Burak Web 2012

Dobre praktyki rolnicze
w produkcji integrowanej
z zastosowaniem
poytecznych mikroorganizmw
w uprawie buraka
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich:
Europa inwestujca w obszary wiejskie
Publikacja opracowana przez Stowarzyszenie
EkosystEM-Dziedzictwo Natury
Publikacja wspnansowana ze rodkw Unii Europejskiej
w ramach Pomocy Technicznej
Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013
Instytucja Zarzdzajca Programem Rozwoju Obrzarw Wiejskich na
lata 2007-2013
- Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Redakcja:
Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury
dr in. Jacek Wereszczaka
dr in. Zbigniew Stpie
mgr Micha Marciniak
adres do korespondencji:
ul. Krakowskie Przedmiecie 66
00-950 Warszawa
www.dziedzictwonatury.pl
biuro@dziedzictwonatury.pl
ISBN 978-83-930046-7-6
Korekta i skad:
Marek Gacka
Projekt okadki:
Dominik Gacka
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Fundacja Programw Pomocy dla Rolnictwa FAPA
Dr in. Ryszard Stanek
Dobre praktyki rolnicze
w produkcji integrowanej
z zastosowaniem
poytecznych mikroorganizmw
w uprawie buraka
Warszawa 2012
Serdeczne podzikowanie
Panu doktorowi in. Mirosawowi Nowakowskiemu
za merytoryczn ocen i trafne sugestie
dotyczce przygotowania publikacji

Autor
6
Dr in. Ryszard Stanek DOBRE PRAKTYKI ROLNICZE W PRODUKCJI INTEGROWANEJ
Spis treci
WSTP...............................................................................................................6
Idea i cele integrowanej produkcji (IP)..........................................................7
Wymagania glebowe........................................................................................9
Podozmian......................................................................................................10
O czym naley pamita przystpujc do produkcji buraka.....................12
yzno gleby gwarancj oczekiwanych plonw........................................19
Znaczenie materii organicznej......................................................................20
Soma cennym nawozem...............................................................................20
Biologiczne skutki chemizacji.......................................................................22
Poyteczne, probiotyczne mikroorganizmy - element IP..........................22
Uprawa roli.....................................................................................................26
Uprawa poniwna.............................................................................27
Znaczenie orki tzw. jesiennej..........................................................28
Orka gboka - zibla.......................................................................28
Uprawa uproszczona........................................................................29
Uprawa konserwujca......................................................................31
Uprawa w mulcz - interesujca technologia..................................32
1. Zalety mulczu.................................................................33
2. Jaki rodzaj mulczu wybra?..........................................33
3. Korzyci i problemy z upraw mulczow...................34
Wiosenne przygotowanie stanowiska do siewu..........................................35
Siew..................................................................................................................38
Zwalczanie chwastw.....................................................................................39
7
Z ZASTOSOWANIEM POYTECZNYCH MIKROORGANIZMW W UPRAWIE BURAKA
Piszczek J., NAJWANIEJSZE CHOROBY BURAKA...............................44
Choroby okresu wschodw.............................................................44
Zgorzel przedwschodowa.................................................44
Zgorzel siewek....................................................................44
Faza przykrycia midzyrzdzi........................................................46
Bakteryjna plamisto lici...............................................46
Choroby lici faz pniejszych........................................................47
Chwocik buraka...............................................................47
Brunatna plamisto lici..................................................49
Mczniak prawdziwy buraka............................................50
Choroby korzeni buraka cukrowego..............................................51
Zgnilizny korzeni...............................................................51
Choroby wirusowe...........................................................................52
Rizomania...........................................................................52
Mtwik burakowy..............................................................53
Podsumowanie................................................................................................55
Literatura.........................................................................................................56
8
Wstp
Burak cukrowy (z ac. Beta vulgaris) dla celw przemysowych za-
czto uprawia na pocztku XIX wieku, o cilej mwic od 1802 roku,
czyli od czasu wybudowania pierwszej na wiecie cukrowni w miejsco-
woci Konary w okolicach Wrocawia.
Pierwsza odnotowana na ziemiach polskich plantacja buraka cu-
krowego zostaa zaoona w roku 1820 w majtku Jzefa hr. Mycielskiego
w miejscowoci Gaowo koo Szamotu. Wkrtce buraki uprawiano ju
w caej Wielkopolsce i na lsku. W kolejnych dziesicioleciach upraw
burakw wprowadzono na terenach zaboru rosyjskiego i austriackiego
oraz na Pomorzu.
Burak cukrowy stawa si elitarn upraw w strukturze zasieww
majtkw ziemskich, a pniej gospodarstw wociaskich. Propagato-
rzy nowego kierunku rozwoju rolnictwa pisali wtedy, e uprawa burakw
zwiksza zamono, a dodatkowo podnosi warto ziemi. Szczeglne
wymagania agrotechniczne tej roliny i uzyskanie powodzenia w jej upra-
wie wymuszay na plantatorach podjcie szeregu nowych wyzwa.
By to na pocztku zakup elaznego puga, wprowadzenie podo-
zmianu, potrzeba poprawnego nawoenia obornikiem czy te umiejt-
no stosowania nawozw sztucznych.
W nastpstwie takich dziaa zaczy pojawia si w gospodar-
stwach ewidentne i wielorakie korzyci. Jednoczenie stay postp nauki,
hodowli i techniki wprowadza w agrotechnice buraka kolejne ewolu-
cje i zmiany. I tak oto na pocztku II dekady XXI wieku stanli rolnicy,
w tym take plantatorzy buraka przed kolejnym wyzwaniem zwizanym
z wdraaniem Integrowanej Produkcji rolinnej (IP).
9
Idea i cele integrowanej produkcji (IP)
Zgodnie z dyrektywami Parlamentu Europejskiego i Rady Euro-
py 2009/128/WE z dnia 21.10.2009 rolnicy zostaj zobligowani do pro-
wadzenia od dnia 01.01.2014r. agrotechnologii zgodnie z zasadami inte-
growanej uprawy.
Integrowana Produkcja rolnicza jest systemem gospodarowania
w rolnictwie, uwzgldniajcym najnowsze osignicia nauki i techniki
w zakresie ochrony otaczajcego rodowiska i rolniczego krajobrazu,
ktrego celem jest uzyskanie podw rolnych o najwyszej jakoci, bez-
piecznych dla zdrowia ludzi oraz zapewniajcych konkurencyjno na
rynku i uatwiajcym ich sprzeda. Jest ona poczeniem Dobrej Praktyki
Rolniczej (sposb gospodarowania zgodny z prawami przyrody), Inte-
growanej Ochrony Rolin (dobr zabiegw uprawowych, biologicznych
i chemicznych utrzymujcych wystpowanie agrofagw poniej progw
ich ekonomicznej szkodliwoci) oraz Postpu Biologicznego (wprowa-
dzenie do uprawy odmian odpornych na choroby i szkodniki oraz stresy
rodowiskowe).
IP jest zatem drog, ktra prowadzi do biologizacji rolnictwa
1
i ob-
nia poziom chemizacji rolnictwa,
IP motywuje rolnika do pogbiania wiedzy, poszerzania do-
wiadczenia i przestrzegania ustalonych zasad oraz procedur w uprawie
rolin.
Podstawow zasad systemu jest stosowanie si do opracowanej in-
strukcji i prowadzenie szczegowej dokumentacji caego procesu pro-
dukcyjnego.
Instrukcja uwzgldnia takie elementy produkcji jak: waciwa agro-
technika, nawoenie i zmianowanie; dobr odpowiedniej odmiany pod
wzgldem odpornoci na agrofagi, umiejtno rozpoznawania przez
producenta najgroniejszych agrofagw, ocena wizualna stanu zdrowot-
noci uprawy, znajomo progw szkodliwoci dla agrofagw, dobr za-
rejestrowanych rodkw ochrony rolin, dobr dawki, waciwy termin
zabiegu, znajomo stosowania sprztu ochrony rolin, ochrona organi-
1
Wg proI. Leslawa Zimnego jest to: operowanie w rolnictwie glownie biologicznymi czynnikami
plonotworczymi (komposty, obornik, biopreparaty, racjonalne plodozmiany, ftomelioracje,
wysokoplenne odmiany odporne na agroIagi, retencja azotu biologicznego z roslin motylkowatych)
w celu wyprodukowania zdrowszej zywnosci i ochrony srodowiska. Encyklopedia Ekologiczno-
Rolnicza, Wroclaw 2003r,
10
zmw poytecznych (m.in. pszczoy, biedronki), zapobieganie skaeniom
rodowiska naturalnego (wody, gleby, powietrza) oraz przestrzeganie za-
sad bezpieczestwa.
Stosowanie Integrowanej Produkcji ma dwa gwne cele:
Ekonomiczny cel - to osiganie dochodw z uprawy buraka
na poziomie wyszym od dochodu z produkcji konwencjonalnej,
oszczdne aplikowanie rodkw ochrony rolin i nawozw mineral-
nych, stabilizacja plonowania i poprawa jakoci plonu.
Ekologiczny cel to ograniczenie skaenia rodowiska przyrod-
niczego, ochrona zdrowia i bezpieczestwo rolnika, rozwj infra-
struktury ekologicznej na poziomie gospodarstwa i wikszego eko-
systemu poprzez zmniejszenie stopnia chemizacji oraz zwikszenie
biornorodnoci w rolnictwie.
Wprowadzenie takich elementw agrotechniki jak probiotechno-
logia, uprawa konserwujca (siew w mulcz
2
) czy te w przypadku prze-
kroczenia progu szkodliwoci stosowanie herbicydw w mikrodawkach
- bdzie zapewnia osignicie oczekiwanych celw ekonomicznych
i ekologicznych oraz bdzie autentyczn realizacj idei IP.
2
Mulcz - pokrywa ochronna gleby, umieszczana na jej powierzchni gwnie
w celu zniwelowania niekorzystnych oddziaywa czynnikw siedliskowych.
11
Wymagania glebowe
Warunki pogodowe i glebowe, to gwne czynniki modykujce
realizacj i efekty technologii uprawy rolin. Do prawidowego wzrostu
i rozwoju, w celu uzyskania optymalnego plonu masy i maksymalnego
plonu cukru o korzystnych wskanikach technologicznych i biologicz-
nych, burak cukrowy wymaga bardzo dobrych gleb.
Powinny to by gleby charakteryzujce si :
- dobr struktur,
- wysok zasobnoci w dostpne skadniki pokarmowe,
- du miszoci warstwy orno-prchnicznej,
- pH zblionym do obojtnego 6,0 do 7,2,
- korzystnymi waciwociami zycznymi, chemicznymi i tosani-
tarnymi,
- uregulowanymi stosunkami powietrzno-wodnymi,
- biologicznie czynn warstw prchniczn.
Oceniajc przydatno kompleksw i klas bonitacyjnych do uprawy
buraka mona stwierdzi, e do najlepszych zalicza si:
1. kompleks pszenny bardzo dobry,
klasa bonitacyjna I i II (najlepsze gleby rednio zwize),
2. kompleks pszenny dobry,
klasa bonitacyjna IIIa i IIIb (najlepsze gleby rednio zwize),
3. kompleks pszenny wadliwy,
klasa bonitacyjna IIIb, IVa i IVb.
W zwizku z tym, e proces glebotwrczy jest procesem bardzo po-
wolnym, (1cm gleby powstaje w cigu ok. 100-400 lat) gleb uwaa si za
zasb przyrody w praktyce nieodnawialny.
Limitowanie, koncentracja uprawy buraka, cigy postp w nowo-
czesnej technologii uprawy, rozwj przemysu maszynowego, chemicz-
nego oraz komercjalizacja, wymuszaj i umoliwiaj zarazem coraz wik-
sz ingerencj czowieka w rodowisko glebowe.
Powoduje to, e coraz czciej upraw buraka cukrowego planuje si
take na glebach gorszych. Minimum nakadw energetycznych, mate-
riaowych i pracy ludzkiej, a optimum zysku, to gwny kierunek dziaa-
nia, jaki stoi przed wspczesnym i nowoczesnym rolnictwem.
12
Podozmian
Podozmian to zmianowanie zaplanowane na kilka lat na polach da-
nego gospodarstwa. Zmianowanie to uzasadnione przyrodniczo, gospo-
darczo i ekonomicznie nastpstwo rolin na jednym polu.
Dla gospodarstw uprawiajcych buraki cukrowe zasadniczy wpyw
na ustalenie prawidowego zmianowania, maj czynniki organizacyjno-
-ekonomiczne, ktre bezporednio oddziaywuj na czynniki agrotech-
niczne. Czynniki przyrodnicze zmieniaj si w mniejszym zakresie.
Coraz czciej w gospodarstwach wprowadza si podozmiany trj-
polowe lub krtsze, a bardzo czsto jest to jedynie nastpstwo rolin po
sobie. Taka metoda zalena jest od popytu na rynku, atwa jest w realiza-
cji, ale prowadzi do duych, szkodliwych zmian biologicznych i zyko-
-chemicznych w glebie (np. spadek poziomu yznoci gleby, zuboenie
jej ory i fauny). Sukcesywnie zmniejsza si ilo uprawianych rolin, co
w praktyce oznacza czstsz rotacj jednej roliny na tym samym polu.
We wspczesnym zmianowaniu rolnik ukada podozmian z trzech,
czterech rolin: burak cukrowy, zboa, rzepak, kukurydza. Przykadem
na niekorzystne zmiany jest bardzo duy wzrost powierzchni uprawy rze-
paku (zy przedplon), kosztem zmniejszenia areau uprawy innych rolin
np. zb czy okopowych, ktre s dobrymi przedplonami dla burakw
cukrowych. Efekty uprawy rolin w bliskim nastpstwie po sobie to:
- obnienie dynamiki wzrostu,
- niszy plon,
- pogarszanie waciwoci biologicznych i zycznych gleby,
- zmczenie gleby,
- nasilenie wystpowania chorb (np. chwocik, brunatna plami-
sto lici), szkodnikw w glebie (np. mtwik burakowy) i chwastw.
Najkorzystniejszymi dla burakw cukrowych rolinami uprawiany-
mi w przedplonie s roliny motylkowate (wi azot, pozostawiaj due
iloci resztek poniwnych, zacieniaj gleb).
Dobrymi przedplonami dla buraka s:
- roliny zboowe (wczenie zbierane - umoliwiaj zastosowanie
penego zespou uprawek poniwnych lub poplonu cierniskowego);
- roliny okopowe skutecznie odchwaszczaj i wzbogacaj gleb
w skadniki pokarmowe.
