Nr.

3-4

STUDIME FILOLOGJIKE

2009

DISKUTIME
ARISTOTEL SPIRO EVOLUCIONI PARALEL I NYJAVE TE PERPARME E TE PRAPME Nii cJUHEN snqnn
Nd nderim td Holger Pedersenit (1867-1953) Prapavendosja e nyjes shquese eshte nj nga ballkanizmat kryesore qE haset nd shqipe, rumanishte, bullgarishte dhe maqedonishtel. Ne gjuhen shqipe problemi i nyjave shte nga me te diskutuarit. Nje literature e gjere e deshmon kete. Mund te prmendim ketu emrat e disa gjuhEtarve, si F. Bopp, D. Camarda, G. Meyer, H. Pedersen, N. Jokl, A. Graur, N. Mjeda, M. La Piana, S. Riza, E. Qabej, B. Bokshi, Sh. Demiraj, K. Topalli, M. Domi, I. Ajeti, F. Agalliu, E. Likaj, A. Dhrimo etj., te cilet kand kontribuar ne nj menyr ose nje tjeter gjat dy shekujve t fundit per zgjidhjen e ktij problemi te mprehte te gjuhes shqipe2. Ky problem shte shfaqur ne formen e nje debati te vazhdueshm rreth pyetjeve: "Cila esht origjina e nfes shquese te prapavendosur ne shqipe? ","Cila eshte me e hershme, nyja e perparme apo nyja e prapme? "domethne "Nya e perparme ka rrjedhur nga nyja e prapme apo perkundrazi nyja e prapme ka rrjedhur nga nyja e p6rparme?". Studiues te ndryshem u kane dhne pergjigje td ndryshme ktyre pyetjeve duke paraqitur secili argumentet e veta. Dy jane tezat kryesore pr origjinen e nyjes3:

' Me termin "maqedonishte" nnkuptojm ktu gjuhen sllave jugore, qe flitet ne ish-Republikdn Jugosllave t Maqedonisd, e cila nuk ka lidhje me guhdn e maqedoneve te lashtd. Historikisht sht dialekt i bullgarishtes, por pas Luftes II Botdrore shte prprrnuar si gjuhe e vegante (Shih Sh. Demiraj, Gjuhesi ballkanike, Akademia e Shkencave e Shqiperise, Tiran, 2004: 7 6-77 , 79). 2 Nje pamje mjaft informuese jep S. Riza, i cili prshkruan n mnyrd kritike historikun e trajtimeve te nyjave kryesisht ndpr tekstet gramatikore e shqipes (shih: "Historiku e kritika e trajtimeve t deritanishme te nyjave te shqipes nga gramatikanel prshkrues", Studime filologjike, 3-4, 1991 : 87-1 15). 'Shih me gjere: Sh. Demiraj, Gramutik historike e gjuhs shqipe. Tirane, 1985:
308.

r64

Aristotel Spiro

1) Nyja e perparme eshte m e vjetr se nf a e prapme (shquese). Paravendosja shte paresore. Nyja e perparme shqiptohej se bashku me emrin paraprijes dhe u interpretua si pjes e tij. vrlimisht, u rishfaq ne pozicionin e saj te zakonshem, sipas formules origjinale emdr * nyjd + mbiemdr. 2) Nla e prapme (shquese) eshte me e vjeter se nyja e perparme. Prapavendosja esht paresore. Paravendosja rrodhi prej saj permes prseritjes s nf es sd prapme, Teza e pare eshte formuluar nga H. Pederseni dhe u pdrqafua edhe nga A. Graur (kur trajton nyjat e rumanishtes), B. Bokshi, S. Riza etj. Pika m e dobt e kesaj teze shprehet me pyetjen: Si ka rnundesi qe nyja td ekzistoj ne fillim te mbiemri pa pasur funksion shques? Si u be e mundur q nyja e prapme te marre nj funksion shques, perderisa ky nuk ekzistonte tek nyja e perparme? Si, pra, e ka fituar funksionin shques tek emn / Teza e dyte shte formuluar nga E. Qabejs. Eshte perkrahur vrlimisht nga Sh. Demiraj6, K. TopalliT ed. dhe pergyithsishi ka qene
s. Riza rnendon se "parandejtimi dhe prapangjitja e nyjds shquese ishin barabar primard ne kushte kategoriale dhe sintaksore te pabarabarta" ("Probleme t nyjave te shqipes", Studirnefilologlike, l, 1982:12i) dhe ngjashmerisht B. Bokshi mendon se nyja shquese e shqipes ka ndryshuar vendin nga paravendosja nd prapavendosje (Prapavendosja e nyjds n gjuhet ballkanike, Tirane 2008: 88, 157-158). Te qenet e nj nyje shquese t paravendosur ne shqipe shte nj hipotezd e padshmuar dhe e pavertetuar nga asnje studiues. Supozimi mbeshtetes se mund te kete pasur nje periudhd qd shqipja nuk kishte fleksion dezinencial nominal (B. Bokshi, po aty, 88-89) del i pavdrtetuar. Lihet te nnkuptohet sikur nga koha e mbaresave i. e. ne kohen e mbaresave td sotme ka pasur njd "intermezzo" pa mbaresa rasore, gj qe nuk mund td provohet. Mendimi i B. Bokshit se "shqipja kishte mbetur pa fleksion dezinencial nominal q n prag td huazimeve latine" (po aty, 93) duke marrd vegori analitike vdshtird se pranohet, meqenese duhet argumentuar bindshem cilat mund t kene qen arsyet e kthimit te rishm drejt sintetizmit. K. Topalli, nga ana e tij, e shpjegon shfaqjen
e o

