Beton voor de natuur

Ideenprijsvraag 2013

Colofon
Deze uitgave is, zolang de voorraad strekt, gratis verkrijgbaar bij het Cement&BetonCentrum. De publicatie is ook te downloaden via de websites www.indekiemgescoord.nl en www.cementenbeton.nl

Inhoud

Voorwoord

Voorwoord 3 In de kiem gescoord Cement&BetonCentrum 4 In de wetenschap dat de beste ideen dikwijls van buiten komen,heeft Wedstrijdreglement 5 het Cement&BetonCentrum in de zomer van 2009 de eerste editie van Jury 6 de prijsvraag In de kiem gescoord uitgeschreven. Juryrapport 6 Inzendingen 8 Deze prijsvraag wordt jaarlijks uitgeschreven, steeds met eenander speciek thema.Het doel van dit initiatief is creatieve innovatie in de betonproductie en toepassing te stimuleren. De ideenprijsvraag wordt bewust laagdrempelig gehouden; er worden geen grote inspanningen gevraagd voor deelname. Er wordt een oproep gedaan aan iedereen die denkt iets te kunnen bijdragen aan de innovatie van beton binnen het jaarlijkse thema. Dit jaar is het thema Beton voor de natuur. Dat kan zijn ter bescherming van de natuur, maar ook voor de ontwikkeling van nieuwe natuur of voor de natuurbeleving. Opnieuw is een deskundige jury samengesteld die volstrekt onafhankelijk de inzendingen beoordeelt en de prijswinnaar bepaalt.

Basisontwerp Manifesta, bureau voor grasche vormgeving, Rotterdam Uitgave Cement&BetonCentrum Postbus 3532 5203 DM s-Hertogenbosch (073) 640 12 31 info@cementenbeton.nl www.cementenbeton.nl

Om te benadrukken dat het in de kern gaat om een stimulans tot ontwikkeling, heeft de prijs de vorm van een voucher ter waarde van 5.000,- te besteden aan consultancy of research voor de verdere ontwikkeling van het idee. Ik hoop van harte dat zowel het prijswinnende als ook vele andere ideen tot praktische toepassing zullen komen. Andr Burger, directeur Cement&BetonCentrum s-Hertogenbosch, november 2013

Cement&BetonCentrum
Doelstelling Het Cement&BetonCentrum behartigt de gemeenschappelijke belangen van de toonaangevende cementindustrien met een commercieel belang op de Nederlandse markt. Doelstelling is het gebruik van cement in Nederland te bevorderen, zowel in kwantiteit als in kwaliteit. Werkwijze Het Cement&BetonCentrum richt zich als communicatie- en netwerkorganisatie op diegenen die beslissen en adviseren over materiaaltoepassing in de bouw. De werkwijze richt zich op promotie door kennisoverdracht en het onderling verbinden van diverse doelgroepen in ontwerp en uitvoering van bouwconstructies. Organisatie Het Cement&BetonCentrum heeft de juridische entiteit van een vereniging. De volgende bedrijven zijn lid van de vereniging: CCB S.A., CEMEX Deutschland AG, Dyckerho AG, ENCI BV (HeidelbergCementGroup), HOLCIM Nederland BV. Wat we doen De activiteiten van het Cement&BetonCentrum omvatten marktonderzoek, communicatie, kennisoverdracht, technisch onderzoek en public aairs, gericht op wet- en regelgeving voor cement en beton. We streven hierbij naar functionele samenwerkingen binnen de betonsector. We richten ons in de eerste plaats op algemene betoninformatie, niet gebonden aan een specieke toepassing. Onderwerpen als duurzaamheid, gezondheid, veiligheid, schoonheid en bruikbaarheid behoren tot ons domein.

Wedstrijdreglement
Artikel 1 Algemeen Ideenprijsvraag In de kiem gescoordis een initiatief van het Cement&BetonCentrum. In de kiem gescoord is een openbare ideenprijsvraag. Artikel 2 Doel Met deze prijsvraag wil het Cement&BetonCentrum een stimulans geven aan innovatie in ontwerp en toepassing van beton. Artikel 3 Thema Het thema voor de editie 2013 is Beton voor de natuur. Toelichting Het Cement&BetonCentrum zoekt vernieuwende ideen voor de toepassing van beton ten behoeve van natuurbeleving, -ontwikkeling en/of -bescherming. Het vernieuwende karakter kan betrekking hebben op zowel de toepassing (functie/product) als het materiaal (materiaal- en producteigenschappen/productie). Voorop staat dat de voorgestelde betontoepassing bijdraagt aan natuurbeleving, -ontwikkeling en/of -bescherming. Schaalgrootte is niet relevant (van schuilhut tot uitkijktoren, van oeverbescherming tot waterberging, van vistrap tot wildviaduct, van faunapassage tot vogelhuisje). Artikel 4 Deelname Deelname aan deze openbare ideenprijsvraag staat open voor iedereen die denkt een bijdrage te kunnen leveren aan de toepassing van beton in natuurbeleving, -ontwikkeling en/of - bescherming. Uitgesloten van deelname zijn de juryleden en hun bureaus/bedrijven, evenals degenen die op enigerlei wijze betrokken zijn geweest bij de voorbereiding en uitvoering van de ideenprijsvraag.

Artikel 5 Aanmelding en Inzendingen Aanmelding vooraf via de website www.indekiemgescoord.nl is noodzakelijk. Inschrijvers ontvangen een uniek registratienummer en informatie over het uploaden van de ideen. Alle ideen moeten worden ingezonden onder registratienummer, dit nummer moet zichtbaar zijn op alle bij de inzending behorende bescheiden. De informatie op de inzendingen dient anoniem te zijn, vrij van persoonsnaam, bedrijfsnaam en/of bedrijfslogo. Wordt door een inzender meer dan n idee ingezonden, dan moet voor elk idee een nieuw registratienummer worden aangevraagd en krijgt elk idee een ander motto. Inzendingen kunnen in de Nederlandse of in de Engelse taal zijn. Inzendingen moeten worden gepload en bestaan uit: een digitaal tekstdocument bestaande uit maximaal twee paginas met motivatie, vrij van persoonsnaam, bedrijfsnaam en/of bedrijfslogo, wel voorzien van registratienummer en motto; deze dienen links bovenaan te worden vermeld; digitale beelddocumenten (pdf, jpg, eps, ti, maximaal 25 MB), vrij van persoonsnaam, bedrijfsnaam en/of bedrijfslogo, eveneens voorzien van registratienummer en motto links bovenaan; verklaring dat het idee geestelijk eigendom is van de ontwerper; overig aangeboden materiaal, anders dan bovenstaand, wordt niet in de beoordeling betrokken. Artikel 6 Tijdschema Bekendmaking prijsvraag: voorjaar 2013 Sluitingsdatum inzendingen: 20 oktober 2013. Jurering: begin november 2013 Bekendmaking en prijsuitreiking: 29 november 2013 Artikel 7 Jury De inzendingen worden beoordeeld door een vakkundige jury bestaande uit vijf leden. De vakjury bepaalt n winnaar uit maximaal drie no-

minaties, en daarnaast maximaal twee eervolle vermeldingen. De jury wordt door het Cement&BetonCentrum voor n jaar benoemd. De jury is onafhankelijk en doet een autonome uitspraak. De jury beoordeelt de inzendingen in een besloten zitting. De jury heeft de vrijheid om aanvullende informatie bij een inzending te verzamelen en te betrekken. Tegen het oordeel van de jury staat geen bezwaar open en over de beslissing kan niet worden gecorrespondeerd. Artikel 8 Beoordelingscriteria De jury zal de inzendingen beoordelen op de volgende criteria: nieuwheid/originaliteit; technische en economische haalbaarheid; relevantie voor natuur en maatschappij; presentatie. Artikel 9 Prijs en prijsuitreiking De prijs voor het beste idee bestaat uit: een voucher ter waarde van 5.000 als bijdrage in nader onderzoek /uitwerking van het idee, te besteden in overleg met Cement&Betoncentrum; een 'in de kiem gescoord' Award. De jury kan maximaal twee inzendingen onderscheiden met een eervolle vermelding. De prijsuitreiking vindt plaats tijdens een nader te formuleren evenement. Artikel 10 - Auteursrechten Ingezonden ideen blijven het intellectuele eigendom van de inzender, met behoud van de bijbehorende rechten. Artikel 11 Publiciteit Het Cement&BetonCentrum heeft het recht de inzendingen te publiceren, op haar websites en in folio-publicaties.

Artikel 12 - Slotbepaling Dit reglement treedt in werking op 1 maart 2013 en kent een werkingsduur van n jaar.

relevantie en presentatie van de inzendingen. Dit maakte dat sommige ogenschijnlijke originele ideen toch het onderspit dolven, omdat er te weinig relevantie was voor natuur en maatschappij. Bij andere inzendingen was het technische aspect een struikelblok. Bij de laatst overgebleven inzendingen had de jury het idee dat ze ruimschoots aan alle criteria voldeden. Daarmee werd door de inzenders aangetoond dat je met beton iets kunt toevoegen aan de ontwikkeling van nieuwe natuur, maar ook dat je beton op een innovatieve, originele manier kunt inzetten om de natuur te beschermen. Dit inzicht heeft geresulteerd in twee genomineerden en twee eervolle vermeldingen.

Producttechnisch gezien is de steen goed te realiseren en in te metselen. Door af te wachten ontstaat er vanzelf iets moois.

Jury
De inzendingen voor de prijsvraag werden beoordeeld door een vakkundige, onafhankelijke jury bestaande uit vijf personen. De criteria voor beoordeling waren originaliteit, haalbaarheid, bijdrage aan duurzame toepassingen van beton, relevantie voor functionaliteit in de natuur en innovatiegehalte. Samenstelling van de jury Madeleine Maaskant, Natuurmonumenten, voorzitter Gerard Vos, Imago Bouwers, secretaris Wim Pingen, Geelen Beton Erick de Lyon, Atelier de Lyon Hans van Rooijen, Hogeschool Larenstein-Van Hall

Eervolle vermeldingen
Dijk van een innovatie Deze dijksteen is even simpel als doeltreend. De jury is zeer te spreken over het feit dat de steen een symbiose tussen natuur en dijk mogelijk maakt. Uniek dat de milieufactor als uitgangspunt is genomen voor deze innovatie. Zoals wordt omschreven in de presentatie: Innovatie en steenzettingen voor de waterbouw kwamen de afgelopen vijftig jaar niet in n zin voor. De jury ziet dit als een waardevolle innovatie die een eervolle vermelding verdiend. Uitgemergeld Deze gebiedsontwikkeling voor de Sint Pietersberg is een vreemde eend in de bijt ten opzichte van de overige inzendingen. Het idee heeft veel potentie en brengt de bovenwereld met de onderwereld tezamen. De jury vond dat de meerwaarde voor natuur en landschap nog wel beter uitgewerkt had kunnen worden. Al met al een groots uitgedacht idee wat een eervolle vermelding geheel rechtvaardigt.

Genomineerden
De jury heeft gekozen voor de onderstaande nominaties: Eco-bank De Eco-bank biedt een oplossing voor te steile oevers langs kanalen, rivieren en vijvers. De jury is erg te spreken over het aspect hoe je met modules natuur, leven en beleving bij elkaar brengt. Het idee heeft veel potentie en is een verrijking voor het leven in het water en rondom de oever. De jury zet haar vraagtekens bij de realisatie. Deze is niet zo eenvoudig als uit het beschrevene blijkt. In de praktijk zal de oever gefundeerd moeten worden en de modules verankerd. Een prikkelende inzending met toekomst. Leven in een betonhotel Deze inzending kreeg van meet af aan veel stemmen van de jury. De oplossing van een betonnen steen met gaatjes schittert in zijn eenvoud. De steen doet dienst als insectenhotel en brengt de natuur in de stad. Groots gedacht, oogt professioneel en straks een prachtig huis voor solistische bijen, hommels, en lieveheersbeestjes. Een kansrijk, mooie, strak vormgegeven oplossing voor de biodiversiteit in steden.

Juryrapport
Het thema dit jaar Beton voor de Natuur raakte de gevoelige snaar, zo bleek uit de 85 inzendingen en een overbelaste server. De kwalitatief goede inzendingen zorgde bij tijd en wijle voor pittige, maar bovenal prettige jurygesprekken. De inzendingen zijn grofweg in drie categorien onder te verdelen: Objecten, Materiaal en Stedelijke Context. De jury heeft hierbij de sleutelwoorden Bescherming, Ontwikkeling en Beleving in acht genomen. Het vernieuwende karakter was zwaarwegend in het eindoordeel. Er is gekeken naar originaliteit, technische en economische haalbaarheid,

Het winnende idee is geworden: Leven in een betonhotel

Inzendingen
Brandvrije lijn 10 Busstobject 11 Beleving 12 Betonroute 13 Beton opnieuw bekeken 14 Beton vs natuur 16 BetonBomen 17 Betonnen Brandslangen 18 Car(e)wall 19 Bodembedekker 20 Dijk van een innovatie - eervolle vermelding 22 GreenCurb 24 Green Lantern 25 Fusion 26 Door bomen bos weer zien 27 Deepened foresttrails 28 Dooijersluis 29 (On)bekend maakt (on)bemind 30 Dijk van een kop 31 Green Wall 32 Groene wegen 33 Drakentanden 34 Eco-balustrade 36 Lichtkubus 37 ECO-bank - genomineerd 38 EcoPilaar 40 Faunapassage 41 Floracade 42 Fruitbeton 44 Nesting 45 Great beton reef 46

Green Concept 48 Groei-beton 50 Groene gevels 52 Groengrauw 54 Grondwaterpaaltje 55 Infa+ 56 Insectenhoed 58 Insectenhotel - genomineerd 60 Koraalsteen 62 Onder de vleugels 63 Landscape 64 Nature4Ever 65 Levende gevel 66 Obelix 67 Levendige sculptuur 68 Living Rock 70 Little green back 71 Lubeck Park 72 2 M -tuintje 73 Ecoband 74 Mossteen 76 Mundi Est Omnium Nostrum 77 Natuur zonder afval 78 Natuur van een hoger niveau 79 Natuurlijk beton 80 Birdlight 81 Next level 82 NOOTzaak 83 Nieuwe kijk 84 REDsit nature t 85 Omarming 86 Oeverbescherming van ultradun beton 87 Oeverzwaluwwand 88 Watertrap 89

Onderwaterpoort 90 Ontlaster 92 Sumbrella 93 De hier gepubliceerde ideen zijn een rijke inspiratiebron die stimuleert Plug-in Plants 94 tot verder doordenken over verbetering en innovatie. Met deze publicatie Prettig paaltje 95 houdt het niet op. Veel ideen zijn te waardevol om in een la te verSchuilbeton 96 dwijnen. Wij zullen daarom nog geruime tijd aandacht besteden aan de Taludkorset 97 inzenders en hun ideen, uiteraard in overleg en in samenwerking met de Verlicht beton 98 inzenders. Witte goud 99 Urban jungle 100 Wil je op de hoogte blijven, bezoek dan regelmatig onze website Te land, te zee en in de lucht 101 www.indekiemgescoord.nl Uitgemergeld - eervolle vermelding 102 Veranderend decor 104 BeDonald 105 Stelconpark 106 Zithuisjes 107 Korstmosroute 108 Klttra 109

Vervolg

Brandvrije lijn
Nick van de Grootevheen, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Gevraagd werd om een toepassing van beton te vinden die bijdraagt aan beleving, ontwikkeling en bescherming van natuur. Met de eigenschap van beton dat het relatief veel warmte kan verdragen, wilde ik een muur ontwerpen welke natuurbranden kan stoppen. De muur moest niet te hoog worden, en daarom heb ik gekozen om mijn ontwerp te richten op heidebranden. Ik heb onderzoek gedaan en gesprekken gevoerd met specialisten op dit gebied, namelijk een brandweerman en een natuurbeheerder. Muur als opvallend object Ook de vorm van de muur vond ik belangrijk, omdat de muur als een opvallend object in het landschap zal staan. Ik heb de vorm van een geabstraheerde vlam omgedraaid en heb zo de vorm van de muur gevonden. Deze vorm voelt logisch aan. Daarnaast is de vorm ook bedoeld als een markerend en opvallend object in het landschap. De muur zal vooral in kleinere en druk bezochte heidegebieden geplaatst worden, omdat een object als dit niet past bij een wijd en uitgestrekt stuk heide. Uit de verschillende gesprekken heb ik informatie verzameld, welke leidde tot de uiteindelijke vorm van de muur. De muur is 50 cm hoog en heeft een 50 cm breed zitvlak. De muur is opgebouwd uit standaardblokken met een lengte van 4 m, aangevuld met speciale blokken voor het laten oversteken van dieren en brandweerwagens. De muur is gemaakt van normaal cement-beton, omdat bij een heidebrand maar kortstondig warmte wordt uitgeoefend op de muur; vuurvast beton is dus overbodig. Dier en mens Grotere dieren kunnen de muur gemakkelijk passeren, via de speciale overgangen voor brandweerwagens of via openingen tussen de geschakelde muur. Voor kleinere dieren zoals muizen zit er in elk blok een kleine gang waar deze doorheen kunnen. Het gat bevat een knik, zodat de vlammen er niet doorheen zullen waaien. De muur damt de heidebrand welke zich erg snel kan verspreiden in, doordat deze een scheiding vormt tussen verschillende delen heide. Het best komt de muur tot zijn recht wanneer de muur langs een pad gelegd wordt. Daardoor hoeft er niet veel veranderd te worden aan de natuur, en zal de kans op het overslaan van brand minimaal zijn. Eventuele toepassingen Wanneer de muur wl in een uitgestrekt heidegebied wordt geplaatst, is het mogelijk om de muur aan te vullen met een aantal toepassingen die de brandweer kunnen helpen met het bestrijden van een brand. Er zou een kar ontwikkeld kunnen worden die op de muur gezet kan worden en waarmee zuurstoessen of voeding voor de brandweerlieden vervoerd kunnen worden. De muur fungeert dan als rails waarop de kar wordt geklikt, deze is dan verrijdbaar over de muur, waardoor de spullen niet gedragen hoeven te worden.

Busstobject
Ivo Jelinek, IJArchitecture, Amsterdam
Busstobject is a hybrid object. It is a part of city mobiliar, a vertical wall smoothly twisting into a cantilevered roof of a busstop. busstobject is providing protection from bad weather and helps to clean polluted air, thanks to the use of Photo-active concrete, in places were people are exposed to high concentrations of the nitrogen oxides. Busstobject is a part of the City Lungs.

Photo-active concrete is based on the use of cement with photo-catalytic features. The photo-catalysis is initiated by titanium dioxide (TiO2), which is added during the cements production. Titanium dioxide particles are activated by ultraviolet light and work as an accelerator of the oxidation processes. The titanium-based catalyst is not spent as it breaks down pollution, but continues to work. Typical products are oxygen, water, carbon dioxide, nitrate and sulphate. As rain washes away the pollution from the concrete surface, the object stays clean and does not require chemical treatment that is potentially harmful to the environment. The photo-active concrete reduces pollutants associated with exhaust fumes, fuel combustion and other commercial and industrial processes. Gyroid Gyroid is an innitely connected Minimal Surface discovered in 1970. Air can ow through its geometry from all directions and thanks to its openness enough ultraviolet rays (necessary for running photo-catalytic reaction) can approach its surface. Gyroid is a complex surface but thanks to its elegant mathematical equation: cos x * sin y + cos y * sin z + cos z * sin x = 0 it can be worked with by digital fabrication tools.

Fabrication options The idea of fabrication of the Busstobject by 3d technology printing was inspired by research of Behrokh Khoshnevis, professor at the University of Southern California, who is busy with architectural scale 3d printing using reinforced concrete. 3d printing allows us to follow one of Natures building rules : Form is cheap, material expensive. For fabrication of the Busstobject we can use 2 dierent approaches in 3d printing. The cantilevered roof slab is made from reinforced concrete poured into a 3d printed moulding. That provides high quality nishing of this complex shape. The vertical Gyroid wall is 3d printed layer by layer by a robotic arm guided by a computer. Option 2 is to fabricate the Busstobject in more conventional way by using moulding. The roof part will be poured into a bent-plywood mould. The vertical Gyroid wall will be assembled from single Gyroid blocks. This, by using a silicon rubber mould, thats been produced by pouring the rubber into a previously CNC-cut shape.

10

11

Beleving
Saskia den Bakker, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Ik wilde een zo optimaal mogelijke beleving met het water door liggen op of in het water. Doordat de steen omgeven is met water krijg je dat effect. Om dat effect te versterken heb ik ervoor gekozen om de natuur zelf verandering te doen brengen in het object. De steen staat vast in het water. Doordat de waterspiegel door weersomstandigheden kan zakken of stijgen, zal de steen geregeld een stuk onder water komen te staan. Hierdoor lig je dus in het water, waardoor het eect van beleving van water nog meer versterkt wordt. Ik heb ook nog gedacht aan drijvend beton maar dan zou de steen met het waterspiegel mee stijgen en dat is dus niet wat ik wilde. Het moet een opvallend object worden, zodat je nieuwsgierig wordt gemaakt en ernaartoe wilt zwemmen om te kijken. De functie van het betonnen ligeilandje moet niet meteen te zien zijn. Vorm Drie verschillende types heb ik ontworpen. Als basisvorm heb ik een vorm van een ligstoel genomen en deze in de ontwerpen verwerkt. Door de rest van de steen ook nog te vormen, zie je de vorm van de ligstoel er niet direct in terug. Dit is ook de bedoeling, je mag niet direct de functie ervan terugzien. Gebruik In de betonnen ligeilandjes zitten treden verwerkt. Deze treden zijn helemaal rondom getrokken, waardoor je van alle kanten er gemakkelijk op kunt komen. De treden zijn normaal gesproken niet te zien, of het waterpeil moet extreem laag komen te staan. Hoeveelheid Nagedacht heb ik ook over de hoeveel van deze ligeilandjes op een locatie. Hooguit drie leek mij het beste, ook omdat er drie verschillende ontwerpen zijn, anders krijg je dubbele. Maar ook omdat ik denk dat als er meer bij elkaar staan, er minder nieuwsgierigheid wordt opgewekt bij mensen. Locatie De beelden laten zien hoe ik de ligeilandjes heb toegepast op een locatie.

Betonroute
Joris van der Vorst, Bergen op Zoom
Mensen gaan de natuur niet meer in. Ze verblijven liever in de stad. Dit komt omdat de bossen te weinig voorzieningen bieden. Er is genoeg bos en natuur in Nederland, maar er wordt steeds minder gebruik van gemaakt.

De juiste voorzieningen maken in bossen blijkt moeilijk te zijn; natuurlijk trekken de kabelbanen op zondagochtend gezinnen aan, maar hierbij wordt niet meer van de natuur genoten. Echt van de natuur genieten, kan maar op n manier: De natuur beleven! En dat doe je door erin te gaan lopen, door s ochtends op te staan in de natuur, door je maaltijden te maken en op te eten in de natuur. De natuur beleef je door trektochten te lopen. Nederland heeft genoeg mooie gebieden om tochten in te lopen, maar helaas is het maar op een paar plaatsen in Nederland toegestaan wild te kamperen. Dat kunnen we veranderen met de Betonroute! De Betonroute bestaat uit een aantal betonnen shelters, met alle voorzieningen die een hiker nodig heeft; je kan er in slapen, je kan er veilig een vuurtje maken en s avonds lekker je maaltijd klaarmaken. De shelters kunnen op 30, 40 of 50 kilometer van elkaar afgezet worden, zodat je een netwerk krijgt van shelters en een echte wandelroute krijgt door Nederland!

12

13

Beton opnieuw bekeken

J.G. Brouwer, Architectenbureau Kijlstra-Brouwer, Beetsterzwaag
De opgave was om voor een natuurorganisatie, een kijkhut in een natuurgebied aan de rand van een meertje te ontwerpen. De kijkhut, zoveel mogelijk onderhoudsvrij, moet de natuur zo weinig mogelijk aantasten. We hebben de kijkhut van beton in het water geplaatst, vrij van de oever en benaderbaar via een hellingbaan. De oever blijft zo intact, en de natuur wordt niet aangetast. De ronde vorm is gekozen om de hut een toch wat solitair karakter in de natuur te geven. De kijkhut is prefab te maken zodat plaatsing in de natuur met zo weinig mogelijk verstoring kan plaatsvinden. Ontwikkeling Beton is als materiaal geschikt om verblijfplaatsen voor dieren te maken. In beton zijn gemakkelijk openingen en sparingen aan te brengen om dieren te huisvesten. Ook kan door een ruw oppervlak in het beton een begroeid oppervlak ontstaan. De kijkhut wordt zo onderdeel van de natuur. We verwachten dat op de daken, voorzien van aarde, begroeiing zal ontstaan. Dit gebeurt eveneens op de horizontaal aangebrachte vlakken op de wanden. Ook de wanden zullen door de manier van produceren (ruwe bekisting en openingen tussen de bekistingsplanken) in de loop der tijd gaan begroeien. In de kijkhut zijn voorzieningen aangebracht, om verschillende dieren en planten te herbergen. Onder andere gierzwaluwen, vleermuizen , eenden en vissen. Beton gebruiken als een warm natuurlijk materiaal. Het beton huisvest dus zowel dieren als planten. Beleving De kijkhut wordt met het land verbonden door een hellingbaan, welke bestaat uit een boomstam (uit de bossen van de natuurorganisatie). De boomstam wordt aan de bovenzijde vlak gemaakt en aan beiden zijden voorzien van een metalen hekwerk. Deze boomstam steekt voorbij de oever tot in een bosrijk gebied. De oever wordt zo niet aangetast. Het publiek blijft toeschouwer. In de hut kunnen mensen de natuur via openingen observeren. Het dak wordt voorzien van een laag aarde waar planten zich kunnen wortelen, hierdoor krijgt de kijkhut een groen dak. De buitenste schil word voorzien van een nervenstructuur, grove nerven waartussen groen zich kan nestelen. In dit geval is het beton geen hard materiaal, maar voegt zich naar zijn omgeving. Zonder geheel in de omgeving te verdwijnen. Het blijft een zelfstandig deel door de natuurgevormd object. Het beton zal zich aanpassen aan de natuur en is onderhoudsvrij. Het is hiervoor wel noodzakelijk dat onder andere de wapening voldoende dekking heeft. In het rustgebied behoeft, nadat de kijkhut is geplaatst, niet veel onderhoudswerk gedaan te worden. Beton voor de natuur De kern van de kijkhut bestaat uit een dubbele schil, met daartussen een spouw. Deze spouw dient als huisvesting voor de vleermuizen. De schil is voorzien van drie lagen gevelopeningen. En laag als toegang voor de eenden, n laag als toegang voor de overige vogels en n laag als kijkgaten. Daarnaast zijn er op de noordoostzijde bovenin gevelopeningen gerealiseerd voor gierzwaluwen. En aan de zuidwestzijde bevinden zich gevelopeningen voor vleermuizen. In aansluiting met de buitenste schil en de fundering is een tussenruimte vrijgelaten, zodat het water kan blijven stromen. Vissen hebben op deze manier de mogelijkheid om zich te verschuilen tegen hun vijand. In de onderste ruimte is de betonschil deels voorzien van gevelopeningen. Deze openingen kunnen dienen als toegangspoort van een eendenkooi. Zo hebben de eenden een beschermde ruimte. Via de vlonder kunnen de eenden de eendenkooi bereiken. Op de vlonder kunnen de eenden ook rusten. De vlonder is opgebouwd uit ronde betonnen kokers. In de middelste ruimte is de betonschil voorzien van meerdere gevelopeningen. Deze openingen kunnen aan de binnenzijde voorzien worden van vogelkasten. Vogels kunnen op deze manier in alle rust op een veilige plaats hun jongen grootbrengen. Voedsel is te vinden in de omgeving van hun nest. Een grote biodiversiteit aan planten en insecten zijn in de directe omgeving aanwezig. In de bovenste ruimte is de betonschil voorzien van kijkgaten voor mensen. Door de betonschil wordt de mens beschermd en aan het oog onttrokken. De betonschil is rondom voorzien van een spouw. Deze spouw is geschikt voor het verblijf van vleermuizen. Deze vleermuisopeningen zijn aan de zuidwestzijde van de kijkhut, op een hoogte van meer dan drie meter. Boven in de schil ter hoogte van het knooppunt met het dakvlak is de schil aan de noord- en oostzijde voorzien van vogelkasten. De buitenste schil is voorzien van toegangsgaten. Deze vogelkasten zijn bestemd voor de gierzwaluw. De openingen hebben een speciale afmeting, zodat er geen andere vogels gebruik van kunnen maken. De gierzwaluw kan rechtstreeks naar de opening toevliegen. En vanuit zijn nest kan hij zich uit de opening van minimaal drie meter hoogte laten vallen zonder dat hij hinder ondervindt (een gierzwaluw kan niet lopen). Door toepassing van een traditioneel bewerkingsprincipe van beton ontstaat er een innovatief product.

14

15

Beton vs Natuur
Bas Screever, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Waar mensen zijn is beton. Meestal om ons af te schermen van de natuur. Hierdoor ontnemen we de kansen van de natuur, ook als wij de grond zelf allang niet meer gebruiken. Maar wat nou als wij een tegel gebruiken, die de natuur de kans geeft om de grond terug te pakken als wij er toch geen gebruik van maken!! Ontwerp De tegel is met 40x40x6cm net iets groter dan een standaard betontegel. De ronde gaten zijn tussen de 3 tot 6.5cm en zullen willekeurig gerangschikt zijn in de tegel. De gaten zijn groot genoeg om een plant de ruimte te geven om te groeien, maar niet hinderlijk om op te lopen. Aan de onderkant van de tegel wordt gebruik gemaakt van een proel waardoor de tegel voor een deel los ligt van de grond, hierdoor heeft de beplanting een goede kans zich te ontwikkelen. Om het contrast te versterken tussen steen en natuur, krijgt de steen een lichtgrijze kleur. Toepassing Plekken waar ik persoonlijk de steen geschikt voor vindt zijn: sluiproutes of kleine pleintjes in de stad. Binnen enkele jaren zullen deze plekken langzaam groen worden. Ten minste als wij mensen er geen gebruik van maken. Hierdoor ontstaat er een olifantenpad afgestemd op de benodigdheden van mens en natuur. Gedrag van de steen Op de plekken waar mensen lopen, zullen de gaten zich vullen met zand. Dit komt tegoed aan het loopcomfort. Echter waar de stenen vol in de begroeiing liggen, zullen ze in de loop der tijd knappen, afbreken of misschien zelfs helemaal verdwijnen. De grond waarop de stenen komen te liggen zal bezaaid kunnen worden met zaden van wilde bloemen en grassen. Hierdoor kan er een gevarieerd, maar ook een bijzondere samenstelling van natuur groeien. Onderzoek De samenstelling van het beton, het percentage van de hoeveelheid gaten en de soorten geschikte plantensoorten zal nog onderzocht moeten worden.

BetonBomen
Martijn Bayens, Proteus, Hoogeloon
We lopen door het bos: bomen waaien om, breken af als lucifers na een storm, stronken blijven staan of vallen om en rotten langzaam weg. Ze bieden plaats aan paddenstoelen, nestholen voor vogels als spechten, mogelijk een plaats voor een bijenkolonie. Klimop woekert eromheen. Zo zou het gaan, duizenden jaren geleden. Niet in onze klinische bossen waar houtwinning voorrang krijgt en er alles opgeruimd bij moet liggen.

De visie is een articile boomstronk die als interessante sculptuur de plaats van de dode boomstronk inneemt en goed samengaat in onze parkachtige bossen. Het idee voor de BetonBomen bestaat uit gegoten betonnen pilaren refererend aan boomstronken van dode bomen. De BetonBomen worden afgegoten in een conische zak die fungeert als mal. Diverse ballonnen in verschillende vormen worden toegevoegd tijdens het afvullen van de zak: telkens een laag beton, ballonnen en weer een laag beton. De ballonnen worden gevuld met water om de opgaande kracht wat tegen te gaan en de ballon minder te laten samendrukken. Lichte wapening wordt mee ingewerkt om krimpscheuren op te vangen en de constructie veilig te houden. De ballonnen worden door het gewicht tegen elkaar aan gedrukt. Na het verwijderen van de mal worden de ballonnen leeg gelaten. De tegen elkaar gedrukte ballonnen laten een spectaculaire gangenstructuur na van gladde afgeronde spelonken. De BetonBomen kunnen in een bos geplaatst worden en gaan door de verticaliteit op in de omgeving. De fallusvorm symboliseert de fertiliteit net zoals bij obelisken en menhirs in de oudheid. Het moet fungeren als katalysator voor de biodiversiteit in de directe omgeving zoals een kunstmatig rif in zee. Een winterkoning bouwt er zijn nest, de hedra klimplant

kronkelt erdoor omhoog; een kind klimt naar boven zoals aan een klimwand, een torenvalk overziet een terrein voor prooi, een vlinder komt er uit zijn pop en komt op temperatuur in de ochtendzon. De hazelworm kruipt eronder in weg en de egel houdt er zijn winterslaap. De eekhoorn verstopt er zijn wintervoorraad. Voor de uitvoering kan gedacht worden aan een gietbeton van lichte kleur. Na het afgieten kan de buitenhuid donker gemaakt worden door deze met een patine te behandelen. Hierdoor wordt het contrast verzwaard tussen de abstracte rationele buitenvorm en de organische vloeiende spelonken in de binnenvorm.

