Hoofdstuk 10: Gietijzer en gietstaal 10.

1 Stabiel en metastabiel systeem Staal is: Fe met minder dan 2% koolstof (C is chemisch gebonden met Fe Fe3C)

Gietijzer is: Fe met meer dan 2% C (C komt in vri e vorm voor grafiet) !it komt door de elementen Si" #n" S en $. %ierdoor is het Fe & cementiet diagram (staal) niet toe'asbaar o' gieti (er. )itscheiding van C in de vorm van grafiet gebe*rt bi stabiele afkoeling" daarom + Stabiel systeem, i (er & koolstof - diagram + #etastabiel systeem, i (er & cementiet - diagram

!e diagrammen verschillen enigs(ins van elkaar.

1

10.2 Stolling van .ri s .ieti (er (stabiel) .a *it van gieti (er met 3% C. !e smelt /ordt lang(aam afgekoeld 0i ca. 1330 C ontstaat de eerste vaste stof, 1*steniet 0i ca. 1132 C stolt de e*tectische restvloeistof als 1*steniet 3 grafiet (lamellen of bollet es) 0i verdere afkoeling neemt de o'losbaarheid van C in de 1*steniet af. (li n S-4) !e(e koolstof diff*ndeert *it de 1*steniet en (et (ich af o' de grafietlamellen. 5*ssen 1132 en 623 C gaat de vorming van de str*ct**r in metastabiele vorm verder. ((oals staal) .ri s gieti (er bevat immers $erliet7 (Fig. 10.3) 638 C, 9erder verloo' str*ct**rvorming is afhankeli k van samenstelling gieti (er afkoelsnelheid :ang(ame afkoeling, totale *itscheiding van resterende koolstof" res*ltaat, Ferriet 3 C. (Fig. 10.2) Snellere afkoeling, resterende koolstof bindt (ich met Fe tot Cementiet" res*ltaat Ferriet 3 Cementiet 3 C. #aar, Ferriet 3 Cementiet ; $erliet !*s, $erlitisch .ieti (er7 #eestal ontstaat echter een mengvorm, Ferritisch & $erlitisch .ieti (er (Fig. 10.3) Samengevat: .ri s .ieti (er ; metallische massa met vri e koolstof. #etallische massa is Ferriet" $erliet of beide. 9orm vri e koolstof, lamellen of nod*len.

 (samenstelling en afkoelsnelheid be'alen de ontstane str*ct**r)

0elangri ke </eet es= Silici*m bevordert de *itscheiding van vri e koolstof. (>ikkel)#agnesi*m bevordert de vorming van nod*len.

10.3 ?anddikte-gevoeligheid bi gietst*kken !e /etenscha''er ?eichelt heeft het verband t*ssen samenstelling" afkoelsnelheid en verkregen str*ct**r vastgelegd in Weichelt diagrammen.

!e(e diagrammen tonen aan dat door verschillen in afkoelsnelheid binnen @@n giet'rod*ct verschillende str*ct*ren ontstaan. 9erschillende str*ct*ren verschillen in vol*me en interne s'anningen bre*krisico !it verschi nsel /ordt /anddikte-gevoeligheid genoemd. 10.A Stolling van ?it .ieti (er (metastabiel) .a *it van gieti (er met 3% C. !e smelt /ordt vlot afgekoeld 0i 1330 C ontstaat de eerste vaste stof, 1*steniet
5

0i ca. 1130 C stolt de e*tectische restvloeistof als 1*steniet 3 Cementiet ; :edeb*riet 0i verdere afkoeling neemt de o'losbaarheid van C in de 1*steniet af. (li n S-4) !e(e koolstof diff*ndeert *it de 1*steniet en vormt randcementiet o' de bestaande cement (in :edeb*riet) B' 623 C gaat alle 1*steniet om in $erliet. 4r heeft d*s geen *itscheiding van vri e koolstof 'laatsgevonden7 (afkoeling te snel) !e verkregen str*ct**r heet, Ni Hard (*itsl*itend te sli 'en7)

