May Dien 1

ÂAÛI HOÜC ÂAÌ NÀÔNG
TRÆÅÌNG ÂAÛI HOÜC BAÏCH KHOA

KHOA ÂIÃÛN
BÄÜ MÄN : ÂIÃÛN CÄNG NGHIÃÛP
¶ ·
MAÏY ÂIÃÛN 1
Nàm 2005
suu tam: trinhvubao.ac@gmail.com 1
Låìi noïi âáöu
Maïy âiãûn nghiãn cæïu nhæîng æïng duûng cuía caïc hiãûn tæåüng âiãûn tæì nhàòm biãún
âäøi nàng læåüng. Maïy âiãûn laì pháön tæí quan troüng nháút cuía báút kyì thiãút bë âiãûn nàng
naìo. Noï âæåüc sæí duûng räüng raîi trong dán duûng, näng nghiãûp, cäng nghiãûp, giao
thäng váûn taíi, caïc hãû âiãöu khiãøn vaì tæû âäüng âiãöu chènh, khäúng chãú.
Âiãûn nàng âæåüc sæí duûng räüng raîi trong moüi laînh væûc vç caïc æu âiãøm sau:
• Âiãûn nàng âæåüc saín xuáút táûp trung våïi nguäön cäng suáút låïn.
• Âiãûn nàng coï thãø truyãön taíi âi xa våïi hiãûu suáút cao.
• Âiãûn nàng dãù daìng biãún âäøi thaình caïc caïc daûng nàng læåüng khaïc.
• Nhåì âiãûn nàng coï thãø tæû âäüng hoaï moüi quaï trçnh saín xuáút, náng cao nàng
suáút lao âäüng.
Âiãûn nàng tuy âæåüc phaït hiãûn cháûm hån caïc nàng læåüng khaïc, nhæng våïi viãûc
phaït hiãûn vaì sæí duûng âiãûn nàng âaî thuïc âáøy caïch maûng khoa hoüc cäng nghãû tiãún
nhæ vuî baîo sang kyî nguyãn âiãûn khê hoaï vaì tæû âäüng hoaï. Vaìo cuäúi thãú kyí 19,
ngaình kyî thuáût âiãûn tæí ra âåìi vaì giæîa thãú kyí 20 chãú taûo âæåüc linh kiãûn âiãûn tæí cäng
suáút coï âiãöu khiãøn, tæì doï âiãûn tæí cäng suáút phaït triãùn âaî thuïc âáøy vaì laìm thay âäøi
táûn gäúc rãù laînh væûc kyî thuáût âiãûn. Kyî thuáût âiãûn vaì kyî thuáût âiãûn tæí hoaì nháûp phaït
triãùn, cuìng våïi cäng nghãû thäng tin âaî âæa nãön saín xuáút xaî häüi sang giai âoaûn kinh
tãú tri thæïc. Maïy âiãûn cuîng khäng âæïng ngoaìi sæû phaït triãùn âáúy.
Giaïo trçnh Maïy âiãûn I naìy gäöm ba pháön :
Pháön I cung cáúp caïc kiãún thæïc vãö maïy biãún aïp.
Pháön II cung cáúp caïc kiãún thæïc chung vãö maïy âiãûn xoay chiãöu.
Pháön III cung cáúp caïc kiãún thæïc nguyãn lyï, cáúu taûo, âàûc tênh vaì æïng duûng cuía
maïy âiãûn khäng âäöng bäü.
Giaïo trçnh Maïy âiãûn I âæåüc biãn soaûn dæûa trãn kinh nghiãûm giaíng daûy nhiãöu
nàm åí nhoïm chuyãn män Âiãûn Cäng Nghiãûp - Khoa Âiãûn - Træåìng Âaûi Hoüc Baïch
Khoa - Âaûi Hoüc Âaì Nàông vaì tham khaío giaïo trçnh cuía caïc træåìng baûn. Âáy laì giaïo
trçnh âæa lãn maûng nhàòm giuïp cho sinh viãn chuyãn ngaình âiãûn laìm taìi liãûu tham
khaío vaì hoüc táûp.
Do trçnh âäü coï haûn, giaïo trçnh Maïy âiãûn I khäng traïnh khoíi thiãúu soït, xin hoan
nghãnh moüi sæû goïp yï cuía baûn âoüc. Caïc yï kiãún âoïng goïp xin gåíi vãö taïc giaí åí nhoïm
chuyãn män Âiãûn Cäng Nghiãûp - Khoa Âiãûn - Træåìng Âaûi Hoüc Baïch Khoa - Âaûi
Hoüc Âaì Nàông.
Buìi Táún Låüi
Khoa dien - dai hoc thanh do

Âaûi Hoüc Âaì Nàông - Træåìng Âaûi hoüc Baïch Khoa

Khoa Âiãûn - Nhoïm Chuyãn män Âiãûn Cäng Nghiãûp
Giaïo trçnh MAÏY ÂIÃÛN 1
Biãn soaûn: Buìi Táún Låüi
Chæång 0
KHAÏI NIÃÛM CHUNG VÃÖ MAÏY ÂIÃÛN
0.1 ÂËNH NGHÉA VAÌ PHÁN LOAÛI
0.1.1. Âënh nghéa.
Maïy âiãûn laì thiãút bë âiãûn tæì, nguyãn lyï laìm viãûc dæûa vaìo hiãûn tæåüng caím æïng
âiãûn tæ,ì vãö cáúu taûo gäöm maûch tæì (loîi theïp) vaì maûch âiãûn (dáy quáún), duìng âãø biãún
âäøi caïc daûng nàng læåüng nhæ cå nàng thaình âiãûn nàng (maïy phaït âiãûn) hoàûc ngæåüc
laûi nhæ âiãûn nàng thaình cå nàng (âäüng cå âiãûn), hoàûc duìng âãø biãún âäøi caïc thäng
säú âiãûn nàng nhæ âiãûn aïp, doìng âiãûn, táön säú, säú pha ...
0.1.2. Phán loaûi maïy âiãûn.

Maïy âiãûn coï nhiãöu loaûi vaì coï nhiãöu caïch phán loaûi khaïc nhau. ÅÍ âáy ta phán
loaûi maïy âiãûn dæûa vaìo nguyãn lyï biãún âäøi nàng læåüng nhæ sau :
1. Maïy âiãûn ténh :
Maïy âiãûn ténh laìm viãûc dæûa vaìo hiãûn tæåüng caím æïng âiãûn tæì, do sæû biãún âäøi tæì
thäng trong caïc cuäün dáy khäng coï sæû chuyãøn âäüng tæång âäúi våïi nhau. Maïy âiãûn
ténh thæåìng duìng âãø biãún âäøi caïc thäng säú âiãûn nàng nhæ maïy biãún aïp biãún âiãûn aïp
xoay chiãöu thaình âiãûn aïp xoay chiãöu coï giaï trë khaïc,..
2. Maïy âiãûn quay (hoàûc coï loaûi chuyãøn âäüng thàóng):
Maïy âiãûn quay laìm viãûc dæûa vaìo hiãûn tæåüng caím æïng âiãûn tæì, læûc âiãûn tæì do tæì
træåìng vaì doìng âiãûn trong caïc cuäün dáy gáy ra. Loaûi maïy náöy duìng âãø biãún âäøi
daûng nàng læåüng nhæ cå nàng thaình âiãûn nàng (maïy phaït âiãûn) hoàûc ngæåüc laûi nhæ
âiãûn nàng thaình cå nàng (âäüng cå âiãûn). Quaï trçnh biãún âäøi nàng læåüng náöy coï tênh
thuáûn nghëch nghéa laì maïy âiãûn coï thãø laìm viãûc åí chãú âäü maïy phaït âiãûn hoàûc âäüng
cå âiãûn.
Så âäö phán loaûi maïy âiãûn thæåìng gàûp:

Maïy âiãûn
Maïy âiãûn ténh Maïy âiãûn quay
Maïy âiãûn xoay chiãöu Maïy âiãûn mäüt chiãöu
Maïy âiãûn Maïy âiãûn