16

17

Betonnen Brandslangen
Henk van der Weijst, Zevenbergen
Druppels op een gloeiende plaat, anders kun je het niet omschrijven. De manieren waarop de brandweer ook weer deze zomer grote bosbranden in o.a. de U.S.A. moest bestrijden. In mensenogen is het gigantisch als de brandslangen uitgerold worden, de containers van de helikopters en blusvliegtuigen gevuld worden met water uit de meren in de buurt. Maar ziet men die hoeveelheid uitgestort worden over de brand, lijkt het wel niezen op een in de k gevlogen barbecue. Te weinig blusmiddel in verhouding tot de grootte van de brand. Grotere hoeveelheden water in een keer op de vuurhaard, dat zou pas echt helpen. De natuur verzorgt dat in de vorm van onweersbuien. Maar de kans dat die hier en nu vallen gebeurt enkel in Sesamstraat. Maar er zijn nog andere stortvloeden van water mogelijk, zoals in de lm Towering Inferno. Daar bliezen de brandweerlieden de watervoorraadtank boven in de wolkenkrabber op, zodat het water in grote hoeveelheden in korte tijd door het gehele gebouw gutste, geholpen door de zwaartekracht van boven naar beneden. En jawel, uit was het vuurtje. Watertanks Om nu betonnen watertorens in de natuur te zetten, en die op te blazen als de nood aan de man is, is natuurlijk not done. Gelukkig is de brandbare natuur op maaiveldniveau wel breed en lang, maar niet erg hoog. Dus moeten betonnen watertanks op maaiveldniveau, dwars door die natuur heen, het klusje kunnen klaren. Enkele van die betonnen waterslangen bestaan al. Het zijn de vervoertunnels van drinkwater voor grote steden tussen de verschillende wateropslagbekkens (natuurlijk of aangelegd). Die kun je natuurlijk uit het zicht ondergronds aanleggen, maar ook gewoon bovengronds, de contouren van het maaiveld volgend. Sluizen Deze bovengrondse variant kan anno 2014 in noodgevallen tot reuze betonnen brandslangen omgebouwd worden door in elk segment een sluisdeurtje te maken. Zo ontstaat een reusachtige sprinklerinstallatie. In nieuwe leidingen kunnen de sluizen al ingebouwd worden. Met meerdere van deze betonnen brandslangen parallel aan elkaar, ontstaat een grid, zodat afhankelijk van de plaats van de brand en de windrichting, de juiste sprinklers opengestuurd kunnen worden (per satelliet). Met een grid van vele betonnen brandslangen hoeven de buizen derhalve niet een supergrote diameter te hebben, maar volstaat een gewone rioolbuisdiameter. In noodgevallen kun je kiezen welke rioolleiding je gaat gebruiken, opdat de pompen en inlaten van de andere leidingen allemaal ter beschikking van die ene leiding komen. Voorwaar een inke stortbui, precies op tijd op de juiste plek, zonder dat ook maar een brandweerman(vrouw) ter plekke hoeft te komen. Ook helikopters en vliegtuigen kunnen gewoon thuis blijven. Al deze kosten van inzet van personeel en materieel, wat bij elke brand weer terugkomt, kan ook gedeeltelijk eenmalig ingezet worden voor de aanleg van een betonnen brandslangengrid. Daar komt nog bij het persoonlijk leed voor mens en dier die omkomen in de langdurige vuurzee. En niet te vergeten, de verzekeringen voor de herbouw van alle gebouwen. Die premies kunnen ink omlaag, als een dergelijk grid aanwezig is. Hallo, zult u zeggen. Deze prijsvraag speelt in Nederland. Hier hebben we toch niet van dergelijke grote bosbranden. Klopt, maar DE natuur is globaal. Gaat het slecht met de natuur in Noord- of Zuid-Amerika, of de andere werelddelen, dan hebben wij daar ook last van. Gaat het daar beter, gaat het bij ons ook een stukje beter, los van wat we in ons eigen kleine landje voor de natuur doen. Daarnaast moeten we het in Nederland vooral hebben van export. Van producten of van kennis. Als we dit betonnen brandslangensysteem in theorie uitwerken door technische scholen, en het uittesten op een stukje Veluwe, hebben we een uitstekend exportproduct. Zo worden beton en natuur elkaars vrienden. Hoe meer beton, in deze vorm, hoe meer natuur gevrijwaard wordt van catastrofale branden. Het is een win-win voorstel, voor zowel de beton- als de natuurscene.

Car(e) wall
Tineke Bronsveld, Style 10, Hilversum
Deze muur heb ik ontworpen om de auto`s aan het zicht te onttrekken. Al woon je in nog zon mooie buurt met mooie bomen, vanuit huis zie je alleen maar autos. Ook is het veel veiliger voor kinderen die op straat spelen, de bal/step/ fiets rolt niet vanzelf meer de straat op! Een natuurlijke heg werkt helaas niet naast een autoweg, de planten gaan door het zout strooien allemaal dood Tevens erger ik mij aan de verspilling van water om autos te wassen en planten water te geven met schoon kraanwater. Daarom heeft deze muur bovenop een goot om regenwater op te vangen dat vervolgens wordt opgevangen in regentonnen, met onder de grond bassins, waaruit iedereen het water kan gebruiken voor autowassen en planten water geven. In de goot zijn pijpleidingen naar de ronde uitsparingen met planten in de muur, zodat die vanzelf water krijgen. Er valt in Nederland zo veel water en toch wordt er in droge dagen zoveel water verspild. Voor een half uur planten besproeien verbruikt men 300 400 liter en voor het autowassen zon 150-200 liter. Deze betonnen muur is een stap in de goede richting!

18

19

Bodembedekker
W.F. Geerts, Veenendaal
Braakliggende kavels binnen de bebouwde omgeving, een verzameling onkruid achter een bouwhek. Ruimte waar in het verleden een invulling voor is geweest, maar wat nu vaak al jarenlang geen functie meer heeft. Het zou mooi zijn om voor deze stukjes grond een opvulling te vinden, ook wanneer er geen concrete behoefte is aan een permanente invulling. Door deze stukjes grond, hetzij tijdelijk, bij de openbare ruimte te betrekken, zal er minder snel verloedering optreden. Dit is haalbaar door een dergelijke kavel in te vullen als een groene oase tussen de bestaande bebouwing. Hierdoor krijgt een ongebruikt stuk grond een meerwaarde binnen een gebied, waardoor de natuurbeleving in de bebouwde omgeving toe zal nemen. Principe Het principe achter de Bodembedekker is het creren van een kleinschalige groene omgeving, gericht op de bewoners en gebruikers uit de directe omgeving. Het project bestaat uit twee delen; een betonnen bouwwerk als centraal punt, en een groene structuur die wordt vormgegeven door de bouwactiviteiten. Het bouwwerk is uitgevoerd als buitenmeubel, en vormt de basis van de groene omgeving. Dit meubel is opgebouwd uit betonnen plakken, welke in verticale richting aan elkaar worden gekoppeld. Deze plakken worden gemaakt door gleuven in het maaiveld uit te graven, gevormd naar de doorsnede van het bouwwerk. Deze gleuven fungeren als bekisting, en worden volgestort met beton. Wanneer het beton is uitgehard, worden de gevormde elementen uitgegraven en rechtop naast elkaar neergezet. Vervolgens worden de elementen door middel van trekstangen aan elkaar gekoppeld, waardoor het gebouw vorm krijgt. Het meubel, bestaande uit een basis die dienst doet als zitgelegenheid, kan ook door kinderen gebruikt worden als speeltoestel of als podium. Een deel van deze basis wordt overkapt, waardoor er beschutting gezocht kan worden tegen regen of felle zon. Ook is er een open haard aangebracht in het meubel, welke zowel in de zomer als in de winter een toegevoegde waarde voor het park kan hebben. Om het groene karakter van het gebied te bevorderen is er op meerdere plaatsen op het meubel vegetatie aangebracht. Zo is het bouwwerk voorzien van een vegetatiedak, en is er ruimte om een boom te verwerken in het ontwerp. Ondanks dat het meubel is opgebouwd uit ruwe, betonnen elementen, zal het toch een open karakter behouden. Door het aantal wanden zo minimaal mogelijk te houden, blijft er vrijwel geheel rondom uitzicht op het omringende park. Ook door de gleuven tussen de elementen zal doorzicht zijn, waardoor er een relatie blijft bestaan tussen het overdekte meubel en de omgeving. Als gevolg van de bouwwerkzaamheden blijven de gleuven, waarin de betonnen elementen zijn gevormd, achter in het maaiveld, als een voetprint in het landschap. Deze gleuven worden opgevuld met voedingsrijke grond, waar vervolgens wilde planten en grassen in geplant worden. Door deze manier van landschapsinrichting blijven het bouwwerk en de vormgeving van het park met elkaar verbonden. Het meubel beslaat niet alleen de ruimte die het inneemt op de kavel, maar benut ook de sporen van zijn eigen ontstaan op het omringende terrein. Hierdoor bedekt een enkel bouwwerk de gehele omgeving in een netwerk van vegetatie. Bij de ontwikkeling van het gebied kunnen de toekomstige gebruikers betrokken worden. Niet alleen voor het opstellen van de wensen, maar ook bij het uitgraven van de gleuven, het storten van het beton, het aanplanten van de vegetatie en dergelijke. Op deze manier zal men zich meer betrokken voelen bij het eindresultaat, dan wanneer dit door derde tot stand gekomen is. Om het park aantrekkelijk te houden voor de omwonenden moet het op de lange termijn een toegevoegde waarde bieden. Een boom in een park is leuk, maar wanneer er van die boom vruchten geplukt kunnen worden, zal die boom toch meer een functie in de buurt hebben. Ook door het aanplanten van fruit- en kruidenplanten in de vegetatiestroken zal het park een extra aantrekkingskracht krijgen. Daarnaast kan ook in het bouwwerk gezocht worden naar een bruikbare functie. Naast een open haard kan ook gedacht worden aan bijvoorbeeld een open vuur waarboven gekookt kan worden, en dat voor alle buurtbewoners te gebruiken is. Door dergelijke concrete functies toe te voegen zal het park bruikbaarder worden, en daardoor eerder toeloop krijgen van omwonenden. Het grote voordeel aan de Bodembedekker is de vrijheid in het ontwerp. De grootte van het bouwwerk kan aangepast worden aan de beschikbare oppervlakte van de kavel. Zo is het mogelijk om een (semi-)overdekte zitplaats te maken, maar ook kleinschalige objecten zoals een bank of zitmeubel, een speeltoestel of plantenbak behoren tot de mogelijkheden. Op deze manier kan er ingespeeld worden op factoren als locatie, de wensen van de gebruikers en de nancile mogelijkheden. Ondanks dat het bouwwerk zijn sporen nalaat in de directe omgeving, worden er geen permanente veranderingen aangebracht op het perceel. Het bouwwerk is niet afhankelijk van een zware fundering, en de elementen kunnen na gebruik zonder veel moeite weer van elkaar gescheiden worden. Door de geringe afmetingen van het bouwwerk zou deze eventueel ook in zijn geheel verplaatst kunnen worden. Met de Bodembedekker is het mogelijk om binnen de bebouwde omgeving kleinschalige, groene gebieden te realiseren. Hierdoor zal de natuurbeleving binnen de bestaande bebouwing vergroot worden. Daarnaast zal het park een functie krijgen als ontmoetingsplek, waardoor niet alleen de natuurbeleving en uitbereiding bevorderd worden, maar ook de sociale samenhang binnen het gebied.

20

21

Dijk van een innovatie

Hans Hill, Hillblock, Rotterdam
Wie kent het niet; een warme zomer, slenteren in de brandende zon, een briesjemen zoekt verkoeling bij het water. Als het koeler wordt en de wind waait, loopt men aan dezelfde zee, kijkend naar de bruisende golven. Het water verkoelt en geeft kracht. Maar soms kunnen deze krachten ook verwoestend zijn. Maarten van Rozendaal omschreef het al in zijn nummer Hij vecht, maar mag nooit meer winnen. De natuur is prachtig in al zijn glorie, maar soms moet de mens zich beschermen tegen de oerkrachten van deze natuur. Nederland is groot geworden door zijn kennis en expertise op het gebied van waterkeringen en zijn alternatieve oplossingen voor waterveiligheid. De Nederlandse overheid doet er, met behulp van derden, alles aan om het water in te perken en het achterland veilig te houden. Een ramp zoals in 1953 mag nooit meer plaatsvinden, het water mag nooit meer winnen. Dijkblok 2.0 Ter bescherming van het Nederlandse achterland is in de afgelopen jaren een nieuw dijkconcept ontwikkeld. Het afzonderlijke dijkblok-element is ontworpen als toplaag voor de taludbekleding van waterbouwkundige dijk- en oeverconstructies. De kracht van het blok zit in zijn unieke, samengestelde boldervorm. Door de energie van de neerkomende golf te absorberen in de holle ruimtes tussen de blokken wordt de golfoploop met 30% teruggebracht en blijft de drukopbouw onder de dijkbekleding beperkt. Toepassing van het dijkbloksysteem draagt daarmee bij aan het behoud van de dijk en maakt ophoging in sommige gevallen zelfs overbodig. De innovatieve blokken wegen daarbij 30% minder dan reguliere dijkblokken, bieden 30% meer stabiliteit en ontzien het milieu. Milieu en Ecologie Bij deze opgave voor verbeterde waterveiligheid wordt tevens gekeken naar een duurzame oplossing bij het ingrijpen in ecologische en milieuzones. Door de boldervorm van het toplaagelement vormen de ruimten tussen de afzonderlijke delen doorgaande kanalen waarin waterbehoevende ora en fauna zich ultiem kunnen ontwikkelen. De natte gebieden rondom de watergrens bieden een kweekplaats voor diverse soorten wieren en tevens een veilige schuilplaats voor vissen, kreeftjes en andere kleine waterdieren. Waar mogelijk kan ook de holle ruimte gebruikt worden ter verankering van het helmgras op de overgangszone van dijk/ duin naar wegen en paden. Ook voor de mens kan deze dijksteen bijdragen aan een duurzame en schonere leefomgeving. De innovatieve steenzetting bevat 30% minder beton dan gelijkende dijkzuilen en wordt daarbij CO2-arm geproduceerd d.m.v. windenergie en warmtewisselaar-systemen. Minder beton betekent verhoudingsgewijs ook minder gewicht. Per transport kunnen meer m2 dijkblokken vervoerd worden dan per m2 dichte steenzuilen van vergelijkbare hoogten. Per project scheelt dit ongeveer 1000 vrachtwagenritten over de weg. Door de golfremmende eigenschappen van de nieuwe betonzuil kan een drastisch ingrijpen op het milieu ook beperkt blijven. Uit diverse casestudies is gebleken dat door de innovatieve betonzuil ongeveer 25% minder grondverzet per project nodig is. Men kan hierdoor veel duurzamer omgaan met het bouwgebied rondom taluds. Minder ingrijpen in de dijk betekent minder schade aan de bestaande ecologie, in bevolkte gebieden hoeven huizen minder grond in te leveren of onteigend te worden, bedrijventerreinen behouden de economische waarde van hun bouwgrond, het niet hoeven omleiden van verkeersaders op dijkwegen scheelt maatschappelijke impact en extra uitstoot van CO2. Innovatie Innovatie en steenzettingen voor de waterbouw zijn concepten die de afgelopen vijftig jaar niet in n zin voorkwamen. Er zijn nauwelijks of geen vernieuwingen geweest in vorm of functie. De trend die we hebben kunnen waarnemen is dat vooral het gewicht van de betonzuilen ten aanzien van de stabiliteit een grote rol spelen voor de veiligheidsnorm in de ontwerpen van een dijkconstructie. Door de nieuwe vinding is niet langer het gewicht van belang voor de stabiliteit en het behalen van de veiligheidsnorm, maar de wijze waarop de druk onder de betonzuilen gereduceerd wordt. Bij de innovatieve betonzuil bepaalt de unieke vormgeving dat de druk onder de stenen omgezet wordt in een druk in de stenen. In de holle ruimtes ontstaat turbulentie waardoor de golfoploop wordt geremd. Ook de terugloop van het water zorgt voor remming door de verschillende stroomsnelheden binnen en bovenop de zuilen. Deze drukregulering zorgt dus dat de stenen stabieler zijn dan massieve blokken, en in de nabije toekomst kunnen ze 50% lichter worden met minstens een gelijkwaardige stabiliteit als de massieve, tweemaal zo zware reguliere steenzettingen. Omdat het water per meter ongeveer 30 cm minder hoog de dijk oploopt volstaat in vele gevallen het vervangen van de taludbekleding door de

Eervolle vermelding
innovatieve dijkzuil. Hierdoor is het verhogen van dijken absoluut niet meer nodig als de dijken fysiek in orde zijn. Hiermee verandert ook de design- & constructinstelling voor dijken. Met de nieuwe betonzuilen eindigt het dijkontwerp niet met de zuilen, maar begint het er juist mee. Het dijkproel kan door verschillende typen van de nieuwe betonzuil, ecint gedesignd worden op golfoploop en/of stabiliteit - dit afhankelijk van de golnvalszone. Naast de gebruikelijke bekleding aan de waterzijde kan met het grasblok van de nieuwe betonzuillijn ook de achterkant stabiel beschermd worden met een groene stabiele toplaag. Met een compleet systeemaanbod van betonzuilen is de dijk aan zowel voor- als achterzijde stabiel zonder verlies van het esthetische groene aspect. De nieuwe dijksteen beschermt, stimuleert en behoudt de natuur door zijn innovatieve eigenschappen. Want hoe heerlijk water ook kan zijn, het mag nooit meer winnen.

22

23

Greencurb
Stefan Schothuis, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Beton tegen de natuur was de standaard. Maar gelukkig worden nieuwe wijken steeds groener aangelegd en worden oudere wijken vergroend. Behalve de binnensteden. Binnensteden, vooral de historische, hebben vaak geen plek voor groen. Stenen, asfalt, gevels en stoepranden domineren het beeld in deze drukbezochte plekken. Natuurlijk allemaal met een functie. Zonder asfalt en tegels zouden we in de modder lopen en zonder stenen gevels zouden onze gebouwen het niet lang volhouden. Maar er is n element dat zelf niet zozeer gebruikt wordt: de stoeprand. Het zorgt er natuurlijk voor dat de stoep verhoogd aangelegd kan worden om een veilig voetgangersgebied te creren en om water tegen te houden, maar er wordt niet overheen gereden of gelopen. De bovenkant is dus eigenlijk een functieloos plak beton. Ja, je kunt er je auto zo mooi met twee wielen op parkeren, maar laat dat nou op 99% van de plekken bij wet verboden te zijn. Het wordt dus tijd voor een stoeprand die zijn loze ruimte benut. En dat is de greencurb. Een stoeprand met aan de bovenkant groen in plaats van beton. Na contact met landschapsarchitecten Michael van Gessel en Jacqueline van der Kloet heb ik in eerste instantie gekozen voor twee planten: Euphorbia amygdaloides var. robbiae en Liriope muscari. Deze twee heb ik toegepast op twee verschillende maar tevens vergelijkbare locaties: Haarlemmerstraat in Amsterdam en de Westwal in Ootmarsum. De drukte en sfeer zijn totaal anders, maar ze hebben de overeenkomst dat er geen of nauwelijks groen is. Door het groen in de stoeprand krijgt de binnenstad een groener en aangenamere sfeer en wordt de scheiding tussen twee verschillende gebieden, bijvoorbeeld stoep en straat, versterkt. Hierdoor wordt het veiliger. Zomaar even de straat op lopen wordt moeilijker, er wordt doorgelopen naar plekken waar meer mensen oversteken of waar een veilige oversteekplaats aanwezig is. Een soort barrire kan in economisch opzicht ook een voordeel zijn. Er worden namelijk net zoals in de supermarkt rijen gecreerd. Als men naar een winkel aan de overkant wil moet er eerst langs de rest van de winkels gelopen worden alvorens over te kunnen steken. De stoeprand heeft ook de functie om water dat de weg afstroomt tegen te houden zodat het niet op de stoep komt. Daarom heb ik de stoeprand een extra functie gegeven. Namelijk de functie van waterafvoer. Aan de voorkant van de stoeprand komen gleuven waar het water in kan stromen. Het komt daarna in het compartiment met de wortels van de planten. Deze kunnen water opnemen en de rest stroomt naar het riool. Een saaie balk van beton wordt dankzij het idee een multifunctioneel betonnen element zonder dat het beton opvalt. Het groen neemt vanaf nu de aandacht op zich.

Green Lantern
Jurrin Mentink, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Op maandag de drientwintigste september liep ik rond een uurtje of half elf richting mijn huis. Het was al donker, met als gevolg dat de straatlantaarns keurig netjes de straat verlichtten. Vervolgens stak ik een straat over richting een bijna zwart park. Toen besefte ik echt dat de mooie natuur overdag, s nachts verdwijnt in een donkere en grimmige plek, voor iedereen die zich er waagt. Met deze gedachte ben ik een concept gaan ontwikkelingen met als resultaat The Green Lantern, die met zijn licht en vormgeving, suggereert naar de natuur. Basiswoorden binnen dit concept zijn dan ook; Suggereren en Verbeelden. Suggereren Naar mijn mening ook het leukste en spannendste deel van het ontwerpen. Mijn ontwerp bestaat feitelijk uit drie elementen; de betonnen stamvormige schacht met daarop een aluminium behuizing voor de lampen en het groene licht dat de schacht s nachts tot leven wekt. Dit laatste zorgt de suggestie van natuur. De aluminium behuizing voor de lampen zorgt voor de suggestie van straatlantaarns. Nu dus de vraag, wat is het nu? Verbeelden Door middel van suggereren probeer ik interactie te krijgen tussen mens en het ontworpen object. Het is namelijk niet zomaar een lamp die toevallig tegen een paar bomen kan schijnen, of een doodgewone straatlantaarn, of zelfs een betonnen boom! Het is meer, wat door middel van gezonde, niet al te inspannende verbeelding, betekenis krijgt. Waarom voegt The Green Lantern zoveel meer toe dan bijvoorbeeld menselijke natuur, een lamp of straatlantaarn? Puur door middel van het ontwerp en zelfs bijproducten daarvan. Locatie Te beginnen met de locatie van de lichtbronnen. Dit zijn er per Green Lantern zes die onderaan de aluminium behuizing zijn gemonteerd zodat het licht in kleine gecordineerde groene lichtbundels strak naar beneden en tegen de betonnen schacht schijnt. De betonnen schacht kaatst dit op zijn beurt op een milde manier van zich af (dit eect krijg je minder met aluminium of hout). Hierdoor krijg je niet zoals bij normale straatlantaarns een vrij groot ongecontroleerd licht dat alle kanten op schijnt, maar een veel vriendelijker en minder schadelijke lichtbron (tevens door de groene kleur). Deze lichtbron schijnt niet naar boven, waardoor de natuur in de boomkronen niet ontregeld wordt. Ook zorgt het licht ervoor dat de veiligheid in parken s nachts verbeterd kan worden. Verder biedt beton de mogelijkheid voor natuur om zich te nestelen waardoor het op langere termijn ook enigszins groen van kleur kan worden waardoor de suggestie van natuur versterkt wordt. The Green Lantern is in zijn geheel 3,2 meter hoog, de gemiddelde lengte van een boomstam. Door deze hoogte en de plaatsing van The Green Lanterns kunnen ze met elkaar een bomenrij suggereren. The Green Lantern is qua plaatsing zeer goed toepasbaar in donkere buitenruimtes. In totaliteit opent The Green Lantern in het donker de weg naar natuurbeleving.

24

25

Fusion
Peter Tijhuis, Kon-Sul, Sand (N)
Fusion is een bouwsteen waarin natuur en beton worden samengesmolten tot n product. Deze fusie van elementen heeft uiteindelijk als resultaat dat planten (en mogelijk ook dieren) een plek zullen vinden in deze betonnen behuizing, waardoor een groene muur ontstaat. Het natuurlijke element in de Fusion bouwstenen is een compost/zadenmix die tijdens of na het productieproces met het beton verenigd wordt. Het kan in de vorm van een hoeveelheid compostballen die, voor het gieten van het beton, in de mal geplaatst worden. Maar de holtes kunnen ook na aoop van het gietproces gevuld worden, al dan niet door de gebruiker zelf. Bij deze laatste methode kunnen compostgevulde en lege stenen elkaar in het uiteindelijke bouwwerk afwisselen. De samenstelling van de vulling bepaalt het eindresultaat van de groene muur. Het mengsel van compost en zaden naar keuze wordt met een natuurlijk bindmiddel in vorm gehouden. Later zullen de wortels van de planten deze bindende functie overnemen. De keuzevrijheid van zaden geeft onbeperkte variatiemogelijkheden. Iedere gebruiker kan op deze manier zijn eigen muur creren. Natuurlijk is ook de samenstelling van het beton van groot belang, bijvoorbeeld om vorstschade te voorkomen. Door met bolvormige holtes te werken worden al veel natuurkrachten opgevangen. Een goede balans tussen waterdicht vezelbeton en poreusheid moet voor een stevige en duurzame leefomgeving van de begroeiing zorgen. In deze fase van het ontwerpproces hebben wij sterk het gevoel dat er veel toepassingsmogelijkheden voor dit concept zijn. Een toekomst als gevel-/isolatieelementen in de woningbouw zal misschien te hoog gegrepen te zijn. Maar een bestaan als groene schutting, geluidscherm of steunmuur zal zeker tot de mogelijkheden behoren.

Door bomen bos weer zien

Bram Oude Monnink, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Ik ben tot dit ontwerp gekomen omdat ik de ervaring met de natuur wilde verbeteren, het beton in de natuur wilde laten integreren maar deze juist niet verwikkeld met elkaar wilde laten raken. Door een tweede laag aan te brengen, dus een hoogteverschil, moet er een andere ervaring ontstaan wanneer men zich in de natuur begeeft.

Tijdens het uitlaten van de hond dacht ik hoe het bos er van een ander perspectief uit zou kunnen zien en hoe ik op andere plekken zou kunnen komen waar ik nu niet toe in staat ben. Hierdoor onstond het idee om een brug te slaan tussen twee open plekken, die verbonden zijn door deze brug. Als men deze brug ziet verdwijnen tussen de bomen, wordt de nieuwsgierigheid van mensen aangewakkerd. Er bestaan ook houten bruggen tussen bomen. Deze loopbruggen lopen van boom tot boom en zijn heel erg afhankelijk van de plaats van de bomen. Door mijn ontwerp komen er verschillende perspectieven wanneer men zich op de brug begeeft, ook kan het veel verschillende vormen aannemen. Verder heb ik het design van de brug zo organisch mogelijk vorm willen geven, waardoor het sierlijk door de bomen loopt en zo goed mogelijk door de natuur waant. Met de brug wil ik ook de rauwheid van de natuur met beton versterken. De constructie is opgebouwd uit verschillende delen. De constructie bestaat uit fundering, pilaar, kopstuk en loopgedeelte om een zo eenvoudig mogelijke constructie te creren.

26

27

Deepened foresttrails
Bart Hoftijzer, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Mijn idee voor beton voor de natuur is redelijk eenvoudig. Als je door het bos loopt, heb je het gevoel dat je even weg bent van alle problemen, van de drukte. Door het bos lopen geeft je tijd voor jezelf, rustig in de natuur. Als je mensen ziet lopen of een paar honden die hun territorium afbakenen, heb je toch weer het gevoel dat je nooit echt alleen bent in het bos. Mijn plan is om verdiepte paden door de bossen te trekken met de wanden en meubilair van beton. Door dit toe te passen zou je bijvoorbeeld 4 m van iemand aopen zonder hem te zien. De paden zullen minder diep zijn naarmate ze nauwer worden. Dit simpele plan geeft je een ander perspectief en een gevoel van afzondering in het bos.

Dooijersluis
Frank Roozenboom, H.W. van der Laan, Mijdrecht
Voor Waternet (combinatie van hoogheemraadschap Amstel Gooi & Vecht en gemeente Amsterdam) is een ontwerp gemaakt voor de bovenbouw van en de terreininrichting rondom gemaal Dooijersluis.

De locatie betreft het landelijk gebied op de overgang van de Geerkade van Wilnis naar de Portengense Zuwe van Breukelen, waarbij volop uitzicht over de lager gelegen polder richting Vinkeveen en de hoger gelegen ringvaart Bijleveld naar Kockengen en Woerdense Verlaat. Dat uitzicht gaf aanleiding tot het maken van een panoramaplatform boven op het vijzelgemaal. Als referentiebeeld is het uitzichtterras bovenop Villa Malaparte aan de Middellandse Zee gebruikt. Daarmee wordt een functioneel waterbouwkundig werk ook een onderdeel van de openbare ruimte. De functie van het gebouw kan aan het publiek worden uitgelegd in combinatie met weids uitzicht. Een gemaal staat veelal op de scheiding of overgang tussen cultuur en natuur en op basis van die gedachte is gekozen voor een materialisering aan de zijde van de weg in strak en glad witgrijs beton en aan de zijde van de polder in ruig bruin beton met een bosgrondstructuur. De noodzakelijke glas- en roostervullingen liggen achter sluiers van zilvergrijs stripstaal verscholen en vormen samen met deuren en hekken het enige afwijkende materiaal ten opzichte van in het werk gestorte betonwanden. De uitgebreide constructie van gewapend beton, noodzakelijk voor de fundering en het opvoeren van water door de vijzels, is in dit geval als bouwmateriaal doorgezet voor de wanden van de bovenbouw.

Daarmee is bereikt dat het gebouw meer als een eenheid toont en dat het gemaal in combinatie met het trafohuis meer als een onderdeel van de totale terreininrichting kan worden beschouwd. De noodzakelijke verharding is als open bestrating uitgevoerd zodat regenwater kan inltreren in de bodem en het terrein door grasstenen minder hard toont ten opzichte van het omliggend landschap. Ten aanzien van het gekleurde beton was een bruingebrande portlandcement de beste optie voor een betontoepassing in de natuur. In dit geval is uitgeweken naar een pigment die er qua kleurtint zo dicht mogelijk bij in de buurt komt.

28

29

(On)bekend maakt (on)bemind

Ren Kuiken, Ren Kuiken Urbanism, Amsterdam
Onbekend maakt onbemind luidt het gezegde en het is waar; dat wat je kent bemin je meer. Als er n element is waar mensen onbekend mee zijn geraakt dan is dat natuur. We leven in een tijd waarin de relatie tussen mens en natuur afstandelijk kan worden genoemd. Natuurlijk wordt ieder mens de adem ontnomen als ze, eenmaal per jaar op vakantie, de onmetelijke schoonheid van de natuur ervaren maar in het dagelijkse leven, en dat is voor veel mensen het stedelijke leven, is natuur iets waar je je fiets tegenaan zet. Dit project probeert die relatie in de kern te herstellen. Door in het dagelijks leven de bekendheid van mensen met de natuur te vergroten. Hierdoor ontstaat er een vernieuwde, op kennis gebaseerde, relatie waaruit begrip en beminnelijkheid een logisch gevolg zijn. Hoe kan beton deze rol vervullen? De moderne stad heeft een gespleten karakter. Het trekt aan en het stoot af. Het groeit ongericht en dan weer tot in detail vastgelegd. Het zorgt voor wederzijdse verrijking maar ook voor spanningen. Die relatie heeft de stad ook met natuur. Het neemt natuur om te groeien maar heeft natuur nodig om te kunnen leven. Op 23 mei 2007 viel er iets te vieren. Op deze datum leefden er wereldwijd voor het eerst meer mensen in de stad dan op het platteland: 3,3 miljard mensen op drie procent van het aardoppervlak. Hierdoor is de stad, de Concrete Jungle, meer dan ooit de plek waar de cultuur en moraal van de mensheid worden vormgegeven en waar de relatie tussen mensheid en natuur, voor vele toekomstige generaties, wordt bepaald. Door de standaard betonnen beschermingselementen van de natuur in de stad een extra functie te geven wordt kennis over de natuur en beleving van de natuur vergroot en ontstaat er een begripvoller relatie met natuur. Kinderen zullen namelijk samen opgroeien met de natuur in de straat. Ervaren haar kwetsbaarheid en sterkte en veranderingen, zullen zich verbazen over haar ouderdom of juist niet.

