$ffi@Em-RE

m'ffi6

MBI TE FOLMEN E DEvo,LT

t mbledh, n krahinn e Devolit n vern e vitit 1958. Dev9,11i sht nj krahin e gjerd me rreth dyzet katunde, ppullsia e t "','.-e_sht e dy besimeve. 1). Materia].i gjuhesi sht mbtediui vetm n m:.- katunde: n ogisht e Sinic, q gienden n krahun e majt t,lurit
q

y studim

sht mblslletu1 kryesisht mbi materialiri dialektolgjik

qes s vllimit.-

sh_m-e poputlsi rishtre dhe n Bitinck e rogr, ndodhet n krahun e djatht i }umit, nga t ci1t Bitincka ka pop,itt"i ruhamedane, kurse Progri ka populsi te perzie. Pr stud.min toni jemi mbshtet"r, duke marr disa tb clhna, n nj vllim me prala popul1re ti mbled}rura nga Keti Harit 2) ne krahinn e Devolit. Mbi t6 flmen e kisai krahjne 6sht btu.ar ni stud.irn i shkurt6r nga Vasil hagka n Buletinin e nj've-rsitetit Shtetror t Tiranis - *eri^ Shkencat Shorre Nr. 2, viti i98. y artikull jo yet q na vejti si material orientues gjat kohs q6 _ mblidhnim material d:.a1ektoogiik-np,r katundet e Dev}]t, por p,rei iii ne kemi marri.i edhe shembuj, t ciIit na jan dashur pr td pioiesrr. al drin e nj fen'meni gjuhsr. sidms pr at fenomene q ian karakte_ ristike pP katundet e krah"t t majt t l"mit. andej nga gjendet edhe ZiEishti. Zisishti sht vend-1india e autorit te ktij artik'lli, dhe, sipa mendimit ton, studimi ka m6 tepr si objekt t f1men e ktii katundi_ Studimi i shokut V. Xhaska nuk mrnd t jet nji studj.nr prgjithsues pr t fomen e ti' krahins se Devlit, sepse, siq e thot edh vet, ai nuk ka pasur mundsi q t zbIonte feno,me,nbt gj.hsre ne minyrE sistematike nipir katunde t ndryshme t ksaj krhine, ai m tei eshte bazar ne gjuhEn e vet, ti t afrm,ve t6 tij dhe t disa d.evoIlijve q banojn n Tiran. Ne" sig u tha edhe m sipr, e mb1dh6m materiain n vend, duke prfaqsues t krahins katr katunde dhe drke zgjedhur si sub1r."i_ si jekte banorit vends t brezit t vjetbr, meqnse deshm i studjonim t flmen n gjendjen e saj t ruajtur. N kt punim autori, i detyruar nga koha e p,akt e ekspedits dhe n"1ri i vogl i pikave diaektologjike, sht munduai t, jap tipiret e qensishme t s folmes, qofshin kit edhe t veganta pr disi katu.nde t kra* hins s Devollit. Krahina e Devo]it_sht nj nga krahinat lind-ore t Shipis .lgo_ re dhe gjendet aty ku fiton rrjedh'jen Iumi qi ka p em'.n Devll. jo krahin si kufij ka: nga V. Grykin-e Cangnjit, n$a L. fshatrat 1) Pothuajse gjith katundet me popuIlsi t krishtere ndodhe n krahun e -raii: t lrmit: nE:nalsi dhe n rrz t ma-Iit Morava' kurse shumica e katun_ devet me popullsi-nrlhamedane ndodhen n krahun e djatht t lumit. '2)" vll;mi sht lorFihkl:jm dhe jendet n arkivin e sektorit t folk]o_ nit. Shemhujt q kani nxjerr q andej, kan pirbri n k]lapa numrin e fa-

]t;o]l {he qe kan m

13

greke e sllave q6 gjenden prtej kufirit shtetror, nga J" kabundn ffiez dhe nga P. malin e Moravs. Devo11i shit nj zon kufitare, pran s cils gjenden vende ku banojn grek dhe s]lav. Bashkjetesa e gjat me kta dy popuj, sidomos me sjvit 3), ka ln gjurmt e saj ni t folmen e ksaj <rahin'e, dhe jo vetm n 1eksik, por edhe ne sj.stemin gramatikor elementet slave rni tepr, sepse greket jo vetm q jan rn t pakta, por jan edhe t kufizuara i ni sfern e leksikut). Lugina e krahins s Devolit ka tok6 pjelloredhe banorii e saj rneren sot klsisht me bujqsi. M par banort e krishter kan ndjekur edhe kurbeiin jasht e brenda vendit. Ata, q shkonin t :nonin npr viset e: Shqipris dhe t Greqis, ishin- qymyrxhinj, dhe ky ka qeni zanati m' i prhaur ndr ta. '__Mrhr-edant jani marr gjithmn me bujqesi dhe nuk i ka trhequr shum6 kurbeti. Krahina e Devollit ka banor t t dv besimeve. Ndrmjet tyre vrehen disa ndryshime n zakone ed.he n t folur, bjle edhe athere kur t krishtert dhe muhamedant bashkjetojn n6 nj fshat. Banort e Devo]lit kan pasur marrdhnje ekonomike me njeri tjetrin sepse shkonin n t njejtin tr'eg, n tregun e Bilishtit (treg q vazhdon edhe soi1. t, kan qen n- kontaki ed'he me banort e krahinave fqinje, me t cilt jan6 takuar nipr pazaret e Kosturit e t Korgs. evo1i shte vrui dikur acministrativisht nga Ksturi (sipas phimeve t pleqve), pastaj nga Korga, nga ku varet edhe sot. Si qendr admi: nistrativ-ekonmi<e tort e fundit ka qen edhe Bilishti. Sot prveq tij si lokalitete n kt krahin jan edhe Bozhigradi e Progri' Krushqit devoilinjt i bjn jo vetim brenda {shatrave dhe krahins,. por edhe me f.shn e Korgs, sidomos fshatrat e arrs veri.ore t Devollit. : Pr origiinen dhe lvizjen e banorve t fshatrave t k"aj krahine nuk femi n giendje t themi gi, sepse m.ngojn j vetm_burimet e shkr.ara, por nuk kan kujtime pr kt edhe vet banort, qofshin ato edhe n form legjendash.

.)

FoNET

q sjellin kta narysrim, e b;ne fjalt oksitone ti ardlrura nga turqishtja, lir"ru ato ti fondit t vei gihs shqipe jan shum t pak|a. Ndrsa toskar;shtia i ka nrbajtur keto f3a1e t tuiqishtes ashtu si kan hyr,_oksitone, gegrishtja ja ka hdrruar ienclin theksit t tyre, i ka br fjale 119 'l

1. Theksi. Dihet se, tE! folmet e gjuhs shqipe pirsa i prket vendit t theksit n f-ial, kan pak ndryshim, dhe numrin m t madh t fjalve,

sitone.

E folmja e krahins s Devol1it n kt rast ka edhe vegorit e njerit dialekt, edhe t tjetrit, ajo 1isa fjal i ka mbajtur oksitone, kurse disa t tjera i ta kthyer i t, br paraksitone: pash6, baba, par6, (por edhe: f_ ;.;; ;arkr."teneqa, dair}, kr.nug q.;s}e, shishe, penxh6re hbe, trhin;
shameti, htEr. Duhet thn Se po ato fjaI, qa jan oksitne n t folmen
. 3) Edhe fshatrat, qi jan pran s11ave. Qytetart kan bEr edhe

si

rlt e
]4

fshatrave s}lae t

Greqis

si

kufirit, n teritorin e Greqis, janl me popull_ krushqi, kan dhn e kan marr, me banop.sh-

me Slimnien-_

ni katundl, jan edhe n' te fo[men e katundeve tb tjeri t_ ksaj krahtne,, l, po uto fjJi, qe jan_ parksitone-n tb folmen e nj katundi, iani tE' dhe n t folmen e katundeve t tjer" :i[a '----'r3rtt, ai,_ati!, klti, disa, njeri, etj. t fondit gjuhs_ 9h9!re, i a.ne jan mbie_ oksitone, ashtu si jan n diaiektin tosk, bile edhe kuLr ati, kti :nra: ati pat, d at gesmEt.

Zawret 1 rrokje

ti9

thksuar

2. Zanotja: Kjo e folme, asl.tu si toskrishtja e ka kthyer n zanren a q ndohet p.ara Lshktingi loreve h_nd-ore (edhe klr kto bashkL nngllore kan r gjat kohve 99e ur !i t9 ka vepruar fenmeni li rotczm); dhimp, bn, shkmp, plmb, dhntri,_ngri, (hngi}, !r l""t,""i, krai i e"igiao &rau i mngjr), gj, mtzen, shul, fillEzi,

i gjr, grshr, gjipr Tingu11i , artiiuluar nga bartsit m t vjetlir t s folmes s De_ ,11ii, erte nla i e prasme ii krahasirn me at t t folmeve t Beratit skraparit, M;zeqes,'Malakastris e P6rmetit, dhe disi e labializuar, kurse ek banoret j tjeie t8 kesa'i krahine ky tingull ka po ati'artikuiim si n ato krahina t6 Toskris, qd prmendm mE siplr, d.m.th. isht nji zanore e raj'hs s mezit dhe e palabializ:uar. _-Zar'orja, a), q' gjendet para bashkiting-lloreve. hundre tek-fjalit vetm tek fjalt: muindr dhe nallne (nallane), trjr'er'n"8 siri :urke, pandryshuar' kurse - tek: aksham, tamam, Osman e tjera ka mbetur e gjith qarkun e Kort si n 3i. zinorja e: rtdhe na keta kranb, ashtu gjendet q nara_baslktine e theksuar cs. n t shumtn e rasave zanorja :loreve hunclore, nuk sht kthyer n : zembr, giembi embri, e shtrembr, mi dhemp, nema! u _ trempm, dhen, qerl, mnt, qenqa (qengj)' brenca, pend, paiamend (parmend), gdhent, prze, fe, pe, ze'e' e. T'ram kra_ ..'" k, mdetur n t shumtn e rasave, mbasi nuk mungo.jn ni kt mnt, e: n kthyer e sht zanorja se pakta, duket ku i" r" rasa, sado ti i, o t, tr, do zsh, ienomeni sht m i shpeiht.n_t fc.!rn9n e ndo-nj a-ndi, sidomos n ate t Bitincks: vEn t:d z9, prz, nde (mendje), ke lni. ke zn6, vn. 4. Zanotja y. _ Ni sistemin e fonemave t ksaj s folmeje bn pjes- yll, edhe zanorj Y, cila, sig dihet, mungon n disa t fo1me toske e gege: pylt, -yu, irym, tym, qymyr, atyre, SY, d}, rypi e tjera' N ktr palata, tol-u , vrejt *" , di*, rasa kjo zanore ka ardhur si rezultat i t n! ]:z;mjt t zanor"es si prapme bzore u. fenomen ky i shkektr.ar'nqa ja (siduq) sndyq' gryn /grnja), pran ie1lzr: ni tingrrIli ianoreie yshqesh (ta 'i';j l.r", fi"""), f|ytyron (fluturon) Iyes,- (lues {lves vles), ta ':strqesr), yshqimn (ushqimn), mvshqer (mushq err)'

"t

'
i

zanoret n rrokje t patheksuar

5. Zanorja i: E folmia e krahins s Devo1lit sht nj6" nga t foImet 6-ja e patheksuar sht ruajtur n shum pozita:ai paiaresisht nqa n_mri i rrokjeve q ka -fja|a, -zanrja - fundore sht'ruajtur krn fjala shti parksione; fari, deg, dizg, mash, rirg,
{)

zanorla * uk sbt kthyer

nl E

dbe tek frqle !hqtpe'oa'a_l' 15

tivec, baxhanaki etj; b) kjo zanore shqiptohet edhe kur ndodhet n mes t fjats fil pas rrokjes s theksuar, kopisht,'gupEs, urzE, qumshg (qumsht), re ti vje_ trve; c) zanorja i ka mbetur edhe tek ato fjaIi ni t cilat ajo gjendet para rrokjes si theksuar, pavarsisht nga numri i rrokjeve q ka fjala ku nddhet kjo atone: gdhent, kitej, prua, dbora, spati, gidhihej' e rase, prvlaqe, misrishti, vettinte, mbretri etj. . Xhagkg n artikullin mbi t flmen e Devolit pohon n mnyr _ kategorike.se--ja_atone bie n mes t fja1s kur ndodht tr;ara rrokjes s the]<s'.ar b,). Shembuit, e d_hn mi sipr| tesojm,6 se nuk e vLtetoi.r et pohirn kategrik; themi vetim pohim kategorik, mbasi edhe ne kemi pak she_b9j, ku u-ket se ka rn 9-ja e patheksuar q 6sht nddhur pari nj rrokjeje te theksuar: bujqsi, baktija, misrk, vilan, klysh, kta. Kjo zanore nuk ndihet rreguisht n t gjitha ato rasa ki sht ndodhur n rrokje fundore tek fja1t p,roparoksitone: ndrikul, rthul, pjergul, ku_ mbul, (shembuj t marr nga artiku1Ii i v. Xhaqks f. 19B), vdekur, rojtur, pyetur, ikur, vajtur, idhur, gupis, deles, t keqen. kilbEn, t japim etj| ur ni fund ti fjaIve paroksitne ndodhet nj baslrktinglre so_ nante , r, m, n, q ka prpara nj ose dy bashktingore t tjera, Zanorja e pathoksuar gjendet n kt t.folme prapa sonantes; veg, i vogl nismi, vatr, pjeprE, katri, t'egrE!, dhelpri, fjeshtri, embr, kuloshtri, gjysmi, pyetm6, kesmetn. t'atni, etj. N6 tb folmen e Sinics. jan6 vrejtur: fjeshtir, dhelpr. Ni rasa sporadike, her n njerin e her n tjetrin fshrt zanoria i n _ rrokje-t p.atheksuar ka dhin6 i: ginjeshtr (g6njesht5y), gjiipr (gjijlpeir, j.pas Jini.., (q paska rn6,...), minj (lemnj), lrnini iie*"n*e":). sli shihet, kthimi i -s n i i'shtb br sepse pran saj naort; n: bash"ketin_ gl.lore qiellzore. Ni -sa si: tonit (tont), t tierlt (te tjeret) m tep&" ka t, q i-ja t ket lindur si zanore anaptiktike se , te i<et arhur nga }gjar -ja. 6. Zanorja i: Sa her6 q kjo zanore ndodhet pran nj zanoreje t thek* suar, jo e humb vetin si rokje formuese dhe bhet kpnente e diftngut t formuar prej saj dhe zanores si theksuar fqinje: babt, babait, pasha ^ ftoi, m,artoi, (martoi), shki (shkoi) e tjera. 'l. Zanatja u: jo q t bie n sy esht6 se, kur fjalet mbarojn rne zanore zanorja u si nyji e prapme, si mbaresij nij rasat e zhdrejta t emrave e mbiemrave dhe si mbares ni trajta foljore ka evoluar dhe ka prfunduar sot n pjes m t madhe t Devotit n nj bashktinglo'e buiore-dhmbore t shurdht f : dhef (dher), shif, Nurif (Nuriu), bef eu), dyqanxhif (dyqanxhiu), daif (daiu), ngref! (ngreu!); raf (rrau), kt}ref (ktheL), ...se ti p-r9_f e zeza! (...se t preu e zeza! ), djai Naznift (d;ali i Nazmiut), njonsirii
faza; zanorja u sht br nj 5)

shurnd, zembri, ,shgiz (shtiz), slgytkE, (shtytkr), t'atn, zbritn, sipat, ksmetn; grshiri, agshtir, sulejmaaE, etenine, ofieer tartabiqi, kras_

shift (njomsira e shiut), fitof. Zhvittimi nga u n8 f ka kah-ar ,,p" di., heri nj6 gjysn bashktingilore biabiale u,
Universit. Shtet. tiranr Nr" 2. 1858. F.
106

v.

X}AQK. *Nj shikim mbi tr folmen e krahins Deolltt Bul.

