Professional Documents
Culture Documents
mbito da comunicacin
Mdulo 3 Unidade didctica 11
Pxina 1 de 73
ndice
1. Programacin da unidade ........................................................................................3
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 Encadramento da unidade no mbito social ................................................................. 3 Presentacin................................................................................................................. 3 Obxectivos didcticos ................................................................................................... 3 Contidos ....................................................................................................................... 4 Temporalizacin e actividades...................................................................................... 5 Recursos didcticos...................................................................................................... 8 Avaliacin ..................................................................................................................... 9 Bibliografa utilizada para a elaboracin desta unidade didctica ................................. 9
2.
Pxina 2 de 73
1.
1.1
Programacin da unidade
Encadramento da unidade no mbito social
Unidade 1
Bloque 1
Unidade 2
Mdulo 1 Bloque 2
Unidade 3 Unidade 4 Unidade 5 Unidade 6
macin e da comunicacin
Unidade 12 Unidade 13 Unidade 14
Unidade 15 Unidade 16
1.2
Presentacin
O traballo nesta unidade didctica cntrase no emprego das tecnoloxas da informacin e da comunicacin, e ten como obxectivo que o alumnado adulto sexa competente no tratamento da informacin dixital. Cmpre ensinarlle ao alumnado a utilizar unha serie de ferramentas que hoxe en da se presentan en soportes variados e que lle han permitir mellorar as sas habilidades para unha xestin da informacin, atendendo diversidade de finalidades persoais e profesionais. Necesitaranse estratexias para organizar, relacionar e sintetizar esta informacin, e tamn para preparar o alumnado para os avances tecnolxicos que se avecian.
1.3
Obxectivos didcticos
Comprender e analizar textos aparecidos en medios de comunicacin e TIC. Utilizar estratexias para a realizacin e a presentacin de tarefas co uso das TIC. Usar a composicin escrita como fonte de informacin, medio de comunicacin e xeito de regular a conduta. Expor oralmente temas de actualidade de xeito claro e ordenado, co uso consciente dos elementos non verbais e axudndose dos medios audiovisuais e das TIC.
Pxina 3 de 73
Comunicarse en soportes como a correspondencia postal e os medios informticos. Identificar e usar mecanismos de referencia interna gramaticais e lxicos. Recoecer tipos de oracins simples, e normas de puntuacin e ortogrficas, e apreciar o seu valor funcional e social. Coecer a formacin da lingua galega e as sas etapas ata o sculo XX, coa utilizacin de textos da poca tomados das TIC. Comprender a situacin lingstica galega a travs do estudo de fenmenos de contacto de linguas, co emprego das TIC. Valorar os textos poticos coa lectura de poemas e coa anlise dos elementos e os recursos retricos e mtricos do texto. Recoecer o valor dos textos teatrais coa lectura de fragmentos, e analizar algunhas caractersticas temticas e formais. Desenvolver a autonoma de lectura localizando textos, consultando pxinas e bibliotecas virtuais, e participando en obradoiros literarios de internet.
1.4
Contidos
Comunicacin oral
Comprensin de mensaxes orais dos medios de comunicacin audiovisual (radio, televisin e
internet), con especial atencin aos programas de lecer (concursos, series, etc).
Exposicin planificada, clara e ordenada sobre temas de actualidade, contrastando puntos de vista e
opinin expresadas neles, coa axuda dos medios audiovisuais e das TIC.
Uso consciente dos elementos paraverbais e non verbais na intervencin oral planificada: ton
das tecnoloxas da informacin e da comunicacin (achega de informacins, guins, informes, etc.). Comunicacin escrita
Comprensin de textos propios da vida coti e das relacins sociais en mbitos prximos
experiencia do alumnado, como mensaxes de chat e correo electrnico, normas e instrucins de uso.
Utilizacin da composicin escrita como fonte de informacin e aprendizaxe, como maneira de
lxicos: nominalizacins e hipernimos de significado abstracto. Revisin dos tipos de oracins simples. Revisin das normas de puntuacin en relacin coa cohesin sintctica (coma, punto e seguido, punto e parte), e das normas ortogrficas (b/v; m antes de p e b; h; en casteln, j/g), con aprecio dos seus valores funcionais e sociais. Uso de estratexias para a organizacin do traballo persoal para progresar na aprendizaxe: planificacin do tempo mediante a axenda persoal
Coecemento xeral da formacin da lingua galega e das etapas da sa historia social ata o sculo
Lingua e sociedade
linguas (conflito lingstico e interferencias), con emprego das TIC, que permitan abordar os prexuzos lingsticos Educacin literaria
Recitacin de poemas valorando a funcin dos elementos simblicos e dos recursos retricos e
Pxina 4 de 73
1.5
Temporalizacin e actividades
Temporalizacin
16 perodos lectivos divididos en catro semanas. 1 semana. 1 sesin, en casteln. Presentacin da unidade. Texto 1. 2 sesin, en galego. Texto 2. 3 sesin, en casteln. Texto 3. 4 sesin, en galego. Texto 4. 2 semana. 1 sesin, en casteln. Textos 6 e 6. 2 sesin, en galego. Texto 7. 3 sesin, en casteln.Texto 8. 4 sesin, en galego. Texto 9. 3 semana. 1 sesin, en casteln. Texto 10. 2 sesin, en galego. Textos 11. 3 sesin, en casteln. Texto 12. 4 sesin, en galego. Texto 13. 4 semana. 1 sesin, en casteln. Texto 14. 2 sesin, en galego. Texto 15. 3 sesin, en casteln. Texto 16. 4 sesin, en galego. Textos 17 e 18.
Actividades
1 sesin: en casteln. Presentacin polo profesor ou a profesora da unidade didctica, dos elementos que contn, e de como se pretende levala a cabo. Faranse indicacins precisas do proceso, mesmo da realizacin das actividades, xa que han formar parte da avaliacin. Situarase o alumnado fronte aos computadores para que, despois de entregado o texto 1, realice as prcticas necesarias para o manexo dalgns dos elementos imprescindibles dos procesadores de textos, se familiarice coas barras de ferramentas e realice as actividades. importante que o alumnado asuma a necesidade dunha correcta presentacin de calquera traballo, tanto man como nun computador. As novas tecnoloxas facilitan a tarefa, pero hai que aprender a manexalas. importante que quen tea computador na sa casa repita as tarefas realizadas na aula, para lograr a familiaridade no menor tempo posible. 2 sesin: en galego. O profesorado entregar fotocopias do texto 2, onde se tratan aspectos tericos sobre como se organiza a informacin en internet e como se accede a ela, co uso das novas tecnoloxas da informacin e da comunicacin. Estdanse os buscadores mis usuais, e danse enderezos de bibliotecas galegas e de fra da comunidade. Lvase a cabo unha exemplificacin prctica de procura de informacin en internet. Explicaranse, na prctica co computador, todas estas cuestins ata a total comprensin por parte do alumnado. Despois poderanse realizar as actividades propostas, loxicamenPxina 5 de 73
te con computadores. Trtase de actividades prcticas, de procura de informacin en internet, e de participacin, por grupos, en obradoiros literarios. Ao final, realizarase a exposicin de conclusins, de xeito oral na aula. Ao profesorado correspndelle dirixir a actividade e supervisar o traballo do alumnado co computador para que, en caso de xurdiren dificultades, se poidan superar. 3 sesin: en casteln. Entregarnselle ao alumnado fotocopias do texto 3 . Neste texto trtase de predispor unha actitude positiva do alumnado ante o estudo. conveniente a creacin de hbitos diarios de estudo e o uso de estratexias que axuden a planificar o traballo, non s das actividades escolares, senn tamn de calquera actividade que se propoa realizar fra das aulas. Cumprir desear un horario de estudo e cumprilo. conveniente que o profesor ou a profesora fagan revisins peridicas do cumprimento dos obxectivos marcados. 4 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 4, onde se estuda a televisin como medio de comunicacin audiovisual. Trtase de entender o medio de comunicacin mis completo, as estratexias de manipulacin que utiliza e a creacin dun esprito crtico no alumnado ante esa manipulacin. As actividades para este texto refrense a un estudo comparativo entre das cadeas televisivas. Intentarase que se entenda cal o obxectivo primordial da televisin e realizarase un debate sobre os programas de entretemento. No debate cumprir manter o respecto ante as opinins dos demais e unhas normas bsicas na expresin oral. importante que o alumnado participe de forma oral na aula, tendo en conta nas sas participacins os elementos verbais e non verbais, e respectando as regras da comunicacin oral. 5 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias dos texto 5 e 6. No texto 5 explcase que o correo electrnico, como funciona, e instrese o alumnado no seu manexo. O profesor ou a profesora teen que estar pendentes para que se sigan as pautas precisas, e debern orientar cando se considere que algn aspecto presenta dificultades na prctica. No texto 6 , explcase o chat. Igual que se fixo no texto anterior, trtase de informar o alumnado sobre o que e como se usa, ademais de entregar algns enderezos tiles para participar nestes faladoiros. , en xeral, outro paseo polas tecnoloxas da informacin e da comunicacin. Ao profesorado correspndelle dirixir a actividade e supervisar o traballo do alumnado co computador para que, en caso de xurdiren dificultades, se poidan superar. 6 sesin: en galego. Entregarnselle ao alumnado fotocopias do texto 7. O tema desta sesin o xnero lrico. Faise un rpido percorrido, na sa parte terica, polas caractersticas lingsticas do xnero e os recursos literarios que lle son propios. Non se abordan todos os recursos, senn os mis salientables. Nas actividades, o alumnado intentar identificar os recursos estudados en poemas de autores e autoras de Galicia. O profesor ou a profesora prestarn atencin aos traballos para que as sas presentacins escritas cumpran os requisitos mnimos, utilizando ben os signos de puntuacin. Dbese dirixir sempre o alumnado ata os dicionarios cando xurdan dbidas, anda que sexa para comprobar, autocorrixir e autoavaliarse. importante que o alumnado adquira o hbito de usar dicionarios impresos e interactivos. 7 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 8, que incle unha revisin da oracin simple e da sa clasificacin desde os puntos de vista da actitude do falante e da estrutura sintctica. Non se persegue nesta sesin unha aprendizaxe memorstica por parte do alumPxina 6 de 73
nado, senn que, a travs dos elementos constitutivos das oracins simples, sexan quen de recoecer a terminoloxa proposta. 8 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 9, onde se segue a estudar o xnero lrico, concretamente o ritmo e a rima. Estudarase a versificacin, seus elementos e as sas caractersticas. Entrgase tamn no texto unha serie de poemas de autores galegos para ler e practicar as os aspectos tericos presentados. Tamn se incle unha entrevista con E. Estvez, premio Gonzlez Garcs de poesa, aparecida en Vieiros, para que o alumnado poida ler opinins dun poeta actual e coeza como as novas tecnoloxas da informacin e da comunicacin estn, tamn, ao servizo da poesa. As actividades propostas teen que ver coa prctica do ritmo e da rima, e coa posibilidade de que o alumnado realice as sas propias producins poticas. O profesor ou a profesora hanlles prestar atencin aos traballos realizados para que as producins escritas cumpran os requisitos de presentacin, cun uso axeitado dos signos de puntuacin. 9 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 10, para traballar con textos de instrucins e de normas. Os textos de instrucins teen unhas caractersticas especficas que o alumnado debe coecer. Inciase a sesin, xa que logo, coas caractersticas lingsticas deste tipo de textos, e con exemplos prcticos e actividades. O profesor ou a profesora tern coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitarn o alumnado autocorreccin e autoavaliacin. 10 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 11, que un breve percorrido pola historia da lingua galega, desde o seu nacemento, na Idade Media, ata o sculo XIX, mencionando obras e autores caractersticos de cada un deses perodos. As actividades buscan ser un resumo da historia da nosa lingua. O uso das novas tecnoloxas da informacin e da comunicacin hanos axudaranos neste percorrido histrico a travs das bibliotecas virtuais e internet, onde se localizarn autores e obras. 11 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 12, en que se aborda a puntuacin como elemento bsico da cohesin textual. O alumnado debe coecer o uso prctico dos signos de puntuacin, con exemplos e actividades sobre textos en que se pon de manifesto a importancia do seu uso correcto. Abrdanse tamn nesta unidade algns elementos da ortografa que xa se estudaron, pero que serven de necesario repaso. 12 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 13, en que se tratan algns fenmenos que teen lugar nas linguas en contacto, neste caso no galego e no casteln. Nesta sesin explcanse interferencias lingsticas entre as das linguas de Galicia, nomeadamente a aparicin e o uso de galeguismos e de castelanismos. As actividades cntranse no recoecemento destas interferencias en ambas as linguas. O profesor ou a profesora deben dirixir sempre o alumnado ata os dicionarios cando xurdan dbidas, anda que sexa para comprobar, autocorrixir e autoavaliarse. importante a adquisicin do hbito de usar dicionarios impresos e interactivos. 13 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 14, onde se estuda a correspondencia persoal como outro tipo de comunicacin tradicional. Estdase a sa estrutura e as sas caractersticas lingsticas e de presentacin. A evolucin das novas tecnoloxas da comunicacin e da informacin tamn afectou a este tipo de comunicacin persoal, que camPxina 7 de 73