âäöng bäü khäng âäöng bäü
Maïy Âäüng Maïy Âäüng Maïy Âäüng

phaït cå phaït cå âiãûn phaït cå
Maïy âiãûn âiãûn âiãûn khäng âiãûn âiãûn
biãún âäöng âäöng khäng âäöng mäüt mäüt
aïp bäü bäü âäöng bäü bäü chiãöu chiãöu
0.2 CAÏC ÂËNH LUÁÛT ÂIÃÛN TÆÌ CÅ BAÍN DUÌNG TRONG MAÏY ÂIÃÛN
Trong nghiãn cæïu maïy âiãûn ta thæåìng duìng caïc âënh luáût sau: âënh luáût caím
æïng âiãûn tæì, âënh luáût læûc âiãûn tæì vaì âënh luáût maûch tæì. Caïc âënh luáût náöy âaî âæåüc
trçnh baìy trong giaïo trçnh váût lyï, åí âáy nãu laûi nhæîng âiãøm chênh aïp duûng cho
nghiãn cæïu maïy âiãûn.
0.2.1. Âënh luáût caím æïng âiãûn tæì
1. Træåìng håüp tæì thäng xuyãn qua voìng dáy biãún thiãn.
Khi tæì thäng Φ = Φ(t) xuyãn qua voìng dáy biãún thiãn trong voìng dáy seî caím
æïng sæïc âiãûn âäüng (sââ) e(t). Sââ âoï coï chiãöu sao cho doìng âiãûn do noï sinh ra taûo
ra tæì thäng chäúng laûi sæû biãún thiãn cuía tæì thäng sinh ra noï (hçnh 0.1).
Sââ caím æïng trong mäüt voìng dáy âæåüc tênh theo
Φ
cäng thæïc Màõcxoen :
dΦ e
e=− [V] (0.1)
dt
Nãúu cuäün dáy coï N voìng, sââ caím æïng laì:
dΦ dΨ
e = −N =− (0.2)
dt dt Hçnh 0.1 Chiãöu dæång sââ
trong âoï, Ψ = NΦ [Wb] goüi laì tæì thäng moïc voìng caím æïng phuì håüp våïi tæì thäng
theo qui tàõc vàûn nuït chai
cuía cuäün dáy

2. Træåìng håüp thanh dáùn chuyãøn âäüng trong tæì træåìng.

Khi thanh dáùn chuyãøn âäüng thàóng goïc våïi
âæåìng sæïc tæì træåìng (âáy laì træåìng håüp thæåìng
gàûp nháút trong maïy âiãûn), trong thanh dáùn caím
æïng sââ coï trë säú laì:
e = Blv (0.3)
trong âoï : B: cæåìng âäü tæì caím [T].
l : chiãöu daìi taïc duûng cuía thanh dáùn
[m].
Hçnh 0.2 Xaïc âënh sââ caím æïng
v: täúc âäü daìi thanh dáùn [m/s] theo qui tàõc baìn tay phaíi
Coìn chiãöu sââ caím æïng xaïc âënh theo qui

tàõc baìn tay phaíi (hçnh 0.2).
0.2.2. Âënh luáût læûc âiãûn tæì.
Khi thanh dáùn mang doìng âiãûn âàût thàóng goïc
våïi âæåìng sæïc tæì træåìng, thanh dáùn seî chëu mäüt læûc
i âiãûn tæì taïc duûng coï trë säú laì:
f = Bil (0.4)
Trong âoï, B : cæåìng âäü tæì caím, [T].
i : doìng âiãûn chaûy trong thanh dáùn, [A].
l : chiãöu daìi thanh dáùn, [m].
f : læûc âiãûn tæì âo bàòng Niuton, [N]
Hçnh 0.3 Xaïc âënh læûc âiãûn tæì
theo qui tàõc baìn tay traïi
Chiãöu cuía læûc âiãûn tæì f âæåüc xaïc âënh theo qui tàõc
baìn tay traïi (hçnh 0.3).
0.2.3. Âënh luáût maûch tæì. Tênh toaïn maûch tæì.
1. Âënh luáût maûch tæì:
Loîi theïp cuía maïy âiãûn laì maûch tæì. Maûch tæì laì maûch kheïp kên duìng âãø dáùn tæì
thäng. Âënh luáût maûch tæì laì âënh luáût doìng âiãûn toaìn pháön aïp duûng vaìo maûch tæì.
Näüi dung cuía âënh luáût doìng âiãûn toaìn pháön nhæ sau:
i1 i2 i3 r
r H i l(L) i1 l1,S1
dl
N N1 l2,S2
(L)
i2 N
2
Hçnh 0.4 Minh hoüa âënh Hçnh 0.5 Maûch tæì âäöng Hçnh 0.6 Maûch tæì coï khe håí
luáût doìng âiãûn toaìn pháön nháút coï mäüt cuäün dáy khäng khê vaì hai cuäün dáy

r
Nãúu H laì vectå cæåìng âäü tæì træåìng do mäüt táûp håüp doìng âiãûn i1, i2, ... ik, ...,
in. taûo ra vaì nãúu L laì mäüt âæåìng cong kên bao quanh chuïng thç:
r r
∫ Hd l = ∑ i k
( L)
r
Våïi d l laì âäü dåìi vi phán trãn (L) .(hçnh 0.4). Dáúu cuía ik xaïc âënh theo qui tàõc
r
vàûn nuït chai: Quay caïi vàûn nuït chai theo chiãöu d l , chiãöu tiãún cuía vàûn nuït chai
truìng våïi chiãöu doìng âiãûn ik thç doìng âiãûn ik mang dáúu dæång, coìn ngæåüc laûi láúy
dáúu ám.
Âënh luáût doìng âiãûn toaìn pháön aïp duûng vaìo maûch tæì âäöng nháút coï mäüt cuäün
dáy nhæ hçnh 0.5, ta coï nhæ sau:
H.l = Ni = F
B 1l
Våïi: Hl = l = Φ = R μΦ
μ μS
Váûy Hl = R μ Φ = Ni = F (0.5)
Trong âoï:
H[At/m]: Cæåìng âäü tæì træåìng trong maûch tæì.
B=μH [T] : Tæì caím (máût âäü tæì thäng) trong maûch tæì.
μ = μr μo [H/m]: Âäü tæì tháøm tuyãût âäúi cuía maûch tæì.
μo = 4π.10-7[H/m] : âäü tæì tháøm cuía khäng khê.
μr =μ /μo : Âäü tæì tháøm tæång âäúi cuía maûch tæì.
L[m] : Chiãöu daìi trung bçnh cuía maûch tæì.
N: Säú voìng dáy cuía cuäün dáy.
I[A]: goüi laì doìng âiãûn tæì hoïa, taûo ra tæì thäng cho maûch tæì.
F = Ni [At/m]: goüi laì sæïc tæì âäüng (stâ)
H.l : goüi laì tæì aïp råi trong maûch tæì.
S[m2] : tiãút diãûn ngang cuía maûch tæì.
1l
Rμ = [At/Wb] tæì tråí cuía maûch tæì.
μS
Cuîng aïp duûng âënh luáût doìng âiãûn toaìn pháön vaìo maûch tæì gäöm hai âoaûn coï
hiãöu daìi l1 vaì l2 tiãút diãûn S1 vaì S2, hçnh 0.6, ta coï:
H1.l1 - H2.l2 = N1.i1 - N2.i2
Trong âoï:
H1,H2[At/m]: Cæåìng âäü tæì træåìng tæång æïng trong âoaûn maûch tæì 1, 2.
l1, l2[m] : Chiãöu daìi trung bçnh cuía âoaûn maûch tæì 1, 2ì.
i1.N1,i2.N2 [At]: Stâ cuía cuäün dáy 1, 2.
Mäüt caïch täøng quaït, maûch tæì gäöm m âoaûn gheïp näúi tiãúp âënh luáût maûch tæì
âæåüc viãút:

