You are on page 1of 214

Im lng h thm

Phm Cng Thin


1
Im lng h thm
Phm Cng Thin
PHNG PHP SUY T V VIT V TNH
CON NG CA TRIT L VIT NAM
Gi v Nguyn Du
Ngi cha tc trng ca thi ca v t tng Vit Nam,
ngi im lng trn my ni Hng, gi vi gi thu, tr
thnh mt trong nm nh tho v dai nht phong
ng.
Paris ngy 22 thng V 1966
Pham Cng Thin
i vo gia ni cao v h thm
Thin Su Khng L thi L ca qu huong mt ln
kia c don buc ln tn mt dnh ni cht vt v suc
ku ln mt ting bo vo lm lanh c bu tri xanh lo
dy my trng; dui kia l h thm hoang so, h
thm ca qu huong, nim cm lng ca h thm
bng vong ln Tnh v Vit: trit l ca Vit Nam ra
di, v cnh bay ln nhu phuong hong d ri mui
nm sau ha thn lm rng bay vt tri nhn loai.
Mu la ca qu huong lm hn phi cho ni cao v
h thm. Trong mt bi tho du tin trong di,
Nietzsche d ni dn "h thm ca hin th: "Des
Daseins Abgrund (An die Melancholie, 1871). Hin
th ca Nietzsche l hin th ca Ty phuong; hin
2
th ca Ty phuong dnh lin vi hin th ca Vit
Nam, nht l t ha bn th k XX; Vit v Tnh l
Vit ca Vit Nam v Tnh ca Tnh mnh. Tu tung
ca Vit Nam l tu tung ca Vit v Tnh; ngun
gc ca Vit v Tnh bt du t Trung Hoa, n d v
Hy lap; th k XX l th k tuu thnh ca Vit v
Tnh; su tuu thnh y chnh l h thm: ting ni
ca h thm l ting ni trn dnh ni cht vt (hu
th truc thong c phong dnh, trng khiu nht
thanh hn thi h); ting ni y, ting ku trm
thng y lm lanh but c bu tri v xoy vng
cun trn xung h thm, xung nim im lng ca
h thm m ngui xua goi l "uyn mc.
Tt c trit l phi tr v uyn mc, t d ngn ng
con ngui mi tr thnh ting ku trn dnh ni: con
ngui ni chuyn vi qu thn, lm mi lui cho tri
cao v h thm; con ngui khng cn l bnh nguyn
m l ni cao; thin tnh ca ni cao l siu vit trn
tt c dng bng ca cuc di.
Phng php s! t v" #it v T$nh
I. Reductio Ad Impossible
II. Via Negativa
Chng nh%t
&'(ctio a( Impossi)l'
Con *+ng ph h,! -in ch.ng php
Vit l g? Tnh l g? Hai cu hi ny khng phi l
cu hi; tt c moi cu hi du c sn moi cu tr
3
li. Tnh v Vit lm cho nhng cu hi tr thnh
nhng cu hi; Tnh v Vit l chn tri m rng h
m cho con ngui nhn thy tt c nhng cu hi v
dng thi tt c nhng cu tr li, tt c nhng g c
th hi duoc v dng thi tt c nhng g c th tr
li duoc trn cuc di ny, t thuong c dn hin tai,
t s khng dn v s v v han.
Nuc Vit Nam dang bi tn ph dn cng d, dn
Vit Nam bng nhin v tu nhin duoc tnh ph cho
chiu dung v th nhn tt c ni diu dng dau dn
cng cuc ca th k XX; nm chuc nm cui cng
ca 2.000 nm sau Thin cha ging sinh l thuc v
Mnh ca Vit Nam: tt c nhng xo trn hn mang
kinh hong nht ca nhn loai dang dp vo ngui
Vit Nam; h thm m rng v su; mu la t tri
dt d xung v vot ln; tt c nhng khm ph v
dai nht ca vn ha loi ngui t my ngn nm
nay bng nhin v tu nhin duoc th nhn tuu hnh
tai Vit Nam (Cng sn v Tu bn; Pht gio v
Thin cha gio, tn gio v chnh tri, quc t v dn
tc, co kh v con ngui, l thuyt v hnh dng,
truyn thng v cch mang, thin mang v nhn
mang, tu do v n l, bao dng v bt bao dng,
chin tranh v ha bnh, thuc tai v o tung, su
tht v gi tao, nhp th v xut th, x hi v tu
vin; c nhn v qun chng, l tung v tuyt
vong, mng v thc, sng v cht).
Tt c nhng vn d, tt c nhng vn nan, tt c su
lung lu, tt c moi mu thun, tt c moi nim
quyt dinh, tt c su tuyn trach du duoc tr li
hay khng th duoc tr li. Hi v tr li hay hi v
4
khng tr li l th cch ca hin th Ty phuong.
ng phuong by gi cng d l Ty phuong; phn
bit ng phuong vi Ty phuong, chon bn ny d
b bn kia cng l tnh bm ca Ty phuong. Vit l
g? Tnh l g? Hai cu hi ny duoc hi theo th diu
hi ca Ty phuong. Vit ng cng dng th ng v
ng th ca Ty phuong; hn ca Vit ng d bay
trn noi no v tai sao n trn? (Ngay dn ch hn
ca tr thnh Ty phuong, duoc hiu nhu di nguoc
lai xc).
Vit l g? Tnh l g? Hai cu hi ny quyt dinh
mnh h ca Vit Nam v mnh h ca ton th
nhn loai. Hai cu hi ny phi duoc hi cho dn khi
no khng th hi duoc na, cho dn lc ngui hi
phi tuyt vong, tuyt , tuyt tu, tuyt tung, tuyt
nim; lc y hai cu hi s ha th thnh ra hai
ting: Vit v Tnh. Hai ting ny s duoc doc ln,
doc mi cho dn lc khng cn sc d doc na: lc
y, hai ting s ha th thnh ra mt ting. Ting
duy nht ny l ting Tnh; ting Tnh s ha th
thnh ra mt ting ku, mt ting ht, mt ting la
trn dnh ni cht vt, dnh ni trn h thm. i ln
dnh ni l Vit di xung h thm l Tnh; h thm
ph hy Tnh thnh ra tuyt tnh, by gi ch cn l
nim im lng ca h thm; tt c nm vo trong qu
Phuc v mt dim Duong xut sinh: vn ha v vn
minh xut hin v luu dng.
Mun dt ln cu hi v Vit v Tnh th phi don
sach li di v m rng phuong tri; li di v Vit v
Tnh l dung li ph hoai (via negativa). Ph hoai tu
tung ng phuong v Ty phuong, ph hoai tt c
5
nhng g c th ph hoai duoc, ph hoai tt c
nhng d th hin trn thc con ngui. M rng
phuong tri l ph hoai cng lc vi su ph hoai d
hin trong thc con ngui; ph hoai theo, vi,
cng; dng loat vi, l nhp tnh m dung th l
song thoai; song thoai l dc thoai truc mt knh
trong sut.
Trong trit hoc kinh vin thi Trung c Ty
phuong, Vit l transcendens, Tnh l esse. Tnh v
Vit l ch HnVit, vit theo mu tu La tinh l
"Tnh v "Vit: su kin "Tnh v "Vit duoc vit
theo mu tu La tinh khng phi l chuyn ngu
nhin, cng nhu su kin lich s ca ngn ng Vit
Nam, t ch Nm chuyn sang th ng ca bng
mu tu La tinh, cng khng phi l vic ngu nhin;
tt c nhng su vic y d thun theo Tnh mnh
ca Vit Nam v ca nhn loai. Tt c nhng tang
tc d v Vit Nam hin nay, tt c nhng mu la
ngt tri Vit Nam hin nay du l nhng hu qu
tt nhin ca tt c nhng su kin y v ca tt c
nhng g lm nhng su kin y thnh su kin. Tnh
v Vit hin th ra tnh v vit, thun theo ngha
qui dinh ca transcendens v esse ca La tinh. Trong
trit l Hy lap thi thuong c, Vit l
(Platon, Rpublique, VI, 09, ), Tnh l tnh
trong nm cu
ca Aristote (Mtaphisique, , 1001a21).
Vit trong ch Tu l trong hay trong
di Hng Vuong; Tnh l trong cu m
du chuong th nht ca sch Trung Dung, Ch
Phan (Sanskrit) l ngun ca Vit v Tnh; ch Phan
ca Vit l pramit; ch Phan ca Tnh l Tad trong
6
n d gio hay Tattva trong Pht gio.
Trong lich s nhn loai, Tnh th hin gia lng di
noi ha th ca mt ngui trn ngui, tn l sus
m esse ca sus l esse trong ngha Ipsum Esse
subsistens ca thnh Thomas dAquin; Vit th hin
gia lng sng noi ha thn ca mt ngui vot
ngui, tn l Pht Thch Ca Mu Ni.
Hraclite v Socrate m rng phuong tri cho sus
ging sinh trong Lich s (ni dn Lich s th ch l
Lich s Ty phuong); cn Parmnide v Aristote m
rng phuong tri cho Hegel v Karl Marx trong pham
vi tu tung, cho ohannes Kpler, Galile, Isaac
Newton, Christian Huygens, ean Le Rond
dAlembert, ulien Offroy de La Mettrie; Heinrich
Hertz, Louis de roglie, Niels ohr, Max Planck,
Albert Einstein, Werner Heisenberg, . Robert
Oppenheimer, Auguste S. Eddington, Marie Curie,
v.v. trong pham vi khoa hoc vt l.
Pht Thch Ca tu m rng phuong tri cho ha thn
mnh, diu dng tron c Tnh mnh ca phuong
ng, mnh lit nht l Tnh mnh ca Vit Nam,
nht l t di L cho dn hm nay. Vit th hin
trong Pht Thch Ca mt cch tron ven nht t c ch
du tin khi Pht dn sinh: va mi xut sinh, Pht
d di duoc ngay, nhn khp moi phuong tri, buc di
by buc, ku to ln nhu ting su t: "Thin thuong
dia ha, duy ng dc tn, v luong sinh t, u kim tn
h (Trn tri dui dt, duy ta l tn, sng cht
khng cng, t nay l ht), ni xong ri th nm
xung nhu moi hi nhi khc. Trong kinh Majjhima-
7
Nikya (III, tr.123), trong kinh Nikya-Agama, trong
Vinaya, du c thut lai c ch huyn b ca Pht.
y buc (sapta padni) dnh du Vit nhp th
Tnh, ni ln su siu vit khng gian (Aggo, ham
asmi lokassa), "duy ng dc tn l siu vit thi
gian, dng noi dnh v tru, duong thi v dng thi
vi su bt du ca v tru (cf. Mircea Eliade, Les Sept
Pas du Bouddha trong Pro Regno pro Sanctuario,
Hommage Van Der Leeuw, Nijkerk, 190, trang 169
17; cf. Mircea Eliade, Images et Symboles, Essais
sur le symbolisme magico-religieux, 192, Gallimard,
trang 98100).
Tnh tuu thnh noi su dng dinh ca sus; Vit tuu
thnh noi by buc di v nu cui ca Pht. Trit l v
Vn minh Ty phuong khi du v chm dt noi su
cht ca Socrate; trit l v vn minh khi du v
chm dt noi ci cht ca sus v Socrate. Trit l
v Vn minh ng phuong khi du v chm dt noi
ngoi thnh ca ng, lc Khng T dng tiu tuy
v tu ni rng mnh ging "con ch mt ch, lc Lo
T ci tru b di v pha Ty. Pht khng khi du
v khng chm dt, m rng m phuong tri cho
khi du thnh khi du v chm dt thnh chm
dt, v Pht tnh l Vit: Vit lm Tnh thnh ra Tnh;
dng thi Vit cng l Tnh. Tnh thnh ra Tnh l
Thnh m danh t thn hoc Thin cha gio goi l
Thnh (hay ) l diu kin tt yu sine
quanon ca su cu ri; Thnh chnh l su cu ri.
Thnh l Tn: dng trn nhn xung Thnh, dng
dui nhn ln l Tn. bao gm c Thnh l Tn,
dich gon lai l Thnh Tn; Thnh Tn duoc goi khc di
l dc tin. Trong kinh Kim Cang ca Pht gio c ch
8
Tn Tm . Trong ai Hoc ca Khng gio c ch
Thnh nhu thnh ; trong Trung Dung c ch
thnh v quan trong nht l chuong th XXI; tu
thnh minh vi chi tnh . iu dng hm
dung tu tung Khng T l Kinh dich; trong Kinh
dich, Tnh n trn chp chn nhu dng sui su chy
ngm trong c lm cho c xanh tuoi: Tnh lm Thi
Cuc thnh Thi Cuc; Tnh l Dich. Trong ao dc
kinh, Tnh m m im lng ngu ngo huyn o, m
phuong tri my trng cho ao thnh ao: Tnh lm
cho khng tn thnh tn: Tnh l huyn trong huyn
chi huu huyn . Ton th tu tung Vda xoay
trn chung quanh minh kin v Thin Tnh (devat
vidy); dng trn nhn xung th goi l Tnh (t),
dng dui nhn ln th goi l Thin (beva): ngha
chiu t trn di xung goi l dhi daivika; t dui di
ln goi l dhytmika. Trong nhng kinh Upanisads,
Thin tnh (devat) ha dng vi Ng Tnh (tman),
chng han nhu cu devtmasktim trong Svets. Up
1,3. hay cu yadaitamanupasyaty tmmam devam
ajas trong Br. Up IV, iv. 1. (xin doc Katha, I, ii,
12; cng. Vi Ch. Up. VI, iii, 2, v Kena Up. I, i);
dng trn nhn xung goi l devat, dng dui dt
nhn l tman. Tnh thung khi di danh nhu l
Hiranyagarbha, Virt v Prajpati. Tm tt lai tt c
tu tung ca Vdas l Tnh, goi l Tat (nhu trong
tattvam asi). n Pht Thch Ca th con dung di
hon ton khc hn; Pht Thch Ca ph hy ton th
tu tung Upanisads; dy khng phi l phn ng, v
Tnh khng th l Tnh nu Vit khng lm Tnh
thnh Tnh: ni cho d hiu th Vit l cn nguyn
ca Tnh: Pht c ngha l Vit; ni khc di l t
Vit: ch Hn m l Bt nh ba la mt da:
9
Prajapramit. Con dung m Pht m ra l con
dung chua ai buc (xem Mahvagga, Vinaya Pitaka
I, ; Majjh. N.I, P.171, sutta, 26; Sam. N.II, tr.
10). iu dng hm dung ton th tu tung ng
phuong l nim im lng ca Pht Thch Ca; nim im
lng y goi l avykrta hay avykrta vastni (xin doc
Mdhyamika-kriks, XXVII; Majjh. N.I, tr.2632,
sutta 63; Sam. N.III, tr.27). Nim im lng huyn b
y n tung ton trit, khuynh do c v tru tu tung
ng phuong, do thin ti ky diu ca Long Tho
(Ngrjuna): Vit thnh Khng tnh (snyat);
Khng l snya: Tnh l -t. Sau Long Tho l V
Truc (Asanga) v Th Thn (Vasubandhu): Khng
Tnh thnh Tnh Khng; Tnh Khng thnh V Tnh;
Chn Nhu Tht Tnh ca Duy thc l Thng Ngha V
Tnh (xem Duy thc tam thp tung: c Pht mt
thuyt, nht th php v tnh: thung nhu ky tnh
c, tc Duy thc tht tnh). n Thin tng, Tnh l
Vit, Tnh thnh Pht: Kin Tnh.
Tu tung Vit Nam l tu tung ca Tnh v Vit; Tnh
v Vit tuu thnh mnh lit nht vo di L v th
hin huy hong nht noi Nguyn Du v Nguyn nh
Khim. Mt ng vua thi L d m du tp sch v
Thin vi ch Tnh, tr Tnh tr v vi Vit. Nguyn
nh Khim tr Tnh tr v vi Dich; Nguyn Du tr
Tnh tr v Mnh (cf. Thanh Hin thi tp: Tnh thnh
hac hnh h dung doan, Mnh dng hng mao bt tu
tri); Trang T d phn bi Lo T, v ph hoai tu
tung Lo T; chnh Trang T d m dung cho tu
tung Lo T dn ch diu tn; trong Nam hoa kinh,
Trang T dua Tnh roi xung Sinh v Sinh c
ngha l Tnh (cf. c Sung Ph: hanh nng chnh
10
sinh, d chnh chng sinh). Su phn bi ca Trang T
di vi Lo T cng ging nhu su phn bi ca Tng
Nho, ca Trnh T, Chu T, ca Mc T, Manh T,
Tun T, ng Trong Thu di vi Khng T; Vuong
Duong Minh mun phuc hi, nhung cng tht bai.
Chnh Nguyn Du d tr Tnh tr v cho Mnh, dua
Tnh t Sinh tr v Mnh: Nguyn Du d chuyn ha
Trang T v vuot ln Trang T: ph hy Sinh bng
cch tr v Tnh v Vit. Tnh Nguyn Du l Tnh ca
Mnh: Vit ca Nguyn Du l Vit ca Thin xut
sinh t kinh Kim Cang (m Nguyn Du tu ni l d
doc tung trn mt ngn ln). Trong khi Kinh dich bi
phn bi trong tu tung Tu th Nguyn nh Khim
hi duong Kinh dich bng chnh cuc di 9 nm ca
mnh: Nguyn nh Khim tr Tnh tr v vi Dich v
thnh tuu Dich vi Vit noi Pht Tnh.
Tnh l g? Vit l g? Tnh lm hai cu hi trn thnh
hai cu hi, v th cu hi khng th hi lai ci lm
cu hi thnh cu hi. Vit l ci lm Tnh thnh
Tnh. Tnh lm mt ngui trn ngui thnh sus;
Vit lm mt ngui vot ngui thnh Pht. Tnh v
Vit bng nhau hay chnh lch? Tnh hon Vit hay
Vit hon Tnh? Tt c nhng cu hi ny du di xa
Tnh v Vit: bng nhau, chnh lch, hon v thua l
tnh th ca su suy tu chay trn h thm.
Su chay trn ny tuu thnh mt cch oanh lit noi tu
tung ca Karl Marx. Karl Marx chi b Tnh v Vit,
dua Tnh roi xung Th v dua Vit roi xung Dung:
Dung th l lao dng: tnh th ca Dung Th l su
sng tao ca lao dng trong lich s con ngui; dung
11
th ph hy su ly th ca con ngui di vi con
ngui v dua con ngui dn ch ly tnh vi Nhin
tnh d thnh tuu hung di ca bin chng php.
Ch ngha Duy vt ca Marx khng phi l duy vt
m l duy th, m tnh th ca Hnh dng l Dung
th, nhu vy Hnh dng c ngha l Hnh th: "Quan
dim ca cuc di, ca Hnh th, phi l quan dim
du tin, cn bn ca l thuyt v tri thc (Lnine,
Matrialisme et empiriocriticisme, Moscou, 192,
tr.16).
Tri thc lun duoc diu dng bi v dng thi l bin
chng php; phuong php bin chng duy th d
duoc th dung trong kinh t chnh tri mt cch ton
trit, dng thi cng duoc th dung trong lich s,
trong trit hoc, trong chnh tri, trong sch luoc chin
thut ca giai cp tho thuyn, trong nhng b mn
khoa hoc. i vi Lnine, chnh su th dung y l
nhng g chnh yu nht v mi m nht m Marx v
Engels d mang lai cho loi ngui; d l "bc di
thin ti phng ti dng trc trong lich s t tng
cch mang (Lnine, Marx-Engels-marxisme.
Moscou, 19, tr. 6768). Karl Marx d do nguoc
bin chng php ca Hegel, mc d chnh Marx d
ni rng phuong php bin chng ca ng "khng
nhng khc phong php ca Hegel v cn bn, m
cn di lp hn vi phong php y (Marx, Capital,
I, Prface de la deuxime dition). Mc d th, cuc
cch mang tu tung ca Marx ch l mt phn ng
di lai mt phn ng v vn nm trong tnh th ca
Tnh mnh Ty phuong, cng nhu thi dai nguyn t,
k nguyn khoa hoc nguyn t ny cng nm trong
tnh th ca Tnh mnh Ty phuong: khoa hoc, co
12
kh v bin chng php cng chung mt dng mu.
Sinh mnh dng ngha vi Ty phuong: Sinh mnh
lm Ty phuong thnh Ty phuong. t ln cu hi:
"Tnh th ca Sinh mnh (Ty phuong) l g?. Ch
dt ln cu hi y l d lao vo con dung ca tt c
nhng con dung: khoa hoc, co kh v bin chng
php d bi gii han qui dinh bi tnh th ca sinh
mnh; s mnh ca Ty phuong l th hin sinh
mnh mnh m chnh Werner Heisenberg cng d
thc mt cch tu mn hnh tin (xin doc Werner
Heisenberg, la nature dans physique contamporaine,
chong les rapports entre la culture humaniste, les
sciences de la nature et lOcident, trang 6278.
Gallimard, 1962).
in chng php ca Marx khng th no tch ri co
kh v khoa hoc: co kh v khoa hoc hin dai khng
th tch ri Sinh mnh ca Ty phuong, v chnh sinh
mnh y d khai sinh co kh v khoa hoc, chng
nhng th m cn sinh thnh hung di ca co kh v
khoa hoc trong tuong lai: khoa hoc l tri th, co kh
l dung th. t ln cu hi v tnh th ca Sinh
mnh Ty phuong l thy duoc tim th ca co kh
v khoa hoc, dng thi thy duoc lin th gia tim
th, hin th v v th; dt ln cu hi v tim th,
hin th v v th l thy duoc su d v v su tn
ph diu dng ca ch ngha hu v hin nay. Hai ch
th () v th (y) diu dng Sinh mnh Lich
s Ty phuong: dung th d chuyn th: Thin cha
gio chuyn th d nhp th ti siu th
(transcendens): bin chng php Marx dung th d
chuyn th qua cuc cch mang v sn; Nietzsche
thy truc Sinh mnh Ty phuong, chuyn th bng
13
cch vit th nhn tnh (bermensch) qua mnh i
(amor fati) v tri kin v su phuc th ca dng th.
Sartre thay th siu th bng v th (le nant) qua
su tu do ca du th: chuyn th bng ci nhn ca
du th (projet) truc v th. Karl aspers roi sng
moi lin cm gia hin th ny vi hin th khc, dt
lai nhng han th (Grenzsituationen) d m dung
cho vit th (Transcendenz) v ku goi vin th (Das
Umgreifende). Heidegger d cho th v th nhp
nhau thnh mt (in der Welt sein): dung thi (Zeit)
m rng phuong tri vit th d dt ln cu hi v
Tnh th v Th tnh (Sein); Heidegger c don chiu
dung tt c thm kich ca Sinh mnh Ty phuong,
tt c su nghip tu tung ca Heidegger l su phn
bit th tnh gia th hay ton th (das Seiende) v
th tnh (das Sein); su phn bit y l su thnh cng
v dai nht ca Heidegger, nhung dng thi cng l
su tht bai bi dt nht, bi trng nht ca con ngui:
chnh su phn bit th tnh y d dt cn th cho
Heidegger lm cuc ph hy lich s tnh th lun ca
trn hai nghn nm Ty phuong; su phn bit th
tnh y l mt th thuc dc Heidegger dng dc tri
dc, nhung thuc dc ny rt nguy him, n c th
quay nguoc lai git cht Heidegger; Heidegger hiu
th, lin m gh ly Hoelderlin, c dc ch doi su
din loan nhu Hoelderlin trong tui gi quanh hiu.
Thay v tng thuc dc nhu Socrate, Heidegger lm
tho v vit ni bng quo. Chnh su phn bit th tnh
y dua Heidegger dn ng cut ca tu tung v, su
phn bit th tnh y cng nm trong lng Sinh
mnh ca Ty phuong: chnh su phn bit th tnh
ca Heidegger l thot thai t su ly tnh mnh lit
nht trong chnh tu tung Heidegger; Heidegger ku
14
goi v su qun lng th tnh (Seinsvergessenheit),
nhung chnh Heidegger nm trong su qun lng y
mt cch bi dt nht, v chnh su phn bit th Tnh
d l qun lng Th tnh. Heidegger di v bn h
thm; Heidegger ch cn th th cui cng l nhy
tung vo h thm. n trong h thm l nim im
lng.
Khng Vit v Tnh th khng th c su phn bit th
tnh, v Vit v Tnh m rng phuong tri: Tnh l
th. T Nh tnh ca Tnh v th mi c th sinh ra
su phn bit th tnh; su phn bit khng th phn
bit duoc th tnh ca chnh su phn bit; ch phn
bit duoc th tnh l khi d ra ngoi Tnh, tc l Vong
tnh (Seinsvergessenheit).
in chng php l mu ca Sinh mnh Ty phuong,
khng c in chng php khng c Trit l v Khoa
hoc. Ch dialectique c th dich l "bin chng php
v "dich ha php. Tai sao ch cch dich "bin chng
php l thng dung Vit ng m "dich ha php
lai khng duoc dng? Tu th ny cng d ni ln
rng Tnh mnh ca Vit Nam d bi chi phi theo
Sinh mnh ca Ty Phuong: "dich ha hung v
Dich v Tnh, "bin chng hung v Th v Sinh.
Dialectique l "dich ha php trong tu tung ca
Hraclite, nhung dn Socrate, nht l dn Platon th
dialectique chnh l "bin chng php (xin doc
Rpublique, VII, 3e; Philbe, 1a); di vi Platon,
"bin chng php l "kin thc ca nhng kin
thc (xem Charmide 173b: q qo);
dn Socrate, nht l dn Platon T tng roi xung
15
ch tn ta v bin thnh Trit l, cng nhu ao dc
roi xung ch tn ta th Lun l xut hin. Khi
Nguyn l roi xung ch tn ta th Bin chng php
duoc khai sinh cng vi Lun l hoc.
Tu tung trc vit nht ca con ngui thung nm
trong tc phm ca thi s, vn s, ngh s, hon l
nm trong tc phm ca trit gia. Ch mt cu tho
ca Nguyn Du cng d ph hy tron tu tung Nam
hoa kinh ca Trang T. Mt bi tho ca Trn Cao Vn
(bi Vinh tam ti) d thu gon tt c Tng Nho. Mt
vi cu tho Hn Mac T d ni ht tron su nghip tu
tung thnh Thomas dAquin v thnh Augustin. Mt
cu tho ca Rimbaud hay mt dng vn ca Henry
Miller d ni ht Kierkegaard, Paul Tillich hay
Heidegger. Mt doan vn ngn ca William Faulkner
trong The Sound and the Fury cng ni ln ht tt c
nhng g m Karl aspers v ean Paul Sartre khng
th ni duoc: "Ny Quentin a, cha cho con dng h
ny, cha cho con nm m chn ht tt c hy vong v
tt c ham mun. con s dng dng h ny d qui
ht tt c kinh nghim loi ngi vo ch phi l,
reductio ad absurdum. tt c nhu cu ca di con
s khng bao gi doc tha mn, cng nh tt c
nhu cu ca nhng ngi chung quanh con, ca cha
con cng th. Cha cho con c ci dng h ny khng
phi d con nh dn thi gi, m d con c th qun
n trong mt khonh khc d con dng h huc mt
nhoc c gng chinh phuc n. Bi v con a, ngi ta
khng bao gi thng trn. Ngi ta cng cha h
tuyn chin na. Chin trng ch l noi khai m cho
con ngi thy r tt c su din r v tuyt vong ca
ho, v su chin thng ch l o tng ca nhng trit
16
gia v nhng thng kh, reductio ad impossible
(The Sound and the Fury).
Ch ni cu vn trn ca Faulkner cng d ph hy
tt c in chng php k t Platon dn Marx v
ean Paul Sartre. Cu vn trn ca Faulkner l sui
ngun ca tt c bin chng php: ngay dn bin
chng php cng duoc dua dn h thm bt kh th,
reductio ad impossible. Ngay dn trit l phi l ca
Albert Camus cng bi dua dn h thm phi l,
reductio ad impossible.
Nim im lng ca h thm d khin cho ngi
Ngrjuna (Long Tho) di dn php bi l qui kt
(reductio ad impossible), ph hu ht tt c bin
chng php: con dung ca Ngrjuna l con dung
ca prasanga hay prasanga-vkya, ngha l dua tt
c tu tung dn ch bi l; doan vn trn ca
Faulkner mang m hung ca Long Tho trong Trung
qun lun (mdhyamika)
Vit v Tnh l g? Khng th dinh ngha Vit v Tnh
bng tu tung, d Ty phuong hay ng phuong.
Tt c nhng g duoc trnh din trn ch l su trnh
din chung quanh su th: d l chung ngai m
php quy kt bi l (reductio ad impossible) s ph
hu tron ven.
Con dung di dn nim im lng ca h thm l con
dung ph hoai (via negativa) v dng thi cng l
con dung bi l (reductio ad impossible). Sau khi
ph hoai v bi l cng cuc ri th cn lai g na?
17
Cu hi ti hu ny bay v sa mac khng ct, nhu
con rng trong Kinh Dich nhy tung vo vuc thm.
Chng hai
#ia /'gativa
Con *+ng h,! (it t t0ng t1! phng 2a
345aclit'6 Pa5m4ni('6 7c8ha5t6 /i't9sch'6
&im)a(6 3'i('gg'5 v 3'n5! :ill'5
Tnh khng phi l Tnh, cng khng phi l tnh;
Vit khng phi l Vit, cng khng phi l vit. Cu
ny khng hon ton ti ngha: tt c ngha ca tu
tung Korzybski l loc sach ngha ca ngn ng,
tr ngn ng v gii han ca n, d t d dt lai mt
cn ngha mi cho tt c khoa hoc, cho tt c sinh
hoat, nht l sinh hoat thn kinh h ca con ngui
trong di sng hin dai; Korzybski goi tu tung ca
ng l "ngha th thuyt tng quan (smantique
gnrale). Khm ph ca Korzybski l dt lai lin
quan gia ngha v th: th khng phi l th m ch
l ngha; do d, dung th phi di t dung ngha. Tht
bai ln ca Korzybski l ch dung th qua chuyn
ngha v mun chuyn ngha d chuyn th.
Korzybski mun di nguoc lai Aristote d chuyn
hung Sinh mnh Ty phuong, nhung Korzybski
cng ch boi trong dng sng m Aristote d vng
vy ngy xua: ngha chnh l th. Trung hop ca
Wittgenstein cng ging nhu Korzybski.
Mun thot khi dng Sinh mnh Ty phuong th
phi ph hy th v di v Vit v Tnh; c ng
phuong ngy nay cng phi chiu dung su ph hy
18
Sinh mnh ca mnh d di v Tnh Mnh qua h
thm ca Tnh v ni cao ca Vit.
Ngha l dc th ca Sinh mnh Ty phuong. Tnh
mnh ph hy Ngha: Vit v Tnh ph hy Ngha v
ngha.
Ngha, nh, Hnh l su chay trn ca Sinh mnh
truc H thm. Su chay trn hnh thnh noi ngha.
Tt c ngha du di xa H thm. Tt c hnh nh
cng th.
Tnh khng phi l Tnh trong trit l Trung Hoa;
Tnh trong tt c Trit l Trung Hoa l nguy tnh.
Tnh v Vit cng khng phi Tnh v Vit trong Trit
l n v Hy Lap. Ph hy ht tt c Tu tung
Trung Hoa, Hy Lap v n th mi di dn nim ch
doi; Tnh v Vit chnh l nim ch doi y. Tt c su
ch doi trong dm ti tc l buc du di v nim Ch
doi bn H thm; nhy vo H thm l su thnh tuu
ca nim Ch doi.
Con dung di dn ch doi l con dung ph hoai;
ph hoai Sinh mnh Ty phuong l ph hoai vi Sinh
mnh Ty phuong; tnh th ca song thoai l ph
hoai vi. Tu tung ca Vit v Tnh song hnh vi tu
tung ph hoai; khng c tu tung ph hoai th Sinh
mnh Ty phuong d cht yu t lu, ch khng cn
ngu tri trn th gii nhu ngy nay.
Song thoai vi tu tung ph hoai l ph hoai vi tu
tung ph hy; nh d, tnh th ca Sinh mnh Ty
phuong v ng phuong mi hin ra vi tt c nh
19
sng ca n.
Tt c su ph hoai du l ph hoai ngha, su ph
hoai nm trong Sinh mnh Ty phuong l su ph
hoai ngha nm trong Ngha.
i thoai ch c ngha trong song thoai; song thoai
ch c ngha trong su ph hoai; moi su ph hoai ch
c ngha trong su ph hoai Ngha.
Song thoai vi tu tung ph hoai l ph hoai vi tu
tung y. Tu tung ph hoai nht trong Sinh mnh
Ty phuong l tu tung ca by thin ti sau dy:
Hraclite, Parmnide, Eckhart, Nietzsche, Rimbaud,
Heidegger v Henry Miller.
Sinh mnh Ty phuong m du v chm dt vi
nhng thin ti ny. Nh su ph hoai ca ho m mi
thnh hnh duoc nhng cng trnh xy dung vn ha
ca Socrate, Platon, Aristote, Augustin, Thomas
dAquin, Kant, Hegel, Marx, Kepler, Galile, Newton,
Einstein, Oppenheimer, vn vn, tt c nhng cng
trnh xy dung du di sau su ph hoai. Tnh tung "di
sau cng l th tung ca Tu tung. Tnh tung "di
truc cng l th tung ca Tu tung. Tnh l ca Tu
tung th khng "di truc, cng khng "di sau m
"di ngang. i truc su vt, di sau su vt v di ngang
su vt: ba tnh tung ca Tu tung nm trong Sinh
mnh Ty phuong.
Hraclite l tu tung gia di ngang su vt; ng dua
Th di ngang qua Tnh nhung su ph hoai ca
Hraclite ch mi bt du, v su bt du ca
20
Hraclite l su bt du v dai nht trong c dng Sinh
mnh Ty phuong; trong sut trn hai nghn nm,
khng c ngui th hai bt du duoc nhu vy. Ngui
m dung cho Hraclite l Anaximandre; Hraclite
bt du lai bng cch ph hy vi su bt du ca
Anaximandre. ngha ca su bt du d xut hin
du tin trong tu tung Anaximandre; ngha y
khng phi l ngha m l Tnh Ngha, su bt du
l su bt du cho tt c moi su bt du m ch Hy
lap ca Anaximandre goi l pyq. Trong tu tung
Anaximandre, pyq chnh l nguyn th. Nguyn th
l ngun cho ton th; Anaximandre goi "ton th
l. Nguyn th cng chnh l v han th, m
Anaximandre goi l p. Ton th l , nhung
khi ton th d dinh phn ra nhng di th th goi l
q (nhin th, ha th, tu th). i vi
Anaximandre, dc chnh yq l dung ca v han th
trong ton th. i th hay mu thun xut pht t
nguyn th v v han th. Khi th di th, khi th
tch ri th hay mu di lai thun th l su bt du
ca ton th. Th th tuong sinh tuong hoai, khi dc
th ny thinh hon dc th kia th goi l nghich dc
chnh. c chnh gi lai trung ha cho ton th; ton
th sinh loai thun theo dc l; v han th p
vin th py, do d ngoi su tuong khc ca
ton th. Tt c tu tung ca Anaximandre c dong
trong cu: "Nguyn th dpq ca ton th l v han
th dncoov; ton th tr v lai noi n pht sinh,
thun theo dc l; bi v ton th tong dung ng
cm qua nghich dc chnh, ty theo dinh thi.
Qua cu dc nht trn, Anaximandre lm mt cuc
ph hoai v dai trong tu tung Hy lap; Anaximandre
21
ph hy ton th tu tung ca Thals; di vi
Thals, nguyn th l nguyn thy (thy=nuc);
Anaximandre xem nguyn thy nhu l th v dt
thy trong ton th ; ton th sinh thnh hoai
dit; do d, Anaximandre di v con dung "nguyn
nguyn bn bn, dua nguyn th pyq ra ngoi su
sinh thnh hoai dit ca ton th v goi nguyn
th l v han th p ngha l ngoi ton th;
nuc (thy) khng th l nguyn th, v nuc ch l
han ch trong nhng han th (su th) ca ton th
. Nguyn th l v han th p m
Anaximandre cng goi l thin th.
V han th l Tnh ngha m Anaximandre d khai
m cho tu tung Ty phuong; chnh Anaximandre l
ngui du tin di vo trong chn tri ca Sinh mnh
Ty phuong; kinh nghim th tri ca Anaximandre
d m dung cho Hraclite v Parmnide d m hnh
thnh tt c Trit l v Khoa hoc hin nay. uc du
ca Anaximandre d m li cho tt c moi hung di
chuyn th ca Ty phuong trong trn hai nghn
nm. Th hung tuong th v tuong th ca
Anaximandre d vach ra Th Tnh cho Sinh mnh
Ty phuong: Tu tung Anaximandre xut hin nhu
mt dng sui m ngun cho thc nuc l cung bao
chy v H thm ca Sinh mnh.
Con dung ca Anaximandre m ra hai li: Hraclite
v Parmnide, hai thin ti c dc nht, c don nht,
huyn vin nht, kiu hnh nht, bi trng nht, im
lng nht, v dai nht trong Tu tung Ty phuong;
hai thin ti Hy Lap ny l hai dnh ni ngt ngung
m o, thng ngu c Sinh mnh Ty phuong.
22
Anaximandre bn ra Tnh ngha; Hraclite v
Parmnide roc rch th ngha ra ngoi Tnh Ngha.
Anaximandre l Tnh chuyn ha thnh song th;
dich ca Hraclite v thng ca Parmnide. Song
th chuyn ha thnh nhi th, nhi th chuyn ha
thnh di th, di th chuyn hnh thnh song dung,
song dung chuyn hnh thnh nhi dung, nhi dung
chuyn hnh thnh di dung v dua Sinh mnh Ty
phuong dn tt mnh: bi ht cui cng ca con
thin nga sp chm dt v nim im lng bay vn ln
h thm.
Hraclite bay cun trn vng quanh h thm nhu con
tri; ming ca Hraclite thi la thn dt chy c
v tru con ngui: Hraclite ni ln ngn ng kinh
thin ca ting st, ma mu trn gic ng loi
ngui; phong th ca Hraclite lm l, ti tm, den
kit, su thm, huyn b.
Hraclite ph hy nguyn th ca Anaximandre; v
han th ca Anaximandre khng lm bn tm
Hraclite; thay v v han th p Hraclite dua
nguyn th pyq xung ton th , ct dnh ton
th vi nguyn th bng l th ; l th chnh l
nht ton: EH, - Nht ton tc l nht ton
th; nht tc l nht l hay l L; ton tc l ton
th: H ; l th hop nht ton th trong
tnh th, tc l dc l pq; ngui yu dc l p
qq l ngui yu q ( q q) c
ngha l dc l hay minh dc; di vi Hraclite, yu
dc l c ngha sut l hay sut tnh th, tc l
thun theo l th A.
23
Tnh th xut hin qua Hraclite bng l th A;
l th l l ca ton th (goi l Ton Nht hay Nht
Ton: E H; yu dc l q l thun theo l
th A; l th bao trm ton th, v th l th
A l cng th ( khng phi l tu th ;
do d, l th l ly th; ly th l tch la ra ngoi th,
ngoi t th; tnh cch ly th y duoc Hraclite goi l
yp; do d, vit th xut hin cng lc vi
tnh th (l th) trong tu tung Hraclite. L th
A khai sinh php th .