13
Nie zalecane przedplony dla buraka cukrowego, to: burak, rzepak,
kukurydza i trawy.
Szczeglnie kontrowersyjnym przedplonem dla buraka jest ku-
kurydza. Jej uprawa hamuje rozwj populacji mtwika, ale pozostawia
stanowisko wyczerpane ze skadnikw i ze zdrewniaymi pozostao-
ciami plonu. T uciliwo mona ograniczy korzystajc z potgi
probiotechnologi. Uycie preparatw mikrobiologicznych przyspieszy
rozkad pozbiorowych resztek kukurydzy. W cigu kolejnego okresu we-
getacji dokona si ich pena humikacja. Kukurydza stymuluje jedno-
czenie rozwj rizoktoniozy buraka. Coraz czstsze wystpowanie kuku-
rydzy (rolina ywicielska dla R. solani) w podozmianach z burakiem
wpyno na nasilenie wystpowania tej choroby. Rwnie i w tej sytuacji
biologizowanie uprawy poprzez stosowanie do gleby i w okresie wege-
tacji poytecznych mikroorganizmw zdecydowanie utrudnia rozwj
i szkodliwo rizoktoniozy.
Zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, we wszystkich
ogniwach zmianowania, powinny by uprawiane wsiewki i midzyplony,
ze wzgldu na ich pozytywne oddziaywanie (tosanitarne, nawozowe,
alleopatyczne itp.) Zrwnowaone uytkowanie, z zachowaniem rwno-
wagi pomidzy procesami tworzenia i niszczenia, moe uchroni nieod-
nawialne zasoby przyrody przed degradacj.
14
O czym naley pamita przystpujc
do uprawy buraka
Badania zapocztkowane w XIX w. pozwoliy ustali pewne za-
lenoci, jakie istniej pomidzy wzrostem, rozwojem i plonowaniem,
a stanem zaopatrzenia rolin w niezbdne dla nich pierwiastki mineralne.
Zalenoci te sformuowano w postaci kilku praw naukowych, ktrych
znajomo jest niezbdna przed przystpieniem do jakiejkolwiek uprawy.
1. Prawo zwrotu skadnikw pokarmowych wg A. Yoisin
Aby utrzyma yzno gleby, trzeba zwraca jej substancje po-
karmowe pobrane przez roliny oraz te, ktre zostay uwstecznione w
glebie w nastpstwie stosowania nawozw.
Roliny pobieraj z gleby pokane iloci skadnikw pokarmowych,
zwaszcza azotu, potasu, fosforu i wapnia. Aby utrzyma yzno gleby
naley zwraca substancje przyswajalne, nie tylko pobrane przez roliny
i zebrane z plonem lecz rwnie i te, ktre z rnych powodw stay si
nieprzyswajalne.
2. Prawo minimum Liebiga
Wysoko plonw okrela ten skadnik pokarmowy, ktry wyst-
puje w glebie w iloci najniszej w stosunku do potrzeb roliny.
Moliwo rozwoju i wzrostu roliny okrela ten skadnik, ktrego
jest najmniej w stosunku do zapotrzebowania. Pierwiastek ten ogranicza
dziaanie innych i w nastpstwie powoduje obnik plonw. Prawo ilu-
struje tzw. beczka Liebiga (Rys.1.)
Prawo minimum moemy odnie nie tylko do skadnikw mine-
ralnych, lecz rwnie i do innych czynnikw, od ktrych zaley wzrost i
plonowanie rolin takich jak temperatura, woda, wiato, dwutlenek w-
gla, powietrze, struktura gleby, zawarto prchnicy i innych.
15
Rysunek 1. Beczka Liebiga.
Modelem, ktry ilustruje dziaanie czynnikw ograniczajcych jest
beczka zbudowana z klepek o rnej dugoci; pojemno takiej beczki
okrela klepka najkrtsza, dugo pozostaych klepek nie ma wpywu na
pojemno.
3. Prawo opacalnoci nawoenia wg Mitscherlicha
Plon rolin zwiksza si wraz ze wzrostem dawek skadnika po-
karmowego proporcjonalnie do rnicy pomidzy plonem maksymal-
nym, a plonem rzeczywicie przez dawk tego skadnika osignitym.
Pierwszy kilogram np. azotu, ktrym nawozi si dan upraw, da
duy przyrost plonu, kade kolejne kilogramy tego samego skadnika wy-
woaj ju nieco mniejszy przyrost, a w kocu osignie si plon maksy-
malny w danych warunkach (A). Od tego momentu dalsze zwikszanie
dawek azotu nie tylko nie spowoduje wzrostu plonu, a wrcz obniy go.
Jeeli jednak nadal bdzie si zwiksza dawki okrelonego skadnika
pokarmowego, to nastpuje wtedy obnika plonw, podobnie jak przy
niedoborze tego skadnika. Bdzie to rwnie powodem przyspieszonej
degradacji gleby w danym miejscu.
16
4. Prawo maksimum Shelforda oparte jest na odkryciu grnego
punktu krytycznego
Mwi o tym, e jeeli w glebie bdzie nadmiar skadnika pokar-
mowego, w zalenoci od jego potencjau, zablokuje dziaanie innych
skadnikw i przez to obniy plony. Np. nadmiar potasu spowoduje nie-
korzystne zmiany skadu chemicznego rolin obniajc zawarto wapnia
i magnezu; nadmiar fosforu blokuje pobieranie cynku, elaza, miedzi i
potasu, co w konsekwaencji ograniczy wzrost i plonowanie rolin.
Nadmiar skadnika pokarmowego w glebie ogranicza skutecz-
no dziaania innych skadnikw i w nastpstwie powoduje obnik
plonw wg A. Yoisin.
Rysunek 2. Prawo tolerancji Shelforda.
5. Prawo tolerancji Shelforda
Prawo minimum i maksimum zostao poczone w jedno prawo to-
lerancji. Gosi ono, e zarwno niedobr, jak i nadmiar substancji przy-
swajalnej przez rolin moe powodowa zahamowanie jej wzrostu i tym
17
samym zmniejszenie plonw. A. Yoisin doda do tego prawa fakt, e nie-
dobr i nadmiar jednej substancji ogranicza dziaanie innych substancji,
co obnia plony. Rysunek 2 pokazuje jak zmienia si proces zjologiczny
w zalenoci od natenia skadnika.
Dla poszczeglnych czynnikw mona wyznaczy zakres tolerancji,
tj. minimaln i maksymaln warto pomidzy ktrymi organizm moe
si pomylnie rozwija. Jak wida na rysunku maksymalne natenie
procesu zjologicznego wystpuje w optymalnych warunkach.
6. Prawo pierwszestwa wartoci biologicznej
1
sformuowane
przez A. Voisina
Stosowanie nawozw musi mie na celu przede wszystkim po-
praw wartoci biologicznej, ktra ma wiksze znaczenie ni wysoko
plonw.
Nieuwzgldnienie przy uprawie rolin ich potrzeb pokarmowych,
bd stosowanie nadmiernych iloci poszczeglnych skadnikw mine-
ralnych uatwia aktywno chorb, prowadzcych do zmniejszenia plonu
lub do pogorszenia jego wartoci odywczych, ktre ze wzgldu na pozy-
cj roliny w acuchu pokarmowym s najistotniejsze.
Wszelkie zachwiania rwnowagi skadnikw pokarmowych rolin,
istniejce lub pojawiajce si w glebie z przyczyn naturalnych lub w wy-
niku pobrania tych substancji przez roliny, bd jako skutek stosowania
nawozw musz by usuwane przez racjonalne dawkowanie skadnikw
nawozowych w taki sposb, aby zostaa przywrcona ich optymalna rw-
nowaga w glebie, ktra pozwoli na otrzymanie rolin o wysokiej wartoci
biologicznej oraz uzyskanie jednoczenie jak najwyszych plonw.
Skutecznym sposobem ograniczania szkodliwego wpywu prze-
nawoenia lub zalegania w glebie nadmiernych iloci skadnikw jest
przywracanie glebie potencjau biologicznego. Dominujca aktywno
poytecznej mikroory, odbudowa optymnalnego poziomu materii or-
ganicznej i intensywny proces prchnicotwrczy, umoliwiaj waciwe
gospodarowanie potencjaem skadnikw glebowych i ich dostpnoci
dla rolin oraz aktywnoci chemiczn.
1
WARTO BIOLOGICZNA to suma skadnikw roliny, ktre decyduj
o utrzymaniu normalnej przemiany materii w organizmie ywym (zwierzcia
lub czowieka), ktremu ta rolina suy za pokarm.
18
Burak cukrowy jest rolin o bardzo wysokich wymaganiach pokar-
mowych. Na wytworzenie 50 ton korzeni z odpowiedni mas lici - bura-
ki pobieraj okoo 360 kg potasu, 200 kg azotu, po 70 kg fosforu, wapnia,
magnezu i 180 kg sodu oraz znaczne iloci mikroelementw, szczeglnie
manganu, boru i cynku. Nawoenie powinno by realizowane w sposb
kontrolowany w oparciu o wyniki analiz gleby i rolin rolniczych wyko-
nanych w wiarygodnych laboratoriach chemiczno-rolniczych. Majc na
uwadze wysokie potrzeby pokarmowe i nawozowe, bardzo wan kwe-
sti staje si nie tylko dawka, ale take termin nawoenia poszczeglnymi
skadnikami.
W przypadku fosforu i potasu wskazany jest termin jesienny. Wyni-
ka to gwnie z mobilnoci tych skadnikw w glebie oraz budowy syste-
mu korzeniowego roliny. Fosfor bardzo sabo przemieszcza si w glebie.
Pozostaje on w miejscu, w ktrym zosta wysiany, albo na gbokoci,
na jak zosta wprowadzony w wyniku rnych zabiegw uprawowych.
Potas jest bardziej mobilny od fosforu, ale na glebach rednich i ci-
kich jego przemieszczanie w gb prolu glebowego jest niewielkie. Std
te nawozy fosforowo-potasowe wymagaj mechanicznego wymieszania
z gleb na gboko caej warstwy ornej, co rozwizuje bardzo dobrze
uprawa poniwna, albo orka zimowa. Maksymalna gboko, na jak
jestemy w stanie umieci nawozy przy wiosennym terminie ich stoso-
wania, to w praktyce gboko siewu, czyli 3-4 cm.
Drugim czynnikiem przemawiajcym za jesiennym terminem sto-
sowania nawozw fosforowo-potasowych jest gboko penetracji pro-
lu glebowego przez system korzeniowy. Burak cukrowy przenika prol
glebowy w poszukiwaniu wody i skadnikw pokarmowych nawet poni-
ej poziomu jednego metra. Spora cz skadnikw pokarmowych po-
bierana jest z warstwy podornej, poniewa tam ulokowana jest znaczna
cz aktywnej zjologicznie masy korzeniowej. Potwierdza to silna reak-
cja plonotwrcza tej roliny na zasobno podglebia.
Jedynie w terminie jesiennym istnieje moliwo rwnomiernego
i gbokiego wymieszania fosforu i potasu z gleb, co gwarantuje wyso-
k efektywno nawozow tych skadnikw. Kolejn zalet terminu je-
siennego jest uniknicie zbytniego zasolenia wierzchniej warstwy gleby
w nastpstwie stosowania duych wiosennych dawek nawozw. Wyso-
kie zasolenie, szczeglnie przy suchej wionie, wzmaga susz glebow, co
moe negatywnie wpyn na wschody i w konsekwencji na plon korzeni.
Poza tym wysoka koncentracja skadnikw w wierzchniej warstwie gleby
19
wpywa niekorzystnie na gboko ukorzeniania si rolin, co uwidacz-
nia si zwaszcza w warunkach wilgotnej wiosny. Roliny, majc pod do-
statkiem wody i skadnikw pokarmowych w wierzchniej warstwie gle-
by, nie potrzebuj tworzy gbokiego systemu korzeniowego, a to moe
mie negatywne skutki podczas wystpujcej pniej suszy.
Majc powysze na uwadze naley czyni wysiki dla poprawy po-
tencjau biologicznego gleby poprzez zwikszenie iloci materii organicz-
nej i w lad za tym prchnicy. Zwizki mineralne i substancje organiczne
przemieszczajc si w gb gleby uszlachetniaj j i stanowi magazyn
niewymywalnych skadnikw. Z kolei zwikszona zawarto prchnicy
stanowi o yznoci tej gleby.
Naley by ostronym przy nawoeniu fosforem gleb bardzo kwa-
nych i zasadowych. W warunkach tych fosfor pochodzcy z nawozw
przechodzi szybko w formy nierozpuszczalne, niedostpne dla rolin.
Dlatego takie stanowiska lepiej jest nawozi fosforem na wiosn. Fosfor
jest drogim makroelementem dlatego naley zrobi wszystko co zapewni
jego wysok efektywno. Naley take pamita, e przywracanie po-
tencjau biologicznego gleby poprzez wzrost biornorodnoci, aktywne
procesy prchnicotwrcze, samodetoksykujcy mechanizm zdrowej gle-
by powoduje uruchomienie i przyswajanie trudno dostpnych dla rolin
form makro i mikropierwiastkw. Jednym z kluczowych rozwiza dla
poprawy aktywnoci biologicznej gleb jest wdraanie probiotechnologi
i stosowanie poytecznych mikroorganizmw. Proces ten potwierdza-
j systematyczne badania prb glebowych. Wykazuj one, e zawarto
przyswajalnych skadnikw nawozowych w okresie kilku lat systematycz-
nego stosowania biopreparatw wzrasta bardzo wysoko. Oszczdno
uzyskana w stosowaniu nawozw mineralnych moe wynosi nawet 60-
100%.
Z przedstawionych powyej powodw przy wiosennym nawoeniu
pod buraki powinien by uwzgldniany najczciej tylko azot. Poniewa
obecnie cukrownie pac nie za mas korzeni, a za dostarczony cukier,
naley bardziej roztropnie podchodzi do nawoenia tym skadnikiem.
Plon technologiczny cukru, tj. ilo cukru, jak uda si wydoby
z dostarczonych korzeni, zaley nie tylko od ich masy, ale take od pola-
ryzacji i zawartoci tzw. melasotworw (azot alfa-aminowy, potas, sd).
