Bµi 1: giíi thiÖu tiÕng latin

Môc tiªu häc tËp:

- Tr×nh bµy ®­îc ®Æc ®iÓm cña tiÕng Latin.
- ViÕt vµ ph¸t ©m ®óng b¶ng ch÷ c¸i tiÕng Latin.
- Ph¸t ©m ®óng 4 nguyªn ©m kÐp vµ 4 phô ©m kÐp cña tiÕng Latin. 
1. LÞch sö tiÕng latin
1.1 Sù ra ®êi, ph¸t triÓn, diÖt vong cña ®Õ quèc La M· vµ tiÕng Latin
1.1.1. TiÕng latin lµ mét ng«n ng÷ ®­îc bé téc Latium sö dông tõ thêi th­îng cæ, thuéc trung
t©m b¸n ®¶o Italia ngµy nay.
1.1.2. Sù ra ®êi cña ®Õ quèc La M·
- ThÕ kû VIII (n¨m 753) TCN ng­êi Latium x©y dùng thµnh Rome trªn bê s«ng Tiber,
b¾t ®Çu thêi kú ph¸t triÓn cña m×nh.
- Sau ®ã vµi thÕ kû, ng­êi Latium bµnh tr­íng vµ ®¸nh b¹i c¸c bé téc trªn b¸n ®¶o Italia
ngµy nay (thÕ kû III TCN) vµ c¸c bé téc, quèc gia kh¸c xung quanh ®Þa trung h¶i thuéc
ch©u ¸, ch©u ¢u vµ ch©u Phi nh­ Tuynidi, Hyl¹p, Xiri (thÕ kû I TCN), biÕn §Þa Trung
H¶i thµnh “ao nhµ” cña m×nh vµ h×nh thµnh ®Õ quèc La M·.
- TiÕng Latium tõ thæ ng÷ trë thµnh ng«n ng÷ chÝnh thøc cña ®Õ quèc La m·, lµ ®Õ quèc
lín nhÊt thêi ®ã.
1.1.3. Sù suy tµn cña ®Õ quèc La M·
Vµo thÕ kû thø II vµ ®Çu thÕ kû thø III SCN, ®Õ quèc La M· b­íc vµo thêi kú khñng
ho¶ng do néi chiÕn. ThÕ kû thø V SCN, ®Õ quèc La M· bi diÖt vong do néi chiÕn vµ ngo¹i
x©m. TiÕng Latin bÞ mÊt t¸c dông héi tho¹i.
1.2. LÞch sö sö dông tiÕng Latin
- Thêi kú ®Õ quèc La M·: Ng«n ng÷ chÝnh thèng (nãi, viÕt).
- Thêi Trung cæ: T«n gi¸o (cÇu nguyÖn – Kit« gi¸o), khoa häc (gi¶ng bµi), ngo¹i giao.
- Thêi Phôc h­ng: C¸c m«n khoa häc (tr×nh bµy luËn v¨n).
- Thêi hiÖn ®¹i: ChØ dïng trong y häc, thùc vËt häc, d­îc häc, chñ yÕu lµ trong danh
ph¸p, ®¬n thuèc.
1.3. §Æc ®iÓm cña tiÕng Latin
1.3.1. Cã nhiÒu tõ gèc trong c¸c lÜnh vùc khoa häc, vÝ dô nh­ y häc, d­îc häc, thùc vËt häc.
1.3.2. Cã sù kÕt hîp víi nhiÒu ng«n ng÷ nh­ tiÕng Italia, T©y Ban Nha, Bå §µo Nha,
Rumani, Ph¸p.
2. ch÷ c¸i tiÕng latin
2.1. B¶ng ch÷ c¸i
B¶ng 1: B¶ng ch÷ c¸i tiÕng Latin
TT Ch÷ c¸i Tªn gäi C¸ch ph¸t ©m VÝ dô
1. A a a apis = con ong

1
TT Ch÷ c¸i Tªn gäi C¸ch ph¸t ©m VÝ dô
2. B bª b beta = c©y cñ c¶i
3. C* xª x, k citrus = c©y chanh
4. D ®ª ® decem = m­êi
5. E ª ª bene = tèt
6. F Ðp – phê ph familia = hä
7. G ghª gh gutta = giät
8. H h¸t h Homo sapien = loµi ng­êi
9. I i i impatiens = nãng nÈy
10. J i«ta i juvenis = thanh niªn
11. K ca k kola = c©y c« la
12. L e-lê l latex = nhùa mñ
13. M em m medicina = y häc
14. N en n niger, nigra = ®en
15. O « « orientalis = ë ph­¬ng ®«ng
16. P pª p panis = b¸nh m×
17. Q cu q aqua = n­íc, quercus = c©y såi
18. R e- rê r rosa = hoa hång
19. S* Ðt – xê x, d species = loµi, dosis = liÒu
20. T* tª t, x natio = quèc gia, mixtio = ustio =
21. U u u urina = n­íc tiÓu
22. V vª v video = nh×n
23. X* Ých - xê cê – xê simplex = ®¬n gi¶n
24. Y ip-xi-lon uy, i lachryma = n­íc m¾t
25. Z dª-ta D zona = vïng (zone)
Ghi chó: C¸c ch÷ c¸i ®¸nh dÊu (*) cã c¸ch ®äc kh¸c tiÕng ViÖt.
2.2. Nguyªn ©m vµ phô ©m ®¬n
2.2.1. Nguyªn ©m ®¬n, Cã 6 nguyªn ©m lµ: a, o, u, e, i, y.
2.2.2 Phô ©m ®¬n: Bao gåm c¸c phô ©m cßn l¹i trong b¶ng ch÷ c¸i.
2.3. Nguyªn ©m kÐp vµ phô ©m kÐp
2.3.1. Nguyªn ©m kÐp: Cã 4 nguyªn ©m kÐp lµ ae, oe, au, eu
B¶ng 2: Bèn nguyªn ©m kÐp cña tiÕng Latin
TT Nguyªn ©m kÐp C¸ch ®äc VÝ dô NhËn xÐt
1 Ae e Caesalpinia (chi Vang)
2 Oe ¬ Foeniculum (chiTiÓu håi)
3 Au au Lauraceae (hä Long n·o) Gièng tiÕng ViÖt
4 Eu ªu Eucalyptus (chi B¹ch ®µn)

2.3.2. Phô ©m kÐp: Cã 4 phô ©m kÐp lµ: ch, rh, th, ph.
B¶ng 3: Bèn phô ©m kÐp cña tiÕng Latin
TT Phô ©m kÐp C¸ch ®äc VÝ dô NhËn xÐt
1 Ch kh Charta (than)
2 Rh r Rhizoma (th©n rÔ) Ch÷ h c©m
2
 3 Th th Thea (chi ChÌ) Gièng tiÕng ViÖt
4 Ph ph Camphora (chi Long n·o) Gièng tiÕng ViÖt
Chó ý: TiÕng Latin kh«ng cã phô ©m kÐp ng. Do ®ã lingua cÇn ®äc lµ lin-gua mµ
kh«ng ®äc lµ li-ngua.

