen ly quy nap ton hoe chi ra rang Pin) ding voi moi n nguyén duong Vi du 3. Bang quy nap toén hoc ching minh bat ding thitc n < 2" vOi moi n nguyén dusng. Gidi: Gid ot P(n) la ménh 46 "2 << 27", BUOC CO SG: P(t) a dung vii < 2! = 2. BUOC QUY NAP : Gia sit P(n) la ding véi moi m nguyén dugng, tite 1a n < 2" Ta cén ching minh Pin + 1) dung, tc la edn ching minh n+ 1 < ght That vay, e6ng 1 vao hai vé cia gid thiét quy nap va lu ¥ rang 1 < 2" ta ed : Dt a< 1+ 2 < ah + ans gintl). ‘Theo quy nap todn hoc, ta khang dinh n < 2" dung v6i moi n nguyan dusng. Bay gid ching ta ding quy nap todn hoc 4@ ching minh mot dinh ly vé tfoh chia hét cia sd nguyén. Vi du 4. Ching minh ring n3 - 2 chia hét cho 3 véi moi n nguyén ducng. Gidi: Goi P(@) la ménh dé ‘n? - n chia hét cho 3° BUOC CO SO. Pil) la dang Vi 13 ~ 1 = 0 chia hét cho 3. BUGC QUY NAP. Gia st P(n) ding, tic 1A n? - 2 chia het cho 3. Ta cén chimg minh P(x + 1) ding. That vay, biéu thiic 234 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC w+ 1B -m@ t+ D = @ + Sn? + Int D-@t+ YD = =n) + Ba* + 1) chia hét cho 8 vi 36 hang thi nh&t chia ht cho'3 theo gia thiét quy nap, con sé hang sau |4 3 lan cha mot sé nguyen. Bude quy nap duge hoan thanh. Theo nguyén ly quy nap toan hoc, n° — 2 chia hét cho 8 véi moi n nguyén duong. Doi khi ching ta edn chi ra Pim) dang véin = kk + 1, R + 2 trong dé # 1a mat sé nguyén khée 1. Khi ching minh bing quy nap todn hee ta cén thay déi mot chit & bude co sé Vi du 5. Ding quy nap todn hoc ching td rang pe 2+ 224 .. + 22 = 2™! — 1, voi moi m nguyén khéng 4m. Gidi: GiA st Pin) 1A ménh dé “cong thie nay ding véi moi a nguyén khong &m* BUOC CO SO. P(O) ding vi 2 = 1 = 2'- 1 BUOC QUY NAP. Gia st P(n) dung, tic 1a Pt 2424 P+ 4 Ma ML Sit dung gid thiét quy nap dé thay rang te 2e eet meomloagga+ Pe i+ 2+ ee ee ee Dang thic nay ching to Plan + 1) la ding, Hay cong thie nay dung voi moi m nguyén khong 4m. Nhu vi du 5 da minh hoa, dé ding quy nap todn hoc ching minh P(@) dung véin = kh, &k + 1, k + 2 .. trong dé A khée 1, chung ta phai chi ra P(k) A dang (bide ca sa) va sau dé chi ra ménh dé kéo theo Pin) > Pin + 1) dang vein = k, R + 1, & + 2... (butée quy nap). Luu ¥ la k cd thé duong, 4m hay bang khong (xem Rai tap 62) Cong thie trong Vi du 5 a tring hop riéng céa céng thie tinh téng céc sé hang cia cfip sé nhfn a, ar, ar’, .., ar, .. trong dd @ var ia cée 36 thc. Vi du day s6 trong Vi du 5 lA cap s6 nhan voi a = 1 wa ry = 2. Ciing nhu vay, day 3, 15, 75, ..., 3.5", ... JA cip s6 nhan véi a =3 var = 5. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 235° Vi dU 6. Térg céc 06 hang cia cép sé nhén. Ding quy nap toan hoc ching minh céng thie sau day déi vi téng mét sé hitu han cdc sé hang cia cap sé nban : + e ar"! r trong dd r # 1. Gidi: Gia sit Pin) A ménh dé "téng (» + 1) 86 hang ddu tién cia cap 36 nhan duge cho theo céng thiic trén” ar—a@ BUOC CO SO. P(0) la ding via = Soy BUOC QUY NAP. Gia sii P(w! la ding, tue A: 2 art} a a@t+ar+ ar + + ar = — r-1 Dé ching minh tit day cd thé suy ra duge Pint 1) ding, cong ar"! vao hai vé ctta dang thuc trén, ta nhaén duoe : atartar+ 1+ a + ar! = 2 + ar"? — apt! ay*? rol Sp Diéu nay chimg td néu Pn) ding thi Pin + 1) cing dang. Vay cong thie trén la dung véi moi n nguyén. a Mot bat dang thife quan trong ddi vdi téng cde nghich d&o ctla céc s6 nguyén dugng sé duge ching minh trong vi du sau. Vi du 7. Bat ding thuc déi voi cic s6 diéu hoa. Céc 56 ditu haa Hy k = 1, 2, 3... duge dinh nghia nhu sau : Heit dete +2 ke 2°38 7° "Rk Vi di H,=1+ tei) 2 % ret, += 2°3"4" 2 236 Chuong 3. SuUY LUAN TOAN HOC Ding quy nap ching minh ring : Hy > 1+ 5 trong dn 18 95 nguyén khong 4m. Gidi: Gid sit Por) la ménh a6 “HD > 1 + 5" BUOC CO SO. PO) Ia ding vi Hy = H, = 1 21+ nic BUOC QUY NAP. Gia si Pin) ding, tie la ta cd Hyp 2 1 + Dé 2 2 ching minh Pin+ 1) ding, ta thue hién cae phép hién déi nhu sau : 11 1 1 1 Ayla l+5tate.t + gntr ~ 203 PPS n 1 1 a ) toe tt pat (do gia thiet quy nap) ™ ont > (it+3) +? wi ; 1 (vi cd 2" sé hang méi sé khéng nhé hon a n 1 ntl = (+5) tgelt 7 D6 1A diéu can ching minh. Nhu vay bat dang thuc vé c4e s6 diéu hoa dang véi moi sé nguyén khong 4m. Vi du 8. Sé tap con cia mét tép hitu han, Ding quy nap toén hoc chi ra ring, néu S 1A mét tap co nm phan ti, thi S cd 2" tap con. Gidi: Goi Pa) la ménh dé “tap n phan ti ed 2" tap con” BUOC CO SO. P(0) la dung, vi tap réng cd 2° = 1 tap con, dé lA chinh né. BUOC OUY NAP. Gia sit Pin) la ding, tic la tap 2 phén tu od 2” tap con. Ta cén phai ching minh PQ + 1) cing dang. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 237 That vay, gid si T la tap cd (2 + 1) phan tit. Khi do eo thé viet T = SU {ah, trong do a la mot phan ti cha T va S = T ~ {a}. Re rang img véi méi tap con X cia S ta cd thé tao ra duge dung hai tap con cia T dé la X va X U {a}. Theo gid thiét quy nap, tap S 6 2” tap con, vay tap T cd 2.2" = 2"! tan con. Day chinh IA diéu céin ching minh. © oN Hink 3. Sinh cac tap con cia ap hop voi n+ 1 phan wt. O diy T = S U {a}. Vi du 9. Ching minh rang néu n la mot sé nguyén duong thi + Lt et at cen = MD Gidi: Goi Pin) la ménh dé "téng 2 86 nguyén duong ddu tien bang nat) , 3 . 1d +1) BUOC CO SO. R6 rang P(i) la ding, vi 1 = 3 BUGC QUY NAP. Gid su Pin) la ding, tie la n(n +1) +24 8+ .tne 1+ 2 3 n 2 Voi gid thiét nay ta phai chi ra Pin + 1) ding. That vay, taco 238 Chiong 3. SUY LUAN TOAN HOC 14+ 24+ 38t.¢nt¢ @t Da=(l+ 24+ 34 . 4 alt at d + Ut = me 4) + (nt lye at be=3 : Dang thite nay ching to Pin + 1) ding néu Pra) ding, nin +1) ee Vay ting » s6 nguyén duong ddu tién bang a Wo odu 10. Bang quy nap chi ra ring 2° < nt véi moi sé nguyén n > 4. Gidi: Gia sit P(n) 1a ménh dé 2" < al. BUOC CO SQ. Ro rang Pi4) la ding vi 2! = 16 < 4! = 24. BUOC QUY NAP. Gia si P(n) la dung, tic 1a 2" < al. Dé ching minh P(n + 1) ding ta nhan c& hai vé bat dang trén vdi 2, ta ed - 2.2" < Qa! <@ + Irl = + DI Do IA diéu can ching minh. Vi du 11. Bang quy nap toan hoc ching minh dinh lat De Morgan téng quat : 7 0 TA = k=I k= AL 1 trong d6 A,A, .. Ap, 1& cée tap con cia tap va try U van > 2. Gidi: Gia sit Pin) 1A dang thie can ching minh. BUOC CO Sd. Ro rang P(2) la dang vi A, A A, = A, U A; chinh Ia dinh lvat De Morgan ma ta da chting minh trong Tiét 15. BUOC QUY NAP. Gia sit Pf) la ding, tic 1a 7 no NA = UA, keL k=) DS ching minh PO + J) dung, ta gid sit Aj, Az os Ap Anti JA cde tap con cha tap va tra U. Khi do sit dyng gid thiét quy nap ta es : TOAN HOC RO! RAC UNG OUNG TRONG TIN HOC 239 = (UR) ua, = UR k=1 k=L Day chink la diéu cin ching minh. Vi du 12. Gia si n la mot sé nguyén dugng. Mét ban cd hinh vuéng méi chiéu bang 2" don vj va bi hé di mot 6 vudng. Chi ra ring ed thé lat ban ci dé bang cae miéng hinh chit L (gém 3 hinh vuéng don vi), nhu 6 Hinh 4. Goi Pin) la ménh dé “ed thé lat ban ci dé bang ede miéng hinh chit L', BUOC CO 86, Ra rang P(1) la ding nhw Hinh 5 chi ra. BUOC QUY NAP. Gia si P(n) dung, tte 1A moi ban c¥ hinh vu6ng méi chiéu bang 2" don vi va bi khuyét mot 6 vung déu 6 thé lat bang cae miéng hinh chi L. Ta phai chitng minh diéu nay cing dung voi (x + 1), tie Hinh 4. Miéng hinh L. i | lo Fr =|" Hinh 5. Lat bin c} 2 x 2 bé di mot 6 vudng. la Pm + 1 dung. That vay, ta chia hinh vudng cd mdi canh bang 27! thanh 4 hinh vudng méi canh 2" (Hinh 6). Mot trong bén hinh vuéng nay bi khuyét mot 6 vuong, theo gid thiét quy nap ta co thé lat no bang cae miéng hinh chit L. Véi ba hinh cin lai ta dat mét migng chit L nhy 240 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC Hinh 6. Chia ban 0 2%! x 27 Hinh 7. LAt ban ob thanh bén ban o 2" x 2° am! yx 21 ps di mot 6 vung. trén Hinh 7, khi do ta nhan duge ba hinh vuéng canh’ 2" va cing bi Ihuyét mot 6 vung, theo gid thiét quy nap cbring cd thé lit bang cach miéng hinh chit L. Tém tai eo thé lat duge hinh vuong canh a! bi khuyét mt 6 vung bang cdc miéng hinh che L. NGUYEN LY THU HAI CUA QUY NAP TOAN HOC Mot dang khdéc cha quy nap todm hoc cing thudng duge dang trong khi ching minh. Véi dang nay trong bude eo sé ta cing lam nhv truée day, nhung trong bye quy nap cé hoi khéc mét chit. Gid sit P(k) ding vdi hk = 1, 2 3, .. 