nyjs se prapme prmes nje sintagme gjenitivale td tipit "*i mish i rtash, ku secili emr tij premrin deftor, q shrben pr ta shquar at" (K. Topalli, Nyjat e shqipes, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhesise dhe i Letrsise, Tirane 2009: 63-65). Ky mjedis sintaksor duhet t shfajsoj perdorimin e njkohshem t te njdjtit mjet gramatikor (dftorit) dhe shprehjen e raporteve t varsis rne formen emerore. Pra, si shprehen raportet e vardsise mes gyrnty'rds s6 dyte (*i dash), prderisa deftori mbetet nd rasdn emdrore? Argumenti i rendit td glymtyrve nrbetet i dyshirnte, pasi re-ndi si shprehes raportesh varesie mbetet ketu ne kuadrin e njd supozimi. 5 E. qabei, "Rreth disa gshtjeve t historise se gluhes shqipe", Buletini i Universitetit Shtetror td Tirands, Seria Shkencat Shoqdrore. 3, 1963:78.

ka marr para

Evolucioni paralel i nyjave te prparme e te prapme

,..

165

pranuar heshtazi si teza zyrtare ne gjuhesine shqiptare te pasluftes. Pika me e dobet e kesaj teze shprehet me pyetjen: Si ka mundesi qe t shkeputet nj element aglutinativ e te dale si element i pavarur, qofte edhe i prsritur? Cila ka qen6, pra, nevoja e perseritjes mekanike te nyjes se prapme dhe e knjimit t nje elementi tjeter t ngjashem fonetikisht me te? Artikulli yne eshte nje perpjekje per te hedhur drite te re mbi procesin e perftimit t nyjave shqipe (te perparme dhe t prapme). Problemi per ne nuk eshte rendi kronologjik i perftimit, por menyra si jane prftuar nyjat. Fjala mdnyrrT nenkupton pak a shum procesin konkret te perftimit, te cilin e ka trajtuar i pari H. Pederseni me shembullin e famshem pus i thelld. Duke ecur ne rrugn q hapi H. Pederseni (teoria e te cilit eshte kritikuart;, deshirojme ta rimarrim dhe ta trajtojmd kte gdshtje mbi nj1 baze te re. Dy jane pikat kryesore nga te cilat nisemi per te shpjeguar procesin e lindjes se nyjes se prapme
shquese:

1. Trajtimi i procesit te lindjes se nyjes se prapme shquese te teorise se gramatikalizimtt.

nEbazl

dhe vendosja si pikenisje e rases gjinore te emravee. Procesi i lindjes se nf ave te shqipes ka kaluar nepr kat1r faza. KEto faza kane pasur nje model t vetem, i cili ishte ndrtimi "emdr * element i praneivdnd -t emdr". Ndrlimi "emdr 'r mbiemer" lidhet me perdorimin e emlrzuar te mbiemrave. Mjedisi m i mire pr emerzimin e tyre ka qene rasa gjinore. Me kalimin e kohes prapavendosja u be pozicioni i zakonshem i mbiemrave. Shfaqja e dendur e nyjave ne nj kategori pothuajse t mbyllur si ajo e mbiemrave dha pershtypjen sikur nyja ishte pjese
6

2. Shkeputja e problemit te nyjave t perparme nga mbiemri

Sh. Demiraj , po
e

aty,313.