Bµi 2: danh tõ
Môc tiªu häc tËp:
1- Ph©n tÝch ®­îc 5 ®Æc ®iÓm cña danh tõ trong tiÕng Latin.
2- BiÕt c¸ch tra cøu danh tõ trong tõ ®iÓn tiÕng Latin.
3- BiÕt c¸ch tra b¶ng vµ biÕn c¸ch danh tõ kiÓu biÕn c¸ch I, II, III, IV vµ V.
1. ChÝn lo¹i tõ trong tiÕng Latin 
1.1. Danh tõ: Dïng chØ ng­êi, sù vËt, vv. VD: rosa = hoa hång.
1.2. TÝnh tõ: ChØ ®Æc ®iÓm cña sù vËt. VD: albus = tr¾ng (hoa hång tr¾ng).
1.3. §éng tõ: ChØ hµnh ®éng. VD: filtrare = läc.
1.4. §¹i tõ: Dïng thay cho danh tõ. VD: nos = chóng t«i (chóng t«i ®ang ¨n c¬m).
1.5. Sè tõ: ChØ sè l­îng. VD: duo = hai (s¸ng nay t«i ¨n 2 c¸i b¸nh r¸n).
1.6. Phã tõ: Lµm râ nghÜa cho ®éng tõ. VD: statim = ngay tøc kh¾c (Nam ¨n c¬m ngay tøc
kh¾c).
1.7. Liªn tõ: Nèi 2 tõ hay mÖnh ®Ò. VD: et = vµ (s¸ch vµ b¸nh m×).
1.8. Giíi tõ: ChØ quan hÖ gi÷a danh tõ vµ ®éng tõ. VD: cum = víi (h·y ®i víi Nam).
1.9. Th¸n tõ: BiÓu thÞ sù ®au ®ín, vui mõng, vv. . VD: o!, a!
Trong 9 lo¹i tõ trªn:
- Th¸n tõ chØ dïng trong v¨n häc, nghÖ thuËt, héi tho¹i.
- 5 lo¹i tõ ®Çu tiªn (danh tõ, tÝnh tõ, ®éng tõ, ®¹i tõ, sè tõ) lµ thay ®æi tuú thuéc vµo c©u.
- 4 lo¹i tõ sau (phã tõ, liªn tõ, giíi tõ, th¸n tõ) lµ kh«ng thay ®æi.
2. danh tõ (Nomen substantivum = n)
2.1. §Þnh nghÜa (xem phÇn trªn)
2.2. §Æc ®iÓm cña danh tõ
2.2.1. Mét danh tõ gåm 2 phÇn:
+ PhÇn kh«ng thay ®æi , gäi lµ th©n tõ;
+ PhÇn thay ®æi, gäi lµ ®u«i tõ.
§u«i tõ phô thuéc vµo: gièng, sè, vai trß cña danh tõ trong c©u. Sù thay nµy
®ã cña danh tõ ®­îc gäi lµ sù biÕn c¸ch.
VÝ dô: tõ ROSA (=hoa hång), cã 2 phÇn:
Th©n tõ: ROS- : kh«ng thay ®æi.
§u«i tõ: -A (rosa), -AE (rosae), -ARUM (rosarum), -AM (rosam), -AS (rosas),
vv.: thay ®æi.
2.2.2. Gièng cña danh tõ: Mçi danh tõ cã thÓ thuéc mét trong 3 gièng sau:
- Gièng ®ùc (Masculinum), viÕt t¾t lµ m;
- Gièng c¸i (Femininum), viÕt t¾t lµ f;
- Gièng trung (Neutrum), viÕt t¾t lµ n.  
C¸ch x¸c ®Þnh gièng cña danh tõ khi tra tõ ®iÓn tiÕng Latin:
(1)- X¸c ®Þnh cã ph¶i danh tõ kh«ng: cã ch÷ in hoa N sau tõ ®ã. 3
 (2)- NÕu lµ danh tõ (N), xem tiÕp ch÷ c¸i thø 2 (viÕt th­êng): m, f, n
VÝ dô: Hoa hång = ROSA, AE (N, f, I): lµ danh tõ, gièng c¸i.
2.2.3. Sè cña danh tõ: Danh tõ cã thÓ ë 2 sè: Sè Ýt (Singularis, viÕt t¾t lµ Sing.) hay sè nhiÒu
(Pluraris, viÕt t¾t lµ Plur.).
VD: 1 b«ng hoa hång: una rosa
2 b«ng hoa hång: duae rosae
2.2.4. C¸ch cña danh tõ: Mét danh tõ, tuú thuéc vµo vai trß cña nã trong c©u, cã thÓ thuéc
mét trong 6 c¸ch sau:
(1) C¸ch 1 (Nominative=chñ c¸ch): Khi danh tõ lµm chñ ng÷ trong c©u.
VD: Planta est alta = c©y th× cao (c©y ë c¸ch 1).
(2) C¸ch 2 (Genitive = sinh c¸ch): 2 danh tõ ®i víi nhau = “cña”.
VD: Bóp chÌ = Bóp cña c©y chÌ (c©y chÌ ë c¸ch 2).
(3) C¸ch 3 (Dative=d÷ c¸ch): Khi danh tõ lµ bæ ng÷ gi¸n tiÕp.
VD: T«i viÕt th­ cho «ng ta («ng ta ë c¸ch 3).
(4) C¸ch 4 (Accsative= ®èi c¸ch): Khi danh tõ lµ bæ ng÷ trùc tiÕp.
VD: T«i viÕt th­ (th­ ë c¸ch 4).
(5) C¸ch 5 (Ablative = t¹o c¸ch) = Bëi.
VD: §¬n thuèc ®­îc viÕt bëi thÇy thuèc (thÇy thuèc ë c¸ch 5).
(6) C¸ch 6 (Vocative = Xøng c¸ch): Dïng ®Ó gäi.
VD: Nam ¬i, ®i bê hå ®i!
VÝ dô: Hoa hång = rosa
+ “T«i h¸i hoa hång”: Hoa hång ë C4, bæ ng÷ trôc tiÕp (h¸i c¸i g×): NÕu chØ h¸i mét
b«ng: ROSA → ROS-AM; nÕu h¸i nhiÒu b«ng: ROSA → ROS-AS.
+ “Mïi th¬m cña hoa hång”: Hoa hång ë C2, (mïi th¬m cña c¸i g×): Lµ cña mét b«ng:
ROSA → ROS-AE; lµ nhiÒu b«ng (mét bã): ROSA → ROS-ARUM.
NhËn xÐt quan träng: Vai trß cña danh tõ trong c©u ®­îc x¸c ®Þnh bëi ®u«i tõ, nh­
vËy vÞ trÝ cña danh tõ trong c©u kh«ng quan träng l¾m.
2.2.5. KiÓu biÕn c¸ch cña danh tõ
Mçi danh tõ chØ thuéc mét trong 5 kiÓu biÕn c¸ch. §Ó x¸c ®Þnh danh tõ ®ã thuéc kiÓu
biÕn c¸ch nµo, ta dùa vµo ®u«i cña danh tõ ë c¸ch 2, sè Ýt (®­îc ghi s½n trong tõ ®iÓn). Vµ x¸c
®Þnh kiÓu biÕn c¸ch dùa vµo b¶ng sau:
B¶ng 4: B¶ng tra kiÓu biÕn c¸ch cña danh tõ
KiÓu biÕn c¸ch I II III IV V
§u«i tõ C2, S.i lµ: AE I IS US EI

