1 Im lng h thm Phm Cng Thin PHNG PHP SUY T V VIT V TNH CON NG CA TRIT L VIT NAM Gi v Nguyn Du Ngi cha tc trng ca thi ca v t tng Vit Nam, ngi im lng trn my ni Hng, gi vi gi thu, tr thnh mt trong nm nh tho v dai nht phong ng. Paris ngy 22 thng V 1966 Pham Cng Thin i vo gia ni cao v h thm Thin Su Khng L thi L ca qu huong mt ln kia c don buc ln tn mt dnh ni cht vt v suc ku ln mt ting bo vo lm lanh c bu tri xanh lo dy my trng; dui kia l h thm hoang so, h thm ca qu huong, nim cm lng ca h thm bng vong ln Tnh v Vit: trit l ca Vit Nam ra di, v cnh bay ln nhu phuong hong d ri mui nm sau ha thn lm rng bay vt tri nhn loai. Mu la ca qu huong lm hn phi cho ni cao v h thm. Trong mt bi tho du tin trong di, Nietzsche d ni dn "h thm ca hin th: "Des Daseins Abgrund (An die Melancholie, 1871). Hin th ca Nietzsche l hin th ca Ty phuong; hin 2 th ca Ty phuong dnh lin vi hin th ca Vit Nam, nht l t ha bn th k XX; Vit v Tnh l Vit ca Vit Nam v Tnh ca Tnh mnh. Tu tung ca Vit Nam l tu tung ca Vit v Tnh; ngun gc ca Vit v Tnh bt du t Trung Hoa, n d v Hy lap; th k XX l th k tuu thnh ca Vit v Tnh; su tuu thnh y chnh l h thm: ting ni ca h thm l ting ni trn dnh ni cht vt (hu th truc thong c phong dnh, trng khiu nht thanh hn thi h); ting ni y, ting ku trm thng y lm lanh but c bu tri v xoy vng cun trn xung h thm, xung nim im lng ca h thm m ngui xua goi l "uyn mc. Tt c trit l phi tr v uyn mc, t d ngn ng con ngui mi tr thnh ting ku trn dnh ni: con ngui ni chuyn vi qu thn, lm mi lui cho tri cao v h thm; con ngui khng cn l bnh nguyn m l ni cao; thin tnh ca ni cao l siu vit trn tt c dng bng ca cuc di. Phng php s! t v" #it v T$nh I. Reductio Ad Impossible II. Via Negativa Chng nh%t &'(ctio a( Impossi)l' Con *+ng ph h,! -in ch.ng php Vit l g? Tnh l g? Hai cu hi ny khng phi l cu hi; tt c moi cu hi du c sn moi cu tr 3 li. Tnh v Vit lm cho nhng cu hi tr thnh nhng cu hi; Tnh v Vit l chn tri m rng h m cho con ngui nhn thy tt c nhng cu hi v dng thi tt c nhng cu tr li, tt c nhng g c th hi duoc v dng thi tt c nhng g c th tr li duoc trn cuc di ny, t thuong c dn hin tai, t s khng dn v s v v han. Nuc Vit Nam dang bi tn ph dn cng d, dn Vit Nam bng nhin v tu nhin duoc tnh ph cho chiu dung v th nhn tt c ni diu dng dau dn cng cuc ca th k XX; nm chuc nm cui cng ca 2.000 nm sau Thin cha ging sinh l thuc v Mnh ca Vit Nam: tt c nhng xo trn hn mang kinh hong nht ca nhn loai dang dp vo ngui Vit Nam; h thm m rng v su; mu la t tri dt d xung v vot ln; tt c nhng khm ph v dai nht ca vn ha loi ngui t my ngn nm nay bng nhin v tu nhin duoc th nhn tuu hnh tai Vit Nam (Cng sn v Tu bn; Pht gio v Thin cha gio, tn gio v chnh tri, quc t v dn tc, co kh v con ngui, l thuyt v hnh dng, truyn thng v cch mang, thin mang v nhn mang, tu do v n l, bao dng v bt bao dng, chin tranh v ha bnh, thuc tai v o tung, su tht v gi tao, nhp th v xut th, x hi v tu vin; c nhn v qun chng, l tung v tuyt vong, mng v thc, sng v cht). Tt c nhng vn d, tt c nhng vn nan, tt c su lung lu, tt c moi mu thun, tt c moi nim quyt dinh, tt c su tuyn trach du duoc tr li hay khng th duoc tr li. Hi v tr li hay hi v 4 khng tr li l th cch ca hin th Ty phuong. ng phuong by gi cng d l Ty phuong; phn bit ng phuong vi Ty phuong, chon bn ny d b bn kia cng l tnh bm ca Ty phuong. Vit l g? Tnh l g? Hai cu hi ny duoc hi theo th diu hi ca Ty phuong. Vit ng cng dng th ng v ng th ca Ty phuong; hn ca Vit ng d bay trn noi no v tai sao n trn? (Ngay dn ch hn ca tr thnh Ty phuong, duoc hiu nhu di nguoc lai xc). Vit l g? Tnh l g? Hai cu hi ny quyt dinh mnh h ca Vit Nam v mnh h ca ton th nhn loai. Hai cu hi ny phi duoc hi cho dn khi no khng th hi duoc na, cho dn lc ngui hi phi tuyt vong, tuyt , tuyt tu, tuyt tung, tuyt nim; lc y hai cu hi s ha th thnh ra hai ting: Vit v Tnh. Hai ting ny s duoc doc ln, doc mi cho dn lc khng cn sc d doc na: lc y, hai ting s ha th thnh ra mt ting. Ting duy nht ny l ting Tnh; ting Tnh s ha th thnh ra mt ting ku, mt ting ht, mt ting la trn dnh ni cht vt, dnh ni trn h thm. i ln dnh ni l Vit di xung h thm l Tnh; h thm ph hy Tnh thnh ra tuyt tnh, by gi ch cn l nim im lng ca h thm; tt c nm vo trong qu Phuc v mt dim Duong xut sinh: vn ha v vn minh xut hin v luu dng. Mun dt ln cu hi v Vit v Tnh th phi don sach li di v m rng phuong tri; li di v Vit v Tnh l dung li ph hoai (via negativa). Ph hoai tu tung ng phuong v Ty phuong, ph hoai tt c 5 nhng g c th ph hoai duoc, ph hoai tt c nhng d th hin trn thc con ngui. M rng phuong tri l ph hoai cng lc vi su ph hoai d hin trong thc con ngui; ph hoai theo, vi, cng; dng loat vi, l nhp tnh m dung th l song thoai; song thoai l dc thoai truc mt knh trong sut. Trong trit hoc kinh vin thi Trung c Ty phuong, Vit l transcendens, Tnh l esse. Tnh v Vit l ch HnVit, vit theo mu tu La tinh l "Tnh v "Vit: su kin "Tnh v "Vit duoc vit theo mu tu La tinh khng phi l chuyn ngu nhin, cng nhu su kin lich s ca ngn ng Vit Nam, t ch Nm chuyn sang th ng ca bng mu tu La tinh, cng khng phi l vic ngu nhin; tt c nhng su vic y d thun theo Tnh mnh ca Vit Nam v ca nhn loai. Tt c nhng tang tc d v Vit Nam hin nay, tt c nhng mu la ngt tri Vit Nam hin nay du l nhng hu qu tt nhin ca tt c nhng su kin y v ca tt c nhng g lm nhng su kin y thnh su kin. Tnh v Vit hin th ra tnh v vit, thun theo ngha qui dinh ca transcendens v esse ca La tinh. Trong trit l Hy lap thi thuong c, Vit l (Platon, Rpublique, VI, 09, ), Tnh l tnh trong nm cu ca Aristote (Mtaphisique, , 1001a21). Vit trong ch Tu l trong hay trong di Hng Vuong; Tnh l trong cu m du chuong th nht ca sch Trung Dung, Ch Phan (Sanskrit) l ngun ca Vit v Tnh; ch Phan ca Vit l pramit; ch Phan ca Tnh l Tad trong 6 n d gio hay Tattva trong Pht gio. Trong lich s nhn loai, Tnh th hin gia lng di noi ha th ca mt ngui trn ngui, tn l sus m esse ca sus l esse trong ngha Ipsum Esse subsistens ca thnh Thomas dAquin; Vit th hin gia lng sng noi ha thn ca mt ngui vot ngui, tn l Pht Thch Ca Mu Ni. Hraclite v Socrate m rng phuong tri cho sus ging sinh trong Lich s (ni dn Lich s th ch l Lich s Ty phuong); cn Parmnide v Aristote m rng phuong tri cho Hegel v Karl Marx trong pham vi tu tung, cho ohannes Kpler, Galile, Isaac Newton, Christian Huygens, ean Le Rond dAlembert, ulien Offroy de La Mettrie; Heinrich Hertz, Louis de roglie, Niels ohr, Max Planck, Albert Einstein, Werner Heisenberg, . Robert Oppenheimer, Auguste S. Eddington, Marie Curie, v.v. trong pham vi khoa hoc vt l. Pht Thch Ca tu m rng phuong tri cho ha thn mnh, diu dng tron c Tnh mnh ca phuong ng, mnh lit nht l Tnh mnh ca Vit Nam, nht l t di L cho dn hm nay. Vit th hin trong Pht Thch Ca mt cch tron ven nht t c ch du tin khi Pht dn sinh: va mi xut sinh, Pht d di duoc ngay, nhn khp moi phuong tri, buc di by buc, ku to ln nhu ting su t: "Thin thuong dia ha, duy ng dc tn, v luong sinh t, u kim tn h (Trn tri dui dt, duy ta l tn, sng cht khng cng, t nay l ht), ni xong ri th nm xung nhu moi hi nhi khc. Trong kinh Majjhima- 7 Nikya (III, tr.123), trong kinh Nikya-Agama, trong Vinaya, du c thut lai c ch huyn b ca Pht. y buc (sapta padni) dnh du Vit nhp th Tnh, ni ln su siu vit khng gian (Aggo, ham asmi lokassa), "duy ng dc tn l siu vit thi gian, dng noi dnh v tru, duong thi v dng thi vi su bt du ca v tru (cf. Mircea Eliade, Les Sept Pas du Bouddha trong Pro Regno pro Sanctuario, Hommage Van Der Leeuw, Nijkerk, 190, trang 169 17; cf. Mircea Eliade, Images et Symboles, Essais sur le symbolisme magico-religieux, 192, Gallimard, trang 98100). Tnh tuu thnh noi su dng dinh ca sus; Vit tuu thnh noi by buc di v nu cui ca Pht. Trit l v Vn minh Ty phuong khi du v chm dt noi su cht ca Socrate; trit l v vn minh khi du v chm dt noi ci cht ca sus v Socrate. Trit l v Vn minh ng phuong khi du v chm dt noi ngoi thnh ca ng, lc Khng T dng tiu tuy v tu ni rng mnh ging "con ch mt ch, lc Lo T ci tru b di v pha Ty. Pht khng khi du v khng chm dt, m rng m phuong tri cho khi du thnh khi du v chm dt thnh chm dt, v Pht tnh l Vit: Vit lm Tnh thnh ra Tnh; dng thi Vit cng l Tnh. Tnh thnh ra Tnh l Thnh m danh t thn hoc Thin cha gio goi l Thnh (hay ) l diu kin tt yu sine quanon ca su cu ri; Thnh chnh l su cu ri. Thnh l Tn: dng trn nhn xung Thnh, dng dui nhn ln l Tn. bao gm c Thnh l Tn, dich gon lai l Thnh Tn; Thnh Tn duoc goi khc di l dc tin. Trong kinh Kim Cang ca Pht gio c ch 8 Tn Tm . Trong ai Hoc ca Khng gio c ch Thnh nhu thnh ; trong Trung Dung c ch thnh v quan trong nht l chuong th XXI; tu thnh minh vi chi tnh . iu dng hm dung tu tung Khng T l Kinh dich; trong Kinh dich, Tnh n trn chp chn nhu dng sui su chy ngm trong c lm cho c xanh tuoi: Tnh lm Thi Cuc thnh Thi Cuc; Tnh l Dich. Trong ao dc kinh, Tnh m m im lng ngu ngo huyn o, m phuong tri my trng cho ao thnh ao: Tnh lm cho khng tn thnh tn: Tnh l huyn trong huyn chi huu huyn . Ton th tu tung Vda xoay trn chung quanh minh kin v Thin Tnh (devat vidy); dng trn nhn xung th goi l Tnh (t), dng dui nhn ln th goi l Thin (beva): ngha chiu t trn di xung goi l dhi daivika; t dui di ln goi l dhytmika. Trong nhng kinh Upanisads, Thin tnh (devat) ha dng vi Ng Tnh (tman), chng han nhu cu devtmasktim trong Svets. Up 1,3. hay cu yadaitamanupasyaty tmmam devam ajas trong Br. Up IV, iv. 1. (xin doc Katha, I, ii, 12; cng. Vi Ch. Up. VI, iii, 2, v Kena Up. I, i); dng trn nhn xung goi l devat, dng dui dt nhn l tman. Tnh thung khi di danh nhu l Hiranyagarbha, Virt v Prajpati. Tm tt lai tt c tu tung ca Vdas l Tnh, goi l Tat (nhu trong tattvam asi). n Pht Thch Ca th con dung di hon ton khc hn; Pht Thch Ca ph hy ton th tu tung Upanisads; dy khng phi l phn ng, v Tnh khng th l Tnh nu Vit khng lm Tnh thnh Tnh: ni cho d hiu th Vit l cn nguyn ca Tnh: Pht c ngha l Vit; ni khc di l t Vit: ch Hn m l Bt nh ba la mt da: 9 Prajapramit. Con dung m Pht m ra l con dung chua ai buc (xem Mahvagga, Vinaya Pitaka I, ; Majjh. N.I, P.171, sutta, 26; Sam. N.II, tr. 10). iu dng hm dung ton th tu tung ng phuong l nim im lng ca Pht Thch Ca; nim im lng y goi l avykrta hay avykrta vastni (xin doc Mdhyamika-kriks, XXVII; Majjh. N.I, tr.2632, sutta 63; Sam. N.III, tr.27). Nim im lng huyn b y n tung ton trit, khuynh do c v tru tu tung ng phuong, do thin ti ky diu ca Long Tho (Ngrjuna): Vit thnh Khng tnh (snyat); Khng l snya: Tnh l -t. Sau Long Tho l V Truc (Asanga) v Th Thn (Vasubandhu): Khng Tnh thnh Tnh Khng; Tnh Khng thnh V Tnh; Chn Nhu Tht Tnh ca Duy thc l Thng Ngha V Tnh (xem Duy thc tam thp tung: c Pht mt thuyt, nht th php v tnh: thung nhu ky tnh c, tc Duy thc tht tnh). n Thin tng, Tnh l Vit, Tnh thnh Pht: Kin Tnh. Tu tung Vit Nam l tu tung ca Tnh v Vit; Tnh v Vit tuu thnh mnh lit nht vo di L v th hin huy hong nht noi Nguyn Du v Nguyn nh Khim. Mt ng vua thi L d m du tp sch v Thin vi ch Tnh, tr Tnh tr v vi Vit. Nguyn nh Khim tr Tnh tr v vi Dich; Nguyn Du tr Tnh tr v Mnh (cf. Thanh Hin thi tp: Tnh thnh hac hnh h dung doan, Mnh dng hng mao bt tu tri); Trang T d phn bi Lo T, v ph hoai tu tung Lo T; chnh Trang T d m dung cho tu tung Lo T dn ch diu tn; trong Nam hoa kinh, Trang T dua Tnh roi xung Sinh v Sinh c ngha l Tnh (cf. c Sung Ph: hanh nng chnh 10 sinh, d chnh chng sinh). Su phn bi ca Trang T di vi Lo T cng ging nhu su phn bi ca Tng Nho, ca Trnh T, Chu T, ca Mc T, Manh T, Tun T, ng Trong Thu di vi Khng T; Vuong Duong Minh mun phuc hi, nhung cng tht bai. Chnh Nguyn Du d tr Tnh tr v cho Mnh, dua Tnh t Sinh tr v Mnh: Nguyn Du d chuyn ha Trang T v vuot ln Trang T: ph hy Sinh bng cch tr v Tnh v Vit. Tnh Nguyn Du l Tnh ca Mnh: Vit ca Nguyn Du l Vit ca Thin xut sinh t kinh Kim Cang (m Nguyn Du tu ni l d doc tung trn mt ngn ln). Trong khi Kinh dich bi phn bi trong tu tung Tu th Nguyn nh Khim hi duong Kinh dich bng chnh cuc di 9 nm ca mnh: Nguyn nh Khim tr Tnh tr v vi Dich v thnh tuu Dich vi Vit noi Pht Tnh. Tnh l g? Vit l g? Tnh lm hai cu hi trn thnh hai cu hi, v th cu hi khng th hi lai ci lm cu hi thnh cu hi. Vit l ci lm Tnh thnh Tnh. Tnh lm mt ngui trn ngui thnh sus; Vit lm mt ngui vot ngui thnh Pht. Tnh v Vit bng nhau hay chnh lch? Tnh hon Vit hay Vit hon Tnh? Tt c nhng cu hi ny du di xa Tnh v Vit: bng nhau, chnh lch, hon v thua l tnh th ca su suy tu chay trn h thm. Su chay trn ny tuu thnh mt cch oanh lit noi tu tung ca Karl Marx. Karl Marx chi b Tnh v Vit, dua Tnh roi xung Th v dua Vit roi xung Dung: Dung th l lao dng: tnh th ca Dung Th l su sng tao ca lao dng trong lich s con ngui; dung 11 th ph hy su ly th ca con ngui di vi con ngui v dua con ngui dn ch ly tnh vi Nhin tnh d thnh tuu hung di ca bin chng php. Ch ngha Duy vt ca Marx khng phi l duy vt m l duy th, m tnh th ca Hnh dng l Dung th, nhu vy Hnh dng c ngha l Hnh th: "Quan dim ca cuc di, ca Hnh th, phi l quan dim du tin, cn bn ca l thuyt v tri thc (Lnine, Matrialisme et empiriocriticisme, Moscou, 192, tr.16). Tri thc lun duoc diu dng bi v dng thi l bin chng php; phuong php bin chng duy th d duoc th dung trong kinh t chnh tri mt cch ton trit, dng thi cng duoc th dung trong lich s, trong trit hoc, trong chnh tri, trong sch luoc chin thut ca giai cp tho thuyn, trong nhng b mn khoa hoc. i vi Lnine, chnh su th dung y l nhng g chnh yu nht v mi m nht m Marx v Engels d mang lai cho loi ngui; d l "bc di thin ti phng ti dng trc trong lich s t tng cch mang (Lnine, Marx-Engels-marxisme. Moscou, 19, tr. 6768). Karl Marx d do nguoc bin chng php ca Hegel, mc d chnh Marx d ni rng phuong php bin chng ca ng "khng nhng khc phong php ca Hegel v cn bn, m cn di lp hn vi phong php y (Marx, Capital, I, Prface de la deuxime dition). Mc d th, cuc cch mang tu tung ca Marx ch l mt phn ng di lai mt phn ng v vn nm trong tnh th ca Tnh mnh Ty phuong, cng nhu thi dai nguyn t, k nguyn khoa hoc nguyn t ny cng nm trong tnh th ca Tnh mnh Ty phuong: khoa hoc, co 12 kh v bin chng php cng chung mt dng mu. Sinh mnh dng ngha vi Ty phuong: Sinh mnh lm Ty phuong thnh Ty phuong. t ln cu hi: "Tnh th ca Sinh mnh (Ty phuong) l g?. Ch dt ln cu hi y l d lao vo con dung ca tt c nhng con dung: khoa hoc, co kh v bin chng php d bi gii han qui dinh bi tnh th ca sinh mnh; s mnh ca Ty phuong l th hin sinh mnh mnh m chnh Werner Heisenberg cng d thc mt cch tu mn hnh tin (xin doc Werner Heisenberg, la nature dans physique contamporaine, chong les rapports entre la culture humaniste, les sciences de la nature et lOcident, trang 6278. Gallimard, 1962). in chng php ca Marx khng th no tch ri co kh v khoa hoc: co kh v khoa hoc hin dai khng th tch ri Sinh mnh ca Ty phuong, v chnh sinh mnh y d khai sinh co kh v khoa hoc, chng nhng th m cn sinh thnh hung di ca co kh v khoa hoc trong tuong lai: khoa hoc l tri th, co kh l dung th. t ln cu hi v tnh th ca Sinh mnh Ty phuong l thy duoc tim th ca co kh v khoa hoc, dng thi thy duoc lin th gia tim th, hin th v v th; dt ln cu hi v tim th, hin th v v th l thy duoc su d v v su tn ph diu dng ca ch ngha hu v hin nay. Hai ch th () v th (y) diu dng Sinh mnh Lich s Ty phuong: dung th d chuyn th: Thin cha gio chuyn th d nhp th ti siu th (transcendens): bin chng php Marx dung th d chuyn th qua cuc cch mang v sn; Nietzsche thy truc Sinh mnh Ty phuong, chuyn th bng 13 cch vit th nhn tnh (bermensch) qua mnh i (amor fati) v tri kin v su phuc th ca dng th. Sartre thay th siu th bng v th (le nant) qua su tu do ca du th: chuyn th bng ci nhn ca du th (projet) truc v th. Karl aspers roi sng moi lin cm gia hin th ny vi hin th khc, dt lai nhng han th (Grenzsituationen) d m dung cho vit th (Transcendenz) v ku goi vin th (Das Umgreifende). Heidegger d cho th v th nhp nhau thnh mt (in der Welt sein): dung thi (Zeit) m rng phuong tri vit th d dt ln cu hi v Tnh th v Th tnh (Sein); Heidegger c don chiu dung tt c thm kich ca Sinh mnh Ty phuong, tt c su nghip tu tung ca Heidegger l su phn bit th tnh gia th hay ton th (das Seiende) v th tnh (das Sein); su phn bit y l su thnh cng v dai nht ca Heidegger, nhung dng thi cng l su tht bai bi dt nht, bi trng nht ca con ngui: chnh su phn bit th tnh y d dt cn th cho Heidegger lm cuc ph hy lich s tnh th lun ca trn hai nghn nm Ty phuong; su phn bit th tnh y l mt th thuc dc Heidegger dng dc tri dc, nhung thuc dc ny rt nguy him, n c th quay nguoc lai git cht Heidegger; Heidegger hiu th, lin m gh ly Hoelderlin, c dc ch doi su din loan nhu Hoelderlin trong tui gi quanh hiu. Thay v tng thuc dc nhu Socrate, Heidegger lm tho v vit ni bng quo. Chnh su phn bit th tnh y dua Heidegger dn ng cut ca tu tung v, su phn bit th tnh y cng nm trong lng Sinh mnh ca Ty phuong: chnh su phn bit th tnh ca Heidegger l thot thai t su ly tnh mnh lit nht trong chnh tu tung Heidegger; Heidegger ku 14 goi v su qun lng th tnh (Seinsvergessenheit), nhung chnh Heidegger nm trong su qun lng y mt cch bi dt nht, v chnh su phn bit th Tnh d l qun lng Th tnh. Heidegger di v bn h thm; Heidegger ch cn th th cui cng l nhy tung vo h thm. n trong h thm l nim im lng. Khng Vit v Tnh th khng th c su phn bit th tnh, v Vit v Tnh m rng phuong tri: Tnh l th. T Nh tnh ca Tnh v th mi c th sinh ra su phn bit th tnh; su phn bit khng th phn bit duoc th tnh ca chnh su phn bit; ch phn bit duoc th tnh l khi d ra ngoi Tnh, tc l Vong tnh (Seinsvergessenheit). in chng php l mu ca Sinh mnh Ty phuong, khng c in chng php khng c Trit l v Khoa hoc. Ch dialectique c th dich l "bin chng php v "dich ha php. Tai sao ch cch dich "bin chng php l thng dung Vit ng m "dich ha php lai khng duoc dng? Tu th ny cng d ni ln rng Tnh mnh ca Vit Nam d bi chi phi theo Sinh mnh ca Ty Phuong: "dich ha hung v Dich v Tnh, "bin chng hung v Th v Sinh. Dialectique l "dich ha php trong tu tung ca Hraclite, nhung dn Socrate, nht l dn Platon th dialectique chnh l "bin chng php (xin doc Rpublique, VII, 3e; Philbe, 1a); di vi Platon, "bin chng php l "kin thc ca nhng kin thc (xem Charmide 173b: q qo); dn Socrate, nht l dn Platon T tng roi xung 15 ch tn ta v bin thnh Trit l, cng nhu ao dc roi xung ch tn ta th Lun l xut hin. Khi Nguyn l roi xung ch tn ta th Bin chng php duoc khai sinh cng vi Lun l hoc. Tu tung trc vit nht ca con ngui thung nm trong tc phm ca thi s, vn s, ngh s, hon l nm trong tc phm ca trit gia. Ch mt cu tho ca Nguyn Du cng d ph hy tron tu tung Nam hoa kinh ca Trang T. Mt bi tho ca Trn Cao Vn (bi Vinh tam ti) d thu gon tt c Tng Nho. Mt vi cu tho Hn Mac T d ni ht tron su nghip tu tung thnh Thomas dAquin v thnh Augustin. Mt cu tho ca Rimbaud hay mt dng vn ca Henry Miller d ni ht Kierkegaard, Paul Tillich hay Heidegger. Mt doan vn ngn ca William Faulkner trong The Sound and the Fury cng ni ln ht tt c nhng g m Karl aspers v ean Paul Sartre khng th ni duoc: "Ny Quentin a, cha cho con dng h ny, cha cho con nm m chn ht tt c hy vong v tt c ham mun. con s dng dng h ny d qui ht tt c kinh nghim loi ngi vo ch phi l, reductio ad absurdum. tt c nhu cu ca di con s khng bao gi doc tha mn, cng nh tt c nhu cu ca nhng ngi chung quanh con, ca cha con cng th. Cha cho con c ci dng h ny khng phi d con nh dn thi gi, m d con c th qun n trong mt khonh khc d con dng h huc mt nhoc c gng chinh phuc n. Bi v con a, ngi ta khng bao gi thng trn. Ngi ta cng cha h tuyn chin na. Chin trng ch l noi khai m cho con ngi thy r tt c su din r v tuyt vong ca ho, v su chin thng ch l o tng ca nhng trit 16 gia v nhng thng kh, reductio ad impossible (The Sound and the Fury). Ch ni cu vn trn ca Faulkner cng d ph hy tt c in chng php k t Platon dn Marx v ean Paul Sartre. Cu vn trn ca Faulkner l sui ngun ca tt c bin chng php: ngay dn bin chng php cng duoc dua dn h thm bt kh th, reductio ad impossible. Ngay dn trit l phi l ca Albert Camus cng bi dua dn h thm phi l, reductio ad impossible. Nim im lng ca h thm d khin cho ngi Ngrjuna (Long Tho) di dn php bi l qui kt (reductio ad impossible), ph hu ht tt c bin chng php: con dung ca Ngrjuna l con dung ca prasanga hay prasanga-vkya, ngha l dua tt c tu tung dn ch bi l; doan vn trn ca Faulkner mang m hung ca Long Tho trong Trung qun lun (mdhyamika) Vit v Tnh l g? Khng th dinh ngha Vit v Tnh bng tu tung, d Ty phuong hay ng phuong. Tt c nhng g duoc trnh din trn ch l su trnh din chung quanh su th: d l chung ngai m php quy kt bi l (reductio ad impossible) s ph hu tron ven. Con dung di dn nim im lng ca h thm l con dung ph hoai (via negativa) v dng thi cng l con dung bi l (reductio ad impossible). Sau khi ph hoai v bi l cng cuc ri th cn lai g na? 17 Cu hi ti hu ny bay v sa mac khng ct, nhu con rng trong Kinh Dich nhy tung vo vuc thm. Chng hai #ia /'gativa Con *+ng h,! (it t t0ng t1! phng 2a 345aclit'6 Pa5m4ni('6 7c8ha5t6 /i't9sch'6 &im)a(6 3'i('gg'5 v 3'n5! :ill'5 Tnh khng phi l Tnh, cng khng phi l tnh; Vit khng phi l Vit, cng khng phi l vit. Cu ny khng hon ton ti ngha: tt c ngha ca tu tung Korzybski l loc sach ngha ca ngn ng, tr ngn ng v gii han ca n, d t d dt lai mt cn ngha mi cho tt c khoa hoc, cho tt c sinh hoat, nht l sinh hoat thn kinh h ca con ngui trong di sng hin dai; Korzybski goi tu tung ca ng l "ngha th thuyt tng quan (smantique gnrale). Khm ph ca Korzybski l dt lai lin quan gia ngha v th: th khng phi l th m ch l ngha; do d, dung th phi di t dung ngha. Tht bai ln ca Korzybski l ch dung th qua chuyn ngha v mun chuyn ngha d chuyn th. Korzybski mun di nguoc lai Aristote d chuyn hung Sinh mnh Ty phuong, nhung Korzybski cng ch boi trong dng sng m Aristote d vng vy ngy xua: ngha chnh l th. Trung hop ca Wittgenstein cng ging nhu Korzybski. Mun thot khi dng Sinh mnh Ty phuong th phi ph hy th v di v Vit v Tnh; c ng phuong ngy nay cng phi chiu dung su ph hy 18 Sinh mnh ca mnh d di v Tnh Mnh qua h thm ca Tnh v ni cao ca Vit. Ngha l dc th ca Sinh mnh Ty phuong. Tnh mnh ph hy Ngha: Vit v Tnh ph hy Ngha v ngha. Ngha, nh, Hnh l su chay trn ca Sinh mnh truc H thm. Su chay trn hnh thnh noi ngha. Tt c ngha du di xa H thm. Tt c hnh nh cng th. Tnh khng phi l Tnh trong trit l Trung Hoa; Tnh trong tt c Trit l Trung Hoa l nguy tnh. Tnh v Vit cng khng phi Tnh v Vit trong Trit l n v Hy Lap. Ph hy ht tt c Tu tung Trung Hoa, Hy Lap v n th mi di dn nim ch doi; Tnh v Vit chnh l nim ch doi y. Tt c su ch doi trong dm ti tc l buc du di v nim Ch doi bn H thm; nhy vo H thm l su thnh tuu ca nim Ch doi. Con dung di dn ch doi l con dung ph hoai; ph hoai Sinh mnh Ty phuong l ph hoai vi Sinh mnh Ty phuong; tnh th ca song thoai l ph hoai vi. Tu tung ca Vit v Tnh song hnh vi tu tung ph hoai; khng c tu tung ph hoai th Sinh mnh Ty phuong d cht yu t lu, ch khng cn ngu tri trn th gii nhu ngy nay. Song thoai vi tu tung ph hoai l ph hoai vi tu tung ph hy; nh d, tnh th ca Sinh mnh Ty phuong v ng phuong mi hin ra vi tt c nh 19 sng ca n. Tt c su ph hoai du l ph hoai ngha, su ph hoai nm trong Sinh mnh Ty phuong l su ph hoai ngha nm trong Ngha. i thoai ch c ngha trong song thoai; song thoai ch c ngha trong su ph hoai; moi su ph hoai ch c ngha trong su ph hoai Ngha. Song thoai vi tu tung ph hoai l ph hoai vi tu tung y. Tu tung ph hoai nht trong Sinh mnh Ty phuong l tu tung ca by thin ti sau dy: Hraclite, Parmnide, Eckhart, Nietzsche, Rimbaud, Heidegger v Henry Miller. Sinh mnh Ty phuong m du v chm dt vi nhng thin ti ny. Nh su ph hoai ca ho m mi thnh hnh duoc nhng cng trnh xy dung vn ha ca Socrate, Platon, Aristote, Augustin, Thomas dAquin, Kant, Hegel, Marx, Kepler, Galile, Newton, Einstein, Oppenheimer, vn vn, tt c nhng cng trnh xy dung du di sau su ph hoai. Tnh tung "di sau cng l th tung ca Tu tung. Tnh tung "di truc cng l th tung ca Tu tung. Tnh l ca Tu tung th khng "di truc, cng khng "di sau m "di ngang. i truc su vt, di sau su vt v di ngang su vt: ba tnh tung ca Tu tung nm trong Sinh mnh Ty phuong. Hraclite l tu tung gia di ngang su vt; ng dua Th di ngang qua Tnh nhung su ph hoai ca Hraclite ch mi bt du, v su bt du ca 20 Hraclite l su bt du v dai nht trong c dng Sinh mnh Ty phuong; trong sut trn hai nghn nm, khng c ngui th hai bt du duoc nhu vy. Ngui m dung cho Hraclite l Anaximandre; Hraclite bt du lai bng cch ph hy vi su bt du ca Anaximandre. ngha ca su bt du d xut hin du tin trong tu tung Anaximandre; ngha y khng phi l ngha m l Tnh Ngha, su bt du l su bt du cho tt c moi su bt du m ch Hy lap ca Anaximandre goi l pyq. Trong tu tung Anaximandre, pyq chnh l nguyn th. Nguyn th l ngun cho ton th; Anaximandre goi "ton th l. Nguyn th cng chnh l v han th, m Anaximandre goi l p. Ton th l , nhung khi ton th d dinh phn ra nhng di th th goi l q (nhin th, ha th, tu th). i vi Anaximandre, dc chnh yq l dung ca v han th trong ton th. i th hay mu thun xut pht t nguyn th v v han th. Khi th di th, khi th tch ri th hay mu di lai thun th l su bt du ca ton th. Th th tuong sinh tuong hoai, khi dc th ny thinh hon dc th kia th goi l nghich dc chnh. c chnh gi lai trung ha cho ton th; ton th sinh loai thun theo dc l; v han th p vin th py, do d ngoi su tuong khc ca ton th. Tt c tu tung ca Anaximandre c dong trong cu: "Nguyn th dpq ca ton th l v han th dncoov; ton th tr v lai noi n pht sinh, thun theo dc l; bi v ton th tong dung ng cm qua nghich dc chnh, ty theo dinh thi. Qua cu dc nht trn, Anaximandre lm mt cuc ph hoai v dai trong tu tung Hy lap; Anaximandre 21 ph hy ton th tu tung ca Thals; di vi Thals, nguyn th l nguyn thy (thy=nuc); Anaximandre xem nguyn thy nhu l th v dt thy trong ton th ; ton th sinh thnh hoai dit; do d, Anaximandre di v con dung "nguyn nguyn bn bn, dua nguyn th pyq ra ngoi su sinh thnh hoai dit ca ton th v goi nguyn th l v han th p ngha l ngoi ton th; nuc (thy) khng th l nguyn th, v nuc ch l han ch trong nhng han th (su th) ca ton th . Nguyn th l v han th p m Anaximandre cng goi l thin th. V han th l Tnh ngha m Anaximandre d khai m cho tu tung Ty phuong; chnh Anaximandre l ngui du tin di vo trong chn tri ca Sinh mnh Ty phuong; kinh nghim th tri ca Anaximandre d m dung cho Hraclite v Parmnide d m hnh thnh tt c Trit l v Khoa hoc hin nay. uc du ca Anaximandre d m li cho tt c moi hung di chuyn th ca Ty phuong trong trn hai nghn nm. Th hung tuong th v tuong th ca Anaximandre d vach ra Th Tnh cho Sinh mnh Ty phuong: Tu tung Anaximandre xut hin nhu mt dng sui m ngun cho thc nuc l cung bao chy v H thm ca Sinh mnh. Con dung ca Anaximandre m ra hai li: Hraclite v Parmnide, hai thin ti c dc nht, c don nht, huyn vin nht, kiu hnh nht, bi trng nht, im lng nht, v dai nht trong Tu tung Ty phuong; hai thin ti Hy Lap ny l hai dnh ni ngt ngung m o, thng ngu c Sinh mnh Ty phuong. 