Hraclite ph hy tt c tu tung tin nhn, ph
nhn tt c moi v nhn, ph nhn chnh th duong
thi, ph nhn tt c moi kin thc chi li, d di dn
dc l pq, ngha l l th A; tu tung ca
Hraclite hy cn l tu tung theo ngha suy nim
qp thun theo dc l q hnh theo ha th
q, dng ngha ca minh dc p.
Tu tung ca Hraclite l tu tung ca dc l q,
phuong tri ca tnh th hm dung diu dng; c tu
tung ca Parmnide cng cn nm trong dc l
q; nhung sau Hraclite v Parmnide, tt c tu
tung ca Ty phuong trong hai ngn nm sau ch l
Trit l qq ch khng cn l c l q
na. Sau Hraclite v Parmnide, tu tung khng
cn l tu tung na; lc Tu tung bi roi xung ch
tn ta th Trit l xut hin; lc Trit L roi xung
ch tn ta th Trit hoc xut hin; lc Trit hoc roi
xung ch tn ta th Khoa hoc xut hin; ch khi no
Khoa hoc roi xung ch tn ta th c l q mi
xut sinh d phuc hi Triu Duong ca Tnh Th.
24
i vi nhng con ngui bt thnh th l th
A thung hay n trn, nhung con ngui phi bit
ch doi nim khng ch doi, "ky bt ky, tu tung
ca Hraclite bay dn tuyt dnh ca th phn qua
th dung "ky bt ky (ch doi ci khng th ch doi),
v "th tnh ca con ngui l thn th
poq .
Hraclite d nh hung mnh lit dn Socrate,
Hegel, Nietzsche, Marx; Hraclite dng thi nh
hung mnh lit dn Thn hoc Thin cha gio qua
tu tung v l th A, chng han nhu trong Phc
m ca thnh ean.
Cuc ph hy ca Hraclite lai bi Parmnide ph hy
manh hon na trong bnh din Sinh mnh Ty
phuong; chnh Parmnide l ngui du tin d dng
ch m c ngha l th; truc Parmnide ch c
ch ngha l ton th; Parmnide tch ri th
ra ngoi ton th, tch ra ngoi ; su tch ri
ny dnh du cuc ph hy mnh lit v cng, ch
ca Parmnide s diu dng ton th Tu tung
Trit l Ty phuong; sau Parmnide mt thi gian
gn hai trm nm th chnh Aristote d h thng ha
tu tung v th thnh ra tnh th ca trit l qua
cu: "nh th ci m trit l vn hnh t lu, cho
dn nay v khng h ngng, ci m trit l khng
th dat ti l cu hi doc dt ln: th l g? y
p,
(Mtaphysique, 21, 1.028 b 2.99).
Cu hi ca Aristote nu ln v tnh th ca th
l cu hi diu dng tt c Sinh mnh ca Siu
25
th hoc (tc l Siu hnh hoc) Ty phuong; su tr li
ca Aristote, cng cu hi tnh th ca ng, d bt
du m phuong tri cho Trit l v Khoa hoc Ty
phuong; Parmnide d nh hung manh dn Platon,
Aristote v nht l Heidegger th k XX ny.
o , tt th ngn nim th th, cn ni v
ngh rng th l; p , nhu thi th th, th
th l; Parmnide d ni ln hai tu tung huyn b
m ngay dn by gi, sau hai ngn nm, m tu
tung ca Ty phuong cng chua lnh hi duoc ni
dung trung thuc ca hai cu trn.
Th ca Parmnide l tnh th; chn tnh ca
Parmnide , ph hy nguy l (, ln m
theo "du vt, "vt tch d tr v th tnh
, phuc hi tnh tm y.
i vi Parmnide, "nim th nht th, tu tung v
tnh th du cng mt th tnh. Parmnide ph hoai
d di v cng, bng cch tr li r ca tnh th
thnh song th qua th v ton th, chn tnh v
nguy l; con dung song di ca tu tung Parmnide
d chuyn dng c Lich s Ty phuong; t d, con
ngui cng lc cng r di ra v phn chia chi ly dn
cng tn: cho dn ngy hm nay, nhng nh khoa
hoc v dai c gng dua tt c moi no dung chi ly
tr v nht l hoc nht th, nhung ho du tht bai.
T Parmnide tr di, th tnh chia thnh hai:
ton th v th : ton th chia ra thnh
hai: th v th tnh ; Aristote d lm sng
ngha cu hi v th (th l g?) thnh ra: "th
26
tnh ca th l g? ; vo th k
XX, Heidegger goi "th tnh l "Seiendheit cn Karl
aspers goi "th tnh l "Dasein, "Sosein,
"Wesen; cn hi thuong c, Platon goi "th tnh y
l (quan tnh); trit l kinh vin Trung c ca
Thin cha gio goi l "essentia.
Hy lap La tinh c
esse Sein
existentia Existenz
ens
ens Seiendes
essentia Wesen
est ist
Php Vit
Etre tnh th
Etant th, ton th
tant th
essence th tnh
est l
Ln du tin trong lich s Ty phuong, Parmnide d
dt ln phuong tri phong ph ca Th Tnh, dnh
ln mi Ngac th truc Th v V th; tu tung ng
phuong l Ngac Nhin, nhung Ty phuong th Ngac
Th, ngha l kinh hi, ly lm la truc su c mt ca
Th.
Hraclite v Parmnide, mi ngui dng trn dnh
du ca mt vng trn duy nht, khi Hraclite ln th
27
Parmnide xung, khi Parmnide xung th Hraclite
ln; hai thin ti kiu hnh ny du nu ln cu hi:
"L l g?; Hraclite tr li l "dich th p;
Parmnide tr li l "thng th ; tc l th tnh
. Hai cu tr li, tuy b ngoi c v khc bit
nhau, nhung thuc ra du nm chung trong mt
phuong tri tu tung. ch l hai li di xut pht t
Anaximandre: ca Anaximandre tch ri ra hai
li r: ca Parmnide v A ca Hraclite.
Hraclite v Parmnide l hai thin ti kiu hnh
cng d; ho sng c don trong con dung ca tu
tung thun ty; ho l nhng tu tung gia ph hoai
mt cch tinh thnh nht trong tu tung loi ngui;
Parmnide khinh b Hraclite v Anaximandre;
Hraclite khinh b tt c moi ngui; Homre,
Hsiode, Pythagore, Xnophane du bi Hraclite
khinh mit mt cch tn cng. Hraclite buc dn
"bi ht ti hu v su di cht cui cng (Ren
Char).
Cuc ph hoai ca Hraclite m dung di v l th
A qua tu th qp trong su xung khc mu
thun di nghich m l th A diu dng n hin;
cn cuc ph hoai ca Parmnide m dung di v
chn th q qua hin th trong dinh th
p gia chn tnh v nguy tnh. Tu tung ca
Hraclite v Parmnide l tu tung dnh thc, tu
tung ph hoai gic ng mng mi ca loi ngui.
Sau Hraclite v Parmnide dn trn mui lm th
k th T tng dy cht qun quai bin thnh Trit
L v Trit Hoc (nht l Trit hoc kinh vin); cuc
28
ph hoai ca Hraclite v Parmnide di qu manh
trn lnh vuc tu tung con ngui, ch dn th k th
XIIIXIV mi thy xut hin mt cuc ph hoai kinh
thin dng dia khc, lay chuyn c Thn hoc Thin
cha gio; d l su xut hin ca Eckhart trong dng
Sinh mnh Ty phuong: Eckhart dnh thc mt ln
na gic ng trin min ca tu tung ly tnh. Ngay
vo th k XX ny, trn con dung ni c qu huong
(Feldweg) ca bui x chiu vng vot, khi Heidegger
m lng lng nghe nim la v ngn ca ha th,
Heidegger cng nh dn Eckhart vi lng triu mn
"thn giao tnh cm; Heidegger ni rng Eckhart l
k day con ngui "doc v sng trn con dung tr
v Th Tnh Thin Mnh (cf. Chemin de Campagne,
in Questions III, Gallimard, Paris 1966, trang 12).
Thin th (Gottheit) v Khng th (Nichtheit) ca
Eckhart l phuong tri cho su ph hy d di ca
Eckhart; Eckhart tiu tr tt c nhng tu tung thn
hoc di truc mnh; dung cu ca Eckhart l ngn t
bt cu gia Nguyn Ngn (Wort) v Lin Ngn
(eiwort); tu tung ch dng ca Eckhart xoy vo
chnh (rechte Meinung); Eckhart ph nhn ht moi
sinh hoat tn ngung cng nhu lng t thin, cu
nguyn, cm phng, n nn chuc ti, nhin di, vn
vn; di vi Eckhart, nhng sinh hoat y ch trin
duong Hu, ch khng khai trin Tnh; Eckhart vach
ra ba mi chung ngai chn li khng cho con ngui
m lng ra dn Nguyn Ngn; nhng chung ngai y
l:
1) Thn Th
2) Phc Th
29
3) Thi Th
Con dung buc v Nguyn Ngn v Thin Th
(Gottheit) l bn cng ha tam th: thn th, phc
th, thi th. n cng ha thn th d nhp th
cng vi thin th, bn cng ha phc th d phuc
hi nht th, bn cng ha thi th d tiu dao ci
vit th, ci phi thi gian cng phi khng gian. Chnh
(rechte Meinung) tc l bn cng , cng goi l
bn tm (Beatipauperes spiritu, Matt. ,3).
Su ph hy mnh lit nht ca Eckhart tuu v cng
tm hay bn tm. i vi Eckhart, khi con ngui hy
cn tip nhn thin , hy cn c gng thnh tuu
thun theo lng tri th con ngui vn chua dat dn
cng tm, bi v con ngui hy cn ch, ch thnh
tuu, ch mun thnh tuu thin ; khi con ngui c
lng hung v Vnh cu v hung v Thuong d th
con ngui vn chua phi con ngui ngho tr.
Mun duoc cu ri th phi ngho tr, ngho tm,
pauvre en esprit (Matt. ,3: Baeati pauperes spiritu
quia ipsorum est regnum coelorum). Con ngui dat
dn cng tm l con ngui ngho nn thuc su, khng
tham mun g ht, khng mong doi, di hi g ht.
Eckhart tu nhn mnh d gii thot la khi Thuong
d v tt c su vt, Eckhart cu nguyn Thuong d
"cho chng ti doc gii thot khi Thong d;
Eckhart ph nhn tt c ch, kin thc, tr thc v
bc i. Tt c tu tung ph hoai hin ngang v thng
minh nht ca Eckhart c dong trong bi thuyt
php Warum wir sogar Gottes ledig werden sollen
30
(Meister Eckhart, Predigten und Schriften, Fischer,
cherei, Fr. am M. 196, trang 191). Tu tung v
bn tm th hin minh bach nht trong doan vn
ny: "Chng ti ni rng con ngi phi ngho nn
dn ni con ngi khng cn l mt noi chn, khng
c mt noi chn no st lai trong ngi d Thong
d ngu tri. Khi m con ngi cn gi lai noi chn no
d trong lng th hn hy cn gi lai mt su phn
bit no d. V th ti cu nguyn Cha hy gii
phng ti ra ngoi Cha, bi v tnh th thuc su ca
ti cn cao hon Cha, khi M ta hy cn quan nim
rng Cha l ngun gc ca van vt (Wir sagen
also, der Mensch muss so arm stehen, dass er nicht
einmal mehr eine Sttte in sich habe, darin Gott
wirken konnte. Solange der Mensch noch irgendeine
Sttte in sich behlt, behlt er auch noch
Unterschied. Darum bitte ich Gott, dass er mich
Gottes quitt mache; denn mein wesenhaftes Sein ist
oberhalb von Gott, sofern wir Gott als Ursprung der
Kreaturen auffassen).
Eckhart l tu s dng tu dominicain ca Thin cha
gio, nht l Thin cha gio thi Trung c, th m
tu tung Eckhart ph hoai mt cch v bo nhu vy
th hin nhin sut di ting ni ca Eckhart ch l
mt ting la trong sa mac, Eckhart l hin thn cho
tt c moi ng nhn ln lao nht trong di; tt c
con ngui duong thi du nm trong thung lng th
lm g nghe duoc ting ht tu dnh ni ngt ngung
m ch c Eckhart l dng c liu don dc?
Eckhart cht nm 1327; hai nm sau (nm 1329),
dc gio hong ean XXII d kt n khai tr tu tung
31
Eckhart (bulle de ean II, 27, III, 1329). Th l Tu
tung ca Ty Phuong bt du ng lai trin min cho
dn khi Nietzsche xut hin, ngha l trn 00 nm
sau.
Sau su ph hoai ca Eckhart, th ngui ta thung ch
trong dn trit l ca Kant m moi ngui cho l mt
"cuc cch mang trong trit hoc; thuc su, trit l
ca Kant ch l mt su ph hoai cn con, su tnh thc
trong gic ng thc trong mng: Kant vach ra nhng
gii han ca l tung thun ty qua nhng pham tr
ca tu tung d ri di dn l tung thuc dung, tc l
bn phn, sau cng bi ru vo gic ng ca dc tin,
nm trin min trong Tn diu ca Tt mnh Ty
phuong.
Ch khi Nietzsche ra di mi l sm st n tung vo
gic ng Ty phuong; Nietzsche dng dy vung tay
tr ngn vo H thm:
Khi H thm khng dy m ra.
(Und ein Abgrund ohne Schranken
That sich auf: - da wars vorbei)
V than th mt cch trm thng:
Chng ta d ng, chng ta d ng
Tt c du ng , ng qu say, ng thim thip.
(Nichts geschah Wir schliefen, schliefen
Alle ach, so gut so gut)
Hai doan tho trn nm trong bi Der geheimnissvolle
Nachen (Con thuyn huyn b) ca Nietzsche; dy l
32
mt trong vi bi tho ky diu nht, c dong tt c
thn thc v tim thc ca Nietzsche truc Sinh
mnh Ty phuong, m biu tuong cho sinh mnh y
l chic thuyn (der Nachen).
Sau Eckhart ch c Nietzsche l dng ln dnh thc
tu tung con ngui v ph hoai tip theo cuc ph
hoai ca Eckhart; chnh Nietzsche kt n Thin cha
gio v vic tn hai Eckhart, ngui m Nietzsche goi
l "con ngui ven ton (cf. Ainsi parlai arathustra,
Note et Aphorismes, Gallimard 197, trang 319).
Cng nhu Hraclite (ngui m Nietzsche goi l "t
tin ca ti) Nietzsche dng l "mt ngui khiu v
trong trn chin (in den Schlacht ein Tanzer), leo
ln "tng c don ti hu, tng c don th by
(meine siebente letzte Einsamkeit), mm cui "nhng
nu cui khng my v tu hi:
Nhng, ngoi, hi arathustra,
Ngi c yu H thm khng nh thng ngn yu H
thm?
(Aber du, arathustra,
Liebst den Abgrund noch,
Thust der Tanne es gleich?)
Nietzsche ca ngoi Dionysos v khm ph rng dnh
ni cht vt v h thm den ti ch l mt:
Khng cn li di Khp noi du l h thm v nim
im lng
(Kein Pfad mehr Abgrund rings und Todtenstille)
33
Lc by gi "nh sng ruc ngi s bn ln t H
thm d vut ln tn tri cao (aber pltlich, ein
Blit, hell, furchtbar, ein Schlag gen Himmel aus
dem Abgrund); Nietzsche la ht bn H thm:
Con ngi yu H thm th phi moc cnh.
(Man muss Flgel haben, wenn man den Abgrund
liebt).
Trn Sinh mnh ca mnh, Nietzsche dt mt sinh
mnh (auf seinem Schicksal ein Schicksal stehend),
d dt, cn thn, bao dung, cng rn, im lng, c
don, dng gia hai ni Hu V (zwischen zwei
Nichtse) Nietzsche dnh ln mt (% h;i (ein
Fragezeichen), mt du hiu ca La
(Feuerzeichen):
Hi dm ti, hi nim im lng, hi ting dng ca
nim im lng ci cht.
(Oh Nacht, oh Schweigen, oh todtenstiller Lrm .
Ti thy mt du hiu.
(Ich sehe ein eichen)
Du hiu y l mt du hi (ein Fragezeichen), l
mt chm sao:
Tnh t ti thong ca Tnh th
(Hchstes Gestirn des Seins)
ng Sils Maria, Nietzsche suc thy Mt bin th
thnh Hai (Da, pltzlich, Freundin, wurde Eins zu
Zwei) v Nietzsche ngi ch doi trong nim Ch oi
34
mi:
Ti ngi d trong nim ch doi, khng ch doi ci g
c, ch doi v th, ch doi khng ch doi.
(Hier sass ich, wartend, wartend, doch auf
Nichts).
Tt c nhng cu tho ca Nietzsche va trch dn
trn l nhng cu huyn b, su thm, c dong,
phong ph, ni ht tt c su ph hoai ca Nietzsche
trong dng Sinh mnh Ty phuong; Nietzsche l
ngui du tin, tu tung gia du tin d dt ln mt
Cu Hi Sinh Mnh nm trong Sinh mnh Lich s Th
gii, vi tt c ni nim trm thng bi trng ca Sinh
Mnh Siu th (Siu hnh hoc); Nietzsche dt lai sinh
th ca con ngui, nu lai tnh th ca nhn sinh:
con ngui d ng t Socrate cho dn hm nay; sau
thi vng son ca Triu Duong Hy Lap (qua
Hraclite, Parmnide, Empdocle, Eschyle); Sinh
mnh Ty phuong nm thim thip trong gic ng
trn "chic thuyn b mt (der geheimnissvolle
Nachen), nhu th con ngui c d chun bi d cuu
mang vai tr thng tri mt dt, nu khng th phi
lm g? Nietzsche ku goi vit th cho tnh th con
ngui: con ngui phi tu vuot ln trn con ngui d
m buc ti ngang vai tr s mnh ca mnh: siu
vit con ngui goi l vit nhn (bermensch); luc
hay luc l tnh th ca ton th; tnh th ca
Zarathustra l day su tr v vnh cu, tc l phuc
th ca dng th; sinh mnh l mt vng trn b
nh nm trong vng trn to ln ca chu ky v tru;
giy pht quan trong nht trong sinh mnh ca con
ngui l lc con ngui di dn vai tr thng tri mt
35
dt ny (tin tri ca Nietzsche d th hin vo th k
XX, thi dai khoa hoc ca k nguyn nguyn t),
nhu th con ngui phi vuon dn tnh th ca con
ngui l vuot ln con ngui tc l vit th nhn tnh
d d kh nng diu dng sinh mnh ca lich s
nhn loai; chic cu dua con ngui dn tnh th thuc
thu ca con ngui (vit nhn) chnh l con ngui
phi gii thot khi su phn th hay th phn; chnh
su phn th ny l khin con ngui sinh ra tinh thn
cu th; cu th l tinh thn tr th ca con ngi
di vi th; tt c suy tung (nachdenken) ca tt c
tu tung gia v trit gia t Socrate dn truc lc
Nietzsche xut hin du mang tinh thn cu th
(Rache), suy tung con ngui l tong th ca con
ngi vi th v tnh th; mi tuong th y duoc th
lp, do th diu tin tuong (vorstellen), tin tuong
th trong tnh th ca th tnh qua hnh th, dung
th v di th trong vin th ca Vit th. Tnh tung
tin tuong (vorstellung d bi qui dinh bi tnh tung
cu th; do d, con ngui gi tuong quan vi th v
tnh th qua tnh cht tch cuc ca dung th, v nhu
th tt c tuong th ca con ngui di vi th du c
tnh cht ca Siu th hoc (Siu hnh hoc).
T Nietzsche dn Heidegger th Sinh mnh Ty
phuong d tu thc mt cch bi trng; Heidegger
dnh thc gic ng ca trit l v trit hoc bng su
phn bit (Unterschied) gia Tnh th v Th tnh
(SeinSeiendes) Heidegger khai trin tinh thn cu
th v khm ph rng tinh thn y d qui dinh m
hung (durchstimmt und bestimmt) tt c tuong th
ca con ngui vi th v th tnh: tinh thn cu th
y l tnh cht ca Siu th (Siu hnh hoc);
36
Heidegger dng ha Sinh mnh vi Trit l, dng ha
Trit l vi Siu hnh hoc (Siu th hoc), dng ha
Siu th hoc vi Bn th hoc, dng ha Sinh mnh
vi Ty phong vi Lich s; di vi Heidegger, Lun
l hoc, Tm l hoc, Trit hoc khng th no gii
thot tnh th ca con ngui, nu con ngui khng
m ra mt phuong tri khc cho tuong th ca mnh
duoc hanh thng vi Tnh th (Sein) (cf. Heidegger,
Was heisst Denken, trang 3); Heidegger ph hy
Trit l v Trit hoc Ty phuong, dt lai gii han ca
tu tung Nietzsche (Heidegger cho rng mc d
Nietzsche d dua tinh thn cu th (Rache) dn cho
thnh tuu vi tt c thc mnh lit bn H thm,
nhung Nietzsche vn khng gii thot khi tinh thn
cu th y; Nietzsche khng th gii thot khi ci
m Nietzsche mun ku goi gii thot); Heidegger
m song thoai vi tu tung ca Hraclite v
Parmnide (Heidegger cho rng Hraclite v
Parmnide l hai nh tu tung v dai nht ca Sinh
mnh Ty phuong) d don li di tr v ni c, lng
nghe ting ni ca Tnh th qua nim im lng ca
cy l bn li mn, qua hn tho, hn nhac ca nhng
ngh s c huong, tm v nh th (das Selbe), hi
phuc don th (das Einfache), loc sach tuong th ca
hin th (Dasein) di vi co kh ca thi dai, tr con
ngui tr lai gc r ca con ngui, mt gc r mi
gia ni mt qu huong ca con ngui thi dai. Con
ngui ch c th tr lai gc r mi y l khi su suy
tung ca con ngui l Tnh tung, ch khng l tnh
tung; Tnh tung l suy tung v Tnh th, cn tnh
tung l suy tung ca tnh ton (calcul) (cf.
Heidegger, Questions III).
37
Su ph hy ca Heidegger tuu thnh su ph hy ca
Nietzsche, mc d Heidegger thc su tht bai ca
Nietzsche; nhung chnh Heidegger cng dng thi
thc su tht bai ca chnh tu tung mnh; Heidegger
cng nhn rng tu tung mnh l tu tung tht bai
(. "von einem scheiternden Denken, Ueber den
Humanismus), nhung dng thi Heidegger cng kiu
hnh v bit rng chnh su tht bai y l su thnh tuu
oanh lit nht ca Sinh mnh Ty phuong. Tu tung
ca Heidegger c dong trong hai cu vn ny trong
thin co lun Hoelderlin und das Wesen der
Dichtung (Hoelderlin v tnh th ca thi ca):
I. Chng ta khng bao gi tm thy cn nguyn
(Grund) trong uyn nguyn (Abgrund);
II. Tnh th (Sein) khng bao gi l mt th
(Seiende).
Hai cu vn dnh du su tuu thnh oanh lit nht
ca tu tung Heidegger, nhung dng thi cng dnh
du su tht bai bi trng nht ca Sinh mnh Ty
phuong. ng trn th din Sinh mnh Ty phuong
th hai cu vn trn l mt con dung m ra mt
phuong tri mi la d sinh mnh khng roi vo tt
mnh; nhung dng trn tnh din Tnh mnh ng
phuong th phi ni nguoc lai:
I. Chng ta lun lun tm thy cn nguyn (Grund)
trong uyn nguyn (Abgrund);
II. Tnh th (Sein) lun lun l mt th (Seiende).
38
V nm trong chn tri ca Vit v Tnh th khng
cn su phn bit na; cn gi su phn bit
(Unterschied) l cn nm trong Sinh mnh, m cn
nm trong Sinh mnh th khng th diu dng Sinh
mnh ra ngoi tt mnh; ch c Tnh mnh mi diu
dng sinh mnh; su phn bit (Unterschied) ca
Heidegger gia tnh th (Sein) v th (Seiende) l su
phn bit (Underschied) ca Heidegger gia tnh th
(Sein) v th (Seiende) l su phn bit xut pht t
Sinh mnh Ty phuong; do d, Heidegger cng
khng th tu gii thot khi sinh mnh y d m:
tnh th doc th tnh
(sie lasst das Sein - sein)
(elle laisse lEtre - tre)
V Heidegger cng di trn con dung ca Nietzsche,
ngha l "trn sinh mnh ca mnh m dt mt sinh
mnh (Nietzsche: "auf seinem Schicksal ein
Schicksal stehend).
Con dung Trit l di t Nietzsche dn Heidegger
cng ging nhu con dung Vn ngh di t Rimbaud
dn Henry Miller trong dng Sinh mnh Ty phuong,
ch khc mt diu duy nht l Henry Miller d thnh
tuu con dung ph hoai (via negativa) trong lnh
vuc vn ngh ca Sinh mnh Ty phuong v dng
thi thnh tuu lun c con dung bi l (reductio ad
impossible) trong H thm ca Tnh mnh.
Tp tho une saison en enfer ca Arthur Rimbaud
hnh thnh tu tung ca sinh mnh cn mnh lit d
di hon ton th tc phm ca Nietzsche; ch
39
"Merde Dieu ca Rimbaud l mt khu hiu v dai
hon cu "Thuong d d cht (Dass Gott tot ist.) ca
Nietzsche; Rimbaud, mt da con trai mui su tui,
d d sc dy li tt c Vn ha Vn minh Ty
phuong vo h thm ca tich duong bng mt tp
tho mng khng dy 100 trang (cf. Rimbaud, une
Saison en Enfer, Mercure de France, Paris, 191).
Rimbaud dua tt c nim hy vong ca con ngui dn
ch tiu ma (e parvins faire svanouir dans mon
esprit toute lesprance humaine); Rimbaud "tu v
trang d chng lai cng l, cng bnh (je me suis
arm contre la justice), so hi tt c ngh nghip
(jai horreur de tous les mtiers), chn chung t
quc qu huong (jai horreur de la patrie), tu xung l
"mt con th vt, mt thng moi den (je suis une
bte, un ngre), di, kht, la ht, nhy ma cung
loan (faim, soif, cris, danse, danse, danse, danse!),
vn tip tuc buc di ti dng truc, buc di khi phi
thiu dt, buc di khi thi duong hng huc, vn buc
di, tip tuc buc di (en marche!), khng tin tung
vo lich s, b qun moi nguyn tc (plus de foi en
lhistoire, loubli des principes), khai m tt c moi
huyn b (je vais dvoiler tous les mystre), la ht
rng "cuc di tht su d vng mt ri" (la vraie vie
est absente) v "chng ta khng tai trn gian ny
(nous ne sommes pas au monde), khinh mit tt c
hi hoa v thi ca hin dai (trouvais drisoires les
clbrits de la peinture et de la posie moderne),
vit ln nhng nim im lng, nhng dm ti
(jcrivais des silences, des nuits), ghi lai nim v
ngn (je notais linexprimable), yu sa mac v yu
nhng vun cy bi dt (jaimais le dsert, les vergers
40
brls), thch lang thang vo nhng dung hm hi
thi v nhm mt lai hin mnh cho mt tri, thn
la ca con ngui (je me trainais dans les ruelles
puantes et, les yeux ferms, je moffrais au soleil,
dieu de feu), yu thuong dt v nhng tng d kh
chy (si jai du got, ce nest gure que pour la terre
et les pierres), dm ti c don, ngy sng bc la
(malgr la nuit seule et le jour en feu); Rimbaud
vng vy la ht cung loan, ph hoai, bi tung cho
moi su tr nn hn mang, d ri roi xung dt lin
(e suis rendu au sol), tuyt vong cng cuc, khng
bn tay dua bt (pas une main amie) vn khng
thot khi tinh thn cu th (dammns, si je me
vengeais), dnh chiu boi chi vi trong dng Sinh
mnh Ty phuong (tenir le pas gagn) cuu mang S
mnh ca Tnh th Ty phuong (Il faut tre
absolument moderne), b lm tho, b ht moi hy
vong, ri b u chu (ma journe est faite, je quitte
lEurope) di v mt phuong tri min vin (parce
quil faudra que je men aille, trs loin, un jour).
iu la lng huyn b nht l Rimbaud d biu tuong
Sinh mnh Ty phuong bng hnh nh ca mt con
thuyn (cf. une Saison en Enfer trang 83: barque
leve dans les brumes immobiles) biu tuong ca
Rimbaud cng ging biu tuong v con thuyn ca
Nietzsche (cf. Der geheimnissvolle Nachen).
Su Ph hy ca Rimbaud nm trong su cu tho sau
dy:
1) Ti nm trong dy su ca h thm, v ti khng
cn bit doc kinh na (cf. une Saison en Enfer, trang
41
7: je suis au plus profond de labime, et je ne sais
plus prier).
2) Ti nhn thy rng moi vt th du mang tt
mnh hanh phc (cf. une Saison en Enfer, trang 60:
je vis que tous les tres ont une fatalit de bonheur).
3) T khi c su tuyn khai ca khoa hoc, ngha l
Thin Cha Gio, con ngui tu da gin, tu chng
th bng nhng diu hin nhin, tu thi phng sung
sung khi lp di lp lai nhng bng chng, v ch
sng nhu th thi! (cf. une Saison en Enfer, trang
69: depuis cette dclaration de la science, le
christianisme, lhomme se joue, se prouve les
vidences, se gonfle du plaisir de rpter ces preves;
et ne vit qua comme cela).
) Hi cc trit gia, cc ngui l thuc v Ty
phuong ca cc ngui (cf. une Saison en Enfer, trang
70: Philosophes, vous tes de votre Occident).
) Lao dng con ngui! l su n tung thnh
thong lm vut sng h thm ti (cf. une Saison en
Enfer, trang 7: Le travail humain Cest lexplosion
qui claire mon abime de temps en temps).
6) Ti 8hng c<n )i=t n>i na? (cf. une Saison en
Enfer, trang 79: je ne sais plus parler).
Cu 1 ni ht nhng g Nietzsche mun ni; cu 2
ni ht nhng g Hraclite, Parmnide, Eckhart d
ni; cu 3 ni ht nhng g Heidegger mun ni
42
trong Was ist Metaphysik?, ngha l dt lai gii han
ca khoa hoc qua tnh th ca Siu th hoc (Siu
hnh hoc), cu ni ht nhng g Heidegger mun
ni trong Was ist das - die Philosophie?, ngha l
dng ha Ty phuong vi trit l, dng ha trit l
vi qq su khai sinh ca khoa hoc v su thng
tri ca co gii trong lich s con ngui mt dt ny;
cu ni ht nhng g Cng sn v Tu bn d lm
cho con ngui trong Tnh th ca Sinh mnh; cu 6
ni ht nhng g m tt c nhng nh thn b
(mystiques) d ni trong lich s con ngui.
Su ph hoai ca Rimbaud tuu thnh trong su cu
tho trn; Rimbaud b Ty phuong m tr v ng
phuong d "tm dc l du tin v vnh cu (cf. une
Saison en Enfer, trang 69: je retournais lOrient et
la sagesse premire et ternelle); di vi Rimbaud,
"hnh dng khng phi l di sng (cf. Une Saison
en Enfer, trang 60: laction nest pas la vie) v "lun
l ch l con yu dui ca c no (cf. Une Saison en
Enfer, trang 60: la morale est la faiblesse de la
cervelle).
Tnh th ca Sinh mnh Ty phuong (v c ng
phuong hin nay) l Hnh dng; nhung dng v
chn tri ca Tnh mnh th "hnh dng khng phi
l sinh mnh nhu Rimbaud d khm ph; nhung
thc v khm ph y d khuynh do Rimbaud v khi
la b Ty phuong m di, Rimbaud d sng vt
vung, khng thot khi tinh thn cu th v cu
th v sng cho dn tn cng ni tht bai diu dng
ca sinh mnh mnh v ca c Sinh mnh Ty
phuong; ci cht ca Hraclite, ci cht ca Socrate,
43
ca sus, ca Rimbaud tuong trung cho ci cht bi
trng ca Sinh mnh Ty phuong, mt ni cht ph
phng dn cuc dim, dau dn, c don, huyn b, su
thm, phong ph dn mun vn ngha; ci cht
ca Sinh mnh Ty phuong l ci cht m Oswald
Spengler goi l "con dung d vach sn, con dung
khng li thot, khng hy vong, v "hy vong l hn
nht (lesprance est Lchet), ci cht hin ngang
bi trng y l ci cht ca mt ngui lnh gc La M,
trong khi ha dim son Vsuve n tung, m vn
dng gc tai ch v khng ai dn thay phin gc cho
mnh; Oswald Spengler mun cho Sinh mnh Ty
phuong di dn Tt mnh ca mnh mt cch vinh du
nhu th (cf. Oswald Spengler, lhomme et la
technique, Gallimard, 198, trang 17).
Ngui duy nht d thuc hin cho sinh mnh mnh tt
c nhng g m Oswald Spengler, Nietzsche,
Dostoievsky, Rimbaud, Whitman, Emerson, Thoreau
v.v., khng thuc hin hon tt cho sinh mnh ho,
ngui duy nht y l Henry Miller hin dang cn sng
th k XX tn bao ny. K t Hraclite, Parmnide,
Eschyle, vn vn, cho dn Heidegger, khng c tu
tung gia no hay ngh s no d ph hoai mt cch
tuyt di nhu Henry Miller.
Henry Miller dng mt mnh, dng trn dnh ni cao
nht ca H thm Tnh mnh trong sut hai ngn
nm trm nm ca Vn ha v Vn minh Ty
phuong; Henry Miller siu vit ln trn Sinh mnh
Ty phuong, dng choi voi lm tin tri cho Tt mnh
ca Ty phuong v m phuong tri cho C thom ca
44
ng phuong trn li v Thin Mnh Vit Tnh cho
Ton th Nhn loai.
Henry Miller l ngui My, sinh tai New York, tai mt
thnh ph tuong trung cho Sinh mnh Ty phuong
trong trang thi huy hong nht, vi tt c khm ph
mi m nht ca khoa hoc v co kh, mu muc ca
di sng con ngui thi dai nguyn t. Henry Miller
chnh l ngi d ph hy di sng theo diu M, d
ph Vn minh M mt cch khc lit; di vi Henry
Miller, tt c nhng g tn bao nht, ngu xun nht,
kh khch nht, bi dt nht, rng tuch nht, nhat
nho nht du xut pht t M quc, qu hong ca
ng. Tt c nhng quyn sch ca Henry Miller du
t co Vn minh My quc, t co su diu tn ca Ty
phuong, t co di sng nng can ca con ngui thi
dai, t co nhng o tung din r ca x hi, don
th, tn gio, dng phi; lun l, dao dc; Henry
Miller dnh du su co chung ca vn chuong, thi ca
v ngh thut: "Cch dy mt nm, cch dy su
thng, ti ngh rng ti l ngh s. By gi ti khng
ngh v vic y na, ti L" (Henry Miller, Tropic of
Cancer, trang 1), "Tt c nhng g l vn chong,
vn ngh, vn hoc du tch ri khi ti (op. cit,
trang 1); Henry Miller "khac nh vo mt ca ngh
tht, d vo dt ca Thong d, ca Ngi, ca Sinh
mnh, ca Thi gian, ca ci p, ca Tnh yu
(op. cit, trang 2); Henry Miller cho rng Rimbaud d
tht bai mt cch chua xt l v "thi gian cha chn
mui (The time was not ripe) (cf. Henry Miller, the
Books in my life, Icon ooks; 1963, trang 96); Henry
Miller khoi m tt c ngha trong sc lnh ca
Rimbaud: "A bas lhistoire) ( do lich s!) (cf.
45
Henry Miller, op. cit trang 86); Henry Miller ca tung
Rimbaud v goi Rimbaud l "Kha Lun B ca Tui
tr (cf. New Directions I, New Directions I) v
cho rng hnh dng ca Rimbaud (khi la b Ty
phuong d sng cuc di vt v ky la y Phi chu)
l mt su tu t, v Rimbaud tht vong khi thy Ty
phuong khng cn thot khi Tt mnh dau thuong
kia. i vn du tin trong di Henry Miller l bi co
lun ng vit v quyn Anti-Christ ca Nietzsche;
Henry Miller khinh mit Heidegger, nhung ng qu
Eckhart v trch dn cu vn ca Eckhart: "Hy nhn,
tt c l By gi duy nht (cf. Henry Miller,
Remember to Remember) v chnh Henry Miller tht
ln: "Tt c phi l mt. "Tt c l mt, di nguoc
lai vi H ca Hraclite trong tinh thn tong
tc tong nhp ca Kinh hoa nghim Pht gio,
"nht tc nht, nht tc nht thit, nht thit tc
nht, nht thit tc nht thit; khi dng tai
Mycenae tai Hy Lap, truc m ca Clytemnestra,
Henry Miller d sng lai tt c nhng bi kich Hy Lap
Thuong c (Eschyle, Sophocle, Euripide, vn vn);
tc phm v dai nht ca Henry Miller l quyn
Colossus of Marcussi, ni ln su tr v ngun ca
Henry Miller khi ng khm ph lai dt tri Hy Lap,
sng lai bui Triu Duong ca Sinh mnh Ty
phuong; nim vui v han ca su tnh thc ky diu
lan trn chan cha trong quyn Colossus of
Maroussi.
Henry Miller l ngui duy nht (trong my ngn nm
ca Sinh mnh Ty phuong) ngui dc nht d tnh
thc hon ton, yu H thm v d moc cnh bay
vt t H thm ln dn Thin Khng xanh lo; ng
46
m chong cuc di v tru trong vng tay u ym
(Henry Miller: Instinctively; just as a bird takes
wing, he threw ou: his arms in an all-encompassing
embrace), run say sung sung trn tr trong nim
vui lai lng v bin, tht ln mng r giy pht ti
hu: "th l dn ri! n ri! ("At last, At last).
Henry Miller tu xung l "mt thng h truyn The
Smile at the Foot of the Ladder (Cui dui chn
thang) ca Henry Miller l ni v mt anh h ky la
nht chua tng c trong lich su loi ngui; Henry
Miller cho rng truyn y l "truyn ky la nht m ti
d vit trong di (undoubtedly it is the strangest
story I have yet written); trong truyn y, Henry
Miller d dua Sinh mnh dn Tt mnh v bay ln
bu tri xanh lo ca Tnh mnh trong nh minh ca
H thm:
"Nim vui ging nh mt con sng: n chy min
man khng ngng. i vi ti, d dng nh tt c
li nhn gi m ngi h dang c gng mang dn
cho chng ta, nhn gi chng ta hy nhp th vi
dng tun chy di dng khng ngng, nhn gi
chng ta dng dng lai d suy ngh, d so snh, d
phn tch, d gh gi, m hy tip tuc tun chy
khng ngng v cng v tn nh dng nhac min
man. l dng b, bung roi, siu thot; ngi h
d din t su siu thot y mt cch tong trng.
Cn chng ta hy lm su siu thot y thnh hin
th.
(oy is like a river: it flows ceaselessly. It seems to
me that this is the message which the clown is trying
47
to convey to us, that we should participate through
ceaseless flow and movement that we should not
stop to reflect, compare, analyze, possess, but flow
on and through, endlessly, like music. This is the gift
of surrender, and the clown makes it symbolically. It
is for us to make it real).
Henry Miller d sng qua ht nhng mu thun,
nhng bi kich dau dn khn cng ca cuc di:
"Chng ta cht dang khi vng vy d sinh ra di.
Chng ta khng bao gi d l, khng bao gi dang
l. Chng ta dang lun lun trong tin trnh bin
dich, lun lun ly cch v dt la. Lun lun bn
ngoi.
