Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam

TSKH. Phm Hong Hi

Bi ging Cao hc

nh gi cnh quan trong a l (phng php nh gi thch nghi ca cc i tng a l)

H Ni - 2004

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam phng php nh gi thch nghi ca cc i tng a l m u a l ng dng l mt hng khoa hc ca ngnh a l xut pht t nhng vn thc tin. N c hnh thnh trn nn ca c hai chuyn ngnh a l t nhin v a l nhn vn (m ct li l a l kinh t - x hi).V vy, mun thc hin thnh cng nghin cu a l ng dng phi c kin thc tng hp v t nhin v kinh t - x hi. Bt k nghin cu a l ng dng no i vi mt lnh th c th cng phi c 3 giai on: nghin cu c bn, nh gi v kin ngh, trong nh gi l khu kt ni gia hai giai on u v giai on cui. Nhng cng trnh nghin cu a l t trc n nay tu thuc vo th mnh ca tng chuyn ngnh xut v ng dng cc phng php nh gi ring. Phng php nh gi mc thun li (Mukhina L.I, 1973) hay c tn gi khc l nh gi tim nng sn xut ca cc a tng th, l phng php nh gi truyn thng, c trng cho nghin cu a l t nhin (tng hp v chuyn ngnh) ng dng: a mo ng dng (Zvonkova T.V,1970), kh hu (Sasko D.I, 1985), t (FAO, 1993). Mc thun li ca cc a tng th thng c th hin dng im hoc cp (Mukhina L.I., 1973; N.V. Sn, 1987; Nguyn Cao Hun, 1992). Nghin cu v nh gi tng hp iu kin t nhin, ti nguyn t nhin, tim nng t nhin ca cc thnh phn t nhin cho mc ch kinh t nh: pht trin nng nghip, lm nghip, xy dng, ngh ngi - iu dng, du lch, giao thng, c ngha to ln trong pht trin kinh t quc dn. iu ny c th hin qua nhiu ti liu cng b Lin X (c), BaLan, c v cc nc khc. Nc ta nm trong vnh ai nhit i, thin nhin v cng a dng v phc tp, cng vo l chin tranh ko di l nhng kh khn cn tr ln lao n vic nghin cu l thuyt cng nh ng dng nhng kt qu nghin cu ca nc bn vo thc tin nc ta. Do vy vn nghin cu phng php nh gi tng hp tim nng nng lm nghip ca lnh th phc v cho pht trin kinh t quc dn l vn cp bch, thit thc gip cho s dng hp l ti nguyn v bo v mi trng. Trong khoa hc nh gi c th phn loi nh: 1) nh gi tng phn: nh gi t phc v nng nghip hay lm nghip, ngha l vic nh gi gii hn tng phn t nhin, v hnh ta loi b quan h ca n vi cc thnh phn t nhin khc. nh gi ny thng s dng trong cc khoa hc b phn. Do tnh phc tp ca cc thnh phn t nhin trong mi quan h nhiu chiu, khng tn ti c lp chng tc ng mnh, yu khc nhau theo khng gian v thi gian ln nhau v ln cc i tng s dng l nguyn do c bn i hi

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam xut hin loi nh gi khc phc tp hn l 2) nh gi tng hp iu kin t nhin hay lnh th: Ngoi ra c th phn loi theo mc chnh xc: 1) nh gi nh tnh, 2) nh gi nh lng cn gi l nh gi kinh t ngha l kt qu nh gi thng biu din di dng ng tin (ng, Rp, la,). Tuy nhin trong nghin cu khng phi lc no cng c th thc hin c nh gi kinh t. Trn cc lnh th khai thc s dng hiu qu kinh t, gip cho nh gi kinh t. Do vy trn cc lnh th cha khai thc thng p dng nh gi nh tnh. Bn thn t nhin khng xu v khng tt, n ch c nh gi xu hay tt vi i tng c th. Chng hn t ph sa gly rt tt cho trng la nc nhng n li khng tt cho trng c f, ch, cao su, v.v Ngha l n thun li cho trng cc cy a nc ch khng thun li cho cc cy k nc. Ngc li t bazan rt thun li cho trng cy k nc nh ch, cao su, c ph, tiu, v.v.. song li khng thun li cho trng la nc. Trong iu kin hin nay con ngi ng mt vai tr quan trng trong vic s dng t nhin. iu kin t nhin c nh gi theo mc thun li i vi nhu cu s dng x hi hay mt dng hot ng no cn c gi l nh gi k thut (Mukhina, 1973). S d n c gi l nh gi k thut bi v s tc ng ca con ngi ln t nhin trong qu trnh hot ng kinh t hin nay thng gin tip thng qua khu k thut. Thc t chng minh nh gi mc thun li thng l ti liu gc la chn cc phng php nh gi kinh t (Mukhina, 1973). Phi tha nhn rng, vic ra i mt s phng php nh gi chng mc no gip cho cc nh nghin cu, cc nh qun l lnh th tm ra c nhng cch thc ti u trong khai thc v s dng lnh th cho cc mc ch thc tin v nht l a ra c nhng gii php, bin php hu hiu thc hin cng tc s dng hp l ti nguyn, bo v mi trng, tin ti mc tiu pht trin bn vng. Sau y chng ta s nghin cu mt trong cc phng php nh gi truyn thng ca a l hc l phng php nh gi thch nghi ca cc i tng a l cho cc mc tiu ng dng.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam I. Bn cht v nguyn tc nh gi thch nghi S pht trin ngy mt mnh m ca cc ngnh sn xut ni ring, nhng tin b x hi ni chung trong giai on pht trin kinh t - x hi hin nay ang lm phong ph, a dng thm mi quan h nhiu chiu ca h thng " t nhin - x hi ". Cc dng ti nguyn thin nhin ngy cng c khai thc trit , mnh m cho nhiu mc ch khc nhau. Tuy nhin, trong thc t, s khai thc ny nhiu khi li qu mnh, n vt qu kh nng t iu chnh v phc hi ca cc dng ti nguyn, dn n hu qu to ln l s suy thoi ca t nhin v iu kin mi trng ca hnh tinh chng ta. Vn s dng, khai thc hp l cc iu kin t nhin, ti nguyn thin r rng tr thnh vn bc thit, c tm quan trng to ln. Trong , trc ht ny sinh mt nhu cu cn c s nh gi tng hp cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin lnh th, xy dng cc c s khoa hc s dng hp l chng. Vic nghin cu, nh gi ny thc dy s pht trin ca khoa hc a l, tim cn ngy cng gn vi thc tin, pht trin kinh t theo lnh th, lm cho vai tr ca a l ng dng ngy cng c xc lp r rng v tnh cp thit ca n ngy mt cao hn. Thc t cho thy trong hu ht cc cng trnh nghin cu, quy hoch s dng hp l ti nguyn, cc iu kin t nhin, kinh t - x hi ca cc lnh th t trc ti nay, mt phn ni dung khng th thiu v c ngha khoa hc, thc tin ht sc quan trng l cng tc nh gi tng hp cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin lnh th nghin cu cho cc mc ch thc tin c th. Trong mt vi thp k gn y xut hin cng trnh thc tin vi s tham gia tch cc, hu hiu ca cng tc nh gi tng hp v d t c nhng kt qu to ln. Trong , trc ht phi k n cc cng trnh nghin cu ca cc nh a l tng hp khi tham gia vo quy hoch cc vng lnh th Lin X (c) nh cng ha Ucraina, Cng ha Lin bang Nga, cc nc cng ho Pribantich, khu vc Vin ng thuc Cng ha Lin Bang Nga,... v cc nc khc Ty u v M. Ngoi ngha ng dng, phc v cc mc ch thc tin ht sc thit thc v c hiu qu cao, cc cng trnh nghin cu tng hp bc u gii quyt c nhiu vn d quan trng v phng php lun, nguyn tc v h phng php nghin ca mnh, phn nh ranh gii, s khc bit ca n vi cc ngnh khoa hc ln cn khc, thit lp nn mt b mn khoa hc mi hot ng c lp, c i tng nghin cu, c chc nng, nhim v ring, l b mn khoa hc "nh gi tng hp cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin",... cho cc mc ch thc tin. Tuy nhin, cn nhn mnh rng cng tc nh gi tng hp nhn chung t c kt qu mong mun vi d chnh xc cao cng cn ht sc kh khn, do n l mt b mn khoa hc lin ngnh: t nhin, kinh t - x hi, nn v th i tng, phng php v nguyn tc nghin cu ca n cng phi l tp

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam hp ca cc phng php, nguyn tc ca tng hp phn ring, nn chng cng rt phc tp, a dng. Nhng cng trnh nghin cu, ng dng vic nh gi tng hp cho cc mc ch thc tin t trc n nay, mc d c nhng kt qu hiu qu kh cao, kh thit thc (iu ny c minh chng qua nhiu cng trnh a l ng dng cho cc mc ch thc tin s dng hp l ti nguyn, pht trin sn xut kinh t nhiu nc, nhiu Quc gia v cc vng lnh th khc nhau trong c Vit Nam), nhng trong qu trnh thc hin cng thy xut hin khng t nhng mt hn ch, trc ht l phn l lun nh gi chung, sau l cc nguyn tc, phng php v cc ni dung ca n. Ni tm li, cng tc nh gi tng hp cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin theo kin ca nhiu tc gi L.I. Mukhina (1976) Lpatina (1973), A.M. Mannhich (1976) cn ang trn ng hon thin c v l lun chung n cc phng php v nguyn tc nghin cu. c kt kinh nghim t cc cng trnh nghin cu c s l lun v thc tin cho thy nh gi tng hp bao gm cc l thuyt nh gi chung v cc th php tin hnh. Trong phn l lun chung thc hin cng tc nh gi tng hp, nhim v quan trng u tin phi k n l xc nh cc i tng, mc ch v ni dung ca n, ng thi lin quan n vic la chn cc phng thc nh gi ph hp nh nh gi chung, nh gi mc thun li ca cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin hay nh gi kinh t - k thut cho mt ngnh sn xut hoc mt n v lnh th. Cn i tng nh gi nht nh phi l tnh cht mang tnh c th ca cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin, cc c im v cu trc, chc nng ca cc n v tng hp t nhin, cc qu trnh v hin tng ca t nhin chung. Tuy nhin i tng khng th l mt n v c th no , v d mt vng lnh th, mt c th, mt tng hp th t nhin hay i din mt hp phn t nhin,... V rng, nh chng ta bit, trong t nhin ni chung v trn tng lnh th ni ring cc thnh phn v n v t nhin lun c mi lin quan, tc ng tng h ln nhau. Nu c s tc ng hoc s b lm bin i ca mt dng ti nguyn hay mt hp phn ca t nhin no s ko theo s bin i ca cc hp phn khc v cui cng l s bin i ca c h thng t nhin. Bn cnh , mi quan h v tc ng tng h gia con ngi v thin nhin trong cc hot ng kinh t, k thut thng thng cng rt cht ch, c biu hin thng qua cc bin php k thut nht nh. V vy, khi tin hnh nh gi cn c nhng hiu bit mt cch nhun nhuyn cc quy lut t nhin, mi lin quan, v tc ng tng h ca h thng t nhin - x hi", qua c th a ra c cc bin php kinh t - k thut cng nh cc chnh sch x hi hp l. Ni tm li, i tng ca nh gi tng hp khng ch l cc n v tng hp t nhin, cc thnh phn, cc yu t ring bit ca t nhin, x hi, m l tng ha ca chng, trong mi quan h v tc ng qua li ln nhau