18.

e k!1 q

^ ziu! (.".i ziu), pastaj ka kaluar

'|rme

Sinie6s: a: zi (kau i zi); d_he qaet (dheu:qahet),

vrch ot n

ti

folmen e }ogishtit dhe aty kdtu edhe ni aG ri s'ra rne njeri ti nirii

ni

bashktingllore dhm:ore-buzore

ti

v dhe m von, e nddhur n fund t fjals, ose n mes t saj para bashktingllrje ti shurdht, sht shurdhuar dhe ka rfunduar n 'e lesponduesen f t s zshrnes v. Shembujt fit, mbarof, kindof i pkasin vetm s fomes s Bitins, n katundet e tjera nrk u virejtin rasa t tila, mbasi f;ljet me o katjetEr rnbares pr vetn e tret njjs n t kryern e hjesht (shih 'pitulin e morfologjis). Duke u nisur nga fakti se V. haska nuk shnon asgj ni artikullin e pr kt fenomen, mund t mendohet se n t foimen e Zicishtit (e eiIa t bjekt kryesor i studimit te tij) zhvilLmi mund t ket mbetur n
n

rne t.

>9'

ashtu si n t folmen e toqishtit,

qi

6shtd e afrt gjeE:r-

Diftongje

itong gjendet ni t gjitha pozitat: b1uajm6, quajm, duallm, giuaska, gruaj shuanj, kan^tgjfrr, pir ti na*it, !Q thAg}i,^ piirua u.a), pirua, thua, u pagua, Jorgua, u martua, u coptua, u ilirtua. Edhe diftongu ua isht ngjitis, si n t6 folrnet e tjera, vetm se, ndrsa n te flme ndryshirni i intensitetit t theksit t elementeve prbrse tb :tongut sht6 i vogI, ktu elementi i dyt, a-ja, ka nj theksim me nj iensitet q ndryshon shumi nga ai i elementit ti par, u-s, dhe, prveg . i iitl diftngu pr nga gjatsia 6sht m i shkurtr. N fja1t uadhi e bluashka, ku ua nuk vjen nga zbrtlrimi i o-s, nuk mi diftong, por togzanor, kuise n fjalt mua dhe grua, bile edhe n trajgTuan, t shumtn e herive sht digjuar tog-zanor dhe rrall e tek ftong. N k6to dy fia1t e fundit zanoret u dhe a nuk formojn diftong as ihe n t folmet e ?epelenis e t Skraparit (pjesa e krahut t majt t6 slmit). ku d-iftnsu ua gieniet n ,cd.o pc;zitd' Meise ky^pirjashtim n.k spiegohet nga ndonj kushtzim fonetik, ' there duhet par n se togu i zanoreve ua n kit y tiate vjen nga zbirimi i nj o-je, apo nga nji ta<im i dy zanoreve. E vrteta shle se edhe ne isa,- si kto: JorgG, N&ekfr, kuriskia, ka diftong, megiithse sht si :z7tat i prpjekjes s dy Zan,rel/e t ndryshme; por, ndrsa, n kto sa komponentja u i takon nj zanoreje, m.bi t ciin nuk binte theksi i als, n fiaIit grra, mua, p qe e virtet se togu ua nuk vjen nga zbrini i o-s, zarorja u i takon nj zanoreje q rnbante theksin e fja1is. Diftngu a set n t<t t folme edhe tek fjalt: s;;o (gri), xa(zbathur), kuagk (k1ogk(k11ogk)" E1ementi u sht nj bi1abiale, ti e kemi transkriptuar me u. Kjo gjysm zano,re sht si rezuItat i zhvi! i kai pagur bashkitinglloret f, b, I1, t cilat kaluan nj heri n ktingllore dhmbore-buzore v e pastaj ' zhvi}luan m tej duke pirni u,
1

. ku diftongu ua haset vetm n d_isa pozita t cakt;ara, vetm n' rro* e t mbylur, ose edhe t hapur, por ni es t fjals, n kt t fole ky

8. Diftongu ua: dryshe nga disa t folme

ti

tjera tE Shqipris jugo-

hapur apo mbylur: diel, mbielm, siem, pshtieli, vielim, i bie, die, atie. Edhe ky diftong ka po a1 tipare sikurse diftongu ua: diftong ngjits, elementi rrokje-formues e mban pjesn ma ie madhe theksit t diftongut .dhe i gjith diftongu sht mi i shkurtr nga po njjti diftong i t folmeve t tjera. 10. Diftong.' fr e*htu si ishin dy t parit, diftongje n te gjitha po_ ashtu L1shti edhe. Ly, d ka po ato karakteristika sikurse edhe ui t, pyetml, ie: pyctnja, yen,. fye, dyert, pqyin, fyeli, kapirxyeti, thyi (tbyhet), fndye, ju rfy Ky diftong gjendet edhe tek fjait: fr, dhe gjyesh (xhvest) ku kompnentja y vjen nga bashktingllrja v, e ka dhin nj her u balibiale dhe pastaj, drke qeni se u foriri diftong nj zanort tE prparm, e e_n6, u kthye nga nj6 zanre e prapme n nj zanore t prparme buzore.
,B.sElTIGEIJ.RE

9. Diftongu G ju-" folme, ashf,u si ka ne t gjitha potatdiftog ua, ka edhe diftongun ai haset n mes dhe n fund t fjas n rckje

11. Bashktinglorja h: Kur kjo bashktingl1ore frkuese ndodhur n fund tE fjallls, ka rn dhe nuk ndihet sot n asnj r nr t gjitha t folmet e katundeve t Devollit: njo (njoh). she (sheh), rra (rrah), ple (pleh), kra (krah); kurse pr gjendjen e saj n dy pzitat e tjera n fillim t fjals dhe ni mes t saj, vihet re se; n t folmen e banorve t krishter t ksaj krahine a;o rr.lk ndihet: ekurin (hekurin), i (hi), und (hundi), ajdutE (hajdute), ajde!"(hajde), gju, (gjuh), krau (krahu), u fliet (u ftihet), shiroen (shrohen), udheqsve (udhheqisve), aorni (lahemi), aere (ahere-athere), ti shom (t shohm); kurse n t fImen e banorve musliman ajo ndihet: hao, hajatl hebe, hanko, Eirar, hoqm, hipur, hedhim, duhan, muhamean, dehet, grdhihei shrohen, sqohet, bnte ftht. E gjith kjo, q u tha mi,sipir, duh kuptuar si tendenc e prgjitheshm,e pr ti folmen e ksaj krahine, sepse nuk mungojn rasa, megjithse shum t pakta, ku duket se t krishtert e shqipto|n kt tingul n ato dy pozita dhe muhamedant jo. Konstatimin. ton, se tinguIli h nuk ndihet tek e folmja e banorve ti krishter, e prforcon edhe vrejtja q ka ber V. Xhaqka 6) pr t folmen Zigishtit, b,anort e t cilit jan t krishteri. rtikullshkrr-lsi bn gabim _e r thot se ky fenomen sht i shtrir n tri k'ahinin. duhet thn !" ta foIme e Zlgishtit, sepse n fakt, objekt i studimit t tij ka qen kryedisht e folmja e atii katundi. 12. Bashktinglorja nj: jo bashktingllore plciste qiellzore - hundore nuk ka evoluar ni t folmen e katundeve t ksaj krahine, kur ajo
sht
a) ni _ konja;

sht:

rrnji te fjalis;nj,

njeri,. njerka, rrnja, (rrnja), dinj mush--:

b) n mbaresn e shumsit t emrave e mbiem.ave: hunj, uinj, gjlr-

s) v" Xhaeka' p sty f" lgs.

1&

:: -.

limgij itrrshnj), karaxtrar, ladifoJ, t ridhej; dhe c} n'b resn e trajtave foljore t s pakryers: nginja, qaja' dilja, pinia; kurse, kur 6sht n mbaresn e trajts foljore t kohs s tashme, ,u konstatua se n t folmen e progirit ajo sht zhvilluar m tej dhe l dhn nj bashktingllore frkuese qiellzore i: laj, iroj, fshii, bluai, ndrsa n6 t6 foimet e tjera ka mbetur o nj: digjonj, kutlonj, lyenj, sbuanj. 13. Bashkitinglloria rr: Veg ndonj rezerve q mund t bjm pilf tji ilmen'e Sinics 7), kjo bashkitingllore dridhse e gjat nuk bn pjes6 n sisternin e fonemave ti s folmes s6 Devolit, ashtu sikurse edhe n t folplri,

ret e shum qyteteve t jugut; ktu ekziston vetm bashketinglorja fuidhse jo e gjat r. Nj te tl'ka konstatuar-dhe V. bgka (artikuti li cituar f. 199). ' Nga e'u tha rr* sipEr kuptohet vetvetiu se n kti t folme jan berr

hornonime gifte fja16sh si kto: vare (va'rre) dhe var (trajta e mnyrs urdhdrore tb foljes *varur,,), ara (arr"a) dhe ara, ra (rrah) dhe ra (trajta e aoristit e foljes ..rn6,,), gurl (trajta e numrit shumis e emrit "gur-) dhe gur .rajta e shquar numri. njjs e emdt n gur- n rasin kallzore), ti rin, (mbie-rnri i substantivu,r i riu n rasn kallzote) dhe t rin (folja *ndjeku,ro n rnyrn Iidhore kha e tashme veta e tret shums). 14. Bashktingilret f e th. BashktingIlorja dhmbore-buzore f kudo r Devol} gjendet tek fjalt: fel, i fel, flliz, fngjil, fjeshtr, feri, kurse ndrdhEmborja tb, veE n fia1t uthull, thillim, gjendet edhe tek fjala thembr (femr) n t fomen e Hogishtit e Zigishtit ). 15) Grupet mb, nr, ng: Duke ln minjan disa rasa t veganta, pn}r :i1at do t flasim m posht, mund t ttuhet se"edhe n6 k6t t folme, ash:u, si edhe n shum t folme t tjera t jugut, k6to grupe nuk kan6 evoiuar, por kan rnbetur t tila ne t gjitha Pozitat; a) mbush, mbledh, nnbytshin, nrbretri, kmba, plli:nrb ihmbt, ipump (piumb) shkmp (shkmb);

c) ngrinja, ngarkovi, ngaj (nga), ftg ngTni, shtiillung gengelti (gen:I ieln), frng ari. grupeTipar dalues per k6t t folme sht fenomeni i reduktimit te '.'e Ilb, nd, qi vrehet vetm tek parafjat. Nji zhvillfun i til i grupeve mb, nd, sht6 kar'akteristik edhe pr ti folme t tjera t gjuhs shqipe, :or, ndrsa atje grupe nb, nd, kan prfurrduar respektivisht n m, n, k_ :u kan dheni b, d: e nxori b die!, e hoqni b njan; hidheni b kalt! vajti kv bi kit vakt; i thash b embri; iku batan; mori edh nj bi shoqet; :jera bi tjetrit; kan vajtur gjer d imari; d hunilit; di tE hollturit; dn6 penxheret, din'd raft; hapej dpir bart; arthm de ura; de filan prift Jam; sjer de dera. ty ktr. vihen re edhe parafjal me prbrje fonetike t ati_ .c Lu duket se grupet mb e nql jan zhvilluar nii drejtim t kundrt: n qiar, npr um et}'; por shihet qart se ktd jan huajtur tashti wot' ?) N t lolmen e Sinie ndihet niE bashktlnglloe q EshtE ndrmJet e sai pjea ,prpprme e gjuhs bn nJ nurn r m
B}

vend)l

b) ndjenja, danj, andejza, shkndija, brenda, krunde. kandll, vet

-s .e r_s, Br artikulimin

': madh dridhjesh se sa Per r-nl"

.'

hagks f"

:r vafiantin tnem r t tolmen * Zigislrtit.shlh artikulltn -e eitrr,]it

9.

s9

tregoji 9{ shembujt e jel m ipr, subJektet q ltan pr:* kto parafjal i kan vn emrat n ras6n kalzoie, kurie si rru1t 9o-rr| sht q n kte t6 fo1me emrat, q vijn pas parafjalivet tE tilla, jandn rasn vendore. Si spiegohet fakti q redrktimi i grrpleve rnb e nd ka ndodhur vetm tek parafjalt e jo edhe tek fjalt s) e tjera? Fenomeni ka vepruar vet, 'n kto rsia, sepse parafja16t, si6 dihet, jan fjaI ti patheksuara dhe, duke u ndodhur 1arg theksit t,fjals, u b i nevojshm n to thjshtimi i grupe_ ve r lehtsi shqiptimi. Ni thjeshtir ti grupeve mb, nd, vetm se n nj drejtim tjetr, e shohim edhe tek parafjalt m, n, nn, n6pr t mbar gjuh6s shqipe, se 1 { nde (te) tek korqarishtja dhe tek na (ng:a) qi isht e tb flmeve t krahut perindimor ti toskrisi veriore. 16" Grupt kl e gtr: Kit grupe mund t'i ndiesh sot n'egullisht vet6m tek fja1t kistrii c kinda dhe m all6 tek fja1t kyg e zgleth, ndrsa n t gjitha rastet e tjera, jo vetm ni brezin e ri, por edhe ni at6 t vjetrin, kto grlrpe nuk ndihen sot, at: kan evluar dhe kan p,rfunduar n nji bashktingl1ore qqllzoe, respektivisht: q, gj: qa,n, ka qini, qumshs (qurnsht), gjuri, gjuh, gjisht, i gjat, zgjith, etj" Fakti, se grupet kl e g ndihen akoma so,t n disa fjal, tregn q kt gr-pe kane filluar t kthehen n !t e gi tashti von dhe se progesi nuk ka prfunduar akoma potsisht. Nga ni bised, q pat:n me disa pleq nE katundin Sinic, muarm vesh se kto grupe aty para njzet-tridhjet vjetve shqiptoheshin nga pleqt, p'se q nga ajo klri fj.luan t'i zvendsonj.n me qiellzoret s e gi, mbasi e ndjenin veten t veEu,ar rr ambientin ku jetonin. rderisa grupet k e g kan filluar t zhduken von n Devol dhe nin influencn e t folme. ve ti tiera, Iu ato grupe kishin evoluar me kh n6 q, gj, kuptohet vetvetiu se n kt ti folme ato jarr zverdsuar drejtprdrejt nga qiellzoret, kaluar npr fazat e ndirmjetshme t zhvillimit. V. hagka ni studimin e vet (artikulli i cituar f. 20) thot: *grupet k e gl prdrerr rijndm n tr krahinr e Devollit, nga banorit mdplq*. Na duket se autri i ketij studimi, kur ka br rrj ptrim t til]e jhte_nsu. m tepr nga rnendimet e prhapura, sipas t ciave grupet ki e g ekzistjn n devolliqen, sidomos ne t folmen e katundeve Dardhi, Sinie Qytez. 17. Grupi sht. Nj fenomen tepr karakteristik sht edhe ai i kali_ lrit sht n shg q6 u ndesh nE t6 folmet e katundeve ogisht, Sinic, dhe Zigisht 10)1 bshq (bosht), _bashg (basht); e shguni (e shtun), shcytk (shtytk), shgija (shtija): sh'izi (shtiz), reznishga (reenishta), stshg (selish),
nrbasi,_sig
9) Reduktimi v6rehet edhe tek fjaa talnatE_E, por n

ni ka vepruar tek parafjala ndaj, e cila 6shti bashkuar pastaj me fjaln natE. 1) Ti dl-:nat pr Zigishtin jani marr, nga studimi i V' Xhagk f. 199. y fenomen nuk u konstatua ne t f1met e Bitinck1s dhe Progrit, ka:unde kto q jan n6 krahun e djathtr ti umit Dev11 dhe qi i pari ka vetm muhame. dan e'i dyti ka banor t t dy besimeve. sht ky fenomen i lokalizuar vetlm n katundet e krahut t majt t Devo1lit apo vetm ni katundet me popullsl t krishter (ogisht, Zigisht e SinieE jan pothuajse me banor tc krishterE} shtr -e vshtirl t flasim nl mnyr tl prer, sepse n8 mungen materiall
r nj nur rnr t madh pikash dialektologjike,
11

fakt

edhe ketu fenme_

gjach, (gjashtr) shgat (shtat6}; na shuan bagtlja (na.shtuan bagtija), shcyp (shtyp), jashgi (jasht)" or nuk duhet_ lni_ pa thn se nuk T'ltl' g.oJ;'B ti te foime edhe rasat ku grupi sht mbetet i pandryshuar, n "ii nuk ka kushte t6 tjera fone'tike q t shkaktonin ruajtjen e ktij kio "r=* prandaj mund te mendohet se kemi t bjm6 me nj inovacion rgru, ky q sa ka fiiluar t bhet tashti vn nin ndikimin e gju_ io,r*ein i".ir, hs si shl-.ar dlie t ti folmeve fqinje, ku nuk ekziston kv fenme'n. Nuk ka asni dyshin se shq sht nj grup bashktinglloresh dhe jo ni bashktingliore_e vetme, por h pr h nuk jemi n gjendje ti prcaktojm me hllsi c|lsin e bashktingllores c gji q6 do ta nxi'te mir n shesh i vzhgim me ndihmin e aparateve n nj laborator t foretikl' V. Xhaqka-(art" i cit" f. 199) shnon se grupi shg mrnd ta viji edhe nga qr}ri shq: ihceim (shqelm), shqip (shqip), por 9 uk konstatuam nj ierrou, ti til}e n at katunde ku shkuam r studimin e s folmes s kesaj -- krahine. r) Grunet fsh e psh. Gru fsh vnehet tek fia]t fshat. fshini, fshes, fshehrrr. fshikllll. kurse g*i nsh tek fja1t: kopsht, pshtje, psheetem (pshtete), t cilat n disa t6 flme finje tl iugut ian me fsh: kofsht' irt'ti*ll, fshieJern (nc]oshta pse n kto t fundit nuk ka qndruar zanorja i! midis dy bashktingllreve t gr-Bit)' Fenomene fonetiks