biou a canle papel-sobre-selo polo computador. Agora esa comunicacin prodcese a travs do correo electrnico e do chat, como xa vimos anteriormente. As actividades xiran en torno ao recoecemento dos elementos das cartas persoais e da prctica dalgunhas delas. O profesor ou a profesora hanlles prestar atencin aos traballos para que as presentacins cumpran os requisitos mnimos, especialmente no uso axeitado dos signos de puntuacin. 14 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 15, en que se estuda o xnero dramtico: as sas caractersticas lingsticas e non lingsticas, e que o diferencia doutros xneros, como a narrativa ou a lrica. Describiranse rapidamente algns subxneros e, nas actividades, tratarase de identificar e recoecer algunhas desas caractersticas en fragmentos teatrais. Tamn, utilizando as tecnoloxas da informacin e da comunicacin, o alumnado porase en contacto con algunha obra teatral. 15 sesin: en casteln. Entregaranse fotocopias do texto 16, onde se estudan algns mecanismos de referencia interna dos textos. Trtase dun sinxelo percorrido por algns mecanismos de cohesin textual. Xa se estudaron algns en unidades didcticas anteriores. Neste caso abrdanse os mis importantes dos gramaticais e dos lxicos, con exemplos de cada un nas actividades propostas. A aplicacin destes mecanismos non algo illado, senn que se d sempre dentro dun texto. Por esta razn, a creacin de textos o mbito adecuado para a posta en prctica dos mecanismos de cohesin. Unha vez mis, utilizaremos a composicin escrita como medio de informacin, aprendizaxe e comunicacin. As actividades do alumnado sern en lingua escrita, polo que o profesor ou a profesora tern que prestarlles especial atencin s realizacins do alumnado e s sas correccins individuais e colectivas. Cumprir teren coidado de corrixir constantemente esas producins escritas para evitar erros, e invitarn o alumnado autocorreccin e autoavaliacin. 16 sesin: en galego. Entregaranse fotocopias do texto 17, onde se tratan as caractersticas da exposicin, actividade lingstica oral con caractersticas propias. Estudaranse as fases da sa preparacin e as actitudes necesarias para abordala. Nas actividades trtase de preparar unha exposicin oral seguindo as pautas dadas na informacin terica e usando as TIC para a procura de informacin e tamn para a exposicin do tema. Entregaranse fotocopias do texto 18, en que se estudan os cdigos non verbais. Nesta sesin intntase que o alumnado aprenda os elementos non lingsticos que acompaan as emisins orais e que constiten sinais que comunican informacin. Realizarase un percorrido por cada unha destes elementos para favorecer o seu recoecemento. As actividades propostas servirn de apoio aos aspectos tericos.
1.6
Recursos didcticos
Na unidade xa estn includos os textos sobre os que se vai traballar. importante fotocopiar todos os textos necesarios antes de comezar cada sesin. imprescindible ter computadores con acceso a internet na aula. Cando non os haxa, haber que desprazarse co grupo ata a aula especfica. moi importante que na aula haxa dicionarios en galego e en casteln para solucionar as dbidas de vocabulario que poidan xurdir e, na medida do posible, dicionarios virtuais para resolver dbidas cando traballen co computador.
Pxina 8 de 73
1.7
Avaliacin
Nesta unidade didctica a avaliacin parte integrante do proceso, xa que as propias actividades sern tomadas como referencia para a valoracin do alumnado. Para as realizar, necesario pr en xogo estratexias e instrumentos de cuxo uso o profesor pode extraer conclusins. O manexo e uso que o alumnado faga dos computadores ao principio da unidade serve de avaliacin inicial, as como os comentarios sobre o que cada un sabe ou non sabe de informtica e sobre os contidos e obxectivos da unidade didctica. Os aspectos procedementais avaliaranse a travs da observacin e valoracin das tarefas propostas nas actividades, tanto individuais como grupais, orais e escritas, e de manexo dos computadores. Non haber probas obxectivas para valorar os aspectos conceptuais. A evolucin das tarefas a travs da unidade completa marcar as pautas dos contidos adquiridos. En todas as sesins programadas hai actividades que poder servir de reforzo ou ampliacin dependendo das necesidades do alumnado.
1.8
[http://www.vieiros.com]
Pxina 10 de 73
2.
Lo normal es emplear un tamao de papel DIN A 4 con orientacin vertical. Normalmente se emplea papel de 0,80 gramos porque su grosor lo hace ms cmodo y soporta bien la impresin, aunque que se puede usar papel de otro peso.
Mrgenes
Para un tamao DIN A 4, los mrgenes superior e inferior pueden ser de 2,5 cm y, a la izquierda y derecha, de 3 cm. Si se va a encuadernar el trabajo, puede dejarse un margen un poco mayor a la izquierda para que, una vez encuadernado, el margen visible sea igual en los dos lados del papel. En ese caso, puede elegirse 3,5 cm para el margen izquierdo.
Pxina 11 de 73
Interlineado
Es el espacio vertical que se establece para separar las lneas del texto. Los ms usados son el sencillo, el de 1,5 y el doble. Lo normal es establecer un interlineado sencillo, que se adapta al tamao de fuente (tipo de letra) utilizado; se puede utilizar el de 1,5 lneas o el doble para la confeccin de ttulos y subttulos. El interlineado siempre est en relacin con el tamao de letra usado.
Justificacin
Es la disposicin del texto en la lnea en relacin con los mrgenes. Existen cuatro tipos de justificacin: izquierda, derecha, centrada y completa. Izquierda: alinea el texto a la izquierda de la lnea. Este tipo de justificacin refleja la escritura manual. Derecha: alinea el texto a la derecha de la lnea; es bastante usual en textos publicitarios para facilitar la insercin de imgenes. Su empleo resulta artificial para un texto de carcter formal. Centrada: alinea el texto en el centro de la lnea; usado sobre todo en textos de creacin, se basa en el efecto plstico de la lnea de texto; deja grandes espacios en blanco. Completa: hace que todas las lneas (excepto la ltima del prrafo) comiencen y terminen al borde de la lnea; hace desaparecer los espacios superfluos al final y al principio de la lnea, haciendo que todas estn completas de derecha a izquierda. Es la que sugerimos para la realizacin de sus trabajos.
Confeccin del prrafo
Lo normal es que la primera lnea del prrafo posea una sangra (la primera lnea comienza un poco metida a la derecha) que no debe ser inferior a tres espacios.
Tipos de letra
Tambin llamado fuente, hay que elegir la que se va a utilizar en los textos. Los tratamientos de texto ofrecen una gran variedad de tipos de letra que confiere a los escritos diferentes aspectos. Hay determinados tipos de letra que son los ms usuales, como Times New Roman, Arial o Courier New. Estos son ejemplos de algunos de ellos:
Tamao de letra
Una vez elegido el tipo de fuente hay que elegir, tambin, su tamao, que puede variar segn se trate de ttulos, subttulos o texto normal.
Pxina 12 de 73
Cada tipo de fuente permite adems aplicar diferentes efectos, como negrita, subrayado, cursiva, tachado, doble tachado, sombra, , rre elliie ev ve e, etc. Los efectos ms usuales son la negrita, la cursiva y el subrayado, que indican que una informacin es importante. No se debe abusar de ellos, pues dejaran de tener ese carcter destacable para convertirse en algo montono que no le indica nada al lector.
Correcciones
Si se desea corregir una palabra o una letra en el texto, es necesario situar el cursor en el lugar donde se encuentra el error y, una vez all, elegir entre estas dos opciones: Sobreescribir: para substituir un texto ya escrito, hay que pulsar la tecla <Ins> y ya se puede escribir el nuevo texto. Insertar : para insertar un texto se debe comprobar que en la lnea de mensajes no aparece la palabra SOB. En caso contrario, se debe pulsar, de nuevo, <Ins>. As el texto que
se escriba aparecer a la izquierda del cursor. Ortografa
Aunque conozcamos las reglas de ortografa, algunas veces cometemos errores o tenemos dudas sobre algunas palabras. El ordenador proporciona un diccionario que puede ayudar con las dudas. Para utilizar el corrector ortogrfico abrimos el men Herramientas y seleccionamos la opcin Ortografa.
Pxina 13 de 73
Cuando el programa se detenga en una palabra, hay que pulsar sobre una de las teclas del cuadro de dilogo:
Se utiliza si la palabra es correcta, aunque no se encuentre en el diccionario.
Permite sustituir la palabra incorrecta por la seleccionada en la lista. La palabra se sustituir por la seleccionada de la lista siempre que aparezca en el documento. La palabra se incluir en el diccionario y el programa ya no se detendr en ella.
Sinnimos
Algunas veces se puede recurrir a esta herramienta del siguiente modo: Poner el cursor en la palabra. Abrir el men Herramientas y seleccionar la opcin Sinnimos. Elegir un sinnimo de la lista. Hacer clic sobre la tecla Reemplazar.
Secuencia de actividades S1. Enumere diez caractersticas de un procesador de textos que no posea una mquina de escribir.
S2.
Qu ocurre cuando en un texto hay dos palabras iguales, una seguida de la otra, y pasamos el corrector ortogrfico?
Pxina 14 de 73
S3.
Escriba dos sinnimos da cada una de las siguientes palabras (utilice la opcin Sinnimos del men Herramientas):
Alma
Almanaque
Fiesta
S4.
Utilice los mrgenes tal y como se indican. Interlineado. Justificacin centrada. Use el tipo de letra Book Antiqua. Tamao de letra: 14. Las palabras entre parntesis tiene que ponerlas en negrita y subrayarlas.
Pxina 15 de 73
Para procurar unha determinada informacin s temos que escribir un enderezo, accederemos a el e poderemos ler as sas pxinas. A cantidade de informacin case ilimitada, por iso necesario empregar os buscadores ou portais, que nos axudan na nosa procura. Os mis empregados, entre outros moitos, son: [http://www.google.es]. o buscador mis utilizado a nivel mundial. [http://www.yahoo.com]. Ten as pxinas rexistradas nel clasificadas por temas, s hai que escribir unha palabra clave do que queremos buscar. [http://www.altavista.com]. Rastrexa a palabra clave en todos os documentos da rede. Ademais, permite facer preguntas e obter respostas. [http://www.lycos.com]. Con caractersticas similares aos buscadores anteriores. [http://www.hotbot.com]. Aparecen as pxinas do tema que se busca agrupadas segundo criterios determinados. [http://www.buscopio.com]. Trtase dun buscador de buscadores. Neste directorio aparecen buscadores xenricos e temticos. [http://www.enxebre.com] [http://www.vieiros.com] [http://www.galiciacity.com] [http://merlin.dicoruna.es]. Son algns dos buscadores galegos dispoibles neste momento.
Bibliotecas
Internet pdenos ofrecer bibliografa abundante sobre calquera tema. As grandes bibliotecas do Estado teen os seus catlogos informatizados. dicir, que podemos saber, por exemplo, todos os libros e edicins que ten publicados un autor determinado, indicando, ademais, a sa localizacin. [http://www.exlibris.usual.es/bibesp]. Ten unha listaxe de todas as bibliotecas espaolas e de todo o mundo.