' Nyiat

shqipes, Tirand 2009: 176-177.

Shih, p. sh., Sh. Demiraj, Morfotogjia historike e shqipes,

I,

Universiteti i

Tirands, Fakulteti i Historise dhe Filologis, Tirane 1973: 81; K. Topalli, po aty, 7 4-7 5.

Kjo teze gjendet e formuluar pdr her te par tek A. Spiro, "The Parallel Evolution of Postpositive and "Prepositive" Articles in Albaniary Albanohellenicu, No. 2 (2000-2001): 46. Nga njEbazE e njejt niset edhe K. Topalli (Nyjat e shqipes, Tirane
2009: 61), i cili merr si piknisie te lindjes sd nyjs shquese "sintagmen gjenitivale".

166

Aristotel Spiro

prberdse e mbiemritlO. G.iithashtu, prdorimi i saj perpara emrave nd gjinore, pavaresisht lidhjes se gliret gramatikore, la te njejten pershtypje, sikur nyja ishte pjes e formes gjinore td emritr r. Kur flitet pr origjinen e nyjes se prapme, pranohet nga te githe se ajo ka njedhur prej rye dftori anaforik. Kjo fazE karakterizohet nga prania e deftorit anaforik dhe formalisht do te mund te interpretohej si pranevenie dyesorel2. Skematikisht e paraqesim ne ket mnyre:

(")
ose

emer

* ddftor anaforik

(b) (c)

emdr + fiald enklitike

Nje emr mund te ishte gjymtyre drejtuese e nje emri tjeter. Skema
e sintagmds shnderrohet ne kete rast kshtu:

emer

ddftor anctfurik

emer

ose

(d)

emer -t element i prandvdnd -t pdrcaktor

Emri i drejtuar eshte ne rasn gjinore, Ne marrim si gyrntyre te varur nje emr, sepse kjo dshte edhe lidhja me e natyrshme. Vendi karakteristik i mbiemrit duhet te kete qene edhe n shqipe prpara emrit, gka deshmohet edhe prej strukturave te sotme te pronoreve qe percaktojne emra farefisnore (p.sh. im ate, yt vdlla, e shoqja etj.). Kjo
sintakse, sot rudimentare, dikur ka qen e zakonshme edhe pdr shqipen. Nje faze tjeter perben ate gjendje gramatikore kur dftori anaforik u lidh aq ngusht me emrin paraprijes, saqe ndihej pothuaj si nje fiale me

t. Duhet t perfytyrojme nje glendje te tille, kur deftori eshte kthyer funksionalisht ne nyl te prapme, por ende nuk i eshte trupezuar emrit.
Skema ne kete faz transformohet ne kete menyre:

(e)
Kjo

emrjr

nyjd e prapme

emdr

eshte faza e pranvenies parsore, n te cilen fiala e dikurshme autonome shpreh rye kuptim gramatikor.

Gjithsesi, struktura trielementeshe nuk mund t mos interpretohet perseri ne nje plan strukturor si struktura (d) emdr * element i prane)vene
'0 Ny;en e pdrparme e interpreton si pjese pdrbdrdse te mbiemrit edhe E. Qabej (shih: po zty, 3,1963: 82). lr Sh. Demiral , Gramatik historike e gjuhds shclipe,Tirand, 1985: 306.

'' Ch. Lehmann,

"Grammaticalization: Slmchronic Variation and Diacronic

Change", Lingua e Stile,3, 1985: 304.

Evolucioni paralel i nyjave te perparme e te prapme

...