19.Shurdh,*,uun"ktu,ashtusidhenshumtfo1mettjerat q ndodhet ni jueui, t}r"het n te i'"rnt i;e bash<eting1lore e zshme tjetir ti p nj.bryi'ting 1 lore saj,.kur_ku t3 fund t fjais, o*" (dheu); dhef "e_*"" melrt' "irr.rEtitt,_i mdth, vnt, tunt, p mung' 'l'iraii"i'tr'r"e, ir*tr'i",.i _*;.'* ii'tc, baktiJa, arthka, zeri p1ot vokalik u vrejten disa rasa t Arimir*i. ig asmilimi i (bukvale), fingjilli (fEn_ bukuvale nakte: nlku (nukl, ,rriri:tr (shnmitri), jan asimiluar n mnyrl tingujt se qe trego;ne ;j'nii K;;;;r .'i'"*"; po parmendirn n fqinj; i"-g'uit }e1-.at9 ij;j;*#;""l"}r""r,"3', " bri tek .*ina te par disa ,"'. ie ".ysre nja-as1milirni q sht grbag, shankapirxir-, nup.i, a|Ja1, mjerauzhga, t"'i*eil"e11oret, y nn l-se n i 'l kalilni dket ku rsat ktu drvan, dhe nga zanret_po'3aplm e- cila influenein ij n"'Latng+treie p1ata1e_ ose palato-alveolare, myshqerl yshq;.mn.(ushqimn), " yr_,q*r-n tu gjendet pran *u:, t, "q. g*"ii ig'runja1, flytyrn (fluturon), lyes, -r"q"ial, sndyq' i-"i"ql' iues-1ves-v1es),yve(juy'9). '_----2i. _ F"r'i,-"ri shtiisis. Nj her duhet thn se tetk mrat femror lind oksin t shquar -idi, ,*ures fundore dhe nyjis |_ Rrapme.shquese baktii qeverija, shkindi3a, prishur hiatin: t .:-L=-.r'etodetto.e-per tmija. shpesirija, _ Ka rasa t iiera qe tregojn lindjen e nj,tingui na fillim dhe 1 mesn : fjals: ' _""l ka 1indur nj bashktinglore hundone n fi1lim tr fjals para nj (besoni), r't'il.i"eiiuriu L.rro"" ose dinrbore: mbrrirn (bu]rim), mlresoni ntrashim (trashm): b) para nje bashkiting'llereje buzre ose dhrmbore ka lindur n mes e r:aie-i nj bashktingliire hLindre: inpjdt (lpjet), pirndorej (pr* dorej), shand6rvan (shatrvan);
111

'

c) dhe m nE frnd p rmendi ctisa rasa ku ka Iindur bashkt*ngF 1o4a b mi:s grupit mri zembr (zei:nre), dimbri (dimii), thembr (themr},

b qmbr (i thash b emri). i' thasr -_-;;.i<ontirts" " er'"j " j ,", kur jan gjendir pran nj zano_ theksuar.me zanoren i t patheksuar, janii shkrir t dyja bashre

efard'e k'dhe si rgzultat i k6tij fenorneni ka dal nj zanore e gjat6 e cila sht- po ajo zanore e theksuar q ka pasur fjaa: shishim (sheshirr-shiheshin) gjyko' shin (gjykoshin-gjykoheshin), ktheshin (ktheiishin-k1heheshin), bishia (beshin-biheshin), korat (ko6rat-koh6rat). 23. Eizioni. la rasa ku dlket se n fjalt atone shti eliduar zanorja E kur pas aj ka ardhur nj fjaI q ka filiuar me zanore: t atu, t egirta; pi d ElEasan, i thash b embr; ay q u fshe; mi mir uj se ay... etj. N kite t foime elizioni shtd konstatuar edhe tek nyjat: shti eliduar nyja e prapme a kur pas emrit femrcr t shquar vjen nj nrbiemr i nyj' o_.. nje emr i iass gjindre: buk e vers: koske.pupEs, draske bra"ti* gtits, Qafe Lalnis, niomsrre shitt, qoshe shpis, kurse. kur emri skele is, sht i gjinisi mashkullore, duket se isht e eliduar ny]a g_pnarme e mbj_ emrit e e emrit t rass gjindore q vijn pas: djai Nazifit, hekui ports, shuli praprn, fyelli kmbs, krau mngjr. Gjat biseds s ngadalshme jan rasa ku dlket se nuk sht eliduar asnj nyji: byleziku i dors, pllazi kimbis, kupa e gjurit, Qupa o vogl, nusja e rnadhe.
oR"FoLoGJ

.rir r

24. Emrat mashkullori, q kani prapashtesat ot, tor, n,g'jcndjen e sotshme nuk e kan t zbrthyer n diftong ua zanoren o t prapashtess, j vetm ni trajtn e shquar: lakrori, qershori, gjatari, puntori, pr edhe n trajt6n e pashquar: qershor, lakror. gjatar, puntor. Kjo sht nj tendenc qi vrehet sot edhe n shrm i fo1me t tj* ra t jugut. ' 25. Si e kemi prekur edhe n kapitulin e fonetiks, ni kt t fo].me, "..::]:" 'ashtu si edhe na d_isa t tjera, t jugut, emrat mashkJlori, q mbarojn me o pai,heksu,ar, marrin ne trajtn e shquar nyjen e prapme a t femd_ roreg')rveq ksaj, ajo q sht pr t' theksuar, sht se trajtn e shquar kta emra nuk e bjn6 ai sipas ikems: Vitja, treleja, ku midis tems dhe nyjs sht fut bashktingllo:ja j pr kundir hiatit, as sipas skems Spirja, deja, ku zanor'ja fundore ka rn, por duke krijuar diftongun ua nga ndeshja e Za}res fundo::e me nyjn s prapme a: Myrtua, Ndrekra. Zanorja o me zanoren a {nyjen), duke ndeshur, formuan nj diftong ngjits', seps.- a-ia (nyja) kishte nj theks m t madh ni <rahasim me -r'e e patheksuar, por' gjersa n gjuhn toni nuk ekziston nj diftong i till, u ihndrua pr analogji n ua, sepse ky ishte i vetmi cliftng i ngjashm n artikuliin me diftngun oa. 26. N kt te fo1me hasen ende sot emra t g'iinis asrrjanse dhe j t pakt n nu'nr, por duhet thnE se kt gjini e kan ruajtur m ter
11) Therni kishtu sepse studimi sht
1.12

brme jE

Etd

:subiektive-

emrat e lnddve dhe shum m pak ata t pjesve t trupit dhe emrat abstrakt t ardhur nga foljet: ja nxjern gjalpEt atij t fortit; rjeth ujt; edhe ujt, kur vinte, c'e d, ish t fto,ht ata qumsht; rahn grrt; e ronitilm nee ata (rnisr} pr far; t vogl e ka thirimen (rnisti), po e zgleth r tE rnirt; po t kesh mjelti t6 miri".' ; sa er q ardh ata ilag q derdhi ay! kta lj; nji re gjysmi, ata gjum kann br; t na i bish pr dark kta ishti (107); dhe: d preg batrlt; t vjellri't, t ndenjurit. emi vrejtur se, kan kaluar edhe n6 gjinine mashkuiiore emra lejndsh t ksaj gjinie, si: s'ka 'i rir vaj se ay! por nuk konstatuam asnj ras. ku t dukesh se kta em::a kan kaluar n gjinin femrore, ashtr si kan kal;an disa n t folmen e Krgs: gjalpa, uja, etj. 27. Vegoritd n idhje me trajtat e shumsit t ernrave mashkuilo'i ian n prgjithsi p ato q jan karakteristike edhe pr tE folme ti tjera iugrt. Tham n6 prgjithsi, sepse vrehen edhe trajta t vganta q i prkasin ksaj s folmeje, si: dhntre (dhndur), gjyshr: (gjysh), vige (l,iga), uriqe (uriqe)" dshinj (desh) e tjera si k6to, q do t dukerr ktu posht, kur do t rndisim disa tipe sipas mbaresave: a) emra q kan n shums mbaresn : tigan, qilar, baxhanak, jetirn, kopan, kuar, qymez, tokmak, sqepar, rn_isrok, esh, maqok, qerepii, ajdut, qen, bandil' oficer, dktor dhe: trar, krastavc, haur, rnakaz; b) emra q kan mbaresn inj: pirginj, boshtinj, stapinj, shkpinj, priftinj (priftrini), gjishtrinj (gjishtirinj). limqinj (lrnshnj), drapinj ose edhe drapinj (drprnj1, gjarpinj, minj (l_nnj); c) me a: pisa, qilima, plepa, gapa, kriqa' ogaza' vreslrta dhe oficera e dktra, trajta t cilat jan <aq t pendorshme sa edhe trajtat: oficeri, doktor; g) emra q kan mbaresn e: sage, var, puse1 shestrret, Ieadhe dhe qype (qypa), kame (kajme ose ka,ima), koshe (kosha), viee (viea), uriqe iiriq), rethe (rath), dhntro (dhnduri), vjete (vjet); d) shumsi njesoj si njjsi: nxnis, rnsus, nnpuns; dh) einra q n njjs mbarojn me l dhe n shums me j: fyei liyeje}, yj {yje}, k.guj, buaj (pr edhe foyenj), qaiaj; e) emra q kan mbaresn ra: nipra, fshatra, dylyrlra, lrmra, (edhe !'minj). ) dhe nr n fund po prmendim tipin e atyre mrave, trajta e shum.ii e t cilve karalterizohet nga dy etrement: 1) gjysirre (gjysh), bljqre bujq), gaire 12) (cal), tek kta jan mbaresat: r (gjyshr, buqir, uqr}

''- ;i pegje, dytgje (dyfeqe-dyfek), slogje, ku 6srt mbaresa e dhe ;shi br palatale bashkitingllorja fundore e temijs s emrit; 3) krenj .lronj), bft"j (buaj) dhe gjerhe, tek t cilt edhe zanorja e rrnjs isht ::letafnizrar edhe mbaresn e kan; tek sher.nbulli i funriit edhe bashki:lnglrja filestare 6sht br palatale. 28) N kt t flme shumica e emrave rnashkullore t6 shquar njjs e ::rmojn trajtn e rass kazore duke marrii drejtprdrejte pas tems mba:'esn ni: dhen, efendin, ftuan, t vllan, tapn, besimni dhe litar (i_
re dhe bualre (art. I
12)

V. haeka sjel1

i cit. f.

ed.he dy shembuj t tjer pr 20i).

ti

folmen e Zicishtit: shua1_13

- Buletin

{Jniv. Strt.

S. Shkencat Shoq,

trV

tarn), buar (bullgarne), gjei (gjeln), brez (brezn), frrla kto t fundit n t cilat ka vepruar fenmeni i asimiliit. Sig shihet tb gjith kta emra jan oksiton. ' Tek trajta e kazores e emrave paroksiton, q mbaro,jn me zanre, ja e mbaress n nuk ndihet, sepse ajo gjendet 1arg theksit t fjaIis: kaln, djan, kurse kur emr'at mbarojn me bashktingllore, iind nj zanore rnidis tems dhe mbaress n: dhntin, ppullin, ekurin (hekurin) meqnse bhet i vshtir shqiptimi i grupeve konsonantike t gjendur larg theksit dhe t krijuar nga rnja e zano:es . Po kshtu e bejn trajtn e kallzres edhe emra njroksh q mbarojn me nj grup bashktingllr'esh, si bishtin, gjishtin, ku grupi prej tri bashktingl1oresh, q do t frmohej, do t ishte i vshtir pr t'u shqituar. 29) shtu si n t gjitha te folmet e Tskris Veriore e t Shqiprisr s Mesrrr,e, edhe ktu ka nj trajt t vegant p,r rasn vendore. arafjalt q rrin prpara emrave t ksaj rase jan: d (nd-n), n, b (mb), bi (mbi), dpr (ndpr-npr, dn (ndn6-nn), me: ryne d graztrdit; nuku keni d bott; vemi d soishtt; d ati pruat; na hipi di pernt... dhe ay d" nr,est kaprlisej; hipi n pamprt; e ndejrn n dGitt, nibrirn i themi atij q ri b vndit; q ta velr b parmendt; njra bi tjatrt, bi gartit; hapej dpr bart; dn rapt; rne gjipirt, nisn lutt kjo mbretri me at
Si,g duket, shmbujt, d grazhdit, b vindit, tri tjatrit tregojn se, kur tema e emrit mbraron me dy bashktingllore, futet midis saj dhe mbaress t nj zano,re i pr t lehtsuar shqiptimin e parnundur t tri bashktinglloreve, q do tl takoheshin n rast t kundrt. njjti fenomen vrehet edhe n t folmet e tjera, dhe po pr kto shkaqe fnetie. E vrteta sht6 se jan akma t pakta rasat, pr, megjithat, shihet qa4ij se ka filluar t prdret t:ajta e rass kalizo'e p6r at verr'doren: npr lum, re lg, n qilar t drnvet. Duke par se paraf;alt npr dhe n nuk jan t njjta nga pFrbria fonetike me ato t s folmes s Devllit, krptohet vetvetiu se prdorimi i kalizres pr vendoren ka hyr tashti vn dhe sht br nln ndikimin e gjuhs s shkruar. 30. - Prsa u pr<et trajtaze q kan nyjet nepr rasat e zhdrejta (veq kalzores) t trheq vmend.jerr fakti se nuhen akoma sot tra-ita t cilat kan qeni dikur inovacine n kt t folme. Esht fjal'a pr nj fenomen kreit t kundrt me at q6 vrehet st n shum t folme t shqipes; n t flmen e Devoit trajta s e femrores ka ardhur e sht shtrir: a) jo vet'n n shrrnsin e fernr'es: tha si aotrave, ni mes t s mirave: d vaktit ti rftrave s para; si shqunave; at kan lj ndryshim pe sonave; b) por edhe n nj-isin e -qhumsj-n e mashkuilcres: i s trytit; tja ve kalit sen, ja dha si kurratit, i thot ai dja}i rnath s'atit, <ysh atij s ri.t i thenri; ngrit pe vndi s tij; dhe: i tht s vllezrv; s rirejve flitet rn tepri; pran btrkt s udhit-leqisve; kiit-ve firnijr, s sime }ij. N rasa si kto: kknte qms}rg pe lpe s'egr; dhe pe s ftotit nlu ka ej s'kemi t bjm aS me inovacj.ne t dikurlshme ti: r:ajtura, aS me inovacione t reja, por kemi t bjm me nji konservacin. 31. Po japim ktu disa trajta karakteristike t premrit vetor'. T bien n sy trajtat tin pr em,rorer (ti} dhe tyn pr kal]zoren ty, t ci}at jan trajta t p,rhapura edhe n t folme t tjera t qarkut t Kr-rcs. Siq

tjatrt"

!'71'4

..

i.

rk- '1:Er ana1ogji me trajidn e}rave t shquar n rasiin kaIzre, edhe kefu i esht ngiitur nyja n trajts tij, gj q ; Shtri_';St per trajn e rass e{nrore. "re e premrit t vetes sl tret njjs mashkulr sht aY. lrajta Premrat e vets-s par e t dyt shums kan pr emrren edhe t:aj_ :n e rasejs gjindore-dhanore: neve (ne) dhe jrve (ju). 32. Nga prno't d t japim n nje pasqyr vetrn tr'ajtat e mbiem= :ave pronore t 'etes.se par dhe t dyt, reh t cilave do t :ine m osht edhe disa vrejtie:

Veta

_r

Veta
gj

e -te
dora jote, jnde

ishti yt, jot

gjishtin tnd gjishtrinjt tnt

gjishtrinjvet tent

dorn tnde

duart tende
dnart tnde, snde

gjishtrinjt tnt

duart tnde pa j-Q

opes su8J

kali juaj

tallf tui, si3

a1en ua]

lopn

tGj

kuajt

tj

cpt tuaja

kuajvet tri'j

opvet

tfija

kuajt tQ

1opt tija

kjo e folnre ka :''' I,rjta l3) n vend t nj trajte t vetme q duhei te kishte pr nj6 ras: ;jishtit terrr, ser; drs teme,-ru*u; gjishti yt, *rl-J-, jnde;
nde, tilnde; gjislrtrijt tenr, tim; duart ti irrre, teme; uarvet tnde, snde, kait fufr, sufr,
13)

N]h91e t trheq vmendjen fakti se pr disa premra

s"t;

doris eirvet tirrre, tele;

kemi

dhen prioritet

ni radhiije

asaj trajte q sht m e prhapur.