Pxina 16 de 73
[http://biblioteca.cesga.es/]. Se entra no sistema de xestin de bibliotecas de Galicia aparecer toda a informacin das bibliotecas galegas que teen os seus fondos informatizados. [http://www.bne.es/cat.htm]. Na Biblioteca Nacional, en Madrid, odemos entrar no catlogo informatizado Ariadna, de libros modernos. Neste catlogo aparecen todas as producins de autores e autoras de Espaa. As universidades teen tamn informatizados os seus fondos bibliogrficos. Moitas estn agrupadas en consorcios para desenvolver accins comns e dispoen de catlogos colectivos nos que comparten os seus fondos. [http://www.baratz.es/cgi-bin/abwebr/LI/TI]. A Rede Universitaria Espaola de Catlogos Absys (RUECA) rene os libros das universidades de Castela-A Mancha, a Pontificia de Comillas, A Rioxa, Murcia e Xan. [http://www.uned.es/biblio/ruedo.htm]. A Rede Universitaria Espaola Dobis/Libis (RUEDO) rene os fondos bibliogrficos das Universidades de Alacante, Crdoba, Granada, Navarra, UNED, Oviedo, Pas Vasco, As Palmas, Politcnica de Madrid, Sevilla e Valladolid. Esta rede non tan accesible como a anterior. [http://www.uned.es/]. a pxina da UNED. Se fai clic en Medios y Servicios, poder acceder sa biblioteca [http://www.usc.es]. Universidade de Santiago. Se fai clic en Investigacin e docencia, ha aparecer informacin sobre a sa biblioteca. [http://www.udc.es]. Universidade da Corua. [http://www.uvigo.es]. Universidade de Vigo.
Exemplificacin de busca
Busquemos documentacin utilizando internet ata atopar un libro de lrica galega medieval. En primeiro lugar, escribimos o enderezo ao que queremos acceder: neste caso http://www. mepsyd.es, para entrar nas pxinas en que o Ministerio de Educacin, Poltica Social e Deporte ofrece unha listaxe de ligazns aos recursos bibliogrficos. Aparece outra pantalla, na que seleccionamos a opcin Bibliotecas Pblicas del Estado; a seleccin xa aparece en vermello. Aparece en pantalla informacin sobre as bibliotecas pblicas do Estado, e ns seleccionamos Galicia. A seguinte pantalla un formulario de procura nos catlogos. Ns seleccionamos o campo Materia, e nel escribimos: Lrica galega medieval. Tamn indicamos no campo Tipo de documento que o que desexamos son libros. Unha vez que xa determinamos as nosas preferencias, damos a orde Buscar. Segundo os datos que ns previamente proporcionamos, aparecen os ttulos dos libros que existen nas bibliotecas da rede pblica de Galicia e que teen como materia Lrica galega medieval. Para continuar seleccionamos o primeiro destes libros. Na pantalla aparecen os datos do libro seleccionado.
Pxina 17 de 73
Secuencia de actividades S5. Seguindo as indicacins da exemplificacin anterior, busque nunha biblioteca virtual as seguintes obras: Gramtica da lingua galega. X. R. Frexeiro Mato. A Nosa Terra. Vigo, 1988. Gran Enciclopedia Galega. VVAA. Silveiro Caada, editor. Santiago, 1974. O atraso econmico de Galicia. Xos Manuel Beiras. Galaxia. Vigo, 1981. Historia xeral de Galicia. VVAA. A Nosa Terra. Vigo, 1997. Arquitectura Romnica en la Costa da Morte. J. Ramn Ferrn Gonzlez. Deputacin Provincial. A Corua, 1999. A Biblia. Vigo. SEPT, 1989. A Filosofa, outra historia. F. Javier Prez Carrasco. Galaxia. Vigo, 1999. Dicionario Xerais da Lingua. VVAA. Xerais. Vigo, 1994. S6. Localice en internet a Biblioteca Virtual Galega e, usando os seus arquivos, conteste as seguintes preguntas:
Cal o enderezo electrnico desta biblioteca? De que institucin acadmica depende? Quen a dirixe?
Cite cinco obras das que haxa edicin dixital nesta biblioteca virtual
S7.
Utilizando un buscador de internet, localice pxinas de obradoiros literarios galegos. A clase dividirase en grupos e cada grupo participar nun deses obradoiros. Poden servir de exemplo as seguintes pxinas: [http://axouxereblog.blogspot.com] [http://www.vigonet.com] [http://galeguidade.net]
S8.
Ao final cada grupo far un informe da sa participacin, onde recolla actividades realizadas, aprendizaxes, o interese e as achegas individuais e colectivas. Unha persoa por grupo expor oralmente ao resto da clase, cun guin previo, o resultado das actividades. Participara vostede noutro taller?
Pxina 18 de 73
Esta distribucin deber tener en cuenta su capacidad de concentracin y la mayor o menor dificultad que para usted representan las distintas materias de estudio. Hay personas que necesitan poco tiempo para concentrarse en el estudio: su mejor momento est justo al comienzo de la actividad. En este caso, una buena distribucin horaria podra ser: Primer perodo de estudio: materias difciles. Descanso. Segundo perodo de estudio: materias de dificultad media. Descanso. Tercer perodo de estudio: materias fciles. Repaso. Por el contrario, otras personas tardan en concentrarse. Su mejor momento coincide con el tramo final de la sesin de estudio. Para estas personas, una buena distribucin horaria podra ser: Primer perodo de estudio: materias fciles. Repaso. Descanso. Segundo perodo de estudio: materias de dificultad media. Descanso. Tercer perodo de estudio: materias difciles. En un buen plan de trabajo, hay que dedicar un tiempo a los repasos de los temas ya estudiados. Los repasos bien hechos estimulan la memoria, detienen la cada de la curva del olvido y permiten recuperar la informacin que aprendemos con anterioridad. Los repasos ms eficaces son los que se realizan las primeras ocho horas despus del estudio, y el segundo ocho horas ms tarde. Si se dejan pasar muchas horas o muchos das para hacer el repaso, este resultar ms difcil, precisar de ms tiempo y tendr peores resultados.
Pxina 19 de 73
Secuencia de actividades S9. Planificacin del trabajo a largo y a medio plazo (para toda la evaluacin y para cada semana).
Nmero de semanas de las que dispongo desde este momento hasta la fecha de evaluacin
N de semanas Contenidos que debo preparar de las materias de curso en estas semanas
N de semanas
Proceda de la misma manera con todas las semanas hasta la fecha de evaluacin. Recuerde fijar un tiempo para los repasos.
Pxina 20 de 73
S10.
Propuesta de modelo de esquema para planificar los perodos de estudio de cada da de la semana.
Das Materias Cada da indique qu mbitos o aspectos de los mbitos va a preparar y en qu horario
Lunes
Martes
Mircoles
Jueves
Viernes
Sbado
Domingo
S11.
Cree que el estudio es una actividad que precisa de adiestramiento como muchas otras o que depende exclusivamente de unas cualidades innatas que unas personas poseen y otras no? Razone la respuesta.
S12.
Realiz alguna vez un plan de estudios? Le parece que sirve para algo?
S13.
S14.
Tome las medidas necesarias para cumplir el plan de estudios la prxima vez.
Pxina 21 de 73
Os obxectivos bsicos da televisin son formar, persuadir, informar e entreter. En cada programa pode haber algo de cada un deses aspectos, pero sempre predomina algn deles: Formar: reportaxes culturais, documentais, debates, entrevistas, etc. Informar: noticiarios, reportaxes sobre feitos de actualidade, retransmisins de acontecementos non espectaculares, etc. Entreter: pelculas comerciais, telefilmes, teleseries, espazos dramticos, concursos, actuacins musicais, revistas, etc. Persuadir: espazos cedidos a partidos polticos, grupos relixiosos, editoriais de noticiarios, publicidade, etc. Coa excepcin das pelculas, as reportaxes, os documentais, etc., os programas televisivos basean o seu xito na presenza fsica individual do elemento humano. Na prensa e na radio as persoas son annimas, entanto que na televisin pasan a ser un elemento comunicativo mis: a presenza fsica, os xestos, o ton de voz, a actitude, etc., condicionan a percepcin do que se transmite. importante que as persoas telespectadoras saiban captar a manipulacin da realidade que lles transmite a televisin. A presentacin de imaxes significa algo mis do que vemos: son unha seleccin do que os guionistas queren que vexamos. As mesmo, a travs da televisin penetran nos nosos fogares a violencia, o sexismo, as actitudes xenfobas ou belicistas, etc. O importante termos unha actitude crtica ante todo o que sae na pantalla, xa que o menor detalle pode estar manipulado e ten unha intencin estudada e especfica.
A televisin autonmica galega
No ano 1985 xorde en Galicia a canle autonmica de titularidade pblica. Un dos seus obxectivos bsicos a defensa e a promocin da lingua da comunidade. A sa defensa e promocin non se d s dun xeito directo, senn tamn polo uso continuado da lingua galega en todos os programas. por isto que o seu labor fundamental na normalizacin e na relevancia social da nosa lingua.
Pxina 22 de 73
Secuiencia de actividades S15. Procure na prensa ou en revistas a seccin dedicada televisin e recolla a programacin dun da calquera da Televisin de Galicia (titularidade pblica) e a de Tele 5 (titularidade privada). Faga despois as actividades seguintes:
Clasifique os programas de cada canle segundo o seu obxectivo principal: informar, formar, entreter, persuadir.
Nome do programa Cadea que o emite Informar Formar Entreter Persuadir
Tendo en conta estes datos ordene, numerando de 1 a 4, os obxectivos preferentes de cada canle.
Informar Televisin de Galicia Formar Entreter Persuadir
Tele 5
Despois da actividade anterior, pdese facer na aula, a travs dun pequeno debate, unha anlise dos resultados desde o punto de vista dun telespectador crtico. Facer despois outro debate oral sobre os concursos televisivos. Teranse en conta as normas propias das argumentacins orais, o respecto aos demais, os tempos que cada un ten que utilizar, o ton axeitado, a xesticulacin...
Pxina 23 de 73
Es el programa de correo electrnico que viene con Windows y tambin con el paquete Internet Explorer. Las partes ms importantes de esta ventana son: Carpetas: para crear una carpeta nueva accedemos en Carpetas locales al men Contextual, elegimos Carpeta nueva... y le damos un nombre. Para abrir una carpeta, la seleccionamos con el ratn. Los mensajes que recibimos aparecen en la Bandeja de entrada. Para mover mensajes de una carpeta a otra, abrimos la carpeta donde estn los mensajes y los arrastramos a la de destino. Las carpetas que tenemos inicialmente son: Bandeja de entrada: contiene los mensajes que recibimos. Bandeja de salida: contiene los mensajes que estn pendientes de enviar. Elementos enviados: contiene los mensajes enviados de forma correcta. Elementos eliminados: contiene los mensajes que hemos borrado. Contactos: ventana con direcciones de correo. Para aadir una direccin hacemos clic sobre Contactos y elegimos Nuevo contacto... Rellenamos los campos que aparecen, indicando en Mostrar un nombre identificativo. Para mandar un mensaje a cualquier persona de Contactos, hacemos doble clic sobre el contacto y aparece un mensaje con el campo Para ya rellenado. Cabeceras: en esta ventana se muestran los datos de los mensajes. Si aparece un smbolo o dibujito de un clip, indica que tiene un archivo adjunto. Contenido del mensaje: tiene el contenido del mensaje seleccionado en la cabecera.
Enviar y recibir mensajes
Para enviar y recibir los mensajes que tenemos pendientes, hacemos clic en Enviar y recibir todo. Para crear un mensaje seleccionamos Mensaje nuevo, con lo que aparece una ventana nueva con un mensaje vaco. Los campos que debemos rellenar son: Para: indicamos la direccin de correo del destinatario del mensaje. CC: enva copias del mensaje a las direcciones que indiquemos, separadas por punto y coma (;). Asunto: breve descripcin del tema sobre el que trata el mensaje.