Qui ­íc trong tõ ®iÓn: DT C1 Si, ®u«i tõ C2 Si, (..., KiÓu biÕn c¸ch)
VD: Hoa hång = ROSA, AE (N, f, I)
 

           C1, Si  C2, Si    KiÓu biÕn c¸ch 1
4
 Chó ý:
(1) CÇn ph©n biÖt c¸ch vµ kiÓu biÕn c¸ch cña DT:
- C¸ch: Cã thÓ thay ®æi (tuú thuéc vai trß cña danh tõ ®ã trong c©u);
- KiÓu biÕn c¸ch kh«ng thay ®æi (lµ b¶n chÊt cña danh tõ ®ã).
(2) §Ó tr¸nh nhÇm lÉn, ng­êi ta biÓu diÔn:
- C¸ch cña DT b»ng con sè A rËp (1, 2, 3, 4, 5, 6);
- KiÓu BC cña DT b»ng ch÷ sè La m· (I, II, III, IV, V).

3. kiÓu biÕn c¸ch thø nhÊt cña danh tõ

3.1. Nguyªn t¾c: Danh tõ cã ®u«i c¸ch 2, sè Ýt lµ AE → thuéc kiÓu biÕn c¸ch I
- §¹i ®a sè lµ gièng c¸i (cã ®u«i C1, Si lµ A), vÝ dô: ROSA, PLANTA, vv.
- Mét sè danh tõ mÆc dï lµ gièng ®ùc, nh­ng cã ®u«i tõ C1, Si lµ A vÉn thuéc kiÓu biÕn
c¸ch nµy, vÝ dô: BOTANISTA, AE, m.
3.2. B¶ng biÕn c¸ch cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch I
3.2.1. B¶ng biÕn c¸ch c¬ b¶n
B¶ng 5: §u«i cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch I
C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
1 -a -ae
2 -ae -arum
3 -ae -is
4 -am -as
5 -a -is
3.2.2. Ngo¹i lÖ (SV tham kh¶o tµi liÖu)
4. kiÓu biÕn c¸ch thø hai cña danh tõ
4.1. Nguyªn t¾c: Danh tõ cã ®u«i c¸ch 2, sè Ýt lµ I → thuéc kiÓu biÕn c¸ch II
- §¹i ®a sè lµ gièng ®ùc (cã ®u«i C1, Si lµ us hay er) vµ gièng trung (cã ®u«i um), VÝ
dô: Sirupus, i, m (xi r«); medicus, i, m (thÇy thuèc); folium, i, n (l¸).
- Danh tõ cã ®u«i lµ ER, cÇn dùa vµo C2, Si ®Ó x¸c ®Þnh th©n tõ:
VÝ dô: Puer, pueri, m (®øa trÎ) → PUER- (kh«ng ph¶i PU-).

4.2. B¶ng biÕn c¸ch cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch II
4.2.1. B¶ng biÕn c¸ch c¬ b¶n
B¶ng 6: §u«i cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch II
C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
M (gièng ®ùc) N (gièng trung) M (gièng ®ùc) N (gièng trung)
1 -us, -er -um -i -a
2 -i -i -orum -orum
3 -o -o -is -is
4 -um -um -os -a
5 -o -o -is -is

4.2.2. Ngo¹i lÖ: SV tham kh¶o tµi liÖu.

5
5. kiÓu biÕn c¸ch thø ba cña danh tõ
5.1. Nguyªn t¾c: Danh tõ cã ®u«i c¸ch 2, sè Ýt lµ IS → thuéc kiÓu biÕn c¸ch III.
C¸c danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch III cã thÓ lµ gièng ®ùc, c¸i hay trung.
VÝ dô: Panis, is (N, m, III) = b¸nh m×; Sulfur, uris (N, n, III) =l­u huúnh; Radix,
radicis, (N, f, III) = rÔ.
NhËn xÐt: Sè ©m tiÕt cña C1, Si vµ C2, Si cã thÓ b»ng nhau hay kh«ng b»ng nhau:
VÝ dô: Panis, panis: Sè ©m tiÕt b»ng nhau, th©n tõ lµ pan-
Radix, radicis: Sè ©m tiÕt kh¸c nhau, cÇn t×m th©n tõ ë C2, Si → bá ®u«i
-is, do ®ã th©n tõ lµ radic-
5.2. B¶ng biÕn c¸ch cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch III
5.2.1. B¶ng biÕn c¸ch c¬ b¶n
B¶ng 6: §u«i cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch III
C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
M, F (gièng ®ùc, c¸i) N (gièng trung) M, F (gièng ®ùc, c¸i) N (gièng trung)
1 ... ... -es -ia
2 -Is -Is -ium -ium
3 -i -I -ibus -ibus
4 -em (nh­ c¸ch 1) -es -ia
5 -i -i -ibus -ibus
Chó ý: + Gièng m, n cïng chung b¶ng biÕn c¸ch, gièng f riªng.
+ DÊu “....” ë b¶ng lµ do cã qu¸ nhiÒu ®u«i kh«ng ®ñ liÖt kª → nh­
trong tõ ®iÓn
5.2.2. Ngo¹i lÖ (sinh viªn tham kh¶o tµi liÖu)