22 Anaximandre bn ra Tnh ngha; Hraclite v Parmnide roc rch th ngha ra ngoi Tnh Ngha. Anaximandre l Tnh chuyn ha thnh song th; dich ca Hraclite v thng ca Parmnide. Song th chuyn ha thnh nhi th, nhi th chuyn ha thnh di th, di th chuyn hnh thnh song dung, song dung chuyn hnh thnh nhi dung, nhi dung chuyn hnh thnh di dung v dua Sinh mnh Ty phuong dn tt mnh: bi ht cui cng ca con thin nga sp chm dt v nim im lng bay vn ln h thm. Hraclite bay cun trn vng quanh h thm nhu con tri; ming ca Hraclite thi la thn dt chy c v tru con ngui: Hraclite ni ln ngn ng kinh thin ca ting st, ma mu trn gic ng loi ngui; phong th ca Hraclite lm l, ti tm, den kit, su thm, huyn b. Hraclite ph hy nguyn th ca Anaximandre; v han th ca Anaximandre khng lm bn tm Hraclite; thay v v han th p Hraclite dua nguyn th pyq xung ton th , ct dnh ton th vi nguyn th bng l th ; l th chnh l nht ton: EH, - Nht ton tc l nht ton th; nht tc l nht l hay l L; ton tc l ton th: H ; l th hop nht ton th trong tnh th, tc l dc l pq; ngui yu dc l p qq l ngui yu q ( q q) c ngha l dc l hay minh dc; di vi Hraclite, yu dc l c ngha sut l hay sut tnh th, tc l thun theo l th A. 23 Tnh th xut hin qua Hraclite bng l th A; l th l l ca ton th (goi l Ton Nht hay Nht Ton: E H; yu dc l q l thun theo l th A; l th bao trm ton th, v th l th A l cng th ( khng phi l tu th ; do d, l th l ly th; ly th l tch la ra ngoi th, ngoi t th; tnh cch ly th y duoc Hraclite goi l yp; do d, vit th xut hin cng lc vi tnh th (l th) trong tu tung Hraclite. L th A khai sinh php th . Hraclite ph hy tt c tu tung tin nhn, ph nhn tt c moi v nhn, ph nhn chnh th duong thi, ph nhn tt c moi kin thc chi li, d di dn dc l pq, ngha l l th A; tu tung ca Hraclite hy cn l tu tung theo ngha suy nim qp thun theo dc l q hnh theo ha th q, dng ngha ca minh dc p. Tu tung ca Hraclite l tu tung ca dc l q, phuong tri ca tnh th hm dung diu dng; c tu tung ca Parmnide cng cn nm trong dc l q; nhung sau Hraclite v Parmnide, tt c tu tung ca Ty phuong trong hai ngn nm sau ch l Trit l qq ch khng cn l c l q na. Sau Hraclite v Parmnide, tu tung khng cn l tu tung na; lc Tu tung bi roi xung ch tn ta th Trit l xut hin; lc Trit L roi xung ch tn ta th Trit hoc xut hin; lc Trit hoc roi xung ch tn ta th Khoa hoc xut hin; ch khi no Khoa hoc roi xung ch tn ta th c l q mi xut sinh d phuc hi Triu Duong ca Tnh Th. 24 i vi nhng con ngui bt thnh th l th A thung hay n trn, nhung con ngui phi bit ch doi nim khng ch doi, "ky bt ky, tu tung ca Hraclite bay dn tuyt dnh ca th phn qua th dung "ky bt ky (ch doi ci khng th ch doi), v "th tnh ca con ngui l thn th poq . Hraclite d nh hung mnh lit dn Socrate, Hegel, Nietzsche, Marx; Hraclite dng thi nh hung mnh lit dn Thn hoc Thin cha gio qua tu tung v l th A, chng han nhu trong Phc m ca thnh ean. Cuc ph hy ca Hraclite lai bi Parmnide ph hy manh hon na trong bnh din Sinh mnh Ty phuong; chnh Parmnide l ngui du tin d dng ch m c ngha l th; truc Parmnide ch c ch ngha l ton th; Parmnide tch ri th ra ngoi ton th, tch ra ngoi ; su tch ri ny dnh du cuc ph hy mnh lit v cng, ch ca Parmnide s diu dng ton th Tu tung Trit l Ty phuong; sau Parmnide mt thi gian gn hai trm nm th chnh Aristote d h thng ha tu tung v th thnh ra tnh th ca trit l qua cu: "nh th ci m trit l vn hnh t lu, cho dn nay v khng h ngng, ci m trit l khng th dat ti l cu hi doc dt ln: th l g? y p, (Mtaphysique, 21, 1.028 b 2.99). Cu hi ca Aristote nu ln v tnh th ca th l cu hi diu dng tt c Sinh mnh ca Siu 25 th hoc (tc l Siu hnh hoc) Ty phuong; su tr li ca Aristote, cng cu hi tnh th ca ng, d bt du m phuong tri cho Trit l v Khoa hoc Ty phuong; Parmnide d nh hung manh dn Platon, Aristote v nht l Heidegger th k XX ny. o , tt th ngn nim th th, cn ni v ngh rng th l; p , nhu thi th th, th th l; Parmnide d ni ln hai tu tung huyn b m ngay dn by gi, sau hai ngn nm, m tu tung ca Ty phuong cng chua lnh hi duoc ni dung trung thuc ca hai cu trn. Th ca Parmnide l tnh th; chn tnh ca Parmnide , ph hy nguy l (, ln m theo "du vt, "vt tch d tr v th tnh , phuc hi tnh tm y. i vi Parmnide, "nim th nht th, tu tung v tnh th du cng mt th tnh. Parmnide ph hoai d di v cng, bng cch tr li r ca tnh th thnh song th qua th v ton th, chn tnh v nguy l; con dung song di ca tu tung Parmnide d chuyn dng c Lich s Ty phuong; t d, con ngui cng lc cng r di ra v phn chia chi ly dn cng tn: cho dn ngy hm nay, nhng nh khoa hoc v dai c gng dua tt c moi no dung chi ly tr v nht l hoc nht th, nhung ho du tht bai. T Parmnide tr di, th tnh chia thnh hai: ton th v th : ton th chia ra thnh hai: th v th tnh ; Aristote d lm sng ngha cu hi v th (th l g?) thnh ra: "th 26 tnh ca th l g? ; vo th k XX, Heidegger goi "th tnh l "Seiendheit cn Karl aspers goi "th tnh l "Dasein, "Sosein, "Wesen; cn hi thuong c, Platon goi "th tnh y l (quan tnh); trit l kinh vin Trung c ca Thin cha gio goi l "essentia. Hy lap La tinh c esse Sein existentia Existenz ens ens Seiendes essentia Wesen est ist Php Vit Etre tnh th Etant th, ton th tant th essence th tnh est l Ln du tin trong lich s Ty phuong, Parmnide d dt ln phuong tri phong ph ca Th Tnh, dnh ln mi Ngac th truc Th v V th; tu tung ng phuong l Ngac Nhin, nhung Ty phuong th Ngac Th, ngha l kinh hi, ly lm la truc su c mt ca Th. Hraclite v Parmnide, mi ngui dng trn dnh du ca mt vng trn duy nht, khi Hraclite ln th 27 Parmnide xung, khi Parmnide xung th Hraclite ln; hai thin ti kiu hnh ny du nu ln cu hi: "L l g?; Hraclite tr li l "dich th p; Parmnide tr li l "thng th ; tc l th tnh . Hai cu tr li, tuy b ngoi c v khc bit nhau, nhung thuc ra du nm chung trong mt phuong tri tu tung. ch l hai li di xut pht t Anaximandre: ca Anaximandre tch ri ra hai li r: ca Parmnide v A ca Hraclite. Hraclite v Parmnide l hai thin ti kiu hnh cng d; ho sng c don trong con dung ca tu tung thun ty; ho l nhng tu tung gia ph hoai mt cch tinh thnh nht trong tu tung loi ngui; Parmnide khinh b Hraclite v Anaximandre; Hraclite khinh b tt c moi ngui; Homre, Hsiode, Pythagore, Xnophane du bi Hraclite khinh mit mt cch tn cng. Hraclite buc dn "bi ht ti hu v su di cht cui cng (Ren Char). Cuc ph hoai ca Hraclite m dung di v l th A qua tu th qp trong su xung khc mu thun di nghich m l th A diu dng n hin; cn cuc ph hoai ca Parmnide m dung di v chn th q qua hin th trong dinh th p gia chn tnh v nguy tnh. Tu tung ca Hraclite v Parmnide l tu tung dnh thc, tu tung ph hoai gic ng mng mi ca loi ngui. Sau Hraclite v Parmnide dn trn mui lm th k th T tng dy cht qun quai bin thnh Trit L v Trit Hoc (nht l Trit hoc kinh vin); cuc 28 ph hoai ca Hraclite v Parmnide di qu manh trn lnh vuc tu tung con ngui, ch dn th k th XIIIXIV mi thy xut hin mt cuc ph hoai kinh thin dng dia khc, lay chuyn c Thn hoc Thin cha gio; d l su xut hin ca Eckhart trong dng Sinh mnh Ty phuong: Eckhart dnh thc mt ln na gic ng trin min ca tu tung ly tnh. Ngay vo th k XX ny, trn con dung ni c qu huong (Feldweg) ca bui x chiu vng vot, khi Heidegger m lng lng nghe nim la v ngn ca ha th, Heidegger cng nh dn Eckhart vi lng triu mn "thn giao tnh cm; Heidegger ni rng Eckhart l k day con ngui "doc v sng trn con dung tr v Th Tnh Thin Mnh (cf. Chemin de Campagne, in Questions III, Gallimard, Paris 1966, trang 12). Thin th (Gottheit) v Khng th (Nichtheit) ca Eckhart l phuong tri cho su ph hy d di ca Eckhart; Eckhart tiu tr tt c nhng tu tung thn hoc di truc mnh; dung cu ca Eckhart l ngn t bt cu gia Nguyn Ngn (Wort) v Lin Ngn (eiwort); tu tung ch dng ca Eckhart xoy vo chnh (rechte Meinung); Eckhart ph nhn ht moi sinh hoat tn ngung cng nhu lng t thin, cu nguyn, cm phng, n nn chuc ti, nhin di, vn vn; di vi Eckhart, nhng sinh hoat y ch trin duong Hu, ch khng khai trin Tnh; Eckhart vach ra ba mi chung ngai chn li khng cho con ngui m lng ra dn Nguyn Ngn; nhng chung ngai y l: 1) Thn Th 2) Phc Th 29 3) Thi Th Con dung buc v Nguyn Ngn v Thin Th (Gottheit) l bn cng ha tam th: thn th, phc th, thi th. n cng ha thn th d nhp th cng vi thin th, bn cng ha phc th d phuc hi nht th, bn cng ha thi th d tiu dao ci vit th, ci phi thi gian cng phi khng gian. Chnh (rechte Meinung) tc l bn cng , cng goi l bn tm (Beatipauperes spiritu, Matt. ,3). Su ph hy mnh lit nht ca Eckhart tuu v cng tm hay bn tm. i vi Eckhart, khi con ngui hy cn tip nhn thin , hy cn c gng thnh tuu thun theo lng tri th con ngui vn chua dat dn cng tm, bi v con ngui hy cn ch, ch thnh tuu, ch mun thnh tuu thin ; khi con ngui c lng hung v Vnh cu v hung v Thuong d th con ngui vn chua phi con ngui ngho tr. Mun duoc cu ri th phi ngho tr, ngho tm, pauvre en esprit (Matt. ,3: Baeati pauperes spiritu quia ipsorum est regnum coelorum). Con ngui dat dn cng tm l con ngui ngho nn thuc su, khng tham mun g ht, khng mong doi, di hi g ht. Eckhart tu nhn mnh d gii thot la khi Thuong d v tt c su vt, Eckhart cu nguyn Thuong d "cho chng ti doc gii thot khi Thong d; Eckhart ph nhn tt c ch, kin thc, tr thc v bc i. Tt c tu tung ph hoai hin ngang v thng minh nht ca Eckhart c dong trong bi thuyt php Warum wir sogar Gottes ledig werden sollen 30 (Meister Eckhart, Predigten und Schriften, Fischer, cherei, Fr. am M. 196, trang 191). Tu tung v bn tm th hin minh bach nht trong doan vn ny: "Chng ti ni rng con ngi phi ngho nn dn ni con ngi khng cn l mt noi chn, khng c mt noi chn no st lai trong ngi d Thong d ngu tri. Khi m con ngi cn gi lai noi chn no d trong lng th hn hy cn gi lai mt su phn bit no d. V th ti cu nguyn Cha hy gii phng ti ra ngoi Cha, bi v tnh th thuc su ca ti cn cao hon Cha, khi M ta hy cn quan nim rng Cha l ngun gc ca van vt (Wir sagen also, der Mensch muss so arm stehen, dass er nicht einmal mehr eine Sttte in sich habe, darin Gott wirken konnte. Solange der Mensch noch irgendeine Sttte in sich behlt, behlt er auch noch Unterschied. Darum bitte ich Gott, dass er mich Gottes quitt mache; denn mein wesenhaftes Sein ist oberhalb von Gott, sofern wir Gott als Ursprung der Kreaturen auffassen). Eckhart l tu s dng tu dominicain ca Thin cha gio, nht l Thin cha gio thi Trung c, th m tu tung Eckhart ph hoai mt cch v bo nhu vy th hin nhin sut di ting ni ca Eckhart ch l mt ting la trong sa mac, Eckhart l hin thn cho tt c moi ng nhn ln lao nht trong di; tt c con ngui duong thi du nm trong thung lng th lm g nghe duoc ting ht tu dnh ni ngt ngung m ch c Eckhart l dng c liu don dc? Eckhart cht nm 1327; hai nm sau (nm 1329), dc gio hong ean XXII d kt n khai tr tu tung 31 Eckhart (bulle de ean II, 27, III, 1329). Th l Tu tung ca Ty Phuong bt du ng lai trin min cho dn khi Nietzsche xut hin, ngha l trn 00 nm sau. Sau su ph hoai ca Eckhart, th ngui ta thung ch trong dn trit l ca Kant m moi ngui cho l mt "cuc cch mang trong trit hoc; thuc su, trit l ca Kant ch l mt su ph hoai cn con, su tnh thc trong gic ng thc trong mng: Kant vach ra nhng gii han ca l tung thun ty qua nhng pham tr ca tu tung d ri di dn l tung thuc dung, tc l bn phn, sau cng bi ru vo gic ng ca dc tin, nm trin min trong Tn diu ca Tt mnh Ty phuong. Ch khi Nietzsche ra di mi l sm st n tung vo gic ng Ty phuong; Nietzsche dng dy vung tay tr ngn vo H thm: Khi H thm khng dy m ra. (Und ein Abgrund ohne Schranken That sich auf: - da wars vorbei) V than th mt cch trm thng: Chng ta d ng, chng ta d ng Tt c du ng , ng qu say, ng thim thip. (Nichts geschah Wir schliefen, schliefen Alle ach, so gut so gut) Hai doan tho trn nm trong bi Der geheimnissvolle Nachen (Con thuyn huyn b) ca Nietzsche; dy l 32 mt trong vi bi tho ky diu nht, c dong tt c thn thc v tim thc ca Nietzsche truc Sinh mnh Ty phuong, m biu tuong cho sinh mnh y l chic thuyn (der Nachen). Sau Eckhart ch c Nietzsche l dng ln dnh thc tu tung con ngui v ph hoai tip theo cuc ph hoai ca Eckhart; chnh Nietzsche kt n Thin cha gio v vic tn hai Eckhart, ngui m Nietzsche goi l "con ngui ven ton (cf. Ainsi parlai arathustra, Note et Aphorismes, Gallimard 197, trang 319). Cng nhu Hraclite (ngui m Nietzsche goi l "t tin ca ti) Nietzsche dng l "mt ngui khiu v trong trn chin (in den Schlacht ein Tanzer), leo ln "tng c don ti hu, tng c don th by (meine siebente letzte Einsamkeit), mm cui "nhng nu cui khng my v tu hi: Nhng, ngoi, hi arathustra, Ngi c yu H thm khng nh thng ngn yu H thm? (Aber du, arathustra, Liebst den Abgrund noch, Thust der Tanne es gleich?) Nietzsche ca ngoi Dionysos v khm ph rng dnh ni cht vt v h thm den ti ch l mt: Khng cn li di Khp noi du l h thm v nim im lng (Kein Pfad mehr Abgrund rings und Todtenstille) 33 Lc by gi "nh sng ruc ngi s bn ln t H thm d vut ln tn tri cao (aber pltlich, ein Blit, hell, furchtbar, ein Schlag gen Himmel aus dem Abgrund); Nietzsche la ht bn H thm: Con ngi yu H thm th phi moc cnh. (Man muss Flgel haben, wenn man den Abgrund liebt). Trn Sinh mnh ca mnh, Nietzsche dt mt sinh mnh (auf seinem Schicksal ein Schicksal stehend), d dt, cn thn, bao dung, cng rn, im lng, c don, dng gia hai ni Hu V (zwischen zwei Nichtse) Nietzsche dnh ln mt (% h;i (ein Fragezeichen), mt du hiu ca La (Feuerzeichen): Hi dm ti, hi nim im lng, hi ting dng ca nim im lng ci cht. (Oh Nacht, oh Schweigen, oh todtenstiller Lrm . Ti thy mt du hiu. (Ich sehe ein eichen) Du hiu y l mt du hi (ein Fragezeichen), l mt chm sao: Tnh t ti thong ca Tnh th (Hchstes Gestirn des Seins) ng Sils Maria, Nietzsche suc thy Mt bin th thnh Hai (Da, pltzlich, Freundin, wurde Eins zu Zwei) v Nietzsche ngi ch doi trong nim Ch oi 34 mi: Ti ngi d trong nim ch doi, khng ch doi ci g c, ch doi v th, ch doi khng ch doi. (Hier sass ich, wartend, wartend, doch auf Nichts). Tt c nhng cu tho ca Nietzsche va trch dn trn l nhng cu huyn b, su thm, c dong, phong ph, ni ht tt c su ph hoai ca Nietzsche trong dng Sinh mnh Ty phuong; Nietzsche l ngui du tin, tu tung gia du tin d dt ln mt Cu Hi Sinh Mnh nm trong Sinh mnh Lich s Th gii, vi tt c ni nim trm thng bi trng ca Sinh Mnh Siu th (Siu hnh hoc); Nietzsche dt lai sinh th ca con ngui, nu lai tnh th ca nhn sinh: con ngui d ng t Socrate cho dn hm nay; sau thi vng son ca Triu Duong Hy Lap (qua Hraclite, Parmnide, Empdocle, Eschyle); Sinh mnh Ty phuong nm thim thip trong gic ng trn "chic thuyn b mt (der geheimnissvolle Nachen), nhu th con ngui c d chun bi d cuu mang vai tr thng tri mt dt, nu khng th phi lm g? Nietzsche ku goi vit th cho tnh th con ngui: con ngui phi tu vuot ln trn con ngui d m buc ti ngang vai tr s mnh ca mnh: siu vit con ngui goi l vit nhn (bermensch); luc hay luc l tnh th ca ton th; tnh th ca Zarathustra l day su tr v vnh cu, tc l phuc th ca dng th; sinh mnh l mt vng trn b nh nm trong vng trn to ln ca chu ky v tru; giy pht quan trong nht trong sinh mnh ca con ngui l lc con ngui di dn vai tr thng tri mt 35 dt ny (tin tri ca Nietzsche d th hin vo th k XX, thi dai khoa hoc ca k nguyn nguyn t), nhu th con ngui phi vuon dn tnh th ca con ngui l vuot ln con ngui tc l vit th nhn tnh d d kh nng diu dng sinh mnh ca lich s nhn loai; chic cu dua con ngui dn tnh th thuc thu ca con ngui (vit nhn) chnh l con ngui phi gii thot khi su phn th hay th phn; chnh su phn th ny l khin con ngui sinh ra tinh thn cu th; cu th l tinh thn tr th ca con ngi di vi th; tt c suy tung (nachdenken) ca tt c tu tung gia v trit gia t Socrate dn truc lc Nietzsche xut hin du mang tinh thn cu th (Rache), suy tung con ngui l tong th ca con ngi vi th v tnh th; mi tuong th y duoc th lp, do th diu tin tuong (vorstellen), tin tuong th trong tnh th ca th tnh qua hnh th, dung th v di th trong vin th ca Vit th. Tnh tung tin tuong (vorstellung d bi qui dinh bi tnh tung cu th; do d, con ngui gi tuong quan vi th v tnh th qua tnh cht tch cuc ca dung th, v nhu th tt c tuong th ca con ngui di vi th du c tnh cht ca Siu th hoc (Siu hnh hoc). T Nietzsche dn Heidegger th Sinh mnh Ty phuong d tu thc mt cch bi trng; Heidegger dnh thc gic ng ca trit l v trit hoc bng su phn bit (Unterschied) gia Tnh th v Th tnh (SeinSeiendes) Heidegger khai trin tinh thn cu th v khm ph rng tinh thn y d qui dinh m hung (durchstimmt und bestimmt) tt c tuong th ca con ngui vi th v th tnh: tinh thn cu th y l tnh cht ca Siu th (Siu hnh hoc); 36 Heidegger dng ha Sinh mnh vi Trit l, dng ha Trit l vi Siu hnh hoc (Siu th hoc), dng ha Siu th hoc vi Bn th hoc, dng ha Sinh mnh vi Ty phong vi Lich s; di vi Heidegger, Lun l hoc, Tm l hoc, Trit hoc khng th no gii thot tnh th ca con ngui, nu con ngui khng m ra mt phuong tri khc cho tuong th ca mnh duoc hanh thng vi Tnh th (Sein) (cf. Heidegger, Was heisst Denken, trang 3); Heidegger ph hy Trit l v Trit hoc Ty phuong, dt lai gii han ca tu tung Nietzsche (Heidegger cho rng mc d Nietzsche d dua tinh thn cu th (Rache) dn cho thnh tuu vi tt c thc mnh lit bn H thm, nhung Nietzsche vn khng gii thot khi tinh thn cu th y; Nietzsche khng th gii thot khi ci m Nietzsche mun ku goi gii thot); Heidegger m song thoai vi tu tung ca Hraclite v Parmnide (Heidegger cho rng Hraclite v Parmnide l hai nh tu tung v dai nht ca Sinh mnh Ty phuong) d don li di tr v ni c, lng nghe ting ni ca Tnh th qua nim im lng ca cy l bn li mn, qua hn tho, hn nhac ca nhng ngh s c huong, tm v nh th (das Selbe), hi phuc don th (das Einfache), loc sach tuong th ca hin th (Dasein) di vi co kh ca thi dai, tr con ngui tr lai gc r ca con ngui, mt gc r mi gia ni mt qu huong ca con ngui thi dai. Con ngui ch c th tr lai gc r mi y l khi su suy tung ca con ngui l Tnh tung, ch khng l tnh tung; Tnh tung l suy tung v Tnh th, cn tnh tung l suy tung ca tnh ton (calcul) (cf. Heidegger, Questions III). 37 Su ph hy ca Heidegger tuu thnh su ph hy ca Nietzsche, mc d Heidegger thc su tht bai ca Nietzsche; nhung chnh Heidegger cng dng thi thc su tht bai ca chnh tu tung mnh; Heidegger cng nhn rng tu tung mnh l tu tung tht bai (. "von einem scheiternden Denken, Ueber den Humanismus), nhung dng thi Heidegger cng kiu hnh v bit rng chnh su tht bai y l su thnh tuu oanh lit nht ca Sinh mnh Ty phuong. Tu tung ca Heidegger c dong trong hai cu vn ny trong thin co lun Hoelderlin und das Wesen der Dichtung (Hoelderlin v tnh th ca thi ca): I. Chng ta khng bao gi tm thy cn nguyn (Grund) trong uyn nguyn (Abgrund); II. Tnh th (Sein) khng bao gi l mt th (Seiende). Hai cu vn dnh du su tuu thnh oanh lit nht ca tu tung Heidegger, nhung dng thi cng dnh du su tht bai bi trng nht ca Sinh mnh Ty phuong. ng trn th din Sinh mnh Ty phuong th hai cu vn trn l mt con dung m ra mt phuong tri mi la d sinh mnh khng roi vo tt mnh; nhung dng trn tnh din Tnh mnh ng phuong th phi ni nguoc lai: I. Chng ta lun lun tm thy cn nguyn (Grund) trong uyn nguyn (Abgrund); II. Tnh th (Sein) lun lun l mt th (Seiende). 38 V nm trong chn tri ca Vit v Tnh th khng cn su phn bit na; cn gi su phn bit (Unterschied) l cn nm trong Sinh mnh, m cn nm trong Sinh mnh th khng th diu dng Sinh mnh ra ngoi tt mnh; ch c Tnh mnh mi diu dng sinh mnh; su phn bit (Unterschied) ca Heidegger gia tnh th (Sein) v th (Seiende) l su phn bit (Underschied) ca Heidegger gia tnh th (Sein) v th (Seiende) l su phn bit xut pht t Sinh mnh Ty phuong; do d, Heidegger cng khng th tu gii thot khi sinh mnh y d m: tnh th doc th tnh (sie lasst das Sein - sein) (elle laisse lEtre - tre) V Heidegger cng di trn con dung ca Nietzsche, ngha l "trn sinh mnh ca mnh m dt mt sinh mnh (Nietzsche: "auf seinem Schicksal ein Schicksal stehend). Con dung Trit l di t Nietzsche dn Heidegger cng ging nhu con dung Vn ngh di t Rimbaud dn Henry Miller trong dng Sinh mnh Ty phuong, ch khc mt diu duy nht l Henry Miller d thnh tuu con dung ph hoai (via negativa) trong lnh vuc vn ngh ca Sinh mnh Ty phuong v dng thi thnh tuu lun c con dung bi l (reductio ad impossible) trong H thm ca Tnh mnh. Tp tho une saison en enfer ca Arthur Rimbaud hnh thnh tu tung ca sinh mnh cn mnh lit d di hon ton th tc phm ca Nietzsche; ch 39 "Merde Dieu ca Rimbaud l mt khu hiu v dai hon cu "Thuong d d cht (Dass Gott tot ist.) ca Nietzsche; Rimbaud, mt da con trai mui su tui, d d sc dy li tt c Vn ha Vn minh Ty phuong vo h thm ca tich duong bng mt tp tho mng khng dy 100 trang (cf. Rimbaud, une Saison en Enfer, Mercure de France, Paris, 191). Rimbaud dua tt c nim hy vong ca con ngui dn ch tiu ma (e parvins faire svanouir dans mon esprit toute lesprance humaine); Rimbaud "tu v trang d chng lai cng l, cng bnh (je me suis arm contre la justice), so hi tt c ngh nghip (jai horreur de tous les mtiers), chn chung t quc qu huong (jai horreur de la patrie), tu xung l "mt con th vt, mt thng moi den (je suis une bte, un ngre), di, kht, la ht, nhy ma cung loan (faim, soif, cris, danse, danse, danse, danse!), vn tip tuc buc di ti dng truc, buc di khi phi thiu dt, buc di khi thi duong hng huc, vn buc di, tip tuc buc di (en marche!), khng tin tung vo lich s, b qun moi nguyn tc (plus de foi en lhistoire, loubli des principes), khai m tt c moi huyn b (je vais dvoiler tous les mystre), la ht rng "cuc di tht su d vng mt ri" (la vraie vie est absente) v "chng ta khng tai trn gian ny (nous ne sommes pas au monde), khinh mit tt c hi hoa v thi ca hin dai (trouvais drisoires les clbrits de la peinture et de la posie moderne), vit ln nhng nim im lng, nhng dm ti (jcrivais des silences, des nuits), ghi lai nim v ngn (je notais linexprimable), yu sa mac v yu nhng vun cy bi dt (jaimais le dsert, les vergers 40 brls), thch lang thang vo nhng dung hm hi thi v nhm mt lai hin mnh cho mt tri, thn la ca con ngui (je me trainais dans les ruelles puantes et, les yeux ferms, je moffrais au soleil, dieu de feu), yu thuong dt v nhng tng d kh chy (si jai du got, ce nest gure que pour la terre et les pierres), dm ti c don, ngy sng bc la (malgr la nuit seule et le jour en feu); Rimbaud vng vy la ht cung loan, ph hoai, bi tung cho moi su tr nn hn mang, d ri roi xung dt lin (e suis rendu au sol), tuyt vong cng cuc, khng bn tay dua bt (pas une main amie) vn khng thot khi tinh thn cu th (dammns, si je me vengeais), dnh chiu boi chi vi trong dng Sinh mnh Ty phuong (tenir le pas gagn) cuu mang S mnh ca Tnh th Ty phuong (Il faut tre absolument moderne), b lm tho, b ht moi hy vong, ri b u chu (ma journe est faite, je quitte lEurope) di v mt phuong tri min vin (parce quil faudra que je men aille, trs loin, un jour). iu la lng huyn b nht l Rimbaud d biu tuong Sinh mnh Ty phuong bng hnh nh ca mt con thuyn (cf. une Saison en Enfer trang 83: barque leve dans les brumes immobiles) biu tuong ca Rimbaud cng ging biu tuong v con thuyn ca Nietzsche (cf. Der geheimnissvolle Nachen). Su Ph hy ca Rimbaud nm trong su cu tho sau dy: 1) Ti nm trong dy su ca h thm, v ti khng cn bit doc kinh na (cf. une Saison en Enfer, trang 41 7: je suis au plus profond de labime, et je ne sais plus prier). 2) Ti nhn thy rng moi vt th du mang tt mnh hanh phc (cf. une Saison en Enfer, trang 60: je vis que tous les tres ont une fatalit de bonheur). 3) T khi c su tuyn khai ca khoa hoc, ngha l Thin Cha Gio, con ngui tu da gin, tu chng th bng nhng diu hin nhin, tu thi phng sung sung khi lp di lp lai nhng bng chng, v ch sng nhu th thi! (cf. une Saison en Enfer, trang 69: depuis cette dclaration de la science, le christianisme, lhomme se joue, se prouve les vidences, se gonfle du plaisir de rpter ces preves; et ne vit qua comme cela). ) Hi cc trit gia, cc ngui l thuc v Ty phuong ca cc ngui (cf. une Saison en Enfer, trang 70: Philosophes, vous tes de votre Occident). ) Lao dng con ngui! l su n tung thnh thong lm vut sng h thm ti (cf. une Saison en Enfer, trang 7: Le travail humain Cest lexplosion qui claire mon abime de temps en temps). 6) Ti 8hng c<n )i=t n>i na? (cf. une Saison en Enfer, trang 79: je ne sais plus parler). Cu 1 ni ht nhng g Nietzsche mun ni; cu 2 ni ht nhng g Hraclite, Parmnide, Eckhart d ni; cu 3 ni ht nhng g Heidegger mun ni 42 trong Was ist Metaphysik?, ngha l dt lai gii han ca khoa hoc qua tnh th ca Siu th hoc (Siu hnh hoc), cu ni ht nhng g Heidegger mun ni trong Was ist das - die Philosophie?, ngha l dng ha Ty phuong vi trit l, dng ha trit l vi qq su khai sinh ca khoa hoc v su thng tri ca co gii trong lich s con ngui mt dt ny; cu ni ht nhng g Cng sn v Tu bn d lm cho con ngui trong Tnh th ca Sinh mnh; cu 6 ni ht nhng g m tt c nhng nh thn b (mystiques) d ni trong lich s con ngui. Su ph hoai ca Rimbaud tuu thnh trong su cu tho trn; Rimbaud b Ty phuong m tr v ng phuong d "tm dc l du tin v vnh cu (cf. une Saison en Enfer, trang 69: je retournais lOrient et la sagesse premire et ternelle); di vi Rimbaud, "hnh dng khng phi l di sng (cf. Une Saison en Enfer, trang 60: laction nest pas la vie) v "lun l ch l con yu dui ca c no (cf. Une Saison en Enfer, trang 60: la morale est la faiblesse de la cervelle). Tnh th ca Sinh mnh Ty phuong (v c ng phuong hin nay) l Hnh dng; nhung dng v chn tri ca Tnh mnh th "hnh dng khng phi l sinh mnh nhu Rimbaud d khm ph; nhung thc v khm ph y d khuynh do Rimbaud v khi la b Ty phuong m di, Rimbaud d sng vt vung, khng thot khi tinh thn cu th v cu th v sng cho dn tn cng ni tht bai diu dng ca sinh mnh mnh v ca c Sinh mnh Ty phuong; ci cht ca Hraclite, ci cht ca Socrate, 43 ca sus, ca Rimbaud tuong trung cho ci cht bi trng ca Sinh mnh Ty phuong, mt ni cht ph phng dn cuc dim, dau dn, c don, huyn b, su thm, phong ph dn mun vn ngha; ci cht ca Sinh mnh Ty phuong l ci cht m Oswald Spengler goi l "con dung d vach sn, con dung khng li thot, khng hy vong, v "hy vong l hn nht (lesprance est Lchet), ci cht hin ngang bi trng y l ci cht ca mt ngui lnh gc La M, trong khi ha dim son Vsuve n tung, m vn dng gc tai ch v khng ai dn thay phin gc cho mnh; Oswald Spengler mun cho Sinh mnh Ty phuong di dn Tt mnh ca mnh mt cch vinh du nhu th (cf. Oswald Spengler, lhomme et la technique, Gallimard, 198, trang 17). Ngui duy nht d thuc hin cho sinh mnh mnh tt c nhng g m Oswald Spengler, Nietzsche, Dostoievsky, Rimbaud, Whitman, Emerson, Thoreau v.v., khng thuc hin hon tt cho sinh mnh ho, ngui duy nht y l Henry Miller hin dang cn sng th k XX tn bao ny. K t Hraclite, Parmnide, Eschyle, vn vn, cho dn Heidegger, khng c tu tung gia no hay ngh s no d ph hoai mt cch tuyt di nhu Henry Miller. Henry Miller dng mt mnh, dng trn dnh ni cao nht ca H thm Tnh mnh trong sut hai ngn nm trm nm ca Vn ha v Vn minh Ty phuong; Henry Miller siu vit ln trn Sinh mnh Ty phuong, dng choi voi lm tin tri cho Tt mnh ca Ty phuong v m phuong tri cho C thom ca 44 ng phuong trn li v Thin Mnh Vit Tnh cho Ton th Nhn loai. Henry Miller l ngui My, sinh tai New York, tai mt thnh ph tuong trung cho Sinh mnh Ty phuong trong trang thi huy hong nht, vi tt c khm ph mi m nht ca khoa hoc v co kh, mu muc ca di sng con ngui thi dai nguyn t. Henry Miller chnh l ngi d ph hy di sng theo diu M, d ph Vn minh M mt cch khc lit; di vi Henry Miller, tt c nhng g tn bao nht, ngu xun nht, kh khch nht, bi dt nht, rng tuch nht, nhat nho nht du xut pht t M quc, qu hong ca ng. Tt c nhng quyn sch ca Henry Miller du t co Vn minh My quc, t co su diu tn ca Ty phuong, t co di sng nng can ca con ngui thi dai, t co nhng o tung din r ca x hi, don th, tn gio, dng phi; lun l, dao dc; Henry Miller dnh du su co chung ca vn chuong, thi ca v ngh thut: "Cch dy mt nm, cch dy su thng, ti ngh rng ti l ngh s. By gi ti khng ngh v vic y na, ti L" (Henry Miller, Tropic of Cancer, trang 1), "Tt c nhng g l vn chong, vn ngh, vn hoc du tch ri khi ti (op. cit, trang 1); Henry Miller "khac nh vo mt ca ngh tht, d vo dt ca Thong d, ca Ngi, ca Sinh mnh, ca Thi gian, ca ci p, ca Tnh yu (op. cit, trang 2); Henry Miller cho rng Rimbaud d tht bai mt cch chua xt l v "thi gian cha chn mui (The time was not ripe) (cf. Henry Miller, the Books in my life, Icon ooks; 1963, trang 96); Henry Miller khoi m tt c ngha trong sc lnh ca Rimbaud: "A bas lhistoire) ( do lich s!) (cf. 45 Henry Miller, op. cit trang 86); Henry Miller ca tung Rimbaud v goi Rimbaud l "Kha Lun B ca Tui tr (cf. New Directions I, New Directions I) v cho rng hnh dng ca Rimbaud (khi la b Ty phuong d sng cuc di vt v ky la y Phi chu) l mt su tu t, v Rimbaud tht vong khi thy Ty phuong khng cn thot khi Tt mnh dau thuong kia. i vn du tin trong di Henry Miller l bi co lun ng vit v quyn Anti-Christ ca Nietzsche; Henry Miller khinh mit Heidegger, nhung ng qu Eckhart v trch dn cu vn ca Eckhart: "Hy nhn, tt c l By gi duy nht (cf. Henry Miller, Remember to Remember) v chnh Henry Miller tht ln: "Tt c phi l mt. "Tt c l mt, di nguoc lai vi H ca Hraclite trong tinh thn tong tc tong nhp ca Kinh hoa nghim Pht gio, "nht tc nht, nht tc nht thit, nht thit tc nht, nht thit tc nht thit; khi dng tai Mycenae tai Hy Lap, truc m ca Clytemnestra, Henry Miller d sng lai tt c nhng bi kich Hy Lap Thuong c (Eschyle, Sophocle, Euripide, vn vn); tc phm v dai nht ca Henry Miller l quyn Colossus of Marcussi, ni ln su tr v ngun ca Henry Miller khi ng khm ph lai dt tri Hy Lap, sng lai bui Triu Duong ca Sinh mnh Ty phuong; nim vui v han ca su tnh thc ky diu lan trn chan cha trong quyn Colossus of Maroussi. Henry Miller l ngui duy nht (trong my ngn nm ca Sinh mnh Ty phuong) ngui dc nht d tnh thc hon ton, yu H thm v d moc cnh bay vt t H thm ln dn Thin Khng xanh lo; ng 46 m chong cuc di v tru trong vng tay u ym (Henry Miller: Instinctively; just as a bird takes wing, he threw ou: his arms in an all-encompassing embrace), run say sung sung trn tr trong nim vui lai lng v bin, tht ln mng r giy pht ti hu: "th l dn ri! n ri! ("At last, At last). Henry Miller tu xung l "mt thng h truyn The Smile at the Foot of the Ladder (Cui dui chn thang) ca Henry Miller l ni v mt anh h ky la nht chua tng c trong lich su loi ngui; Henry Miller cho rng truyn y l "truyn ky la nht m ti d vit trong di (undoubtedly it is the strangest story I have yet written); trong truyn y, Henry Miller d dua Sinh mnh dn Tt mnh v bay ln bu tri xanh lo ca Tnh mnh trong nh minh ca H thm: "Nim vui ging nh mt con sng: n chy min man khng ngng. i vi ti, d dng nh tt c li nhn gi m ngi h dang c gng mang dn cho chng ta, nhn gi chng ta hy nhp th vi dng tun chy di dng khng ngng, nhn gi chng ta dng dng lai d suy ngh, d so snh, d phn tch, d gh gi, m hy tip tuc tun chy khng ngng v cng v tn nh dng nhac min man. l dng b, bung roi, siu thot; ngi h d din t su siu thot y mt cch tong trng. Cn chng ta hy lm su siu thot y thnh hin th. (oy is like a river: it flows ceaselessly. It seems to me that this is the message which the clown is trying 47 to convey to us, that we should participate through ceaseless flow and movement that we should not stop to reflect, compare, analyze, possess, but flow on and through, endlessly, like music. This is the gift of surrender, and the clown makes it symbolically. It is for us to make it real). Henry Miller d sng qua ht nhng mu thun, nhng bi kich dau dn khn cng ca cuc di: "Chng ta cht dang khi vng vy d sinh ra di. Chng ta khng bao gi d l, khng bao gi dang l. Chng ta dang lun lun trong tin trnh bin dich, lun lun ly cch v dt la. Lun lun bn ngoi. (We die struggling to get born. We never were, never are. We are always in process of becoming, always separate and detached. Forever outside). Nhng dng ch trn ni ln Sinh mnh cua quy trn b dt, khi Sinh mnh khng cn tun chy trong dng sng Tnh mnh. Mun sng lai, chng ta ch cn khoi m v khm ph: tt c du d c sn trong ta ri (we uncover and discover. All has been given, as the mystics say). Chng ta ch cn m mt v lng d tr nn mt vi ton th (we have only to open our eyes and hearts, to become one with that which is). Henry Miller l mt trong s rt t ngui m Sinh mnh d duoc gii thot; Henry Miller nhn th gii 48 ny qua mt mu sc mi la khc hn cch nhn ca di mt thung nhn. Henry Miller nhn thy cuc di vi mt di mt khc. Henry Miller sng trn tr tron ven trong khonh khc hin tai v su hin din ca Henry Miller chiu ta ruc ngi nh duong bui sm, tun dy mt bi ca bt dit ca nim vui chan cha huong mai. Henry Miller mm cui dui chn thang, mt nu cui thnh thang thin s tuyt trn (it was a broad, seraphic smile). Henry Miller tu nhn l mt anh h. Gia dng Sinh mnh m mit ca Ty phuong, sut hai ngn nm trm nm ca Tu tung, bng nhin t thin dia ct ln mt ting cui rang r, ting cui ph v hu v, ting cui dp tan Tt mnh, ting cui xanh, tm, vng, den, d, trng, xm, mu cam, mu l ci, mu luc bnh, mu duong liu, mu trc b dip, mu trngkhoinisng, mu o emxanhngy thngchoivoi, muhngtuoicacucdidng dinhtrncythpgigiamaxunden, ting cui n sao, ting cui dng dt, ting cui b du, ting cui ca Henry Miller, ca mt ngui h, mt thi s trong hnh dng, ca mt cu chuyn m mnh l mt tr choi, ca cu chuyn m ngn nm vn lp lai: phung th, thnh bi, dng dinh - dng dinh vi mu hng tuoi ca Thin Mnh (adoration, devotion, crucifixion - "A Rosy Crucifixion). i vi Henry Miller, Sinh mnh l Tnh mnh; Tt mnh l Thin mnh, Ty phuong l ng phuong, Php quc l Trung Quc, Hy Lap l n , tt c du l mt, tt c phi l mt, tt c du l tho, tt c du l mng, tt c du l thuc, tt c du l 49 huyn b, tt c du l th gii ca ao dc kinh, v tru ca kinh V d, thn thoai Hy lap, truyn mt ngn l mt dm. "Tt c du ch xy dn mt ln, nhng cn lai mi mi trong van dai. Nu khng c g mt th cng chng c g doc. Ch cn lai nhng g cn lai. Ti L (Henry Miller, Remember to Remember). Henry Miller thung tu nhn l mt thin su ca Pht gio Thin tng; diu y c d l mt du hiu no d cho su r dng ca ngun Sinh mnh Ty phuong di v Kin tnh ca Khng l? Ca khng dung? Khng c con dung hy dit (via negativa) no Ty phuong hay ng phuong m di dn tn dnh ni cao cht vt v lm lanh c h thm Thi cuc nhu nhng dng sau dy trong Prajpramithridaya stram: . Iha riputra sarvadharmhnyat - laksan anytpann aniruddha amala na vimal non na paripurnah. Tasmc Chriputra nyatym na rpam na vedan na samj na samskr na vijinni. Na aksuhrotraghna - jihv - kya - manmsi. Na rpa - abdagandhaara sprastavya dhramh. Na caksurdhtur yvanna manovijna dhtuh. Na vidy nvidy na vidyksayo nvidyksayo yavan na jarmaranam na jarmaranaksayo na duhkhsamudayanirodhamrg na jnam napraptir aprptitvena. 