Wzrost dawki azotu zwiksza plon korzeni i cukru tylko do pewnego mo-
mentu. Zwizane jest to z niekorzystnym wpywem wysokich dawek azo-
tu na polaryzacj i na zawarto melasotworw, ktre z kolei wyznaczaj
20
wielko strat przerobowych. Poza tym przy zbyt wysokich dawkach azo-
tu nastpuje nadmierny wzrost lici, co odbywa si w znacznym stopniu
kosztem korzeni, a tym samym plonu cukru. Szczeglnie niepodany
jest wzrost lici w okresie przyrostu korzeni na grubo, co moe mie
miejsce przy zbyt pnym i wysokim nawoeniu pogwnym (po zawar-
ciu midzyrzdzi).
W uprawie buraka cukrowego ekonomicznie uzasadnione jest za-
tem stosowanie nieco niszych dawek azotu, anieli zbyt wysokich. Przyj-
muje si, e optymalna dawka azotu powinna wynosi ok. 100-120 N kg/
ha na stanowiskach nawoonych obornikiem i ok. 140-160 N kg/ha bez
obornika. Wielko powyszych dawek wynika z wnioskw wycigni-
tych z wielu dowiadcze polowych, prowadzonych w rnych warun-
kach, w ktrych dawki azotu wiksze od podanych nie prowadziy do
wzrostu plonu cukru z 1 ha.
Dobrym rozwizaniem byoby odejcie od stosowania szacun-
kowych dawek azotu i ustalanie ich wielkoci na podstawie zawartoci
azotu mineralnego w glebie na wiosn (tzw. metoda N-min). Problem
tkwi jednak w pracochonnoci pobierania prb glebowych oraz szyb-
kim otrzymaniu wynikw analiz. W obecnych realiach nieatwo spe-
ni powysze warunki. Trudno oczekiwa od plantatora, aby na wiosn,
w czasie najwikszego spitrzenia prac polowych znalaz czas na pobra-
nie reprezentatywnych prb gleby z prolu do 90 cm z pl niejednokrot-
nie przekraczajcych kilkanacie, a nawet kilkadziesit hektarw, nastp-
nie dostarczy prby do laboratorium, czeka na wyniki i dopiero na ich
podstawie ustali dawki azotu.
Pierwsz dawk azotu, w iloci nie wikszej ni 50-60% caoci, na-
ley zastosowa najlepiej przed agregatem uprawowo-siewnym. Umoli-
wi to wymieszanie nawozu z gleb, co zawsze ogranicza jego straty. Drug
dawk azotu naley wysia pogwnie w fazie od 2 do 4 par lici. Zasad
jest, aby nie przyspiesza terminu zastosowania dawki przedsiewnej i nie
opnia dawki pogwnej.
W wiosennym nawoeniu burakw cukrowych oprcz azotu celo-
we jest uwzgldnienie take boru, wyjtkowo wanego mikroelementu
w uprawie tej roliny. Przy plonie sigajcym 50 t/ha korzeni pobranie
boru wynosi od 550 do nawet 1000 g/ha. Bilans boru w glebach Polski jest
ujemny i spord wszystkich mikroelementw najbardziej niekorzystny.
Obecnie w Polsce ponad 85% gleb charakteryzuje si nisk zasobnoci
w bor. W przypadku burakw cukrowych moe to spowodowa spa-
21
dek plonu niekiedy nawet do 50% i znaczne obnienie zawartoci cukru
w korzeniach. Dokarmianie borem najlepiej zastosowa dwukrotnie,
w zalecanych dawkach na podstawie analiz rolin lub gleby. Pierwszy za-
bieg naley przeprowadzi w terminie 3-4 par lici waciwych, a drugi
7-10 dni pniej. Spnione dokarmianie moe istotnie osabi efekt na-
wozowy.
yzno gleby gwarancj oczekiwanych plonw
Wysokie i stabilne plony mog zapewni urodzajne gleby i stanowi-
ska o wysokiej yznoci. Warto przypomnie znaczenie tych dwch poj
czsto uywanych, a nie zawsze rozumianych.
yzno gleby jest cech naturaln gleb powsta w wyniku ewo-
lucyjnych procesw zyko-chemicznych i biologicznych. W momencie
rozpoczcia uprawy danej gleby przez czowieka jej fundamentaln cech
staje si urodzajno. Decydujcym parametrem urodzajnoci gleby jest
materia organiczna. Okrela ona zasobno gleby w skadniki pokarmo-
we i zdolno zaspokajania potrzeb rolin dziki dobrym waciwociom
zycznym, chemicznym i biologicznym.
22
Znaczenie materii organicznej
We wspczesnym rolnictwie zdominowanym nazwoeniem mi-
neralnym szczeglnego znaczenia nabiera w glebie gospodarka materi
organiczn.
Okoo 70-80% skadu materii organicznej stanowi prchnica, pozo-
sta czci s nierozoone substancje organiczne np. resztki poniwne,
obornik i ywe organizmy.
Poniewa 20-25% prchnicy ulega cigej mineralizacji dlatego jej
zawarto w glebie musi by systematycznie uzupeniana przez wnosze-
nie nowej substancji organicznej. Dawniej stosowany by w tym celu do-
brze przefermentowany obornik, susznie uwaany za jeden z najwarto-
ciowszych nawozw organicznych. Obecnie, wobec znaczcego spadku
pogowia zwierzt, celowe jest zwrcenie uwagi na inne rda substancji
organicznej.
Ma to istotne znaczenie poniewa badania prowadzone od 30 lat
przez IUNG Puawy wykazuj postpujc degradacj struktury polskich
gleb, spadek zasobw materii organicznej i prchnicy. W konsekwencji
obnia si yzno i urodzajno naszych gleb, a zjawisko to ma ju wy-
miar powszechny globalny.
W zapewnieniu i utrzymaniu dodatniego bilansu substancji orga-
nicznej coraz wikszego znaczenia nabiera soma i wszelkie resztki ro-
linne (licie buraczane, ciny ziemniaka) oraz uprawa midzyplonw,
ktre przynosz rolnikowi kilka wymiernych korzyci. Szczegln uwa-
g warto zwrci tym razem na som. Staje si ona coraz czciej dla
rolnika atrakcyjnym produktem zbywanym do ciepowni jako surowiec
energetyczny.
Soma cennym nawozem
Wielu rolnikw decydujc si na sprzeda somy sugeruje si do-
ran cen w relacji do ceny nawozu zakupionego i zastosowanego na
dane pole.
Taki uproszczony najczciej rachunek ekonomiczny jest mylcy
i w konsekwencji niekorzystny w strategicznym gospodarowaniu. War-
to pamita, e soma zawiera wszystkie niezbdne dla rolin skadniki
pokarmowe (najwicej potasu), ale jej warto nawozowa powinna by
23
oceniana gwnie pod ktem wniesienia znacznej iloci substancji orga-
nicznej i to przecitnie tyle, ile znajduje si w 15-20 tonach obornika.
Wyej ceniona od somy zb jest soma rzepakowa, zawierajca szcze-
glnie duo wapnia i potasu, ale te i innych skadnikw. Ponadto upra-
wa rzepaku i przyorana soma tej roliny przerywa cig chorobowy zb,
czyli w znacznym stopniu chroni uprawiane po rzepaku zboa od cho-
rb grzybowych, zwaszcza podstawy dba. Ma to szczeglne znaczenie
w gospodarstwach o wysokim udziale zb w strukturze zasieww.
Wyjtkowe znaczenie pod wzgldem wnoszenia substancji orga-
nicznej do gleby ma soma kukurydziana. Jej przeoranie, ze wzgldu na
dwukrotnie wiksz mas od typowych zb, odpowiada penej 30-tono-
wej dawce tego nawozu. Poza tym dostarcza (po mineralizacji) znaczne
iloci skadnikw pokarmowych, szczeglnie potasu nawet do 200 kg
K
2
O, azotu okoo 70 kg, a fosforu ok. 40 kg P
2
O
5
/ha.
Dla poprawnej humikacji somy istotne jest jej dokadne rozdrob-
nienie i rwnomierne rozrzucenie na polu przed zmieszaniem z gleb.
Dotyczy to wszystkich zb, ale zwaszcza grubej zdrewniaej cierni
i odyg kukurydzy. Im drobniejsza bdzie soma tym lepiej bdzie moga
by wymieszana z gleb, nie tworzc nieprzepuszczalnej warstwy unie-
moliwiajcej przesikanie i podsikanie wody, ktra take utrudnia do-
prawianie gleby i kiekowanie wysianych nasion.
S rolnicy ktrzy twierdz, e przyoranie somy, resztek poniw-
nych, lici buraczanych, czy odpadw po zbiorze warzyw staje si nie
spotykanym dotd problemem. Okazuje si, e w ich gospodarstwach
takie resztki rolinne coraz czciej zalegaj w glebie kilka lat (np. so-
ma 3 lata) po czym wyorywane s w stanie niezbyt rozoonym, albo
w stanie gnilnym lub pleniowym. Zdarza si take, e nowo posiane
roliny pocztkowo poprawnie rosn i rozwijaj si, a gdy ich korzenie
dotr do gnijcych i spleniaych resztek zaczynaj si problemy dalszego
wzrostu. Takie zjawisko jest dowodem, e ta gleba staa si uboga w ycie
mikrobiologiczne. Potwierdzonym antidotum na taki stan jest stosowa-
nie na resztki poniwne oprysku specjalnymi kompozycjami poytecz-
nej mikroory. Gleba mineralna pozbawiona prchnicy, a tym samym
zawierajca niewielkie iloci mikroory i to w dodatku coraz czciej
o szkodliwej dominacji wobec rodowiska glebowego i roliny nie zapew-
ni oczekiwanej humikacji somy i resztek poniwnych.
24
Biologiczne skutki chemizacji
Wielu plantatorw zachwyconych nowoczesnymi technologiami
majcymi zwiksza plony rolin, kadego kolejnego roku coraz bardziej
chemizuje swoje pola i uprawy i gbiej orze. Jednak ta gleba nawet bar-
dzo zasobna w azotany, fosforany, zwizki potasu, magnezu i wapnia staje
si coraz trudniejsza do uprawy i coraz ubosza w ycie biologiczne. W tej
sytuacji wiele wnoszonych do gleby zwizkw chemicznych coraz trud-
niej ulega biodegradacji, co powoduje zachwianie rwnowagi w natural-
nych ekosystemach. Konsekwencje procesu zmczenia gleb mog mie
przebieg lawinowy i prowadz do tzw. efektu bdnego koa. Zwiksza si
obecno substancji toksycznych nie tylko wobec rolin, ale take mikro-
organizmw glebowych odpowiedzialnych za procesy prchnicotwrcze
i strukturotwrcze. Takie gleby staj si martwe biologicznie.
Poyteczne, probiotyczne mikroorganizmy
element IP
Probiotechnologia jest nowatorsk metod uzyskiwania i stoso-
wania preparatw skompletowanych z odpowiednio dobranych kultur
i szczepw probiotycznych (z gr. pro bios - dla ycia) mikroorganizmw
tlenowych i beztlenowych. Zostay one pozyskane czy te wyselekcjono-
wane ze rodowiska naturalnego i uzupenione kompozycjami minera-
w, dodatkami rolinnymi z uyciem strukturyzowanej wody.
Probiotyczne mikroorganizmy w kadym organizmie gospodarza
roliny, zwierzcia czy te czowieka - wywieraj korzystny wpyw na jego
zdrowie. Zawierajce je preparaty okrela si probiotykami.
Biopreparaty zawierajce kompozycje poytecznych mikroorgani-
zmw to rnorodne, odrbne zestawy wzajemnie wspierajcych si, na-
turalnych poytecznych mikroorganizmw, nie modykowanych gene-
tycznie, wolnych od rodkw chemicznych, przeznaczone do stosowania
w uprawie rolin, w hodowli zwierzt i dla zdrowia ludzi.
Poyteczne mikroorganizmy wytwarzaj enzymy, ktre zapewniaj
im przetrwanie i rozwj w rodowiskach zdominowanych przez pato-
geny, systematycznie wypierajc je, przerywaj ich dominacj, tworzc
warunki dla zdrowego, optymalnego rozwoju rolin, zwierzt i ludzi.
Wspieraj biornorodno odtwarzajc pierwotny ad i harmoni eko-
25
systemu. Korygujc proces w glebie, wzmacniaj efektywno natural-
nego nawoenia, optymalizuj pH gleby, poprawiaj jej yzno. Dziki
nim moemy eliminowa gnicie materii organicznej, ktre jest rdem
odorw i toksyn. Drobnoustroje jako jedyne z istot ywych, maj umie-
jtno korzystania z yciodajnych pierwiastkw uwizionych w minera-
ach, przeksztacajc je w formy atwo przyswajalne przez roliny. Roliny
wyrastajce w symbiozie z poytecznymi mikroorganizmami, zawieraj
tak niezbdne dla zdrowia zwierzt i ludzi, ultra, mikro i makroelementy
pochodzenia naturalnego oraz witaminy.
Optymalna koncentracja probiotycznych mikroorganizmw w ro-
dowisku anabiotycznym, powoduje wydzielanie przez nie rodkw od-
ywczych, poytecznych dla rolin i zwierzt, takich jak aminokwasy,
kwasy organiczne, polisacharydy, makro i mikroelementy oraz witaminy.
Drobnoustroje wytwarzaj take szereg innych poytecznych dla rolin
substancji bioaktywnych. S wrd nich hormony i stymulatory wzrostu.
Pobudzaj one podzia komrek, zawaszcza w stree wierzchokowej.
Du rol w ochronie rolin przed chorobami przypisuje si naturalnym
mikrobiologicznym antybiotykom. Zreszt formy ich oddziaywania s
bardzo rnorodne i zaskakujco poyteczne. Take w uprawie buraka
ich dziaanie przejawia si w rnych formach i bdzie tu wielokrotnie
wspominane.
Kompozycje poytecznych mikroorganizmw przerywaj domi-
nacje patogenw likwidujc przyczyny rozwoju chorb i szkodnikw,
a nie ich objawy. S bezpieczne dla czowieka, zwierzt i rolin, gdy nie
wymagaj okresw karencji, ani prewencji. Otwiera to nowe dotd niedo-
stpne na powszechn skal moliwoci w caym rolnictwie. Probiotyki
oraz prebiotyki, stay si ju codziennoci w hodowli zwierzt i zdro-
wym odywianiu ludzi.