2 ta phai ching minh P(2 + 1) dang. Do chinh 1a nguyén ly thit hai cia quy nap todn hoe. Tom lai dé ching minh Pq) ding vGi moi 2 nguyén duong ta phai tién hanh hai bitée = 1. BUGC CO 86. Chi ra ménh dé PCL) 1a dang. 2. BUGC QUY NAP. Chung t6 [PC A P(2) A. A PCa] > Plt Dia dang vdi moi 2 nguyén dugng. Hai dang khac nhau nay cla quy nap toan hoc Ja tugng dugng. Sau day a nbiing vi du 4p dung dang tht hai cua quy nap. Vi du 13. Chi ra ring néu n la mét sé nguyén Jon hon 1, khi do n 6 thé viét dwéi dang tich cia céc s6 nguyén t6. Gidi: Goi P(r} la ménh dé “n cd thé vist dudi dang tich cia cde sé nguyén to". . TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 24t BUGC CO SO. P(2) la ding vi 2 la tich eta chinh no. BUGC QUY NAP. Gia sit P(e) la dung vai k = 1, 2, 3, .. n. Ta phai ching minh P(x + 1) la dang. Thét vay, néu (1+1) la sé nguyén té thi hign nhién P(n + 1) lA ding. Néu (nt+1) la hop sé thi nd ed thé viet nh sau + 1 = ad, trong dé 2 < a < 6 < n+ 1. Theo gid thiet quy nap a va } lai od thé viét thanh tich cia cdc sé nguyén té. Nhu vay néun + 1 la hop 86 thi nd cing cd thé duoc vist duéi dang tich cia ede sé nguyén td. Vi du 14. Chung té moi buu phi bang hay Ion hon 12 xu déu co thé tae ra bang céc con tem 4 hay 5 xu Gidi: Gid sit P() IA ménh dé "inci btu phi n xu (nm > 12) déu cé thé tao ra bang cée con tem 4 hay 5 xu". BUGC CO Sd. P(12) 1a ding vi eo thé ding 3 con tem 4 xu. BUGC QUY NAP. Gid sit P(x) ding. Néu ed it nhdt mét con tem 4 xu thi ta chi viée déi con tem nay bang tem 5 xu thi sé tao duge btu phi n + 1 xu. Néu khong cé con tem 4 xu nao, tite la cude phi n xu tao nén chi bing cdc con tem 5 xu. Vin > 12 nén ft nhét ta da ding 3 con tem 5 xu. Thay 3 con tem nay bang 4 con tem 4 xu, ta sé tao duge eve phi n + 1 xu. Bay gi’ chang ta sé ching minh bang dang thit hoi cla guy nop toén hoe. BUOC CO SO. Dé kiém tra ring P(12), P(18), P(18), P(14), P(15) la dang. BUOC QUY NAP. Gid stn > 15 va P(R) la ding voi 12 < k € n. DE tao ra buu phi rn + 1 xu ta dimg cdc con tem da tao ra buu phi n-3 xu va them mét tem 4 xu nifa. Vay la ching ta dai hoan tat buéc quy nap va két thie ching minh. Chi y: Vi du 14 chi ra cé thé dang dang thi hai cla quy nap todn hoc trong cde trudng hyp khi mA trong bude quy nap phai gid sit ménh dé dung vdi mét loat cic gid tri cia n. Luge dé 4p dung nguyén ly quy nap bay gid cd dang nhu sau. Chi ra rang P(e), Pkt 1), P(Rt+2), ..., P(2) la ding (bu6e co sd), sau dé chi ra (PR) A PUR+1) A P(Rt+2) A. A Pd) > Pint) 16-THRRUD 242 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC la dung véi moi s6 nguyén n > / (buéc quy nap). Chang han, 6 bude co sé cla Vi du 14 efin phai chi ra P(12), P(13), P(14), P(L5S) la ding vi trong bude quy nap ta phai ching to [PU12) a P13) a PO4) A .. A Pi)] > P(r t+ 1) la dung véi moi s6 nguyén n 2 15. Ching ta sé thao luan hai ap dung quan trong cia quy nap toan hoc trong tiét t6i. Dd la ding quy nap dé dinh nghla mét day s6 khi khong bist céng thie tudng minh cla cdc sS hang, va sau dé la ching minh tinh ding dén cia mét chuong trinh. BAI TAP 1. Hay tim cong thie tinh téng n sé nguyén chin dau tién. 2. Dimg quy nap todn hoc ching minh céng thie tim dude trong Bai tap trén. 8, Dung quy nap todn hoe ching minh ring 3get*! — 1 4 > 35+ 357+ 1. + 35° = v6i n 1a 86 nguyén khong am. 4, Dimg quy nap todn hoc ching minh ring 2-274 2aP- + 4-7 = voi n la sé nguyén khéng am. ’ lik 1 5, Tim céng thttc tinh téng gtate ton béng cach quan sat céc gid tri cia bigu thie nay véi cdc gid tri nhd cia n. Dimg quy nap todn hoc dé. chttng minh két qué cia ban. 1 3¢- tie rh cée gid tri cla biéu thie nay voi céc gid tri nhd cla n. Ding quy nap todn hoc dé chting minh két qua cia ban. 1 6. Tim cong thie tinh ting 75 b&ng céch quan sét 7. Chi ra ring 22 + Pent ne = MAMET vein nguyen duong. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 243 m+] 8 Chi ra ring P+ 4 4 23 = ee vi a nguyén duong, 9. Chi va rang (a + 1)(2n + 1)(2n + 8) P+ e+ + Qe + 2% = 3 ; véi n nguyén khong am. 10. Ching minh ring 1.1! + 2.2) 4 0. + ant = @ t+ 1! - 1, votan nguyén duong. 11*. Bang quy nap to4n hoc hay ching minh bat dang thie Bernoulli : "Néu h > -1 thi l + nk = (1 + A)", véi moi n nguyen khong am”. 12. Ching minh rang 3" < x! véi moi nguyén lén bon 6, 2 18. Ching minh rang 2" = n? véi moi n nguyén lén hon 4. 14. Ching minh bang quy nap rang a! < n” véi moi a nguyén lon hon 1 15, Ching minh bang quy nap ring ata t+ IM + 2) 12+ 23 + +am + Do= 3 véi moi n nguyén duong. 16. Ching minh bang quy nap ring a(n + 1)(n + 2)(n + 3) 123 + 234 +0. + nin + Dla + 2) = 4 vdi moi n nguyén duong. 1%. Ching minh rang _ Dam +1) Beare + ym) 2 5 vai moi nm nguyén duong, 18. Ching minh rang : 1+ 7+ Fat Zs2- 2. ALS win = = vdi moi n nguyén lén hon 1. 244 Chirong 3. SUY LUAN TOAN HOC 9 20. 21. 23", 24. 25. 26*, 27. 28. 29, 30. Chi ra rang véi bat ct buu phi nado la mét sé nguyén lén hon 7 xu cing ed thé tao duge chi bang hai loai tem 3 xu va 5 xu. Chung minh bang quy nap ring n3 + 2n chia hét cho 3 véi n nguyén khéng am. Ching minh bing quy nap ring n° - n chia hét cho 5 véi n nguyen khong 4m. . Chitng minh bang quy nap ring n* - 2 chia hét cho 6 vdi n nguyén khong am. Chimg minh bang quy nap rang rn? -n chia hét cho 8 voi n nguyén duong 1é. Ching minh bing quy nap ring n? - Te + 12 1 khéng am v6i x nguyén lén hon 3. Ching minh bang quy nap ring tap hop m phan ti od n(n - 1/2 top con chita ding 2 phén tu trong dé n 1A sé nguyén lén hon hay bang 2. Ching minh bang quy nap ring tap hgp » phén tit co n(n-1)@-2)/6 tap con chia dang 3 phan ti trong do n Ja 36 nguyén Kin hon hay bing 3. Sit dung quy nap todn hoc ching minh : ¥ 4 _ n(n + Qn + 1)@n? + 3n - 1) 2 a Bg "vai n nguyen duong. ‘Véi gia tri n nguyen khong am nao ta ed n? < n! ? Hay ching minh diéu khdng dinh cia ban bang quy nap toan hoc. V6i gid ti nm nguyén khOng am nao ta od 2n + 3 < 2" 7 Hay ching minh diéu khang dinh cia ban bing quy nap todn hoc, Su dung quy nap todén hoc ching minh ; 1 185... @n-1) Qn 2.4... 20 voi n nguyen dugng. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOG 245 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. a} Vai c4c con tem loai 5 xu va 6 xu co thé-tao duge cd4c buu phi nao? b) Chimg minh cau tra Ii cla ban trong phn a) bang quy nap toan hee. ) Ching minh cau tra Wi cia ban trong phan a) bang nguyen ly thi hai cia quy nap tedn hoc. Chi ding déng 10 xu va d6ng 25 xu cé th8 tao duge céc khodn tién la bao nhiéu? Hay ching minh cau tra Ki cla ban bAng quy nap ton hoe. May tra tién tu dong 6 ngan hang chi co loai tién 20 vA loai 50 d6la. May cd thé tra duge cic khoan tién 1a bao nhiéu, néu sé lugng céc td gidy bac thuéc hai loai trén 1A khong han ché. Hay ching minh cAu tr& Wi cha ban bing quy nap todn hoc. Gia si rang trong dé @ va 6 1A ede sf thue. Ching minh rang ne a” 0 e-fe s). vi n la 86 nguyén duang tiy y. Gia st A va B la cic ma tran vudng cd tinh chdt AB = BA. Chi ra rang AB" = B"A, véi n la sé nguyén duong tiy y. Gia si m la mOt sé nguyén dudng. Dung phuong phap qui nap toan hoc ching minh rang a va 6 la hai sé nguyén sap cho a = 6 (mod m), khi dé ak = 6 (mod m) voi A la aguyén khong am. Dang quy nap todn hoc ching minh rang néu Ay, A, .. Ay va B lA cdc tap hgp thi @,UA,U. UA) OB = (4, 9 B)U A) N BU... U (A, 1 B). Chitng minh rang néu A,, A), .. A, va By, Bg, ... By, la cae tap hgp sao cho A; © B @ = 1, 2, .., m) khi dé : 246 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC n n n n a) UA;CU B by NA CNB ist i=l isl i=t 39. Dung quy nap todn hoc chttng minh rang néu A,, Aj, .. A, la cdc tap con cia tap vi tru°U thi n ne UA, = MA, k=! k=1 40. Dang quy nap todn hoe chitng minh rang : QV Pz Vo Vp, la tuong duong voi py A apy A... ADy trong dé py, py. Py « Pp IA cdc ménh dé, 41*, Ching minh rang [@, > pad A yz > Ps) Aw A Poy > Py] =U) A Py Aw A Prep > Ped A mot hang ding voi py, pz, .. py, la cac menh dé 42. Ding cong thi cho téng cdc sé hang cila mot edp sé nhan hay tinh cdc téng sau : a4 434+ 482 + + 43% b) 3+ 322 + 32tt + 32" ol-2+ 2-24 4+ Cy" 43. Sai lim & dau trong "ching minh” t&t c& cae con ngyva déu cing mau nhu sau : . Cho P(n) 1A ménh dé tat cA ede con ngva trong mOt tap n con ngva lA cing mau. Ré rang P(1) lA dung. Bay gi gid st Pin) la dung, tite 1A cée con ngya trong mét tap b&t kj ed n con la cing mau. Xét n + 1 con ngva tiy y, va danh sd cae con ngya do la 1, 2, .., n, 1 + 1. Dé théy nm con ngua dau tien va n con ngya cudi clung phai la cing mau. Vi tap n con ngua dau tién va tap n con ngua cuéi cing J g6i lén nhau, nén tat cA n + 1 con ngua la cing mau. Diéu nay ching td Pin + 1) la dung va ching ta hoan tét ching minh bang quy nap. 44*, Tim sai lam trong “ching minh” a" = 1 véi moi x nguyén khong am, va a la sé thuc khée khong cho dudi day : TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 247 BUOC CO sd. a° = 1 IA dang, theo dinh nghia cia ham mi. BUGC QUY NAP. Gid sit aX = 1 véi moi nguyén khong 4m va nhé hon 2. Khi dd : a". el amie Moy rok 45*. Ching minh rang dang thi hai cia quy nap todn hoc 1A phuong phép eS ca sé bing cdch chi ra ring nd duce suy ra tit tinh duoc sép tét. 46. Ching minh rang mét bién thé sau day cia quy nap todn hoc la phuong phdp co co sd dé ching minh P(r) la dang voi moi n nguyen duong. BUOC CO SO. P(L) va P(2) la dung. BUOC QUY NAP. Véi moi s6 nguyén duong 2, néu Plr) vA Pia + 1) cé hai déu dung thi P(e + 2) la dang. Trong cac Bai 47 va 48, H, ky hiéu sé diéu héa thi 2. 