(We die struggling to get born. We never were,
never are. We are always in process of becoming,
always separate and detached. Forever outside).
Nhng dng ch trn ni ln Sinh mnh cua quy
trn b dt, khi Sinh mnh khng cn tun chy
trong dng sng Tnh mnh.
Mun sng lai, chng ta ch cn khoi m v khm
ph: tt c du d c sn trong ta ri (we uncover
and discover. All has been given, as the mystics
say). Chng ta ch cn m mt v lng d tr nn
mt vi ton th (we have only to open our eyes and
hearts, to become one with that which is).
Henry Miller l mt trong s rt t ngui m Sinh
mnh d duoc gii thot; Henry Miller nhn th gii
48
ny qua mt mu sc mi la khc hn cch nhn ca
di mt thung nhn. Henry Miller nhn thy cuc di
vi mt di mt khc. Henry Miller sng trn tr tron
ven trong khonh khc hin tai v su hin din ca
Henry Miller chiu ta ruc ngi nh duong bui sm,
tun dy mt bi ca bt dit ca nim vui chan cha
huong mai. Henry Miller mm cui dui chn thang,
mt nu cui thnh thang thin s tuyt trn (it was
a broad, seraphic smile).
Henry Miller tu nhn l mt anh h. Gia dng Sinh
mnh m mit ca Ty phuong, sut hai ngn nm
trm nm ca Tu tung, bng nhin t thin dia ct
ln mt ting cui rang r, ting cui ph v hu v,
ting cui dp tan Tt mnh, ting cui xanh, tm,
vng, den, d, trng, xm, mu cam, mu l ci,
mu luc bnh, mu duong liu, mu trc b dip,
mu trngkhoinisng, mu o emxanhngy
thngchoivoi, muhngtuoicacucdidng
dinhtrncythpgigiamaxunden, ting
cui n sao, ting cui dng dt, ting cui b du,
ting cui ca Henry Miller, ca mt ngui h, mt
thi s trong hnh dng, ca mt cu chuyn m mnh
l mt tr choi, ca cu chuyn m ngn nm vn
lp lai: phung th, thnh bi, dng dinh - dng dinh
vi mu hng tuoi ca Thin Mnh (adoration,
devotion, crucifixion - "A Rosy Crucifixion).
i vi Henry Miller, Sinh mnh l Tnh mnh; Tt
mnh l Thin mnh, Ty phuong l ng phuong,
Php quc l Trung Quc, Hy Lap l n , tt c
du l mt, tt c phi l mt, tt c du l tho, tt
c du l mng, tt c du l thuc, tt c du l
49
huyn b, tt c du l th gii ca ao dc kinh, v
tru ca kinh V d, thn thoai Hy lap, truyn mt
ngn l mt dm.
"Tt c du ch xy dn mt ln, nhng cn lai mi
mi trong van dai. Nu khng c g mt th cng
chng c g doc. Ch cn lai nhng g cn lai. Ti
L (Henry Miller, Remember to Remember).
Henry Miller thung tu nhn l mt thin su ca Pht
gio Thin tng; diu y c d l mt du hiu no
d cho su r dng ca ngun Sinh mnh Ty phuong
di v Kin tnh ca Khng l? Ca khng dung?
Khng c con dung hy dit (via negativa) no
Ty phuong hay ng phuong m di dn tn dnh ni
cao cht vt v lm lanh c h thm Thi cuc nhu
nhng dng sau dy trong Prajpramithridaya
stram:
. Iha riputra sarvadharmhnyat - laksan
anytpann aniruddha amala na vimal non na
paripurnah. Tasmc Chriputra nyatym na
rpam na vedan na samj na samskr na
vijinni. Na aksuhrotraghna - jihv - kya -
manmsi. Na rpa - abdagandhaara sprastavya
dhramh. Na caksurdhtur yvanna manovijna
dhtuh.
Na vidy nvidy na vidyksayo nvidyksayo
yavan na jarmaranam na jarmaranaksayo na
duhkhsamudayanirodhamrg na jnam
napraptir aprptitvena.
50
odhisattvasya prajn - pramtm ritya viharaty
acittvaranah. Cittvarana - nstitvd atrasto vipa
rystikrnto nisthanirvnah.
(V l mt ch, nn khng tin dich lai Vit ng gia
hon cnh din do hi hot ca Vit Nam hin nay).
Nhng ch a v na (bt v v) l tnh th ca con
dung hy dit (via negativa) cu cnh ca con
dung ph hoai (neti, neti) l con dng khng con
dng, tc l Khng l. Khng l l con dung ca
Vit v Tnh: con dung ph hy con dung, ph hy
tt c nhng hy vong, ph hy tt c nhng nim
tin, ph hy tt c moi su mong doi d cn lai mt
Nim Ch oi, nim ch doi bn H thm ca Thin
Thanh (Hoelderlin: Und hoch vom ther bis um
Abgrund nieder.). Phi chng con dung ca Trit l
Vit Nam d hin ln gia mu la ca qu huong?
Paris ngy 22, thng V, 1966
Ph@ l@c
T5An )Bc *i c,a &im)a(C
. Bc chn ca ti, thi s Vit Nam, di v dap trn
bc chn ca Rimbaud, thi s nc Php.
Cc ngi hy c gng di theo ti v nu c th th di
v dap trn bc chn ti.
iu y dng nh kh thuc hin, v bc chn ti
51
khng d lai du vt.
Ti di v dap ln sinh mnh nh mt con ma, mt
con qu, mt con rn.
Pham Cng Thin
Trn dng di t Florence qua Genve v Athnes,
cui thu nm .
ID
Liu lnh sng, liu lnh sng tao cuc di mnh theo
cnh bay ca bin, theo di mt ca qua den,
Rimbaud bi su lung cy tuyt di trong lng sa
mac ngn ng thi ca. Truc Rimbaud v sau
Rimbaud, ch cn lai ct nng sa mac v mt dung
chn tri v tn, chng ha hen v khng ch doi,
khng th ch doi ma dng, ma tin nghi d di,
nui mm an lnh ru ng. Tt c thi s di truc v di
sau Rimbaud trun mnh qua sa mac d rt lai nhng
du chn lac d, ch l nhng du vt ca lac d, ca
mt thi, mt giai doan, mt ma, mt buc chn
chiu hoc mt hoi th bui sng, d ri con lc
tuyt m ca rang dng ni dng v sa mac tr lai
ngn di cm lng; ting ni ca sa mac dng vong
nhy ma trn lung cng su thm, su nhu thung
lng, su nhu vuc; su cm lng bin thnh ngn ng
bng lung cy tuyt di ngang qua sa mac; lung
cy tr thnh con dung; sa mac khng bao gi thy
c moc; lung cy, con dung, khng l con sng,
tui nuc sa mac, sinh ra ma xun; ma xun v sa
52
mac chng di nhau nhu thn thnh v qu ma; sa
mac nui dung tt c nhng loai qu d; sa mac
cng l noi tr n tm linh ca tt c nhng ngui tu
kn, nhng bc thnh kh hanh v c don. Rimbaud
mi moc sa mac, ku goi sa mac, r r sa mac, dnh
gic vi mt tri, chay trn mt trng, ngt ngu trn
ct nng, dt tim, dt phi, dt gan, chi b u chu
v gi u chu v mt trng, t tnh vi mt tri tai
sa mac d ri hiu rng tt c mt tri du cay
dng, tt c mt trng du tn bao.
Sinh ra di d m sa mac, sinh ra di d ve vut mt
tri, Rimbaud d ra di v d tr v; di trong liu lnh
bng hai chn ngang tng v buc v trong bac
mnh bng mt chn kiu hnh, nm trn giung
bnh, trong nhng giy pht cui cng, Rimbaud
khng thy mt bn tay, khng thy hai bn tay,
mt tri khng moc, mt trng khng hin, sa mac
ch l mt trang thi tm hn, qu ma v thn thnh
l ngn ng tuong hnh, hai chn chuyn dng l su
vn hnh ca thc, la l tim, la chy ln th tim
dp, mi mt ngon la l mt mt tri con, mi mt
li l khi vn qua la, tho v la, tho v khi, hoi
tho v hoi th, ting dp tim v ting ba dp vo
de, con dung v lung cy, ngui n cp la v
ngui gi la, mt tri v di mt nhn mt tri, mt
ma ha nguc v thin thu ha nguc, Rimbaud nm
im lng trn giung bnh; chn giung l bn, chn
ngui l hai, chn Rimbaud ch cn lai mt; lc sinh
ra di, Rimbaud di vo tri dt bng hai chn, mt
chn tn l Hu v, mt chn l Th tnh; khi la di,
Rimbaud ri tri dt bng mt chn, hnh nh ca k
qu qut truc tuyt di, dng mt chn trn thi
53
gian v khng gian, nhu bng qua den trn thung
lng, hin v mt, sng v cht, sinh mnh ca mt
ngui dt ln ngha sinh mnh ca con ngui; nan
nhn ca qu ma v thn thnh hay l k khai sinh,
k sng tao qu ma v thn thnh, dy l con dung
hai li v Rimbaud d di trn hai li y vi su dng
la ca mt tri v mt trng ri khi mt tri v mt
trng khng cn moc, qu ma v thn thnh cng
chay trn, hai chn ch cn lai mt chn; mt chn
ch cn lai l mt su vt bt dng, khi co th d tt
la; su vt tn ra vi thi gian v khng gian; hai
tr thnh mt v mt tr thnh KHNG, KHNG tr
thnh v tru, v tru tr thnh mt tri, mt trng v
tt c ngi sao; tri dt xut hin; thi s lai ra di;
mi mt hoi th tao ra hoi tho; hoi th tt; nhung
tho vn cn sng, sng theo hoi th ca ngui sau;
sa mac v lung cy bin thnh rng v sng; thnh
ph lng mac moc ln, con ngui sng, d, b di
v tr v: ngha ca sinh mnh l sng tao ngha
bng v ngha ban du v v ngha cui cng.
Cuc di Rimbaud l tu tung ca Rimbau: tu tung
ca sinh mnh mt ngui duoc diu dng bi ngha
ca vic b di bng v ngha ca vic d v v
ngha ca vic tr v. cng l ngha ca sinh
mnh Ty phuong trong tnh mnh ca nhn loai
hin nay.
IID
t du l nhng dm ti lc trng chua moc, v
thc cua quy d di. Charleville l biu tuong ca
v thc trong th gii tm thc ca Rimbaud. Noi
54
mnh ra di cng l noi dui mnh di mt, noi mnh ra
di l noi mnh cua quy vi v thc, cua quy d
di v tuyt vong, cua quy trong ni, cua quy
trong lng me, cua quy cho rch, cho dt la hn
vi dm ti v tru. T d, buc chn ca Rimbaud l
mt su chi t dt khot; Rimbaud chay trn dm
ti, chay trn v thc, chay trn Charleville, chay
trn tt c nhng g v m thc v co th. t
rch, x nt, tan r, tt c nhng dng t din t su
chuyn dng, vn hnh, cua quy l ng vung ca
di sng thc vng vy ra ngoi v thc. Vng vy
v vong, vng vy tuyt vong, vng vy vi hy
vong, dy l ba chng di ca Rimbaud; chng cui
ca Rimbaud l tr v vi dm ti, nm im v khng
vng vy, tt c hy vong v v vong bi gat ra ngoi,
bn ngoi ca s. L trng ca vch tung m ln
mt vm tri my trng, Rimbaud boi trn d, tt c
vng vy chm dt r ri nhu nhng nt nhac tha.
V tru ch cn trong mt con khi thong qua,
Rimbaud gh m sm mai ma ha, mt gic mng
di ch cn lai nhe nhng nhu ting cui tr tho; gia
ma ha, Rimbaud sng lai ma xun: "ma xun
mang lai cho ti ting ci ca mt thng kh. Sinh
mnh thnh tuu noi hy dit, m du vi su chay
trn bng qua ngn trng ni non, sa mac, thung
lng, thnh ph, sng h, dt ct, rng r; m du
vi noi sinh ra v chm dt bng mt nu cui trn
giung bnh, di mt hp hi, mt khong trng
man ro, l trng ca vch tung, cnh ca, ting
dng ca thnh ph. Thng kh tr thnh Thuong
d, ting cui ca n l m thanh pht t nhng
hnh tinh xa; ma xun l ni cht duoc ch doi t
lu, ch doi trong sa mac v trong lung cy, gia
55
sm mai ma ha. Cnh ca bin lm l cui vi di
mt ca qua den; hoi th v hoi tho lm l hn phi;
chic giung trng phng bnh l lung cy trong sa
mac; qu ma l me gi, thn thnh l em gi; mt
chn dc nht cua quy l v thc trong chic ni
tha tho dai. Thnh ph Charleville vn cn d v
vic b di ca Rimbaud khin Charleville tr thnh
bo tng vin, noi ghi du v dnh du tt c ni
tht bai thin thu ca thin ti, nm m chn thc,
sa mac ca nhng du chn r ri, lung cy hoang
ph, mt con sng cht yu gia hai b ct nng,
mt con kin bi nghin nt gia hai ngn tay ca
mt thng kh, sinh mnh tuu thnh noi dinh mnh.
IIID
Tu do bt du vo bnh minh, di vo bui sng v
chm dt vo bui trua. Ti d m bnh minh du
ha. Rimbaud v bnh minh cng gh m nhau tron
bui mai, lc tnh dy th tri d tra.
Tai sao bnh minh? Tai sao bt du? Chm dt? Tnh
dy vo mui hai gi trua? y l nhng cu hi la
lng, nhng cu hi bui sng; nhng cu tr li ch
c th tr li duoc khi nhng cu hi chua duoc dt
ln.
Ti d gh cht, m gh bui mai ma ha. Nim hoan
lac m du v chm dt v tnh nhu chung nh th
bui sng. Ti d m bui sng? Ti d m bnh
minh? nh minh ma ha l mi tnh du? Ci g d
bt du th ci y cng chm dt nhu th. nh minh
l bui trua n np. Lc tnh dy th tri d tra. Tri
56
d trua, ngha l tri d tron sng, tron ngha l dt,
sau trua l mt tri ln.
Ti bc di, dnh thc nhng hoi th m p linh
dng. nh thc trong chim bao bnh minh? nh
minh v tnh yu? Mt da hoa ni tn cho mnh?
l su chinh phuc ban du? Hoa y tn l Huong, Thu,
Mai, Lin, ch, Anh, Phuong, Vn? Gia li mn,
thong nh sng mt v nhat, su chinh phuc du
tin, su phiu luu ban du l hoa, mt da hoa ni
tn cho mnh. nh minh tnh thc vo bui trua.
Bnh minh v da b t roi xung di rng. T roi
xung rng d tu do thnh tuu v d tu do thc tnh
vo lc mt tri ngu trn tuyt dnh. Tt c ngha
ca sinh mnh thut li truc nh sng la lng huyn
b ca tnh mnh, bnh minh ca Hy Lap thnh tuu
noi bui trua ca ng phuong. Lc tnh dy th tri
d tra.
I#D
Nhng giy pht thing ling, nhng giy pht cao
qu, lm thnh sinh mnh v m ra ngha sinh
mnh. Mi bui mai l mt bui mai thing ling;
bui trua l cao qu, bui chiu cao sang, bui ti
huyn diu, ban dm b mt. Thi gian khng l mt
con nuc l; cun tri mnh ra trng khoi tuyt vong.
Thi gian bin thnh khng gian, tr thnh con
dung; con dung tr thnh buc chn; buc chn
buc di trn bui mai, bui trua, bui chiu v bui
ti; buc di dua mnh v sinh mnh ca rang dng
v tt mnh ca hong hn. Rimbaud d buc di
trn nhng con dung khuya khot nht ca ci sng
57
v vng cht. Mi buc chn ca Rimbaud l mi
giy pht linh thing, nhng giy pht cao qu,
nhng giy pht tuyt di m ch tnh v khch tnh
m nhau nhy ma trn ni la dm din. Nhng
giy pht cao qu, nhng giy pht y m ca thin
dng v dia dng, m ca bnh minh v ban dm,
Rimbaud d sng qua nhng giy pht qu phi,
nhng giy pht dng dc, nhng giy pht thot
trn tuyt vi. Kin nhn l ni dy doa ca tt c
thin ti. Thin ti sinh ra di d dnh gic vi kin
nhn d ri cui cng s hiu rng chnh su dnh
gic quyt lit y l ni kin nhn khn cng m tt
c nhng con ngui nh nhoi khng th c duoc; su
kin nhn ca con ngui nh nhoi ch l su tha hip
d di v ngu xun; kin nhn ca thin ti l kin
nhn ca phuong hong v ca bin. Kin nhn
ca thin ti l kin nhn qu phi, nhp mt vi
nhng giy pht qu phi, nhng giy pht ch dn
mt ln, v mt di trong la thing v tru, mi mt
giy pht qu phi l mt van kip, kin nhn thin
ti l buc chn di trong giy pht tuyt di; kin
nhn ca ngui nh nhoi l l lt trn thi gian dng
h, dng thi gi dng cch, hop l, hop l v nng
tru kt qu. Thin ti dp v kt qu, d bit rng
phi chiu nhng hnh ha cuc hnh ca di sng lang
bat, di sng t hnh, di sng ca qu ma, ca k
t ti. Thin ti l k n trm la; k n trm la
tri, l k mun ni lin gia dung di v dung
ngn.
khoa hoc l kin nhn
ni cuc hnh thuc r rng.
58
Trong giai doan du, Rimbaud vit vi gia khoa hoc
v kin nhn:
khoa hoc vi kin nhn
Thi ky vit tp Mt ma ha nguc, Rimbaud cha
lai:
khoa hoc v kin nhn
T vi dn v dnh du mt su chuyn hung d di
ca tm tu. Vi l su ni lin thn thit; v l mt
cy cu g bc qua h thm, ch goi thm su xa cch
dt la, t dm thm su xa cch bit ca hai b,
nhung ch vi m bin thnh v th ch v khng
cn l mt cy cu g, m ch l mt vach dt, mt
k, mt h su chia di khoa hoc v kin nhn. Mun
di t khoa hoc dn kin nhn th phi nhy; chnh ci
nhy ny quyt dinh sinh mnh Ty phuong. Nhng
g cao qu, qu phi th chm ri v bnh thn; nhng
g thp nh th nhanh nhen v vi v. Khoa hoc l
buc di hp tp ca thc; kin nhn l buc di
chm ri ca thi s trong nhng giy pht qu phi.
Sinh mnh ca Rimbaud l buc di du tin vi khoa
hoc v buc di cui cng gia kin nhn v khoa
hoc.
#D
i sng, hai ch di sng, l li ni d di lc ban
du. Li ni d di d pht xut t su dt rch ca
thc ra ngoi phi thc. Tnh cch d di lc ban du
59
ngui dn vi thi gian, tr nn hin lnh; t hin
lnh dn d di ch cch nhau c mt buc; t d di
dn bp bnh ch cch nhau c mt l; t bp bnh
dn yu dui li nhi ch cch nhau c mt giy. i
sng khng cn l di sng; di sng tr thnh di
sng tm thung, vng mt, hng h, lo lng, nhat
nho, n o; di sng d di; ngui sng tr thnh
ngui bi bt buc phi sng; mi ngy l mi bn
phn bi bt buc phi lm; su nhn ri l ti li bi
bt buc phi trn trnh; tt c du l bt buc.
Cuc di l ni bt buc khng dt; di sng l mt
chui hnh dng n o: hnh dng tr nn ngha
ca su bt buc. i sng mt tron tnh cch d di
lc va xut sinh; di sng khng cn l li ni d
di lc ban du: di sng ch cn l mt chui li l
lnh dnh l m, khng nguy him, khng hai, v
cng ch loi, v ting ni v ch vit l dung cu hin
lnh d thi thc hnh dng, d vin ngha cho di
sng; ni nguoc hay ni xui, ni cao hay ni thp,
ni nhe li hay ni nng li, tt c cch ni ny du
ngu mt lng an tr thnh thoi v thc ca ngui
ni hon ton duoc li l bo dm rng li ni v ch
vit khng nguy him dn tnh mnh ca ngui ni
v ngui vit.
Khng nguy him dn tnh mnh l bo dm su ven
ton ca sinh mnh v sinh mnh bo dm th
mnh; ni thp xung bnh din thng thung, cuc
di, cuc sng, di sng, chnh l th gii, th gian,
trn gian. Mi khi di sng vng mt, mi khi di
sng thuc su d mt di ri th con ngui cng khng
cn thuc su lai tai trn gian. Cuc di thuc sng d
vng mt v chng ta khng cn trn gian. Cu
60
tho ny l mt cu tho nguy him, cha dung li ni
d di lc ban du, su dt rch dau dn gia bn
ny vi bn kia, gia di sng hin lnh ca mt
ngui trt tu vi di sng d di ca mt ngui dng
ngoi hng ro. n tnh ca tnh mnh khng bn
ngoi su nguy him, chnh tnh mnh l tu th ca
nguy him; tnh mnh nui nng su nguy him v
gi nguy him ra ngoi di sng; di sng ch l di
sng, ngha l di sng thuc su, ch khi no di sng
l ni chuyn vi nguy him. Khng so nguy him
dn tnh mnh th tnh mnh mi gi th dng gia
sinh mnh v tt mnh, gip sinh mnh giao hoan
vi tt mnh, lm di sng tr nn phong ph, qu
bu, duy nht, dng dc trong tng giy, trong tng
giy pht. Cuc di thuc su vng mt. Cu tho ny
cn quan trong hon cu Thong d d cht. Quan
trong khng phi v ngui ni l ngui bo tin; tin
tc ch c gi tri di vi nhng ngui vng mt gia
lc su kin xy ra; cuc di thuc su vng mt: cu
tho khng phi l tin tc loan truyn. Tt c moi su
thng tin du xut pht t su vng mt ca di
sng. Mi gi pht, mi ngy trong di sng, con
ngui du ch doi thu t hay ch doi tin tc; hp
thu, ngui pht thu v nht bo l nhng du hiu
cho bit rng di sng vng mt. Su vng mt mun
ni lin vi su c mt, m cng mun ni lin th su
rch dt gia vng mt v c mt cng tr nn thm
tha; ni lin l ct dt su lin tuc ca thc, v chnh
su c mt l su vng mt ca thc trong tm thc,
do d ni lin ch l mun ct dt cuc di vi trn
gian v khng hiu rng cuc di chnh l trn gian,
v th khi cuc di vng mt th chng ta khng tai
trn gian ny.
61
Rimbaud mun ni lin su vng mt v su c mt
m khng roi vo mu thun gia trn gian v di
sng, do d Rimbaud d dng li ni d di v th
hin su d di tn bao y trong di sng mnh bng
cuc chay trn lin min, su b di v tn, su ct dt
tn nhn, chi t, b cuc, trn trnh, tuyt di dp
v phuong tri v mt dt, ph nt nhng g sinh ra
mnh v tao ra mnh, ct la dt khot sinh tnh v
mnh tnh. Cuc di thuc vng mt, Rimbaud ni ln
mt li v cng nguy him, v cu tho y khng ch
c ngha l cuc di gi di dang ngu tri, chng phi
ch th thi, cu tho cn mun ni ln su nguy him
cui cng trong di sng chnh l lc di sng khng
cn l nguy him na, ngha l sinh v mnh khng
cn dnh gic vi nhau, ngha l su cht vng mt.
Cuc di thuc su vng mt. ngha ca cu tho thuc
v cng gin di: cuc di thuc su chnh l su cht,
mi khi su cht vng mt th con ngui khng cn
sng; khng cn bit sng. Chng ta khng trn
gian ny. ngha ca cu tho tip theo cng v cng
gin di: con ngui khng c ch tr n, v ch c su
cht mi l noi tr n ca di sng thuc su, li ni d
di lc ban du.
#ID
Tai sao phi so bao dng? Sng l bao dng, tt c
nhng c ch, nhng hnh vi, nhng c dng, nhng
ngh, tt c nhng g lm thnh cuc sng con
ngui du tr nn tm thung yu dui, ch v con
ngui so bao dng. Dm bao dng, dm chuyn
62
hnh dng ra bao dng, dm chuyn thuc hnh ra
bao hnh, sng to bao, sng bao nguoc, sng ph
phng, v cng ph phng v tn nhn, ph phng
vi mnh v ph phng vi nhng ngui chung
quanh; sinh mnh, ngha sinh mnh ca Rimbaud
l ngha ca con bao dng ni la, con bao hnh
ngt tri v dng dt, mt di sng ba muoi by
nm m d di v manh bao nhu con dng dt
khng khip ko di trong ba muoi by nm tri.
Rimbaud xut hin trong thi ca nhn loai nhu mt
con dng dt hi hng, nhu su ran nt ca tri dt,
nuc bin trn ra v qut sach nhng thnh ph lng
mac. ao dng trong ngn ng, bao hnh trong di
sng, sinh mnh duoc chuyn thnh bao mnh trong
thc ca Rimbaud. Ngui tho mui su tui y
chng nhng tn bao vi thi ca, vi vn chuong, m
cn tn bao d di vi tnh yu (tnh yu phi doc
pht minh lai). Vi qu huong, t quc, con ngui,
Thuong d, mt tri, mt trng, tt c tinh t trn
tri. Khng th no khim nhuong, khng th no l
d, tt c rut r, cn thn, d dt, king n phi
chm dt lp tc. uc chn con ngui buc di hay
su d dt rut r buc di? i mt con ngui dang
nhn hay l su cn thn nht nht dang nhn? Tai cc
ngi dang nghe hay su l d dang nghe? Tt c su
knh trong du phi duoc tiu tr trit d, dp tan
muc thuc, dp nt tt c su linh thing, ph hy tt
c thn thnh, phi bao hnh, tuyt di ph phng,
tn nhn cng d, lanh lng hon c cuc, nng bc
hon sa mac, phi bao tn, phi bao dng, cc ngi c
dm bao dng khng? Tai sao phi so bao dng? Tai
sao phi so Rimbaud? Du lun dn dai, du lun bn
tn, du lun ch trch, du lun dm ng, cc ngi
63
dang ni g? Hy nm bao dng vo du lun, nhu
nm mt tri bom, hy dp nt du lun ra tng
mnh by. Tnh yu phi doc sng tao lai, ngn ng
phi duoc sng tao lai, con ngui phi duoc sng tao
lai. Sng tao l ngha cui cng ca bao dng, so
sng tao l khng dm liu mang, sng tao khng l
knh trong, sng tao l n mau hoc n chm nhu
tri mn. ao dng d do nguoc tt c gic quan,
bao dng d xi ln tt c cm gic, thi thc tt c
hoi th. Ti bc di, dnh thc nhng hoi th linh
hoat v m p; nhng hn d qu ngc nhn v
nhng cch bay khng ting dng. ao dng l dnh
thc, h hp hoi th, ly d cho cnh moc v bay.
ao dng l thc vng vy d bay thot ra ngoi
thnh ph Charleville b nh. Ti d bc di. uc
chn ca Rimbaud l hnh nh sng dng nht ca
sinh mnh nguyn thy ca con ngui. Con ngui
sinh ra d di, v di c ngha l buc di, di bng hai
chn, ch khng phi di bng t hay tu la hay
tu bay. Ti bc di. Cu tho quan trong nht ca
Rimbaud trong bi Bnh minh chnh l cu. Ti d
bc di. uc di l vn hnh, l c dng; buc di l
bao dng tt c su lng yn; bnh minh l bao dng
ban dm, ma ha l bao dng ba ma khc; ti d
gh m bnh minh ma ha; gh m, v m, chup ly,
m sit l nhng c ch bao dng. Ti d gh m
bnh minh ma ha. Ti l ai? Ti l k khc. C ngha
l ti l ti nh su bao dng ct dt ti ra ngoi
Charleville. y l giai doan bin chng th nht,
giai doan bin chng th hai l: ti l ti v ch l ti
nh su bao dng ct dt ti ra ngoi ti d bin ti
thnh k khc. Giai doan bin chng th ba l bao
dng c qu trnh bin chng d cho bao dng vn l
64
hoi th nui dung tt c hoi th. Ti d gh m: bao
dng gh m chnh bao dng; ti d gh m bnh
minh: bao dng gh m chnh su bao dng ca bnh
minh; bnh minh n sng vo ban dm; ti n sng
vo bnh minh bng su gh m sit cht kia; bnh
minh n sng vo ma ha: ti d gh m bnh minh
ma ha; ni khc di, ngha l bao dng ngha ca
ngn ng, th cu tho c ngha l su bao dng gh
m chnh su bao dng. Ti d bc di. uc di l
dnh thuc su tnh lng ca thn th. Ti bc di,
dnh thc nhng hoi th nng m v sng dng,
nhng hn d qu ngc nhn v nhng cnh bay
khng ting dng. Rimbaud d sng bao dng d di
d gi pht cui cng trong di mnh, lc mnh v
cnh bay ln la b mt dt th cnh bay ln khng
ting dng. Nm mt chn trn giung bnh nh
thuong tai Marseille, mt giy pht truc khi cht,
Rimbaud d hiu rng bao dng l bt dng. Cnh
bay ln khng ting dng, cnh l cnh ca dm ti,
chic cnh ca Hu v, ca ni cht trun mnh ln
thn th. Rimbaud hiu v d hiu mt cch bao
dng rng bao dng ch l bt dng vng v tn,
khng bt du v khng chm dt; cn bt du l
bao dng v chm dt cng l bao dng; du, gia
v cui du l bao dng; phi bao dng cng d th
mi hiu mt cch bao dng rng bao dng l bt
dng, bi v hoi th l bao dng, mi mt buc di,
mi mt hoi th du l bao dng. ao dng lc ti
bc di; bao dng, lc dnh thc; bao dng: nhng
hoi th nng m v linh dng. Mi mt buc di; mi
mt hoi th. Mi mt ci nhn du l bao dng. Nhn,
nguc nhn l bao dng vo th gii v ngha. ao
dng: nhng hn d qu ngc nhn. ao dng: cnh
65
bay; bao dng: khng ting dng.
Nm nh thuong, lc gn tt th Rimbaud d nm
im khng dng dy, bao dng tr thnh bt dng, c
sinh mnh ca Rimbaud nm gon trong cu tho
ngn: ti d bc di, dnh thc nhng hoi th nng
m v sng dng, nhng hn d qu ngc nhn v
cnh bay khng ting dng.
#IID
Khng bao gi yn mt ch, ngi yn, nm yn
mt noi, lun lun cm thy bn chn y ny kh
th, kh chiu, khng bnh thn, khng thu thi trong
co th v trong tm hn; sinh luc ca Rimbaud trn
tr ra, khng tm duoc dung thot, dong lai thnh
khi, d nng co th, dn p tu tung v hoi th;
Rimbaud cm thy rng mnh c th lm mun ngn
vic cao ln m khng ai c th lm ni; ch cn dua
tay vo vic, ch cn c dng, ch cn bt du lao
vo vic lm, th hin, thuc hin, dt chuong trnh,
dt k hoach, vach ra du tnh, ri ht lng thuc hin
tt c chuong trnh, k hoach, du tnh y ngay lp
tc, khng doi ch thun cnh, khng chn ch,
khng hon lai bng li lp lun v thc th o d
chay trn vic lm; ch c th thi, ch bt du lm
ngay dinh ca mnh, ch d di th thi, m
Rimbaud khng bao gi lm duoc; ngi dy,
Rimbaud ch thy bn kia; qua bn kia Rimbaud lai
mun v dy; dy v bn kia l cp mu thun di
di m Rimbaud khng bao gi nhp mt duoc,
khng bao gi bi xa duoc; thc Rimbaud khng
bao gi thc v hin tai, m ch nhy vot ra dng
66
sau, vo ngy hm qua, hoc phng nhy ti dng
truc, vo gi pht sp ti, vo ngy mai, hoc nhy
vot ln cao, hoc roi xung thp; Rimbaud lun lun
xua dui thc mnh, chay trn noi khc d hung
thu nhng cm gic mi; nhng cm gic mi lai ku
goi nhng cm gic mi khc, lun lun bt mn;
lun lun ho hc di tm, di kim kt qu, ch doi ci
g khc xy ra, lun lun mong mun chuc ch, mi
mi kim tm mong doi, so hi nhng g lp lai, so
hi su nhat nho tm thung, kht khao tuyt di,
ti l k khc, cng cn c ngha l: ti l khc; do
d, ti khng ging ti, tuong di v tuyt di sup d
d TNG I (vit hoa) hin ln; ht mu thun
ny lai di dn mu thun khc; tuong di, tuyt di
v tuyt di: ba danh t, ba tnh t, ba biu tuong
cho ni mu thun khn cng ca sinh mnh, su dn
vt dt la gia hoi th v hoi th; hoi th truc x
dy hoi th sau, v tru hy dit v v tru thnh
hnh, mt tri v mt trng l hai b mt ca sinh
mnh, trung thnh vi mt tri th bi mt trng git,
trung thnh vi mt trng th bi mt tri dy doa,
khng mun trung thnh th phi chay trn; chay
trn l khng bao gi lm xong nhng g mnh mun
lm xong: lun lun c d l do d bo cha, lun
lun c d c d gii thch. t dng v bao dng d
xua dui bt dng, bt luc v bao luc d xua dui bt
luc. Rimbaud bt luc, bt dng trong khng kh nng
n ca Charleville; Rimbaud vng vy, vn chuyn
tt c nng luc d v bo hnh dng, dp tan su bt
luc, su bt dng ca thc mnh truc su d nn
nng n ca di sng thu dng qu huong. Va
lm xong chuong trnh th d mun b cuc ngay lp
tc: bi kich v dai nht trong di Rimbaud l th
67
ging co tuong tranh d so gia chuyn nhp cuc
v b cuc. ri mun nhp, dt ngt b v dt
ngt nhp, sau cng chng di dn du m lai mun
di dn mt noi no d, d bit rng chng c noi no
dng duoc di ti. L do? t ln l do l mun b
cuc v mun nhp cuc: Tt c su di tm l do du
ngu bin chng ca b v nm, th vn hnh ca
bin chng dua dy hai nim b v nm dng mt
lc vi nhau: b-nm. Do d, b-nm d nm, b-
nm d b. V th, l do c ngha l th hin ca su
b-nm trong ngha ca chnh l do y; l do l
ngha; di tm ngha, di tm l do, cng c ngha l
di tm su nm ca vic b nm; su b ca vic b
nm; ci ny ku goi ci kia, v ch ku goi duoc l
nh ci kia, v th ct dt mt th l ct dt tt c,
ct dt ci ny th ci kia cng sup theo. Ni cho d
hiu hon, di tm mt l do th c ngha l di tm tt
c l do, v di tm tt c l do l di tm tt c, nhu
th tt c bao gm c l do di tm, Cui cng l
ngui di tm bi xoay vo ban dm v ban ngy, bi
tri nguoc dua chn ln tri v thng du xung dt;
chay trn khp mt dt d ri thy mnh vn mun
chay trn v dng thi khng mun chay trn; va
mun b lai mun nm, mun lm vic m khng
th bt du lm vic. t dng, bao dng, tu dng,
thu dng, tc dng, tt c hnh dng du dy mnh
dn b tc v b tc l bt dng truc bt dng;
mun chuyn b tc th lai phi bao dng, tt c l
tt c, c khng, c c, c sinh mnh, c hy mnh,
c tt mnh c dinh mnh, c vn mnh v c tnh
mnh, c th mnh v c tung mnh.
Rimbaud bi dy truc m cung, Rimbaud bi ket vo
68
mu thun ca tin trnh dich ha ca hnh dng;
Rimbaud cm thy hon ton bt luc v bt dng.
Hi tri tim bi dnh cp, lm sao hnh dng? Cu
tho thng thit dau kh, mt li than tuyt vong, ni
chn chung kit luc v bin: "lm g, lm th no
dy?. Cu tho nm trong bi tho mang tn l Tri
tim bi dnh cp, bi tho cn c tn khc l Tri tim
bi hnh phat. i tho lm lc Rimbaud duoc 17 tui,
vo thng Nm, nm 1871. Thng Hai nm y,
Rimbaud d b trn Charleville ln th ba, trn trong
xe la v dn Paris duoc khong na thng, ri lai
bi nghich cnh x dy tr v. t ngt b di v dt
ngt tr v, dt ngt sng, dt ngt nhn, ni, di v
dng; Rimbaud tron di sng trong dt ngt v sinh
mnh ca Rimbaud l bin chuyn su dt ngt thu
dng thnh ra su bao dng dt ngt. Thnh lnh dt
ngt Rimbaud thy mnh d mt tim; ngui ta d
dnh cp tri tim chng v lm u tri tim y.
Hnh dng th no, hi tim bi dnh cp? Rimbaud
dt ln mt cu hi quan trong, chng nhng cho
sinh mnh chng, m cho c sinh mnh Ty phuong:
cu hi ca Rimbaud l cu hi quyt dinh; cu hi
y quyt dinh sinh mnh, tron ven sinh mnh ca
nn vn minh nhn loai. Rimbaud d tr li cu hi
y bng chnh cuc di chng v ngha ca sinh
mnh Rimbaud l dy sinh mnh y dn dung
cng: hnh dng l dnh cp, dnh cp lai nhng g
d mt v dnh cp nhng g chua c, khng c,
khng th c, khng duoc quyn c. Hnh dng ti
thuong l n trm la, dnh cp la v ly la thing
dt sinh mnh mnh.
Lm vic th no, hnh dng th no, hi tri d bi
69
dnh cp? Cu tho l mt cu hi, cu hi m ra
chn tri, chn tri m ra h thm. Hnh dng th
no truc h thm, khi mnh khng cn l mnh na,
khi mnh d bi dnh cp, d bi dnh mt gia dm
dng, du lun, thin ha, qun chng? Ti l k khc,
nhung dm dng l k th, k che dy h thm.
m dng d dnh cp tri tim mnh, dm dng d
nhuc ma, lm nho nhp tri tim mnh. Mt tim l mt
cuc di thuc, mt tim l cuc di thuc vng mt.
Hy nm la vo cuc di vng mt, hy dt thiu
di sng mnh bng la dt v la tri, la thn v
la qu, la dia nguc v la thin dng. Thi s l
ngui n cp la. Thi s l k dt chy sinh mnh
mnh. Thi s khng phi l ngui lm ut t sinh
mnh, nc d cht, cu tho trong bi Rang dng
cha dung mt ngha huyn b: nc d cht. Thi
s l k m gh rang dng ma ha; rang dng l la,
ma ha l la; rang dng ma ha l la ca la. Ti
m gh, ti d m gh rang dng ma ha, cha c g
dng dy trong vng trn ca nhng lu di. Nc
d cht. Tt c hy cn bt dng; thi s xo dng,
gieo bao dng, bng cch m gh la ca ma la;
nc d cht, bi v nuc chnh l su cht, nuc l
biu tuong ca su cht; thi s khng phi l k sut
mut, thi s phi l k dnh cp la, gh m rang
dng ma ha, chup ly la ngy ca la ma, dt
ngy ra la:
Hi tm hn canh gc
Chng mnh hy th thm
Li nguyn ca dm rng
V ca ngy bc la
70
Mi ngy l mt mt tri, mi ma l ma ha. Lm
th no, khi tim d bi dnh cp? Cu tho nm 17
tui y cng l cu hi ca sinh mnh dt truc sinh
mnh. Cu tho y cng c ngha l: lm th no, khi
la d mt? Nm 1871 l nm quan trong nht trong
ngha ca sinh mnh Rimbaud; nm y, Rimbaud
duoc 17 tui, tui quyt dinh, tui quyt lit d di;
thc ca Rimbaud bc chy thnh la: Rimbaud
thi la vo thi ca, dem la vo di sng, thiu dt
sinh mnh mnh qua mt ma ha nguc d mang la
thing v tr lai tri tim con ngui.