50 odhisattvasya prajn - pramtm ritya viharaty acittvaranah. Cittvarana - nstitvd atrasto vipa rystikrnto nisthanirvnah. (V l mt ch, nn khng tin dich lai Vit ng gia hon cnh din do hi hot ca Vit Nam hin nay). Nhng ch a v na (bt v v) l tnh th ca con dung hy dit (via negativa) cu cnh ca con dung ph hoai (neti, neti) l con dng khng con dng, tc l Khng l. Khng l l con dung ca Vit v Tnh: con dung ph hy con dung, ph hy tt c nhng hy vong, ph hy tt c nhng nim tin, ph hy tt c moi su mong doi d cn lai mt Nim Ch oi, nim ch doi bn H thm ca Thin Thanh (Hoelderlin: Und hoch vom ther bis um Abgrund nieder.). Phi chng con dung ca Trit l Vit Nam d hin ln gia mu la ca qu huong? Paris ngy 22, thng V, 1966 Ph@ l@c T5An )Bc *i c,a &im)a(C . Bc chn ca ti, thi s Vit Nam, di v dap trn bc chn ca Rimbaud, thi s nc Php. Cc ngi hy c gng di theo ti v nu c th th di v dap trn bc chn ti. iu y dng nh kh thuc hin, v bc chn ti 51 khng d lai du vt. Ti di v dap ln sinh mnh nh mt con ma, mt con qu, mt con rn. Pham Cng Thin Trn dng di t Florence qua Genve v Athnes, cui thu nm . ID Liu lnh sng, liu lnh sng tao cuc di mnh theo cnh bay ca bin, theo di mt ca qua den, Rimbaud bi su lung cy tuyt di trong lng sa mac ngn ng thi ca. Truc Rimbaud v sau Rimbaud, ch cn lai ct nng sa mac v mt dung chn tri v tn, chng ha hen v khng ch doi, khng th ch doi ma dng, ma tin nghi d di, nui mm an lnh ru ng. Tt c thi s di truc v di sau Rimbaud trun mnh qua sa mac d rt lai nhng du chn lac d, ch l nhng du vt ca lac d, ca mt thi, mt giai doan, mt ma, mt buc chn chiu hoc mt hoi th bui sng, d ri con lc tuyt m ca rang dng ni dng v sa mac tr lai ngn di cm lng; ting ni ca sa mac dng vong nhy ma trn lung cng su thm, su nhu thung lng, su nhu vuc; su cm lng bin thnh ngn ng bng lung cy tuyt di ngang qua sa mac; lung cy tr thnh con dung; sa mac khng bao gi thy c moc; lung cy, con dung, khng l con sng, tui nuc sa mac, sinh ra ma xun; ma xun v sa 52 mac chng di nhau nhu thn thnh v qu ma; sa mac nui dung tt c nhng loai qu d; sa mac cng l noi tr n tm linh ca tt c nhng ngui tu kn, nhng bc thnh kh hanh v c don. Rimbaud mi moc sa mac, ku goi sa mac, r r sa mac, dnh gic vi mt tri, chay trn mt trng, ngt ngu trn ct nng, dt tim, dt phi, dt gan, chi b u chu v gi u chu v mt trng, t tnh vi mt tri tai sa mac d ri hiu rng tt c mt tri du cay dng, tt c mt trng du tn bao. Sinh ra di d m sa mac, sinh ra di d ve vut mt tri, Rimbaud d ra di v d tr v; di trong liu lnh bng hai chn ngang tng v buc v trong bac mnh bng mt chn kiu hnh, nm trn giung bnh, trong nhng giy pht cui cng, Rimbaud khng thy mt bn tay, khng thy hai bn tay, mt tri khng moc, mt trng khng hin, sa mac ch l mt trang thi tm hn, qu ma v thn thnh l ngn ng tuong hnh, hai chn chuyn dng l su vn hnh ca thc, la l tim, la chy ln th tim dp, mi mt ngon la l mt mt tri con, mi mt li l khi vn qua la, tho v la, tho v khi, hoi tho v hoi th, ting dp tim v ting ba dp vo de, con dung v lung cy, ngui n cp la v ngui gi la, mt tri v di mt nhn mt tri, mt ma ha nguc v thin thu ha nguc, Rimbaud nm im lng trn giung bnh; chn giung l bn, chn ngui l hai, chn Rimbaud ch cn lai mt; lc sinh ra di, Rimbaud di vo tri dt bng hai chn, mt chn tn l Hu v, mt chn l Th tnh; khi la di, Rimbaud ri tri dt bng mt chn, hnh nh ca k qu qut truc tuyt di, dng mt chn trn thi 53 gian v khng gian, nhu bng qua den trn thung lng, hin v mt, sng v cht, sinh mnh ca mt ngui dt ln ngha sinh mnh ca con ngui; nan nhn ca qu ma v thn thnh hay l k khai sinh, k sng tao qu ma v thn thnh, dy l con dung hai li v Rimbaud d di trn hai li y vi su dng la ca mt tri v mt trng ri khi mt tri v mt trng khng cn moc, qu ma v thn thnh cng chay trn, hai chn ch cn lai mt chn; mt chn ch cn lai l mt su vt bt dng, khi co th d tt la; su vt tn ra vi thi gian v khng gian; hai tr thnh mt v mt tr thnh KHNG, KHNG tr thnh v tru, v tru tr thnh mt tri, mt trng v tt c ngi sao; tri dt xut hin; thi s lai ra di; mi mt hoi th tao ra hoi tho; hoi th tt; nhung tho vn cn sng, sng theo hoi th ca ngui sau; sa mac v lung cy bin thnh rng v sng; thnh ph lng mac moc ln, con ngui sng, d, b di v tr v: ngha ca sinh mnh l sng tao ngha bng v ngha ban du v v ngha cui cng. Cuc di Rimbaud l tu tung ca Rimbau: tu tung ca sinh mnh mt ngui duoc diu dng bi ngha ca vic b di bng v ngha ca vic d v v ngha ca vic tr v. cng l ngha ca sinh mnh Ty phuong trong tnh mnh ca nhn loai hin nay. IID t du l nhng dm ti lc trng chua moc, v thc cua quy d di. Charleville l biu tuong ca v thc trong th gii tm thc ca Rimbaud. Noi 54 mnh ra di cng l noi dui mnh di mt, noi mnh ra di l noi mnh cua quy vi v thc, cua quy d di v tuyt vong, cua quy trong ni, cua quy trong lng me, cua quy cho rch, cho dt la hn vi dm ti v tru. T d, buc chn ca Rimbaud l mt su chi t dt khot; Rimbaud chay trn dm ti, chay trn v thc, chay trn Charleville, chay trn tt c nhng g v m thc v co th. t rch, x nt, tan r, tt c nhng dng t din t su chuyn dng, vn hnh, cua quy l ng vung ca di sng thc vng vy ra ngoi v thc. Vng vy v vong, vng vy tuyt vong, vng vy vi hy vong, dy l ba chng di ca Rimbaud; chng cui ca Rimbaud l tr v vi dm ti, nm im v khng vng vy, tt c hy vong v v vong bi gat ra ngoi, bn ngoi ca s. L trng ca vch tung m ln mt vm tri my trng, Rimbaud boi trn d, tt c vng vy chm dt r ri nhu nhng nt nhac tha. V tru ch cn trong mt con khi thong qua, Rimbaud gh m sm mai ma ha, mt gic mng di ch cn lai nhe nhng nhu ting cui tr tho; gia ma ha, Rimbaud sng lai ma xun: "ma xun mang lai cho ti ting ci ca mt thng kh. Sinh mnh thnh tuu noi hy dit, m du vi su chay trn bng qua ngn trng ni non, sa mac, thung lng, thnh ph, sng h, dt ct, rng r; m du vi noi sinh ra v chm dt bng mt nu cui trn giung bnh, di mt hp hi, mt khong trng man ro, l trng ca vch tung, cnh ca, ting dng ca thnh ph. Thng kh tr thnh Thuong d, ting cui ca n l m thanh pht t nhng hnh tinh xa; ma xun l ni cht duoc ch doi t lu, ch doi trong sa mac v trong lung cy, gia 55 sm mai ma ha. Cnh ca bin lm l cui vi di mt ca qua den; hoi th v hoi tho lm l hn phi; chic giung trng phng bnh l lung cy trong sa mac; qu ma l me gi, thn thnh l em gi; mt chn dc nht cua quy l v thc trong chic ni tha tho dai. Thnh ph Charleville vn cn d v vic b di ca Rimbaud khin Charleville tr thnh bo tng vin, noi ghi du v dnh du tt c ni tht bai thin thu ca thin ti, nm m chn thc, sa mac ca nhng du chn r ri, lung cy hoang ph, mt con sng cht yu gia hai b ct nng, mt con kin bi nghin nt gia hai ngn tay ca mt thng kh, sinh mnh tuu thnh noi dinh mnh. IIID Tu do bt du vo bnh minh, di vo bui sng v chm dt vo bui trua. Ti d m bnh minh du ha. Rimbaud v bnh minh cng gh m nhau tron bui mai, lc tnh dy th tri d tra. Tai sao bnh minh? Tai sao bt du? Chm dt? Tnh dy vo mui hai gi trua? y l nhng cu hi la lng, nhng cu hi bui sng; nhng cu tr li ch c th tr li duoc khi nhng cu hi chua duoc dt ln. Ti d gh cht, m gh bui mai ma ha. Nim hoan lac m du v chm dt v tnh nhu chung nh th bui sng. Ti d m bui sng? Ti d m bnh minh? nh minh ma ha l mi tnh du? Ci g d bt du th ci y cng chm dt nhu th. nh minh l bui trua n np. Lc tnh dy th tri d tra. Tri 56 d trua, ngha l tri d tron sng, tron ngha l dt, sau trua l mt tri ln. Ti bc di, dnh thc nhng hoi th m p linh dng. nh thc trong chim bao bnh minh? nh minh v tnh yu? Mt da hoa ni tn cho mnh? l su chinh phuc ban du? Hoa y tn l Huong, Thu, Mai, Lin, ch, Anh, Phuong, Vn? Gia li mn, thong nh sng mt v nhat, su chinh phuc du tin, su phiu luu ban du l hoa, mt da hoa ni tn cho mnh. nh minh tnh thc vo bui trua. Bnh minh v da b t roi xung di rng. T roi xung rng d tu do thnh tuu v d tu do thc tnh vo lc mt tri ngu trn tuyt dnh. Tt c ngha ca sinh mnh thut li truc nh sng la lng huyn b ca tnh mnh, bnh minh ca Hy Lap thnh tuu noi bui trua ca ng phuong. Lc tnh dy th tri d tra. I#D Nhng giy pht thing ling, nhng giy pht cao qu, lm thnh sinh mnh v m ra ngha sinh mnh. Mi bui mai l mt bui mai thing ling; bui trua l cao qu, bui chiu cao sang, bui ti huyn diu, ban dm b mt. Thi gian khng l mt con nuc l; cun tri mnh ra trng khoi tuyt vong. Thi gian bin thnh khng gian, tr thnh con dung; con dung tr thnh buc chn; buc chn buc di trn bui mai, bui trua, bui chiu v bui ti; buc di dua mnh v sinh mnh ca rang dng v tt mnh ca hong hn. Rimbaud d buc di trn nhng con dung khuya khot nht ca ci sng 57 v vng cht. Mi buc chn ca Rimbaud l mi giy pht linh thing, nhng giy pht cao qu, nhng giy pht tuyt di m ch tnh v khch tnh m nhau nhy ma trn ni la dm din. Nhng giy pht cao qu, nhng giy pht y m ca thin dng v dia dng, m ca bnh minh v ban dm, Rimbaud d sng qua nhng giy pht qu phi, nhng giy pht dng dc, nhng giy pht thot trn tuyt vi. Kin nhn l ni dy doa ca tt c thin ti. Thin ti sinh ra di d dnh gic vi kin nhn d ri cui cng s hiu rng chnh su dnh gic quyt lit y l ni kin nhn khn cng m tt c nhng con ngui nh nhoi khng th c duoc; su kin nhn ca con ngui nh nhoi ch l su tha hip d di v ngu xun; kin nhn ca thin ti l kin nhn ca phuong hong v ca bin. Kin nhn ca thin ti l kin nhn qu phi, nhp mt vi nhng giy pht qu phi, nhng giy pht ch dn mt ln, v mt di trong la thing v tru, mi mt giy pht qu phi l mt van kip, kin nhn thin ti l buc chn di trong giy pht tuyt di; kin nhn ca ngui nh nhoi l l lt trn thi gian dng h, dng thi gi dng cch, hop l, hop l v nng tru kt qu. Thin ti dp v kt qu, d bit rng phi chiu nhng hnh ha cuc hnh ca di sng lang bat, di sng t hnh, di sng ca qu ma, ca k t ti. Thin ti l k n trm la; k n trm la tri, l k mun ni lin gia dung di v dung ngn. khoa hoc l kin nhn ni cuc hnh thuc r rng. 58 Trong giai doan du, Rimbaud vit vi gia khoa hoc v kin nhn: khoa hoc vi kin nhn Thi ky vit tp Mt ma ha nguc, Rimbaud cha lai: khoa hoc v kin nhn T vi dn v dnh du mt su chuyn hung d di ca tm tu. Vi l su ni lin thn thit; v l mt cy cu g bc qua h thm, ch goi thm su xa cch dt la, t dm thm su xa cch bit ca hai b, nhung ch vi m bin thnh v th ch v khng cn l mt cy cu g, m ch l mt vach dt, mt k, mt h su chia di khoa hoc v kin nhn. Mun di t khoa hoc dn kin nhn th phi nhy; chnh ci nhy ny quyt dinh sinh mnh Ty phuong. Nhng g cao qu, qu phi th chm ri v bnh thn; nhng g thp nh th nhanh nhen v vi v. Khoa hoc l buc di hp tp ca thc; kin nhn l buc di chm ri ca thi s trong nhng giy pht qu phi. Sinh mnh ca Rimbaud l buc di du tin vi khoa hoc v buc di cui cng gia kin nhn v khoa hoc. #D i sng, hai ch di sng, l li ni d di lc ban du. Li ni d di d pht xut t su dt rch ca thc ra ngoi phi thc. Tnh cch d di lc ban du 59 ngui dn vi thi gian, tr nn hin lnh; t hin lnh dn d di ch cch nhau c mt buc; t d di dn bp bnh ch cch nhau c mt l; t bp bnh dn yu dui li nhi ch cch nhau c mt giy. i sng khng cn l di sng; di sng tr thnh di sng tm thung, vng mt, hng h, lo lng, nhat nho, n o; di sng d di; ngui sng tr thnh ngui bi bt buc phi sng; mi ngy l mi bn phn bi bt buc phi lm; su nhn ri l ti li bi bt buc phi trn trnh; tt c du l bt buc. Cuc di l ni bt buc khng dt; di sng l mt chui hnh dng n o: hnh dng tr nn ngha ca su bt buc. i sng mt tron tnh cch d di lc va xut sinh; di sng khng cn l li ni d di lc ban du: di sng ch cn l mt chui li l lnh dnh l m, khng nguy him, khng hai, v cng ch loi, v ting ni v ch vit l dung cu hin lnh d thi thc hnh dng, d vin ngha cho di sng; ni nguoc hay ni xui, ni cao hay ni thp, ni nhe li hay ni nng li, tt c cch ni ny du ngu mt lng an tr thnh thoi v thc ca ngui ni hon ton duoc li l bo dm rng li ni v ch vit khng nguy him dn tnh mnh ca ngui ni v ngui vit. Khng nguy him dn tnh mnh l bo dm su ven ton ca sinh mnh v sinh mnh bo dm th mnh; ni thp xung bnh din thng thung, cuc di, cuc sng, di sng, chnh l th gii, th gian, trn gian. Mi khi di sng vng mt, mi khi di sng thuc su d mt di ri th con ngui cng khng cn thuc su lai tai trn gian. Cuc di thuc sng d vng mt v chng ta khng cn trn gian. Cu 60 tho ny l mt cu tho nguy him, cha dung li ni d di lc ban du, su dt rch dau dn gia bn ny vi bn kia, gia di sng hin lnh ca mt ngui trt tu vi di sng d di ca mt ngui dng ngoi hng ro. n tnh ca tnh mnh khng bn ngoi su nguy him, chnh tnh mnh l tu th ca nguy him; tnh mnh nui nng su nguy him v gi nguy him ra ngoi di sng; di sng ch l di sng, ngha l di sng thuc su, ch khi no di sng l ni chuyn vi nguy him. Khng so nguy him dn tnh mnh th tnh mnh mi gi th dng gia sinh mnh v tt mnh, gip sinh mnh giao hoan vi tt mnh, lm di sng tr nn phong ph, qu bu, duy nht, dng dc trong tng giy, trong tng giy pht. Cuc di thuc su vng mt. Cu tho ny cn quan trong hon cu Thong d d cht. Quan trong khng phi v ngui ni l ngui bo tin; tin tc ch c gi tri di vi nhng ngui vng mt gia lc su kin xy ra; cuc di thuc su vng mt: cu tho khng phi l tin tc loan truyn. Tt c moi su thng tin du xut pht t su vng mt ca di sng. Mi gi pht, mi ngy trong di sng, con ngui du ch doi thu t hay ch doi tin tc; hp thu, ngui pht thu v nht bo l nhng du hiu cho bit rng di sng vng mt. Su vng mt mun ni lin vi su c mt, m cng mun ni lin th su rch dt gia vng mt v c mt cng tr nn thm tha; ni lin l ct dt su lin tuc ca thc, v chnh su c mt l su vng mt ca thc trong tm thc, do d ni lin ch l mun ct dt cuc di vi trn gian v khng hiu rng cuc di chnh l trn gian, v th khi cuc di vng mt th chng ta khng tai trn gian ny. 61 Rimbaud mun ni lin su vng mt v su c mt m khng roi vo mu thun gia trn gian v di sng, do d Rimbaud d dng li ni d di v th hin su d di tn bao y trong di sng mnh bng cuc chay trn lin min, su b di v tn, su ct dt tn nhn, chi t, b cuc, trn trnh, tuyt di dp v phuong tri v mt dt, ph nt nhng g sinh ra mnh v tao ra mnh, ct la dt khot sinh tnh v mnh tnh. Cuc di thuc vng mt, Rimbaud ni ln mt li v cng nguy him, v cu tho y khng ch c ngha l cuc di gi di dang ngu tri, chng phi ch th thi, cu tho cn mun ni ln su nguy him cui cng trong di sng chnh l lc di sng khng cn l nguy him na, ngha l sinh v mnh khng cn dnh gic vi nhau, ngha l su cht vng mt. Cuc di thuc su vng mt. ngha ca cu tho thuc v cng gin di: cuc di thuc su chnh l su cht, mi khi su cht vng mt th con ngui khng cn sng; khng cn bit sng. Chng ta khng trn gian ny. ngha ca cu tho tip theo cng v cng gin di: con ngui khng c ch tr n, v ch c su cht mi l noi tr n ca di sng thuc su, li ni d di lc ban du. #ID Tai sao phi so bao dng? Sng l bao dng, tt c nhng c ch, nhng hnh vi, nhng c dng, nhng ngh, tt c nhng g lm thnh cuc sng con ngui du tr nn tm thung yu dui, ch v con ngui so bao dng. Dm bao dng, dm chuyn 62 hnh dng ra bao dng, dm chuyn thuc hnh ra bao hnh, sng to bao, sng bao nguoc, sng ph phng, v cng ph phng v tn nhn, ph phng vi mnh v ph phng vi nhng ngui chung quanh; sinh mnh, ngha sinh mnh ca Rimbaud l ngha ca con bao dng ni la, con bao hnh ngt tri v dng dt, mt di sng ba muoi by nm m d di v manh bao nhu con dng dt khng khip ko di trong ba muoi by nm tri. Rimbaud xut hin trong thi ca nhn loai nhu mt con dng dt hi hng, nhu su ran nt ca tri dt, nuc bin trn ra v qut sach nhng thnh ph lng mac. ao dng trong ngn ng, bao hnh trong di sng, sinh mnh duoc chuyn thnh bao mnh trong thc ca Rimbaud. Ngui tho mui su tui y chng nhng tn bao vi thi ca, vi vn chuong, m cn tn bao d di vi tnh yu (tnh yu phi doc pht minh lai). Vi qu huong, t quc, con ngui, Thuong d, mt tri, mt trng, tt c tinh t trn tri. Khng th no khim nhuong, khng th no l d, tt c rut r, cn thn, d dt, king n phi chm dt lp tc. uc chn con ngui buc di hay su d dt rut r buc di? i mt con ngui dang nhn hay l su cn thn nht nht dang nhn? Tai cc ngi dang nghe hay su l d dang nghe? Tt c su knh trong du phi duoc tiu tr trit d, dp tan muc thuc, dp nt tt c su linh thing, ph hy tt c thn thnh, phi bao hnh, tuyt di ph phng, tn nhn cng d, lanh lng hon c cuc, nng bc hon sa mac, phi bao tn, phi bao dng, cc ngi c dm bao dng khng? Tai sao phi so bao dng? Tai sao phi so Rimbaud? Du lun dn dai, du lun bn tn, du lun ch trch, du lun dm ng, cc ngi 63 dang ni g? Hy nm bao dng vo du lun, nhu nm mt tri bom, hy dp nt du lun ra tng mnh by. Tnh yu phi doc sng tao lai, ngn ng phi duoc sng tao lai, con ngui phi duoc sng tao lai. Sng tao l ngha cui cng ca bao dng, so sng tao l khng dm liu mang, sng tao khng l knh trong, sng tao l n mau hoc n chm nhu tri mn. ao dng d do nguoc tt c gic quan, bao dng d xi ln tt c cm gic, thi thc tt c hoi th. Ti bc di, dnh thc nhng hoi th linh hoat v m p; nhng hn d qu ngc nhn v nhng cch bay khng ting dng. ao dng l dnh thc, h hp hoi th, ly d cho cnh moc v bay. ao dng l thc vng vy d bay thot ra ngoi thnh ph Charleville b nh. Ti d bc di. uc chn ca Rimbaud l hnh nh sng dng nht ca sinh mnh nguyn thy ca con ngui. Con ngui sinh ra d di, v di c ngha l buc di, di bng hai chn, ch khng phi di bng t hay tu la hay tu bay. Ti bc di. Cu tho quan trong nht ca Rimbaud trong bi Bnh minh chnh l cu. Ti d bc di. uc di l vn hnh, l c dng; buc di l bao dng tt c su lng yn; bnh minh l bao dng ban dm, ma ha l bao dng ba ma khc; ti d gh m bnh minh ma ha; gh m, v m, chup ly, m sit l nhng c ch bao dng. Ti d gh m bnh minh ma ha. Ti l ai? Ti l k khc. C ngha l ti l ti nh su bao dng ct dt ti ra ngoi Charleville. y l giai doan bin chng th nht, giai doan bin chng th hai l: ti l ti v ch l ti nh su bao dng ct dt ti ra ngoi ti d bin ti thnh k khc. Giai doan bin chng th ba l bao dng c qu trnh bin chng d cho bao dng vn l 64 hoi th nui dung tt c hoi th. Ti d gh m: bao dng gh m chnh bao dng; ti d gh m bnh minh: bao dng gh m chnh su bao dng ca bnh minh; bnh minh n sng vo ban dm; ti n sng vo bnh minh bng su gh m sit cht kia; bnh minh n sng vo ma ha: ti d gh m bnh minh ma ha; ni khc di, ngha l bao dng ngha ca ngn ng, th cu tho c ngha l su bao dng gh m chnh su bao dng. Ti d bc di. uc di l dnh thuc su tnh lng ca thn th. Ti bc di, dnh thc nhng hoi th nng m v sng dng, nhng hn d qu ngc nhn v nhng cnh bay khng ting dng. Rimbaud d sng bao dng d di d gi pht cui cng trong di mnh, lc mnh v cnh bay ln la b mt dt th cnh bay ln khng ting dng. Nm mt chn trn giung bnh nh thuong tai Marseille, mt giy pht truc khi cht, Rimbaud d hiu rng bao dng l bt dng. Cnh bay ln khng ting dng, cnh l cnh ca dm ti, chic cnh ca Hu v, ca ni cht trun mnh ln thn th. Rimbaud hiu v d hiu mt cch bao dng rng bao dng ch l bt dng vng v tn, khng bt du v khng chm dt; cn bt du l bao dng v chm dt cng l bao dng; du, gia v cui du l bao dng; phi bao dng cng d th mi hiu mt cch bao dng rng bao dng l bt dng, bi v hoi th l bao dng, mi mt buc di, mi mt hoi th du l bao dng. ao dng lc ti bc di; bao dng, lc dnh thc; bao dng: nhng hoi th nng m v linh dng. Mi mt buc di; mi mt hoi th. Mi mt ci nhn du l bao dng. Nhn, nguc nhn l bao dng vo th gii v ngha. ao dng: nhng hn d qu ngc nhn. ao dng: cnh 65 bay; bao dng: khng ting dng. Nm nh thuong, lc gn tt th Rimbaud d nm im khng dng dy, bao dng tr thnh bt dng, c sinh mnh ca Rimbaud nm gon trong cu tho ngn: ti d bc di, dnh thc nhng hoi th nng m v sng dng, nhng hn d qu ngc nhn v cnh bay khng ting dng. #IID Khng bao gi yn mt ch, ngi yn, nm yn mt noi, lun lun cm thy bn chn y ny kh th, kh chiu, khng bnh thn, khng thu thi trong co th v trong tm hn; sinh luc ca Rimbaud trn tr ra, khng tm duoc dung thot, dong lai thnh khi, d nng co th, dn p tu tung v hoi th; Rimbaud cm thy rng mnh c th lm mun ngn vic cao ln m khng ai c th lm ni; ch cn dua tay vo vic, ch cn c dng, ch cn bt du lao vo vic lm, th hin, thuc hin, dt chuong trnh, dt k hoach, vach ra du tnh, ri ht lng thuc hin tt c chuong trnh, k hoach, du tnh y ngay lp tc, khng doi ch thun cnh, khng chn ch, khng hon lai bng li lp lun v thc th o d chay trn vic lm; ch c th thi, ch bt du lm ngay dinh ca mnh, ch d di th thi, m Rimbaud khng bao gi lm duoc; ngi dy, Rimbaud ch thy bn kia; qua bn kia Rimbaud lai mun v dy; dy v bn kia l cp mu thun di di m Rimbaud khng bao gi nhp mt duoc, khng bao gi bi xa duoc; thc Rimbaud khng bao gi thc v hin tai, m ch nhy vot ra dng 66 sau, vo ngy hm qua, hoc phng nhy ti dng truc, vo gi pht sp ti, vo ngy mai, hoc nhy vot ln cao, hoc roi xung thp; Rimbaud lun lun xua dui thc mnh, chay trn noi khc d hung thu nhng cm gic mi; nhng cm gic mi lai ku goi nhng cm gic mi khc, lun lun bt mn; lun lun ho hc di tm, di kim kt qu, ch doi ci g khc xy ra, lun lun mong mun chuc ch, mi mi kim tm mong doi, so hi nhng g lp lai, so hi su nhat nho tm thung, kht khao tuyt di, ti l k khc, cng cn c ngha l: ti l khc; do d, ti khng ging ti, tuong di v tuyt di sup d d TNG I (vit hoa) hin ln; ht mu thun ny lai di dn mu thun khc; tuong di, tuyt di v tuyt di: ba danh t, ba tnh t, ba biu tuong cho ni mu thun khn cng ca sinh mnh, su dn vt dt la gia hoi th v hoi th; hoi th truc x dy hoi th sau, v tru hy dit v v tru thnh hnh, mt tri v mt trng l hai b mt ca sinh mnh, trung thnh vi mt tri th bi mt trng git, trung thnh vi mt trng th bi mt tri dy doa, khng mun trung thnh th phi chay trn; chay trn l khng bao gi lm xong nhng g mnh mun lm xong: lun lun c d l do d bo cha, lun lun c d c d gii thch. t dng v bao dng d xua dui bt dng, bt luc v bao luc d xua dui bt luc. Rimbaud bt luc, bt dng trong khng kh nng n ca Charleville; Rimbaud vng vy, vn chuyn tt c nng luc d v bo hnh dng, dp tan su bt luc, su bt dng ca thc mnh truc su d nn nng n ca di sng thu dng qu huong. Va lm xong chuong trnh th d mun b cuc ngay lp tc: bi kich v dai nht trong di Rimbaud l th 67 ging co tuong tranh d so gia chuyn nhp cuc v b cuc. ri mun nhp, dt ngt b v dt ngt nhp, sau cng chng di dn du m lai mun di dn mt noi no d, d bit rng chng c noi no dng duoc di ti. L do? t ln l do l mun b cuc v mun nhp cuc: Tt c su di tm l do du ngu bin chng ca b v nm, th vn hnh ca bin chng dua dy hai nim b v nm dng mt lc vi nhau: b-nm. Do d, b-nm d nm, b- nm d b. V th, l do c ngha l th hin ca su b-nm trong ngha ca chnh l do y; l do l ngha; di tm ngha, di tm l do, cng c ngha l di tm su nm ca vic b nm; su b ca vic b nm; ci ny ku goi ci kia, v ch ku goi duoc l nh ci kia, v th ct dt mt th l ct dt tt c, ct dt ci ny th ci kia cng sup theo. Ni cho d hiu hon, di tm mt l do th c ngha l di tm tt c l do, v di tm tt c l do l di tm tt c, nhu th tt c bao gm c l do di tm, Cui cng l ngui di tm bi xoay vo ban dm v ban ngy, bi tri nguoc dua chn ln tri v thng du xung dt; chay trn khp mt dt d ri thy mnh vn mun chay trn v dng thi khng mun chay trn; va mun b lai mun nm, mun lm vic m khng th bt du lm vic. t dng, bao dng, tu dng, thu dng, tc dng, tt c hnh dng du dy mnh dn b tc v b tc l bt dng truc bt dng; mun chuyn b tc th lai phi bao dng, tt c l tt c, c khng, c c, c sinh mnh, c hy mnh, c tt mnh c dinh mnh, c vn mnh v c tnh mnh, c th mnh v c tung mnh. Rimbaud bi dy truc m cung, Rimbaud bi ket vo 68 mu thun ca tin trnh dich ha ca hnh dng; Rimbaud cm thy hon ton bt luc v bt dng. Hi tri tim bi dnh cp, lm sao hnh dng? Cu tho thng thit dau kh, mt li than tuyt vong, ni chn chung kit luc v bin: "lm g, lm th no dy?. Cu tho nm trong bi tho mang tn l Tri tim bi dnh cp, bi tho cn c tn khc l Tri tim bi hnh phat. i tho lm lc Rimbaud duoc 17 tui, vo thng Nm, nm 1871. Thng Hai nm y, Rimbaud d b trn Charleville ln th ba, trn trong xe la v dn Paris duoc khong na thng, ri lai bi nghich cnh x dy tr v. t ngt b di v dt ngt tr v, dt ngt sng, dt ngt nhn, ni, di v dng; Rimbaud tron di sng trong dt ngt v sinh mnh ca Rimbaud l bin chuyn su dt ngt thu dng thnh ra su bao dng dt ngt. Thnh lnh dt ngt Rimbaud thy mnh d mt tim; ngui ta d dnh cp tri tim chng v lm u tri tim y. Hnh dng th no, hi tim bi dnh cp? Rimbaud dt ln mt cu hi quan trong, chng nhng cho sinh mnh chng, m cho c sinh mnh Ty phuong: cu hi ca Rimbaud l cu hi quyt dinh; cu hi y quyt dinh sinh mnh, tron ven sinh mnh ca nn vn minh nhn loai. Rimbaud d tr li cu hi y bng chnh cuc di chng v ngha ca sinh mnh Rimbaud l dy sinh mnh y dn dung cng: hnh dng l dnh cp, dnh cp lai nhng g d mt v dnh cp nhng g chua c, khng c, khng th c, khng duoc quyn c. Hnh dng ti thuong l n trm la, dnh cp la v ly la thing dt sinh mnh mnh. Lm vic th no, hnh dng th no, hi tri d bi 69 dnh cp? Cu tho l mt cu hi, cu hi m ra chn tri, chn tri m ra h thm. Hnh dng th no truc h thm, khi mnh khng cn l mnh na, khi mnh d bi dnh cp, d bi dnh mt gia dm dng, du lun, thin ha, qun chng? Ti l k khc, nhung dm dng l k th, k che dy h thm. m dng d dnh cp tri tim mnh, dm dng d nhuc ma, lm nho nhp tri tim mnh. Mt tim l mt cuc di thuc, mt tim l cuc di thuc vng mt. Hy nm la vo cuc di vng mt, hy dt thiu di sng mnh bng la dt v la tri, la thn v la qu, la dia nguc v la thin dng. Thi s l ngui n cp la. Thi s l k dt chy sinh mnh mnh. Thi s khng phi l ngui lm ut t sinh mnh, nc d cht, cu tho trong bi Rang dng cha dung mt ngha huyn b: nc d cht. Thi s l k m gh rang dng ma ha; rang dng l la, ma ha l la; rang dng ma ha l la ca la. Ti m gh, ti d m gh rang dng ma ha, cha c g dng dy trong vng trn ca nhng lu di. Nc d cht. Tt c hy cn bt dng; thi s xo dng, gieo bao dng, bng cch m gh la ca ma la; nc d cht, bi v nuc chnh l su cht, nuc l biu tuong ca su cht; thi s khng phi l k sut mut, thi s phi l k dnh cp la, gh m rang dng ma ha, chup ly la ngy ca la ma, dt ngy ra la: Hi tm hn canh gc Chng mnh hy th thm Li nguyn ca dm rng V ca ngy bc la 70 Mi ngy l mt mt tri, mi ma l ma ha. Lm th no, khi tim d bi dnh cp? Cu tho nm 17 tui y cng l cu hi ca sinh mnh dt truc sinh mnh. Cu tho y cng c ngha l: lm th no, khi la d mt? Nm 1871 l nm quan trong nht trong ngha ca sinh mnh Rimbaud; nm y, Rimbaud duoc 17 tui, tui quyt dinh, tui quyt lit d di; thc ca Rimbaud bc chy thnh la: Rimbaud thi la vo thi ca, dem la vo di sng, thiu dt sinh mnh mnh qua mt ma ha nguc d mang la thing v tr lai tri tim con ngui. #IIID Hong ht ngang tng trong vic gh m ly hu v, hong ht m mt nhn mui ngn con sng qu den, hong ht dt la chy ln d th khi qua mt v mt, tt c c ch v dng diu ca Rimbaud du ni ln ni hong ht khn cng, ca mt con ngui sng sau hu v v truc hu v. Hu v gi hong ht xung cuc di. Ti gh m bnh minh ma ha. Cng c ngha l ti gh m hu v ca tnh th. Hu v thuc, v v hu, giao hop nhau nh su gh m ca Rimbaud. Nuc mt v ting cui ngt ngho ca mt anh h dng gia sn khu ca sinh mnh, nhng buc chn kiu ngao, bng qua nhng ng hm hi thi, nhng thung lng v nhng dng bng. Bng qua dng bng, ti t co nng vi con g trng. Rimbaud goi bnh minh l nng tin, n thn; Rimbaud cm du chay bng qua nhng con dung kn nhim, nhng con dung rng chay bng qua thung lng v t co bnh minh vi g trng ban 71 mai. Ti gh m bnh minh ma ha. Rimbaud lm i tnh vi sinh mnh Ty phuong, ngha l bnh minh ma ha ca Hy Lap; Rimbaud chay dui theo sinh mnh y, gh chup ly sinh mnh y, cui cot vi mi tc chy di ca bnh minh, ca n thn (tc l con sui hoe vng); Rimbaud chay dui theo bnh minh, chay dui theo sinh mnh mnh, th hin sinh mnh Ty phuong, d ri cng t di, nm di vi bnh minh dui rng; su gh m khng kht ca Rimbaud, cng nhu su t di xung rng y, mang nng ngha duc tnh. Duc tnh l su pht xut truc tip ca duc tnh v duc tnh l bn tnh ca sinh mnh. Duc tnh, duc tnh v sinh mnh m ra chn tri ca thuc v hu, ca v v hu, ni hong ht v vong ca di sng sinh