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam gia cc h thng t nhin v cc h thng kinh t - x hi. Vic xc nh cc i tng nh gi da trn mi lin quan v tc ng tng h gia t nhin v x hi, cng chnh l c s khoa hc quan trng ca cng tc nh gi tng hp cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin cho cc mc ch ng dng thc tin ni chung. C th d dng xc nh bn cht ca cng tc nh gi l lm r mc thch nghi (s ph hp) ca cc yu t t nhin, ti nguyn thin nhin, cc yu t kinh t, x hi v nhn vn cho cc mc ch s dng khc nhau. Nh vy, cc nguyn tc chung ca cng tc nh gi s bao gm vic lm r cc tnh cht c trng ca cc khch th (cc yu t t nhin, kinh t - x hi trong phm vi 1 n v lnh th c th) v thng qua nhng c im ring ca cc ch th (cc ngnh sn xut, kinh t, cc cng trnh k thut, cc k hoch, chin lc s dng ti nguyn, pht trin kinh t - x hi...) tm ra nhng c trng mang tnh ph hp nht gia chng cho cc mc tiu s dng, pht trin. II. quy trnh nh gi (c trnh by c th trong phn ni dung cc bc nh gi v qua cc v d minh ha nh gi phn sau) III. Ni dung cc bc nh gi Vic xc nh i tng, mc ch nh gi l ht sc quan trng v phc tp. Nh chng ta bit, trong thin nhin ni chung, cc iu kin t nhin, cc dng ti nguyn thin nhin rt phong ph, a dng, mc s dng chng cho cc mc ch cng rt khc nhau, v vy chc chn cc kt qu nh gi tng hp chng cng mi ch t c mc biu th cc mc " thch hp " khc nhau ca t nhin, ca cc iu kin kinh t, x hi cho cc mc ch s dng. Cng do mc phc tp ca cng tc nh gi nn khng th tn ti mt kiu nh gi chung, m phi ty thuc vo tng mc ch c th c c mt kiu nh gi, biu th tng giai on nh gi theo yu cu t thp n cao nh : nh gi chung l giai on nh gi s b, ban u da trn c s cc kt qu nghin cu t nhin, ti nguyn theo cc vng lnh th, mang tnh nh hng chung ca cc mc ch thc tin khc nhau; nh gi mc "thun li" hay " thch hp " ca cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin i vi cc ngnh sn xut v nh gi kinh t - k thut li cp su hn n gi tr v hiu qu kinh t ca cc ngnh sn xut . Nhn chung, mi vic nh gi c nhng c trng ring i hi nhng phng php ring v cho cc kt qu khc nhau. Tuy nhin, kiu nh gi c ph cp nht trong nhng thp k gn y vi s tham gia ca cc nh nghin cu da l tng hp, l kiu nh gi mc thun li ca cc iu kin t nhin, ti nguyn

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam thin nhin theo mc " thun li " hay " thch hp " ca n cho cc dng khai thc khc nhau. C th coi y l c s khoa hc quan trng u tin ca bc nh gi kinh t - k thut, l c s xy dng cc lun chng tin quy hoch pht trin kinh t - x hi i vi tng lnh th ring bit. Sau y chng ti xin trnh by c th cc giai on ch yu khi nh gi thch nghi ca cc yu t a l - cc a tng th phc v mc ch thc tin: 1/ Lp bng thng k: tnh cht ca cc a tng th v cc ch tiu ca chng c tnh ton trong nh gi. lp c bng thng k cn phi phn tch so snh cc yu cu sinh thi, yu cu k thut ca cc i tng nghin cu d kin pht trin trong phm vi lnh th vi c im cc yu t t nhin, c im ca cc a tng th. Ngay trong qu trnh lp bng thng k c th cho php s b nh gi tim nng ca lnh th cho cc mc tiu nh gi. 2/ La chn cc ch tiu ch yu trong nh gi. Trn c s phn tch nhu cu sinh thi, kinh t, k thut ca cc i tng s tin hnh la chn cc nhn t c nh hng nht ln qu trnh pht trin ca cc i tng (v d pht trin ngnh sn xut nng nghip th nhu cu sinh thi ca cy trng vt nui s la chn cc c trng c th no ca cc yu t a l, hay xy dng mt cng trnh cng nghip vi cc c trng k thut c th th s la chn cc ch tiu nh th no t cc c trng ca cc yu t ). Khi la chn cc ch tiu phi tun th theo ba nguyn tc sau: a/ Nhn t la chn cn phn nh r s phn ho theo lnh th v iu kin sinh thi, k thut t l nghin cu b/ Nhn t la chn phi nh hng r rt ln qu trnh xy dng v pht trin ca i tng nh gi. c/ thun li cho vic so snh mc thun li a tng th i vi mi i tng nh gi th s lng yu t la chn c th bng nhau song ch tiu mi loi c th khc nhau. Cn nhn mnh l vic la chn ch tiu nh gi v s lng cc ch tiu cn ph thuc vo t l nghin cu. Bc tip theo trong qu trnh la chn ch tiu nh gi l xc nh nhn t gii hn ngha l cc nhn t to nn iu kin hon ton bt li cho khai thc v s dng lnh th hoc cc a tng th. Xc nh c cc nhn t gii hn cho php ta n gin ho qu trnh nh gi v mt khi a tng th cha ng mt yu t gii hn th n b lit vo hng cc a tng th bt li mc d cc yu t khc a tng th c th tt hoc trung bnh.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Chng hn khi nh gi cc a tng th cho trng ch, c f, cao su, th dc a hnh trn 25o v t bi bi, gly c coi l nhng nhn t gii hn. Cc a tng th cha ng hai yu t trn c th khng cn nh gi v n thuc cc a tng th khng thun li cho trng cc loi cy trn. C th khng nh rng, trong cng tc nh gi tng hp, cc ch tiu nh gi c ngha ht sc quan trng. Vic chn ng cc ch tiu phn ln quyt nh n chnh xc ca cc kt qu nh gi. V vy cc ch tiu cn c nghin cu, la chn k trc khi a vo p dng nh gi. Thng thng, vic la chn cc ch tiu nh gi ph thuc vo i tng v mc ch nh gi, trong mc ch chnh l gii quyt nhng vn dn sinh, kinh t, mi trng cn i tng thc ra l cc iu kin t nhin, cc dng ti nguyn thin nhin c phn nh qua mt n v cnh quan hay nhm cc cnh quan - cc th tng hp t nhin lnh th. Cc ch tiu c chn, trc ht l cc c im c trng ca t nhin lnh th v c th l cc ch tiu gii hn i vi cc mc ch s dng hp l lnh th . C th khi qut cc ch tiu mang tnh nh lng ca cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin ng dng cho cng tc nh gi tng hp lnh th bt k no , bao gm : thnh phn a cht v ti nguyn khong sn, c im a hnh. da mo, c trng kh hu v ti nguyn kh hu, ch thy vn v ti nguyn nc, c im lp ph th nhng v ti nguyn t, c im gii sinh vt v ti nguyn ng, thc vt,.. Bn cnh l cc ch tiu kinh t - x hi - nhn tc bao gm c im c trng ca cc ngnh kinh t, sn xut, tnh cht cc hot dng vn ha - x hi, c im dn c, ti nguyn lao ng v cui cng l cc hot ng tc ng do con ngi: hnh thc v mc tc ng nhn tc. Tuy nhin, cc ch tiu nh gi s ty thuc vo tng mc ch khc nhau m c v s lng v mc quan trng s bin i theo. Hay ni c th hn cho mi mt mc ch nh gi c th s chn la nhng loi ch tiu thch hp v ng thi xc nh trng s theo th t u tin cho tng chi tiu . R rng nh gi tng hp c thc hin vi s tnh ton c th mt vi hay nhiu yu t chc nng ca cc tng hp th t nhin lnh th. V nhim v ca nh gi tng hp l s phn nh ra cc vng lnh th "thch hp", "khng thch hp" hay rt khng thch hp cho cc mc ch s dng nh quy hoch xy dng tng hp, nng - lm nghip hay du lch, ngh dng,... vi s tnh ton ng thi n cc c im c t nhin v nhn tc. Ngoi ra cng tc dnh gi tng hp cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin qua cc c im chc nng ca tng lnh th cn ph thuc vo kh nng v mc s dng lnh th cho mc tiu mt ngnh sn xut thun loi (i vi nhng lnh th c cu trc a hnh tng i n iu v cc c im t nhin khc kh tng ng); cho nhiu mc ch khc nhau ( nhiu ngnh sn xut ng thi ) hoc nhng lnh th c