En el cuadro de texto escribimos el contenido del mensaje.
Para enviar el mensaje seleccionamos Enviar. Si lo queremos enviar ms tarde elegimos en la barra de men Archivo/Enviar ms tarde. Podemos componer los mensajes sin estar conectados a internet y cuando nos conectemos los enviamos haciendo clic en Enviar y recibir todo.
Pxina 24 de 73
Podemos adjuntar archivos a nuestros mensajes (facturas, textos, programas, imgenes, etc.). Si los archivos son muy grandes los debemos comprimir. Para enviar archivos adjuntos a un mensaje, creamos primero el mensaje y luego hacemos clic en Adjuntar archivo e indicamos aquellos archivos que deseamos adjuntar al mensaje. As, cuando mandemos este mensaje, aparecer tanto su contenido como los archivos adjuntos. Si un mensaje tiene archivos adjuntos aparece entre la cabecera y el contenido del mensaje el icono Este mensaje tiene datos adjuntos. Haciendo clic sobre el icono se despliega una ventana con los nombres de los archivos. Podemos abrir directamente los archivos adjuntos haciendo doble clic sobre ellos, o bien, elegir la opcin de Guardar datos adjuntos. Debemos recordar en qu carpeta lo guardamos.
Responder a mensajes recibidos
En determinadas ocasiones nos mandan un mensaje con una duda referente a algn tema. Usando el icono Responder al remitente, aparece una ventana de mensaje nuevo con los campos Para, Asunto y Contenido del mensaje ya rellenados; slo tenemos que escribir la respuesta y enviar el correo.
Firma
Es el equivalente al remite en una carta de papel. Para crear una firma, en la barra de herramientas elegimos Herramientas/Opciones... y la ficha Firmas. Seleccionamos Nueva. Activamos la casilla de verificacin Agregar firmas a todos los mensajes salientes. En el cuadro de texto, escribimos la firma. Si existen otras firmas, hacemos clic sobre Predeterminado. Elegimos Aceptar.
Cree su firma dejando la primera lnea en blanco. Indique que desea aadir la firma a todos los mensajes que enve. Aada a los contactos las direcciones de correos de sus amigos e amigas. Cree un mensaje seleccionando como destinatario uno de los contactos.
S17. Envese a s mismo un correo con un fichero adjunto.
Escriba un mensaje a su direccin de correo. Adjunte un archivo que contenga una imagen y envelo. Al cabo de un minuto, compruebe el correo. Qu sucede?
Pxina 25 de 73
S18.
Abra el mensaje que se ha enviado en la actividad anterior. Guarde el archivo en una carpeta.
S19. Conteste a un mensaje de los que le han enviado.
Cree un archivo de Microsoft Word con sus datos, centro en el que estudia, la localidad, actividades favoritas, etc. Guarde el archivo con el nombre Favoritos y cierre Microsoft Word. Abra uno de los mensajes que tenga en su carpeta de Microsoft Outlook Express. Conteste y adjunte el archivo de Microsoft Word que acaba de crear.
Pxina 26 de 73
Texto 6: El chat
El chat permite mantener en directo una conversacin entre varios usuarios de internet, todos a la vez en tiempo real. Es decir, a diferencia de lo que ocurre en el correo o en las noticias, no hace falta publicar un texto y esperar a que contesten: es simultneo. Los chats aparecen ordenados segn temas. Los hay dedicados a economa, ocio, deportes, informtica, etc.
Procedimiento
Disponemos de dos opciones: Programas dedicados de forma exclusiva a realizar chats como Irc-chat. Tienen la ventaja de cargarse de forma rpida, pero presentan el inconveniente de que tenemos que saber el servidor de chat que tenemos que usar. A travs de pginas web. Son de carga ms lenta, pero estn integrados en una pgina web, con lo que slo necesitamos el navegador.
Un ejemplo en el portal Terra
Abrimos el navegador y accedemos al portal http://www.terra.es En Servicios elegimos Chat. Se abrir una ventana en la que aparecen los temas sobre los que podemos hablar. Elegimos Ocio. Echamos un vistazo a los distintos canales de ocio de que disponemos y elegimos #15_a_20. Introducimos un pseudnimo. Si ya est siendo usado, pediremos otro. Una vez dentro del chat, tenemos una ventana de texto a la izquierda con los mensajes que envan los distintos usuarios. En el centro aparece una segunda columna con la lista de todos los usuarios conectados en ese momento. Si hacemos doble clic sobre el nombre de uno de ellos, podremos mantener una conversacin privada con ese usuario. En la parte inferior disponemos de una barra Mensaje en la que escribimos el texto, que al pulsar [Intro] pasa al cuadro de texto que contiene los mensajes. Para buscar direcciones de chat podemos usar un buscador con las palabras chat o irc.
Otras direcciones de chat
Pxina 27 de 73
A linguaxe literaria, nomeadamente a potica, caracterzase polo uso especial que fai da lingua. Ese uso especial, chamado linguaxe figurada, busca facer mis fermosa a mensaxe e acadar maior intensidade comunicativa. Os recursos expresivos da linguaxe potica denomnanse figuras retricas e pdense agrupar en tres grupos:
Recursos fonticos: relacionados cos sons da lingua. Onomatopea: consiste na reproducin ou imitacin dos sons da natureza e das cousas por medio dos sons da linguaxe:
Qu ben, que bomba vn co seu rebombio! A bomba, bong!, a bomba, bon amigo
Recursos semnticos: baseados no dignificado das palabras Metfora: consiste en presentar como idnticos dous termos distintos sen que haxa ningn tipo de enlace entre eles. Esta identidade pode vir dada por unha asociacin de sentidos ou de semellanzas, pero outras veces unha asociacin emocional e subxectiva. No seguinte exemplo, o autor constre toda unha serie de metforas para se referir ao outono:
Pxina 28 de 73
Ti, outono, es un home coa ollada murcha, cos guedellos ao vento. Es a cor do adeus irremediabel. Cadaleito do vento e do bosco esquencido, verba hmida e chumba. Outono fondo fondo coma un espello fondo coma a saudade. Voz lonxana de anxos voz do vento en agona longa. Outono, sangue morto, aloumio sen forza, apagada canzn de cotovos. Outono silandeiro, espida gaita, rexoldar de pingueiros. Soed!
Recursos morfosintcticos: que fan referencia s formas que poden adoptar as palabras e s relacins que se establecen entre as palabras que forman unha oracin. Anfora: consiste na repeticin dunha palabra ou mis ao comezo de versos sucesivos.
EU SEN TI Eu xa te busquei cando o mundo era unha pedra intaita. Cando as cousas buscaban os seus nomes, eu xa te buscaba. Eu xa te procurei no comenzo dos mares e das chairas. Cando Dios procuraba compaa eu xa te procuraba. Eu xa te chamei cando soio a voz do vento soaba. Cando o silenzo chamaba polas verbas, eu xa te chamaba. Eu xa te namorei cando o amor era unha folla branca. Cando a la namoraba as outas cumes, eu xa te namoraba. Sempre, dende a neve dos tempos, eu, na ta ialma.
Pxina 29 de 73
Secuencia de actividades S20. No seguinte poema o recurso principal o uso de onomatopeas. Intente facer un poema seguindo a estrutura do anterior. Pense en onomatopeas que sirvan para identificar sons de determinados seres ou obxectos: o vento, a pingueira, o grilo, a chuvia, as pisadas, o cuco.
CANCIN DAS TRES CUCHARAS Pra cando Luisa tea un neno Tac, tac, tac cuchara de pau cunca de madeira o meu neno est na lareira. Tin, tin, tin cuchara de prata cunca do pazo o meu neno est no regazo. Ton, ton, ton cuchara de ouro cunca de cristal o meu neno prncipe real.
Luis Pimentel
S21.
Os seguintes fragmentos de poemas inclen metforas. Indique a que se refiren esas metforas.
Anaco de noite para alumiar a luz escandalosa e ofensiva que fai do medioda brasa queimadora cintilante.
Manuel Mara
...vencello que nos xungue e ten en p, herencia secular de cada un, fogar no que arde acesa a nosa fe.
Manuel Mara
Pxina 30 de 73
Chammoslle: libro de silencio, prtico terminal da escravitude, escritura feliz da opacidade, lus que desata e nome da ledicia.
X.L. Valcrcel
S22.
Inente facer un poema, de cinco versos como mnimo, que incla o recurso da anfora: pode repetir a mesma palabra ao comezo dos versos ou ao final.
Pxina 31 de 73
Enunciativas
Interrogativas
Exclamativas
Dubitativas
Desiderativas
Imperativas o exhortativas
Transmiten una orden, exhortacin o ruego: Ven ahora mismo, Luisa; Luisa, ven, por favor.
Personales
El verbo tiene sujeto, explcito o implcito. La gente murmura. Ir maana (sujeto: 1 persona del singular)
Pxina 32 de 73
Impersonales
El verbo no tiene sujeto. Amanece pronto. Hace das que se fue Llevan atributo. Estaba triste No llevan atributo. Compr el piso
Atributivas
Predicativas
Transitivas
Las que tienen complemento directo. Lee la novela Aqullas en las que no hay complemento directo. Lee Tienen un sujeto agente, un verbo conjugado y un complemento directo. El mecnico arregl el coche Sujeto paciente + verbo ser conjugado + participio + complemento agente. El coche fue arreglado por el mecnico
Intransitivas
Activas
Pasivas
Activas
Pasivas
Pxina 33 de 73
Pronominales
El verbo va acompaado por un pronombre personal tono. Me encontr: Te salud?; Nos veremos el verbo no va acompaado por este tipo de pronombres. Llegaron a su casa; Estoy cansado; Volved pronto
No pronominales
Secuencia de actividades S23. Clasifique estas oraciones segn la actitud del hablante.
Laura regresa esta tarde
S24.
Transforme las oraciones simples del ejercicio anterior a todas las modalidades oracionales segn la actitud del hablante. Es decir, si es enunciativa, escrbala para que sea interrogativa, exclamativa, dubitativa, etc.
Enunciativa Interrogativa Exclamativa Duvitativa Desiderativa Imperativa
Pxina 34 de 73
S25.
Se disfrut de la velada
S26.
Indique si hay complemento directo o no en las siguientes oraciones y seale la funcin del pronombre tono:
Se convoc la reunin
De verdad te peg?
Te aprecio sinceramente
Pxina 35 de 73
S27.
Se golpearon duramente
Nos peleamos
Os veris en el parque
Pxina 36 de 73
Unha caracterstica do texto lrico a sa distribucin en versos e estrofas. Un verso cada unha das lias en que est distribudo o texto potico. Na lectura faise unha pausa ao final de cada verso. Esta distribucin en versos busca lograr ritmo e harmona. Os versos poden ser regulares (os que manteen o mesmo nmero de slabas) ou irregulares (nos que o nmero de slabas desigual).
Mtrica. Medida dos versos
Para contar as slabas dos versos cmpre ter presente que a slaba mtrica non a slaba gramatical. Para medir as slabas dos versos hai que considerar o ltimo acento do verso e as licenzas mtricas. Daquela, segundo o ltimo acento do verso: Se o verso remata en palabra aguda, contarase unha slaba mis:
(5 + 1) 6 (5 + 1) 6 6 (5 + 1) 6
8 (9 - 1) 8
8 8
Ramn Cabanillas
Pxina 37 de 73
Licenzas mtricas
Son nomeadamente tres: sinalefa, direse e sinrese. Sinalefa: cando, dentro dun verso, unha palabra remata en vogal e a seguinte comeza por vogal, pdense unir esas das slabas formando unha soa slaba mtrica:
Mia alma, sen lei vive salvaxe Mi al ma sen lei vi ve sal va xe 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Aquilino Iglesia Alvario
Direse: cando das vogais dunha mesma palabra forman ditongo, pdense separar en das slabas mtricas:
Campanas de Bastabales cando vos oio tocar mrrome de soidades 8 (7 + 1) 8
8
Rosala de Castro
Sinrese: cando nunha mesma palabra do verso das vogais forman hiato (das slabas), pdense unir formando unha soa slaba mtrica.
ben se adivia que choras no longo das tas pestanas... 8 8
A rima
A rima un dos recursos clsicos do xnero lrico que reforza o seu carcter harmnico e musical. Consiste na repeticin de sons finais dos versos a partir da ltima vogal acentuada. A rima pode ser consonante ou asonante. Consonante: prodcese cando se repiten todos os sons (voclicos e consonnticos) a partir da ltima vogal acentuada:
Galicia! Nai e seora, sempre garimosa e forte; preto e lonxe; onte, agora, ma...na vida e na morte!