167

pdrcaktor, e ctla kthehet kesisoj ne dominante. Ne kete faze dftori anaforik shte kthyer ne nyje shquese enklitike, por eshte njekohsisht edhe element strukturor i domosdoshem i sintagmes. Faza e tret esht ajo ku nyja shquese enklitike i bashkengjitet emrit. Ketu hyn n veprim edhe dukuria e rianalizimit. Nen trysnine e skemes s prgjithshme (d) emrjr -t element i prantivdnd + percaktor nuk eshte veshtir qe nyja te rishfaqet si pjes e domosdoshme e struktures sintaksore. Shmanget n kte menyr zbrazEtia ndertimore qe do te krrlohej pas pdrngjitjes se elementit enklitik. Vegse fiala e rishfaqur n ket perdorim shte e zhveshur plotesisht nga funksioni shques. Mandej, nuk mund te krijoj lidtrle sintagmatike me emrin paraprijs, sepse nuk ekziston nje nevoje e tille. I nji:jti mjet gramatikor do te perdorej pdr te shprehur dy herE te rilejtin funksion. Faza e katert prbehet nga ajo glendje gramatikore kur elementi i pranevend i rishfaqur behet fiale proklitike, duke u lidhur ngushte me fialn pasuese, saqd fonetikisht duket sikur shte nje fiale. Kater fazat e mesiperme nuk duhen menduar si te ndara qart1 nga njera-tjetra. Procesi ka ndodhur ne nje menyre gradualell. Boshtin e ketrj procesi e prbn ekzistenca e nj modeli sintaksor (skema e pergjithshme (d) emdr * element i prandvdnd * percaktor) dhe jo e dy sintaksave (sig
shprehet S. Rizala;.

Studimi i origjines s nyjs fillon nga emri dhe jo nga mbiemri, sepse kategorine e shquarsise e kan emrat dhe jo mbiemrat. Perderisa emer. Sintaksa emtir * mbiemdr eshte edhe ne nje plan te pdrgithshem teorik dytesore ne lidhle me sintaksen emdr * emdr. Sintaksa emer -r mbiemer eshte edhe kronologjikisht dytsore. Mbiemri u pdrdor ne pozicionin e emrit te gjinores, pra, si t thuash, ne nj mjedis gramatikor emerzues te pershtatshdm per mbiemrin, meqenese ginor.la tregon atribut. Rasti i diteve t javes shte domethdnds per t ilustruar emerzimin e mbiemrave pas prapavendosjes se tyre mbi modelin
eshte kdshtu, edhe sintaksa qe duhet marr ne konsiderate e para eshte ajo

emer

Sig thote Sh. Demiraj, po at!,332, "zhvillimi i tyre si nyja duhet te jet kryer, te paktdn, disa shekuj para prngjitjes sd tyre me emtat". Prania e nyjs se prapme ne te gjitha t folmet shqiptare e bn at t mendoj pdr njd "vjetersi relativisht t madhe te pdrngiitjes se formave rasore t nyjave td prapme" (po aty). 'o S. Rira, "Probleme td nyjave t shqipes", Studime filologiike, I, 1982: 123.
13

168

Aristotel Spiro

e emrave te gjinoresls. Sot prdoren te dy ndertimet: mbiemri

(p.sh., e hene) dhe i paemerzuar (p.sh., dite e hene), por gjithsesi ne pozicionin emrzues te gjinores. Megjithse nyja e perparme u terhoq nga flala pasuese, ajo kurre nuk u b pjese perbrese e saj, Arsyeja eshte e thjeshtd: nyja e prparme e ruajti lakimin e vet duke perseritur formalisht kategorite gramatikore te emrit drejtuesl6. Ne nje veshtrim me tradicional, lidhja specifike e dyfisht e nyjes se perparme e perfshin kgte fiale me shume n sintakse, sesa ne morfologji. Prania e nyjes se perparme tek mbiemri dhe percaktoret e tjere perkatds si dhe shqiptimi si nj fiale e vetme fonetike krijon pershtypjen e qenies se nje fiale te vetme. Kjo ka krijuar iluzionin sikur mbiemri n gjuhen shqipe sht i lakueshem. Kjo gje, me sa njohim, nuk eshte vne ne dyshim asnjehere gjer m sotr7. Kete pershtypje e ka forcuar me shume edhe klasa e peremrave pronore, ku, per shkak te perdorimit te dendur, kane ndodhur shkrirje, rianahzime dhe riformime, me prani dyfishe te nyjave te perparme (khs. tr! tyre, td saj etj. ). Shume shkelje te normes letrare, qe ndodhin sot tek peremrat pronore, kane si arsye ekzistencen dhe veprimin e modelit m te pergjithshem @) emer * element i prandvtlns + percaktor (khs. lulet e jona, kdnget e juaja etj. ) Kjo pdrforcon tezn tone per ekzistencen e ketij modeli sintaksor t prgithshem, i cili ka mundesuar funksionimin e vazhdueshem te nyjes se perparme si nje fiale e mevetesishme. Sa me e gjere te jete kategoria leksiko-gramatikore ku perdoret nla e prparme, aq me te glireta behen lidhjet e nyjes me te. Keshtu, kjo
H. Pederseni mendon se ktu kemi te bejme me gjenitiva (Albanesische Texte mit Glossar,Leipzig,l895: 138). Po kdshtu mendon edhe B. Bokshi (po aty,88, si dhe "Emrat e ditdve t javes - ddshmi e nje gjendjeje te lasht td fleksionit emror t shqipes", Studime filologjike shqiptare, Konferencd shkencore, 2l-22 ndntor 2007.
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovds - Akademia e Shkencave e Shqiperise, Pnshtin 2008: 3 15-330). 16 ilshte e vertete se ekzistojn disa trajta pdremrore qe formalisht jan6 amalgama dhe fonetikisht perbejne f,ale t prftuara nga prngitja e nyjds sd perparme dhe e peremrit (Cje qe ne te shkruar pasqyrohet me fiald te vegante), por keto mund te interpretohen si raste tE izoluarc jashtesistemore te dy serive te mbyllura leksikogramatikore (nyj ave dhe peremrave). 'i Thuhet madje sikur kjo eshtd njd dukuri n shqipe sui generis dhe behet fiat plr lakim n balld td ljalds (! ! ! ) (shih Sh, Demiraj, po aty,3l7).
t5