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam bit phc tp khng r chc nng t nhin ca n. Do , t cc kt qu nh gi lm ny sinh ra s a dng kh nng s dng cnh quan, trong trc ht s tnh ton n c im thun li ca cc iu kin t nhin, s ni tri ca c im chc nng t nhin ca yu t ny hn yu t khc v ngc li. 3/ Xy dng thang im nh gi: Sau khi la chn xong cc ch tiu nh gi, tin hnh phn bc cc ch tiu. Mi ch tiu c phn ra mt s bc. Thang nh gi thun li nht l thang 3 bc (Ivin, 1970). phn bc thang im nh gi ca mi ch tiu phi da vo cc ngng sinh thi, k thut ca cc i tng la chn. Ba bc thang nh gi tng ng vi im nh gi sau: iu kin ti u ng vi 3 im; iu kin trung bnh ng vi 2 im; iu kin xu ng vi mt im. Thang im nh gi ch tiu sinh thi, k thut c xy dng cho tng loi i tng v mi loi i tng i hi iu kin sinh thi, k thut khc nhau. V d pht trin nng nghip s c yu cu v iu kin sinh thi khc vi ngnh lm nghip hay ng nghip, n li cng khc vi cc nhu cu v k thut ca vic xy dng cc cng trnh cng nghip hay pht trin ngnh du lch... nh gi c th a tng th: c tin hnh theo 2 bc: Bc 1: Thu nhn nh gi ring tng yu t, tng thnh phn ca tt c cc a tng th, tr nhng a tng th c yu t gii hn. nh gi ring da trn c s so snh c im ca tng a tng th vi thang im nh gi xy dng giai on 3. nh gi ring c ghi vo bng tng ng cho mi loi i tng nh gi. Bc 2: Thu nhn nh gi chung cc a tng th. Phng php thng thng l cng im nh gi ring. a tng th c im cng cao th mc thun li cho cc i tng cng ln. Tuy nhin s dng phng php trn c nhc im l khi cng im bnh thng s b mt cu trc bn trong ca cc ch tiu sinh thi, k thut ca a tng th c nh gi. Ni tm li, nh gi tng hp cc iu kin t nhin, ti nguyn thin thin l mt cng vic ht sc phc tp, n xc nh c tim nng t nhin trong mi lin quan cht ch vi cc dc trng ca mi mt th ch x hi, trnh , mc d nhn thc khoa hc - k thut ca x hi d, thng qua vic s dng, khai thc cc dng ti nguyn, cc diu kin t nhin ca lnh th. Trong phn l lun nghin cu ny, hon ton cha d cp n nhim v c th ca cng tc nh gi tng hp, m thng thng chng gn lin vi cc mc ch nh gi c xc nh trc mi mt n v tng hp th t nhin ring bit. Chnh

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam mi lin quan gia nhim v v mc ch nh gi li c xy dng trn c s thc t pht trin sn xut kinh t lnh th, hay ni khc i, n xut pht t nhng yu cu thc tin cp bch ch khng phi l hon ton mang tnh ch quan, p t ca cc nh nghin cu. V vy, mt c im c trng mang tnh nguyn tc ca nh gi tng hp l thng qua c im, tnh cht ca ch th, m thng c xc nh l cc ngnh sn xut, kinh t c th d nh b tr, pht trin trn lnh th v tng ng vi chng l c tnh, thnh phn ca khch th : c im ca cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin lun thay i theo khng gian v thi gian, xc nh mc thch hp ca cc th tng hp t nhin cho tng ngnh sn xut kinh t ring bit. Chnh vic phn tch, nh gi tng hp ny cho php tip cn gn nht vi thc tin s dng ti u tng n v lnh th c th, Lch s nghin cu, l lun chung cng b nhiu cng trnh ca cc nh a l X Vit, c khi qut trong cc m hnh nh gi tng hp cho cc vng lnh th khc nhau trong phi k n m hnh nh gi chung ca Mukhina L.I Kunhixki ( l973 ), m hnh nh gi tng hp cc iu kin t' nhin, ti nguyn thin nhin Cng ha Ucraina ca Marinhich A.M ( 1976 ), m hnh nh gi trong thit k lnh th Cng ha Ucraina ca Sisenko P.G (1983) v nhiu ngi khc na. C th khi qut ni dung, bao gm cc qu trnh nh gi tng hp m hnh tm tt sau y : c trng ca cc n v tng hp t nhin lnh th c im sinh thi di tng, c im trng m thut - k thut ca cng trnh, ngnh sn xut, kinh t

nh gi tng hp
Xc nh mc thch hp ca cc th tng hp t nhin i vi cc mc ch thc tin c th

xut cc kin ngh s dng hp l ti nguyn thin nhin v bo v mi trng

Tuy nhin, vic xc nh chnh xc, ng n mc tiu v i tng nh gi t l bn v h thng cc cp phn v cc th tng hp thin nhin lnh th.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Kt qu nh gi mc chnh xc, chi tit ca n cn ph thuc cht ch vo vic la chn ng, hp l phng php nh gi. Do phi nh gi mt khi lng phc tp, cc n v tng hp thin nhin lnh th lun lun bin i theo khng gian v thi gian nn h thng cc phng php nh gi tng hp cng ht sc a dng, phc tp. Ty thuc vo cc mc ch c th cng nh cho tng lnh th ring bit cc phng php c la chn s dng cng c nhng phng php tip cn khc nhau. Hin ti trn quan im tip cn nghin cu a l tng hp tn ti mt h thng cc phng php tng hp bao gm: phng php m hnh chun (m hnh ha ti u), phng php bn , phn tch tng hp, so snh nh tnh v phng php thang im tng hp c trng s. Cc phng php ny trong qu trnh nh gi c th c s dng ring l hoc kt hp vi nhau theo tng giai on v vi tng mc tiu c th. iu ny c khng nh qua nhiu cng trnh thc tin nh gi tng hp cc th tng hp thin nhin lnh th t trc n nay. V d, khi nh gi mt lnh th bt k no cho mc tiu pht trin mt ngnh sn xut, c th s dng ch 1 phng php thang im tng hp c trng s phn nh mt cch khch quan mc thun li ca cc n v tng hp t nhin trn lnh th cc mc " rt thch hp " , " thch hp ", tng i thch hp " hay " khng thch hp " cho ngnh sn xut . y l mt vic lm khng my kh khn v kt qu t c thng rt tt. Tuy nhin; i vi mt lnh th (c bit trong iu kin a hnh ni i l ch yu nh Vit Nam ) th hu nh rt him khi ch b tr mt ngnh sn xut, v vy khi tin hnh nh gi cho cc mc ch khc s c s trng lp v mc " thch hp " - hoc khng thch hp " ca n v din tch i vi 2, 3 hoc nhiu ngnh sn xut khc nhau. c th c c cc kt lun kin ngh s dng lnh th hp l nht, lc ny i hi phi kt hp vi phng php nh gi khc nh phn tch tng hp, tnh ton n hiu qu kinh t, so snh gia chng vi nhau. Ngoi ra, nh chng ta bit, trong thin nhin ni chung, cc thnh phn v cc yu t ca t nhin thng khng tn ti c lp m c cc mi lin quan, tc ng tng h ln nhau, to nn mt h thng t nhin ng nht, hon chnh. S bin i do tc ng vo dng ti nguyn ny s ko theo s bin dng, thay i ca cc dng ti nguyn khc cng nh ca h thng ni chung. V vy, khi nh gi mc thun li ca cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin cho cc mc ch thc tin khng th xem xt, nh gi chng thng qua cc c im v tnh cht ca cc hp phn ca t nhin mt cch ring l m phi xem xt chng trong mi lin quan rng buc cng nh nhng tc ng tng h gia chng vi nhau. Ch trong trng hp ny chng ta mi c th nh gi mt cch y , ng b nht tng n v t nhin vn rt phc tp v lun lun bin ng cho cc mc ch c th, m khng b st nhng thnh phn v yu t d nh nht, nhng i khi li l nhng yu t gii hn quan trng cho s pht trin ca chng.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Vic thnh bi ca cc phng n t chc, quy hoch sn xut theo lnh th da trn cc kt qu nh gi cn ph thuc cht ch vo vic la chn cc thang bc v cc ch tiu nh gi tng lnh th cho cc mc ch s ng khc nhau. C th ty thuc vo mc d nghin cu ca mi lnh th v nhng mc ch ra chn cc cp nh gi, ty theo mc yu cu nh gi i hi khi qut hay chi tit nh thang bc nh gi t 2, 3,..., 10 cp hay nhiu hn na vi cc tp hp tng xng ca nhiu loi ch tiu khc nhau. 4/ Thc hin cc bc nh gi: - Lp cc bng nh gi ring cc i tng cho tng ngnh, bng tng hp cc kt qu nh gi chung. - Th hin cc kt qu nh gi trn bn nh gi. 5/ Miu t, phn tch cc kt qu nh gi, trong ch trng n vic xem xt, sp xp cc kt qu nh gi theo cc mc nh gi t tt n xu, t "rt thch nghi" n "khng thch nghi" ca cc i tng cho cc mc tiu c th. T nhng ni ung nghin cu mang tnh l lun trn y c th khi qut nhng c im chnh l: i vi cng tc nh gi tng hp cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin vic la chn phng php, thang bc hay h thng cc ch tiu nh gi rt phc tp, n ph thuc rt nhiu vo mc phn ha a dng ca t nhin, cng nh s nhy cm, hiu bit nhun nhuyn t nhin tng lnh th ca ngi nghin cu. Ngoi ra cng vi thi gian, cc kt qu nh gi cn c xem xt, kim nghim v c iu chnh li cho ph hp vt tng ngnh sn xut, kinh t c th trn lnh th nghin cu. Qua , vic thay i hay tng hp cc phng php, trong qu trnh nh gi l tt yu mc ch duy nht t kt qu nh gi chnh xc, hiu qu. Mc d nh trn trnh by, vic nh gi tng hp mi mt lnh th khng th ch dng li cc nh gi hp phn m cn xem xt n mi lin quan tng h gia chng vi nhau. Tuy vy, thc t cc ni dung nh gi li phi c bt u bng cc kt qu nh gi chc nng ring ca tng n v tng hp t nhin lnh th (tng n v cnh quan hay tng vng t nhin ring'bit) v sau l tng hp chng li vi nhau.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam IV. Mt s v d c th nh gi thch nghi ca cc yu t a l. V d 1. nh gi tng hp iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin Vit Nam cho mc ch pht trin nng, lm, ng nghip v du lch - dch v. Cng tc nh gi tng hp iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin Vit Nam cng khng ra khi quy lut chung ca cc th php tin hnh nh phn nghin cu l lun, phng php lun, cc nguyn tc v phng php nh c trnh by phn trn. 1/ Mc ch nh gi: Lm r c mc thch hp ca cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin cho mc ch pht trin mt s ngnh sn xut, kinh t Vit Nam. 2/ i tng nh gi: Cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin, cc c im kinh t, x hi... 3/ n v nh gi: nh gi c thc hin theo cc vng cnh quan (n v c s trn bn phn vng cnh quan Vit Nam) vi cc ch tiu mang tnh tng quan ca cc n v cnh quan tng i tng ng v cc c im c trng trong cu trc, chc nng v ng lc pht trin. 4/ La chn h thng ch tiu nh gi: i vi lnh th Vit Nam - mt vng rng ln vi t phong ph, a dng, phc tp ca cc iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin th hng s dng lnh th ( mc ch) v mc ca n tng vng rt khc nhau. Mc d vic nh gi da trn kt qu phn tch cu trc, chc nng ca tng n v cnh quan, nhng b nhm gp li, c khi qut ha cao qua cc vng a l t nhin ca lnh th. Cc kt qu nh gi ny ch dng li nhng nh hng cho vic pht trin mt s ngnh sn xut, kinh t ln nh nng, lm nghip, ng nghip, du lch, ngh dng hay bo v, s dng hp l ti nguyn thin nhin, mi trng lnh th. Ty thuc vo tim nng t nhin cng nh cc c im kinh t - x hi ring ca cc vng a l r nhin m s c nhng nh gi ring l, c th. Tuy nhin phc v cho vic la chn cc ch tiu nh gi v thc hin cc ni dung nh gi tim nng t nhin lnh th cho cc mc ch thc tin, c th tm tt mt s nguyn tc v ni dung nh gi chung cho cc hp phn t nhin, kinh t - x hi ca lnh th nhit i, gi ma Vit Nam nh sau: 1. iu kin a cht v cc dng ti nguyn nguyn liu - khong sn c nh gi vi mc ch lm sng t tim nng cng nh gi tr ca ngun ti nguyn i vi vic pht trin kinh t lnh th ni chung hay kh nng pht trin cc ngnh sn xut cng nghip : khai khong, ch bin trn lnh th . Khi nh gi tng hp cc vng a l t