Ramn cabanillas
Pxina 38 de 73
Asonante: prodcese cando soamente se repiten os sons voclicos a partir da ltima vogal acentuada:
Cando maxino que es ida no mesmo sol te me mostras e eres a estrela que brilla e eres o vento que zoa.
Rosala de Castro
Rosala de Castro
B Dos celtas antigos gloriosos exempros; do duro romano non lixios, non servos: rompede as cadeas da patria, dos eidos; luitade valentes; luitade, gallegos. Con rogo e con pranto, con brandos acentos, non ben se consiguen os nobres empeos: esforzo e constancia vos peden os tempos: luitade animosos; luitade gallegos. Luitando se vencen da sorte os degredos; quen luita, ese forte; quen cede, ese servo: oponde aos destinos un peito de ferro luitade, luitade, luitade, luitade, luitade, gallegos.
Eduardo Pondal
Pxina 39 de 73
C Aqu ven o maio de frores cuberto... puxronse porta cantndome os nenos; os puchos furados pra min estendendo, pedronme crocas dos meus castieiros. Pasai, rapacios, calados e quedos, que o que polo de hoxe que darvos non teo Eu snvo-lo probe do pobo gallego: Pra min non hai maio, pra min sempre inverno!... Cando eu me atopare de donos liberto i o pan non me quiten trabucos e prstemos, e como os de abade frorezan meus eidos, chegando habr entonces o maio que eu quero. Queredes castaas dos meus castieiros?... Cantdeme un maio sin bruxas nin demos; un maio sin segas, usuras nin preitos, sin quintas, nin portas, nin foros, nin cregos.
M. Curros Enrquez
O maio
D Nas leves tardes de outono tan sereas, ateigadas de silencio e de dozura eu vou sentindo, amor, a ta tenrura igual que lume queimndome nas veas. O son das aves, o vento e as sereas, a voz solemne do mar, rouca e escura, a voz do amor coa sa fondura, co seu incansbel ritmo de mareas. Eu quero vivir o Outono na ribeira para amistar coas gaivotas e embarcar nunha dorna xentil, ben marieira. O meu desexo mis fondo naufragar, ouh mia boa e sinxela compaeira! no teu mar de tenrura. S no teu mar.
Manuel mara
Poemas outono
E Logo esculco no teito con mincia e ternura por si algures descobro o rastro dos teus ollos como mirtos de amor ou edras que me nacen cada noite e me van afogando. Os teus ollos estn a esa hora no vento, viaxeiros -nada saben de minteo ciumes do vento e medo deste da. Deixo as portas abertas, a casa como pampa. Saio rua a buscar-te
No lubricn de Santiago non hai galos que canten S brtema e rudos tmidos que devalan e unha choiva sen tempo escoando polos vidros do meu cuarto baleiro no que xazo sen boca e comezo a sentir -eu- o teu medo inmenso diante do novo da.
Pilar pallars
Stima soidade
Pxina 40 de 73
E. ESTVEZ
PREMIO 'GONZLEZ GARCS' DE POESA
O seu poemario Construcins naceu sendo un blog no que o autor rexistraba da a da o proceso creativo Redaccin - 18:45 horas. 27/05/2008 Tags: eduardo estvez poesa premio gonzlez garcs Eduardo Estvez soubo este martes pola ma que gaara o Premio 'Gonzlez Garcs'. Deulle tempo a anuncialo no seu blog e pouco mis; desde o medioda, o seu telfono non deixou de soar: parabns e entrevistas. "A mia xefa vaime matar", di, anda que non especialmente preocupado. Un da un da e un peso gastouse. De que falan estas Construcins? Os temas son os mesmos de sempre. Son pequenas historias, cun estilo bastante narrativo, anda que fixando a mirada lrica no pequeno detalle. En realidade, os poemas parten de a, da graza que supn atopar ese detalle sobresaliente na realidade coti, e esa descuberta d lugar a unha reflexin posterior, que moito mis ampla. O poema crao o lector? Si, evidentemente. Eu non pretendo dicir verdade ningunha, non creo que iso sexa posible. Non pretendo, sequera, comunicar. Como dica Maiakovski, a 'comunicacin' non existe, imposible. Construcin naceu no blog enconstrucion? Si, o libro comezou a construrse al. O obxectivo era mostrar en directo a evolucin do libro, o proceso creativo, que a xente fose lendo os poemas e participase coa sa opinin. As e todo, no blog est apenas unha parte pequena do poemario e do proceso, porque deixei de escribir nel nun momento dado, cando comecei a pensar na posibilidade de publicar o libro. Esa visibilidade influu no proceso creativo? Non influu realmente, porque anda que o blog tivo moitas visitas, a participacin da xente foi moi baixa. Recuncars? Foi unha experiencia abondo interesante, e si que me gustara retomala. De feito, tamn teo a intencin de publicar no blog a parte do proceso de creacin que finalmente non publicara. Cal o futuro do libro, nun escenario no que internet convrtese no centro da comunicacin? A discusin sobre o futuro do libro arcaica. O libro est morto, cando menos tal e como o coecemos, en papel. O futuro do libro est en internet, e negalo non ver a realidade.
Pxina 41 de 73
Secuencia de actividades S28. Analice a estrutura mtrica das seguintes estrofas seguindo estas pautas:
Nmero de versos
Amorias das silveiras que eu lle daba meu amor, caminios antre o millo, adis, para sempre, adis!
Tipo de rima
Rosala de Castro
Versos que riman entre si
Nmero de versos
Polo correo do vento mndoche a mia cancin, nun sobre de sentimento que asinei co corazn.
Tipo de rima
Iglesia Alvario
Versos que riman entre si
Nmero de versos
Como bica o nords a neve fra, deixando nas folerpas a sa pegada, as quero bicar sobre a nevada, os teus labios enchidos de alegra.
Tipo de rima
Pxina 42 de 73
S29.
A seguinte estrofa de Celso Emilio Ferreiro est incompleta, fltalle o ltimo verso. Laa en voz alta procurando interiorizar o seu ritmo:
Meu neno non teas medo, que iste vento meu amigo anque rosma polas ras ...................................................
A estrofa unha copla: catro versos de oito slabas que riman en asonante os versos pares e quedan soltos os impares. Intente escribir un verso que complete a estrofa. Procure manter o ritmo e que remate nunha palabra que rime con amigo.
S30. Trate de completar esta estrofa de A. Noriega Varela. Laa en voz alta:
Fastuoso carballo, sombra ta bailaron as braegas todo o da, mais, o da expirou..., asoma a la ...................................................
A. Noriega Varela
Nesta ocasin a estrofa un sirvents: versos de 11 slabas que riman en consonante o primeiro co terceiro e o segundo co cuarto. Invente un verso para completar a estrofa, procurando manter o ritmo e buscando, para rematar, unha palabra que rime con da.
Pxina 43 de 73
Pxina 44 de 73
Secuencia de actividades S31. Conteste verdadero o falso, o completela frase, en el ltimo caso:
Afirmacin V/F
Debe acudir al mdico inmediatamente si observa dolores pectorales persistentes es un ejemplo de lenguaje de la instruccin Dej de fumar porque me di cuenta de que era muy perjudicial para la salud, es otro tpico ejemplo del lenguaje de la instruccin
S32.
Pxina 45 de 73
La aguja flotante Material necesario: Un recipiente con agua. Una aguja de coser. Muchas veces habr visto una hoja flotando sobre el agua de un estanque o uno de esos insectos que caminan por su superficie sin hundirse. Este fenmeno curioso se debe a la tensin superficial del agua. La hoja y el insecto se sostienen gracias a la piel de la superficie y a que ambos tienen su peso repartido en una base amplia. Una aguja y un recipiente con agua le bastarn para comprobar este principio cientfico. Deje caer la aguja de punta sobre la superficie del agua y ver cmo se hunde hasta el fondo. Pruebe de nuevo. Deje caer la aguja, suavemente, muy cerca del agua, en sentido horizontal. Ahora la aguja flota porque su peso se ha repartido sobre la superficie del agua, en toda su longitud, en lugar de concentrarse en el rea minscula de la punta.
Realice uno de los dos experimentos propuestos y escriba una memoria posterior de acuerdo con las siguientes indicaciones: Haga una lista del material utilizado. Describa los pasos que ha dado al hacer el experimento, en el mismo orden en que los ha realizado. El tiempo verbal predominante ha de ser el pasado, puesto que ya se ha realizado el experimento. Utilice la frmula se+ verbo en tercera persona (se eligi, se prepararon, se sumergi) para referirse a los pasos que ha seguido. En las memorias de este tipo no se utiliza nunca la primera persona. El ltimo prrafo de la memoria ha de ser una conclusin en la que se exponga qu es lo que demuestra el experimento.
Pxina 46 de 73
S33.
Lea en clase con sus compaeros y compaeras algn reglamento del centro (normas de utilizacin de la biblioteca, reglamento de rgimen interno, etc.), poniendo especial atencin en los siguientes aspectos:
Verbos que se utilizan al principio de cada artculo (de prohibicin, mandato, recomendacin, etc.). Persona gramatical en que est redactado. Disposicin y nmero de los prrafos (si la hay).
S34. Elaborar entre todos unas normas de convivencia para la clase, con apartados para el profesorado y el alumnado. Lea el siguiente texto y realice las actividades propuestas.
S35.
Sobre la terraza se haba reunido toda la compaa femenina [].Aquel da se preparaba la mermelada, segn un mtodo nuevo para Agafia Mijailovna, sin aadir agua. Haba sido Kitty quien introdujo este nuevo sistema, utilizado en su casa. Agafia Mijailovna, a quien le estaba reservada esta tarea en primer lugar, a pesar de considerar que nada de lo que se elaborase en casa de Lvin poda ser malo, haba echado, sin embargo, un poco de agua sobre las fresas del jardn y tambin sobre las silvestres, afirmando que era imposible hacerlo de otra manera; la haban sorprendido (mientras echaba el agua) y ahora las fresas se cocan delante de todos. Con el rostro arrebolado e irritado, el cabello revuelto y los flacos brazos desnudos hasta los codos, Agafia Mijailovna haca girar la cacerola sobre la lumbre y miraba sobriamente las fresas que se cocan en ella deseando con toda su alma que se pegasen y no se cocieran del todo. La princesa, al notar la ira de Agafia dirigida contra ella, como principal consejera de la coccin de las fresas, finga estar ocupada en otra cosa y dijo: No se puede retirar ahora la espuma, querida?. Yo lo har, dijo Dolly, y levantndose, comenz a pasar prudentemente el cucharn, recogiendo el azcar espumoso; de vez en cuando, para despegarlo del cucharn al que se haba agarrado, golpeaba este contra el plato, ya recubierto de una multicolor espuma amarillenta con el jarabe rojizo que se escurra debajo. Cmo lo rebaarn en el t, pensaba en sus propios hijos, recordando que tambin ella, de nia, haca lo mismo []. Bueno, ahora creo que ya est lista, dijo Dolly, dejando que se escurriera el jarabe de la cuchara. Cuando est acaramelado, quiere decir que ya est hecho. Len Tolstoi. Ana Karenina (adaptacin)
Subraye, en cada prrafo, las frases que den informacin sobre cmo se elabora la mermelada de fresas. Basndose en las frases subrayadas, redacte la receta de mermelada de fresas que aparece en este texto.