emerzuar

Evolucioni paralel i nyjave te perparme e te prapme

...

169

formalisht njra-tjetrs, por t kene dallime ne funksione? prgjigja eshtd kjo: Sepse nyja e perparme ka lindur ne nj rase te zhdrejte, sig eshte gjinorja dhe funksioni i saj nuk mund te ishte shquarja. Kjo perforcon bindjen se nyja e perparme e shqipes, e lindur ne kushte te caktuara sintaksore, shte edhe sot nje mjet thelbesor pr shprehjen e marredhenieve sintaksore te ksaj guhe. Ndikimi i saj eshte shtrire pothuajse ne te gjitha kategorite morfologjike. Prania e saj eshte shoqdruar negullisht me nje proces gramatikalizimi, ku ajo gjithsesi e ka ruajtur pavarsin e saj si njesi leksiko-gramatikore e nje lloji t6 vegante. Prfundime:
Gjuha shqipe nuk ka pasur asnjehere nf e shquese te paravendosur. Nyja e perparme dhe e prapme kan rrjedhur se bashku nga i njejfi ddftor anaforik. Ekzistenca e modelit themelor emdr * element i pranevdnd -r percaktor favorizoi shfaqjen paralelels dhe sintaksorisht te ndervarur t nyjave. Nyja e perparme eshte element sintaksor dhe jo pjese e struktures se fia16s pasuese. Keshtu, nyja e perparme nuk eshte pjese e mbiemrave dhe po ashtu nuk shte pjes e emrit n gjinore. Rrjedhimisht,

lidhje eshte me e gliret para emrave n gjinore, ngushtohet tek mbiemrat, ndersa tek peremrat pronore arrin deri ne shkrirje. Nje pyetje deter me shume rndesi, prsa u perket nyjave, eshte: Si ka mundesi qe nyja e perparme dhe ajo e prapme, te cilat lidhen shume ngusht historikisht, prdoren afer njera-detres, nglajn shume

paranyjezimi eshte
fialeformuese.

nje dukuri sintaksore dhe jo morfologjike

ose

Bibliografi

(1969) Historia e gjuhes shqipe (Morfologlia historike), Prishtin. Bot<sttt, B. - (1984, 2008) Prapavendosja e nyjds nd gjuhdt ballkanike, Akademia e Shkencave e Shqiperise, Tiran.
Per nje evolucion paralel td nyjave bn f ale edhe Sh. Demiraj, po aty, 337, por nuk sqaron se g'nnkupton me kdtd dhe as si paraqitet ky evolucion.
r8