Dla wspczesnego rolnictwa zespoy probiotycznych mikroorga-
nizmw to wielka szansa na postpowe, zdrowe i bezpieczne rolnictwo
respektujce prawa i tajemnice Natury. Maj pozytywny wpyw na do-
brostan zwierzt: poprawiaj trawienie, wspieraj zdrowotno siedlisk,
likwiduj przyczyny emisji odorw i rozwoju insektw. Tworz alter-
natyw wobec konwencjonalnej agrochemii, nazbyt czsto sprzyjajcej
skaeniom oraz degradacji gleby rodowiska i zagroeniom zdrowia
ludzi. Korzystne dziaanie poytecznych mikroorganizmw uwidacznia
si szczeglnie w glebach zdegradowanych o niskiej zawartoci materii
organicznej, nadmiernie eksploatowanych w monokulturach i z uyciem
26
duych iloci chemii oraz w ekstremalnych warunkach rodowiska (du-
gotrwaa susza, niskie temperatury, przymrozki i podtopienia).
Najczciej w zespoach poytecznych mikroorganizmw znajduj
si bakterie kwasu mlekowego, bakterie fotosyntetyzujce, promieniow-
ce, grzyby fermentujce i drode. Bakterie kwasu mlekowego wytrcaj
kwas mlekowy z cukrw i innych wglowodanw wytwarzanych przez
bakterie fotosyntyzujace i drode. Dlatego ywno i napoje takie jak
sery, jogurty, marynaty czy kiszonki s od bardzo dawna wytwarzane
dziki wykorzystaniu wanie tych bakterii. Kwas mlekowy jest natural-
nym sterylizatorem hamujcym rozwj szkodliwych mikroorganizmw.
Bakterie kwasu mlekowego w warunkach glebowych maj zdolno
hamowania rozprzestrzeniania si Fusarium szkodliwego grzyba wy-
woujcego wiele gronych procesw chorobotwrczych. Silnie rozwini-
ta populacja Fusarium eliminuje woniki osabiajc system korzeniowy
rolin - ktre atwiej zapadaj na choroby, sprzyjajc tym samym gwa-
townemu rozwojowi szkodliwych drobnoustrojw. Dobrym przykadem
s tu nicienie zanikajce stopniowo w miar jak bakterie kwasu mlekowe-
go tumi funkcjonowanie i rozprzestrzenianie si Fusarium.
Bakterie fotosyntetyzujce (fototropowe) s niezalenymi, samo-
utrzymujcymi si mikroorganizmami. Bakterie te syntetyzuj poytecz-
ne substancje wytwarzane z wydzieliny korzeni rolin, materii organicz-
nej i szkodliwych gazw (np. siarczek wodoru) poprzez wykorzystanie
jako rde energii promieni wiata sonecznego i ciepa gleby. W efekcie
ich dziaalnoci powstaj aminokwasy, kwasy nukleinowe, rne substan-
cje bioaktywne oraz cukry. Te swoiste metabolity s wchaniane bezpo-
rednio przez korzenie rolin, suc rwnoczenie jako podoe dla roz-
woju bakterii i grzybw.
Rozwijajce si w takich warunkach bakterie fotosyntetyzujce po-
tguj dalsze rozmnaanie si innych poytecznych mikroorganizmw.
W takim rodowisku prawidowo rozwija si pcherzykowata mikoryza
VA - strefa przykorzeniowa bdca magazynem i przetwrni ywnoci
dla rolin, powstajca w wyniku atwej dostpnoci wydzielanych przez
bakterie fototropowe zwizkw azotu (aminokwasw), wykorzystywa-
nych jako podoe jej wzrostu.
Prawidowo rozwinita mikoryza VA przyczynia si do waciwego
przebiegu glebowych procesw biochemicznych. Jednym z przykadw
jej korzystnego dziaania jest zwikszanie rozpuszczalnoci fosforanw
w glebach uatwiajce rolinom dostp do naturalnych zasobw fosforu
27
i innych skadnikw pokarmowych. Mikoryza VA moe rwnie dosko-
nale wspistnie z bakteriami z rodziny Azotobacter, czyli bakteriami
wicymi azot z powietrza (bakterie azotowe).
Drode doskonale syntetyzuj skadniki suce do zwalczania
drobnoustrojw w ywnoci i wiele innych uytecznych substancji wy-
dzielanych przez bakterie fotosyntetyzujce, co sprzyja prawidowemu
wzrostowi rolin. Bioaktywne substancje, takie jak hormony i enzymy,
wytwarzane przez drode wspieraj czynne komrki i podzia korzenia.
Ich wydzieliny stanowi uyteczne podoe dla bakterii kwasu mlekowe-
go i caej grupy promieniowcw.
Promieniowce (Actinomycetes), ktrych budowa jest czym po-
rednim pomidzy bakteriami i grzybami, wytwarzaj substancje o dzia-
aniu zapobiegajcym rozwojowi wielu szkodliwych grzybw i bakterii
z aminokwasw wydzielanych przez bakterie fototropowe oraz rozkadu
materii organicznej. Actinomycetes mog doskonale wspistnie razem
z bakteriami fototropowymi. Dlatego te oba te gatunki poprawiaj ja-
ko rodowiska gleby poprzez stymulowanie jej odpornoci na dziaanie
patogenw chorobotwrczych.
Fermentujce grzyby, takie jak Aspergillus, powoduj szybk de-
kompozycj materii organicznej wytwarzajc alkohol, estry oraz substan-
cje zwalczajce szkodliwe mikroby. Hamuj one procesy gnilne, tumi
fetor, ograniczajc warunki korzystne dla rozmnaania si szkodnikw.
Istot dziaania specjalnie wyselekcjonowanych zespow poytecz-
nych mikroorganizmw jest spenianie przez kadego z nich cile okre-
lonych funkcji oraz wzajemne uzupenianie si i wspieranie w dziaaniu.
Daje to synergiczny efekt w rodowisku w postaci dominacji procesw
sprzyjajcych yciu i zdrowiu ekosystemw i ich mieszkacw. Efektu
takiego nie uzyska si nigdy poprzez aplikowanie pojedynczych labora-
toryjnie wyprodukowanych szczepw mikroorganizmw, nawet jeeli
ich ilo bdzie wielokrotnie wiksza. W zwizku z tym, dostarczajc do
gleby pojedyncze szczepy bakteryjne nie mona liczy na ich przetrwanie
w konkurencyjnym rodowisku biologicznym.
28
Uprawa roli
W technologii przygotowania pola pod zasiew buraka mamy do wy-
boru jeden z czterech systemw:
- system puny,
- system puny z mulczowaniem gleby midzyplonem,
- system bezorkowy uproszczony,
- system bezporedni.
Kady z nich ma swoje wady i zalety dlatego uwzgldniajc warunki
gospodarstwa poszukujemy wariantu optymalnego.
W ostatnich latach z przyczyn ekonomiczno-organizacyjnych szcze-
glnie z powodu wzrastajcych cen paliwa plantatorzy decyduj si na
coraz dalej idce uproszczenia. Taka te jest oglnowiatowa tendencja
rozwoju technologii uprawy.
Kierunki tych zmian w uprawie roli to:
1) wprowadzenie technologii umoliwiajcych dokadne wymiesza-
nie z gleb i szybk mineralizacj somy i resztek poniwnych,
2) zmniejszenie liczby przejazdw (agregatowanie, stosowanie na-
rzdzi aktywnych),
3) zmniejszenie czstotliwoci wykonywania orek oraz ich zanie-
chanie na rzecz innych zabiegw uprawowych,
4) minimalizacja uprawy (pytsze spulchnienie, ograniczenie liczby
zabiegw poszczeglnych zespow).
W uprawie roli pod burak cukrowy wystpuj liczne czynniki ogra-
niczajce jego plonowanie. Do najwaniejszych oprcz wiosenno-letnich
susz oraz erozji gleby naley nadmierne zagszczanie gleby i podglebia.
Jest to skutek stosowania coraz ciszego sprztu.
Stwierdzono istotnie ujemny wpyw zagszczenia gleby na plono-
wanie buraka. W opinii wielu rolnikw orka jest tym podstawowym za-
biegiem uprawowym, ktry ma przywrci optymalne zagszczenie roli
niezbdne dla prawidowego wzrostu i wysokiego plonowania buraka.
29
Uprawa poniwna
Pug podorywkowy, ktry przez dziesiciolecia by gwarancj prawi-
dowo wykonanej uprawy poniwnej zastpiono ostatnio innymi narz-
dziami. Najczciej jest to agregat zoony z kultywatora podorywkowego
o sztywnych zbach zakoczonych gsiostpkami i wau strunowego lub
kompaktowa brona talerzowa.
Zastosowanie takich narzdzi zwiksza wydajno pracy o okoo
30-50% i tyle samo zmniejsza zuycie paliwa. Resztki poniwne pozosta-
wione na polu s lepiej wymieszane z grn warstw gleby tworzc na jej
powierzchni mulcz poprawiajcy wsikanie wody i zmniejszajcy erozj.
Bardzo istotne jest, z wielu wzgldw, rwnomierne rozrzucenie na polu
przez kombajn zboowy rozdrobnionej somy.
W miejscach, w ktrych nastpuje wiksze nagromadzenie nie-
przefermentowanej somy poza gorszym kiekowaniem i wzrostem bu-
rakw, naley si spodziewa wikszej
aktywnoci szkodnikw (skoczogon-
kw). Uszkadzaj one hypokotyl sie-
wek, uatwiajc wnikanie grzybw wy-
woujcych zgorzel u siewek. Mona
tym niekorzystnym procesom zapo-
biec opryskujc rozdrobnion som
tu przed jej wymieszaniem z gleb
probiotycznymi preparatami mikrobio-
logicznymi.
Z bada prowadzonych w Uniwersytecie Przyrodniczym we Wro-
cawiu (prof. Kordas) wynika, e wprowadzone do gleby mikroorgani-
zmy w korzystnych warunkach rozmnaaj si bardzo szybko, przetwa-
rzajc mas organiczn (resztki poniwne, przyoran som czy obornik)
w urodzajn prchnic, ktra jest magazynem substancji pokarmowych
atwo przyswajalnych dla rolin.
Ponadto dziki ich dziaaniu powstaj czynne zwizki biologiczne
(enzymy, witaminy, antybiotyki niszczce zarodniki chorb grzybowych
np. septoriozy i fuzariozy) chronice roliny przed infekcjami.
30
Znaczenie orki tzw. jesiennej
Liczne badania naukowe dowodz, e tzw. odwrotka czyli wczesno-
-jesienna orka pytka lub rednia przykrywajca obornik zalecana w tra-
dycyjnej technologii uprawy buraka nie wpywa na plonowanie buraka.
Nie ma zatem ekonomicznego uzasadnienia dla jej utrzymania. Wielu
rolnikw uwaa jednak, e orka taka jest niezbdna w okresie jesiennym
dla przykrycia obornika i nawozw fosforowo-potasowych. Po takiej orce
najczciej wysiewa si midzyplony, ktre pozostaj na polu do wiosny
jako mulcz. Wykonanie tej orki moe by take celowe przy jesiennym
siewie midzyplonu w sytuacji kiedy nie przykrywamy obornika, ale
mamy do czynienia z glebami o wysokim i zmiennym zagszczeniu. Bu-
rak cukrowy jest wyjtkowo wraliwy na nadmiernie zagszczon gleb.
Jego korzenie staj si wwczas rozwidlone, wzrasta ich zanieczyszczenie
i spada zawarto cukru.
Orka gboka-zibla
Ostatni ork bez wykonania ktrej nie wyobraano sobie przez cae
dziesiciolecia w uprawie buraka cukrowego bya orka gboka zibla
(orka przedzimowa). Wyniki bada naukowych zdaj si jednak przeczy
tej tradycji. Prof. Zimny (UP Wrocaw) dokona syntezy 86 cisych do-
wiadcze przeprowadzonych w Polsce, w wielu orodkach naukowych,
w duszym okresie czasu. W badaniach oceniano wpyw rnicowanej
gbokoci orek oraz ich zaniechania na plon korzeni i cukru. Wyniki
tak znaczcej iloci bada dowodz, e tak rezygnacja z orki jak i zr-
nicowanie gbokoci nie oddziaywaj istotnie na wielko plonowania
buraka.
Jeeli jednak zaplanujemy wykonanie gbokiej zibli to wane jest,
aby wykona j (ta zasada odnosi si take do innych zabiegw upra-
wowych) przy takiej wilgotnoci gleby, przy ktrej element roboczy na-
rzdzia czy maszyny uprawowej napotyka na najmniejsze opory gleby,
a efekt jego dziaania bdzie najlepszy. Na glebach cikich mieci si to
optimum w wskich granicach wilgotnoci, a na lekkich w szerokich.
Z powyszych rozwaa wynika wniosek, e nie naley ora szcze-
glnie gleb cikich w warunkach nadmiernego nawilgocenia. Zniszczo-
nej w ten sposb struktury gleby moe nie odbudowa strukturotwrcze
dziaanie mrozu.
31
Uprawa uproszczona
W ostatnich latach dostrzega si, e orki pomimo pewnych zalet
maj bardzo wiele wad (tab.1). Z tego wzgldu w praktyce rolniczej co-
raz czciej rezygnuje si z uprawy tradycyjnej przechodzc do systemw
uproszczonych.
Burak cukrowy niekoniecznie musi mie spulchnion warstw
orn, zwaszcza, jeli uprawiany jest po przyoranym midzyplonie cier-
niskowym. Dlatego te od kilku lat w naszym kraju, nieco wczeniej na
Zachodzie Europy, a od wielu ju lat w USA coraz wikszego znaczenia
nabiera uprawa roli zmierzajca do daleko idcych uproszcze.
Istota nowej technologii polega na ograniczeniu intensywnoci i ilo-
ci zabiegw pozwalajcych oszczdza energi, a jednoczenie na de-
niu do zapewnienia dobrych warunkw do kiekowania nasion, wscho-
dw, dalszego wzrostu i plonowania.
W chwili obecnej stosowane s ju rne warianty uprawy
uproszczonej. W jednych gospodarstwach rezygnuje si z orek (lub wy-
konuje si je sporadycznie np. dla przykrycia obornika) zastpujc je
narzdziami spulchniajcymi. W innych szczeglnie w gospodarstwach
wielkoobszarowych w celu minimalizacji kosztw uprawy rezygnuje si
z jakichkolwiek zabiegw na rzecz siewu bezporedniego. Waciciele
tych gospodarstw wyliczaj, e orka pochania 20-40% cakowitych na-
kadw robocizny oraz od 8 do26 litrw paliwa zuytego na jeden hektar.
Na glebach cikich przy orce w warunkach odbiegajcych od optymal-
nej wilgotnoci (o ktrej ju wspominalimy) dla uprawy (zbyt mokro lub
za sucho) zuycie paliwa wzrasta o dalsze 30-60%.