115

Tek: giishtit tern, sem dhe kalit tiaj, i, nddhur edhe nj6 shtrirje anaiogjike e trajta,e t femrones tek mashku}lorja vetmse trajta e dyt nuk {erdoret rdorn sot. Nj gj e ktil', sig pam edhe pr nyjat, shihet edhe n: dirirve tnie, sirrde, ku trajta sinde e fernrores njjes eishti slrtrir pr trajtn e femijrores shums (kujto: u tha s rnotrave). Vrtet trajta sinde sht e vets s dyt femrore _kr prona dhe pronari jan njjs dors snde, tnde, por edhe pr kt duhet thni se sht nj trajt e dervuar. Ktu nuk kemi nj zhvitlim t trajtbs sate (sat me),

pr snte marr trajta tnde e kallzores dhe i sht pirshtatur trajts s g;irro."' drke bre nj przierje m:femash t rasave t ndryshme. Kjo ilund t thuhet edhe pr:traitn jnde tek dora jte, j6nde' Tek drs terrre, sime dutet s_e trajta tere e kallzres i ka zn vendin trajts s gjindore-dhanores, por nuk e ka prjashtuar h"ajtn s!!e, Spse aj haset akoma sot. " J'" tek: gishtrinjt tem, tim e duart tirne, terne vrehet spostimi i njers trajt ni t mire t tjetrs, ndiirsa n rastin e pr sht trajta rastin e dyt6 e" fgmaror"es ajo qi ka spostuar trajtn e mashliullores, n ,eirehet e kundrta. Nj tjetr gj, q vrehet tek gjishtrinjt tem, tirn; t" gjishtrinjt tint, duart tnde, shduart time, tete, ashtu sik|rse "}rru jan tb t, se n keto rasa, ku prona sht shrms e pronari nj.9j.g.S, trajtat sht jan_njjs' nuk Ky proniri prona dhe kur nj'aj me ato ti kalzres, ,ja"fu.ro*un i lkalizuar'vetm n krahin e Devorllit, ai sht nji tipar 1ttues edhe per t flme t tjera t qarkut t Korgs, sig jan ato t krahinave t oparit e Gors. Nj veqori tjetr shum e rndsishme p: ket t flm.e sht se ktu ekzistojn pelr dis,a pretnra trajta ti atilla q gjenden' n t flmet e gegirishtes, g-ji;hti jem, dra jerne; gjistrtit, gjisl tin tern; da jerne; drn, drs, te}, gjisrti jt (vetm se m pak e pe'hapur); kali jon c}]re kuajt i .tn. l .| ,l ,;; "
Fo'JA

33. rsa i pirket trajts s fljeve t rnnyrs dftore kolra e tashme' prnendim ne radlr t par se f1jet e Zgjedhimit t dyt kla.sa e par po mbrjni me t: vadit, prastrait, br:an:it, truspit, tretit, rnit. j isht ka.::akteristik e prbashkt pr gjith krahinn. &ba.resa e trajts s vetes s pa"r irjjs t fljeve t zgjedhimit t tre1,i.: k sht e n3;te n t giitha ka_tndet e krahins; ndrsa n t fo1rnet e kat-l.nd-eve oqish.t, Bitinck e Sinic ato kan si mbares bashktigiIren nj:-lirnj, digj laznj, kullonj, binj, rferj, gdhij, arinj, shkfl inj, sleu'anj, tr3,enj, thynj, n at t katundit Pg:L.esht si mbares bashkting611orja j: irj, drtoj, rfej, aj, fshij, gatraj, lyej. Me ae sa'na Lejjn t dh6nat e krahinave t tjera, co t mundohe. rni q t ihpjegjm kit ndryshim q vihet re n krahinn e Devotrli prr gj:tha*on me nj rezerv, Sepse t dhnat nuk jan6, t mjaftueshme. pjes t parit, n at q nd.dhet n krahun e djathti t 1 "ie Devo11, n krahinen e Go.s dhe n Pgradec me fshatrat prqark (ne mi qen deri n Qerrav), zona kt q jan t gjitha n krahun e djatht t Devllit, sht ,rejtur se foljet e zgjedhimit t trete kan mbaresn j Pr,gri, ku u vrejt ndryshimi, sht nj katund q gjendet n Veri t 11c

lumit dhe afr gryks s trugins, prandaj, e virtet se mbaresa j sht karakteristike edhe pr zorrt q shtrihet midis Qrravs e Progrit, athere katundet e gryks s6 Devollit lugin), do t jen kufiri m i 1argt juglindor i izglss s prmendur, :eritori i s cils sht zona e Korgils q ndodhet n krahun e djatht t }u_
:: qofte

'''otit n krahun e djatht t

:it Devoll.

Foljet, tema e t cilave mbaron me bashktingllre, kan pr veten par dhe vetm e tret t shumsit mbaresat i!m, n: x,'resm (presim), dertirrr (nderim), rahn (rahin), ngasm (ngasim), rnitirn (rnitim). luspitm (iuspitim), dalin (dalin), presirr (presin), rn}rushin imbushin), pra.hitn (prashitin). Esht e vrtet se hasen trajta t tilla, si: duani (dni), nj udh e dy pun i thuan (i thon), quaen (quhen), ruaet (ruhet), pr ato jan t kufi:uara shum n prdorim dhe numri i rasave sht shum i pakt, m shum trajta t ti}la kerni hasur n Sinic. V. haeka si'1} n artiklilin (14) e vet edhe disa shmbrj nga e pakryera kruajesha (kruhesha), (lyejesha iiyhesha); ne velm nj t tilt kemi regjistruar n Sinic: sh'uaeshin. Ndni vrejte rreth ktyre traj1-ave nuk keri pr t6 br ni kt :ast, pr vetm do t themi se nj gj t till kemi kostatuar edhe n t _men e Qorrushit n Mallakastr: duani, thuani, dlanin. 34. Foli,et ..jarn,,, ..kam,,, dhe ..them,, zgjedhohen n kt mnyri: n rlhn e pakrver:

i
I

2. ishe, <ishe, thoshe

1. isha, kisha, thosha

3. ish, kish, thosh

f. ishim, kishirn, thoshim, her6-her6 gdkg; ishrn, kishrn 2. ishit, kishit, thoshit 3. ishin, kishin, thoshin, her her edhe: ishrr, kishn

Foliet veprore kan n t pakryern mbaresat: nja, nje, te, ose nte pr tri vetat e njisit dhe nir, nit, nin pr tri vetat e sh-msit.
1. rlernja, ironja }. rnernje, lronje 3. rerte, ironte

]. menin,

1. mernirn, lronirn 2. rrrernit, lronit

trronin

Prsa u prket fljeve psre t nnyrs dftre kha e pakryer duilet tlrni nj her se zanrja e e rnbaresave (h'lesra, (h)eshe, etj. s}rt ij,hr'er n ; kjo zanore nuk ndihet st, dhe kj konstatohet Ieht tek fljet q Li mbarn tema me bashktingre: tek foijet me Zartc}:e ajo (-ja) eshti shkrir }'e Zanren e terns dhe ka dlrn nj zanare t gjat" jo gj vrehet edhe n t flme t tjera te jugut. j q6 sht krakte-istike pr k6t t folme, lsht se pr vetn e tret njj5 ka dy trajta paralee: n-ira rne mbaresn she (/h/eshe), rnbares kj q sht edhe r 'etn e dyt niis. dhe tjetra rne mbaresn ej (vetm n t f1men e Sinicds nuk e hasm kt trajtn e dyt). shfu :n'naresat jan: 1) ()sha, ()ste, dhe () s}le ose ej pr tri vetat e njiesit: lodhsha, asha; Ihshe, lse, zishe, dhe dhej, laej, ziej; 2) ()shim, (e)slt, ()shin pr tri vetat e shumsib lihsrim ul';*; ,ishit, Iodhshit, ashit, zishit dhe lodhshin, ishin, zishin.
14)

V. haqka po aty. F.

201.

t17

Disa nga kto folje, q jan t parregullta, si: -zen-, *shtn,, ..vi dlke nxjerr ecihe bashktinglloren r tb tems s vjetr: zuri, shpuri, vl'ri, shtirl, (shtyri) trlor her_ here jan edhe pa mbares: zr, shpu (kto t fundit shum t irala). Fojet e tjera me Zanore, ashtu si n t f1rne i tjera t orgs, kan n veten e tret njjs mbaresn i dhe midis ksaj dhe tems s foljes kan }:ashktinglloren antihiatizuese v: arivi, paksvi, drtovi, prvovi, dorzcvi, previ. Esht thn edhe n kapitu1tin e fonetikijs sb n te folmen e katlndit Bitinck6 pr vetn e tret njjs t kt-yre fljeve ian vrejtur edhe trajta me f si mbares: fitf (fitoi), kndof (kndi), naharof (mbari), pref (preu), raf (rrahu). kthef (ktheu). Trajta t ktilla, si kto t funlit, jan trajta t mbefura nga njg faz m e hershme e ksaj s flmeie dhe st, n krahasim me trajtat e reja, at jan m pak ti prdorshme. Si fijet veprre edhe at pijsoret kan n arist p'r tri veat e shurne_ sit mbaresat m, t, n: ngritm, gjetm; dertht, ikti, dualtti; u mplaklti!, -l ngritrn, u prisht, r nist, u ngritn, u trempn. 36. tga trajtat e fljeve veprore mnyra tidh'e kha e tashme p japin ktu vetm trajtat e vets s dyt dhe vets s tret njjs. Nuk <ane t njjtn rnbares n r;etn e dyt njjs t gjitha fljet, at t zgjedhimit i trete dhe t katrt ka mbaresn sh 16): te dftsh t ibrcsl, tili largosh, t rfesr, t pirzjesh, t vesh; t kanlitcesh, t has:. t duash, t bsh, ti vish, kurse at t zgjedhimit t par ihe t c1yt kan mbaresn g: t rarq, t katoq, ti njgjes}aq, ti ujdiq, d.he t tretig, t pra_ srig, t vrae, t trlreq. Siq shihet, n kt tg frndit nuk ncihet bashktin$}1r]r;g fundre e tems s foljes; t prasriq (t prashitsh), t vrag, (t vrassh); kjo duhet t kete nddhur nj her tek fojet me t (prashit), ku t_ja sht shkrir me mbaresijn sh dhe kan dhn q, pastaj pr analii Sht Shtrir edhe nd f1iet e tjera t zgjedhimit t dyt (ti; vriq).lur liidi s-ja nga shkri'ja e t-s g s}-s, u mua si rnbares edhe u shtri n6 t gji_ tha f1jet e zgjedhimit t par dhe t dyt. Trajta e vets s tret njjs ka mbaresn kur fljet jan t zgjedhimit t par, t d3zfg. dhe t katrt k1asa e dyt (keto tl fundit nxierrin edhe bashktingelloren r t tems s vjetr): t rnar, t ngrdhE, t rastis, t pjek, t nxjer, t sjel, t mby, t kulos, t prashit, t pyes, t ngrer, t zrij, t viri, ti lr, t shpjer, t fler dhe ka mbaresn j kur foljet jan t zgjedhimit t tret dhe t zgjedhimit t katrt klasa e par: t shkji, t punoj, ti vij, t rij, t bji; ra1l gien nga kt flie edhe me mbaresn nj: t rfenj, t bnj. jap,im nga mnyra lidhre koha e tashme edhe nj tra]t t veqant pr veten e dyt shums t fljeve pesore, kur lidhrja sht prdo:ur me
n,,, oshpn,,, shum her kan mbaresn
15) Ni Devoll duhet t ket edhe katunde t tjera veg Bitincks, ku t jetojn akma trajta t filta die kjo do. ti dale n dukje nga nj6 krkim i materialit dia_ lektr n shum pika dia1ektolcgjike. 16) Aty-ktu nuk mungojn, sado t pakt, edhe rajta me frbaresn g pdr foljet e zgjedhimit t tret e t katrtE: ti shag, t mundo-c, t ve-c, tE z.

zanre.

35. Nga e kryera e thjeshte shte p6r t'u thesrar n radh, ti par. _ trajta e vetes s tret njjs e foljeve veprore. q u mbarn teiJ me-

118

funksionin e urdhrres. Kjo trajt shte ko'rstatuar vetm n t folmen e Bitinckds, dhe, me g'duke sht nj trajt e vjetr e trajtr:r dhe q s'ijsht fort e gjal n gjendjen e sotme tl s folmes, duket se n kit trajt mugon eIementi diftnjs i psres dhe si mbares sht vetm zanorja i: tE vishi (t visheni), t lahi (ti laheni), t ndrohi (te nd,rheni), t bfu
(te bheni)'

3?. Esht vn re se n trajtn e habitores e ruajn bashktinglloren fundore t t tems at foije q e kan at vetm n trajt6n e pjesores dhe t aoriqtit: ditkan, vajtkan, rjtka. Edhe pr habitoren shihen trajta t veis s dyt shums vetni me mbaresn i; qfti (qnkini) dhe paski (paskeni). Kan arritur gjer rn st n kt t folme trajta t habitores s pakryer, pr duket se jan br shum tij r-rala, ato sot duket sikur nuk kan ndnji ndryshim ri funksin nga e pakryera e d'ftores: po qnke rrja pesdrjetedy vjeq burri (ishte); dhe ata paskshin at minde (kishin), j e pakrer e habitores duket edhe si fo1je ndihmse, qg shrben, si t thuash pr frmimin e nj trajte b s kryers s plot t habitores, e cila nga funksini nuk dal1het st nga e kryera e p1ot e dftores: brigada paske zin vinI atje (kishte zn), ose nga e kryera e ptrt e lidhores: t mos paske dax ay, e vran at (t kishte da1); un't pasa mari edhe dekoratn, ta katra flanrrr ty; at pel ta paski frtr di darnaluk, tastrri, eu... (ta kishit iutur). 3s. N pjesore t gjitha foljet kan6 mbares, ashtu si nb te gjitha t _lmet e Jugut. Sipas mbaress q marrin ato i ndajm n katr grupe: a) rne mbaresn ur, ku hvjne t gjitha fo1jet, q e bjn aristj.n rne a l]S It ta: vdekur, ardhur, krlandarut, zbtazt, thirur, rnbetlr, pyetur, gjetur, rjtur, lo tur, hljtur, shkrjtur; b) rne mbaresn r, ku hyjne foljet q aristin e bjni: me va oS me ra: thar, lar, vrarij, irlar, rrdruar, bler, btii, hyr, arir; c) me mbaresn n, ku hyjn folje qi jan t parregullta: qn, zn, n, n, ngrn, thn, rn 17). g) me mbaresn , ku hyjn ato fo1je, tema e t cilave mbaron :6 t tashmen me , Il, r, (rr) dhe q aoristin e bjn nre apofoni: mjel, da, mbjel, vjeltr, mar (marr), nxjer nxjerr6). 39. Prsa u prket ndajfoJ"jeve, po mjafthemi duke rnditur kitu r:etm disa prej tyre, nj pjes e t cilave jan karakteristike jo vetm pr te folmen e ksaj krahine, por edhe p,r ato q jane fo,inje rne t: jashc (jasht), prjashg (prjashta), gjetk, atijeck (atje), ktuck (ktu); mlrrimandt, tashti, njndizaj (nj dit), prmi; gjene (akoina); nuku (jo) s fsrelr (fshehurazi), javash (avash, ngavasL, ngadal), liksht. 40. Po japim ktu disa parafja t ksaj s fo1meje, pr te pari perbrjen fonetike t tyre dhe pr td par gjithashtu se g'parafjale krespondojn atyre n ti fo1me t6 tjera t shqipes: _ parafjala de: arthm de ura; de filan prift jam; gjer d dera. Ratrl kjo gjendet st edhe si pjesz para foljeve t mnyrs dftore koha e tashme dhe kha e pakryer: de vinj (p vij);
iaqe
17) Shum nga kta shembuj jan marr nga
200).

artikulli i V. haekes, (ar1. i cit'

":*::

119

jo parafjal, me kt prbrje fonetike q ka sot' nuk sht gj tjetr. veg se-pirafjala te (tek), gjat kohve ajo ka psuar ndryshime fonetike, a t<atuar nga te n nte, n nde dhe pastaj, ka prfunduar n de (ksh' i variantin fonetik ne q ka e flmja e Korgiis}. _ arafjala ngaj (nga) n kt t.ftrme 1ot jo vetm rlin e parafja_ 1i:s nga: vajii andej ngaj glzhi11a. por lt edhe at t paraf;ais p-r: 'ngaj diti kam qen Biishs (per dit kam qen n-e tsilisht): i r-hlshqg shqpija ngaj nat (5) (i mbushesh shtpia pr nat).
nd: kam vajiur gjer n imar;

parafja1a b; (mba). e ttrmet e tjera kan n vend t sai; 1) rn: b tre (rn6 "z1 n: nae;ol b diellt; ( ndeime n dieli); irt}urim i tieli atii i.e1, qe* e vndit (...n ,end); 3) me: pa ngjet b rntri {...me motrn): 12; ...r' .r, ta bra kt gj,' i tha gupa, qi e rxjer inat b kacekn; (1r)

_Parafja1ad,qgntfo1mettjerakasik'responduesendhe di mngjes; d hrrdt; na hipi d peGt. sht edhe - Nj tjetr parafjali, q ka interes pr kel. t f1me,

n kt t folme nj prbrje fnetike t thjesh_ tuar: trle: i ka bler pe klishs; un pe tr<atr viet t shku.ara u bn ql shkva 1 Myzeqe; me dllamara pe shamasi; pe at q6 ttra ti; kam caz dhe pe sytesh. 41. Nga lidhsat p/o prendim ktu vetm lidhsn ninrenditbse gjer, 18) q n t tolme te ijera sht6 e prbr: gjersa: ndenji gjer u gidhi (ndenji gjersa u gdhi): ajde t rish gjer ti ngryset (hajde t rish gjersa te ngryset).