Dijk van een Kop

Dingeman Deijs, Dingeman Deijs Architect, Amsterdam
Tussen 2015 en 2050 zal de Haringvliet geleidelijk open worden gezet, waardoor het achtergelegen landschap in een getijdengebied verandert. Een dijkverzwaring bij het Kop van t Land langs de Nieuwe Merwede is daarom noodzakelijk. Omdat de buitendijkse broekbosjes in een dynamisch landschap van zandplaten, geulen, rietmoerassen en griendbossen zullen veranderen ontstaan kansen voor toerisme. De dijkverzwaring is de kans om naast een gedegen hoogwaterkering een nieuwe publieke ruimte te verwezenlijken. Er wordt geschoven met budgetten en tijd. Het huidige plan gaat uit van kostbare damwanden en kunstwerken die voor een periode van 50 jaar veilig zijn. De multifunctionele waterkering is een alternatief die een zekerheid biedt voor 100 jaar. Het bestaande programma dat moet wijken voor de dijkversterking (kano-/etsenverhuur, huiskamer-caf, restaurant, hotel) wordt gentegreerd aan de binnenzijde van het nieuwe dijklichaam. Het wordt een ruimte om te ontmoeten, te observeren of gewoon te wachten op het volgende ambievoertuig. Boven op de dijk ervaar je het dynamische weidse getijdenlandschap. Vanuit de holle betonnen dijk spot je de vele watervogels op de zandplaten of bewonder je het nieuwe onderwaterleven van het Nationaal Park de Biesbosch. Landschap - natuur - waterkering - architectuur - techniek - cultuur: ze komen samen in de Dijk van een Kop. De landscraper in de Haringvlietmonding.

Het product is even simpel als doeltreend. Op basis van de methode Graphic Concrete worden er mallen ontwikkeld die in de bestaande bekistingen van alle groenbeschermingselementen voor bomen gelegd kunnen worden. Aangegeven wordt het type boom, de wetenschappelijke naam en de Nederlandse, en het beplantingsjaar. Ulmus | Iep | 2001. Door deze toevoeging wordt het dagelijkse uniek.

30

31

Green Wall
Thorsten Schlossmann, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Walls are all around us. Every day and every night. They protect us from dangers or unwelcome insight of others as well as vice versa. Like that a concrete wall next to a rail road for example is to protect people who walk on the street and children who play in the gardens next to it from entering the dangerous area, but also to protect the trains from unwelcome visitors like animals or plants that live there as well. Almost all of these walls are built in a very practical way and seem unfriendly and plain. The grey concrete was set up in two dimensions (height and length) next to the street or rail road always in the same form and colour and after years they break down and stay as ugly junk in the urban landscape ready to be taken over by nature again. The same happened to the famous Angkor Wat in Cambodia where nature took over the ruins of a long gone civilization to create a new habitat for trees, plants and animals. So with a little more eort we can make concrete walls that are capable of giving more to their surroundings than just protection. How about a wall that is not only an exciting place to see because of its form and shape, but also because of the almost mystical sphere it creates for the people passing by and even through. The Green Wall is a concrete wall that is to be annexed by nature. Bushes, trees and vines will take over the wall piece by piece. Supported by the gaps and holes in the design they will overgrow it all, creating a whole new urban area that works as protection, attraction and green stroke. A location to build such a wall could be the rail road in Deventer, Overijssel between the station and the Rivierenwijk which is a busy and central urban area. A very special zone of recreation of nature would be the small walkway between the station and the Saxion University where hundreds of students pass by everyday to get to school and back home. Yet there is nothing more to view than a fence and the train area - which could be changed by the new wall. The wall is constructed in a simple plug-in or almost Lego like way which makes it easy to build. It could also be possible to make a number of different concrete elements which can be combined free to create dierent shapes of the wall and make it a cheap and simple system. Besides the strange and interesting shape of the wall, the material itself is coarse enough for plants to nd hold on and overgrow the concrete. The top isnt at as usual walls but uneven so that it would be lled with a small amount of dirt over time which provides extra support for growing plants. Eventually the concrete just as every other concrete structure that is exposed to nature will become old and start to crumble. But unlike an ordinary concrete wall it wont become a pile of junk, because nature was able to already claim it in the earlier decades. For when it happens that humans dont use that space any more the circle will close and the concrete wont be a burden to nature, but just another remain that was annexed by it.

Groene wegen
Nathalie Schellekens, ONS, Eindhoven i.s.m. Bureau Kragten
Dit ontwerp is tot stand gekomen nadat ik uit mijn omgeving opving dat gemeenten zich ook storen aan de donkere, nare plekken bij taluds. Bij het ingenieursbureau heb ik gepeild of daar op grotere schaal ook behoefte aan is. Zij waren positief, vandaar dat we in samenwerking de haalbaarheid verder hebben onderzocht.

Viaducten en bruggen zijn donkere en lelijke plekken langs de weg. Steeds meer wegen worden groen gemaakt door middel van beplanting. Deze groenstroken worden abrupt afgebroken door een grauwe steenplaat op de plaatsen waar bijvoorbeeld viaducten en bruggen zijn. Taludstenen Met deze taludstenen is er een steen ontwikkeld die hergebruikt en verfraait. Regenwater dat op het wegdek van bruggen en viaducten terecht komt stroomt via taluds naar beneden en belandt als afvalwater in de goot zonde Het patroon in deze steen bestaat uit gootjes waardoor het overtollige water van de taluds naar beneden kan stromen. De gootjes sturen het water van plantenbak naar plantenbak. Alle planten worden automatisch gevoed en er ontstaat een groen talud! In samenwerking met een ingenieursbureau hebben we gekeken naar de haalbaarheid en hebben we de steen verder uitgedacht qua productie, functionaliteit en plaatsing. Het water wordt van het bovenliggende wegdek afgevoerd en via een goot ter breedte van het talud verdeeld over de gootjes in de stenen. Bij een

heftige regenbui kan overtollig water onder de stenen door lopen. Beplanting Qua beplanting zijn diverse planten geschikt die weinig licht en onderhoud nodig hebben. Er kan gekozen worden voor een eenduidig beeld met n soort plant of een wildere diversiteit. En type steen (dus ook n type mal) die op meerdere manieren te leggen is om zo een passend en speciek patroon te tonen. Beton is voor deze steen voor zowel de functie (gootjes en duurzaamheid) als productiemethode het meest geschikt. Verfraaiing De steen leent zich ook heel goed als verfraaiing van (midden)bermen. Volledig groene toegangswegen met deze steen, zonder onderbreking, met een overvloeiend palet aan plantensoorten!

32

33

Drakentanden
Arjen Meeuwsen, H+N+S Landschapsarchitecten, Amersfoort
Op de voormalige vliegbasis Soesterberg wordt gewerkt aan het nieuwe Nationaal Militair Museum, dat volgend jaar september haar poorten zal openen. Het museum is een fusie van het legermuseum en het luchtmachtmuseum, en zal naar verwachting zon 200.000 bezoekers per jaar trekken. Rond het nieuwe museum wordt aan de collectie een decor geboden in een 45 ha groot museumpark. Hierin bevinden zich onder andere een stiltegebied met belangrijke monumenten van de luchtmacht, enkele evenemententerreinen en een buitententoonstelling, parkeerplaatsen, gerenoveerde historische gebouwen, dit alles in een natuurgebied van heide, grasland en bos. Verdedigingsconstructies In het park worden onder andere historische verdedigingsconstructies in een nieuw jasje gepresenteerd. Van oudsher werden bij een militaire belegering rieten manden gevuld met aarde en stenen om pijlen en kogels te weren. Later werden deze zogenoemde schanskorven van stalen manden gemaakt en gevuld met stenen. Veel van de hoogteverschillen in het museumpark worden geaccentueerd met schanskorven waar in de straatstenen van de militaire basis hergebruikt worden. Een andere militaire verhardingstoepassing is het gebruik van beton voor anti-tankwallen. Deze karakteristieke pyramidevormige elementen zijn een bijzonder overblijfsel in het militaire landschap, en de zogenoemde drakentanden worden als decor in het landschap van het museum geplaatst. Naast een educatieve rol als historische verwijzing, vervullen de drakentanden een tankwerende rol in de arena. In de arena worden re-enactment voorstellingen gegeven en geven pantservoertuigen shows aan maximaal 3000 personen publiek. Wat de drakentanden bijzonder maakt, is dat ze ondanks hun orde en regelmaat, opgenomen worden in het landschap. Anti-tankwallen uit de tweede wereldoorlog zijn overgroeid met bijzondere mossen en korstmossen. Deze integratie van brute verdedigingsconstructie, strakke discipline n de alles door- en overgroeiende natuur verbeeldt voor ons de vele kanten van oorlogvoering. Dit thema van tegenstellingen keert terug in veel ontwerpuitwerkingen in het museumpark. We zijn van plan om de natuur een handje te helpen en de drakentanden zo uit te voeren, dat al vrij snel mossen en korstmossen het beton kunnen begroeien. Naast de ecologische waarde, streven we een wetenschappelijke n educatieve waarde na. Doordat er ongeveer 200 van deze drakentanden geproduceerd worden en in een grid worden neergezet, ontstaan goede vergelijkingsmogelijkheden voor een onderzoek. Alle elementen hebben een expositie op vier windrichtingen en kennen gelijke omgevingsomstandigheden. Door te variren in het betonmengsel, en de algen-, korstmos-, en mosontwikkeling te monitoren over de beheertermijn van 25 jaar, ontstaat inzicht in de eecten van deze verschillende betonsamenstellingen op de vegetatieontwikkeling. We kunnen in deze samenstelling variren doordat er geen stringente constructieve eisen gesteld worden aan de elementen. We kunnen hiermee letterlijk een proeftuin creren voor groen beton. Deze kennis kan elders ingezet worden. Om bezoekers van het museum op de hoogte te brengen van het lopende onderzoek en het belang er van, wordt aandacht gegeven aan beton, de historie van het materiaal, en de ecologische betekenis van de begroeide blokken. Betonmengsel In het betonmengsel wordt gebruik gemaakt van vliegas als bindmiddel, dat de algen- en mosgroei bevordert, en er wordt gevarieerd in de water/cementfactor. Door beide is minder cement nodig. De vastlegging van vliegas en het beperken van de cementbehoefte werken beide mee aan het beperken van de CO2 uitstoot van beton. Hiermee doen we niet alleen onderzoek naar beton dat een grotere biodiversiteit stimuleert, maar dat zelf ook een duurzamer materiaal is. De betonblokken worden ingesmeerd met karnemelk of yoghurt, bedoeld om het oppervlaktepH omlaag te brengen. Dit gebeurt normaal over de jaren in een proces dat carbonatatie heet. De karnemelk of yoghurt wordt gecombineerd met sporen van algen, mos en korstmos. Algen houden vocht vast, wat gunstig is voor mosgroei. Mogelijk wordt de behandeling enkele keren herhaald in het eerste jaar, in een natte periode. Proeftuin De ontwikkeling van de proeftuin levert ons kennis over de constructie en de nabehandeling van het beton. Door de beheertermijn van 25 jaar kunnen we de elementen goed en lang monitoren. Hiervoor werken bouwbedrijf, ontwerpbureau en technische universiteit samen. De resultaten zijn te vertalen naar andere betontoepassingen, en de proeftuin heeft een wetenschappelijke waarde. De proeftuin levert snel een diversiteit aan mossen en korstmossen. Door dit op educatieve wijze kenbaar te maken aan de bezoekers van het natuurgebied, museumpark en museum, werken we aan de publieke kennis over de groene mogelijkheden van beton.

34

35

Eco-balustrade
Mike Schfer, EMES architectuur & research, Rotterdam
Voor de ideenprijsvraag Beton voor de natuur stellen wij een omgekeerde benadering voor van het thema. Niet de vraag hoe beton in een natuurlijke omgeving kan functioneren en faciliteren, maar hoe beton de natuur kan ondersteunen in een hoogstedelijke locatie, een omgeving waar het beton eerder de natuur verdringt dan faciliteert. Het probleem in hoogstedelijke omgevingen is dat de, vaak geringe, reservering voor de huisvesting van natuur zich lijkt te beperken tot het planten van groen, zoals bomen, struiken en bloemen. Echter de natuur, als in de context waar deze prijsvraag naar vraagt en wij in denken, beperkt zich niet tot alleen het planten van groen, maar omvat een ecosysteem van planten, dieren, klimaat en de mens. Cruciaal De verdringing heeft tot gevolg dat insecten en vogels, cruciaal in het ecologisch systeem van de natuur, steeds verder verdwijnen uit de stad. Dit heeft grote gevolgen voor de bomen en planten doordat deze gebruik maken van de insecten en vogels, voor bijvoorbeeld het beschermen tegen bladluizen en de bevruchting en verspreiding van de zaden. Als deze ontwikkeling niet wordt gekeerd, zal dit ook gevolgen hebben op de gezondheid en leefbaarheid in een stad, doordat planten moeilijker kunnen overleven in een hoogstedelijke omgeving, terwijl deze van groot belang zijn voor bijvoorbeeld de ltering van het jnstof in de lucht. Symbiose Het idee voor de prijsvraag stelt een symbiose tussen beton en natuur voor, dat door middel van beton de natuur (in de breedste zin van het woord) probeert te faciliteren in een hoogstedelijke omgeving. Het product is een veel voorkomend element in een stad; namelijk de balustrade van een galerij of balkon. Ieder element huisvest een micro-eco-systeem doordat het ruimte biedt aan vogels, planten en insecten. Door te kiezen voor dit element kan het product op grotere schaal worden toegepast, doordat het naast nieuwbouwprojecten ook voor renovatieprojecten kan worden gebruikt. Hierdoor vergroot de invloed die het product kan uitoefenen, doordat het bijdraagt aan de bescherming en ontwikkeling van het eco-systeem van een stad. Honingraat Het ontwerp van de balustrades is genspireerd op de honingraatstructuur van een bijenkorf. Deze sierlijk ogende en lichtgewicht maar oersterke constructie biedt net als in een bijenkorf de mogelijkheid om opgevuld te worden. Waar in de natuur de bijen dit doen met honing, wordt de raat in de balustrades gevuld met A: planten, B: vogels en C: insecten. De raat-structuur bestaat uit hexagoon elementen waarvan de binnenzijde rond is. Hierdoor worden de wanden van de raat dikker ter plaatse van de punten, wat in een elegante vormgeving resulteert. De elementen van de balustrades die dienen voor de huisvesting van de natuur, worden gegroepeerd waardoor een spel ontstaat van dichte delen en de open structuur. Om het product technisch en economisch haalbaar te maken, bestaat het uit een basiselement: de honingraatstructuurbalustrades en een aantal opvulelementen. Basiselement Het basiselement is de mal van de open honingraatstructuur dat het constructieve gedeelte van de balustrade zal zijn. Binnen de vaste afmetingen en constructieve grenzen van de mal, is het mogelijk om het ontwerp naar gelang aan te passen aan de wensen van de ontwerper. Door afzonderlijke raatelementen in de mal dicht te zetten ontstaan openingen of (gedeeltelijk) lagere balustrades. De vrijheid die de ontwerper krijgt door het aanpassen van de mal is het grootste voordeel dat beton biedt ten opzichte van andere materialen waarmee het basiselement vervaardigd kan worden. De drie opvulelementen huisvesten planten, vogels en/of insecten. De drie voorontworpen opvulelementen zijn door de repetitie van de raatstructuur vrij te plaatsen. Door de opvulelementen te combineren en 180 graden te draaien zijn vele variaties mogelijk zonder dat repetities zichtbaar worden. Dit voorstel voor de ideenprijsvraag biedt een mogelijkheid voor de toepassing van beton dat de natuur faciliteert in plaats van verdringt.

Lichtkubus
Marie-Claire Buhler, Chairdino Tuindesign, Meerssen
Beton staat voor robuust. Grijs. Lomp. Of niet? De lichtkubus maakt beton verfijnd. Licht. Design. Een multifunctioneel product dat een ander licht werpt op het gebruik van beton in een particuliere tuin en in openbaar groen. De lichtkubus zorgt voor een andere invalshoek als buitenlamp. Als nieuwe zitplek in kantoortuin. Biedt bescherming in donkere parken. De lichtkubus bestaat uit twee vlakken van glas (of gelijkwaardig sterk en transparant). De andere vier vlakken zijn van beton. Het maakt niet uit, welk vlak beton is en welk vlak glas. De lichtkubus kan op verschillende manieren geplaatst worden. Staand of liggend. Licht omhoog of naar de zijkant. De lichtkubus kan gemaakt worden in een vierkant, of langwerpig. Kan gestapeld worden; het lijkt wel lego van beton. Een stoel, bank of ark. Verschillende kleuren glas zorgen voor een regenboog aan kleuren. Samen. Veiligheid. De lichtkubus maakt beton verjnd. Licht. Design.

36

37

ECO-bank
Evy Slabbinck en Jimmy Colliers, studenten Vrije Universiteit Brussel, 2e Master Burgelijk Ingenieur
Een bestaand probleem dat actueel is in verschillende deelgebieden brengt natuur, leven en beleving samen in een problematische situatie. Vele oevers langs kanalen, rivieren en vijvers zijn te steil waardoor vele dieren die aan de waterkant leven, sterven. Er zijn geen geschikte in-/ uitstapplaatsen voor dieren en mensen en deze zijn daarnaast ook vaak natuuronvriendelijk. De afwezigheid van een oeververdediging kan aanleiding geven tot het ontstaan van onstabiele oeverranden, die door veelvuldige regen of te zware belasting kunnen weg eroderen of afbrokkelen zodat ernstige oevererosie optreedt. De onaantrekkelijke, grauwgrijze, kille oevers ogen afstandelijk en ontmoedigen de recreatieve beleving van de waterwegen. Het gebrek aan oevervegetatie berokkent niet enkel de esthetische en de belevingskwaliteit van de waterstromen, maar heeft tevens een rampzalige invloed op de hoedanigheid van de habitat voor water- en oeverfauna en ora. De oevervegetatie zorgt immers voor een beschutte voedsel-, voortplantings- en leefomgeving voor zowel land- als waterdieren. Denk onder andere maar aan de waterzuiverende werking of de instandhouding van het visbestand. Deze beschutte zones vormen het leefgebied voor jonge kwetsbare vissen. Veel van bovengenoemde problemen kunnen verholpen worden door de aanleg van natuurlijke oevers, maar deze plaatsvereisende oplossing is niet overal mogelijk, door de beperkte beschikbare ruimte rond vele kanalen en rivieren in onze dense en intensief gebruikte samenlevings- en agrarische gebieden. Daarnaast dienen vele waterwegen tevens verdiept of verbreed te worden om de benodigde diepgang en verkeerscapaciteit te waarborgen. Concept Daar de aanleg van natuurlijke oevers in vele gebieden geen optie is wegens plaatsgebrek kan men hier in plaats van een boord die water en land fysiek van elkaar afsnijdt, een articile-natuurlijke oever aanleggen die bijdraagt aan de ontwikkeling, de beleving en de bescherming van de oevergebieden. Betonnen modulaire prefab elementen met oog op een eenvoudige plaatsing en transport. De oeverelementen kunnen achter elkaar geschakeld worden door ze simpelweg van bovenaf in elkaar te schuiven. Deze elementen kunnen oevererosie of -afbrokkeling voorkomen en hebben aldus een natuurbeschermende functie. De prefab elementen bestaande uit zeven verschillende modules met specieke functies zijn ontworpen om elke oever zo gericht mogelijk te ondersteunen. Naast deze specieke functie, zoals ligstoel, vissersstoel, trap en eendentrap, zijn vijf van de zeven modules ook voorzien van een intern bekken met vegetatie aanplantingszones. De prefab modules worden vervaardigd uit gerecyceld beton, wat een neutraliserend eect heeft op te hoge fosfaatconcentraties die in het oppervlaktewater terecht komen na afvloeiing van akkers. De vegetatie aanplantingszones dragen bij aan de natuurontwikkeling van het oevergebied daar ze voorzien in leef-, broed- en voedselgebied voor tal van dieren. De aanplantingszone voor hoge vegetatie als rijst en riet heeft naast haar waterzuiverende functie tevens invloed op de esthetische beleving en visuele perceptie van de oever. De aanplantingszone voor lage vegetatie die ingewerkt zit in verscheidene oeversegmenten wordt uitgerust met een verscheidenheid aan groeikrachtige waterplanten voor hun waterzuiverende en zuurstofgevende werking. Zij houden het water helder, equilibreren de fosfaatconcentraties en houden de algengroei binnen de perken. Er dient tevens rekening mee gehouden te worden dat er voldoende wintergroene waterplanten worden voorzien die deze werking verzekeren tijdens de winterperiode. De ligstoel is opgebouwd uit twee segmenten en draagt bij aan de belevingswaarde van de oever in de vorm van stille recreatie. De vissersstoel draagt tevens bij aan de natuurbeleving, echter wel in een iets actievere vorm die natuur en sport combineert. De trap zorgt voor de toegankelijkheid van het wateroppervlak voor watersporters of drenkelingen.

Genomineerd

De eendentrap verzorgt een aangepaste in-/uitstapplaats voor tal van dieren. Op deze manier kunnen eenden, kikkers, bevers enzovoort zonder problemen aan land geraken, en kunnen landdieren makkelijk bij het water komen om te drinken of af te koelen in tijden van droogte of hitte. De elementen kunnen naar hartenlust in verschillende conguraties samengesteld worden om dusdanig de beoogde sfeer of oeverbestemming te creren. Zo kan er eerder gefocust worden op recreatie met open zichten of op beschutte, geborgen oevers voor vissers. De prefab elementen zijn naast hun ecologische functie ook economisch voordelig. Prefab elementen laten lage productiekosten toe door het hergebruiken van bekisting en het eenvoudig transport van deze 1,0 x 0,6 x 1,1 m elementen.

38

39

EcoPilaar
Victor Retel Helmrich, V. Retel Helmrich Architect, Tilburg
De eco-pilaar is bedoeld om geplaatst te worden in open stedelijke ruimten zoals parken, stadsranden, sportparken, industrieterreinen, kerkhoven, volkstuinen, e.d. Het is een sculpturaal element dat kan worden opgevat als een eigentijdse follie. Het heeft vooral een functie als habitat voor beschermde en bedreigde diersoorten die vooral in de stedelijke omgeving voorkomen. Dit zijn o.a. vleermuizen, gierzwaluwen, huiszwaluwen en mussen. Onze gedachten gaan uit naar een element dat in zijn basisvorm een groot aantal keren geproduceerd zou mogen worden. Daarom is gedacht aan een basis casco van beton dat uit twee betonschalen bestaat die gekoppeld worden door een deksel van beton. Te funderen op een betonnen plaat. Plaatselijk kan gevarieerd worden in de op te nemen nestvoorzieningen in het beton, e.e.a. is afhankelijk van de te verwachten soorten. Ook kan gevarieerd worden in de buitenafwerking van het beton, glad in een steenachtige omgeving of voorzien van een in de kist in te storten laag lavasteen voor groei van mossen en varens. Waar nodig kan de ecopilaar geplaatst worden op een put van circa 1.50 m diep. Dan krijgt het onderste deel van de eco-pilaar de functie van vleermuizenkelder. De overstekende rand van het deksel dat ook in beton wordt uitgevoerd is voorzien van opstaande ribben (ensen tussen rand en wand). Daarmee wordt luwte gecreerd en betere mogelijkheden voor de vestiging van huiszwaluwen. Op het deksel kan regenwater worden vastgehouden: een drinkplaats voor vogels en bijen. Onder het deksel bevinden zich broedholtes voor gierzwaluwen en spleetvormige ruimten voor vleermuizen. Constructie We denken aan een uitvoering in UHSB om een zo dun mogelijke schaal te kunnen maken. De maltechniek voor de bekisting is nog niet uitgewerkt maar zou kunnen bestaan uit een polyester binnen- en buitenkist. Door het aanbrengen van schotten in de schacht kan het beton goed op de juiste plaats vloeien. De polyester bekisting zou een afgietsel kunnen zijn van een vooraf vervaardigde mal. Wanneer de eco-pilaar in verschillende steden en op verschillende plaatsen zal worden neergezet zouden de kosten voor de bekisting terug te verdienen moeten zijn. De holtes voor de vleermuizen en gierzwaluwen worden gecreerd nadat de schalen tegen elkaar zijn gezet. In de nestgaten worden met zaagsel gevulde zakken ter grootte van een nestholte gemonteerd. Van boven af kan dan met een lichte beton (perlietbeton) de ruimte worden gevuld. Na verharding kan het zaagsel in de nestholten worden afgezogen zodat de holten beschikbaar zijn. De hoogte van de pilaar is bepaald op 5 m, voldoende hoogte voor de genoemde soorten, tevens een maat die past in de meeste stedelijke ruimten. Het is mogelijk om de pilaar te segmenteren in drie delen waardoor het beter handelbaar wordt. De voorziene schotten in de schacht maken dat mogelijk. Vooralsnog is uitgegaan van het plaatsen d.m.v. een kraan. Het deksel kan in het waterbekken worden voorzien van een hijshaak.

Faunapassage
Gijs Jansen, Fydro, Ede
Wij, specialist in dun en lichtgewicht beton, brengen een toepassing naar voren om kleine en kruipende dieren te sturen op hun pad zodat zij op ongedwongen wijze terecht komen op een plek die goed is voor hen. Een faunapassage kan uitkomen bij een diervriendelijke oversteekplaats in de vorm van een tunneltje of bruggetje. Er zijn hiervoor al veel mogelijkheden bedacht, maar ons materiaal is erg dier- en milieuvriendelijk. Ecologische hoofdstructuren bestaan uit aaneengesloten natuurgebieden. Op steeds meer plaatsen moet verkeer van mens en dier zich kruisen: Faunapassages. Veilig en ongestoord oversteken wordt hiermee makkelijker. Duurzaam De toepassing is duurzaam en ecologisch verantwoord. Plaatsing in natte of vochtige omgeving is geen enkel bezwaar. Dit ultradunne beton is bestand tegen vocht en vorst. De platen bestaan volledig uit mineralen, absoluut niet schadelijk voor de gezondheid en het milieu! Er vindt geen uitloging van chemicalin plaats en de platen zijn zelfs te recyclen. De zeer dunne betonplaten zijn eenvoudig te plaatsen. Hiervoor is vrijwel geen machinaal materiaal voor nodig. Dit houdt in dat er weinig verstoring is in het leefgebied van dieren. Onbeperkte levensduur Zonder mechanische aantasting is de levensduur vrijwel onbeperkt. Het is erg stevig en er kunnen geen losse onderdelen in de natuur terecht komen. De hoogte van de elementen kan worden aangepast aan de grootte van de dieren in het gebied. De elementen zijn verkrijgbaar in natuurlijke kleuren: bruin, grijs, rood en groen. De platen kunnen op deze manier zo veel mogelijk opgaan in de natuurlijke omgeving.

40

41

Floraade
Roy Crielaard, Delft
Toen de Franse tuinman Joseph Monier in de 19e eeuw sterkere bloembakken probeerde te maken door ijzerdraad met specie te bepleisteren, wist hij niet dat hij daarmee n van de grondleggers van het gewapend beton zou worden. Genspireerd op het werk van Joseph Monier en als oplossing voor hedendaagse binnenstedelijke problemen, presenteren wij de Floraade; Flora aan de faade. Een product waarmee beton, letterlijk en figuurlijk terug naar de roots keert. Met de Floraade willen wij plaats creren waarin ora, maar ook fauna, ongestoord kan bloeien en leven te midden van de stadse drukte. Dit heeft zich geuit in een betonnen element dat aan de gevel bevestigd kan worden. Door het formaat, gewicht, en simpele uitvoerbaarheid kan de Floraade op eenvoudige wijze zowel bij een nieuw ontwerp als in een al bestaande gevel worden gentegreerd. Het beton dient zo als medium om de natuur naar de stad te brengen. Unieke compositie De Floraade stimuleert personalisatie en creativiteit. Er zijn verschillende modulaire vormen en formaten verkrijgbaar waarmee een unieke compositie kan worden samengesteld. Optioneel kan het systeem zo worden samengesteld dat dit met de hemelwaterafvoer van het dak wordt gentegreerd. Hierdoor wordt de ora vanzelf bewaterd en is de Floraade een toevoeging op de architectuur van een gebouw. Juist het gebruik van beton i.p.v. kunststof of hout als medium biedt hier unieke voordelen. Beton is niet alleen beter bestand tegen invloeden als weersomstandigheden of UV-straling, in het straatbeeld worden betonnen elementen geassocieerd met robuustheid en duurzaamheid. Voordelen De mens voelt een noodzaak de natuur te controleren en in de afgelopen decennia is hierdoor de natuur geleidelijk uit de stad weggedreven. In onze visie zou deze harde scheiding mogen vervagen. Stad en natuur kunnen veel voor elkaar betekenen en als de natuur gecontroleerd weer in onze woonomgeving terugkeert kunnen beide hiervan proteren. De Floraade zal voor de bewoners in de stad veel voordelen bieden. Niet alleen op esthetisch vlak, in de vorm van gevelpersonalisatie, maar ook functioneel als verticale mini-volktuintjes (urban farming). Voor fauna creert de Floraade beschutting en meer leefruimte in onze concrete jungle. Bovendien kan de natuur oplossing bieden voor tal van stedelijke problemen: lokale hotspots die de stad warm houden, worden door groen afgekoeld; de Floraade kan bueren d.m.v. de opname van overtollig regenwater; bladgroen vermindert de hoeveelheid jnstof in de lucht; met de Floraade brengen wij meer natuur in de stad en proberen zo op al deze vlakken bij te dragen aan de verbetering van de stedelijke problematiek. Techniek Verbinding De elementen kunnen bevestigd worden aan verschillende soorten gevels en zijn toepasbaar voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw. Elk element is voor de veiligheid op minstens twee punten verankerd. De verankering is bevestigd aan het element met een draadeinde en een moer en bevat daarnaast een gevelspeciek uiteinde. Zo zal bijvoorbeeld bij bestaande bakstenen gevels met een spouw gebruik gemaakt worden van een haak die achter de bakstenen wand wordt geklemd. Bij betonnen wanden kan er gebruik worden gemaakt van een keilboutverbinding. Bevestiging aan staal of aluminium wordt gerealiseerd met bouten. Membraan (mits op de hemelafwatering aangesloten) Het deel van de regenpijp dat door de Floraade loopt bestaat uit een buis met twee membraanwerkingen. Aan de onderzijde van de buis zit een membraan dat alleen water vanuit de buis richting de grond doorlaat. Deze waterstroom zal zorgen voor de bewatering van de ora die in de bak geplaatst is. De bovenzijde van de buis zal alleen een waterstroom de buis in toelaten. Hierdoor zal het waterpeil nooit te hoog worden en de bak niet overstromen. Haalbaarheid Om de haalbaarheid van het concept aan te tonen is er een prototype gemaakt. Deze representeert een doorsnede op 2/3 van een element dat aangesloten is op de hemelafwatering. Door het element lichter dan 20 kg te houden, is het mogelijk deze handmatig aan een gevel te bevestigen. Om dit lage gewicht te realiseren heeft de Floraade een wanddikte van slechts 18 mm. Om een dergelijke slankheid te bereiken is het beton gemaakt van een mengsel op basis van een zeer jne zandkorrel en van toeslagvervangende materialen, zoals vliegas. Het beton wordt versterkt met kunststofvezels die de benodigde treksterkte van het beton verzorgen, maar niet gevoelig zijn voor de vochtige omstandigheden. Daarnaast is een hoge esthetische kwaliteit van het beton belangrijk. Door de toepassing van superplasticeerders wordt een zeer glad oppervlak met scherpe hoeken bereikt. Toekomst Ons toekomstbeeld is een stad waar de mens en natuur weer in symbiose samenleven. De Floraade verschijnt in woonwijken op gepersonaliseerde gevels en in stadscentra gentegreerd met de architectuur van de openbare ruimte. Om dit de realiseren willen wij de volgende stappen zetten: Ten eerste willen wij diverse functies van de Floraade onderzoeken om het ontwerp zo naar zijn optimale potentie te tillen. Waarna wij een businessplan schrijven en een pilot opzetten. Daarnaast zullen wij de technische uitwerking verder doorontwikkelen en het betonmengsel verder optimaliseren. Hier kan een onderzoek aan worden gerelateerd naar de verschillende mogelijkheden voor de vorm van het element, zoals gekromde vormen. Tevens willen wij het drainagesysteem nader detailleren en testen.