47", Ding quy nap tean hoc chiing minh H.1 < 1+ n véi moi n nguyén khéng 4m. 48". Ding quy nap todn hoc ching minh Hy + Hy) +. + Hy = + DH, 2 49*. Ching minh rang : 1+ Lyi, +L 5 oyaet 1) et te 7% ~ V2 V3 Ya 50*. Chung minh ring » dudng thang chia mat phang thanh (x? + n + 2y2 mién néu khong cd hai dudng thdng nao song song va khong cd ba dudng nao cé chung mét diém. 51". Gia sit a), a, ... a, la eée sé thuec duong hay chting minh bing quy nap : a+ a+... +a, a > (a ay... a)! 248 Chyong 3. SUY LUAN TOAN HOC 52*, 53. 54". 55*, 56. 57, 58. Ding quy nap todn hoe chang minh ring 4"! + 5°77! chia hét cho 21 véi moi nm nguyén duong. Dung quy nap toan hoc ching minh BO dé 2 ca Tiét 2.6 noi ring p la 86 nguyén t6 va p | aia, .. a, trong dé a, 1A ode sé nguyén G@ = 1, 2 .. n), khi dé p | a, voi mét i nguyén nao ds. Tinh chat duge sép t6t ed thé ding dé ching minh ring hai s6 nguyén duong a va b cd chi mot uéc chung lén nhét. Goi S la tap cAéc sO nguyén duong dang as + bt, trong dé s, ¢ 1A cdc sé nguyén. a) Chi ra rang S khong réng. b) Ding tinh chat duge sép tot dé ching minh rang S ed phén tit nho nhat e. c) Chi ra rang néu d la uéc chung cla a va 6 khi do d la uée cha e. d) Chi ra ring e { a vac | 6 (Goi y : Trude tien gid sit rang ¢ khong 1a u6e cia a. Khi dé a = ge + 7 trong dé 0 < r < ©. Chi ra ring r © S, mau thudn véi cach chon c). e) Ta c) va d) két luan rang tén tai uée chung lén nhat cia a va 6. Cuéi cing cin chi ra ude chung lén nhat nay la duy nhét. Ching minh rang néu a, a, ... a, 1A 2 36 thuc phan bist, khi dé can ding (n - 1) phép nhan dé tinh tich cada x sd nay bat ké déu ngoac don duge chen nhu thé nao vao trong tich dd. (Goi y : ding nguyén ly tht hai cla qui nap todn hoe va xéi phép nhan cudi cing). Bang e4c miéng hinh chit L hay lat mot ban co 4 x 4 Khuyét mot 6 vuong & gée trén bén trai. Bang c4c miéng lat hinh chit L hay lat mot ban co 8 x 8 cd mot 6 vudng & gée trén bén trai bi cét bd Ching minh hoac bac bé khang dink, rang t&t cA cée ban ed od dang cho duéi day déu co thé duge phi hoan ton khi sit dung cde miSng hinh chit L, véi » 1A s6 nguyén duong. a) 3 x 2 b) 6 x 2 o) 3" «x 3" d) 6" x 6" TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 249 59*. Ching minh rang mgt ban co ba chiéu 2" x 2" x 2" od mot khéi lap phuong 1 x 1 x 1 bj c&t bé cd thé duge lap day bang céc khéi lap phugng 2 x 2 x 2 bi khuyét mot kh6i Map phwong 1 x 1 x 1, 60*. Chi ra rang mét ban cd n x n khuyét mét hinh vuéng cd thé duge phi hoan toan khi ding cdc miéng lat hinh cha L néun > 5, 18 va khong chia hét cho 3. 61. Cho @ la mét sé nguyén va & IA mot sé nguyen duong. Chi ra rang cée 86 nguyén q vA r sao cho a = dq + r trong dé 0 < r «< d, la duy nhét, (Sy tén tai dA duge ching minh trong Vi du 1. 62. Ding nguyén ly quy. nap todn hoc chi ra rang P(n) la ding véi n=k+ Wk + 2... voi & nguyén, néu PR) la dang va ménh dé kéo theo Pin) > Pin + 1) la dang véi moi n nguyén dudng va nek. MO DAU Doi khi chung ra rt khd dinh nghia mét déi tugng mét cich tudng minh. Nhung co thé dé dang dink nghia déi twgng nay.qua chinh nd. Ky thuat nay duge goi 1A dé quy (héi quy). Vi dy, bic tranh trén Hinh 1 duge tao ra bing dé quy. Trude tien, cho bite tranh gée. Sau dé lan luot tai tam eta né dat chéng lén nhimg bic tranh nhw thé nhung nhé hon. Chang ta eo thé ding dé quy dé dinh nghia cac day sé, céc ham s6, va cdc tap hep. Truée day dé dinh nghia mat day sé ta cho cing thie tuong minh cha c4e sO hang cia no. Chang han, @, = 2" voi n = 0, 1, 2, ... Nhung cing cd thé dinh nghia day sé nay bang edéch cho sé hang dau tién cha day a, = 1, va cho quy tic tlm mOt sé hang cia day qua mot s6 hang truée nd, vi du, an, = 2a, vein = 0, 1, 2, ... 250 Chuong 3. SuUY LUAN TOAN HOC a 5, Hink 1. Bic tanh dinh ngbia bang dé quy. CAC HAM DUOC DINH NGHIA BANG DE QUY D¢ dinh nghia mét ham xéc dinh trén tap cic sé nguyén khong 4m, chung ta cho : 1. Gia tri cla ham tai rn = 0. 2, Cong thie tink gid tri cla no tai sO nguyén n tl ede gid tri cha né tai cic 86 nguyén nhé hon. Dinh nghia nhu thé duge goi 1A dinh nghia dé quy hay dinh nghia quy nap. Vi du 1. Gia st f dugc dinh nghia bang dé quy nhu sau : flO) = 3, fn + D = fin) + 3. Hay tim fll), 712), 713), va 74. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 251 Gidi: Tu dinh nghia dé quy ta suy ra : RY = 20) + 3 = 28+ 3 = 9. R2) = Zl) + 3 = 29+ 3 = Ql 3) = 2f(2) + 3 = 221 + 3 = 45, fA = 2 3) + 3 = 245 + 8 = 93, a Co nhiéu ham duoc dinh nghia bang dé quy. Chang han ham giai thita trong wi du sau, Vi du 2. Hay cho dinh nghia dé quy cia ham giai thita Fin) = n |. Gidi: Dé thay fl0) = 1. Vita t+ 1)! = 123.nf + 1) = alla + 1, nén ta cd cong thite Fin + D = (+ Dl = @ + 1)F{n) voi moi n nguyén duong. a DE xéc dinh gid tri cla ham giai thi, ching han F(5) = 5), ta phal st dung cong thite d8 quy nhiéu lén #(5) = 5.F(4) = 54F(3) = 5.4.3F(Q) = 543.2FQ) = 5.4.3.2F(1) = 543.2.1F(0) = 5.4.3.2.1.1 = 120. Vi du 3. Hay cho dinh nghia de quy cia ham F(n) = o” trong dé a la m6t s6 thuc khac khong va nm la nguyén khong am. Gidi: Ta cho F(0) = a” = 1. vie™! = a a" nén Fin + 1) = oF in) Vi du 4. Hay cho dinh nghia dé quy cla ham n Fin = Da k=0 Gidi Phan dau cia dinh nghia dé quy la : ° FO) = Da, = a, k=0 252 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC Phan thi hai cda dinh nghia dé quy la : n+l n Fn + D) = Ya = |Yaltay= Fa) + ayy k=O kK=0 a Trong mot sé dinh nghia ham bang dé quy, ngudi ta cho gid tri cia ham tai k sé nguyén duong déu tién va cho quy tdc tinh gia tri cla ham tai s6 nguyén lén hon til k gid tri nay. Theo nguyen ly thi hai cia qui nap toan hoc thi cach dink nghia nay tao ra cae ham hoan toan xéc dinh (xem Bai tap 45 6 cui tiét nay). Vi du 5. Day Fibonacci. Day sé fy fi, fy -- duge djnh nghia hing d¢ quy nhu sau: f, = 0, fp = 1 va fy = fer + fe trong dé a = 2 3, 4, .. Hay tinh c4c sé hang fo, fs, fy fo fo Gidi: Trong phén dau cia dinh nghia cho f,, = 0, f, = 1 nén ta suy ra: fh=fst fh =Otrleah hehtfh =lt l= 2 fy=fpt h = 2+ 1=8, fh=ft+ fy = 3+ 2= 6, fo = fst fy= 5+ 3 = 8 Ching ta ding dinh nghia dé quy dé ching minh rét nhiéu tinh chat cia day sé nay, nhu trong vi du sau, i « 1+ Vi du 6. Chi ra rang f, > al trong ds a= Ot) vein > 3. Giai: Goi Pin) lA ménh 46 "f, > a2". 2_ 3+V8 Ro rang : a<2=f, @ <3 =f, 2 tue Ia P(S) va P(4) 1A ding. Bay gid gid st Prk) la ding voi moi & nguyen sao cho 3 < & < n, trong don > 4. Ta cdn chi ra Pfr + 1) dang. That vay, vi a nghiém cia phuong trinh x? - x - 1 = 0, nén suy ra @* = a + 1. Do dé . 3 eS ah = @ + Ya? = aa™ + a 3 = a+ ah TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 253 Theo gia thiét quy nap néu n > 5 ta suy ra a a a do vay frat = fn t fo > a7? + a4 = a Do 1 diéu fin chting minh, a Bay git ta chi ra ring thudt todn Euclid str dyng O(logb) phép chia dé tim UCLN cta hai s6 nguyén duong ¢ vA 6, trong. dd a = b. n-2 DINH LY 1, Dinh ly Lamé. Gid st a, 6 1a hai 66 nguyén dvong, trong dé a > 6, Khi dé 56 phép chia ding trong thuat todn Euclid dé tim UCLN(a, 5) sé nhd hon hay bang nam l4n sO cdc chit sO cia 6 trong hé thap phan. Ching mink: Gia sit a va 6 lA hai 86 nguyén duong vA @ » 0. Khi dimg thuat todn Euclid dé tim UCLN@, 6), ta #6 nbn duge day ede dang thie sau (@ = ry vAb = ry): ro = ig, tom: Oe nN 2, > 2h = fs 2? Mit m2 ht h wW fy m2 2mnty = hit fet ha barn ert rye ft fo = for 254 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC Tux dé suy ra néu n la 86 phép chia trong thuat todn tim UCLNia, 6) thi 6 > fap Tu Vi dy 6 ta cd fy) > a™! vai 2 > 2, trong do _ (+8) ane Do vay 6 > a™! Cudi cing ta duge : logy > (nr ~ WMogyga > 1 (1 logge ~ 0.208 > =). Hay n ~1 < Blogd. Gia si 6 1A s6 nguyén od k chit 96, khi dé b < 10* va logo < & Do vay 2-1 < 5k, hay n < 5k, Dé la diéu can chitng minh. vi A = [logy] + 1 < logo + 1, nen n = 5k < Blog) + 1) = Ollogd). Vay thuat todn Euclid dé tim UCLN(, 6) véi moi a>b da si dung O(log 6) phép chia. CAC TAP HOP BUGC DINH NGHIA BANG DE QUY Cac tap hyp thutng dugc dinh nghla bing dé quy. Truéc tién ngudi ta dua ra tap xudt phét. Sau dé 1A quy tdc tao cic phén ti mdi tir cde phan ti da biét cia tap. Nhing t4p duge mé ta bang céch nhu vay duge duge goi 1a céc tap dugc dinh nghia tét, cdc dinh ly vé ching od thé chiing minh bang céch sit dung dinh nghia dé quy cba ching. Vi du 7. Gia st S duge dinh nghia bang dé quy nhu sau : 38EeS;~ atyeESnétux ES vayeS; Hay chi ra ring S 1a tap cée s6 nguyén chia hét cho 3. Gidi: Goi A la tap cdc 86 nguyén duong chia hét cho 3. Dé ching minh A=S ta sé ching minh ring A IA mét t@p con cia S va S IA t&p con cia A. Dé ching minh A la tap con cha S, ta gid si Pin) la ménh dé "8n thuéc tap S*. P(1) ding vi theo dinh nghla cia S "3.1 = 3 € S’. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 255 Gia st Pin) ding, ttc lA 3n © 8. Vi 3 © vA 3n © S nen theo dinh nghia 8 + 3n = din + 1) © S. Diéu nay od nghla la Pin + 1) dung, Theo quy nap todn hoc moi sé es dang 3n, véi n nguyén dong, thude S, hay néi cdch khdc A la t4p con cia S. Nguge lai, 3 € S, hién nhien 3 chia hét cho 3 nén © A. Tiép theo ta chimg minh t& cA cdc phdn ty cla S sinh ra do phén thi hai ciia dink nghia, cing thuge A. Gia st x , y 1A hai phén tt cla S cting MA hai phan -ttt cia A. Theo dinh nghia cha S thi x + y cing IA mét phén tu ota S, va vi x va y déu chia hét cho 3 nén x + y cing chia hét cho 3, tiie IA x + y © A. Vay S la tap con cia A. a Dinh nghia tap hop trong Vi du 7 14 mét dinh nghia d¢ quy rat dién hinh. Dau tién tap xudt phat duge dua ra. Tiép thec lA quy tde tao cdc phan tt méi td cdc phén ti da bist cta tap. Su ngém dinh trong ‘nh nghia dé quy nay 1A khong co phan tt nao thude tap dang dinh nghia, tra phan ti déu tién duge liet ké trong tap ddu hoae né od thé duge tao ra theo quy tée xay dung phan td méi. Mét trong ode ting dung thusng gap nhét cia dinh nghia de quy cho céc tap hop 14 dé dinh nghia cdc bigu thite duge tao ding quy tée trong ede hé khac nhau. Xét vi du sau, Vi du 8. Ta xét cdc biéu thite gém cdc bién, cfc sO va ede todn tit céng +, tru ~, nhan *, chia / va lay thiia t duge két hop véi nhau theo mét quy tée nao dé. Khi dé mdt biéu thic (dugc tao) ding quy téc duge dinh nghia nhu sau : 1. x 14 biéu thie ding quy tac néu x 1A mét sé hay mot bien, 26+ 8 F-28, %* &, Fig) va F F g) Ia cde bidu thitc ding quy téc néu 7, g 1A ede biu thic dung quy tac. Chang han, do x va 3 la cée biu thite ding quy tée, nén theo dinh nghia trén @ + 3), (x - 8), * 3), & / 3) vA (r 4 3) IA cde bidu thie dung quy t&e. Tiép theo, vi y cing IA biéu thc ding quy tée nen (@ +3) +y), ( — (x *8)) cong la ding qui the. vv. (Luu y (3/0) cing 14 biéu thie dung quy tie, vi d diy ta chi quan tam téi ca phap). Vi du 9. Cac biéu thite cho ménh dé phitc hgp gém cic T, F, cac bién ménh dé va cde toan th {7,A,V,>,<} duoc dinh nghia nhu sau : 1. T, F va p, trong dé p la mét bién méuh dé, lA céc biéu thie ding qui tdc. 256 Chong 3. Suy LUAN TOAN HOC 2. (=p), PV gs @ Ags P +4), @ +g) IA che biéu thiic ding néu p va g la cdc biu thie dung quy tac. Chang han, néu p, q va r la cdc bién ménh dé, khi dé dig dinh nghia dé quy nhiéu lin dé dang chi ra ring céc biéu thie (p vq), (A T) and (p Vg) > © A T) la dung quy tac. a Dinh nghia dé quy thuang duge dimg khi nghién cu céc xdu ky ty. Trong Chuong 1, ta da dinh nghia xau 1a mét day céc ky tu thude bo chit cai D. Tap hop cde wau tng wi bd chit cai D duge ky higu bei 2". Hai xau 6 thé két hop véi nhau theo phép ghép. Ghép cdc xdu x va y cho xy Ia xAu tao nén bang’ céch viét tigp xdu y vao xdu x. Vi dy, cho x = abra, y = cadabra, khi dé xy = abrocadabra. Khi chting minh cdc két qua vé xau ngudi ta thu’ng dung dinh nghia dé quy. Vi.du 10. pink nghia de quy cia tp cde xau Gia si Dt la tap céc xdu trén bd chit cdi D. Khi dé D* duge djnh nghia bing dé quy nhw sau - . e 2 € Dt, trong do A 1a mot xu réng (khong cd phan ti nao) ; ewe Sntwe Dvaxved Phén déu eta dinh nghia ndi rang x4u réng thuge 2". Phén sau khang dinh mét xAu méi tao nén bang cdch ghép mot ky ty cla > vei mot xau cia > cing thuge >". a DO dai cua xu, tic 86 ky tu trong xAu, cing duge dinh nghla bing dé quy. Vi du 11. Hay dinh nghia bing dé quy d6 dai cia xAu w. Gidi: Ta ky higu dé dai cata w IA Iw). Khi do dinh nghia de quy cla ifw) nhu sau : ela) = 0, trong dé A la xau rong - elwx) = Kw) + lntuwe di waxed Vi du 12. Sit dung quy nap todn hoc ching minh kay) = ba) + iy, trong 46 x va y la cdc xAu thudc 2’. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 257 Gidi: Goi P%) la ménh dé lay) = Ife) + Uy) véi x, y thudc >. BUGC CO SQ. Dé kiém tra ring PQ) la ding vi Wad) = IG) + 0 = Ux) + 1A) voi moi xau x. BUGC QUY NAP. GiA sii Pry) 1a dung, ta phai ching minh Pa) ding véi moi a € D tite 1A Maya) = Ux) + Iya). Theo dinh nghla do dai cia xau ta co Uxya) = Ixy) + 1 vA Uya) = iy) + 1. Theo gid thiét cia phép qui nap Hxy) = Ix) + iy) ta od laxya) = Uf) + iy + 1 = We} + Hye) Do la diéu cén ching minh. BAI TAP 1. Hay tim Al), f2), A3), va (4), néu fin) duce dinh nghia bang dé quy vdi (0) = 1 va vdi a = 0, 1, 2, ... a) fn + 1) = fla) + 2. b) fia + 1) = 3%). ©) fin + 1) = 2) @ fa + 1D = yin + fi t+ 2, Hay tim 71), 2), 3), 4) va 5), néu fla) duge dinh nghia dé quy véi fl0) = 3 va voin = 0, 1, 2... a) fn + I = -2fin). b) fa + 1) = Bf) + 7. ©) fia + 1 = fy - afm - 2. dD) fa t+ D = 3 3. Hay tim f(2), AB), fd) va 715) néu fin) duge dinh nghia bing de quy v6i flO) = -1, fil) = 2 va voi a = 1, 2... a) fin + 1) = fin) + Bffn -D.. b) fin +. = fia? pn - vd. ©) fin + 1) = Bin)? - 4ffa - 2. d) f+ 1) = fin - Dit). 4, Hay tint (2), A3), 4) va AS), néu fin) duge dinh nghia bing dé quy véi f0) = fll) = 1 va vin = 0, 1, 2... 17-THRRUD 258 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC a) fin + 1 = find - fin - 1. b) fla + D = fiafin - 0. o) fin + 1) = fle + fin - 1 d fn + 2) = fin) / fin - 2). / 5. Fay cho dinh nghia de quy cia day {a,}, 2 = 1, 2 .. néu a) a, = 6n; b) a = Qn + 15 0) ay = 10% day = 5. 6. Hay dink nghla dé quy cia day fa,}, n = 1, 2,.. néu a) a, = 4n - 2 b) ea, = 1+ C1)"; e) a, = nin t+ Vs d) a, = n? 1. Cho F 1A ham sao cho Fin) Ja téng cia n sé nguyén duong dau tien. Hay dua ra dinh nghia de quy cta Fin). 8. Hay dua ra dinh nghla 48 quy cia S,(m) la téng cia 86 nguyén m va sO nguyén khéng 4m n. 9. Hay dva ra dinh nghia dé quy cia P,,(n) la tich cha s6 nguyén m va s6 nguyén khong 4m nr. Trong céc Bai tap tit 10 - 17, fy 1& 36 Fibonacci thi n. 10. i. Ching minh ring f2 + f+ =. + fi’ = fafoey voi m nguyén duong. Ching minh ring f, + fs + - + fan = fam Vol m nguyen duong. 12*, Chimg minh rang fis frei ~ fe? = (-D", voi a nguyén duang. 13°, Chi ra ring (of + ify + » + farafin = Ae voi 2 nguyén duong. 14%. Chi ra rang fo - fy + fa ~~ font fan = fant ~ 1) voi m nguyén dugng. 15, Xée dinh sd phép chia can dimg trong thuat todn Euclid tim UCLN 16. cia cde 86 Fibonacci f, va fy, vein nguyén duong. Ding quy nap kiém tra két qua cia ban. Cho TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 259 Chiing 6 rang ann ott fa fy fava vdi moi » nguyén duong. 17. Bang cach tinh djnh thitc hai vé cia Phuong trinh trong Bai tap 16, ching minh dang thie trong Bai 12. 18". Hay dua ra dinh nghia dé quy céa ham max va min sao cho max(@), 42, .. @,) vA min(a), a), ... a,) twong tng 1A sé lon nhat va be nhat eta n 86 a), ay, .. an. 19%, Cho ay, ay... ay VA by, by. by 1A c&e 86 thye. Dung dinh nghia 48 quy ma ban da dua ra trong Bai t4p 18, ching minh : a) max(-a), -az, .., -a,) = ~min(ay, a, . a). b) max(a;t 6, aytb., ., abby) < max(a, Ayn Gy) + maxlby, by. 6,). ©) minfaytb), ay+by, ... agtb,) = mina, a2, .., a) + min®,, by, ... 6,). 20. Goi S la tap duge dinh nghia nhu sau ; LES vast+?teES, ndus €S vate S. Ching minh rang S 1a tap cdc s6 nguyén duang. 21. Hay cho dinh nghia dé quy cla tap cde sO nguyén duang 1a hoi eta 5. 22. Cho dinh nghia dé quy cia : a) tap ede sé nguyén 16 b) tap cae luy thita nguyén duong cia 3, c) tap cée da thie véi hé sé nguyén 23. Cho dinh nghia dé quy cia : a) tap cde sé nguyén duong chin. b) tap cdc sO nguyén duong d6ng du véi 2 theo modun 3. c) tap cde sO nguyén duong khong chia hét cho 5, 24. Ching t6 ring mot bigu thie ding quy te bat ky gém cdc s6, céc bién, va cic todn tu {+, -, * /, t} sé chia cing mt sé déu md ngoac va d&u déng ngoac. 25. Hay dinh nghia mot biéu thie ding quy téc cia céc tap hop, cae bién biéu dién tap hop, va cdc toén te {5 U,N, -}. 