ra t su va cham d di gia bnh minh v con ngui, gia hu v v di sng, gia tnh v thc. Khi tnh gic th tri d tra. Lc mt tri moc ln tron ven th bnh minh trn di v thuc tai ch l su thiu dt cng d ca mt tri; mt tri khai sinh bnh minh v thnh tuu tron ven noi bui trua, lc 12 gi trua, su thc tnh cng d, ni cng thng thn kinh bc la; ch cn mt giy th mt tri s nhp vi mt trng, mui hai gi trua s bin thnh mui hai gi khuya, bnh minh l da con nt, su tnh thc l chim bao, Ty phuong l ng phuong v sinh mnh l tnh mnh. Ni hong ht khn cng ca di sng Rimbaud xut pht t su tnh thc khn cng ca thc chng; thc ca Rimbaud l mt mt tri dng ngo; lc giy pht cui cng trn giung bnh, mt tri mui hai gi trua y c nhp mt vi mt trng mui hai gi khuya hay khng, ch c Rimbaud mi bit duoc. Cu 72 hi duoc dt ln v cu tr li khng bao gi hin ra bi v tt c con dung du dn dn ni hong ht cui cng: su di mt gia sng v cht. Ti t co bnh minh vi con g trng, Rimbaud cng chnh l con g trng lc ban mai; g trng dnh thc ngui ng; mi lc g bt du gy l ni hong ht khn cng xut hin gia di sng; hong ht l trang thi thng thung ca thc, su tnh thc ca thc. Rimbaud dy ni hong ht dn cng d; di sng v tu tung ca Rimbaud l hong ht t du dn cui; su hong ht cng d y l mt tri 12 gi trua; bt du bng ting gy ca g trng v chm dt bng su tnh thc cng d vo lc mt tri sp chay trn. Sau ngo l mt tri bt du di xung v "thi dai st nhn bt du. le temps des ASSASSINS. RIMAUD l con g trng bo hiu mt thi dai tn bao, thi dai m con ngui v con kin bt du di thoai vi nhau mt cch tuong dc, bi v tt c thi s du tr thnh k pham ti, ngui bi kt n, k bi dy doa, mt qui thai, mt con qu, mt vt thuong tha ma mt tri, mt ni hong ht tuyt di truc Tuyt di. Ti bt: Trong mt bc th gi cho Verlaine, d thng nm , gi t Charleville, Rimbaud d vit nhng dng nh sau: :'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi? 73 :'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi? in dng nhng li trn ca Rimbaud nh mt dip khc thing ling ca bi kinh tuyt di d dnh nhip phn phu luc ca quyn Im lng H thm. P. C. T Calcutta -I- C5'(o ID "Bn phn mi l ln dng di dn h thm, mt cch im lng, mt cch rng long v khng hy vong. (Nikos Kazantzaki, Ascse, trang 6) Ngui vit d mang linh hn ca Nikos Kazantzaki di qua mi nh trng California, buc di sut dm lanh New York lc Greenwich Village va thc dy trong ting ht dn dung ca ngui da den say ruou, gia hm c ph m thi s Dylan Thomas d ng qui trong con men t hnh, gia ting nhac azz no nng v bng dn khng sng; buc chn ca ngui vit di v Paris lc ma thu dang tn ta, di theo bng ti ca Kazantzaki ngi trong thu vin trn di Sainte Genevive ru xm, ngi ht thuc sut dm trn bc d Panthon, di doc theo sng Seine 74 vo lc ba gi sng, d thy mng mi tan hoang nhu mt trm thnh vch c, bng qua bin thy ai Loi vo 2 gi khuya, mang trn vai mt bao vi nng cha tron ven su nghip ca Nietzsche v Henry Miller, va vnh bit mt ngui dn b Do thi lac lng, tn l Dana, vng Montparnasse, d khng bao gi thy lai ln th hai tt c thm kich nng n ca dn din rusalem. Ngui vit tr v thnh ph asel Thuy s, noi d chng kin mi tc bng bnh ca Nietzsche trong tui xun mt tri mui hai gi trua, di doc xung Rome d gp Anita Auden tai nh Keats v Shelley cng trung Ty an Nha (Anita Auden. Anita Auden. tn ca mt ngui con gi Anh mui by tui bng qua cng trung Ty an Nha Rome vo lc bn gi chiu m ngui vit s khng bao gi gp lai na, tr ra khi no mui triu nm d tri qua trn tri dt chy d). IID Ngui t t thc dy v doc kinh ch Phan, "bt sinh bt dit. "anutpann anuddh. IIID Tri dt vnh bit trong hoa mng g d, ngui vit vt b tron su nghip ca Nietzsche tai di olligen erne, v ti vi qu nng, v Nietzsche tr nn v ngha, khi mt tri v m hi va cham nhau ph phng trn dung bng qua bin gii. n chim tung cnh bay trng di olligen, chim trng hay my trng, ngui vit qu say v khng cn phn bit duoc na; mi ruou whisky hay mi gi, ngui vit 75 qu say v khng cn ngi duoc na. Ting xe din rc rch bng qua nhng di xanh olligen v tr v nhng chic cu xi mng bun thm ca thnh ph erne, mt nc nh th cao, mt con sng, mt ngn nt mt xa la d gp trn my dung di, di v cht. I#D "Bn phn mi l ln dng di dn h thm, mt cch im lng, mt cch rng long v khng hy vong. #D Nhng ngy ho mn kh can New York, l cng vin tr thnh d sm nhu mu kh, gi thi lanh thm, ngui vit d vt b tron su nghip ca Henry Miller vo sot rc. y gi khng bit tt c nhng quyn sch y di v du? C ngui phu qut dung no thu nht? Khng, New York khng c phu qut dung. New York khng phi l Paris. New York l thnh ph m tt c thi s du ng qui trong con men t hnh, nhu Dylan Thomas ngy no. Ch c Whitman l mi sng qua con men git ngui New York, nhung Whitman d di du mt, v My chu hoang vu nhu ting ht thing ling ca mt ngui dy t da den dang don phng ngoi hnh lang bui sng. Nhng dung xe din chay gia lung chng tri, bng qua nhng con dung khng cy moc, phi trung Idlewild sui din qu nng, hnh nh cui cng ca New York l di mt lanh lng ca ngui sot thng hnh trn dung bay v Paris. 76 #ID Ngui t t thc dy na dm lm nhm doc: "bt sinh bt dit. #IID Ti sng m khng sng trong ti, v ngung vong bay cao dn ni ti dang cht, bi v ti khng cht. Vivo sin vivir en m, y de tal manera espero que muero porque no muero (San uan de la Cruz) #IIID Ngui vit nm quy Lettre au Grco ca Nikos Kazantzaki ra ngoi bin Nam Hi, d n tri v Hy Lap, bng dung bin hoc bng dung tri; c s ra nhng trang giy vun; khi c cht, c s cung cp luong thuc cho rong ru dui bin, rong ru nui dung nhng con s con hn; nhng con s con hn s tri vo dt lin; ngui chi lui s bt duoc mt con hu, dem v nu n, h ming hu ra th thy lai tron quyn Lettre au Grco. Ngui vit d vt b quyn sch cui cng ca Kazantzaki v dai duong. Mt cu tm thung, m mi dn su nm tri mi hiu ngha: 77 "Bn phn mi l ln dng di dn h thm, mt cch im lng, mt cch rng long v khng hy vong IED Mc d dm d dn, "aunque es de noche (San uan de la Cruz). ED Trn li v im lng, rn dc bin thnh chim hoa mi, bay ht t thp chung nh th qua thp chung cha, d ri du lng lo trn hoa mng g d, gia hai con gi ru ma. EID Ti bit r rng sui nuc khng dy v khng ai c th li qua sui, mc d dm d dn. Bien s qua suelo en ella no se halla que ninguno puede vadealla, Aunque es de noche (San uan de la Cruz) Sui nuc vnh cu n kn, m ti bit r ngun sui noi du, mc d dm d dn. Aquella eternonte est asconsdida que bien s yo d tiene su manida aunque es de noche. (San uan de la Cruz) 78 Sau cng, gic ng chim ly moi su; sau cng, moi su duoc vy ph bi nim im lng ngay dn k trm cng ng say; ngay dn ngui yu cng khng cn nm thc. El sueo todo, en fin, lo poseta; todo, en fin, el silencio lo ocupaba; aun el lardrn dorma; aun el amanto se desvelaba. (Sor uana Ins de la Cruz) EIID Ting chung xua va dnh xong nm ting v tri lng vo bui chiu vng nhe ca Ty phuong v ng phuong; thp chung nh th c knh v thp chung cha ru phong thp thong m nhat trong suong chiu nhn loai. Su kin nhn thng minh ca d. EIIID Ngui t t thc dy na dm, va ca xong bi thnh ca Ave Maria th lai doc kinh ch Phan: "anutpann aniruddh amala na vimal non na pariprnh. EI#D Khi anet cht trong Colline ca ean Giono th dng sui kh vut chy lai. E#D 79 Chay dui theo con gi trng rng, ti th dn dp trong ni dau nhi uu tu qun quai? i, cnh dng i nhng khu rng i dng sng i, noi tr n b mt tuyt trn . Si en busca de este viento ando desalentado con ansias vivas, y mortal cuidado? oh, campo oh, monte oh, rio ioh, secreto seguro, deleitoso (Fray Luis de Lon) E#ID Nht bo, my pht thanh v my v tuyn truyn hnh l ba biu tuong ca su sa doa cng d Vit Nam hin nay; ngy du tin tr v nhn lai qu huong, ngui vit vut thy mnh khng c qu huong v vut thy trong tay mnh l quyn "ou cant go home again ca Thomas Wolfe. "Mi khng th tr v qu huong na! E#IID Tt c nhng g linh thing, ring l v c don nht ca mt tm hn bng tr thnh tr h cho nhng t nht bo hai dng. Noi trang 18 ca quyn thc mi trong vn ngh v trit hoc trong bc thu gi Nietzsche, ngui vit doc lai doan vn dich ca Nietzsche: 80 "Nhng tai sao ti phi ni khi m khng cn ai nghe ti na? Thi th hy d cho ti la ht vo tt c nhng phong tri gi loan: cc ngi dang tr nn nh b, cng lc cng tr nn nh b hon ln, hi cc ngi nh b kia Cc ngi dang sup d tn ph, hi cc ngi tu tai an nhn kia Ri dy th cc ngi s bi tiu do dit qu nhiu dc tnh nh b ca cc ngi. t ca cc ngi qu d di, qu nhn nhong. Nhng mun cho mt cy c th tr thnh cao ln V AI th cy y phi dm r manh su vo nhng tng d cng rn (Nietzsche, Also sprach Zarathustra, III). E#IIID Ngui vit lanh lng ung tch c ph Hy Lap dui chn di d nng chy Athnes. My bay vi vt nhu khi thuc l ca mt ngui din ngi gia thnh ph. Lai mt chng dung d bng qua, mt qung di xa m trong h thm. Ngui t t tr v bin gii, rng luong, im lng, khng hy vong. Dng nuc Arno Florence ch cn chy trong cn phng dng kn gia hai hnh lang ging dung, nhng ngy bom dan t toi tng mi ngi ngho nn ca Vit Nam. Sng guong vi di mt knh den, v cuc di khng cn g na d dng nhn; ban b ln ln roi rung nhu bao thuc voi dn nhng diu thuc chy; nhng con chim cht dn theo dn qu Vit Nam; nhng con dung bi do xi ln; nhng ting g gy trua bi lac mt trong ting co kh gia tri; moi ngui du so 81 cht; ch c ngui t t buc v h thm mt cch bnh thn, chm chap, im lng, lanh lng, khng hy vong v khng so hi, lng rng nhu my, tim nhe nhu hoa mng g d, gia mt tri v mt trng. EIED Ngui t t na dm thc dy v doc my cu ch Phan: "anutpanna aniruddha mala.. EED Ngui vit doc di doc lai dn su trm su muoi ln phn m du Dostoievsky vit cho quyn Souvenirs de la maison des morts. Alexandre Ptrovitch thc sut dm di qua di lai trong gian phng nh, tu ni chuyn vi mnh. V ri chng cht di vo ma thu, trong su c don tron ven, khng mt ln no cho bc s khm bnh. EEID "Bn phn mi l ln dng di dn h thm, mt cch rng long, im lng v khng hy vong. EEIID i sut con dung di tnh ly Saint Maur des Fosss thuc vng ngoai Paris, ngui vit buc di tm mt con dung thuc vng, khng c ngui qua lai, ng truc ng sau, cn thn d np v qung quyn thc mi trong vn ngh v trit hoc vo 82 thng rc bn l dung. Khng phi v bt mn: vic y xy dn tu nhin nhu con mua cui thu x l bay xung dung dc, khi mt tri ln. EEIIID Khi ngui vit dn Florence th dng sng Arno d can nuc. EEI#D Mt tri, la, la, im lng. EE#D Phuong, Phuong. Paris ch cn lai trong hai muoi ngn tay xua, mt bui chiu mng mi Quartier Latin. c tranh di chim xanh ca raque duoc trm vo l sui. EE#ID Ngui t t na dm thc dy v ca kh nhng diu ht lng man tr tnh ca nhng ngy dng dn mun. EE#IID La v Nuc. Cn g na? t v d. EE#IIID Ngui t t nm chim bao thy mt ng linh muc 83 m ca x lim buc vo ging dao v mi moc hn ra ti truc khi cht. Ngui t t giut mnh khi nhn ra vi linh muc y chnh l Nietzsche. Ngui t t ngi nghe Nietzsche m phc m ra doc: ng ngo Th ri arathustra bt du chay v tip tuc chay, nhng chng gp ai na; hn lai c don, tm lai mnh, say hng lng c don ca mnh, nhp hp ni c don v trin min ngh ngoi v nhng su vic tuyt vi trong sut my gi tron. Nhng lc dng ngo, khi mt nhut d hng ln ngay dnh du arathustra, hn bc qua trc mt thn cy gi xon mu m tnh yu dm d ca gc nho d m rit t pha, dn ni thn cy bi ph kn: t thn cy treo lng lng nhng tri nho vng cm dong da tr ph mi moc k l hnh. Lc y, arathustra mun hi mt chm nho d gii nh con kht mon mon trong li, nhng va vi tay ln hi th hn lai bi mt con kht mnh lit khc v chup ly co th: con kht vong ng ngi nm ng di gc cy vo gia ngo thin. arathustra lin nm xung; va nm di xung dt, hn d qun con kht mon mon y v d ng say ngay lp tc trong su im lng tich mich, trong nim huyn n ca c toi van mu. ng nh tuc ng ca arathustra: C vic cn thit hon vic khc. Mc d ng, nhng mt arathustra vn m: v nhn mi v ca ngoi mi thn cy v tnh yu ca gc nho, m hn vn khng thy chn mt. Nhng lc dang ng, arathustra ni vi lng mnh nh vy: 84 Im lng Im lng? Chng phi th gian d va thnh tuu hay sao? Vy th nhng g dang xy dn trong ta? Khng khc g mt con gi diu dng bay nhy v hnh trn mt bin nhp nhnh, mon mon, nh nh nh lng chim: gic ng cng nhy ma trn co th ta nh th. Gic ng khng khp lai di mt ta, gic ng vn d linh hn ta tnh thc. Gic ng mon mon nh nh, thuc th nh nh nh lng chim. Gic ng khuyn nh ta, ta khng cn hiu th no c; gic ng vut ve trong su thm lng ta vi bn tay mon trn; gic ng cng bc ta, , n chim ly ta v khin hn ta dn rng thnh thang: Mi mt, hn dn ra l th, linh hn ta ky la Bui chiu ca ngy th by phi chng d dn hn ta vo gia ngo thin? C phi hn ta d lang thang dim phc t van c gia nhng hong sc tuyt vi chn d? Hn ta tri di ra, lun lun tri di ra lt tht Hn ta nm di lng l, hn ta ky la. Hn ta d nm qu nhiu hong sc; ni bun chn vng dn p hn ta v hn ta lo do qun quai. Khng khc g mt chic thuyn tp vo vinh bin tnh lng nht: hn ta by gi dang dua vo mt dt, mi m nhng chuyn vin trnh v nhng vng 85 bin v dinh. Mt dt chng phi chung tnh hon sao? Khng khc g mt chic thuyn men vo b dt mon trn: v lc y ch cn mt con nhn ging soi to t dt lin dn chic thuyn; khng cn phi dng dn dy thng no manh chc hon na. Khng khc g mt chic thuyn mi mt trong ci vinh tnh lng nht: by gi ta ngh ngoi nh th gn mt dt lin, trung thnh, dy tin tng v ngh ngoi trong su ch doi, ch dnh vi dt lin bng nhng soi to nhn mong manh nht trong di. hanh phc hanh phc S ca ht g, hi linh hn ta? Mi dang nm ngh trong c. Nhng tai dy gi pht b mt v trang nghim dang ngu tri, m khng c muc dng no thi so vi vu. Hy cn thn Gi ngo hng la dang ng trn rung c. ng ca ht Im lng Th gii d thnh tuu vin mn. ng ca ht, con chim ca cnh dng c, hi linh hn ta Cng dng th thm Hy nhn IM LNG Ngo thin dang ng, ngo thin dng mi nhch ming: phi chng ngo thin lc ny va hp mt giot hanh phc mt giot vng xa ca hanh phc ng vng, ca nc rou ng vng? Con hanh phc ci cot trong lng dang lt ln lt v bn hn. Bc thn thnh cng ci nh th. IM LNG Hanh phc, thuc ra ch cn mt cht thi cng d 86 hanh phc Trc khi ta ni nh th v ng rng mnh khn ngoan. Nhng d thuc ch l pham thong: ta d hoc doc diu y hm nay. Nhng thng din khn ngoan ni gii hon ta na. ng ra ch cn mt my may thi, nhng g thm lng nht, nhng g nh nhng nht, ting xo xac ca con ky nhng trong c, mt hoi th, mt thong gi hiu hiu, mt thong do mt ch cn mt my may cng d tao ra con hanh phc tuyt trn. IM LNG Nhng g d xy dn ta? Hy lng nghe Phi chng thi gian d bay di ri? Phi chng ta d roi? Hy lng nghe Phi chng ta d roi trong ging su ca vnh cu thin thu? Nhng g d xy dn trong ta? IM LNG Hi oi, ta d bi chch trong tim? Trong tim hy v ra, hy v nt ra, tim oi, sau con hanh phc nh th, sau su nhi dau dm chch nh th. Th no? Chng phi th gian d va thnh tuu? Vin mn v d chn? , chic khoen trn vng ng n c th bay noi du? Ta c nn chay dui theo n? Gp ln IM LNG (V dn dy arathustra dui ngi ra v cm thy rng mnh dang ng). Hy dy no hn tu nh; Thng ng ngy Thng ngy ng ban tra Thi, dy no, dng ln di, hi di chn gi lm cm n gi ri, qu gi ri; bao nhiu qung dng xa vn cn nm trc mt mi. Mi d ngy ng qu d ri d mt di bao nhiu chng dng Bao nhiu? Na thin thu ri Thi thc tnh di, hi tri tim gi ci ca ta Say ng nh th th phi mt bao lu mi lay thc doc gic ng kia? (nhng ri hn lai ng lng ng lai v linh hn hn ni cng lai hn, chng cng lai, ri nm di 87 lai). Hy d ta mt mnh? IM LNG Chng phi th gian va mi thnh tuu sao? , qu trn vng ng Dy di no, arathustra ni: mi, thng trm b nh, mi, thng trm cp thi gian, thng trm bing nhc b nh Ci g? Vn cn dui ngi, ngp, th di, roi t xung lng ging su thm? Mi l ai? Hi linh hn ta (Ni dn dy, hn bng giut mnh, v mt lung nh sng mt tri t cao dm thng xung vo mt hn). Hi tri cao trn ta hn va ni va th di ngi dy. Ngoi dang nhn ta sao, hi tri? Ngoi c phi dang nghe linh hn ky di ca ta? Khi no ngoi s ung giot song kia dang roi trn tt c su vt trn gian ny? Khi no ngoi s ung linh hn ky di ny? Khi no, dn khi no, hi ging su ca thin thu vnh cu Hi H THM vui toi v gh ron ca mi hai gi tra Khi no ngoi s nut linh hn ta trong lng ngoi? arathustra d ni nh th, v hn dng dy la b noi ngh ngoi di chn cy nh la b mt con say ky di; ka, mt tri vn ngu ngay trn du hn. Vic y khin ngi ta c th kt lun khng ngn ngai rng arathustra d khng ng doc lu lm. Ngui t t vng dy sau con mng, ting ni ca Nietzsche vn cn xoy trn trong v thc. Mt tri dng ngo dang tat nh sng gay gt vo song st ca x lim. EEIED 88 Na dm, ngui t t bng thc dy v doc kinh ch Phan: "a. a. na. na. na. a. a. na. na. sarva- dharmh. nyat. nyat. nyat. laksan. anutpann. aniruddh. amala. na. vimal. non. na pariprnh. EEED Ran nt thin tr nghe hoi th em Gi thi qua dn Mua bay dung hm Tui tho ut nghen Mng nh thu dm tri dng ng hi t n thn hi Ma tru dng gi ung di nh gai Trng xanh du ng Con gi bui chiu dng rng chim heo ng con mo den leo qua ca s Me oi du xun con bng mt nhut Luom gi mu xanh lau nhe chim bao Lu chung su gi Vch tung son den oi em t sng ng gi ng qun Tr con rt tin Gi ma dng thi con nhn bo vo EEEID C con bum gy na dm nhu g Cu st bach h Sng trng hc phong 89 nh trng ln dng Ma ku nhu vit Gi rt trn dng sng xua Em cn d Gi rt trn di khng mua Trng cn nh Sng trng nhu con din dnh ngo ui chiu ca dng Mt bng qua di Hai bng di dua a bng ngi nh ng ti dn cy ng dng em di Mi chiu ba muoi ng dng ti di Nhng dung Paris Mua bay khi thuc Ti ho sng chy Con c cho chiu Ngui bn ci tuoi Nuc cn dnh ngon Em cn nh khi la l va nhm Mt cc ruou d Gi dui ng dng Xe din hm khng chay hm nay Ti vn cn ho khi ma dng rc phn Qun ruou bui chiu Kn gi chua em EEEIID Ngui t t g nhip nhng bi tnh ca. Ngy xua, xua lm, thu y, khi con ngui chua sinh ra. 90 EEEIIID Ting chung dong khng kh, ting g mui hai gi; mui hai gi trua xon c nhp mt vi mui hai gi khuya. Ting ni loi ngui d chm vo khi ct v bui bin. "bt sinh bt dit bt cu bt tinh bt tng bt gim. Tri mua phi chng d thnh tuu? ui bin trng xa trn du ngon sng? Khi ct phi chng d thnh tuu? Im lng, tich tinh, dung v mt li. kh, ta yu d kh; d kh l nhac diu bt tn, tri chy, chm chap, l lom, du duong; d kh xoy c vo tn th. Tn th v tn th l im lng tr v vi ting dng: ting d v nt trong lng Michelangelo. Ngui t t m mt cui nhu ng thnh bi lt trung trong hong cung. EEEI#D Ting th ca ai? Ca ct? Ca bin? Ca k th ght mt trng v mt tri? Im lng, im lng, ln dung tr v h thm. EEE#D Rng en dang ni? Ngon di Todtnau dang ni? 91 Heidegger dang ni? Thp chung g mui hai ting bung tri. "Vi ting g sau cng, su im lng lai tr thnh su thm thm na. Su im lng tri di cho dn nhng k d hy sinh b mnh cht yu trong hai trn chin tranh th gii. on th tr thnh don gin hon na. Ci g vn lun lun l Nh th th lm lac lng v gii phng. Ting goi ca con dng dng qu by gi d tr nn r rng hon ton. Phi chng linh hn dang ni? Phi chng th gian? Phi chng Thin th? Tt c du ni dn lng bung th dn dn Nh th. Su bung th khng gi ly, nhng gi trao. Lng bung th gi trao sc manh v tn ca on th. Qua ting goi, t vng Uyn nguyn min vin, mt gii dt qu hong doc tr v cho ta. (Heidegger, Der Feldweg). EEE#ID R mot t tri cao, tn l dua xung dt, ngui vit ln dung di v h thm, khng hy vong, mt cch im lng, rng luong. Ngui t t khng cn bit doc kinh na. Mui hai ting g ca thp chung bung th v hu v. EEE#IID Im lng H thm ra di d dnh du ngy ngui vit chm dt moi lin h thc vi hai ngn nm trm Trit l Ty phuong v chm dt moi lin h huyt thng vi tm ngn nm ao l ng phuong. Khng cn truyn thng no c th tri buc ngui 92 vit vi gc r to nhn ca mt dt. Khng cn thn tuong no dng duoc th lay trn hi ngan ma dng. Su c mt ca ngui vit trn gian ny hon ton khng quan trong truc mu den ca bin c v mu xanh ca hin tai. Ngui vit d dn v dang di nhu hat tiu trong con lc kinh dng ca v vn tinh t. Vn ha v Vn minh ch l khi dc truyn kip. Con ngui cng ngy cng so hi, bn tin, sa doa v v phuong cu cha. Mng mi bi xua dui nhu chim. Tt c thi s du bi git. Ngui vit s cht nay mai nhu mun triu t ngui d cht dng truc v cng v mun triu t ngui s cht dng sau v han. Ngui vit yu di nhu din, v bit chm ri ch doi nuc chy trong rng qu. Ngui vit tm thung nhu tt c nhng g tm thung nht trn di, v th hn cao siu nhu tt c nhng g cao siu nht trong hai pht truc khi cht. Ngui vit khng di tm g na vo lc rang dng. Tt c moi su du v cng cn thit v ch c su chiu dung l lom cho dn cng th sui nuc s chy lai nhu xua, cn thit nht l phi tht bai lin tuc, phi dui b tt c ban b thn thuc, phi dau kh cho dn tm ngui, phi tuyt vong v phi cht di vi cuc di tho mng. Tn ngui vit, cuc di ngui vit, ch l mng mi; do d, thuc hon l su thuc. Tt c moi su lm li lac dung du quan trong gp mt ngn ln hon chn l. i ngui vit tho mng hon tt c nhng bi tho ca loi bum den. Ngui vit ch d lai cuc di ny tt c nhng g khng th d lai duoc, nhu khng kh, mu o xanh phoi trn mi ngi v my tri. 93 11XI1966 Credo auia absurdum Abyssus abyssum invocat. T50 v" sF im lng c,a /i't9sch' 18891900 ID V sao Nietzsche phi im lng? V sao h thm phi im lng? V sao tt c moi su cao ngt tuyt vi ca di sng phi chm dt bng im lng? V sao Nietzsche cho rng dm ti cng l mt tri ni la? Nietzsche d b d dang tc phm ln nht trong di: quyn Der Wille ur Macht (Volont de Puissance) ch gm ton nhng mnh giy ri rac. Th ri Heidegger lai ba hoa n o v su tht bai ca Nietzsche? V Heidegger cng lai tht bai theo su tht bai bi trng ca Nietzsche: Bc ti v chiu dung Su tht bai v cu hi, Trung thnh vi li di duy nht ca mi My cu tho trn ca Heidegger m du tp "Aus der Erfahrung des Denkens (T lng tu nghim). Heidegger ngh rng Nietzsche l nh siu hnh hoc (siu th hoc) cui cng ca truyn thng siu th hoc Ty phuong; di vi Heidegger, Nietzsche va 94 thnh tuu truyn thng Ty phuong, va ph hy truyn thng y: ph hy dng lc vi thnh tuu, v ph hy l thnh tuu, thnh tuu trong ph hy v ph hy v cha dung trong tu th tnh th m mnh mun hy th. Bc ti v chiu dung. uc ti du? Ti h thm? Chiu dung g? Chiu dung su im lng ca h thm? V h thm khng bao gi tr li. uc ti l buc ti su tht bai; h thm khng bao gi tr li, do d, mnh phi chiu dung cu hi; dt ln cu hi v dnh chiu su tht bai v khng th tr li duoc: Bc ti v chiu su tht bai v cu hi. Nietzsche d sng ht tt c sinh mnh siu th hoc Ty phuong v d thnh tuu khi dua sinh mnh y dn tt mnh bng cuc do nguoc gi tri ca th mnh. Cn Heidegger th sao? Heidegger cng lai di trn con dung ca Nietzsche bng cuc do nguoc cn th ca th mnh. Su do nguoc th mnh ca Nietzsche, su do nguoc thc mnh ca Descartes (m aspers goi l "su sai lm cn nguyn) v su do nguoc th mnh ca Heidegger du l su do nguoc ca sinh mnh trong sinh mnh: 1) Descartes v thc mnh. 2) Nietzsche v th mnh. 3) aspers v tng mnh. ) Heidegger v th mnh. 95 l bn th th (tam dich ch "th th ra danh t trit c l "Seinsart) ca bn tu tung gia Ty phuong truc sinh mnh ca tnh th Ty phuong. Descartes d tht bai v d hi hot chay trn h thm; cn Nietzsche d tht bai v d dm nhn thng vo h thm. aspers d tht bai v d thc v su tht bai cn nguyn ca tt c moi th ch (siu th hoc thnh tuu: su tht bai, "Scheitern. cf. Philosophie, III, p.233, sqq.); cn Heidegger mun dua th mnh dn tnh mnh, nhung cng d tht bai v lng lo bt luc khng th hi thnh duoc cn tnh gia song mnh, v mun di xa hon Nietzsche th ch cn im lng v moc cnh bay ln gia h thm, nhu Nietzsche d th hin trong mui nm tri cui cng (18891900). Nhung khi d moc cnh ri th cn ni g di xa hay di gn, v cnh dy l di cnh ca h thm, ch khng phi l cnh bay trn h thm. Heidegger khng th hin nhu th; tri lai, ng bung bnh l lom trong tu tung, nhu Faulkner cng bung bnh l lom trong vn chuong; c hai du buc ti: v chiu dung su tht bai v cu hi. d ri Heidegger gh m Hoelderlin vi Meister Eckhart trong lc chi vi trong dm ti; cn Faulkner gh m Thomas Wolfe v mu dt kh cn ca Min Nam Hip Chng Quc. 96 . Bc ti v chiu dung. Heidegger buc ti khu rng hoang, bi ra tng bui c dai, m ra tng du vt, lang thang vo khong rng thua (khong lm: "Lichtung) v chiu dung su mt li trn dung v bp bnh trn h thm: loi ngui chua bit tu tung v tr nn xa la vi chnh mnh. Heidegger ni tip ting la ca Nietzsche truc h thm khng dy; nhung Heidegger khng ht cung loan nhu Nietzsche, Heidegger ch m thm cng du l lom, buc ti cc chiu dung sc nng tn nhn ca Tnh th n kn. Nietzsche mun tnh th ha Dich th, cn Heidegger mun dich ha Tnh th: con dung r di ca Hraclite v Parmnide d duoc phuc hi thi hin dai: Nietzsche l Hraclite v Heidegger chnh l Parmnide: Parmnide ph nhn Hraclite, cng nhu Heidegger ph nhn Nietzsche, nhung c hai cng du hung v mt chn tri bng lng: dich th ca Nietzsche chnh l tnh th ca Heidegger; khng c su khc bit my may no gia tu tung Nietzsche v tu tung Heidegger, gia tu tung Hraclite v Parmnide, trong sinh din th mnh Ty phuong; khng c su khc bit my may no gia ni cao v h thm: Hraclite v Parmnide ni trn ni cao: Nietzsche v Heidegger ni vi h thm. Ring di vi h thm th ch cn lai im lng. Nhung v sao Parmnide khinh b Hraclite? Nhung v sao Heidegger khinh b Nietzsche? V sao Heidegger ni rng Nietzsche khng vuot qua duoc siu hnh hoc (siu th hoc) Ty phuong, khng vuot qua duoc Platon? Su r dung gia Nietzsche v Heidegger 97 khng khc g su r dung bi trng gia Long tho (Ngrjuna) v V truc (Asanga), gia Nguyt xng (Candrakirti) v Thanh bin (hvaviveka), gia Meister Eckhart v St. Thomas dAquin? Nhu su r dung bi trng gia hu v v? Gia ng phuong v Ty phuong? Gia em v anh? St. Thomas dAquin xy dung mt thnh tr dng kn d lm din th v nht tt c moi su vo trong y, nhung St. Thomas dAquin cn chn thnh c cha lai mt l h kn do m ra tri xanh v Meister Eckhart d khn ngoan chui ra khi l h y d mang mt thu ca St. Thomas dAquin v pha mt tri moc; cn Heidegger th lai dng canh gc gi gn l h m Nietzsche d moi ra cho con ngui nhy xung h thm d vit ha tt mnh. Heidegger ph nhn Nietzsche, nhung khng th hiu ph nhn theo ngha thng thung: su khinh b ca Heidegger l su knh trong kn do ca Heidegger di vi su im lng ti hu ca Nietzsche truc h thm b n. IID V sao Nietzsche phi im lng? Nhng vic lm ca chng ta du khng bao gi doc ai hiu ni, nhng ch bi ngoi khen hoc bi thng trch (Die frhliche Wissenschaft, doan vn 26). Khng c ngui no xng dng d ngoi khen Nietzsche. Cc ngi l ai m dm ca ngoi tm hn bng lng ca thin ti? Cc ngi l ai m dm ch 98 trch, ph phn, thng trch ni kiu hng ky di ca si bnh nguyn? Ch c thin ti mi duoc quyn tn nhn vi thin ti. Ch c Heidegger mi duoc quyn ph phn, duoc quyn bt cng vi Nietzsche (nhung Karl aspers khng duoc quyn ph phn Nietzsche!). Nietzsche phi im lng, sau khi d do nguoc tron th mnh Ty phuong. Nietzsche d ni vi Vit Nam? Su im lng ca h thm c lin quan mt thit no di vi tnh mnh Vit Nam? Tai sao tt c thanh nin Vit Nam du th lay Nietzsche? C ngui tr tui no Vit Nam dm buc ti v chiu dung su tht bai v cu hi? oc Nietzsche khng phi d say sua, doc Nietzsche khng phi l d bo cha su yu dui ca mnh, doc Nietzsche khng phi d trch di trch lai mt vi doan vn no d d an i, d tha mn su bt mn hi hot ni tm. oc Nietzsche khng phi d tn Nietzsche nhu thn tuong d ri sut di mnh ch l mt k tha hip d di vi hanh phc, vi thanh bnh, vi nhng dng sng can? oc Nietzsche l hi vi Nietzsche, nghi ng Nietzsche, hc mu m cht, ng guc m cht trong mt m mng mi khng cng, vi tui xun d mt, vi hoi th r ri v tri tim can mu? Cn g na m doc? Cn g na m ni? Cn g na m vit? uc ti v chiu dung. Tai sao Heidegger ni rng Nietzsche l tp dai thnh ca siu th hoc Ty phuong? Tai sao Heidegger ni rng siu th hoc (siu hnh hoc) duoc tuu thnh 99 trong tnh mnh ca th gii hin nay? Chin tranh dang n ra Vit Nam; nhng thn lng v nh ca tan tc; tr con bi ct dt chn; tr con bi ct dt c; tr con bi ct dt cha me; tr con bi ct dt gc r qu huong. Cc ngi tranh du cho ha bnh, cc ngi tranh du cho chin tranh; cc ngi tranh du cho mt m tnh cm li nhi ca dn b. Tt c moi su trn di du tr thnh dn b! Cc ngi khc, cc ngi than, cc ngi lanh lng lnh dam. Cc ngi d hiu g? ni g? nghe g? Siu hnh hoc xa vi vin vng u? Ai gy ra chin tranh? Chnh cc ngi, chnh tu tung ha bnh ca cc ngi, chnh tu tung hiu chin ca cc ngi. Siu th hoc (siu hnh hoc) d tuu thnh tai Vit Nam, tuu thnh trn di mt khng hn ca qu huong. Chnh ch La tinh ob-jectum d ct dt Vit Nam ra lm hai, ct dt c quc ra lm hai, ct dt dia cu ra lm hai, ct dt tinh th con ngui ra lm hai. V ob-jectum c ngha g? Con ngui c bit suy tung chua? Con ngui c bit tu tung chua? y khng phi l ch ngha; dy khng phi l mt m trit l. Tt c su hoc vn t chuong, tt c hnh dng n o ca cc ngi xut pht t ob-jectum. Dich ra Vit ng, ob-jectum c ngha l "di th, "di vt; di th l th di vi th, th di nghich lai con ngui; ob-jectum l ci duoc nm ra d v dt truc mt ta. Con ngui c gng tm ly di th, ngu tri di th; lm ch di th, chinh phuc di th; quyn th duy nht ca con ngui l quyn th trn 100 di th. Vit Nam l mt di th, con ngui tr thnh di th, tt c moi su tr thnh nhng di th. Th th ngu tri v chin tranh n; th th chng di tuong tranh v qu huong tan nt. Con ngui co kh, con ngui ky thut, con ngui chnh tri, con ngui qun su l con ngui ca di th. Tnh th ca di th l luc , quyn luc, ch quyn luc trn di th. Nietzsche goi l ch quyn luc, volont de puissance (Der Wille zur Macht), di th l mt chung ngai m ch quyn luc mun thu dat chinh phuc v ngu tri. Heidegger cho rng Nietzsche d thnh tuu siu hnh hoc (siu th hoc) Ty phuong, v ch quyn luc ca Nietzsche mun dua con ngui dn vai tr thng lnh tri dt, thng lnh di th d vit ha nhn th: Nietzsche mun lt nguoc siu th ca Platon d thay bng hin th d thnh tuu th mnh; nhung su lt nguoc th c ca Nietzsche ch l nguoc trong sinh mnh Ty phuong, ngha l su lt nguoc Platon trong lnh dia Platon, v Nietzsche hon ton tht bai truc h thm ca Tnh mnh, d ri phi chiu th tht rng trit l ca mnh l su tr v vi Platon? (cf. Heidegger, La fin de la philosophie et la tche de la pense, in Kierkegaard vivant, N. R. F. 1966). ch quyn luc ct dt tnh th ra ngoi th tnh v con ngui, cng ngy cng ly cch vi th tnh bng nhng cng cuc t chc sp dt ngn np di sng trong moi lnh vuc: th tr thnh di th v con ngui dng ch quyn luc d chinh phuc di th. Con ngui thi dai l con ngui chim hu, chim th, ch khng cn sut hu, sut th v sut tnh. 101 om dan v ngui cht hin nay Vit Nam c lin h g vi siu hnh hoc (trit hoc) Ty phuong? Siu th hoc (siu hnh hoc) Ty phuong d qui dinh sinh mnh ca Vit Nam nhu th no? Siu hnh hoc l g? Tai sao siu hnh hoc Ty phuong lai tham du ch dng vo chin tranh Vit Nam? Khi Heidegger ni rng Nietzsche l tuu thnh, tp dai hnh ca siu hnh hoc Ty phuong th cu ni y c ngha g? C ngha l Nietzsche d gi vai tr v cng quan trong trong chin cuc thm khc Vit Nam. Sao lai c th nhu th? Con ngui chua bit suy tu, Heidegger d ni nhu th. V khng bit suy tu, cho nn cng lc mu la cng d ra trn ngp gii dt Vit Nam, m bao nhiu thin ch, bao nhiu l tung, bao nhiu hi nghi, k hoach, du n, phong tro du dy thm kich Vit Nam ln su xung h thm khng dy, bi v con ngui chua bit suy tu, bi v con ngui chua bit duoc tnh th ca siu hnh hoc Ty phuong, chua nm duoc lin quan mt thit gia siu hnh hoc v sinh mnh th gii hin nay, gia siu hnh hoc v co kh ky thut, gia Nietzsche v vn mnh Vit Nam. Nietzsche l su tuu thnh ca siu hnh hoc Ty phuong. Cu ni ny l v ngoi khen u? Khng. Cu ni l li thng trch u? Khng. "Nhng vic lm ca chng ta du khng bao gi doc ai hiu ni, nhng ch bi ngoi khen hay bi thng trch (Nietzsche, Die frhliche Wissenschaft, No 26). 