#IIID
Hong ht ngang tng trong vic gh m ly hu v,
hong ht m mt nhn mui ngn con sng qu
den, hong ht dt la chy ln d th khi qua mt
v mt, tt c c ch v dng diu ca Rimbaud du
ni ln ni hong ht khn cng, ca mt con ngui
sng sau hu v v truc hu v. Hu v gi hong ht
xung cuc di. Ti gh m bnh minh ma ha. Cng
c ngha l ti gh m hu v ca tnh th. Hu v
thuc, v v hu, giao hop nhau nh su gh m ca
Rimbaud. Nuc mt v ting cui ngt ngho ca
mt anh h dng gia sn khu ca sinh mnh,
nhng buc chn kiu ngao, bng qua nhng ng
hm hi thi, nhng thung lng v nhng dng
bng. Bng qua dng bng, ti t co nng vi con
g trng. Rimbaud goi bnh minh l nng tin, n
thn; Rimbaud cm du chay bng qua nhng con
dung kn nhim, nhng con dung rng chay bng
qua thung lng v t co bnh minh vi g trng ban
71
mai. Ti gh m bnh minh ma ha. Rimbaud lm i
tnh vi sinh mnh Ty phuong, ngha l bnh minh
ma ha ca Hy Lap; Rimbaud chay dui theo sinh
mnh y, gh chup ly sinh mnh y, cui cot vi
mi tc chy di ca bnh minh, ca n thn (tc l
con sui hoe vng); Rimbaud chay dui theo bnh
minh, chay dui theo sinh mnh mnh, th hin sinh
mnh Ty phuong, d ri cng t di, nm di vi
bnh minh dui rng; su gh m khng kht ca
Rimbaud, cng nhu su t di xung rng y, mang
nng ngha duc tnh. Duc tnh l su pht xut truc
tip ca duc tnh v duc tnh l bn tnh ca sinh
mnh. Duc tnh, duc tnh v sinh mnh m ra chn
tri ca thuc v hu, ca v v hu, ni hong ht v
vong ca di sng sinh ra t su va cham d di gia
bnh minh v con ngui, gia hu v v di sng, gia
tnh v thc. Khi tnh gic th tri d tra. Lc mt
tri moc ln tron ven th bnh minh trn di v thuc
tai ch l su thiu dt cng d ca mt tri; mt tri
khai sinh bnh minh v thnh tuu tron ven noi bui
trua, lc 12 gi trua, su thc tnh cng d, ni cng
thng thn kinh bc la; ch cn mt giy th mt
tri s nhp vi mt trng, mui hai gi trua s bin
thnh mui hai gi khuya, bnh minh l da con nt,
su tnh thc l chim bao, Ty phuong l ng
phuong v sinh mnh l tnh mnh.
Ni hong ht khn cng ca di sng Rimbaud xut
pht t su tnh thc khn cng ca thc chng;
thc ca Rimbaud l mt mt tri dng ngo; lc giy
pht cui cng trn giung bnh, mt tri mui hai
gi trua y c nhp mt vi mt trng mui hai gi
khuya hay khng, ch c Rimbaud mi bit duoc. Cu
72
hi duoc dt ln v cu tr li khng bao gi hin ra
bi v tt c con dung du dn dn ni hong ht
cui cng: su di mt gia sng v cht. Ti t co
bnh minh vi con g trng, Rimbaud cng chnh l
con g trng lc ban mai; g trng dnh thc ngui
ng; mi lc g bt du gy l ni hong ht khn
cng xut hin gia di sng; hong ht l trang thi
thng thung ca thc, su tnh thc ca thc.
Rimbaud dy ni hong ht dn cng d; di sng
v tu tung ca Rimbaud l hong ht t du dn
cui; su hong ht cng d y l mt tri 12 gi
trua; bt du bng ting gy ca g trng v chm
dt bng su tnh thc cng d vo lc mt tri sp
chay trn. Sau ngo l mt tri bt du di xung v
"thi dai st nhn bt du. le temps des
ASSASSINS. RIMAUD l con g trng bo hiu mt
thi dai tn bao, thi dai m con ngui v con kin
bt du di thoai vi nhau mt cch tuong dc, bi v
tt c thi s du tr thnh k pham ti, ngui bi kt
n, k bi dy doa, mt qui thai, mt con qu, mt
vt thuong tha ma mt tri, mt ni hong ht
tuyt di truc Tuyt di.
Ti bt:
Trong mt bc th gi cho Verlaine, d thng nm
, gi t Charleville, Rimbaud d vit nhng
dng nh sau:
:'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi?
:'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi?
73
:'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi?
:'5(' po5 moi? :'5(' po5 moi?
in dng nhng li trn ca Rimbaud nh mt dip
khc thing ling ca bi kinh tuyt di d dnh nhip
phn phu luc ca quyn Im lng H thm.
P. C. T
Calcutta -I-
C5'(o
ID
"Bn phn mi l ln dng di dn h thm, mt cch
im lng, mt cch rng long v khng hy vong.
(Nikos Kazantzaki, Ascse, trang 6)
Ngui vit d mang linh hn ca Nikos Kazantzaki di
qua mi nh trng California, buc di sut dm
lanh New York lc Greenwich Village va thc dy
trong ting ht dn dung ca ngui da den say
ruou, gia hm c ph m thi s Dylan Thomas d
ng qui trong con men t hnh, gia ting nhac azz
no nng v bng dn khng sng; buc chn ca
ngui vit di v Paris lc ma thu dang tn ta, di
theo bng ti ca Kazantzaki ngi trong thu vin trn
di Sainte Genevive ru xm, ngi ht thuc sut
dm trn bc d Panthon, di doc theo sng Seine
74
vo lc ba gi sng, d thy mng mi tan hoang nhu
mt trm thnh vch c, bng qua bin thy ai
Loi vo 2 gi khuya, mang trn vai mt bao vi nng
cha tron ven su nghip ca Nietzsche v Henry
Miller, va vnh bit mt ngui dn b Do thi lac
lng, tn l Dana, vng Montparnasse, d khng
bao gi thy lai ln th hai tt c thm kich nng n
ca dn din rusalem. Ngui vit tr v thnh ph
asel Thuy s, noi d chng kin mi tc bng
bnh ca Nietzsche trong tui xun mt tri mui hai
gi trua, di doc xung Rome d gp Anita Auden tai
nh Keats v Shelley cng trung Ty an Nha
(Anita Auden. Anita Auden. tn ca mt ngui con
gi Anh mui by tui bng qua cng trung Ty an
Nha Rome vo lc bn gi chiu m ngui vit s
khng bao gi gp lai na, tr ra khi no mui triu
nm d tri qua trn tri dt chy d).
IID
Ngui t t thc dy v doc kinh ch Phan, "bt sinh
bt dit. "anutpann anuddh.
IIID
Tri dt vnh bit trong hoa mng g d, ngui vit
vt b tron su nghip ca Nietzsche tai di olligen
erne, v ti vi qu nng, v Nietzsche tr nn v
ngha, khi mt tri v m hi va cham nhau ph
phng trn dung bng qua bin gii. n chim tung
cnh bay trng di olligen, chim trng hay my
trng, ngui vit qu say v khng cn phn bit
duoc na; mi ruou whisky hay mi gi, ngui vit
75
qu say v khng cn ngi duoc na. Ting xe din
rc rch bng qua nhng di xanh olligen v tr v
nhng chic cu xi mng bun thm ca thnh ph
erne, mt nc nh th cao, mt con sng, mt
ngn nt mt xa la d gp trn my dung di, di v
cht.
I#D
"Bn phn mi l ln dng di dn h thm, mt cch
im lng, mt cch rng long v khng hy vong.
#D
Nhng ngy ho mn kh can New York, l cng
vin tr thnh d sm nhu mu kh, gi thi lanh
thm, ngui vit d vt b tron su nghip ca Henry
Miller vo sot rc. y gi khng bit tt c nhng
quyn sch y di v du? C ngui phu qut dung
no thu nht? Khng, New York khng c phu qut
dung. New York khng phi l Paris. New York l
thnh ph m tt c thi s du ng qui trong con
men t hnh, nhu Dylan Thomas ngy no. Ch c
Whitman l mi sng qua con men git ngui New
York, nhung Whitman d di du mt, v My chu
hoang vu nhu ting ht thing ling ca mt ngui
dy t da den dang don phng ngoi hnh lang bui
sng. Nhng dung xe din chay gia lung chng
tri, bng qua nhng con dung khng cy moc, phi
trung Idlewild sui din qu nng, hnh nh cui
cng ca New York l di mt lanh lng ca ngui
sot thng hnh trn dung bay v Paris.
76
#ID
Ngui t t thc dy na dm lm nhm doc: "bt
sinh bt dit.
#IID
Ti sng m khng sng trong ti, v ngung vong
bay cao dn ni ti dang cht, bi v ti khng cht.
Vivo sin vivir en m,
y de tal manera espero
que muero porque no muero
(San uan de la Cruz)
#IIID
Ngui vit nm quy Lettre au Grco ca Nikos
Kazantzaki ra ngoi bin Nam Hi, d n tri v Hy
Lap, bng dung bin hoc bng dung tri; c s
ra nhng trang giy vun; khi c cht, c s cung cp
luong thuc cho rong ru dui bin, rong ru nui
dung nhng con s con hn; nhng con s con hn
s tri vo dt lin; ngui chi lui s bt duoc mt
con hu, dem v nu n, h ming hu ra th thy lai
tron quyn Lettre au Grco.
Ngui vit d vt b quyn sch cui cng ca
Kazantzaki v dai duong.
Mt cu tm thung, m mi dn su nm tri mi
hiu ngha:
77
"Bn phn mi l ln dng di dn h thm, mt cch
im lng, mt cch rng long v khng hy vong
IED
Mc d dm d dn, "aunque es de noche (San
uan de la Cruz).
ED
Trn li v im lng, rn dc bin thnh chim hoa mi,
bay ht t thp chung nh th qua thp chung
cha, d ri du lng lo trn hoa mng g d, gia
hai con gi ru ma.
EID
Ti bit r rng sui nuc khng dy v khng ai c
th li qua sui, mc d dm d dn.
Bien s qua suelo en ella no se halla
que ninguno puede vadealla,
Aunque es de noche
(San uan de la Cruz)
Sui nuc vnh cu n kn, m ti bit r ngun sui
noi du, mc d dm d dn.
Aquella eternonte est asconsdida
que bien s yo d tiene su manida
aunque es de noche.
(San uan de la Cruz)
78
Sau cng, gic ng chim ly moi su; sau cng, moi
su duoc vy ph bi nim im lng ngay dn k trm
cng ng say; ngay dn ngui yu cng khng cn
nm thc.
El sueo todo, en fin, lo poseta;
todo, en fin, el silencio lo ocupaba;
aun el lardrn dorma;
aun el amanto se desvelaba.
(Sor uana Ins de la Cruz)
EIID
Ting chung xua va dnh xong nm ting v tri
lng vo bui chiu vng nhe ca Ty phuong v
ng phuong; thp chung nh th c knh v thp
chung cha ru phong thp thong m nhat trong
suong chiu nhn loai. Su kin nhn thng minh ca
d.
EIIID
Ngui t t thc dy na dm, va ca xong bi
thnh ca Ave Maria th lai doc kinh ch Phan:
"anutpann aniruddh amala na vimal non na
pariprnh.
EI#D
Khi anet cht trong Colline ca ean Giono th dng
sui kh vut chy lai.
E#D
79
Chay dui theo con gi trng rng, ti th dn dp
trong ni dau nhi uu tu qun quai?
i, cnh dng i nhng khu rng i dng sng
i, noi tr n b mt tuyt trn
. Si en busca de este viento ando desalentado
con ansias vivas, y mortal cuidado?
oh, campo oh, monte oh, rio
ioh, secreto seguro, deleitoso
(Fray Luis de Lon)
E#ID
Nht bo, my pht thanh v my v tuyn truyn
hnh l ba biu tuong ca su sa doa cng d Vit
Nam hin nay; ngy du tin tr v nhn lai qu
huong, ngui vit vut thy mnh khng c qu huong
v vut thy trong tay mnh l quyn "ou cant go
home again ca Thomas Wolfe. "Mi khng th tr v
qu huong na!
E#IID
Tt c nhng g linh thing, ring l v c don nht
ca mt tm hn bng tr thnh tr h cho nhng t
nht bo hai dng.
Noi trang 18 ca quyn thc mi trong vn ngh
v trit hoc trong bc thu gi Nietzsche, ngui vit
doc lai doan vn dich ca Nietzsche:
80
"Nhng tai sao ti phi ni khi m khng cn ai nghe
ti na? Thi th hy d cho ti la ht vo tt c
nhng phong tri gi loan: cc ngi dang tr nn
nh b, cng lc cng tr nn nh b hon ln, hi
cc ngi nh b kia Cc ngi dang sup d tn
ph, hi cc ngi tu tai an nhn kia Ri dy th cc
ngi s bi tiu do dit qu nhiu dc tnh nh b
ca cc ngi. t ca cc ngi qu d di, qu
nhn nhong. Nhng mun cho mt cy c th tr
thnh cao ln V AI th cy y phi dm r manh
su vo nhng tng d cng rn (Nietzsche, Also
sprach Zarathustra, III).
E#IIID
Ngui vit lanh lng ung tch c ph Hy Lap dui
chn di d nng chy Athnes. My bay vi vt
nhu khi thuc l ca mt ngui din ngi gia
thnh ph. Lai mt chng dung d bng qua, mt
qung di xa m trong h thm. Ngui t t tr v
bin gii, rng luong, im lng, khng hy vong.
Dng nuc Arno Florence ch cn chy trong cn
phng dng kn gia hai hnh lang ging dung,
nhng ngy bom dan t toi tng mi ngi ngho nn
ca Vit Nam.
Sng guong vi di mt knh den, v cuc di khng
cn g na d dng nhn; ban b ln ln roi rung nhu
bao thuc voi dn nhng diu thuc chy; nhng con
chim cht dn theo dn qu Vit Nam; nhng con
dung bi do xi ln; nhng ting g gy trua bi lac
mt trong ting co kh gia tri; moi ngui du so
81
cht; ch c ngui t t buc v h thm mt cch
bnh thn, chm chap, im lng, lanh lng, khng hy
vong v khng so hi, lng rng nhu my, tim nhe
nhu hoa mng g d, gia mt tri v mt trng.
EIED
Ngui t t na dm thc dy v doc my cu ch
Phan: "anutpanna aniruddha mala..
EED
Ngui vit doc di doc lai dn su trm su muoi ln
phn m du Dostoievsky vit cho quyn Souvenirs
de la maison des morts.
Alexandre Ptrovitch thc sut dm di qua di lai
trong gian phng nh, tu ni chuyn vi mnh. V ri
chng cht di vo ma thu, trong su c don tron
ven, khng mt ln no cho bc s khm bnh.
EEID
"Bn phn mi l ln dng di dn h thm, mt cch
rng long, im lng v khng hy vong.
EEIID
i sut con dung di tnh ly Saint Maur des
Fosss thuc vng ngoai Paris, ngui vit buc di
tm mt con dung thuc vng, khng c ngui qua
lai, ng truc ng sau, cn thn d np v qung
quyn thc mi trong vn ngh v trit hoc vo
82
thng rc bn l dung. Khng phi v bt mn: vic
y xy dn tu nhin nhu con mua cui thu x l bay
xung dung dc, khi mt tri ln.
EEIIID
Khi ngui vit dn Florence th dng sng Arno d
can nuc.
EEI#D
Mt tri, la, la, im lng.
EE#D
Phuong, Phuong. Paris ch cn lai trong hai muoi
ngn tay xua, mt bui chiu mng mi Quartier
Latin. c tranh di chim xanh ca raque duoc
trm vo l sui.
EE#ID
Ngui t t na dm thc dy v ca kh nhng diu
ht lng man tr tnh ca nhng ngy dng dn
mun.
EE#IID
La v Nuc. Cn g na? t v d.
EE#IIID
Ngui t t nm chim bao thy mt ng linh muc
83
m ca x lim buc vo ging dao v mi moc hn
ra ti truc khi cht. Ngui t t giut mnh khi nhn
ra vi linh muc y chnh l Nietzsche. Ngui t t ngi
nghe Nietzsche m phc m ra doc:
ng ngo
Th ri arathustra bt du chay v tip tuc chay,
nhng chng gp ai na; hn lai c don, tm lai
mnh, say hng lng c don ca mnh, nhp hp ni
c don v trin min ngh ngoi v nhng su vic
tuyt vi trong sut my gi tron. Nhng lc dng
ngo, khi mt nhut d hng ln ngay dnh du
arathustra, hn bc qua trc mt thn cy gi
xon mu m tnh yu dm d ca gc nho d m
rit t pha, dn ni thn cy bi ph kn: t thn cy
treo lng lng nhng tri nho vng cm dong da
tr ph mi moc k l hnh. Lc y, arathustra
mun hi mt chm nho d gii nh con kht mon
mon trong li, nhng va vi tay ln hi th hn lai
bi mt con kht mnh lit khc v chup ly co th:
con kht vong ng ngi nm ng di gc cy vo
gia ngo thin.
arathustra lin nm xung; va nm di xung dt,
hn d qun con kht mon mon y v d ng say
ngay lp tc trong su im lng tich mich, trong nim
huyn n ca c toi van mu. ng nh tuc ng
ca arathustra: C vic cn thit hon vic khc.
Mc d ng, nhng mt arathustra vn m: v nhn
mi v ca ngoi mi thn cy v tnh yu ca gc
nho, m hn vn khng thy chn mt. Nhng lc
dang ng, arathustra ni vi lng mnh nh vy:
84
Im lng Im lng? Chng phi th gian d va
thnh tuu hay sao? Vy th nhng g dang xy dn
trong ta?
Khng khc g mt con gi diu dng bay nhy v
hnh trn mt bin nhp nhnh, mon mon, nh nh
nh lng chim: gic ng cng nhy ma trn co th
ta nh th.
Gic ng khng khp lai di mt ta, gic ng vn d
linh hn ta tnh thc. Gic ng mon mon nh nh,
thuc th nh nh nh lng chim.
Gic ng khuyn nh ta, ta khng cn hiu th no
c; gic ng vut ve trong su thm lng ta vi bn
tay mon trn; gic ng cng bc ta, , n chim
ly ta v khin hn ta dn rng thnh thang:
Mi mt, hn dn ra l th, linh hn ta ky la Bui
chiu ca ngy th by phi chng d dn hn ta
vo gia ngo thin? C phi hn ta d lang thang
dim phc t van c gia nhng hong sc tuyt vi
chn d?
Hn ta tri di ra, lun lun tri di ra lt tht
Hn ta nm di lng l, hn ta ky la. Hn ta d nm
qu nhiu hong sc; ni bun chn vng dn p hn
ta v hn ta lo do qun quai.
Khng khc g mt chic thuyn tp vo vinh bin
tnh lng nht: hn ta by gi dang dua vo mt
dt, mi m nhng chuyn vin trnh v nhng vng
85
bin v dinh. Mt dt chng phi chung tnh hon
sao?
Khng khc g mt chic thuyn men vo b dt
mon trn: v lc y ch cn mt con nhn ging soi
to t dt lin dn chic thuyn; khng cn phi dng
dn dy thng no manh chc hon na.
Khng khc g mt chic thuyn mi mt trong ci
vinh tnh lng nht: by gi ta ngh ngoi nh th gn
mt dt lin, trung thnh, dy tin tng v ngh ngoi
trong su ch doi, ch dnh vi dt lin bng nhng soi
to nhn mong manh nht trong di.
hanh phc hanh phc S ca ht g, hi linh hn
ta? Mi dang nm ngh trong c. Nhng tai dy gi
pht b mt v trang nghim dang ngu tri, m khng
c muc dng no thi so vi vu.
Hy cn thn Gi ngo hng la dang ng trn rung
c. ng ca ht Im lng Th gii d thnh tuu vin
mn.
ng ca ht, con chim ca cnh dng c, hi linh
hn ta Cng dng th thm Hy nhn IM LNG
Ngo thin dang ng, ngo thin dng mi nhch
ming: phi chng ngo thin lc ny va hp mt
giot hanh phc mt giot vng xa ca hanh phc
ng vng, ca nc rou ng vng? Con hanh phc
ci cot trong lng dang lt ln lt v bn hn. Bc
thn thnh cng ci nh th. IM LNG
Hanh phc, thuc ra ch cn mt cht thi cng d
86
hanh phc Trc khi ta ni nh th v ng rng
mnh khn ngoan. Nhng d thuc ch l pham
thong: ta d hoc doc diu y hm nay. Nhng
thng din khn ngoan ni gii hon ta na. ng ra
ch cn mt my may thi, nhng g thm lng nht,
nhng g nh nhng nht, ting xo xac ca con ky
nhng trong c, mt hoi th, mt thong gi hiu hiu,
mt thong do mt ch cn mt my may cng
d tao ra con hanh phc tuyt trn. IM LNG
Nhng g d xy dn ta? Hy lng nghe Phi chng
thi gian d bay di ri? Phi chng ta d roi? Hy
lng nghe Phi chng ta d roi trong ging su ca
vnh cu thin thu? Nhng g d xy dn trong ta?
IM LNG Hi oi, ta d bi chch trong tim? Trong tim
hy v ra, hy v nt ra, tim oi, sau con hanh
phc nh th, sau su nhi dau dm chch nh th.
Th no? Chng phi th gian d va thnh tuu?
Vin mn v d chn? , chic khoen trn vng ng
n c th bay noi du? Ta c nn chay dui theo
n? Gp ln IM LNG (V dn dy arathustra dui
ngi ra v cm thy rng mnh dang ng).
Hy dy no hn tu nh; Thng ng ngy Thng
ngy ng ban tra Thi, dy no, dng ln di, hi
di chn gi lm cm n gi ri, qu gi ri; bao
nhiu qung dng xa vn cn nm trc mt mi. Mi
d ngy ng qu d ri d mt di bao nhiu chng
dng Bao nhiu? Na thin thu ri Thi thc
tnh di, hi tri tim gi ci ca ta Say ng nh th
th phi mt bao lu mi lay thc doc gic ng
kia? (nhng ri hn lai ng lng ng lai v linh hn
hn ni cng lai hn, chng cng lai, ri nm di
87
lai). Hy d ta mt mnh? IM LNG Chng phi th
gian va mi thnh tuu sao? , qu trn vng
ng
Dy di no, arathustra ni: mi, thng trm b
nh, mi, thng trm cp thi gian, thng trm bing
nhc b nh Ci g? Vn cn dui ngi, ngp, th
di, roi t xung lng ging su thm? Mi l ai? Hi
linh hn ta (Ni dn dy, hn bng giut mnh, v
mt lung nh sng mt tri t cao dm thng
xung vo mt hn). Hi tri cao trn ta hn va
ni va th di ngi dy. Ngoi dang nhn ta sao,
hi tri? Ngoi c phi dang nghe linh hn ky di ca
ta? Khi no ngoi s ung giot song kia dang roi
trn tt c su vt trn gian ny? Khi no ngoi s
ung linh hn ky di ny? Khi no, dn khi no, hi
ging su ca thin thu vnh cu Hi H THM vui
toi v gh ron ca mi hai gi tra Khi no ngoi
s nut linh hn ta trong lng ngoi?
arathustra d ni nh th, v hn dng dy la b
noi ngh ngoi di chn cy nh la b mt con say
ky di; ka, mt tri vn ngu ngay trn du hn.
Vic y khin ngi ta c th kt lun khng ngn
ngai rng arathustra d khng ng doc lu lm.
Ngui t t vng dy sau con mng, ting ni ca
Nietzsche vn cn xoy trn trong v thc. Mt tri
dng ngo dang tat nh sng gay gt vo song st
ca x lim.
EEIED
88
Na dm, ngui t t bng thc dy v doc kinh ch
Phan: "a. a. na. na. na. a. a. na. na. sarva-
dharmh. nyat. nyat. nyat. laksan.
anutpann. aniruddh. amala. na. vimal.
non. na pariprnh.
EEED
Ran nt thin tr nghe hoi th em
Gi thi qua dn
Mua bay dung hm
Tui tho ut nghen
Mng nh thu dm tri dng ng hi
t n thn hi
Ma tru dng gi
ung di nh gai
Trng xanh du ng
Con gi bui chiu dng rng chim heo
ng con mo den leo qua ca s
Me oi du xun con bng mt nhut
Luom gi mu xanh lau nhe chim bao
Lu chung su gi
Vch tung son den
oi em t sng
ng gi ng qun
Tr con rt tin
Gi ma dng thi con nhn bo vo
EEEID
C con bum gy na dm nhu g
Cu st bach h
Sng trng hc phong
89
nh trng ln dng
Ma ku nhu vit
Gi rt trn dng sng xua
Em cn d
Gi rt trn di khng mua
Trng cn nh
Sng trng nhu con din dnh ngo
ui chiu ca dng
Mt bng qua di
Hai bng di dua
a bng ngi nh
ng ti dn cy
ng dng em di
Mi chiu ba muoi
ng dng ti di
Nhng dung Paris
Mua bay khi thuc
Ti ho sng chy
Con c cho chiu
Ngui bn ci tuoi
Nuc cn dnh ngon
Em cn nh khi la l va nhm
Mt cc ruou d
Gi dui ng dng
Xe din hm khng chay hm nay
Ti vn cn ho khi ma dng rc phn
Qun ruou bui chiu
Kn gi chua em
EEEIID
Ngui t t g nhip nhng bi tnh ca. Ngy xua, xua
lm, thu y, khi con ngui chua sinh ra.
90
EEEIIID
Ting chung dong khng kh, ting g mui hai gi;
mui hai gi trua xon c nhp mt vi mui hai gi
khuya. Ting ni loi ngui d chm vo khi ct v
bui bin.
"bt sinh bt dit bt cu bt tinh bt tng bt
gim.
Tri mua phi chng d thnh tuu? ui bin trng
xa trn du ngon sng? Khi ct phi chng d
thnh tuu?
Im lng, tich tinh, dung v mt li. kh, ta yu
d kh; d kh l nhac diu bt tn, tri chy, chm
chap, l lom, du duong; d kh xoy c vo tn th.
Tn th v tn th l im lng tr v vi ting dng:
ting d v nt trong lng Michelangelo.
Ngui t t m mt cui nhu ng thnh bi lt trung
trong hong cung.
EEEI#D
Ting th ca ai? Ca ct? Ca bin? Ca k th
ght mt trng v mt tri? Im lng, im lng, ln
dung tr v h thm.
EEE#D
Rng en dang ni? Ngon di Todtnau dang ni?
91
Heidegger dang ni? Thp chung g mui hai ting
bung tri.
"Vi ting g sau cng, su im lng lai tr thnh su
thm thm na. Su im lng tri di cho dn nhng
k d hy sinh b mnh cht yu trong hai trn chin
tranh th gii. on th tr thnh don gin hon na.
Ci g vn lun lun l Nh th th lm lac lng v
gii phng. Ting goi ca con dng dng qu by
gi d tr nn r rng hon ton. Phi chng linh
hn dang ni? Phi chng th gian? Phi chng Thin
th? Tt c du ni dn lng bung th dn dn Nh
th. Su bung th khng gi ly, nhng gi trao.
Lng bung th gi trao sc manh v tn ca on
th. Qua ting goi, t vng Uyn nguyn min vin,
mt gii dt qu hong doc tr v cho ta.
(Heidegger, Der Feldweg).
EEE#ID
R mot t tri cao, tn l dua xung dt, ngui vit
ln dung di v h thm, khng hy vong, mt cch
im lng, rng luong. Ngui t t khng cn bit doc
kinh na. Mui hai ting g ca thp chung bung
th v hu v.
EEE#IID
Im lng H thm ra di d dnh du ngy ngui vit
chm dt moi lin h thc vi hai ngn nm trm
Trit l Ty phuong v chm dt moi lin h huyt
thng vi tm ngn nm ao l ng phuong.
Khng cn truyn thng no c th tri buc ngui
92
vit vi gc r to nhn ca mt dt. Khng cn thn
tuong no dng duoc th lay trn hi ngan ma
dng. Su c mt ca ngui vit trn gian ny hon
ton khng quan trong truc mu den ca bin c v
mu xanh ca hin tai. Ngui vit d dn v dang di
nhu hat tiu trong con lc kinh dng ca v vn tinh
t. Vn ha v Vn minh ch l khi dc truyn kip.
Con ngui cng ngy cng so hi, bn tin, sa doa
v v phuong cu cha. Mng mi bi xua dui nhu
chim. Tt c thi s du bi git. Ngui vit s cht nay
mai nhu mun triu t ngui d cht dng truc v
cng v mun triu t ngui s cht dng sau v
han. Ngui vit yu di nhu din, v bit chm ri
ch doi nuc chy trong rng qu. Ngui vit tm
thung nhu tt c nhng g tm thung nht trn
di, v th hn cao siu nhu tt c nhng g cao siu
nht trong hai pht truc khi cht. Ngui vit khng
di tm g na vo lc rang dng. Tt c moi su du
v cng cn thit v ch c su chiu dung l lom cho
dn cng th sui nuc s chy lai nhu xua, cn thit
nht l phi tht bai lin tuc, phi dui b tt c ban
b thn thuc, phi dau kh cho dn tm ngui, phi
tuyt vong v phi cht di vi cuc di tho mng.
Tn ngui vit, cuc di ngui vit, ch l mng mi;
do d, thuc hon l su thuc. Tt c moi su lm li lac
dung du quan trong gp mt ngn ln hon chn l.
i ngui vit tho mng hon tt c nhng bi tho
ca loi bum den.
Ngui vit ch d lai cuc di ny tt c nhng g
khng th d lai duoc, nhu khng kh, mu o xanh
phoi trn mi ngi v my tri.
93
11XI1966
Credo auia absurdum
Abyssus abyssum invocat.
T50 v" sF im lng c,a /i't9sch'
18891900
ID
V sao Nietzsche phi im lng? V sao h thm phi
im lng? V sao tt c moi su cao ngt tuyt vi ca
di sng phi chm dt bng im lng? V sao
Nietzsche cho rng dm ti cng l mt tri ni la?
Nietzsche d b d dang tc phm ln nht trong
di: quyn Der Wille ur Macht (Volont de
Puissance) ch gm ton nhng mnh giy ri rac.
Th ri Heidegger lai ba hoa n o v su tht bai ca
Nietzsche? V Heidegger cng lai tht bai theo su
tht bai bi trng ca Nietzsche:
Bc ti v chiu dung
Su tht bai v cu hi,
Trung thnh vi li di duy nht ca mi
My cu tho trn ca Heidegger m du tp "Aus der
Erfahrung des Denkens (T lng tu nghim).
Heidegger ngh rng Nietzsche l nh siu hnh hoc
(siu th hoc) cui cng ca truyn thng siu th
hoc Ty phuong; di vi Heidegger, Nietzsche va
94
thnh tuu truyn thng Ty phuong, va ph hy
truyn thng y: ph hy dng lc vi thnh tuu, v
ph hy l thnh tuu, thnh tuu trong ph hy v
ph hy v cha dung trong tu th tnh th m mnh
mun hy th.
Bc ti v chiu dung.
uc ti du? Ti h thm? Chiu dung g? Chiu dung
su im lng ca h thm? V h thm khng bao gi
tr li. uc ti l buc ti su tht bai; h thm
khng bao gi tr li, do d, mnh phi chiu dung
cu hi; dt ln cu hi v dnh chiu su tht bai v
khng th tr li duoc:
Bc ti v chiu su tht bai v cu hi.
Nietzsche d sng ht tt c sinh mnh siu th hoc
Ty phuong v d thnh tuu khi dua sinh mnh y
dn tt mnh bng cuc do nguoc gi tri ca th
mnh. Cn Heidegger th sao? Heidegger cng lai di
trn con dung ca Nietzsche bng cuc do nguoc
cn th ca th mnh. Su do nguoc th mnh ca
Nietzsche, su do nguoc thc mnh ca Descartes
(m aspers goi l "su sai lm cn nguyn) v su
do nguoc th mnh ca Heidegger du l su do
nguoc ca sinh mnh trong sinh mnh:
1) Descartes v thc mnh.
2) Nietzsche v th mnh.
3) aspers v tng mnh.
) Heidegger v th mnh.
95
l bn th th (tam dich ch "th th ra danh t
trit c l "Seinsart) ca bn tu tung gia Ty
phuong truc sinh mnh ca tnh th Ty phuong.
Descartes d tht bai v d hi hot chay trn h
thm; cn Nietzsche d tht bai v d dm nhn
thng vo h thm. aspers d tht bai v d thc
v su tht bai cn nguyn ca tt c moi th ch
(siu th hoc thnh tuu: su tht bai, "Scheitern. cf.
Philosophie, III, p.233, sqq.); cn Heidegger mun
dua th mnh dn tnh mnh, nhung cng d tht
bai v lng lo bt luc khng th hi thnh duoc cn
tnh gia song mnh, v mun di xa hon Nietzsche th
ch cn im lng v moc cnh bay ln gia h thm,
nhu Nietzsche d th hin trong mui nm tri cui
cng (18891900). Nhung khi d moc cnh ri th
cn ni g di xa hay di gn, v cnh dy l di cnh
ca h thm, ch khng phi l cnh bay trn h
thm.
Heidegger khng th hin nhu th; tri lai, ng
bung bnh l lom trong tu tung, nhu Faulkner cng
bung bnh l lom trong vn chuong; c hai du buc
ti:
v chiu dung
su tht bai v cu hi.
d ri Heidegger gh m Hoelderlin vi Meister
Eckhart trong lc chi vi trong dm ti; cn
Faulkner gh m Thomas Wolfe v mu dt kh cn
ca Min Nam Hip Chng Quc.
96
. Bc ti v chiu dung.
Heidegger buc ti khu rng hoang, bi ra tng bui
c dai, m ra tng du vt, lang thang vo khong
rng thua (khong lm: "Lichtung) v chiu dung su
mt li trn dung v bp bnh trn h thm: loi
ngui chua bit tu tung v tr nn xa la vi chnh
mnh. Heidegger ni tip ting la ca Nietzsche truc
h thm khng dy; nhung Heidegger khng ht
cung loan nhu Nietzsche, Heidegger ch m thm
cng du l lom, buc ti cc chiu dung sc nng tn
nhn ca Tnh th n kn. Nietzsche mun tnh th
ha Dich th, cn Heidegger mun dich ha Tnh
th: con dung r di ca Hraclite v Parmnide d
duoc phuc hi thi hin dai: Nietzsche l Hraclite
v Heidegger chnh l Parmnide: Parmnide ph
nhn Hraclite, cng nhu Heidegger ph nhn
Nietzsche, nhung c hai cng du hung v mt
chn tri bng lng: dich th ca Nietzsche chnh l
tnh th ca Heidegger; khng c su khc bit my
may no gia tu tung Nietzsche v tu tung
Heidegger, gia tu tung Hraclite v Parmnide,
trong sinh din th mnh Ty phuong; khng c su
khc bit my may no gia ni cao v h thm:
Hraclite v Parmnide ni trn ni cao: Nietzsche
v Heidegger ni vi h thm. Ring di vi h thm
th ch cn lai im lng.
Nhung v sao Parmnide khinh b Hraclite? Nhung v
sao Heidegger khinh b Nietzsche? V sao Heidegger
ni rng Nietzsche khng vuot qua duoc siu hnh
hoc (siu th hoc) Ty phuong, khng vuot qua duoc
Platon? Su r dung gia Nietzsche v Heidegger
97
khng khc g su r dung bi trng gia Long tho
(Ngrjuna) v V truc (Asanga), gia Nguyt xng
(Candrakirti) v Thanh bin (hvaviveka), gia
Meister Eckhart v St. Thomas dAquin? Nhu su r
dung bi trng gia hu v v? Gia ng phuong
v Ty phuong? Gia em v anh?
St. Thomas dAquin xy dung mt thnh tr dng kn
d lm din th v nht tt c moi su vo trong y,
nhung St. Thomas dAquin cn chn thnh c cha
lai mt l h kn do m ra tri xanh v Meister
Eckhart d khn ngoan chui ra khi l h y d
mang mt thu ca St. Thomas dAquin v pha mt
tri moc; cn Heidegger th lai dng canh gc gi gn
l h m Nietzsche d moi ra cho con ngui nhy
xung h thm d vit ha tt mnh.
Heidegger ph nhn Nietzsche, nhung khng th
hiu ph nhn theo ngha thng thung: su khinh b
ca Heidegger l su knh trong kn do ca
Heidegger di vi su im lng ti hu ca Nietzsche
truc h thm b n.
IID
V sao Nietzsche phi im lng?
Nhng vic lm ca chng ta du khng bao gi
doc ai hiu ni, nhng ch bi ngoi khen hoc bi
thng trch (Die frhliche Wissenschaft, doan vn
26). Khng c ngui no xng dng d ngoi khen
Nietzsche. Cc ngi l ai m dm ca ngoi tm hn
bng lng ca thin ti? Cc ngi l ai m dm ch
98
trch, ph phn, thng trch ni kiu hng ky di ca
si bnh nguyn?
Ch c thin ti mi duoc quyn tn nhn vi thin
ti. Ch c Heidegger mi duoc quyn ph phn,
duoc quyn bt cng vi Nietzsche (nhung Karl
aspers khng duoc quyn ph phn Nietzsche!).
Nietzsche phi im lng, sau khi d do nguoc tron
th mnh Ty phuong. Nietzsche d ni vi Vit
Nam? Su im lng ca h thm c lin quan mt thit
no di vi tnh mnh Vit Nam? Tai sao tt c thanh
nin Vit Nam du th lay Nietzsche? C ngui tr
tui no Vit Nam dm buc ti v chiu dung su
tht bai v cu hi? oc Nietzsche khng phi d say
sua, doc Nietzsche khng phi l d bo cha su yu
dui ca mnh, doc Nietzsche khng phi d trch di
trch lai mt vi doan vn no d d an i, d tha
mn su bt mn hi hot ni tm. oc Nietzsche
khng phi d tn Nietzsche nhu thn tuong d ri
sut di mnh ch l mt k tha hip d di vi hanh
phc, vi thanh bnh, vi nhng dng sng can? oc
Nietzsche l hi vi Nietzsche, nghi ng Nietzsche,
hc mu m cht, ng guc m cht trong mt m
mng mi khng cng, vi tui xun d mt, vi hoi
th r ri v tri tim can mu?
Cn g na m doc? Cn g na m ni? Cn g na
m vit? uc ti v chiu dung.
Tai sao Heidegger ni rng Nietzsche l tp dai thnh
ca siu th hoc Ty phuong? Tai sao Heidegger ni
rng siu th hoc (siu hnh hoc) duoc tuu thnh
99
trong tnh mnh ca th gii hin nay?
Chin tranh dang n ra Vit Nam; nhng thn lng
v nh ca tan tc; tr con bi ct dt chn; tr con
bi ct dt c; tr con bi ct dt cha me; tr con bi
ct dt gc r qu huong.
Cc ngi tranh du cho ha bnh, cc ngi tranh du
cho chin tranh; cc ngi tranh du cho mt m tnh
cm li nhi ca dn b. Tt c moi su trn di du
tr thnh dn b! Cc ngi khc, cc ngi than, cc
ngi lanh lng lnh dam. Cc ngi d hiu g? ni
g? nghe g?