6. KiÓu biÕn c¸ch thø t­ cña danh tõ

6.1. Nguyªn t¾c : Danh tõ cã ®u«i c¸ch 2, sè Ýt lµ US → thuéc kiÓu biÕn c¸ch IV
C¸c danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch IV cã thÓ lµ gièng ®ùc, c¸i hay trung.
6.2. B¶ng biÕn c¸ch cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch IV
B¶ng 7: §u«i cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch IV
C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
M, F (gièng ®ùc, c¸i) N (gièng trung) M, F (gièng ®ùc, c¸i) N (gièng trung)
1 -us -u -us -ua
2 -US -Us -unum -uum
3 -ui -u -ibus -ibus
4 -um -u -us -ua
5 -u -u -ibus -ibus
7. KiÓu biÕn c¸ch thø n¨m cña danh tõ
7.1. Nguyªn t¾c : Danh tõ cã ®u«i c¸ch 2, sè Ýt lµ EI → thuéc kiÓu biÕn c¸ch V.
§a sè c¸c danh tõ nµy thuéc gièng c¸i (f).
7.2. B¶ng biÕn c¸ch cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch V
B¶ng 8: §u«i cña danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch V
6
 C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
1 -es -es
2 -ei -erum
3 -ei -ebus
4 -em -es
5 -e -ebus

8. biÕn c¸ch 2 Danh Tõ ®i cïng nhau

Khi cã 2 danh tõ ®i víi nhau, mét danh tõ ë c¸ch 2 (=cña). ChØ biÕn c¸ch mét danh tõ,
danh tõ ë c¸ch 2 kh«ng thay ®æi.
VÝ dô: Bóp chÌ (=bóp cña c©y chÌ). C©y chÌ lu«n ë c¸ch 2 (sè Ýt hay sè nhiÒu phô
thuéc vµo hoµn c¶nh, vÝ dô h¸i mét bóp chÌ, hay h¸i nhiÒu bóp chÌ).
9. Ph­¬ng ph¸p biÕn c¸ch mét danh tõ
9.1. S¸u b­íc biÕn c¸ch mét danh tõ:
VÝ dô: BiÕn c¸ch danh tõ “hoa hång”:
C¸ch thùc hiÖn:
(1) Tra tõ ®iÓn ViÖt - Latin: Hoa hång = ROSA, AE (N, f, I).
(2) X¸c ®Þnh kiÓu biÕn c¸ch: thuéc KBC I (C2, Si lµ AE hoÆc ch÷ sè Lam· I).
(3) X¸c ®Þnh th©n tõ: ROS- (dùa vµo: ®u«i tõ C1, sè Ýt- A vµ C2, sè Ýt- AE).
(4) LËp b¶ng theo b¶ng biÕn c¸ch mÉu (b¶ng 5).
(5) ViÕt s½n th©n tõ vµo b¶ng ®ã (ROS-).
(6) §iÒn ®u«i tõ theo b¶ng trªn vµo th©n tõ nh­ sau:

C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
1 Ros –a Ros -ae
2 Ros –ae Ros -arum
3 Ros –ae Ros -is
4 Ros -am Ros -as
5 Ros -a Ros -is
Riªng danh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch III: CÇn thªm 2 b­íc:
(1) Tra tõ ®iÓn ViÖt - Latin
(2) X¸c ®Þnh kiÓu biÕn c¸ch: thuéc KBC III cã ®u«i tõ c¸ch 2, sè Ýt lµ IS.
NÕu danh tõ ®ã thuéc kiÓu biÕn c¸ch III, thªm 2 b­íc sau:
(3). §Õm sè ©m tiÕt: nÕu sè ©m tiÕt ë c¸ch 1 sè Ýt vµ c¸ch 2 sè Ýt kh«ng b»ng
nhau: X¸c ®Þnh th©n tõ ë c¸ch 2, sè Ýt.
(4). X¸c ®Þnh gièng cña DT ®ã (v× m,n riªng vµ f riªng) (gièng KBC II);
m, f: cét 1
n : cét 2
(5) X¸c ®Þnh th©n tõ.
(6) LËp b¶ng theo b¶ng biÕn c¸ch mÉu (b¶ng 6).
(7) ViÕt s½n th©n tõ vµo b¶ng ®ã.
(8) §iÒn ®u«i tõ theo b¶ng trªn vµo th©n tõ.
7
9.2. C¸c vÝ dô biÕn c¸ch danh tõ
9.2.1. BiÕn c¸ch danh tõ: Medicus, i, m (thÇy thuèc).
- KiÓu biÕn c¸ch: ®u«i tõ C2, Si =i → KBC II (b¶ng 6).
- Th©n tõ: MEDIC-

C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
1 MEDIC- us MEDIC- i
2 MEDIC- i MEDIC- orum
3 MEDIC- o MEDIC- is
4 MEDIC- um MEDIC- os
5 MEDIC- o MEDIC- is

9.2.2. BiÕn c¸ch danh tõ Puer, pueri, m (hay: LIBER, LIBRI, m)

- KiÓu biÕn c¸ch: ®u«i tõ C2, Si =i → KBC II (b¶ng 6).
- Th©n tõ: Lo¹i DT cã ®u«i ER →x¸c ®Þnh ë C2, Si: PUER-