Pierwsze wyniki bada nad ocen skutkw rnych wariantw
uprawy uproszczonej na biologiczn aktywno gleby, jej poziom kultury
i urodzajno s niejednoznaczne i zrnicowane.
Zapewne powodzenie uprawy uproszczonej uzalenione jest od
zwizoci gleby i zawartoci prchnicy. Mona mie nadzieje, e kolejne
lata dowiadcze przynios i w tej technologii zadawalajce wyniki.
32
Tabela 1. Zalety i wady orki (wg prof. L. Zimnego
Zalety Wady
1. Dugotrwae dziaanie spulchnia-
jce.
2. Lepsze napowietrzanie gleby po-
budzajce jej aktywno biologicz-
n.
3. Ograniczanie strat czci spa-
wialnych i skadnikw pokarmo-
wych.
4. Zaoranie chwastw i osypanego
ziarna zb.
5. Dokadne przykrycie midzyplo-
nw i resztek poniwnych
6. Zwikszenie strefy wzrostu ko-
rzeni.
7. Rwnomierne wzbogacenie gle-
by w prchnic, wap i skadniki
pokarmowe.
8. Likwidowanie gbokich kolein.
1. Zniszczenie naturalnej war-
stwy ochronnej gleby (rolin-
noci i resztek organicznych).
2. Zmniejszenie populacji geo-
biontw.
3. Niszczenie struktury gleby.
4. Sprzyjanie erozji wodnej
i wietrznej.
5. Przesuszanie warstwy ornej.
6. Zaburzenie obiegu skadnikw
pokarmowych.
7. Zmniejszenie nonoci gleby.
8. Zbyt szybki rozkad substancji
organicznej.
9. Zbyt gbokie umieszczanie na-
wozw organicznych.
10. Wyorywanie (przemieszczanie
do wierzchnich warstw) nasion
chwastw.
11. Tworzenie podeszwy punej
i zaskorupienia.
12. Wyorywanie kamieni i mar-
twicy glebowej.
13. Wymaganie optymalnej wil-
gotnoci uprawowej.
14. Konieczno doprawiania za-
oranego pola.
15. Moliwo siewu dopiero po
odleeniu si roli.
16. Niska wydajno i wysoka
energochonno.

33
Uprawa konserwujca
W zalenoci od sposobu przykrycia resztek organicznych pod-
stawow upraw roli mona podzieli na:
- upraw tradycyjn z uprawkami odwracajcymi i spulchniajcymi
(rola gboko spulchniona, resztki organiczne cakowicie przykryte, brak
ich na powierzchni pola),
- upraw z uprawkami spulchniajcymi (spulchnianie roli 5-30 cm,
resztki organiczne czciowo przykryte, powierzchnia pola czciowo
pokryta resztkami organicznymi),
- upraw bez adnych uprawek z siewem bezporednim (rola nie
spulchniona, resztki organiczne nie przykryte, powierzchnia pola cako-
wicie nimi pokryta).
Technologia uprawy konserwujcej buraka cukrowego polega na
wyeliminowaniu z jesiennej uprawy roli najbardziej energochonnej
uprawki, jak jest orka przedzimowa oraz na rezygnacji z wiosennej
uprawy, bd te ograniczeniu jej do jednego pytkiego zabiegu, ktrego
zadaniem jest wymieszanie roliny midzyplonowej z rol.
W przypadku wymieszania na wiosn midzyplonu z rol, moliwe
jest uycie do wysiewu burakw tradycyjnego siewnika. Przed wymiesza-
niem midzyplonu naley rozrzuci uzupeniajc dawk azotu.
Na podstawie wielu bada zagranicznych i polskich okrelono przy-
datno niektrych rolin do uprawy konserwujcej buraka cukrowe-
go. Okazao si, e najkorzystniejsze warunki stwarza facelia, gorczyca
i rzodkiew oleista.
Najczciej wysiewa si gorczyc bia (odmiany antymtwiko-
we, pno kwitnce), ktra odznacza si bardzo du dynamik wzro-
stu i kiekuje nawet przy niedostatku wilgoci. Gorczyca ponadto hamuje
rozwj chwastw (dziaanie alleopatyczne) i istotnie ogranicza populacj
mtwika w glebie o ok. 40%. Roliny gorczycy pozostaj na polu w posta-
ci mulczu a do wiosny.
34
Uprawa w mulcz interesujca technologia
Technologia uprawy z wykorzystaniem mulczowania wzoruje si na
naturalnych procesach zachodzcych w przyrodzie, podczas ktrych po-
zostawiona i obumierajca na powierzchni ziemi masa rolinna nie tylko
zapobiega procesom degradacji gleby i ogranicza wpyw niekorzystnych
warunkw atmosferycznych i oddziaywa rodowiska, ale te wzbogaca
j w skadniki pokarmowe i polepsza yzno.
Organiczna warstwa resztek poniwnych plonu gwnego lub mi-
dzyplonw pytko wymieszanych z gleb, albo pozostawionych na jej
powierzchni, zwana mulczem, jest dobrym rodowiskiem dla szybkiego
wzrostu burakw. Warstwa mulczu skutecznie chroni gleb przed utrat
wilgoci i reguluje jej temperatur. Duy wkad masy organicznej zwiksza
ilo prchnicy, poprawia struktur gleby, zwiksza jej pojemno wodn
i sprzyja rozwojowi bogatego ycia biologicznego w podou.
Z dowiadcze rolnikw wynika, e oprysk mulczu kompozycja-
mi poytecznej mikroory wzmacnia procesy prchnicotwrcze. Upra-
wy mulczowe chroni stanowisko glebowe przed utrat przyswajalnych
skadnikw pokarmowych w wyniku ich przemieszczania si w gb gle-
by i ograniczaj wymywanie azotanw do wd gruntowych. W naturalny
sposb poprawiaj jej waciwoci tosanitarne (zwalczanie populacji ni-
cieni przez odmiany antymtwikowe).
Jesieni roliny midzyplonowe dobrze zacieniaj gleb i ograni-
czaj rozwj zachwaszczenia, a allelopatyczne (hamujce kiekowanie,
wzrost i rozwj innych gatunkw rolin) oddziaywanie midzyplonw
na niektre chwasty spowalnia ich kiekowanie i wzrost.
Zastpienie tradycyjnej uprawy burakw technologi opart na
siewie w mulcz obnia liczb zabiegw i zmniejsza ich intensywno.
Zamiast bardzo kosztownej orki zimowej wykonywana jest jedynie orka
siewna pod midzyplon, albo zabiegi spulchniajce przy przygotowaniu
mulczu cierniskowego. Natomiast uprawa przedsiewna ogranicza si do
jednej pytkiej uprawki, ktrej celem jest wymieszanie resztek organicz-
nych z wierzchni warstw roli. Ograniczeniu ulega ilo stosowanych
zabiegw herbicydowych. Wszystko to pozwala obniy koszty uprawy
zmniejszajc wydatki na paliwo i si robocz.
Na mulczowanych polach polepsza si nono gleby, co sprzyja
rwnomiernej uprawie pola, a poprawa warunkw jezdnych ogranicza
szkody strukturalne podczas pracy cikich maszyn przy zbiorze bura-
35
kw. Uprawa midzyplonw nie tylko wzbogaca gleb, ale zwiksza te
dochody gospodarstwa, umoliwiajc pozyskanie dodatkowych dopat
w ramach pakietw rolnorodowiskowych, ktre promuj zrwnowao-
ne systemy gospodarowania i wspieraj programy zwizane z waciwym
uytkowaniem gleby i ochron wd. Wszystko to powoduje, e zaintere-
sowanie rolnikw upraw midzyplonw wzrasta z roku na rok.
1. Zalety mulczu
Technologia uprawy w mulcz powinna by stosowana przede wszyst-
kim w rejonach naraonych na erozj wodn i wietrzn. Szczeglnie po-
datne na erozj wodn s gleby o duej zawartoci czstek spawialnych
oraz gleby piaszczyste. Okrycie powierzchni pola resztkami organiczny-
mi pochodzcymi z roliny okrywowej (midzyplonu) lub pozostaoci
poniwnych zmniejsza energi oddziaywania opadw, zapobiega wymy-
waniu i spukiwaniu czstek gleby, powstawaniu wyobie, zamulaniu
modych siewek i tworzeniu si zaskorupienia. Na polach naraonych
na erozj wietrzn warstwa mulczu chroni wysiane nasiona przed odso-
niciem, a wschodzce roliny zabezpiecza przed gwatownymi podmu-
chami wiatru i uszkadzaniem siewek przez przemieszczajce si drobiny
piasku. Zapobiega te zasypywaniu rolin i chroni gleb przed degradacj
wskutek wywiewania i przenoszenia czstek gleby.
2. Jaki rodzaj mulczu wybra?
Stosowanie technologii siewu w mulcz wymaga sporych umiejt-
noci i dowiadczenia ze strony plantatorw. Tylko prawidowe przygo-
towanie mulczu i precyzja w wykonaniu pozwalaj na pene ujawnienie
efektw tego sposobu uprawy i uzyskanie plonw buraka nie mniejszych,
ni przy uprawie sposobem tradycyjnym.
Przy wyborze systemu mulczowania naley wzi pod uwag lokal-
ne warunki klimatyczno-glebowe i wymagania roliny uprawnej. Stoso-
wanie mulczowania z wysiewem midzyplonu zalecane jest w rejonach
o duym nasileniu uprawy burakw w podozmianie, przy dostatecznej
iloci opadw, ktre zapewniaj bujny rozwj zielonej masy, a take na
glebach cikich i zwizych.
Uprawa midzyplonw moe by zawodna przy niewystarczajcej
iloci opadw lub na glebach lekkich i suchych z niedoborami wilgoci.
36
Dlatego na terenach z decytem wody, gdzie mona spodziewa si su-
szy, a take przy pnych zbiorach roliny poprzedzajcej, zamiast mi-
dzyplonu zalecane jest zastosowanie mulczu cierniskowego ze starannie
rozdrobnionej i rwnomiernie rozrzuconej somy. Warunkiem sukcesu
w przypadku tego typu mulczu jest dokadne pocicie somy, dobre jej
wymieszanie z gleb i zastosowanie preparatw mikrobiologicznych.
Uprawa midzyplonu z przeznaczeniem na mulcz pozwala nie tylko
ograniczy nakady na orki jesienne, ale umoliwia te bardziej racjonal-
ne rozoenie spitrzajcych si jesieni zabiegw uprawowych i mniejsze
uzalenienie ich od warunkw pogodowych.
Gatunkami rolin najbardziej przydatnymi do mulczowania s gor-
czyca biaa, rzodkiew oleista i facelia.
Wybr gorczycy uzasadniony jest dynamicznym tempem wzrostu,
znaczn iloci wytwarzanej zielonej masy, odpornoci na susz i przy-
mrozki, a take stosunkowo nisk cen nasion. Du zalet gorczycy jest
rwnie silnie rozbudowany i gboko sigajcy system korzeniowy, kt-
ry w naturalny sposb rozlunia gleb i przerastajc podeszw pun
gboszuje podoe. Gorczyce najlepiej wysiewa w pierwszej dekadzie
wrzenia w iloci 20-25 kg/ha - co zapewnia optymalne zakrycie po-
wierzchni pola i stanowi wystarczajce zabezpieczenie gleby przed nieko-
rzystnym dziaaniem wody i wiatru. Dla szybkiego wzrostu midzyplonu
upraw mona zasili azotem w iloci do 50 kg na hektar.
3. Korzyci i problemy z upraw mulczow
Wysiew midzyplonu zapewnia ochron gleby najpierw przez zielo-
n mas, potem przez warstw resztek rolinnych i mulczu. Na plantacji
z midzyplonem skuteczniej zatrzymywana jest woda opadowa, a w okre-
sie zimowym onieenie rozkada si jednakowo na caym polu. Wiosn
pole rwnomiernie obsycha, a jego wyrwnana powierzchnia uatwia
upraw wiosenn.
Do ryzyka zwizanego z upraw midzyplonw zaliczy naley za-
wodno uprawy w warunkach niedostatecznych opadw i pnego sie-
wu. Przy sabym pokryciu gleby mulczem w okresie wiosennym gleba
bdzie zbyt szybko obsycha i wykazywa skonno do zaskorupiania
si. Natomiast w sytuacji odwrotnej, gdy gorczyca, z powodu za wczesne-
go siewu lub wybitnie sprzyjajcych rozwojowi zielonej masy jesiennych
warunkw, za mocno wyronie lub zawiera zbyt duo wkna, nadmierna
37
ilo i zdrewnienie powstaej materii organicznej moe wiosn utrudni
obsychanie i ogrzewanie gleby. Przysporzy to kopotw rwnie podczas
przygotowania pola i wysiewu nasion. Podobne problemy mog wystpi
w sezonach o ciepych zimach, kiedy to midzyplon nie zostanie naley-
cie przemarznity i moe wymaga wiosennego zdesykowania.
Wane jest rwnie takie dopasowanie terminu wysiewu gorczycy,
aby nie dopuci do zakwitnicia rolin, dojrzewania i osypania si na-
sion, ktre mog wiosn skutecznie doprowadzi do wzrostu zachwasz-
czenia plantacji. Trudno moe sprawi te pogodzenie koniecznoci
wczeniejszego wysiewu gorczycy w przypadku zwalczania nicieni, z ter-
minem zbioru przedplonu. W takim przypadku naley mtwikobjcze
odmiany gorczycy biaej lub rzodkwi oleistej zasia wczeniej w miesi-
cu sierpniu po zbiorze zb. Jeeli zaistniej w tym okresie odpowiednie
warunki wilgotnociowe to taki midzyplon sprzyja bdzie zwalczaniu
nicieni.
Wiosenne przygotowanie stanowiska do siewu
Uprawa wiosenna jest jednym z najwaniejszych elementw w kla-
sycznej technologii produkcji burakw.
Buraki s bardzo wraliwe na wszelkie niedocignicia i bdy po-
peniane przy ich uprawie, a zwaszcza przy wiosennym przygotowaniu
stanowiska, tym bardziej, e nieprawidowoci w tym zakresie, nie mona
ju naprawi w pniejszym czasie.
Przedsiewne zabiegi uprawowe, poprzez wyrwnanie i spulchnie-
nie wierzchniej warstwy roli, maj na celu zatrzymanie w glebie moliwie
najwikszej iloci wody i przyspieszenie nagrzewania si gleby. Powinny
one stworzy wysiewanym nasionom jak najlepsze warunki do szybkich
i rwnomiernych wschodw.