Siu hnh hoc xa vi vin vng u? Ai gy ra chin
tranh? Chnh cc ngi, chnh tu tung ha bnh ca
cc ngi, chnh tu tung hiu chin ca cc ngi.
Siu th hoc (siu hnh hoc) d tuu thnh tai Vit
Nam, tuu thnh trn di mt khng hn ca qu
huong. Chnh ch La tinh ob-jectum d ct dt Vit
Nam ra lm hai, ct dt c quc ra lm hai, ct dt
dia cu ra lm hai, ct dt tinh th con ngui ra lm
hai. V ob-jectum c ngha g? Con ngui c bit suy
tung chua? Con ngui c bit tu tung chua? y
khng phi l ch ngha; dy khng phi l mt m
trit l. Tt c su hoc vn t chuong, tt c hnh
dng n o ca cc ngi xut pht t ob-jectum.
Dich ra Vit ng, ob-jectum c ngha l "di th,
"di vt; di th l th di vi th, th di nghich lai
con ngui; ob-jectum l ci duoc nm ra d v dt
truc mt ta. Con ngui c gng tm ly di th, ngu
tri di th; lm ch di th, chinh phuc di th;
quyn th duy nht ca con ngui l quyn th trn
100
di th. Vit Nam l mt di th, con ngui tr thnh
di th, tt c moi su tr thnh nhng di th. Th
th ngu tri v chin tranh n; th th chng di
tuong tranh v qu huong tan nt. Con ngui co kh,
con ngui ky thut, con ngui chnh tri, con ngui
qun su l con ngui ca di th. Tnh th ca di
th l luc , quyn luc, ch quyn luc trn di th.
Nietzsche goi l ch quyn luc, volont de
puissance (Der Wille zur Macht), di th l mt
chung ngai m ch quyn luc mun thu dat chinh
phuc v ngu tri. Heidegger cho rng Nietzsche d
thnh tuu siu hnh hoc (siu th hoc) Ty phuong,
v ch quyn luc ca Nietzsche mun dua con ngui
dn vai tr thng lnh tri dt, thng lnh di th d
vit ha nhn th: Nietzsche mun lt nguoc siu
th ca Platon d thay bng hin th d thnh tuu
th mnh; nhung su lt nguoc th c ca Nietzsche
ch l nguoc trong sinh mnh Ty phuong, ngha l
su lt nguoc Platon trong lnh dia Platon, v
Nietzsche hon ton tht bai truc h thm ca Tnh
mnh, d ri phi chiu th tht rng trit l ca mnh
l su tr v vi Platon? (cf. Heidegger, La fin de la
philosophie et la tche de la pense, in Kierkegaard
vivant, N. R. F. 1966).
ch quyn luc ct dt tnh th ra ngoi th tnh v
con ngui, cng ngy cng ly cch vi th tnh bng
nhng cng cuc t chc sp dt ngn np di sng
trong moi lnh vuc: th tr thnh di th v con
ngui dng ch quyn luc d chinh phuc di th.
Con ngui thi dai l con ngui chim hu, chim
th, ch khng cn sut hu, sut th v sut tnh.
101
om dan v ngui cht hin nay Vit Nam c lin
h g vi siu hnh hoc (trit hoc) Ty phuong? Siu
th hoc (siu hnh hoc) Ty phuong d qui dinh sinh
mnh ca Vit Nam nhu th no? Siu hnh hoc l
g? Tai sao siu hnh hoc Ty phuong lai tham du ch
dng vo chin tranh Vit Nam? Khi Heidegger ni
rng Nietzsche l tuu thnh, tp dai hnh ca siu
hnh hoc Ty phuong th cu ni y c ngha g? C
ngha l Nietzsche d gi vai tr v cng quan trong
trong chin cuc thm khc Vit Nam. Sao lai c
th nhu th?
Con ngui chua bit suy tu, Heidegger d ni nhu
th. V khng bit suy tu, cho nn cng lc mu la
cng d ra trn ngp gii dt Vit Nam, m bao
nhiu thin ch, bao nhiu l tung, bao nhiu hi
nghi, k hoach, du n, phong tro du dy thm kich
Vit Nam ln su xung h thm khng dy, bi v
con ngui chua bit suy tu, bi v con ngui chua
bit duoc tnh th ca siu hnh hoc Ty phuong,
chua nm duoc lin quan mt thit gia siu hnh
hoc v sinh mnh th gii hin nay, gia siu hnh
hoc v co kh ky thut, gia Nietzsche v vn mnh
Vit Nam.
Nietzsche l su tuu thnh ca siu hnh hoc Ty
phuong. Cu ni ny l v ngoi khen u? Khng. Cu
ni l li thng trch u? Khng.
"Nhng vic lm ca chng ta du khng bao gi
doc ai hiu ni, nhng ch bi ngoi khen hay bi thng
trch (Nietzsche, Die frhliche Wissenschaft, No
26).
102
IIID
V sao Nietzsche phi im lng? V sao Heidegger ni
rng Nietzsche l nh siu hnh hoc cui cng ca
siu hnh hoc Ty phuong? V sao Nietzsche ch l su
tr v vi thuyt l ca Platon, nhu Heidegger d
ni?
"Tt c siu hnh hoc (siu th hoc), ngay c thuyt
di nghich lai vi siu hnh hoc nh ch ngha thuc
nghim, tt c du ni bng ngn ng ca Platon.
Heidegger d tuyn b nhu trn trong bi gi tham
du bui hi tho v Kierkegaard tai tru s Lin Hip
Quc Paris (cf Heidegger, La fin de la philosophie
et de la tche de la pense).
Siu hnh hoc l g? Con dung di t Platon dn
Nietzsche l con dung g? Con dung tu tung v
con dung trit l khc nhau th no? Tu tung v
Trit hoc khc nhau th no? Tu tung ca Nietzsche
khng phi l Tu tung, m l Trit l, nhu
Heidegger d gii by. Nhu vy th Tu tung no ca
Nietzsche mi l Tu tung? Tt c nhng g
Nietzsche d ni v vit l Trit l, vy tt c nhng
g Nietzsche khng ni v khng vit th l g? y l
mt cu hi huyn b v quan trong m chng ta
phi buc ti cng Heidegger v chiu dung.
. su tht bai v cu hi.
103
Tai sao mui nm im lng (18891900) Nietzsche d
bi hiu sai trong tron lich s trit hoc Ty phuong?
Ngay c Heidegger cng c xa nha mui nm im
lng ca Nietzsche. Mc d Heidegger cng hiu
chn tri v ngn v v nim ca Nietzsche, nhung
Heidegger c c nhn manh trit l ca Nietzsche
hon l tu tung ca Nietzsche. V l do g m
Heidegger d c p Nietzsche v nht Nietzsche vo
dung cng ca siu hnh hoc Ty phuong?
Siu hnh hoc Ty phuong l g? Khi siu hnh hoc d
tuu thnh th s mnh ca Tu tung l g? Tr li
duoc nhng cu hi ny, ri mi c th hiu v l do
no m Heidegger goi Nietzsche l nh siu hnh hoc
cui cng ca truyn thng siu hnh hoc Ty
phuong, l tuu thnh ca nn siu hnh hoc y, l su
tr v vi hoc thuyt Platon.
Chin tranh Vit Nam v hoc thuyt Platon c lin
quan mt thit vi nhau nhu th no? Nietzsche v
sinh mnh Vit Nam? Heidegger v th mnh Vit
Nam? Ch Phan v tnh mnh Vit Nam? Ch La tinh
v tt mnh Vit Nam? Ch Hn v tung mnh Vit
Nam? Ch Vit v Vit mnh ca Vit Nam? Im lng
H thm v su im lng mui nm cui cng trong di
Nietzsche? Im lng m vn ni v phi ni? V ni
rt nhiu? Ni rt nhiu d ri im lng?
Su hin din ca Vit Nam noi thc nhn loai nm
trong lnh dia ca khai th (le domaine de lOuvert);
khai th nm trong khai tnh; khai tnh nm trong
vit tnh; vit tnh l Vit ca Tnh v Tnh ca Vit;
trit l Vit Nam ch c th goi l trit l, khi thc
104
Vit Nam duoc dt trong chn tri ca Vit v Tnh.
Chn tri y m ra truyn thng dao l ng phuong
d cho Vit Nam duoc hin din vo d vi nn tng
trit l ring bit ca mnh. Su hin din y s dt
Vit Nam vo su tuu thnh ca siu hnh hoc Ty
phuong, m kt qu cu th nht hin nay l cuc
chin tranh ton din Vit Nam. Trit l v Vit v
Tnh s bin thnh Tu tung v Vit v Tnh; tu
tung v Vit v Tnh s bin thnh tu tung v Vit
tnh; tu tung v Vit tnh s bin thnh tu tung v
Tnh; tu tung v Tnh s bin thnh tnh nghim:
chng dung di l tu nghim, th nghim v tnh
nghim. Tnh nghim l Uyn mc, su Im lng ca
H thm. Su tuu thnh ca Trit l chun bi cho s
mnh ca Tu tung. Trong quyn H thm t tng
(phn kt lun), s mnh ca Tu tung H thm
duoc v nhu da hoa kim tuc trong bi tho ni ting
nht ca thi s dai loi Giacomo Leopardi:
Hoa kim tc thom ngt an phn vi sa mac.
Cu tho trn ca Leopardi duoc trch ra t bi La
Ginestra, ni v hoa kim tuc moc bn canh trin ni
la, moc cheo leo bn b h thm, gia d ct kh
cn, da hoa mong manh pht pho bn h la tn
bao, m vn ta huong thom ngt, an vui th phn
vi tnh th ca sa mac:
Hoa kim tc thom ngt an phn vi sa mac.
Tu tung ca Vit Nam s l da hoa kim tuc thom
ngt, dung dua pht pho trong bui chiu rng d
ca sa mac nhn loai.
105
Chin tranh tn ph Vit Nam, v moi ngui du tu
nhn l tranh du cho su tht, cho chn l. Nhung
chn l l g? Su thuc l g? Cu hi chua duoc tr li
th hu ht thanh nin Vit Nam d ng guc trn
khp moi cnh dng v rng ni qu huong. Cu hi
d duoc tr li bng mu v nuc mt, bng la v
tro, bng nhng vnh khn trng, bng di mt lanh
lng ca tr tho.
Chn l l g? Su tht l g? Tnh th nhu l tnh th
(ltre en tant qutre) l g? Hin th, hay cao hon:
Hin tnh nhu l th (prsence comme telle) l g?
Ch c hin tnh l khi no hin tnh nm trong lnh
vuc ca Khai tnh (Heidegger: "Prsence il ny a que
dans le domaine de lOuvert).
Nhng cu hi trn lt pht bay nhu con mua chiu
trn nhng chin dia Vit Nam. Ngui ta s ni rng
nhng cu hi vin vng, thp ng, khng dnh lu
thit thuc g vi thuc t Vit Nam. Nhung ngui ta
khng hiu rng tt c nhng ch ngui ta dang
dng nhu "thit thuc, "thuc t v.v. du l nhng
ch xut pht v bi qui dinh bi truyn thng siu
hnh hoc Ty phuong, nhu cu ni ca Heidegger
trong bi gi tham du bui hi tho v Kierkergaard
tai tru s Lin Hip Quc Paris, m chng ta d
dng m du phn III ca bui tu nghim hm nay:
"Tt c siu hnh hoc, ngay c ch ngha thuc
nghim (thuyt di nghich lai siu hnh hoc) tt c
du ni bng ngn ng Platon.
106
Ni khc di, ch ngha thuc nghim cng l mt th
siu hnh hoc (mc d thuc nghim chi b siu
hnh); Nietzsche l ngui tuu thnh siu hnh hoc
Ty phuong; siu hnh hoc Ty phuong chnh l con
dung trit l t Platon dn Nietzsche. Trit l ca
Nietzsche tr v vi trit l Platon, khng khc g
da con hoang tr v nh cha.
Khoa hoc th k XX l su tuu thnh ca siu hnh
hoc Ty phuong: Siu hnh hoc Ty phuong duoc tuu
thnh tai trn chin tranh khc lit Vit Nam hin
nay.
I#D
V sao Nietzsche phi im lng? Nietzsche tu hi v tu
tr li: "v sao ti l tt mnh; trong chuong cui
quyn Ecce Homo, quyn sch cui cng ca
Nietzsche duoc xut bn truc khi tr v im lng
trong trn mui nm tri, Nietzsche d nhc di nhc
lai: "Ngi ta c hiu ni ti?. Cu hi dnh nhip ba
bn ln trong chuong cui quyn Ecce Homo.
"K no mun l mt ngi sng tao trong thin v
c th hn trc ht phi bit ph hy v ph v n
tung nhng gi tri. (Ecce Homo, N. R. F. trang
16)
Ph v ht tt c gi tri trong tinh thn sng tao
tuyt dnh: S mnh ca Nietzsche l ha thn
Thuong d trn cao thnh ra con rn dc dui gc
cy. Nietzsche ph v dp tan nhng thn tuong linh
107
thing trong sut my ngn nm truyn thng Ty
phuong; "Hong hn ca nhng thn tuong
(Gten-Dmmerung) l ting n ca sm st trn
nhng dn din ru phong; di vi Nietzsche, "nhng
thn tuong l nhng chn l, tt c nhng chn l
trong ton th sinh mnh Ty phuong: Nietzsche
qut sach ton th nhng g ngui ta goi l su thuc,
l chn l trong my ngn nm lich s Ty phuong:
Nietzsche tu nhn l chia di lich s nhn loai ra lm
hai phn di nghich.
Tai sao Heidegger d ni rng Nietzsche l ngui d
hon thnh truyn thng Ty phuong? Li ni
Heidegger hon ton l li ni bp bnh trn dng
nuc bng lng ca su diu tn th gii hin nay.
Cu ni y p dung cho chnh Heidegger mi dng
hon. Li ph phn ca Heidegger v Nietzsche chnh
l tu kt n, tu vach gii han ca chnh trit l
Heidegger.
Siu hnh hoc l g? Trit l l g? Tu tung l g?
Chn l l g? Ta hy buc di theo Heidegger d dt
lai cu cnh ca Trit l v s mnh ca Tu tung
trong thi th hin nay, nht l trong hon cnh tang
thuong ca Vit Nam.
Cu cnh ca Trit l l thnh tuu ca Trit l; thnh
tuu ca Trit l l thnh tuu ca Siu hnh hoc;
thnh tuu ca Siu hnh hoc l su gii phng ca tt
c ngnh khoa hoc ra ngoi su diu khin ca trit l
v l su hung thinh cuc d ca co kh ky thut trong
ton th sinh hoat di sng ca con ngui thi dai.
108
Siu hnh hoc Ty phuong thnh tuu noi du? iu la
lng nht v huyn b nht l siu hnh hoc Ty
phuong lai thnh tuu mnh lit nht v ton din
nht tai Vit Nam vo nm mui nm cui cng ca
hai ngn nm Ty lich. Trit l ca Nietzsche d duoc
thnh tuu tron ven bng mu la Vit Nam, nhung
Tu tung ca Nietzsche th sao? Trit l ca
Nietzsche v Tu tung ca Nietzsche khc nhau th
no? Trit l v Tu tung khc nhau th no? Li ni
ca Nietzsche v su im lng ca Nietzsche khc nhau
th no? Heidegger d hiu li ni ca Nietzsche,
nhung v su im lng ca Nietzsche th Heidegger d
c b qun v v tnh xuyn tac th no? Thanh
nin Vit Nam say m doc Nietzsche v tn th
Nietzsche, nhung ch say m tn th vn chuong v
di sng Nietzsche, ch tn th say m nhng tc
phm ca Nietzsche v b qun hoc khng hiu
mui nm im lng cui cng (18891900) ca
Nietzsche. Ngui ta cho rng nhng nm cui cng
y l nhng nm Nietzsche bi mt tr din loan v
thc? Ch cn mt ch "din l d d ngui ta thanh
ton moi su, kt thc h so v khng cn bit dn
na!
C ai hiu ti khng? Nietzsche lp lai cu hi ny
dn bn ln trong chuong cui quyn Ecce Homo,
quyn sch cui cng Nietzsche gi lai cho di truc
khi rt lui v n nu trong su im lng ti hu.
Su im lng ti hu ca Nietzsche v su im lng ti
hu ca Rimbaud l diu b mt ky diu nht ca Thi
ca v Tu tung. Mt ngui d x dy tron ven truyn
thng thi ca Ty phuong dn h thm ca sinh
109
mnh; mt ngui d x dy tron ven truyn thng
trit l Ty phuong dn h thm ca tt mnh. Su
im lng ca c hai l im lng trong H thm ca Tnh
mnh.
V sao Heidegger d im lng v su im lng ti hu
ca Nietzsche v d nht Nietzsche vo trong cu
cnh ca trit l Ty phuong? Ngha l nht
Nietzsche vo nh t ca Platon v cho rng
Nietzsche vn nm trong vong tnh, ket trong su
qun lng v th tnh?
Heidegger d im lng v su im lng ti hu ca
Nietzsche d m cng tr v su im lng ti hu y
mt cch kn do, mt cch thm lng v bi trng?
ng v cn
cu v li
hop nht dng tin
Bc ti v chiu dung
Tht bai v cu hi
Chung thy vi li di dc nht ca mi
Nhng dng lng l vi voi trn ca Heidegger d ni
ln ni b n no trong con dung tu tung ca
Heidegger? Chnh Heidegger l ngui d thnh tuu
Nietzsche tron ven nht v bi trng nht? Chnh
Heidegger mi l nh siu hnh hoc cui cng ca
truyn thng Ty phuong? Chnh ng d l k tha
tu ca Nietzsche trong vic gii phng tu tung ra
ngoi trit l?
"C ai hiu ti khng?, Heidegger c hiu
110
Nietzsche? Nietzsche d lp lai cu hi bn ln.
#D
V sao Nietzsche phi im lng? Cu cnh ca Trit l
l th no? Cu cnh ca Trit l v Vn Mnh Vit
Nam c dnh lu mc mu vi nhau nhu th no?
Nhng cu hi dn dp trn ti, nhung nn d nhng
cu hi y lng lo nhu nhng hoa mng g d bay
trong con gi chiu. n lc cu hi duoc chn mi
th cu tr li s rung xung va lc con gi dng
thi ti. V sao Nietzsche phi im lng?
Gi+ pht im lng nh%t
Nhng g d xy dn trong ta, hi cc anh em? Cc
anh thy ta bi phn tn bi xua dui khi noi dy, bi
buc phi nghe li v phi sn sng d ln dng b
di hi i, phi dnh la b cc anh em.
, arathustra lai phi tr v trong c don hiu quanh
mt ln na, nhng ln nay con gu lai tr v hang
dng m lng chng doc vui.
Ci g d xy dn trong ta Ai d xui khin th? Hi
i, chnh nng tnh nhn cu knh ca ta d di
mun th, nng d t by vi ta ri; ta d bao gi
ni tn nng cho cc ngi cha?
Hm qua, lc chiu ti dn, gi pht im lng nht d
th thm vi ta: GIH P3IT I: JK/G /3LT, d l
tn nng tnh nhn khng khip ca ta.
111
, d l nhng g d xy dn trong ta , , v ta
phi ni ht tt c cho cc ngi nghe, khng th
lng cc ngi s lm l buc bi ta, v d vi b di
qu dt ngt.
Cc ngi c bit doc ni gh ron ca mt k ng
say? Hn thy ron ron t du dn ngn chn, v dt
li trot di chn hn v mng mi bt du lng
vng bng bnh.
Ta dang dng n ngn d ni vi cc ngi. Hm
qua, vo gi pht im lng nht, dt d li trot khi
chn ta v mng mi bt du.
Cy kim dng h lay dng, dng h ca di sng ta
th di, ta cha bao gi tng nghe su im lng tnh
mich vy ph quanh ta lanh lng nh th: im lng
tnh mich dn ni tim ta phi n lanh rn ron.
Bng nhin ta vut nghe ting ni khng li: Ngi
bit ri, arathustra?. Ta ht hong la ln khi vut
nghe ting th thm y, mu bin mt khi sc mt
ta, nhng ta vn m thm lng lng ngi im.
Th ri ting ni lai tip tuc vng vng khng li:
Ngi bit ri, arathustra, nhng ngoi khng chiu
ni. Sau cng, ta phi tr li mt cch khiu khch:
Vng, ta bit ri, nhng ta khng mun ni
Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngi khng
mun sao, hi arathustra? Thuc ng gi v
giu gim dng sau giong diu thch d y
112
Ta, ta khc nc n v run ry nh mt da con nt
v ni: Hi i Ta mun lm, nhng ta c th lm
sao by gi? Thi hy bung ta ra Vic y qu sc
ta
Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngoi c
dng g, hi arathustra? Hy ni cho xong li ngoi
mun ni, ri ngoi v by ra tng mnh
Ta tr li ngp ngng: Hi i, c phi li ta ni l li
ta mun ni? Ta l ai? Ta mong ch mt k xng
dng hon; ta khng xng dng d v by trong li
ni.
Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngoi c
dng g? Ngoi cha d nhn nhng di vi ta.
Lng t tn ko da dy dan qu.
Ta tr li: Mng da dy dan ca lng t tn ta d
tng phi chiu dung nhng g ri? Ta ngu di chn
ca dnh cao trong lng ta. Cht dnh trong lng ta
cao vi voi th no? Cha ai ni cho ta bit. Nhng
ta hiu r nhng thung lng ca lng ta.
Th ri ting ni lai da dy khng li:
arathustra, k no phi lay chuyn ni non th cng
lay chuyn thung lng v vuc su.
Ta tr li: Li ta ni cha lay chuyn doc ni non
v nhng g ta d ni cha xung ti loi ngi.
ng ra th ta d di xung vi loi ngi, nhng ta
cha di ti ho doc.
113
Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngoi bit g
v vic y? GiMt sng 5i t5An c; vo lc *Am
ti t50 v" mNt cch im lng nh%t.
Ta tr li: Ho ci cot b bng ta, lc ta khai ph v
deo dui con dng ring l ca ta; thuc ra chn ta
d tron trot run ry. Ri ho ni vi ta rng: Ngi
d qun dng, by gi ngoi lai cng khng bit
bc di na
Th ri ting ni lai da dy khng li: Su ci cot
b bng ca ho c h g? Ngi l k d qun tun
lnh: by gi ngoi phi ban lnh. Ngoi chng bit
rng k no l k cn thit nht cho tt c moi
ngi? K no? l k ban lnh d gy dung
nhng su vic v dai. Thnh tuu nhng su vic v dai
th thuc lm gian nan; nhng diu tri nhng su vic
v dai lai cn kh khn gian nan hon na. Thuc l
ngoi khng th no dng doc tha th na: Ngoi
c quyn luc m ngoi lai khng mun thng tri.
Ta tr li: Ta thiu ting rng ca s t d m
thng tri.
Th ri ting ni lai da dy vi giong th thm khe
kh: Ch$nh nhng l+i n>i im lng nh%t mBi
mang li )Oo tD Ch$nh nhng t t0ng hin *=n
t5An )Bc ch1n c,a )P c1 mBi c> thQ *i" *Nng
th= giBi. arathustra, ngoi phi bc di nh
bng ma ca nhng g s xy dn ngy mai; c th
ngoi mi diu tri ban lnh, v khi thng tri ban lnh
ngoi mi c th tin ti dn dng.
114
Ta tr li: Ta cm thy ti nhuc.
Th ri ting ni lai da dy khng li: Ngoi phi
tr thnh tr tho v dng ti h. Lng kiu hnh ca
tui tr vn cn lai trong tm hn ngoi, tui tr
ngoi d dn mun mng: nhng k no mun tr
thnh tr con th cng phi chin thng tui tr
mnh.
Ta trm t suy tng mt lc lu di v cm thy
run ry trong tm hn. Sau cng, ta vn phi ni
nhng g ta d ni t lc du: ta khng mun lm
vic y.
Th ri ting ci ngt ngho vut n ln chung
quanh ta. Hi oi, ting ci d x rch lng ta v
moi rch tim ta mt cch dau dn bit bao
Th ri ting ni da dy mt ln cui cng: Hi
arathustra, tri cy ngoi d chn mui, nhng
ngoi, ngoi vn cha chn mui vi tri cy ngoi.
Thi th hy tr v lai vi ni c don hiu quanh ca
ngoi d cho doc chn mui diu ngot. Ri ting
ci lai vut n ln, ri c mt ci g vut lt trn di;
chung quanh ta vy ph nim im lng tnh mich gia
tng gp di. Nhng ta vn nm di trn dt v m
hi d t chn tay.
By gi chc cc ngi d nghe ht nhng g ta ni
v d hiu tai sao ta phi tr v ni c don hiu
quanh ca mnh. Ta khng giu gim g na, hi cc
ngi ban ca ta.
115
Nhng dng thi cc ngi cng d nghe ta ni cho
cc ngi bit rng ai l k kn do lm l lng l
nht trong tt c loi ngi v rng hn vn mun
lun lun l th
Hi oi, nhng ngi ban ca ta Ta vn cn li d ni
cho cc ngoi, ta vn cn diu d trao tng cc
ngoi. Tai sao ta khng trao tng cc ngoi. Tai sao
ta lai phi tit kim li ni?
Nhng va lc arathustra d ni xong nhng li
nh th th lng hn chng nhi ln con dau ly bit
v hn vut khc nc n; chng ai cn bit khuy
kha hn. Khi dm ti dn, hn ln dng la b
nhng ngi ban thn v bc di trong nim c liu
bng bac. ?? ?? ?? ??
#ID
V sao Nietzsche phi im lng? Heidegger d hi:
"Zarathustra l ai? K day vit nhn? K day su
phuc th ca dng th? Zarathustra chua l vit
nhn, nhu Heidegger d ni? Zarathustra l ai? Vit
nhn (bermensch) l g? Vit l g? i vi
Heidegger, Zarathustra khng phi thuc su l
Nietzsche? i vi Heidegger, Zarathustra chua phi
l vit nhn? Nietzsche chua phi l vit nhn?
Heidegger d hiu sai n ca Nietzsche? Hay d
hiu m c khuy lp? Khuy lp d cng sng
chung trong su im lng h thm?
116
Tt c vit nhn du im lng. V sao Nietzsche phi
im lng? Vit tnh ca vit nhn l g? Vit tnh l g?
Vit l g? Tnh l g? Vit th l g? Tnh th l g?
Th l g?
Nhng cu hi trn l nhng cu hi ca siu th
hoc? Siu hnh hoc (Siu th hoc) l g? Th l g?
Tnh th l g? Th tnh l g? Tnh tnh l g? Th th
l g?
Song th l g? Song song th (Zwiefalt) l g?
Siu th hoc l tt mnh, cha dung mt tt mnh
(Verhngnis). Tt mnh (Verhngnis) ca Ty
phuong chnh l siu th hoc. Nt dc bit, nt dm
lm nn tng cho lich s u chu chnh l siu th
hoc dt dui th din ca tt mnh (Verhngnis).
Ngha l th no? Trong quyn Vortrge und
Aufste (Pfullingen, Neske, 19), Heidegger gii
thch rng tt mnh (Verhngnis) ca siu th hoc
Ty phuong l treo (hngen lsst) nhng su th ca
loi ngui lng lo gia th m th tnh ca tnh th
lai khng bao gi duoc th nghim trong th din
ca Song song th (Zwiefalt). Song song tnh
(Zwiefalt) c ngha l song song th ca tnh th v
th tnh (cf. Essais et Confrences, p. 8889).
Th tnh n trn d qui dinh th diu m con ngui
th nhn tnh th trong tan th. Tnh th trong ton
th l g? "Tnh th trong ton th dich ra danh t
trit ca c ng chnh l "das Seiende im Ganen,
m ngui Php dich lai l "ltant en totalit.
117
Trong quyn b sch dy ca Heidegger vit v
Nietzsche, Heidegger d xc dinh mt ln na rng
siu th hoc (Metaphysik) chnh l tu tung v th
tnh ca tnh th, ni khc di th c ngha l tu tung
v tnh th trong ton th (cf. Heidegger, Nietsche,
t.II, p.7: "Die Metaphysik lsst sich bestimmen als
die in das Wort des Denkens sich fgende Wahrheit
ber (as R'i'n(' als solches im Gan9'n).
i v siu th hoc (Metaphysik) ch tu nghim v
th tnh ca tnh th hay v tnh th trong ton th
(das Seiende im Ganen), cho nn siu th hoc d
b qun v khng bit dn th tnh ca th tnh. Th
tnh ca Th tnh c ngha l g? Chn tnh
(Wahrheit) chnh l Th tnh ca Th tnh. ng lm
ln "th tnh ca th tnh vi "th tnh ca tnh th.
Su lm ln ny rt nguy him, v chnh su lm ln y
l dc tnh ca siu th hoc Ty phuong. "Th Tnh
ca Th Tnh dich ra danh t trit l c chnh l
"des Wesens des Seins, m trong bn dich quyn
Essais et Confrences (N. R. F, Paris, 198), ng A.
Prau dich ra Php ng l "ltre de ltre. Ch c
"Wesen c ngha l "dc tnh hay "tinh ty; xin
dich theo phuong tri ca Trit l v Vit v Tnh th
"Wesen chnh l "Th Tnh; Ch c "Sein th xin
dich theo phuong tri ca Trit l v Vit v Tnh l
"th tnh, "tnh th; "tnh: ty theo su bin tnh
ca ngha tng doan vn.
Sein dich l tnh d di lai vi th;
Sein dich l tnh th d di lai vi th th.
Sein dich l th tnh di lai vi tnh th.
118
Ch "Th tnh va dng d dich ch "Sein m dng
thi cng dng d dich lun ch "Wesen trong th
din ca Tnh mnh Tu tung Nhn loai. Ch "Th
tnh bin tnh ty theo tnh ngha:
Th tnh (nhn manh v th ca tnh);
Th tnh (nhn manh v tnh ca th).
Ch "tnh th cng bin tnh ty theo th ngha:
tnh th (nhn manh tnh ca th);
tnh th (nhn manh th ca tnh).
l tnh cch song song tnh (wiefalt) ca song
song th v th v tnh (ch Php dich l: le Pli de
ltant et ltre).
Dich ra chuyn ha tnh din v th din ca ngn
ng trong Tnh mnh ca Nhn loai; Vit Nam, t
truc ti nay chua ai dich duoc ch Sein ca
Heidegger v chua dt duoc lin h suy tu trong s
mnh Tu tung truc H thm (H thm t tng v
Im lng H thm dich "Sein l "Tnh, "Tnh Th,
"Th Tnh l dnh du su chuyn hung quan trong
ca Tu tung Vit Nam trong S tnh v lich s trit
hoc th gii).
Ch "Wesen v "Sein cng duoc dich chung l "Th
Tnh cng l mt buc di quyt dinh ca suy tu
trong h thm ca cn th (Grund).
i vi Heidegger, siu th hoc (Metaphysik) ca Ty
phuong ch tu nghim th tnh ca tnh th m
119
khng bit dn th tnh ca th tnh (des Wesens des
Seins = ltre de ltre).
Nhu vy, khi Heidegger ni rng Nietzsche l nh
siu th hoc thnh tuu hay ngui thnh tuu siu th
hoc th Heidegger d c khuy lp mt ca
Nietzsche nhu th no? V tai sao?
#IID
V sao Nietzsche phi im lng? Trong b sch (hai
cun) ca Heidegger vit v Nietzsche, Heidegger d
nhn rng: "Nietsche thuc v loai t tng gia
chn chnh (cf. Heidegger, Nietsche, t. I, p. 7:
"Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern.).
Cu ni trn ca Heidegger v Nietzsche c ngha
th no? Ch "wesentlich trong cu vn trn ca
Heidegger dng l phi dich cho dng l "chn tnh,
v "tnh dy c ngha "tnh th.
Heidegger c ti s dung ch c rt tron truot,
khng c ch no hon ton c mt ngha nht dinh;
mi ch ca Heidegger du tim tng nhiu ngha
di nghich. Chng ta th doc lai cu vn ca
Heidegger v lng nghe cu vn y trong tinh thn
ngn ng c dc bit ca Heidegger:
"Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern.
C th dich ra Vit ng bng nhiu cch th ty theo
th ngha v tnh ngha ca ngn ng:
120
1) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn chnh;
2) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia trung thuc;
3) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn tnh;
) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn th;
) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia tnh th;
6) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia th tnh.
Nhung ch "chn chnh, "chn tnh, "th tnh,
cng nm chung trong tnh din ca Tnh mnh Tu
tung; nhng ch "trung thuc, "chn th, "tnh
th cng nm chung trong th din ca Sinh mnh
v Tt mnh ca Trit l.
Chng ta hy doc lai cu vn ca Heidegger ni v
Nietzsche:
"Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern.
Ngui no quen bit vi tu tung Heidegger s cm
thy ngac nhin khi doc xong cu trn, v chng phi
Heidegger d tng x dy Nietzsche vo dung cui
ca siu th hoc, dung cng ca Trit l Ty
phuong? V chng phi Heidegger d tng mun gii
thot Tu tung ra ngoi Trit l? Chng phi
Heidegger thung goi rng Nietzsche l nh siu th
hoc cui cng (tuu thnh) ca Ty phuong? Trong
ton th lich s trit hoc Ty phuong ch c Hraclite
v Parmnide l duoc Heidegger goi l "tu tung gia
chn chnh, th sao by gi noi trang 7 trong
quyn Nietsche, cun I (Pfullingen, Gnther Neske,
1961), Heidegger lai goi Nietzsche l "tu tung gia
121
chn chnh, ngha l cng "[ein] wesentlicher
Denker nhu Hraclite v Parmnide sao? Nhu th
Heidegger lai mu thun vi Heidegger? V sao mt
nh siu th hoc thnh tuu lai dng thi l nh tu
tung chn tnh? Khng th nhu th duoc. V chnh
Heidegger chng phi d tng ni: "Tu tung ngy
mai s khng cn l Trit l? (cf. Heidegger, ber
den Humanismus: Das knftige Denken ist nicht
mehr Pholosophie).
Tu tung gia chn chnh (chn tnh) l g? "tu tung
gia chn chnh hay "Tu tung gia chn tnh l dich
theo ch c ca Heidegger: "die wesentlichen
Denker. i vi Heidegger "die wesentlichen
Denker c ngha l g? Heidegger ch goi "die
wesentlichen Denker nhng tu tung gia no d tu
nghim vi "Th Tnh ca Th Tnh (des Wesen des
Seins); tnh t "wesentlich trong t ng "die
wesentlichen Denker "c ngha l thuc v "Wesen
m "Wesen chnh l "Th Tnh Heidegger cho rng
siu th hoc (Metaphysik) l tt mnh (Verhngnis)
ca Ty phuong, v siu th hoc d qui dinh th diu
ca con ngui thi dai trong vic th nhn "tnh th
trong ton th (das Seiende im Ganzen) v b qun
"Th Tnh ca Th Tnh (des Wesens des Seins). Tu
tung gia chn chnh (chn tnh) l con ngui tu
tung di trn con dung uyn nguyn v khng b
qun "Th Tnh ca Th Tnh.
Siu th hoc b qun th tnh ca th tnh v
Heidegger d xem Nietzsche nhu l nh siu th hoc
cui cng v tron ven. Th tai sao Heidegger lai ni
rng Nietzsche thuc vo "tu tung gia chn chnh?
122
"Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern.
(Heidegger, Nietsche, t. I, p.7)
Nhu th Heidegger mun ni g? Heidegger d hiu
n , mt ca Nietzsche? Khng, xin hy chm ri
suy tu tng buc mt vi Heidegger. Theo du vt
ca Heidegger trn con dung ca Th Tnh, chng
ta thy Heidegger cho rng nhng tu tung gia chn
chnh (die wesentlichen Denker) l nhng ngui du
ni Nhu Tnh (Heidegger: "Darum sagen die
wesentlischen Denker stets das Selbe) v Heidegger
lai xc dinh r rng rng "Nhu Tnh (das Selbe)
khng c ngha l "ng Tnh (das Gleiche) (cf.
Heidegger: "Das heisst aber nicht: das Gleiche).
Ch "das Selbe (le Mme) c th dich ra hai th
cch:
1) Nhu Tnh
2) Nhu Th.
Dich l "Nhu Tnh d ni ln "ng Tnh ca "Nhu
Th, dich l "Nhu Th d ni ln "Nhu Tnh ca
"ng Th. Ch "das Gleiche (lidientiq) c th
dich ra hai th cch:
1) ng Tnh
2) ng Th
Dich l "ng Tnh d ni ln "Nhu Tnh ca "ng
Th; dich l "ng Th d ni ln "ng Tnh ca
123
"Nhu Th.
Dich nhu trn l d dnh du mt buc di quyt lit
m quyn H thm t tng v quyn Im lng H
thm d th hin du tin trong Tu Tung Vit Nam
v Tu Tung ng trong vic song thoai vi Tu
Tung Trit L Ty phuong, m dai din bi trng
nht hin nay l Heidegger. Dich "das Selbe l "Nh
Tnh v "Nh Th l mt ca ng h m ra li thot
cho tu tung Heidegger tr v vi phuong tri "Nhu
Thi ca dng; dich "das Selbe v "das Gleiche l
"Nhu Tnh, "Nhu Th, "ng Tnh v "ng Th l
m h thm ca ng khc d cho Tu Tung
Heidegger khi ket trong dung cut d v vi phuong
tri "vin dung mn ca ng.
C dich bn cch nhu trn trong tinh thn "tuong
dung tuong nhip ca Hoa Nghim th mi c th
bc cu cho Heidegger gp lai Nietzsche trong Tnh
mnh ca Lich s Nhn loai, bc cu lai cho ng
phuong v Ty phuong gp lai trong Ni cao ca H
thm.
Heidegger d tu ct dt la khi Nietzsche, v
Heidegger d x dy Nietzsche vo "ng Th (das
Gleiche = lidentiq). i vi Heidegger th Nietzsche
d day v "su phuc th vnh cu ca dng th (die
ewige Wiederkehr des Gleichen = lternel retour de
lidentiq) (cf. Heidegger, Nietsche, tI, p. 2)
Khi x dy Nietzsche vo "das Gleiche (ng Th)
th Heidegger d c x dy Nietzsche vo Tt Mnh
(Verhngnis) ca siu th hoc Ty phuong; nhu th,
124
Heidegger d c b qun mt ca Nietzsche v
b qun ngha huyn b ca su im lng cui cng
m Nietzsche d ko di trn mui nm tri (1889
1900). i vi Heidegger ch c nhng tu tung gia
chn chnh (die wesentlichen Denker) mi ni ln
Nhu Tnh (das Selbe), nhung tai sao noi trang 7
trong quyn Nietsche (cun I), Heidegger lai cho
rng Nietzsche thuc v "nhng tu tung gia chn
chnh?
"Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern.
Nhu th th Nietzsche cng ni ln "Nhu Tnh (das
Selbe)? Nhung tai sao Heidegger x dy Nietzsche
roi vo "ng Tnh (das Gleiche)? Phi chng lai l
mt ca Heidegger? Hay Heidegger lai mu thun
vi chnh Heidegger?
Khng phi th. Khi goi Nietzsche l "tu tung gia
chn chnh, Heidegger ch mun ni rng Nietzsche
l k thnh tuu tt mnh ca siu th hoc, ngha l
mun hiu tu tung Nietzsche th phi suy tung v
th tnh ca siu th hoc. Th Tnh ca siu th hoc
l th nhn. th tnh ca tnh th hay tnh th trong
ton th (das Seinde im Ganzen), ngha l b qun
th tnh ca th tnh (des Wesens des Seins).