C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
1 PUER PUER-i
2 PUER-i PUER-orum
3 PUER-o PUER-is
4 PUER-um PUER-os
5 PUER-o PUER-is
9.2.3. BiÕn c¸ch danh tõ Aurantium, i, n (qña cam)
- KiÓu biÕn c¸ch: ®u«i tõ C2, Si =i → KBC II (b¶ng 6).
- Th©n tõ: Lo¹i DT cã ®u«i UM →x¸c ®Þnh ë C1, Si: AURANTI-
C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
1 AURANTI-um AURANTI-a
2 AURANTI-i AURANTI-orum
3 AURANTI-o AURANTI-is
4 AURANTI-um AURANTI-a
5 AURANTI-o AURANTI-is

9.2.4. BiÕn c¸ch danh tõ Milligramma, atis (N, n, III) (miligam)

Thuéc kiÓu biÕn c¸ch III (b¶ng 7), gièng trung, sè ©m tiÕt ë c¸ch 1 vµ c¸ch 2 sè Ýt
kh«ng b»ng nhau. Do ®ã cÇn x¸c ®Þnh th©n tõ ë c¸ch 2, sè Ýt: Th©n tõ lµ milligrammat-, kh«ng
ph¶i lµ miligramm.
C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
M, F (giãng ®ùc, c¸i) N (gièng trung) M, F (giãng ®ùc, c¸i) N (gièng trung)
1 Kh«ng dïng Milligramma Kh«ng dïng milligrammat -ia
2 cét nµy milligrammat-is cét nµy milligrammat –ium
3 milligrammat –i milligrammat –ibus

8
 4 Milligramma milligrammat -ia
5 milligrammat -i milligrammat –ibus

9.2.5. BiÕn c¸ch danh tõ Digitaris, is (N, f, III) (c©y D­¬ng ®Þa hoµng)
Gîi ý: Thuéc kiÓu biÕn c¸ch III (b¶ng 7), gièng c¸i, sè ©m tiÕt ë c¸ch 1 vµ c¸ch 2 sè Ýt
b»ng nhau. Th©n tõ lµ digitar-

9
 bµi 3: tÝnh tõ vµ KiÓu biÕn c¸ch cña tÝnh tõ
giíi thiÖu vÒ ®éng tõ
Môc tiªu häc tËp:
• Ph©n biÖt sù phô thuéc cña tÝnh tõ vµo danh tõ.
• Ph©n biÖt 3 kiÓu biÕn c¸ch cña tÝnh tõ.
• BiÕt c¸ch tra b¶ng vµ biÕn c¸ch tÝnh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch I vµ II.
• Ph©n biÖt 3 cÊp so s¸nh cña tÝnh tõ.
• BiÕt c¸ch thµnh lËp lèi mÖnh lÖnh cña ®éng tõ.
1 TÝnh tõ
1.1. Kh¸i niÖm t×nh tõ
• Tõ chØ tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña danh tõ (sù vËt)
1.2. §Æc ®iÓm cña tÝnh tõ
1.2.1. TÝnh tõ lu«n ®i theo danh tõ (kh«ng bao giê ®øng mét m×nh).
1.2.2. TT ph¶i phï hîp víi DT vÒ: Gièng, Sè, C¸ch. Cã nghÜa lµ danh tõ ®ang ë gièng, sè,
c¸ch nµo th× tÝnh tõ ph¶i ë gièng, sè vµ c¸ch ®ã.
- C¸ch viÕt tÝnh tõ trong tõ ®iÓn: ChØ cho c¸ch 1 (kh¸c danh tõ), bao gåm: tõ ®Çy ®ñ
gièng ®ùc, ®u«i gièng c¸i vµ gièng trung.
VD: Tr¾ng = Albus, a, um
1.2.3 TÝnh tõ chØ cã 3 kiÓu biÕn c¸ch
B¶ng 9: Ba kiÓu biÕn c¸ch cña tÝnh tõ
KiÓu biÕn c¸ch I, II III
§u«i tõ US (ER), A, UM Cßn l¹i
Gièng Theo Danh tõ Theo Danh tõ
Sè Theo Danh tõ Theo Danh tõ
C¸ch Theo Danh tõ Theo Danh tõ

1.3. KiÓu biÕn c¸ch I vµ II cña tÝnh tõ

1.3.1. Nguyªn t¾c: C¸c TT cã ®u«i lµ US (ER), A, UM  thuéc KBC I & II
1.3.2. B¶ng biÕn c¸ch (xem b¶ng 10)
1.3.3. Ph­¬ng ph¸p biÕn c¸ch
- C¸ch t×m th©n tõ:
TÝnh tõ cã ®u«i gièng ®ùc lµ US → lÊy th©n tõ b»ng c¸ch bá US ë gièng ®ùc, sè Ýt.
TÝnh tõ cã ®u«i gièng ®ùc lµ ER → lÊy th©n tõ b»ng c¸ch bá A ë gièng c¸i, sè Ýt.
VÝ dô: Liber, libera, liberum ,→ Th©n tõ: LIBER-
- C¸c b­íc biÕn c¸ch: gièng nh­ DT
B¶ng 10: §u«i cña tÝnh tõ thuéc kiÓu biÕn c¸ch I vµ II
C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
m f n M f n
1 -us, -er -a -um -i -ae -a
2 -i -ae -i -orum -arum -orum
3 -o -ae -o -is -is -is
4 -um -am -um -os -a -a
5 -o -a -o -is -is -is
10
- VÝ dô biÕn c¸ch:
VD 1: BiÕn c¸ch TT tr¾ng: Albus, a, um
Th©n tõ lµ: Alb-
C¸ch Sè Ýt Sè nhiÒu
M F N M F N
1 Alb -us Alb -a Alb -um Alb -i Alb -ae Alb -a
2 Alb -i Alb -ae Alb -i Alb – Alb – Alb –
orum arum orum
3 Alb -o Alb -ae Alb -o Alb -is Alb -is Alb -is
4 Alb -um Alb -am Alb -um Alb -os Alb -a Alb -a
5 Alb -o Alb -a Alb -o Alb -is Alb -is Alb -is