m m n n
∑ H jl j = ∑ R μ jΦ = ∑ N k i k = ∑ Fk = F (0.6)
j=1 j=1 k =1 k =1
trong âoï, doìng âiãûn ik naìo coï chiãöu phuì håüp våïi chiãöu tæì thäng Φ âaî choün theo qui
tàõc vàûn nuït chai seî mang dáúu dæång, coìn ngæåüc laûi seî mang dáúu ám; j - chè säú tãn
âoaûn maûch tæì; k - chè säú tãn cuäün dáy coï doìng âiãûn.
2. Tênh toaïn maûch tæì:
Viãûc tênh toaïn maûch tæì thæåìng gàûp hai loaûi baìi toaïn sau :
Baìi toaïn thuáûn : Cho biãút tæì thäng Φ, tçm stâ F = Ni âãø taûo ra tæì thäng âoï.
Caïch giaíi : Tiãún haình gäöm ba bæåïc sau :(xeït maûch tæì gäöm j âoaûn näúi tiãúp, tæì
thäng Φ bàòng nhau åí moüi tiãút diãûn Sj trong caïc âoaûn maûch tæì ).
Bæåïc 1: Tênh tæì caím mäùi âoaûn maûch tæì : Bj = Φ/Sj ; j laì chè säú tãn âoaûn maûch
tæì.
Suy ra cæåìng âäü tæì træåìng Hj nhæ sau:
Nãúu âoaûn maûch tæì laì váût liãûu sàõt tæì, tra âæåìng cong tæì hoïa B = f(H) âãø tçm H.
Nãúu âoaûn maûch tæì laì khe håí khäng khê thç H0 = B0/μo .
Bæåïc 2: Suy ra stâ täøng âãø taûo ra tæì thäng Φ tæì cäng thæïc (0.6):
m
F = ∑ H jl j (0.7)
j=1
Bæåïc 3: Tuìy theo baìi toaïn maì ta tçm âæåüc doìng âiãûn i hoàûc säú voìng dáy W.
Baìi toaïn ngæåüc : Biãút stâ F, tçm tæì thäng Φ.
Loaûi baìi toaïn náöy phæïc taûp. Do váût liãûu tæì coï âäü tæì tháøm μ phuû thuäüc tæì thäng
Φ nãn tæì tråí Rμ cuîng phuû thuäüc Φ. Vç chæa biãút Φ nãn cuîng chæa biãút R. Phæång
trçnh (0.6) tråí thaình:
m
∑ R μj (Φ )Φ = F (Φ) (0.8).
j=1
Âáy laì phæång trçnh phi tuyãún, thæåìng duìng phæång phaïp gáön âuïng âãø giaíi.
0.3. CAÏC VÁÛT LIÃÛU CHÃÚ TAÛO MAÏY ÂIÃÛN

Váût liãûu chãú taûo maïy âiãûn gäöm váûy liãûu cáúu truïc, váût liãûu taïc duûng vaì váût liãûu
caïch âiãûn. Váût liãûu cáúu truïc laì váût liãûu âãø chãú taûo caïc chi tiãút chëu caïc taïc âäüng cå
hoüc nhæ truûc, äø truûc, thán maïy, nàõp. Váût liãûu taïc duûng laì váût liãûu duìng âãø chãú taûo
nhæîng bäü pháûn dáùn âiãûn vaì tæì. Coìn váût liãûu caïch âiãûn duìng âãø caïch âiãûn giæîa pháön
dáùn âiãûn våïi khäng dáùn âiãûn vaì giæîa caïc pháön dáùn âiãûn våïi nhau.
0.3.1. Váût liãûu dáùn âiãûn
Váût liãûu dáùn âiãûn âãø chãú taûo maïy âiãûn täút nháút laì âäöng vç chuïng khäng âàõt làõm
vaì coï âiãûn tråí suáút nhoí. Ngoaìi ra coìn duìng nhäm vaì caïc håüp kim khaïc nhæ âäöng

thau, âäöng phäútpho. Dáy âäöng hoàûc dáy nhäm âæåüc chãú taûo theo tiãút âiãûn troìn
hoàûc tiãút âiãûn chæî nháût coï boüc caïch âiãûn. Våïi nhæîng maïy coï cäng suáút nhoí vaì
trung bçnh, âiãûn aïp dæåïi 1000V thæåìng duìng dáy dáùn boüc ãmay vç låïp caïch âiãûn
cuía noï moíng vaì âaût âäü bãön yãu cáöu.
0.3.2. Váût liãûu dáùn tæì

Váût liãûu dáùn tæì trong maïy âiãûn laì váût liãûu sàõt tæì nhæ theïp kyî thuáût âiãûn, gang,
theïp âuïc, theïp reìn ...
ÅÍ caïc pháön dáùn tæì coï tæì thäng biãún âäøi våïi táön säú 50Hz thæåìng duìng theïp laï
kyî thuáût âiãûn daìy 0,35 ÷ 1mm, trong thaình pháön theïp coï tæì 2 ÷ 5% silêc âãø tàng
âiãûn tråí cuía theïp, giaím doìng âiãûn xoaïy. Theïp kyî thuáût âiãûn âæåüc chãú taûo bàòng
phæång phaïp caïn noïng hoàûc caïn nguäüi. Hiãûn nay thæåìng duìng theïp caïn nguäüi âãø
chãú taûo caïc maïy âiãûn vç theïp caïn
B
nguäüi coï âäü tæì tháøm cao hån vaì 2.0
suáút täøn hao nhoí hån theïp caïn Theïp KTÂ
noïng. Trãn hçnh 0.7 trçnh baìy 1.6
âæåìng cong tæì hoaï cuía mäüt säú Theïp âuïc
1.2
váût liãûu dáùn tæì khaïc nhau. Cuìng
mäüt doìng âiãûn kêch tæì, ta tháúy 0.8
theïp kyî thuáût âiãûn coï tæì caím låïn Gang
nháút, sau âoï laì theïp âuïc vaì cuäúi 0.4
cuìng laì gang. H
ÅÍ caïc pháön dáùn tæì coï tæì 500 1000 1500 2000 2500 3000
thäng khäng âäøi thæåìng duìng Hçnh 0.7 Âæåìng cong tæì hoïa cuía mäüt säú váût liãûu tæì
theïp âuïc, theïp reìn, hoàûc theïp laï.
0.3.3. Váût liãûu caïch âiãûn

Váût liãûu caïch âiãûn trong maïy âiãûn phaíi coï cæåìng âäü caïch âiãûn cao, chëu nhiãût
täút, taín nhiãût täút, chäúng áøm vaì bãön vãö cå hoüc. Caïch âiãûn boüc dáy dáùn chëu âæåüc
nhiãût âäü cao thç nhiãût âäü cho pheïp cuía dáy dáùn caìng låïn vaì dáy dáùn chëu âæåüc
doìng taíi låïn.
Cháút caïch âiãûn cuía maïy âiãûn pháön låïn åí thãø ràõn vaì gäöm coï 4 nhoïm:
a) Cháút hæîu cå thiãn nhiãn nhæ giáúy, luûa
b) Cháút vä cå nhæ amiàng, mica, såüi thuíy tinh.
c) Caïc cháút täøng håüp.
d) Caïc loaûi men vaì sån caïch âiãûn.
Cháút caïch âiãûn täút nháút laì mica nhæng âàõt. Giáúy, vaíi, såüi... reí nhæng dáùn nhiãût
vaì caïch âiãûn keïm, dãù bë áøm. Vç váûy chuïng phaíi âæåüc táøm sáúy âãø caïch âiãûn täút hån.