(...me

_ Parafjala prej ka

kaceknd).

SNTAKS
42. Y ktr t folrne vihet re shpesh Se pas parafjatrve pe (prej) dhe pas nj emr ose nj prernr mund t j edhe n rasn kallzc,re: pe !!a, pe kit; po kta tonit; pe ati q thla ti; kini pe kt paqka? t vish pas rnua; dy kit rnot, tre pas dy vjet, fre pas ps vjet. 43. Vihet rre gjithashtu se pjes6t e krahasuara qe vijn pas lidhsave

krahasuese si, Se, mund t jen6 n rasen kallzore edire atdhere kur terma e krahasuar sht e rass emrore: i ta se: tin, tha, p ti lesh pashatrtrart si kt, ty nlk t dhmp kur, tha; edhe pastazan rl f lrumbur qlp se at nuk kish d bti; qinka oti slin jetir r'i :na.fh se at.... 44. a rasa q tregojn se edhe atbhere kur flja '.hipur- si ka}lzues, islti nj flje intranzitie, emri, q iot rolin e kundcins, sht n rasn ka1zrJ: ip edre kt gmaten! (hipi edhe ksaj gmares); ka hiplr ka}in e beut (i ka hipur kalit t beut): ipni varkn 9B) (i hipn varks). 45' N ktr t folme sa her q kryefjala sht nj emr kole'kiiv, kallzuesi sht gjithmon nj folje n n'umrin shlms; bni fshati arie; ishin tr fmija; dla Manastiri tr; fshati kan qn r dyfeqe; qeveria turke i mvarte njerzin; kishin par, kis}iIr tE drjt6 Lrota; k:lsil baktija; u site gjysms s fshatit; e urdhroi pastaj mrreti t slrkjn tr rshtrija e tr njerzija t basabas dn penxheret (20} 46. Nj ndajfo1je vendi, q lot rolin e nj p1otsi ,endi, la shpesh her
18) j p6rbErje fonetike e tii1

ka kjo 1idhse edhe n ti foImen e oparit.

120

pu""tj*tan pe ne vent t piesi:,s prfrcue,se qi: pe andj shtd aio; ngihej pe andej; pe ngaj vini? t mbylet e pe rrendi gardhiropi e pe ja'shci' 47. Atje ku n t ftrrne t tjera gjejm parafjal }ga para nj emri ose premri, qg lozin ro1in e nj plotsi vendi se shkaku" kiju gjejm parafja1., pe: ekurin se ngrinja dot pe portis, rzeni pe shkas pe
at q thua ti; at nat q u fshe pe atyre.

i rass ka.llzore. q 1ot ro1in e nj plotsi t vendit, mund t jet edhe pa prafialn n: u biira nuse, pastaj vajta Kor; sa vajtrni Nivic, na zun krnitat; ksh ta shpjer oqisht; tashti z verri as kish. 49. Ne t flmen e Prgrit dhe n at t qishtit nj fja1i e,varLlr

48' Edhe ktu. ashtu si n shum t foIme t tjera t Korqs, nj emr

kushtore mund t ndrtohet edhe me nj f1je kalzues, qa sht nj fCIije e mnyrs dftore koha e tashrne ose folje-e mnyrs: p s ka bar shtipija, nuk bbn ot sj; po S ke gruan nikoqire; s'ke rojtje; trl s shti nikqirja d shtpi, thuaj... ; po shti rrj, i theni trEsk; rrjeriut po s i artt1qa

vakti,segjengji.
l:t'

FoRMM FJ,EVE
50. U vu re se n kt t folme ffrrat e prejard"hur nga foIjet jane tri farsh: 1) kan mbetur ende emra te gjinis asnjanse t prbr nga trajta e pjesres dhe nga nyja e prparme t: t shtlni, t trennbur, t vjellu, t demhur, t djeur; 2) kan filluar t frmhen emrat f}jor t gjinisr nrashkullore me prapashtesn im, shartirn, gatim, spastrirrr, dhe 3) nj6 mnyr tjeter formimi dsht edhe ajo me prapashtesn je, me ann e sl cils fonohen emra t gjinis femrre: mbledhje, rojtje' qarje, veshje, vrasje, djegje, sosje. 51. Edhe n kt t fohre. ashtu si n shum tl folme t tjena i jugut, si parashtes, e prbr vetm prej nj tingutli, q shum foljeve -jup u'ptim t kund'rt, u .sht bashktingdllorja afrikate g: godhen, qkrif, qiron, cfryrte, ckptshe. ]{ur flja gkarkonj, ckulm, ck;t.ru.r, iillon rne-nj bashketin'gIlore t zshme, parashtesa sht zh: zhilukn" dhe, kur fillon me nj6 bashktingbllore dhmbore-buzre L zshme, ;:arashtesa sht nj tingull afrikat i zshm xh: xhvesh' 52' Parashtesu i, q lot pr disa foljet po at -ro1 sikurse edhe para_.htesa q haset vet,m a ta fo]men e lqishtit; zbath, zgjith, zbtazxtn zglesh, zbutet; n te, f1men e Sinics, P'ogri.t dhe Bitincks, aio shtl nje b:shktingllore afrikate e zshme x, kur folja fillon- me ni bashk_ tingllore buzre t zshm-: xbath, xlrlvi, xhritm, 1 xbut, dh'e sht_ z, L"i tol;a filln me nj bashktingllore tjetr te zshme: zsjidh a zglittrl 53. Nga prapashtesat, q u japin fiaIve nj nuanc zvglimi'ose r,i;rlhelie. ma p;,autive n kte t fo1me sht a.l:.qhtesa sllave k: ctrjaiki, qiark, kulaqk, cotrlk, qeperk, ptk, rosrika, ri$]ska e latris. tate t fo1me vihen re ed.trre p,rapashtesa t6 tjera deminutive slave, r -l'.' m ak produktive se sa parashtesa k:. (taze), flocka (flok): ,j ek: clysqistr, shamickii rnastranaqk tazeck (dv), (ktu), dycki m'areeki; n\ et: krnhatecki, ktlekij c) lesh<; patshki, latshk, rnjaraushtr, iatlshki, (edhe atore se latshIi!. kacus}iki (edhe kaduqk). Prapa-shtesa deminutive shqi.pe z sht shume pak produktive dtre shihet m tepr tek disa ndajfolie dhe djsa premra. tek emrat vetm nei nj ras e kemi konstatuar: andejza, ktejza, caz,k6taz6,x'|zii'.
121,

54. Pr kit t fome jan karakteristike edhe prapashtesat save: inE, ic, nik; a) ovin _ me kt prapashtes, formohen fjal (emra) q tregojn sende pa vIer: plako1,in (p1ak njeri), djalvin (dja1 i ri. qunak), oata_ kgvin (vend batak). rnjvina (dru zjarri q jan rrnja), grovin (vend gur), krendvina (dr shurn t h11a), ajdtrovina (hajdlt), gjinjgjrovix' (rnt i nxeht dhe me re t holla). b) ic _ me nl_ihmn e kisaj prapashtese formhen emra femt"or nga rnashkutrort; gomarieir, gaxia, bualtriei dhe era sendesh, brerrda t ciive shtihet diqka; xleviee (kasolija e kashts), iidhuric (bge, bhge), bitiei3 (bucel). rgenie (luti e vgl k. mhahen lugt). c) nik - me kt prapashtes frmohen emra q tregjn reiardhjen e sendit: petanik (byrek me pet), vezanik (byrek me vez), dhalanik se }laiianik (byrek. me dhal), isnik (mullar prej gjethesh lisi).

LEKS U
E flmja e Devllit. siq e kemi then edhe m pa,r, sht e f1mja e nj krahine q nddhet n lindje e q ka n kufi sllav't e grekt. Kontaktet rrre tinjt, sid,mos me slavt, kan ln gjurm edhe r-r leksik.n e ksai s flmeje. Nrmlrin nr t irradh t huazirne-re e bijin s11avizilat, nga t ci}at shumica i prkasin sfers s buiqsis: gliavir, sht, bran, jrri, rrit, lyspit, koaait; sxpec, sten, gradirr, trlilrri, plevici dhe: tslia, kozin, korit, razbj, shaxlk, peleni, povj, darv6, fed'o, zvr, liei, rr:jaralshka, vuqe, tet<a, etj. Nuk po prmendim ktu influencn e sliazishtes n lmin e frmimit t fjalve, ku. si,c e pam, kjo e f1me ka rnarre shum p'apashtesa, me ann e t cilave formon fjal t kategorive t ndryshme. Fjalt q kane hyr6 nga greqishtja jan shurn m t pakta n krahasim rne at t slavishtes, Sepse edhe katundet e Greqis, , jan n kufi me Derrollin, kan popullsi dhe gjuh sllave: vjasitem, katos, prllok, stpete, gjiton, imonik. Baza dialektore e leksikut t ksaj s flmeje sht ajo e dia]ektit t Jgut: gupi, ko, kuris, fshat, rogos, tigan, tiganis, shpo t, qeramic{he, qynes, litar,'les, gjap, qumsht, misr, tartabiqe, agrridhe, dhelpr, dbor, gnjen, ftonj (shuaj), hap, vettin (shklqen). Gjen aty ktu edhe ndnj fjal nga dialekti i verirt, Si gje, rent. Duke e ndar sipas sferave t jets, po japim ktu poshte at fjal q jan karakteristike per kt t f1me.

122

BJQEs
gxrrth (,rruh)

brnij-

e s ciis thnojn plisat e

_ 'rrsh i papjeku _ vegii bujqdsore, me ann

ars.

prnend.

Fig.
P jesdt

Fig.
jest: tr) d6rase

t) kiec]rd-a (H) tresh-i (S. P); 2) shgiz-a {, S), shtiz-a (B, P; 3) qaf parmerrde; 4) py-a
(}); 5) dorashk-a; 6) veshet;
7) pllas-pl1azi; B) pior-i.

l--li

(), krau (B); 3) trthormettrthor'rnja (), trthore (B); a) k_ 1yshk-a (), zheluge-a (B).

branis; 2) kimbz-a

brrai't
bran6.

lesoj, thrmoj

plisat
e vogel

plollonici- 5-6 kg.

'p,lrzjenj i dyt q - ,punimi S); trzoj (P). toks (,

bhet

me
*

brzd'd-q, (, B). bukae _ pip'errk djegese

gun- _ nj6si matse drithi e njejtd re 1/10 e shinikut (S). g"in- _ p1is (, B, S); :crs (). gmreck _ kumbull q e ka kokrrn

().

preshllk1- _ pjese e hekurt q sht vendosur n pjesn e prasme ti hostenit, e cila shrben pr t'pastrua:: parmendn kur kjo e fundit mbushet me dhe (); krep|'j' (B, P).
qerj

mas

drithi e njjt me

imnik-u _ shalqi (E, klldp-i _ kalli misri..

kplqit

grd'ini-

t madhe, te gjate dhe te verdhe (). _ kopsht (r, S).

S).

kshtare-kshtorj ' ipi bari {B). lill-q, _ qase. kogenk- _ nisrishte, koean.

shpy11zoj (}, B, P). _- kofin (). krokrk- _ qep t vogIa q prcI.-

kosh-i

ren pr t'u mbjeli, (H, B, S). kumbulleck- kumbull, q e ka kkrrn t nadhe, t gjate dhe tr

*| kr.qe (). kup-i' _ grurnbui i kal1injve t misrit n ar (). ldn[i'n- _ toke djerr (S, P), prollok'

Fig. 3 Pjesit:1) oshq_i ({); osht-a

2) pral<-pragu; 3)

lronj _ punoj tokn (1, B). isnik-u _ rnuIa,r me dega lisi (B, ). lAsptt kallinjt e misrit. - xhvesh nshku-i _ krce11i i gjai q6 1_ shn qepa se preshi, ne maje t cilit nddhen farat (}, S): t'rnik-

prollogu

(H).

pin () t,r h,ore (P); 5) sllopec-i ({); 6) stopec-i (B, P,); rezhishg-a (H), reznisht-a (B. P); 7) gl1avin,i-a; B) spic-a; 9) boshg-i (), bosht-i (B).

(B, P)l pykli-a; 4) ra-

rent-rend'i

_ dega e misrit. ndrop _ ara q shtl me tokd td tlrer_ muar, t shkrift (S). ngre _ punimi i par q i bhet tomi's6rishtii-

(B).

k* (); bilnj' ug (S); ironj

(P\,

pragr q isht ndirmjet - (H). dy brazave ronit _ shkoq nisr. rush i, git! _ rrush korith '(). s,Lok-sogu _ te gruri (,); leh'!- (B, , S), e (S). i zi, q6 ka kok'rrat spiif (rrush)) - rrush (, B). t rrmbul1akta sten- ose sluri'gj- _ tok q s'ka bar, tok q i ka ikur tabani.

t23

Stak-stogu _ mular me dega risri (E). shiik-u _ mas drithi e njjt me

tgr-i _ en n formn e shshs, q e ka fundin prej kurg rne t6 ci* n ba,rtin d,rith; zaknisht strt

25-30 kg.

nj madhsi ti cai<tuar : thi. Nd Bitincki kjo en6 ka ernrit:

edhe me

1/z

shinik, dhe v1en si matse dri-

her. nd1k-

trip-i vija e ars, q ndodhet midis dy pragjeve, ajo formhet pasi mbi_ ilet ara (S). retu punimi i treti q i bejn to(, S). Ne Bitinqk pr ki6 n_ ks cion kani shprehjen: d'o t bnj tri

teneqe,

dor dqgash '(b, misri t6 - nj lidhura '(t1); nd,k- S). erthta (t) _ te tashtat q mbillen n6 pranver (S). rgii-i _ oxhaku i kopshtit (, S). 'te-rti, - ana e ars, q rr,betet

ipki- _ thumbi i
L{,

pa u mbjell (, B, P). B, P).

hostenit, hc]eci

zgjedh.