102 IIID V sao Nietzsche phi im lng? V sao Heidegger ni rng Nietzsche l nh siu hnh hoc cui cng ca siu hnh hoc Ty phuong? V sao Nietzsche ch l su tr v vi thuyt l ca Platon, nhu Heidegger d ni? "Tt c siu hnh hoc (siu th hoc), ngay c thuyt di nghich lai vi siu hnh hoc nh ch ngha thuc nghim, tt c du ni bng ngn ng ca Platon. Heidegger d tuyn b nhu trn trong bi gi tham du bui hi tho v Kierkegaard tai tru s Lin Hip Quc Paris (cf Heidegger, La fin de la philosophie et de la tche de la pense). Siu hnh hoc l g? Con dung di t Platon dn Nietzsche l con dung g? Con dung tu tung v con dung trit l khc nhau th no? Tu tung v Trit hoc khc nhau th no? Tu tung ca Nietzsche khng phi l Tu tung, m l Trit l, nhu Heidegger d gii by. Nhu vy th Tu tung no ca Nietzsche mi l Tu tung? Tt c nhng g Nietzsche d ni v vit l Trit l, vy tt c nhng g Nietzsche khng ni v khng vit th l g? y l mt cu hi huyn b v quan trong m chng ta phi buc ti cng Heidegger v chiu dung. . su tht bai v cu hi. 103 Tai sao mui nm im lng (18891900) Nietzsche d bi hiu sai trong tron lich s trit hoc Ty phuong? Ngay c Heidegger cng c xa nha mui nm im lng ca Nietzsche. Mc d Heidegger cng hiu chn tri v ngn v v nim ca Nietzsche, nhung Heidegger c c nhn manh trit l ca Nietzsche hon l tu tung ca Nietzsche. V l do g m Heidegger d c p Nietzsche v nht Nietzsche vo dung cng ca siu hnh hoc Ty phuong? Siu hnh hoc Ty phuong l g? Khi siu hnh hoc d tuu thnh th s mnh ca Tu tung l g? Tr li duoc nhng cu hi ny, ri mi c th hiu v l do no m Heidegger goi Nietzsche l nh siu hnh hoc cui cng ca truyn thng siu hnh hoc Ty phuong, l tuu thnh ca nn siu hnh hoc y, l su tr v vi hoc thuyt Platon. Chin tranh Vit Nam v hoc thuyt Platon c lin quan mt thit vi nhau nhu th no? Nietzsche v sinh mnh Vit Nam? Heidegger v th mnh Vit Nam? Ch Phan v tnh mnh Vit Nam? Ch La tinh v tt mnh Vit Nam? Ch Hn v tung mnh Vit Nam? Ch Vit v Vit mnh ca Vit Nam? Im lng H thm v su im lng mui nm cui cng trong di Nietzsche? Im lng m vn ni v phi ni? V ni rt nhiu? Ni rt nhiu d ri im lng? Su hin din ca Vit Nam noi thc nhn loai nm trong lnh dia ca khai th (le domaine de lOuvert); khai th nm trong khai tnh; khai tnh nm trong vit tnh; vit tnh l Vit ca Tnh v Tnh ca Vit; trit l Vit Nam ch c th goi l trit l, khi thc 104 Vit Nam duoc dt trong chn tri ca Vit v Tnh. Chn tri y m ra truyn thng dao l ng phuong d cho Vit Nam duoc hin din vo d vi nn tng trit l ring bit ca mnh. Su hin din y s dt Vit Nam vo su tuu thnh ca siu hnh hoc Ty phuong, m kt qu cu th nht hin nay l cuc chin tranh ton din Vit Nam. Trit l v Vit v Tnh s bin thnh Tu tung v Vit v Tnh; tu tung v Vit v Tnh s bin thnh tu tung v Vit tnh; tu tung v Vit tnh s bin thnh tu tung v Tnh; tu tung v Tnh s bin thnh tnh nghim: chng dung di l tu nghim, th nghim v tnh nghim. Tnh nghim l Uyn mc, su Im lng ca H thm. Su tuu thnh ca Trit l chun bi cho s mnh ca Tu tung. Trong quyn H thm t tng (phn kt lun), s mnh ca Tu tung H thm duoc v nhu da hoa kim tuc trong bi tho ni ting nht ca thi s dai loi Giacomo Leopardi: Hoa kim tc thom ngt an phn vi sa mac. Cu tho trn ca Leopardi duoc trch ra t bi La Ginestra, ni v hoa kim tuc moc bn canh trin ni la, moc cheo leo bn b h thm, gia d ct kh cn, da hoa mong manh pht pho bn h la tn bao, m vn ta huong thom ngt, an vui th phn vi tnh th ca sa mac: Hoa kim tc thom ngt an phn vi sa mac. Tu tung ca Vit Nam s l da hoa kim tuc thom ngt, dung dua pht pho trong bui chiu rng d ca sa mac nhn loai. 105 Chin tranh tn ph Vit Nam, v moi ngui du tu nhn l tranh du cho su tht, cho chn l. Nhung chn l l g? Su thuc l g? Cu hi chua duoc tr li th hu ht thanh nin Vit Nam d ng guc trn khp moi cnh dng v rng ni qu huong. Cu hi d duoc tr li bng mu v nuc mt, bng la v tro, bng nhng vnh khn trng, bng di mt lanh lng ca tr tho. Chn l l g? Su tht l g? Tnh th nhu l tnh th (ltre en tant qutre) l g? Hin th, hay cao hon: Hin tnh nhu l th (prsence comme telle) l g? Ch c hin tnh l khi no hin tnh nm trong lnh vuc ca Khai tnh (Heidegger: "Prsence il ny a que dans le domaine de lOuvert). Nhng cu hi trn lt pht bay nhu con mua chiu trn nhng chin dia Vit Nam. Ngui ta s ni rng nhng cu hi vin vng, thp ng, khng dnh lu thit thuc g vi thuc t Vit Nam. Nhung ngui ta khng hiu rng tt c nhng ch ngui ta dang dng nhu "thit thuc, "thuc t v.v. du l nhng ch xut pht v bi qui dinh bi truyn thng siu hnh hoc Ty phuong, nhu cu ni ca Heidegger trong bi gi tham du bui hi tho v Kierkergaard tai tru s Lin Hip Quc Paris, m chng ta d dng m du phn III ca bui tu nghim hm nay: "Tt c siu hnh hoc, ngay c ch ngha thuc nghim (thuyt di nghich lai siu hnh hoc) tt c du ni bng ngn ng Platon. 106 Ni khc di, ch ngha thuc nghim cng l mt th siu hnh hoc (mc d thuc nghim chi b siu hnh); Nietzsche l ngui tuu thnh siu hnh hoc Ty phuong; siu hnh hoc Ty phuong chnh l con dung trit l t Platon dn Nietzsche. Trit l ca Nietzsche tr v vi trit l Platon, khng khc g da con hoang tr v nh cha. Khoa hoc th k XX l su tuu thnh ca siu hnh hoc Ty phuong: Siu hnh hoc Ty phuong duoc tuu thnh tai trn chin tranh khc lit Vit Nam hin nay. I#D V sao Nietzsche phi im lng? Nietzsche tu hi v tu tr li: "v sao ti l tt mnh; trong chuong cui quyn Ecce Homo, quyn sch cui cng ca Nietzsche duoc xut bn truc khi tr v im lng trong trn mui nm tri, Nietzsche d nhc di nhc lai: "Ngi ta c hiu ni ti?. Cu hi dnh nhip ba bn ln trong chuong cui quyn Ecce Homo. "K no mun l mt ngi sng tao trong thin v c th hn trc ht phi bit ph hy v ph v n tung nhng gi tri. (Ecce Homo, N. R. F. trang 16) Ph v ht tt c gi tri trong tinh thn sng tao tuyt dnh: S mnh ca Nietzsche l ha thn Thuong d trn cao thnh ra con rn dc dui gc cy. Nietzsche ph v dp tan nhng thn tuong linh 107 thing trong sut my ngn nm truyn thng Ty phuong; "Hong hn ca nhng thn tuong (Gten-Dmmerung) l ting n ca sm st trn nhng dn din ru phong; di vi Nietzsche, "nhng thn tuong l nhng chn l, tt c nhng chn l trong ton th sinh mnh Ty phuong: Nietzsche qut sach ton th nhng g ngui ta goi l su thuc, l chn l trong my ngn nm lich s Ty phuong: Nietzsche tu nhn l chia di lich s nhn loai ra lm hai phn di nghich. Tai sao Heidegger d ni rng Nietzsche l ngui d hon thnh truyn thng Ty phuong? Li ni Heidegger hon ton l li ni bp bnh trn dng nuc bng lng ca su diu tn th gii hin nay. Cu ni y p dung cho chnh Heidegger mi dng hon. Li ph phn ca Heidegger v Nietzsche chnh l tu kt n, tu vach gii han ca chnh trit l Heidegger. Siu hnh hoc l g? Trit l l g? Tu tung l g? Chn l l g? Ta hy buc di theo Heidegger d dt lai cu cnh ca Trit l v s mnh ca Tu tung trong thi th hin nay, nht l trong hon cnh tang thuong ca Vit Nam. Cu cnh ca Trit l l thnh tuu ca Trit l; thnh tuu ca Trit l l thnh tuu ca Siu hnh hoc; thnh tuu ca Siu hnh hoc l su gii phng ca tt c ngnh khoa hoc ra ngoi su diu khin ca trit l v l su hung thinh cuc d ca co kh ky thut trong ton th sinh hoat di sng ca con ngui thi dai. 108 Siu hnh hoc Ty phuong thnh tuu noi du? iu la lng nht v huyn b nht l siu hnh hoc Ty phuong lai thnh tuu mnh lit nht v ton din nht tai Vit Nam vo nm mui nm cui cng ca hai ngn nm Ty lich. Trit l ca Nietzsche d duoc thnh tuu tron ven bng mu la Vit Nam, nhung Tu tung ca Nietzsche th sao? Trit l ca Nietzsche v Tu tung ca Nietzsche khc nhau th no? Trit l v Tu tung khc nhau th no? Li ni ca Nietzsche v su im lng ca Nietzsche khc nhau th no? Heidegger d hiu li ni ca Nietzsche, nhung v su im lng ca Nietzsche th Heidegger d c b qun v v tnh xuyn tac th no? Thanh nin Vit Nam say m doc Nietzsche v tn th Nietzsche, nhung ch say m tn th vn chuong v di sng Nietzsche, ch tn th say m nhng tc phm ca Nietzsche v b qun hoc khng hiu mui nm im lng cui cng (18891900) ca Nietzsche. Ngui ta cho rng nhng nm cui cng y l nhng nm Nietzsche bi mt tr din loan v thc? Ch cn mt ch "din l d d ngui ta thanh ton moi su, kt thc h so v khng cn bit dn na! C ai hiu ti khng? Nietzsche lp lai cu hi ny dn bn ln trong chuong cui quyn Ecce Homo, quyn sch cui cng Nietzsche gi lai cho di truc khi rt lui v n nu trong su im lng ti hu. Su im lng ti hu ca Nietzsche v su im lng ti hu ca Rimbaud l diu b mt ky diu nht ca Thi ca v Tu tung. Mt ngui d x dy tron ven truyn thng thi ca Ty phuong dn h thm ca sinh 109 mnh; mt ngui d x dy tron ven truyn thng trit l Ty phuong dn h thm ca tt mnh. Su im lng ca c hai l im lng trong H thm ca Tnh mnh. V sao Heidegger d im lng v su im lng ti hu ca Nietzsche v d nht Nietzsche vo trong cu cnh ca trit l Ty phuong? Ngha l nht Nietzsche vo nh t ca Platon v cho rng Nietzsche vn nm trong vong tnh, ket trong su qun lng v th tnh? Heidegger d im lng v su im lng ti hu ca Nietzsche d m cng tr v su im lng ti hu y mt cch kn do, mt cch thm lng v bi trng? ng v cn cu v li hop nht dng tin Bc ti v chiu dung Tht bai v cu hi Chung thy vi li di dc nht ca mi Nhng dng lng l vi voi trn ca Heidegger d ni ln ni b n no trong con dung tu tung ca Heidegger? Chnh Heidegger l ngui d thnh tuu Nietzsche tron ven nht v bi trng nht? Chnh Heidegger mi l nh siu hnh hoc cui cng ca truyn thng Ty phuong? Chnh ng d l k tha tu ca Nietzsche trong vic gii phng tu tung ra ngoi trit l? "C ai hiu ti khng?, Heidegger c hiu 110 Nietzsche? Nietzsche d lp lai cu hi bn ln. #D V sao Nietzsche phi im lng? Cu cnh ca Trit l l th no? Cu cnh ca Trit l v Vn Mnh Vit Nam c dnh lu mc mu vi nhau nhu th no? Nhng cu hi dn dp trn ti, nhung nn d nhng cu hi y lng lo nhu nhng hoa mng g d bay trong con gi chiu. n lc cu hi duoc chn mi th cu tr li s rung xung va lc con gi dng thi ti. V sao Nietzsche phi im lng? Gi+ pht im lng nh%t Nhng g d xy dn trong ta, hi cc anh em? Cc anh thy ta bi phn tn bi xua dui khi noi dy, bi buc phi nghe li v phi sn sng d ln dng b di hi i, phi dnh la b cc anh em. , arathustra lai phi tr v trong c don hiu quanh mt ln na, nhng ln nay con gu lai tr v hang dng m lng chng doc vui. Ci g d xy dn trong ta Ai d xui khin th? Hi i, chnh nng tnh nhn cu knh ca ta d di mun th, nng d t by vi ta ri; ta d bao gi ni tn nng cho cc ngi cha? Hm qua, lc chiu ti dn, gi pht im lng nht d th thm vi ta: GIH P3IT I: JK/G /3LT, d l tn nng tnh nhn khng khip ca ta. 111 , d l nhng g d xy dn trong ta , , v ta phi ni ht tt c cho cc ngi nghe, khng th lng cc ngi s lm l buc bi ta, v d vi b di qu dt ngt. Cc ngi c bit doc ni gh ron ca mt k ng say? Hn thy ron ron t du dn ngn chn, v dt li trot di chn hn v mng mi bt du lng vng bng bnh. Ta dang dng n ngn d ni vi cc ngi. Hm qua, vo gi pht im lng nht, dt d li trot khi chn ta v mng mi bt du. Cy kim dng h lay dng, dng h ca di sng ta th di, ta cha bao gi tng nghe su im lng tnh mich vy ph quanh ta lanh lng nh th: im lng tnh mich dn ni tim ta phi n lanh rn ron. Bng nhin ta vut nghe ting ni khng li: Ngi bit ri, arathustra?. Ta ht hong la ln khi vut nghe ting th thm y, mu bin mt khi sc mt ta, nhng ta vn m thm lng lng ngi im. Th ri ting ni lai tip tuc vng vng khng li: Ngi bit ri, arathustra, nhng ngoi khng chiu ni. Sau cng, ta phi tr li mt cch khiu khch: Vng, ta bit ri, nhng ta khng mun ni Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngi khng mun sao, hi arathustra? Thuc ng gi v giu gim dng sau giong diu thch d y 112 Ta, ta khc nc n v run ry nh mt da con nt v ni: Hi i Ta mun lm, nhng ta c th lm sao by gi? Thi hy bung ta ra Vic y qu sc ta Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngoi c dng g, hi arathustra? Hy ni cho xong li ngoi mun ni, ri ngoi v by ra tng mnh Ta tr li ngp ngng: Hi i, c phi li ta ni l li ta mun ni? Ta l ai? Ta mong ch mt k xng dng hon; ta khng xng dng d v by trong li ni. Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngoi c dng g? Ngoi cha d nhn nhng di vi ta. Lng t tn ko da dy dan qu. Ta tr li: Mng da dy dan ca lng t tn ta d tng phi chiu dung nhng g ri? Ta ngu di chn ca dnh cao trong lng ta. Cht dnh trong lng ta cao vi voi th no? Cha ai ni cho ta bit. Nhng ta hiu r nhng thung lng ca lng ta. Th ri ting ni lai da dy khng li: arathustra, k no phi lay chuyn ni non th cng lay chuyn thung lng v vuc su. Ta tr li: Li ta ni cha lay chuyn doc ni non v nhng g ta d ni cha xung ti loi ngi. ng ra th ta d di xung vi loi ngi, nhng ta cha di ti ho doc. 113 Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngoi bit g v vic y? GiMt sng 5i t5An c; vo lc *Am ti t50 v" mNt cch im lng nh%t. Ta tr li: Ho ci cot b bng ta, lc ta khai ph v deo dui con dng ring l ca ta; thuc ra chn ta d tron trot run ry. Ri ho ni vi ta rng: Ngi d qun dng, by gi ngoi lai cng khng bit bc di na Th ri ting ni lai da dy khng li: Su ci cot b bng ca ho c h g? Ngi l k d qun tun lnh: by gi ngoi phi ban lnh. Ngoi chng bit rng k no l k cn thit nht cho tt c moi ngi? K no? l k ban lnh d gy dung nhng su vic v dai. Thnh tuu nhng su vic v dai th thuc lm gian nan; nhng diu tri nhng su vic v dai lai cn kh khn gian nan hon na. Thuc l ngoi khng th no dng doc tha th na: Ngoi c quyn luc m ngoi lai khng mun thng tri. Ta tr li: Ta thiu ting rng ca s t d m thng tri. Th ri ting ni lai da dy vi giong th thm khe kh: Ch$nh nhng l+i n>i im lng nh%t mBi mang li )Oo tD Ch$nh nhng t t0ng hin *=n t5An )Bc ch1n c,a )P c1 mBi c> thQ *i" *Nng th= giBi. arathustra, ngoi phi bc di nh bng ma ca nhng g s xy dn ngy mai; c th ngoi mi diu tri ban lnh, v khi thng tri ban lnh ngoi mi c th tin ti dn dng. 114 Ta tr li: Ta cm thy ti nhuc. Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngoi phi tr thnh tr tho v dng ti h. Lng kiu hnh ca tui tr vn cn lai trong tm hn ngoi, tui tr ngoi d dn mun mng: nhng k no mun tr thnh tr con th cng phi chin thng tui tr mnh. Ta trm t suy tng mt lc lu di v cm thy run ry trong tm hn. Sau cng, ta vn phi ni nhng g ta d ni t lc du: ta khng mun lm vic y. Th ri ting ci ngt ngho vut n ln chung quanh ta. Hi oi, ting ci d x rch lng ta v moi rch tim ta mt cch dau dn bit bao Th ri ting ni da dy mt ln cui cng: Hi arathustra, tri cy ngoi d chn mui, nhng ngoi, ngoi vn cha chn mui vi tri cy ngoi. Thi th hy tr v lai vi ni c don hiu quanh ca ngoi d cho doc chn mui diu ngot. Ri ting ci lai vut n ln, ri c mt ci g vut lt trn di; chung quanh ta vy ph nim im lng tnh mich gia tng gp di. Nhng ta vn nm di trn dt v m hi d t chn tay. By gi chc cc ngi d nghe ht nhng g ta ni v d hiu tai sao ta phi tr v ni c don hiu quanh ca mnh. Ta khng giu gim g na, hi cc ngi ban ca ta. 115 Nhng dng thi cc ngi cng d nghe ta ni cho cc ngi bit rng ai l k kn do lm l lng l nht trong tt c loi ngi v rng hn vn mun lun lun l th Hi oi, nhng ngi ban ca ta Ta vn cn li d ni cho cc ngoi, ta vn cn diu d trao tng cc ngoi. Tai sao ta khng trao tng cc ngoi. Tai sao ta lai phi tit kim li ni? Nhng va lc arathustra d ni xong nhng li nh th th lng hn chng nhi ln con dau ly bit v hn vut khc nc n; chng ai cn bit khuy kha hn. Khi dm ti dn, hn ln dng la b nhng ngi ban thn v bc di trong nim c liu bng bac. ?? ?? ?? ?? #ID V sao Nietzsche phi im lng? Heidegger d hi: "Zarathustra l ai? K day vit nhn? K day su phuc th ca dng th? Zarathustra chua l vit nhn, nhu Heidegger d ni? Zarathustra l ai? Vit nhn (bermensch) l g? Vit l g? i vi Heidegger, Zarathustra khng phi thuc su l Nietzsche? i vi Heidegger, Zarathustra chua phi l vit nhn? Nietzsche chua phi l vit nhn? Heidegger d hiu sai n ca Nietzsche? Hay d hiu m c khuy lp? Khuy lp d cng sng chung trong su im lng h thm? 116 Tt c vit nhn du im lng. V sao Nietzsche phi im lng? Vit tnh ca vit nhn l g? Vit tnh l g? Vit l g? Tnh l g? Vit th l g? Tnh th l g? Th l g? Nhng cu hi trn l nhng cu hi ca siu th hoc? Siu hnh hoc (Siu th hoc) l g? Th l g? Tnh th l g? Th tnh l g? Tnh tnh l g? Th th l g? Song th l g? Song song th (Zwiefalt) l g? Siu th hoc l tt mnh, cha dung mt tt mnh (Verhngnis). Tt mnh (Verhngnis) ca Ty phuong chnh l siu th hoc. Nt dc bit, nt dm lm nn tng cho lich s u chu chnh l siu th hoc dt dui th din ca tt mnh (Verhngnis). Ngha l th no? Trong quyn Vortrge und Aufste (Pfullingen, Neske, 19), Heidegger gii thch rng tt mnh (Verhngnis) ca siu th hoc Ty phuong l treo (hngen lsst) nhng su th ca loi ngui lng lo gia th m th tnh ca tnh th lai khng bao gi duoc th nghim trong th din ca Song song th (Zwiefalt). Song song tnh (Zwiefalt) c ngha l song song th ca tnh th v th tnh (cf. Essais et Confrences, p. 8889). Th tnh n trn d qui dinh th diu m con ngui th nhn tnh th trong tan th. Tnh th trong ton th l g? "Tnh th trong ton th dich ra danh t trit ca c ng chnh l "das Seiende im Ganen, m ngui Php dich lai l "ltant en totalit. 117 Trong quyn b sch dy ca Heidegger vit v Nietzsche, Heidegger d xc dinh mt ln na rng siu th hoc (Metaphysik) chnh l tu tung v th tnh ca tnh th, ni khc di th c ngha l tu tung v tnh th trong ton th (cf. Heidegger, Nietsche, t.II, p.7: "Die Metaphysik lsst sich bestimmen als die in das Wort des Denkens sich fgende Wahrheit ber (as R'i'n(' als solches im Gan9'n). i v siu th hoc (Metaphysik) ch tu nghim v th tnh ca tnh th hay v tnh th trong ton th (das Seiende im Ganen), cho nn siu th hoc d b qun v khng bit dn th tnh ca th tnh. Th tnh ca Th tnh c ngha l g? Chn tnh (Wahrheit) chnh l Th tnh ca Th tnh. ng lm ln "th tnh ca th tnh vi "th tnh ca tnh th. Su lm ln ny rt nguy him, v chnh su lm ln y l dc tnh ca siu th hoc Ty phuong. "Th Tnh ca Th Tnh dich ra danh t trit l c chnh l "des Wesens des Seins, m trong bn dich quyn Essais et Confrences (N. R. F, Paris, 198), ng A. Prau dich ra Php ng l "ltre de ltre. Ch c "Wesen c ngha l "dc tnh hay "tinh ty; xin dich theo phuong tri ca Trit l v Vit v Tnh th "Wesen chnh l "Th Tnh; Ch c "Sein th xin dich theo phuong tri ca Trit l v Vit v Tnh l "th tnh, "tnh th; "tnh: ty theo su bin tnh ca ngha tng doan vn. Sein dich l tnh d di lai vi th; Sein dich l tnh th d di lai vi th th. Sein dich l th tnh di lai vi tnh th. 118 Ch "Th tnh va dng d dich ch "Sein m dng thi cng dng d dich lun ch "Wesen trong th din ca Tnh mnh Tu tung Nhn loai. Ch "Th tnh bin tnh ty theo tnh ngha: Th tnh (nhn manh v th ca tnh); Th tnh (nhn manh v tnh ca th). Ch "tnh th cng bin tnh ty theo th ngha: tnh th (nhn manh tnh ca th); tnh th (nhn manh th ca tnh). l tnh cch song song tnh (wiefalt) ca song song th v th v tnh (ch Php dich l: le Pli de ltant et ltre). Dich ra chuyn ha tnh din v th din ca ngn ng trong Tnh mnh ca Nhn loai; Vit Nam, t truc ti nay chua ai dich duoc ch Sein ca Heidegger v chua dt duoc lin h suy tu trong s mnh Tu tung truc H thm (H thm t tng v Im lng H thm dich "Sein l "Tnh, "Tnh Th, "Th Tnh l dnh du su chuyn hung quan trong ca Tu tung Vit Nam trong S tnh v lich s trit hoc th gii). Ch "Wesen v "Sein cng duoc dich chung l "Th Tnh cng l mt buc di quyt dinh ca suy tu trong h thm ca cn th (Grund). i vi Heidegger, siu th hoc (Metaphysik) ca Ty phuong ch tu nghim th tnh ca tnh th m 119 khng bit dn th tnh ca th tnh (des Wesens des Seins = ltre de ltre). Nhu vy, khi Heidegger ni rng Nietzsche l nh siu th hoc thnh tuu hay ngui thnh tuu siu th hoc th Heidegger d c khuy lp mt ca Nietzsche nhu th no? V tai sao? #IID V sao Nietzsche phi im lng? Trong b sch (hai cun) ca Heidegger vit v Nietzsche, Heidegger d nhn rng: "Nietsche thuc v loai t tng gia chn chnh (cf. Heidegger, Nietsche, t. I, p. 7: "Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern.). Cu ni trn ca Heidegger v Nietzsche c ngha th no? Ch "wesentlich trong cu vn trn ca Heidegger dng l phi dich cho dng l "chn tnh, v "tnh dy c ngha "tnh th. Heidegger c ti s dung ch c rt tron truot, khng c ch no hon ton c mt ngha nht dinh; mi ch ca Heidegger du tim tng nhiu ngha di nghich. Chng ta th doc lai cu vn ca Heidegger v lng nghe cu vn y trong tinh thn ngn ng c dc bit ca Heidegger: "Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern. C th dich ra Vit ng bng nhiu cch th ty theo th ngha v tnh ngha ca ngn ng: 120 1) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn chnh; 2) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia trung thuc; 3) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn tnh; ) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn th; ) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia tnh th; 6) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia th tnh. Nhung ch "chn chnh, "chn tnh, "th tnh, cng nm chung trong tnh din ca Tnh mnh Tu tung; nhng ch "trung thuc, "chn th, "tnh th cng nm chung trong th din ca Sinh mnh v Tt mnh ca Trit l. Chng ta hy doc lai cu vn ca Heidegger ni v Nietzsche: "Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern. Ngui no quen bit vi tu tung Heidegger s cm thy ngac nhin khi doc xong cu trn, v chng phi Heidegger d tng x dy Nietzsche vo dung cui ca siu th hoc, dung cng ca Trit l Ty phuong? V chng phi Heidegger d tng mun gii thot Tu tung ra ngoi Trit l? Chng phi Heidegger thung goi rng Nietzsche l nh siu th hoc cui cng (tuu thnh) ca Ty phuong? Trong ton th lich s trit hoc Ty phuong ch c Hraclite v Parmnide l duoc Heidegger goi l "tu tung gia chn chnh, th sao by gi noi trang 7 trong quyn Nietsche, cun I (Pfullingen, Gnther Neske, 1961), Heidegger lai goi Nietzsche l "tu tung gia 121 chn chnh, ngha l cng "[ein] wesentlicher Denker nhu Hraclite v Parmnide sao? Nhu th Heidegger lai mu thun vi Heidegger? V sao mt nh siu th hoc thnh tuu lai dng thi l nh tu tung chn tnh? Khng th nhu th duoc. V chnh Heidegger chng phi d tng ni: "Tu tung ngy mai s khng cn l Trit l? (cf. Heidegger, ber den Humanismus: Das knftige Denken ist nicht mehr Pholosophie). Tu tung gia chn chnh (chn tnh) l g? "tu tung gia chn chnh hay "Tu tung gia chn tnh l dich theo ch c ca Heidegger: "die wesentlichen Denker. i vi Heidegger "die wesentlichen Denker c ngha l g? Heidegger ch goi "die wesentlichen Denker nhng tu tung gia no d tu nghim vi "Th Tnh ca Th Tnh (des Wesen des Seins); tnh t "wesentlich trong t ng "die wesentlichen Denker "c ngha l thuc v "Wesen m "Wesen chnh l "Th Tnh Heidegger cho rng siu th hoc (Metaphysik) l tt mnh (Verhngnis) ca Ty phuong, v siu th hoc d qui dinh th diu ca con ngui thi dai trong vic th nhn "tnh th trong ton th (das Seiende im Ganzen) v b qun "Th Tnh ca Th Tnh (des Wesens des Seins). Tu tung gia chn chnh (chn tnh) l con ngui tu tung di trn con dung uyn nguyn v khng b qun "Th Tnh ca Th Tnh. Siu th hoc b qun th tnh ca th tnh v Heidegger d xem Nietzsche nhu l nh siu th hoc cui cng v tron ven. Th tai sao Heidegger lai ni rng Nietzsche thuc vo "tu tung gia chn chnh? 122 "Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern. (Heidegger, Nietsche, t. I, p.7) Nhu th Heidegger mun ni g? Heidegger d hiu n , mt ca Nietzsche? Khng, xin hy chm ri suy tu tng buc mt vi Heidegger. Theo du vt ca Heidegger trn con dung ca Th Tnh, chng ta thy Heidegger cho rng nhng tu tung gia chn chnh (die wesentlichen Denker) l nhng ngui du ni Nhu Tnh (Heidegger: "Darum sagen die wesentlischen Denker stets das Selbe) v Heidegger lai xc dinh r rng rng "Nhu Tnh (das Selbe) khng c ngha l "ng Tnh (das Gleiche) (cf. Heidegger: "Das heisst aber nicht: das Gleiche). Ch "das Selbe (le Mme) c th dich ra hai th cch: 1) Nhu Tnh 2) Nhu Th. Dich l "Nhu Tnh d ni ln "ng Tnh ca "Nhu Th, dich l "Nhu Th d ni ln "Nhu Tnh ca "ng Th. Ch "das Gleiche (lidientiq) c th dich ra hai th cch: 1) ng Tnh 2) ng Th Dich l "ng Tnh d ni ln "Nhu Tnh ca "ng Th; dich l "ng Th d ni ln "ng Tnh ca 123 "Nhu Th. Dich nhu trn l d dnh du mt buc di quyt lit m quyn H thm t tng v quyn Im lng H thm d th hin du tin trong Tu Tung Vit Nam v Tu Tung ng trong vic song thoai vi Tu Tung Trit L Ty phuong, m dai din bi trng nht hin nay l Heidegger. Dich "das Selbe l "Nh Tnh v "Nh Th l mt ca ng h m ra li thot cho tu tung Heidegger tr v vi phuong tri "Nhu Thi ca dng; dich "das Selbe v "das Gleiche l "Nhu Tnh, "Nhu Th, "ng Tnh v "ng Th l m h thm ca ng khc d cho Tu Tung Heidegger khi ket trong dung cut d v vi phuong tri "vin dung mn ca ng. C dich bn cch nhu trn trong tinh thn "tuong dung tuong nhip ca Hoa Nghim th mi c th bc cu cho Heidegger gp lai Nietzsche trong Tnh mnh ca Lich s Nhn loai, bc cu lai cho ng phuong v Ty phuong gp lai trong Ni cao ca H thm. Heidegger d tu ct dt la khi Nietzsche, v Heidegger d x dy Nietzsche vo "ng Th (das Gleiche = lidentiq). i vi Heidegger th Nietzsche d day v "su phuc th vnh cu ca dng th (die ewige Wiederkehr des Gleichen = lternel retour de lidentiq) (cf. Heidegger, Nietsche, tI, p. 2) Khi x dy Nietzsche vo "das Gleiche (ng Th) th Heidegger d c x dy Nietzsche vo Tt Mnh (Verhngnis) ca siu th hoc Ty phuong; nhu th, 124 Heidegger d c b qun mt ca Nietzsche v b qun ngha huyn b ca su im lng cui cng m Nietzsche d ko di trn mui nm tri (1889 1900). i vi Heidegger ch c nhng tu tung gia chn chnh (die wesentlichen Denker) mi ni ln Nhu Tnh (das Selbe), nhung tai sao noi trang 7 trong quyn Nietsche (cun I), Heidegger lai cho rng Nietzsche thuc v "nhng tu tung gia chn chnh? "Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern. Nhu th th Nietzsche cng ni ln "Nhu Tnh (das Selbe)? Nhung tai sao Heidegger x dy Nietzsche roi vo "ng Tnh (das Gleiche)? Phi chng lai l mt ca Heidegger? Hay Heidegger lai mu thun vi chnh Heidegger? Khng phi th. Khi goi Nietzsche l "tu tung gia chn chnh, Heidegger ch mun ni rng Nietzsche l k thnh tuu tt mnh ca siu th hoc, ngha l mun hiu tu tung Nietzsche th phi suy tung v th tnh ca siu th hoc. Th Tnh ca siu th hoc l th nhn. th tnh ca tnh th hay tnh th trong ton th (das Seinde im Ganzen), ngha l b qun th tnh ca th tnh (des Wesens des Seins). Nhu th, cu vn ca Heidegger v Nietzsche: "Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern. khng c ngha l: 125 1) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn chnh; 2) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn tnh; 3) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia th tnh. m lai c ngha r rng l: 1) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia trung thuc; 2) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn th; 3) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia tnh th; Th l Heidegger d t ra dt khot vi Nietzsche v tu do h phn chia bin gii gia Heidegger v Nietzsche. Th tung "vin dung ca bn cch dich: 1) nhu tnh 2) dng tnh 3) nhu th ) dng th cha dung n l nhy qua (Satz) h su m Heidegger d tu do ra d phn chia gia "das Selbe v "das Gleiche, gia Heidegger v Nietzsche, gia li ni ca Heidegger v su im lng b mt ca Nietzsche. Su tr v vnh cu (Le Retour ternel) ca Nietzsche phi chng l "su phuc hi vnh cu ca dng th (Retour ternel de lidentiq) nhu Heidegger d c gii thch? Phi chng Heidegger d li nim b n (nigme) ca Nietzsche xung ngn ng lanh lng 126 ca siu th hoc? Tai sao Heidegger c th gin di d di nhu th? Hay Heidegger lai mun tn ph nim b n ca Nietzsche d che giu nim b n ring l no d ca Heidegger? Trn Sinh mnh mnh, dt mt Sinh mnh? Trn H thm lai dt mt H thm? H thm ku goi H thm? Abyssus abyssum invocat? Im lng ku goi im lng? Heidegger ku goi Nietzsche? Nhu tnh ku goi Nhu tnh bng ngn ng ca Tt mnh ng tnh? ao nhiu cu hi dn dp ko ti v ngui vit dn dy mun nghet th. H thm Im lng lai cn tr nn im lng hon na. #IIID V sao Nietzsche phi im lng? Ngui ta c hiu ti khng? C ai hiu ni ti? Loi ngui c hiu ni ta? C ai hiu ni ti? - Hat man mich verstanden? - Nietzsche lp lai cu hi ny dn bn ln trong chuong cui cng ca quyn sch cui cng trong di, Ecce Homo: ) Versteht man mich? ) Hat man mich verstanden? 