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam nhin Vit Nam cn s dng cc kt qu nghin cu cu trc a cht, thnh phn, ngun gc, tui v phn b gc, tr lng ca cc loi khong sn lm cc ch tiu nh gi cc vng c th. 2. i vivic nh gi iu kin a mo cn ch trng n c im a hnh chung, cu trc, hng sn vn, c trng trc lng hnh thi vi cc ch tiu c th v cao tuyt i, tng i, mc chia ct ca a hnh, c m phn b ph hp vi vic phn chia ra nhng ngnh sn xut nh nng nghip, lm nghip hay ng nghip ( bi cao, dc, mc chia ct a hnh ) hoc cc khu vc ni cao vi iuv kin kh hu thun li, trong lnh, mt m c th phc v cho du lch, ngh dng, . . . nh S a Pa , Tam o , Lt, . . . 3. Cng vi cc c trng a mo, a cht , trong qu trnh nh gi cn c nhng nh gi ring bit cc iu kin kh hu i vi vic s dung hp l lnh th. Ngoi nhng c trng ca iu kin kh hu, cn s dng trit ch tiu v s bin i ca iu kinkhh hu theo khng gian hay cc d thng ca n. Chnh cc c trng kh hu l yu t quyt nh s phn b cc vng sinh l, sinh thi ph hp cho i sng con ngi, cy trng v vt nui. Qua c th xc nh c kh nng pht trin hu hiu ca cc ngnh sn xut nh nng, lm nghip, khu vc lnh th no c th phc v tt cho du lch, ngh dng hay cn phi xy dng thnh khu vc bo v t nhin. 4. Qu trnh nh gi ring chc nng t nhin ca cc yu t hp phn cn phi ch trng n vic nh gi iu kin thu vn, nc ngm ca lnh th. Qua cc ch tiu c th v ch nc, quy lut phn b, phn ha dng'chy, lu lng nc (nc ngm) s nh gi c kh nng cp nc ca lnh th, s thch ng ca iu kin thu vn vi cc ngnh sn xut, kinh t v i sng con ngi theo tng vng t nhin c th. 5. c im lp ph th nhng c xem xt, nh gi theo cc nh hng: nhm t thun li cho pht trin nng nghip ( cc vng ng bng, i ni thp, thung lng gia ni c dc a hnh nh, t giu dinh dng), nhm t dnh cho sn xut lm nghip, nhm t xy dng, nhm t cn c cc bin php ci to a vo s dng, Mc d tng n v cnh quan, c im lp ph thc vt c phn nh kh chi tit, r rng nhng giai on nh gi theo vng, theo nguyn tc chung, chng s, chng s c nhm gp li bng cc ch tiu nh lng theo cc nhm loi t v c nh gi cho tng ngnh sn xut, kinh t c th nh nu trn. 6. nh gi thc b v gii ng vt s c cp t nh gi hin trng, tim nng kinh t sinh thi n gi tr thm m ca chng ti i vi du lch, ngh dng, gii tr, Tuy nhin, cng nh khi nh gi cc yu t t nhin khc, nh gi iu kin sinh vt

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam cng cn c khi qut ho cc nhm ch tiu cho mc ch nh gi l nh hng pht trin cc ngnh sn xut, kinh t theo cc vng t nhin chung. V cui cng l cng tc tp hp cc kt qu nh gi chc nng, cc yu t hp phn cho mc tiu chnh nh ga tng hp lnh th. Tuy nhin s tp hp cc kt qu nh gi ring khng phi l s lp ghp c hc m cn c s phn tch, nh gi tng hp li theo cc ch tiu x hi, kinh t v mi trng c th lm sng t cc tin khch quan, cc nhn t thun li hay khng thun li (gii hn) cho vic s dng hp l t nhin lnh th. Cng t nhng mc tiu nh gi tng hp lnh th nh hng pht trin cc ngnh sn xut, kinh t theo cc vng a l t nhin Vit Nam, th ngoi vic nh gi la chn nhng ngnh sn xut u tin cho tng vng theo tng mc d "thch hp", tng i thch hp", cn phi ch trng nh gi cho nhiu ngnh khc nhau. y cng chnh l nguyn tc quan trng khi nh gi tng hp khp kn cho mt lnh th vi nhiu mc ch khc nhau v s c trnh by c th, chi tit trong cc phn ni dung kin ngh s dng hp l lnh th Viy Nam t cc kt qu nh gi (lm v d). C th c nhng nhn xt khi qut chung v cng tc nh gi tng hp cc iu kin t nhin - sinh thi nhit i, gi ma Vit Nam. Tuy nhin, l mt vic lm ht sc kh v phc tp. Do nhng c im c th, a dng v phc tp ca t nhin nn nhng ni dung nh gi khng th i chi tit vo cc n v lnh th nh (cc n v cnh quan ring bit) v cng khng th phc v cho nhng i tng nh gi hp, c th. V vy nhng kt qu nh gi theo nguyn tc nh vy s ch c th dng li nhng nh hng ln cho pht trin sn xut, kinh t, s dng hp l ti nguyn thin nhin v bo v mi trng theo tng vng lnh th c th. Da trn nguyn tc chung ca nh gi tng hp l thng qua cc c trng ca ch th v tng ng ni chung l tnh cht ca khch th xc nh mc thch hp ca cc n v t nhin cho cc ngnh kinh t. Thng thng nh gi mt lnh th khng ch s dng mt phng php m c th tin hnh theo nhiu phng php cng mt lc. i vi lnh th Vit Nam, nh gi tng hp cc vng a l t nhin, khp kn lnh th cho cc ngnh sn xut khc nhau, cn thit s dng phng php thang im tng hp vi phn tch v so snh nh tnh, nh lng tm ra mc thch hp nht ca cc vng t nhin cho cc ngnh sn xut, kinh t. Mc thch hp ca cc vng t nhin a vo nh gi c biu hin theo cc bc thang nh gi v lin quan cht ch vi vic la chn h thng ch tiu. i vi cc vng a l t nhin lnh th Vit Nam, thang bc nh gi bao gm 4 cp : rt thch hp, thch hp, tng i thch hp v km thch hp. Cng vi

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam cc cp bc nh gi ny l vic la chn cc ch tiu nh gi c th bao gm tp hp 5 - 1 0 ch tiu hoc nhiu hn ty thuc vo tnh phc tp ca t nhin v tnh ph hp vi mi trng ca cc ngnh sn xut. i vi lnh th Vit Nam, vic nh gi theo vng cho cc ngnh sn xut c thc hin thng qua vic la chn mt s ngnh kinh t quan trng c lin quan cht ch vi khai thc cc ngun ti nguyn thin nhin; l cc ngnh sn xut nng nghip, lm nghip, cng nghip, ng nghip, du lch - dch v. Tng ng vi cc ngnh kinh t ny, cc ch tiu nh gi phi c la chn mt cch khoa hc trc khi a vo nh gi. Thng thng cc ch tiu nh gi bao gm cc c im ca yu t t nhin nhin nh kh hu, a hnh vi cc c trng ca n, lp ph th nhng vi cc tnh cht nh dc, tng dy,... Khi nh gi cho tng ngnh sn xut c th th s lng ch tiu s thay i ty thuc vo cc c trng sinh thi, c trng k thut ca tng ngnh sn xut cng nh phm vi nghin cu, t l bn ,... i vi cc vng a l t nhin c phn chia, trong cha ng tp hp cc loi cnh quan c nhng c im, c trng t nhin ng vi chng l h thng cc ch tiu s c a vo nh gi cho cc ngnh sn xut, kinh t c th. Bng 1 : H thng ch tiu nh gi tng hp cc vng a l t nhin Vit Nam cho cc ngnh sn xut, kinh t Ngnh kinh t (1) K hiu (2) H ch tiu (3) - Tp hp cc kiu da hnh ng bng, trng gia ni, cao nguyn, bnh sn nguyn, i thoi, i ln sng, ni c dc nh. I . Nng nghip - Nhm cc loi t mn nhiu, phn nhiu, khng bc mu, tr si . - Mc chia ct a hnh nh - dc a hnh nh hn 15 0 -a hnh thot nc tt, ti tiu thun li -Giao thng thun li 1. Trng trt N - Tng dy t > 50 cm - Thm thc vt hin ti l cy trng hoc bi c, khng cn rng

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam - Kt von, ong trong t 5% - 10% -Tng nhit nm ln hn hoc bng 7.0000C - Tng lng ma nm ln hn hoc bng 1500mm - di ma lnh nh hn 3 thng - di ma kh nh hn 5 thng - dc a hnh < 200 - Gn ngun nc -Thm thc vt l cy bi c hay thm c di tn rng c kh nng lm thc n tt 2. Chn nui N - Mc chia ct a hnh nh - t c tng dy > 30 cm - Quanh khu vc sn xut nng nghip i vi ng vt khng hoang d - Kh hu iu ho. - a hnh ngp ng thng xuyn > 70 100 cm - Nhit nc iu ho 3. Nui trng thu sn N - Khng c c t trong mi trng nc - dinh dng m bo - iu kin nh bt thun li - Tp hp cc dng a hnh kiu i, ni, cao nguyn c dc > 150 - Nhm cc loi t khc nhau v t a hnh ng bng nhng xi mn tr xi 1. Kinh doanh khai thc - Nhm cc kiu a hnh i, ni thp hay ni trung bnh - Kt von, ong trong t < 10% - Mc chia ct a hnh t nh n trung bnh - dc a hnh < 250