5oe'assingen, + #olens en maalkogels voor cement" erts en steenkool. + 0*i(en C bochten voor trans'ort harde materialen. + $om'en voor baggerind*strie. 10.2 #eehanite D #eehanite is de naam voor een groe' ge'atenteerde" (eer hoog/aardige gieti (erk/aliteiten. %et /ordt /ereld/i d onder licentie vervaardigd. 0i de(e methode /ordt het gesmolten i (er tot iets beneden het smelt'*nt afgekoeld" /aarna door de toevoeging van het calci*msilicide (CaSi2)" het i (er stolt. %ierdoor kri gt de koolstof de gelegenheid om bolvormig (nod*lair) neer te slaan. Ees*ltaat, + een fi n-kristalli ne (vaak $erlitische str*ct**r) + (eer fi n verdeelde grafiet (lamel" /orm of bol) #eehanite is hardbaar.
6

10.F ?amtebehandeling van gieti (er !oor een /armtebehandeling kan de str*ct**r van gieti (er verbeterd /orden. + S'anningsarm gloeien %iermee /orden de in/endige s'anningen t.g.v. stollen en krim'en in een giet'rod*ct verlaagd en egaal gemaakt. Ees*ltaat, + minder bre*krisico + minder kromtrekken bi vers'anen.

+ B''ervlakte harden 9oor doorharden is lamellair gieti (er niet geschikt. (bros) $erlitische k/aliteit, o''ervlak kan gehard /orden. Bnder'erlitische k/aliteit, o''ervlak kan veredeld /orden. 5oe'assing, geleidingen van machines

10.6 .elegeerd gieti (er 1. .elegeerd $erlitisch gieti (er Sterkte: >ikkel" Chroom" #olybdeen" Go'er en 5in verhogen treksterkte" kerfslag/aarde en vermoeiingssterkte. 9erder daalt de /anddikte-gevoeligheid. Slijtvastheid: ?ordt verhoogd door 5itaan" 9anadi*m" >ikkel" Chroom en 5in. (ook o' hogere tem'.) Hittevastheid: ?ordt verhoogd door elementen 5itaan" 9anadi*m" #angaan" Chroom en 5in. .ebr*ikstem'erat**r tot F20 C" tevens beter bestand tegen themo-shock. Corrosievastheid: 1fhankeli k van 'ercentages Chroom" Go'er en >ikkel /eerstand tegen (*ren" (o*ten een aardolie'rod*cten. 2. .elegeerd 0ainitisch C martensitisch gieti (er !oor legeren kan ook een 0ainitische (veredelde) of #artensitische (geharde) grondmassa ontstaan. 3. .elegeerd 1*stenitisch gieti (er Chemisch bestendig" niet-magnetisch" tem'erat**rbestendig (/armte 3 ko*de) $rod*ctie'roces is moeili k en kostbaar7 Soorten, Ni-resist 1*stenitisch (Cr" >i) bestand tegen (*ren en (ee/ater.
!

 Nicrosilal 1*stenitisch (>i" Si) bestand tegen hoge tem'erat*ren (maH. I00 C) Nomag 1*stenitisch (>i" #n) bestand tegen lage tem'erat*ren (- 100 tot - 220 C) A. .elegeerd /it gieti (er (Ni - hard) !oor toevoeging van >i" Cr en #o ontstaat #artensitische grondmassa. Jeer hard en sli tvast. )itsl*itend te sli 'en. 10.8 9ers'anen van gieti (er >ormaal gri s gieti (er, 3 korts'anig (grafietholten) 3 (elfsmerend (grafiet) - grafietstof (verv*iling machine) - bi hoger het 'erlietgehalte" hoe harder de str*ct**r. 0i gelegeerd gieti (er, + hoe sterker gelegeerd" + hoe harder de grondmassa" + hoe moeili ker vers'aanbaar. 5y'e 1*stenitisch 0ainitisch #artensitisch 4igenscha' 5aai Sterk C st*g %ard C sli tvast 9ers'aning, #ogeli k maar langs'anig #akkeli k" korts'anig )itsl*itend sli 'en

"