Pxina 47 de 73
Tras a conquista de Galicia por roma, cara ao sculo I, o latn foise convertendo, pouco e pouco, na lingua falada polos habitantes deste territorio, despois de desprazar as que se falaban antes da sa chegada. Ese latn sufriu despois o influxo das linguas dos pobos xermnicos e mis tarde da dos rabes, que lle legaron ao latn de Galicia moitas palabras. Axia xurdiu a distincin entre latn culto (o que se empregaba en documentos oficiais, textos lexislativos e eclesisticos) e latn vulgar (o que se empregaba oralmente). No sculo VIII, cando os falantes de latn vulgar xa descoecan o latn culto, podemos situar o nacemento do galego, tendo en conta que se trata dunha evolucin progresiva e que non se pode situar nun momento histrico concreto.
A idade media
A lingua dese perodo, chamada galego-portugus, viviu o seu momento de mximo esplendor. Era a lingua empregada por toda a sociedade en todas as situacins, ademais de ser considerada unha das de maior prestixio de toda a Pennsula Ibrica. Nos sculos XIII e XIV creouse unha importante literatura escrita en galego-portugus. Destacan dun xeito especial as cantigas de amor, de amigo, e de escarnio e maldicir, e mais as Cantigas de Santa Mara, compostas estas baixo a coordinacin do rei Afonso X.
Os sculos escuros
No sculo XV comezou, debido a unha serie de circunstancias polticas e sociais, unha progresiva implantacin do casteln, que se foi convertendo na lingua de cultura e de prestixio. No entanto, o galego foi quedando relegado lingua oral e familiar da maiora das clases populares. Este longo perodo de silencio nas letras galegas, que se estendera ata o sculo XIX, recibe o nome de Sculos Escuros. O poder poltico, econmico e relixioso quedaba en mans de persoas de orixe non galega. Acentuouse o desprestixio social do galego, ata o punto de que as clases superiores da poboacin autctona optaron polo idioma da coroa. Comezou as un proceso desgaleguizador e iniciouse un primeiro foco diglsico. Mesmo,por descoecemento, comezouse a considerar o galego como un dialecto do casteln, como un casteln mal falado. Neste proceso de castelanizacin, dous feitos tiveron especial relevancia: a creacin da Universidade de Santiago (1504) e a chegada da imprenta a Galicia, pois en ambos casos a lingua empregada foi o casteln. Desa etapa de Sculos Escuros consrvanse unhas poucas mostras literarias: Poesa oral, annima e tradicional: cantigas, romances, contos, refrns... n exemplo constitenos os romances sobre a rebelin, e posterior apresamento e decapitacin, do mariscal Pardo de Cela. Poesa acadmica: composicins renacentistas ou barrocas de Martn Torrado, Gmez Tonel, dona Isabel de Castro, etc. Panxolias: tiveron un gran desenvolvemento,que continuara no sculo XIX debido galeguizacin do tema do Nadal, por mor da identificacin entre Galilea e Galicia.
Pxina 48 de 73
Teatro: a primeira peza conservada o Entrems famoso sobre a pesca no ro Mio, de Gabriel Feixoo de Araxo (1671). Coa chegada do sculo XVIII, a situacin comeza a cambiar, e aparecen algns libros ilustrados que procuran a dignificacin de Galicia, estudan a sa lingua, recuperan o cultivo literario e van sentando as bases que posibilitan o renacemento do sculo vindeiro. As principais figuras deste tempo son o Padre Feixoo e o Padre Sarmiento. O Padre Feixoo: defende a dignidade da lingua galega, negando a sa condicin de dialecto do casteln e equiparndoa coas outras linguas romances cultas. O Padre Sarmiento: realizou importantes estudos acerca da lingua galega, recompilou abundante lxico, indagou na sa etimoloxa e defendeu o emprego do galego no ensino, na igrexa e na administracin.
Secuencia de actividades S36. Pensa que a situacin que viviu o galego na Idade Media se corresponde coa situacin actual? Razoe a resposta.
S37.
Escriba no seu caderno un texto en que argumente unha destas das posturas:
Sera mellor que se unificasen as linguas e que unha mesma lingua se utilizase nun territorio amplo (a Pennsula Ibrica ou mesmo Europa, como ocorre coa moeda). preferible que cada pobo mantea a sa lingua como manifestacin importante da sa cultura.
S38. Busque en internet estes autores medievais e lea algns dos seus poemas: Airas Nunes, Don Dinis, Pero Meogo, Pero da Ponte, Joam Garca de Guillade e Xon Airas de Santiago. Busque nunha enciclopedia virtual galega informacin acerca de Pardo de Cela. Busque en internet informacin sobre as panxolias do sculo XV-XVI.
S39. S40.
Pxina 49 de 73
Los signos de puntuacin dan cohesin a los textos. Su uso tiene una fundamentacin sintctica. Sealan los apartados del texto y constituyen una especie de armazn del mismo.
Signo de puntuacin Unidad textual
Signos bsicos
Otros
[ ? ] Interrogacin [ ! ] Admiracin [ - ] Guin [ _ ] Raya [ ... ] Puntos suspensivos [ ( ) ] Parntesis [ ] Comillas [ 1 ] Llamada
Oracin interrogativa Oracin exclamativa Separacin de palabras Dilogo Suspensin del discurso Aclaracin Cita textual Nota, referencia
En los textos literarios su uso adquiere frecuentemente valor estilstico. As, no es raro encontrar en la literatura actual textos en los que se prescinde de los signos de puntuacin o se hace un uso anmalo de ellos: unas veces con voluntad estilstica; otras como rechazo de los convencionalismos de la lengua escrita. He aqu un ejemplo ilustrativo:
...el drama del desencantado que se arroj a la calle desde un dcimo piso, y a medida que caa iba viendo a travs de las ventanas la intimidad de sus vecinos, las pequeas tragedias domsticas, los amores furtivos, los breves instantes de felicidad, cuyas noticias no haban llegado nunca hasta la escalera comn, de modo que en el instante de reventarse contra el pavimento de la calle haba cambiado por completo su concepcin del mundo, y haba llegado a la conclusin de que aquella vida que abandonaba para siempre por la puerta falsa vala la pena de ser vivida. Garca Mrquez, Gabriel: Como nimas en pena. El Pas.
En el texto anterior, la puntuacin es un elemento que aporta cohesin al desarrollo de la accin. Los puntos suspensivos iniciales evocan una accin en pleno desarrollo: el protagonista saltando al vaco. El uso exclusivo de la coma sugiere continuidad, imposibilidad de detener la accin: la cada del protagonista y su visin de la vida del edificio. Cada elemento de la enumeracin funciona como un fotograma en una secuencia cinematogrfica.
Pxina 50 de 73
Secuencia de actividades S41. Observe la presencia o ausencia de signos de puntuacin en los textos siguientes. Justifquelos en cada caso.
A No existe esponja para lavar el cielo pero aunque pudieras enjabonarlo y luego echar baldes y baldes de mar y colgarlo al sol para que se seque siempre te faltara un pjaro en silencio no existen mtodos para tocar el cielo pero aunque te estiraras como una palma y lograras rozarlo en tus delirios y supieras por fin cmo es el tacto siempre te faltara la nube de algodn no existe un puente para cruzar el cielo pero aunque consiguieras llegar a la otra orilla a fuerza de memoria y de pronsticos y comprobaras que no es tan difcil siempre te faltara el pino del crepsculo eso porque se trata de un cielo que no es tuyo aunque sea impetuoso y desgarrado en cambio cuando llegues al que te pertenece no lo querrs lavar ni tocar ni cruzar pero estarn el pjaro y la nube y el pino
Benedetti, Mario
Otro cielo
Justificacin:
B Bajo la luz del flexo la mosca se qued quieta. Alargu con cuidado el dedo ndice de la mano derecha. Poco antes de aplastarla se oy un grito, despus el golpe del cuerpo que caa. En seguida llamaron a la puerta de mi habitacin. La he matado dijo mi vecino. Yo tambin musit para m sin comprenderle.
Un crimen
Justificacin:
Pxina 51 de 73
C Tena la heroica mana bella de lo derecho, lo recto, lo cuadrado. Se pasaba el da poniendo bien, en exacta correspondencia de lneas, cuadros, muebles, alfombras, puertas, biombos. Su vida era un sufrimiento acerbo y una espantosa prdida. Iba detrs de familiares y criados, ordenando paciente e impaciente lo desordenado. Comprenda bien el cuento del que se sac una muela sana de la derecha porque tuvo que sacarse una daada de la izquierda. Cuando se estaba muriendo, suplicaba a todos con voz dbil que le pusieran exacta la cama en relacin con la cmoda, el armario, los cuadros, las cajas de las medicinas. Y cuando muri y lo enterraron, el enterrador le dej torcida la caja en la tumba para siempre.
El recto
Justificacin:
D Esta mujer cabe en mis manos. Es blanca y rubia, y en mis manos la llevara como a una cesta de magnolias. Esta mujer cabe en mis ojos. La envuelven mis miradas, mis miradas que nada ven cuando la envuelven. Esta mujer cabe en mis deseos. Desnuda est bajo la anhelante llamarada de mi vida y la quema mi deseo como una brasa. Pero, mujer lejana, mis manos, mis ojos y mis deseos te guardan entera su caricia porque slo t, mujer lejana, slo t cabes en mi corazn.
Neruda, Pablo
Mujer lejana
Justificacin:
Pxina 52 de 73
S42.
Busque en los textos anteriores diez palabras con b y diez palabras con v.
Palabras con b Palabras con v
S43.
En los textos anteriores hay numerosos ejemplos de palabras con g y con j. Haga dos columnas: una que tenga todas las palabras que se escriben con g y otra con todas las palabras que se escriben con j.
Palabras con g Palabras con j
S44.
Subraye de azul las palabras de los textos anteriores que tengan m antes de p, y de rojo las palabras que tengan m antes de b. Lea el texto siguiente y subraye todas las palabras que lleven h.
Seguro que a ti te han dicho que la historia de la humanidad es apasionante. Lo es en nuestro pasado prehistrico, en nuestros orgenes, que se encuentran en el mono, en nuestra evolucin y en nuestro pasado ms reciente, que abarca desde el 3000 antes de Cristo hasta la actualidad, aproximadamente. Pero igual de apasionante es la historia de las lenguas del mundo, por ellas sabemos el pasado de los pueblos. En nuestro caso, por ejemplo, el castellano pertenece a la familia de las lenguas romnicas, es decir, las que proceden del latn. Esto mismo ha ocurrido con otras lenguas como el gallego, el cataln, el francs, etc. Hacer la historia de una lengua es seguir las huellas de la historia del pueblo que la habla.
S45.
Por medio de la derivacin podemos formar palabras nuevas a partir de la primitiva. Por ejemplo, de herir, herida; de honra, honroso.
Busque en el texto una palabra primitiva y otra derivada que se escriban con h
Pxina 53 de 73
relativamente frecuente que os individuos que viven nunha mesma comunidade utilicen entre si unha mesma lingua, pero tamn moi frecuiente a existencia de sociedades en que conviven das ou mis linguas. Cando isto sucede dise que nese territorio existen das linguas en contacto. Este o caso de Galicia, onde se falan o galego e o casteln.
Interferencias
Debido a este contacto, e polo uso alternado que os individuos e os grupos sociais fan das das linguas, entre elas prodcese unha serie de interferencias. As interferencias teen lugar cando no uso dunha das linguas en contacto se empregan o vocabulario, as expresins ou as construcins propias e especficas da outra lingua. Son moi frecuentes as interferencias do galego no casteln, isto , os galeguismos no casteln. Mais as interferencias do casteln no galego, chamadas castelanismos, son moito mis frecuentes debido presin social que esa primeira lingua, vista como lingua de prestixio, exerce sobre o galego en diferentes mbitos: Lxico: *escoba, *grifo, *sartn, *parexa, *Dios, *rodilla, *cuchara, *ayer, etc. (no canto de vasoira, billa, tixola, parella, Deus, xeonllo, culler, onte, etc.). Morfoloxa: repercuten sobre todo nas alteracins do xnero: *a leite, *a nariz, *o ponte, etc. (por o leite, o nariz, a ponte, etc.). Sintaxe: mala colocacin do pronome (*Lle dixo que...), emprego de tempos verbais compostos (*haba dito), uso de a na perfrase ir + infinitivo (*vou a estudar), etc. Pero tamn se produce o proceso contrario, e podemos atopar numerosos trazos propios do galego no casteln falado na nosa comunidade. Son os galeguismos.