II. Ngnh lm nghip

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam - Tng dy t > 100 cm - Thm thc vt hin ti l rng giu, rng trung bnh - Giao thng thun li - Rng phn b xa khu vc sinh thu, tr thu, hay phng h nng nghip. - di ma lnh nh hn 4 thng - di ma kh nh hn 6 thng - Tng lng ma nm ln 1200mm - Tp hp cc im m qung, khong sn, p thu in, t khng cn rng. - a hnh thun tin cho vic khai thc, xy dng v giao thng khng nm trong khu vc phng h - Gn ni tiu th v ch bin sn phm. III. Ngnh cng nghip C - Gn ngun nc, nguyn, nhin liu - Khng nh hng n mi trng sng ca con ngi, vt nui - Gn cc trung tm sn xut nng nghip, lm nghip, thu sn, du lch, dch v,. - Trung tm giao thng, trao i hng ho - Gm h thng sng sui, ao h, ven bin IV. Ngnh ng nghip G - a hnh thun li cho vic nh bt v nui trng - Cht lng nc tt cho vic nui trng v nh bt thu hi sn V. Ngnh du lch dch v D - Trung tm thnh ph hoc huyn l, ni tp trung ng dn c - Cc khu vc danh lam thng cnh, vn thc vt, vn th, cc khu bo tn... - Nhng khu vc bi tm, b bin, h, thc nc, bn tu, cng bin, cng sng

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam - Nhng khu di tch lch s, khu bo tn, bo tng, n cha, hang ng. - Cc trung tm kinh t sn xut hng ho v tiu th sn phm. - Gn ngun cung cp in, nc - Giao thng thun tin - a hnh dc < 150 - Kh hu iu ho - Xa khu vc cht thi. Trong qu trnh nh gi, nhiu khi gp phi trng hp cng mt vng a l t nhin s thch hp vi mt vi ngnh kinh t khc nhau, khi vic xem xt, phn tch hin trng-pht trin kinh t - x hi ca lnh th s cho php u tin nhng ngnh kinh t pht trin tt hn, ph hp hn vi hon cnh x hi. Trn bn nh gi tng hp, cc ngnh kinh t c sp xp theo th t u tin trc v sau. Mt khc, trong khi nh gi mt ngnh no , nhiu ch tiu c nh gi khng thch hp, m nhng ch tiu ny l ch o, quyt nh ti s ph hp pht trin ca ngnh sn xut nh gi, khi ngnh ny s c loi tr a ngnh sn xut khc vo nh gi. Tun th nghim ngt cc phng php, nguyn tc nh gi v nguyn tc la chn ch tiu, kt qu nh gi c th hin trn bn theo ba mc : thch hp nht - V d k hiu N1 thch hp - N2; tng di thch hp - N3 hay Cl, C2, C3, c th i vi tng ngnh kinh t c hng pht trin theo cc loi hnh khc nhau v trn c s cc kt qu nh gi c th a ra cc kt lun mang tnh inh hng tng i chnh xc ca vic s dng hp l ti nguyn tng lnh th. Bn phn vng cnh quan Vit Nam Bn nh gi cnh quan cho cc mc ch thc tin. Bn kin ngh s dng hp l lnh th.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam V d 2. nh gi chc nng sinh thi cnh quan tnh Sn La 1. Nhng vn phng php lun v ch tiu nh gi chc nng cnh quan nh gi c th coi l qu trnh nhn thc cc quy lut ca c ch tc ng tng h gia h thng t nhin v cc h thng KT - XH. i tng nh gi tng hp c xc nh c th l cc h thng t nhin - x hi hoc t nhin - con ngi. T kt qu nh gi cc h thng trn c th phn tch c: Hng pht trin ca cc lnh vc khai thc kinh t. Xc nh mc huy ng ti a (ti lng) ti nguyn cho mt mc ch s dng. Xc nh cc hng pht trin bn vng cc lnh vc khai thc ti nguyn - lnh th. Trong qu trnh nh gi cc tng hp th t nhin hay cc cnh quan cho mc ch s dng hp l lnh th c th la chn cc ch tiu da vo cc thang im nh gi xc nh A thun li cho X, B thun li cho Y hoc tp hp cc ch tiu A - Z v xc nh mc t rt thun li hay v cng thun li cho mt hay mt nhm loi hnh, lnh vc KT - XH. Thng thng ngi ta s dng cc mc nh gi nh rt thun li, thun li, tng i thun li v khng thun li hay tt, trung bnh, km tng ng vi mt s im nht nh cho mt mc ch s dng no . Mc thun li ca cc dng s dng khc nhau c xc nh bi tp hp cc nhn t v ch tiu ng lc ca chng nn thnh phn cc ch tiu la chn khng ch ph thuc vo mc ch nh gi m ph thuc c cp ca th tng hp nh gi v t l nghin cu. Thng thng mi tng quan c phn nh nh sau: Mc ch nghin cu T l nghin cu Cp ca th tng hp Cc ch tiu. Xy dng thang im nh gi l cng vic quan trng trong nh gi tng hp th t nhin. Vic xc nh thang im nh gi ph thuc vo phc tp v ng nht tng i ca cc ch tiu nh gi. C th xy dng cc thang im khc nhau cho tng ch tiu hoc thang im tng hp cho nhiu ch tiu. Trong thang im tng hp cc ch tiu nm trong khong ti u (ht sc thun li) s c s im cao nht, bng cch xp im cao hoc nhn vi cc h s ln (gp 2, 3 hoc nhiu ln) tu thuc vo gi tr ca cc ch tiu trong tp hp ch tiu. Vi mi ch tiu hoc tp hp ch tiu s c trng s, cc trng s ny ph thuc vo mc v vai tr ca cc yu t nh gi, yu t no c vai tr quyt nh n hng s dng lnh th s c trng s ln nht. V vy trng s xc nh tu thuc vo mc ch nh gi, vo tp hp cc ch tiu nh gi v vai tr ca tng ch tiu trong tp hp .

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Kt qu ca nh gi bng thang im tng hp v tng hp cc im ca cc ch tiu cho mt hay vi dng s dng no , c m hnh ho bng ngn ng bn , s tng quan. Bng phng php tng quan da trn tng s im ca tng b phn s cho php i t phng php thang im tng hp sang phng php nh gi h thng. Trong khun kh mt ti nghin cu v d nh gi tng hp cnh quan tnh Sn La, cc ch tiu c th s dng cho tng i tng c nh gi bng phng php thang im tng hp c s dng trng s. Cp ca th tng hp lnh th l cc tiu vng chc nng cnh quan, tng s cc tiu vng chc nng c nh gi l 154, phn b theo 4 vng chc nng cnh quan trn bn phn vng chc nng cnh quan tnh Sn La. Do nghin cu, phn tch, nh gi chc nng cnh quan trn bn t l khng ln (1: 250.000), nn ch c th nh gi mc thun li cho cc ngnh khi xc nh c cu kinh t mc khi qut, khng th i tht chi tit, c th. Trn lnh th Sn La theo c im ngun lc v phng hng pht trin kinh t c tng hp trong bo co chnh tr ca ng b tnh th c th a ra mc tiu nh gi gm 3 lnh vc vi cc ngnh: Nng nghip (NN) gm: Trng trt (tr); Chn nui (cn); Lm nghip (ln); Ng nghip (ng). y l nhng hot ng kinh t chu nh hng nhiu ca cc yu t t nhin nh t, nc, kh hu v i tng ca n l cc sinh vt. Trong cc ngnh trng trt, chn nui, lm nghip c hiu theo nhng quan nim chung, ring ng nghip trn min ni c hiu mt cch rng hn, v d nhng ni no c s phong ph ngun nc mt, c th o ao, th c pht trin m hnh Vn - Ao - Chung (VAC) cng c xp l thun li cho ng nghip. Cng nghip (CN) gm: Khai thc (kt); Ch bin (cb); CN nh v tiu th cng nghip (nh). y l nhng hot ng kinh t rt quan trng trong tin trnh cng nghip ho, hin i ho, chu nh hng nhiu ca cc yu t con ngi v gn b cht ch vi s pht trin ca cc cuc cch mng khoa hc cng ngh. Trong lnh vc cng nghip, ngnh khai thc c quan nim l khai thc, ch bin cc loi khong sn do vy ngnh ny ph thuc nhiu vo ti nguyn khong sn ca a phng. Khong sn Sn La tuy phong ph nhng ch ni ln mt vi loi c kh nng khai thc ln em li hiu qu kinh t cao l mt s khong sn kim loi, nng lng v nht l nhm khong sn vt liu xy dng. Ngnh ch bin y c hiu l ch bin lng thc thc phm, n lin quan mt thit n nhng vng nguyn liu ca ngnh nng nghip. Cng nghip nh v tiu th cng nghip c hiu l nhng ngnh sn xut ra nhng hng tiu dng, nhng hng th

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam cng m ngh, c quan h mt thit vi nhn t con ngi vi nhng yu t nh nhu cu tiu dng, kh nng, trnh , tp qun sn xut ca h. Dch v (DV) c hiu theo ngha rng bao gm c du lch, dch v, thng mi Sn La, lnh vc ny ang bc u pht trin, song theo xu hng chung, t trng ca n s ngy cng ln trong nn kinh t c bit l khi c CTT. Tuy nhin y l lnh vc gn rt cht ch vi rt nhiu nhn t KT - XH nh c s h tng x hi, h tng k thut, mc sng dn c, truyn thng vn ho, nn khi nh gi da trn nn cnh quan t nhin chng ti nghing v nh gi cho du lch, vi quan nim: ni no c iu kin thun li cho du lch pht trin cng l ni rt d pht sinh v pht trin cc lnh vc dch v tng hp khc. Cc ch tiu c nh gi bng im theo 3 cp: TT 1 2 Bng 3.1 Thang im v trng s nh gi Trng s nh gi Ch tiu C vai tr quyt nh i vi mc tiu nh gi C nh hng mnh nhng cha quyt nh n mc tiu nh gi C nh hng nh n mc tiu nh gi Trng s 3 2 Thang im nh gi Ch tiu Rt thun li - Rt thch hp Thun li - Thch hp im 3 2