VD 2: H¾n ta ®¸nh chÕt con gµ trèng tr¾ng

(C¸ch 4)
Gµ trèng = gallus, i, m;
Tr¾ng = albus, a, um; biÕn theo gièng ®ùc (gµ trèng)
→ dÞch lµ: gallum album
VD 3: T«i chÆt ®u«i con gµ trèng tr¾ng
(C4) (C¸ch 2) (=®u«i cña con gµ trèng tr¾ng)
→ dÞch lµ: galli albi
1.4. Ba cÊp so s¸nh cña tÝnh tõ
B¶ng 11: §u«i cña tÝnh tõ ë 3 cÊp so s¸nh
BËc §u«i tõ
1 BËc nguyªn (Nguyªn)
2 BËc h¬n -ior (m,f), -ius (n)
3 BËc nhÊt -issimus (m), -issima (f), -issimum (n)
VÝ dô:
- Tr¾ng: Albus  tr¾ng h¬n: Albior (m, f); Albius (n)
- Cao: Altus  cao nhÊt: Altissimus (m), Altissima (f), Altissimum (n)
2. §éng tõ
2.1. Kh¸i niÖm ®éng tõ
Lµ tõ chØ hµnh ®éng vµ tr¹ng th¸i cña sù vËt
2.2. §Æc ®iÓm cña ®éng tõ trong tiÕng Latin
Chia ®éng tõ trong tiÕng Latin rÊt phøc t¹p v× c¸c ®éng tõ trong tiÕng Latin cã c¸c ®Æc
®iÓm sau:
(1) ThÓ cña ®éng tõ: Cã 2 thÓ: bÞ ®éng vµ chñ ®éng.
(2) Lèi (hay thøc) cña ®éng tõ: Cã 4 lèi: tù thuËt, gi¶ ®Þnh, mÖnh lÖnh vµ v« ®Þnh.
(3) Th× cña ®éng tõ: Cã 6 th×: hiÖn t¹i, 3 th× qu¸ khø, 2 th× t­¬ng lai.
• Sè cña ®éng tõ: Cã 2 sè: sè Ýt vµ sè nhiÒu.
• Ng«i cña ®éng tõ: Cã 3 ng«i: thø nhÊt, thø hai vµ thø ba.
11
• KiÓu chia: Cã 4 kiÓu chia.
B¶ng 12: Bèn kiÓu chia cña ®éng tõ
KiÓu chia §u«i tõ VÝ dô
Ng«i thø nhÊt, th× hiÖn t¹i Lèi v« ®Þnh
1 -o -are Filtro, filtrare (= läc)
2 -eo -ere Misceo, miscere (= trén)
3 -o -ere Coquo, coquere (= nÊu chÝn)
4 -io -ire Bullio, bullire (= ®un s«i)

2.3. Lèi mÖnh lÖnh cña ®éng tõ tiÕng Latin

Lèi mÖnh lÖnh dïng ®Ó chØ mÖnh lÖnh, ®Ò nghÞ, khuyªn r¨n, nguyÖn väng, yªu cÇu,
c¶nh c¸o, th­êng ®­îc dïng trong ®¬n thuèc. Lèi mÖnh lÖnh chØ cã ng«i thø 2 sè Ýt vµ sè
nhiÒu. Trong ®¬n thuèc ng­êi ta chØ dïng ng«i thø hai sè Ýt.
§Ó thµnh lËp lèi mÖnh lÖnh, ng­êi ta bá 2 tõ –“re” cuèi cïng cña ®éng tõ ë lèi v«
®Þnh. VÝ dô: filtrare thµnh filtra (=h·y läc), miscere thµnh misce (h·y trén), coquere thµnh
coque (=h·y nÊu chÝn), bullire thµnh bulli (=h·y ®un s«i).
Sau ®éng tõ ë lèi mÖnh lÖnh, danh tõ ph¶i ghi ë c¸ch 4 v× lµ bæ ng÷ trùc tiÕp. VÝ dô:
Adde aquam (=h·y thªm n­íc, aquam ë c¸ch 4).

12
 Bµi 4:¸p dông tiÕng latin trong ngµnh d­îc
Môc tiªu häc tËp:
• ViÕt vµ dÞch ®­îc c¸c nh·n thuèc ®¬n gi¶n b»ng tiÕng Latin, bao gåm (i) nh·n
d¹ng bµo chÕ, (ii) nh·n ho¸ chÊt vµ (iii) nh·n d­îc liÖu.
• Gi¶i thÝch ®­îc ®¬n thuèc ®¬n gi¶n b»ng tiÕng Latin.
• ViÕt vµ ®äc ®óng tªn c©y thuèc.
• DÞch nghÜa mét sè tõ, tõ viÕt t¾t, tiÒn tè th­êng dïng trong ngµnh d­îc cã gèc
tiÕng Latin. 
I. ViÕt vµ dÞch nh n thuèc
1.1. Nh·n d¹ng bµo chÕ
• VÝ dô vÒ nh·n d¹ng bµo chÕ: “Cån thuèc cµ ®éc d­îc”, “Cao ®Æc Ých mÉu”, “Viªn trßn
mãc phin”, vv.
CÊu t¹o cña nh·n thuèc: Gåm 2 phÇn
B¶ng 13: CÊu t¹o cña mét nh·n thuèc
Tªn d¹ng thuèc Tªn chÊt lµm thuèc, c©y CÇn hiÓu nghÜa lµ
(danh tõ 1) lµm thuèc (danh tõ 2)
Cån thuèc cµ ®éc d­îc Cån thuèc (C1) cña cµ ®éc d­îc (C2)
Viªn trßn mãc phin Viªn trßn (C1) cña mãc phin (C2)
vv. vv. vv.

1.1.2. C¸ch ghi nh·n d¹ng bµo chÕ

§©y lµ 2 danh tõ ®i víi nhau. Do ®ã, tªn d¹ng bµo chÕ ghi ë c¸ch 1 (sè Ýt hay sè nhiÒu
tuú thuéc d¹ng bµo chÕ ®ã ®Õm ®­îc (sè nhiÒu) hay kh«ng ®Õm ®­îc (sè Ýt); tªn chÊt hay c©y
lµm thuèc ghi ë c¸ch 2.
VÝ dô: hai nh·n thuèc trªn ®­îc ghi nh­ sau:
C¸ch 1 C¸ch 2 ViÕt ®óng
Tinctura (C1, si) Daturae (C2, Si) TINCTURA DATURAE
Pilulae (C1, Sn) Morphinae (C2, Si) PILULAE MORPHINAE
1.1.3. NÕu cã tÝnh tõ dïng chØ ®Æc ®iÓm cña d¹ng thuèc, th× tÝnh tõ ®ã ph¶i phï hîp víi d¹ng
thuèc (xem ®Æc ®iÓm tÝnh tõ).
VÝ dô: Cao b¸ch bé láng = cao láng (cña) b¸ch bé
C1 C2
DÞch lµ: (extractum Stemonae fluidum)
DT - C1 DT - C2 TT-C1