Càn cæï âäü bãön nhiãût, váût liãûu caïch âiãûn âæåüc chia ra caïc cáúp nhæ sau:
- Cáúp Y : Nhiãût âäü cho pheïp laì 900C, bao gäöm bäng, giáúy, vaíi, tå luûa, såüi
täøng håüp, khäng âæåüc táøm sáúy bàòng sån caïch âiãûn.
- Cáúp A : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1050C, bao gäöm vaíi såüi xenlulä, såüi tæû nhiãn
hoàûc nhán taûo âæåüc qua táøm sáúy bàòng sån caïch âiãûn.
- Cáúp E : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1200C, bao gäöm maìng vaíi, såüi täøng håüp gäúc
hæîu cå coï thãø chëu âæåüc nhiãût âäü tæång æïng.
- Cáúp B : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1300C, bao gäöm caïc váût liãûu gäúc mica, såüi
thuíy tinh hoàûc amiàng âæåüc liãûn kãút bàòng sån hoàûc nhæûa gäúc hæîu cå coï thãø chëu
âæåüc nhiãût âäü tæång æïng.
- Cáúp F : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1550C, giäúng nhæ loaûi B nhæng âæåüc táøm sáúy
vaì kãút dênh bàòng sån hoàûc nhæûa täøng håüp coï thãø chëu âæåüc nhiãût âäü tæång æïng.
- Cáúp H : Nhiãût âäü cho pheïp laì 1800C, giäúng nhæ cáúp B nhæng duìng sån táøm
sáúy hoàûc cháút kãút dênh gäúc silic hæîu cå hoàûc caïc cháút täøng håüp coï khaí nàng chëu
âæåüc nhiãût âäü tæång æïng.
- Cáúp C : Nhiãût âäü cho pheïp laì >1800C, bao gäöm caïc váût liãûu gäúc mica, thuíy
tinh vaì caïc håüp cháút cuía chuïng duìng træûc tiãúp khäng coï cháút liãn kãút. Caïc cháút vä
cå coï phuû gia liãn kãút bàòng hæîu cå vaì caïc cháút täøng håüp coï khaí nàng chëu âæåüc
nhiãût âäü tæång æïng.
Ngoaìi ra coìn coï cháút caïch âiãûn åí thãø khê (khäng khê) vaì thãø loíng (dáöu biãún aïp).
Khi maïy âiãûn laìm viãûc, do taïc âäüng cuía nhiãût âäü, cháún âäüng vaì caïc taïc âäüng lyï
hoïa khaïc caïch âiãûn seî bë laîo hoïa nghéa laì máút dáön caïc tênh bãön vãö âiãûn vaì cå. Thæûc
nghiãûm cho biãút, khi nhiãût âäü tàng quaï nhiãût âäü laìm viãûc cho pheïp 8-100C thç tuäøi
tho cuía váût liãûu caïch âiãûn giaím âi mäüt næía.
0.4. PHAÏT NOÏNG VAÌ LAÌM MAÏT MAÏY ÂIÃÛN

Trong quaï trçnh biãún âäøi nàng læåüng luän coï sæû täøn hao. Täøn hao trong maïy
âiãûn gäöm täøn hao sàõt tæì (do hiãûn tæåüng tæì trãù vaì doìng xoaïy) trong theïp, täøn hao
âäöng trong dáy quáún vaì täøn hao do ma saït (åí maïy âiãûn quay). Táút caí caïc täøn hao
nàng læåüng âãöu biãún thaình nhiãût laìm cho maïy âiãûn noïng lãn.
Âãø laìm maït maïy âiãûn, phaíi coï biãûn phaïp taín nhiãût ra mäi træåìng xung quanh.
Sæû taín nhiãût khäng nhæîng phuû thuäüc vaìo bãö màût laìm maït cuía maïy maì coìn phuû
thuäüc vaìo sæû âäúi læu khäng khê xung quanh hoàûc cuía mäi træåìng laìm maït khaïc nhæ
dáöu maïy biãún aïp... Thæåìng voí maïy âiãûn âæåüc chãú taûo coï caïc caïnh taín nhiãût vaì maïy
âiãûn coï hãû thäúng quaût gioï âãø laìm maït.
Kêch thæåïc cuía maïy, phæång phaïp laìm maït phaíi âæåüc tênh toaïn vaì læûa choün âãø
cho âäü tàng nhiãût cuía váût liãûu caïch âiãûn trong maïy khäng væåüt quaï âäü tàng nhiãût

cho pheïp, âaím baío cho váût liãûu caïch âiãûn laìm viãûc láu daìi, tuäøi thoü cuía maïy
khoaíng 20 nàm.
Khi maïy âiãûn laìm viãûc åí chãú âäü âënh mæïc, âäü tàng thiãût cuía caïc pháön tæí khäng
væåüt quaï âäü tàng nhiãût cho pheïp. Khi maïy quaï taíi âäü tàng nhiãût cuía maïy seî væåüt
quaï nhiãût âäü cho pheïp, vç thãú khäng cho pheïp maïy laìm viãûc quaï taíi láu daìi.
0.5. PHÆÅNG PHAÏP NGHIÃN CÆÏU MAÏY ÂIÃÛN

Viãûc nghiãn cæïu maïy âiãûn gäöm caïc bæåïc sau:
1. Mä taí caïc hiãûn tæåüng váût lyï xaíy ra trong maïy âiãûn.
2. Dæûa vaìo caïc âënh luáût váût lyï, viãút phæång trçnh toaïn hoüc mä taí sæû laìm viãûc
cuía maïy âiãûn. Âoï laì mä hçnh toaïn cuía maïy âiãûn.
3. Tæì mä hçnh toaïn thiãút láûp mä hçnh maûch, âoï laì så âäö thay thãú cuía maïy
âiãûn.
4. Tæì mä hçnh toaïn vaì mä hçnh maûch, tênh toaïn caïc âàûc tênh vaì nghiãn cæïu
maïy âiãûn, khai thaïc sæí duûng theo caïc yãu cáöu cuû thãø.
]R R^


Pháön I MAÏY BIÃÚN AÏP
Chæång 1
NGUYÃN LYÏ VAÌ CÁÚU TAÛO M.B.A
1.1 KHAÏI NIÃÛM CHUNG VÃÖ M.B.A

1.1.1. Vai troì vaì cäng duûng.
Âãø dáùn âiãûn tæì nhaì maïy phaït âiãûn âãún häü tiãu thuû cáön phaíi coï âæåìng dáy taíi
âiãûn (hçnh 1.1). Nãúu khoaíng caïch tæì nåi saín xuáút âiãûn âãún häü tiãu thuû låïn, mäüt váún
âãö âàût ra laì viãûc truyãön taíi âiãûn nàng âi xa laìm sao cho kinh tãú nháút.
MBA MBA
Maïy phaït âiãûn tàng aïp gèam aïp
Â Z taíi âiãûn
∼
Häü tiãu
thuû âiãûn
Hçnh 1.1 Så âäö cung cáúp âiãûn âån giaín
Ta coï, doìng âiãûn truyãön taíi trãn âæåìng dáy:

I = P/(Ucosϕ)
Vaì täøn hao cäng suáút trãn âæåìng dáy:
ΔP = Râ I2 = RdP2/(U2cos2ϕ)
Trong âoï: P laì cäng suáút truyãön taíi trãn âæåìng dáy; U laì âiãûn aïp truyãön taíi cuía læåïi
âiãûn; Rd laì âiãûn tråí âæåìng dáy taíi âiãûn vaì cosϕ laì hãû säú cäng suáút cuía læåïi âiãûn,
coìn ϕ laì goïc lãûch pha giæîa doìng âiãûn I vaì âiãûn aïp U.
Tæì caïc cäng thæïc trãn cho ta tháúy, cuìng mäüt cäng suáút truyãön taíi trãn âæåìng
dáy, nãúu âiãûn aïp truyãön taíi caìng cao thç doìng âiãûn chaûy trãn âæåìng dáy seî caìng beï,
do âoï troüng læåüng vaì chi phê dáy dáùn seî giaím xuäúng, tiãút kiãûm âæåüc kim loaûi maìu,
âäöng thåìi täøn hao nàng læåüng trãn âæåìng dáy seî giaím xuäúng. Vç thãú, muäún truyãön