Km thun li - Km thch hp

Nh vy mt ch tiu c a ra nh gi cho mt ngnh c th t s im ti a l 9 (trng hp ch tiu ny l thun li nht v c tnh quyt nh i vi mc tiu nh gi), s im ti thiu c th l 1 (trng hp ch tiu ny l km thun li nht v ch nh hng nh n mc tiu nh gi). i vi tng ngnh c th khi nh gi trn lnh th Sn La, cc ch tiu v trng s c xc nh. Mc nh gi tng hp cho mt mc tiu KT - XH (mt ngnh sn xut) trn mt tiu vng chc nng cnh quan nh sau: - Tng s im > 75% tng s im ti a l rt thun li cho mc tiu nh gi. - Tng s im t 50 - 75% l thun li cho mc tiu nh gi. - Tng s im < 50% l km thun li cho mc tiu nh gi. i vi mi tiu vng, c cu kinh t c xem xt theo tng s im tng hp vi th t t cao xung thp. C cu kinh t ca vng c tp hp t c cu kinh t ca cc

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam tiu vng chc nng theo nguyn tc ngnh no c kt qu nh gi mc thun li cao hn th c xp ln trn, k c th t ca ngnh kinh t v th t ca cc ngnh sn xut trong ngnh kinh t . Trong trng hp kt qu tnh ton cho thy mt tiu vng c th xut hin mt hay nhiu ngnh sn xut u c nh gi vi s im bng nhau, th theo phng php chuyn gia, phi da vo nhng yu t ph khc la chn ngnh sn xut ph hp nht trong c cu kinh t a vo bn kin ngh s dng hp l lnh th Sn La khi c CTT. 2. nh gi theo cc tiu vng chc nng cnh quan Qu trnh nh gi c tin hnh theo 5 bc: nh gi mc thun li ca tng tiu vng i vi tng ngnh kinh t theo bng im v trng s c bng s liu th. Tng hp s liu th v tnh ton theo t l phn trm xc nh mi tiu vng c nhng ngnh no rt thun li, thun li v km thun li. Tng hp nhng ngnh rt thun li v thun li i vi tng tiu vng chc nng cnh quan a ln Bng nh hng pht trin kinh t theo cc tiu vng chc nng cnh quan Phn tch theo cc vng v cc nhm vng chc nng cnh quan xc nh c cu cc ngnh thun li nh hng u tin pht trin. xut nh hng s dng hp l lnh th v a cc kt qu nghin cu ln bn

Bng 3.2 nh hng pht trin kinh t theo cc vng v tiu vng chc nng cnh quan tnh Sn La K Din tch T l Cc ngnh thun li Tn vng v nhm tiu vng hiu (ha) (%) I Dc lu vc cc h thu in 634099.79 45.11 NN - CN - DV Ia Bo v mi trng 157967.67 11.24 NN cn, ln, tr, ng - CN nh, kt, cb DV Ib Phc hi v khai thc hp l ti 228847.11 16.28 NN cn, ng, tr, ln - CN cb, nh, kt nguyn DV Ic Sn xut sinh thi bn vng 215450.88 15.33 NN tr, ng, ln, cn - CN cb, nh, kt DV Id Cc h thu in 31834.13 2.26 a chc nng II Ni v cao nguyn dc trc ng 6 349927.99 24.90 NN - CN - DV IIa Bo v mi trng 97723.99 6.95 NN tr, ln, ng, cn - CN nh, kt, cb DV IIb Phc hi v khai thc hp l ti 114660.26 8.16 NN tr, cn, ln, ng - CN nh, cb - DV nguyn

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam IIc III IIIa IIIb IIIc IV IVa IVb IVc Sn xut sinh thi bn vng Ni trung tm v thung lng sng M Bo v mi trng Phc hi v khai thc hp l ti nguyn Sn xut sinh thi bn vng Ni bin gii Ty Nam Sn La Bo v mi trng Phc hi v khai thc hp l ti nguyn Sn xut sinh thi bn vng 137543.74 9.79 NN tr, cn, ln, ng - CN cb, kt, nh DV 231165.87 16.45 NN 80593.01 5.73 NN tr, ln, cn, ng 64547.23 4.59 NN tr, ln, ng, cn 86025.63 190306.35 42178.49 99380.01 6.12 NN tr, ln, ng, cn 13.54 NN 3.00 NN tr, ln, ng, cn 7.07 NN ln, ng, tr, cn

48747.85 3.47 NN tr, ln, cn, ng

Ghi ch: NN: Nng nghip; tr: trng trt; cn: chn nui; ln: Lm nghip; ng: Ng nghip CN: Cng nghip; kt: khai thc; cb: ch bin thc phm; nh: nh v tiu th cng nghip; DV: Dch v - du lch

Phng php nh gi tng hp c s dng nh gi cc th tng hp t nhin phc v cho cc mc ch khc nhau. Cc th tng hp t nhin lun l khch th, tn ti v pht trin theo quy lut khch quan cn cc mc ch nh gi l nhng ch th c nhng yu cu c th rt khc nhau. Mc ch ca vic nh gi cc iu kin t nhin v ti nguyn thin nhin phc v du lch l nhm xc nh mc thun li (tt, trung bnh, km) ca cc iu kin t nhin v ti nguyn thin nhin i vi ton b hot ng du lch ni chung hay vi tng loi hnh du lch, tng lnh vc hot ng c th phc v du lch ni ring. Trong nh gi tng hp cc iu kin t nhin, vic xc nh i tng nh gi, l cc th tng hp t nhin cc cp khc nhau, phi ph hp vi quy m v ni dung nh gi trn c s la chn cc phng php v ch tiu nh gi thch hp. Thng thng quy m ton quc hoc mt vng rng ln, ngi ta thng ly cnh quan lm i tng nh gi, quy m nh hn nh cp tnh v cp huyn i tng nh gi l cc nhm dng v dng a l hoc mt im du lch th i tng nh gi thng l cc dng v din a l. Vic nh gi tng hp ti nguyn du lch ti mi im du lch, khu du lch thm ch c mt vng du lch rng ln phc tp hn rt nhiu v n khng ch n thun nh gi ti nguyn m cn nh gi c cc iu kin khai thc cc ti nguyn .

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Trong t qu trnh la chn cc ch tiu a vo cc thang im xc nh A thun li cho X, B thun li cho Y hoc tp hp cc ch tiu A - Z v xc nh mc t rt thun hay v cng thun li cho mt X hay mt Y no hoc mt tp hp X,Y m thng thng ngi ta s dng cc mc nh gi: Rt thun li, thun li, tng i thun li v khng thun li hay tt, trung bnh, km tng ng vi mt s im nht nh. Trong nh gi tng hp vic la chn cc ch tiu nh gi ph thuc nhiu vo i tng v mc ch nh gi. i vi mi mc tiu nh gi c nhng ch tiu ph hp, v d nh gi cho pht trin cy trng phi c mt tp hp cc ch tiu sinh thi ring, i vi pht trin du lch phi c nhng ch tiu c trng ca ti nguyn du lch ca lnh th. V vy vic la chn ch tiu l vic cp thit v phc tp trong qu trnh nh gi. i vi mi mc ch nh gi khc nhau m cc ch tiu c la chn cng khc nhau. V d nh trong qu trnh nh gi xy dng c mt trt t cc cng vic nh gi tng hp lnh th cc mc tiu nh gi l: 1. xy dng; 2 - nng nghip; 3- ngh ngi v du lch; 4 - Cc iu kin a cht cng trnh; 5; 6 - cc iu kin a l t nhin; 7 - cc iu kin kh hu cng trnh; 8 - cc iu kin kh hu nng nghip; 9 - cc iu kin kh hu sinh l; 10 , 11 - cc iu kin t - thc vt ; 12 - cc dng ti nguyn phc v cho mc ch du lch dng bnh; 13 - cc ti nguyn nc khong ; 14 ch nc v thy li; 15 - ti nguyn rng; 16 - khong sn; 17 - nh gi lnh th cho xy dng theo cc iu kin t nhin; 18 - nh gi lnh th cho nng lm nghip theo cc iu kin t nhin; 19 - nh gi lnh th cho hng bnh theo cc iu kin t nhin; 20 - Kh nng p ng giao thng 21 - Kh nng giao thng n cc Trung tm th; 22 - Mng xy dng v cng trnh; 23 - Cc iu kin cha bnh v bo v t nhin; 24 - Cc iu kin cnh quan k tch; 25 - nh gi lnh th cho xy dng theo cc iu kin nhn sinh; 26 - nh gi lnh th cho nng - lm nghip theo cc iu kin nhn sinh; 27 - nh gi lnh th do du dng theo cc iu kin nhn sinh ; 28 nh gi chung lnh th cho xy dng; 29 - nh gi chung lnh th cho nng lm nghip; 30 - nh gi chung lnh th cho du dng; 31 - nh gi tng hp lnh th. Trong nghin cu c im a hnh, cc ch tiu c la chn thng l: - Ch tiu dc c phn cp: Cp 1 = t 00 - 30 Cp 2 = t 30 n 80 Cp 3 = t 80 n 150

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Cp 4 = t 150 n 200 Cp 5 = t 200 - n 250 Cp 6 > 250 - Mc chia ct ngang tnh bng khong cch trung bnh gia cc ng Talvec. Cp 1 > 5km chia ct yu Cp 2 = 4,9 n 2km chia ct yu Cp 3 = 1,9 n 1km chia ct trung bnh Cp 4 = 0,9 n 0,5km chia ct tng i mnh Cp 5 < 0,5km chia ct mnh - Theo cao tng i gia mc xm thc c s ca lu vc v cao ca i tnh trn mi 1km2 ca bn theo cc cp chia ct su: Cp 1 < 5m/km2 Cp 2 t 5 - 9m/km2 Cp 3 t 10 - 24m/km2 Cp 4 t 25 - 49m/km2 Cp 5 t 50 - 99m/km2 Cp 6 > 100 m/km2 V mc thun li ca cc th tng hp i vi cc dng s dng khc nhau c xc nh bi tp hp cc nhn t cc v ch tiu ng lc ca chng nn thnh phn cc ch tiu la chn khng ch ph thuc vo mc ch nh gi m cn ph thuc c vo cc cp phn chia ca khch th v t l nghin cu. Thng thng mi tng quan c phn nh trong dng th hin nh sau: Mc ch nghin cu T l Cp ca th tng hp Cc ch tiu