_ kau q s'ka rnbushur tre vjet. ftuik-u * cjapi q ka moshn nga nj d,e,ri n dy vjet (S). gomric- _ femra e gomarit. jrgini!- dhija q s'ka arritur ako- e pjeilrisi (B). ma moshn kdnd,es-knd,ezi _ gje1 fushe, kaposh" kirig-i _ i vogli i gomarics [a), kbrk- (); kre-kri (P). kll|njki- _ ez6 e prishur' kozin- _ lesh dhie. kiqk- (I{' S. P) kttogk- ('). rnilore-mi'ori _ delia q ka -nbushur dy vjet dhe q ka pjelJ nj qingj ({), kurse n S me kit fja16 i thn deles nga nj deri me dy vjet" miski-a _ puI deti. misrok _ gje deti. oQ-i'_ i ygli i buallics deri ni nj6 vit (), i ,ogli i buallics pasi ka rnbushur vitin (B). e vgIa e bual1ics deri n oqe-agi nje vit- (B. .) aeki2- (t'')' roit heth, shtie bleta. - _ b1eta e re q del rnl vehte ro!!- iH. e. sl, ni B. i tho6 zok b',ete"
d'emug-i' ose d'em-i

ENts GUZINE, MJETE PUNE E SENDE TE TJER STEPJA{E 2

Fig.

4
({)"

Pjest:1) zgjed'hb- (t); 2) zhegi zgjedh me ur (tT).

shtmb'i e vogiI me nj - me lfYt. vegje edhe buki-j _ buceI uji q6 varet n krah (-rnuham); bucel6- (); buki'c'-
brd'hk-u

balte; ponicti (IJ- muha- t,tepsi B. S.). medan djr6-j _ def, lodr (. P. B.)'
gerepi grbe-grbj
gobel:d-a 'S.).

(s).

kov druri e vogil shijene qmshtin e posamjel -

giraq

({"

B.

S.).

(B.

Fig. s. znek (rrush) _ rrush i zi, q i ka kokrrat t ralia (), ishic {B). BLEGToRI
femra e bualit. e vogia e dhis6 q6 ka mbushur motin (, S), kr7in-i (P}. cpkd- _ i vog1i dhe e vogla e dhis q s'ka mbushur motin (H, B, S). cpkb dle kec (P).
cpe-cpj -

kci-i

jStge-i

kenicej-

bic-

pogj (tL' krish.). kq'nd- _ poQe uji

_ qyp i vgl ::-re nj vep,dr ti hedhur j6 q prdoret cje, ku laj syi (. rnuham.); poge(P. s.).

qeth {I{, B). mashLlpat q6 prdoret pr t -ma prush n zjarr {E[,B.S.).

(), kne'knj

k,ti,n'r-i

cpok-u

N . cpolc i tlhon6 ftujakut.

cjap (tl. S.) pr1'-ij (B,.S.)

_ kfin. keplkd-a _ dikeI ().

}cos-i

korit-c

govat.

drn (}1. S.); k]gg', (B).

124

t- spatl madhe qE e ka nj pjes- t myks s Zgjatur psht (); s2pti (. P.); Ltore (P. S.). toshkj- _ iat. e vogll. 'genicd- _ kuti prej drrase Lu

e heqin
solk!-'

nj vend

bagtind
().

ose

e lidhin
-t1

n
P.).

(I, D)

solk (S-

,z

nst'pa-j

mbajn ugt (B). ncktj- _ nj grep me nj rip stofi 1 m. te gjatr ne t ci].ln kapin dhe tendsin rro'lcn q6 do.te arnjn (S)'

- qumdshtin, ka me mapr t matur

sat:

en teneqeje,

qi prdoret
B)'

Fig. Piesdt:

6.

_,
2

1,2 dhe 3 ke.

msl2- _ masha big6. kl''i-j _ pec (B). pepe'Shka- _ cp .rrob rne t ciln

{B, P), perpelshkb (S). perusti-! trek6mb6sh prej hekuri, - ven ent n zjarr (B). nr,bi t cilin prej dr'uri n ti ci1n rrapiit'i-j - en hin qumshtin. pf-i _ qi1im me thek6. e mbthyer n mur. polic- _ drras mbi t ci1n vendosin en guzhine dhe sende tt! tjera (E. B). paazhd- _ 1ak, q6 e ngecin n _

kapin kusin6 kur e heqin nga zjarri

s,pat q e ka myk6n te ngushti d]e t shtrir p6rpara hrizonta.].isht (. S), bl'tuk-u (B),

l) sltd- _

tresk (B)'

pend_a; 2) masurkE-a (}),

stn- _ shtmbe zatate, stonnd- _ shtmbe

bllti!- {P)'

rnadh,Esis me-

stmnd (B. S). stngrkd- _

e madhe (}. P);

furkaqe me bigi me ann e s6 ci1s mbajn nj6rn an kur ngarkojn' hajvanin ();
strzhk| (B. ). vegje. dorz ene.

briret g bagtis me an

tr t ciiit

eglp-u egl-

bii-rzboi

(S).

av1meird

(H, B, o); rz.

.:..:l

Fig. jest:

7.

I
NDERTESA s|'f-i

ti

{}, P), kmbet

l) shui

prpdm: 2) kimb'ezr

e rrota (, B); 4) Iist; 5) bdrd,tl; 6) krbri; 7) shui parp-

(B); 3, slc'ipsi

zh\lird- _ rotza me nj shkop ft gjat, le t ciIn rahin qumshtin n6 tunds (, B, P).

ki

i2m:

(B).

7 engshki (H);

drug-

shtd bgtish (t1); hur-i u_i qir () hur'i (S). dbe bsh-i _ njri nga te dy kendet, qe gjenden n t dy ant e vatrs (N.

-_

guzhin.

S., bashii (B) dhe knt-kbndi

muham) gaia.

(S-

125

Fig.

Pjesdt: t) tT-ri, 2) pri'ft-i 3) gbrsbri!-

zi-' 4)

jm6- _ qilar, q 6sht n katin e prdhesm dhe ka madhsin e dhoms nn t ciln gjendet (}). knpe-io (}. B.); Skenil'i (S _ rnuham.) dhe skneski,n-i (S. _ te

5) urza- F1), 6) d'irek-u;

,nkz-i (); peta'ar-d

(S)

q ka si pet poshte vetm nj s}rtes t tra$he pej mie]lit t misrit (S-muham.): krnik_u (S - t krisht.). rasnic-t _ brum me vezi ni frnr6 kokrash t vga, i cilat thahen si pet t (' me tepr muhamedanlt}' . tin-t * gjeI1 t ndryshrne' te lledhlra npr tava, t ci1at i gon l;rushka t6 henn n sht6pine e dhijndrit (S - tf krishrerit).
brege-bregj
soJa (S).

-taj yl'ispilit-'

ditsh i pi*zjen me pak gie1 dhe i zjere (). petnik-u * byrek me 20-3 peta. petk.-t pet brumi t thari" prqe-p6r6!qj * zjejn mielt gruri. se misri, brumin g del e shtrojn-nl tepsi, e p:ekin_dhe pas-

tri

e ndajn cpa cpa. _ byrek me iakra,

mutfk-u e zjarrit, ku rrin - shtipia (B). t m6dhenjt

ptos_ptasi

_ vendi q esht pas gopis s vatrs, ku lihen zakonisht urat e shuara t zjarrit (I. B). koshere-kasherj * kasolie, ku mbajni misrin ka1li. mzg-i frngji ni mur t shtpi_ s (F). k"Lniki

i<risht.).

VESHJA plarise

dyshemeja e nj clhome ti katit t dyt, mbi te ci1n s ht slrtrrar bal-

_ irualli i dhoms

(),

pleici-

te

(B).

ithktj- _ (e mndafsht) shami koke e zeze me nji shirit ngjyrr vjollc, qd s _ ht i qepur n alr6t e shamis is1. lepi,tk-t pandfla (S). Iidhuric-- _ {S): boshcd (} _ krisht).

,esije grash, es1it si gun, !agki!- - e zez, pa ming e gjate, e pa ja}i' e e mbajn' grat vetm iur jan i przishme
(S).

(}}; nz-

qi'r-i

min e kafshve'
(. S)' qilark

kasolIja ku mbain ushqi_

_ dh:me" e vogl tr katiir e d;rt, ku mbajn rezervat e ushc1imit

().

pajb-

pelend-

mintn-i

c1oromide (); qarmidhe (P)' qoshe-qashj _ kendi i murit (.B.S,). GJELLET bErek-u _ si gjei.1 brenda i<a gjiz e vez dhe pet l<a vetm dy, n sejci1n Frej f5.1g i<an, qen bashkuar shum copa brumi t lyera me gjap' bEr1n-i' orizi (H). - _Ilapa dkgjin-i musht rrushi q vjen pak si i thhrt.
d'hIlnik-u ose 'nik
q'!J1'"eS-qm'ezi

qi'Tnxidhe-qirnid'hj cep-i.
(T1\.

tjeguiI

_ shparg. dizg, gimbosk. - shqytk. _ nj cop r,rb. shtytk ose q u vihet oshnjave pr t :llos
nd;:yrur shpergjt.

boshtd (H-muham).: bohqe (). _ kmish (}-muhac Bi.

(E{),

rpll?ic-u

JESET E TRURT
dhembralla

kotec pulash.

shikt e kbmbbe e krr-rbi_ - kyget ve (), koske kmbe_s (B), kei kmbis (P); gr'um-i' (S)' k'r-i _ nieri q e ka nj s), 19 \,16r-

- {) l'Iple-l'
get (N.B.S.),

e syrit

{{);

k1mk-u

rnisrit t pirzjer me dha16, brum q formohet e shtroja n6 tepsi shtresa dhe pasta-j e pjekin qdo shtres (H. .) brek me dha ()

zjejn mieJ.l

_ brxhik elp-elbi kath - _byc, kdtq,rosh-i dhenrbi

qepirak-u
tr;eret.

e-i _ (}J, S); cmn-i

l'sh (P).

ngdr

Se

Vcngd_

(P.)

(N.B.S.).

q de1

mbi

krqe-i -- vendi q ndodhet tr flnd t! krrizit ({._ P.)

kurisk-1urisk

rnstopelte-mostepe',tj

mirn6iq'e-iim'biqj mielJ gruri.

lkror-i _ byrek me dy pet, por ka brenda gfardo i1j gje1le.

a'rpsh (}.

k'.irrizin t
rrisd

q
1-}1e

Eget

kaqamai<

_ Ing

rrushi

726

_ pjesa e kinr}rs prej .k6mbis kyqit e posht, putra (}. B. P). rebri- brinj (B). t'o\lturit -_ hijei (, S); ij-'et (P'.
pllzi

(,

B).

e d'orbs _

(}.

d_ale, g1"ng,Q (N,

* njeri q e i

S); kt-

ka

{1\; bleziku

d"res

TE FERMT E NJERUT _ gruaja q gatuan gjellt n dasem (S)' gupb- * \ai?' di-u muhamedan) B. P); - (. ge-uqj (-t krisht). ujko-ujku
,rQic-

btkoini- _ vend baii (})' b4rshlin- _ pare peshku (}, blushkd- _ bujashk, ashkl. buke eres _ ylber (I, B).

aka-i
esh-i
djethnj

(S-t krisht).

enishtoll-i dhnder (B}. fjeshtr-i -- djali i gjetur (p. B); fjeshtbr'jeshtr, (, s). hllo-hIlu _ mtra ,e babait (P, B,
shem'.r-shenr

d'erLo-ded,u

--

p1ak (S).

rrethues, qd eshti ngritur vetlm n guri, pa balte ose ilaq (H).

qilr:rhi-u

S, H, muhamedani). komshi-u _ (E1, P, ). gjiton-i

ekonomati

grat e nje burri (, B), shoqe (P). teto-tetu motra e babait dhe e n- krisht). ns (_te teze-tezj _ motra e nnis (. mu_ ham., (8, P, S).
lesk-

i dasmes n;ra nga t

(S}.

(S)

dy

c- (' P). shpend i madh dhe i zi, si korbi -1H, B, P). gu'Sk-a cipa e fort q m'buln - 1) vezn (I{, P); 2) btthama e perns

- _ dhe itr-i {H)' fo'tom- gLd- _ fetnra e gallofit (); galigllof-i

iriq.

dje.

rlth-i _ vl1ai i babajt. \/EPRME TE JERUT

cimbis
dehem

EeS-i'

P,

S).

1am6se (); Eekii- (B,

gur i madh sa nje grust gurind- _ vend gur (I). qjetk ngjetk, ngjetiu. gjinjgjrin- _ mot i nxeht dhe

gur m'ollos
(P).

(E, B)"

Iajms (); lyes_i (B, , S).

bodrum, bims (). itri- _- hidhs, hisll. i1ak _ mot me lagshtir

i'poj-j

me re t ho]la

(H).

n qaf. -.Spiunoj. enks _ kasti]e. tos _ palos (S). kdrmiten _ ha kaq pak, sa lyej
kLzanj

pickoj _ (P. S') d'e.em (H), piem (). (, B, S) fejoj (P). djrtonj kLikie - mnyra e t mbajturit t fmijs- n kurriz (S). k'liclfi1 _ nnyra e te mbajturit t fmijs

js-jzi _ vij q ka nj gur mu1tiri uj (P. S).

kdo-kdu klgshk e dhet

(}).

kepit (Sat| - prplas disa her me radh kapakt e syve (1); pupli't st P); pulet sat ()' administrj, i vij pirkumnd p6r (shtpin, fmiqark, kujdesem
j,n, malJin). gem * ({, B, S),

mbt

dh_

(S).

_ vfapj (}, B, S). tregj (, B, S). rioen- _ zbres (S). tignis fergoj, skuq (B) IJi'sitem' shpejtoj (B}. rr-ngulis - d'ugulis (B) ao'u'js (S). E FENoMENE TE DRY"qNDE
rent
ri'fe'"j

ndotem (, S). (). njgjlitem - shrotrrem F'it _ i bj pastrim tr gjithanshm shtpis (}).
briern

lem

(S)'

njmem (B), st -

dheu doskace-kocj resi kaIlambash (F. P.} kotkd- _ -nyje, liqe (); rhunbd- (s). kozini- _ lelsh dhie. kren6;6uino-' _ dru zjarri t hoila' dtre t njoma (H). kulmk-u _ zhuk, xunkth (P)' luspd- 16kura g'drurit e harqirii (). ut- _ femra e qenit (H, P.) lzhder _ (tb| jae t buta, t6 pa thara mir (rrobat) (), t lzhgiiger (S). td 'zhder (P), okatil; (flr) _ z1on ujt (). groi.: e vog1 me uj llome-lloj (' P). mjrushk- iz|e dheu (I, B}; - krnfrh mjrushkt L\Se (P'. njzmi- dhjozn, nane ({). n- p). gjz!a (B, nusk e l!'ds _ nrsja e lal,is, bukuiza (r{, B). plithr-i _ qepic (H, B, S). puputnk-q _ syth n deg611 e pems

(8.

P).

- xixlloj
(B)

(.

sfundi.

ka e dheut

qen

(H),

(i, P.). qarnoti _. koh6 m pard (P).

S}ME

c$mto _ bie dbor e h11 (}. .). q;"rmithntL punishtja ku prga_ rrbeck-

lic-i _ guralc (P). ri.r _ e n p rir6 (rrushir) e han r-lshin pa pjekur (P).

titen tjegullat

remt-

e ujit- (P).

arabel (I, B). prita q kthen ujt n vijn

127

(}).

gaka- - ose kletk- (e) '- laca e orapes (). shr'i, _ kaamb i njori me fet ({); majat e ka11arnbit ti njom

shkrp-t
tin6-'

_ (, S-t krisht); roshk (B, S. muhame.); 'oshk. krestenic'

shkrpa (P).

(B.

.).

grt-i'

uli'c- * rrugic (). uri,q-i _ urith (, P, S), furiq (B). or-i _ bu"im uji (P).