taíi cäng suáút låïn âi xa êt täøn hao vaì tiãút kiãûm kim loaûi maìu ngæåìi ta phaíi duìng âiãûn
aïp cao, thæåìng laì 35, 110, 220, 500kV. Trãn thæûc tãú caïc maïy phaït âiãûn chè phaït ra
âiãûn aïp tæì 3 ÷ 21kV, do âoï phaíi coï thiãút bë tàng âiãûn aïp åí âáöu âæåìng dáy. Màût khaïc
caïc häü tiãu thuû thæåìng yãu cáöu âiãûn aïp tháúp, tæì 0.4 ÷ 6kV, vç váûy cuäúi âæåìng dáy
phaíi coï thiãút bë giaím âiãûn aïp xuäúng. Thiãút bë duìng âãø tàng âiãûn aïp åí âáöu âæåìng dáy
vaì giaím âiãûn aïp cuäúi âæåìng dáy goüi laì maïy biãún aïp (MBA).
1.1.2. Âënh nghéa.
Maïy biãún aïp laì thiãút bë âiãûn tæì ténh, laìm viãûc theo nguyãn lyï caím æïng âiãûn tæì,
duìng âãø biãún âäøi mäüt hãû thäúng doìng âiãûn xoay chiãöu åí âiãûn aïp náöy thaình mäüt hãû
thäúng doìng âiãûn xoay chiãöu åí âiãûn aïp khaïc, våïi táön säú khäng thay âäøi.
1.2. NGUYÃN LYÏ LAÌM VIÃÛC CUÍA MAÏY BIÃÚN AÏP LYÏ TÆÅÍNG
Maïy biãún aïp lyï tæåíng coï caïc tênh cháút nhæ sau :
1. Cuäün dáy khäng coï âiãûn tråí.
2. Tæì thäng chaûy trong loîi theïp moïc voìng våïi hai dáy quáún, khäng coï tæì
thäng taín vaì khäng coï täøn hao trong loîi theïp.
3. Âäü tæì tháøm cuía theïp ráút låïn (μ = ∞), nhæ váûy doìng tæì hoaï cáön phaíi coï âãø
sinh ra tæì thäng trong loîi theïp laì ráút nhoí khäng âaïng kãø, do váûy stâ cáön âãø sinh ra
tæì thäng trong loîi theïp cho bàòng khäng.
Hçnh 1.2 veî så âäö nguyãn lyï cuía MBA mäüt pha hai dáy quáún. Dáy quáún 1 coï
N1 voìng dáy âæåüc näúi våïi nguäön âiãûn aïp xoay chiãöu u1, goüi laì dáy quáún så cáúp. Kyï
hiãûu caïc âaûi læåüng phêa dáy quáún så cáúp âãöu coï con säú 1 keìm theo nhæ u1, i1, e1, ..
Dáy quáún 2 coï N2 voìng dáy cung cáúp âiãûn cho phuû taíi Zt, goüi laì dáy quáún thæï cáúp.
Kyï hiãûu caïc âaûi læåüng phêa dáy quáún thæï cáúp âãöu coï con säú 2 keìm theo nhæ u2, i2 ,
e2, ..
Âàût âiãûn aïp xoay chiãöu u1 vaìo dáy quáún så, trong dáy quáún så seî coï doìng i1.
Trong loîi theïp seî coï tæì thäng Φ moïc voìng våïi caí hai dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp,
caím æïng ra caïc sââ e1 vaì e2. Khi MBA coï taíi, trong dáy quáún thæï seî coï doìng âiãûn i2
âæa ra taíi våïi âiãûn aïp laì u2. Tæì thäng Φ moïc voìng våïi caí hai dáy quáún så cáúp vaì
thæï cáúp goüi laì tæì thäng chênh.
Giaí thæí âiãûn aïp u1 sin nãn tæì thäng Φ cuîng biãún thiãn sin, ta coï:
Φ = Φ m sin ωt (1.3)
Theo âënh luáût caím æïng âiãûn tæì, caïc sââ caím æïng e1, e2 sinh ra trong dáy quáún
så cáúp vaì thæï cáúp MBA laì:
dΦ
e1 = − N 1 = ωN1Φ m sin(ωt − 90 0 ) = 2E1 sin(ωt − 90 0 ) (1.4)
dt

dΦ
e2 = −N 2 = ωN 2 Φ m sin(ωt − 90 0 ) = 2E 2 sin(ωt − 90 0 ) (1.5)
dt
trong âoï, E1, E2 laì trë säú hiãûu duûng cuía sââ så cáúp vaì thæï cáúp, cho båíi:
ωN1Φ m
E1 = = π 2fN1Φ m = 4,44fN1Φ m (1.6)
2
ωN 2 Φ m
E2 = = π 2fN 2 Φ m = 4,44fN 2 Φ m (1.7)
2
Tè säú biãún aïp k cuía MBA:
E N
k= 1 = 1 (1.8)
E2 N2
Φ
Nãúu giaí thiãút MBA âaî cho laì MBA i1 i2
lyï tæåíng, nghéa laì boí qua suût aïp gáy ra
do âiãûn tråí vaì tæì thäng taín cuía dáy ∼ u1 u2 Zt
quáún thç E1 ≈ U1 vaì E2 ≈ U2 :

U 1 E1 N 1
≈ = = k (1.9)
U2 E2 N2 Hçnh 1-2. Så âäö nguyãn lyï cuía
MBA mäüt pha hai dáy quáún
Nãúu boí qua täøn hao trong MBA thç:
U1I1 = U2I2
Nhæ váûy, ta coï:
U 1 I1
= =k (1.10)
U2 I2
Nãúu N2 > N1 thç U2 > U1 vaì I2 < I1 : MBA tàng aïp.
Nãúu N2 < N1 thç U2 < U1 vaì I2 > I1 : MBA giaím aïp
1.3. CÁÚU TAÛO MAÏY BIÃÚN AÏP

Maïy biãún aïp coï caïc bäü pháûn chênh sau dáy : loîi theïp, dáy quáún vaì voí maïy.
1.3.1. Loîi theïp MBA.
(a) (b)
Hçnh 1.3 Maûch tæì MBA kiãøu loîi: a) mäüt pha. b) ba pha

Loîi theïp MBA duìng âãø dáùn tæì thäng, âæåüc chãú taûo bàòng caïc váût liãûu dáùn tæì täút,
thæåìng laì theïp kyî thuáût âiãûn coï bãö daìy tæì 0,35 ÷ 1 mm, màût ngoaìi caïc laï theïp coï
sån caïch âiãûn räöi gheïp laûi våïi nhau thaình loîi theïp. Loîi theïp gäöm hai pháön: Truû vaì
Gäng (hçnh 1.3). Truû T laì pháön âãø âàût dáy quáún coìn gäng G laì pháön näúi liãön giæîa
caïc truû âãø taûo thaình maûch tæì kên.
1.3.2. Dáy quáún MBA.
(a)û (b)û
(c)û (d)û
Hçnh 1-4. Dáy quáún Maïy biãún aïp
Nhiãûm vuû cuía dáy quáún MBA laì nháûn nàng læåüng vaìo vaì truyãön nàng læåüng
ra. Dáy quáún MBA thæåìng laìm bàòng dáy dáùn âäöng hoàûc nhäm, tiãút diãûn troìn hay
chæî nháût, bãn ngoaìi dáy dáùn coï boüc caïch âiãûn. Dáy quáún gäöm nhiãöu voìng dáy vaì
läöng vaìo truû theïp. Giæîa caïc voìng dáy, giæîa caïc dáy quáún vaì giæîa dáy quáún vaì loîi
theïp âãöu coï caïch âiãûn. Maïy biãún aïp thæåìng coï hai hoàûc nhiãöu dáy quáún. Khi caïc
dáy quáún âàût trãn cuìng mäüt truû thç dáy quáún âiãûn aïp tháúp âàût saït truû theïp coìn dáy
quáún âiãûn aïp cao âàût bãn ngoaìi. Laìm nhæ váûy seî giaím âæåüc váût liãûu caïch âiãûn.
Dáy quáún MBA coï hai loaûi chênh nhæ :
1. Dáy quáún âäöng tám : åí dáy quáún âäöng tám tiãút diãûn ngang laì nhæîng voìng
troìn âäöng tám. Nhæîng kiãøu dáy quáún âäöng tám chênh gäöm : Dáy quáún hçnh truû
(hçnh 1.4a,b), duìng cho caí dáy quáún haû aïp vaì cao aïp; Dáy quáún hçnh xoàõnû (hçnh
1.4c), duìng cho dáy quáún haû aïp coï nhiãöu såüi cháûp; dáy quáún hçnh xoaïy äúc liãn tuûcû
(hçnh 1.4d), duìng cho dáy quáún cao aïp, tiãút diãûn dáy dáùn chæî nháût .
2. Dáy quáún xem keí : Caïc baïmh dáy cao aïp vaì haû aïp láön læåüt xen keí nhau doüc
theo truû theïp.