Vic xc nh thang im nh gi ph thuc vo phc tp v ng nht tng i ca cc ch tiu nh gi. C th xy dng cc thang im khc nhau cho tng ch tiu hoc cng mt thang im. Thang im nh gi c t 0 -10 im, 0 - 20 im, 0 -50 im hoc 0 - 100 im.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Th d nh gi mc bin i ca cc cnh quan s dng thang im 100 im, trong : - T 01 n 10 im l lnh th t nhin c bo v. - T 11- 20 im l rng. - T 21 - 30 im l m ly, t ly tht - T 31 - 40 im l ng c. - T 41 - 50 im vn cy n qu. - T 51 - 60 im l t canh tc nng nghip - T 61 - 70 im l cc cng trnh nng nghip - T 71 - 80 im l xy dng th. - T 81 - 90 im l h cha nc, ao, knh - T 91 - 100 im l cc bi thi, ng giao thng. Cp ti u ca bn vng v khong cch gia cc cp c tnh theo cng thc: Imax - Smin G = _______________ im 1 + log M T xc nh c bn vng ca cc n v lnh th: - Cp I - rt bn vng - t 100 n 91 im - Cp II - bn vng - t 90 - 81 im. - Cp III - kh bn vng - t 80 - 71 im - Cp IV - hi bn vng - t 70 - 61 im - Cp V - km bn vng - t 60 - 51 im. - Cp VI - khng bn vng - t 50 - 41 im - Cp VII - hon ton khng bn vng - t 40 - 30 im. Hay trong cc nghin cu Ty Nguyn, cc ch tiu c la chn cho vic nh gi cc cy trng khc nhau (cao su, c ph, ch, canh kina, du, da v.v...) cho tng vng chuyn canh c nh gi bng thang im 10. Trong qu trnh nh gi, s im ca thang im cng nhiu th cc ch tiu c la chn cng d v cng rt thun li khi th hin mc tc ng ca tng ch tiu. Tuy

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam nhin, mt hn ch c th ny sinh y l nu thang im cng ln th mc khi qut ho cng yu. Chnh v vy, ty theo tng t l nghin cu (ph thuc vo mc khi qut ho) v phc tp ca h thng t nhin - kinh t - x hi ca lnh th m cn c s la chn v xy dng thang im hp l. Tuy nhin nu s dng cng mt thang im cho cc ch tiu, vic x l c th c thc hin d dng hn, nhng trn thc t cn xem xt, mc ng cp ca cc ch tiu m xc nh thang m thang im th hin c tnh c trng mt cch tng i chnh xc v lm ni bt c mi quan h trong tng hp th m yu t tham gia. Phn tch nh gi cc iu kin kh hu rt quan trng i vi cc ngnh thc tin khc nhau, trong s dng cc t liu ca kh tng ng dng, kh hu xy dng, kh tng nng nghip, kh tng hng khng, sinh kh hu v.v.... Trong qui hoch vng thng xem xt s bin i khng gian ca kh hu bng cch lp s phn vng kh hu sinh l v phn vng kh hu tng hp. y kh hu khng ch xem xt trng thi trung bnh ca cc yu t kh tng m c tn s lp li ca cc kiu cc lp thi tit. c im thi tit nh hng ln n trng thi si m ca c th. C ch cc chc nng sinh l (h thn kinh, c bp, tun hon, h hp) ch c th hin ti u trong mt khong nhit hp. H thng iu ha nhit to nn cn bng trong cc iu kin nhit ca mi trng c khong dao ng kn. Mi trng sng ca con ngi c xc nh : 1/ Bi nhit khng kh gy nn kh nng truyn nhit gia da vi qun o. 2/ Bi tc gi lm mt nhit v tng thot hi t b mt c th; 3/ Bi nhit bc x trung bnh nh hng n thot nhit c th 4/ Bi m khng kh m n c nh hng n tc bc tot hi nc, s mt nhit ca c th do tot hi. T tc nhn t ny xc nh kiu v s lng qun o cho con ngi. Phn vng kh hu tng hp tin hnh qua cc giai on : 1/ Xy dng s phn vng theo cc yu t kh tng qua cc thi k nng lnh theo ch s chung ca nm. 2/ Xy dng s phn vng kh hu theo cc iu kin ma 3/ Tin hnh nh gi cc vng kh hu v nhm cc vng t tt n xu.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam 4/ Xy dng s phn vng kh hu tng hp biu th cc c im ca cc iu kin kh hu trong nm. nh gi tng hp l khu cui ca qu trnh nh gi ti nguyn, sau khi la chn ch tiu v cho im. nh gi gii quyt cc nhim v ti u ho vic s dng cc iu kin t nhin, cc ti nguyn thin nhin cho mt hoc vi mc ch no . Phng php nh gi tng hp ti nguyn du lch c tin hnh theo 3 bc: xy dng thang nh gi, tin hnh nh gi v nh gi kt qu. Xy dng thang nh gi l bc quan trng v quyt nh nht ti kt qu nh gi. Vic xy dng thang nh gi bao gm cc ni dung rt quan trng l: chn cc yu t nh gi, xc nh cc bc ca tng yu t, xc nh ch tiu ca mi bc cho im mi bc, xc nh h s tnh im cho cc yu t. - Chn lc cc yu t nh gi C rt nhiu yu t nh gi ti nguyn du lch nh hp dn, sc cha khch du lch, thi gian khai thc, bn vng, v tr v kh nng tip cn, c s h tng v c s vt cht k thut du lch, hiu qu khai thc... hp dn l yu t quan trng nht nh gi ti nguyn du lch v n quyt nh sc thu ht khch du lch. hp dn c tnh cht tng hp rt cao v thng c xc nh bng v p ca phong cnh, s thch hp ca kh hu, s c sc v c o ca ti nguyn du lch t nhin v nhn vn. hp dn c th hin s lng v cht lng ca cc ti nguyn, kh nng p ng c nhiu loi hnh du lch. Sc cha khch du lch phn nh kh nng v quy m trin khai hot ng du lch ti mi im du lch. Sc cha khch du lch c lin quan cht ch n c im hot ng ca khch (s lng, thi gian) n kh nng chu ng ca mi trng t nhin v x hi. V th sc cha khch du lch c nh gi khng phi theo xu th cng nhiu cng tt m phi l cng ph hp cng tt. Thi gian khai thc hot ng du lch quyt nh tnh cht thng xuyn hay ma v ca hot ng du lch, t c lin quan trc tip ti phng thc khai thc u t, kinh doanh phc v du lch. Thi gian hot ng du lch l thuc cht ch vo c im kh hu, tp qun sinh hot, l hi. bn vng th hin kh nng tn ti v duy tr hot ng khai thc ti nguyn du lch trc nhng th thch ca thi gian, ca hot ng con ngi v din bin phc tp ca t nhin.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam V tr v kh nng tip cn ca im du lch c ngha rt quan trng trong vic thu ht khch du lch. V tr v kh nng tip cn cc im du lch c nh gi thng qua cc ch tiu v khong cch, thi gian i ng, cht lng ng v cc loi phng tin c th s dng. C s h tng v c s vt cht k thut du lch c ngha rt quan trng, c nh hng trc tip n vic khai thc cc ti nguyn v phc v khch du lch. C s h tng v vt cht k thut du lch c nh gi bng s lng, cht lng, tnh ng b, cc tin nghi ca c s vi cc tiu chun quc t, quc gia. Hiu qu khai thc cng l mt yu t rt quan trng xem xt, nh gi v c nhng bin php khai thc v iu chnh thch hp ti mi im du lch. Cn c vo mc ch, yu cu cng nh nhng iu kin c th la chn cc yu t nh gi thch hp. - Xc nh bc nh gi ng vi tng yu t Mi yu t thng c nh gi theo cc bc, thng gm 3, 4 hoc 5 bc t cao xung thp, nhiu n t, tt n xu, ng vi cc mc thun li khc nhau. V cc ti nguyn du lch t nhiu c la chn nn s khng c yu t no c nh gi l khng thun li m ch cc mc thun li t hay nhiu m thi. Phn ln cc cng trnh nh gi ti nguyn du lch hin nay thng s dng 4 bc (rt nhiu hay rt ln, kh nhiu hay kh ln, trung bnh, t hay b) ch 4 mc thun li cho mc ch du lch (rt thun li, kh thun li, trung bnh v t thun li). - Xc nh ch tiu ca mi bc Vic xc nh cc ch tiu c th ng vi mi bc l rt cn thit, c tnh cht nh lng c th so snh cc kt qu nh gi vi nhau. m bo cho vic xc nh ch tiu ca mi bc c chnh xc cn da trn cc c s iu tra, tnh ton, thc nghim hoc kin chuyn gia. - Xc nh thang im cho mi bc v h s ca cc yu t tin hnh nh gi bng cch tnh im, cn xc nh s im cho mi bc. Trong thang nh gi, s im ca mi bc ca cc yu t u bng nhau. im ca mi bc thng thng c tnh t cao xung thp. i vi s bc ca mi yu t l 4 th im c th s l 4, 3, 2, 1.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Trn thc t, cc yu t c la chn nh gi ti nguyn du lch c cc tnh cht, mc v gi tr khng ng u. V th m bo tnh chnh xc v khch quan ca kt qu nh gi rt cn thit phi xc nh thm h s cho cc yu t quan trng hn. lm c vic ny ngi ta thng cn c vo cc kt qu nghin cu, iu tra hoc bng trc gic trn c s tch ly cc kinh nghim xc nh chnh xc cc h s. Cc h s ny c th l 1, 2 hoc 3 i vi mi yu t v s c nhn vi s im ca yu t tnh im chung. Qu trnh nh gi l nhm xc nh c im nh gi. im nh gi bao gm s im nh gi ring ca tng yu t v s im nh gi tng hp. im nh gi ring ca tng yu t l s im ca cc bc nh gi nhn vi h s ca yu t . Nh vy im nh gi ring cao nht ca mt yu t i vi bc cao nht (4) v c h s cao nht (th d l 3 trong 3 h s 1, 2 v 3) s l: 4 x 3 = 12 im. V im nh gi ring thp nht l cc bc thp nht ca yu t c h s thp nht s l: 1 x 1 = 1 im. im nh gi tng hp l tng s cc im nh gi ring ca tng yu t. Cng c mt s cng trnh nh gi ly im nh gi tng hp l tch ca cc im nh gi ring. Cch cng im nh gi kt qu chung hin nay vn ang c s dng rng ri trong nhiu lnh vc nh gi khc nhau. Vic nh gi ny c th tin hnh vi tng i tng hoc vi nhiu i tng khc nhau cng s dng chung mt thang nh gi. Cn c vo s im ti a m thang im nh gi xc nh v kt qu nh gi c th ti mi i tng nh gi tng hp kt qu.theo t l % s im t c so vi s im ti a. Mc nh gi ti nguyn du lch l rt thun li phi t c t 81 - 100% s im ti a, kh thun li l t 61 - 80%, trung bnh l t 41 - 60% v km thun li l t 25 - 40%. Phng php nh gi tng hp ti nguyn du lch c u im l m bo tng i khch quan, d thc hin c th cho php nhn nhn mt cch nhanh chng v ton din tim nng ti nguyn du lch ti mi im du lch, khu du lch bng nhng gi tr c lng ho. Tuy nhin n cng s thiu chnh xc nu nh thiu cc ti liu iu tra kho st v mt phn l thuc vo ch quan ca ngi nh gi. Chnh v vy rt cn thit c b sung thm cc phng php chuyn gia v phng php iu tra x hi hc.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Kt qu nh gi tim nng cho thy i vi hot ng du lch vn ho th nhm ti nguyn v gi tr ngh thut, kin trc c vai tr quan trng to nn sc hp dn ca im du lch, gi tr ngh thut v kin trc c nng ln khi c c s dch v du lch p ng c nhu cu ca du khch. i vi hot ng du lch hi tho, hi ngh th nhm ti nguyn c s dch v du lch v nhm ti nguyn thng tin lin lc c vai tr trng yu. i vi hot ng du lch sinh thi th tm quan trng bc nht l nhm ti nguyn lin quan n a dng sinh hc, ti nguyn kh hu v c s dch v du lch. y l nhng ti nguyn c bn to nn s pht trin ca hot ng du lch ny. i vi hot ng du lch ngh dng th cc gi tr ti nguyn kh hu, bc x nhit v c s dch v du lch c vai tr trng yu. i vi hot ng tham quan nghin cu th cc nhm ti nguyn nh cnh quan, a dng sinh hc, kh hu v c s dch v du lch l ch o. Cn i vi hot ng du lch tm bin th vai tr quan trng li l nhng nhm ti nguyn nh bi bin, cnh quan, mi trng v c s dch v du lch. Cc nhm ti nguyn bi bin vng bin ven b, cc iu kin hi vn, a hnh v c s dch v du lch l nhng nhm ti nguyn c vai tr quyt nh i vi hot ng du lch th thao trn bin. Nhu cu ti nguyn cho du lch lng qu ch yu l cnh quan v c s dch v du lch, cn hot ng du lch tu bin yu cu cc nhm ti nguyn v hi vn, v a dng sinh hc v cnh quan. 3. Phng php nh gi tc ng mi trng ca cc hot ng pht trin. Cho n nay vic nghin cu GTMT Vit Nam khng cn l vn mi, nh nc cng c nhng vn bn hng dn lp v thm nh cc bo co GTMT. Trn thc t, cc vn bn hng dn ny nh c s php l i vi vic lp bo co GTMT, song ch trng vo cc d n u t ln, cn vi cc hot ng nh nh khai thc vng t do hay khai thc t do khong sn c nhng c th ring, i hi cc vn c xem xt trn mc chi tit hn. Tuy nhin vn da trn s GTMT c quy nh. Xut pht t nhng c th ca vn nghin cu, tc gi la chn mt phng php lun nghin cu gm cc bc sau: Bc 1: Xy dng mc tiu v k hoch nghin cu. Xc nh cc trng tm v ra cc yu cu kho cu trn a bn nghin cu. Tng quan ti liu, t liu v cc vn trn a bn nghin cu.