42

43

Fruitbeton
Sol van Kempen, Studio WEID, Delft
In de jaren 50 was de stad een veelkleurig geheel. De wederopbouw was in volle gang, maar talloze voor-oorlogse gebouwen waren nog in vervallen staat. De vele verwoeste of tijdelijke woningen boden onderkomen aan een bijzonder soort natuur, een natuur die al sinds de eerste kerken en boerderijen geheel vervlochten was geraakt met het leven en de alledaagse praktijk van bebouwd Nederland. Het was een natuur van kerkuilen, vleermuizen, steenbeekvarens, bergsteentijm en de tripmadam. Vandaag de dag gaat het met deze soorten ieder jaar slechter. De natuur, afhankelijk van de menselijke beschaving, verdween uit de stad en kon niet opgevangen worden in de nette natuurgebieden zonder oude muren of zolders. De laatste jaren zien we een andere houding ten opzichte van deze verloren biodiversiteit. Organisaties voor vleermuizen, kerkuilen en muurplanten worden steeds vaker betrokken bij de planontwikkeling van nieuwe wijken en de vleermuistorens en groene kadewanden worden steeds normaler in de bouwpraktijk. Met het ontwerp voor de Ideenprijsvraag proberen we hierop in te spelen en een plek te creren in de stad waarin de natuur welig kan tieren. Waarom beton? Beton is een materiaal dat meestal geassocieerd wordt met harde, kille en ondoordringbare constructies. Een materiaal waar planten ver uit de buurt blijven en dat nauwelijks vatbaar is voor de elementen. Toch kan beton veel meer zijn dan dat. Het is een materiaal van ongekende vrijheid in expressie en in opbouw. Dit maakt het materiaal voor de ontwerper tot een ideaal middel voor experimenten. De talloze manieren waarop beton vergroend wordt in het laatste decennium toont dit steeds weer aan. Met het ontwerp proberen wij de grenzen op te zoeken tussen beton (de mens) en de natuur. Het idee Het idee voor het fruitbeton bouwt voort op onderzoek van Sandra Manso Blanco en Antonio Aguado (Universiteit Polytchnica de Catalunya) die een systeem hebben ontwikkeld voor betonnen groene gevels. De mix die door hen wordt gebruikt zorgt voor een poreus geheel, waar water doorheen stroomt dat ervoor zorgt dat de natuur op en in het beton kan groeien. Wij willen dit idee een stap verder brengen. Een natuurtoren gemaakt van beton, die bestaat uit de gebruikelijke combinatie van zand en grind, maar die is aangevuld met de natuur zelf: kalkcement, zeer jne wilgensnippers, appels en pompoenen. De mix die wij voorstellen probeert natuur en beton maximaal met elkaar te laten versmelten. Niet alleen planten, maar ook (grotere) dieren worden hierin optimaal gefaciliteerd. Het kalkcement is voedzaam en zacht, waardoor veel soorten muurplanten een kans krijgen. De jne wilgsnippers (in combinatie met een op het westen gerichte vorm die veel regen opvangt) rotten snel weg. De achtergebleven gaten zijn zo

klein dat ze capillaire werking toestaan en water voor langere tijd wordt vastgehouden. De planten kunnen zich zo optimaal ontwikkelen. De pompoenen en appels laten grotere gaten achter, groot genoeg voor vleermuizen en kerkuilen om zich hierin te kunnen nestelen. Het fruit, dat bijvoorbeeld uit weggegooide supermarktartikelen bestaat, zal in de periode van het eerste jaar wegrotten en laat zo een voedingsrijke bodem na voor insecten en schimmels, waarna deze opgevolgd kunnen worden door de grotere dieren. De hoge druk die deze fruit- en groentesoorten kunnen weerstaan zijn in dit geval , tijdens het productieproces, ideaal in combinatie met hun tijdelijke karakter. De uitvoering Om dit idee van fruitbeton zichtbaar en rendabel te maken moet er goed worden nagedacht over de uitwerking. Het is belangrijk om iets te maken dat zichtbaar is en een bepaalde educatieve waarde heeft voor de bewoners en bezoekers van de betreende plek. Daarom is er gekozen voor een toren die zo hoog is dat uilen en vleermuizen zich er prettig in voelen maar het tevens een icoon is van natuur in de stad. Deze toren kan in talloze vormen worden uitgevoerd en wordt juist sterker als deze steeds uniek is. Het fabricageproces willen we dan ook doen door middel van gieten in zand. Deze methode is goedkoop en geeft in verband met de vrije vorm ook de mogelijkheid om het oppervlak op te ruwen en steeds nieuwe vormen te creren. Al met al denken wij dat dit idee echt beton vr de natuur mogelijk maakt. Het ontwerp draagt bij aan de ontwikkeling van een soort natuur dat in Nederland steeds schaarser is geworden en doet dat op een zichtbare manier, waarbij een uniek mengsel in het beton kansen creert die vooralsnog niet onderzocht of ontwikkeld zijn.

Nesting
Tineke Bronsveld, Style 10, Hilversum
Een betonnen nest voor mensen: als uitkijktoren en loungeplek. De toren is bereikbaar via je een betonnen trap, eenmaal boven waan je je in een vogelnest! Dichter bij de natuur kun je bijna niet komen, zo hoog dat je de grond en mensen niet meer ziet, maar alleen de toppen van de bomen. Een mooie plek voor groot en klein! In bos en park, zelfs of juist midden in de stad, kom je tot jezelf. Ook op de grond kun je zon nest plaatsen: een fantastische loungeplek midden in de natuur! Beton vr de natuur!

44

45

Great Beton Reef

Willem Schulte, Van Hall-Larenstein, Wageningen
Beton en natuur leken lang elkanders tegenpolen. Waar natuur was, werd beton gebruikt om de natuur te vervangen. Als natuur dan een poging deed om terug te komen via een kiemend plantje of een korstmossenlaag, werd natuur weer weggeveegd of schoongespoeld. Soms sloeg natuur terug, bijvoorbeeld in het centrum van Wageningen waar een zeldzaam mosje op een muur de bouw al jaren tegenhoudt en waar Bob de Bouwer en Ben de Boswachter al jaren steggelen over dit stuk betonnatuur. Oef! Gelukkig liggen die tijden achter ons. De maatschappij van tegenwoordig is veel diverser en opener geworden. Integratie en duurzaamheid zijn belangrijke kwaliteiten. Tegenwoordig bouwt Ben natuur en Bob duurzaam. Zo kan beton gebruikt worden zoals het bedoeld is: om te bouwen. Dus ook aan natuur. De ontwikkeling Het grootste bouwproject voor natuurontwikkeling op het moment zijn de Markerwadden*. Op dit moment bereidt Natuurmonumenten de aanleg van een eiland in het Markermeer voor. Dat moet een gigantisch vogelparadijs worden waar recreanten welkom zijn. Op langere termijn moet het een archipel van windwadden worden. Deze mooie kans komt voort uit het slibprobleem in het Markermeer. Opgelost veen en kleideeltjes zorgen voor een troebele yoghurtachtige substantie die het onderwaterleven verstikt. Ben de boswachter bedacht heel slim dat als hij al het slib op een hoop gooit hij weer mooi helder water krijgt. Bovendien ontstaat er een mooi wetland, ideaal voor vogels. Niet alleen het idee is nieuw maar ook de aanpak. Natuurmonumenten zoekt partners om de Markerwadden te ontwikkelen. Want samen bereik je meer en er zijn veel eilanden nodig om het Markermeer helemaal schoon te krijgen. De techniek is ook nog nooit eerder zo gebruikt, dus ook daar ligt een enorme kans om veel kennis op te doen. Onder het motto: al doende leert men. Om de eilanden aan te leggen is een stevige basis nodig. Dat wordt een richel die in een kilometers lange banaan voorkomt dat het slib door golfslag wegspoelt. Dit is het rif waarachter de eilanden opgespoten zullen worden. Het idee Het rif bestaat uit zand maar het heeft een harde kern nodig, waarvoor beton zich uitstekend leent. Om de richel te laten bijdragen aan de plantengroei heeft de rand van het rif aan de meerkant drie terrassen onderwater die plantengroei mogelijk maken. Het beton steekt een stukje boven het water uit. Daarachter kunnen betonresten gebruikt worden om de richel extra te verstevigen. Vervolgens komt er een zandlaag die overgaat in het slikplateau. In dit ontwerp dus letterlijk beton vr natuur. De voordelen van dit idee zijn dat: betonsector kan bijdragen aan natuurbeleving in de meest pure vorm. beton is ook onderwater geschikt om een harde rand te vormen, liever Nederlands beton dan buitenlandse stenen! voor de richel kunnen restproducten van de betonindustrie gebruikt worden, recycling dus! door de terrassering kunnen waterplanten weer voet aan de grond krijgen in het Markermeer. beton vervalt in louter natuurlijke materialen, dus mocht het na lange tijd afbrokkelen dan kan het nog steeds de functie van dijk vervullen. Technische haalbaarheid De segmenten van beton hebben aan een zijde een trapsgewijze verhoging/verlaging. Deze verhogingen/verlagingen stoppen wanneer er een diepte is bereikt van 1 m. Lager dan een meter groeien er geen waterplanten meer. Omdat de bodem van het Markermeer niet geheel egaal is, vraagt dit om maatwerk. Zo zullen er kleine verschillen zitten in de hoogte van de segmenten, omdat de hoogte van 1 m onder waterniveau sturend is in dit project. Binnen deze trapsgewijze verhoging/ verlaging is een luwte aanwezig die ervoor zorgt dat organisch materiaal en slib ophopen. Op deze manier wordt een substraat gevormd waardoor waterplanten zich kunnen vestigen. Het beton levert een bijdrage aan de ontwikkeling van onderwater natuur. Economische haalbaarheid Voor de constructie van de losse segmenten zijn enkel goedkope grondstoen nodig. Maar omdat er in de losse onderdelen veel meetwerk gaat zitten, kunnen we aannemen dat het een dure klus is. De kosten kunnen beperkt worden als er een oplossing is voor het tijdrovende meetwerk. Daarbij moet vooral gedacht worden aan de productie van het op maat maken van de segmenten. Slibprobleem Het slibprobleem komt niet alleen voor in ons land, er is een scala aan plekken waarbij dit ook internationaal gebruikt kan worden. Het blijft dus niet bij een eenmalige productie. Het product kan verder voortgezet en aangepast worden naar de omstandigheden voor dat probleem op die locatie. Ecologische haalbaarheid Voor het ambitieuze plan van de Markerwadden zijn de cirkelvormige compartimenten waarin het slib afgezet gaat worden cruciaal. Het enige probleem is dat er onzekerheid heerst over hoe deze compartimenten zullen reageren op de het water en de golven als ze slechts door zand worden omheind, zoals nu het plan is. Vandaar dit plan om beton in te zetten als een stevig raamwerk voor het zand. Het mag duidelijk zijn dat we voor dit gebied zoeken naar een omheining waar wel een natuurlijke groei kan ontstaan. Vandaar dat zand nog steeds een cruciale rol zal spelen. Maar het beton zal een extra versteviging zijn.

* Markerwadden is een idee van Natuurmonumenten waarvoor louter lof. Wij proberen
met deze inzending hun idee te koppelen aan de betonindustrie.

46

47

Green Concept
Klaas Melle Brouwer, Van de Brink & Brouwer, Warmond
Beton associeert men eerder met een stedelijke omgeving dan met een natuurlijke omgeving. De uitdaging is om deze twee elementen met elkaar te verbinden. Het onderzoeksgebied is dan ook gefocust op de stedelijke omgeving en de natuurlijke omgeving die daar binnen valt. Want het is deze natuurlijke leefomgeving van de stad die continu onder druk staat door stedelijke in- en uitbreiding. Hieruit volgt de vraagstelling: hoe kan beton bijdragen aan een meer duurzame en natuurlijke stad? Menselijke leefomgeving Uit onderzoeken blijkt dat een groene leefomgeving bevorderend is voor de fysieke en geestelijke gezondheid van mensen. Het levert een prettigere leefomgeving op, meer temperatuurdemping (vooral in steden), minder wateroverlast, een schonere lucht (minder CO2) en meer biodiversiteit. De overheid heeft 75 m2 publiek groen per woonruimte genoemd in de Nota Ruimte, slechts 39% van de gemeenten voldoet aan die norm. Buiten het dakgroen zijn er weinig horizontale oplossingsmogelijkheden, daarentegen zijn er in het verticale vlak veel kansen zoals de vele gesloten blinde gevels. Dierlijke leefomgeving Met de in- en uitbreiding van steden komt ook de leefomgeving van veel diersoorten onder druk te staan. Het aantal bijen, vlinders en vogels die in steden leven neemt af doordat hun leefgebied wordt ingeperkt en er niet voldoende natuurlijk voedsel aanwezig is. Duurzame hydrocultuur Omdat er in steden veel harde oppervlakken zijn zoals straten en daken kan overtollig regenwater moeilijk in de grond doordringen. Extra waterreservoirs zijn moeilijk in te passen in de huidige steden en nemen veel ruimte in. Een voorbeeld hiervan is Rotterdam waar in 2025 415.000 m3 extra waterberging nodig is om al het overtollige regenwater te herbergen. Concept the green box De volgende uitgangspunten voor dit concept zijn door middel van beton te realiseren: toevoeging van groen in de stad; verbetering van de menselijke leefomgeving van de stad; verbetering van de dierlijke leefomgeving in de stad; opslag van overtollig regenwater. Het concept is het creren van een verticale groene ruimte in de stad samengesteld uit reproduceerbare elementen. Dit reproduceerbare element, de green box, is een betonnen rechthoekige bak van 3 x 1,5 x 1,5 m. Door deze green box van een poreuze buitenlaag te voorzien die enkele weken blootgesteld is aan veel CO2 en een vochtigheidspercentage van 65% zal mosvorming aan de buitenkant ontstaan. Stapelen van deze green box maakt het mogelijk een compacte natuurlijke toevoeging aan de stedelijke leefomgeving van mens en dier te maken: een groene wand voor een gesloten gevel, een geluidswal, een afscheiding of als een los groenobject. Green nature box De green nature box is een box waarin planten en struiken groeien om de leefomgeving van bijen, vlinders en vogels te vergroten. Green hydrobox De green hydrobox is een box waarin overtollig regenwater wordt opge-

vangen. Zo wordt er niet alleen een waterbuer gecrerd maar kan er ook hernieuwbare energie mee worden opgewekt door dit water op droge tijden weg te laten vloeien langs een hydrogenerator. Green power box De green power box is een box waarin een hydrogenerator wordt geplaatst. Het overtollige opgeslagen water uit de green hydrobox laat men wegvloeien via deze hydrogenerator. Zo wordt er hernieuwbare energie opgewekt. Een klein formaat hydro-generator die geplaatst wordt in een green power box kan afhankelijk van de watertoevoer een energiebesparing van 16% opleveren (zie voorbeeldproject). Door deze energie meteen in de directe omgeving op een local grid te gebruiken wordt er tevens 60% transportverlies over het normale net bespaard. Green structure box De green structure box is een extra box die toegevoegd wordt zodat er meer constructieve mogelijkheden worden gecreerd. Eventueel benodigde stabiliteitsvoorzieningen of koppelingen met gebouwen of civiele objecten kunnen in deze green structure box gesitueerd worden. Voorbeeldproject Als voorbeeldproject is de straat De Slinge in Rotterdam genomen. De portiekats geven een goed voorbeeld van het green box concept en wat dit voor de stedelijke leefomgeving kan betekenen. Er wonen 26 huishoudens die gemiddeld 2250 kWh per jaar electriciteit gebruiken. Als pilotproject volstaat 1 blinde gevel met 15 green boxes waarvan 5 green hydroboxes en 1 green powerbox. Door het overtollige regenwater op te vangen in de 5 hydroboxes en dit alles weg te laten vloeien via de green powerbox wordt er 9300,5 kWh per jaar aan hernieuwbare energie opgewekt. Dat is 16% van het totale jaarverbruik van de portiekat. Dit levert 2110,28 aan energie op per jaar. Om de stad duurzamer te maken heeft Rotterdam in 2010 doelen opgesteld: 415.000 m3 extra waterberging in 2025 (t.ov. 2010) waarvan

36.000 m3 gerealiseerd in 2012; toevoeging van 160.000 m2 groendaken in 2014 waarvan 115.500 m2 gerealiseerd in 2012. Hiervan is slechts 5.500 m2 groengevel. Als het green box concept op de 20 blinde gevels van het voorbeeldproject wordt toegepast met 7 green hydro boxes per blinde gevel levert dit 525 m3 wateropslag op. Dit is gemiddeld 2m3 wateropslag per 1 m2. Bij hoge objecten/gevels gemaakt met het green box concept is 10 m3 wateropslag per 1 m2 mogelijk. Groengevels zijn 5% van het totaal aan groene daken/gevels die er gerealiseerd zijn tussen 2010 en 2012 in Rotterdam. Dit terwijl gevelgroen een grotere esthetische bijdrage geeft aan de stedelijke leefomgeving ten opzichte van dakgroen, dat meestal niet waarneembaar is vanuit het publieke domein. Bij het green box concept kunnen de 20 blinde gevels van het voorbeeldproject gemiddeld 3150 m2 gevelgroen opleveren. Deze oppervlakte is 57% van de 5500 m2 gevelgroen gerealiseerd tussen 2010 en 2012. Een toepassing op stadsniveau zou een vergroting van honderden procenten haalbaar maken. Stichtingskosten Een wand van 15 green boxes zoals in het voorbeeldproject kost circa 34.100. Daar gaan echter nog subsidies vanaf. Zo subsidieert de gemeente Rotterdam 45,- p/m2 gevelgroen en bekijken ze per project de subsidie voor waterbuers. Ook voldoet dit plan aan de duurzaamheids criteria van Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) van de overheid. Een subsidie van circa 10.000 is dus aannemelijk. Dit zou de initile kosten terugbrengen tot 24.100. De hydrogenerator wekt gemiddeld 2100 aan electriciteit per jaar op die gemeente of bewoners kunnen afnemen. Dit zou een terugverdientijd opleveren van afgerond 11,5 jaar. Met beheer en onderhoud meegerekend is 12 13 jaar reel.

48

49

Groei-beton
Lilian van Oosterhoudt, Parklaan landschapsarchitecten, s-Hertogenbosch
Vindt u de moderne plantenwanden ook zo mooi? Wij vinden ze fantastisch, maar niet duurzaam. Onze uitdaging was een groene wand die uit zichzelf groeit, zonder de aanzienlijke hoeveelheid (kwetsbare) techniek voor o.a. bewatering. Wij zijn op zoek gegaan naar een duurzamer alternatief waarbij beton en groen op eenvoudige manier worden gecombineerd tot een onderhoudsvrije groene betonwand. Een betonwand die vanzelf groen wordt! Door het toepassen van onze Groene betonwand kun je natuur terugbrengen in de directe leefomgeving van de mensen. Zelfs op plaatsen waar je normaal weinig planten tegen komt. Van probleem naar kans Betonnen oppervlakken die aan de buitenlucht worden blootgesteld kunnen als gevolg van mosgroei en algenbloei groen worden. Bij gebouwen, geluidschermen en meubilair wordt dit meestal niet gewaardeerd. Het ziet er vaak verlopen en vies uit. Het beton is om die reden in de loop van de jaren steeds gladder en waterafstotender geworden. Met chemische middelen of door stomen wordt het groen verwijderd. Maar stel dat we juist gebruik maken van deze eigenschappen van beton en hiermee een wand kunnen realiseren die vanzelf groen wordt en groen blijft! Beton- en beplantingstechniek gecombineerd! Voor de hechting van groen in de vorm van bijvoorbeeld mossen, varens of sedum is een grove en open oppervlaktestructuur van het beton noodzakelijk. Liefst met een zuurgraad van rond de 7. Bij vochtige omstandigheden zullen de mossen en varentjes de muur in beslag nemen. Bij zonnige en droge omstandigheden zullen rijkbloeiende sedums een plek vinden. Wat we nodig hebben is zeer open beton waar we een wand mee kunnen maken! Open bermbeton, dat wordt toegepast voor stevige grasbermen, lijkt eigenlijk sterk op het beton dat we nodig hebben. Dit beton wordt gemaakt door het weglaten van het grove gedeelte van het zand en het jne deel van het grove toeslagmateriaal. Een waterretentiemiddel zorgt ervoor de grove grindkorrels aan elkaar blijven hangen. In de holtes van het beton groeit gras. Wat, dachten we, als we dit beton verticaal toepassen? Wat als we er wandpanelen van maken en het beton zo bewerken dat dit voor plantengroei optimaal wordt? Hebben we dan onze duurzame groene betonwand? Het antwoord op deze vragen is JA ZEKER!!!!! Het kan echt; een groene betonwand die geen onderhoud vraagt! De groene betonwand van zeer open beton levert geur en kleur op, op anders kale wanden. Het brengt biodiversiteit op plaatsen waar eerst nauwelijks ora of fauna te bekennen was. De open structuur van het beton levert mogelijkheden voor mosgroei en andere planten. Daarnaast levert het ook nog eens mogelijkheden op voor insecten om hier te nestelen. Door te spelen met verschillende toeslagmiddelen ontstaan duizelingwekkend veel mogelijkheden. De soort plant kan gestuurd worden door de betonsamenstelling en de grootte van de holten. Beton voor een beter milieu Onderzoek heeft uitgewezen dat mos jnstof opneemt. Ook andere vegetaties zoals varens en sedums kunnen hieraan bijdragen. Daarnaast geeft een groene betonwand minder warmte af en werkt zelfs temperatuurverlagend. Door de hemelwaterafvoer van gebouwen via de groene betonwand af te voeren ontstaat een soort tijdelijke waterberging. Planten en beton porin zuigen zich vol met water. Er hoeft dus minder water te worden afgevoerd via het riool. Al met al levert de groene betonwand een beter leefmilieu in het stedelijk gebied op. De groene betonwand wordt nog duurzamer als we het open beton maken van hergebruikte materialen zoals ReBeaStone (hergebruikt spoorweggrind). Dan hebben we een Cradle to Cradle wand met wel 95% hergebruikt materiaal en een enorme reductie van de CO2-uitstoot. We zien veel toepassingsmogelijkheden We zien veel toepassingsmogelijkheden voor de groene betonwand. Er kunnen platen worden gemaakt die op bestaande en nieuwe gebouwen worden bevestigd als een soort voorzetpanelen. Het open beton heeft een geringe druksterkte maar door het in frames of tussen kolommen toe te passen is dit geen bezwaar. Een ander toepassing is om het grove beton in sparingen aan te brengen in het constructieve gladde beton. Hierbij kan een speciek patroon worden gemaakt met grijze en groene vlakken. Bij een toepassing als vrijstaande wand zoals een tuinafscheiding of geluidwering is de druksterkte voldoende. Ook kleinere tuinmuurtjes van bijvoorbeeld stapelstenen zijn natuurlijk mogelijk. Nader onderzoek We hebben de eerste proefplaten gemaakt en daar ook sedum in geplant. Dit was natuurlijk een belangrijke eerste stap. Door middel van de prijsvraag willen we het idee graag nader onderzoeken en uitwerken. We willen graag antwoord op de volgende vragen: Wat is een geschikte manier van mos- en vegetatie-ontwikkeling? Hoe snel wordt de wand groen bij een spontane ontwikkeling of is het nodig een basis de maken door bijvoorbeeld hydroseeding of het aanbrengen van een voedingsbodem. Wat zijn geschikte soorten mossen, kruiden of vaste planten om toe te passen? Hoe kunnen we de soortgroei sturen? Wat zijn de verschillen in ontwikkeling bij toepassing aan de zon of de schaduwzijde ? Hoe kunnen we het onderhoud minimaliseren? Voor welke dieren (o.a. insecten) biedt een dergelijk open groene wand leef- en/of nestgelegenheid en welke doelvegetaties voor dieren kunnen we hiermee realiseren ?

50

51

Groene gevels
B.Olij, Bouwadviesbureau Strackee, Amsterdam
De belangstelling voor verticaal groen op gevels heeft in Nederland vanaf 2007 een vlucht genomen. De Fransman Patrick Blanc was in de jaren tachtig van de vorige eeuw de grondlegger van de verticale tuin. Verticaal groen gaat in combinatie met klimaatneutraal bouwen een nog grotere rol spelen, vooral in stedelijke gebieden. Maar ook de toepassing op geluidschermen langs snel- en spoorwegen kan nog verbeterd worden. Hierbij valt te denken aan toepassing van niet grondgebonden systemen. In Nederland zijn inmiddels een aantal projecten uitgevoerd, met een sterk wisselend resultaat. Niet alle projecten zijn even succesvol. Om echt eect te sorteren op het milieu in de stad moet het tevens veel grootschaliger aangepakt worden. Er zijn hiertoe al een aantal standaardsystemen op de markt beschikbaar, dit zijn over het algemeen toevoegingen op de bouwkundige gevel. Deze toegevoegde systemen leiden dan tot een verdubbeling van de kosten van de schil van het gebouw, en worden daarom slechts incidenteel toegepast. Deze systemen bestaan over het algemeen uit metaal en kunststof, ons zijn nog geen systemen in beton bekend. Doel van ons idee is het stimuleren en doorontwikkelen van verticale tuinen door middel van betonelementen. In dit idee wordt gezocht naar een toepassingsmethode bij nieuwbouwconstructies, waarbij het geen toegevoegd element moet zijn, maar een aanpassing aan de bouwkundige schil. Op deze wijze is de kostenverhoging minimaal. Het idee is om grootschalig prefab betonnen buitenbladen toe te passen, met een aangepaste detaillering ten behoeve van groene gevels. Voordeel van het beton is dat het waterdicht en onderhoudsvrij is. Spouwventilatie is dan ook niet of nauwelijks noodzakelijk. Tevens biedt beton door de grote massa een verbetering in het weren van geluidbelasting op de gevel en heeft het een groot accumulerend vermogen om temperatuurpieken te vereenen. Deze eigenschappen zijn niet aanwezig bij systemen van metaal en kunststof. Op deze wijze kunnen dan bij grootschalige nieuwbouwprojecten groene muren gemaakt worden. Alleen bij grootschalige toepassing levert het systeem een positieve bijdrage aan een gezonde leefomgeving, bijvoorbeeld bij drukke doorgaande verkeersroutes door de stad. Het product is vooral bedoeld voor corporaties en projectontwikkelaars. Het milieu vaart er wel bij Verticaal groen dient het milieu. Het kan helpen om de zogenoemde hittestress te verminderen. De temperatuur in de stad gaat in zomernachten omlaag, doordat de planten water verdampen uit hun bladeren. Dat kan zo een paar graden schelen. De geveltuin kan ook helpen de luchtkwaliteit in de stad te verbeteren. Planten zetten CO2 om in zuurstof en vangen jnstof af. Bladeren houden jnstofdeeltjes vast. De begroeide gevel werkt als een zonnescherm waardoor de gevel gedurende de dag minder opwarmt en dus ook minder warmte-uitstraling het gebouw in geeft. Hierdoor neemt de warmtelast in het gebouw af en daarmee de energiekosten om het gebouw te koelen. Overige voordelen van de groene muur: grotere biodiversiteit in de stad; vermindering van het energieverbruik door het isolerend eect; opeuren en verzachten van de harde lijnen van de versteende stad; verfraaiing: groen als kunstobject op gevels; voorkomen en aan het zicht onttrekken van grati. Wij denken dat er een markt ontwikkeld kan worden voor standaard producten zoals: borstweringen; balkonschermen; modulaire bouwblokken; gevelbanden; verdiepingshoge gevelelementen. Beton met een poreuze structuur geeft voldoende houvast voor zelfhechtende gewassen. Als er kleine stukjes kunnen afbreken vinden de planten onvoldoende houvast, met name als ze groter worden. Een zware plant als klimop oefent bijvoorbeeld een trekkracht van ca 0,35 kN per m2 op de wand uit, en kan brokjes beton lostrekken. Houtvezelbeton geeft uitstekende hechtmogelijkheden voor klimplanten, maar zou op den duur kunnen gaan afbrokkelen. Bij beton is het belangrijk dat er geen voor planten giftige stoen vrijkomen, zoals zware metalen. Indien regenwater op de gevel door vrijkomende stoen uit het beton een hoge pH krijgt (meer dan circa pH 8) is dat ongunstig voor de klimplanten. Voor een succesvol ontwerp moeten veel factoren beschouwd worden, zoals de kleur van de gevel. De ondergrond mag voor alle klimplanten ook niet te donker van kleur zijn, omdat in de zon dan temperaturen van boven de 42 C kunnen worden bereikt, wat schadelijk is voor planten. Verder speelt de oppervlaktestructuur een grote rol in de aanhechting, en zijn de betonsamenstelling en de eigenschappen van toegevoegde kleurstoen essentieel. Verdere ontwikkeling In samenwerking met tuin- en landschapsarchitecten en betontechnologen kan het idee verder uitgewerkt worden met betrekking tot een goede detaillering en betonsamenstelling. In de detaillering kan dan tevens gezocht worden naar integratie van druppelleidingen voor irrigatie en bemesting. Dit kan de levensduur van de geveltuin sterk verlengen.

52

53

Groengrauw
Hugo Schoemaker en Samuel Eftegari, Rotterdam
Herfst 3013. Op een herfstachtige ochtend fietsen ze samen langs een bosgebied ergens in Nederland. In de verte, ziet zij iets boven de boomtoppen uitsteken. Ze minderen vaart en hij vraagt aan haar wat dat zou kunnen zijn? Nieuwsgierig geworden wijken ze af van hun route en slaan het bospad in. Het monumentale bouwwerk wordt steeds beter zichtbaar. Vol verwondering naderen ze het object. Om hun heen wordt het steeds stiller. Ze komen bij een grote ellipsvormige muur die hen het zicht op het daar achtergelegen stuk bos ontneemt. Ze vragen zich af wat er aan de andere kant van deze kolossale monoliet zou zijn? Ze lopen langs de hoge muur en kijken omhoog. Zij vraagt is het een tempel? waarop hij zegt Misschien. Het zou ook een ufo-landingsplaats kunnen wezen. Aan de andere zijde van de gebogen muur wordt een wijds uitzicht op het natuurgebied onthuld. Het mooiste uitzicht tot nu toe. De concave vorm aan deze zijde geeft een beschermend gevoel en het smalle bankje in het centrum van de halve ellips nodigt uit om op te gaan zitten. Ze lopen samen naar het npersoons bankje. Hij gaat bij haar op schoot zitten en samen bewonderen ze het uitzicht. Ssstt hoor je dat? uistert ze. Starend en luisterend nemen ze de natuur in zich op. Beschermd door het kolossale bouwwerk maar ook zo nietig klein in het geheel, merken ze dat dit de eerste keer is dat ze zo diep in het bos zijn gekomen. Zo bewust van de natuur. En zo dicht bij zichzelf. Ontwerp GROENGRAUW is een tijdloos, robuust monument ter versterking van de beleving van de natuur. Het is een viering van de natuur midden in de natuur. Een kolossale en elegante betonnen monoliet, in de vorm van een halve ellips, versterkt de zintuigelijke beleving van de natuur voor de mens. Door haar egale concave vorm wordt het geluid van vogels, water en de wind die door de bladeren waait geconcentreerd en gefocust naar n plek in het midden van de ellips waar n individu plaatst kan nemen en waar hij n is met de natuur. Naast het geluid van de natuur wordt ook het zicht omkaderd door de compositorische openstelling van het monument. De natuur en het monument versterken elkaar: het bosgebied valt op dankzij de aanwezigheid van haar aanbidder, een ingetogen theatrale zetel vermomd als een monumentale stille rune van beton. Anderzijds wordt het uit zijn stedelijke context gehaalde grauwe bouwmateriaal midden in de natuur opgenomen. Geen ander, door de mens gemaakt materiaal, leent zich zo goed als beton voor een gebaar zoals dit. Het beton is geduldig en tijdloos. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een drukke rode bakstenen muur die meer frivool en pretentieus is en de aandacht trekt, is een betonnen muur juist ingetogen en anoniem in haar verhaal: ze respecteert de kleurrijkheid van de groene omgeving en laat de natuur voor zich spreken. Daarom voelt het alsof, ook over 1000 jaar, deze rune en het bosgebied in harmonie naast elkaar zullen bestaan.