Antt, I. -

170

Aristotel Spiro

(1963) Rreth disa geshtjeve te historis s gjuhes shqipe, Buletini i (Jniversitetit Shteteror tri Tirantis, Seria Shkencat Shoqdrore,3, 1963. Drnmer, Sh. - (1973) Morfologjia historike e giuhds shqipe,I, Tirane. DEvIRRI, Sh. - (1975) Sistemi i lakimit ne giuhitn shqipe, Tirane. DEtr,ttRAl, Sh. - (1985) Gramatikd historike e gjuhds shqipe, Tirane. GRauR, A. - (1929) A propos de I'article postpos6, Romania, T. LV, Paris, 1929:479-481. GRlun, A. - (1937) Autour de l'article postpos6, Bulletin Linguistique, Paris - Bucuregti, V (1937). GRRUR, A. - (1967) De nouveau sur l'article postpos6 en roumain, Revue Roumaine de Linguistique, Bucarest, 1. Hotlnn, P. J. & Tneucot,1, E. C. - (1993) Grammaticalization, Cambridge University Press. Le Pt.R.Na, M. - (1939) Studi linguistici albanesi,I. Palermo. LEHvANN, Ch. - (1985) Grammaticalization: Synchronic Variation and Diacronic Change, Lingua e Stile,3, 1985' MlEur, N. - (1934) Vrejtje mbi artikuj e prmna prones td giuhds shqipe, Qaeel, E.
PEonnsEN, H. - (1894) Bidrag til den albanesiscke sproghistorie, Festskrift tit Wthelm Thomsen, Kobenhavn, 248-257 (sipas Sh. Demirajt i985). PEoenSnN, H. - (1900) Die Gutturale im Albanesischen, Zeitschrift ftir vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der indogermanischen Sprachen, begrundet von A. Kuhn, Berlin und Giitersloh. 3611900 (sipas Sh. Demirajt 1985). RrZA, S. - (1953) Nyjat e shqipes, Buletini i (Jniversitetit Shtetdror td Tiranes, Seria Shkencat Shoqdrore, 4,1958. RrZA, S. - (i959) Pronoret e shqipes, Buletini i Universitetit Shtetdror td Tirands, Seria Shkencat Shoqdrore,2-3, 1959. RIZA, S. - (1960) Pronoret e shqipes, Buletini i Universitetit ShtutAror te Tirands, Seria Shkencat Shoqdrore, 3, 1960. RIZA, S. - (1932) Probleme te nyjave t shqipes, Studime filologjike, l, 1982. RrzA, S. - (1991) Historiku e kritika e trajtimeve td deritanishme te nyjave te shqipes nga gramatikanet pershkrues, Studime filologiike, 3-4, 1991.
Shkodre.

Evolucioni paralel i nyjave te perparme e te prapme

...

171

SrtRo,

A. -

(2000-2001) The Parallel Evolution of Postpositive and Prepositive Articles in Albanian, Albanohellenica, 2, 20002001.
e shqipes, Tirane.

ToraLLt, K. - (2009) Nyjat

SUMMARY
THE PARALLEL EI/OLUTION OF POSTPOSITIVE AND PREPOSITIT/E ARTICLES IN ALBAI{IAN

The article problem is one of the most disputed in the Albanian language. This problem has been displayed as a permanent debate about such questions as "What is the origin of the postpositive (definite) article in Albanian? " "Which article is older, the prepositive or postpositive one?" that is "Did the prepositive article derive from the postpositive one or, on the contrary, the postpositive article derive from the prepositive one?".
Several researchers have responded differentiy to these questions, every
one of them presenting his arguments. My article is an effort to shed a new light on the process that gave birth to

the Albanian arlicles (both prepositive and postpositive). According to my

opinion the main question is not the chronological order of the articles origin (as it has been put so far), but the way through which Albanian articles came to life. The word "way" entails more or less the real process of acquiring them, a process with which H. Pedersen dealt first (his example pus i thelle * "deep weli" is commonly known). Foliowing Pedersen's path, I intend to bring up this problem again and to deal with it on a new basis. There is a starting point, which consists of two preconditions that could explain the birth of the postpositive (definite) and prepositive articles in Albanian: 1. Considering the birth process of postpositive (definite) and prepositive articles on the basis of the grammaticalization theory. 2. Detaching the probiem of the prepositive article from adjectives and transferring it to the genitive case of nouns. The process of the Albanian arlicles origin has passed through four stages. These stages had one single pattem, which was the structure "noun * adpositional element * noun". The structure "noun + adjective" is related to the substantivated use of adjectives. The best environment for their substantivization was the genitive case. In the course of time postposition became the habitual position of adjectives. The frequent appearance of the article in an almost closed category,

172

Aristotel Spiro

like adjectives, gave the impression that the article was a part of the adjective. Its occurrence, too, before nouns in genitive, despite the loose grammatical relation, left the same impression as if article was a part of the genitive form of
the noun.