Bardzo wane jest takie przygotowanie pola pod upraw ju jesie-
ni, aby zabiegi wiosenne mona byo ograniczy do niezbdnego mi-
nimum. Waciwie przeprowadzona orka przedzimowa, wykonana przy
optymalnej pogodzie i z zachowaniem rwnomiernego wyskibienia na
caej powierzchni pola, czsto decyduje o efektach i kosztach dalszych
zabiegw uprawowych.
Tylko w wyjtkowych sytuacjach, np. przy bardzo niekorzystnym
przebiegu pogody w okresie jesiennym, dopuszcza si przy uprawie bu-
rakw cukrowych stosowanie orki wiosennej. W przypadku wystpienia
38
takiej koniecznoci zabieg ten musi by wykonany moliwie wczenie
i stosunkowo pytko (na gboko 15-20cm). Niezmiernie wane jest
przy tym rwnomierne i staranne pokruszenie gleby zapewniajce wy-
rwnan powierzchni pola. Orka wiosenna jest jednak zabiegiem, kt-
ry przyczynia si do nadmiernego przesuszenia warstwy ornej, co moe
wpyn na pogorszenie wschodw burakw i obniy obsad rolin na
plantacji. Wydobycie wiosn na powierzchni gleby nasion chwastw za-
wsze jest przyczyn wzrostu zachwaszczania.
Niewaciwie przeprowadzona wiosenna uprawa czsto nieodwra-
calnie niszczy struktur gleby. Dlatego tak wane w uprawie buraka cu-
krowego jest przestrzeganie podstawowych zasad prawidowego wyko-
nania poszczeglnych zabiegw.
Przygotowanie gleby pod siew burakw naley rozpocz jak naj-
wczeniej, aby nie dopuci do niepotrzebnej utraty wody, ale jednocze-
nie naley tak dobra termin uprawek, by warstwa orna bya ju na caej
swojej gbokoci wystarczajco osuszona. Gleba, ktra posiada opty-
maln wilgotno, nie rozpyla si podczas zabiegw uprawowych, tylko
rozkrusza na drobne bryy i gruzeki, umoliwiajc uzyskanie odpowied-
niej struktury na gbokoci siewu nasion. W prawidowo przygotowanej
warstwie ornej roli przewaa powinny gruzeki glebowe o rednicy od
0,5 mm do 3 mm.
Wejcie z upraw wiosenn na zbyt mokr gleb powoduje nie-
odwracalne zniszczenie jej prawidowej struktury. Uwidacznia si to
zwaszcza po wystpieniu intensywniejszych opadw, kiedy to na po-
wierzchni pola tworz si okresowe zalewiska i zamulenia, a powstae
przy przejazdach po plantacji gbokie koleiny s przyczyn tworzenia
si nieprzepuszczajcych wod zagszcze gleby, ktre utrudniaj kie-
kowanie i rozwj rolin. Wschody burakw w takich miejscach s op-
nione, nierwne i zbyt sabe dla zapewnienia dobrej obsady na plantacji.
W celu zapobiegania takich sytuacji naley zastosowa oprysk poytecz-
n mikroor.
Waciwie wykonane zabiegi wiosenne spulchniaj gleb do gbo-
koci siewu. Przy prawidowo wykonanej uprawie nasiona podczas wy-
siewania powinny by zoone na zwizej warstwie wilgotnego podoa
i okryte 2-3 cm spulchnion, rednio wilgotn warstw drobno-gruze-
kowatej gleby. Luna warstwa przykrywajca nasiona umoliwia szybkie
ogrzanie si gleby, co przyspiesza wschody rolin. Natomiast zbyt gboko
wykonana uprawa przedsiewna, powoduje za gbokie umieszczenie na-
39
sion lub uniemoliwia im kontakt z wilgotnym podoem i jest powodem
opnionego i nierwnomiernego kiekowania burakw. Minimalizacja
zabiegw uprawowych, czyli ograniczenie ich do jednego, maksymalnie
dwch przejazdw, zapobiega nadmiernemu rozpyleniu roli i zmniejsza
ryzyko powstawania zaskorupienia podczas wschodw. Idealnym roz-
wizaniem jest przygotowanie pola do siewu podczas tylko jednego prze-
jazdu. Kady dodatkowy zabieg uprawowy to ponadplanowy koszt oraz
ubytek wody z gleby, ktry w znaczcy sposb moe pogorszy wschody
zwaszcza na lejszych glebach. Jednak takie ograniczenie upraw wiosen-
nych jest moliwe tylko w przypadku, gdy po jesiennych zabiegach pozo-
stawiono pole odpowiednio wyrwnane.
Korzystnym rozwizaniem jest przeprowadzenie upraw wiosennych
tu przed siewem. Krtki odstp od uprawy przedsiewnej zapobiega stra-
tom wilgoci z gleby i zmniejsza niebezpieczestwo powstawania na jej
powierzchni skorupy, ktra utrudnia dostp powietrza do kiekujcych
nasion oraz wschodzcych siewek.
Wikszo omawianych powyej zalece dotyczcych prawidowe-
go przeprowadzenia wiosennych zabiegw mona zrealizowa stosujc
do przygotowania pola agregaty do uprawy przedsiewnej. Elementy ro-
bocze agregatw wyrwnuj wierzchni warstw gleby, rozbijaj i krusz
zaskorupiae bryy, ugniataj podoe w celu lepszego podsikania wd
gruntowych a jednoczenie zapewniaj podczas pracy jednakowej g-
bokoci spulchnienia gleby i precyzyjnego uprawienia jej na gbokoci
siewu, czyli na ok. 2-3 cm.
W optymalnych wa-
runkach wilgotnociowych
jednorazowa uprawa przy
pomocy zestawu skada-
jcego si z kultywatora
o zbach sztywnych, wau
strunowego lub brony
o zbach sztywnych lub
psprystych wystarcza-
jco przygotowuje rol do siewu. Dobrym narzdziem na polskim rynku
jest agregat uprawowy typu Wicher
40
Naley pamita, e jeeli warunki wystpujce przy uprawie przed-
siewnej zmuszaj do wykonania dwch przejazdw narzdzi roboczych,
to pierwszy z nich powinien by wykonany ukonie, a drugi rwnolegle
do kierunku siewu.
System korzeniowy burakw cukrowych jest bardzo wraliwy na
nadmierne zagszczenie warstwy podornej i reaguje na nie wyranie
sabszym wzrostem, zwaszcza w najwczeniejszym okresie.
Ograniczony i opniony zostaje rozwj masy korzeniowej, zwik-
sza si wraliwo rolin na niedobr i nadmiar opadw, obniony zosta-
je plon burakw i ich jako przetwrcza.
Niepodanego ugniatania gbszych warstw gleby, a take powsta-
wania kolein mona unikn poprzez zastpowanie tradycyjnego ogu-
mienia cignikw szerokimi niskocinieniowymi oponami lub wyposa-
enie cignikw w koa bliniacze, zarwno na przedniej jak i tylnej osi.
Na ograniczenie strukturalnych szkd gleby wpywa te zachowanie
umiarkowanej, nie wikszej ni 5-7 km/godzin prdkoci jazdy cignika
wsppracujcego z agregatem uprawowym.
Siew
Powodzenie w uprawie burakw cukrowych zaley od wielu czyn-
nikw. Ale do najwaniejszych naley na pewno prawidowe przeprowa-
dzenie procesu siewu.
Na szczcie mamy na rynku coraz wicej doskonaych siewnikw
(mechanicznych i pneumatycznych) do siewu burakw. Cukrownie ofe-
ruj materia siewny wysokiej jakoci. Pracownicy sub surowcowych
potra suy merytoryczn pomoc w zakresie informacji agrotech-
nicznej take dotyczcej siewu.
O wszystkim decyduje jednak ostatecznie rolnik plantator, ktry
powinien pamita, e na le przygotowanym polu nawet najlepsze na-
siona i staranny siew nie zapewni dobrych wschodw i takiej obsady ro-
lin, ktra zagwarantuje uzyskanie odpowiedniego plonu korzeni i cukru.
41
Zwalczanie chwastw
Walka z chwastami jest szczeglnym elementem integrowanej upra-
wy buraka cukrowego i to z kilku bardzo istotnych powodw.
Trudno sobie wyobrazi aby obecnie prowadzi upraw buraka bez
ochrony chemicznej. Liczne oceny na poletkach kontrolnych wskazuj,
e chwasty mog powodowa straty w plonie buraka sigajce 100%.
Siew w szerokie rzdy, niewielkie zagszczenie rolin, powolne za-
krywanie powierzchni oraz dugi okres wegetacji sprzyjaj rozwojowi
chwastw. Roliny burakw same z chwastami sobie nie radz i dlatego
niezbdna jest ingerencja czowieka. Pomimo wysokich kosztw stosuje
si zatem rodki chemiczne. Powinny by one wykorzystane jako wa-
ne, ale nie jedyne narzdzie regulacji zachwaszczenia. Istotne znaczenie
maj dziaania prolaktyczne, ktre s waciwie elementem integrowa-
nej ochrony pod chwastami. Zaliczy do nich naley ograniczenie za-
chwaszczania w przedplonach oraz ich likwidacja na cierniskach. Jako
wzorcow naley wybra sytuacj gdy pole pod buraki zaczniemy przy-
gotowywa 2-3 lata wczeniej dobierajc gatunki rolin pozostawiajce
najkorzystniejsze warunki dla buraka. Przygotowujemy wwczas stano-
wisko w sposb kompleksowy, planujc zabiegi uprawowe i nawozowe,
system zwalczania chwastw, szkodnikw, np. mtwik burakowy i cho-
rb. Takie dziaania umoliwiaj uzyskanie stanowiska pod upraw buraka
w naleytej kulturze.
W praktyce mamy niestety
najczciej do czynienia z sytu-
acj odwrotn. Tendencje do
upraszczania uprawy, skracanie
podozmianw i coraz wikszy
udzia rzepaku w strukturze za-
sieww to wszystko jest powo-
dem, e znaczenie chemicznej
ochrony burakw przed chwa-
stami bdzie dominujce.
Coraz czciej mamy take
do czynienia z kompensacj wielu gatunkw chwastw, ktre do tej pory
nie stanowiy wikszego problemu w uprawie buraka cukrowego (rdesty,
szarat szorstki, komosa biaa).
42
Pojawiaj si z kolei gatunki chwa-
stw do tej pory praktycznie nie wystpu-
jce w buraku cukrowym, np. laz dziki,
odporne zazwyczaj na substancje aktywne
herbicydw buraczanych.
Odchwaszczanie w uprawie buraka
cukrowego, chyba jak aden inny element
agrotechniki, musi by kadego roku we-
rykowany i dostosowany do aktualnych
warunkw na polu. Kombinacja, ktra zdaa egzamin w minionym se-
zonie nie gwarantuje podobnej skutecznoci w przyszorocznej ochro-
nie. Dzieje si tak dlatego, e rodzaj zachwaszczenia, a take skuteczno
zabiegw ulega cigym modykacjom pod wpywem zmieniajcych si
warunkw pogodowych i glebowych.
Kadego roku plantatorzy buraka wydaj na ochron minimum kil-
kaset zotych na 1 ha, a w strukturze kosztw herbicydy zajmuj okoo
10% i jest to rwnowarto okoo 4 ton korzeni.
Koszty te jednak wzrastaj gwatownie w wyniku popenionych b-
dw, kiedy konieczny jest np. dodatkowy zabieg lub zwikszenie dawki
wskutek niedotrzymania terminu zabiegu. Naley rwnie pamita, e
ostatecznym wskanikiem skutecznoci odchwaszczania jest nie tylko
czyste pole do momentu zwarcia rzdw, ale rwnie stan plantacji w le-
cie (lipiec, sierpie) czyli zachwaszczenie wtrne. O ile pojedyncze chwa-
sty przerastajce an burakw latem nie maj ju w zasadzie wikszego
wpywu na ostateczny plon, to nie naley zapomina o potencjalnym za-
groeniu ze strony osypujcych si nasion, ktrych liczba z jednej roliny
moe niekiedy siga kilku tysicy, nie wspominajc ju o utrudnieniach
podczas zbioru, jakie sprawiaj zdrewniae odygi niektrych chwastw
(komosa, rzepak).
Konieczno utrzymania pola w stanie niezachwaszczonym spra-
wia, e stosowanie jednego herbicydu w sezonie jest niewystarczajce.
Aplikowane s dwa bd trzy preparaty odpowiednio dobrane do aktu-
alnego stopnia zagroenia plantacji. Czsto wykorzystuje si synergiczne
dziaanie poszczeglnych substancji aktywnych.
Dotychczasowe dowiadczenia wskazuj, e jednokrotny zabieg
preparatami, uytymi w penej zalecanej dawce, niszczy rednio 60-70%
chwastw; uzalenione jest to od wystpujcych gatunkw i przebiegu
pogody.
43
Stosowanie penych dawek 2-3 herbicydw rozwizuje problem za-
chwaszczenia, ale koszt stosowania jest bardzo duy.
W jednostkach naukowo-badawczych od wielu lat prowadzone s
dowiadczenia, ktrych celem jest takie stosowanie rodkw chemicz-
nych do zwalczania chwastw, aby zminimalizowa dawki uytych sub-
stancji aktywnych, a przy tym uzyska prawie cakowite zniszczenie wy-
stpujcych chwastw.
Kierunek tych bada prowadzi do opracowania programw zwal-
czania chwastw, zwanych systemem chemicznego odchwaszczania bu-
raka, przez cay okres wegetacji. Wany jest w nich taki dobr wzajem-
nie si uzupeniajcych mieszanek herbicydowych, ktry zwiksza liczb
zwalczanych gatunkw chwastw i wydua okres ich dziaania. Systemy
chemicznego odchwaszczania buraka oparte s na dwu-, trzykrotnym
zabiegu herbicydami w zredukowanych dawkach. Dobr preparatw,
jak rwnie liczba i wielko stosowanych dawek uzalenione s od in-
dywidualnych potrzeb traktowanego obiektu. Zalet stosowania progra-
mw, w porwnaniu do zabiegw tradycyjnych, jest znaczne zmniejsze-
nie kosztw poprzez redukcj dawek o 20-30% oraz ryzyka zwizanego
z niesprzyjajcymi warunkami pogodowymi.
Zwikszenie liczby zabiegw do 4 (w szczeglnych przypadkach do
5) w sezonie wegetacyjnym podnosi koszty poniesione na wykonanie
zabiegw wg ekonomistw koszt tej operacji w przeliczeniu na hek-
tar to 35-50 z. Jednak sumarycznie koszty cakowite (zabiegi+rodki) s
znaczco nisze. Najnowsze systemy regulacji zachwaszczania w buraku
cukrowym s rwnie bardzo skuteczne zniszczenie dominujcych ga-
tunkw chwastw wystpujcych na plantacjach wynosi 94-98%.