Grondwaterpaaltje
Lars den Admirant, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwukundig Ontwerpen
Herken het gevaar door middel van het grondwaterpaaltje. Door langdurige droogte neemt het brandgevaar in natuurgebieden toe. Zomer 2013 brandden grote bosgebieden in Australi en Californi af maar ook dichter bij huis op de Veluwe komen geregeld heidebranden voor. Branden die in andere landen niet als probleem gezien worden en soms juist als uitkomst om natuurgebieden weer vruchtbaar te maken, worden in het drukbevolkte Nederland als probleem en gevaar beschouwd.

Het Grondwaterpaaltje moet de toerist en wandelaar waarschuwen voor dit mogelijke gevaar en ze erop attenderen wanneer het niet verstandig is hun smeulende sigaret weg te gooien of aan wild barbecuen te doen in het Nederlandse landschap. Of de boswachter die nu in n oogopslag kan zien welk gebied extra aandacht nodig heeft. Dit paaltje bestaande uit drijvend beton, ontwikkeld door MGX kennisinstituut, moet straks naast het bankje, de prullenbak en de wegwijspaddenstoelen in de Nederlandse natuurgebieden te vinden zijn. Op het paaltje moeten drie verschillende kleurcodes verschijnen: groen= vochtig/geen gevaar, Geel=droog/extra aandacht vereist, Rood=extreem droog/grote kans op natuurbranden. De mate van gevaar wordt bepaald door de stand van het grondwaterpeil. Bij droogte door hoge temperaturen en het langdurig ontbreken van neerslag zakt het grondwater steeds dieper weg de bodem in en bij neerslag stijgt dit grondwater juist weer. Door het grondwaterpaaltje van drijvend beton te maken en dit te mee te laten bewegen op de stand van het grondwaterpeil kan dus worden aangegeven hoe droog het gebied waar het paaltje staat is en dus ook hoe hoog de kans op mogelijke natuurbranden. Dit proces is voorgelegd aan de brandweer van de gemeente Putten, waterschappen Vallei en Veluwe en de heer Niese, gronddeskundige. Zij

kwamen tot het oordeel dat dit principe werkt maar niet voor elk gebied even geschikt zou zijn. Dit heeft vooral te maken met de diepte van het grondwaterpeil in sommige gebieden. Het ontwerp kan worden uitgebreid door bijvoorbeeld te gaan werken met een mobiele app. Zo kan het grondwaterpaaltje ook een educatieve rol gaan spelen door samen met de app informatie te verschaen over de oorzaken en gevaren van natuurbranden en hoe deze te voorkomen zijn. De brandweer kwam ten slotte nog met het idee het grondwaterpaaltje geschikt te maken voor het aansluiten van brandweerslangen. Omdat het grondwaterpaaltje gebruik maakt van pijpen die tot het grondwaterpeil leiden zou in geval van brand de brandweer makkelijk beschikking hebben tot een waterbron. Iets wat in natuurgebieden niet altijd vanzelfsprekend is. Het Grondwaterpaaltje moet dus voor bescherming van de natuur gaan zorgen door het waarschuwen en informeren van de toerist, de wandelaar en de boswachter. Ze weten zo waar sigaretten beter niet de natuur in geslingerd kunnen worden, waar gebarbecued kan worden en welke gebieden extra aandacht en controle nodig hebben.

54

55

INFA+
Jaap Gijsbertsen, Gijsbertsen Natuur in Zicht, Leersum Arjan de Nooijer, De Nooijer Architect, Leersum
Het INFA+ systeem biedt een innovatieve oplossing voor knelpunten van infrastructuur met natuur. Het systeem is tweeledig. Het richt zich enerzijds op bescherming van fauna en anderzijds op het versterken van lokale gebiedsontsluiting. INFA+ bestaat uit meerdere modules; faunakam (klein/groot), faunabank, informatievlak, nestkamer en ets-wandelpad. Iedere module is opgebouwd uit losse elementen. De elementen zijn uitgevoerd in beton, desgewenst voorzien van een structuur, slijtlaag of houten of kunststof bekleding. Elementen worden op een fundatie geplaatst en aan elkaar gekoppeld. De vormgeving is zodanig dat een combinatie van meerdere modules mogelijk is. Algemeen Dankzij INFA+ behoren verkeersslachtoers voortaan tot het verleden. INFA+ combineert eectieve faunageleiding met informatievoorziening, recreatiemeubilair en nestkamers voor vogels en insecten. In de uitgebreide +uitvoering maakt de aantrekkelijk vormgegeven betonconstructie bovendien een veilige ontsluiting van dijken en wegbermen voor etsers en wandelaars mogelijk. Uniek hierbij is dat INFA+ eenvoudig kan worden toegevoegd aan bestaande infrastructuur. INFA+ draagt dankzij een innovatief ontwerp bij aan Bescherming, Beleving en Ontwikkeling van onze leefomgeving. Bescherming Infrastructuur vormt dikwijls een barrire voor natuur. Wegen kunnen het leefgebied van een soort in tween delen. Vooral reislustige soorten zoals de pad en de das vallen vaak als verkeersslachtoer. INFA+ biedt een eectieve oplossing. Zij beschermt fauna door het slim combineren van infrastructuur en het creren van veilige geleiding. Ambien, reptielen en zoogdieren worden dankzij INFA+ minimaal verstoord en kunnen veilig een weg passeren. Kwetsbare soorten die kunnen proteren zijn de kamsalamander, gewone pad en das. Daarnaast zal een scala aan algemene soorten zoals vossen, hazen, konijnen, egels, kleine marterachtigen en muizen dankbaar gebruik maken van het INFA+ systeem. Dat bescherming van overstekende dieren eectief kan zijn bewijzen successen elders in ons land waar de populatie gewone padden in ruim tien jaar tijd groeide van 200 naar 15.500 INFA+ beschermt niet alleen de fauna, de +uitvoering biedt etsers en voetgangers een veilige route van A naar B. Het eenvoudige principe bestaat uit losse elementen die onafhankelijk van de rijweg aan het wegdek worden toegevoegd. De duurzaam uitgevoerde betonelementen kunnen zonder ingrijpende wijziging in de bestaande situatie aan een dijklichaam of rijweg toegevoegd worden. Beleving Onze dijken vormen een kunstmatige verhoging in een vlak landschap. Niet voor niets worden zij wel tribunes van de uiterwaarden genoemd. INFA+ biedt wandelaars en etsers de gelegenheid om veilig en in alle rust van een oer-Hollands uitzicht te genieten. Ruimte en afwisseling kunnen vanaf dit hoog gelegen uitzichtpunt overweldigend zijn. INFA+ maakt gebruik van de natuurlijke kracht van dijken; hun hoogte en ligging. In de vorm van een informatievlak, zitbank of ets-wandelpad maakt zij het landschap optimaal beleefbaar voor passanten. Dankzij de modulaire vormgeving kan optimaal aangesloten worden bij de infrastructuur, behoeften van weggebruikers en ecologische kwaliteiten ter plaatse. Ontwikkeling INFA+ draagt door een bijzondere vormgeving bij aan natuurontwikkeling. In de natuur bestaat vaak schaarste aan nestruimten. Met name soorten die gebruik maken van holten hebben hiermee te maken. Door ruimten uit te sparen in de voorzijde van INFA+ vinden vogels en insecten hier huisvesting. Soorten waarvoor de nestkamers zich met name lenen zijn vogels als de oeverzwaluw en insecten als de aardhommel en solitaire bijensoorten. Natuurlijk draagt de INFA+ niet alleen bij aan de ontwikkeling van natuurlijke kwaliteiten. Naast functioneel zijn de nestkamers bijvoorbeeld ook educatief van waarde. De toename en eectieve bescherming van lokale biodiversiteit verhoogt bovendien de kwaliteit van de woonomgeving. Voor de recreatiesector en het forenzenverkeer levert ten slotte de +uitvoering met ets-wandelpad een aantrekkelijke ontsluiting van de streek. Innovatieve toepassing Iedere dijk, wegberm of spoorrails heeft een eigen karakter, ligging en gebruikersgroep. Aansluitend bij deze gevarieerde kenmerken kent het INFA+ systeem een modulaire opzet. De verschillende elementen in dit ontwerp (faunakam (klein/groot), faunabank, informatievlak, nestkamer en ets-wandelpad) zijn zowel afzonderlijk als gecombineerd toepasbaar. Op een druk dijktraject, georinteerd op het zuiden in een wandelstreek is wellicht een combinatie van de zitbank + informatievlak + nestkamer voor insecten + ets-wandelpad zonder faunatunnel het meest geschikt. Op een rustiger traject nabij water met een ambienpopulatie volstaat de faunakam met faunatunnel. De verschillende modules van de INFA+ systeem kunnen eenvoudig gekoppeld worden. De vormgeving is zodanig dat bij toepassing van bijvoorbeeld de faunakam een goede aansluiting met de faunatunnel, dijkafritten en andere obstakels langs het traject gemaakt kan worden. Het ontwerp komt het best tot zijn recht op dijktrajecten, maar is ook prima toe te passen parallel aan andere infrastructuur. Vormgeving, materiaal en multifunctionaliteit maken het systeem tot een aantrekkelijk, betrouwbaar en duurzaam alternatief voor traditionele faunageleide systemen. Een systeem dat meerwaarde creert voor mens en dier.

56

57

Insectenhoed
Michiel van Lent, Wendy Lenders, Astrid Nugteren, Milsbeek
Insecten zijn bij veel mensen niet erg geliefd. Toch verdienen ze meer positieve waardering! Insecten zoals bijen, vlinders en hommels hebben namelijk voor zowel de samenleving als in de natuur een belangrijke functie. Ze zijn van groot belang voor het bestuiven van onze land- en tuinbouwgewassen. Zonder bijen zou er bijvoorbeeld nauwelijks fruitproductie zijn. Veel planten zouden niet bestaan als de vele duizenden soorten insecten deze niet zouden bestuiven. Maar ook als voedsel voor veel vogels zijn insecten onmisbaar. Kortom, zonder insecten zou onze wereld er heel anders uitzien. De laatste jaren gaat het wereldwijd slecht met de soortenrijkdom van de ora en fauna en dus ook met de insecten. Ook in Nederland verdwijnen er jaarlijks diverse plant- en diersoorten. Dit heeft onder andere te maken met de oprukkende verstedelijking, de industrialisering en de schaalvergroting in de landbouw. Verstedelijking kan echter ook mogelijkheden bieden. Groen in de stad wordt niet alleen door mensen erg gewaardeerd, het kan ook een bijdrage leveren aan de biodiversiteit. De stad kan veel soorten insecten en andere dieren nieuwe levenskansen bieden. Naast een gevarieerd groensortiment in de stad behoeven dieren ook hier schuilgelegenheid. Het startpunt van het idee wordt gevormd door een schuilplaats voor insecten, in combinatie met een betere bewustwording van mensen van het belang van insecten. De bloem De Insectenhoed is een soort insectenhotel in de vorm van een betonnen bloem. De bloem die als inspiratie gebruikt is, is een Echinacea purpurea (rode zonnehoed). Een Echinacea purpurea is een vaste plant die waardevol is voor de dracht. Hommels, vlinders en bijen zitten veelvuldig op de bloemen van deze plant. De bloemhoofden of kegels van een rode zonnehoed zijn vrij groot en opvallend. Deze bloemhoofden vormen in De Insectenhoed de schuilgelegenheid voor de insecten. De Insectenhoed kan zowel in het stedelijk gebied als in particuliere tuinen worden toegepast. In het stedelijk gebied kunnen de betonnen bloemen bijvoorbeeld in groten getale worden gebruikt. Hier dienen ze dan niet alleen als schuilplaats voor insecten, maar ook om een statement te maken voor het belang van de insecten. De bloemen kunnen goed in het stedelijk beeld gentegreerd worden, omdat ze esthetisch waardevol zullen zijn. Ook in particuliere tuinen kunnen een of meerdere bloemen toegepast worden als schuilgelegenheid voor insecten. De uitwerking Bij de uitwerking van de bloem is er rekening gehouden met de eisen die de diverse insecten stellen aan hun nestplaats. En van deze eisen is dat de nestplaats zon 0,50 tot 3,00 m boven de grond dient te worden geplaatst. De bloem inclusief het hoofd wordt ca. 1,20 meter hoog en voldoet hiermee aan deze eis. De afmetingen van het bloemhoofd zijn 15 x 10 cm, zodat de insecten voldoende ruimte hebben om zich te kunnen nestelen. De bloemsteel en de bloembladeren zullen bij elke bloem hetzelfde zijn, maar de hoofden zullen aangepast worden voor verschillende insecten. De bloemhoofden zullen dan ook los vervaardigd kunnen worden. Er zijn drie typen bloemhoofden bedacht, n bloemhoofd voor bijen en hommels, n voor vlinders en n voor lieveheersbeestjes. Bij elk bloemhoofd zal rekening worden gehouden met de eisen die het beoogde insect eraan zal stellen. Voor bijen en hommels zal het bloemhoofd een massieve vorm krijgen met hierin gaten waar de insecten in kunnen kruipen. De gaten zullen 4 tot 12 mm dik zijn en de gangen zijn 5 tot 10 cm diep. Deze gangen zullen horizontaal zijn zodat er geen regenwater in terecht zal komen. Aangezien de bloem schuin staat zal het bloemhoofd maar op n manier bevestigd kunnen worden door middel van een hol dol verbinding. De gangen dienen zo glad mogelijk te zijn, anders beschadigen de insecten hun vleugels. De insecten hebben behoefte aan een achterwand, dus de gangen zullen elkaar niet kruisen. Eventueel kunnen de grotere gaten gevuld worden met natuurlijke materialen zoals hout en riet. Ten behoeve van de vlinders zal het bloemhoofd een holle vorm krijgen. In het bloemhoofd zullen verticale spleten gemaakt worden die als ingang dienen, rekening houdend met de gevoelige vleugels van de dieren. De openingen hebben een afmeting van 1 bij 9 cm. De ingangen zullen, vanwege de overheersende windrichting, op het oosten gericht moeten worden. Omdat het hoofd los vervaardigd wordt kan het bloemhoofd gevuld worden met twijgjes, zodat de vlinders hieraan kunnen hangen. Voor lieveheersbeestjes zal het bloemhoofd, net als bij de vlinders, hol van binnen zijn. In het bloemhoofd zullen in dit geval ovale gaten gemaakt worden met een diameter van 6 tot 8 mm. Ook hier kan het hoofd eventueel gevuld worden met bijvoorbeeld dorre bladeren. De verschillende bloemhoofden worden bevestigd door middel van een draadeind en een RVS-moerdop. Het begin van het draadeind zit bevestigd aan het eind van de bloemsteel. In het bloemhoofd is een opening vrijgehouden voor dit draadeind en de moerdop zal verzonken liggen in het bloemhoofd. Het totale object kan gefundeerd worden middels een betonvoet onder aan de steel.

58

59

Leven in een betonhotel

Erik Bretveld, Babako, Enter
We maken ons zorgen over de biodiversiteit, een keten van natuurlijke processen. Als er 1 schakeltje kapot gaat heeft dat gevolgen voor de hele keten. Biodiversiteit zorgt voor vruchtbare grond, schoon water en een stabiel klimaat. Als de keten ergens beschadigd raakt, blijkt dit niet of zeer moeilijk te repareren. Alle voorkomende planten en dieren spelen een rol in de biodiversiteit, in Nederland naar schatting ruim 40.000 soorten. Cruciaal daarbij zijn de ruim 600 soorten insecten. We weten nog lang niet voldoende van deze dieren, behalve dat ze meestal solitair leven en dat ze allemaal met elkaar in verbinding staan. Sterft de ene soort uit, dan heeft dat gevolgen voor de ander. Nectarkroegen Aan de behoefte aan voedsel (nectar) kan relatief eenvoudig tegemoet worden gekomen. Anders is het met de behoefte aan beschutting, vooral in de winter. Deskundigen wijzen op de bloemrijke bermen en andere nectarkroegen die overal worden ingericht en stellen dat deze weinig zullen opleveren als de jonge dieren de winter niet overleven. Het bovenliggende probleem is dat we onze publieke ruimte te netjes onderhouden, dat er voor de winter wordt gemaaid en opgeruimd en dat steeds grotere oppervlakten worden verhard waardoor deze niet meer voor overwinterende insecten toegankelijk zijn. Oplossing Om overlevingskansen van dieren te vergroten, bouwen we insectenhotels, in hout, steen of door holle stengels te bundelen. Als een insect een holte gevonden heeft, smeert het de voorkant dicht en blijft het in het hotel tot het weer warm wordt. Vast staat dat insectenhotels bijdragen, maar de schaal is te klein. Wat als we nou hele grote insectenhotels zouden kunnen bouwen? Grote harde oppervlakten in de buitenruimte kunnen van holtes worden voorzien en functioneren als insectenhotel. Dit geldt vooral voor keermuren, aangewerkt met aarde. Deze achterliggende aarde functioneert als warmtebuer. Op het zuiden gericht zal de natuurwaarde het grootst zijn (met name voor solitaire bijen) omdat daar in het voorjaar als eerste opwarming plaatsvindt, maar op het westen en oosten zullen de gaatjes ook door andere insecten benut worden. We weten dat beton duurzaam is, maar natuurwaarde had het nog niet of nauwelijks. Dit verandert als het beton insectenhotel wordt en we het op grote schaal kunnen toepassen. De natuurwaarde wordt dan een verkoopargument en het imago van beton verandert voorgoed. Ontwerp Het ontwerp betreft een steen van beton, met gaatjes in diameters van 4 tot en met 14 mm. De steen kan zowel worden gestapeld als gemetseld. Bij stapeling helt de muur iets achterover en wordt aangeaard met grond die deels de gaatjes opvult, waardoor hechting en een grote mate van stevigheid wordt verkregen. De steen is afgerond voor een natuurlijke uitstraling en om er naast rechte ook ronde vormen mee te kunnen creren. De steen moet in grote hoeveelheden, dus machinaal kunnen worden geproduceerd. Het principe is geschikt voor zowel grotere infrastructurele werken als particuliere tuinen. Voor grotere werken (bijvoorbeeld een onderdoorgang bij een viaduct) zou de steen 20x20x40 cm kunnen zijn, voor kleinere werken (bloembak in particuliere tuin) 10x10x20 cm. Hierdoor ontstaat een zeer groot potentieel afzetgebied. De steen is ontworpen met een lichte glooiing over het oppervlak. Hierdoor is er extra nuance voor het dierenleven (alle gaatjes zijn anders) en ontstaat bijzondere licht- en schaduwwerking. Afhankelijk van de stand van de zon, geeft een muur die is gebouwd van deze steen voortdurend een ander beeld. Een betonnen muur die leeft! De cirkelvormige gaatjes in iedere steen maken bij toepassing in muren fascinerende patronen, waarmee kan worden gespeeld door degene die bouwt. De patronen maken het bijzonder, zowel van afstand als dichtbij. Als je dichterbij komt zie je de dichtgeplakte gaatjes. De kleur is grijs en glad afgewerkt. Deze steen laat zien dat beton een zeer bijzondere esthetische waarde heeft.

WINNAAR

Toekomst Het idee van een steen met gaatjes is op meerdere manieren toepasbaar. De nu ontworpen steen is bedoeld om te worden aangeaard, voor andere toepassingen zal de vorm en maatvoering veranderen. Bij een op zichzelf staande (dus niet aangeaarde) muur zouden de gaatjes aan n zijde van de steen dicht moeten zijn. Hierdoor ontstaan nieuwe toepassingsmogelijkheden. We denken hierbij aan exibele elementen voor constructies zoals schuttingen. Het insectenhotel als alternatief voor de bouwmarktschutting, of als basismateriaal voor het bouwen van groene muren. Door middel van slimme ontwerpen kunnen mooie, nieuwe producten worden ontwikkeld die ook door particulieren zonder veel kennis en ervaring kunnen worden toegepast. Betonnen elementen te verwerken als legosteentjes, extra modules om bijvoorbeeld in de elementen planten te laten groeien en regenwater te bueren. Het uitgangspunt blijft altijd gelijk; modulair bouwelementen met overwinteringsmogelijkheden en betonnen oppervlakten die functioneren als insectenhotel. N.B. Tijdens de researchfase hebben gesprekken plaatsgevonden met deskundigen op het gebied van dierenleven en biodiversiteit. Zij zijn ervan overtuigd dat het idee zal functioneren.

60

61

Koraalsteen
Tijmen Versluis, VERS Architecten, Leiden
Het idee is een zeshoekige betonsteen met koraalstructuur waar mossen en kleine planten op groeien. Te gebruiken als keerwand, als bescherming van steile hellingen, als tuinmuur, maar het zou ook als gevelsteen toegepast kunnen worden. Een extensieve groene gevel! Daarmee is het een betaalbaar en onderhoudsvriendelijk alternatief voor een intensieve groene gevel. Voor de vorm van de koraalsteen is een zeshoek gekozen. Inspiratie hiervoor komt uit de natuur. Deze steen laat zich makkelijk stapelen en is als geheel behoorlijk stabiel. Geen specie nodig dus. Door de stenen afwisselend meer naar voren of naar achteren te plaatsen, komt het zeshoekige patroon nog mooier naar voren. Door de dikte van de wand kunnen de stenen ook bij spouwmuren zonder specie gestapeld worden. De kop is grof van structuur, zodat plantjes erin kunnen wortelen. Bij een keerwand zou men een laagje turf als specie kunnen gebruiken, zodat planten zich nog beter kunnen wortelen en ook groter kunnen worden. In principe is er geen kleurtoeslag nodig. Het lichtgrijze beton warmt niet te snel op (in tegenstelling tot donkergrijs beton) en zorgt dat de groene plantjes goed te zien zijn. Voor meer kleurnuance zou men voorzichtig de cementsluier van de zichtzijde af kunnen stralen. Hierdoor wordt de fraaie bruine kleur van de gebruikte lavasteen beter zichtbaar. Water Planten hebben water nodig om te groeien. Door grove lavasteen of hydrokorrels te gebruiken in plaats van grind, kan het beton het water beter en langer vasthouden. Indien Koraalsteen als gevelsteen op het zuiden wordt toegepast, zal er waarschijnlijk wel extra bevochtiging nodig zijn. Dat kan gewoon met de tuinslang of anders met een onzichtbaar druppelsysteem dat in de spouw is verwerkt. pH-waarde De pH-waarde die nodig is voor planten om te kunnen groeien ligt tussen 5,5 en 7. Normaal beton heeft een hoge pH-waarde tussen de 12 en 13. Om de pH-waarde naar beneden te brengen maken we gebruik van magnesium-fosfaatcement in plaats van gewoon cement. Wellicht dat ook nog extra additieven nodig zijn om de juiste pH-waarde te bereiken. Beplanting Lang niet alle planten zijn geschikt voor deze steen. De zaden zijn voornamelijk van sedums en mossen, deze soorten kunnen goed tegen droogte en hebben geen intensief onderhoud nodig. De zaden worden ingestrooid in de toplaag van de steen. Per steen kan net een ander zadenmengsel worden toegepast, zodat het geheel een mooi afwisselend beeld geeft. CO / duurzaam bouwen De steen hoeft niet uitzonderlijk sterk te zijn. Daarom passen we zo min mogelijk cement toe en geen wapening (metaalwapening zou overigens snel aangetast worden door de lage pH-waarde, is dus niet geschikt). De steen heeft zodoende een zo laag mogelijke CO uitstoot en is 100% recyclebaar. Het is nog niet geheel duidelijk welk eect de toepassing van Olivijn als vulstof heeft op de plantengroei. Enerzijds zal het de pH-waarde misschien iets verhogen, anderzijds zorgt het voor bepaalde meststoen die de planten juist nodig hebben. Resultaten moeten proefondervindelijk worden vastgesteld. Mogelijk dat Novacem ook geschikt is in plaats van magnesium-fosfaatcement. Deze cementsoort op basis van magnesium, neemt meer CO op dan het uitstoot. Novacem zegt dat de pH-waarde van het beton variabel is... Nader onderzoek waard. Proefmonsters Vooral om een beter gevoel bij het aanzicht en de afmetingen te krijgen, heb ik een aantal proefmonsters gemaakt. Belangrijkste beperking is dat het voor mij vrij lastig bleek om aan magnesium-fosfaatcement te komen. In plaats daarvan heb ik vooralsnog gewoon portlandcement gebruikt. In tegenstelling tot de verwachting bleek dat de hydrokorrels een mooier resultaat gaven dan de lavasteen. Door de steen achteraf te zandstralen, zou de originele kleur van de kleikorrels/ lavasteen nog beter naar voren kunnen komen en de cementsluier, die mogelijk nog zou kunnen verhinderen dat zaden ontkiemen, verwijderd wordt.

Onder de vleugels
LJMKarchitecten, Nootdorp
Met dit paviljoen brengen we de natuur dichter bij de mensen en de mensen meer in de natuur, het verandert mee met zijn tijd maar zal altijd een dynamische toevoeging zijn aan de plaats die het krijgt. In de winter laat het de pracht en mogelijkheden van het beton zien.

Door de vorm van de vogel krijgt het ontwerp een licht en beweeglijk karakter en wordt het een duidelijke verbeelding van een betonnen constructie die door zijn massa eer aan zijn materiaal doet. In de lente zal dit paviljoen transformeren tot een groene oase doordat het overgroeit met planten die zich een weg lijken te weven door en over het ontwerp en zo beschutting geven aan een variteit aan vogels, vlinders en bijen. Door deze wisselwerking van de seizoenen laat het telkens een ander gezicht zien. In de herfst verandert het weer in zijn dynamische vorm waar beton de overhand heeft en de bezoeker uit lijkt te nodigen om er even doorheen te wandelen en het beton te bewonderen of om even te schuilen tegen de regen.

62

63

Landscape
Mariana Kolova, SUnlAnD, Amsterdam
Veel van de iconische betonconstructies zijn van indrukwekkend formaat, met grote overspanningen en verrassende vormen. Deze memorabele verschijning lijkt helaas bij te dragen aan het beeld dat beton een van de symbolen van het verdringen van de natuur is geworden. De relatief korte geschiedenis van beton als bouwmateriaal versterkt de associatie met de twintigste eeuw en de historische processen die eraan gebonden zijn. De kunstmatige, door de mens gemaakte wereld is in die periode ink gegroeid en beton heeft de grenzeloze expansiezucht goed bediend, dankzij zijn uitstekende kwaliteiten, zowel technisch als esthetisch. De rivieren en de valleien zijn overbrugd, de bergen zijn ondertunneld, de velden zijn doorkruist door snelwegen en veel van de mooiste landschappen worden gedomineerd door grootschalige bebouwing. Schrik Het valt wel te begrijpen waarom men tegenwoordig schrikt van de terugblik op de menselijke activiteiten in de vorige eeuw. Bij zon schrik hoort ook een spontane afkeer van de gevestigde praktijken. Maar na de emotionele reactie komt hopelijk ook de drang om de bestaande toestand daadwerkelijk te verbeteren. Om een deel van het gecultiveerde land terug aan de natuur te geven. Om de natuurlijke habitat van de dieren voorbij de dichtstbijzijnde snelweg te laten gaan. De groeiende aandacht voor de natuur wekt ook toenemende belangstelling voor het bezoek aan en het verblijf in de natuurgebieden. Maar het liefst zonder nog meer land op te eisen voor deze activiteiten. Dit project reageert op de genoemde ontwikkelingen door een nieuwe functie voor de al lang bekende betonconstructies voor te stellen: de beton als drager van landschapsuitbreiding. Letterlijk. Veel van de snel- en spoorwegen snijden bestaande en potentile recreatie- en natuurgebieden in tween. De voorgestelde interventies zijn betonconstructies die de infrastructurele obstakels overdekken om een plek zowel aan planten en dieren als aan de natuurliefhebber, die graag van het uitzicht wil genieten, te bieden. Constructie De betonconstructies zelf werken precies op dezelfde wijze als de alom bekende voorbeelden die symbool staan voor het gebrek aan aandacht voor de natuurlijke omgeving. Het enige wat veranderd is, is het menselijke inzicht en daardoor ook de doelstellingen van de door de mens gemaakte wereld. De beelden laten diverse toepassingen van hetzelfde idee zien. De constructies creren toegankelijke kunstmatige landschappen boven bestaande wegen. De focus ligt op het gebruik van de buitenzijde als een kans om het contact met de natuur te bevorderen. Dergelijke interventies zijn op diverse locaties denkbaar om uiteenlopende kwesties te verbeteren. Een van de meest voor de hand liggende toepassingen is in de buurt van natuur- of recreatiegebieden. Zon heuvel boven de snelweg biedt mooie uitzichten en ruimte voor bezoekersvoorzieningen, terwijl die zelf goed zichtbaar is. Functionele voordelen, zoals doorlopende ets- en wandelpaden zijn ook zeer welkom, maar niet het hoofddoel van de interventie. Een andere toepassing is het creren van een rustig en/of uitnodigend plekje in gebieden die door infrastructuur gedomineerd worden. Dit kan een weg door een watergebied zijn, zoals A7, met adembenemend uitzicht en weinig mogelijkheden om ervan te genieten. Bij de genoemde voorbeelden gaat het om een innovatieve toepassing met bestaande betontechnieken. Het spreekt wel voor zich dat het aangepaste gebruik naar aangepaste ontwerpdoelstellingen vraagt. Gezien de indrukwekkende eigenschappen van beton als bouwmateriaal zal deze opgave hoogstwaarschijnlijk voor groot werkplezier bij zowel de architect als de constructeur zorgen.

Nature 4Ever
Jeroen Nagel, Ballast Nedam, Nieuwegein
Speciaal betonontwerp om planten optimaal te kunnen laten groeien. Niet zomaar wat gaten in het beton, maar een uitgekiende opbouw zodat planten optimaal kunnen groeien in het beton.

De specieke aspecten van het beton op een rij: het heeft een zeer open structuur; voornaamste doel is het architectonische beeld in het wegontwerp. Groen (paars in dit geval) speelt daarin een belangrijke rol. Opbouw van de constructie Eerst de vloer van de tunnel, dan Puingranulaat als opvulling, dan Een laag met kleikorrels voor een goede voedingsbodem. Daarop zit een afdeklaag van zeer open en rood gekleurd beton. Vervolgens zijn er gaten geboord in het beton, tot aan de kleikorrels. En klaar is de betonconstructie voor de luchtzuiverende plantjes in deze middenberm!

64

65

Levende gevel
Kurt Goris, Verheyen betonprodukten, Arendonk (B)
Aanleiding voor het ontwikkelen van een levende gevel in beton is het besef dat het voortbestaan van diersoorten meer en meer afhankelijk is geworden van het handelen van de mens op onze planeet. Meer natuur in de stad wordt daarom belangrijk gevonden voor de natuur en het welbevinden van mensen. Steden blijken de laatste decennia voor veel soorten de laatste bastions te zijn om te overleven. Het merendeel van de soorten proteert van de diversiteit in milieus en microklimaten die de stad rijk is. De uitdaging Als architect, stedenbouwer en productontwikkelaar stelt dit ons voor een nieuwe opgave om onze gebouwen en stedelijke ruimten vorm te geven. Een gebouw heeft in onze optiek naast haar functionele en esthetische betekenis ook een ecologische betekenis in het stedelijke landschap. Gebouwen zijn door hun vorm, positie en oppervlaktestructuur dragers van levende organismen die onderdeel uitmaken van een groter ecosysteem. Hier ligt een uitdaging voor ontwerpers om gebouwen te naturaliseren d.w.z. deel te worden van een proces van verandering en natuurlijke kringlopen. Welke organismen zijn gebaat bij een Levende Gevel? Lang voor er gebouwen waren, bestonden er diersoorten die we nu in gebouwen vinden. In die tijd huisden zij vooral in grotten, klien, holtes in de grond en steilranden. Nu is een groot aantal van die soorten aangewezen op kunstmatige klien in de vorm van steenachtige gevels en kunstmatige holtes in de vorm van spouwmuren en muuropeningen. In onze visie is de levende gevel pas echt waardevol als het naast de vegetatieve ontwikkeling ook ruimte biedt aan hogere planten en fauna. Gevelelement voor de levende gevel We hebben ons gefocust op zowel het inwendige als het uitwendige aspect van het gevelelement. In beide gevallen gold bij het ontwerp dat variatie een voorwaarde is. Functionele opbouw van gevelelement Vleermuizen Het gevelelement is voor deze soort in principe opgebouwd uit een aantal spleetvormige holten die door het taps toelopen een gevarieerde hoogte heeft van 3 tot 1,5 cm. De lengte en breedte mag variren maar bedraagt minimaal 35 cm. De spleten zijn aan de onderzijde open en aan drie kanten gesloten om tocht te vermijden. Gierzwaluwen Deze soort is beduidend minder kieskeurig in de vorm van zijn nestholte. Een nestoppervlak van circa 13x35 cm is minimaal vereist. De hoogte kan variren met een minimum van 13 cm. De soort is zeer plaatstrouw en lijkt de nestplaats tot op de centimeter nauwkeurig in zijn geheugen in te prenten. Het is daarom een soort die bij uitstek geschikt is om geholpen te worden met permanente nestvoorzieningen zoals een nestholte in een levende gevel. Het uitwendige aspect van het gevelelement voor de Levende Gevel is van functionele ecologische betekenis. Planten Het alkalische gehalte van vers beton is te hoog voor snelle plantengroei. De toevoeging van materiaal dat vocht kan vasthouden in een kalkrijke omgeving kan oplossing bieden. In het proefmodel is gekozen voor lavastenen die in verschillende korrelafmeting in het betonoppervlak zijn gecast. De verwachting is dat de lavastenen door micro-organismen zullen worden gekoloniseerd waardoor een ontwikkeling van algen tot korstmossen binnen afzienbare tijd tot stand zal komen. Het patroon van de gevel De gevel is opgebouwd uit een samenstel van n basisvorm die in grootte varieert en uitdrukking geeft aan de variatie en pluriformiteit die de natuur kenmerkt.