3) Hat man mich verstanden? ) Hat man mich verstanden? Cu 1 c ngha "ngui ta hiu ti?; cu 2, 3 v c ngha: "ngui ta d hiu ti chua? Cu th , Nietzsche ni thm li ni ti hu: Hat man mich verstanden? - Sion!sos g'g'n ('n 127 G'85'9igt'n. Ngi ta d hiu ti? - Sion!sos *i mt li vBi 8T )U *>ng *inh. Heidegger, Karl aspers, Paul Valry d hiu Nietzsche? Khng bao gi. Heidegger d c hiu sai Nietzsche; Heidegger d ph phn Nietzsche mt cch qu gin di v d di. Nietzsche ch l trit gia u? Nietzsche ch l nh siu th hoc u? Tu tung Nietzsche ch l tu tung v ch quyn luc thi sao? Ch l su tr v vnh cu ca ng th thi sao? Tai sao Heidegger d ph v su b n ky diu ca Nietzsche? Tai sao Heidegger d lanh lng h thng ha tt c nhng mnh giy ri rac, mang tn l "Der Wille ur Macht? Nietzsche ch l mt trit gia c h thng dng hong hay sao? Nietzsche ch l k bi vung trong trit l Platon? - Hat man mich verstanden? Ngui ta d hiu ti chua? Mu ca Nietzsche, nuc mt ca Nietzsche, la ca Nietzsche, nhng dm ti ca Nietzsche, su im lng cui cng ca Nietzsche, Heidegger d b qun du? Ti sn sng vt b tt c quyn sch ca Heidegger vo sot rc d di mt cu tho v ngha ca Nietzsche. Ti sn sng vt b tt c quyn sch ca Goethe, Paul Valry, Platon, Socrate, Kant, Hegel, Shakespeare, Descartes, Sartre, Camus, vn vn. Ti sn sng vt b tron su nghip vn chuong v tu tung ca cc trit gia vn thi ho trn d di ly mt cu vn duy nht dui dy ca Nietzsche: 128 V Ich )in 8'in :'nsch6 ich )in S!namitD V Ti 8hng phWi l mNt con ng+i6 ti l mNt t5i mXnD Cu trn nm chuong cui quyn Ecce Homo, nhan d l: "Tai sao ti l tt mnh (Warum ich ein Schicksal bin) (cf. F. Nietzsche, Werke in drei Bnden, cun II, trang 112). Tai sao Heidegger d c lm tri mn y tit ngi? Heidegger so mnh s bi n by ra tng mnh? V chn l qu khng khip? - Aber meine Wahrheit ist furchtbar. Nhung chn l ca ti th lai khng khip (Nietzsche, op. cit, id.) Tai sao Heidegger d c vi vng kt lun? c nht Nietzsche vo mt m l lun v Tnh th v Th tnh? Th tnh ca Th tnh l g? Mt trm cun Sein und eit (ltre et le Temps) ca Heidegger cng khng dng mt chuong trong quyn Also sprach arathustra ca Nietzsche? Ni nhu th l pense calculante u? Vy khng phi chnh Heidegger d ngu xun bin di pense mdiante ca Nietzsche thnh ra pense calculante hay sao? Nietzsche s ngh g, nu ng cn sng v doc hai cun sch dy trn c ngn trang m Heidegger d vit ring v Nietzsche? Nietzsche s ngh g? Tr v qu hong 129 Hi c don Hi c don, qu hong ca ta Bao nhiu nm tri ta d sng man ro noi nhng vng xa la hoang vu d m khng tr v mi vi nc mt chy di By gi mi c th tr tay de doa ta nh m gi de doa con ci; by gi mi c th ci mon ta nh m gi ci mon con ci; by gi mi c th ni vi ta: Ai dy, m ngy xa d v bo xa lnh ta nh con ging t? M ngy xa d la ht lc xa la ta? Ta d ngi qu lu vi ni c don v d tp qun im lng , th th by gi mi d tp doc im lng lai ri ? Hi arathustra ta bit tt c moi su. Bit rng mi d bi b qun ht hi hon na gia dm dng loi ngi; mi, mi, k c dc, mi lai bi ht hi b roi gia thin ha hon l khi cn vi ta Bi b roi ht hi l mt vic, doc c don lai mt vic khc: , ; by gi, mi d hoc doc diu y ri. Mi d hoc doc rng gia loi ngi mi vn ch lun lun l man dai v xa la man dai v xa la ngay c lc ho thong yu mi, bi v ho ch thch doc n nang xoay s king d kho lo, ho ch thch th hon tt c moi su Nhng v dy, mi lai doc thoi mi tu tai trong nh ca qu hong mi; v dy mi doc tu do n ni, mi c th ni bt c diu g, mi c th d o ra tt c l l ca mi, m khng h cm thy h thn v d c nhng cm gic l lom kn do. V dy, tt c moi su vt mon men chay dn ve vut li ni ca mi, ve vut v v mi v tt c su vt y mun ci trn lng mi. Ngi ci trn tt c nhng biu tong n , mi phng nc dai dn tt c nhng chn l. V dy, mi 130 c th n ni vi tt c moi su mt cch chn thnh v chnh truc: thuc th, li ni vng vng dung da trong tai su vt nh l nhng li tn tung, khi mnh n ni thng thn chnh truc. Bi b roi lai l chuyn khc. , v l do m chc mi cn nh ch, hi arathustra? Lc con chim mi ht cao vt trn du mi, khi mi dng trong rng v khng th quyt dinh quay di v hng no, lng lu bt dinh, gn bn mt xc cht, lc y mi ni: c g nhng con th ca ta s dn dng ta di Ta thy rng sng gia loi ngi lai cn nguy him hon l sng vi loi th vt. , d chnh l lc bi b roi ht hi , mi cn nh ch, hi arathustra? Lc mi ngi trn hi do ca mi, mt ging nc rou gia nhng thng rng, phn pht ban ht cho tt c nhng k kht d ri mi ngi cht kht gia nhng k say rou, ri than th c dm: Ly phi chng phc hon l cho? nh cp phi chng phc hon l nhn ly? , d chnh l bi b roi ht hi V mi cn nh ch, hi arathustra? Lc gi pht im lng nht hin dn mi, x dui mi ra ngoi mi, v ni vi mi qua li th thm tn bao: Hy ni di v v tung ra lc y gi pht im lng khin mi phi hi hn n nn v tt c su ch doi ca mi, v su im lng ca mi; n khin mi bun chn lng can dm nhn nhng ca mi: , d chnh l lc bi b roi ht hi. Hi c don Hi c don, qu hong ca ta Li mi ni vi ta thuc l diu dng u ym trin min bit bao Chng ta khng ct vn vi nhau, chng ta khng than th vi nhau, chng ta lai bc di chung nhau 131 qua nhng cnh ca m rng. Bt c noi no mi bc ti th moi su vt noi d lin m rng v ngi sng ln; ngay dn nhng gi pht cng lt qua vi bc chn nh nhng. Bi v trong bng ti, thi gian lai tr thnh nng n hon l ngoi nh sng. Noi dy, nhng li ni v nhng lng thnh ca li ni v tt c tnh th d bt m rng ra trc ta: noi dy, tt c tnh th mun tr thnh ngn ng, tt c dich th mun ta day ni cho nn li. Nhng di kia, tt c li ni du v vong ho huyn. Di kia, khn ngoan nht l c qun pht di v b qua di: , ta d hoc doc diu y. K no mun lnh hi tt c moi su th nhn th phi xng xo nm ly tt c moi su. Nhng di tay ta qu sach d m c th lm nh vy. Ta chn chng gh tm ngay c hoi th ca ho; hi i, ta d sng qu lu trong su n o huyn no ca ho, trong hoi th thi tha ca ho su im lng tuyt vi chung quanh ta hong thom thun khit chung quanh ta i, sung sng bit bao, su im lng d cho ta ht th khng kh trong sach vo c phi , su im lng dang lng nghe ka, , su im lng tuyt vi Nhng di kia th moi ngi du ni v chng ai nghe. Mi c th khua dng dao l vo tai ho bng nhng ting chung; nhng ch hiu bun cho ba lai khua dng manh hon mi bng nhng dng tin ca ho. Trong dm ho ai cng ham ni; khng ai cn bit 132 cch hiu na. Tt c moi su du roi xung nc, chng c vt g roi xung ging su na. Trong dm ho ai cng ham ni; khng c g ra hn na v thnh tuu doc na. Tt c moi ngi du cuc tc nh g mi mc d, nhng cn c ai chiu ngi im trong d p trng? Trong dm ho ai cng ham ni; tt c moi su du bi ni li nhi lng nhng ra tng mnh. Nhng g ngy qua cn qu cng rn, cng rn c di vi thi gian v rng nhon thi gian th ngy hm nay treo lng lo mn nhn ngoi mm ming ca con ngi thi dai. Trong dm ho ai cng ham ni; tt c moi su du bi phn bi. V nhng g m ngy hm qua cn l su b n b mt ca nhng tm hn su thm th ngy hm nay tr thnh vt s hu ca nhng tn thi kn ngoi dng v ca nhng con bm d dn. , tnh th con ngi Mi ky di la lng n o huyn no trn nhng con dng ti Nhng by gi n lai nm dng sau ta ri: ni nguy him ln nht ca ta nm dng sau ta ri Su xoay x king d v lng thong xt d tng l nhng ni nguy him ln nht ca ta, tt c moi ngi du thch doc king d n nang v thch doc thong hai. Mang cha nhng chn l giu kn vi di tay ca mt thng kh v tri tim ngo ngc u ym dy dy nhng su lo khot nh nhoi ca tnh thong xt: ta d phi lun lun sng nh th gia loi ngi: Gi dang tr hnh ngi vi ho, sn sng dnh lac bn th d m c th chiu dung ho v sn 133 sng tu nh Mi kh khch ng ngn Mi khng hiu loi ngi. Mnh qun nhng g mnh bit v loi ngi khi mnh sng gia loi ngi; c qu nhiu bnh phong che dy dng trc tt c loi ngi; di mt vin thi thm thu c ch loi g d? Khi no ho khng nhn ra ta, lc kh khch ngu dai, ta lai xoay x king d ho hon l chnh ta: v vn sn cng rn nghim khc vi mnh, thng khi ta phi tr th ta v su xoay x king d thi qu y. Bi nhng con rui nhng dc dia dm chch dy ngi, v su hm nh mt hn d bi nhng giot nc gian manh duc khot, ta ngi d, nh th d, gia loi ngi d ri cn tu nh: Nhng g b nh th v ti, v khng tu bit rng b nh. Nht l nhng k tu nhn l nhng ngi hin tt th ta thy dng l nhng con rui nhng dc dia nht: chng n dm chch mt cch v ti hon ton, chng n lo khot mt cch v ti hon ton lm sao m chng n c th cng chnh vi ta doc? Lng thong xt day rng nhng k no sng gia nhng ngi hin lnh th phi ni di. Lng thong xt vy ph khng kh nng n meo mc chung quanh nhng tm hn tu do phng dt. Bi v su ngu xun ca hang ngi hin lnh th khng th no lng doc. Tu n giu mnh v giu su giu sang phong ph ca mnh, d, d l diu ta d hoc doc di kia, v ta thy tt c moi ngi du ngho tr, ngho hn. y l su gi di ca ta: ta bit rng ta c th thy v 134 ngi doc trong bt c ngi no du l va d hn tr cho hn, du l hn tr qu tha thi cho hn. Nhng bc thnh nhn cng do ca ho, ta goi ho l thnh nhn, ch trnh ni l cng do, lm th th ta tp nut doc li l. Nhng k do huyt ca ho: ta goi l nhng nh kho cu v nhng nh thng thi kho nghim; lm nh th th ta tp di doc li l. Nhng k do huyt ham do dn phi dau bnh; di dng do bn y cha chp bao nhiu mi hi thi. Khng nn boi mc khuy dng vng ly. Nn ln ni cao m sng. L mi thoi mi ca ta doc th lai su tu do phng dt ca ni cao. Th l sau cng mi ta d doc gii thot ra khi tt c mi hi ca th su Linh hn ta cm thy nht nht noi mi bi khng kh sc but nh rou si bot, n vut ht hoi, linh hn ta nhy mi v reo vui: Cu tri a, sc khe a Gesundheit Zarathustra d ni nhu th. IED V sao Nietzsche phi im lng? Im lng l g? Im lng chng phi khng c m thanh, im lng n v nhu mt triu mt tri nt by ra bui: C Rp5ich n( 9'5)5ich?C 135 Cu trn nm m thm lng lng tich mich trong phn III ca quyn Also sprach arathustra (cf. Friedrich Nietzsche, Werke in drei nden, II, 33); cu ni khng li nm im nn th: C Rp5ich n( 9'5)5ich?C V n by ra trong ngn ng Vit Nam: C3O! n>i *i v nY vZ )%! 5a t[ng mWnh? Nietzsche d ni xong v d im lng: su im lng ca Nietzsche n v by ra tng mnh. Su im lng ca Nietzsche nhu tri mn trn chin tranh Vit Nam: Ti khng phi l mt con ngi Ti l mt tri mn. ICH IN KEIN MENSCH, ICH IN DYNAMIT. (Ecce Homo) Li ni ca Nietzsche d duoc thnh li; su im lng ca Nietzsche lm n tung quyn Sein und eit ca Heidegger. V Heidegger d ni g v d im lng g? Trong quyn Sein und eit, Heidegger ch kn do nhc dn tn Nietzsche c ba ln, mt ln trang 26, mt ln trang 272 noi phn ch thch v mt ln trang 396 (cf. Martin Heidegger Sein und eit, Max Niemeyer Verlag, Tbingen, 1960). 136 Trang 26, Heidegger trch lai mt li ni ca Nietzsche d lm sng t tung mnh; trang 272, Heidegger nhc ngui doc luu dn cch gii thch v thc ca Nietzsche, ch nhc dn tn Nietzsche v khng t kin r rt; trang 396, Heidegger nhc dn ba doan s quan ca Nietzsche vo nm 187 v muon Nietzsche d lm sng t ni dung v tnh s ca Heidegger; Heidegger kt lun v Nietzsche trang 396: "Su khi du cuc kho st ca Nietsche cho php ta nhn rng Nietsche d hiu nhiu hon nhng diu m Nietsche d cho ta doc bit. (Der Anfang seiner "etrachtung lsst vermuten, dass er mehr verstand als er kundgab). (cf. Sein und eit, p. 369) Quyn Sein und eit l tc phm v dai nht trong di ca Heidegger; trong ton th 37 trang ca quyn sch, Heidegger ch kn do nhc dn Nietzsche c ba ln nhu dn trn; c ba ln nhc dn Nietzsche du ni ln su knh trong m thm ca Heidegger di vi Nietzsche v quan trong nht l doan d dich trn, trang 396 ca quyn Sein und eit. Nhung sau ny, trong nhng tc phm khc, Heidegger lai x dy Nietzsche vo cu cnh ca siu th hoc v sp xp Nietzsche vo dng chung cng dm trit gia thiu mu v mt la nhu Platon v Descartes! Tai sao? Tai sao Heidegger lai gn vo 137 Nietzsche tt c nhng g m Nietzsche d tng d ph? Tai sao Heidegger lai lm th? Phi chng Heidegger c lm th d che dy mt dai mt nim no? Phi chng Heidegger c lm th d gi th din bi trng ca chnh Heidegger? i v tt c nhng g Heidegger d ni, mun ni v khng ni du d duoc Nietzsche ni ht v dp v ra tng mnh, bi v tu tung ca Heidegger d bi Nietzsche dua vo ch b tc ngay trong lc Heidegger va mi cho di? Heidegger sinh vo nm 1889, nm y l nm du tin m Nietzsche rt v n nu trong su im lng cho ti lc cht (18891900). Nm 1889 l mt nm b mt trong lich s Ty phuong: nm du tin ca su im lng b n ca Nietzsche v nm du tin ca su hin din nhp th ca Heidegger trong sinh mnh Ty phuong. Tri mn d n v Heidegger ch l k sinh sau tn ph: Heidegger di luom lai tng mnh by d tao lai mt tri mn khc v ni rng tri mn ca Nietzsche ch l tri pho tit ngi ca Platon, Aristote v Descartes! Vic lm ca Heidegger khng khc g vic lm ca V Truc (Asanga) v Th Thn (Vasubandhu) di vi Long Tho (Ngrjuna). Kinh nghim ca Nietzsche l kinh nghim ca Mu v La; kinh nghim ca Heidegger ch l kinh nghim but lanh ca mt k lac dung gia bng gi hoang vu ca Nam Cuc v c Cuc. n kia c Cuc v Nam Cuc l mt tri v mt trng, rn v , mu v nuc mt, ting n ngt tri v su im lng huyn b trong mui nm tri. 138 Nietzsche d di vo im lng, cn Heidegger ch mi bt du ln dung di v im lng. Su bt du y, su khi du y ca Heidegger d khin ta mun nhc lai li ca Heidegger d ni v Nietzsche trong Sein und eit; nhung ln ny, khi nhc lai, ta di tn Nietzsche l Heidegger: "Su khi du cuc kho st ca Heidegger cho php ta nhn rng Heidegger d hiu nhiu hon nhng diu m Heidegger d cho ta bit doc. (Der Anfang seiner "etrachtung lsst vermuten, das er mehr verstand, als er kundgab.) Trn chm ni c don vng Hc Lm, c l Heidegger cng tri qua kinh nghim nhp tnh v xut th m Nietzsche d sng qua vo du nm 1882 vng ni cao ca h thm: Ta ngi d ch doi, khng ch doi g c, ch doi v th, ch doi khng ch doi. Vot ln trn Thin v c, khi th hng nm nh sng, khi th bng ti, ch ton l tr da. Ch ton l bin, ch ton l mi hai gi tra, ch ton l thi gian khng muc dch. Th ri bng nhin, em oi, mt tr thnh hai v arathustra lt qua bn ta. oc qua nguyn tc, bi tho phng pht su tnh mich th thm se s ca nguyn ngn c quc: Hier sass ich, wartend, wartend doch auf nichts, 139 jenseits von Gut und Bse, bald des Lichts geniessend, bald des Schattens, gan nur Spiel, gan See, gan Mittag, gan eit ohne iel. Da, pltlich, Freundin, wurde eins u wei- und arathustra ging an mir vorbei. Ta nghe nhu ting goi se s ca hu v bng bac man mc trn non cao, khi h thm ca th tnh bng dng mnh bin thnh song song th: . wurde eins u wei... (mt tr thnh hai) Nhu chic cnh kho lai ca con bum bng xe m ra lm hai cnh chp chn thong hin trn nu tm xun. e m ra l Phusis v thong hin l Ousia. Com bum den huyn luon choi trn h thm ca tnh mnh, bum luon choi cun vng khng muc dch nhu thi gian khng muc dch ca Nietzsche: . gan eit ohne iel Com bum luon choi: . gan nur Spiel (ch ton l tr da) v "mt tr thnh hai ca Nietzsche bng tr thnh song song th (Zwiefalt) ca Heidegger. oc lai doan tho ca Nietzsche d dich trn: 140 . Ch ton l tr da Ch ton l bin, ch ton l tra, ch ton l thi gian khng muc dch. . gan nur Spiel, gan See; gan Mittag, gan eit ohne iel. Ri doc lai doan cui trong chuong cui quyn Der Sat vom Grund ca Heidegger: "Tnh th m khi lp th th khng c cn th, ngha l khng c dy. M khi l h thm (khng dy) th th tnh choi tr da, m khi da th da tnh mnh cho chng ta bng tnh th v cn th. "Sein als Grndendes hat keinen Grund, spielt als der Ab-Grund jenes Spiel, das als Geschick uns Sein und Grund uspielt. (Heidegger, Der Sat vom Grund, Neske, Pfullingen, 196, trang 188) Cu vn dich lai Vit ng trn c v kh hiu, bi v dy l ln du tin ting ni ca H Thm Vit Nam vong lai dp ng nguyn ngn ca tu tung Ty phuong: "Tnh th m khi lp th th khng c cn th. "Sein als Grndendes hat keinen Grund. l ngha hm sc ca quyn H Thm T Tng. "Khi h thm (khng dy) th th tnh choi tr da. 141 "spielt als des Ab-grund jenes Spiel. l ngha hm sc ca quyn tiu thuyt Tri thng T. M khi da th da tnh mnh cho chng ta bng tnh th v cn th . das als Geschick uns Sein und Grund uspielt l ngha sc tch ca tnh th (Sein) trong quyn tho Ngy sinh ca rn qua su hin din b n ca hnh bng Qu Huong xa xua; v d cng l ngha sc tch ca cn th (Grund) trong quyn Im lng H thm tr v ni kt vi tnh th (Sein) ca Ngy sinh ca rn trong Tnh Din ca H Thm (als der AbGrund) cng trong Th Din ca Tnh Mnh (als Geschick) trong Tr a mun thu ca t Sinh v t Dit gia cuc chin tranh Vit Nam: rn cun trn tong lai l ngha hm sc ca thi gian khng muc dch trong Ngy sinh ca rn: . gan eit ohne iel Thi gian khng muc dch dua Heidegger ln dung bt du tr v trong su im lng ti hu vi Nietzsche trong Tr choi khng l do, khng tai sao (Heidegger: "Das Spiel ist ohne Warum). Trn chm ni c don Todtnau vng Hc Lm, 142 Heidegger ngi m thm lng l ch doi, ch doi khng ch doi, khng ch doi g c. Su im lng ca Nietzsche v ting ni heo ht ca Heidegger cng nhau vong v bay vn trn di mt khp lai ca nhng ngui tr tui d b mnh trong trn chin tranh Vit Nam, nhng ngui khng t quc, ho cht cho su mt qu huong (Heimatlosigkeit) ca ton th nhn loai. H thm khng dy d m ra v ni cao ca Tnh Mnh hin ra l l trong mu la ngt tri. Khi tt c d mt ri th cn lai g? Cn lai g? Ch cn lai Tr a: d l ci g cao siu nht v su thm nht. 7s )l'i)t n5 Rpi'l\ (as 3]chst' n( Ti'^st'. (Heidegger, Der Sat vom Grund, trang 188) Cao siu nht nhu Ni Cao v su thm nht nhu H Thm: Ni Cao l Vit v H Thm l Tnh, phuong php suy tu v Vit v Tnh l con dung tr v: khng li, khng cu cnh, khng l, khng con dung, con dung ca Tnh Mnh Vit Nam: "Phong php suy t v Vit v Tnh: phong php c ngha l phong tin ca php tng trong tnh din tu tung ng phuong; dng thi phong php cng c ngha l mthodos hiu theo th din tu tung Hy Lap (Ty phuong): con dung l dos ca Hy Lap; 143 tr v l met; phuong php (methodos = mta + odos) l con dung tr v th tnh ca Vit v Tnh (cf. Der Sat vom Grund, trang ; Der Weg heisst griechisch dos, met heisst nach; mthodos ist der Weg, auf dem wir einer Sache nachgehen: die Methode) Ting ni heo ht ca Heidegger lai lm su im lng ca Nietzsche cng tr nn im lng su thm hon. Su im lng ca Nietzsche bng xoy trn su thm hon na trong Im lng H thm ca Tu Tung Vit Nam. Ni cao ca ng phuong bng lm l cui vi H thm ca Ty phuong qua Tr a V in ca Th mnh, m Vit Nam d tuu thnh qua Mu, La, Nuc Mt v Su Im Lng ca tt c nhng ngui d cht v ca tt c nhng ngui s cht. n Im Lng H Thm l su ch doi khng di tuong, vuot ln trn Thin v c, v thi gian th khng muc dch. Gia su im lng tich mich, bng vong ln ting ni se s ca Nietzsche: . ch ton l tr da (. gan nur Spiel) Gia su im lng tich mich, bng dp lai ting ni th thm ca Heidegger: . Ch cn lai l tr da (Es bleibt nur Spiel.) Gia su im lng tich mich, Ngy sinh ca rn bng xut hin theo ting n ca mt tri, bi v: 144 :t T5+i 8hng c> thFc :t T5+i ch_ l Wo t0ng c,a con /g+i ch! t5n 3 Thm vW ch! t5n T5< `a c,a #a T5@D V thi s l mt con rn, mt con rn dc moc cnh, cnh bay khng ting dng ca H Thm. Thong d ha thn thnh rn, Nietzsche d ni th mt ln trong di sng d ri im lng trong mui nm tri truc khi tr v Tr a bt kh thuyt, bt kh thuyt ca Nim Im Lng bt sinh v bt dit. ED V sao Nietzsche phi im lng? Nietzsche c phi l Nietzsche hiu theo Heidegger? Nietzsche hiu theo Karl aspers, Nietzsche hiu theo Eugen Fink, Nietzsche hiu theo ean Granier? Hiu theo Gilles Deleuze? Hiu theo ChaixRuy? Hiu theo Pierre Garnier? Hiu theo Henri Lefebvre? Hiu theo Walter Kaufmann? Hiu theo Albert Camus? Hiu theo Karl Loewith? Hiu theo Giovanni Papini? Hiu theo Paul Valry? Hiu theo Stefan Zweig? Nietzsche l ai? Cc ngi l ai m dt cu hi v Nietzsche? Trong cc ngi c ai d leo ln na sun ni? Ch na sun ni thi? C ai d leo ln gia lung chng tri? D ngui y tn l Heidegger? Hay tn l Paul Valry? Hay l Albert Camus? Hoc l Giovanni Papini? C ai d nhy xung h thm? 145 Cc ngi ch dng dui lung chng tri d ng ln dnh ni cao ngt trn kia; Nietzsche ng xung cc ngi v ch mm cui: Cc ngi ng ln cao, lc cc ngi ngng vong ln cao. Cn ta, ta nhn xung, bi v ta d trn cao vi voi. Trong cc ngi c ai m c th ci cot v dng thi dng trn cao tt m? K no leo doc ln tn nhng dnh ni cao nht th ci cot tt c nhng v kich bi dt v thuc tai trang trong bi dt. (Zarathustra, I, doan III) Ihr seht nach oben, wenn ihr nach Erhebung verlangt. Und ich sehe hinab, weil ich erhoben bin. Wer von euch kann ugleich lachen und erhoben sein? Wer auf den hchsten Bergen steigt, der lacht ber alle Trar-Spiele und Trar-Ernste. (Zarathustra, Vom Lesen und Schreiben) T nm 1889 dn 1900, Nietzsche d nhy xung h thm v d im lng vnh vin. Su im lng ca Nietzsche l mt nim b n ky la nht trong ton th lich s loi ngui. 146 Su im lng y l mt ni huyn b trang nghim dng knh so, hiu theo ngha "mysterium tremendum ca Rudolf Otto (cf. R. Otto, Das Heilige). V sao Nietzsche phi im lng? Mysterium tremendum Nietzsche d ni g truc khi im lng? nh ni cao v h thm by gi c hai d ni lin lm mt vi nhau Gipfel und Abgrund das ist jett in eins beschlossen (Also sprach Zarathustra, III, Der Wanderer) Cu ni trn c ngha l g? nh ni cao chnh l Vit nhn (bermensch) H thm chnh l su Phuc hi vnh cu (Ewige Wiederkunft). Dich ch "bermensch l "siu nhn th chua din t ht ngha ch "ber; phi dich "bermensch l "Vit nhn trong tinh thn trit l v Vit v Tnh, v Nietzsche d da ch theo tinh thn tuong dung tuong nhip gia "trn v "dui, "ber v "Unter, "di ln v "di xung, "bergehen v "Untergehen, "bergang v Untergang trong tinh thn Tnh Ngn 147 ca Hraclite; do d, "bermensch l k vuot ln trn ngui, khng phi bng cch di ln trn theo ngha khng gian v thi gian, m vuot ln trn ngui theo ngha di ln ni cao v di xung h thm: di ln v di xung dng lc, dng loat vi nhau d ni kt lm thnh "khoen trn vng ng nhu tuong hnh rn v chim cun trn nhau bay luon gia tri: rn dui h thm, "Abgrund; chim trn ni cao, "Gipfel. Hon na, ch "vit nhn din t tron ven ngha ca "bermensch, bi v ch Hn "vit va c ngha l "vuot ln m dng thi cng c ngha l "rt xung. Do d, ch "vit trong ch "Vit Nam d vach r th tnh ca ngui Vit; trong tinh thn trit l v Vit v Tnh th ngui Vit (Vit nhn) mang trong tu th th tnh (Wesen) ca ngha "bermensch ca Nietzsche; ngui Vit hin nay dang di xung H Thm ca ton th nhn loai qua cuc chin tranh co kh tn khc hin nay, nhung dng thi su di xung (Untergang) y cng c ngha l di ln (bergang), di ln Ni Cao ca Tnh Mnh ca ton th nhn loai qua su chiu dung dau dn ni phn tn bi trng ca Vit Tnh trong su tuu thnh tron ven ca ch ngha hu v quc t. Dich ch "bermensch ca Nietzsche l "siu nhn th ch ni dn su di ln (bergang) m b qun su di xung (Untergang); do d, dnh lac mt tinh ty ca li ni v su im lng ti hu ca Nietzsche. nh ni cao v h thm by gi c hai d ni lin lm mt vi nhau. Gipfel und Abgrund das ist jett in eins beschlossen 148 (F. Nietzsche, Werke in drei Bnden, II, 0) Cu trn c ngha l su di ln (bergang) v su di xung (Untergang) ch l mt, khng khc nhau v tuong dung tuong nhip nhau (nhu tinh thn "vin dung ca Hoa nghim kinh). Cu trn cng c ngha rng con su t bin thnh tr tho: Zarathustra bin thnh Dionysos. Zarathustra di ln ni cao th Dionysos di xung h thm: Dionysos di ln ni cao th Zarathustra di xung h thm: Dionysos v Zarathustra gp nhau nhp thnh mt th ni cao v h thm gp nhau nhp thnh mt: con su t tn bao tr thnh da tr con hin lnh: TR A bt du v v tru lai sinh thnh hoai dit trong vng trn vnh cu. Tr con l su ngy tho v qun lng, mt su bt du mi v mNt t5< *`a, mt bnh xe tu xoay chuyn. Unschuld ist das Kind und Vergessen, ein Neubeginnen, ein Spiel, ein aus sich rollendes Rad. (Zarathustra, I, Von den drei Verwandlungen) Nietzsche d di xung tn h thm (Abgrund) v thy h thm khng dy (Ab=khng+Grund=dy); khi vut thy th, Nietzsche bng nhn rng H Thm (Abgrund) chnh l nh Ni Cao (Gipfel): Nietzsche 149 lin im lng. Nietzsche di xung h thm th Heidegger di ln ni cao: Heidegger mi di ti lung chng ni v nhn vi ln trn dnh cao: Nietzsche ng xung. Su di ln (bergang) ca Heidegger chua gp su di xung (Untergang) ca Nietzsche: h thm (Abgrund) chua lm mt vi ni cao (Gipfel). y gi, ngi c don trn dnh ni Todtnau vng Huyn Lm, c l Heidegger d bt du thy rng ni cao v h thm nhp nhau lm mt? Heidegger bt du im lng: Qua ting goi, t vng Uyn nguyn min vin. EID V sao Nietzsche phi im lng? Tai sao H Thm v Ni Cao ch l mt? Hy nghe ting ni khng li ca H Thm trn dnh Ni Cao ngt tri K no gn nhng ngi sao m cng vn noi H Thm u m nht? Wer wohnt den Sternen So nahe, wer des Abgrunds grausten Fernen? 150 (Nietzsche, Aus hohen Bergen) Tai sao ngi sao trn cao v h thm dui kia ch l mt? K no sng trn nhng ngi sao m cng vn sng dui h thm m u nht? Ngui y l ai m nhng ngi sao lai cn thp hon hn? K y l ai? K lang bat m d khuya, lc arathustra bt du ln dng vot qua dnh cao ca hi do d sm mai sang ti b bn kia, v hn mun khi trnh noi b bin y. Noi b y c mt vng can n thng ra bin rt tin loi cho tu b, nht l nhng tu b xa la thng hay b neo d v mang theo nhng k vng do thn tin mun vot bin. Va leo ln dnh cao, arathustra va hi tng lai mun vn chuyn hnh trnh c don trong di t lc ln dng phiu dat thu cn trai tr, , bit bao l ni non di dnh m hn d bng qua. Ta vn l k lang bat ky h, k bng ni xuyn son, , hn tu ni vi lng, ta khng thch nhng dng bng, dng nh l ta khng th yn noi du doc lu na. D vn s ta th no di na, d c bin c g xy ra di na di vi ta, d cng ch l mt dip d phiu lu dng trnh, mt c d thong son: rt ro ri th mnh ch sng vi nhng g cn lai vi mnh. 151 qua ri ci thi m ta ch nong cy trng doi nhng su vic ngu nhin xy dn, by gi th c g xy dn lai chng nm sn trong ta ri? Ta ch cn tr lai ta, cui cng tr v lai vi mnh, v nhm lai nhng mnh hn ly tn trong ci xa la v r ri tan tc gia van su ngu nhin di. , ta cn bit mt diu ny na: by gi ta dang dng trc chp dnh cui cng ca di ta, m t lu ta vn cha doc di mt. Hi i, ta phi di theo con dng mnh, con dng kh khn gian nan nht trn di: i chao, ta bt du chuyn di c don nht ca di mnh K no mang mt dng mu nh ta th sm mun g cng khng thot khi gi pht d, gi pht ln ting goi thm: Ch c lc ny mi dng l lc mi di theo con dng oanh lit cao sang ca mi Chp dnh v H thm ch l mt thi Mi dang di theo con dng oanh lit cao vt ca mi: cho mi dn by gi ni nguy him cui cng ca di mi mi tr thnh noi n nu ti thong ca lng mi Mi dang di theo con dng oanh lit cao ngt ca mi: by gi mi phi l lc mi cn t ra can dm nht v khng cn con dng no na rt lai sau mi Mi dang di theo con dng oanh lit cao vt ca mi: by gi chng c ai cn ln lt di theo ni mi doc na? Nhng bc chn mi d xa nha con dng d di qua v dng trc con dng mi di ch cn vit 152 lai hng ch: Khng th di ti doc na V t dy tr di nu mi khng cn nc thang d bc ln na th phi bit leo ln du mi m von ln: ch lm g na by gi d m c th ln cao hon na? Leo ln du mi v vot ln trn kia, ln trn tim mi By gi ci g diu dng nht trong lng mi sp tr thnh cng rn nht. K no ch e d king n th su king ki n nang qu sc y rt lai ch xui hn dau bnh thi. Phc cho k no tr nn cng rn l lom Ta khng h xng tung vng no tr ph xi mt Mun nhn thy nhiu su la th phi tp nhn xa ngoi mnh: lng cng rn l lom y rt cn thit cho nhng k no mun leo ni cao. Nhng k no mun tm hiu vi di mt h hng, th lm sao m nhn thy doc xuyn qua nhng tng bnh phong hi hot? Nhng mi, hi arathustra, mi mun thy ht nhng l l dng sau su vt: mi phi vot qua chnh mi d m leo ln leo ln cao vt, trn cao kia, leo cao ngt dn ni chnh nhng ngi sao cng phi lai di mi , , nhn xung di mnh v xung di nhng ngi sao ca mnh: d mi dng l chp dnh ca ta, d mi l chp dnh ti thong cn lai d ta leo ln 153 arathustra tu ni nh th, lc hn leo ln cao v an i lng mnh vi nhng li l cng rn: bi v tim hn tr nn l li nhi dau hon bao gi ht. Va khi hn leo ti chp dnh cao, hn vut thy dng trc hn mt bin kia tri di lng lnh. Th ri hn ngi im lng bt dng, khng h ni nng g na mt hi lu. Cao vi voi trn thong dnh th dm ti tr lanh but gi, trong sut v nhp nhnh nhng hat sao cm. Ta nhn ra s phn ta ri, hn ni mt cch bun thm. Thi Ta sn sng chun bi ri Ni c don ti hu ca di ta va mi bt du. Mt bin bun thm den ti di chn ta Ni bt mn ti den khuya khot Tnh mnh v dai dong Ta phi di xung ngoi Ta dang dng di mt vi dnh ni cao nht di mnh v di mt vi cuc vin trnh di nht di mnh: v th ta phi di xung su, di xung su thm hon bao gi ht: - ung su thm trong con dau nhi qun quai hon bao gi ht, su thm trong lng nc den ti nht ca con dau dn Tnh mnh ta mun nh th , thi, ta d chun bi sn sng ri Ni cao nht moc ln t du? Trc kia ta d tng hi th. Th ri ra mi bit rng nhng ngon ni cao nht du moc t dy bin su thm. 154 Chng tch y d doc hn vt trong nhng bng d, tn trn vch dnh ni. Chnh t di lng su thm nht m ngt dnh vi voi cao nht phi dat ti chp ngon ca n. arathustra d ni th trn chp dnh ni lanh but, nhng lc hn di gn bin, ri dng lai c thn dc nh gia nhng mm d loi nhoi hn bng cm thy chn chng mi mt v l trnh ca mnh v cm thy khao kht u hoi hon bao gi c. Moi su hin gi du dang cn ng say, hn ni, ngay c bin cng dang ng say. Khe mt ca bin dang hng nhn v ta, la lng, m man chp chn na m na tnh. Nhng hoi hm ca bin c vn nng m, , ta cm thy th. , ta cng cm thy rng bin c dang m man, mng mi, bin dng dy mo mng trn nhng gi tng chai cng. Hy lng nghe Hy lng nghe Bao nhiu l k nim dau dn xui bin ku go van v Phi chng mng triu qui g g dy? i chao, ta cm thy dau bun cng mi, hi con qui vt den ti kia v ta buc mnh cng ch v mi. Oi tri, tai sao di tay ta lai khng cn d sc Ta hm h mun rt mi khi con c mng kia Va lc arathustra ni th th hn vut ci m ln d tu nhao bng mnh mt cch bng hong chua cht. 155 Th no arathustra Hn ni, mi lai cn mun ca xng v v bin c ? Chao i arathustra, thng din m giu nng tnh thong, trn dy tu mn? Nhng mi vn lun lun l th kia m: mi vn lun lun xon xut gn gi vi tt c nhng con qui vt khng khip. Mi mun vut ve mn m tt c nhng con qui vt. Ch cn mt hoi hm m p, mt nhm lng mon mon di chn mng qui vt , ch th thi, mi cng d sn sng yu dong v du d quyn r n cho mi. Tnh thong l ni nguy him ca k c don nht; thong yu tt c moi su, min l chng n sng dng , con din dai v lng nhn nhng ca ta trong tnh thong , thuc l dng ci arathustra d ni th v hn vut ci gin mt ln na: nhng ri bng hn nh dn nhng ban b b qun, ng nh l trong tm tng mnh d pham li vi chng: hn lin ni gin vi tm tng mnh. Th ri bng nhin dang ci hn suc khc nc n, va ci va khc: arathustra khc chua xt trong con thinh n, diu voi mang mang kht vong nui tic. EIID V sao Nietzsche phi im lng? Trong quyn Quappelle-t-on penser? (P.U.F., 