Bardzo wanym efektem stosowania nowych programw w ochro-
nie buraka jest znaczce, 2-3-krotne, obnienie stenia pozostaoci
(nierozoonej czci) substancji aktywnych herbicydw w glebie, li-
ciach i korzeniach buraka cukrowego. Umoliwia to zmniejszenie ryzy-
ka dla zdrowia zwierzt i ludzi, rodowiska rolniczego oraz ewentualnych
wpyww na roliny nastpcze.
Aspekt proekologiczny tych programw realizuj take ju sami
plantatorzy stosujc herbicydy w maych dzielonych dawkach, a nawet
w coraz popularniejszym systemie mikrodawek. System ten oparty jest
na stosowaniu kilku herbicydw w mieszaninie w obnionych dawkach
z dodatkiem adiuwanta. Zabiegi wykonywane s 3-5-krotnie w odstpach
5-10-dniowych poczwszy od momentu pojawienia si licieni chwastw.
44
Herbicydy aplikowane s w dawkach 2-3-krotnie niszych od zalecanych
w typowych systemach dawek dzielonych. Naley pamita, e w tym sys-
temie bardzo wan rol speniaj adiuwanty.
Stosowanie zabiegw dzielonych, a w szczeglnoci programu mi-
krodawek, wie si jednak z duym zaangaowaniem rolnika. Najwa-
niejszym elementem gwarantujcym powodzenie aplikacji herbicydw
w mikrodawkach jest znajomo stanu i stopnia zachwaszczenia swojej
plantacji oraz rygorystyczne przestrzeganie terminw wykonywania za-
biegw herbicydowych. Najwysz skuteczno chwastobjcz uzyskuje
si, gdy herbicydy stosowane s w fazie licieni chwastw.
Naley jednak zwrci uwag na fakt, e wielu rolnikw nie pami-
ta lub nie wie, e zgodnie z obowizujcymi w Polsce uregulowaniami
prawnymi, mona aplikowa wycznie rodki ochrony rolin dopusz-
czone do obrotu i to zgodnie z etykiet instrukcj stosowania zamiesz-
czon na opakowaniu. Etykieta taka jest wasnoci rmy prawnie od-
powiedzialnej za dany preparat. Instrukcja zawiera wszystkie niezbdne
informacje zwizane ze stosowaniem produktu, takie jak np.: dawka,
rodzaj uprawy, sposb sporzdzenia cieczy uytkowej, zwalczane chwa-
sty lub patogeny, termin stosowania w powizaniu z rolin uprawn
i faz chwastw, moliwoci tworzenia mieszanin zbiornikowych z in-
nymi rodkami. Informacje zawarte na etykiecie rodka s czsto ogra-
niczone i nie uwzgldniaj wielu danych wynikajcych z najnowszych
bada naukowych, ktrych celem jest takie stosowanie rodkw che-
micznych, aby zminimalizowa dawki uytych substancji aktywnych,
a przy tym uzyska prawie cakowite zniszczenie wystpujcych chwa-
stw.
W burakach cukrowych zarejestrowanych jest kilkadziesit her-
bicydw, ale opierajcych si na siedmiu podstawowych substancjach.
Zakres ich rejestracji jest na og bardzo wski, dlatego rolnicy stosuj
je w mieszaninach wymiennie. I jest to bd, bardzo nietypowy, praw-
no-proceduralny. czne aplikowanie rnych substancji aktywnych
w rnych herbicydach i w rnych steniach rolnicy stosuj od dawna,
niejednokrotnie przed ich wdroeniem i poprzedzajcymi badaniami na-
ukowymi. Za taki bd mona zapaci mandat na rzecz PIORiN, raczej
nie obawiajc si skutecznoci takiego zabiegu, jeeli mieszanina bya
przygotowana logicznie.
Mona mie jednak nadziej, e zmiany prawne zwizane z ochron
rolin (gwnie wprowadzenie w ycie postanowie Dyrektywy 2009/128/
45
WE) wymusz na rmach agrochemicznych i naukowcach prowadzenie
i szybkie wdraanie nowych rozwiza proekologicznych polegajcych
na stosowaniu mieszanin herbicydowych, nowych preparatw wielo-
skadnikowych, wykorzystaniu adiuwantw, systemu dawek dzielonych
i obnionych, ktre w peni zaspokoj potrzeby rolnikw i wyrcz rol-
nikw z eksperymentowania w tworzeniu mieszanin rodkw ochrony
rolin.
Po zakoczeniu etapu zwalczania chwastw mona przystpi do
biologizacji plantacji przy zastosowaniu preparatw mikrobiologicznych.
Poprawne stosowanie preparatw mikrobiologicznych powinno
skutecznie zabezpieczy kad plantacj przed pojawieniem si objaww
chorb lici w szczeglnoci dotyczy to zwalczania chwocika, ktry wy-
kazuje ju powszechn odporno na fungicydy z grupy benzimidazoli
i co jest bardzo niepokojce coraz czciej na triazole.
Szczepienie plantacji kompozycjami probiotycznych mikroorgani-
zmw przy pomocy opryskiwacza naley przeprowadza najlepiej w cza-
sie pochmurnej pogody, wieczorem, o rosie wczenie rano lub w trakcie
mawki. Nie stosujemy opryskw podczas bardzo silnej operacji sonecz-
nej, bo wwczas promienie UV zabijaj mikroor.
Probiotechnologia moe sta si wanym czynnikiem w systemie
integrowanej ochrony.
46
NAJWANIEJSZE CHOROBY BURAKA
dr hab. Jacek Piszczek prof. IOR Pozna

Choroby okresu wschodw
(BBCH 01-BBCH 14)
Zgorzel przedwschodowa sprawcy: grzybopodobne glonowce
Pythium debaryanum, P. irregulare i P. ultimum.
Objawy
Zgorzel przedwschodowa objawia si brakiem wschodw oraz bar-
dzo szybkim zasychaniem siewek tu
po ich wzejciu. Z tego powodu jest
trudna do zaobserwowania.
Zgorzel siewek sprawca: grzybopodobny glonowiec Aphanomyces
cochlioides,
Objawy
To najczstszy typ zgorzeli siewek wystpujcy w warunkach na-
szego kraju. Siewki s wraliwe na
dziaanie patogena od momentu wy-
tworzenia licieni do fazy pkania kory
pierwotnej korzenia.
W pierwszych fazach wzrostu
hypokotyl chorych siewek ciemnieje,
a objawy obejmuj take nasady licie-
ni. Zaatakowane w tej fazie siewki za-
sychaj.
W efekcie pniejszych infekcji
i uszkodzenia tkanki decydujcej o przyrocie korzenia na grubo, na-
stpuje przewenie hipokotylu pod rozet liciow, a zdrowa pozostaje
jedynie pierwotna wizka przewodzca.
47
Rolina ronie do momentu, w ktrym zbyt cika rozeta liciowa
odrywa si od uszkodzonego korzenia lub zasycha na skutek niedoboru
wilgoci podczas ciepej i suchej pogody.
Warunki rozwoju
Wystpowaniu zgorzeli siewek sprzyja dobrze ogrzana i wilgotna
gleba.
Zwalczanie i zapobieganie

Metody niechemiczne oparte s na prawidowej agrotechnice.
Przede wszystkim naley utrzymywa prawidowy, czteroletni podo-
zmian.
Buraka najlepiej wysiewa na polu po pszenicy, na ktrym w mi-
dzyplonie uprawiana bya antymtwikowa gorczyca lub rzodkiew ole-
ista. Wczesny siew i wszystkie dziaania agrotechniczne przyspieszajce
i uatwiajce wschody, przedplon, likwidacja zaskorupie, ktre sprzyjaj
rozwojowi rolin wpywaj ograniczajco na wystpowanie wszystkich
typw zgorzeli siewek. Przedsiewnie nie wolno stosowa dawek azotu
przekraczajcych 80 kg/ha.
Metody chemiczne sprowadzaj si do stosowania fungicydowych
zapraw nasiennych. Obecnie stosowane do ochrony siewek przed zgorze-
l s oparte na dwch substancjach aktywnych: tiruramie i hymeksazolu.
Jak dotd nie dysponujemy lepszym systemem ochrony zasieww buraka
przed t grup patogenw.
48
Faza do przykrycia midzyrzdzi
(BBCH 16 - BBCH 38)
Bakteryjna plamisto lici
sprawca: bakteria Pseudomonas syringea var. aptata
Objawy
W pocztkowej fazie choroby nastpuje brunatnienie brzegw bla-
szek, ktre nastpnie postpuje
w gb lici wzdu nerww.
Rwnoczenie na blaszkach
liciowych pojawiaj si rno-
ksztatne i o zrnicowanej wiel-
koci plamy, otoczone niekiedy
czerwonawymi lub brunatnymi
obwdkami, co czyni je podobny-
mi do plamistoci lici powodo-
wanych przez choroby grzybowe chwocik buraka i brunatn plami-
sto lici. Jednak plamy powodowane przez t bakteri robi wraenie
mokrych w przeciwiestwie do plam powodowanych przez patogeny
grzybowe, ktre s suche.
Warunki rozwoju.
Wystpowaniu choroby sprzyja chodna pogoda z intensywnymi
opadami deszczu i gradem, sprzyjajce uszkodzeniom blaszek licio-
wych. Silnie uderzajce w powierzchni gleby krople deszczu i kryszta-
ki lodu wybijaj z jej powierzchni czsteczki, w ktrych bytuje bakteria.
Zakaenia s czstsze na plantacjach, na ktrych wystpuj uszkodzenia
lici na skutek erowania szkodnikw.
Brak jest metod niechemicznego ograniczenia choroby na drodze
dziaa agrotechnicznych. Choroba zanika wraz z nastaniem ciepej i so-
necznej pogody.
Metody chemiczne jak dotd brak jest chemicznych rodkw
ochrony buraka przed t bakterioz.
49
Choroby lici faz pniejszych
(BBCH 39 - BBCH 49)
Chwocik buraka
grzyb Cercospora beticola Sacc.
Objawy
Pocztkowo na liciach starszych ok-
kw, a nastpnie modszych, a po licie ser-
cowe pojawiaj si mae, brunatne, okrge
plamki, otoczone czerwon lub brunatno-
-czerwon obwdk, Silnie poraone licie
zasychaj, a rolina odtwarza utracon ro-
zet liciow. Odbudowa ulistnienia odby-
wa si kosztem wczeniej zgromadzonych
w korzeniu materiaw zapasowych. W efek-
cie tego procesu gowa korzenia nabiera cha-
rakterystycznego, stokowatego ksztatu. Pro-
wadzi to do znaczcych strat w plonie korzeni
i cukru. Przy wczesnych i silnych infekcjach
(sytuacje takie zdarzaj si najczciej na po-
udniu kraju) moe doj do utraty nawet 50%
plonu i spadku zawartoci cukru o 2-3%.
Warunki rozwoju
Chwocik atakuje w warunkach wysokiej wilgotnoci i temperatury
powietrza. Maksimum rozwoju wystpuje przy 25-35C i przy 96% wil-
gotnoci powietrza. Rozwojowi choroby sprzyjaj take ciepe noce (po-
wyej 15C). Choroba pojawia si pocztkowo w rejonach poudniowych
Polski (lipiec, niekiedy w drugiej poowie czerwca), nastpnie w centrum
(zwykle pocztek sierpnia) i na pnocy. Wystpienie pierwszych pla-
mistoci zawsze poprzedzone jest kilkudniowymi opadami deszczu lub
utrzymujc si w anie buraka wysok wilgotnoci. Patogen zimuje na
resztkach lici. Susza i niskie temperatury ograniczaj rozwj choroby.
50
Metody niechemiczne. Zapobieganie wystpieniu choroby to
przede wszystkim staranne niszczenie i przyorywanie resztek lici
i korzeni po zbiorze buraka oraz prawidowy podozmian. Na polu, na
ktrym burak uprawiany jest po buraku pierwszych objaww choroby
mona spodziewa si ju 3-4 tygodnie wczeniej ni miaoby to miejsce
na prawidowym stanowisku. Z tego samego wzgldu naley unika wy-
siewania burakw w ssiedztwie pl, na ktrych burak uprawiany by w
poprzednim sezonie oraz w miejscach, gdzie usypywano w poprzednich
latach pryzmy korzeni.
Bardzo pomocne w ograniczaniu strat powodowanych przez chwo-
cika jest wysiewanie odmian odpornych na tego patogena. Odporno
na chwocika jest warunkowana przez wiele genw, std rne odmiany
charakteryzuj si rn odpornoci. Odmiany odporne na chwocika
s zwykle bardziej podatne na mczniaka, gdy te odpornoci jest trud-
no ze sob poczy. Dodatkowe nawadnianie plantacji moe skutkowa
znaczcym wzrostem poraenia rolin przez chwocika.
Metody chemiczne oparte s na opryskiwaniu rolin fungicyda-
mi. O powodzeniu zabiegu ochronnego i jego skutecznoci decyduje
moment jego wykonania. W rejonach poudniowych kraju musi by on
wykonany natychmiast po stwierdzeniu pierwszych objaww choroby na
plantacji. W pozostaych regionach prg szkodliwoci wynosi do 5% ro-
lin z pierwszymi objawami. Prg ten stosujemy do 5 sierpnia. Od 5 do
15 podnosimy go do 15% a po 15 sierpnia do 10 wrzenia do 45% rolin
z pierwszymi objawami. Kolejne zabiegi ochronne wykonujemy, gdy
przed 10 wrzenia liczba rolin z objawami choroby przekroczy 45%.
Wanym elementem strategii ochrony plantacji buraka przed chwo-
cikiem jest waciwy dobr preparatw ochronnych. W ostatnim czasie
obserwuje si wysok odporno tego patogena na fungicydy benzimida-
zolowe (ponad 80% populacji odporna jest na tiofanat metylowy). Na po-
udniu kraju, a take w innych regionach kraju obserwowany jest wzrost
odpornoci na fungicydy zawierajce triazole (epoksykonazol, tetrako-
nazol i tebukonazol). Std konieczno unikania powtarzania zabiegw
ochronnych fungicydami zawierajcymi te same substancje czynne.
Do programw ochronnych naley take doczy preparaty dzia-
ajce kontaktowo, w stosunku do ktrych jak dotd nie obserwuje si
odpornoci w populacji chwocika.