Nhu th, cu vn ca Heidegger v Nietzsche:
"Nietsche gehrt u den wesentlichen Denkern.
khng c ngha l:
125
1) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn chnh;
2) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn tnh;
3) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia th tnh.
m lai c ngha r rng l:
1) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia trung thuc;
2) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia chn th;
3) "Nietzsche thuc v loai tu tung gia tnh th;
Th l Heidegger d t ra dt khot vi Nietzsche v
tu do h phn chia bin gii gia Heidegger v
Nietzsche.
Th tung "vin dung ca bn cch dich:
1) nhu tnh
2) dng tnh
3) nhu th
) dng th
cha dung n l nhy qua (Satz) h su m
Heidegger d tu do ra d phn chia gia "das
Selbe v "das Gleiche, gia Heidegger v
Nietzsche, gia li ni ca Heidegger v su im lng
b mt ca Nietzsche.
Su tr v vnh cu (Le Retour ternel) ca Nietzsche
phi chng l "su phuc hi vnh cu ca dng th
(Retour ternel de lidentiq) nhu Heidegger d c
gii thch? Phi chng Heidegger d li nim b n
(nigme) ca Nietzsche xung ngn ng lanh lng
126
ca siu th hoc? Tai sao Heidegger c th gin di d
di nhu th? Hay Heidegger lai mun tn ph nim
b n ca Nietzsche d che giu nim b n ring l
no d ca Heidegger? Trn Sinh mnh mnh, dt
mt Sinh mnh? Trn H thm lai dt mt H thm?
H thm ku goi H thm? Abyssus abyssum
invocat? Im lng ku goi im lng? Heidegger ku goi
Nietzsche? Nhu tnh ku goi Nhu tnh bng ngn ng
ca Tt mnh ng tnh? ao nhiu cu hi dn dp
ko ti v ngui vit dn dy mun nghet th. H
thm Im lng lai cn tr nn im lng hon na.
#IIID
V sao Nietzsche phi im lng? Ngui ta c hiu ti
khng? C ai hiu ni ti? Loi ngui c hiu ni ta?
C ai hiu ni ti? - Hat man mich verstanden? -
Nietzsche lp lai cu hi ny dn bn ln trong
chuong cui cng ca quyn sch cui cng trong
di, Ecce Homo:
) Versteht man mich?
) Hat man mich verstanden?
3) Hat man mich verstanden?
) Hat man mich verstanden?
Cu 1 c ngha "ngui ta hiu ti?; cu 2, 3 v c
ngha: "ngui ta d hiu ti chua?
Cu th , Nietzsche ni thm li ni ti hu:
Hat man mich verstanden? - Sion!sos g'g'n ('n
127
G'85'9igt'n.
Ngi ta d hiu ti? - Sion!sos *i mt li vBi
8T )U *>ng *inh.
Heidegger, Karl aspers, Paul Valry d hiu
Nietzsche? Khng bao gi. Heidegger d c hiu sai
Nietzsche; Heidegger d ph phn Nietzsche mt
cch qu gin di v d di. Nietzsche ch l trit gia
u? Nietzsche ch l nh siu th hoc u? Tu tung
Nietzsche ch l tu tung v ch quyn luc thi sao?
Ch l su tr v vnh cu ca ng th thi sao?
Tai sao Heidegger d ph v su b n ky diu ca
Nietzsche? Tai sao Heidegger d lanh lng h thng
ha tt c nhng mnh giy ri rac, mang tn l
"Der Wille ur Macht? Nietzsche ch l mt trit gia
c h thng dng hong hay sao? Nietzsche ch l k
bi vung trong trit l Platon?
- Hat man mich verstanden?
Ngui ta d hiu ti chua?
Mu ca Nietzsche, nuc mt ca Nietzsche, la ca
Nietzsche, nhng dm ti ca Nietzsche, su im lng
cui cng ca Nietzsche, Heidegger d b qun
du? Ti sn sng vt b tt c quyn sch ca
Heidegger vo sot rc d di mt cu tho v ngha
ca Nietzsche. Ti sn sng vt b tt c quyn sch
ca Goethe, Paul Valry, Platon, Socrate, Kant,
Hegel, Shakespeare, Descartes, Sartre, Camus, vn
vn. Ti sn sng vt b tron su nghip vn chuong
v tu tung ca cc trit gia vn thi ho trn d di
ly mt cu vn duy nht dui dy ca Nietzsche:
128
V Ich )in 8'in :'nsch6 ich )in S!namitD
V Ti 8hng phWi l mNt con ng+i6 ti l mNt
t5i mXnD
Cu trn nm chuong cui quyn Ecce Homo, nhan
d l: "Tai sao ti l tt mnh (Warum ich ein
Schicksal bin) (cf. F. Nietzsche, Werke in drei
Bnden, cun II, trang 112).
Tai sao Heidegger d c lm tri mn y tit ngi?
Heidegger so mnh s bi n by ra tng mnh? V
chn l qu khng khip?
- Aber meine Wahrheit ist furchtbar.
Nhung chn l ca ti th lai khng khip
(Nietzsche, op. cit, id.)
Tai sao Heidegger d c vi vng kt lun? c
nht Nietzsche vo mt m l lun v Tnh th v
Th tnh? Th tnh ca Th tnh l g? Mt trm cun
Sein und eit (ltre et le Temps) ca Heidegger
cng khng dng mt chuong trong quyn Also
sprach arathustra ca Nietzsche? Ni nhu th l
pense calculante u? Vy khng phi chnh
Heidegger d ngu xun bin di pense mdiante
ca Nietzsche thnh ra pense calculante hay sao?
Nietzsche s ngh g, nu ng cn sng v doc hai
cun sch dy trn c ngn trang m Heidegger d
vit ring v Nietzsche? Nietzsche s ngh g?
Tr v qu hong
129
Hi c don Hi c don, qu hong ca ta Bao nhiu
nm tri ta d sng man ro noi nhng vng xa la
hoang vu d m khng tr v mi vi nc mt chy
di By gi mi c th tr tay de doa ta nh m gi
de doa con ci; by gi mi c th ci mon ta nh
m gi ci mon con ci; by gi mi c th ni vi
ta:
Ai dy, m ngy xa d v bo xa lnh ta nh con
ging t? M ngy xa d la ht lc xa la ta? Ta d
ngi qu lu vi ni c don v d tp qun im lng
, th th by gi mi d tp doc im lng lai ri ?
Hi arathustra ta bit tt c moi su. Bit rng mi
d bi b qun ht hi hon na gia dm dng loi
ngi; mi, mi, k c dc, mi lai bi ht hi b roi gia
thin ha hon l khi cn vi ta Bi b roi ht hi l
mt vic, doc c don lai mt vic khc: , ; by
gi, mi d hoc doc diu y ri. Mi d hoc doc rng
gia loi ngi mi vn ch lun lun l man dai v xa
la man dai v xa la ngay c lc ho thong yu mi,
bi v ho ch thch doc n nang xoay s king d
kho lo, ho ch thch th hon tt c moi su
Nhng v dy, mi lai doc thoi mi tu tai trong
nh ca qu hong mi; v dy mi doc tu do n ni,
mi c th ni bt c diu g, mi c th d o ra tt
c l l ca mi, m khng h cm thy h thn v d
c nhng cm gic l lom kn do. V dy, tt c moi
su vt mon men chay dn ve vut li ni ca mi, ve
vut v v mi v tt c su vt y mun ci trn lng
mi. Ngi ci trn tt c nhng biu tong n , mi
phng nc dai dn tt c nhng chn l. V dy, mi
130
c th n ni vi tt c moi su mt cch chn thnh
v chnh truc: thuc th, li ni vng vng dung da
trong tai su vt nh l nhng li tn tung, khi mnh
n ni thng thn chnh truc.
Bi b roi lai l chuyn khc. , v l do m chc mi
cn nh ch, hi arathustra? Lc con chim mi ht
cao vt trn du mi, khi mi dng trong rng v
khng th quyt dinh quay di v hng no, lng lu
bt dinh, gn bn mt xc cht, lc y mi ni: c g
nhng con th ca ta s dn dng ta di Ta thy
rng sng gia loi ngi lai cn nguy him hon l
sng vi loi th vt. , d chnh l lc bi b roi
ht hi , mi cn nh ch, hi arathustra? Lc mi
ngi trn hi do ca mi, mt ging nc rou gia
nhng thng rng, phn pht ban ht cho tt c
nhng k kht d ri mi ngi cht kht gia nhng
k say rou, ri than th c dm: Ly phi chng
phc hon l cho? nh cp phi chng phc hon l
nhn ly? , d chnh l bi b roi ht hi V mi
cn nh ch, hi arathustra? Lc gi pht im lng
nht hin dn mi, x dui mi ra ngoi mi, v ni vi
mi qua li th thm tn bao: Hy ni di v v tung
ra lc y gi pht im lng khin mi phi hi hn
n nn v tt c su ch doi ca mi, v su im lng
ca mi; n khin mi bun chn lng can dm nhn
nhng ca mi: , d chnh l lc bi b roi ht
hi.
Hi c don Hi c don, qu hong ca ta Li mi ni
vi ta thuc l diu dng u ym trin min bit bao
Chng ta khng ct vn vi nhau, chng ta khng
than th vi nhau, chng ta lai bc di chung nhau
131
qua nhng cnh ca m rng. Bt c noi no mi
bc ti th moi su vt noi d lin m rng v ngi
sng ln; ngay dn nhng gi pht cng lt qua vi
bc chn nh nhng. Bi v trong bng ti, thi
gian lai tr thnh nng n hon l ngoi nh sng.
Noi dy, nhng li ni v nhng lng thnh ca li
ni v tt c tnh th d bt m rng ra trc ta: noi
dy, tt c tnh th mun tr thnh ngn ng, tt c
dich th mun ta day ni cho nn li.
Nhng di kia, tt c li ni du v vong ho
huyn. Di kia, khn ngoan nht l c qun pht di
v b qua di: , ta d hoc doc diu y. K no
mun lnh hi tt c moi su th nhn th phi xng
xo nm ly tt c moi su. Nhng di tay ta qu
sach d m c th lm nh vy. Ta chn chng gh
tm ngay c hoi th ca ho; hi i, ta d sng qu
lu trong su n o huyn no ca ho, trong hoi th
thi tha ca ho
su im lng tuyt vi chung quanh ta hong
thom thun khit chung quanh ta i, sung sng
bit bao, su im lng d cho ta ht th khng kh
trong sach vo c phi , su im lng dang lng
nghe ka, , su im lng tuyt vi
Nhng di kia th moi ngi du ni v chng ai
nghe. Mi c th khua dng dao l vo tai ho bng
nhng ting chung; nhng ch hiu bun cho ba
lai khua dng manh hon mi bng nhng dng tin
ca ho.
Trong dm ho ai cng ham ni; khng ai cn bit
132
cch hiu na. Tt c moi su du roi xung nc,
chng c vt g roi xung ging su na. Trong dm
ho ai cng ham ni; khng c g ra hn na v thnh
tuu doc na. Tt c moi ngi du cuc tc nh g
mi mc d, nhng cn c ai chiu ngi im trong d
p trng?
Trong dm ho ai cng ham ni; tt c moi su du bi
ni li nhi lng nhng ra tng mnh. Nhng g ngy
qua cn qu cng rn, cng rn c di vi thi gian
v rng nhon thi gian th ngy hm nay treo lng lo
mn nhn ngoi mm ming ca con ngi thi dai.
Trong dm ho ai cng ham ni; tt c moi su du bi
phn bi. V nhng g m ngy hm qua cn l su b
n b mt ca nhng tm hn su thm th ngy
hm nay tr thnh vt s hu ca nhng tn thi
kn ngoi dng v ca nhng con bm d dn.
, tnh th con ngi Mi ky di la lng n o huyn
no trn nhng con dng ti Nhng by gi n lai
nm dng sau ta ri: ni nguy him ln nht ca ta
nm dng sau ta ri
Su xoay x king d v lng thong xt d tng l
nhng ni nguy him ln nht ca ta, tt c moi
ngi du thch doc king d n nang v thch doc
thong hai. Mang cha nhng chn l giu kn vi
di tay ca mt thng kh v tri tim ngo ngc u
ym dy dy nhng su lo khot nh nhoi ca tnh
thong xt: ta d phi lun lun sng nh th gia
loi ngi: Gi dang tr hnh ngi vi ho, sn sng
dnh lac bn th d m c th chiu dung ho v sn
133
sng tu nh Mi kh khch ng ngn Mi khng hiu
loi ngi.
Mnh qun nhng g mnh bit v loi ngi khi mnh
sng gia loi ngi; c qu nhiu bnh phong che
dy dng trc tt c loi ngi; di mt vin thi
thm thu c ch loi g d? Khi no ho khng nhn
ra ta, lc kh khch ngu dai, ta lai xoay x king d
ho hon l chnh ta: v vn sn cng rn nghim khc
vi mnh, thng khi ta phi tr th ta v su xoay x
king d thi qu y. Bi nhng con rui nhng dc
dia dm chch dy ngi, v su hm nh mt hn
d bi nhng giot nc gian manh duc khot, ta ngi
d, nh th d, gia loi ngi d ri cn tu nh:
Nhng g b nh th v ti, v khng tu bit rng b
nh.
Nht l nhng k tu nhn l nhng ngi hin tt
th ta thy dng l nhng con rui nhng dc dia
nht: chng n dm chch mt cch v ti hon
ton, chng n lo khot mt cch v ti hon ton
lm sao m chng n c th cng chnh vi ta doc?
Lng thong xt day rng nhng k no sng gia
nhng ngi hin lnh th phi ni di. Lng thong
xt vy ph khng kh nng n meo mc chung
quanh nhng tm hn tu do phng dt. Bi v su ngu
xun ca hang ngi hin lnh th khng th no
lng doc.
Tu n giu mnh v giu su giu sang phong ph ca
mnh, d, d l diu ta d hoc doc di kia, v ta
thy tt c moi ngi du ngho tr, ngho hn. y
l su gi di ca ta: ta bit rng ta c th thy v
134
ngi doc trong bt c ngi no du l va d hn
tr cho hn, du l hn tr qu tha thi cho hn.
Nhng bc thnh nhn cng do ca ho, ta goi ho l
thnh nhn, ch trnh ni l cng do, lm th th ta
tp nut doc li l. Nhng k do huyt ca ho: ta
goi l nhng nh kho cu v nhng nh thng thi
kho nghim; lm nh th th ta tp di doc li l.
Nhng k do huyt ham do dn phi dau bnh;
di dng do bn y cha chp bao nhiu mi hi
thi. Khng nn boi mc khuy dng vng ly. Nn
ln ni cao m sng.
L mi thoi mi ca ta doc th lai su tu do phng
dt ca ni cao. Th l sau cng mi ta d doc gii
thot ra khi tt c mi hi ca th su
Linh hn ta cm thy nht nht noi mi bi khng
kh sc but nh rou si bot, n vut ht hoi, linh
hn ta nhy mi v reo vui: Cu tri a, sc khe a
Gesundheit
Zarathustra d ni nhu th.
IED
V sao Nietzsche phi im lng? Im lng l g? Im lng
chng phi khng c m thanh, im lng n v nhu
mt triu mt tri nt by ra bui:
C Rp5ich n( 9'5)5ich?C
135
Cu trn nm m thm lng lng tich mich trong
phn III ca quyn Also sprach arathustra (cf.
Friedrich Nietzsche, Werke in drei nden, II, 33);
cu ni khng li nm im nn th:
C Rp5ich n( 9'5)5ich?C
V n by ra trong ngn ng Vit Nam:
C3O! n>i *i v nY vZ )%! 5a t[ng mWnh?
Nietzsche d ni xong v d im lng: su im lng ca
Nietzsche n v by ra tng mnh. Su im lng ca
Nietzsche nhu tri mn trn chin tranh Vit Nam:
Ti khng phi l mt con ngi
Ti l mt tri mn.
ICH IN KEIN MENSCH,
ICH IN DYNAMIT.
(Ecce Homo)
Li ni ca Nietzsche d duoc thnh li; su im lng
ca Nietzsche lm n tung quyn Sein und eit ca
Heidegger. V Heidegger d ni g v d im lng g?
Trong quyn Sein und eit, Heidegger ch kn do
nhc dn tn Nietzsche c ba ln, mt ln trang
26, mt ln trang 272 noi phn ch thch v mt
ln trang 396 (cf. Martin Heidegger Sein und eit,
Max Niemeyer Verlag, Tbingen, 1960).
136
Trang 26, Heidegger trch lai mt li ni ca
Nietzsche d lm sng t tung mnh; trang 272,
Heidegger nhc ngui doc luu dn cch gii thch
v thc ca Nietzsche, ch nhc dn tn Nietzsche
v khng t kin r rt; trang 396, Heidegger nhc
dn ba doan s quan ca Nietzsche vo nm 187
v muon Nietzsche d lm sng t ni dung v tnh
s ca Heidegger; Heidegger kt lun v Nietzsche
trang 396:
"Su khi du cuc kho st ca Nietsche cho php
ta nhn rng Nietsche d hiu nhiu hon nhng
diu m Nietsche d cho ta doc bit.
(Der Anfang seiner "etrachtung lsst vermuten,
dass er mehr verstand als er kundgab). (cf. Sein und
eit, p. 369)
Quyn Sein und eit l tc phm v dai nht trong
di ca Heidegger; trong ton th 37 trang ca
quyn sch, Heidegger ch kn do nhc dn
Nietzsche c ba ln nhu dn trn; c ba ln nhc dn
Nietzsche du ni ln su knh trong m thm ca
Heidegger di vi Nietzsche v quan trong nht l
doan d dich trn, trang 396 ca quyn Sein und
eit.
Nhung sau ny, trong nhng tc phm khc,
Heidegger lai x dy Nietzsche vo cu cnh ca
siu th hoc v sp xp Nietzsche vo dng chung
cng dm trit gia thiu mu v mt la nhu Platon
v Descartes! Tai sao? Tai sao Heidegger lai gn vo
137
Nietzsche tt c nhng g m Nietzsche d tng d
ph? Tai sao Heidegger lai lm th? Phi chng
Heidegger c lm th d che dy mt dai mt nim
no? Phi chng Heidegger c lm th d gi th
din bi trng ca chnh Heidegger? i v tt c
nhng g Heidegger d ni, mun ni v khng ni
du d duoc Nietzsche ni ht v dp v ra tng
mnh, bi v tu tung ca Heidegger d bi Nietzsche
dua vo ch b tc ngay trong lc Heidegger va
mi cho di? Heidegger sinh vo nm 1889, nm y
l nm du tin m Nietzsche rt v n nu trong su
im lng cho ti lc cht (18891900).
Nm 1889 l mt nm b mt trong lich s Ty
phuong: nm du tin ca su im lng b n ca
Nietzsche v nm du tin ca su hin din nhp th
ca Heidegger trong sinh mnh Ty phuong.
Tri mn d n v Heidegger ch l k sinh sau tn
ph: Heidegger di luom lai tng mnh by d tao lai
mt tri mn khc v ni rng tri mn ca Nietzsche
ch l tri pho tit ngi ca Platon, Aristote v
Descartes! Vic lm ca Heidegger khng khc g
vic lm ca V Truc (Asanga) v Th Thn
(Vasubandhu) di vi Long Tho (Ngrjuna).
Kinh nghim ca Nietzsche l kinh nghim ca Mu
v La; kinh nghim ca Heidegger ch l kinh
nghim but lanh ca mt k lac dung gia bng
gi hoang vu ca Nam Cuc v c Cuc. n kia c
Cuc v Nam Cuc l mt tri v mt trng, rn v ,
mu v nuc mt, ting n ngt tri v su im lng
huyn b trong mui nm tri.
138
Nietzsche d di vo im lng, cn Heidegger ch mi
bt du ln dung di v im lng. Su bt du y, su
khi du y ca Heidegger d khin ta mun nhc lai
li ca Heidegger d ni v Nietzsche trong Sein und
eit; nhung ln ny, khi nhc lai, ta di tn
Nietzsche l Heidegger:
"Su khi du cuc kho st ca Heidegger cho php
ta nhn rng Heidegger d hiu nhiu hon nhng
diu m Heidegger d cho ta bit doc.
(Der Anfang seiner "etrachtung lsst vermuten,
das er mehr verstand, als er kundgab.)
Trn chm ni c don vng Hc Lm, c l
Heidegger cng tri qua kinh nghim nhp tnh v
xut th m Nietzsche d sng qua vo du nm
1882 vng ni cao ca h thm:
Ta ngi d ch doi, khng ch doi g c, ch doi v
th, ch doi khng ch doi.
Vot ln trn Thin v c, khi th hng nm nh
sng, khi th bng ti, ch ton l tr da.
Ch ton l bin, ch ton l mi hai gi tra, ch
ton l thi gian khng muc dch.
Th ri bng nhin, em oi, mt tr thnh hai v
arathustra lt qua bn ta.
oc qua nguyn tc, bi tho phng pht su tnh mich
th thm se s ca nguyn ngn c quc:
Hier sass ich, wartend, wartend doch auf nichts,
139
jenseits von Gut und Bse, bald des Lichts
geniessend, bald des Schattens, gan nur Spiel,
gan See, gan Mittag, gan eit ohne iel.
Da, pltlich, Freundin, wurde eins u wei-
und arathustra ging an mir vorbei.
Ta nghe nhu ting goi se s ca hu v bng bac man
mc trn non cao, khi h thm ca th tnh bng
dng mnh bin thnh song song th:
. wurde eins u wei...
(mt tr thnh hai)
Nhu chic cnh kho lai ca con bum bng xe m
ra lm hai cnh chp chn thong hin trn nu tm
xun.
e m ra l Phusis v thong hin l Ousia. Com
bum den huyn luon choi trn h thm ca tnh
mnh, bum luon choi cun vng khng muc dch
nhu thi gian khng muc dch ca Nietzsche:
. gan eit ohne iel
Com bum luon choi:
. gan nur Spiel
(ch ton l tr da)
v "mt tr thnh hai ca Nietzsche bng tr thnh
song song th (Zwiefalt) ca Heidegger.
oc lai doan tho ca Nietzsche d dich trn:
140
. Ch ton l tr da
Ch ton l bin, ch ton l tra, ch ton l thi
gian khng muc dch.
. gan nur Spiel,
gan See; gan Mittag, gan eit ohne iel.
Ri doc lai doan cui trong chuong cui quyn Der
Sat vom Grund ca Heidegger:
"Tnh th m khi lp th th khng c cn th, ngha
l khng c dy. M khi l h thm (khng dy) th
th tnh choi tr da, m khi da th da tnh mnh
cho chng ta bng tnh th v cn th.
"Sein als Grndendes hat keinen Grund, spielt als
der Ab-Grund jenes Spiel, das als Geschick uns Sein
und Grund uspielt. (Heidegger, Der Sat vom
Grund, Neske, Pfullingen, 196, trang 188)
Cu vn dich lai Vit ng trn c v kh hiu, bi
v dy l ln du tin ting ni ca H Thm Vit
Nam vong lai dp ng nguyn ngn ca tu tung Ty
phuong:
"Tnh th m khi lp th th khng c cn th.
"Sein als Grndendes hat keinen Grund.
l ngha hm sc ca quyn H Thm T
Tng.
"Khi h thm (khng dy) th th tnh choi tr da.
141
"spielt als des Ab-grund jenes Spiel.
l ngha hm sc ca quyn tiu thuyt Tri
thng T.
M khi da th da tnh mnh cho chng ta bng
tnh th v cn th
. das als Geschick uns Sein und Grund uspielt
l ngha sc tch ca tnh th (Sein) trong
quyn tho Ngy sinh ca rn qua su hin din b n
ca hnh bng Qu Huong xa xua; v d cng l
ngha sc tch ca cn th (Grund) trong quyn Im
lng H thm tr v ni kt vi tnh th (Sein) ca
Ngy sinh ca rn trong Tnh Din ca H Thm (als
der AbGrund) cng trong Th Din ca Tnh Mnh
(als Geschick) trong Tr a mun thu ca t
Sinh v t Dit gia cuc chin tranh Vit Nam:
rn cun trn
tong lai
l ngha hm sc ca thi gian khng muc dch
trong Ngy sinh ca rn:
. gan eit ohne iel
Thi gian khng muc dch dua Heidegger ln dung
bt du tr v trong su im lng ti hu vi Nietzsche
trong Tr choi khng l do, khng tai sao
(Heidegger: "Das Spiel ist ohne Warum).
Trn chm ni c don Todtnau vng Hc Lm,
142
Heidegger ngi m thm lng l ch doi, ch doi
khng ch doi, khng ch doi g c.
Su im lng ca Nietzsche v ting ni heo ht ca
Heidegger cng nhau vong v bay vn trn di mt
khp lai ca nhng ngui tr tui d b mnh trong
trn chin tranh Vit Nam, nhng ngui khng t
quc, ho cht cho su mt qu huong
(Heimatlosigkeit) ca ton th nhn loai. H thm
khng dy d m ra v ni cao ca Tnh Mnh hin
ra l l trong mu la ngt tri.
Khi tt c d mt ri th cn lai g?
Cn lai g?
Ch cn lai Tr a: d l ci g cao siu nht v su
thm nht.
7s )l'i)t n5 Rpi'l\ (as 3]chst' n( Ti'^st'.
(Heidegger, Der Sat vom Grund, trang 188)
Cao siu nht nhu Ni Cao v su thm nht nhu H
Thm: Ni Cao l Vit v H Thm l Tnh, phuong
php suy tu v Vit v Tnh l con dung tr v:
khng li, khng cu cnh, khng l, khng con
dung, con dung ca Tnh Mnh Vit Nam: "Phong
php suy t v Vit v Tnh: phong php c ngha
l phong tin ca php tng trong tnh din tu
tung ng phuong; dng thi phong php cng c
ngha l mthodos hiu theo th din tu tung Hy
Lap (Ty phuong): con dung l dos ca Hy Lap;
143
tr v l met; phuong php (methodos = mta +
odos) l con dung tr v th tnh ca Vit v Tnh
(cf. Der Sat vom Grund, trang ; Der Weg
heisst griechisch dos, met heisst nach;
mthodos ist der Weg, auf dem wir einer Sache
nachgehen: die Methode)
Ting ni heo ht ca Heidegger lai lm su im lng
ca Nietzsche cng tr nn im lng su thm hon.
Su im lng ca Nietzsche bng xoy trn su thm
hon na trong Im lng H thm ca Tu Tung Vit
Nam. Ni cao ca ng phuong bng lm l cui vi
H thm ca Ty phuong qua Tr a V in ca
Th mnh, m Vit Nam d tuu thnh qua Mu, La,
Nuc Mt v Su Im Lng ca tt c nhng ngui d
cht v ca tt c nhng ngui s cht. n Im Lng
H Thm l su ch doi khng di tuong, vuot ln
trn Thin v c, v thi gian th khng muc dch.
Gia su im lng tich mich, bng vong ln ting ni se
s ca Nietzsche:
. ch ton l tr da
(. gan nur Spiel)
Gia su im lng tich mich, bng dp lai ting ni th
thm ca Heidegger:
. Ch cn lai l tr da
(Es bleibt nur Spiel.)
Gia su im lng tich mich, Ngy sinh ca rn bng
xut hin theo ting n ca mt tri, bi v:
144
:t T5+i 8hng c> thFc
:t T5+i ch_ l Wo t0ng c,a con /g+i ch!
t5n 3 Thm vW ch! t5n T5< `a c,a #a T5@D
V thi s l mt con rn, mt con rn dc moc cnh,
cnh bay khng ting dng ca H Thm.
Thong d ha thn thnh rn, Nietzsche d ni th
mt ln trong di sng d ri im lng trong mui
nm tri truc khi tr v Tr a bt kh thuyt, bt
kh thuyt ca Nim Im Lng bt sinh v bt dit.
ED
V sao Nietzsche phi im lng? Nietzsche c phi l
Nietzsche hiu theo Heidegger? Nietzsche hiu theo
Karl aspers, Nietzsche hiu theo Eugen Fink,
Nietzsche hiu theo ean Granier? Hiu theo Gilles
Deleuze? Hiu theo ChaixRuy? Hiu theo Pierre
Garnier? Hiu theo Henri Lefebvre? Hiu theo Walter
Kaufmann? Hiu theo Albert Camus? Hiu theo Karl
Loewith? Hiu theo Giovanni Papini? Hiu theo Paul
Valry? Hiu theo Stefan Zweig?
Nietzsche l ai? Cc ngi l ai m dt cu hi v
Nietzsche? Trong cc ngi c ai d leo ln na sun
ni? Ch na sun ni thi? C ai d leo ln gia lung
chng tri? D ngui y tn l Heidegger? Hay tn l
Paul Valry? Hay l Albert Camus? Hoc l Giovanni
Papini? C ai d nhy xung h thm?
145
Cc ngi ch dng dui lung chng tri d ng ln
dnh ni cao ngt trn kia; Nietzsche ng xung cc
ngi v ch mm cui:
Cc ngi ng ln cao, lc cc ngi ngng vong ln
cao. Cn ta, ta nhn xung, bi v ta d trn cao
vi voi.
Trong cc ngi c ai m c th ci cot v dng thi
dng trn cao tt m?
K no leo doc ln tn nhng dnh ni cao nht th
ci cot tt c nhng v kich bi dt v thuc tai trang
trong bi dt.
(Zarathustra, I, doan III)
Ihr seht nach oben, wenn ihr nach Erhebung
verlangt. Und ich sehe hinab, weil ich erhoben bin.
Wer von euch kann ugleich lachen und erhoben
sein?
Wer auf den hchsten Bergen steigt, der lacht ber
alle Trar-Spiele und Trar-Ernste.
(Zarathustra, Vom Lesen und Schreiben)
T nm 1889 dn 1900, Nietzsche d nhy xung h
thm v d im lng vnh vin.
Su im lng ca Nietzsche l mt nim b n ky la
nht trong ton th lich s loi ngui.
146
Su im lng y l mt ni huyn b trang nghim
dng knh so, hiu theo ngha "mysterium
tremendum ca Rudolf Otto (cf. R. Otto, Das
Heilige).
V sao Nietzsche phi im lng?
Mysterium tremendum
Nietzsche d ni g truc khi im lng?
nh ni cao v h thm by gi c hai d ni
lin lm mt vi nhau
Gipfel und Abgrund das ist jett in eins
beschlossen
(Also sprach Zarathustra, III, Der Wanderer)
Cu ni trn c ngha l g?
nh ni cao chnh l Vit nhn (bermensch)
H thm chnh l su Phuc hi vnh cu (Ewige
Wiederkunft).
Dich ch "bermensch l "siu nhn th chua din
t ht ngha ch "ber; phi dich "bermensch l
"Vit nhn trong tinh thn trit l v Vit v Tnh, v
Nietzsche d da ch theo tinh thn tuong dung
tuong nhip gia "trn v "dui, "ber v "Unter,
"di ln v "di xung, "bergehen v "Untergehen,
"bergang v Untergang trong tinh thn Tnh Ngn
147
ca Hraclite; do d, "bermensch l k vuot ln
trn ngui, khng phi bng cch di ln trn theo
ngha khng gian v thi gian, m vuot ln trn
ngui theo ngha di ln ni cao v di xung h thm:
di ln v di xung dng lc, dng loat vi nhau d
ni kt lm thnh "khoen trn vng ng nhu tuong
hnh rn v chim cun trn nhau bay luon gia
tri: rn dui h thm, "Abgrund; chim trn
ni cao, "Gipfel. Hon na, ch "vit nhn din t
tron ven ngha ca "bermensch, bi v ch Hn
"vit va c ngha l "vuot ln m dng thi cng
c ngha l "rt xung. Do d, ch "vit trong ch
"Vit Nam d vach r th tnh ca ngui Vit; trong
tinh thn trit l v Vit v Tnh th ngui Vit (Vit
nhn) mang trong tu th th tnh (Wesen) ca
ngha "bermensch ca Nietzsche; ngui Vit hin
nay dang di xung H Thm ca ton th nhn loai
qua cuc chin tranh co kh tn khc hin nay,
nhung dng thi su di xung (Untergang) y cng c
ngha l di ln (bergang), di ln Ni Cao ca Tnh
Mnh ca ton th nhn loai qua su chiu dung dau
dn ni phn tn bi trng ca Vit Tnh trong su tuu
thnh tron ven ca ch ngha hu v quc t.
Dich ch "bermensch ca Nietzsche l "siu nhn
th ch ni dn su di ln (bergang) m b qun su
di xung (Untergang); do d, dnh lac mt tinh ty
ca li ni v su im lng ti hu ca Nietzsche.
nh ni cao v h thm by gi c hai d ni
lin lm mt vi nhau.
Gipfel und Abgrund das ist jett in eins
beschlossen
148
(F. Nietzsche, Werke in drei Bnden, II, 0)
Cu trn c ngha l su di ln (bergang) v su di
xung (Untergang) ch l mt, khng khc nhau v
tuong dung tuong nhip nhau (nhu tinh thn "vin
dung ca Hoa nghim kinh).
Cu trn cng c ngha rng con su t bin thnh tr
tho: Zarathustra bin thnh Dionysos.
Zarathustra di ln ni cao th Dionysos di xung h
thm: Dionysos di ln ni cao th Zarathustra di
xung h thm: Dionysos v Zarathustra gp nhau
nhp thnh mt th ni cao v h thm gp nhau
nhp thnh mt: con su t tn bao tr thnh da tr
con hin lnh: TR A bt du v v tru lai sinh
thnh hoai dit trong vng trn vnh cu.
Tr con l su ngy tho v qun lng, mt su bt
du mi v mNt t5< *`a, mt bnh xe tu xoay
chuyn.
Unschuld ist das Kind und Vergessen, ein
Neubeginnen, ein Spiel, ein aus sich rollendes Rad.
(Zarathustra, I, Von den drei Verwandlungen)
Nietzsche d di xung tn h thm (Abgrund) v
thy h thm khng dy (Ab=khng+Grund=dy);
khi vut thy th, Nietzsche bng nhn rng H Thm
(Abgrund) chnh l nh Ni Cao (Gipfel): Nietzsche
149
lin im lng.
Nietzsche di xung h thm th Heidegger di ln ni
cao: Heidegger mi di ti lung chng ni v nhn vi
ln trn dnh cao: Nietzsche ng xung. Su di ln
(bergang) ca Heidegger chua gp su di xung
(Untergang) ca Nietzsche: h thm (Abgrund) chua
lm mt vi ni cao (Gipfel).
y gi, ngi c don trn dnh ni Todtnau vng
Huyn Lm, c l Heidegger d bt du thy rng
ni cao v h thm nhp nhau lm mt?
Heidegger bt du im lng: Qua ting goi, t vng
Uyn nguyn min vin.
EID
V sao Nietzsche phi im lng?
Tai sao H Thm v Ni Cao ch l mt?
Hy nghe ting ni khng li ca H Thm trn dnh
Ni Cao ngt tri
K no gn nhng ngi sao m cng vn noi H
Thm u m nht?
Wer wohnt den Sternen
So nahe, wer des Abgrunds grausten Fernen?
150
(Nietzsche, Aus hohen Bergen)
Tai sao ngi sao trn cao v h thm dui kia ch l
mt?
K no sng trn nhng ngi sao m cng vn sng
dui h thm m u nht? Ngui y l ai m nhng
ngi sao lai cn thp hon hn? K y l ai?
K lang bat
m d khuya, lc arathustra bt du ln dng
vot qua dnh cao ca hi do d sm mai sang ti
b bn kia, v hn mun khi trnh noi b bin y.
Noi b y c mt vng can n thng ra bin rt tin
loi cho tu b, nht l nhng tu b xa la thng
hay b neo d v mang theo nhng k vng do
thn tin mun vot bin. Va leo ln dnh cao,
arathustra va hi tng lai mun vn chuyn
hnh trnh c don trong di t lc ln dng phiu
dat thu cn trai tr, , bit bao l ni non di dnh
m hn d bng qua.
Ta vn l k lang bat ky h, k bng ni xuyn son,
, hn tu ni vi lng, ta khng thch nhng dng
bng, dng nh l ta khng th yn noi du doc
lu na.
D vn s ta th no di na, d c bin c g xy ra
di na di vi ta, d cng ch l mt dip d phiu
lu dng trnh, mt c d thong son: rt ro ri th
mnh ch sng vi nhng g cn lai vi mnh.
151
qua ri ci thi m ta ch nong cy trng doi
nhng su vic ngu nhin xy dn, by gi th c g
xy dn lai chng nm sn trong ta ri?
Ta ch cn tr lai ta, cui cng tr v lai vi mnh, v
nhm lai nhng mnh hn ly tn trong ci xa la v
r ri tan tc gia van su ngu nhin di.
, ta cn bit mt diu ny na: by gi ta dang
dng trc chp dnh cui cng ca di ta, m t lu
ta vn cha doc di mt. Hi i, ta phi di theo con
dng mnh, con dng kh khn gian nan nht trn
di: i chao, ta bt du chuyn di c don nht ca
di mnh
K no mang mt dng mu nh ta th sm mun g
cng khng thot khi gi pht d, gi pht ln
ting goi thm: Ch c lc ny mi dng l lc mi di
theo con dng oanh lit cao sang ca mi Chp dnh
v H thm ch l mt thi
Mi dang di theo con dng oanh lit cao vt ca mi:
cho mi dn by gi ni nguy him cui cng ca di
mi mi tr thnh noi n nu ti thong ca lng mi
Mi dang di theo con dng oanh lit cao ngt ca
mi: by gi mi phi l lc mi cn t ra can dm
nht v khng cn con dng no na rt lai sau mi
Mi dang di theo con dng oanh lit cao vt ca mi:
by gi chng c ai cn ln lt di theo ni mi doc
na? Nhng bc chn mi d xa nha con dng
d di qua v dng trc con dng mi di ch cn vit
152
lai hng ch: Khng th di ti doc na
V t dy tr di nu mi khng cn nc thang d
bc ln na th phi bit leo ln du mi m von
ln: ch lm g na by gi d m c th ln cao
hon na?
Leo ln du mi v vot ln trn kia, ln trn tim mi
By gi ci g diu dng nht trong lng mi sp tr
thnh cng rn nht.
K no ch e d king n th su king ki n nang qu
sc y rt lai ch xui hn dau bnh thi. Phc cho k
no tr nn cng rn l lom Ta khng h xng tung
vng no tr ph xi mt
Mun nhn thy nhiu su la th phi tp nhn xa
ngoi mnh: lng cng rn l lom y rt cn thit cho
nhng k no mun leo ni cao.
Nhng k no mun tm hiu vi di mt h hng,
th lm sao m nhn thy doc xuyn qua nhng
tng bnh phong hi hot?
Nhng mi, hi arathustra, mi mun thy ht nhng
l l dng sau su vt: mi phi vot qua chnh mi d
m leo ln leo ln cao vt, trn cao kia, leo cao
ngt dn ni chnh nhng ngi sao cng phi lai
di mi
, , nhn xung di mnh v xung di nhng
ngi sao ca mnh: d mi dng l chp dnh ca ta,
d mi l chp dnh ti thong cn lai d ta leo ln
153
arathustra tu ni nh th, lc hn leo ln cao v an
i lng mnh vi nhng li l cng rn: bi v tim hn
tr nn l li nhi dau hon bao gi ht. Va khi hn
leo ti chp dnh cao, hn vut thy dng trc hn
mt bin kia tri di lng lnh.
Th ri hn ngi im lng bt dng, khng h ni
nng g na mt hi lu. Cao vi voi trn thong
dnh th dm ti tr lanh but gi, trong sut v
nhp nhnh nhng hat sao cm.