Hçnh 1-5 Maïy biãún aïp dáöu ba pha 16000kVA/110kV

1. moïc váûn chuyãøn; 2. Sæï cao aïp 110kV; 4. Sæï trung aïp 38.5kV; 5. Sæï haû aïp 10.5kV; 7.
Äúng phoìng näø; 8. Bçnh giaîn dáöu; 10. Thæåïc chè dáöu; 12. Xaì eïp gäng; 13. Bçnh huït áøm;
16. Dáy quáún cao aïp; 18. Bäü loüc âäúi læu; 22. Voî thuìng; 23.Bäü taín nhiãût; 24. Caïp cáúp
âiãûn cho âäüng cå; 25. Âäüng cå quûat gioï laìm maït. 26. Bäü truyãön âäüng chuyãøn maûch.
1.3.3. Voí MBA.
Voí MBA laìm bàòng theïp gäöm hai bäü pháûn : thuìng vaì nàõp thuìng.
1. Thuìng MBA: Trong thuìng MBA (hçnh 1-5) âàût loîi theïp, dáy quáún vaì dáöu
biãún aïp. Dáöu biãún aïp laìm nhiãûm vuû tàng cæåìng caïch âiãûn vaì taín nhiãût. Luïc MBA
laìm viãûc, mäüt pháön nàng læåüng tiãu hao thoaït ra dæåïi daûng nhiãût laìm dáy quáún, loîi
theïp vaì caïc bäü pháûn khaïc noïng lãn. Nhåì sæû âäúi læu trong dáöu vaì truyãön nhiãût tæì caïc
bäü pháûn bãn trong MBA sang dáöu vaì tæì dáöu qua vaïch thuìng ra mäi træåìng xung
quanh.
2. Nàõp thuìng MBA : Duìng âãø âáûy trãn thuìng vaì trãn âoï coï caïc bäü pháûn quan
troüng nhæ:
+ Sæï ra cuía dáy quáún cao aïp vaì dáy quáún haû aïp. Laìm nhiãûm vuû caïch âiãûn.
+ Bçnh daîn dáöu (bçnh dáöu phuû) coï äúng thuíy tinh âãø xem mæïc dáöu.

+ ÄÚng baío hiãøm : laìm bàòng theïp, thæåìng laìm thaình hçnh truû nghiãng, mäüt
âáöu näúi våïi thuìng, mäüt âáöu bët bàòng mäüt âéa thuyí tinh. Nãúu vç lyï do naìo âoï, aïp suáút
trong thuìng tàng lãn âäüt ngäüt, âéa thuyí tinh seî våî, dáöu theo âoï thoaït ra ngoaìi âãø
MBA khäng bë hoíng.
+ Läù nhoí âàût nhiãût kãú.
+ Råle håi duìng âãø baío vãû MBA.
+ Bäü truyãön âäüng cáöu dao âäøi näúi caïc âáöu âiãöu chènh âiãûn aïp cuía dáy quáún
cao aïp.
Âãø hiãøu roî hån vãö MBA ta xem hiình daïng bãn ngoaìi MBA ba pha hai dáy
quáún cäng suáút 250kVA, âiãûn aïp 22/0.4kV cuía nhaì maïy chãú taûo Thiãút Bë Âiãûn
(hçnh 1.6).
Hçnh 1.6 MBA dáöu ba pha, hai dáy quáún
1.4. CAÏC ÂAÛI LÆÅüNG ÂËNH MÆÏC CUÍA MBA
Caïc âaûi læåüng âënh mæïc cuía MBA qui âënh âiãöu kiãûn kyî thuáût cuía maïy. Caïc âaûi
læåüng náöy do nhaì maïy chãú taûo qui âënh vaì ghi trãn nhaîn cuía MBA.
1. Dung læåüng (cäng suáút âënh mæïc) Sâm (VA hay kVA) laì cäng suáút toaìn pháön
hay biãøu kiãún âæa ra åí dáy quáún thæï cáúp cuía MBA.
2. Âiãûn aïp dáy så cáúp âënh mæïc U1âm (V, kV) laì âiãûn aïp cuía dáy quáún så cáúp.

3. Âiãûn aïp dáy thæï cáúp âënh mæïc U2âm (V hay kV) laì âiãûn aïp cuía dáy quáún thæï
cáúp khi MBA khäng taíi vaì âiãûn aïp âàût vaìo dáy quáún så laì âënh mæïc U1 = U1dm.
4. Doìng âiãûn dáy så cáúp âënh mæïc I1âm (A hay kA) vaì thæï cáúp âënh mæïc I2âm laì
nhæîng doìng âiãûn dáy cuía dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp æïng våïi cäng suáút vaì âiãûn aïp
âënh mæïc.
Âäúi våïi MBA mäüt pha:
S dm S
I1dm = ; I 2dm = dm (1.11)
U1dm U 2dm
Âäúi våïi MBA ba pha:
S dm S dm
I1dm = ; I 2dm = (1.12)
3U1dm 3U 2dm
5. Táön säú âënh mæïc fâm(Hz). Caïc MBA âiãûn læûc coï táön säú cäng nghiãûp 50Hz.
Ngoaìi ra trãn nhaîn MBA coìn ghi caïc säú liãûu khaïc nhæ: táön säú, säú pha m, så âäö
vaì täø näúi dáy...
1.5. CAÏC LOAÛI MBA CHÊNH.
1. MBA âiãûn læûc âãø truyãön taíi vaì phán phäúi cäng suáút trong hãû thäúng âiãûn læûc.
2. MBA chuyãn duìng sæí duûng åí loì luyãûn kim, caïc thiãút bë chènh læu, MBA haìn ...
3. MBA tæû ngáùu duìng âãø liãn laûc trong hãû thäúng âiãûn, måí maïy âäüng cå khäng
âäöng bäü cäng suáút låïn.
4. MBA âo læåìng duìng âãø giaím caïc âiãûn aïp vaì doìng âiãûn låïn âæa vaìo caïc duûng
cuû âo tiãu chuáøn.
5. MBA thê nghiãûm duìng âãø thê nghiãûm âiãûn aïp cao.
MBA coï ráút nhiãöu loaûi song thæûc cháút hiãûn tæåüng xaîy ra trong chuïng âãöu giäúng
nhau. Âãø thuáûn tiãûn cho viãûc nghiãn cæïu, sau âáy ta xeït MBA âiãûn læûc mäüt pha hai
dáy quáún.
]R R^


Chæång 3
QUAN HÃÛ ÂIÃÛN TÆÌ TRONG MBA
Trong chæång naìy chuïng ta seî nghiãn cæïu sæû laìm viãûc cuía mba luïc taíi âäúi
xæïng vaì moüi váún âãö coï liãn quan âãöu âæåüc xeït trãn mäüt pha cuía mba ba pha hay
trãn mba mäüt pha.
3.1. CAÏC PHÆÅNG TRÇNH CÁN BÀÒNG CUÍA MAÏY BIÃÚN AÏP
Âãø tháúy roî quaï trçnh nàng læåüng trong mba, ta haîy xeït caïc quan hãû âiãûn tæì
trong træåìng håüp naìy.
3.1.1. Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp (sââ)
i1 i2
_
+
Φt1
∼ u1
_
u2 Zt
Φt2 +
Hçnh 3.1 Tæì thäng mba mäüt pha hai dáy quáún
Trãn hçnh 3.1 trçnh baìy mba mäüt pha hai dáy quáún, trong âoï dáy quáún så cáúp
näúi våïi nguäön, coï säú voìng N1, dáy quáún thæï cáúp näúi våïi taíi coï täøng tråí Zt, coï säú
voìng N2. Khi näúi âiãûn aïp u1 vaìo dáy quáún så cáúp, trong dáy quáún så cáúp coï doìng
âiãûn i1 chaûy qua. Nãúu phêa thæï cáúp coï taíi thç trong dáy quáún thæï cáúp seî coï doìng
âiãûn i2 chaûy qua. Caïc doìng âiãûn i1 vaì i2 seî taûo nãn stâ så cáúp i1N1 vaì stâ thæï cáúp
i2N2. Pháön låïn tæì thäng do hai stâ i1N1 vaì i2N2 sinh ra âæåüc kheïp maûch qua loîi theïp
moïc voìng våïi caí dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp âæåüc goüi laì tæì thäng chênh Φ. Tæì
thäng chênh Φ gáy nãn trong caïc dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp nhæîng sââ e1 vaì e2
nhæ âaî biãút åí chæång 2 nhæ sau :