260 Chong 3. SUY LUAN TOAN HOC Dao cla mot xau la mot rou gdm coc ky tu cia xéu ban dau nhung voi thit tt nguge Ini. Ta hy hidu xdu dédo cia xdu w la xou w® 26. Tim xu déo cla cdc xdu cau day : a) 0101 by 11011 c) 10001 00101 11 2%. Hay dua ra dinh nghia xau ddo bang dé quy. (Goi y : Truéc tién dinh nghia dao cha xAu ring, Sau dé viét xdu w d6 dain + 1 duoi dang xy, vdi x IA xau dé dai n va biéu dién xau dao w qua x* vay). : 28%. Hay cho mot ching minh dé quy ring (w,w)® = wiwf 29. Hay dink nghia bang d8 quy w' trong do i la mot sé nguyén khong 4m (véi wi bigu dién phép ghép i ban sao cla x4u w). 30*. Hay dinh nghia bang dé quy t&p cdc xdu nhi phan thuan nghich doc. 31. Khi nao mot xau thude vao tap A gém céc xfu nhi phan vA duge dinh nghia nhu sau : A € A, Oxl © A néu x‘e A, trong dé A la mot xau rong? 22*, Dinh nghia bang de quy tap cac xau nhi phan nhiéu bit 0 hon bit 1. 83. Ding Bai tap 29 va quy nap todn hoc dé chi ra ring Ue!) = ilto), trong dé w 1A mot xfu va i la mét sé nguyén khong am. 34*, Chi ra ring G8) = q® trong dé w la mot xdu, i 1A mot 86 nguyén khong am, tic la ching minh rang lay thita bac i cla mét xfiu ddo cia m6t xfu 1A xau dao cla xau hiy thi bac i. 35*. Mot phan hoach cia sé nguyén duong n la mot cach vist n nh iA téng cla cde sé nguyén duong. Vi dy, 7 = 3+ 2+ 14+ 1 lA mot phan hoach cla 7, Cho P,, bang s6 céc phén hogch khde nhau cia m, trong dé khong ké ti thd tu cla cdc s6 hang trong téng va Pry Ja sé céc biéu dién khéc nhau cha m thanh téng ctia cde s6 nguyén duong khéng vugt qué zx. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 261 a) Chi ra rang Pag, = Pay >) Chi ra ring dink nghia dé quy sau diy cho Pa, la dting. 1 ifm=1 1 ifn = 1 Pan = 4 Pam * ifm1 Pont +t Pman ifm >n > 1 ¢) Tim 386 phén hogch cia 5 va 6 bang céch sti dung dinh nghia dé quy trén. Ta sé nghién ciu dink nghia dé quy sau déy cilia ham Akermann., Ham nay déng mot vai tro quan trong trong ly thuyét ham dé quy vit trong nghién ctu dé phite tap ctia mot méi 86 thudt todn c6 chita hop eta tap hep. an ifm = 0 0 ifm > 1 vn = 0 Alm, a} = 2 ifm > lvan=1 Atm — 1, Atm, n - 1)) ifm > 1 wan > 2. Cac Bai tap tY 36 dén 43 st dung dinh nghia nay cia ham Akermann. 36. Tinh cac gid trj : a) A(1,0) h) AQO,1) e) A(1,1) a) A(2,2). 37. Chi ra rang Afm, 2) = 4 véi moi m 2 1, 38. Chi ra rang A(l, n)-= 2" véi moi n > 1. 39. Tinh a) A(2, 3) b*) AG, 3) 40*. Tim A(3,4). 41**. Ching minh ring Aj, n + 1) > A(mn), véi moi m, n nguyén kh6ng 4m. 262 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC 42%, Ching minh rang Aim + 1, n) > Alm, n}, véi moi m, n nguyen Khéng &m. 43. Ching minh ring A@ j) > j véi moi i, f nguyén khong 4m. 44. Gia st ham F duge dinh nghia bang cach cho F(0) va mot quy tac 4é tinh FYn + 1) tit F(n). Dung quy nap toan hoc ching minh rang F la mot ham duge dinh nghla tot. 45. Gia sit ham F dvgc dinh nghla bang cdch cho (0) va mgt quy tde dé tinh F(x + 1) ti cfc gia tri FYh), vdi k = 0, 1, 2,.., 2. Dang nguyén ly thit hai quy nap toan hoc ching minh rang F la mot ham duoc dinh nghia tét. . MO DAU Doi khi ching ta co thé quy vide gidi bai todn véi tap cae au lieu dau vao xée dinh vé viée gidi cing bai toan do nhung véi cée gid tri déu vao nhé hon. Vi du, bai todn tim UCLN cia hai sé a, b wii b > a, od thé rut gon vé bai todn tim UCLN cta hai sé nhd hon, 6 mod a va avi UCLN® mod a, a) = UCLN(a, 6). Khi viéce rat gon nhu vay thve hién dugc thi léi gidi bai todn ban dau cé thé tim duge bang mét day cdc phép rat gon cho tdi nhiing tru8ng hgp mA ta od thé dé dang nh§n duge Wei gidi cha bai todn. Vi du, trong bai todn tlm UCLN(a, 6), viée rut gon s6 tiép tuc cho téi khi s6 nhé hon trong hai sé bang khong, vi UCLNG@, a) = a via > 0 Ching ta sé thay ring cdc thuat todn rat gon lién tidp bai todn ban du téi bai todn co di ligu déu vao nho hon, duge ap dung trong mot lép rét rong cdc bai todn. DINH NGHIA 1. Mot thuat todn duge goi IA dé quy n&u no gidi bai toan bang cach rut gon lién tiép bai todn ban ddu tdi bai todn cing nhu vay nhung cé di litu ddu vao nhé hon. TOAN HOG RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOG 263 Vi du 1. Tim thuat toan dé quy tinh gid tri a” véi a IA sf thyec khéc khong va n Ja s6 nguyén khong am. Gidi: Ta x4y dung thuat toan dé quy nh’ dinh nghia de quy cua a dé la a™! = aa” véin > 0 va khi rn = 0 thi o® = 1. Vay dé tinh a ta quy vé cée trugng hgp cé sé mG x nhé hon, cho ti khi n = 0, Xem Thuat toén 1 sau day : a THUAT TOAN 1 THUAT TOAN DE QUY TINH a® procedure power (a : sO thc khdc khéng; 7 : sé nguyén khéng 4m) if nm = 0 then power(a, n) = else power(a.n} := a * powerfa, n - Vi du 2. Tim thuat toan da quy tinh UCLN cia hai sé nguyén a, b khong am va a < 2, Gidi: V1 UCLNia, 6) = UCLN@® mod a, a) va diéu kién UCLN(@, b) = 5 nén ta cé thé xAy dung thuat todn tim UCLN nhv sau a THUAT TOAN 2 THUAT TOAN DE QUY TINH UCLNia, d). , Procedure UCLN (a, b : céc sé nguyén khéng 4m, a a, and { > m) then binary search (x, m+ Lj) else vi tri = 0 TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 265 DE QUY VA LAP Dinh nghia dé quy biéu dién gia tri cla ham tai mot 56 nguyén qua gid tri cla né tai cic sé nguyén nhé hon. Diéu nay cd nghia la ta ed thé xay dying mét thudt todn dé quy tinh gid tri cia ham duge dinh nghia bang dé quy tai mét diém nguyén. Vi du 5. Tha tuc dé quy sau day cho ta gid tri cla n ! vai n nguyén dudng, THUAT TOAN 5 THU TUC DE QUY TINH GIAl THUA, procedure factorial (n : nguyén dudng) if n = 1 then factoriai(n) = 1 else factorial(n) := n » factoriai(n - 1) C6 cach khac tinh ham giai thia cla mét sé nguyén ti dinh nghia dé quy cia nd. Thay cho viée Idn lugt mit gon viée tinh toan cho cdc gid tri nhd hon, chung ta oO thé xudt phat tt gid tri cia ham tai 1 va lan lugt 4p dung dinh nghia dé quy dé tim gia tri ella ham tai cac sé nguyén lén dan. Dé la tha tye l&p. Noi cach khac dé tim a! ta xuat phat ti nl = 1 (véi n = 1), tiép theo lan lwot nhan véi cdc sé nguyén cho téi kKhi bing n. Xem Thuat todn 6. THUAT TOAN 6. THU TUC LAP TINH GIAl THUA Procedure iterative factorial (9 : nguyén duang) ; for i tton xmi tx [x [a al} Sau Ichi thi hanh doan ma nay gid tri cia bisn x la al, vi dy, sau khi @i qua vong lap 6 lan x = 6! = 12.34.56 = 720. 266 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC Thong thutng dé tinh mét day cde gid tri duge dinh nghia bang dé quy, néu dung phuong phép ldp thi s6 cdc phép tinh sé it hon 1a ding thuat todn dé quy (tri khi ding cdc méy dé quy chuyén dung). Chung ta sé xem xét bai toan tinh cée sé hang thit n cia day Fibonacci. THUAT TOAN 7. THU TUC DE QUY TINH CAC SO FIBONACCi procedure fibonacc! (n : nguyén khéng 4m) if n = 0 then fibonacci(0) := 0 else if n = 1 then fibonacci(i} = 1 else fibonacci(n) == fibonacci(n - 1) + fibonacci(n - 2) Theo thugt todn nay, dé tim fy ta bidu dién f, = foi + fir: Sau dd thay thé cd hai sé nay bang téng cia hai 36 Fibonacei bac thép hon, ev tiép tue nhu vay cho t6i khi f, va f, xudt hién thi duge thay bang cac i4 tri eta ching theo dinh oni 1B i 4, Lt oH f, M6i giai doan d@ quy cho téi 4 to khi f, va f, xudt hign, cde sé Fibonacci duge tinh hai lin, ‘Him 1. Use Iugng fy bang de quy. Chang han khi n = 4, trén Hinh 1, gidn dé cay gém cé géc voi mban fy vA ede canh tit gle duge gin nhén f, va fy wi ching xuft hién trong cong thie dé quy tinh fy. MSi nhénh nay lei sinh ra hai nhanh con cla cay. Sy phan nkénh sé két thie khi f, va f, duge sinh ra. Doe gid os thé kim tra lai ring dé tlm f,, cfm (fy, — 1 phép cong. Ray git ta tinh s6 cac phép toan cén ding dé tinh f, khi st dyng phuong Phap lap. Thuat toin nay khéi tao x nbu 7, = 0 va y nhw f; = 1. Khi ving Kip duge duyét qua téng cla x va y dige gan cho bién phy z. Sau dé x duge gén gid tri cia y va y duoc pin gid tri cia z. Vay sau khi di qua vong lap lin 1, ta cd x = f, vay = f, + f, = fy Khi qua vong lap 2 - 1 TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 267 lan thi x = fy. Nhu vay chi ed nd phép cong duge ding dé tim /, khin > 1 THUAT TOAN 8. THU TUC LAP TINH CAC $6 FIBONACCi Procedure fterative fibonacci (n : nguyén khéng 4m) ; if nz= 0 then y := 0 eise begin x:=O;yrd for fs 1to (9-1) begin Zia N+ yp Xysysz end ; end ; {y id s6 Fibonacci thin} Ching ta da chi ra rang sé céc phép toan dung trong thudt todn dé quy nhiéu hon khi ding phusng phap lap. Tuy nhien doi khi ngudi ta vin thich ding tha tuc dé quy hon ngay cd khi nd td ra kém higu’ qua so véi thd tuc lap. Dac bist, ed nhitng bai todn chi cd thé gidi bang thi tue dé quy ma khong thé gidi bing thd tuc lap. BAI TAP 1, Hay cho thuat toan dé qui tinh nx véi moi n nguyén duong va x nguyén. 2. Hay cho thuat todn de qui tim téng 2 s6 nguyén duong d4u tién, 3. Hay cho thugt ton d§ qui tim téng n sé nguyen duong 16 déu tien, 4. Hay cho thuat todn dé qui tim sd cvc dai cia tép hitu han cdc 86 nguyén. 