1.2 Nh·n ho¸ chÊt

1.2.1. CÊu t¹o cña nh·n ho¸ chÊt
B¶ng 14: CÊu t¹o cña mét nh·n ho¸ chÊt
Tªn kim lo¹i Tªn muèi CÇn hiÓu lµ
(Danh tõ 1) (Danh tõ 2)
Kali Iodua Muèi Iodua (C1) cña Kali (C2)
Natri Bromua Muèi Bromua (C1) cña Natri (C2)
13
1.2.2. C¸ch ghi nh·n ho¸ chÊt: §©y lµ 2 danh tõ ®i theo nhau, do ®ã:
+ Tªn anion (Cl-, I-, vv.): Ghi ë c¸ch 1
+ Tªn cation (Na+, K+, vv.): Ghi ë c¸ch 2
VÝ dô: Hai nh·n ho¸ chÊt trªn ®­îc ghi nh­ sau:
Kalii iodidum
Natrii bromidum
C2 C1
1.2.3. TÝnh tõ dïng ®Ó chØ ®Æc ®iÓm cña mét ho¸ chÊt phï hîp víi tªn muèi.
VÝ dô: Natri clorua tinh khiÕt → tÝnh tõ biÕn c¸ch theo anion (clorua tinh khiÕt cña
natri)
DÞch lµ: natrii chloridum purum)
DT, C2 DT, C1 TT, C1
1.3. Nh·n d­îc liÖu
1.3.1. CÊu t¹o nh·n d­îc liÖu
B¶ng 15: CÊu t¹o cña mét nh·n d­îc liÖu
Tªn bé phËn lµm Tªn c©y lµm thuèc CÇn hiÓu nghÜa lµ
thuèc (danh tõ 1) (danh tõ 2)
L¸ D­¬ng ®Þa hoµng L¸ (C1) cña c©y d­¬ng ®Þa hoµng (C2)
RÔ B¸n h¹ RÔ (C1) cña c©y b¸n h¹ (C2)
vv. vv. vv.

1.3.2. C¸ch ghi nh·n d­îc liÖu: §©y lµ 2 danh tõ ®i theo nhau, do ®ã:
Tªn bé phËn lµm thuèc + tªn c©y lµm thuèc
(C1) (C2)
- VÝ dô: L¸ c©y d­¬ng ®Þa hoµng = l¸ (cña) c©y D­¬ng ®Þa hoµng
(C1) (C2)
L¸= folium, i (N, n, II)
C©y D­¬ng ®Þa hoµng: Digitaris, is (N, f, III)
- ViÕt b»ng tiÕng Latin:
Folium Digitalis = mét l¸ cña 1 c©y D§H.
Folia Digitalis = nhiÒu l¸ cña 1 c©y D§H.
2. viÕt vµ dÞch §¬n thuèc
2.1. CÊu t¹o cña mét ®¬n thuèc
Mét ®¬n thuèc ®Çy ®ñ gåm 8 phÇn sau:
(1) Tªn, ®Þa chØ, sè ®iÖn tho¹i, dÊu cña c¬ quan y tÕ hay c¬ së ®iÒu trÞ,
(2) Hä tªn, tuæi bÖnh nh©n,
(3) Ngµy th¸ng viÕt ®¬n,
(4) Hä tªn thÇy thuèc,
(5) QuyÕt ®Þnh (cña thÇy thuèc),
(6) ChØ ®Þnh c¸c chÊt (lµm) thuèc (tªn thuèc vµ sè l­îng),
(7) C¸ch pha chÕ,
(8) H­íng dÉn sö dông.
2.2. C¸ch viÕt ®¬n thuèc
2.1.1. Ph©n tÝch ngh÷ ph¸p mét ®¬n thuèc
14
 Sau ®©y chØ xÐt 4 phÇn cuèi cña ®¬n thuèc (tõ 5 ®Õn 8):

Recipe (=h·y lÊy) (quyÕt ®Þnh cña thÇy thuèc)

VÞ thuèc 1 Sè l­îng...
VÞ thuèc 2 Sè l­îng...
................ ................
C2 (cña c¸i g×) C4 (bæ ng÷ trôc tiÕp - lÊy bao nhiªu)
C¸ch pha chÕ.
H­íng dÉn sö dông.

Nh­ vËy: + §éng tõ recipere ®­îc viÕt ë d¹ng mÖnh lÖnh thøc (=recipe).
+ Tªn vÞ thuèc: ë c¸ch 2
+ Sè l­îng: ë c¸ch 4
2.1.2. VÝ dô mét ®¬n thuèc (phÇn 5 vµ 6)
- TiÕng ViÖt

H·y lÊy:
N­íc............................... 2 ml
L¸ D­¬ng ®Þa hoµng....... 5 gr

n­íc = aqua, ae (N, f, I) → c¸ch 2, Si

(kh«ng ®Õm ®­îc);
ml = millilitra, ae (N, f, I) → c¸ch 4, Sn
(®Õm ®­îc sè ml).
Gr = gramma, atis (N, n, 3)
C©y D­¬ng ®Þa hoµng= Digitalis

- TiÕng Latin:

Recipe:
Aquae .................. 2 millilitras
Folii digitalis ............5 grammata

3. ViÕt vµ ®äc tªn c©y thuèc

3.1 Tªn mét c©y thuèc
Mét tªn c©y thuèc gåm 4 phÇn chÝnh, theo thø tù: (i) tªn chi; (ii) tªn loµi; (iii) tªn t¸c
gi¶ ®Æt tªn cho loµi ®ã, (iv) tªn hä. VÝ dô:
C©y Tam thÊt: Panax pseudo-ginseng Wall., Araliaceae
Panax pseudo-ginseng Wall. Araliaceae
Oriza sativa L. Poaceae
Tªn chi (ViÕt hoa) Tªn loµi (viÕt Tªn t¸c gi¶ hîp Tªn hä (viÕt hoa)
th­êng) ph¸p (viÕt hoa)
lµ tÝnh ng÷ (tÝnh tõ
hay danh tõ)