Algns exemplos de castelanismos
Castelanismo (en cursiva) Vai buscar unha sartn O viernes pasado fomos a Santiago Pecha o grifo da ducha No curral haba cinco conexos Xon e Mara casronse onte Vou a mirar a ver se veen Helena marchouse cedo Correccin Tixola Venres A billa Coellos Casaron Mirar Marchou Castelanismo (em cursiva) Lle dixen que viese s tres Meu irmn traballa mis que eu Dios llo pague Dime quenes eran Comeremos calquer cousa Xa haban chegado Traballa de abogado Correccin Dxenlle Ca min Deus Quen Calquera Chegaran Avogado
Observacin importante: como pode ver no exemplo Xon e Mara casaron onte, o verbo casar, en galego non ten forma reflexiva. Outros verbos que seguen esta norma son: adormecer, afogar, podrecer, caer, calar, espertar, tremer, ficar, marchar, morrer, parar, quedar, rir, sorrir... Pxina 54 de 73
Secuencia de actividades S46. Localice os castelanismos deste texto e escrbaos en galego normativo.
Cando ramos pequenos, todos os verns, bamos a pasar uns das casa de meu to Paco. O peor era o viaxe! Aquela carretera tia moitas curvas e meu pai tia a mala costume de fumar dentro do coche, polo que eu sempre me mareaba. Gustbame estar al, especialmente aquelas tardes en que nos sentbamos na eira e meu to contaba as sas historias mentres gardaba a mel nova en tarros de cristal. Nesos momentos eu sempre pensaba que nunca haba odo narrar como el o faca, describindo calquer pequeno detalle coma se fose o mis importante do relato.
S47.
De aquella, no vas venir con nosotras? Y luego? Anmate, mujeria, que vienen estes tambin.
Pxina 55 de 73
S48.
Na tboa seguinte substita os castelanismos lxicos pola forma correcta galega. Se a descoece, utilice un dicionario virtual.
Castelanismo Hacienda Forma correcta Castelanismo Helado Forma correcta
Lunes
Niebla
Jueves
Granizo
Viernes
Novio/-a
Escuela
Suelo
Ensear
Viudo/-a
Cerilla
Chorizo
Zanxa
Cena
Carretera
Comida (medioda)
Calle
Manzanilla
Acera
Menta-poleo
Cuneta
Dulce
Fecha
Cuchara
Cuello
Cucharilla
Rin
Cuchillo
Rodilla
Tenedor
Basura
Agotado/-a
Apellido
Alcantarilla
Apodo
Pxina 56 de 73
Correspondencia: es la comunicacin que pueden establecer las personas mediante cartas. Una carta es un mensaje escrito que un emisor (remitente) enva a un receptor (destinatario), generalmente alejado en el espacio, utilizando los servicios de correos, lo que conlleva que la respuesta se demore. Modernamente es posible enviar cartas tambin a travs de otros medios tcnicos, prcticamente instantneos, como el fax o el correo electrnico. Cartas personales: ponen en contacto a dos o ms personas y son las que se escriben los amigos, los familiares, etc. es decir, personas conocidas entre s. Una manifestacin clara de esta confianza es que acostumbramos a escribirlas a mano, precisamente para subrayar esta intimidad.
Caractersticas de la carta personal
Vocabulario sencillo y coloquial. El tono afectivo del escrito justifica que muchas veces introduzcamos numerosas exclamaciones. Tambin se introducen interrogaciones. Al ser de carcter privado, permite que haya muchos sobrentendidos, ya que la informacin transmitida se refiere a situaciones y asuntos que el destinatario ya conoce. Todas estas caractersticas intentan reproducir el lenguaje hablado, la conversacin, la descripcin espontnea, como si estuvisemos dialogando personalmente con la persona a la que le escribimos la carta.
Estructura de la carta personal
A diferencia de las cartas comerciales, las cartas personales no estn sometidas a unas normas tan rgidas como aquellas. Aun as, se pueden distinguir en ellas varias partes: Lugar y fecha: en el extremo superior derecho; en primer lugar se indica la localidad y, separada por comas, la fecha. Saludo o encabezamiento: es una frmula con la que nos dirigimos a la persona a la que enviamos la carta. La expresin utilizada puede variar segn el grado de confianza que tengamos con el destinatario. Contenido: es la parte ms importante de la carta, porque en ella va la informacin que queremos transmitir. Suele organizarse en tres partes: introduccin, exposicin o cuerpo y conclusin. Despedida: se sita al final y la frmula usada depende del grado de confianza y de intimidad. Firma: formada por el nombre y la rbrica. Postdata: no siempre es necesaria; la usamos slo cuando se nos ha olvidado decir algo y ya hemos firmado.
Pxina 57 de 73
En las cartas personales tambin se deben tener en cuenta los aspectos formales, es decir, debemos respetar los mrgenes, mantener la limpieza del escrito (no debe llevar tachones) y utilizar una letra legible.
Ejemplo
Fecha
Vigo, 15 de julio de 2008 Querida amiga: Te escribo para saber de ti porque hace mucho tiempo que no hablamos. Qu tal estis por ah? Cmo van tus hijos en los estudios? Ya nos contars si os acostumbris a la nueva vida. Seguro que sentisteis un gran cambio. Que todo sea para bien. Te acordars que cuando marchasteis se haba descubierto un asunto muy extrao en el cementerio. No vas a creer como acabo todo aquello. Se supo que unos jvenes del pueblo andaban metidos en trfico de drogas y la escondan en algunos nichos del cementerio. La guardia civil, gracias a la informacin de los vecinos, lleg a d-tener en total hasta a siete personas; ahora estn en la crcel en espera de que salga el juicio, ya tienen arreglada la vida para unos cuantos aos. Ms tiempo tienen que esperar las familias de los damnificados para una curacin lenta y costosa. La gente colabor para clarificar este caso tal y como se debe hacer. Por otro lado, me dan pena los hijos y las mujeres que van a tener que aguantar las habladuras de la gente, y ya sabes cmo es la gente a veces. Y hablando de otros temas, qu tal le va a tu marido con el nuevo trabajo? Seguramente todo ser perfecto. Juan le manda saludos, se acuerda de l cada vez que juega el Celta. La verdad es que hay das que os echamos de menos. Bueno, Aurora, por hoy ya me he entretenido bastante con esta carta. Voy a hacer la comida, que estn al llegar los nios de la escuela. Hoy comemos los tres solos porque Juan tiene una reunin y no viene hasta la noche. Como ves tenemos una vida muy activa, espero tu carta en la que me cuentes todas las novedades. Besos y abrazos para todos Mara PD: Acurdate de que me tienes que mandar las llaves del trastero si quieres que lo abra un poco los das de sol.
Conclusin Saludo o encabezamiento
Introduccin
Cuerpo
Despedida
Firma
Postdata
Pxina 58 de 73
Secuencia de actividades S49. Estos dos poemas de Gloria Fuertes son cartas. Lalos y responda luego.
A
Aparece al atardecer, o de maana si el da est nublado y por las noches cabalga por mis hombros o se mete en mi cabeza a machacar nueces. Con mi perro se lleva a matar y a mi me est destrozando los nervios. Dice que no se va porque no le da la gana. Todos los das hace que se me vaya la leche, me esconde el cepillo la paz y las tijeras; si alguna vez tengo la suerte de conciliar el sueo, ulula desgaitndose por el desvn. Ruego a ustedes manden lo que tengan que mandar, y se lleven de mi honesto pisito a dicho ente, antes de que le coja cario.
Sociedad de Amigos y Protectores de Espectros, Fantasmas y Trasgos. Muy seores suyos: Tengo el disgusto de comunicarles que tengo en casa y a su disposicin un fantasma pequeo de unos dos muertos de edad, que habla polaco y dice ser el espritu de Gengis Kan. Viste sbana blanca de pesca con matrcula de Uranio y lleva un siete en el dobladillo que me da miedo zurcrselo porque no se est quieto.
Gloria Fuertes B
Querida Glorita: Hace mucho tiempo que no me gusta como ests debieras de ir a Dios y que te hiciera un reconocimiento a fondo, o que te recetara su manoen tu cabeza. Esas bolsas que empiezas a tener bajo los ojos pueden ser de llorar como t dices, pero tambin es sntoma de Corazn.
Cudate hija por bien de todos. S que tienes miedo, un miedo solo, un tierno miedo, miedo a que no... Algrate Glorita que quien amas te vive!
Gloria Fuertes
Carta a mi misma
Qu poema considera usted carta personal? Cul carta comercial? Por qu?
En cada uno, indique los versos que correspondan a cada parte de una carta.
Partes Sociedad de amigos y protectores Versos Encabezamiento Cuerpo Despedida
Pxina 59 de 73
Encabezamiento
Cuerpo
Despedida
En estos poemas en forma de carta faltan algunos elementos importantes. Cubra la siguiente plantilla para cada uno de los textos, completando los apartados que no estn y sintetizando los que s se aparecen en ellos.
A
Lugar y fecha
Encabezamiento
Saludo al
destinatario
Problema
Solicitud
Despedida
Final
Firma del
emisor
Imagine que ha recibido estos textos y debe contestar a Gloria Fuertes. Al primer texto, respndale que su fantasma no puede ser recogido al no cumplir los requisitos. Incluya consejos para solucionar los trastornos que le ocasiona.
Pxina 60 de 73
Al segundo respndale que conoce una medicina para curar el mal que la aqueja (el miedo).
Escriba a alguien de su clase con quien tenga confianza y comntele que este curso est feliz porque est obteniendo resultados positivos en los estudios.
Pxina 61 de 73
Na parte verbal hai dous compoentes: o dilogo e as acoutacins. Dilogos: son as voces dos personaxes. Nos dilogos teatrais non aparece nunca a voz do narrador. Acoutacins: son indicacins que fai o autor, dirixidas a orientar a posta en escena, e poden ter carcter descritivo (ambiente e decorados) ou aclaratorio (xestos, entoacin, movementos, traxes, etc).
Estrutura
As como os textos narrativos se articulan en captulos, os textos teatrais tamn se reparten en unidades mis pequenas. As divisins mis comns son os actos e as escenas. Acto: unha unidade de lugar, tempo e accin. Remata cando saen todos os personaxes que interveen nel e hai un cambio na continuidade espazo-temporal. Normalmente hai un cambio de decorado. Escena: unha unidade mis curta, pode haber varias en cada acto. Xeralmente utilzase para marcar as entradas e as sadas dos personaxes.
Subxneros
Algns dos subxneros teatrais son os seguintes: Traxedia: a historia que se representa imita accins humanas que provocan sufrimento, compaixn e temor. Comedia: describe os aspectos mis risibles da vida; o seu final feliz e optimista, xa que o obxectivo deste tipo de obras facer rir. Farsa: amosa situacins grotescas e personaxes ridculos que participan dunha accin deformada e carnavalesca. Sainete: unha peza breve de ndole cmica, con personaxes que adoitan ser populares.
Pxina 62 de 73
Secuencia de actividades S50. Lea o seguinte fragmento teatral e conteste s seguintes cuestins:
(Entran en escena a forasteira e o seorito, un fidalgo rural mozo, lanzal. Veen collidos pola cintura, en idilio. Ela (Antinea), vestida de galega. Ollan un momento para a paisaxe). CEGO.- Reparade na desgraza deste pobre cego, ao que Deus privou de ver esta terra florida que estades mirando! SEORITO.- Vaiche gustando a mia terra, andaluza terca? FORASTEIRA.- (Mostrando o vestido). Pois xa o ests vendo... SEORITO.- Iso falo por min e agradzocho... FORASTEIRA.- Por ti comecei a querela; agora quroa tamn sen ti. SEORITO.- Ol, a!, mia farruqia. (Cllelle o queixo e mraa fixamente). E que fermosa ests... D xenio verte. Eduardo Blanco Amor. Galicia en festa [adaptacin]
Pxina 63 de 73
Como se chama o texto que aparece entre parnteses? Que funcin ten e quen o enuncia?