_ toka e caktuar 1Er ndlrtes zdul'lk- _ zagushi (t): qqik (),

(I, B, P). zek-zgu
bunc {S)'

tr6ski-'

1er (B), tin dbe lurbi (PJ. kalamb pa f1et (. P.)

zhi'gr- ose zhi'groi,n-

ferra t Iarta

_ zekthi, zegal (B). _ vend

().

me

ish nj djale kurbet //

//

TEKSTE
tkwe gruas: na bj nja tre kulagka se do vte bd

do vete b ostur l/ epo vem b'ashk / i thot pl'ak // ikn ikn l i thte pIaku: one /u urtiim pr buk / ingrn nj kuagke //' engren e,dhe t dytin // ky dja{: s kemi me / tta // * po ti kishe tre // so / dy kisha / tlna / ne'// s i bri sh6mat ay l/ ane d ati fshat l/ i kishin fmijet smur /l i dha ca ilage ay plaku // u njgjallavitn ffi^ // * aman / n pIak l nlk m nep ,edhe, mua / te ze ca p,ara! t-" jrp un l po td me thlish at ku1aqken e tret // --4y k:,sl:. // ndejtn ca dhe iken // vijn gjer de nj ln //po ur s kish // _ si.do bjme / thot plaku _ jo'/ thot / s te mbaj dnt ///do me ipsh? * mir, / pl i tha plaku // e gi gj,er gjysnt / i tha: e / te ishonj? apo do m rfesh se kush e ngri at ku1agkn e trete /l dy kisha / tba k // vajtn gj,er atje ku u bashfian 1h,E fil1iian ti ndanin p'ar,t . - i ndante /l k plaku n tri kpa l/ pse i ndan n tri kupa? i tha ky djali / n,e ly jemi / that l/ _ pse dy? thot piaku /l nj ti / nje un / nje ay q6 ngri kulagkn e trete ll * po uni jam ay // l tndet jane // - epo / m,erri / tha e tregoi' SOTJR PAPLLO 73 jeq, kt' {gisht

_ _

iku ky // na ku vete?

gj,en

nje plak udhis //

JESE BSEDE
d Durres kam vajtur / kam ndenjur tte mfi - kur ia z vajtm6 nr Kstur // _ u pagua qiraja kur er'ni iklt //' - gj'esh mbytme /l
728
17

i"
1

_ ata (grur) shg ti mbushur me mel // moii brez mu b portet // - ja rojti mbrmanet dhe e wavi // - bn fshati _ qarje /l E e r,thuan shpin katrqint shpirt edhe e * b dy_vj,et t atij u van ata me buri //
gjorit

zn //

Ja muar t6 /l - nesr _ mbrma ndaj ty 1 i tllan:e /l ;- iqnin njr shum // (hiqnin nj her shum) at nati q u fshe p'e atyre l/ - s _ ka m i dhmshum se evlati / _ nuk tht: m riti dhija i m riti perndija//

ANA RAL (80 jege) ktundi o7isht ish qen nj dja i vgl nj her. ll o qe n vog1i ay djali trmdsh shum / dgjonte nj pushke dhe hynte d grazhdit ll ate djan

e quanin Dei Suejman // ay dja1i u ngrit / ajti d u.mtoret edhe bri nii kliek qr knconte,: .eIi Suiejman / nj t shtn / dyzet t vrar- l/ mirpo ay ijai gjene kishte nj t tre,mbur // u ngrit pastaj pe vndi s tij dhe vajti d nj vnt tjatr dh,e u shtri b zmt atje l d6n, rapt ll e z gjumi te ftere l/ d at gezmt na vajti nj gup pr t mbushur uj dhe e gjeti atje at djaln // ja kndof ao gupa { ao kndonte: .Deli Su1ejman / nl :i shtln / dyzet te rar6* l/. kur vajti b shpi / i tlLot s vllezrve: yv,e jini trima / p ka trim : trim // apni de at gezmdt / i thot / e tc shini ati jaJen gfar ::imi shti! ata djemt ishin barjaktar ti mbnetit / pr Iuft i kishte mbrti : at kohe // u ngritn ata l/ kur vajtn te gezma l e gj,etn / po kan frik ta ;ojn nga gjumi // po e sq.ne me ca gx /l kur u ngrit ay / u drth :lga frika/e i pa keta /tr bura /l kr e zune kta / i shikjn ke_ _1gn / e kndojn: Sulejman / nj ti shtn l dyzet Le rare* l/ _ hajt / i than".De}i / se do te bjm anishtoll* 2) // tashti po presn ata dj,gtf q,6 t vij haber nga mbti q t pro_ .'ojnii kt se sa trim rsht b ltte ll pas nja dy diq erdhi haberi: shpejt t vini / t6 behi gati pr luft! kta i thon s motrs: shpejt i thj Dei Slejmanlt / ce u hap :'fta! kjo raeta l thot: De,i Sulejman 7 mvzhden / e u hap lufta! * hesht / thote l g isht kj luft?! edhe vete i tht se vlleztirve kj q: isht i simur / i dhemb
'arku
/!
20) dbndrr.

ay

'* t shkjm neve! ce

/i

sg ka qef me ka1laballk / vjen t na

lufti

.l}etini Jntv. sbt.

. Shkencat Shoq. tV

12s

ata hidh,en i thon: sht enishtolli joni /. De,li Sulejman i kndon klisi / nj t6 shtn / dyzt te rat'6 ll hajt o pugko hajt / O / mashalla! iuftn ky mbreti e fitovi // thot ay v1lai math: mor / po gap e shihni I thot i D,eli Sulejmani! /ete i ll;ii l mi 'rcg1i l ta shoh se cili sht i/ kur u a rua af6r ky l kur e shikn t motrn: s sht Deli Sulejmani ll ky tashti l pir t bri prov 1 i pnvigjishtin' s motris q tua tregonte s vl'ezrve // kjo c;upa iku e shkoi be shpi e i tht s shoqit: ndejre p,ak dorn / t t pnes pak gjishtin l t pr,ed e zq'a kr t vijn v11ezrit! hoqi kl1cn i i previ gjishtin a e i tha pastaj q: kur t viin vllezrit tem / kshtu si biri vllai vogl nuku bn / ce un d ti prisnja kokin vlait s vog61 q atje / p e m,hajta hatrin taj ll pas n,dnja p,es a gjasht dit m prapa pastaj i ardhi haberi gjene ktye djemv,a pr luft /l i vjen nje kal i stoiisur ktij De1i Sulej- ' manit / m,e roba t sermajta // i thn kita t v11ezrit s motrs: shpejt / i thoj De1i Sutrejmant l ee do vem d 1uftb / ce u hap gjene lufta! e kj vete i thot: De1i Suejman l myzlldfl / u hap lufta! ay i tht: moj / un nuk vete d luft i e atje kirEt topi e t wet / moj! pastaj kjo gupa i thote gjene si vllezi:rve: i dh,emp barku // e eshti ay barku? thot i madhi / nereni hidheni b kalt! - muar / e huadh b kalt edhe g lidh me ryp d, kalt / edhe u ^e afruan de qafiri /l eitl'ot6 ay i madhi: p un / g e hqa kaq / sikur d ta shpje be td pare?! edhe ja lshof kal atij Deli Su1ejmanit ll kali iku edhe hyri d odit qafirit / d py1t // pa po D,e1i Suejmrani i fort / kali i forte / zun nj lis t dy ed}e e shkuln lisn ne gjith *ee l/ pastajzan hyri ky kali d ordit qafirit me gjith De1i Su1,ejman dhe lisn ll kut ngllinte ay kali / pllcisnin nji mi shpirt ngaj t'armi<ut // iisi vriste dy mi shpirt / ay qafiri ngriti ,banderit / qe / dorlza ll u hoth pastaj ay mbneti: 9 sht ay trim q e bri ate luft kaq ti i mir atje? u hodh kta t tr,el e i than: shte e,nishtolli jn / Deli l Suman / q i kndon ke[gi: *ni t shtn /' dyz'e:t t6 rar'* ll l vajtn io mular kte pastaj me gjithe kal l e krkonte mbreti l I ee e fitof luftn ay / do ta gradnte / | dgjo l ar bir l t'ha l un mbret l ti zadrazerr ii re qnke trim i mir-/ e t vish pas mua / l edhe mbarof // |
,
]

andejza?

kjo gupa ,u vesh bur / hipi atn / mri killcn 7 dba u nis n Llid t/ po lufta tashti p i vint mbar ksaj gups // hidh,et mbreti thot: m / po s dsht ay trim q lfton aq bukur

Bilishtit //

k-,'n

pastaj

i ikn kta / u shtual me lezle si Mnet Levelrcja

E tregoi BEQrR LUR (48 jeq)' undi tsitin'ekd l

'3
|

KoNKLzIoN
E folmja e Devo1lit sht nj e fo1me qi shtrih,et n V. L. t6 Shqi_ ris_ Jugore. Vt krahina e Devolit b' pjes n qarkun e, Korg8s.
garen:

Si e folme e ksaj ane, aj ka shum6 vegri

=t-

perbaihketa

me

kr_

1) ka zanren e n rrokje t6 theksuar para bashktinglloreve hun_ dore: brend, dhen, zemr!, 2) nuk ndihet bashktingeiior]a h (me pr_ jashtim t6 disa rasav iek muhamedant), 3) trajta Jy e premit vtor e d6ftor t vets s tret njjs; 4) trajhaL tem, ieme1 pbremrit pronor n rasat e zhdr,jta; 5) mbaresat nj, nje, fe or,g nte dhe iim, nit, iin per _ td pakryerin e foljeve; 6) mb'aresat she d]ne ej pr trajtn e v,ehtes s tne't t s pakry,ers t fljeve psore; ?) mbaresa ime _ n antihia_ tizuese p6r trajten e aristit veta e trete njj,s tb foljeve rrer zanone; B) prapashtesat ckL, gk6, ,c etj. E folmja e Devo]lit ka e,dhe tiparet e veta ti veganta, nga t ci1at disa i p'rkasin tr krahins, disa nj numri t vogi katun,esh dh,e disa vetm ppullsis si nj6 besimi. to spj,egohen -me faktin se k;o sht nj krahini ansorg d}r,e se gjat khv ka q,et-r e 1idhur ftrsisrt ose pj,esrisht) me qerrdra ad"ministrativ,e,-ekonomike, qe sot ndodhen jasht kufijve: 1) diftongjet: , ge dhe i,e jan6 n t gjitha pozitat, 2) mungon n kte t fo1me bashktingll,rja dridhse e gjat ir; 3) grupe,t ,a vjetra kl e gl kan mb,etur sot ve'tm ni disa fjal t6 paka n nlmi; 4) nyja sd egjindredhano'res tek ernrat femror shum,s dhe tek emrat'mashkulor njjs e shumis: u th sd rnotre; j dh s6 kur'tit;5) trajtat,e pr_ emrit dhe mbiemrit pro,nr: jem, jeme, iinde, gji'shtri'njtd tem, durt teme ; 6) parafjalt de, b, d; 7) jan produktive prapashtesat slIave qkii, ckii, ushki!, oi,ni!, ic dhe B) nga l,eksiku fjat6 f ti11a si: buko, glinii, grdi'n, kopqit, kroknrkn' rorut, slok, treti,t, lipk, ea'pe' cpok; kozinti; agi, oge, grbe, dire, jstgg, kenict'' l,ugeni,c6, rhIlir, jm:e, ptosn ti'n, Lidhuici, pooj' lEes' drtonj, rtroern, krendain' etj. Veg kityre tiparve te veqanta q6 jan t pirbashkta p,r tr krahinin, ka edh tipare t veq,anta q nuk kar.akterizojn tr krahinn: 1) ni t folmen e katundit Bitinck u vu re kalimi u f, kur zanorja u sht nyje e prapme shqu':se ose mb,ar,es6 n trajtat e emrit, mbiemrit dhe fljes: Aif i zif , djli, Nzift, et; 2) n t folmen e muhame'danve ' ndih,et bashktingllorja grykore h kur ajo nddhet n fi1lim d|E ne mes t fjas; 3) n t flmen e Progrit foj,e.t e zjedhimit t tret mnvra dftore koha e tashm kan si mbanes bashkting]Jren i pr v,e,ti:n e par njjs, 4) grupi sht ka dhn shg n t flm,e,t e Hosishtit, Zieishtit dhe Sinics (kto jan katund,s q kan6 m' shum PoPl:11si t krishter dhe q gjend,rr n, ann e majt6 t 1umit Devoll), dh'e, 5) n leksik, ndr t tj,era: uge, rhuno, kmi'shii, shkrp (t krishte-'ret) dhe: d'io kotki mintn, roshk (muhamedant). Sic shihe,t, tip'aret j t prbashkta r krahinn jan t pakta n numr dhe m tep,r t rrjedhura nga ndasia fetare, kurse tipanet ,e prbashkta pr krahinn jan m t shumta. Ti gjitha kt e bjn t folmen e Devollit q tii z,er nji v,end me vte n grupin e t folm,eve t ans v. L. t Shqipris si Jugut, ashtu si frmn kj krahin nj rre,th me vete edh; n$a pikpamja etnografike.
,1

JoBGJ GJII{BI
131

R sum6

L PRLR D DfrvoLL
Deoll est une contr6'e emptnt qurnte illges, d'ont papul'tio est de deux contessiots.. musulm,re et ortiod"ore' Le mtere linguistique 5t6' recueil'li en qutre iltges: Ho?isht' Siniee, d guehe du cours du DeaLL et comptnt une m'1arit6 d'e poput'tin cr{ien* ne. itinck'i et Proglr d, droite d'e ce couri, d'ont, tince est "rrLusu' mne et Proglr compte une popultin mi'xte, polnt d,e ue d'e l

jours.

Deoll' est une zone de frontire, en deld d'e lquelle ient d"es Grecs et des SLes. L Longue coeristence ec ces d'eux peup'es, notmment ec l,es Sl,es, tiss6 SeS tr,ces d'ns le prler ^d.e ceft|e 16gd'ol, et non seuLement u Ler''que, mis ussi dns le systdme grmmticL, tnds que Les emprunts grecs Se circanscrient u lerque. Les hbitnts de L cntr1e de DeoL s'occupent notment d'grculture. Autrefois, Les borigdnes cr2tens de L r2gion prenient |u'ss le chemin de l'1migrtion et de l'immigrtion, notmmeit cmme chrbonni,ers, qui-.6tt Leur premier m'6ti'er' Les nusulm{?s se sont occup6.s notmnent d'griculture, L'6'migrtion au L'zmmigrtian ne tes ynt ps ttir ussi Jartement' pr.i'ncipl'e ce_l' rgion est ilisht' Le cheJ-lieu, et les 'Le mrch6' contcts commerci,ur ec Les r,1gions oislnes nt 6t6 -grncis: ec ostur, d'ot l region reeit dministrtiement nt le rttchement de cette ille d' l Grce" et ec orqe, d'il, elle re,e encore d'e ns
Phon6tique.

contessLor.

. L'accent' Les chngenents les pl'us sensibles ec Les tres plers se rttchent utr ernprunts turqies: des nots ont grd,6 leur icent ogto, tndis que d'utres ont 6t6 trnsJarm1's et deenus protans. pashA, babfl, et q6she, shamit, h6tr. Les rnots: ai, at, kt, disa, njer etc. du fond utoc|tne lbns, sont ogtons' con-Lrne dns tout le dilecte tasque.
\'yelles en position
acs,entu,e:
.

shr.

2. La voyeI1e -.,: L'6, d'ent l,es consnnes nsles, bien l'ors qu' gi l'e ph1nomdne du rhotci,sme ou une co7Sanne. est tomb1e pend,nt es tefips' est ecentad; dhmp' bn; sh1i, fllEz; i gjr, gr_

3. ,a voye}}g *g,n; Comme dns 'tout L'rrond'i,ssemen't de orqe, d' De:oll, 'e en positi'on dent une consanne nSce' ne s'est ps trnsform1 d.ns | pluprt des cs, en : zembr, ment. 4. La voyellg ..yo; L'y, bsent dns quelqwes prlers tasq1es et gud'gues' Se mintent d' Del': y11, pyl1. tym, et matne prfois un u 6'ti'
f

trnsform1 en y: grni (grunja). yve (jue).

1,-*i'

Voyelles en psition inaceentu,e:

5.

rnots' prfrlltos;
132

La

voye11e -e., :

Le pre de Deloll glde e Jin d'ns les fari. zbritni; eette ele. esf lrarn'e'6e n2-ne d i'{.-"

tirieur- d'u mot, prs une sgllbe ecentu6,e: kopsht; urz; et mm nt l sgllbe ccentu6'e: gdhent, prua, fmijJ; pourtnt ii a d"es es ofi' l' est tomb,6: bujqsi, bakti, mi..'rok, kta. uia, fin d'es nots prxyt'ons, se troue une consore Sonore en ssocitio-ec d'utre-s sonore-S: l'e est reno6' d' L fin: vegI, vogl, vatr. L-d d'onn,6' un L d"rs aelgu9s cs: ginjeshtr (gilnjeshiar), q- paska rn (qi psk ren), 1'emnj (lmnj). , 6. La voyelle ,.i'' To1tes les fois Que l'i se troue d' c6t6 d'une oJ,-LLe ccentu1e, iL deent composnt d" l composnte form,6e pii ee' et L oaelle ai,sine: babai, martoi. '7. La voyelle ouo: .'u, co1nne rti,cle finl,, comme terrninisafu' a 6'alu6' er f : dhef (dheu), shif (shi), da1t (diu).
Diphtngues.

s'-L1.diphtngue a: Contri,rement ux utres nrlers d'e I'AIb" m6ridLonl'e, nie dns ce prler cette dLphtangue i"ouue d'ns toutes '" Les positions: nliajme, bJilli, u copt. 9. La diphtngue ie: Cei'te dipitngue se rencontre d'ns toulzs Les positions comme l d,iphtongue pr6c6d,ente: ffel, 10. La diphtongue ye; Cette d"iphtongae mintient 'ft*. les rn'mes crcr1'ristiques que les d"eux pr6,c6d,ntes: pft*e, tyull.
Cnsonnes.
h'" Cette conianne Jri,ctie' en position Jinle, est (njl), (sheh) rca (rrh), tndi,s'qu'ir utres positions, she -njo i'h tombe d'ns L. bouche d''un borigrLe cnriiei: ekurin (heku'in)', gje (gjuhi), u fliet (u flihet), mis iL es grd,6' ehez l,es or)neg m'suE'mns: hebe, hoqmd, toht- L s'glt l,d, c'une tend"rce eire, en mb6e:

11.