dΦ dΨ
e1 = − N 1 =− 1 ; (3.1a)
dt dt
dΦ dΨ
e2 = −N 2 =− 2 . (3.1b)
dt dt
trong âoï Ψ1 = N1Φ vaì Ψ2 = N2Φ laì tæì thäng moïc voìng våïi dáy quáún så cáúp vaì thæï
cáúp æïng våïi tæì thäng chênh Φ.
Ngoaìi tæì thäng chênh Φ chaûy trong loîi theïp, trong mba caïc stâ i1N1 vaì i2N2 coìn
sinh ra tæì thäng taín Φt1 vaì Φt2. Tæì thäng taín khäng chaûy trong loîi theïp maì moïc
voìng våïi khäng gian khäng phaíi váût liãûu sàõt tæì nhæ dáöu biãún aïp, váût liãûu caïch âiãûn
... Váût liãûu náöy coï âäü tæì tháøm beï, do âoï tæì thäng taín nhoí hån ráút nhiãöu so våïi tæì
thäng chênh vaì tæì thäng taín moïc voìng våïi dáy quáún sinh ra noï. Tæì thäng taín Φt1
do doìng âiãûn så cáúp i1 gáy ra vaì tæì thäng taín Φt2 do doìng âiãûn thæï cáúp i2 gáy ra.
Caïc tæì thäng taín Φt1 vaì Φt2 biãún thiãn theo thåìi gian nãn cuîng caím æïng trong dáy
quáún så cáúp sââ taín et1 vaì thæï cáúp sââ taín et2, maì trë säú tæïc thåìi laì:
dΦ t 1 dΨ
e t1 = − N 1 = − t1 ; (3.2a)
dt dt
dΦ t 2 dΨ
et2 = −N 2 = − t2 . (3.2b)
dt dt
Trong âoï: Ψt1 = N1Φ t1 laì tæì thäng taín moïc voìng våïi dáy quáún så cáúp;
Ψt 2 = N 2 Φ t 2 laì tæì thäng taín moïc voìng våïi dáy quáún thæï cáúp.
Do tæì thäng taín moïc voìng våïi khäng gian khäng phaíi váût liãûu sàõt tæì nãn tè lãû
våïi doìng âiãûn sinh ra noï :
Ψt1 = L t1i1 ; (3.3a)
Ψt 2 = L t 2 i 2 (3.3b)
Trong âoï: Lt1 vaì Lt2 laì âiãûn caím taín cuía dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp.
Thãú (3.3) vaìo (3.2a,b), ta coï:
di
e t1 = − L t1 1 (3.4a)
dt
di
e t 2 = −L t 2 2 (3.4b)
dt
Biãùu diãùn (3.4) dæåïi daûng phæïc säú :
E& t1 = − jωL t1&I1 = − jx 1&I1 ; (3.5a)
E& t 2 = − jωL t 2 &I 2 = − jx 2 &I 2 (3.5b)
trong âoï: x1 = ωLt1 laì âiãûn khaïng taín cuía dáy quáún så cáúp,
x2 = ωLt2 laì âiãûn khaïng taín cuía dáy quáún thæï cáúp.

1. Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp dáy quáún så cáúp :

Xeït maûch âiãûn så cáúp gäöm nguäön âiãûn aïp u1, sæïc âiãûn âäüng e1, sââ taín cuía dáy
quáún så cáúp et1, âiãûn tråí dáy quáún så cáúp r1. AÏp duûng âënh luáût Kirchhoff 2 ta coï
phæång trçnh âiãûn aïp så cáúp viãút dæåïi daûng trë säú tæïc thåìi laì:
u1 = - e1 - et1 + r1i1 (3.6a)
Biãøu diãùn (3.6) dæåïi daûng säú phæïc:
& 1 = −E& 1 − E& t1 + r1&I1
U (3.6b)
Thay (3.5a) vaìo (3.6b), ta coï :
& 1 = −E& 1 + jx 1&I1 + r1&I1
U
& 1 = −E& 1 + ( r1 + jx 1 )&I1 = −E& 1 + Z1&I1
U (3.7)
trong âoï: Z1 = r1 + jx1 laì täøng tråí phæïc cuía dáy quáún så cáúp.
Coìn Z1&I1 laì âiãûn aïp råi trãn dáy quáún så cáúp.
2. Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp dáy quáún thæï cáúp
Maûch âiãûn thæï cáúp gäöm sæïc âiãûn âäüng e2, sæïc âiãûn âäüng taín dáy quáún thæï cáúp
et2, âiãûn tråí dáy quáún thæï cáúp r2, âiãûn aïp åí hai âáöu cuía dáy quáún thæï cáúp laì u2. AÏp
duûng âënh luáût Kirchhoff 2 ta coï phæång trçnh âiãûn aïp thæï cáúp viãút dæåïi daûng trë säú
tæïc thåìi laì:
u2 = e2 + et2 - r2i2 (3.8a)
Biãøu diãùn (3.8) dæåïi daûng säú phæïc:
& 2 = E& 2 + E& t 2 − r2 &I 2
U (3.8b)
Thay (3.5b) vaìo (3.8b), ta coï :
& 2 = E& 2 − jx 2 &I 2 − r2 &I 2
U (3.9)
& 2 = E& 2 − ( r2 + jx 2 )&I 2 = E& 2 − Z 2 &I 2
U (3.10)
trong âoï Z2 = r2 + jx2 laì täøng tråí phæïc cuía dáy quáún thæï cáúp.
Coìn Z 2 &I 2 laì âiãûn aïp råi trãn dáy quáún thæï cáúp.
Màût khaïc ta coï: U & 2 = Z t &I 2 (3.11)
3.1.2. Phæång trçnh cán bàòng doìng âiãûn

Âënh luáût Ohm tæì (0.6), aïp duûng vaìo maûch tæì (hçnh 3.1) cho ta:
N1i1 - N2i2 = Rμ Φ (3.12)
Trong biãøu thæïc (3.7), thæåìng Z1&I1 << E& 1 nãn E1 ≈ U1. Váûy theo cäng thæïc
(2.6) tæì thäng cæûc âaûi trong loîi theïp:
U1
Φm = (3.13)
4,44fN1
ÅÍ âáy U1 = U1âm, tæïc laì U1 khäng âäøi, theo (3.13) tæì thäng Φm cuîng khäng âäøi.
Do âoï vãú phaíi cuía (3.12) khäng phuû thuäüc doìng i1 vaì i2, nghéa laì khäng phuû thuäüc

chãú âäü laìm viãûc cuía mba. Âàûc biãût trong chãú âäü khäng taíi doìng i2 = 0 vaì i1 = i0 laì
doìng âiãûn khäng taíi så cáúp. Ta suy ra:
N1i1 + N2i2 = N1i0 (3.14)
Hay: N &I + N &I = N &I
1 1 2 2 1 0 (3.15)
Chia hai vãú cho N1 vaì chuyãøn vãú, ta coï:
&I1 = &I 0 + (−&I 2 N 2 ) = &I 0 + ( −&I '2 ) (3.16)
N1
&I N
trong âoï: &I '2 = 2 laì doìng âiãûn thæï cáúp qui âäøi vãö phêa så cáúp, coìn k = 1 .
k N2
Tæì (3.16) ta tháúy ràòng: doìng âiãûn så cáúp &I1 gäöm hai thaình pháön, thaình pháön
doìng âiãûn khäng âäøi &I 0 duìng âãø taûo ra tæì thäng chênh Φ trong loîi theïp mba, thaình
pháön doìng âiãûn &I'2 duìng âãø buì laûi doìng âiãûn thæï cáúp &I 2 , tæïc laì cung cáúp cho taíi.
Khi taíi tàng thç doìng âiãûn &I 2 tàng, nãn &I'2 tàng vaì doìng âiãûn &I1 cuîng tàng lãn.
Toïm laûi, mä hçnh toaïn cuía mba nhæ sau:
& 1 = −E& 1 + Z1&I1
U (3.17a)
& 2 = E& 2 − Z 2 &I 2
U (3.17b)
&I1 = &I 0 + &I '2 (3.17c)
3.2. MAÛCH ÂIÃÛN THAY THÃÚ CUÍA MAÏY BIÃÚN AÏP