3.2. Tªn c¸c bËc ph©n lo¹i trªn loµi cña thùc vËt bËc cao
15
 Nguyªn t¾c: LÊy tõ tªn cña chi chÝnh, thªm ®u«i:
B¶ng 16: Tªn Latin cña c¸c bËc ph©n lo¹i trªn loµi cña thùc vËt bËc cao
TT BËc ph©n lo¹i chÝnh §u«i tõ VÝ dô
1 Ngµnh (Divisio) -phyta Magnoliophyta
2 Líp (Classis) -opsida Magnoliopsida
3 Bé (Ordo) -ales Magnoliales
4 Hä (Familia) -aceae Magnoliaceae
Chi (Genus) Magnolia

16
4. Mét sè tõ vµ ch÷ viÕt t¾t th­êng ®­îc dïng trong
ngµnh d­îc
4.1 Mét sè tõ th­êng ®­îc dïng trong d­îc liÖu vµ thùc vËt
TT TiÕng Latin TiÕng ViÖt
2. Radix RÔ c©y
3. Rhizoma (rhz.) Th©n rÔ
4. Folium (fol.) L¸ c©y
5. Flos/Floris (fl.) Hoa
6. Fructus (fr.) Qu¶
7. Semen (sem.) H¹t
8. Cortex (cort.) Vá c©y
9. Pericarpium Vá qu¶
10. Herba (herb.) Cá
11. Hortus (ho.) v­ên
12. Herbiarium (hb.) phßng tiªu b¶n
13. Varietas (var.) thø (bËc ph©n lo¹i)
14. Hortensis varietas thø t¹o ra trong v­ên
15. Culti. var. thø do trång trät mµ cã
16. Sensu strictu nghÜa hÑp
17. Sensu lato nghÜa réng

4.2 Mét sè ch÷ viÕt t¾t tiÕng Latin

ViÕt t¾t ViÕt ®Çy ®ñ NghÜa
4.2.1. Ch÷ viÕt t¾t tiÕng Anh cã nguån gèc Latin
2 i.e. id est cã nghÜa lµ
3 e.g. exempli gratia vÝ dô
4 etc. et cetera v©n v©n
5 lc. loco citato theo tµi liÖu ®· dÉn
6 et al. at alii vµ nh÷ng ng­êi kh¸c
4.2.2. C¸c tõ viÕt t¾t kh¸c
7 aa. ana nh­ nhau, b»ng nhau
8 add. adde, addere h·y thªm vµo
9 aeq. aequalis b»ng nhau
10 amp. ampulla èng ®ùng thuèc tiªm
11 A. ante tr­íc
12 A.C. ante cibos tr­íc c¸c b÷a ¨n
13 aq. aqua n­íc
14 bol. bolus viªn trßn (lo¹i to)
15 c. circa vµo kho¶ng
16 caps. Capsula viªn nang
17 collut. Collutorium thuèc rµ miÖng
18 dec., dct. Decoctum thuèc s¾c
19 div divede, divedere h·y chia
20 D.S. Da gina, detus signetur h·y cÊp ph¸t, ghi nh·n
21 D.t.d. Da tales doses h·y cÊp ph¸t nh÷ng liÒu nh­ thÕ
22 emp. emplastium cao d¸n
23 extr. extractum cao thuèc
24 f. fiat chÕ
25 garg. gargarisma thuèc sóc miÖng
26 H. hora giê
27 liq. liqour dung dÞch thuèc
28 M. mise, misceatus h·y trén
29 M.D.S. misce, da, signa h·y trén, cÊp ph¸t, ghi nh·n
30 M.f. Mise, fiat H·y trén, chÕ thµnh
31 No. numero sè
32 ol. oleum dÇu
17
 ViÕt t¾t ViÕt ®Çy ®ñ NghÜa
33 past. pasta thuèc sÖt
34 P.O. per os qua måm (=uèng)
35 Rp. (Rj.) Recipe h·y lÊy
36 sir. siro Xi r«
37 sol. solutum dung dÞch
38 sp. species loµi
39 spir. spiritus cån, r­îu
40 tinct. tinctura cån thuèc

4.3. Mét sè tiÒn tè cã nguèn gèc tiÕng Latin

ViÕt t¾t ViÕt ®Çy ®ñ NghÜa
- a-, an- anemia kh«ng cã m¸u (thiÕu m¸u)
- anti- antidysenterica chèng lÞ
- di- dioicus hai nhµ (kh¸c gèc)
- endo- endocarpium vá qu¶ trong
- epi- epigaster ë trªn d¹ dÇy (th­îng vÞ)
- eu eucalyptus chãp tèt
- hemi- hemisphera mét nöa h×nh cÇu (b¸n cÇu)
- hyper- hypertonia ­u (qu¸) c¨ng (­u tr­¬ng)
- hypor- hypotonia nh­îc tr­¬ng
- meta- metaphase kú sau
- para- para-otis c¹nh mang tai (tuyÕn mang tai)
- peri- pericarpium vßng quanh qu¶ (vá qu¶)
- sym- symbios céng (hîp) sinh
C¸c tiÒn tè lµ sè tõ
- uni-, mono- monophyllum mét (mét l¸)
- bi-, di- biflorum hai (hai hoa)
- tri- triloba ba (cã 3 thuú)
- quadri-, tetra podus bèn (bèn ch©n)
tetra-
- quinque-, pentagonium n¨m (lÇu n¨m gãc)
penta-
- sex-, hexa- sexangularis s¸u (s¸u gãc)
C¸c tiÒn tè lµ gèc tõ
- bio- biologia sù sèng (sinh vËt)
- bacteri- bacteriophase vi khuÈn (thÓ ¨n vi khuÈn)
- cardi- tim
- glyc- glycerinum ngät (grycerin)
- hetero- heterophylla kh¸c, dÞ th­êng (l¸ dÞ th­êng)
- homo- homogenus ®ång ®Òu (®ång thÓ)
- hydr- n­íc
- hygro- Èm
- neo- míi
- oxy- oxygenium chua (sinh ra chua)
- phyll- chlorophyllum l¸ (diÖp lôc)
- phyt- phytoncida c©y (chÊt diÖt c©y)

18
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Vò V¨n Chuyªn (1987), Bµi gi¶ng La Tinh, NBX Y häc, Hµ Néi.
2. Ph¹m §øc An, §Æng Quang Minh, L­¬ng Kim Thoa (2000), LÞch sö thÕ giíi cæ ®¹i, NXB
Gi¸o dôc, Hµ Néi.
3. William T. Stearn (1992), Botanical Latin, David & Charles.

19
20