199, trang 12), phn du ni v Nietzsche trong kha day ma dng 156 nm 191192 tai trung ai hoc Fribourgen risgau, Heidegger lai nhn manh mt ln na: "Th tnh ca tnh th xut hin trong siu th hoc hin dai theo cch th ca tnh. (Ltre de ltant apparait dans la mtaphysique moderne comme la volont). " tnh din t tron ven danh t "la volont trong ngha ca Siu th hoc. Chng ta hy d ch ngha trong ch tnh: ba ch lai c th din t ba ch khc nhau ca ngn ng Ty phuong: d remarquer; ngha signification; tnh volont. iu ny ni ln ci g? Phi chng ni ln rng th ng ng phuong c kh nng suy tu tn ngun hon th ng Ty phuong? Ngha l ngn ng ca Vit v Tnh c kh nng suy tu v ngha ca tu tung Nietzsche hon l bt c mt trit gia hay tu tung gia Ty phuong no, d ngui y l thin ti tu tung nhu Heidegger, hay gio su tu tung nhu Karl aspers? "Phuc th l phn th ca th di ngoc lai vi thi th v tnh th qu th ca chnh thi th. Cu trn ti ngha? l ngn ng ca tu tung v Vit v Tnh, dng d gii ngha v dich ngha ngha cu vn dui dy ca Nietzsche: Dies, ja dies allein ist &ach' selber: des Willens Widerwille gegen die eit und ihr Es war. 157 Cu trn nm trong chuong "Von der Erlsung (Ni v gii thot) phn II quyn Also sprach arathustra (cf. Nietsche in drei Bnden, II, p. 39). Trong bn dich Essais et Confrences, Andr Prau dich l: Ceci, oui, seul ceci est la vengeance elle-mme: le ressentiment de la vonlont envers le temps et son il y avait. (cf. op. cit., p. 133). Trong bn dich Quappelle-t-on penser? Aloys ecker v Grard Granel dich l: La vengeance est le ressentiment de la volont contre le temps et son il tait. (cf. op. cit., p 12, 126). Trong bn dich Ainsi parlait arathustra, Henri Albert dich l: Ceci, oui, ceci seul est la vengeance mme: la rpulsion de la volont contre le temps et son ce fut. (cf. op. cit. p., 163) Trong bn dich Ainsi parlait arathustra, Maurice etz dich l: Ceci, oui, ceci seul est la vengeance mme: la rpulsion de la volont contre le temps et son ce fut. (cf. op. cit., p. 16) 158 Trong bn dich Thus spoke arathustra, Walter Kaufmann dich l: "This, indeed this alone, is what 5'v'ng' is: the wills ill will against time and its it was. (cf. The Portable Nietzsche, p. 22) Chng ta hy doc lai nguyn tc ch c ca Nietzsche: Diess, ja diess allein ist Rache selber: des Willens Widerwille gegen die eit und ihr Es war. V doc lai bn dich ch Vit theo tu tung v Vit v Tnh: y, , dy mi chnh l ph@c thQ: phn th ca th di nguoc lai vi thi th v qu th ca chnh thi th. Ch c "Rache c ngha l su tr th; "Will (Wille, Willens, Willen) c ngha l mun, ch, ch hung; "wider c ngha l chng lai, di lai, nguoc lai, nghich lai: "Widerwille (Widerwillen) c ngha l pht , nghich , cung , phn , c ; "Zeit l thi gian; "Es war c ngha l d qua, d xy ra, d qua ri. Chng ta hy doc lai mt ln na nguyn tc c ng ca Nietzsche: Diess, ja diess allein ist &ach' selber: des Willens 159 Widerwille gegen die eit und ihr Es war. y khng phi l noi ging vn c ng; vic tu tung khng th l vic trch c t chuong hay tm nguyn kinh sch. Im lng H thm luu dc bit cu vn trn ca Nietzsche v l do l Heidegger d tp trung tt c n luc suy tu ca ng hung v cu trn ca Nietzsche d lt nguoc th c tu tung, d x dy Nietzsche vo trong dung cng ca ton th Siu th hoc Ty phuong (cf. Quappelle-t-on penser?; pp. 21126; Essais et Confrences, p.p. 1161). Nhng ch quan trong trong cu vn ca Nietzsche l ch "Rache (su tr th), "des Willens Widerwille (su phn hn ca ch), "die Zeit und ihr "es war (thi gian v ci "d qua ca thi gian). Nu dich nm na cu vn ca Nietzsche ra ngn ng thng thung th c th dich nhu th ny: y, , dy, mi thuc chnh l su tr th: su phn hn ca ch chng lai thi gian v ci "d qua ca thi gian. Nhung nu dich lai mt cch "trit l theo ngn ng dc do ca tu tung v Vit v Tnh th phi dich nhu th ny: y, , dy, mi chnh l phuc th: phn th ca th di nguoc lai thi th v qu th ca thi th. Dich l suy tu; dich Nietzsche l suy tu vi Nietzsche. Ch VitHn "phuc c hai ngha: 1. tr 160 v; 2. dp lai. Ch "phuc th dng d dich chung cho hai ch ca Nietzsche: 1) Rache 2) die ewige Wiederkehr Dich nm na l: 1) Su tr th 2) Su tr v vnh cu Dich lai theo ngn ng ca h thm: 1) phuc th 2) phuc th (phuc th vnh th). Ch "phuc trong "phuc th (1) c ngha l: "dp lai; ch "phuc trong "phuc th (2) c ngha l: "tr v (Wiederkehr). Theo Heidegger, "Rache (tr th), "rchen (tr th), "wreken (cng ngha), "uregeen cn c ngha l: dui theo (poursuivre, tre sur la piste.) (cf. Essais et Confrences, p 130), nhu th ch "phuc lai din t tron ven ngha ch "Rache, v ch "phuc, ngoi ngha "dp lai, cn c ngha l "theo. Song thoai vi tu tung Ty phuong th phi dt lai tnh th ca ngn ng; dt lai tnh th ngn ng ng phuong th phi cn nhn manh tnh th nht nh ca ng tnh ng phuong d m ca ng cho 161 su dn nhn tnh th nht dng ca ng tnh Ty phuong, d ri cng nhau chun bi cho cuc song hn gia th tnh Nh Tnh ca Tu Tung ng v tnh th ng Tnh ca Tu Tung u chu trong Tnh Mnh ca Uyn Mc (Im lng H thm). c tnh ca Tu Tung u chu l su phn th, su tr th ca th di vi th qua su tin tuong (Vor stellen) ca tu tung; dc th ca tu tung y l th (le vouloir) (cf. F. W. . Schellig: " th l tnh th uyn nguyn: Vouloir est ltre originel. Cf. F. W. . Schelling, crits philosophiques, t. Ier, Landshut, 189, p. 19); ch " th (vouloir) dy, theo Heidegger, chnh l th tnh ca tnh th trong ton th (ltre de ltant dans son ensemble) v th tnh y chnh l tnh (cet tre est vonlont). i vi Nietzsche, tinh thn phn th (lesprit de vengeance=Rache) d qui dinh tu tung Ty phuong t truc dn nay, m phn th (Rache) c ngha l phn th ca th (Des Willens Widerwille=la contrevolont de la volont=le ressentiment de la volont): - des Willens Widerwille gegen die eit und ihr Es war. (Phn th ca th di nguoc lai thi th v qu th ca thi th). i vi Heidegger, cu "qu th ca thi th (und ihr "Es war) c ngha: di vi su lut qua ca thi gian. 162 Thi gian l su lut qua, nhu th l su di nguoc chiu lai mun, ch; do d, ch, mun phi dau dn, dau dn v su lut qua (souffrance du passer) v mun mnh lut qua mnh (souffrance qui veut alors son propre passer) (cf. Essais et Confrences, p. 13) Chp nhn thi gian l tnh (volont) mun rng qu th (le passer) duoc thung cn (le passer demeure); mun qu th cn lai th qu th khng ch lun lun hin dn (venir); di v dn l tr v, tr v vnh cu; phuc th vnh th (die ewige Wiederkehr). Gii thot khi phn th l dat dn tnh (la volont) tin tuong tnh th (ltant) trong su phuc th vnh th ca dng th (le Retour ternel de lIdentique). Heidegger gii thch: th tnh ca tnh th xut hin cho con ngui nhu l su phuc th vnh th ca dng th, ch c th, con ngui mi di qua cu m gii thot khi su phn th d m lm k qu giang, goi l vit nhn (le surhomme). l li gii thch ca Heidegger v ngha ca tu tung Nietzsche. Heidegger lai kt lun rng Nietzsche khng th th hin tnh ca mnh v chnh Nietzsche khng th gii thot khi ci mnh mun gii thot. Heidegger d hiu sai Nietzsche: chnh Heidegger mi khng gii thot khi ci mnh mun gii thot: tinh thn phn th d qui dinh thi d ca Heidegger di vi Nietzsche. tnh ca Nietzsche di qua hai chng: 163 1. tnh gii thot ra khi phn th di lai vi qu th ca thi gian; 2. tnh tr v phuc tnh (Wiederkehr) phuc tnh dy chnh l su im lng ca tnh: tnh im lng: tr da: tr con, su ngy tho: vng trn tu dng: Dionysos: ting chp nhn thing ling ca uyn mc. Chng hai chnh l Im lng ca H thm: Heidegger d b qun chng hai v ch gii thch Nietzsche qua chng du: do d, mui nm im lng cui cng (18891900) ca Nietzsche vn di di giu kn su Huyn la lng ca Phuc Tnh gia Hin Th Ty phuong. EIIID V sao Nietzsche phi im lng? ui tu nghim va qua (XII), chng ta d ni v su im lng ca Nietzsche v chm dt bng mt cu ni v Hin Th Ty phuong. Hin th l g? Cu hi ny d duoc dt ln theo th diu "ti t n ca Aristote: th l g? Th c ngha l Hin (anwesend). Hin Th l Th Hin (ltre en tant que Prsence); Hin th th hin (l Prsence prsente=Nune Stans) chnh l phuc th ca vnh th (lternit); nhung Phuc Tnh ca Nietzsche th khng c ngha l "phuc th vnh th ca dng th theo ngn ng siu th hoc: Hin Tnh ca Nietzsche trong Tnh Mnh Uyn Nguyn chnh l Phuc Tnh, m Phuc Tnh (Wiederkehr) c ngha l Phuc Huong (hi phuc Qu Huong) ln dung tr v 164 qu huong (Heimkehr) (cf. Im lng H thm, trang 262271); Phuc Tnh cng c ngha l Phuc Nguyn v Phuc Uyn: Phuc Tnh dng ngha vi Uyn Mc (Su Im lng ca H thm). Gi pht im lng nht chnh l Phuc Tnh ca Uyn Nguyn: thi gian do nguoc xoy trn nhu con rn m trn con , lc do vng trn ln gia tri. Die stillste Stunde (gi pht im lng nht) Die ewige Wiederkehr (phuc tnh vnh cu) die Heimkehr (su tr v qu huong: phuc huong, hi huong). Zarathustra chnh l k bnh phuc, k thot bnh (Der Genesende), con ngui ln dung tr v tnh th ca mnh, k phuc nguyn, phuc tnh, con ngui ca H thm: sung sung cho ta, mi dn! Ta nghe mi! H thm ca ta dang ni. - Heil mir Du kommst icd hre dich Mein Abgrund redet. (Also Sprach Zarathustra, III, Der Genesende) Phuc tnh chnh l Uyn Tu: tu tung ca H thm (cf. Zarathustra meinen abgrndigsten Gedanken). Phuc Tnh l khoen trn hn phi ca nhng khoen trn (dem hochzeitlichen Ring der Ringe), khoen trn ca su Phuc Hi (dem Ring der Wiederkunft). 165 Zarathustra ni ln ting ni ca H thm: Ta, Zarathustra, k pht ngn ca di sng, k pht ngn ca ni dau kh, k pht ngn ca vng trn. Ich, arathustra, der Frsprecher des Lebens, der Frsprecher des Leidens, der Frsprecher des Kreises. (Zarathustra, III, Der Genesende) Phuc Tnh chnh l con rn cun trn v Vit Nhn (bermensch) chnh l k nut con rn den trong c hong mnh, cn dt du rn v cui m ln mt cch di thung, ting cui, khng phi ca mt ngui na (nicht mehr Mensch), ting cui ca mt k ha th, nhp mt vi rn, nhp th v d phuc tnh trong vng trn vnh cu ca Tnh th v Dich th (cf. Zarathustra, III, Vom Gesicht und Rtsel). Zarathustra day nhng g? 1) Thuong d d cht (Gott ist tot). 2) Vit nhn (bermensch). 3) Phuc tnh vnh cu (ewige Wiederkunft). l ba ha th (drei Verwandlungen) ca Tm Th (des Geistes): tm th bin thnh con lac d, mang ch tt c nhng gnh nng n nht ca loi ngui d bng qua sa mac mnh mng ln rng, chiu dung 166 di kht trong hn v qu yu chn l: su chiu dung l lom ca mt k dau dn v bnh hoan m vn dui b tt c nhng ai mun v v an i mnh, lm ban b vi nhng k dic v chng n khng bao gi nghe bit mnh mun g trong lng, lao mnh xung vng nuc lanh duc ngu ca chn l, m khng kinh tm l cc nhi st nng (Oder ist es das: in schmutiges Wasser steigen, wenn es das Wasser der Wahrheit ist, und kalte Frsche und heisse Krten nicht von sich weisen?), yu thuong nhng k khinh b mnh, cha tay cho qu ma bt khi n mun nht mnh (Oder ist es das: Die lieben, die uns verachten, und dem Gespenste die Hand reichen, wenn es uns frchten machen will?), vi vng chay li vo sa mac (also eilt er in seine Wste) Trong vng sa mac c liu nht: Aber in der einsamsten Wste. Nhung gia vng sa mac hoang vu nht, c don nht, hiu quanh nht: Aber in der einsamsten Wste Gia min sa mac hiu ht y, con lac d bng ha th thnh con su t: su t chinh phuc tu do v lm ch sa mac ca chnh mnh (Freiheit will er sich erbeuten und Herr sein in seiner eigenen Wste). Su t rng ln v v chup tn ph tt c nhng g thing ling nht trong bao nhiu ngn nm: tt c nhng gi tri du sup d: Hu v bt du lan rng vy 167 ph trn gian: Hu v bay v m den tt c lnh th Vit Nam: Hu v bay vo trn di mt khp lai ca ngui trai tr Vit trn do heo ht gi, gia son kh rng qu, dui dng rung la d: Hu v bay vo trn di mt vi voi ca ngui con gi Vit, khi con bum den khng cn bay v ph c: Hu v bay vo qua buc chn lanh lng ca ngui v t min ni: Hu v bng bac trn ngp Tri thng T: Hu v cun trn b n trong Ngy sinh ca rn; Hu v vit thu gi cho Nietzsche trong thc mi trong vn ngh v trit hoc: Hu v ma khi den bi trng trong H thm T tng: Hu v m chn Nietzsche mt cch bo ph trong Im lng H thm - Hu v ho lao, b phi, v tim nhng hng cy hng h m thm trn dt xua. Hu v lai ni? Hu v lai im lng? Im lng d ni? Ni d im lng? Im lng m ni? Ni v khng cn g d ni? Hu v tr v vi Hu v. H thm ku goi H thm. Nhung gia vng sa mac hoang vu nht. Aber in der einsamsten Wste. Lac d bin th thnh su t: Su t lm ch sa mac ca chnh mnh: lm ch Hu v ca chnh mnh. C ngui trai tr Vit no d lm ch Hu v ca chnh mnh? C ngui Vit no tr thnh ngui Vit, ngha l "Vit nhn, ngha l "bermensch? "bermensch khng c ngha l "siu nhn; "bermensch ch c ngha l "vit nhn, v "vit c ngha l di ln v di xung, di ln ni cao v di xung 168 h thm, di ln l bergang v di xung l Untergang, dng nhu ngha ca ch "bermensch m Nietzsche mun dung ln d di mt vi Hu v ca th k XX, v la lng bit bao, Hu v ca th k XX lai thnh tuu tai Vit Nam, v huyn b bit bao, ngui Vit chnh l ngha ca ch "bermensch? Gia vng sa mac hoang vu nht ca Vit Nam. Aber in der einsamsten Wste. C ngui Vit no ha th thnh su t d tn ph tt c nhng gi tri truyn thng? Tn ph ht d cuu mang s mnh ca H thm? Ph hy ht tt c trit l ng phuong v Ty phuong d nhn thng vo H thm? Ph hy ht Vn ha v Vn minh nhn loai d dng trn trung dui nh mt ca mt tri? Lt trung dng thng dui mt mt tri? Nackt vor den Augen der Sonne u stehn (cf. Zarathustra, III, Von der grossen Sehnsucht) Ch ngha quc gia u? Ch ngha quc t u? Dn tc tnh u? X hi tnh u? i quc u? Tnh thuong u? Vt b tt c nhng th y vo sot rc. Hy vt b tt c nhng m gi tri li nhi dn b y! uc mt buc l dn tc, buc mt buc l truyn thng dn tc; buc hai buc l dao php v gio hi; buc hai buc l trch nhim v hy sinh; buc ba buc l dao dc v x hi. Dn tc g? i quc g? Truyn thng g? Trch nhim g? Vt ht tt c th y vo sa mac. 169 ng ln. ng ln trn trung nhn thng vo mt mt tri. Gia vng sa mac hoang vu nht ca Vit Nam, anh hy dng ln m nhn thng vo mt mt tri; anh hy cn du rn den m phun nh vo mt mt tri. Nhy ma trn h thm v cui m ln, cui nhu chua bao gi bit cui. Leo ln tn dnh ni m tru ln nhu din, ri nhy xung m h thm ca Empdocle. uc di gia loi ngui nhu con su t, bi v ch c trch nhim duy nht v ti thuong l trch nhim truc H thm. Hy cn du Nietzsche v phun nh du tc den vo mt Hu v. Im lng H thm? H thm dang ni? nh rch tt c ngn ng d cho H thm ln ting. Mein Abgrund redet. Khi H thm ln ting th su su thm cui cng lt nguoc lai nh sng (meine lette Tiefe habe ich ans Licht gestlpt) cf. (Zarathustra III, Der Genesende), H thm tip ni Ni cao: su t bin thnh tr tho v thnh tuu chng ha th th ba cui cng: Ngy tho v qun lng l tr tho, mt su bt du mi, mt tr choi, mt bnh xe tu xoay chuyn, mt c ch du tin, mt ting Da thing ling. Unschuld ist das Kind und Vergessen, ein Neubeginnen, ein Spiel, ein aus sich roolendes Rad, 170 eine erste Bewegung, ein heiliges a-sagen. (cf Zarathustra, I, Von den drei Verwandlungen) a su ha th ca tm th: lac d bin thnh su t, su t bin thnh tr con (cf. thc mi trong vn ngh v trit hoc, t.b. III, trang 23). 1) Thuong d d cht = lac d. 2) Vit nhn = su t. 3) Phc tnh vnh cu = tr con. Hay 1) Thuong d d cht = k bi dng dinh m khng sng lai. 2) Vit nhn = Zarathustra. 3) Phuc tnh vnh cu = Dionysos Hay Nietzsche = le crucifi + Zarathustra + Dionysos. Khi su t bin thnh tr con th H thm lai tr v vi su im lng: Nietzsche tr v im lng trn mui nm tri (18891900) v la b mt dt khi th k XX va bt du xut hin. Mt tri ln dui chn th k XX. 171 Hy dng ln trn trung dui mt dm ti. EI#D V sao Nietzsche phi im lng? V d ni? Hay chua ni? ri im lng? Still! - Von grossen Dingen - ich sehe Grosses! - soll man schweigen. (cf, Nietzsche, Werke in drei Bnden, II, trang 1262) Im lng V nhng su th v dai ta d thy su v dai Ta phi im lng. E#D Trong bc thu gi cho Malwida von Meysenbug vo thng Hai nm 188, dang lc Nice, Nietzsche xin li v su im lng ca mnh: Ti khng c doc ngi no hiu ni tc phm ca ti mun ni g: khng c ai d sc d gip d ti. chnh l nhn th ca ti: sng di m ti dnh 172 phi im lng mt cch t nhi v nhng dinh ti thong ca mnh. Ngi ta s chay trn xa ti nu ho bit doc nhng bn phn no d xut pht t dng li suy t ca ti V chnh c cng th C ban thn mn m ti knh trong nhiu Ti vn dp nt ci ny, ti vn ph hy ci kia: xin c hy b ti trong ni c don ca ti . Ti d ngu dai kh khch m di v gia loi ngi: dng l ti phi bit trc nhng g c th xy dn cho ti. Nhng diu quan trong nht l diu ny: ti mang trong hn ti nhng su vic nng tru gp trm ln su ngu xun ca loi ngi. C th ti l mt dinh mnh, ti l tnh mnh cho tt c nhng ngi trong tong lai v 5%t c> thQ mNt ng! no tBi *1! ti sb phWi tF im lng vX thng nh1n loi ? . , i chao By gi ti cm thy cn nghe nhac qu. C cn ngi no khao kht m nhac nh th? (cf. Nietzsche, Lettres choisies, traduite par A. Vialatte, Gallimard, pp. 21216) V sao Nietzsche phi im lng? Hy doc lai bc thu trn, doc tng du pht, du chm v nht l nhng du chm than! E#ID 173 V sao Nietzsche phi im lng? V sao Rimbaud phi im lng? V sao Van Gogh phi im lng? V sao Henry Miller phi ni vi su im lng, bng su im lng v qua su im lng? V sao trm tu v Nietzsche hay trm tu v Henry Miller l trm tu v su im lng qua chnh su im lng? (cf. H thm t tng, ecce homo: Henry Miller, fire for fire). V sao Nietzsche phi im lng? Rimbaud? Henry Miller? Ren Char tr li: Vi ba ngui khng trong x hi, cng khng trong mng mi. 3M thNc v" mNt t$nh mnh *n *Nc6 thNc v" mNt nci hoi vMng da l. Vic lm d thy ca ho dung nhu di truc su t co du tin ca thi gian v di truc nim v tu lu ca nhng phuong tri. (Quelques tres ne sont ni dans la socit ni dans une rverie. Ils appartiennent un desti isol, une esprance inconnue. Leurs actes apparents semblent antrieurs la premire inculpation du temps et linsouciance des cieux.) "Ho thuc v mt Tnh mnh don dc, thuc v mt ni hoi vong xa la. Ho l ai? Hraclite? Rimbaud? Nietzsche? Van Gogh? Henry Miller? Nhng ngui di v t H thm? Nhng ngui ln dung di tr v lai H thm? Ren Char tr li m khng tr li: 174 Tuong lai chy tan truc ci nhn ca ho. Ho l nhng ngui cao thuong qu phi nht v xao xuyn ray rt nht. (Lavenir fond devant leur regard. Ce sont les plus nobles et les plus inquitants). E#IID V sao Nietzsche phi im lng? Tai sao Zarathustra nm ng m vn m mt? Tai Zarathustra nm mng m mt vn m? - Mc d ng, nhng mt arathustra vn m. (cf. Im lng H thm, Credo, trang 183) Ngui no mo mng m mt vn m? Ngui no ni m mi vn bt dng? Ni m vn im lng? Mo mng m mt vn m? Mo mng m vn thc tnh? V quan trong nht l v sao ngui vit c hi mi m khng tr li? V v sao khi vit v Dostoievski, tnh c Andr Gide d vit mt cu bt ng nhu sau: Ni xao xuyn qun quai bt du xut hin, khi cu hi cn lai, m vn khng c su tr li. - Langoisse commence lorsque la question demeure sans rponse (Andr Gide, Dostoevski, N.R.F., 196, trang 191) 175 Khi tt c moi su du sup d ri th cn lai g na? Cn lai g? Ch cn lai cu hi. Ch cn lai mt du hi: mt du hi bng la. Mt du hi bng la m Zarathustra d nhm ln trn dnh ni cao. Mt cu hi bng la dui bu tri den ti: Noi dy, chu do nhoai du ln gia nhng mt bin, Noi dy sng sng vt ln m d t tri, Noi dy, di lng tri den huyn, arathustra nhm dy ngon la ca chp cao ngt dnh: Du hiu la d cho nhng hoa tiu lac hng Du hi cho nhng k no doc hi m. Ngon la se lng tro xm trng phau Phng li kht khao lim quanh vng vin phong but lanh, Ngon la se c thon ln nhng dnh cao trong sut Con rn ngoi thng lng cao se da bn chn: l du hiu m ta d dung ln trc mt ta Chnh hn ta l ngon la y: N dt chy khn ngui nhit cung lng l vong v nhng phong tri mi la Vt cao nghi ngt, nghi ngt. Tai sao arathustra phi trn b loi ngi, loi th 176 V b trn nhng gii dt trin min? Hn d quen bit su ni c don Bin c khng cn cha d c don cho hn Chu do bng hn ln cao; trn chp cao, hn ha th tr thnh ngon la V nm li cu ln du mnh Tm kim ni c don th by. i nhng hoa tiu lac lng i nhng ph tch ca nhng v sao xa i chng mi, nhng bin c ca tong lai i chng mi, nhng phong tri v long Ta nm li cu dn tt c nim c don: Hy dp ng lai ni bn chn ca la ngon i ni c don ti hu, ni c don th by! Hy bt ly ta, k cu c trn nhng dnh non cao. Nguyn tc ch c ca Nietzsche goi ln tron ven ting ku trn dnh ni ca by ni nim c don: Sas e''59'ich'n Hier, wo zwischen Meeren die Insel wuchs, Ein Opferstein jh hinaufgethrmt, Hier zndet sich unter schwarzem Himmel Zarathustra seine Hhenfeuer an, Feuerzeichen fr verschlagne Schiffer, Fragezeichen fr solche, die Antwort haben. Die Flamme mit weissgrauem auche in kalte Fernen zngelt ihre Gier, nach immer reineren Hhn biegt sie den Hals - eine Schlange gerad aufgerichtet vor Ungeduld: dieses Zeichen stellte ich vor mich hin. 177 Meine Seele selber ist diese Flamme, Unersttlich nach neuen Fernen Loder aufwrts, aufwrts ihre stille Gluth. Was floh Zarathustra vor Thier und Menschen? Was eintlief er jh allem festen Lande? Sechs Einsamkeiten kennt er schon , aber das Meer selbst war nicht genug ihm einsam, Die Insel liess ihn steigen, auf dem erg wurde er zur Flamme, Nach einer siebenten Einsamkeit Wirft er suchend jetzt die Angel ber sein Haupt. Verschlagne Schiffer! Trmmer alter Sterne! Ihre Meere der Zuknft! Unnausgeforschte Himmel! Nach allem Einsamen werfe ich jetzt die Angel: Gebt Antwort auf die Ungeduld der Flamme, Fangt mir, dem Fischer auf hohen ergen, Meine siebente lette Einsamkeit! (Nietzsche, Dionysos-Dithyramben, cf. Werke in drei Bnden, p. 123) Hiu duoc su khc nhau gia iu tuong (Sinnbild) v Du hiu (Zeichen) l hiu duoc su khc nhau gia Tnh th (Seiende) v Th tnh (Sein): thc duoc su khc nhau gia du hiu v biu tuong l mt buc di quan trong trong tu tung (cf. H thm T tng, chuong III); su khc nhau gia biu tuong v du hiu l su khc nhau gia vn minh v u minh (ngund). Tu tung ca Nietzsche l tu tung ca du hiu 178 (Zeichen); tt c truyn thng trit l Ty phuong ch l tu tung ca biu tuong (Sinnbild); ngay dn Heidegger, mc d Heidegger thc duoc su b n huyn diu ca du hiu (Zeichen), nhung chnh tu tung ca Heidegger cng ch l tu tung ca biu tuong v du hiu: biu tuong v du hiu cng ch l biu tuong bt luc. Heidegger khng hiu tu tung Nietzsche, ch v Heidegger ch mun bin di du hiu ca Nietzsche thnh biu tuong: biu tuong y l Siu th hoc; biu tuong th siu th; du hiu th nhp th d phuc tnh (siu th: di ln trn th; nhp th: di vo trong th). Tu tung Nietzsche l mt du hiu (Zeichen). Quan trong hon na, du hiu ca Nietzsche l mt du hi (Fragezeichen). Quan trong nht, du hi ca Nietzsche l mt du hi bng la (Feuerzeichen). i tho trch dich trn mang nhan d l "Feuerzeichen, ngha l "du hi bng la. Ni c don th by Nietzsche chnh l thc su im lng ti hu m du hiu d dua v trong ngon la nghi ngt tn dnh non cao: ha th phuc tnh: nhn thy v im lng: con ngui bin thnh la ni: ni c don cui cng ca mt k sut tnh d bin thnh la ca nhng v tru mi: la t tri bin thnh la ca tri. Mt tri ch l vt tch rt lai ca con rn la se trn 179 da choi trong khoen trn ca vng trn th mnh. E#IIID V sao Nietzsche phi im lng? Tnh th ca su im l du hi; th tnh ca du hi l su im lng. Nietzsche im lng, v d hi; v khi du hi bin thnh du hi la th su im lng ca Nietzsche d duoc thnh tuu. Luc chnh l du hi; phuc tnh vnh cu chnh l du hi la: con rn ngoi du thng ln dnh tri m Zarathustra d dung ln truc mt mnh (eine Schlange gerad aufgerichtet. dieses eichen stellte ich vor mich hin). Khi Zarathustra ha th thnh Dionysos th Nietzsche tr v im lng (18891900). Su ha th phuc tnh tri qua hai giai doan: 1) Dionysos chng lai k bi dng dinh 2) Dionysos v k bi dng dinh ch l mt. Khi Dionysos chng lai k bi dng dinh th Nietzsche dnh ln mt du hi truc ton th gi tri truyn thng Ty phuong. l do nguoc lai tt c gi tri (Umwertung aller Werte); trong li m du ca quyn Gten - Dmmerung (Hong hn ca nhng thn tuong), Nietzsche goi "su do nguoc tt c gi tri y l mt du hi mu den, mt du hi qu den: 180 Eine Umwertung aller Werte, dies Frageeichen so schwar. (cf. Werke in drei Bnden, II, p. 91) m Nietzsche phi mang sinh mnh mnh d di ly n trong vic cuu mang th mnh nhn loai. Khi Dionysos v k bi dng dinh nhp lai lm mt, nhu trong nm du tin di vo im lng, nm 1889, Nietzsche d vit thu cho Peter Gast v k dui l: "k bi dng dinh Der Gekreuzige (cf. Werke in drei Bnden, III, p. 130) Lc vit cho Georg randes, Nietzsche cng k tn l "k bi dng dinh (Poststempel: Turin . I. 1889); cn vit cho acob urckhardt, Nietzsche k l "Dionysos (Poststempel: Turin, .I.1889), ngha l cng vo ngy thng 1 nm 1889, Nietzsche d k cng lc hai tn di nghich "k bi dng dinh (Der Gekreuzigte) v "Dionysos. Khi Dionysos v k bi dng dinh nhp lai lm mt (Der Gekreuzigte = Dionysos) th Phuc Tnh vnh cu xut hin nhu mui hai gi trua nhp vi mui hai gi khuya: Vit nhn (bermensch) khng cn mu thun vi phuc th vnh th ca dng th (Die ewige Wiederkehr des Gleichen): luc (Der Wille zur Macht) v phuc th vnh th ca dng th nhp nhau 181 lm mt, tuong dung tuong nhip vi nhau: "Trong su th hu han v dc nht chiu ngi ln su vnh cu ca v tru; su th bin mt trong thm cng H thm b ng li trn gian. Dans la chose finie et unique luit lternit du cosmos; la chose disparait pour ainsi dire dans la profondeur de lAIME ouvert du temps. (Eugen Fink, La philosophie de Nietsche, Editions de Minuit, p. 220) H thm b ng l Uyn Nguyn khai th: Thi cuc sinh lung nghi: con bum xe ra hai cnh v bay luon trn quanh thi th ca ngui con trai cht trong trn chin tranh Vit Nam: Su im lng ca lng dt qu huong bc ln tr v nhp mt vi su im lng cui cng ca Nietzsche: Uyn Tu tr v vi Uyn Mc. EIED V sao Nietzsche phi im lng? Nietzsche l ngui thc r rt rng ngn ng ch c th l ngn ng biu tuong, khi ngn ng mun chuyn ha thnh du hiu th ngn ng d tu hu th v khng cn l do tn tai: ngui ni n o nht bng tr thnh k im lng ph phng nht: hn buc vo mt phuong tri khc, phuong tri linh thing ca Uyn Mc. Ting ku la ca k bi dng dinh, "cha, cha, tai sao 182 cha b con, ting ku la bi dt v bi trng y l ting ku cht vt trn dnh ni cui cng ca mt k d m ton th nhn loai trong tim mnh, ting ku ti hu ca Ha th, ca Ngn th truc khi di vo Uyn Mc, di vo ni b n thm thm ca t sinh v t dit. Trn dnh ni cui cng, mt giy cui cng ca di sng, bin gii phn chia gia sng v cht d do nguoc v bin mt; con ngui th hin d lt xc ln cui, vt b hin th mnh d tr thnh Thuong d: k git Cha tr thnh k cu Cha: ngui th ca k bi dng dinh chnh l k bi dng dinh: hai tr v lai vi mt: phuc tnh xut hin: Dionysos v k bi dng dinh ch l mt ngui: Antchrist chnh l Christ. Trong quyn Lettre au Grco, Nikos Kanzantzaki d d ba chuong tron vit v Nietzsche; Nikos Kazantzaki d thy rng Antchrist cng d chin du v dau kh nhu chnh Christ: thong vut trong nhng khonh khc dau dn qun quai, nt mt ca hai bng ging nhau. "LAntchrist lutte et souffre comme le Christ, et que parfois, dans leurs moments de souffrance, leurs visages se ressemblent (cf. Lettre au Grco, p 31). K bi dng dinh v k bi chng di ngui bi dng dinh nhp lai vi nhau thnh mt: "Le Christ et lAntchrist se sont confondus (op. cit., p. 316). Nikos Kazantzaki d tm tt lai tt c l trnh tm linh ca Nietzsche trong mt cu vn nng ngha: Chi b tt c su an i v v, chi b tt c su tm 183 kim nuong cy an i v v noi nhng thn thnh, noi nhng t quc qu huong, noi nhng chn l. Ch dng mt mnh don dc, cn lai mt mnh, di mt mnh v bt du sng tao vi sc luc ring l ca mnh, tu sng tao mt th gii xng dng, mt th gii khng bi nho con tim mnh. Ni nguy him ln nht trong di hin du? Chnh d l diu ta mong mun di mt. H thm noi no? Chnh d l noi ta mun ln dung tr v. Con khoi lac ngy ngt manh bao nht l g? l mang trch nhim tron ven. (Refuser toutes les consolations dieux, patries, vrits rester seul et se mettre crer sou-mme, avec sa seule force, un monde qui ne dshonore pas son coeur. O est le plus grand danger? Cest cela que je veux. O est le prcipice? Cest vers lui que je fais route. Quelle est laf joue la plus virile? Cest dassumer la pleine respnsabilit) (cf. op. cit., p. 327). Mang tron ven trch nhim l g? y khng phi l trch nhim di vi ai c, v tt c chn l, tt c thn thnh, Thuong d, t quc d bi chi b ph nhn. Mnh mang tron ven trch nhim di vi mnh, ngha l trch nhim tron ven truc H thm: ch c trch nhim duy nht l trch nhim truc H thm: "Bn phn mi l ln dng di dn H thm, mt cch im lng, rng long v khng hy vong. EED V sao Nietzsche phi im lng? H thm l g? Nietzsche goi l Abgrund; Meister Eckhart cng goi l 184 Abgrund (dng ngha vi Gottheit); quan trong nht l akob oehme: H thm chnh l Urgrund ca akob oehme: H thm t tng v Im lng H thm khp lai sinh mnh Ty phuong v tnh mnh ng phuong d m ra phuong tri Uyn Mnh bng song thoai thm kn vi Urgrund ca akob oehme: Der Urgrund ist ein ewig Nichts. (H thm l Chn khng vnh cu) (cf. akob oehme, Smtliche Werke) (cf. Nocolas erdyaev, The Meaning of The Creative Act, Collier books, 1962, pp. 139, 29) Tr v su im lng cui cng ca Nietzsche l khp lai mt sinh mnh d dt ln mt Sinh mnh trong Ton th Tnh mnh ca Nhn loai. "Trong thi dai m ti ca th gii H thm ca th gii phi doc hoc v hoc cho can. M mun th th phi c ngi vi ti H thm. (Heidegger, pourquoi des potes? in Chemins qui ne mnent nulle part, NRF, 1962, pp. 220221) L trnh suy tu ca thc mi trong vn ngh v trit hoc, H thm t tng v Im lng H thm d di v trn phuong hung y. V dy l Credo: 185 "Mc d dm d dn (Saint ean de la Croix): AUNQUE ES DE NOCHE. EEID V sao Nietzsche phi im lng? Cu hi ch cn lai l cu hi: cu hi ch l cu hi: cu hi khng c cu tr li. "V sao v "Tai sao ch l th th dc bit ca con ngui chay trn H thm v khng chiu tham du th nhp vi Tr a ca V tru "Weltspiel. Tr a ca V Tru (Weltspiel) choi voi phiu lng trn Thin v c: Th Tnh (Sein) chnh l Tr a (Spiel): Tr a v tru l Tr a ca a Tr tho, tn l Dionysos: "Das Spiel das Unntliche als Ideal des mit Kraft berhuften, als kindlich. Die Kindlichkeit Gottes. (cf. Nietzsche, Der Wille ur Macht, III. 797, p. 226). Tr a khng c "tai sao (cf. Heidegger: Das Spiel ist ohne Warum). V sao Nietzsche phi im lng? Su im lng khng c "tai sao hay "v sao: Nietzsche im lng, bi v Nietzsche im lng, ging nhu da hoa hng ca Angelus Silesius trong mt bi tho tp Der Cherubinische Wandersmann (167, I, no 289). Heidegger d dng da hoa hng ca Angelus Silesius d m phuong tri cho quyn Der Sat vom Grund (Pfullingen, Neske, 197). a hoa hng ca Angelus Silesius n tron ven thom 186 ngt, khng l do, trong su im lng cui cng (1889 1900) ca Nietzsche. "Th Tnh nh l Th Tnh th khng c cn tnh. Th Tnh l: H thm (Abgrund). (Heidegger, Der Sat vom Grund, p. 18) Heidegger d ni duoc nhu trn, nhung Heidegger d b qun da hoa hng moc trn su im lng trn mui nm cui cng ca Nietzsche. l su n tnh (Verborgenheit) bi trng nht, bi dt nht, m Heidegger, tu tung gia v dai nht th k XX, tu tung gia thc nht v su vong tnh y lai chnh l ngui th hin su vong tnh mnh lit nht trong th th ca mnh di vi Nietzsche: tu tung gia v dai nht ca hai ngn nm trong lich s vn ha Ty phuong, Nietzsche, con ngui du tn v cui cng, dng chung vi Hraclite, trong cuc di cht ti hu vi Uyn Mc. V sao Nietzsche phi im lng? Nh th, tt c moi su ku goi ta bng nhng du hiu: dn gi ri. Nhng ta d khng nghe, cho mi dn lc cui cng 3f T3g: ca ta chuyn dng v t tng ca ta cn vo ta. i chao, 3f T3g: Th Thi/G l t tng ca ta, cho dn khi no ta mi tm doc sc luc d nghe mi do xi m ta khng cn run ry na, hi t tng ca ta? Tim ta nhy thoi thp qu manh mi lc ta nghe mi do xi. Ngay dn su im lng ca mi cng mun bp nghn ta; mi, hi t tng, mi im lng nh I: JK/G 187 3f T3g: (Also Sprach arathustra, III, Von der Seligkeit wider Willen) "Also rief mir Alles in Zeichen zu: "es ist Zeit! - Aber ich hrte nicht: bis endlich mein j-G&k/S sich rhrte und mein Gedanke mich biss. "Ach, j-G&l/SJIC37& G7Sj/m7, der du mein Gedanke bist! Wann finde ich die Strke, dich graben zu hren und nicht mehr zu zittern? is zu Kehle hinauf klopft mir das Herz, wenn ich dich graben hre! Dein Schweigen noch will mich wrgen, du j-G&l/SJIC3 RC3n7IG7/S7&? (cf. Werke in drei nden, II, p. 13) Zarathustra d ni th. V sao Nietzsche phi im lng? Cu hi khng duoc tr li. V sao Nietzsche phi im lng? V sao? V sao? Ch cn cu hi rt lai. V sao Nietzsche phi im lng?. Co(a m=t lon Im lng 3 thm 188 "Khi ngi mun nghe ting ca ca ni c don th hy lng nghe nhac ca Beethoven (Und wenn ihr seine einsamen Gesnge hren wollt, so hrt eethovens Musik) (cf. Nietzsche, Uneitgemsse Betrachtungen, III, 3). Cu ni trn ca Nietzsche v eethoven l li ni cui m ngui vit dng m ra li kt lun ca Im lng H thm. Im lng H thm chm dt v tr v vi su im lng ca Nietzsche. Tron phn "Tr v su im lng ca Nietsche d duoc vit ra trong sut thi gian ngui vit ch nghe, sng, ng, v thc vi ting nhac b n ca eethoven. Ting nhac vi voi ngt dnh ca eethoven d quyn ly cu hi dn dp "v sao Nietsche phi im lng? trong nhng thng ngy choi voi m ngui vit d trong H thm khng dy, d cht tn ta trong su im lng ca dm su, khi hai muoi lm nm du tin trong di d li mt trong trin phong ca la v nuc. Chp dnh cao nht d bt du, H thm dui kia d m ra. Ch cn mt buc na thi. Ch cn mt buc. ao gi? ao gi? 189 Pham Cng Thin I. VI. 1967 * Ph@ ch\ Dui dy xin trch lai nguyn tc ch c ca Nietzsche v bn bi ging ca Zarathustra (d duoc dich trong IM LNG H THM, trang 181190, trang 231239, trang 262271, v trang 262303); bi th nht thuc chuong IV ca ALSO SPRACH ZARATHUSTRA, bi th hai thuc chuong II, bi th ba v th tu thuc chuong III ca ALSO SPRACH ZARATHUSTRA. Nietzsche d dua ngn ng c dn tuyt dnh trong quyn ALSO SPRACH ZARATHUSTRA (Zarathustra d ni th): ton th quyn ALSO SPRACH ZARATHUSTRA bng bac du hiu ting ni se gi th thm ca mt tm hn c don, khi th bc chy nhu ha dim son, khi th xao xc nhu ting ma dng trn ci hu v, khi th bng lng nhu ting ru diu voi ca rng qu thu mng du, tt c ting dng xoy vi nhau nhy ma chn vn trong su im lng huyn b ca nhng ngui d ra di v khng bao gi tr lai, ca nhng ngui di v t min ni v phi cht di trong con mng mi khn cng v mt dnh cao tuyt ph, m mnh d b mt d nhn lai mt ln cui thung lng hu v, trong ni bng hong trin min bui chiu nng qui ca nhng ngui dui ph: Nietzsche d th hin duoc tt c m thanh hnh nh y trong nguyn tc ch c. Dui dy xin trch lai nguyn tc d nhng ngui no bit 190 ch c duoc dip di thng vo ting ni ca Nietzsche; nhng phn sau dy duoc trch theo nhng trang 121, trang 39901, trang 32 3, v trang 0306 trong b Friedrich Nietsche, Werke in drei Bnden, cun II, do Karl Schlechta san nhun (Carl Haner Verlag, Mnchen, 1960). ID MITTAGS [1] (d dich trong IM LNG H THM trang 181190) Und Zarathustra lief und lief und fand Niemanden mehr und war allein und fand immer wieder sich und genoss und schlrfte seine Einsamkeit und dachte an gute Dinge, stundenlang. Um die Stunde des Mittags aber, als die Sonne gerade ber Zarathustra's Haupte stand, kam er an einem alten krummen und knorrichten aume vorbei, der von der reichen Liebe eines Weinstocks rings umarmt und vor sich selber verborgen war: von dem hingen gelbe Trauben in Flle dem Wandernden entgegen. Da gelstete ihn, einen kleinen Durst zu lschen und sich eine Traube abzubrechen; als er aber schon den Arm dazu ausstreckte, da gelstete ihn etwas Anderes noch mehr: nmlich sich neben den aum niederzulegen, um die Stunde des vollkommnen Mittags, und zu schlafen. Diess that Zarathustra; und sobald er auf dem oden lag, in der Stille und Heimlichkeit des bunten Grases, hatte er auch schon seinen kleinen Durst vergessen und schlief ein. Denn, wie das Sprichwort Zarathustra's sagt: Eins ist nothwendiger als das Andre. Nur dass seine Augen offen blieben: sie 191 wurden nmlich nicht satt, den aum und die Liebe des Weinstocks zu sehn und zu preisen. Im Einschlafen aber sprach Zarathustra also zu seinem Herzen: Still! Still! Ward die Welt nicht eben vollkommen? Was geschieht mir doch? Wie ein zierlicher Wind, ungesehn, auf getfeltem Meere tanzt, leicht, federleicht: so tanzt der Schlaf auf mir, Kein Auge drckt er mir zu, die Seele lsst er mir wach. Leicht ist er, wahrlich! federleicht. Er berredet mich, ich weiss nicht wie?, er betupft mich innewendig mit schmeichelnder Hand, er zwingt mich. a, er zwingt mich, dass meine Seele sich ausstreckt: wie sie mir lang und mde wird, meine wunderliche Seele! Kam ihr eines siebenten Tages Abend gerade am Mittage? Wandelte sie zu lange schon selig zwischen guten und reifen Dingen? Sie streckt sich lang aus, lang, lnger! sie liegt stille, meine wunderliche Seele. Zu viel Gutes hat sie schon geschmeckt, diese. goldene Traurigkeit drckt sie, sie verzieht den Mund. Wie ein Schiff, das in seine stillste ucht einlief: nun lehnt es sich an die Erde, der langen Reisen mde und der ungewissen Meere. Ist die Erde nicht 192 treuer? Wie solch ein Schiff sich dem Lande anlegt, anschmiegt: da gengt's, dass eine Spinne vom Lande her zu ihm ihren Faden spinnt. Keiner strkeren Taue bedarf es da. Wie solch ein mdes Schiff in der stillsten ucht: so ruhe auch ich nun der Erde nahe, treu, zutrauend, wartend, mit den leisesten Fden ihr angebunden. Oh Glck! Oh Glck! Willst du wohl singen, oh meine Seele? Du liegst im Grase. Aber das ist die heimliche feierliche Stunde, wo kein Hirt seine Flte blst. Scheue dich! Heisser Mittag schlft auf den Fluren. Singe nicht! Still! Die Welt ist vollkommen. Singe nicht, du GrasGeflgel, oh meine Seele! Flstere nicht einmal! Sieh doch still! der alte Mittag schlft, er bewegt den Mund: trinkt er nicht eben einen Tropfen Glcks einen alten braunen Tropfen goldenen Glcks, goldenen Weins? Es huscht ber ihn hin, sein Glck lacht. So lacht ein Gott. Still! "Zum Glck, wie wenig gengt schon zum Glcke!'' So sprach ich einst, und dnkte mich klug. Aber es war eine Lsterung: das lernte ich nun. Kluge Narrn reden besser. Das Wenigste gerade, das Leiseste, Leichteste, einer 193 Eidechse Rascheln, ein Hauch, ein Husch, ein Augen lidk Wenig macht die Art des besten Glcks. Still! Was geschah mir: Horch! Flog die Zeit wohl davon? Falle ich nicht? Fiel ich nicht horch! in den runnen der Ewigkeit? Was geschieht mir? Still! Es sticht mich wehe in's Herz? In's Herz! Oh zerbrich, zerbrich, Herz, nach solchem Glcke, nach solchem Stiche! Wie? Ward die Welt nicht eben vollkommen? Rund und reif? Oh des goldenen runden Reifs wohin fliegt er wohl? Laufe ich ihm nach! Husch! Still (und hier dehnte sich Zarathustra und fhlte, dass er schlafe.) Auf! sprach er zu sich selber, du Schlfer! Du Mittagsschlfer! Wohlan, wohlauf, ihr alten eine! Zeit ist's und berzeit, manch gut Stck Wegs blieb euch noch zurck Nun schlieft ihr euch aus, wie lange doch? Eine halbe Ewigkeit! Wohlan, wohlauf nun, mein altes Herz! Wie lange erst darfst du nach solchem Schlaf dich auswachen? (Aber da schlief er schon von Neuem ein, und seine Seele sprach gegen ihn und wehrte sich und legte sich wieder hin) "Lass mich doch! Still! Ward nicht die Welt eben vollkommen? Oh des goldnen runden alls!'' 194 "Steh auf, sprach Zarathustra, du kleine Diebin, du Tagediebin! Wie? Immer noch sich strecken, ghnen, seufzen, hinunterfallen in tiefe runnen? Wer bist du doch! Oh meine Seele!'' (und hier erschrak er, denn ein Sonnenstrahl fiel vom Himmel herunter auf sein Gesicht) "Oh Himmel ber mir, sprach er seufzend und setzte sich aufrecht, du schaust mir zu? Du horchst meiner wunderlichen Seele zu? Wann trinkst du diesen Tropfen Thau's, der auf alle ErdenDinge niederfiel, wann trinkst du diese wunderliche Seele wann, runnen der Ewigkeit! du heiterer schauerlicher MittagsAbgrund! wann trinkst du meine Seele in dich zurck?'' Also sprach Zarathustra und erhob sich von seinem Lager am aume wie aus einer fremden Trunkenheit: und siehe, da stand die Sonne immer noch gerade ber seinem Haupte. Es mchte aber Einer daraus mit Recht abnehmen, dass Zarathustra damals nicht lange geschlafen habe. IID DIE STILLSTE STUNDE [2] (d dich trong IM LNG H THM trang 231239) Was geschah mir, meine Freunde? Ihr seht mich verstrt, fortgetrieben, unwilligfolgsam, bereit zu 195 gehen ach, von euch fortzugehen! a, noch Ein Mal muss Zarathustra in seine Einsamkeit: aber unlustig geht diessmal der r zurck in seine Hhle! Was geschah mir? Wer gebeut diess? Ach, meine zornige Herrin will es so, sie sprach zu mir: nannte ich je euch schon ihren Namen? Gestern gen Abend sprach zu mir meine stillste Stunde: das ist der Name meiner furchtbaren Herrin. Und so geschah's, denn Alles muss ich euch sagen, dass euer Herz sich nicht verhrte gegen den pltzlich Scheidenden! Kennt ihr den Schrecken des Einschlafenden? is in die Zehen hinein erschrickt er, darob, dass ihm der oden weicht und der Traum beginnt. Dieses sage ich euch zum Gleichniss. Gestern, zur stillsten Stunde, wich mir der oden: der Traum begann. Der Zeiger rckte, die Uhr meines Lebens holte Athem nie hrte ich solche Stille um mich: also dass mein Herz erschrak. Dann sprach es ohne Stimme zu mir: "Du weisst es, arathustra? Und ich schrie vor Schrecken bei diesem Flstern, 196 und das lut wich aus meinem Gesichte: aber ich schwieg. Da sprach es abermals ohne Stimme zu mir: "Du weisst es, Zarathustra, aber du redest es nicht! Und ich antwortete endlich gleich einem Trotzigen: "a, ich weiss es, aber ich will es nicht reden! Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Du willst nicht, Zarathustra? Ist diess auch wahr? Verstecke dich nicht in deinen Trotz! Und ich weinte und zitterte wie ein Kind und sprach: "Ach, ich wollte schon, aber wie kann ich es! Erlass mir diess nur! Es ist ber meine Kraft! Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Was liegt an dir, Zarathustra! Sprich dein Wort und zerbrich! Und ich antwortete: "Ach, ist es mein Wort? Wer bin ich? Ich warte des Wrdigeren; ich bin nicht werth, an ihm auch nur zu zerbrechen. Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Was liegt an dir? Du bist mir noch nicht demthig genug. Die Demuth hat das hrteste Fell. Und ich antwortete: "Was trug nicht schon das Fell meiner Demuth! Am Fusse wohne ich meiner Hhe: wie hoch meine Gipfel sind? Niemand sagte es mir noch. Aber gut kenne ich meine Thler. 197 Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Oh Zarathustra, wer erge zu versetzen hat, der versetzt auch Thler und Niederungen. Und ich antwortete: "Noch versetzte mein Wort keine erge, und was ich redete, erreichte die Menschen nicht. Ich gieng wohl zu den Menschen, aber noch langte ich nicht bei ihnen an. Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Was weisst du davon! Der Thau fllt auf das Gras, wenn die Nacht am verschwiegensten ist. Und ich antwortete: "sie verspotteten mich, als ich meinen eigenen Weg fand und gieng; und in Wahrheit zitterten damals meine Fsse. Und so sprachen sie zu mir: "du verlerntest den Weg, nun verlernst du auch das Gehen!" Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Was liegt an ihrem Spotte! Du bist Einer, der das Gehorchen verlernt hat: nun sollst du befehlen! Weisst du nicht, wer Allen am nthigsten thut? Der Grosses befiehlt. Grosses vollfhren ist schwer: aber das Schwerere ist, Grosses befehlen. Das ist dein Unverzeihlichstes: du hast die Macht, und du willst nicht herrschen. 198 Und ich antwortete: "Mir fehlt des Lwen Stimme zu allem efehlen. Da sprach es wieder wie ein Flstern zu mir: "Die stillsten Worte sind es, welche den Sturm bringen. Gedanken, die mit Taubenfssen kommen, lenken die Welt. Oh Zarathustra, du sollst gehen als ein Schatten dessen, was kommen muss: so wirst du befehlen und befehlend vorangehen. Und ich antwortete: "Ich schme mich. Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Du musst noch Kind werden und ohne Scham. Der Stolz der ugend ist noch auf dir, spt bist du jung geworden: aber wer zum Kinde werden will, muss auch noch seine ugend berwinden. Und ich besann mich lange und zitterte. Endlich aber sagte ich, was ich zuerst sagte: "Ich will nicht. Da geschah ein Lachen um mich. Wehe, wie diess Lachen mir die Eingeweide zerriss und das Herz aufschlitzte! Und es sprach zum letzten Male zu mir: "Oh Zarathustra, deine Frchte sind reif, aber du bist nicht reif fr deine Frchte! 199 So musst du wieder in die Einsamkeit: denn du sollst noch mrbe werden. Und wieder lachte es und floh: dann wurde es stille um mich wie mit einer zwiefachen Stille. Ich aber lag am oden, und der Schweiss floss mir von den Gliedern. Nun hrtet ihr Alles, und warum ich in meine Einsamkeit zurck muss. Nichts verschwieg ich euch, meine Freunde. Aber auch diess hrtet ihr von mir, wer immer noch aller Menschen Verschwiegenster ist und es sein will! Ach meine Freunde! Ich htte euch noch Etwas zu sagen, ich htte euch noch Etwas zu geben! Warum gebe ich es nicht? in ich denn geizig? Als Zarathustra aber diese Worte gesprochen hatte, berfiel ihn die Gewalt des Schmerzes und die Nhe des Abschieds von seinen Freunden, also dass er laut weinte; und Niemand wusste ihn zu trsten. Des Nachts aber gieng er allein fort und verliess seine Freunde. IIID DIE HEIMKEHR [3] (d dich trang 262271) Oh Einsamkeit! Du meine Heimat Einsamkeit! Zu lange lebte ich wild in wilder Fremde, als dass ich nicht mit Thrnen zu dir heimkehrte! 200 Nun drohe mir nur mit dem Finger, wie Mtter drohn, nein lchle mir zu, wie Mtter lcheln, nun sprich nur: "Und wer war das, der wie ein Sturmwind einst von mir davonstrmte?" der scheidend rief: zu lange sass ich bei der Einsamkeit, da verlernte ich das Schweigen! Das lerntest du nun wohl? Oh Zarathustra, Alles weiss ich: und dass du unter den Vielen verlassener warst, du Einer, als je bei mir! Ein Anderes ist Verlassenheit, ein Anderes Einsamkeit: Das lerntest du nun! Und dass du unter Menschen immer wild und fremd sein wirst: Wild und fremd auch noch, wenn sie dich lieben: denn zuerst von Allem wollen sie geschont sein! Hier aber bist du bei dir zu Heim und Hause; hier kannst du Alles hinausreden und alle Grnde ausschtten, Nichts schmt sich hier versteckter, verstockter Gefhle. Hier kommen alle Dinge liebkosend zu deiner Rede und schmeicheln dir: denn sie wollen auf deinem Rcken reiten. Auf jedem Gleichniss reitest du hier zu jeder Wahrheit. Aufrecht und aufrichtig darfst du hier zu allen Dingen reden: und wahrlich, wie Lob klingt es ihren Ohren, dass Einer mit allen Dingen gerade redet! Ein Anderes aber ist Verlassensein. Denn, weisst du 201 noch, oh Zarathustra? Als damals dein Vogel ber dir schrie, als du im Walde standest, unschlssig, wohin? unkundig, einem Leichnam nahe: als du sprachst: mgen mich meine Thiere fhren! Gefhrlicher fand ich's unter Menschen, als unter Thieren: Das war Verlassenheit! Und weisst du noch, oh Zarathustra? Als du auf deiner Insel sassest, unter leeren Eimern ein runnen Weins, gebend und ausgebend, unter Durstigen schenkend und ausschenkend: bis du endlich durstig allein unter Trunkenen sassest und nchtlich klagtest "ist Nehmen nicht seliger als Geben? Und Stehlen noch seliger als Nehmen?" Das war Verlassenheit! Und weisst du noch, oh Zarathustra? Als deine stillste Stunde kam und dich von dir selber forttrieb, als sie mit bsem Flstern sprach: "Sprich und zerbrich! als sie dir all dein Warten und Schweigen leid machte und deinen demthigen Muth entmuthigte: Das war Verlassenheit!" Oh Einsamkeit! Du meine Heimat Einsamkeit! Wie selig und zrtlich redet deine Stimme zu mir! Wir fragen einander nicht, wir klagen einander nicht, wir gehen offen mit einander durch offne Thren. 202 Denn offen ist es bei dir und hell; und auch die Stunden laufen hier auf leichteren Fssen. Im Dunklen nmlich trgt man schwerer an der Zeit, als im Lichte. Hier springen mir alles Seins Worte und Wort Schreine auf: alles Sein will hier Wort werden, alles Werden will hier von mir reden lernen. Da unten aber da ist alles Reden umsonst! Da ist Vergessen und Vorbergehn die beste Weisheit: Das lernte ich nun! Wer Alles bei den Menschen begreifen wollte, der msste Alles angreifen. Aber dazu habe ich zu reinliche Hnde. Ich mag schon ihren Athem nicht einathmen; ach, dass ich so lange unter ihrem Lrm und blem Athem lebte! Oh selige Stille um mich! Oh reine Gerche um mich! Oh wie aus tiefer rust diese Stille reinen Athem holt! Oh wie sie horcht, diese selige Stille! Aber da unten da redet Alles, da wird Alles berhrt. Man mag seine Weisheit mit Glocken einluten: die Krmer auf dem Markte werden sie mit Pfennigen berklingeln! Alles bei ihnen redet, Niemand weiss mehr zu verstehn. Alles fllt in's Wasser, Nichts fllt mehr in tiefe runnen. 203 Alles bei ihnen redet, Nichts gerth mehr und kommt zu Ende. Alles gackert, aber wer will noch still auf dem Neste sitzen und Eier brten? Alles bei ihnen redet, Alles wird zerredet. Und was gestern noch zu hart war fr die Zeit selber und ihren Zahn: heute hngt es zerschabt und zernagt aus den Mulern der Heutigen. Alles bei ihnen redet, Alles wird verrathen. Und was einst Geheimniss hiess und Heimlichkeit tiefer Seelen, heute gehrt es den GassenTrompetern und andern Schmetterlingen. Oh Menschenwesen, du wunderliches! Du Lrm auf dunklen Gassen! Nun liegst du wieder hinter mir: meine grsste Gefahr liegt hinter mir! Im Schonen und Mitleiden lag immer meine grsste Gefahr; und alles Menschenwesen will geschont und gelitten sein. Mit verhaltenen Wahrheiten, mit Narrenhand und vernarrtem Herzen und reich an kleinen Lgen des Mitleidens: also lebte ich immer unter Menschen. Verkleidet sass ich unter ihnen, bereit, mich zu verkennen, dass ich sie ertrge, und gern mir zuredend "du Narr, du kennst die Menschen nicht!" Man verlernt die Menschen, wenn man unter Menschen lebt: zu viel Vordergrund ist an allen 204 Menschen, was sollen da weitsichtige, weitschtige Augen! Und wenn sie mich verkannten: ich Narr schonte sie darob mehr, als mich: gewohnt zur Hrte gegen mich und oft noch an mir selber mich rchend fr diese Schonung. Zerstochen von giftigen Fliegen und ausgehhlt, dem Steine gleich, von vielen Tropfen osheit, so sass ich unter ihnen und redete mir noch zu: "unschuldig ist alles Kleine an seiner Kleinheit!" Sonderlich Die, welche sich "die Guten" heissen, fand ich als die giftigsten Fliegen: sie stechen in aller Unschuld, sie lgen in aller Unschuld; wie vermchten sie, gegen mich gerecht zu sein! Wer unter den Guten lebt, den lehrt Mitleid lgen. Mitleid macht dumpfe Luft allen freien Seelen. Die Dummheit der Guten nmlich ist unergrndlich. Mich selber verbergen und meinen Reichthum das lernte ich da unten: denn jeden fand ich noch arm am Geiste. Das war der Lug meines Mitleidens, dass ich bei jedem wusste, dass ich jedem es ansah und anroch, was ihm Geistes genug und was ihm schon Geistes uviel war! Ihre steifen Weisen: ich hiess sie weise, nicht steif, so lernte ich Worte verschlucken. Ihre Todtengrber: ich hiess sie Forscher und Prfer, so lernte ich 205 Worte vertauschen. Die Todtengrber graben sich Krankheiten an. Unter altem Schutte ruhn schlimme Dnste. Man soll den Morast nicht aufrhren. Man soll auf ergen leben. Mit seligen Nstern athme ich wieder erges Freiheit! Erlst ist endlich meine Nase vom Geruch alles Menschenwesens! Von scharfen Lften gekitzelt, wie von schumenden Weinen, niest meine Seele, niest und jubelt sich zu: Gesundheit! Also sprach Zarathustra. I#D DER WANDERER [] (d dich trang 296303) Um Mitternacht war es, da nahm Zarathustra seinen Weg ber den Rcken der Insel, dass er mit dem frhen Morgen an das andre Gestade kme: denn dort wollte er zu Schiff steigen. Es gab nmlich allda eine gute Rhede, an der auch fremde Schiffe gern vor Anker giengen; die nahmen Manchen mit sich, der von den glckseligen Inseln ber das Meer wollte. Als nun Zarathustra so den erg hinanstieg, gedachte er unterwegs des vielen einsamen Wanderns von ugend an, und wie viele erge und Rcken und Gipfel er schon gestiegen sei. "Ich bin ein Wanderer und ein ergsteiger", sagte er zu seinem Herzen, "ich liebe die Ebenen nicht und es scheint, ich kann nicht lange still sitzen". 206 Und was mir nun auch noch als Schicksal und Erlebniss komme, ein Wandern wird darin sein und ein ergsteigen: man erlebt endlich nur noch sich selber. Die Zeit ist abgeflossen, wo mir noch Zuflle begegnen durften; und was knnte jetzt noch zu mir fallen, was nicht schon mein Eigen wre! Es kehrt nur zurck, es kommt mir endlich heim mein eigen Selbst, und was von ihm lange in der Fremde war und zerstreut unter alle Dinge und Zuflle. Und noch Eins weiss ich: ich stehe jetzt vor meinem letzten Gipfel und vor dem, was mir am lngsten aufgespart war. Ach, meinen hrtesten Weg muss ich hinan! Ach, ich begann meine einsamste Wanderung! Wer aber meiner Art ist, der entgeht einer solchen Stunde nicht: der Stunde, die zu ihm redet: "etzo erst gehst du deinen Weg der Grsse! Gipfel und Abgrund das ist jetzt in Eins beschlossen! Du gehst deinen Weg der Grsse: nun ist deine letzte Zuflucht worden, was bisher deine letzte Gefahr hiess! Du gehst deinen Weg der Grsse: das muss nun dein bester Muth sein, dass es hinter dir keinen Weg mehr giebt! 207 Du gehst deinen Weg der Grsse; hier soll dir Keiner nachschleichen! Dein Fuss selber lschte hinter dir den Weg aus, und ber ihm steht geschrieben: Unmglichkeit. Und wenn dir nunmehr alle Leitern fehlen, so musst du verstehen, noch auf deinen eigenen Kopf zu steigen: wie wolltest du anders aufwrts steigen? Auf deinen eigenen Kopf und hinweg ber dein eigenes Herz! etzt muss das Mildeste an dir noch zum Hrtesten werden. Wer sich stets viel geschont hat, der krnkelt zuletzt an seiner vielen Schonung. Gelobt sei, was hart macht! Ich lobe das Land nicht, wo utter und Honig fliesst! Von sich absehn lernen ist nthig, um Viel zu sehn: diese Hrte thut jedem ergeSteigenden Noth. Wer aber mit den Augen zudringlich ist als Erkennender, wie sollte der von allen Dingen mehr als ihre vorderen Grnde sehn! Du aber, oh Zarathustra, wolltest aller Dinge Grund schaun und Hintergrund: so musst du schon ber dich selber steigen, hinan, hinauf, bis du auch deine Sterne noch unter dir hast!" a! Hinab auf mich selber sehn und noch auf meine Sterne: das erst hiesse mir mein Gipfel, das blieb mir noch zurck als mein letter Gipfel! 208 Also sprach Zarathustra im Steigen zu sich, mit harten Sprchlein sein Herz trstend: denn er war wund am Herzen wie noch niemals zuvor. Und als er auf die Hhe des ergrckens kam, siehe, da lag das andere Meer vor ihm ausgebreitet: und er stand still und schwieg lange. Die Nacht aber war kalt in dieser Hhe und klar und hellgestirnt. "Ich erkenne mein Loos", sagte er endlich mit Trauer. "Wohlan! Ich bin bereit. Eben begann meine letzte Einsamkeit". Ach, diese schwarze traurige See unter mir! Ach, diese schwangere nchtliche Verdrossenheit! Ach, Schicksal und See! Zu euch muss ich nun hinab steigen! Vor meinem hchsten erge stehe ich und vor meiner lngsten Wanderung: darum muss ich erst tiefer hinab als ich jemals stieg: tiefer hinab in den Schmerz als ich jemals stieg, bis hinein in seine schwrzeste Fluth! So will es mein Schicksal: Wohlan! Ich bin bereit. "Woher kommen die hchsten erge?" so fragte ich einst. Da lernte ich, dass sie aus dem Meere kommen. Diess Zeugniss ist in ihr Gestein geschrieben und in die Wnde ihrer Gipfel. Aus dem Tiefsten muss das Hchste zu seiner Hhe kommen. " 209 Also sprach Zarathustra auf der Spitze des erges, wo es kalt war; als er aber in die Nhe des Meeres kam und zuletzt allein unter den Klippen stand, da war er unterwegs mde geworden und sehnschtiger als noch zuvor. "Es schlft jetzt Alles noch", sprach er; "auch das Meer schlft. Schlaftrunken und fremd blickt sein Auge nach mir. Aber es athmet warm, das fhle ich. Und ich fhle auch, dass es trumt. Es windet sieh trumend auf harten Kissen. Horch! Horch! Wie es sthnt von bsen Erinnerungen! Oder bsen Erwartungen? Ach, ich bin traurig mit dir, du dunkles Ungeheuer, und mir selber noch gram um deinetwillen. Ach, dass meine Hand nicht Strke genug hat! Gerne, wahrlich, mchte ich dich von bsen Trumen erlsen! " Und indem Zarathustra so sprach, lachte er mit Schwermuth und itterkeit ber sich selber. "Wie! Zarathustra!" sagte er, "willst du noch dem Meere Trost singen? Ach, du liebreicher Narr Zarathustra, du Vertrauens berseliger! Aber so warst du immer: immer kamst du vertraulich zu allem Furchtbaren. 210 edes Ungethm wolltest du noch streicheln. Ein Hauch warmen Athems, ein Wenig weiches Gezottel an der Tatze : und gleich warst du bereit, es zu lieben und zu locken. Die Liebe ist die Gefahr des Einsamsten, die Liebe zu Allem, wenn es nur lebt! Zum Lachen ist wahrlich meine Narrheit und meine escheidenheit in der Liebe! " Also sprach Zarathustra und lachte dabei zum andern Male: da aber gedachte er seiner verlassenen Freunde , und wie als ob er sich mit seinen Gedanken an ihnen vergangen habe, zrnte er sich ob seiner Gedanken. Und alsbald geschah es, dass der Lachende weinte: vor Zorn und Sehnsucht weinte Zarathustra bitterlich. IM LNG H THM I V TRN CON NG HUYN CA pjCq- -q73:7 QUA UYN NGN V k&G&k/S T U KHI HNH T TNH NGN CA RjI/T jkGkRTI/\ "CON NGI L H THM 3q:q j-rRRkR 7RT NG PHNG V TY PHNG NHP MT VI NHAU QUA TING NI CA H THM LN NG TR V UYN MC 211 IM LNG H THM I V TRN CON NG HUYN CA j/jEI:j/S&7 QUA UYN NGN V jSImIj T U KHI HNH T TNH NGN CA 3s&jCJIT7 V PqJ7:qR M PHNG TRI MY TRNG CHO CUC CHIN TRANH QU HNG Im lng h thm duoc ra di ln du tin vo mui hai gi khuya ngy 2 thng Tm nm 1967 rang ngy 2 thng Tm nm 1967 d dnh du ngy ta th ca Nietzsche vo lc mui hai gi trua ngy 2 thng Tm nm 1900. Mui hai gi khuya xoy trn vi mui hai gi trua v tuu thnh. Gi Pht Im Lng nht Gi Pht Ti Thuong ca Im Lng H Thm. :@c l@c I VO GIA NI CAO V H THM Chong nht: 212 I. REDUCTIO AD IMPOSSILE Con dung ph hu in chng php Chong hai: II. VIA NEGATIVA Con dung hu dit tu tung Ty phuong qua Hraclite, Parmnide, Eckhart, Nietzsche, Rimbaud, Heidegger v Henry Miller Phu luc: I. TRN C I CA RIMAUD II. CREDO III. TR V SU IM LNG CA NIETZSCHE IV. CODA Kt lun Im lng h thm. [1] Ch thch ca talawas: V bn dnh my t sch d xut bn c qu nhiu li v hin thi ch nn phn nguyn tc ting c ny s duoc ly t cc ngun trn internet. Tuy nhin, cc ngun ny cng c mt s su khc nhau, nht l phn trnh by, nn chng ti s lit k cc ngun m chng ti d tham kho. Ngun: http://www.hamilton.net.au/nietzsche/zarathustra/z ara081.html (Song ng Anhc) http://literatur.org/klassic/NIETZSCHE/Zarathustra/ Zarathustra_.htm http://www.uni rostock.de/fakult/philfak/fkw/iph/strobach/veranst/ni etzsche/zar2neu.html http://www.phil.euvfrankfurt o.de/download/2006SS_Nietzsche/AlsoSprachZarath ustra.pdf [2] Ngun: 213 http://www.geocities.com/thenietzschechannel/zarap t2g.htm [3] Ngun: http://www.geocities.com/thenietzschechannel/zarap t3g.htm [] Ngun: http://www.geocities.com/thenietzschechannel/zarap t3g.htm /gPn\ Im lng h thm ca Pham Cng Thin. An Tim xut bn 1967, ti bn ln 2 nm 1969. 214