5. Hay cho thuat todn dé qui tim sf cuc tiéu cia tap hitu han céc 96 nguyén. 268 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC 6. Mé ta thudt todn dé quy tim x" mod m vdi n, x, m la cdc s6 nguyen duong. 7. Hay dua ra thuat toan dé quy tim »! mod m trong dé m, x la cdc 36 nguyén duong. 8. Hay dua ra thuat todan dé quy tim mod cia mot danh sdéch cic sé nguyén. (mod la mot phan ti cia danh sich it nhat cd tin xudt xudt hién cdc nhu phan tt khée cia danh séch. 9. Hay nghi ra thuat todn dé quy tim UCLN cia s6 nguyén khong 4m a, b (@ < 0) néu ding dang thtic UCLN(@, 5) = UCLN(a, b ~ @). n 10. Hay nghi ra thuat todn dé quy tinh a? trong dé o 1A mot 56 thye va n la mét sé nguyén duong. (Goi y : Ding dang thuc nth a =( ayy 11. Hay so sénh s6 cdc phép nhan ding trong Thuat toan 4 Bai tap 10 n v6i 6 phép nhan ding trong Thuat todn 1 dé tinh a” ? 12*. Dang Thuét toén 6 Bai tap 10 dé nghi ra mot thuat toan tinh a" v6i n nguyén khong am. (Ggi y : St dung biéu dién nhj phan cia 1). 13*. Hay so sdnh sé cac phép nhan ding trong Thudt todn 6 Bai 12 véi sé phép nhan ding trong Thuat todn 1 dé tinh 2”? 14. Bao nhiéu phép céng duge ding bdi c4c thugt toan dé quy va thudt ton lap trong Thuat toan 7 va 8 dé tim ‘56 Fibonacii f;. 15. Hay nghi ra thuat toan da quy tim s6 hang thi n cla day duge xéc dinh nhu sau : a, = 1, a, = 2 va Gy = 104.7 vein = 2 8, 4... 16. Hay nghi ra Thuat todn lap tim sf hang thi x cla day duge xac dinh trong Bai tap 15. 17. Thuat toan dé quy hay thuat toan lap tim 6 hang thi n cua day trong Bai tap 15 1a cd higu qua hon? 18. Hay nghi ra thuét ton d@ quy tim sé hang cua day due xae dinh nhi sau: a, = 1, a = 2, a = 8 VA Gy = Gqy + Gye + Ope voin = 8, 4, 5, .. TOAN HOC RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 269 19. Hay nghi ra thuat toan lap tim sé hang thit n cia day duoc xéc dinh trong Bai tap 18. 20. Thuat toan d¢ quy hay thugt todn lap tim day sé trong Bai tap 18 IA cé hiéu qua hon? 21. Hay dua ra thudt todn dé quy vA thudt todn lap tim s6 hang thi » cha day dude xie dinh nhu sau: a, = 1, a = 3, a, = 5 va @, = ay la,)a,9, Vin = 4, 5, .. Thuat todn nao higa qua hon? 22. Hay nghi ra thuat todn dd quy tim sé céc phan hogch cha mét sé duong dinh nghia bing dé quy cho trong Bai tap 35 cia Tiét 3.3. 28. Hay dua ra thuat todn de quy tim xau nghich dao cia xau nhi phan (Xem phén mo dau cia Bai tap 26 trong Tiét 3.3). 24, Hay cho dinh nghia dé quy tim xau w', la ghép cia i ban sao cia w, vdi w lA xau nhj phan 25. Hay cho thu&t to4n dé quy tim gid tri cda ham Akermann (Goi gw: Xem phan & déu cia Bai tap 36 trong Tist 3.3). Mo DAU Gid si rang ching ta da thiét ké dugc mot thuat toan dé gidi mét hai toin nao dd va da viét chugng trinh dé thé hien nd. Ligu ta co thé tin che rang chuong trinh od luén luén cho |di gidi ding hay khong? Sau Khi tat cA cac sai sét vé mat ci phap da duge loai bé, ching ta co thé thit chuong trinh vai cde diu vao mAu. N6é khéng dang néu cho két qué sai véi dau vao mdu nao do. Tuy nhién, ngay ca khi ehuong trinh cho két qua dung vdi tat cd dau vao mdu, nd vin cd thé khong ludn lon tao ra cdc céu tra loi ding (trit khi tat cA cdc dau vao od thé da duge thi). Ching ta cfn phdi ching minh rang chuong trinh Juén Iuén cho du ra dung. 270 Chyong 3. SUY LUAN TOAN HOC Viec kiém ching chuong trinh, ching minh tinh dang dén ctia chuong trinh, ding cdc quy tée suy dién va cdc ky thuat chting minh da due mé tA trong chuong nay, ké cA quy nap todn hoc, Vi chuong trinh khéng cing cd thé dan téi cdc hiéu ting r&t téi té, nén mot 36 rét l6n cde phuong phdp ludn d& duge xay dung dé kiém ching chuong trinh. Da cd nhiéu ¢é ging gianh cho viée ching minh ty d6ng chuong trinh sao cho no cé thé thyc hién duge trén may tinh, Tuy nhién, nhitng két qua dat duge theo huéng nay con rat han ché. That vay, nhiéu nha todn hoc va ly thuyét may tinh da khdng dinh rang sé khéng bao gid thuc hién duge viée ty dong ching minh tinh dang d@n cua nhitng chuong trinh phic tap. Mot vai khdi nigm va phuong phép thing ding dé ching minh mét chugng trinh la ding dfn sé duge ban téi trong tiét nay. Tuy nhién, phwong phdp luan day di ca viée kiém ching chuong trinh sé khong duoc trinh bay trong cudn séch nay. Tiét nay chi la phan nhap mon ngén gon vao linh vue kiém ching chuong trinh, nd sé gin cdc quy tac suy juan, céc ky thuat ching minh va khéi niém thuat todn lai véi nhau. KIEM CHUNG CHUONG TRINH Mot chuong trinh goi la ding dfn néu véi moi déu vao kha di, no cho dau ra dang, Viée chting minh tinh ding din cia chuong trinh gém hai phén. Phén dau chi ra rang néu chuong trinh két thic thi nhan duge ket qua ding, Phan nay xac minh tinh dung d4m b@ phan cia chuong trinh. Phan the hai chimg té chuong trinh luén ludn la két thiic. Dé dinh r6 thé nado la mot chuong trinh cho théng tin ra ding ngudi ta thudng dang hai ménh dé sau. Thi nhat la khang dinh dau, né dua ra nhitng tinh chat ma thong tin dau vao cén phai cd. Ménh dé thi hai A khang djnh oudi, né dua ra nhitng tinh chat mA théng tin dau m cfin phai cd, tuy theo muc dich cia chugng trinh. Khi kiém tra chuong trinh edn phdi chu&in bi cdc khang dinh du va khang dinh cuéi thich hop. DINH NGHIA 1. Chuong trinh hay doan chuong trinh S duge goi la ding dén 60 phén déi voi khang dinh dau p va khang dinh cudi g, néu p 1a ding véi cde gid tri vao cia S va néu S két thie thi g 1A ding v6i cdc gia tri ra.cia S. Ky hiéu p{S}q co nghia la chuong trinh hay doan chuong trinh $ lA ding dén bd phan d6i voi khang dinh déu p va khdng djnh cuéi g. Chi y la khdi nigm ding ddn bo phan khong dé cap toi viee chuong trinh co két thc hay khong. Né chi nb’m kiém tra xem chuong trinh 6 lam duge céi ma nd dinh lam hay khong, néu no két thde. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 271 Vi du don giém sau day minh hoa céc khdi niém khdng dink dau va khang dinh cusi. Vi du 1. Chi ra rang doan chuong trinh yous 2 2 aty 1h dung din d6i voi khang djnh dau p: x = 1 va khang dinh cudi q: z= 3. Gidi: Gia st p ding, tic lA x = 1 lic b&t déu chuong trinh. Sau do y duge gin gia tri 2, cn 2 duge gan téng cde gid tri cla x va y, tite 1A 3. Vay néu S két thuc thi g dung, Theo djnh nghia, S la ding dén doi voi khang dinh déu p va khdng djnh cudi q hay piS}q f dung. CAC auy TAC sUY LUAN Mot quy tée suy luan rét o6 ich khi chitng minh mot chuong trinh JA dang dé la phan chia né thanh day cde doan chuong trinh (cdc chuong trinh con) va ching minh méi doan chuong trinh la dung, Gia sit chuong trinh S duge phan chia thanh céc doan chuong trinh Sy Sz va ta viét IAS = S, ; S, voi ¥ nghia S duoc tao béi S,, tigp theo la 8; Gia eit tinh ding d4n cia 8, d0i voi khang dink dau p va khng dinh cudi g, va tinh dung dn ctia S, d6i véi khang djnh dau g va khang dinh cui r da dude ching minh. Tr dé suy ra ndu p ding va S, dude thi hanh va két thuc, thi q la dang, va néu g dang va S, duge thi hanh va két thc, thi r la dang. Nhu vay, aéu p IA ding va S = S53 8 duge thi hanh va ket thic thi r la dang. Quy tle suy luan nay cd tén Ja quy tic hop thanh co thé dién dat nhw sau : PS iq aSyhr p{S 5 Sy}r Quy tée suy ludn nay sé duge sit dung trong tiét nay. Chang ta sé trinh bay mt sé quy t4c suy luan nila ding cho ede chuong trinh cd chia cae cau lénh diéu kién va cdc vong lap. Vi chuong trinh e6 thé phan chia thinh cc doan dé ching minh tinh ding din cla nd, nén diéu dé cho phép ta kiém ching duge nhiéu chuong trinh khae nhau. 272 Chuang 3. SuY LUAN TOAN HOC CAU LENH DIEU KIEN Truée tién, ching ta sé trinh bay nhimg quy t4c suy ludn d6i voi cau lenh diéu kien. GiA sit mot doan chuong trinh cd dang : it diéu_kién then s trong dé S la mét khdi lénh. Kh6i S sé due thi hanh néu didu hin la dung, va S sé khéng duge thi hanh va néu didu Aign lA sai, Dé kiém chting tinh dung din cia doan nay doi v6i khang dinh cu6i q ta phai Jam hai viec. Dau tien phai chi ra khi p dang va diéu kien ding thi q ding sau khi S két thic. Sau dé phai ching minh ring Ehi p ding va diu kién sai thi q ding (vi trong trutng hop nay S khong thi hanh). Diéu do dan t6i quy téc suy ludn sau : (p A diéu kién) {S}q (p anditu kien) > g +, p{if dite kign then S}q Vi dy sau minh hoa céch sit dung quy tac suy luan nay. Vi du 2. Hay ching t6 doan chuong trink it x > y then yi= Xx la ding d6i voi khdng djnh déu T va khang dinh cudi y > 2. Gidi: Khi khang. dinh déu la dung va co diéu ki¢n x > y, thi y duge gan gia tri cia x, tte la y = x. Khang dinh cuéi A dang. Hon nita, khi Khang dinh dau dung va diéu kin x > y sai, tue IA y @ a, thi khang dinh cu6i van ding. Vi thé, theo quy tac suy luan cho doan chuong trinh kiéu nay thi doan chuong trinh trén 1a ding d6i vdi khang dinh dau p va khang dinh cu6i g da cho. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 273 Tuong tu, gid su mot doan chuong trinh eé dang it diéu kién then S else So Néu dite kien la ding thi S, duge thi hanh, néu didu kien la sai thi Sy duge thyc hién. Dé kiém ching ring doan chuong trinh la ding déi véi Khang dink dau p va khang dinh cudi g ta phai lam hai vide. Trude tien, phai chi ra khi p ding va did kién dung thi qg dung sau khi S, két thtic. Sau dé phai ching minh ring khi p ding va diéu kién sai thi q dung sau khi S, duge thye hién. Ta eo quy t4e suy Ivan sau day. & A diéu kién) {S\}q (p Andidu kien) [Sohq w. plif didu kien then S, else S}q. Vi du sau minh hoa cach sit dung quy téc suy ludn nay. Vi du 3. Hay ching té doan chuong trinh if x < 0 then abs = - x else abs = ii x la dang d6i véi khang dinh déu T vA khang dinh cuéi abs = |x|. Gidi. Khi khang dinh déu la ding va c6 diéu kién x < 0, thi abs dugc gain —x, tic 1a abs = ~x = |x| khdng dinh cuéi 1A ding. Hon nita, khi khang dinh ddu 1A dung va diéu kien x < 0 Ia sai, tic lA x 2 0, khi dé abs duge gan x, tite abs = x = |x|. Vi thé, theo quy t4c suy luan cho doan chuong trinh kiéu nay thi doan chuong trinh trén la dung d6i vdi khang dinh dau va khAng djnh cui da cho. 18 -THRRUD 274 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC BAT BIEN VONG LAP Tiép theo ching ta sé trinh bay cach chttng minh tinh dung dan cda vong lap while. Dé xay dung quy tac suy luan cho doan chwong trinh dang. while diéu_kién Ss hay luu y rang S$ duoc lap di lap lai cho tdi khi ndo didu kién trd nén sai, Ta goi mét diéu khang dinh nao dé la bat bién vong lap néu né vin con ding sau méi lén S thi hanh. Noi cach khéo, néu (pAdidu kidn{S} p la dling thi p IA mét bat bién vong lap. Gia si p la bat bién vong lap. Ti dé suy ra p la ding truéc khi doan chuong trinh thuc hién, p va -digu kign 1A dung sau khi két thitc. Quy tae suy lun la : (Pp A diéu bien) {S}p . pl while ditu kién S}(-ditu kién np). Vi du 4. Hay dang bat bien vong lap ching té doan chuong trinh 1 factorial = 1 while} < 7 begin jesdda factorial := factorial » i end két thiic véi factorial = nl, trong dd m Ia 96 nguyén duong. Gia sit p 1a ménh dé "foctorial := i! vA i sn". Ching ta sé ching minh p la mét TOAN HOC ROH RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 275 bat bién vong lap bing quy nap todn hoc, Dau tién hay nhO rang p 1a dung truéc khi vao lap, vi é = 1, factorial = 1 = 1! va 1 « n. Gia st p ding va i n) A pl ong ding, Vi vong lap két thic sau khi lap (2 - 1) lan, khi dé ¢ = 2 wa factorial = n! Vi du cuéi cimg nay sé minh hoa céch dimg cde quy tée suy lun khéc nhau dé kiém ching tinh ding dan cla mot chwong trinh dai hon. Vi du 5. Ta sé kiém tra sv ding din eta chuang trinh S tinh tich hai sé nguyén. procedure multiply (m, nm : integer) ifn < 0 then a: = -n s,| else a n k=O S; 2 x= 0 while k < a begin 83 x=x+tm ke k+t end itn < 0 then product := -x S4 else product :- 276 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC Chung ta sé ching minh sau khi S dugc thi hanh thi product ed gid tH 1A mn. Theo quy téc hop thanh ta chia S thanh bén doan S$ = Sj; Sz Sy Sq nuhu da chi ra trong doan chuong trinh S. Goi p 1A khdng dinh dau "m va n la céc sé nguyén’. Khi dé co thé chi ra piS,}q 1A ding, voi q lA ménh dé p A (@ = |r|). Tiép theo goi r la ménh dé q A (k = 0) A (x = 0). Dé kiém tra rang q{So}r lA dung, Co thé chi ra ‘x = mk va & < a" IA mot bat bién vdi vong lap trong S3. Hon nia, dé thay rang vong lap nay sé két thic sau a bude lap khi k = a, ttc la x = me tai diém nay. TH do suy ra r{S}s la dung véi s JA ménh dé ‘x = ma va a = Jn. Cudi cing co thé chi ra S, la ding d6i véi khang dinh ddu s va khang dinh cudi ¢, trong do ¢ la ménh dé “product = mn". Ket hgp lai ta od tét cA p{Sj}q, qiSy}r, riSs}s, e{S4}t la ding, theo quy tée hop thanh suy ra p{S}¢ la dung. Hon nita vi bén doan déu ket thic nén S cing ding. Vay ta da kiém tra duge tinh dung dan cia chuong trinh. a BAI TAP 1, Ching minh doan chwong trinh : aty TA dung dn déi voi khdng dinh déu x = 0 va khang dinh cudi z = 1. 2; Hay kiém chting doan chuong trinh : if x < 0 then x: = Q, la ding ddan d6i voi khdng dinh déu T va khang dinh cudi x > 0. 3. Hay kiém ching doan chvong trinh : x zis arty ify > O then 2:5 24+ 1 else z := 0 la dang d4n d6i véi khang dinh déu y = 3 va khang dijnh cuéi z= 6. TOAN HOG RO! RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 277 4. Hay kiém ching doan chuong trinh : if x < y then min := x else min := y la dtmg dan déi vdi khdng dinh déu T va khang dinh cudi @ < yA min = x) Vv @ > y A min = y). 5. Hay nghi ra mét quy téc suy dién dé kiém chiing tinh dung din bo phan ctia céc cAu lénh dang : if didu_hién_1 then Ss else if ditu_kién_2 then Sz else S, in trong dé S;, Sy. Sq 1A ode kh6i lénh. 6. Ding quy téc suy dién dua ra trong Bai tap 5 kiém ching tinh ding dan cia doan chuong trinh if x < 0 then yore -Qlele else if x > 0 then y= Qa x else if x = 0 then y := 2 véi khang dinh déu T va khang dinh cu6i y = 2. 7. Ding bat bién vong lap ching minh doan chuong trinh sau day tinh lay thita bac n véi n nguyen duong cia mot sé thuc 2 1a ding ddn : power while i P2 1a cd co sé, thi od thé két lun rang cée ménh dé py), p,, P3 Va py 1a tuong duong hay khéng ? Néu khong, hay dua ra mot tap cic ménh dé kéo theo khdc o6 thé duyc ding dé ching minh rang bén ménh dé d& cho JA tuong duung. 4. a} Gid sit ménh dé dang VxP(x) la sai. Cé thé ching minh diéu nay bing céch nao? b) Chi ra rang ménh dé "Vi méi s6 n nguyén dung, 7? + 1 la 86 nguyén t6” 1A sai. 5. a) Ching minh tén tai kién thiét va ching minh t6n tai khong kign thiét cd gi khéc nhau? b) Ching minh véi moi sS 1 nguy8n dugng tén tai mét 63 1én hon n khong chia hét cho 3 hoae 5, Ban dung cach chiing minh tén tai kién thiét hay khong kién thiet? 6. a) Hay phét biéu tinh duoc sdp tét cia tap cdc sd nguyen duong b) Si dung tinh chat nay chi ra ring moi s6 nguyén duong cé thé duge viet dudi dang tich cia cée sé nguyén +6. 7. a) Co thé dimg-quy nap todn hoc dé tim cong thie tinh téng » 96 hang dau tién cia mt day hay khong? h) Cé thé dimg quy nap todn hoc dé xc dinh xem céng thie tinh téng n s6 hang dau tién cia mOt day 56 od dung hay khong? 8. a) Bat dang thi 11 » + 17 < 2" ddng véi nhimg gid tri nguyén duong ndo cia n? b) Hay ching minh diéu phéng dodn cia ban trong pbén a) bang quy nap todn hoc. 9. a) Nhimg téng buu phi nao ed thé tao duge khi chi ding cic loai tem 5 xu va 9 xu? b) Hay chitng minh diéu phéng dodn cia ban bang quy nap todn hoc. ) Hay ching minh diéu phéng doin cia ban bang dang tht hai cia quy nap todn hoc. d) Tim each chimg minh diéu phéng dodn cia ban bing mdt céch khac v6i cach ding trong phéin h) va c). 280 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC 10. Hay dva ra 3 vi du vé eéch ching minh dimg dang thit hai eta quy nap todn hoc. il. a) Hay giai thich tai sao mOt ham duge dinh nghia tt néu nd duge dinh nghla bing dé quy, tic 1a cho fll) va quy thc d8 tim f(n) tit fin - 1). b) Hay dua ra mt dinh nghia dé quy cia ham fin) = (2 + D! 12, a) Hay dua ra mot dinh nghia dé quy cha cic 86 Fibonacci. b) Chi ra rang f, > a"? khi n > 3 trong dé f, lA 66 hang tht n 14+¥5 za: 13. a) Hay gidi thich tai sao day a, duge dinh nghia tét néu nd duge dinh nghia bang dé quy khi cho a, va a, va cho quy tde xdc dinh a, ti ay, Gy. ty Voi n = 8, 4, 5. eta day Fibonacci vA a = b) Tim céc gid tri cla a, néu a, = 1, a, = 2 va a, =.) + Gat «+ a Win = 3, 4, 5. 14. Hay dua ra hai vi du v8 céch xAy dung bang de quy cde cong thie dude tao ding quy téc tit tap céc phén tif khac nhau va cdc todn tr. 15. a) Hay dua ra mOt dinh nghia dé quy cia d6 dai caa mét xau b) Dang dinh nghia dé quy tit phfin a) ching minh fay) = Ux) + UW). 16. a) Thuat todn dé quy la gi? b) Mé td thuat todn d8 quy tinh téng n sé hang cia mot day. 17. Mo ta thudt todn dé quy tinh UCLN cia hai sé nguyén dugng. 18. a) Khi thi m6t chuong trinh may tinh ta thy duge nd tao ra cac két qua dung ty cde gid tri vao ding. Diu dé od thé khang dinh 1A chuong trinh da cho ludn cho cdc két qué ra dang khong ? b) Viée ching té rang mét chong trinh may tinh lA dung dén bo phan déi véi m6t khang dinh dau va m6t khang dinh cuéi co ening t6 ring chuong trinh dé lu6n lun cho dau ra ding khong? Né&u khong thi con cén diéu kien gi ntia ? 