Obelix
Adriaan Roefs, Ad.Roefs.Architect, Tilburg
Een dode boom, vrijstaand in een park of open natuurgebied. Met een doorsnede van minimaal 1 meter. Een obelisk in beton wordt om de stam heen gestort waarbij de takken uitsteken. Na verloop van enige jaren is de boom door het natuurlijke rottingsproces verdwenen.

Er blijft een betreedbare holte in de obelisk over. Door de gaten die de verdwenen takken achterlaten valt het licht in de verticale schacht die eens de stam was.

66

67

Levendige sculptuur
Jurg Hertog, Emma Create, Amsterdam
In de prachtige tuin van Spaar & Hout ligt aan het Spaarne de monumentale theekoepel. Deze koepel hoorde bij het buitenhuis dat op de plek stond waar nu het zorgcentrum Spaar en Hout staat. In de theekoepel vergadert de Stichting Weeshuis der Doopsgezinden. De stichting is bij vergaderingen aangewezen op de sanitaire faciliteiten en de koffie van het zorgcentrum. Om de theekoepel voor de toekomst als bruikbaar te houden heeft de stichting gevraagd om de mogelijkheden van een toevoeging met daarin toiletten, een pantry en een werkplek te onderzoeken. Opvallend is het tuinontwerp rond de koepel. Hier is gekozen voor een 18e eeuwse reconstructie. De tuinontwerpen uit deze periode kenmerken zich door geometrische patronen. De natuur is zeer gecontroleerd: lage, strak geknipte heggen en begroeiing binnen strakke kaders. Voorbeelden van dergelijke tuinen zijn de tuinen van paleis het Loo en Versailles. Natuur Als uitgangspunt van de toevoeging aan de tuin hebben wij voor een los, introvert element van beton gekozen. Gelijkend aan de beelden en fonteinen uit de tuinen uit de 18e eeuw. Een unieke sculptuur maar wel degelijk verbonden met het park waarin het staat. Het is verzonken in het landschap en slechts met een glazen gang verbonden aan de koepel. Deze verbinding maakt meteen een tochtportaal/entree. De betonnen huid is in een geometrisch patroon vormgegeven. In dit patroon zijn ook strategisch geplaatste gevelopening gemaakt. Wij denken aan toevoegingen van broedplaatsen voor vogels en vleermuizen, kleine plantenbakken voor bijzondere planten en teksten en afbeeldingen die refereren aan de stichting. Op het dak maakt het patroon plaats voor het regenwater dat via de groeven van het patroon wegloopt. Het regenwater zorgt lettelijk voor leven op de betonschil. Bij regen ontstaat verschil van tint en glans en na verloop van tijd verandert de kleur door de aangroei van mossen. Dit versterkt de binding met het park en natuur zoals de oude bemoste standbeelden in monumentale tuinen en maakt het tot een levendige sculptuur. Betoninnovatie Het gebouw moet zich als een sculptuur voegen in het tuinontwerp. Daarom stellen wij hoge eisen aan de productie. Wij hebben het ontwerp volledig 3d uitgewerkt en door middel van testprints op onze 3d-printer hebben wij uitstekende controle over de vormgeving. Ons 3d-model zal 1 op 1 gebruikt kunnen worden voor de productie van een bekistingsmal. Een 3d-frees zal door ons 3d-bestand aangestuurd worden waardoor we (bijna) volledige vormvrijheid hebben. Deze vrijheid gebruiken wij ten volle door in het relif verschillende elementen toe te voegen: speciek voor bepaalde planten vormgegeven plantenbakjes en nestruimtes voor vogels en vleermuizen. De bekisting voor het beton is van gexpandeerd polystyreen (eps). Aan de buitenzijde zal de mal als verloren kist worden gebruikt. De eps is goed te bewerken door een frees wat alle relif in de schil mogelijk maakt. Aan de binnenzijde kan de eps na het storten blijven zitten zodat het direct als thermische schil kan fungeren. Deze isolatielaag wordt daarna in n keer afgewerkt met een hotspray. De hotspray is een keiharde coating die het complete interieur inclusief pantry en kasten een monoliete afwerking geeft. Het interieur vormt daarmee een mooi contrast ten opzichte van de ruwe buitenkant. Het gebouw kan als een sculptuur in n keer geplaatst worden in de tuin. Op een productielocatie wordt het betonnen gebouwtje gemaakt en via het water naar zijn plek gebracht. Deze productiemethode maakt het mogelijk om het beton onder geconditioneerde omstandigheden te storten en daarmee de schil voldoende sterk te maken. Daarnaast hebben de bewoners van het zorgcentrum die op hetzelfde terrein wonen geen last van de bouwwerkzaamheden. Onderzoek Er zal nog meer onderzoek gedaan moeten worden door een schaalmodel van het ontwerp te laten maken. Dit geeft ons de mogelijkheid om het hele proces te testen. We willen een fragment van het gebouw laten maken om een goed beeld te krijgen van het eindresultaat. We kunnen daarmee het beton testen of de natuur hierop zal aarden en voldoende plek biedt voor planten, mossen en vleermuizen. Daarbij kunnen we gaan variren in relif, dichtheid en met de andere eigenschappen van beton. Door de integrale manier van werken en complete 3d-benadering zijn wij in staat om een bijzonder sculptuur te ontwerpen en te realiseren. Wij zijn ervan overtuigd dat deze toevoeging de monumentale theekoepel versterkt, dat hij mooi is n heel mooi oud zal worden!

68

69

Living Rock
Ralph Janssen, Ralph Janssen Architecten, Sint Oedenrode
Living Rock is een kunstmatige levende rots, een habitat voor mens en dier. De rots is opgebouwd uit zogenoemde legioblocks, betonnen stenen met een vormgeving die lijkt op die van de kinderbouwstenen. Door de noppenconstructie is elk afzonderlijk blok eenvoudig te stapelen. Hierdoor kunnen oneindig veel combinaties gemaakt worden, en dus ook oneindig veel rotsen in allerlei vormen en maten. De stenen zijn recyclebaar, dus duurzaam en milieuvriendelijk. Het product is bestaand, maar de toepassing uniek. In het landschap, bijvoorbeeld een zandverstuiving of een heidegebied, is de rots een grillige sculptuur. Op uitgestrekte vlakten kan de rots heel groot zijn, op meer intieme plekken juist klein. De rots is in elk landschap een plek voor n beleving, n bescherming n ontwikkeling van de natuur. Voor de mens is de rots vooral een plek om uit te rusten en uit te kijken. De rots is van binnen hol, een grot om in te schuilen bij slecht weer, of om in uit te rusten tijdens een wandeling of etstocht. In de rots is ook een trap uitgehouwen die leidt naar de top van de rots, een plateau vanwaar je kunt uitkijken over de natuur. En in, om en op de rots kun je kennismaken met de dieren die er huizen. Die dieren maken de rots pas echt levend, als een plek om vast of tijdelijk te verblijven. In nissen en op rotspunten zullen vogels nestelen, zoals ooievaars, uilen en valken. In en op de rots zijn er kasten voor insecten als vlinders en bijen. Onder de stenen van de rots zullen reptielen en kleinere zoogdieren wonen en hun holen maken, zoals de zandhagedis, de ratelslang, het konijn en de egel. En in de rots of grot kan de vleermuis zijn winterslaap houden. Het is er een komen en gaan.

Little green back

Teun de Vries, Sittard
Beton is een materiaal waarop je verder kan bouwen. Het is een dragend materiaal dat tegen weer en wind kan. In Nederland staan veel betonnen gebouwen leeg. Ook zijn er betonnen bouwwerken die hun gebruiksfunctie verloren hebben. Het niet gebruiken ervan heeft negatieve gevolgen voor de leefbaarheid in steden en dorpen. Vernieling en vervuiling treden al snel op. De meeste mensen zullen deze gebieden mijden en er negatieve herinneringen aan over houden.

Crisis en leegstand hebben de focus in de architectuur en stedenbouw verschoven naar duurzaamheid. Gebouwen krijgen steeds vaker een nieuw leven, als goedkoop alternatief voor nieuwbouw. Komt een gebouw leeg te staan dan treedt er verwaarlozing op. Het gebouw en de omgeving komen in een negatieve spiraal. De natuur zal uiteindelijk de overhand krijgen en bezit nemen van het gebouw en de plek. Is er een mogelijkheid om deze verlaten gebouwen met de natuurlijk gegroeide vegetatie toch her te gebruiken? Misschien niet in dezelfde verschijningsvorm maar in een andere gedaante met een ander gebruik waarbij delen van het bestaande gebouw hergebruikt worden. We willen verlaten stedelijke gebieden doen opleven door het hergebruiken van beton en dit in dienst te stellen van de natuur om tijdelijke aantrekkelijke stedelijke omgevingen te creren. Uitleg concept De verlaten gebouwen worden gesloopt en betonafval wordt gescheiden in grotere elementen, betongesteente en gruis. Deze kunnen gebruikt worden als paden, relif, zit- en speelelementen. Beton geeft structuur

aan het terrein en de natuur is de invulling. De invulling kan tijdelijk zijn, zolang er geen permanente bouwplannen zijn voor het (stedelijk) gebied. Er kan op het gras gespeeld en gepicknickt worden, volkstuinen kunnen door buurtbewoners voor korte tijd worden gehuurd, dieren kunnen uitgelaten worden, ze kunnen er ontspannen, kinderen kunnen er spelen etc. Het beton wordt hergebruikt en het wordt op verschillende manieren zichtbaar en tastbaar. Het krijgt letterlijk een 2e leven waarbij de natuur tijdelijk weer bezit neemt van de plek. Het beton is als grijze loper in een groen en aangenaam gebied om te ontspannen, dankzij de aanwezigheid van ora en fauna. Voordelen Door sloop en toepassing op dezelfde locatie is er minder transport nodig om het bouwafval af te voeren. Minder CO2-uitstoot en minder bouwafval. De nieuwe paden brengen mensen de locatie in. Het gebied krijgt een meer positieve uitstraling en de omgeving wordt opgewaardeerd.

70

71

Lbeck Park
Kars Elings, KE Architect, Zwolle
Het idee van deze inzending is om een groot vegetatiedak te maken op het Lbeckplein te Zwolle. De bestaande situatie is een steenachtige omgeving van veel kantoorgebouwen met ook een geheel bestraat plein, en voor deze prijsvraag is gekozen voor een aanvulling met groen op hoogte op dit plein. Het idee is om een constructieve structuur van beton te maken, waarmee een groot vegetatiedak ondersteund wordt. De constructie bestaat uit een aantal betonnen kolommen en stalen vakwerken met een betonnen dakvloer erop als ondergrond van een vegetatiedak. Integratie Integratie groen / beton: in het project is zoveel mogelijk groen verwerkt, het is de bedoeling om het groen als verbindende factor te gebruiken in het project en in de wijk. De constructie is hoofdzakelijk gemaakt van beton, en op detailniveau zijn er betonnen zitelementen. Functies De verschillende functies van de nieuwe constructie zijn op het dak. vegetatiedak met planten en bomen met ruimte voor stadslandbouw; park met looppaden en zitbanken voor publiek; speelveld voor kinderen. De verschillende functies van de nieuwe constructie zijn onder het dak: doorgang voor voetgangers van en naar het station; ruimte voor een wekelijkse markt; evenementen; andere activiteiten. Onder het vegetatiedak is ruimte voor de dagelijkse studentenstroom van station Zwolle naar Hogeschool Windesheim en terug. En plek voor personeel van de kantoren rondom het Lbeckplein met name bedoeld voor in de pauzes. Duurzaamheid Er wordt uitgegaan van duurzame oplossingen, bijvoorbeeld het toepassen van een vegetatiedak, zonnepanelen langs de randen van het dak, windturbines op het dak, de opgewekte energie gebruiken voor o.a. openbare verlichting, hergebruik van regenwater voor het vegetatiedak, en gebruik van Cradle to Cradle materialen, zoals FSC-hout voor straatmeubilair, bamboe afwerking voor leuningen en traphekken, gebruik van C2C-betoncomponenten en C2C-bestratingsmaterialen. Bouwconstructie Het vegetatiedak is als het ware een betonnen bak, waarvan de randen fungeren als randbalken en stalen vakwerken en betonnen kolommen als ondersteuning. De drie trappenhuizen vormen de kernen van het geheel en geven stabiliteit aan het geheel. Verschijningsvorm en levensloop Er kan sprake zijn van functiewisselingen, bijvoorbeeld ten gevolge van veranderde activiteiten op het plein en het park, respectievelijk onder of op het vegetatiedak. Stadslandbouw Het vegetatiedak kan worden gebruikt voor kleinschalige stadslandbouw met producten zoals zonnebloemen, mas, fruitbomen, e.d. Organisatie Er zal van het begin af een stichting opgericht moeten zijn om alle activiteiten te organiseren, zoals bouwactiviteiten, de energiewinning uit de zonnepanelen en windmolens, het organiseren van de stadslandbouw, en het beheren en onderhouden van het park en de algemene ruimtes (trappen en lift). Kosten De kosten voor het maken van de constructie met de algemene voorzieningen worden opgebracht door een stichting, die opbrengsten heeft uit de energieopbrengsten van de zonnepanelen en de windturbines, uit de stadslandbouw en uit de huuropbrengsten van de gehouden activiteiten op het plein. En die wellicht ook nancieel geholpen wordt door de gemeente Zwolle in de beginfase. Toekomst Het uiteindelijke resultaat is een park op hoogte met plaats voor kleinschalige stadslandbouw.

M2-tuintje
Gijs - Rosaline Jansen, Fydro, Ede
Natuur is mooi, belangrijk maar ook leerzaam. Steeds minder kinderen weten hoe groenten en planten groeien. Natuurbeleving moet laagdrempelig gemaakt worden om kinderen (en hun ouders) in te laten zien dat natuur heel leuk kan zijn! Ons idee is een M-tuintje. Sterk door zijn eenvoud. Vier platen van ultradun beton kunnen in elkaar geschoven worden als afrastering voor een tuin van n vierkante meter. Worteldoek op de bodem, aarde erin en tuinieren maar! Een moestuin, kruidentuin of vlindertuin, het behoort allemaal tot de mogelijkheden. Het M-tuintje is een eenvoudige manier om een tuin te creren. Op scholen is het in te zetten als lesmateriaal door elke klas een eigen M2tuin te geven waarvan zij, door erin te tuinieren, kunnen leren. Thuis kan er voor een kind een eigen plekje in de tuin gecreerd worden waar hij of zij leert om stekjes te planten, water te geven en wellicht groenten of fruit kan oogsten.

72

73

Ecoband
Sander Lap, LAP Landscape & Urban Design
De afgelopen decennia heeft er een enorme uitbreiding plaatsgevonden van het assortiment aan betonproducten voor de openbare ruimte. Ontwerpers hebben dankbaar gebruik gemaakt van nieuwe technieken die het eenvoudiger en goedkoper hebben gemaakt om een project een eigen product en daarmee een eigen uitstraling te geven. Denk vooral aan nieuwe vormen, maten, kleuren, materialen en afwerkingen. Het frappante is dat bij het ontwerpen van de openbare ruimte de verschillende betonproducten nog steeds worden gezien als monofunctioneel. De betontegel ziet er mooi uit maar is uitsluitend om op te lopen. De band is om de boel te sluiten. Toch is in de regel de kale stoep of de klinkerstraat niet een beeld dat we mooi vinden. Vakmanschap als het mooi recht ligt en blijft liggen maar verder niet bijzonder. Bijzonder wordt het als er slijtage optreedt, als er patronen van gebruik zichtbaar worden, als er variatie ontstaat. Een mate van onvoorspelbaarheid. Op plaatsen waar het interessant wordt, wordt dit vanuit beheer echter vaak weer teniet gedaan. Hier wordt gewerkt met een beeldenboek. Plaatjes die aangeven dat als er sprake is van veel groen tussen de tegels, er sprake is van achterstallig beheer. Een groene straat is immers niet gepland. En juist op plaatsen waar een tegel kapot is en er ruimte is voor een bijzonder plant, wordt deze zo snel mogelijk gerepareerd om ongelukken te voorkomen. Toekomst van beton Wat mist in de openbare ruimte zijn betonproducten die ruimte geven aan variatie. Objecten die weliswaar functioneel zijn maar die een meerwaarde geven op plaatsen waar dat wenselijk en mogelijk is. Het belang hiervan zal de komende jaren alleen maar groter worden door verdergaande urbanisatie. Steden zullen verder verdichten en de nadruk zal meer komen te liggen op kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte. Plekken voor de mens maar ook biotopen voor ora en fauna, getuige de opkomende stadslandbouw en bloempotten op de stoep. Plekken waar mens en natuur elkaar ontmoeten. Een van de bijdragen aan de openbare ruimte van de toekomst is de Ecoband. Een multifunctionele trottoirband waarmee we lineaire groenstructuren door de stad introduceren. Ecologische + De Ecoband haalt de liefde voor de natuur weer terug naar de stad. Het lijkt een kleine en onschuldige ingreep maar per strekkende meter band ontstaat er een enorme potentie voor kleine ora & fauna in de stad. Bovenop de band is een ingelegd bloemenpatroon aangebracht met daarin een aantal ronde gaten door en door. Dit bloemenpatroon fungeert als kiemruimte voor sporen, zaden en bollen, waarbij het mogelijk is via de gaten tot in de ondergrond te wortelen. De Ecoband kleurt mee met zijn omgeving doordat lokale omstandigheden bepalen welke ora en fauna het best gedijen. Sociale + De Ecoband nodigt uit om zelf aan de slag te gaan met de natuur. De primaire behoefte van de mens om in de aarde te wroeten krijgt hiermee een kans. Kinderen kunnen eenvoudig een zonnebloempit planten in stoep van hun stad. Sla de handen ineen en geef je straat een eigen look! En wie wordt er nu niet vrolijk van zon straatbeeld. Economische + Het ontwerp van de band is samen met een betonproducent en mallenexpert tot stand gekomen. De Ecoband is eenvoudig te fabriceren met minder materiaal dan een standaard band. Slechts een aantal kleine aanpassingen aan een standaardmal maakt productie van de band in grote aantallen mogelijk. Daarbij draagt de Ecoband bij aan de vermindering van beheerkosten. De band zelf vraagt weinig onderhoud maar zal vanuit de boodschap aanzet geven tot een grotere adaptatie van dit soort oplossingen. Meer natuur, minder beheer. Esthetische + De Ecoband ziet er goed uit. Het bloemenpatroon wordt het beeldmerk van de groene stad in een sierlijk en tijdloos ontwerp. De stevigheid is overigens niet in het geding; het blijft een massief betonnen band met een betondekking van 3 cm aan de randen. De Ecoband zal nooit het beeld oproepen van een verwaarloosde straat. Integendeel. De Ecoband werkt sterk als beeldmerk en draagt daarmee een duidelijke boodschap uit. Zelfs op plaatsen waar intensief beheerd wordt kan dit beeldmerk eenvoudig blijven staan en zal het een prachtig nieuw beeld en een nieuwe beweging in straten teweegbrengen. Na het zien van de Ecoband zal je nooit meer hetzelfde naar de stoeprand kijken. Duizenden kilometers banden in Nederland zijn zachte, kleurrijke en potentieel ecologische structuren geworden. Miljoenen burgers krijgen de kans kinderlijk eenvoudig te tuinieren. Voortaan parkeren we allemaal in het groen. En dat allemaal door intelligent beton; de Ecoband.

74

75

Mossteen
Tom van Luinen, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
En van de voordelen van natuur is dat het mensen kalmeert, troost en inspireert.Door naar deze eigenschappen te kijken kwam ik er al snel bij om een grafmonument te ontwerpen. Dit ga ik ontwerpen met behulp van mosgrati. Het mos moet symbool staan voor dat het leven doorgaat. Mosgrati is een mengsel van mos, karnemelk, suiker en gel. Je kunt bijvoorbeeld teksten, symbolen of tekeningen verven. Dit kun je aanbrengen op materialen als baksteen, hout en beton. Doordat deze materialen poreus zijn kan mosgrati gemakkelijk intrekken. Na enkele weken begint het mos langzaam te groeien. Het is belangrijk dat het mos wekelijks bespoten wordt met water. Ook groeit het mos sneller op vochtige plekken met veel schaduw. Om u een idee te geven hoe dat eruit gaat zien heb ik een voorbeeldontwerp gemaakt. Omdat het ontwerp van een grafsteen een persoonlijke keuze is, heb ik het ontworpen speciaal voor mijn moeder met haar samenwerking. Zij kwam op het idee om de handen van haar nabestaanden te verwerken in het mos in de vorm van de bladeren van een boom. Dit idee is gebaseerd op de quote: Life without love is like a tree without leaves. Het concept is ook goed toe te passen op andere gedenkstenen, urnen of gemeenschappelijke monumenten.

Mundi Est Omnium Nostrum

Marit Otto, atelier 007, Zwolle
Als ik aan de functie van beton denk komen ook woorden als, ruggengraat, geraamte, basis en kracht voorbij. Basis en kracht zijn ook zeker van toepassing op het Edelhert, de trots van de Veluwe. Het gewei/ hoorns wat als iets hards van uit een verder zacht en gemoedelijk ogend wezen groeit. Dit ter bescherming en ter verdediging van territoria, om te laten zien wie de sterkste is. Voor ons is beton dat ook: het beschermen en afschermen van onze plek. Beton is een materiaal dat zich misschien niet direct met de natuur laat verenigen. Het is hard, onvergankelijk en duidelijk van menselijke hand. Het is echt een bouwmateriaal maar toch sterk verwant aan zijn natuurlijke evenknie: steen. Menselijk interventie in natuurlijke omgevingen staan soms haaks op die zelfde omgeving. Ik heb met mijn geweivormen en hoorns een passende niet detonerende vorm willen maken. Maar wel een die zich evengoed toch onderscheid door zijn vorm, kleur(loosheid) omvang en materiaal. Conceptlosoe De titel betekent: De wereld is van ons allemaal. In deze tijd dringt het besef dat we goede rentmeesters moeten zijn voor onze wereld langzaam maar zeker door tot de gemeenschap. Ondanks de machtige positie van de mens op deze wereld zijn wij niets zonder de natuur, de bomen, de dieren, de planten, de insecten. Ons eigen voortbestaan hangt uiteindelijk af van hoe goed wij voor onze omgeving zullen zorgen. Mundi Est Omnium Nostrum 1 Ecoduct: het klassiek ecoduct maar dan met een ingeslepen vorm, een omgekeerd gewei (deze vorm is ook gelijk bepalend voor de tunneldoorgang). Het omgekeerde gewei zou ook gezien kunnen worden als wortels die de diepte in gaan... Aan de rand van het ecoduct komen de geweivormen in hekvorm terug, Door ze om en om neer te zetten ontstaat er een geheel nieuwe vorm. Deze vorm zou samen met een strook groen ervoor moeten zorgen dat het wild niet langs deze afbakening komt. Tegelijkertijd is het een voor de automobilist van decoratieve waarde. Het aanwezige groen zal de vormen na verloop van tijd kunnen overwoekeren en uiteindelijk weer op een natuurlijk barrire lijken Mundi Est Omnium Nostrus 2 De hoorn als uitgangspunt ditmaal voor een tunnelvorm, gesitueerd op een weg; of een voetpad/etspad. Door de hoorns helemaal tegen elkaar aan te schuiven zodat de tussenruimte verdwijnt, ontstaat er een schuilhut waar je door de sparingen naar buiten kan kijken. Het blijft altijd transparant van verschijningsvorm. De vorm is opgebouwd uit losse vierkanten betonnen onderdelen die samen van groot tot klein een ranke sierlijke hoornvorm vormen. Mundi Est Omnium Nostrus 3 Als beeldend kunstenaar zou ik graag een autonoom beeld in de natuur neerzetten. Langs een wandelroute functieloos als verrassing of wellicht als functionele richtingwijzer. Vanwege het duurzame karakter van beton ben ik heel benieuwd wat de natuur na verloop van tijd aangaat met het beeld? Er zitten richels in: gaan er vogeltjes nestelen? Gaan er paddenstoelen op groeien, mos?

76

77

Natuur zonder afval

Hanneke Brunekreeft, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Dit ontwerp is genspireerd op de definitie van natuur zoals te vinden is in het Koenen Woordenboek Nederlands. In het Koenen Woordenboek Nederlands staat de volgende definitie bij natuur: natuur v () 3 wat de mens om zich heen ziet als niet door hem gewijzigd; het landschap: wandelen in de vrije ~; de levende ~; dieren- en plantenwereld; de aanleg van ~; zie natuurontwikkeling In Nederland is bijna alle natuur een keer in aanraking geweest met mensenhanden. Ook om de natuur te beschermen door bijvoorbeeld zieke bomen weg te halen. Dit betekent dat we in Nederland vrijwel geen ongewijzigde natuur meer hebben. Daarom heb ik deze denitie genterpreteerd als zijnde dat mensen de natuur wijzigen door hun afval daarin te gooien. Mensen kunnen de natuur beter beleven als er geen afval in rondslingert. Ook voor de natuur is het jn als er geen afval is. Zij kan dan vrij groeien en wordt niet vervuild. Het ontwerp is een levensgroot betonnen bord. Op het bord is een persoon te zien die iets in een afvalbak gooit. De persoon en de afvalbak komen als relif uit het bord. De afvalbak is echt te gebruiken doordat er een uitneembare binnenbak aanwezig is die het leeg- en schoonmaken van de afvalbak makkelijk maakt. Ik heb twee modellen ontworpen. Het eerste model is een kind dat probeert wat in de afvalbak te gooien. Dit model is voor speelplaatsen en dergelijke. Het tweede model is een man die schijnbaar nonchalant een blikje over zijn schouder in de afvalbak gooit. Dit model is bijvoorbeeld toepasbaar in bossen naast bankjes of in stadsparken. Maar het zou ook tegen de gevel van een gebouw kunnen staan. Van achteren is het een betonnen muur. Dat is niet zo leuk om tegenaan te kijken. Daarom moeten beide modellen zoveel mogelijk met de rug tegen een muur of struiken worden geplaatst. Beton is het ideale materiaal voor dit ontwerp, omdat beton in allerlei vormen te gieten is. Doordat het in elke vorm te gieten is, kunnen de persoon en de afvalbak meegegoten worden waardoor het bord uit een stuk bestaat. Er is dan geen sprake van kieren en sneetjes zoals wanneer de persoon en de bak apart gegoten en later op het bord geplakt zouden zijn. Ik wil graag met het bord bereiken dat mensen gaan inzien dat afval niet in de natuur thuis hoort. Dit doel is moeilijk te behalen. Een ander doel is daarom dat het bord het voor mensen makkelijker, en misschien zelfs leuker maakt om afval weg te gooien.

Natuur van Hoger Niveau

Sander van Velden, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Iedereen heeft bij hem of haar in de buurt wel een stuk natuur waar u elke dag naar het werk fietst of de hond uit laat, maar zonder er echt goed naar te kijken aan voorbij loopt. Hiermee loopt u misschien wel een heel speciaal stuk natuur mis, of krijgt het niet de waardering die het verdient. Er bestaat een grote kans dat het stuk natuur dat voor u slechts een gewoon bos of weiland is, eigenlijk veel specialer is dan u denkt. Misschien leeft er in dat bos wel een bijzondere diersoort of misschien is die glooiing in dat weiland wel ontstaan in de ijstijd, en loopt u er wekelijks of misschien zelfs dagelijks aan voorbij zonder hierbij stil te staan of ervan te genieten.

Om ervoor te zorgen dat mensen wel op deze plekken blijven staan om ervan te genieten, moet er iets opvallends zijn, en dat is het. Deze abstracte boomhut gemaakt van beton geeft de mensen een rede om stil te staan. De boomhut komt op markante plekken in de natuur te staan, en kan zelfs op verschillende plekken op een route door de natuur worden geplaatst. Wanneer u in deze boomhut klimt, heeft u een prachtig uitzicht over speciale stukken natuur. Op een hoogte van 3 meter heeft u vanuit de boomhut een ander perspectief op de natuur. In de boomhut kunnen plaquettes komen met informatie over die specieke plek. Onder het motto: Behouden door kennis, wordt de natuur behouden. Wanneer mensen meer kennis over dat specieke stuk natuur hebben of weten wat dat stuk natuur zo speciaal maakt, zullen ze dit niet snel verwaarlozen of zich zelfs inzetten om het te behouden. Het ontwerp is vrij simpel, maar daar ontleent het ook zijn kracht aan. Het is een herkenbaar ontwerp, dat in contrast staat met zijn omgeving. Het hoogste punt van het ontwerp is 6,5 m hoog. De hut is 2,3 m breed en 3,6 m lang op het verste punt; aangezien de voorkant ervan rondloopt is dit op andere punten minder lang. Verder zit er rond de hut een rand van 80 cm hoog, voor de veiligheid. Om te zorgen dat de boomhut blijft staan, komt er een fundering onder. Het ontwerp bestaat uit 3 losse holle

prefab onderdelen: het onderste deel van de stam samen met de hut, het middelste deel van de boomstam en het bovenste deel dat de vertakking bevat. De delen zijn rond en kunnen aan elkaar worden bevestigd door middel van een pin die in een holle ruimte van dezelfde omvang in het bovenliggende deel kan worden gestoken. Doordat de punten waar de drie onderdelen worden bevestigd worden rond zijn, kunnen deze gedraaid worden en toch altijd goed op elkaar aansluiten. Doordat het onderste en bovenste deel onder een bepaalde hoek staan, kan het uiterlijk van de boomhut verschillen door de manier waarop de delen zijn gedraaid.