Ta nhn ra s phn ta ri, hn ni mt cch bun
thm. Thi Ta sn sng chun bi ri Ni c don ti
hu ca di ta va mi bt du.
Mt bin bun thm den ti di chn ta
Ni bt mn ti den khuya khot Tnh mnh v
dai dong Ta phi di xung ngoi
Ta dang dng di mt vi dnh ni cao nht di mnh
v di mt vi cuc vin trnh di nht di mnh: v
th ta phi di xung su, di xung su thm hon bao
gi ht:
- ung su thm trong con dau nhi qun quai hon
bao gi ht, su thm trong lng nc den ti nht
ca con dau dn Tnh mnh ta mun nh th ,
thi, ta d chun bi sn sng ri
Ni cao nht moc ln t du? Trc kia ta d tng
hi th. Th ri ra mi bit rng nhng ngon ni cao
nht du moc t dy bin su thm.
154
Chng tch y d doc hn vt trong nhng bng d,
tn trn vch dnh ni. Chnh t di lng su thm
nht m ngt dnh vi voi cao nht phi dat ti chp
ngon ca n.
arathustra d ni th trn chp dnh ni lanh but,
nhng lc hn di gn bin, ri dng lai c thn dc
nh gia nhng mm d loi nhoi hn bng cm thy
chn chng mi mt v l trnh ca mnh v cm
thy khao kht u hoi hon bao gi c.
Moi su hin gi du dang cn ng say, hn ni, ngay
c bin cng dang ng say. Khe mt ca bin dang
hng nhn v ta, la lng, m man chp chn na
m na tnh.
Nhng hoi hm ca bin c vn nng m, , ta cm
thy th. , ta cng cm thy rng bin c dang m
man, mng mi, bin dng dy mo mng trn nhng
gi tng chai cng.
Hy lng nghe Hy lng nghe Bao nhiu l k nim
dau dn xui bin ku go van v Phi chng mng
triu qui g g dy?
i chao, ta cm thy dau bun cng mi, hi con qui
vt den ti kia v ta buc mnh cng ch v mi.
Oi tri, tai sao di tay ta lai khng cn d sc Ta
hm h mun rt mi khi con c mng kia Va lc
arathustra ni th th hn vut ci m ln d tu
nhao bng mnh mt cch bng hong chua cht.
155
Th no arathustra Hn ni, mi lai cn mun ca
xng v v bin c ?
Chao i arathustra, thng din m giu nng
tnh thong, trn dy tu mn? Nhng mi vn lun
lun l th kia m: mi vn lun lun xon xut gn
gi vi tt c nhng con qui vt khng khip.
Mi mun vut ve mn m tt c nhng con qui vt.
Ch cn mt hoi hm m p, mt nhm lng mon
mon di chn mng qui vt , ch th thi, mi
cng d sn sng yu dong v du d quyn r n
cho mi.
Tnh thong l ni nguy him ca k c don nht;
thong yu tt c moi su, min l chng n sng
dng , con din dai v lng nhn nhng ca ta
trong tnh thong , thuc l dng ci
arathustra d ni th v hn vut ci gin mt ln
na: nhng ri bng hn nh dn nhng ban b b
qun, ng nh l trong tm tng mnh d pham li
vi chng: hn lin ni gin vi tm tng mnh. Th
ri bng nhin dang ci hn suc khc nc n, va
ci va khc: arathustra khc chua xt trong con
thinh n, diu voi mang mang kht vong nui tic.
EIID
V sao Nietzsche phi im lng? Trong quyn
Quappelle-t-on penser? (P.U.F., 199, trang 12),
phn du ni v Nietzsche trong kha day ma dng
156
nm 191192 tai trung ai hoc Fribourgen
risgau, Heidegger lai nhn manh mt ln na:
"Th tnh ca tnh th xut hin trong siu th hoc
hin dai theo cch th ca tnh.
(Ltre de ltant apparait dans la mtaphysique
moderne comme la volont).
" tnh din t tron ven danh t "la volont trong
ngha ca Siu th hoc. Chng ta hy d ch
ngha trong ch tnh: ba ch lai c th din t ba
ch khc nhau ca ngn ng Ty phuong: d
remarquer; ngha signification; tnh volont.
iu ny ni ln ci g? Phi chng ni ln rng th
ng ng phuong c kh nng suy tu tn ngun hon
th ng Ty phuong?
Ngha l ngn ng ca Vit v Tnh c kh nng suy
tu v ngha ca tu tung Nietzsche hon l bt c
mt trit gia hay tu tung gia Ty phuong no, d
ngui y l thin ti tu tung nhu Heidegger, hay
gio su tu tung nhu Karl aspers?
"Phuc th l phn th ca th di ngoc lai vi thi
th v tnh th qu th ca chnh thi th.
Cu trn ti ngha? l ngn ng ca tu tung v
Vit v Tnh, dng d gii ngha v dich ngha
ngha cu vn dui dy ca Nietzsche:
Dies, ja dies allein ist &ach' selber: des Willens
Widerwille gegen die eit und ihr Es war.
157
Cu trn nm trong chuong "Von der Erlsung (Ni
v gii thot) phn II quyn Also sprach
arathustra (cf. Nietsche in drei Bnden, II, p.
39).
Trong bn dich Essais et Confrences, Andr Prau
dich l:
Ceci, oui, seul ceci est la vengeance elle-mme: le
ressentiment de la vonlont envers le temps et son
il y avait. (cf. op. cit., p. 133).
Trong bn dich Quappelle-t-on penser? Aloys ecker
v Grard Granel dich l:
La vengeance est le ressentiment de la volont
contre le temps et son il tait. (cf. op. cit., p 12,
126).
Trong bn dich Ainsi parlait arathustra, Henri Albert
dich l:
Ceci, oui, ceci seul est la vengeance mme: la
rpulsion de la volont contre le temps et son ce
fut. (cf. op. cit. p., 163)
Trong bn dich Ainsi parlait arathustra, Maurice
etz dich l:
Ceci, oui, ceci seul est la vengeance mme: la
rpulsion de la volont contre le temps et son ce
fut. (cf. op. cit., p. 16)
158
Trong bn dich Thus spoke arathustra, Walter
Kaufmann dich l:
"This, indeed this alone, is what 5'v'ng' is: the
wills ill will against time and its it was. (cf. The
Portable Nietzsche, p. 22)
Chng ta hy doc lai nguyn tc ch c ca
Nietzsche:
Diess, ja diess allein ist Rache selber: des Willens
Widerwille gegen die eit und ihr Es war.
V doc lai bn dich ch Vit theo tu tung v Vit v
Tnh:
y, , dy mi chnh l ph@c thQ: phn th ca
th di nguoc lai vi thi th v qu th ca chnh
thi th.
Ch c "Rache c ngha l su tr th; "Will (Wille,
Willens, Willen) c ngha l mun, ch, ch hung;
"wider c ngha l chng lai, di lai, nguoc lai,
nghich lai: "Widerwille (Widerwillen) c ngha l
pht , nghich , cung , phn , c ; "Zeit l thi
gian; "Es war c ngha l d qua, d xy ra, d qua
ri.
Chng ta hy doc lai mt ln na nguyn tc c
ng ca Nietzsche:
Diess, ja diess allein ist &ach' selber: des Willens
159
Widerwille gegen die eit und ihr Es war.
y khng phi l noi ging vn c ng; vic tu
tung khng th l vic trch c t chuong hay tm
nguyn kinh sch. Im lng H thm luu dc bit
cu vn trn ca Nietzsche v l do l Heidegger d
tp trung tt c n luc suy tu ca ng hung v cu
trn ca Nietzsche d lt nguoc th c tu tung, d
x dy Nietzsche vo trong dung cng ca ton th
Siu th hoc Ty phuong (cf. Quappelle-t-on
penser?; pp. 21126; Essais et Confrences, p.p.
1161).
Nhng ch quan trong trong cu vn ca Nietzsche
l ch "Rache (su tr th), "des Willens Widerwille
(su phn hn ca ch), "die Zeit und ihr "es war
(thi gian v ci "d qua ca thi gian). Nu dich
nm na cu vn ca Nietzsche ra ngn ng thng
thung th c th dich nhu th ny:
y, , dy, mi thuc chnh l su tr th: su phn
hn ca ch chng lai thi gian v ci "d qua ca
thi gian.
Nhung nu dich lai mt cch "trit l theo ngn ng
dc do ca tu tung v Vit v Tnh th phi dich
nhu th ny:
y, , dy, mi chnh l phuc th: phn th ca
th di nguoc lai thi th v qu th ca thi th.
Dich l suy tu; dich Nietzsche l suy tu vi
Nietzsche. Ch VitHn "phuc c hai ngha: 1. tr
160
v; 2. dp lai. Ch "phuc th dng d dich chung
cho hai ch ca Nietzsche:
1) Rache
2) die ewige Wiederkehr
Dich nm na l:
1) Su tr th
2) Su tr v vnh cu
Dich lai theo ngn ng ca h thm:
1) phuc th
2) phuc th (phuc th vnh th).
Ch "phuc trong "phuc th (1) c ngha l: "dp
lai; ch "phuc trong "phuc th (2) c ngha l:
"tr v (Wiederkehr).
Theo Heidegger, "Rache (tr th), "rchen (tr
th), "wreken (cng ngha), "uregeen cn c ngha
l: dui theo (poursuivre, tre sur la piste.) (cf.
Essais et Confrences, p 130), nhu th ch "phuc lai
din t tron ven ngha ch "Rache, v ch "phuc,
ngoi ngha "dp lai, cn c ngha l "theo.
Song thoai vi tu tung Ty phuong th phi dt lai
tnh th ca ngn ng; dt lai tnh th ngn ng
ng phuong th phi cn nhn manh tnh th nht
nh ca ng tnh ng phuong d m ca ng cho
161
su dn nhn tnh th nht dng ca ng tnh Ty
phuong, d ri cng nhau chun bi cho cuc song
hn gia th tnh Nh Tnh ca Tu Tung ng v
tnh th ng Tnh ca Tu Tung u chu trong Tnh
Mnh ca Uyn Mc (Im lng H thm).
c tnh ca Tu Tung u chu l su phn th, su
tr th ca th di vi th qua su tin tuong (Vor
stellen) ca tu tung; dc th ca tu tung y l
th (le vouloir) (cf. F. W. . Schellig: " th l tnh
th uyn nguyn: Vouloir est ltre originel. Cf. F.
W. . Schelling, crits philosophiques, t. Ier,
Landshut, 189, p. 19); ch " th (vouloir) dy,
theo Heidegger, chnh l th tnh ca tnh th trong
ton th (ltre de ltant dans son ensemble) v th
tnh y chnh l tnh (cet tre est vonlont). i vi
Nietzsche, tinh thn phn th (lesprit de
vengeance=Rache) d qui dinh tu tung Ty phuong
t truc dn nay, m phn th (Rache) c ngha l
phn th ca th (Des Willens Widerwille=la
contrevolont de la volont=le ressentiment de la
volont):
- des Willens Widerwille gegen die eit und ihr Es
war.
(Phn th ca th di nguoc lai thi th v qu th
ca thi th).
i vi Heidegger, cu "qu th ca thi th (und
ihr "Es war) c ngha:
di vi su lut qua ca thi gian.
162
Thi gian l su lut qua, nhu th l su di nguoc chiu
lai mun, ch; do d, ch, mun phi dau dn,
dau dn v su lut qua (souffrance du passer) v
mun mnh lut qua mnh (souffrance qui veut alors
son propre passer) (cf. Essais et Confrences, p.
13) Chp nhn thi gian l tnh (volont) mun
rng qu th (le passer) duoc thung cn (le passer
demeure); mun qu th cn lai th qu th khng
ch lun lun hin dn (venir); di v dn l tr v,
tr v vnh cu; phuc th vnh th (die ewige
Wiederkehr). Gii thot khi phn th l dat dn
tnh (la volont) tin tuong tnh th (ltant) trong su
phuc th vnh th ca dng th (le Retour ternel de
lIdentique).
Heidegger gii thch: th tnh ca tnh th xut hin
cho con ngui nhu l su phuc th vnh th ca dng
th, ch c th, con ngui mi di qua cu m gii
thot khi su phn th d m lm k qu giang, goi
l vit nhn (le surhomme). l li gii thch ca
Heidegger v ngha ca tu tung Nietzsche.
Heidegger lai kt lun rng Nietzsche khng th th
hin tnh ca mnh v chnh Nietzsche khng th
gii thot khi ci mnh mun gii thot.
Heidegger d hiu sai Nietzsche: chnh Heidegger
mi khng gii thot khi ci mnh mun gii thot:
tinh thn phn th d qui dinh thi d ca Heidegger
di vi Nietzsche.
tnh ca Nietzsche di qua hai chng:
163
1. tnh gii thot ra khi phn th di lai vi qu
th ca thi gian;
2. tnh tr v phuc tnh (Wiederkehr) phuc tnh
dy chnh l su im lng ca tnh: tnh im lng:
tr da: tr con, su ngy tho: vng trn tu dng:
Dionysos: ting chp nhn thing ling ca uyn
mc. Chng hai chnh l Im lng ca H thm:
Heidegger d b qun chng hai v ch gii thch
Nietzsche qua chng du: do d, mui nm im lng
cui cng (18891900) ca Nietzsche vn di di
giu kn su Huyn la lng ca Phuc Tnh gia Hin
Th Ty phuong.
EIIID
V sao Nietzsche phi im lng? ui tu nghim va
qua (XII), chng ta d ni v su im lng ca
Nietzsche v chm dt bng mt cu ni v Hin Th
Ty phuong. Hin th l g? Cu hi ny d duoc dt
ln theo th diu "ti t n ca Aristote: th l g?
Th c ngha l Hin (anwesend). Hin Th l Th
Hin (ltre en tant que Prsence); Hin th th hin
(l Prsence prsente=Nune Stans) chnh l phuc
th ca vnh th (lternit); nhung Phuc Tnh ca
Nietzsche th khng c ngha l "phuc th vnh th
ca dng th theo ngn ng siu th hoc: Hin Tnh
ca Nietzsche trong Tnh Mnh Uyn Nguyn chnh l
Phuc Tnh, m Phuc Tnh (Wiederkehr) c ngha l
Phuc Huong (hi phuc Qu Huong) ln dung tr v
164
qu huong (Heimkehr) (cf. Im lng H thm, trang
262271); Phuc Tnh cng c ngha l Phuc Nguyn
v Phuc Uyn: Phuc Tnh dng ngha vi Uyn Mc
(Su Im lng ca H thm). Gi pht im lng nht
chnh l Phuc Tnh ca Uyn Nguyn: thi gian do
nguoc xoy trn nhu con rn m trn con , lc
do vng trn ln gia tri.
Die stillste Stunde (gi pht im lng nht) Die
ewige Wiederkehr (phuc tnh vnh cu) die
Heimkehr (su tr v qu huong: phuc huong, hi
huong).
Zarathustra chnh l k bnh phuc, k thot bnh
(Der Genesende), con ngui ln dung tr v tnh
th ca mnh, k phuc nguyn, phuc tnh, con ngui
ca H thm:
sung sung cho ta, mi dn! Ta nghe mi! H thm
ca ta dang ni.
- Heil mir Du kommst icd hre dich Mein
Abgrund redet.
(Also Sprach Zarathustra, III, Der Genesende)
Phuc tnh chnh l Uyn Tu: tu tung ca H thm
(cf. Zarathustra meinen abgrndigsten
Gedanken).
Phuc Tnh l khoen trn hn phi ca nhng khoen
trn (dem hochzeitlichen Ring der Ringe), khoen trn
ca su Phuc Hi (dem Ring der Wiederkunft).
165
Zarathustra ni ln ting ni ca H thm:
Ta, Zarathustra, k pht ngn ca di sng, k
pht ngn ca ni dau kh, k pht ngn ca vng
trn.
Ich, arathustra, der Frsprecher des Lebens, der
Frsprecher des Leidens, der Frsprecher des
Kreises.
(Zarathustra, III, Der Genesende)
Phuc Tnh chnh l con rn cun trn v Vit Nhn
(bermensch) chnh l k nut con rn den trong c
hong mnh, cn dt du rn v cui m ln mt cch
di thung, ting cui, khng phi ca mt ngui na
(nicht mehr Mensch), ting cui ca mt k ha th,
nhp mt vi rn, nhp th v d phuc tnh trong
vng trn vnh cu ca Tnh th v Dich th (cf.
Zarathustra, III, Vom Gesicht und Rtsel).
Zarathustra day nhng g?
1) Thuong d d cht (Gott ist tot).
2) Vit nhn (bermensch).
3) Phuc tnh vnh cu (ewige Wiederkunft).
l ba ha th (drei Verwandlungen) ca Tm Th
(des Geistes): tm th bin thnh con lac d, mang
ch tt c nhng gnh nng n nht ca loi ngui
d bng qua sa mac mnh mng ln rng, chiu dung
166
di kht trong hn v qu yu chn l: su chiu dung
l lom ca mt k dau dn v bnh hoan m vn dui
b tt c nhng ai mun v v an i mnh, lm ban
b vi nhng k dic v chng n khng bao gi nghe
bit mnh mun g trong lng, lao mnh xung vng
nuc lanh duc ngu ca chn l, m khng kinh tm
l cc nhi st nng (Oder ist es das: in
schmutiges Wasser steigen, wenn es das Wasser
der Wahrheit ist, und kalte Frsche und heisse
Krten nicht von sich weisen?), yu thuong nhng k
khinh b mnh, cha tay cho qu ma bt khi n mun
nht mnh (Oder ist es das: Die lieben, die uns
verachten, und dem Gespenste die Hand reichen,
wenn es uns frchten machen will?), vi vng chay
li vo sa mac (also eilt er in seine Wste)
Trong vng sa mac c liu nht:
Aber in der einsamsten Wste.
Nhung gia vng sa mac hoang vu nht, c don
nht, hiu quanh nht:
Aber in der einsamsten Wste
Gia min sa mac hiu ht y, con lac d bng ha
th thnh con su t: su t chinh phuc tu do v lm
ch sa mac ca chnh mnh (Freiheit will er sich
erbeuten und Herr sein in seiner eigenen Wste).
Su t rng ln v v chup tn ph tt c nhng g
thing ling nht trong bao nhiu ngn nm: tt c
nhng gi tri du sup d: Hu v bt du lan rng vy
167
ph trn gian: Hu v bay v m den tt c lnh th
Vit Nam: Hu v bay vo trn di mt khp lai ca
ngui trai tr Vit trn do heo ht gi, gia son kh
rng qu, dui dng rung la d: Hu v bay vo
trn di mt vi voi ca ngui con gi Vit, khi con
bum den khng cn bay v ph c: Hu v bay vo
qua buc chn lanh lng ca ngui v t min ni:
Hu v bng bac trn ngp Tri thng T: Hu v cun
trn b n trong Ngy sinh ca rn; Hu v vit thu
gi cho Nietzsche trong thc mi trong vn ngh
v trit hoc: Hu v ma khi den bi trng trong H
thm T tng: Hu v m chn Nietzsche mt cch
bo ph trong Im lng H thm - Hu v ho lao, b
phi, v tim nhng hng cy hng h m thm trn
dt xua.
Hu v lai ni? Hu v lai im lng? Im lng d ni? Ni
d im lng? Im lng m ni? Ni v khng cn g d
ni? Hu v tr v vi Hu v. H thm ku goi H
thm. Nhung gia vng sa mac hoang vu nht.
Aber in der einsamsten Wste.
Lac d bin th thnh su t: Su t lm ch sa mac
ca chnh mnh: lm ch Hu v ca chnh mnh.
C ngui trai tr Vit no d lm ch Hu v ca
chnh mnh? C ngui Vit no tr thnh ngui Vit,
ngha l "Vit nhn, ngha l "bermensch?
"bermensch khng c ngha l "siu nhn;
"bermensch ch c ngha l "vit nhn, v "vit c
ngha l di ln v di xung, di ln ni cao v di xung
168
h thm, di ln l bergang v di xung l
Untergang, dng nhu ngha ca ch "bermensch
m Nietzsche mun dung ln d di mt vi Hu v
ca th k XX, v la lng bit bao, Hu v ca th k
XX lai thnh tuu tai Vit Nam, v huyn b bit bao,
ngui Vit chnh l ngha ca ch "bermensch?
Gia vng sa mac hoang vu nht ca Vit Nam.
Aber in der einsamsten Wste.
C ngui Vit no ha th thnh su t d tn ph tt
c nhng gi tri truyn thng? Tn ph ht d cuu
mang s mnh ca H thm? Ph hy ht tt c trit
l ng phuong v Ty phuong d nhn thng vo
H thm? Ph hy ht Vn ha v Vn minh nhn
loai d dng trn trung dui nh mt ca mt tri?
Lt trung dng thng dui mt mt tri? Nackt vor
den Augen der Sonne u stehn (cf. Zarathustra, III,
Von der grossen Sehnsucht) Ch ngha quc gia u?
Ch ngha quc t u? Dn tc tnh u? X hi tnh u?
i quc u? Tnh thuong u? Vt b tt c nhng th
y vo sot rc.
Hy vt b tt c nhng m gi tri li nhi dn b
y! uc mt buc l dn tc, buc mt buc l
truyn thng dn tc; buc hai buc l dao php v
gio hi; buc hai buc l trch nhim v hy sinh;
buc ba buc l dao dc v x hi. Dn tc g? i
quc g? Truyn thng g? Trch nhim g?
Vt ht tt c th y vo sa mac.
169
ng ln.
ng ln trn trung nhn thng vo mt mt tri.
Gia vng sa mac hoang vu nht ca Vit Nam, anh
hy dng ln m nhn thng vo mt mt tri; anh
hy cn du rn den m phun nh vo mt mt tri.
Nhy ma trn h thm v cui m ln, cui nhu
chua bao gi bit cui. Leo ln tn dnh ni m tru
ln nhu din, ri nhy xung m h thm ca
Empdocle. uc di gia loi ngui nhu con su t,
bi v ch c trch nhim duy nht v ti thuong l
trch nhim truc H thm.
Hy cn du Nietzsche v phun nh du tc den vo
mt Hu v.
Im lng H thm? H thm dang ni? nh rch tt
c ngn ng d cho H thm ln ting.
Mein Abgrund redet.
Khi H thm ln ting th su su thm cui cng lt
nguoc lai nh sng (meine lette Tiefe habe ich ans
Licht gestlpt) cf. (Zarathustra III, Der Genesende),
H thm tip ni Ni cao: su t bin thnh tr tho v
thnh tuu chng ha th th ba cui cng:
Ngy tho v qun lng l tr tho, mt su bt du
mi, mt tr choi, mt bnh xe tu xoay chuyn, mt
c ch du tin, mt ting Da thing ling.
Unschuld ist das Kind und Vergessen, ein
Neubeginnen, ein Spiel, ein aus sich roolendes Rad,
170
eine erste Bewegung, ein heiliges a-sagen.
(cf Zarathustra, I, Von den drei Verwandlungen)
a su ha th ca tm th: lac d bin thnh su t,
su t bin thnh tr con (cf. thc mi trong vn
ngh v trit hoc, t.b. III, trang 23).
1) Thuong d d cht = lac d.
2) Vit nhn = su t.
3) Phc tnh vnh cu = tr con.
Hay
1) Thuong d d cht = k bi dng dinh m khng
sng lai.
2) Vit nhn = Zarathustra.
3) Phuc tnh vnh cu = Dionysos
Hay
Nietzsche = le crucifi + Zarathustra + Dionysos.
Khi su t bin thnh tr con th H thm lai tr v
vi su im lng: Nietzsche tr v im lng trn mui
nm tri (18891900) v la b mt dt khi th k
XX va bt du xut hin.
Mt tri ln dui chn th k XX.
171
Hy dng ln trn trung dui mt dm ti.
EI#D
V sao Nietzsche phi im lng? V d ni? Hay chua
ni? ri im lng?
Still! -
Von grossen Dingen - ich sehe Grosses! - soll man
schweigen.
(cf, Nietzsche, Werke in drei Bnden, II, trang 1262)
Im lng
V nhng su th v dai ta d thy su v dai
Ta phi im lng.
E#D
Trong bc thu gi cho Malwida von Meysenbug vo
thng Hai nm 188, dang lc Nice, Nietzsche xin
li v su im lng ca mnh:
Ti khng c doc ngi no hiu ni tc phm ca
ti mun ni g: khng c ai d sc d gip d ti.
chnh l nhn th ca ti: sng di m ti dnh
172
phi im lng mt cch t nhi v nhng dinh ti
thong ca mnh. Ngi ta s chay trn xa ti nu
ho bit doc nhng bn phn no d xut pht t
dng li suy t ca ti V chnh c cng th C
ban thn mn m ti knh trong nhiu
Ti vn dp nt ci ny, ti vn ph hy ci kia: xin
c hy b ti trong ni c don ca ti
. Ti d ngu dai kh khch m di v gia loi
ngi: dng l ti phi bit trc nhng g c th
xy dn cho ti.
Nhng diu quan trong nht l diu ny: ti mang
trong hn ti nhng su vic nng tru gp trm ln
su ngu xun ca loi ngi. C th ti l mt dinh
mnh, ti l tnh mnh cho tt c nhng ngi trong
tong lai v 5%t c> thQ mNt ng! no tBi *1! ti
sb phWi tF im lng vX thng nh1n loi ?
. , i chao By gi ti cm thy cn nghe nhac
qu. C cn ngi no khao kht m nhac nh
th?
(cf. Nietzsche, Lettres choisies, traduite par A.
Vialatte, Gallimard, pp. 21216)
V sao Nietzsche phi im lng? Hy doc lai bc thu
trn, doc tng du pht, du chm v nht l nhng
du chm than!
E#ID
173
V sao Nietzsche phi im lng? V sao Rimbaud phi
im lng? V sao Van Gogh phi im lng? V sao Henry
Miller phi ni vi su im lng, bng su im lng v
qua su im lng? V sao trm tu v Nietzsche hay
trm tu v Henry Miller l trm tu v su im lng qua
chnh su im lng? (cf. H thm t tng, ecce homo:
Henry Miller, fire for fire). V sao Nietzsche phi im
lng? Rimbaud? Henry Miller?
Ren Char tr li:
Vi ba ngui khng trong x hi, cng khng
trong mng mi. 3M thNc v" mNt t$nh mnh *n
*Nc6 thNc v" mNt nci hoi vMng da l. Vic lm
d thy ca ho dung nhu di truc su t co du tin
ca thi gian v di truc nim v tu lu ca nhng
phuong tri.
(Quelques tres ne sont ni dans la socit ni dans
une rverie. Ils appartiennent un desti isol, une
esprance inconnue. Leurs actes apparents semblent
antrieurs la premire inculpation du temps et
linsouciance des cieux.)
"Ho thuc v mt Tnh mnh don dc, thuc v mt
ni hoi vong xa la. Ho l ai? Hraclite? Rimbaud?
Nietzsche? Van Gogh? Henry Miller? Nhng ngui di
v t H thm? Nhng ngui ln dung di tr v lai
H thm?
Ren Char tr li m khng tr li:
174
Tuong lai chy tan truc ci nhn ca ho. Ho l
nhng ngui cao thuong qu phi nht v xao xuyn
ray rt nht.
(Lavenir fond devant leur regard. Ce sont les plus
nobles et les plus inquitants).
E#IID
V sao Nietzsche phi im lng? Tai sao Zarathustra
nm ng m vn m mt? Tai Zarathustra nm
mng m mt vn m?
- Mc d ng, nhng mt arathustra vn m.
(cf. Im lng H thm, Credo, trang 183)
Ngui no mo mng m mt vn m? Ngui no ni
m mi vn bt dng? Ni m vn im lng? Mo
mng m mt vn m? Mo mng m vn thc tnh?
V quan trong nht l v sao ngui vit c hi mi
m khng tr li?
V v sao khi vit v Dostoievski, tnh c Andr Gide
d vit mt cu bt ng nhu sau:
Ni xao xuyn qun quai bt du xut hin, khi cu
hi cn lai, m vn khng c su tr li.
- Langoisse commence lorsque la question demeure
sans rponse (Andr Gide, Dostoevski, N.R.F., 196,
trang 191)
175
Khi tt c moi su du sup d ri th cn lai g na?
Cn lai g?
Ch cn lai cu hi.
Ch cn lai mt du hi: mt du hi bng la.
Mt du hi bng la m Zarathustra d nhm ln
trn dnh ni cao.
Mt cu hi bng la dui bu tri den ti:
Noi dy, chu do nhoai du ln gia nhng mt
bin,
Noi dy sng sng vt ln m d t tri,
Noi dy, di lng tri den huyn,
arathustra nhm dy ngon la ca chp cao ngt
dnh:
Du hiu la d cho nhng hoa tiu lac hng
Du hi cho nhng k no doc hi m.
Ngon la se lng tro xm trng phau
Phng li kht khao lim quanh vng vin phong
but lanh,
Ngon la se c thon ln nhng dnh cao trong sut
Con rn ngoi thng lng cao se da bn chn:
l du hiu m ta d dung ln trc mt ta
Chnh hn ta l ngon la y:
N dt chy khn ngui nhit cung lng l vong v
nhng phong tri mi la
Vt cao nghi ngt, nghi ngt.
Tai sao arathustra phi trn b loi ngi, loi th
176
V b trn nhng gii dt trin min?
Hn d quen bit su ni c don
Bin c khng cn cha d c don cho hn
Chu do bng hn ln cao; trn chp cao, hn ha
th tr thnh ngon la
V nm li cu ln du mnh
Tm kim ni c don th by.
i nhng hoa tiu lac lng i nhng ph tch ca
nhng v sao xa
i chng mi, nhng bin c ca tong lai
i chng mi, nhng phong tri v long
Ta nm li cu dn tt c nim c don:
Hy dp ng lai ni bn chn ca la ngon
i ni c don ti hu, ni c don th by!
Hy bt ly ta, k cu c trn nhng dnh non cao.
Nguyn tc ch c ca Nietzsche goi ln tron ven
ting ku trn dnh ni ca by ni nim c don:
Sas e''59'ich'n
Hier, wo zwischen Meeren die Insel wuchs,
Ein Opferstein jh hinaufgethrmt,
Hier zndet sich unter schwarzem Himmel
Zarathustra seine Hhenfeuer an,
Feuerzeichen fr verschlagne Schiffer,
Fragezeichen fr solche, die Antwort haben.
Die Flamme mit weissgrauem auche
in kalte Fernen zngelt ihre Gier,
nach immer reineren Hhn biegt sie den Hals -
eine Schlange gerad aufgerichtet vor Ungeduld:
dieses Zeichen stellte ich vor mich hin.
177
Meine Seele selber ist diese Flamme,
Unersttlich nach neuen Fernen
Loder aufwrts, aufwrts ihre stille Gluth.
Was floh Zarathustra vor Thier und Menschen?
Was eintlief er jh allem festen Lande?
Sechs Einsamkeiten kennt er schon ,
aber das Meer selbst war nicht genug ihm einsam,
Die Insel liess ihn steigen, auf dem erg wurde er
zur Flamme,
Nach einer siebenten Einsamkeit
Wirft er suchend jetzt die Angel ber sein Haupt.
Verschlagne Schiffer! Trmmer alter Sterne!
Ihre Meere der Zuknft! Unnausgeforschte Himmel!
Nach allem Einsamen werfe ich jetzt die Angel:
Gebt Antwort auf die Ungeduld der Flamme,
Fangt mir, dem Fischer auf hohen ergen,
Meine siebente lette Einsamkeit!
(Nietzsche, Dionysos-Dithyramben, cf. Werke in drei
Bnden, p. 123)
Hiu duoc su khc nhau gia iu tuong (Sinnbild)
v Du hiu (Zeichen) l hiu duoc su khc nhau
gia Tnh th (Seiende) v Th tnh (Sein): thc
duoc su khc nhau gia du hiu v biu tuong l
mt buc di quan trong trong tu tung (cf. H thm
T tng, chuong III); su khc nhau gia biu
tuong v du hiu l su khc nhau gia vn minh v
u minh (ngund).
Tu tung ca Nietzsche l tu tung ca du hiu
178
(Zeichen); tt c truyn thng trit l Ty phuong
ch l tu tung ca biu tuong (Sinnbild); ngay dn
Heidegger, mc d Heidegger thc duoc su b n
huyn diu ca du hiu (Zeichen), nhung chnh tu
tung ca Heidegger cng ch l tu tung ca biu
tuong v du hiu: biu tuong v du hiu cng ch
l biu tuong bt luc. Heidegger khng hiu tu tung
Nietzsche, ch v Heidegger ch mun bin di du
hiu ca Nietzsche thnh biu tuong: biu tuong y
l Siu th hoc; biu tuong th siu th; du hiu th
nhp th d phuc tnh (siu th: di ln trn th;
nhp th: di vo trong th).
Tu tung Nietzsche l mt du hiu (Zeichen).
Quan trong hon na, du hiu ca Nietzsche l mt
du hi (Fragezeichen).
Quan trong nht, du hi ca Nietzsche l mt du
hi bng la (Feuerzeichen).
i tho trch dich trn mang nhan d l
"Feuerzeichen, ngha l "du hi bng la.
Ni c don th by Nietzsche chnh l thc su im
lng ti hu m du hiu d dua v trong ngon la
nghi ngt tn dnh non cao: ha th phuc tnh: nhn
thy v im lng: con ngui bin thnh la ni: ni c
don cui cng ca mt k sut tnh d bin thnh la
ca nhng v tru mi: la t tri bin thnh la ca
tri.
Mt tri ch l vt tch rt lai ca con rn la se trn
179
da choi trong khoen trn ca vng trn th mnh.
E#IIID
V sao Nietzsche phi im lng? Tnh th ca su im l
du hi; th tnh ca du hi l su im lng. Nietzsche
im lng, v d hi; v khi du hi bin thnh du hi
la th su im lng ca Nietzsche d duoc thnh tuu.
Luc chnh l du hi; phuc tnh vnh cu chnh l
du hi la: con rn ngoi du thng ln dnh tri m
Zarathustra d dung ln truc mt mnh (eine
Schlange gerad aufgerichtet. dieses eichen stellte
ich vor mich hin).
Khi Zarathustra ha th thnh Dionysos th Nietzsche
tr v im lng (18891900).
Su ha th phuc tnh tri qua hai giai doan:
1) Dionysos chng lai k bi dng dinh
2) Dionysos v k bi dng dinh ch l mt.
Khi Dionysos chng lai k bi dng dinh th Nietzsche
dnh ln mt du hi truc ton th gi tri truyn
thng Ty phuong. l do nguoc lai tt c gi tri
(Umwertung aller Werte); trong li m du ca
quyn Gten - Dmmerung (Hong hn ca nhng
thn tuong), Nietzsche goi "su do nguoc tt c gi
tri y l mt du hi mu den, mt du hi qu
den:
180
Eine Umwertung aller Werte, dies Frageeichen so
schwar.
(cf. Werke in drei Bnden, II, p. 91)
m Nietzsche phi mang sinh mnh mnh d di ly
n trong vic cuu mang th mnh nhn loai.
Khi Dionysos v k bi dng dinh nhp lai lm mt,
nhu trong nm du tin di vo im lng, nm 1889,
Nietzsche d vit thu cho Peter Gast v k dui l:
"k bi dng dinh
Der Gekreuzige
(cf. Werke in drei Bnden, III, p. 130)
Lc vit cho Georg randes, Nietzsche cng k tn l
"k bi dng dinh (Poststempel: Turin . I. 1889);
cn vit cho acob urckhardt, Nietzsche k l
"Dionysos (Poststempel: Turin, .I.1889), ngha l
cng vo ngy thng 1 nm 1889, Nietzsche d k
cng lc hai tn di nghich "k bi dng dinh (Der
Gekreuzigte) v "Dionysos.
Khi Dionysos v k bi dng dinh nhp lai lm mt
(Der Gekreuzigte = Dionysos) th Phuc Tnh vnh cu
xut hin nhu mui hai gi trua nhp vi mui hai
gi khuya: Vit nhn (bermensch) khng cn mu
thun vi phuc th vnh th ca dng th (Die ewige
Wiederkehr des Gleichen): luc (Der Wille zur
Macht) v phuc th vnh th ca dng th nhp nhau
181
lm mt, tuong dung tuong nhip vi nhau:
"Trong su th hu han v dc nht chiu ngi ln su
vnh cu ca v tru; su th bin mt trong thm
cng H thm b ng li trn gian.
Dans la chose finie et unique luit lternit du
cosmos; la chose disparait pour ainsi dire dans la
profondeur de lAIME ouvert du temps.
(Eugen Fink, La philosophie de Nietsche, Editions de
Minuit, p. 220)
H thm b ng l Uyn Nguyn khai th: Thi cuc
sinh lung nghi: con bum xe ra hai cnh v bay
luon trn quanh thi th ca ngui con trai cht trong
trn chin tranh Vit Nam: Su im lng ca lng dt
qu huong bc ln tr v nhp mt vi su im lng
cui cng ca Nietzsche: Uyn Tu tr v vi Uyn
Mc.
EIED
V sao Nietzsche phi im lng? Nietzsche l ngui
thc r rt rng ngn ng ch c th l ngn ng
biu tuong, khi ngn ng mun chuyn ha thnh
du hiu th ngn ng d tu hu th v khng cn l
do tn tai: ngui ni n o nht bng tr thnh k
im lng ph phng nht: hn buc vo mt phuong
tri khc, phuong tri linh thing ca Uyn Mc.
Ting ku la ca k bi dng dinh, "cha, cha, tai sao
182
cha b con, ting ku la bi dt v bi trng y l
ting ku cht vt trn dnh ni cui cng ca mt
k d m ton th nhn loai trong tim mnh, ting
ku ti hu ca Ha th, ca Ngn th truc khi di
vo Uyn Mc, di vo ni b n thm thm ca t
sinh v t dit. Trn dnh ni cui cng, mt giy
cui cng ca di sng, bin gii phn chia gia
sng v cht d do nguoc v bin mt; con ngui
th hin d lt xc ln cui, vt b hin th mnh d
tr thnh Thuong d: k git Cha tr thnh k cu
Cha: ngui th ca k bi dng dinh chnh l k bi
dng dinh: hai tr v lai vi mt: phuc tnh xut
hin: Dionysos v k bi dng dinh ch l mt ngui:
Antchrist chnh l Christ.
Trong quyn Lettre au Grco, Nikos Kanzantzaki d
d ba chuong tron vit v Nietzsche; Nikos
Kazantzaki d thy rng Antchrist cng d chin
du v dau kh nhu chnh Christ: thong vut trong
nhng khonh khc dau dn qun quai, nt mt ca
hai bng ging nhau. "LAntchrist lutte et souffre
comme le Christ, et que parfois, dans leurs moments
de souffrance, leurs visages se ressemblent (cf.
Lettre au Grco, p 31).
K bi dng dinh v k bi chng di ngui bi dng
dinh nhp lai vi nhau thnh mt: "Le Christ et
lAntchrist se sont confondus (op. cit., p. 316).