51
Brunatna plamisto lici
- grzyb Ramularia beticola Fautrey et Lamb
Objawy:
Na liciach najstarszych okkw, a nastpnie na coraz modszych
pojawiaj si rnoksztatne, szaro
zabarwione plamistoci o rednicy
do okoo 10 mm. Silnie zaatakowa-
ne licie usychaj.
W anie zwykle obserwuje si
pojedyncze lub skupione w nie-
wielkich grupach roliny poraone
przez brunatn plamisto.
Warunki rozwoju
Choroba najlepiej rozwija si w warunkach wysokiej wilgotnoci i w
temperaturze od 15 do 20C.
Metody niechemiczne to przede wszystkim staranne niszcze-
nie i przyorywanie resztek lici i korzeni po zbiorze buraka, na ktrych
patogen zimuje. Prawidowy podozmian oraz unikanie siewu buraka w
ssiedztwie pl, na ktrych burak uprawiany by w poprzednim sezonie
oraz w miejscach gdzie usypywano w poprzednich latach pryzmy korzeni
to kolejne czynniki ograniczajce grob wystpienia choroby. Wyst-
powaniu plamistoci sprzyja nawadnianie buraka w miesicach letnich.
Metody chemiczne polegaj na opryskiwaniu rolin fungicydami,
jednak w praktyce konieczno ochrony przed brunatn plamistoci
wystpuje niezmiernie rzadko. Ochron przed brunatn plamistoci
zapewniaj te same preparaty, ktre zalecane s w ochronie przed chwo-
cikiem.
52
Mczniak prawdziwy buraka
grzyb Erysiphe betae (Vaha) Weltzein
Objawy
Na liciach rolin poraonych przez mczniaka prawdziwego poja-
wiaj si skupienia biaego nalotu,
ktry stopniowo pokrywa ca ich
powierzchni. Grzyb zwykle ata-
kuje poszczeglne roliny lub ich
niewielkie skupienia a poraenia
caych plantacji obserwowane s
rzadko.
Warunki rozwoju
Warunki atmosferyczne
sprzyjajce rozwojowi mczniaka prawdziwego to wysokie temperatury
i niska wilgotno powietrza. Infekcji sprzyjaj poranne rosy pojawiajce
si w chodne noce.
Metody niechemiczne
Podobnie, jak w przypadku wszystkich innych chorb lici, meto-
dy niechemiczne ograniczania wystpowania mczniaka prawdziwego
polegaj na starannym niszczeniu i przyorywaniu resztek lici i korzeni
po zbiorze buraka. Istotn rol odgrywa prawidowy podozmian oraz
unikanie wysiewania burakw w ssiedztwie pl, na ktrych burak upra-
wiany by w poprzednim sezonie, a take w miejscach gdzie usypywano w
poprzednich latach pryzmy korzeni. Choroba moe si rozprzestrzenia
z uprawianych w ssiedztwie nasiennych plantacji buraka pastewnego i
wikowego.
Metody chemiczne to opryskiwanie rolin fungicydami. W po-
cztkowych stadiach rozwoju mczniaka bardzo skuteczne s prepara-
ty zawierajce koloidaln siark. W warunkach Polski ochrony plantacji
buraka przed mczniakiem zasadniczo si nie prowadzi. Dziaania ta-
kie uzasadnione s tylko przy bardzo wczesnym pojawieniu si choroby
(koniec lipca, pocztek sierpnia). Ulewne deszcze kad kres rozwojowi
mczniaka prawdziwego.
53
Choroby korzeni buraka cukrowego
Zgnilizny korzeni
sprawcy grzybopodobny glonowiec Aphanomyces cochlioides
Drech., oraz grzyb Rhizoctonia solani Khn. Stadium doskonae
anatephorus cucumeris (A.B. Frank) Donk.
Objawy
Na korzeniach pojawiaj si ciemnobrzowe lub brunatne plamy,
chora tkanka gboko pka i gnije.
W przypadku procesu rozpoczy-
najcego si od powierzchni bocznych,
a nastpnie gnicia i zamierania caych
rolin (take ulegaj gniciu nasady lici)
sprawc choroby jest grzyb R. solani.
W przypadku poraenia przez
A. cochlioides proces gnicia korzenia cz-
sto rozpoczyna si od jego wierzchoka,
a gowa korzenia i licie pozostaj zdro-
we.
Warunki rozwoju
Oba patogeny yj w rodowisku
glebowym. Uaktywniaj si w warun-
kach wysokiej wilgotnoci i temperatury
gleby. Szczeglnie grone s w glebach
o zej strukturze, zbitych, ugniecionych i z wystpujcym zaskorupie-
niem. W warunkach takich utrudniony jest dostp tlenu do korzeni i ich
oddychanie, co znacznie osabia naturaln odporno korzeni na dziaa-
nie patogenw wywoujcych zgnilizny.
Metody niechemiczne
Wszystkie dziaania poprawiajce struktur gleby gwarantujc
dobre przesikanie wody opadowej i dobr aeracj oraz uprawa poplo-
nowych odmian mtwikobjchych odmian gorczycy i rzodkwi oleistej
zmniejszaj zagroenie wystpienia zgnilizn korzeni buraka.
54
W przypadku zbyt wysokiej wilgotnoci gleby czy jej zaskorupie-
nia, w miar moliwoci naley gleb napowietrzy stosujc w midzy-
rzdziach spulchnienie gleby (problem wtrnego zachwaszczenia mona
ograniczy poprzez gbsze prowadzenie np. wskich gsiostpek lub
zastosowanie dut). Moliwa jest uprawa odmian o podwyszonej odpor-
noci na patogeny zgnilizn korzenia.
Metody chemiczne
Brak jest moliwoci chemicznej ochrony buraka przed zgniliznami
korzenia.
Choroby wirusowe
Rizomania
choroba powodowana przez wirus BNYVV.
Objawy
Korze rolin poraonych przez wirus BNYVV jest silnie skrcony
i posiada nadmiern ilo ko-
rzonkw bocznych tworzcych
charakterystyczn brod.
Na przekroju wizki prze-
wodzce s wyranie pociemnia-
e.
Licie chorych rolin s sa-
bo wybarwione i atwo trac tur-
gor w upalne dni i podczas suszy.
Warunki rozwoju
Wektorem wirusa jest grzybopodobny pierwotniak Polymyxa betae,
ktry wystpuje w glebie i jest razem z jej czsteczkami przenoszony po-
midzy polami przez maszyny rolnicze (np. kombajny do zbioru bura-
ka). Aktywnoci tego organizmu sprzyja wysoka temperatura ok. 20C
i wilgotno gleby.
55
Metody niechemiczne
Obecnie w doborze 100% odmian to odmiany odporne na wirusa.
Jednake w Europie pojawiy si ogniska, w ktrych wykryto nowy pato-
typ wirusa przeamujcy t odporno.
Brak jest metod chemicznej ochrony buraka przed rizomani
Mtwik burakowy
- Heterodera schachtii Schmidt
Objawy
Jednym z najwaniejszych szkodnikw buraka cukrowego jest m-
twik burakowy. Nicie zasiedla ko-
rzonki wonikowe buraka i powodu-
je ich zaczopowanie.
Rolina bronic si przed bra-
kiem wody wytwarza w ich miejsce
nowe, co w efekcie prowadzi do po-
wstania charakterystycznej brody
korzeni bocznych oraz skrcenia ko-
rzenia gwnego. W okresach silnego
nasonecznienia licie poraonych
rolin szybko trac turgor pomimo wystarczajcej iloci wody w glebie.
Na brodzie korzeni mona zaobserwowa wystpowanie maych
(ok. 1 mm) cytrynowatego ksztatu samic (biae) lub cyst (tawe).
Warunki rozwoju
Aktywno nicienia wzrasta wraz ze wzrostem temperatury i wil-
gotnoci gleby. W sezonie zwykle wytwarza dwa pokolenia.
Metody niechemiczne
Na glebach cikich i zwizych naley bezwzgldnie stosowa czte-
roletni podozmian, a na lekkich szecioletni. W podozmianie naley
unika wysiewania rolin ywicielskich dla szkodnika, przede wszyst-
56
kim rzepaku. Ograniczenie populacji szkodnika mona uzyska dziki
uprawie midzyplonw z mtwikobjczych odmian gorczycy biaej lub
rzodkwi oleistej. Innymi rolinami wrogimi dla mtwika burakowego
s midzy innymi kukurydza, yto i lucerna. Wan rol odgrywa zwal-
czanie chwastw ywicielskich oraz przyorywanie somy i obornika.
W warunkach takich wzrasta aktywno grzybw pasoytujcych na ja-
jach szkodnika. W ostatnich latach w doborze pojawiy si odmiany od-
porne na tego szkodnika.
Metody chemiczne
Brak jest zarejestrowanych preparatw do zwalczania mtwika bu-
rakowego.
57
Podsumowanie
W padzierniku 2011 roku na pnocy Francji miaa miej-
sce wystawa i konferencja powicona uprawie buraka. Odbya si ona
w Roku buraka cukrowego ogoszonym dla uczczenia 200-lecia tej uprawy
we Francji. Nazw wystawy Betteravenir w wolnym tumaczeniu brzmi
do lepszej przyszoci dla buraka cukrowego. Celem konferencji byo
wytworzenie kierunkw dalszego postpu w technologii produkcji bu-
raka dla sprostania konkurencji np. z brazylijskim cukrem trzcinowym.
Rozwj tej brany we Francji w ostatnich 10 latach pozwala pozytywnie
myle o stawianych oczekiwaniach. Wrd tych osigni s take wy-
niki bdce elementem uprawy integrowanej np.:
- zredukowano nawoenie mineralne K
2
O z 240 do 180 kg/ha
P
2
O
5
ze 100 do 50 kg/ha
N ze 130 do 100 kg/ha
- zwikszono powierzchnie upraw burakw z siewu w midzyplon
lub mulcz z 22% do 74%
- podniesiono plon cukru z 9,8 t/ha w 2001r. do 15,0 t/ha w 2011r.
Wydaje si, e nasze rodzime rolnictwo ma ambicje jak i realne
szanse uzyskiwa podobne wyniki.
Z najnowszych bada naukowych wynika, e wysoko uzyski-
wanego plonu buraka zaley w gwnej mierze od sposobu zarzdzania
naturalna yznoci i zasobnoci gleb przez plantatorw, a nie jak mo-
goby si wydawa od nakadw nansowych. Nie ma oglnej zasady,
jak naley postpowa i na co zwraca szczegln uwag. Aby zwikszy
plon cukru, niezbdne jest cige zaangaowanie w upraw, obserwowa-
nie stanu rolin, zoptymalizowane zarzdzanie oraz stosowanie si do
szczegowych wytycznych popartych badaniami naukowymi.
Na pocztku tej publikacji wspomniano, e integrowana produk-
cja bdzie wymagaa od rolnikw pogbiania wiedzy, poszerzanie do-
wiadczenia i przestrzegania ustalonych zasad oraz procedur w uprawie.
To ostatnie zalecenie coraz atwiej realizowa wykorzystujc w gospodar-
stwie internet. W ostatnich latach w tej dziedzinie dokona si ogrom-
ny postp. Dziki rnym stronom internetowym rolnicy mog w atwy
sposb zdobywa oraz publikowa najnowsze informacje, a dziki porta-
lom spoecznociowym, a take na forach dzieli si z innymi swoimi do-
wiadczeniami, ale take spostrzeeniami dotyczcymi aktualnych spraw
z brany rolniczej i nie tylko.
58
Literatura:
Czy wiosna jest tak samo dobra jak jesie - dr in. Dariusz Grski,
PPBC nr.1/2012r.
Rolnictwo zrwnowaone. Ochrona gleb i wd. Krzysztof Joczyk
IUNG Puawy 2006r.
Stanowisko pod buraki - dr in. Kazimierz Ksik, IUNG PIB Puawy,
Burak Cukrowy nr 3/2011r.
Studia nad optymalizacj uprawy buraka cukrowego na glebie red-
niej, L. Kordas Rozprawa 171, AR Wrocaw 2000r.
Wpyw wybranych poplonw cierniskowych na plonowanie bura-
ka cukrowego uprawianego technologi siewu bezporedniego, L. Kordas,
L. Zimny, Biuletyn IHAR 1997r.
Wpyw zagszczenia roli na zrnicowanym nawoeniu organicznym
na wschody, obsad i plonowanie buraka cukrowego, L. Kordas, L. Zimny,
Biuletyn IHAR 2001r.
Podstawy nauki o glebach, W.P. Kowda, PWRiL Warszawa 1984r.
Wpyw nawoenia obornikiem i som na jako technologiczn czte-
rech odmian buraka cukrowego, M. Nowakowski, J. Szymczak, Pamitnik
Puawski 146, 2007r.
Biotechnologiczne podstawy funkcjonowania efektywnych mikroor-
ganizmw. Praca naukowa prof. dr. hab. Z. Sznajdera, AR Pozna 2008r.
Ekologia i zysk zmiany w technice aplikacji herbicydw w uprawie
buraka cukrowego, dr in. Mariusz Kucharski IUNG PIB Wrocaw, PPBC
nr.2/2012r.
Podozmian i przedplony a uprawa buraka cukrowego, dr in. Miro-
saw Nowakowski, IHAR o/Bydgoszcz, PPBC nr.1/2012r.
Gorczyca - wany przedplon buraka, dr in. M. Nowakowski IHAR
O/Bydgoszcz, Polski Cukier nr 7(12)/2012r.
Chwocik buraka nowe zagroenia dla plantacji buraka cukrowego,
dr hab. J. Piszczek IOR-PIB TSD Toru, Polski Cukier nr 2/2012r.
Idea i cele integrowanej produkcji ziemniaka, dr Trawczyski IHAR
o/Jadwisin, WRP nr 1/2012r.
Uprawa konserwujca, L. Zimny, Postpy Nauk Rolniczych nr
5/1999r.
Modykacje uprawy roli pod burak cukrowy, L. Zimny, Postp Nauk
Rolniczych nr 1/1997r.
Efektywno ekonomiczna produkcji buraka cukrowego w wietle ak-
59
tualnych uwarunkowa rynkowych, prof. dr hab. Lesaw Zimny UP Wro-
caw, PPBC nr 1/2012r.
Zalety i wady uprawy burakw cukrowych w technologii siewu
w mulcz, M. urawska, Burak Cukrowy nr 3/2011r.

Burak Web 2012

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Burak Web 2012

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dobre praktyki rolnicze

You might also like