78

79

Natuurlijk beton
Sjouke Westhoff, Sjouke Westhoff Architect, Zwolle
Dit idee is gebaseerd op de meest voorkomende natuurlijke maatverhouding in de natuur. De schoonheid van de vorm gecombineerd met de hardheid van het materiaal beton. Deze maatverhouding resulteert in een object. Een object wat in het landschap, zelfs stedelijk landschap neergelegd wordt; dienstbaar en vloeiend. Waar de natuur de overhand mag hebben, bemost, groen en overwoekerd of juist heel netjes. Een object dat de mens lokt, uitdaagt, grijpt en omhult. De vorm die herkenbaar is, als prettig wordt ervaren is de gulden snede. De verhouding wordt bepaald door j= [1+5] / 21,61803398875. In de geschiedenis van de architectuur is de maatvoering van de gulden snede terug te vinden. Grote bouwwerken zoals Griekse tempels en Gotische kathedralen zijn hiermee gebouwd. Deze getalsverhouding komt zelfs voor in de Bijbel met de ark van Noach. Ook De Beurs van Berlage is vanuit deze verhoudingen ontworpen. Berlage noemt het zelf de sleutel van alle verhoudingen, het geheim van alle ware bouwkunst. Le Corbusier komt met de Modulor, de gouden regel van de menselijke maat, een waarde voor de architectuur. Dienstbaar, voor mens en natuur om zo een optimale beleving te hebben. Als de mens ontbreekt is er namelijk geen beleving. Wachten, uitnodigen, sturen, beschermen, ontdekken, ontwikkelen en integreren. Dit object is multidisciplinair. Kijken aan de rand van een natuurpark. Wachten, als een abri in een lommerijke laan of tegen een bosrand. Schuilen en het water haar weg zien vinden. Een doorgang, overgang een overbrugging, voor mens en dier. De maatverhouding van het object is de gulden snede. Goed schaalbaar om zo de juiste verhouding te krijgen voor de functie. In het ontwerp is uitgegaan van een verhouding die ook voldoet aan de wens van een etspad van minimaal 2 m breed. Het ontwerp is produceerbaar met verschillende randafwerkingen en koppelingen. Structuren in de huid kunnen de natuur uitnodigen. Wat gebeurt er in de tijd en hoe reageert de natuur erop. De vorm is nagenoeg in evenwicht, verzwaring van de voet zal uit berekeningen moeten blijken. Fundatie afhankelijk van type ondergrond. Het idee is dit zoveel mogelijk te vermijden. Zodat de puurheid blijft. beton (o) 1. mengsel van cement, kalk, zand, water met kiezel enz.: zeer harde en duurzame bouwstof betonnen (bijvoeglijk naamwoord) 1 . van beton natuur (v) 1. aangeboren aard of gestel; geaardheid: hij is van nature vriendelijk 2 . dat wat de mens om zich heen ziet als niet door hem gewijzigd: wandelen in de vrije natuur bescherming (v; meervoud: beschermingen) 1. bewaring, beveiliging: in bescherming nemen 2. protectie, steun ontwikkeling (v; meervoud: ontwikkelingen) 1 . het ontwikkelen: algemene ontwikkeling brede kennis beleving (v; meervoud: belevingen) 1. (religieuze) ondervinding, innerlijke ervaring 2. enthousiasme ronding (v; meervoud: rondingen) 1. ronde (gebogen, gewelfde) vorm 2. dat deel van een voorwerp dat een ronde vorm heeft object (o; meervoud: objecten) 1. voorwerp dienen (diende, heeft gediend) 1. in dienst zijn 2. hulde bewijzen: om u te dienen beleefde bevestiging 3. behulpzaam, nuttig zijn; bestemd zijn voor: dat dient nergens toe; ijs en weder dienende als de (weers)omstandigheden meewerken; niet gediend zijn van geen prijs stellen op 4. horen: men dient te beseen dat Dit object is een hulde aan de natuurlijke maatverhouding met hedendaagse vormgeving en gemaakt van n van de meest dienstbare materialen. De puurheid van het object wat resulteert in natuurlijk beton.

Birdlight
Tineke Bronsveld, Style 10, Hilversum
Een lantaarnpaal van beton, met bovenop een vogel gemaakt van betongaas. In de paal zijn meerdere nestkastjes geplaatst, met elk een eigen afdakje en huisnummer. Doordat de kastjes hoog zijn geplaatst is het veilig voor roofdieren (en mensen). Door de vogel van gaas onstaat een mooi lichtspel, een vogelsilhouet als schaduw op de grond.

80

81

Next Level
Sanne Boon, Den Haag
Natuur is altijd om ons heen. Soms in een mindere mate en soms in een mate dat het in de leefomgeving niet opvalt. Nadat ik afgelopen zomer Barcelona heb bezocht realiseerde ik mij wat voor groot effect het heeft hoe een stad met de natuur werkt.

NOOTzaak
Kristiaan Visser en Saskia Bongers, Buro Kris en Bongers Landschap, Malden
Help jij ook mee nestgelegenheid te maken voor bijen, lieveheersbeestjes, pissebedden en egels? Of help je mee eikels te verzamelen voor de eekhoorntjes? De NOOTzaak biedt de ruimte om voedsel te verzamelen of nestgelegenheid te bouwen voor verschillende kleine dieren. Het zorgt voor een rustmoment in het centrum van Den Haag, zonder ver weg van de stad te hoeven zijn. Ook het contact tussen de bewoners en de stad krijgt een extra dimensie zonder dat het in de weg staat van de bestaande structuur van Den Haag. De vloerstructuur bestaat uit drie lagen beton. De eerste zal een constructie worden voor het opvangen van het gewicht en de waterafvoer. De tweede en de middelste laag zal door zijn open structuur de vegetatie zijn gang laten gaan. De derde en de bovenste laag is de laag die alleen op plekken komt waar de vegetatie iets minder doorheen komt, waardoor deze laag als pad en vlonder gezien kan worden. Met de prijs hoop ik het onderzoek voort te zetten naar een goedkoop en helder vloersysteem waardoor het concept toegepast kan worden op bestaande gebouwen. De NOOTzaak is opgebouwd uit losse betonnen kubussen van 60 x 60 cm, zodat je deze makkelijk kan stapelen. Afhankelijk van de plek kan men zelf kiezen welke vorm en kleur de natuurtoren krijgt, misschien wordt het wel een natuurmuur! De kubussen hebben openingen van verschillende afmetingen, zodat je er verschillende nestgelegenheden en voederplekken in kan bouwen. Mensen leren meer over de natuur middels informatiebordjes op de zijkant van de toren waarop wordt uitgelegd wat de dieren eten en op welke wijze je de verschillende nestgelegenheden kunt bouwen. Op deze wijze brengt de natuurtoren volwassenen en kinderen op speelse wijze in contact met dieren en de natuur. Dit kan bijvoorbeeld door het stapelen van takjes en bladeren onderin de toren als nestplaats voor egels en muizen. Of door bovenin de toren holle plantenstengels als braam, vlier en riet op elkaar te stapelen voor bijen. Ook vogels vinden een plek voor een nestje bovenin de natuurtoren en vlinders zoeken er graag een beschut plekje op bij veel wind en regen of om te overwinteren tussen droge takjes en bladeren. Verzamelen Naast nestgelegenheid biedt de NOOTzaak ook ruimte om voedsel voor de dieren in te verzamelen. Zo zullen eekhoorntjes een stapeltje dennenappels, eikels en beukennootjes zeer waarderen als aanvullende voedselbron. Muizen vinden zaden, bessen en rozenbottels een lekkernij en pissebedden houden van rottend blad en rottend hout. Een geschikte plek voor de natuurtoren waar zijn educatieve functie goed tot zijn recht komt is o.a. op schoolpleinen, in het park, bij natuureducatiecentra, bij kinderboerderijen en natuurlijk in het bos.

Barcelona bestaat vooral uit brede straten en lanen. Deze zijn altijd voorzien van een grote hoeveelheid bomen. Ondanks een grote weg, kan men daar jn midden op de laan onder de bomen lopen. Ik besefte dat in mijn leefomgeving, Den Haag, weinig groen te vinden is in het centrum. Waar elke straat in Barcelona door zijn bomen een samenhorigheid en romantische vertrouwde sfeer creert, is Den Haag ruim opgezet maar krijgt de natuur niet bepaald een grote rol in de structuur van de stad. Ikzelf, en ook veel mensen uit mijn leefomgeving snakken naar meer groen in de buurt. Maar de straten van Den Haag functioneren verder goed en dus vond ik dat de natuur zich op een ander, specialer, niveau zou kunnen ontwikkelen. Next Level biedt hier een suggestie voor. Door het plaatsen van tuinen op een hoger niveau worden de oppervlaktes van alle ats met een plat dak met elkaar verbonden. Hierdoor hoeven er geen gebouwen gesloopt te worden en hoeft niet elke straat opnieuw herbouwd te worden. De Stadstuin krijgt een extra dimensie. Next Level biedt voor mensen in Den Haag die in hoogbouw wonen de mogelijkheid een eigen moestuin te hebben.

82

83

Nieuwe kijk
Sabine van Andel, Almere
Bekijk de natuur eens vanuit een andere hoek en ontdek de vele kanten van de natuur. Er zijn al vele natuurkijkhutten gemaakt en ontworpen maar geen van die hutten geeft de mogelijkheid om de natuur op zoveel manieren te beleven. In dit ontwerp wordt het zicht gericht op de lucht, de boomtoppen, de grond en natuurlijk verschillende ooghoogtes. Doordat het geheel klein is kan het overal worden ingezet, van het bos in de Veluwe tot in de duinen aan zee. De vorm van de kijkhut doet denken aan een grove rotspartij. Dit natuurlijke uiterlijk zal van pas komen bij de integratie van het gebouw in de natuur. In de wanden van de hut zijn natuurlijk gevormde openingen aangebracht die het zicht van de gebruiker sturen. Door die sturing van het zicht wordt je beleving sterker. En door dat zicht te beperken wordt de blik geconcentreerder en zie je meer. Dat is de reden dat er niet hele grote openingen in zitten. De kijkhut bestaat uit twee verdiepingen waardoor het mogelijk is dat de gebruikers dicht op de grond kunnen kijken. Kleine dieren en insecten zijn hierdoor te observeren. De laagste verdieping bevindt zich 1 m onder de grond. De ruimtes in de kijkhut zijn 3x4 m en 3x3 m, de hoogte van het middelpunt van de kijkhut is 2,50 m. De kijkhut wordt gemaakt van gewapend beton waarop aan de buitenkant een extra laag beton komt die een grof oppervlak krijgt. Door het grove oppervlak, waarin groeven zitten van gemiddeld 1,5 cm diep, kan er water op blijven liggen en zal er uiteindelijk lage begroeiing op komen. De kijkhut zal dan niet meer opvallen in de natuur en dieren zullen er waarschijnlijk dichterbij komen. Door het veranderende uiterlijk van de kijkhut is het nog interessanter om steeds terug te komen en te kijken hoe het gebouw langzaam opgaat in de natuur.

REDsit natures fit...

Kristiaan Visser en Saskia Bongers, Buro Kris en Bongers Landschap, Malden
Momenteel zijn veel muurplanten in Nederland bedreigd omdat ze geen geschikte biotoop meer hebben. Nieuw gebouwde muren bieden door het gebruikte hedendaagse gladde materiaal en voegwerk vaak geen geschikte groeiplaats meer.

In de loop van de tijd zijn veel oude muren zoals stadswallen, grachtmuren, kademuren, tuinmuren en muren van oudere gebouwen zoals kloosters, kastelen en boerderijen verdwenen. Ook zijn door schoonmaak van de muren, het overschaduwd raken van de plekken en door verdere successie zoals het met klimop begroeid raken, veel groeiplaatsen van bijzonderen muurplanten verloren gegaan. De REDsit draagt letterlijk een steentje bij aan de ontwikkeling van bedreigde muurplanten; een nieuw straatmeubilair voor de openbare ruimte die een geschikte biotoop voor vele muurplanten kan vormen! Groeilaag Dit bijzondere en natuurvriendelijke straatmeubilair is opgebouwd uit beton met aan de buitenzijde van het meubilair een speciale poreuze, ruw vormgegeven betonlaag. Deze speciale betonlaag, de zogenaamde groeilaag, vormt de biotoop waarop mossen, varens en andere muurplanten die bedreigd zijn (Rode Lijstsoorten) kunnen groeien. Door de poreuze, ruwe vormgeving kunnen planten met hun wortels houvast vinden op de groeilaag en heeft deze tevens de capaciteit om vocht vast te houden. Afhankelijk van het soort muurplanten die je wilt laten groeien, krijgt de groeilaag een andere samenstelling om zo de

geschikte biotoop te vormen. Zo zijn er mosvegetaties die speciek op basenrijke steen groeien (kalk in de groeilaag vermengen) of op zure steen groeien (natuursteengranulaat in de groeilaag vermengen). De ontwikkeling van spontane muurplanten is een langzaam proces. Door de REDsit bij plaatsing te voorzien van bedreigde muurplanten krijgt de ontwikkeling van de groeilaag een goede start. Daarna kunnen de muurplanten uitgroeien over het beschikbare oppervlak.

84

85

Omarming
Bas Muilwijk, Bas Muilwijk Architectuur, Amsterdam
Omarming streeft naar bescherming, beleving en ontwikkeling van bomen. Vaak moeten bomen plaats maken voor wegen en bouwplannen. Dit kan voorkomen worden door ons de waarde van een boom bij te brengen. Het besef van leven en wat voor naam, functie en geschiedenis een boom heeft. Kortom ons weer in contact brengen met de natuur en ons gevoel daarvoor ontwikkelen en versterken. Iedere omarming, welke zowel in het bos als in de stad kan zijn, van een oude boom of nog te ontkiemen zaadje, is een stukje van een wijd verspreid Bomenmuseum. Omarming en de boom Omarming is een oplopende rondgang om een boom. Aan de voet staat de naam van de boom ingegraveerd. Omhoog lopend komen we steeds dichter bij de takken, de bladeren, de bloesem en kunnen hiermee contact maken. Bij de rondgang kunnen ouders hun kinderen vertellen over de naam, de soort, de leeftijd, de bloeiperiode en de functie die naast ervaren van natuur, onderdak voor diersoorten is en vooral invloed heeft op het klimaat. Onderaan zittend op om even te rusten of er tegenaan als bescherming tegen wind, staand onder de oploop bij een regenbui of omhoog lopend om boven te genieten van het uitzicht, vraagt omarming om aandacht voor de bomen. Omarming en beton Omarming heeft een modellering en verloop van krachten die op natuurlijke wijze met beton mogelijk zijn. Het schiet als een wortel uit de grond en is in balans. De voet onder het maaiveld is een contra gewicht voor de uitkraging. Naarmate we hoger op de omarming komen wordt de breedte minder, de dikte van de vloer neemt af evenredig met een toename van de hoogte van de borstwering. Het gewicht neemt af. De vormgeving kan op natuurlijke wijze de trek- en drukspanningen opnemen en overdragen naar de voet. Uitvoering Omarming heeft als uitgangspunt een vloeropgang van 0 m (maaiveld), breedte 3 m (bruto), naar 3 m, breedte 1,4 m, over 360 graden. De vloerdikte begint met de voet tot -1,2 m, over 108 graden en met wortelseparaties, komt dan uit de grond en is na 360 graden 0,2 m. De borstwering (0,2 m dik) begint eveneens op het maaiveld en komt na 360 graden op 4 m boven het maaiveld, hoogteverloop van 0 m naar 1 m. De diameter in het hart is 6 m. Afhankelijk van de boom is omarming in meerdere maten en zowel links- als rechtsdraaiend uitvoerbaar.

Oeverbescherming van ultradun beton

Gijs - Rosaline Jansen, Fydro, Ede
Nederland, waterland. Overal om ons heen zijn sloten, vijvers of meren. Die hebben allemaal oevers. Deze oevers slijten door het vele water wat er dagelijks tegenaan beukt. Om te voorkomen dat land en natuur opgeslokt worden door het water is het nodig om oeverbescherming te plaatsen.

Oeverbescherming met behulp van platen van ultradun beton (10 mm) is nog steeds vernieuwend. Er zijn veel mogelijkheden om oevers te beschermen. Materialen zoals hout en kunststof kunnen echter niet op tegen de eigenschappen van beton. Platen van ultradun beton zijn niet zwaar, zeer geschikt voor vloeiende bochten, duurzaam en dier- en milieuvriendelijk. Dit ultradunne beton is ook vocht- en vorstbestendig. De platen bestaan volledig uit mineralen, absoluut niet schadelijk voor de gezondheid en het milieu! Er vindt geen uitloging van chemicalin plaats en de platen zijn prima te recyclen. De toepassing is duurzaam en ecologisch verantwoord. Het is erg stevig en er komen geen losse onderdelen in de natuur terecht. De levensduur van de palen is ongeveer 30 jaar. De hoogte van de elementen kan aangepast worden aan de oever. Naar wens is het product ook in meerdere kleuren beschikbaar. De platen kunnen op deze manier zo veel mogelijk opgaan in de natuurlijke omgeving. Een eendentrap behoort ook tot de mogelijkheden.

86

87

Oeverzwaluwwand
Frans Kuenen, MIECON, Nijmegen
Bij grootschalige graafwerkzaamheden zoals bij grindwinning en bij infrastructurele werken ontstaan vaak steilranden in zand. Deze randen worden regelmatig gevonden door de Oeverzwaluw (Riparia riparia). Aangezien broedende vogels niet mogen worden verstoord worden de graafwerkzaamheden dan vaak gedwongen stilgelegd. Dit kan uiteraard tot een grote kostenpost leiden. In het buitenland is ervaring opgedaan met het plaatsen van kunstmatige oeverzwaluwwanden. Deze worden opgebouwd in hout en bieden alternatieve broedplaatsen voor de zwaluwen aan. Deze inzending betreft een nieuw type van dit soort oeverzwaluwwand. Wij hebben een betonnen versie ontworpen die nog veel verder gaat dan enkel oeverzwaluwwand. Ons ontwerp heeft meerdere functies. De oeverzwaluwwand bestaat uit een serie van modules die tegen elkaar worden geplaatst. Iedere module bestaat uit een tunnelelement met uitsparingen aan de voorzijde. In de uitsparingen worden nestkasten voor oeverzwaluwen geplaatst. Hiervoor is een speciaal ontwerp beschikbaar dat ook succesvol is gebleken in de houten wanden. Tegen de voorzijde met nestkasten wordt als afwerking een laag spuitbeton aangebracht die handmatig het uiterlijk van een steilrand wordt gegeven. De invliegopeningen blijven daarbij uiteraard open. Door het bijmengen van pigment en aanbrengen van zand in de toplaag zal de oeverzwaluwwand aan de voorzijde het uiterlijk hebben van een natuurlijke steilrand. De boven- en achterzijde wordt afgedekt met een dikke laag aarde. Hierdoor ontstaat een stabiel binnenklimaat en krijgt het geheel een natuurlijke aanblik. Na verloop van tijd zal het geheel begroeid raken waardoor de oeverzwaluwwand niet meer van een spontaan ontstane (maar tijdelijke) steilrand te onderscheiden zal zijn. Nestgelegenheid voor oeverzwaluwen De oeverzwaluwwand biedt primair natuurlijke alternatieve broedgelegenheid bij graafwerkzaamheden. Onderzoek De oeverzwaluwwand is hol en biedt voldoende ruimte om aan de achterzijde van de nestkasten te komen. De kasten kunnen aan de achterzijde open waardoor broedsucces van de vogels kan worden bepaald. Eventueel kunnen jonge vogels worden geringd en door het gebruik van lmapparatuur kunnen gegevens worden verzameld over het broedgedrag. Verblijfplaats voor vleermuizen De zwaluwwand is opgebouwd als tunnel. De binnenzijde van de tunnel wordt voorzien van kieren en naden en op meerdere plaatsen worden platen tegen de binnenzijde geplaatst waarachter vleermuizen weg kunnen kruipen. Hierdoor krijgt de oeverzwaluwwand ook de functie van vleermuisverblijfplaats. Door het stabiele binnenklimaat is de oeverzwaluwwand geschikt als winterverblijfplaats voor een groot aantal dieren. Dergelijke grote winterverblijfplaatsen zijn schaars. Afscherming wandelaars De oeverzwaluwwand willen we graag aanleggen op een geschikte plek. Dat zal bij open water zijn omdat daar de grootste kans op steilranden is. Door de wand in een natuurlijke curve te plaatsen die de oever volgt, kan aan de achterzijde een pad worden aangelegd wat aan het oog van watervogels wordt onttrokken. Dit pad zal de toegangsweg vormen tot een vogelkijkhut. Vanuit de hut is er zicht op de oeverzwaluwwand. Conclusie Een betonnen oeverzwaluwwand in combinatie met een vleermuisbunker is een goed voorbeeld van beton voor de natuur. Doordat het een permanente oplossing biedt is het kostenbesparend en zou het zomaar kunnen zijn dat het een beter alternatief is dan de natuurlijke situatie.

Watertrap
Svitlana Polishchuk, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Het ontwerp is bedoeld voor stranden waar mensen van de natuur kunnen genieten. Vaak loopt men met blote voeten op zacht warm zand en wanneer de wandeling eindigt heeft men een probleempje hoe je van het zand af moet. Je zou voeten weer in de zee stoppen, maar die is er niet meer.

De watercascades van de watertrap zijn de natuurbeleving die een uitje ook op natuurlijke wijze compleet maakt. Het is een snelle, comfortabele en makkelijke overgang van natuur- naar stadsgebied. De watertrap (5,7x1,2 m) bestaat uit twee delen: droog en nat. Op het natte deel worden voeten gewassen met stromend water dat doet denken aan golven. Op het bovenste droge deel worden voeten redelijk droog van warm beton (op een zonnige dag). Het water circuleert door het systeem: pomp in waterreservoir, buizen en fonteingaatjes. Het waterreservoir wordt gevuld met regenwater en eventueel leidingwater. Om de trapopgang op het natte oppervlakte veiliger en makkelijker te maken worden geribd beton en dwarse drempeltjes gebruikt.

88

89

Onderwaterpoort
Willem Blok, Zwolle
Wie kent ze nog? Kent u het schaatsenrijdertje, bootsmannetje, de kleine watersalamander, de voorn, het driedoornig stekelbaarsje of de poelslak? Ze wonen dichterbij dan u denkt. Bij het begrip Nederlandse natuur denken we aan de Veluwe, de Oostvaardersplassen, de Biesbosch of de Waddenzee. Grote, robuuste, aan eengesloten gebieden, waar ora en fauna ongestoord hun gang kunnen gaan. Het zijn onze ecologische kroonjuwelen. Het mooie is echter dat de natuur opportunistisch is, zich niet tot de daarvoor aangewezen plekken of gebieden laat beperken en alle kansen benut die zich voordoen. Natuur is overal. Zo begint het grootste aaneengesloten natuurgebied van Nederland in het slootje achter uw huis. Achttien procent van Nederland bestaat namelijk uit wateroppervlak. Dat is 7475 km2. We lopen, rijden en etsen er langs, er overheen en soms staan we er bij stil en kijken er overheen. Onbekend maakt onbemind De planten en dieren die zich onder het wateroppervlak bevinden, blijven voor ons echter onzichtbaar. Schittering, nattigheid en andere fysieke ongemakken scheiden ons van deze wondere wereld. In een beetje vaart of sloot kunnen al gauw zon 20 verschillende soorten vissen leven, meerdere soorten ambien, tientallen soorten slakken, zoogdieren en waterplanten, om maar niet te spreken over de vele insectensoorten zoals libellen en watertorren. We gaan de lanen in, de paden op, struinen door uiterwaarden en bezoeken vogelhutten en wilduitkijkposten, maar onder water kijken doen we niet. De onderwaterpoort gaat hierin verandering brengen. Deze aquatische observatiepost biedt ons de mogelijkheid om op een droge en veilige manier op en onder het wateroppervlak te kijken. Een andere invalshoek geeft de bezoeker daarbij nieuwe inzichten. De Hollandse boerensloot, zoals wij die kennen van de oude schoolprenten gaat weer deel uitmaken van onze natuurbeleving en wordt opgewaardeerd tot onderwatertuin! De locatie Nieuwbouwwijk Almere - Poort grenst aan het stadsbos Pampushout. Een doorgaande watergang en een strook rietland scheiden de nieuwbouwwijk van een groot populierenbos. In en om deze watergang bevinden zich veel interessante planten en dieren. Zelfs de bever heeft hier zijn habitat gevonden en verraadt zijn aanwezigheid door een enkele doorgeknaagde boom. Landmark en verbinding Gebiedsbeheerder Flevolandschap is voornemens in dit bos een struinroute aan te leggen. De onderwaterpoort vormt hierin de verbinding tussen woonwijk en bos. Daarbij fungeert deze observatiepost ook als een bijzonder landmark met een hoge educatieve waarde. We hebben juist deze locatie als voorbeeld gekozen omdat met name hier het raakvlak tussen wonen en natuur in de achtertuin op een mooie manier zichtbaar gemaakt kan worden en het educatieve eect naar verwachting groot zal zijn. Innovatief concept De onderwaterpoort ligt in het water en is via een steiger bereikbaar. De bovenzijde is open en steekt iets boven het wateroppervlak uit. Langs een trap kan de bezoeker in de observatiepost afdalen. De bodem ligt op 1,5 m diepte, zodat een volwassen persoon net over de rand kan uitkijken. In de wanden bevinden zich op verschillende plekken vensters die een uniek uitzicht bieden op de onderwaterwereld. Plantvakken doorbreken de rechthoekige vorm en zorgen ervoor dat de observatiehut geheel in de natuur wordt opgenomen. Natuurvriendelijke betontextuur Het betonoppervlak wordt uitgevoerd in boomschors textuur, waardoor algen, mossen en planten zich goed kunnen hechten en zorgen voor een natuurlijke uitstraling. Door middel van een uitgang aan de andere zijde kan de observatiepost deel uitmaken van een wandelroute door de natuur en daarin als een bijzonder landmark fungeren. Constructie De onderwaterpoort wordt uitgevoerd als een waterdichte betonbak van circa 2,5 m bij 12 m, ingegraven in de bodem. De wanden zijn 1,5 m hoog en bevinden zich grotendeels onder het wateroppervlak. Gewi grondankers bevestigen de constructie aan de bodem en voorkomen dat de bak gaat opdrijven. Een afwateringsgootje en een afvoerputje met dompelpomp zorgen ervoor dat de observatiepost droog blijft. De beperkte afmetingen maken de bak transporteerbaar via de weg, zodat uitvoering in prefab mogelijk is. De watergang behoudt zijn oorspronkelijke proel, waarbij de zijkant van de waterpoort in lijn met de oorspronkelijke oever ligt. Aan de achterzijde wordt de waterpartij uitgebreid, zodat de waterpoort geheel door water omgeven wordt. Economische haalbaarheid Bij de realisatie van projecten zoals een nieuwe woonwijk, industrieterrein of waterbeheerproject, is regelmatig een bescheiden budget beschikbaar voor een kunstwerk of landmark ter ere van de oplevering. Hier liggen goede kansen voor ons concept. Almere - Poort hebben wij mede om deze reden als voorbeeld gekozen. Kansrijke locaties Daarnaast zijn er vele andere locaties denkbaar waar dit concept goed inzetbaar is. Een seriematige productie door n leverancier kan daarbij de kosten aanzienlijk beperken. Wij denken dat de Waterpoort een bijzonder concept is waardoor kinderen en volwassenen op een verrassende manier kennis kunnen maken met natuur dicht bij huis.

90

91

Ontlaster
Huub Swillens, WY.Novum, Eindhoven
In de tijd waarin we leven zijn alle grenzen van de aarde verkend en voor een groot deel bekend. Gebieden voor natuur worden systematisch gepland en beheerd. Er is een grote druk ontstaan op natuurgebieden. De mens is op zoek naar middelen om een optimaal evenwicht te zoeken tussen ruimte voor leefgebied, voedselproductie en natuur. Er worden studies gemaakt om middels stapeling productievlakken te verhogen. Bij de uitwerking van deze studies zal beton zeer zeker een groot aandeel hebben. Beton is echter ook in te zetten in gebieden waar de natuur en het leefgebied van de mens mekaar raken. Natuurgebieden die door de mens worden gebruikt worden over het algemeen zwaar belast. Een van de grootste overlast en belasting voor natuur en parkgebieden is hondenontlasting. Ontlaster is een eenvoudig aan te brengen doorgaande betonnen gootconstructie. Doordat deze goot overal aanwezig kan zijn is de hondenontlasting zeer eenvoudig en met minimale inspanning op te ruimen. De afmeting en vormgeving van de goot is zodanig gekozen dat deze op de bodem zorgt voor spreiding. Het materiaal word hier op natuurlijke wijze afgebroken. Omdat de goot ook als waterafvoer fungeert is er sprake van voldoende doorstroom en inltratie in de grond. De Ontlaster is onderhoudsvrij (in geval van overbemesting in zeer drukke gebieden, kan de goot worden doorgespoeld). Toelichting met betrekking tot de Toepassing In basis is Ontlaster bedoeld om toe te passen in natuurgebieden en parken waar veelvuldig honden worden uitgelaten. De overlast die wordt veroorzaakt wordt enorm teruggedrongen. Verder vergt de Ontlaster vrijwel geen onderhoud. De kosten voor het aanbrengen van de goot zijn eenmalig en zullen door de beperking van kosten die gemoeid zijn met de overlast van hondenontlasting leiden tot een korte terugverdientijd. Een bijkomend voordeel is dat de goot ook ingezet kan worden als doorgaande waterinltratievoorziening. Grote hoeveelheden verharding met bijbehorende rioolstelsels zorgen voor een (te) snelle afvoer van regenwater met wateroverlast tot gevolg. De Ontlaster heeft een positieve invloed op de grondwaterstanden en het beheer hiervan. Materialisering en uitvoering. De Ontlaster is opgebouwd uit prefab gewapende betonelementen. De elementen hebben een basisafmeting van 450 mm werkende lengte en 800 mm hoogte. De wanddikte van elk element is 80 mm. Elk element is voorzien van twee excentrisch geplaatste betonnokken. De bodem van de ontlaster is samengesteld uit standaard grastegels. De bovenrand kan gelijk aan alle sierbetontypen worden afgewerkt, maar zal in basis glad en grijs zijn. Afhankelijk van eventuele verkeersklasse kan de wapening worden aangepast. In basis word uitgegaan van verkeersklasse 30. Ten behoeve van het aanbrengen van de goot kan met een minigraver een sleuf worden gegraven van 600 mm breed en 900 mm diep. Op de bodem van de goot worden vervolgens de grastegels vlak gelegd. Met behulp van de minigraver kunnen de prefab elementen worden gesteld en kan de sleuf tegen de elementen worden gedicht. De gootrand dient tevens als opsluitband voor de bestrating. Naast bestaande paden kan ook deze gleuf worden gegraven en is een standaard betontegel van 300 mm voldoende om de overbrugging te maken naar de gleuf in de Ontlaster. Bochten in paden zijn te maken door een van beide elementen smaller te zagen in vals verstek. De ruimte die ontstaat in de buitenbocht is met standaard betontegels te dichten. Bij een meer veelvuldige toepassing kunnen standaard hulpstukken geproduceerd worden. Motivatie De ontwerper van Ontlaster heeft zich als uitgangspunt bij het ontwerp als doel gesteld op zoek te gaan naar een toepassing van beton die niet de schoonheid van het beton laat zien. Maar juist op zoek te gaan naar een toepassing van beton die een verbetering voor de natuur en leefmilieu tot gevolg heeft. Dit ontwerp laat zien dat beton niet alleen in te zetten is als een materiaal dat constructief ondersteunt of juist zeer zichtbaar, maar ook als drager om schoonheid te realiseren. Door uit te gaan van standaard prefab onderdelen die compact te stapelen zijn tijdens transport, is de Ontlaster ook goed herbruikbaar en het is hiermee een duurzaam product.

Sumbrella
Tineke Bronsveld, Style 10, Hilversum
Met deze parasol /paraplu kan men regen opvangen in een bassin. Het water kan vervolgens, in tijd van droogte, met een pomp opgevangen worden voor planten of wassen van auto. Dit kan in een park of bos, maar ook op een terras midden in de stad! Dit is handig, economisch, maar bovenal milieubewust!

92

93

Plug-in plants
Marc de Vrij, Leeuwarden
Veel mensen beschouwen beton als een rauw, koud, onpersoonlijk en hard materiaal. Hedendaagse architecten zijn om deze reden vaak terughoudend in het gebruik van bijvoorbeeld kale betonplaten in gevelconstructies. De onwaarschijnlijke combinatie van beton en natuur zou de toepassing van beton als gevelconstructie nieuw leven in kunnen blazen. De toepassing van groen in de stedelijke ruimte is van steeds groter belang. Groen is van belang voor de gezondheid. Veel groen in een stad zorgt voor een healing environment, waar men minder last heeft van gezondheidsproblemen. Met het oog op het klimaatprobleem is de toepassing van groen in de stedelijke ruimte ook erg van belang. Planten nemen de CO2 van uitlaatgassen op en zetten het om in zuurstof. Ook koelen planten de stad af waardoor het urban heat island eect wordt verminderd. Plug-in plants Bij de productie van gewapend betonnen constructies wordt er vaak gebruik gemaakt van afstandhouders. Hierdoor ontstaan er gaten in het beton die zeer precies gedimensioneerd zijn en op een gelijke onderlinge afstand van elkaar liggen. Het plug-in plants concept speelt in op deze gaten. Door middel van plugs wordt er van deze gaten gebruik gemaakt zodat de plug-in plantmodules aan de betonplaat kunnen worden vastgezet. De modules bestaan uit plantenbakken die van beton zijn gemaakt. Deze plantenbakken zijn recht en hoekig, net als de betonplaten. De keus om ze van beton te maken komt vanuit de gedachte dat er geen nadruk op de bakken gelegd moet worden, maar juist op de planten. De verticale module maakt gebruik van het verticale karakter van klimplanten. De staalkabel is gexeerd door middel van een plug en is ook aangesloten op de plantenbak. Deze staalkabel vormt een aangrijppunt voor de klimplanten.Tevens kunnen de klimplanten worden gebruikt als vitrage als het staaldraad voor een raam langs wordt gespannen. De horizontale module kan worden gebruikt om horizontaliteit te benadrukken. De module vormt een lange rechte groene lijn. De horizontale module wordt gebruikt om de grote ramen te benadrukken. Door een horizontale module onder het venster door te leggen krijgt ontstaat er een groen voortuintje. De acupunctuur modules bestaat uit kleine individuele plantenbakken met elk 1 plant. Ze kunnen gexeerd worden in n gat, waardoor ze zeer exibel zijn in hun toepassing. Symmetrisch? Chaotisch? Speels? Het is allemaal mogelijk. De keuzes voor de architect zijn eindeloos. Door de modules te mixen en door zelf nieuwe modules toe te voegen kunnen architecten hun eigen draai geven aan het plug-in plants concept. De plug-in plantmodules zijn zeer exibel. Is men na een tijd toe aan een nieuwe opzet van de samenstelling van de modules? Plug-out, remix & plug-back-in.