La consnne

12' La consonne nj: Cette cansonne 6t6' consere d,.ns ce pnrler: d rcine d.es nots: njeri, njerka; b) d L terminison d,u plur\,et d"es noryS s; hunj, t mb3dhenj; c) d. l terminison d"es formes 'et djectf :erbles-de L'irnprfit;-ngrinja, qanja. A Progilr, d,ns le pr6'sent d"es !or'nes erbles,le nj, 6olu6 en j; aj, bluaj. 73. La consonne rrl quelques r6'seres prls pour e prer d,e -A contrcte Sinic, cette cosanne 6t6 en r, co,'ime dns ,es $rters d'e Lusieurs ill'es du M6rdin: ara (rr), ra (rrah). 14. Consnnes f et th: L consowe d'entio-tbie se troue chez ! i'es mots: fel, i felli,_ fl]z, fnjgjil1, fjeshtr, fere; tndi'S que l'interJentl'e th"' chez uthul, thllim et thembr (!emr) d Hoeisht'et Zigisht. l5. Les groupes m, d, ng; n d'ehors d'e queques cs sp5ii,ux, .es.-groupes y'oryt p1 6.olu6, co.rnrne dns tous tei pirters au uaraao d'l'eurs: mb"sh, mbledh; ndenja, ndaj; ngrinja, ngaj. TJn tri,t propre ce prler, et d quelques utres prlers- d"e Ttli st t r1duciion'd"s en, b, d, d'ns tes pr1positions; hidhemi b kalt, dn raft (nd"n -:.nd, -
)

entendu.

16' Les groupes kl et g1: Ces groupes surient ehez es rrots klish et klind-a et, un peu pus rement k|yq et zgleth. A ce qu'on oit, le pror, cessl.s de chngement en q ef gj d"e kl et g1, est sse r6cent' Les biet133

jt).

Lrd's ffirmeLt que ee !'est qu' nt 4a ans q'its eomenerent eh' ger ces graupes' en se sen!fut trp isa,6s. 17 ' Le groupe sht. U utre lh1nomne erct1ristique est le posge du groupe slnt en shq qu'on rencontr,b dns les prlers des i!ges Hogsht, Snce et Zi'qisht: boshg (bosht), e shguni (shtun), gjashg (gjsht), jashq (jshte). Purtnt T' y des cs ) e sht reste inchng6. 8. Les groupes fsh et psh. Le groupe fsh es, abser6'chezlesmots: fshat, fshinj, fshes, fshehur, pshikul, tnds que 1g $raupe psh chez les mots: kopsht, pshtjel1, pshgetem (pdshtetem).

Ph6nonnes phon6tiques.

lers de ''A'bnie m1ridin,e 8e trnsforme en sourde une eansonre Sofuorq se trant d' a Jin du mt: elpo shkmp, rjeth, shtek. , 20. ssimi1ations. D'ssimLtion tte acli'que on n}enregis?:re que peu des cs: mk (nuki), shimitri (shnmitri), yshqimne (ushqi'm' ia1, grya (grunj), flytyron (fluturon), 1yes (1"es-'es-les)' 2l . Additions. Ds que'ques cs c'est une oEe\,,e pour fire disp' ritre l''htus: shkindija, fmija. Dns d'utres , s'gLt de l'ddition d''une lattre u cornn'Leneernent ou ,u mi|'ieu du nnot: mburim (brrim) ntrashm (trshdm); ou b,en dent une consonne l'bil'e u dentIe: lmpleti (tipjete), prndorej (prdorej); ou encore s'introdui't un b en' trelegroupemr:dimbri(dimiri),embri(emr). 22' Contractions. l des ces de constrctons: ktheshin (ktheheshin), korat (kohrt). 23. E1ision. t des ccs d'6lisi0n
d'' l'e'. ay q u fshe, t atn. pr d E]basan. Dns ae prl'er on conltte l'1lision ussi chez les rtic1-es: draske brans. Qafe Lajthisi. qoshe shpis"

19. ssourdissement. Aussi dns ce prler, eom1me ounr 6:tTes rfr'r-

Morphologie.

Le

nm.

24. Les non1'S mSculns se termn.nt en ot' tot n'ont ps bout fi, l diphtongue: qershor-i' C'est ld' une tendnce que l'on obsere ussi 25. Dns ce prler, cornn'Le dns quel'ques utres du Sud, Les noms rnseulns se termnnt en o nccentu1, prennent u d6terun6 L'rticLe a du f6ninin: Myrtua, Ndrekua' 26' Dns ce prler on ,' enaore de nos jurs, des noms neutres en grnd non7bre' notmment des noms de mtires; rjeth ujit, ish t ftohte ata qumsht, kta boj, kta mishti. Des cs de pssge d,u neutre 1 1nScul'i'n il fou'e, ms ucun du neutre u lirnnin cmme dns Le prer de l il,e de orq' 27. Paur le p,ure, outre les f ormes co1nn''unes pour tous ,es prlere d,u'tosque, n obsere des farmes sp6c1,es d, ce prler' caTrLrfue dhntr (dlind'ira}, gjyshre (gyshe), ige (9), dshinj, (desl), vjete (jet), retha (rrth), koshe (kosh), nipta (ni'pdr), lumra (lumenj), dyfegje (dutegje (dyfek), krenj (kronje). 28. Dns ce prer, l pluprt des noms msculi'ns d'6fi,ni's si'nguiers forment I'ccustiJ en -nei dhen, detn; gje16 (gjeln),-^brez6 '(brezn); dns ees deu* d,erni,&re formes a gi. le ph6nmlne de |ossimilt1.an. t
13,

dns d'utres pr"ers du M1ridion,

30' Qunt ux' formes nt l,es rti,cles ur cS obiques' (en dehors de 'ccustif), int1ressntes d, si'gnler sont quec1es formes qui ont re_ pr6sent6, ngure, des innotions de ce prLer. C'est un phinomne d ,'oppos6' de ce qu'on obsere ujourd'hui dns pl,usieurs prers de 1'lbnis': e s6 du f1ninin s'est 6tend,u d, non seuerent ' pluriel' du f6nini'n: tha s motrave, ni mes t s6 mirave; mis ussi u sLngulier et u puriel' du mscuin: i s dyti, tja ve kait sem. 31. Nous grouperons dns ce prgrphe queEques forneg eraetristi'ques du pranom persor;re: tir. (ti), tyn6 (t), ay (i), neve (e). ;ua (ju).
1e ersonne

tjatrt.

les prox'ytons, L' re S'erfiena tr',$ dns l d'6'signence :n: djaln" kaln, dhintrin, ekurin (hekurin| 29. Comme dns tous les p,rlers tosques septentri,onur et ceufr de l'Albnie centr,e' it ussi,'ici une fore sp6Ie pour le Loctif . Celui-ci est for6 d' 'ide des pr1.positions: dii, n, bi:, bi, dpr, dn, me: na hipi d pmet, e ndejm b6 die1t, hipi d pamport, dilnii rapt, me at
ee\a dns l,eg nams exgtons. Cee

2e Persnne
f.

m.

m.

gjishiit tem, sem jishtin tem

jishti

jem

ra jeme

rn teme

teme, seme

gjishti yt, jot gjishtit tnt gjlshtin tnd

if i|dra

ldoeS Senc] e, tnde |dor6n tnde

jote,. j ;;;

--

gi:shtrinjt tern tim duart time, teme gjish+rinit tnt dart tnde gjishtrinjvet ter uavet time, terire 8jisht r'n j,et tnd duarvet tinle , snde gjishtrinjt tem art time, teme gji,htrinjt tnt 1duart tnde
ka

t:--

ka!

1l jon

kan ton

it ton

opa jon lops son lpn tonl

opa juaj kai juaj kalit tuaj, uaj lops suaj lopn tuaJ kain tuaj

kuajt tn kuajvet ton kuait ton Les verbes.

lopi,et tona lopt tona

lpt tona

krajt tuaj kuajvet tuaj kuajt tuaj

op6t tuaja pvet tuaja

lopt tua la

33-38, Les erbes de '* dearime cnjuEison' prerri're csse, s terminent en t: adit, prashit, luspit. Ce n'est que dns e prler de Progir qu'ont l, terrninison en j Les erbes se termin't en ogelle d, l' premire pers'onne du pr6'sent si'nguer: lroj, gatuaj, lyej. Les erbes, dont Le rdi,cl' se termi,ne pT une cansonne' ont Les d6sinences er i:m et 6n pur premibre {}eTsonne du pl,urie\', temps pr6,senf; presm (presim), nderiim (nderirn), ngasm (ngsim), dalen (dlin). Pr-ci por-ld, l'on enregistre ussi, d'es formes telles que: G* 1oni), thin fthon), qGen (quhen), fret ftuhet)o mi,s d,'un usge tr.s bnit6'

1aR e

Les erbes jam. kam-ei them nt, ill'i':r1prfit" le.s 1)

fries
kishm

su1ntcs:

isha, kisha, thosha

1) 2)

ishim, kishim, tho him

ishit, kishit, thoshit ishin, kishin, thoshin
ussi ishm,

2) ishe, kishe, thoshe 3) ish, kish, thsh

3)

Les erbes ctifs ont d' l'imprfit es tar-mes sui'ntes: 1) mernja, leronja 1) mernim, lronim 2) mernje, lronje 2) mernit, lronit 3) merte, 1ronte 3) mernin, Irnin"

mbne dns toute l r6gion de orge) prennent L farme sinte pour l troisie personne du singulier.' dirtvi, rvlovi, arivi, previ. Dru Le prl'er de Ltinckd on obser6' ussi des lormes ec f camme d6sinence: titof. (fitoi), mbarof (mbroi). Tnt les erbes ctifs que les pssifs, pour es trois es d'u pturi,et en oriste plrennent les dZsinences m, t, n: ngritm, ikt, prishn. L deuribme peTsonne du singulier des erbes se termi'nnt pr une oyelle, u conjonctif pred l terminision sh: t lrosh, t przjesh; de.nt une conscnne L terminLsan est g: t marg, ti ujdisg, t vrag. Pour l troisi,?rne personne du singulier 'es erbes pr'.nnent u connjonctif L terminison i, qun Leur rdicl se termne pr u17e consonne; t pjek, t ngordh, t prashit; et je qund leur rdicl se termne en oEelle; t shkj, t vij, t rij. Les Jormes da prticipe Sant Les mmes que celles des utres prlers - Sud.' d: ) en ur: ardhur, zbrazr, thirur, lojtur; b) e rd: br, vrar; ' c) en nd dhn, rin; d) e ii: dale!, vjel, mar. 39. Pour les derbes naus nous li.mi'terons d, signler quelques uns des plus t pique s : jashg fi shi,e), prj ashc (per jslt),atij eck (tje)'njndizaj (nj diti)' prm, gjene (km), nuku (jo), s fshehur (fshehurzi), iksht. 40. Pr6posi'tons: ) de, dns ,e sens de te (tek) de ura; b) ngaj (nga et pr): vajti andej ngaj guzhina; ngaj dit,d kam qen Bi1ishs (pr dit...); d (n et nd): d mngjez, d hundt; b6 (mi, ni me): b tre (mi tre), e ndejm bi die1t (.,. n diell); na ngjet b motrn (... me motri,n); pe (prej): i, k bleri pe klish.s. . 41. D9s conioctians nous signlerons qae gjr 7g sens de gjersa: gjer u gdhi (gjers u gdhi).
136

Pur les trmes de 'imprfit des serbes pssifs on d'oit fire edu sin'gul'er de:uac'!omes: 1) ldhshe, lshe et 2) lodhej, laej. Queques uns des erbes i,rr6'gLiers nt I d1si'nence en i pour l troisirne personne de l'oriste et s'joutent u rdicl l consonne t: zuri, shpuri, shtiri, vuri. , Lzs erbes se terminnt pr ng ogelle, en g6n6'rt (mm2 phnorrLTquer que traisime personne

Syntaxe. pes vjet. 43. I}ccusti'f peuent r6gi'r ussi les prti,es .confront6,es ennt prds les conjonctions camp,rties, si se: Qenka Zoti Shn-Pjetr m'i math se at. 44, l g des cs oil, le erbe hipur, conrne pr6dict, est un erbe ntrnsitif , lors le nom, qui' joue e 16l de complment r6git l'ccust,f : ipi edhe kt gmare (hipi edhe ksj gomes), 45. Toutes les fai's que le sujet est un narrL col'ectif , ie pr6.d1ct est' un erbe u pluriel: bin fshati qarje; kullosn baktija. 46. Un debe de ieu, jount le r6le d'un comp'ment de ieu, prend sauent L pr|positio pe u ieu de q: ngrihei pe ande'i. 47. Ld' o d'ns les utres pLers o q , praplstic g d'et v non oLL un pronorn, ici l'an troue pe: at nat q u fshe pe atyre. 48. Aussi ce prl'er, corrLTne les utres de orge, omet prtis pr|posi'tion n6: Vjt org (vaita n Korq). - 49: Dns le prler d'e Progr et de Hoqisht, une proposition coordann6e conditionnelle peut tre eonstruite ussi pr un erben1diet, qui ast' un erbe de l'indLctif , pr,sent, ou bien n erbe i Vopttif: po ska bur shtpija, nuk bn dot gj; njeriut po s'i arthka vakti. s'e gjen gji'

42, Dqns ce prler on rernrque qu'ps tes pr1positi,ans pe (pe)) et pas Le nom ou le pronom aut tre ussi d, 'ccustiJ; pe mua, pas

Formation des mots.

50. lVous ons fit obserer 1 d'6but que dns ce prler les noms d6ri6s sont de trois genres: 7) estiges de neutre: t6 shtn, t djegur; 2) tortion de noms erbutr n1cSculns pr l'djonction d'es suJfies: -im, -je: shartim. veshje. 51. Le pr1fire g donne d' pusieurs erbes e sens oppos6: glodhem, gfrynte. Si d.er'..t 1'' pr6.Jie se trou',z no' consonnz SonoTe' \,os o t zh: zhdukn, dns ,e cs d'un son frictil lors on xh: xhvesh. 52. Dns quelqueg erbes le pr1fire z joue le me r6le que 9: zbardh, zgjidh, zbutet (d" Hogi.sht surtout), tndis qu' Progr e Bitinck on : xbatb, xbulovi, 53. Des suffires l'e plus productif est ' prticue dimi'rul,tie slg k: djatki, copk. Le suiJire diminutif lbnis z est empl,og6 notmrrLent dns queLques derbes et quel,ques pronoTns: and,ejza, caz, ftz,

kitzi.

d' l li'gne de d'bmrction entre Ses et Grecs, cornTne nous enons de ld dire u d6but, ernpunt6. notmment des slis'mes du domine d,e l'gricu,ture: gllavin, bran, ronit, plevic. Les emrunts grecs sont en plus petit nombre p r,pport t sli,smes, du f|t que mme les i',Iges de l Grbce, bornnt le De'o,o ant une popution se: vjasitem, katos, pro}lok, gjiton, imonik. L bse dilectle du lerque de ce par'er ese ceui, du d.i'lecte d.u Srd: gup, kok, fshat, fogos, tigan, d'bor, vettin; mis l'on q, ussi quelques rnots du gugue: gjel, rent, daire, {' !n de o it""i"cjnori'dresse un glossi're tpque d"e cet-

Le lexique: Le prler de cette r6gion, qui se troue

tc

,gta'

n3?