19. Ky thuat nao ban cd thé dimg dé chi ra rang chuong trinh rat dai la dang dén bd phan déi véi cdc khing dinh dau wa khang dinh cu6i nao do? 20. Bat bién vong lap Ja gi? No duce dimg nhu thé nao? TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 281 BAI TAP BO SUNG 1. Ching minh rang tich cia hai sd lé 1A mot s6 16, 2. Ching minh ¥5 la 36 vo ty. 3. Ching minh hay phan bac ring téng cia hai s6 vo ty lA vo ty. 4. Ching minh hay béc bé rang n? + 2 + 1 JA nguyén té véi moi n 1a s6 nguyén duong.. 5. Hay x4c dinh xem ly lé sau day la cd co sé khong. Néu n lén hon 5 thi n? lén hon 25. Do dé n la sO nguyen véi n? l6n hon 26 sé suy ran > 5, 6. Chimg minh rang 2‘ - 1 chia hét cho 5 khi 2 khéng chia hét cho 5. Dang cach ching minh tig truong hgp, véi 4 trugng hop khac nhau tay theo s6 du cha phép chia n cho 5. 7. Ching minh |ay| = |x||y| bang cach ching minh tig trung hop. 8*. Chang ta dinh nghia céc s6 Ulam bang odch dat u, = 1 va uw = 2 Sau khi xéc dinh duge cdc sé Ulam nhé hon n, ta sé dat na bang sé Ulam tiép theo néu no od thé biéu dién duy nhat thanh téng cia hai sé Ulam khée nhau. Vi du, uz = 3, uy = 4, us = 6 vA w = 8 a) Tim 20 sé Ulam déu tién. b) Ching minh ed v6 han sé Ulam. 9. Hay dua ra cach ching minh kién thiét rang cé mot da thife P(x) sao cho Ply) = yy, Plt) = yx v4 Pty) = yy trong a6 x4, x9, 0, Xq Vay Yo 1 Jy A ede 6 thute. n xox (Goi y : Cho Pt) = > (i z 4 “yd: i= jiej % 10. Chi ra ring P+ B+ 4 + (On + 1? = + YP? + on + 1) vdi moi n nguyén duong. 11. Chung t6 rang 1.2°+ 22' 4+ 3244 00+ n2™ =m - 224+ 1, véi n nguyén dugng. 12. Chi ra ring ee a 13°36 °°" Qn-DQath In+1' vdi moi » nguyén duong, 282 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOC 13. Chi ra rang 244,441 ___* 14°17 7° * @a- Dnt Bs1’ véi moi n nguyén dudng. 14. Ding quy nap toan hoc ching minh 2" > n? duong Ién hon 4. + on, v6i moi » nguyén 15. Dung quy nap toan hee ching minh ring 2" > n° duong lén hon 9. |, vor moi n nguyén 16, Tim sS nguyén N sao cho 2" > n‘, véi moi n nguyén duong lén hon N. Dang quy nap ching minh két qué cila han la ding. 17. Ding quy nap todn hoc ching minh rang @ - 6 1A mot nhan td cla a" - 6° véi moi n nguyén duong. 18. Dig quy nap todn hoe ching minh ring 2 + @ + 1% + @+ 2 chia hét cho 9, véi moi n nguyén khong 4m. 19. Dimg quy nap todn hoc chung minh téng (2 + 1) sé hang dau tin cia mét cp sé cong lA a+ tat at We. + ot np = EEDEetrd trong dé a va d 1a 96 thve. 20. Gia sit a) = 6, (mod m) voi j = 1, 2, 3, .. m. Chiing minh bang quy nap toan hoc ring : 2 x 6, (mod_m) ie n n b) fT 4, =fl 6 (mod m) i-l j=l 21*. Hay xéc dinh cae s6 Fibonacci chan va dung qui nap ching minh diéu phéng don cia ban. 22*, Hay xéc dinh sO cdc Fibonacci chia hét cho 3 va dimg quy nap ching minh diéu phéng dodn cia han. ~ 23*, Ching minh ring fy fa t+ fer fost = fatty Voi moi sS nguyén khong am n, trong dé & la sé nguyén khong 4m cdn f; lA s6 hang thi cua day Fibonacci. TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 283 D&y Lucas duoc xéc dink nhu sau : 1, = 2, 1, = 1 va tn = fn + Ing vein = 2% 8B, 4... 24, Chi ra rang f, + fae? = n-) voi moi 66 nguyén khong am n, trong dc f, va J; la céc 86 Fibonacci va sé Lucas thi i. 25. Chi ra rang : Bt +. +B = indy, + 2 moi n nguyen khong am va i a 86 Lucas thit i. 26*. Ding quy nap todn hoc chi ra ring tich cua n sé nguyén duong lién tiép chia hét cho a! (Goi ¥ : Sit dung hang dang thuc m(m + 1)... (m+n -1) a (m= Lymon + 1) (m ta ~ 2) | m(m + 2). (ma +n ~ 2) * nl (@-f 27. Ding quy nap todn hoc chi ra rang (cosx+fsinx)" = cosnx +isin nx, véi moi n nguyén dugng, (Goi y : Dimg céc hang dAng thic cos(e + 5b) = cosacosh - sinasind, va sina + 6) = sinacosb + sinbeosa . 28*. Dimg quy nap todn hoc chi ra ring . . (n+ De mx x > cos jx = cos 5 sin-y sing jel x véi moi n nguyén duong va sing # 0. Ham McCarthy 91 duce dink nghia theo quy tée sau : Min) = rane khin > 100 (M(n + 11)) khi n = 100 vdi moi n nguyén ditong. 29. Bang cich dimg lién tiép quy tée dinh nghia Min), tim a) M(t02) h) M01) ©) M (99) d) M97) e) M(87) f) M(76). 284 Chuang 3. SUY LUAN TOAN HOG 30**. Chi ra rang M(n) 1A ham duoc dinh nghia tét tit tap cde sé nguyén duong sang tap cdc sé nguyén duong. (Goi ¥ : Ching minh rang Min) = 91 déi véi moi nm nguyén duong va khéng [én hon 101). 31. Cach, ching minh nhu duéi day dang thite : ee eee 12° 23°" @-In 2 1n voi moi n nguyén duong, cd dung khéng? Vi sao? BUOC CO SG. Dang thie lA dang véin = 1 wi 1 3 1 127271 BUOC QUY NAP, Gid sit ding thuic dung véi a. Khi dd oa,44 eo ty 2B ty ht) 3 1 T2taat + @-inta@th 2 a Mn att) “2 nel Vi thé két qué IA ding voi n + 1 néu né ding voi n. Dang thie trén duge ching minh. 32". Moat ba tro choi xép hinh duge lip vao vdi nhau bang cach néi lién tiép cdc chi tiét pha hap vao mét khéi Méi bude di duge thye hién méi ldn khi mét chi ti&t duge thém vado khéi hay khi hai chi tiét duge néi véi nhau, Hay dang dang thi hai cia quy nap todn hoe ching mink rang: dé lap rap duge bo dé choi xép hinh cé n chi tit cén dang n - 1 bude di, khong quan tam t6i viéc méi bude di duge thie hién nhu thé nao. 89*, Chi rd rdng n duéng tron chia mat phang thanh n? - n + 2 mién néu moi cdp dung tron cat nhau tai ding hai didm va khong co 3 duong tron nao chia mét diém chung. 34", Chi ra rang n mat phdng chia khong gian 3 chiu thanh @? + 5n + 6/6 mién néu moi bo 8 mat phdng nao cing cd mot diém chung vd khéng cd 4 mat phang chia mot diém chung. 85*. Ding tinh chét duge s4p tét, chi ra rang ¥2 1a mot 86 vo ty. (Goi y : Gia sit V2 la hiu ty. Chi ra rang tap cac s6 duong co dang 6¥2 cS mt phén ti a nhé nb&t, Sau dé chi ra ring aVZ - a la 86 dung nbd hon c6 dang nay). 86. Mot tap IA duge s&p tét néu moi tap con khéng réng eta nd ed mét phan tit bé nhat. Hay xée dinh xem méi mot trong cic tap sau day c6 JA tap duge sfp tét khong? TOAN HOC ROI RAC UNG DUNG TRONG TIN HOC 285 a) tap cdc sé nguyén b) tap ese sé nguyén lén hon - 100 ©) tap cic sé hiu ty ducng d) tap cdc sé hitu ty duong véi mdu sé nhé hon 100. 37*. Chi ra rang cd thé ching minh tinh duge sip t6t khi nguyén ly thi hai cia quy nap todn hoe duge ding nhu mét tien dé, 38". Chi ra ring nguyén ly thd nhat va thi hai cha quy nap todn hoc la tuong dugng, tte 1A co thé chi ra mbi nguyén ly la co co sé tit nguyén ly kia. 39. a) Chi ra ring néu a,, @, .. a, 1A céc 86 nguyén duong thi UCLN(a,, a3..4 a) = UCLNG@, a, fy, UCLN(@,4, @,)). h) Ding phan a) cing vii thuat todn Euclid hay viét mot thuat todin dé quy tinh UCLN cta n s6 nguyén dugng. 40*. Hay mo ta thuat toan dé. quy dé viét UCLN cia n sé ngeyén duong nhuy mdt td hgp tuyén tinh cia n sé nguyén nay, 41. Hay tim dang hién cla céng thtic cho f(n) néu AD= 1 wa Fn} =fir - 1) + In - 1 voi n 2» 2. Ching minh ket qua cua ban bang qui nap todn hoc. az". Cho dinh nghia dé quy cia iap céc xAu chita cée bit 0 hai én nhiéu hon hit 1. 43. Cho S la tap cdc xau nhi phan xéc dinh theo 48 quy:l € S va Ox € S, xl € S néu a © S, trong do 2 la xu ring, a) Tim t&t cA céc xAu cla S co do dai khong vugt qua 5. b) Cho mo ta dudi dang hién cée phéin th cia S. 44, Cho S la tap cae xau duge x4e dinh bing dé quy, abe € S, bac € S, ach ES va abex € 8; axbe © S, xabec E S nfux € S a) Tim tt cA cdc phn ti cia S 06 do dai khong Ion hon 8. h) Chi ra ring méi phan ti cla S cd do dai chia hét cho 3. Gid si B la tap cde xau e6 d&u ngoge can bang duge dinh nghia dé quy nhu sau : 4 © B, trong dé A 1A xau rong, @) € B, zweB néu x, y EB. 286 Chuong 3. SUY LUAN TOAN HOG 45. Hay tim céc x4u d&u ngodc cAn bing véi bén hoae it hon cac ky hiéu, 46. SU dung qui nap chi ra ring nu x la x4u déu ngoac can bang thi 86 cdc ddu ngoadc tréi trong a bang s6 cfc déu ngode phéai. Dinh nghia ham N trén tip che xhu c6é déu ngoge bang cach sau : N(Q) = 0, n()) =1, NO) 15 N (wv) = N(u) + Ni), trong dé 2 la xéu réng, u, v la ede rou, CO thé chi ra ring N li ham diutee xde dink tét. 47, Tim a) N(0) 4) NOOK) o) N((OW) 3) N(OCOMO. 48**, Chi ra ring xau w gém cac dé&u ngoac la can bang néu va chi néu Nw) = 0 va Niu) 2 0 v6i moi u la tién t6 cla w tic lA w = uv. 49*. Cho thuat todn dé quy dé tim tat c& cdc xdu ed d&u ngoae ean bang chia n hode it hon ky hiéu. 50. Hay cho thuat todn dé quy tim UCLN cia hai sé nguyén kh6ng 4m a va 6 vol a < 6, dua trén cfc tinh chit sau : UCLNG@, 6) = « nou b a = 6, UCLNG@, b) = 21SCLN (S 3) néu a va 6 1a ch&n, 2'2 UCLNG, 3) = UCLN( 5,6) néu o IA chin vA b la 18 va UCLNU, 6) = UCLNG -@ 6) née wb déu Ie. BL. Hay kiém ching doan chvong trink if x > y then ris y véi khang dinh dau T va khing dinh cudi x < y. 52. Hay soan mét quy tée suy luén dé kiém chitng mét chuong trinh dé quy va st dung né 48 kiém ching chuong trinh dé quy tinh giai thita cho trong Tiét 3.4.

You might also like