S51.
Transforme este dilogo nun texto teatral, indicando as intervencins dos personaxes e escribindo as anotacins necesarias:
- Saben? Andrs un adivio dixo de speto o anfitrin parella estranxeira-. Traes as cartas? - Sempre as levo no peto respondeu o horteln dando unha palmadia a altura do corazn. - Por que non llelas botas a eles? dixo o doutor Freire, satisfeito de poder presentar un nmero realmente orixinal aos hspedes. - Ai, non, seor! exclamou Reme. - E por que non? Que hai de malo? insistiu o dono da casa. - Non, nada dixo ela resignada-. Eu volvo cocia que xa se foron os tronos. - De verdade el adivia o futuro? preguntou o doutor Kimball nun ton divertido. - incrible dixo Freire. Sempre acerta. Vea, Andrs, adiante. - Ben, -dixo Andrs, co ton solemne de quen inicia unha cerimonia-. Esta maneira de botalas chmase Sete en Cruz. Primeiro, crtanse as, sete veces coa man esquerda. Agora colcanse deste xeito, en cruz, mirando para abaixo. Manuel Rivas: Vostedes sern moi felices
Pxina 64 de 73
S52.
S53.
Pxina 65 de 73
Os personaxes enumeran as afrontas e aldraxes que Galicia tivo que aturar ao longo dos tempos. Comnteos.
O autor rompe nesta obra co escenario italiana. Os actores mvense entre o pblico e renense nun espazo disposto entremedias do pblico. Que efecto consegue?
S54.
En rede. Entre na pxina de teatro bruto (http://www.corevia.com/teatrobruto) e lea a obra de Manuel Lorenzo A conquista da cripta, representada por esta compaa.
Pxina 66 de 73
Gramaticales
Decticos Correlativos
Lxicos y semnticos
Otros
Puntuacin
Pronombres: realizan la funcin de sustitutos. Permiten hacer referencia a algn elemento que ya ha aparecido en el texto. Esta referencia es un mecanismo de cohesin textual.
S55. Lea el siguiente texto:
Mi sombra No nos decimos ni una palabra pero s que mi sombra se alegra tanto como yo cuando, por casualidad, nos encontramos en el parque. En estas tardes la veo siempre delante de m, vestida de negro. Si camino, camina; si me detengo, se detiene. Yo tambin la imito. Si me parece que ha entrelazado las manos por la espalda, hago lo mismo. Supongo que a veces ladea la cabeza, me mira por encima del hombro y se sonre con ternura al verme tan excesivo en dimensiones, tan coloreado y pletrico. Mientras paseamos por el parque la voy mimando, cuidando. Cuando calculo que ha de estar cansada, doy unos pasos muy medidos ms all, ms ac, segn- hasta que consigo llevarla adonde le conviene. Entonces me contorsiono en medio de la luz y busco una postura incmoda para que mi sombra, cmodamente, pueda sentarse en un banco. Anderson Imbert, Enrique: Cuentos en miniatura. Equinoccio, 1976
Pxina 67 de 73
Elipsis: supresin en el texto de un elemento que, sin embargo se sobreentiende, generalmente porque ha aparecido antes.
Si en la primera frase del texto anterior reponemos todos los elementos que se han elidido por estar sobreentendidos, obtendremos un texto como ste:
(Mi sombra y yo) no nos decimos ni una palabra pero (yo) s que mi sombra se alegra tanto como yo (me alegro) cuando, por casualidad, (mi sombra y yo) nos encontramos en el parque.
S56.
Reescriba el resto del texto anterior reponiendo todos los elementos que se han elidido. Valore el texto que resulta. Observe el diferente ritmo y tono del mismo.
Determinantes: los tipos de determinantes que aparecen en un texto establecen diferentes relaciones entre los sustantivos a los que preceden y el objeto al que hacen referencia: Desconocido/conocido: un libro / el libro. Prximo/ lejano: este libro / aquel libro. Emisor/receptor: mi libro / tu libro.
Es habitual que, a medida que el texto avanza en su desarrollo, se vayan utilizando cada vez ms determinantes; cuando algo se menciona por primera vez en un texto, se utiliza generalmente un determinante indefinido; una vez que es conocido, se emplea el artculo determinado, aunque no es una regla de estricto cumplimiento.
El amor Estaban al borde de un ribazo. Eran tres chopos jvenes, el tronco fino, de un gris claro, erguido sobre el fondo plido del cielo, y sus hojas blancas y verdes revolando en las ramas delgadas. El aire y la luz del paisaje realzaban an ms con su serena belleza la de aquellos tres rboles. Yo iba con frecuencia a verlos. Me sentaba frente a ellos, cara al sol del medioda, y mientras los contemplaba, poco a poco senta cmo iba invadindome una especie de beatitud. Todo en derredor de ellos quedaba teido, como si aquel paisaje fuera un pensamiento, de una tranquila hermosura clsica: la colina donde se erguan, la llanura que desde all se divisaba, la hierba, el aire, la luz. Cernuda, Luis. Ocnos. Seix-Barral. 1977
Pxina 68 de 73
S57.
Subraye los determinantes del texto. Observe los determinantes que utiliza el autor para referirse a los objetos y los que utiliza para referirse a las sensaciones que le provocan. Qu diferencia hay? (Por ejemplo: el tronco/una beatitud).
Mecanismos lxicos y semnticos. El lxico que integra un texto constituye un elemento fundamental de cohesin. Las palabras seleccionadas por el autor o la autora mantienen entre s distintas relaciones semnticas, puesto que designan significados pertenecientes a un mismo campo.
En un texto como el siguiente podemos encontrar palabras repetidas (enfermedad, ambulatorio, mdicos, saber, caso...), sinnimos (analizar, examinar), antnimos (hombre/mujer), hipernimos (enfermedad/diarrea, catarro). Encontramos asimismo un conjunto de palabras del mismo campo semntico, como las que acabamos de ver... Hallamos incluso, palabras que slo nuestro conocimiento del mundo nos permite relacionar (herramientas, tornillos, ferretera, trastero). Analizar esta compleja red de relaciones semnticas nos ayudar a determinar el tema del texto, a identificar su estructura, a comprenderlo mejor.
La enfermedad Una maana indiferente en que el ambulatorio despachaba la retahla cansina de diarreas de nio y alguna vejiga de viejo y catarros banales que las devotas del seguro llaman andancio, una maana de esas lleg un hombre joven con su volante y se puso a esperar en el banco alargado como de estacin de autobuses. Era delgado, bien parecido. No se le vea mala cara, si se descuenta el morado profundo de unas ojeras, nada a su edad, quiz la resaca del sbado. Al menos cualificado de los mdicos del ambulatorio le correspondi el sobresalto disimulado de percibir un sntoma decisivo. A veces es una intuicin. Mand comprobar, analizar. No es posible, secreteaban los mdicos, en un rincn del mundo como ste. Pero el hombre tena la enfermedad. Se trataba de un muchacho del centro de la ciudad, hijo de familia y de costumbres decentes. Veamos la anamnesia, qu palabreja, y slo faltaba que lo interrogaran con una luz cegadora. Las dolencias infantiles?, quera saber. y vacunas. Las amgdalas. Transfusiones de sangre, alguna transfusin de sangre?. Tuvo como un arranque de protesta cuando le preguntaron, aunque fuera con muchos rodeos, si se haba acostado con hombres, pero se qued en la negativa y el rubor. Lo pusieron en sin causa conocida, porque haba que informar para el computador de datos. Slo las personas indispensables lo supieron y los mdicos fueron como confesores, segn los juramentos de su religin. El segundo caso vino rpido y fue algo diferente. Una mujer casada de los arrabales, tambin de vida honesta. Las conjeturas fueron hacia el marido, que viajaba por provincias un muestrario de bisutera fina. Ella era una casada joven y fiel. El marido tena fama de honradez en los tratos, peo no era imposible que hubiera enredado con una camarera de hotel, la camarera slo se acostara con el gerente (...) Los mdicos tuvieron que hablar con el marido de la casadita de los arrabales y el hombre se dej examinar y estaba muy sano. Pero no pudo aguantar lo de su mujer, cogi el muestrario y sus cosas y se march para siempre (...). Al fin termin sabindolo toda la ciudad, que haba dos casos entre los miles de habitantes, y la gente se entreg a la higiene y a las religiones temerosas. Lo que no se saba es cmo llegaron a relacionarse, despus de aquellas novedades, el joven que no haba conocido mujer y la seora que se haba quedado sin marido. Se pusieron a vivir en casa de ella para all del ro y fue un alivio para la poblacin porque as quedaba el puente por medio. Pero acaso se han cansado de su lazareto. Ahora los amantes viven en el parque y a la plaza de las palomas y nos inquietan con su felicidad descuidada. Vienen algo plidos y enlazados, se acarician, alguien los ha visto besarse tranquilamente en la boca como antes se acostumbraba, cuando el amor no estaba amenazado y era una pasin sin guantes. Pereira, Antonio; Las ciudades de poniente. Madrid, Anaya & Mario Muchnik, 1994
Pxina 69 de 73
S58.
S59.
Sinonimia
Antonimia
Hiperonimia
S60.
Elabore un cuento breve a partir de esta lista inconexa de palabras que se han sacado de un cuento original. Puede introducir las palabras en cualquier orden y repetirlas, si es necesario:
Rey, isla, hijas, ciudades, dote, monja, casar, romance, lloraba, mar, habl, hermoso, pareci, abril, Irlanda, bosques, pjaros.
S61. Elabore una narracin. Le ofrecemos varias posibilidades. Elija la que prefiera.
Narre, sirvindose de un narrador personaje secundario (por ejemplo, un locutor de radio) lo que sucede en el terreno de juego. Cuente mediante un monlogo interior lo que est viviendo en esos momentos el portero del equipo visitante. Construya su narracin a partir de los siguientes datos. Espacio: un poblado indgena en mitad de la selva amaznica. Personajes: un reportero, una biloga, una tribu aborigen. Tiempo: una semana del verano del 2009. Narre unos acontecimientos situados en la Roma Imperial del siglo I despus de Cristo. Utilice un narrador protagonista en primera persona.
Pxina 70 de 73
contido da intervencin.
Manexar as estruturas lingsticas prximas s do
pronunciar adecuadamente, non debe tatexar nin usar retrousos. Para manter o interese imprescindible unha boa diccin, unha intensidade adecuada no ton da voz e un ritmo apropiado.
Secuencia de actividades S62. Preparar por grupos unha exposicin sobre o tema os programas de lecer na televisin. Cada grupo pode presentar un punto de vista diferente. Procurar informacin en internet e elaborar un esquema coas conclusins s que se chegue. Han servir para que o/a representante do grupo faga a exposicin. Poden servir tamn os traballos realizados para o texto 4. A exposicin pode presentarse utilizando un programa informtico, por exemplo, o PowerPoint. Realizar un debate coas ideas abordadas nas exposicins.
S63.
S64.
Pxina 71 de 73
Distancias: as distancias entre os individuos van desde as de carcter ntimo ata as sociais, que nalgns casos estn moi pautadas. Outros: existen outros elementos que poden acompaar s palabras ou actuar por si sos: o riso, o choro, o berro, o bocexo, a tose, etc. Os silencios tamn son significativos.
Secuencia de actividades S65. O ton de voz empregado pode contradicir a informacin contida nun enunciado. Describa unha situacin en que ocorra isto.
Pxina 72 de 73
S66.
Enfado
Tristura
S67.
Tempo
Ton
S68.
Con que se relacionan habitualmente o riso, o choro, o berro, o bocexo, a tose e os rudos de gorxa? Pense que outros significados poden adquirir.
Riso
Bocexo
Choro
Tose
Berro
Rudos gorxa
S69.
Exprese os sons se producen para expresar aprobacin, acordo, interese, admiracin, desaprobacin, repugnancia e pracer? Describa situacins en que os xestos e as posturas corporais poidan substitur, confirmar, repetir ou contradicir un enunciado.
S70.
S71.
Pxina 73 de 73