Prettig paaltje
Erik Prins, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Met dit ontwerp is geprobeerd de bescherming van natuur meer aandacht te geven door het creren van een lijn tussen mens en natuur. Daarvoor heb ik een betonnen paal bedacht die gemakkelijk is te produceren, sterk is, er prettig uitziet, en lang meegaat zonder verder veel onderhoud te behoeven. Om deze paal ook voor natuur bruikbaar te laten zijn is het gebruik van een wat ruwe vorm meer geschikt voor o.a. mos om erop of overheen te groeien; hiermee maak je de paal ook voor het oog aantrekkelijker. Via deze gedachten ontstond het idee de vorm van een boomtak te gebruiken. Het is een wat speelsere vorm die past op meerdere plekken, zowel in landschappelijke als in stedelijke omgeving. Daarbij komt ook nog dat boomtakken vaak gekromd zijn, waardoor het dus, als men ze juist plaatst, minder gemakkelijk is er overheen te klimmen. Om de lijn tussen mens en natuur te creren zouden deze betonnen takken als een soort palissade naast elkaar in de grond worden geplaatst. Het produceren van deze paal is het gemakkelijkste door het gebruik van mallen waardoor steeds dezelfde vorm geproduceerd kan worden. Natuurlijk is het ook mogelijk deze palen in verschillende vormen te produceren en te combineren bij het plaatsen (zodat je niet een lijn met alleen dezelfde palen krijgt). En wanneer deze palen op een bepaalde locatie niet meer nodig zijn, kunnen ze gemakkelijk hergebruikt worden op een andere plek. Natuurlijk is het mogelijk deze paal ook op andere manieren toe te passen dan alleen voor bescherming van natuur. Vooral doordat het geen saaie strakke lijnen heeft is het ook mooier dan een saai recht hek. Het is bijvoorbeeld mogelijk palen als schutting te gebruiken, of slechts n paal te plaatsen om misschien je vogelbadje op te zetten. En uiteraard kan men de paal van een kleurtje voorzien als men daar voorkeur voor heeft. Zoals men dus merkt is het gebruik van deze paal op langere termijn goedkoper aangezien deze geen onderhoud nodig heeft, breed inzetbaar is, en in ieder geval langer meegaat dan een houten paal.

94

95

Schuilbeton
Kees Valentijn, Amsterdam
Veel dieren hebben behoefte aan een schuilplek, bijvoorbeeld om beschermd te zijn tijdens de slaap of het groot brengen van hun kroost. Ook zijn er dieren die graag in het donker verblijven. Aangezien wij in een opgeruimd-staat-netjes land wonen zijn er niet zoveel overgeschoten plekken in de vorm van oude vervallen schuren, runes of verlaten bouwsels, waar de natuur zijn gang kan gaan. Vandaar het voorstel om schuilplekken te creren die in het landschap geplaatst kunnen worden. Deze schuilplekken hebben de vorm van een koepel waarvan de buitenkant een barstpatroon heeft. Deze barsten worden gevuld met grond uit de omgeving waar het object staat. Hierin kunnen planten groeien die in dat landschap thuishoren. De barsten en scheuren symboliseren de kracht van de natuur en laten het object opgaan in het landschap. De bouwsels kunnen een esthetische toevoeging zijn in het landschap. Er is gedacht aan een variatie in grootte en ontwikkeling zoals in de natuur. Sommige komen maar net boven de grond, terwijl andere een volwassen formaat hebben. De bedoeling is dat de koepelvormen een rudimentair karakter houden. De binnenkant kan op verschillende manieren worden ingericht. Met spleten en kleinere holtes, compartimenten en onregelmatige vlakken. Het belangrijkste is dat er wegkruipmogelijkheden zijn en ruwe oppervlaktes waar dieren zich aan kunnen vasthechten. Verder kan onder het schuilbeton allerlei materiaal worden gelegd, zoals plantenresten en boomstronken. De openingen kunnen variren, dunne spleten, kleine en grotere gaten of een gang onder de rand van de schuilkoepel door. Technische uitvoering Het proefmodel is gemaakt in een lossende vorm. Hierin zijn de barsten getekend en aangebracht met klei. Daarna is het half vloeibare materiaal eroverheen gezet, verstrekt met matjes. Na droging is de vorm eruit gehaald en is de klei weggehaald, waardoor er een barst-relif ontstaat. In de barsten is grond gedaan en een voorlopige aanplant aangebracht, om een indruk te krijgen van het beoogde resultaat. In de natuur verschijnt dan op den duur een aangepaste begroeiing. Voor het realiseren van de schuilkoepel kan gebruik gemaakt worden van een tweetal mallen. Een voor de bovenkant waarin het barstproel zit en een koepel voor de binnenkant waarin bovengenoemde spleten, lamellen, hoogsels in opgenomen zijn. Door deze twee koepelmallen boven elkaar te plaatsen en van onderen af te dichten ontstaat er een bekisting voor het te gieten beton. Tot slot Het Schuilbeton biedt de mogelijkheid tot schuilen en huisvesting van allerlei dieren. Het Schuilbeton vergroot de variatie in de natuur en kan een bijdrage leveren aan natuurontwikkeling. Het Schuilbeton geeft aanleiding om de beleving van het landschap te intensiveren.

Taludkorset
Jean-Paul de Garde, Betonindustrie de Hamer, Nijmegen
Dit is een betonnen rooster dat als het ware het talud van een sloot of watergang in korset zet. Hiermee is het mogelijk om de hellingshoek van het talud steiler te maken wat gunstig is voor het ruimtebeslag. Belangrijkste echter, de kruin boven aan het talud kan nu belast worden (verkeersklasse 30 +). Dit genereert mogelijkheden om bijvoorbeeld etspaden aan te leggen die voorheen door ruimtegebrek geen doorgang konden vinden. Een testopstelling van twee van deze roosters zijn met de TU Delft onderzocht en goed bevonden op gebieden als inltratie, drainage, begroeiing, erosie-bescherming en belasting in de proefpolder, Floodproof Holland, VP-Delta. Het rooster wordt met trekankers bevestigd en zo wordt dus het talud in korset gezet. Pijlen geven de sparingen aan alwaar trekankers doorgevoerd worden (4 per rooster). Deze ankers genereren een tegendruk van 1,5 ton per stuk. Tezamen dus 6 ton per rooster. Het is mogelijk de trekankers tussentijds aan te spannen. Maatvoering: 1000 mm x 2000 mm met 100 mm x 100 mm sparingen vierkant. Met wapening. Productie; Dry Cast Er is ook een opsluitelement ontwikkeld dat wordt geplaatst boven aan het rooster op maaiveldhoogte. De voorheen zachte berm is dan gereed voor het aanbrengen van cunet en verharding. In dit opsluitelement zijn ook sparingen aangebracht om een reling te monteren, rekening houdend met CROW-richtlijnen als schuwafstand en eectieve breedte etspad. Toepassingen Agrarisch, belastbaar maken van dienstwegen t.b.v. Waterschappen (berijden zwaar materieel). Aanleg etspaden ondanks ruimtegebrek. Ruimtebeslag sloten verkleinen. Erosiebescherming bij stroming en uctuerende waterhoogten (zomerpeil versus winterpeil). Verbreden wegen zonder sloten te verleggen. Uitzakken talud voorkomen (geen doorworteld talud) bij schrale grondsoorten als leem en zand. Bij al deze toepassingen blijft het drainerend en inltrerend vermogen van de sloot/watergang in tact en vormen de panelen geen belemmeringen tijdens het regulier onderhoud als maaien en schonen. Het is ook mogelijk deze panelen een kwart slag te draaien en zo enkel 1 m op/onder de waterlijn in corset te zetten.

96

97

Verlicht beton
Roel Wildervanck, lab-R, Breda
Dit is een lichtpaviljoen opgebouwd uit een innovatief ontworpen betonsteen die licht doorlaat maar geen inkijk biedt. Het lichtpaviljoen is een plek voor beleving in de vrije natuur. Het biedt een serene ruimte met sacraal licht dat elk jaargetijde, elk uur en bij elk weertype steeds weer verandert van kleur, intensiteit en lichtval. Het lichtpaviljoen is de uitgesproken plek om het licht in de natuur iedere keer op een andere manier te ervaren, een plek om te mediteren, rusten of schuilen. De betonsteen is gemaakt door middel van een innovatieve productiewijze waarbij niet lossende vormen kunnen worden geconstrueerd. Er wordt gebruik gemaakt van een polystyreen vorm die wordt ingegoten in beton en na uitharding wordt opgelost. Hierdoor is het mogelijk om een monolitische vorm te maken waarbij licht de hoek om kaatst. Voor- en achterzijde van de betonsteen zijn verschillend. Door de betonsteen met beide zijden te verwerken in de gevels is elk aanzicht van het paviljoen anders. De betonsteen is als modulair element te gebruiken om bijvoorbeeld het lichtpaviljoen op te bouwen. Uiteraard leent deze betonsteen zich ook voor andere doeleinden waarbij lichtinval zonder inkijk een vereiste is.

Witte goud
Theo Brouwer, Urk
Mijn verhaal begint met de fascinatie om juist geen betonnen element toe te voegen in de natuur. Naar mijn mening doet dat juist afbreuk aan het landschap. Daarom ben ik op zoek gegaan naar bestaande betonnen elementen in de natuur.

Ik kreeg het idee om iets met bestaande bunkers in het landschap te doen en wel het type P aan de Diefdijk van de Hollandse Waterlinie. Dit omdat deze bunkers slechte herinneringen oproepen aan de verschillende oorlogen in de loop der geschiedenis waaronder de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast liggen deze bunkers verloren en eigenlijk weggestopt in het landschap. Op deze manier roepen ze niet op om aan het verleden terug te denken. Met mijn voorstel wil ik deze bunkers juist weer onder de aandacht van het grote publiek brengen. De bunkers hebben een nieuwe kwaliteitsimpuls nodig om weer onderdeel te zijn van het landschap waarin ze liggen. Op deze manier wil ik laten zien, wat je er ook mee kunt doen op een positieve manier. Tijdens het proces bleef ik hangen bij de titel van de ideenprijsvraag In de kiem gescoord. Dit bracht me op het idee om iets met kiemenplanten en -groenten te doen. Wat blijkt nu: de meeste planten- en groentenkiemsoorten groeien alleen in het donker. Waaronder asperges, ook wel het witte goud genoemd, witlof, paddenstoelen en taug. Deze groeien ook vaak in wat koudere omgevingen en hebben altijd een witte kleur omdat ze geen zonlicht krijgen. Laat een bunker daar nou net een ideaal element voor zijn. Daarbij doorklinkt de titel van de prijsvraag terug in het concept.

Het idee is dan ook om verschillende kiemsoorten te gaan kweken in deze bestaande en verlaten bunkers om ze op deze manier nieuw leven in te blazen. En daarbij een nieuwe laag toe te voegen in het landschap met een knipoog naar duurzaamheid. Maar naast dat aan de bunker nu een interessant programma wordt toegekend, moet deze ook van buitenaf herkenbaar zijn voor het publiek. Omdat de producten die worden gekweekt in deze bunker eigenlijk het witte goud zijn stel ik voor om de bunkers te voorzien van een goudkleurig doek dat zodanig over de bunker wordt gespannen dat de vorm van de bunker herkenbaar blijft. Daardoor worden de bunkers een nieuw icoon langs de Diefdijk aan de Hollandse Waterlinie. Langs deze dijk bevindt zich op een paar honderd meter een fort. Daarin wilde men een restaurant beginnen. Dit programma zou je goed kunnen koppelen aan de productie die zich in de bunkers afspeelt zodat je eigenlijk een nieuw soort landschap introduceert waarin je zelf je groenten kan verbouwen en verkopen bestemd voor restaurant en streekwinkels. Daarmee wordt zowel op de themas bescherming, beleving als ontwikkeling goed ingespeeld. De bunker als bescherming tegen de vijand als onderdeel van de geschiedenis, beleving door het opvallende gouden lint in het natuurlandschap en ontwikkeling door kweek en verkoop van het witte goud.

98

99

Urban Jungle
Muna Seleky, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Tijdens deze opdracht heb ik me afgevraagd op welke verschillende manieren ik de natuur met een ruw en robuust materiaal als beton kon combineren waarbij beleving, ontwikkeling en/of -bescherming van de natuur een vernieuwend karakter kan geven. Mijn eerste ideen waren vooral gericht om beton te integreren midden in de natuur. Later ben ik erachter gekomen dat wanneer ik het omdraai, en de natuur naar het beton (de stad) toe haal ik oneindig veel mogelijk heden kon bedenken. Hier ben ik op verder gegaan. Ik ben in eerste instantie genspireerd door de vaak lege en kale daken in de stad. Er wordt vrij weinig aandacht besteed aan de aankleding. Ik denk dat dit mede komt doordat de stadsmens gericht is op het leven in de stad. Mensen in de stad hebben de natuur vaak niet bij de hand, maar dat wil niet zeggen dat ze er niet af en toe behoefte aan hebben om in de natuur te zijn. Hiervoor wilde ik een oplossing bedenken. Zodat mensen die midden in de stad leven toch af en toe dichtbij huis de natuur op kunnen zoeken. Het uiteindelijke idee is om een jungle te maken midden op een plein. Het plein is gesitueerd in het centrum van Almere. Dit wil ik niet doen door echte bomengroepen te plaatsen maar om een optisch bos te creren. Ik wil betonnen palen plaatsen waarbij de toppen zijn bekleed met groene bladeren, vergelijkbaar met het blad van de treurwilg. Het eect dat je hiermee creert is dat wanneer mensen hier doorheen lopen, ze zich ook daadwerkelijk in een jungle wanen. Het bos begint met een tuin en een meanderend looppad en gaat langzaamaan over naar een jungle. Het gehele plan wordt opgedeeld in lagen zodat men het geheel in verschillende hoogtes beleeft net als in een echt bos met heuvels en hellingen. Daarnaast stap je ook letterlijk af van de stadsgrond en het maaiveld om midden in de stad een andere dimensie in te lopen. Naast het idee om de natuur naar de stad te halen wil ik met de jungle ook een soort artistiek hoogstandje geven aan de stad. Waarbij het plan als het ware als een soort tentoonstelling midden op een plein staat.

Te Land, ter zee, in de lucht

R.R. van Hoffe, Hoogeveen
Het thema natuur en kiem legt al meteen het verband naar de oorsprong van het bestaan. In veel gevallen bestaat de oorsprong uit een zaadje of een ei, beide gekenmerkt door een bescherming middels een zaadlijst of schil/dop. Deze bescherming wil de natuur, maar ook de mens, zijn hele leven behouden en wordt gerealiseerd middels een nest, een hol of in ultimo forma een huis. Van de natuur willen we ook genieten. Vanaf een bankje, een uitkijktoren of een bootje al dan niet beschut zodat we niet door de natuur worden waargenomen of worden beschermd tegen de elementen.

Bovenstaande gegevens hebben geleid tot het ontwerp voor ultieme beleving van de natuur te land, ter zee en in de lucht. Beleving van de natuur, niet vanaf het standaard bankje, maar vanuit een element ontstaan vanuit de natuur. De basis is een halve eivormige schil waarin men kan zitten om te picknicken of te observeren. In beide gevallen om de natuur intens te beleven vanuit een beschutte omgeving. Al dan niet half ingegraven kan het element op het land worden toegepast als rustplek in een natuurlijke omgeving. Gezellig met elkaar picknicken en, afhankelijk van de hoogte van het element, lekker beschut tegen de wind. Deze beschutting kan verder worden geoptimaliseerd door een tweede schil als een soort parasol boven het zitelement te plaatsen. De vormgeving leent zich ervoor om ook drijvend uit te voeren, waardoor ook vanaf het water de natuur kan worden beleefd. Een nieuwe dimensie van natuurbeleving. Derde toepassing is als uitkijkpost of observatorium op hoger niveau. De uitvoering als waarnemingspost kan nog verder worden geoptimaliseerd door tafel en zitgedeelte te verwisselen. Het blad lang de rand van het ele-

ment en het zitgedeelte in het midden. Natuur waarnemen en hierover aantekenen wordt zo nog gemakkelijker. Het ontwerp legt ook de basis voor uitbreiding naar een serie van objecten ter verfraaiing van de natuurlijke omgeving. Immers in de inleiding al omschreven dient een zaadlijst of schil/dop voor beschutting van de eerste levenskiemen. In de vorm van nestkast(je) of woning kan de eivormige schil ook dienen ter bescherming vr de (eerste) levensvormen. Natuurlijke vormen voor beleving van de natuur en tegen de natuurlijke elementen.

100

101

Uitgemergeld
Dingeman Deijs, Dingeman Deijs Architect, Amsterdam
Na eeuwenlang blokbreken en graven komt er een einde aan de mergelwinning in de Zuid-Limburgse Sint-Pietersberg. De cementfabriek vertrekt. Dit plan opent een nieuw toekomstperspectief voor de berg.

Eervolle vermelding

Door het verstevigen van zwakke mergelkolommen kan het instabiele gangenstelsel en de rand van de open groeve eindelijk openbaar gebied worden. De ingrepen voorkomen het instorten van berg. Het bedreigde landschap wordt behouden en krijgt een nieuw recreatief leven. Overnachtingsplekken De betonnen versteviging is zo vormgegeven dat er overnachtingsplekken voor berglopers in gerealiseerd kunnen worden. Gekoppeld aan de overnachtingsplekken wordt een eetgelegenheid aan de open groeve gecreerd. Streekgebonden producten zoals champignons en artisjokken uit de gangen en druiven uit de omliggende heuvels vormen ingredinten voor de gerechten. Kokers voor lucht en licht verbinden de onder- en bovenwereld. Openluchtbad In de oksel van de groeve wordt door de cementfabriek een op het zuiden gelegen laatste plateau gegraven. Centraal op het plateau komt een openluchtbad.

Het water van de watervallen uit de mergelwanden wordt hier opgeslagen en verwarmd door de warmte van de wanden. Het water loopt tevens gedeeltelijk door in de ondergrondse gangen. Trappen verbinden het plateau met de open groeve waar men kan zwemmen in het nieuwe mergelmeer. De contrasten tussen het gangenstelsel en de open groeve worden hier optimaal voelbaar: binnen-buiten, donker-licht, vochtigdroog, gesloten-open en warm-koud. Aardpijpen, ingestorte grondlichamen, worden uitgegraven en verstevigd en vormen verticale ontsluitingen tussen de gangen en het maaiveld. Beeldhouwers van het naastgelegen kunst- en cultuurcentrum krijgen enkele van deze kolommen ter beschikking om ze te bewerken. Verbindingen Verschillende lichtbundels, solartubes, leiden de toeristen van kolom naar kolom. Vanuit deze kunstgangen loopt een 50 m lange hangbrug naar het kunst- en cultuurcentrum dat is ondergebracht in een voormalig fabrieksgebouw. Een oude aan- en afvoerkoker wordt omgevormd tot loopbrug die het gebouw verbindt met de aanlegsteiger van de toeristenboot aan de Maas.

De verschillende onderdelen van het plan worden aan elkaar gekoppeld door een ondergrondse route van n kilometer die loopt vanaf het eindpunt van het Pieterpad bovenop de berg tot aan de aanlegsteiger. Een samenwerkingsverband tussen de cementfabriek en de stad Maastricht nanciert de ingrepen en voert ze uit. Als laatste handeling in zijn bestaan levert de fabriek het cement voor het benodigde beton voor de verstevigingen. De werknemers van de cementfabriek beheren vanaf dat moment de berg.

102

103

Veranderend decor
Babak Jabery en Milou Wijsbeck, Eindhoven
Kan beton bijdragen aan een prettiger en veiliger woonklimaat? Een probleemwijk is als casus genomen om antwoord te geven op deze vraag. De gekozen wijk is Woensel West in Eindhoven, een beruchte wijk waarvan al enkele rijen woningen genomineerd zijn voor de sloop. Ook een wijk waar men s avonds niet graag alleen over straat gaat. Uit een visierapport blijkt dat, ondanks de maatregelen van bewoners zoals beveiligingscameras, het veiligheidsgevoel erg laag ligt. Ook blijft er een structureel tekort aan groenvoorzieningen en beschermde speelplaatsen. De sociale controle in de wijk is minimaal. Aan de straatzijde zijn de gordijnen dicht of worden de ramen zelfs bedekt door rolluiken. Dit alles draagt bij aan een onveilig gevoel. De transformatie De oplossing ligt in de gevelschil, het decor van de urbane omgeving, en wordt beschreven in dit voorstel. Nu zijn er verschillende winsten te noemen ten aanzien van het toepassen van beton. Ten eerste is de snelheid te noemen waarmee met geprefabriceerde elementen gewerkt kan worden; direct van de vrachtwagen op de plaats van bestemming. Een zeer belangrijk uitgangspunt van het voorstel is de mogelijkheid tot gefaseerde uitvoering. Ook hierin zijn prefab elementen bij uitstek geschikt. Het betreft huurwoningen en niet iedereen is op hetzelfde moment toe aan een verbouwing en de bijbehorende overlast. Met dit renovatie-element wordt per individuele woning gewerkt en in elke willekeurige volgorde. De bewoner kiest zelf de deelname en het tijdstip ervan. Zo zal de straat in een langzaam tempo transformeren tot een steeds completer nieuw decor. Natuurbeleving De betonnen schil is gebruikt om de sfeer van een groene omgeving te ondersteunen. Het geabstraheerde patroon doet lijken alsof men zich in een schaduwrijke bomenlaan of bosomgeving bevindt. Echter behoeft deze vorm van natuur geen verzorging of onderhoud en heeft de toepassing ervan direct eect op de beleving van de woonomgeving.

Vormentaal op straat Bovendien is dit prefab renovatie-element voorzien van een slim geplaatste knik in de voorgevel. Deze overhelling biedt beschutting en speelt in op een veiligere psychische beleving van de straat. Ook wordt met deze knik extra ruimte achter de schil gecreerd waarin een nieuwe verblijfruimte aan de gevel zal ontstaan. Dit heeft een directe verhoging van de sociale controle tot gevolg. Ook zullen de elementen op straat in eenzelfde beeldtaal ervoor zorgen dat er een prettigere sfeer op straat ontstaat. Nieuwe verblijfplaatsen geven de buitenruimte zo weer terug aan de bewoner. Duurzaamheid in de wijk Met het plaatsen van het nieuwe gevelelement wordt voldaan aan de huidige eisen aan de isolatiewaarde. Zo beschikt het element over daken gevelisolatie en zijn natuurlijke ventilatievoorzieningen opgenomen. Hiermee maakt de woning naar verwachting een sprong naar een hoger energielabel (huidige energieprestatie van de woning is niet bekend) en zal het binnenklimaat aanzienlijk verbeteren. Ook over de duurzaamheid van de wijk in zijn geheel valt wat te zeggen. Dankzij de geleidelijke renovatie zal ook de wijk in aanmerking komen voor een duurzaamheidlabel. Door toepassingen als langetermijnvisie, ontwikkeling van ontmoetingsplaatsen op straat en verhoging van de veiligheidsbeoordeling door bewoners zal het gebied naar verwachting een duurzaamheidlabel behalen.

Be Donald
Tineke Bronsveld, Style 10, Hilversum
Een lekkere loungechair, gemaakt van beton. Omdat beton de warmte lekker lang vast houdt. In de vorm van een eend, wat natuurlijk erg leuk staat bij een vijver, gracht of haven. Hierdoor kan men heerlijk genieten van de natuur!

104

105

Stelconpark
David Sonntag, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
In dorpen of steden zijn steeds vaker lege plekken te vinden van gebouwen die zijn gesloopt. De gebouwen zijn gesloopt voor nieuwbouw of vanwege schade en oudheid. In sommige gevallen heeft de gemeente meteen een nieuwbouwplan voor die bepaalde plek. Maar door de economische crisis die vooral de bouw in Nederland treft blijven zulke plekken steeds vaker en langer leeg staan. Zon lege plek wordt na korte tijd overwoekerd door onkruid. Hoe langer de plek leeg staat hoe onverzorgder de plek wordt. Het stelconpark biedt voor gemeenten of particulieren de kans om een lege plek in de dorp of stad een tijdelijke of permanente invulling te geven. Door het gebruik van stelconplaten is het nancieel ook erg aantrekkelijk. De betonplaten zijn uit zichzelf al goedkoop. Ook het aanleggen van het park is snel en gemakkelijk omdat de platen alleen gelegd moeten worden. De natuur is in het stelconpark niet weggelaten. Door de stelconplaten te bewerken kan de natuur door de platen naar boven komen. In de platen worden gaten geboord van verschillende afmetingen waardoor planten en gras de kans krijgen om te groeien. Ook kunnen in de gaten bomen worden geplant. De platen zijn al anders van elkaar door de verschillende gaten die erin zijn geboord, maar ook qua zitgelegenheid. Doordat er betonnen blokken worden gebruikt van verschillende afmetingen is er de mogelijkheid om een aantal variaties te maken van zitplaatsen.

Zithuisjes
Quintus Borgman, Amsterdam
Mijn concepten zijn betonnen ontwerpen voor dagelijks gebruik die weinig geld zouden moeten kosten en die in de alledaagse samenleving functioneren. Ik wil iets creren in de natuur waarbij mensen kunnen schuilen tegen regen of wind, en tijdelijk in een gebouw kunnen zitten.

Het beton dat ik wil gebruiken heeft de schoonheid en kleur van het beton zelf, maar het mag niet verkleuren. De vorm of ontwerp is eenvoudig: schuine muren met ramen waarbij mensen kunnen zitten en lekker naar buiten kunnen kijken. De stoelen zitten vast aan de betonnen muur. De ramen zijn iets meer naar de zijkanten geschoven. Er wordt hoofdzakelijk gebruik gemaakt van beton, wellicht moeten de zijkanten met glas bedekt worden als bescherming tegen wind en regen. De zitting moet ovaal zijn zodat je lekker kunt zitten. Je zou drie gebouwen kunnen testen in drukke recreatigebieden. Bij een bos, camping of meer waar veel mensen komen. Bij slecht weer kun je hier schuilen. We kunnen kiezen tussen smal of medium huisjes met een open motief aan de voorkant; aan de gesloten kant zitten de stoelen vast aan de muur. Zithuisjes in de natuur voor jong en oud. Kosten mogen per huisje niet hoger zijn dan 2000 euro en het beton moet makkelijk prefab in elkaar gezet worden in 3 tot 4 delen. De bovenkant is een schuin dak waar het water makkelijk wegvloeit. Het huisje mag ook niet te veel wind naar binnen krijgen, en er zijn 2 tot 4 stoelen aanwezig. Het gaat erom dat men met plezier in zon huisje zit en geniet van de natuur.

106

107

Korstmosroute
Marc Ottel en Henk Jonkers, TU Delft, Delft
In Nederland komen meer dan 600 soorten korstmossen voor, elk met eigen vorm- en kleurnuances, en vele daarvan groeien graag op beton. Een breed scala aan kleuren en vormen kan dus zorgen voor unieke kleuren en kleurmozaeken op de betonpanelen. Betonpanelen, met ingegraveerd nummer en specifiek voorkomende korstmosbegroeiing, geven richting aan van wandelroutes door natuurgebied. Beton - Kunst Natuurbeleving Elk geplaatst en kunstzinnig vormgegeven paneel heeft een andere specieke betonsamenstelling: portland cement-, hoogovenslak-, vliegas-, micro-silica-, vulmiddelen-, toeslagmateriaaltype en -gehalten variren. Samen met speciaal toegevoegde voedingsstoen vormen deze panelen, met unieke samenstelling, een ondergrond en voedingsbodem voor kleurige korstmossen. Korstmossen zijn kieskeurig: iedere soort, met eigen verschijningsvorm en kleur, stelt andere eisen aan zijn leefomgeving. Dit maakt het in principe dus mogelijk om, door met de betonsamenstelling te variren, te sturen op soort, kleur en vorm van de op de panelen groeiende korstmossen. Symbiose Wetenschappelijk onderzoek heeft al aangetoond dat korstmossen het betonoppervlak niet beschadigen. Integendeel: korstmossen zorgen voor een natuurlijke coating die het onderliggende beton beschermen tegen bijvoorbeeld schadelijke UV-straling van de zon. Hier is dus sprake van een symbiose tussen beton en natuur: het beton vormt een geschikte ondergrond, en de korstmossen zorgen voor bescherming van het beton. Dit project maakt het mogelijk het publiek te laten genieten van de natuur, en tegelijkertijd te informeren over de eigenschappen van beton. Informatiebordjes bij de panelen geven informatie over de specieke betonsamenstelling en de (te verwachten) voorkomende korstmossoorten. Betonsamenstelling Voor de betonsamenstelling van een aantal panelen zal gekozen worden voor die zoals gebruikt in Nederland en omringende landen bij bekende betonkunstwerken en constructies: de Deltawerken, viaducten (o.a. Millau-Frankrijk, hogesterktebeton), laag- en hoogbouw, tunnelelementen etc. Aan deze specieke betonmengsels zullen nog voedingsstoen worden toegevoegd om de groei van korstmossen te bevorderen. De bijbehorende informatiebordjes verduidelijken dan de relatie tussen mengselsamenstelling, sterkte-eigenschappen en voorkomende milieuklasse. De voorkomende korstmosbegroeiing geeft letterlijk de relatie met de voorkomende milieuklasse weer. Het plan Voorafgaand onderzoek is nodig om vast te stellen in hoeverre we in staat zijn aan de hand van de betonsamenstelling te sturen op het voorkomen van korstmossoorten. Voor dit doel zullen een reeks panelen van beton gemaakt worden, in sets van twee (duplicaten), elk met een unieke samenstelling van cement-, toeslagmateriaal-, voedingsstoentype en -gehalte. Voedingsstoen worden gekozen op basis van bekende behoefte van een aantal, in vorm en kleur verschillende, in Nederland voorkomende korstmossoorten. Deze panelen zullen op een geschikte en ook voor bezoekers toegankelijke buitenlocatie geplaatst worden (bijvoorbeeld Botanische tuin TU- Delft). Een informatiebord geeft toelichting over het project en het lopende (zichtbare) onderzoek. De mate en type van korstmosbegroeiing op de individuele panelen zal gevolgd worden in de tijd. Na een viertal tussentijdse evaluaties zal uiteindelijk een selectie gemaakt kunnen worden van de meest geschikte (en opzienbarende) panelen welke de relatie tussen materiaaleigenschappen en voorkomen van type korstmosgroei het beste weergeven. Het vervolg Na aoop van het benodigde vooronderzoek zal het mogelijk zijn aan de hand van de geselecteerde panelen wandelpaden, Korstmosroutes, in diverse gebieden in Nederland te markeren. Dit zal gedaan worden in overleg met genteresseerde partijen.

Klttr
Lennart Barnhard, student Saxion Hogeschool, Stedenbouwkundig Ontwerpen
Doelstelling van het ontwerp is de beleving van de natuur aan te passen. Dit is in mijn ontwerp geprobeerd door te richten op grootheid en aanwezigheid van de constructie. De aandacht van de lopende mens ligt bij de omgeving als omgeving zijnde. Gewenst is uit dit patroon te stappen en mensen op een andere manier naar de natuur te laten kijken. Door gleuven in het beton te creren en de uitstekende gedeeltes te polijsten zal het groen, in de vorm van de Hedera helix, zich in de gebaande uithollingen naar de top bewegen en vanaf daar zich laten vallen. Met een hoogte van vier-en-een-halve meter is het imposant genoeg om op te vallen, maar komt het nog niet als dreigend over. Dit door het open karakter van de betonnen palen en het gebruik van natuurlijk groen. De locatie van de objecten is niet beperkt door de gecultiveerdheid van het groen. Dit wil zeggen dat ook in een bos (mits er paden zijn) deze constructies gerealiseerd kunnen worden. Onderhoud zal niet tot weinig nodig zijn in verband met het gepolijste beton.

108

109