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Bc 2 : Kho cu trn a bn nghin cu trn c s cc k hoch iu tra v phng vn theo cc phiu iu tra. y l ngun t liu thc t tr li cc yu cu ra. Bc 3 : X l thng tin a ra cc nhn nh ban u v cc vn v a bn nghin cu, v nhng bin i ca mi trng di tc ng ca khai thc khong sn vng ,thic t do. Kim chng li cc quyt nh trn a bn nghin cu. Bc 4 : Tng hp ti liu, x l thng tin v hon thin. Cc bc nghin cu c xy dng trn c s k hoch nghin cu ra , song c iu chnh theo c th ca vn v a bn nghin cu. Cc nguyn tc nh gi nh gi tc ng n mi trng ca cc hot ng khai thc khong sn sa khong (vng, thic ) l mt qu trnh nghin cu cc tc ng mi trng, d bo cc hu qu ca mi trng do hot ng khai thc khong sn vng , thic gy ra. Nguyn tc 1: Tp trung vo cc vn ch yu l nghin cu cc cch gii quyt c kh nng thc hin v chp nhn c i vi cc vn t ra. Do vy trng tm nghin cu ca lun vn i su vo cc kha cnh phn tch nguyn nhn v nh gi tc ng mi trng ca hot ng khai thc khong sn sa khong vng, thic ba tnh Thi Nguyn, Bc Kn, Cao Bng. Nguyn tc 2 : Trnh by cc phng n gim thiu tc ng v qun l mi trng, gim nh cc tc ng khng phc hi c GTMT cn a ra mt s kin ngh mt s gii php. Nguyn tc 3: Cung cp nhng thng tin dng b ch c tnh thc tin v khoa hc. Cc phng php GTMT c th. Hin nay trn th gii ang s dng nhng phng php GTMT khc nhau, cc phng php c th phn theo nhiu cch: theo thi gian xut hin, theo mc tc ng, theo quan im ca mi ngi, hoc theo i tng nh gi... ph hp vi mc tiu ca nghin cu chng ti p dng mt s phng php sau : *Phng php iu tra,thu thp v s l thng tin : c s dng trong tt c cc bc nghin cu , bao gm cc bin php thu thp t liu nghin cu, iu tra v cc vng d kin iu tra .

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam Phng php iu tra thc a : nghin cu hin trng mi trng t nhin , iu tra cc hin tng kinh t - x hi v i sng lao ng ca nhn dn vng khai thc khong sn. y l cng tc thu thp ti liu thc t chng minh hoc xc nh nhng gi thit a ra trong qu trnh nghin cu t liu lu tr, pht hin nhng t liu mi. Chng ti tin hnh cc l trnh kho st cc im khai thc qung thic i T (Thi Nguyn), cc m vng sa khong, qung gc, kho st cc khu vc khai thc bao gm sng, sui ,... cc tnh Thi Nguyn, Bc Kn, Cao Bng. Trong qu trnh iu tra thc a chng ti tin hnh phng vn trn 200 phiu iu tra v cc vn t ra trong nghin cu. X l thng tin l phng php c thc hin trong sut qu trnh nghin cu, bao gm cc phng php s l nhanh i vi vic nh gi ti ch cc kt qu iu tra thc a, cc thng s s l trn my v phn tch cc s liu iu tra, tng lng cc kt qu nghin cu v hin trng mi trng cng nh cc hu qu tc ng ca hot ng khai thc khong sn t do n mi trng . *Phng php tng hp v phn tch ti liu: Trong khu vc nghin cu c kh nhiu thng tin v khai thc khong sn t do , phng php ny c s dng nhm s l ton b kt qu phn tch ti liu, kt qu iu tra theo cc i tng phn tch. Trong qu trnh thc hin nghin cu phng php ny cn c s dng trong phn tch cc ngun t liu cho vic tng quan cc nghin cu v khai thc t do khong sn v khai thc t do khong sn sa khong vng, thic. Tng quan cc t liu v mi trng ca vng khai thc khong sn sa khong t do, v cc phng php nghin cu mi trng . *Phng php thng k: Phng php thng k danh mc iu kin mi trng l mt phng php c s dng ph bin nguyn tc chung l danh mc mi trng c lit k, chng ti thng k cc thnh phn mi trng trong khu vc khai thc nh t rng, t nng nghip , cc loi ti nguyn khong sn, ti nguyn nc mt nc ngm, ti nguyn rng, cc thm thc vt, khng khi, a dng sinh hc, giao thng, pht trin n s, kinh t - x hi ... Trn c s nh gi nh tnh c nhng tc ng tch cc ca hot ng khai thc khong sn v nhng mt tc ng tiu cc i vi cc thnh phn mi trng. Phng php ny cn c s dng trong qu trnh phn tch cc s liu v mi trng vng khai thc khong sn. c bit trong vic so snh, i chng cc kt qu nghin cu cc thi im khc nhau thy c cc bin i ca mi trong di tc ng ca hot ng khai thc khong sn v tm ra cc mi quan h tc ng ca hin tng ny i vi iu kin t nhin , x hi v nhn vn. *Phng php Ma trn mi trng : Kt qu ca vic i kho st l trnh, ly mu nc, mu t, khng kh, ... thu thp cc s liu v cc thnh phn mi trng, phn tch

Nghin cu ng dng cnh quan Vit Nam tng hp cc s liu, nh gi cc tc ng tch cc v nhng tc ng tiu cc trong qu trnh khai thc khong sn c th hin phng php ny. Nguyn tc c bn ca phng php ma trn l phi hp s lit k cc hot ng ca mt n vi s lit k nhng nhn t mi trng c th b nh hng trn mt ma trn. Ma trn cho php xem xt quan h nhn qu ca nhng tc ng. Nhng s liu v cc hot ng ca qu trnh khai thc khong sn nh dn s - ngun lao ng, cc bi thi , ngun nc thi,... cc yu t mi trng nh: mi trng t, mi trng nc, cht lng nc ngm, hin trng rng, thm thc vt, h sinh thi min ni, giao thng, sn xut nng nghip, pht trin kinh t, c cu kinh t, mi trng x hi,... Trn c s p dng phng php ma trn nh lng hoc nh cp nhng tc ng . *Phng php m hnh s: Tng tc ng ca mt phng n tnh bng hiu s gia tng tc ng lc khng thc hin phng n vi tng tc ng lc c thc hin phng n. Theo Leopold, tng tc ng c tnh theo cng thc :
m m

E1 = Vi 1 x Wi 1 _ Vi 2 x Wi 2 . i=1 i=1 Vi 1 - Tr s cht lng mi trng lc n c thc hin ( phng n 1) Vi 2 - Tr s cht lng mi trng lc khng thc hin d n ( Phng n 2) Wi 1 , Wi 2 - Tr s mc quan trng theo phng n 1 v phng n 2 .