Nikos Kazantzaki d tm tt lai tt c l trnh tm
linh ca Nietzsche trong mt cu vn nng ngha:
Chi b tt c su an i v v, chi b tt c su tm
183
kim nuong cy an i v v noi nhng thn thnh,
noi nhng t quc qu huong, noi nhng chn l. Ch
dng mt mnh don dc, cn lai mt mnh, di mt
mnh v bt du sng tao vi sc luc ring l ca
mnh, tu sng tao mt th gii xng dng, mt th
gii khng bi nho con tim mnh. Ni nguy him ln
nht trong di hin du? Chnh d l diu ta mong
mun di mt. H thm noi no? Chnh d l noi ta
mun ln dung tr v. Con khoi lac ngy ngt
manh bao nht l g? l mang trch nhim tron
ven. (Refuser toutes les consolations dieux,
patries, vrits rester seul et se mettre crer
sou-mme, avec sa seule force, un monde qui ne
dshonore pas son coeur. O est le plus grand
danger? Cest cela que je veux. O est le prcipice?
Cest vers lui que je fais route. Quelle est laf joue la
plus virile? Cest dassumer la pleine respnsabilit)
(cf. op. cit., p. 327).
Mang tron ven trch nhim l g? y khng phi l
trch nhim di vi ai c, v tt c chn l, tt c
thn thnh, Thuong d, t quc d bi chi b ph
nhn. Mnh mang tron ven trch nhim di vi mnh,
ngha l trch nhim tron ven truc H thm: ch c
trch nhim duy nht l trch nhim truc H thm:
"Bn phn mi l ln dng di dn H thm, mt cch
im lng, rng long v khng hy vong.
EED
V sao Nietzsche phi im lng? H thm l g?
Nietzsche goi l Abgrund; Meister Eckhart cng goi l
184
Abgrund (dng ngha vi Gottheit); quan trong nht
l akob oehme: H thm chnh l Urgrund ca
akob oehme: H thm t tng v Im lng H
thm khp lai sinh mnh Ty phuong v tnh mnh
ng phuong d m ra phuong tri Uyn Mnh bng
song thoai thm kn vi Urgrund ca akob oehme:
Der Urgrund ist ein ewig Nichts.
(H thm l Chn khng vnh cu)
(cf. akob oehme, Smtliche Werke)
(cf. Nocolas erdyaev, The Meaning of The Creative
Act, Collier books, 1962, pp. 139, 29)
Tr v su im lng cui cng ca Nietzsche l khp lai
mt sinh mnh d dt ln mt Sinh mnh trong Ton
th Tnh mnh ca Nhn loai.
"Trong thi dai m ti ca th gii H thm ca th
gii phi doc hoc v hoc cho can. M mun th th
phi c ngi vi ti H thm.
(Heidegger, pourquoi des potes? in Chemins qui ne
mnent nulle part, NRF, 1962, pp. 220221)
L trnh suy tu ca thc mi trong vn ngh v
trit hoc, H thm t tng v Im lng H thm d
di v trn phuong hung y.
V dy l Credo:
185
"Mc d dm d dn (Saint ean de la Croix):
AUNQUE ES DE NOCHE.
EEID
V sao Nietzsche phi im lng? Cu hi ch cn lai l
cu hi: cu hi ch l cu hi: cu hi khng c cu
tr li.
"V sao v "Tai sao ch l th th dc bit ca con
ngui chay trn H thm v khng chiu tham du th
nhp vi Tr a ca V tru "Weltspiel.
Tr a ca V Tru (Weltspiel) choi voi phiu lng
trn Thin v c: Th Tnh (Sein) chnh l Tr a
(Spiel): Tr a v tru l Tr a ca a Tr tho,
tn l Dionysos: "Das Spiel das Unntliche als
Ideal des mit Kraft berhuften, als kindlich. Die
Kindlichkeit Gottes. (cf. Nietzsche, Der Wille ur
Macht, III. 797, p. 226).
Tr a khng c "tai sao (cf. Heidegger: Das Spiel
ist ohne Warum). V sao Nietzsche phi im lng? Su
im lng khng c "tai sao hay "v sao: Nietzsche im
lng, bi v Nietzsche im lng, ging nhu da hoa
hng ca Angelus Silesius trong mt bi tho tp
Der Cherubinische Wandersmann (167, I, no 289).
Heidegger d dng da hoa hng ca Angelus
Silesius d m phuong tri cho quyn Der Sat vom
Grund (Pfullingen, Neske, 197).
a hoa hng ca Angelus Silesius n tron ven thom
186
ngt, khng l do, trong su im lng cui cng (1889
1900) ca Nietzsche.
"Th Tnh nh l Th Tnh th khng c cn tnh.
Th Tnh l: H thm (Abgrund).
(Heidegger, Der Sat vom Grund, p. 18)
Heidegger d ni duoc nhu trn, nhung Heidegger d
b qun da hoa hng moc trn su im lng trn
mui nm cui cng ca Nietzsche. l su n tnh
(Verborgenheit) bi trng nht, bi dt nht, m
Heidegger, tu tung gia v dai nht th k XX, tu
tung gia thc nht v su vong tnh y lai chnh l
ngui th hin su vong tnh mnh lit nht trong th
th ca mnh di vi Nietzsche: tu tung gia v dai
nht ca hai ngn nm trong lich s vn ha Ty
phuong, Nietzsche, con ngui du tn v cui cng,
dng chung vi Hraclite, trong cuc di cht ti hu
vi Uyn Mc.
V sao Nietzsche phi im lng?
Nh th, tt c moi su ku goi ta bng nhng du
hiu: dn gi ri. Nhng ta d khng nghe,
cho mi dn lc cui cng 3f T3g: ca ta chuyn
dng v t tng ca ta cn vo ta. i chao, 3f
T3g: Th Thi/G l t tng ca ta, cho dn khi
no ta mi tm doc sc luc d nghe mi do xi m
ta khng cn run ry na, hi t tng ca ta? Tim
ta nhy thoi thp qu manh mi lc ta nghe mi do
xi. Ngay dn su im lng ca mi cng mun bp
nghn ta; mi, hi t tng, mi im lng nh I: JK/G
187
3f T3g: (Also Sprach arathustra, III, Von der
Seligkeit wider Willen)
"Also rief mir Alles in Zeichen zu: "es ist Zeit! - Aber
ich hrte nicht: bis endlich mein j-G&k/S sich
rhrte und mein Gedanke mich biss.
"Ach, j-G&l/SJIC37& G7Sj/m7, der du mein
Gedanke bist! Wann finde ich die Strke, dich graben
zu hren und nicht mehr zu zittern?
is zu Kehle hinauf klopft mir das Herz, wenn ich
dich graben hre! Dein Schweigen noch will mich
wrgen, du j-G&l/SJIC3 RC3n7IG7/S7&?
(cf. Werke in drei nden, II, p. 13)
Zarathustra d ni th.
V sao Nietzsche phi im lng? Cu hi khng duoc
tr li.
V sao Nietzsche phi im lng? V sao? V sao?
Ch cn cu hi rt lai.
V sao Nietzsche phi im lng?.
Co(a
m=t lon Im lng 3 thm
188
"Khi ngi mun nghe ting ca ca ni c don th
hy lng nghe nhac ca Beethoven (Und wenn ihr
seine einsamen Gesnge hren wollt, so hrt
eethovens Musik) (cf. Nietzsche, Uneitgemsse
Betrachtungen, III, 3).
Cu ni trn ca Nietzsche v eethoven l li ni
cui m ngui vit dng m ra li kt lun ca Im
lng H thm.
Im lng H thm chm dt v tr v vi su im lng
ca Nietzsche. Tron phn "Tr v su im lng ca
Nietsche d duoc vit ra trong sut thi gian ngui
vit ch nghe, sng, ng, v thc vi ting nhac b n
ca eethoven.
Ting nhac vi voi ngt dnh ca eethoven d
quyn ly cu hi dn dp "v sao Nietsche phi im
lng? trong nhng thng ngy choi voi m ngui
vit d trong H thm khng dy, d cht tn ta
trong su im lng ca dm su, khi hai muoi lm nm
du tin trong di d li mt trong trin phong ca
la v nuc.
Chp dnh cao nht d bt du, H thm dui kia d
m ra.
Ch cn mt buc na thi.
Ch cn mt buc.
ao gi? ao gi?
189
Pham Cng Thin
I. VI. 1967
*
Ph@ ch\
Dui dy xin trch lai nguyn tc ch c ca
Nietzsche v bn bi ging ca Zarathustra (d duoc
dich trong IM LNG H THM, trang 181190, trang
231239, trang 262271, v trang 262303); bi th
nht thuc chuong IV ca ALSO SPRACH
ZARATHUSTRA, bi th hai thuc chuong II, bi th
ba v th tu thuc chuong III ca ALSO SPRACH
ZARATHUSTRA. Nietzsche d dua ngn ng c dn
tuyt dnh trong quyn ALSO SPRACH ZARATHUSTRA
(Zarathustra d ni th): ton th quyn ALSO
SPRACH ZARATHUSTRA bng bac du hiu ting ni se
gi th thm ca mt tm hn c don, khi th bc
chy nhu ha dim son, khi th xao xc nhu ting
ma dng trn ci hu v, khi th bng lng nhu ting
ru diu voi ca rng qu thu mng du, tt c ting
dng xoy vi nhau nhy ma chn vn trong su im
lng huyn b ca nhng ngui d ra di v khng bao
gi tr lai, ca nhng ngui di v t min ni v phi
cht di trong con mng mi khn cng v mt dnh
cao tuyt ph, m mnh d b mt d nhn lai mt
ln cui thung lng hu v, trong ni bng hong
trin min bui chiu nng qui ca nhng ngui
dui ph: Nietzsche d th hin duoc tt c m
thanh hnh nh y trong nguyn tc ch c. Dui
dy xin trch lai nguyn tc d nhng ngui no bit
190
ch c duoc dip di thng vo ting ni ca
Nietzsche; nhng phn sau dy duoc trch theo
nhng trang 121, trang 39901, trang 32
3, v trang 0306 trong b Friedrich Nietsche,
Werke in drei Bnden, cun II, do Karl Schlechta san
nhun (Carl Haner Verlag, Mnchen, 1960).
ID MITTAGS
[1]
(d dich trong IM LNG H THM
trang 181190)
Und Zarathustra lief und lief und fand Niemanden
mehr und war allein und fand immer wieder sich und
genoss und schlrfte seine Einsamkeit und dachte an
gute Dinge, stundenlang. Um die Stunde des
Mittags aber, als die Sonne gerade ber
Zarathustra's Haupte stand, kam er an einem alten
krummen und knorrichten aume vorbei, der von
der reichen Liebe eines Weinstocks rings umarmt
und vor sich selber verborgen war: von dem hingen
gelbe Trauben in Flle dem Wandernden entgegen.
Da gelstete ihn, einen kleinen Durst zu lschen und
sich eine Traube abzubrechen; als er aber schon den
Arm dazu ausstreckte, da gelstete ihn etwas
Anderes noch mehr: nmlich sich neben den aum
niederzulegen, um die Stunde des vollkommnen
Mittags, und zu schlafen.
Diess that Zarathustra; und sobald er auf dem oden
lag, in der Stille und Heimlichkeit des bunten Grases,
hatte er auch schon seinen kleinen Durst vergessen
und schlief ein. Denn, wie das Sprichwort
Zarathustra's sagt: Eins ist nothwendiger als das
Andre. Nur dass seine Augen offen blieben: sie
191
wurden nmlich nicht satt, den aum und die Liebe
des Weinstocks zu sehn und zu preisen. Im
Einschlafen aber sprach Zarathustra also zu seinem
Herzen:
Still! Still! Ward die Welt nicht eben vollkommen?
Was geschieht mir doch?
Wie ein zierlicher Wind, ungesehn, auf getfeltem
Meere tanzt, leicht, federleicht: so tanzt der Schlaf
auf mir,
Kein Auge drckt er mir zu, die Seele lsst er mir
wach. Leicht ist er, wahrlich! federleicht.
Er berredet mich, ich weiss nicht wie?, er betupft
mich innewendig mit schmeichelnder Hand, er zwingt
mich. a, er zwingt mich, dass meine Seele sich
ausstreckt:
wie sie mir lang und mde wird, meine wunderliche
Seele! Kam ihr eines siebenten Tages Abend gerade
am Mittage? Wandelte sie zu lange schon selig
zwischen guten und reifen Dingen?
Sie streckt sich lang aus, lang, lnger! sie liegt
stille, meine wunderliche Seele. Zu viel Gutes hat sie
schon geschmeckt, diese. goldene Traurigkeit drckt
sie, sie verzieht den Mund.
Wie ein Schiff, das in seine stillste ucht einlief:
nun lehnt es sich an die Erde, der langen Reisen
mde und der ungewissen Meere. Ist die Erde nicht
192
treuer?
Wie solch ein Schiff sich dem Lande anlegt,
anschmiegt: da gengt's, dass eine Spinne vom
Lande her zu ihm ihren Faden spinnt. Keiner
strkeren Taue bedarf es da.
Wie solch ein mdes Schiff in der stillsten ucht: so
ruhe auch ich nun der Erde nahe, treu, zutrauend,
wartend, mit den leisesten Fden ihr angebunden.
Oh Glck! Oh Glck! Willst du wohl singen, oh meine
Seele? Du liegst im Grase. Aber das ist die heimliche
feierliche Stunde, wo kein Hirt seine Flte blst.
Scheue dich! Heisser Mittag schlft auf den Fluren.
Singe nicht! Still! Die Welt ist vollkommen.
Singe nicht, du GrasGeflgel, oh meine Seele!
Flstere nicht einmal! Sieh doch still! der alte
Mittag schlft, er bewegt den Mund: trinkt er nicht
eben einen Tropfen Glcks
einen alten braunen Tropfen goldenen Glcks,
goldenen Weins? Es huscht ber ihn hin, sein Glck
lacht. So lacht ein Gott. Still!
"Zum Glck, wie wenig gengt schon zum Glcke!''
So sprach ich einst, und dnkte mich klug. Aber es
war eine Lsterung: das lernte ich nun. Kluge Narrn
reden besser.
Das Wenigste gerade, das Leiseste, Leichteste, einer
193
Eidechse Rascheln, ein Hauch, ein Husch, ein Augen
lidk Wenig macht die Art des besten Glcks. Still!
Was geschah mir: Horch! Flog die Zeit wohl davon?
Falle ich nicht? Fiel ich nicht horch! in den runnen
der Ewigkeit?
Was geschieht mir? Still! Es sticht mich wehe
in's Herz? In's Herz! Oh zerbrich, zerbrich, Herz,
nach solchem Glcke, nach solchem Stiche!
Wie? Ward die Welt nicht eben vollkommen? Rund
und reif? Oh des goldenen runden Reifs wohin fliegt
er wohl? Laufe ich ihm nach! Husch!
Still (und hier dehnte sich Zarathustra und fhlte,
dass er schlafe.)
Auf! sprach er zu sich selber, du Schlfer! Du
Mittagsschlfer! Wohlan, wohlauf, ihr alten eine!
Zeit ist's und berzeit, manch gut Stck Wegs blieb
euch noch zurck
Nun schlieft ihr euch aus, wie lange doch? Eine halbe
Ewigkeit! Wohlan, wohlauf nun, mein altes Herz! Wie
lange erst darfst du nach solchem Schlaf dich
auswachen?
(Aber da schlief er schon von Neuem ein, und seine
Seele sprach gegen ihn und wehrte sich und legte
sich wieder hin) "Lass mich doch! Still! Ward nicht
die Welt eben vollkommen? Oh des goldnen runden
alls!''
194
"Steh auf, sprach Zarathustra, du kleine Diebin, du
Tagediebin! Wie? Immer noch sich strecken, ghnen,
seufzen, hinunterfallen in tiefe runnen?
Wer bist du doch! Oh meine Seele!'' (und hier
erschrak er, denn ein Sonnenstrahl fiel vom Himmel
herunter auf sein Gesicht)
"Oh Himmel ber mir, sprach er seufzend und setzte
sich aufrecht, du schaust mir zu? Du horchst meiner
wunderlichen Seele zu?
Wann trinkst du diesen Tropfen Thau's, der auf alle
ErdenDinge niederfiel, wann trinkst du diese
wunderliche Seele
wann, runnen der Ewigkeit! du heiterer
schauerlicher MittagsAbgrund! wann trinkst du
meine Seele in dich zurck?''
Also sprach Zarathustra und erhob sich von seinem
Lager am aume wie aus einer fremden Trunkenheit:
und siehe, da stand die Sonne immer noch gerade
ber seinem Haupte. Es mchte aber Einer daraus
mit Recht abnehmen, dass Zarathustra damals nicht
lange geschlafen habe.
IID DIE STILLSTE STUNDE
[2]
(d dich trong IM LNG
H THM trang 231239)
Was geschah mir, meine Freunde? Ihr seht mich
verstrt, fortgetrieben, unwilligfolgsam, bereit zu
195
gehen ach, von euch fortzugehen!
a, noch Ein Mal muss Zarathustra in seine
Einsamkeit: aber unlustig geht diessmal der r
zurck in seine Hhle!
Was geschah mir? Wer gebeut diess? Ach, meine
zornige Herrin will es so, sie sprach zu mir: nannte
ich je euch schon ihren Namen?
Gestern gen Abend sprach zu mir meine stillste
Stunde: das ist der Name meiner furchtbaren Herrin.
Und so geschah's, denn Alles muss ich euch sagen,
dass euer Herz sich nicht verhrte gegen den
pltzlich Scheidenden!
Kennt ihr den Schrecken des Einschlafenden?
is in die Zehen hinein erschrickt er, darob, dass ihm
der oden weicht und der Traum beginnt.
Dieses sage ich euch zum Gleichniss. Gestern, zur
stillsten Stunde, wich mir der oden: der Traum
begann.
Der Zeiger rckte, die Uhr meines Lebens holte
Athem nie hrte ich solche Stille um mich: also
dass mein Herz erschrak.
Dann sprach es ohne Stimme zu mir: "Du weisst es,
arathustra?
Und ich schrie vor Schrecken bei diesem Flstern,
196
und das lut wich aus meinem Gesichte: aber ich
schwieg.
Da sprach es abermals ohne Stimme zu mir: "Du
weisst es, Zarathustra, aber du redest es nicht!
Und ich antwortete endlich gleich einem Trotzigen:
"a, ich weiss es, aber ich will es nicht reden!
Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Du willst
nicht, Zarathustra? Ist diess auch wahr? Verstecke
dich nicht in deinen Trotz!
Und ich weinte und zitterte wie ein Kind und sprach:
"Ach, ich wollte schon, aber wie kann ich es! Erlass
mir diess nur! Es ist ber meine Kraft!
Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Was liegt
an dir, Zarathustra! Sprich dein Wort und zerbrich!
Und ich antwortete: "Ach, ist es mein Wort? Wer bin
ich? Ich warte des Wrdigeren; ich bin nicht werth,
an ihm auch nur zu zerbrechen.
Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Was liegt
an dir? Du bist mir noch nicht demthig genug. Die
Demuth hat das hrteste Fell.
Und ich antwortete: "Was trug nicht schon das Fell
meiner Demuth! Am Fusse wohne ich meiner Hhe:
wie hoch meine Gipfel sind? Niemand sagte es mir
noch. Aber gut kenne ich meine Thler.
197
Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Oh
Zarathustra, wer erge zu versetzen hat, der
versetzt auch Thler und Niederungen.
Und ich antwortete: "Noch versetzte mein Wort keine
erge, und was ich redete, erreichte die Menschen
nicht. Ich gieng wohl zu den Menschen, aber noch
langte ich nicht bei ihnen an.
Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Was
weisst du davon! Der Thau fllt auf das Gras, wenn
die Nacht am verschwiegensten ist.
Und ich antwortete: "sie verspotteten mich, als ich
meinen eigenen Weg fand und gieng; und in
Wahrheit zitterten damals meine Fsse.
Und so sprachen sie zu mir: "du verlerntest den
Weg, nun verlernst du auch das Gehen!"
Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Was liegt
an ihrem Spotte! Du bist Einer, der das Gehorchen
verlernt hat: nun sollst du befehlen!
Weisst du nicht, wer Allen am nthigsten thut? Der
Grosses befiehlt.
Grosses vollfhren ist schwer: aber das Schwerere
ist, Grosses befehlen.
Das ist dein Unverzeihlichstes: du hast die Macht,
und du willst nicht herrschen.
198
Und ich antwortete: "Mir fehlt des Lwen Stimme zu
allem efehlen.
Da sprach es wieder wie ein Flstern zu mir: "Die
stillsten Worte sind es, welche den Sturm bringen.
Gedanken, die mit Taubenfssen kommen, lenken
die Welt.
Oh Zarathustra, du sollst gehen als ein Schatten
dessen, was kommen muss: so wirst du befehlen
und befehlend vorangehen.
Und ich antwortete: "Ich schme mich.
Da sprach es wieder ohne Stimme zu mir: "Du musst
noch Kind werden und ohne Scham.
Der Stolz der ugend ist noch auf dir, spt bist du
jung geworden: aber wer zum Kinde werden will,
muss auch noch seine ugend berwinden.
Und ich besann mich lange und zitterte. Endlich aber
sagte ich, was ich zuerst sagte: "Ich will nicht.
Da geschah ein Lachen um mich. Wehe, wie diess
Lachen mir die Eingeweide zerriss und das Herz
aufschlitzte!
Und es sprach zum letzten Male zu mir: "Oh
Zarathustra, deine Frchte sind reif, aber du bist
nicht reif fr deine Frchte!
199
So musst du wieder in die Einsamkeit: denn du sollst
noch mrbe werden.
Und wieder lachte es und floh: dann wurde es stille
um mich wie mit einer zwiefachen Stille. Ich aber lag
am oden, und der Schweiss floss mir von den
Gliedern.
Nun hrtet ihr Alles, und warum ich in meine
Einsamkeit zurck muss. Nichts verschwieg ich euch,
meine Freunde.
Aber auch diess hrtet ihr von mir, wer immer noch
aller Menschen Verschwiegenster ist und es sein
will!
Ach meine Freunde! Ich htte euch noch Etwas zu
sagen, ich htte euch noch Etwas zu geben! Warum
gebe ich es nicht? in ich denn geizig?
Als Zarathustra aber diese Worte gesprochen hatte,
berfiel ihn die Gewalt des Schmerzes und die Nhe
des Abschieds von seinen Freunden, also dass er laut
weinte; und Niemand wusste ihn zu trsten. Des
Nachts aber gieng er allein fort und verliess seine
Freunde.
IIID DIE HEIMKEHR
[3]
(d dich trang 262271)
Oh Einsamkeit! Du meine Heimat Einsamkeit! Zu
lange lebte ich wild in wilder Fremde, als dass ich
nicht mit Thrnen zu dir heimkehrte!
200
Nun drohe mir nur mit dem Finger, wie Mtter
drohn, nein lchle mir zu, wie Mtter lcheln, nun
sprich nur: "Und wer war das, der wie ein Sturmwind
einst von mir davonstrmte?"
der scheidend rief: zu lange sass ich bei der
Einsamkeit, da verlernte ich das Schweigen! Das
lerntest du nun wohl?
Oh Zarathustra, Alles weiss ich: und dass du unter
den Vielen verlassener warst, du Einer, als je bei
mir!
Ein Anderes ist Verlassenheit, ein Anderes
Einsamkeit: Das lerntest du nun! Und dass du
unter Menschen immer wild und fremd sein wirst:
Wild und fremd auch noch, wenn sie dich lieben:
denn zuerst von Allem wollen sie geschont sein!
Hier aber bist du bei dir zu Heim und Hause; hier
kannst du Alles hinausreden und alle Grnde
ausschtten, Nichts schmt sich hier versteckter,
verstockter Gefhle.
Hier kommen alle Dinge liebkosend zu deiner Rede
und schmeicheln dir: denn sie wollen auf deinem
Rcken reiten. Auf jedem Gleichniss reitest du hier
zu jeder Wahrheit.
Aufrecht und aufrichtig darfst du hier zu allen Dingen
reden: und wahrlich, wie Lob klingt es ihren Ohren,
dass Einer mit allen Dingen gerade redet!
Ein Anderes aber ist Verlassensein. Denn, weisst du
201
noch, oh Zarathustra? Als damals dein Vogel ber dir
schrie, als du im Walde standest, unschlssig,
wohin? unkundig, einem Leichnam nahe:
als du sprachst: mgen mich meine Thiere fhren!
Gefhrlicher fand ich's unter Menschen, als unter
Thieren: Das war Verlassenheit!
Und weisst du noch, oh Zarathustra? Als du auf
deiner Insel sassest, unter leeren Eimern ein
runnen Weins, gebend und ausgebend, unter
Durstigen schenkend und ausschenkend:
bis du endlich durstig allein unter Trunkenen
sassest und nchtlich klagtest "ist Nehmen nicht
seliger als Geben? Und Stehlen noch seliger als
Nehmen?" Das war Verlassenheit!
Und weisst du noch, oh Zarathustra? Als deine
stillste Stunde kam und dich von dir selber forttrieb,
als sie mit bsem Flstern sprach: "Sprich und
zerbrich!
als sie dir all dein Warten und Schweigen leid
machte und deinen demthigen Muth entmuthigte:
Das war Verlassenheit!"
Oh Einsamkeit! Du meine Heimat Einsamkeit! Wie
selig und zrtlich redet deine Stimme zu mir!
Wir fragen einander nicht, wir klagen einander nicht,
wir gehen offen mit einander durch offne Thren.
202
Denn offen ist es bei dir und hell; und auch die
Stunden laufen hier auf leichteren Fssen. Im
Dunklen nmlich trgt man schwerer an der Zeit, als
im Lichte.
Hier springen mir alles Seins Worte und Wort
Schreine auf: alles Sein will hier Wort werden, alles
Werden will hier von mir reden lernen.
Da unten aber da ist alles Reden umsonst! Da ist
Vergessen und Vorbergehn die beste Weisheit: Das
lernte ich nun!
Wer Alles bei den Menschen begreifen wollte, der
msste Alles angreifen. Aber dazu habe ich zu
reinliche Hnde.
Ich mag schon ihren Athem nicht einathmen; ach,
dass ich so lange unter ihrem Lrm und blem
Athem lebte!
Oh selige Stille um mich! Oh reine Gerche um mich!
Oh wie aus tiefer rust diese Stille reinen Athem
holt! Oh wie sie horcht, diese selige Stille!
Aber da unten da redet Alles, da wird Alles
berhrt. Man mag seine Weisheit mit Glocken
einluten: die Krmer auf dem Markte werden sie
mit Pfennigen berklingeln!
Alles bei ihnen redet, Niemand weiss mehr zu
verstehn. Alles fllt in's Wasser, Nichts fllt mehr in
tiefe runnen.
203
Alles bei ihnen redet, Nichts gerth mehr und kommt
zu Ende. Alles gackert, aber wer will noch still auf
dem Neste sitzen und Eier brten?
Alles bei ihnen redet, Alles wird zerredet. Und was
gestern noch zu hart war fr die Zeit selber und
ihren Zahn: heute hngt es zerschabt und zernagt
aus den Mulern der Heutigen.
Alles bei ihnen redet, Alles wird verrathen. Und was
einst Geheimniss hiess und Heimlichkeit tiefer
Seelen, heute gehrt es den GassenTrompetern und
andern Schmetterlingen.
Oh Menschenwesen, du wunderliches! Du Lrm auf
dunklen Gassen! Nun liegst du wieder hinter mir:
meine grsste Gefahr liegt hinter mir!
Im Schonen und Mitleiden lag immer meine grsste
Gefahr; und alles Menschenwesen will geschont und
gelitten sein.
Mit verhaltenen Wahrheiten, mit Narrenhand und
vernarrtem Herzen und reich an kleinen Lgen des
Mitleidens: also lebte ich immer unter Menschen.
Verkleidet sass ich unter ihnen, bereit, mich zu
verkennen, dass ich sie ertrge, und gern mir
zuredend "du Narr, du kennst die Menschen nicht!"
Man verlernt die Menschen, wenn man unter
Menschen lebt: zu viel Vordergrund ist an allen
204
Menschen, was sollen da weitsichtige, weitschtige
Augen!
Und wenn sie mich verkannten: ich Narr schonte sie
darob mehr, als mich: gewohnt zur Hrte gegen
mich und oft noch an mir selber mich rchend fr
diese Schonung.
Zerstochen von giftigen Fliegen und ausgehhlt, dem
Steine gleich, von vielen Tropfen osheit, so sass ich
unter ihnen und redete mir noch zu: "unschuldig ist
alles Kleine an seiner Kleinheit!"
Sonderlich Die, welche sich "die Guten" heissen, fand
ich als die giftigsten Fliegen: sie stechen in aller
Unschuld, sie lgen in aller Unschuld; wie
vermchten sie, gegen mich gerecht zu sein!
Wer unter den Guten lebt, den lehrt Mitleid lgen.
Mitleid macht dumpfe Luft allen freien Seelen. Die
Dummheit der Guten nmlich ist unergrndlich.
Mich selber verbergen und meinen Reichthum das
lernte ich da unten: denn jeden fand ich noch arm
am Geiste. Das war der Lug meines Mitleidens, dass
ich bei jedem wusste,
dass ich jedem es ansah und anroch, was ihm
Geistes genug und was ihm schon Geistes uviel
war!
Ihre steifen Weisen: ich hiess sie weise, nicht steif,
so lernte ich Worte verschlucken. Ihre Todtengrber:
ich hiess sie Forscher und Prfer, so lernte ich
205
Worte vertauschen.
Die Todtengrber graben sich Krankheiten an. Unter
altem Schutte ruhn schlimme Dnste. Man soll den
Morast nicht aufrhren. Man soll auf ergen leben.
Mit seligen Nstern athme ich wieder erges
Freiheit! Erlst ist endlich meine Nase vom Geruch
alles Menschenwesens!
Von scharfen Lften gekitzelt, wie von schumenden
Weinen, niest meine Seele, niest und jubelt sich
zu: Gesundheit!
Also sprach Zarathustra.
I#D DER WANDERER
[]
(d dich trang 296303)
Um Mitternacht war es, da nahm Zarathustra seinen
Weg ber den Rcken der Insel, dass er mit dem
frhen Morgen an das andre Gestade kme: denn
dort wollte er zu Schiff steigen. Es gab nmlich allda
eine gute Rhede, an der auch fremde Schiffe gern
vor Anker giengen; die nahmen Manchen mit sich,
der von den glckseligen Inseln ber das Meer
wollte. Als nun Zarathustra so den erg hinanstieg,
gedachte er unterwegs des vielen einsamen
Wanderns von ugend an, und wie viele erge und
Rcken und Gipfel er schon gestiegen sei.
"Ich bin ein Wanderer und ein ergsteiger", sagte er
zu seinem Herzen, "ich liebe die Ebenen nicht und es
scheint, ich kann nicht lange still sitzen".
206
Und was mir nun auch noch als Schicksal und
Erlebniss komme, ein Wandern wird darin sein und
ein ergsteigen: man erlebt endlich nur noch sich
selber.
Die Zeit ist abgeflossen, wo mir noch Zuflle
begegnen durften; und was knnte jetzt noch zu mir
fallen, was nicht schon mein Eigen wre!
Es kehrt nur zurck, es kommt mir endlich heim
mein eigen Selbst, und was von ihm lange in der
Fremde war und zerstreut unter alle Dinge und
Zuflle.
Und noch Eins weiss ich: ich stehe jetzt vor meinem
letzten Gipfel und vor dem, was mir am lngsten
aufgespart war. Ach, meinen hrtesten Weg muss
ich hinan! Ach, ich begann meine einsamste
Wanderung!
Wer aber meiner Art ist, der entgeht einer solchen
Stunde nicht: der Stunde, die zu ihm redet: "etzo
erst gehst du deinen Weg der Grsse! Gipfel und
Abgrund das ist jetzt in Eins beschlossen!
Du gehst deinen Weg der Grsse: nun ist deine
letzte Zuflucht worden, was bisher deine letzte
Gefahr hiess!
Du gehst deinen Weg der Grsse: das muss nun dein
bester Muth sein, dass es hinter dir keinen Weg
mehr giebt!
207
Du gehst deinen Weg der Grsse; hier soll dir Keiner
nachschleichen! Dein Fuss selber lschte hinter dir
den Weg aus, und ber ihm steht geschrieben:
Unmglichkeit.
Und wenn dir nunmehr alle Leitern fehlen, so musst
du verstehen, noch auf deinen eigenen Kopf zu
steigen: wie wolltest du anders aufwrts steigen?
Auf deinen eigenen Kopf und hinweg ber dein
eigenes Herz! etzt muss das Mildeste an dir noch
zum Hrtesten werden.
Wer sich stets viel geschont hat, der krnkelt zuletzt
an seiner vielen Schonung. Gelobt sei, was hart
macht! Ich lobe das Land nicht, wo utter und Honig
fliesst!
Von sich absehn lernen ist nthig, um Viel zu sehn:
diese Hrte thut jedem ergeSteigenden Noth.
Wer aber mit den Augen zudringlich ist als
Erkennender, wie sollte der von allen Dingen mehr
als ihre vorderen Grnde sehn!
Du aber, oh Zarathustra, wolltest aller Dinge Grund
schaun und Hintergrund: so musst du schon ber
dich selber steigen, hinan, hinauf, bis du auch
deine Sterne noch unter dir hast!"
a! Hinab auf mich selber sehn und noch auf meine
Sterne: das erst hiesse mir mein Gipfel, das blieb mir
noch zurck als mein letter Gipfel!
208
Also sprach Zarathustra im Steigen zu sich, mit
harten Sprchlein sein Herz trstend: denn er war
wund am Herzen wie noch niemals zuvor. Und als er
auf die Hhe des ergrckens kam, siehe, da lag das
andere Meer vor ihm ausgebreitet: und er stand still
und schwieg lange. Die Nacht aber war kalt in dieser
Hhe und klar und hellgestirnt.
"Ich erkenne mein Loos", sagte er endlich mit
Trauer. "Wohlan! Ich bin bereit. Eben begann meine
letzte Einsamkeit".
Ach, diese schwarze traurige See unter mir! Ach,
diese schwangere nchtliche Verdrossenheit! Ach,
Schicksal und See! Zu euch muss ich nun hinab
steigen!
Vor meinem hchsten erge stehe ich und vor
meiner lngsten Wanderung: darum muss ich erst
tiefer hinab als ich jemals stieg:
tiefer hinab in den Schmerz als ich jemals stieg, bis
hinein in seine schwrzeste Fluth! So will es mein
Schicksal: Wohlan! Ich bin bereit.
"Woher kommen die hchsten erge?" so fragte ich
einst. Da lernte ich, dass sie aus dem Meere
kommen.
Diess Zeugniss ist in ihr Gestein geschrieben und in
die Wnde ihrer Gipfel. Aus dem Tiefsten muss das
Hchste zu seiner Hhe kommen. "
209
Also sprach Zarathustra auf der Spitze des erges,
wo es kalt war; als er aber in die Nhe des Meeres
kam und zuletzt allein unter den Klippen stand, da
war er unterwegs mde geworden und sehnschtiger
als noch zuvor.
"Es schlft jetzt Alles noch", sprach er; "auch das
Meer schlft. Schlaftrunken und fremd blickt sein
Auge nach mir.
Aber es athmet warm, das fhle ich. Und ich fhle
auch, dass es trumt. Es windet sieh trumend auf
harten Kissen.
Horch! Horch! Wie es sthnt von bsen
Erinnerungen! Oder bsen Erwartungen?
Ach, ich bin traurig mit dir, du dunkles Ungeheuer,
und mir selber noch gram um deinetwillen.
Ach, dass meine Hand nicht Strke genug hat!
Gerne, wahrlich, mchte ich dich von bsen Trumen
erlsen! "
Und indem Zarathustra so sprach, lachte er mit
Schwermuth und itterkeit ber sich selber. "Wie!
Zarathustra!" sagte er, "willst du noch dem Meere
Trost singen?
Ach, du liebreicher Narr Zarathustra, du Vertrauens
berseliger! Aber so warst du immer: immer kamst
du vertraulich zu allem Furchtbaren.
210
edes Ungethm wolltest du noch streicheln. Ein
Hauch warmen Athems, ein Wenig weiches Gezottel
an der Tatze : und gleich warst du bereit, es zu
lieben und zu locken.
Die Liebe ist die Gefahr des Einsamsten, die Liebe zu
Allem, wenn es nur lebt! Zum Lachen ist wahrlich
meine Narrheit und meine escheidenheit in der
Liebe! "
Also sprach Zarathustra und lachte dabei zum
andern Male: da aber gedachte er seiner verlassenen
Freunde , und wie als ob er sich mit seinen
Gedanken an ihnen vergangen habe, zrnte er sich
ob seiner Gedanken. Und alsbald geschah es, dass
der Lachende weinte: vor Zorn und Sehnsucht
weinte Zarathustra bitterlich.
IM LNG H THM I V
TRN CON NG HUYN
CA pjCq- -q73:7
QUA UYN NGN V
k&G&k/S
T U KHI HNH
T TNH NGN CA
RjI/T jkGkRTI/\
"CON NGI L H THM
3q:q j-rRRkR 7RT
NG PHNG V TY PHNG
NHP MT VI NHAU
QUA TING NI CA H THM
LN NG TR V UYN MC
211
IM LNG H THM I V
TRN CON NG HUYN
CA j/jEI:j/S&7
QUA UYN NGN V
jSImIj
T U KHI HNH
T TNH NGN CA 3s&jCJIT7 V
PqJ7:qR
M PHNG TRI MY TRNG
CHO CUC CHIN TRANH QU HNG
Im lng h thm duoc ra di ln du tin vo mui
hai gi khuya ngy 2 thng Tm nm 1967 rang
ngy 2 thng Tm nm 1967 d dnh du ngy ta
th ca Nietzsche vo lc mui hai gi trua ngy 2
thng Tm nm 1900.
Mui hai gi khuya xoy trn vi mui hai gi trua
v tuu thnh.
Gi Pht Im Lng nht
Gi Pht Ti Thuong
ca
Im Lng H Thm.
:@c l@c
I VO GIA NI CAO V H THM
Chong nht:
212
I. REDUCTIO AD IMPOSSILE
Con dung ph hu in chng php
Chong hai:
II. VIA NEGATIVA
Con dung hu dit tu tung Ty phuong qua
Hraclite, Parmnide, Eckhart, Nietzsche, Rimbaud,
Heidegger v Henry Miller
Phu luc:
I. TRN C I CA RIMAUD
II. CREDO
III. TR V SU IM LNG CA NIETZSCHE
IV. CODA
Kt lun Im lng h thm.
[1]
Ch thch ca talawas: V bn dnh my t sch d
xut bn c qu nhiu li v hin thi ch nn phn
nguyn tc ting c ny s duoc ly t cc ngun
trn internet. Tuy nhin, cc ngun ny cng c mt
s su khc nhau, nht l phn trnh by, nn chng
ti s lit k cc ngun m chng ti d tham kho.
Ngun:
http://www.hamilton.net.au/nietzsche/zarathustra/z
ara081.html (Song ng Anhc)
http://literatur.org/klassic/NIETZSCHE/Zarathustra/
Zarathustra_.htm
http://www.uni
rostock.de/fakult/philfak/fkw/iph/strobach/veranst/ni
etzsche/zar2neu.html
http://www.phil.euvfrankfurt
o.de/download/2006SS_Nietzsche/AlsoSprachZarath
ustra.pdf
[2]
Ngun:
213
http://www.geocities.com/thenietzschechannel/zarap
t2g.htm
[3]
Ngun:
http://www.geocities.com/thenietzschechannel/zarap
t3g.htm
[]
Ngun:
http://www.geocities.com/thenietzschechannel/zarap
t3g.htm
/gPn\ Im lng h thm ca Pham Cng Thin. An
Tim xut bn 1967, ti bn ln 2 nm 1969.
214

You might also like