Âãø âàûc træng vaì tênh toaïn caïc quaï trçnh nàng læåüng xaíy ra trong mba, ngæåìi ta
thay maûch âiãûn vaì maûch tæì cuía mba bàòng mäüt maûch âiãûn tæång âæång gäöm caïc
âiãûn tråí vaì âiãûn khaïng âàûc træng cho mba goüi laì maûch âiãûn thay thãú mba.
r1 Φ r2 L2t
L1t i2
i1
+ + +
u1 e1 e2 u2 Zt
− − −
(a)
Hçnh 3-2. MBA khäng tæì thäng taín vaì täøn hao trong dáy quáún
Trãn hçnh 3.2a trçnh baìy MBA maì täøn hao trong dáy quáún vaì tæì thäng taín
âæåüc âàûc træng bàòng âiãûn tråí R vaì âiãûn caím L màõc näúi tiãúp våïi dáy quáún så vaì thæï
cáúp. Âãø coï thãø näúi træûc tiãúp maûch så cáúp vaì thæï cáúp våïi nhau thaình mäüt maûch âiãûn,

caïc dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp phaíi coï cuìng mäüt cáúp âiãûn aïp. Trãn thæûc tãú, âiãûn aïp
cuía caïc dáy quáún âoï laûi khaïc nhau. Vç váûy phaíi qui âäøi mäüt trong hai dáy quáún vãö
dáy quáún kia âãø cho chuïng coï cuìng mäüt cáúp âiãûn aïp. Muäún váûy hai dáy quáún phaíi
coï säú voìng dáy nhæ nhau. Thæåìng ngæåìi ta qui âäøi dáy quáún thæï cáúp vãö dáy quáún
så cáúp, nghéa laì coi dáy quáún thæï cáúp coï säú voìng dáy bàòng säú voìng dáy cuía dáy
quáún så cáúp. Viãûc qui âäøi chè âãø thuáûn tiãûn cho viãûc nghiãn cæïu vaì tênh toaïn mba,
vç váûy yãu cáöu cuía viãûc qui âäøi laì quaï trçnh váût lyï vaì nàng læåüng xaíy ra trong maïy
mba træåïc vaì sau khi qui âäøi laì khäng âäøi.
3.2.1. Qui âäøi caïc âaûi læåüng thæï cáúp vãö så cáúp.
Nhán phæång trçnh (3.15b) våïi k, ta coï:
& &
kU & 2 = kE& 2 − (k 2 Z 2 ) I 2 = (k 2 Z t ) I 2 (3.18)
k k
Âàût : E& '2 = kE& 2 (3.19)
& '2 = kU
U &2 (3.20)
&I '2 = &I 2 / k (3.21)
Z '2 = k 2 Z 2 ; r2' = k 2 r2 ; x '2 = k 2 x 2 (3.22)
Z 't = k 2 Z t ; rt' = k 2 rt ; x 't = k 2 x t (3.23)
Phæång trçnh (3.12b) viãút laûi thaình:
& ' = E& ' − Z ' &I ' = Z ' &I '
U (3.24)
2 2 2 2 t 2
Trong âoï: E& '2 , U

& '2 , &I '2 , Z '2 , Z 't tæång æïng laì sââ, âiãûn aïp, doìng âiãûn, täøng tråí
dáy quáún vaì täøng tråí taíi thæï cáúp qui âäøi vãö så cáúp.
Toïm laûi mä hçnh toaïn mba sau khi qui âäøi laì :
& 1 = E& 1 + Z1&I1
U (3.25a)
& ' = E& ' − Z ' &I ' = Z ' &I
U (3.25b)
2 2 2 2 t 2
&I = &I + (−&I ' ) (3.25c)

1 0 2
3.2.2. Maûch âiãûn thay thãú chênh xaïc cuía MBA.

Dæûa vaìo hãû phæång trçnh qui âäøi (3.25a,b,c) ta suy ra mäüt maûch âiãûn tæång
æïng goüi laì maûch âiãûn thay thãú cuía MBA nhæ trçnh baìy trãn hçnh 3.3.
Xeït phæång trçnh (3.23a), vãú phaíi phæång trçnh coï Z1 &I1 laì âiãûn aïp råi trãn täøng tråí
dáy quáún så cáúp Z1 vaì − E& 1 laì âiãûn aïp råi trãn täøng tråí Zm, âàûc træng cho tæì thäng
chênh vaì täøn hao sàõt tæì. Tæì thäng chênh do doìng âiãûn khäng taíi sinh ra, do âoï ta coï
thãø viãút :

− E& 1 = ( rm + jx m )&I 0 = Z m &I 0 (3.26)
trong âoï: Zm = rm + jxm laì täøng tråí tæì hoïa âàûc træng cho maûch tæì.
• rm laì âiãûn tråí tæì hoïa âàûc træng cho täøn hao sàõt tæì.
pFe = rm I02 (3.27)
• xm laì âiãûn khaïng tæì hoïa âàûc træng cho tæì thäng chênh Φ.
&I1 r1 x1 r’2 x’2 (−&I '2 )
+ + &I −
o
&1
U E& 1 rm & '2
U Z’t
xm
− − +
Hçnh 3-3. Maûch âiãûn thay thãú cuía MBA mäüt pha hai dáy quáún
3.2.3. Maûch âiãûn thay thãú gáön âuïng cuía MBA.

Trãn thæûc tãú thæåìng täøng tråí nhaïnh tæì hoïa ráút låïn (Zm >> Z1 vaì Z’2), do âoï
trong nhiãöu træåìng håüp coï thãø boí qua nhaïnh tæì hoïa (Zm = ∞ ) vaì thaình láûp laûi så âäö
thay thãú gáön âuïng trçnh baìy trãn hçnh 3.3a.
Khi boí qua täøng tråí nhaïnh tæì hoïa, ta coï:
Zn = Z1 + Z’2 = rn + jxn (3.28)
Trong âoï Zn = rn + jxn laì täøng tråí ngàõn maûch cuía mba; rn = r1 + r’2 laì âiãûn tråí ngàõn
maûch cuía mba; xn = x1 + x’2 laì âiãûn khaïng ngàõn maûch cuía mba.
Trong MBA thæåìng rn << xn, nãn coï thãø boí qua âiãûn tråí ngàõn maûch (rn = 0).
Trong træåìng håüp naìy maûch âiãûn thay thãú MBA trçnh baìy trãn hçnh 3.3b.
&I1 rn jxn &I '2 &I1 jxn &I '2
&1
U &1
U
& '2 Z’t
−U & '2 Z’t
−U
(a) (b)
Hçnh 3-3. Maûch âiãûn tæång âæång gáön âuïng cuía MBA mäüt pha hai dáy quáún

3.3. ÂÄÖ THË VECTÅ CUÍA MAÏY BIÃÚN AÏP

Veî âäö thë vectå cuía mba nhàòm muûc âêch tháúy roî quan hãû vãö trë säú vaì goïc lãûch
pha giæîa caïc âaûi læåüng váût lyï Φ & ,U & , &I , ... trong MBA, âäöng thåìi âãø tháúy roî âæåüc
sæû thay âäøi caïc âaûi læåüng váût lyï âoï åí caïc chãú âäü laìm viãûc khaïc nhau.
jx 1&I1 &
jx 1&I1 r1I1
U&1
&1
U r1&I1 &I Z1&I1 − E& 1
1
Z1&I1 − E& 1 &I1 − &I '2
− &I '2
ϕ1 &I 0
ϕ1
&I 0 α φ&
− Z '2 &I '2
α φ& Ψ2 &I'2
&I'2
Ψ2 & '2
U & '2
U E& 1
− r2' &I '2
E& 1 − r2' &I '2
− jx '2 &I '2 − jx '2 &I'2
Hçnh 3-4 Âäö thë vector cuía maïy biãún aïp

a, Taíi tênh caím; b. Taíi tênh dung
Hçnh 3-4a laì âäö thë vectå mba trong træåìng håüp phuû taíi coï tênh cháút âiãûn caím.
Âäö thë vectå âæåüc veî dæûa vaìo caïc phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp vaì stâ cuía MBA.
Caïch veî âäö thë vectå nhæ sau :
+ Âàût vectå tæì thäng Φ & m theo chiãöu dæång truûc hoaình truûc hoaình.
+ Veî vectå doìng âiãûn khäng taíi &I ,væåüt træåïc Φ
& mäüt goïc α.
0 m
+ Veî caïc vectå sââ E& 1 vaì E& '2 & m sinh ra, cháûm sau noï mäüt goïc 90o.
= E& 1 do Φ
+ Do taíi coï tênh âiãûn caím nãn doìng âiãûn &I '2 cháûm sau E
& '2 mäüt goïc ψ2.
x '2 + x 't
Ψ2 = arctg (3.29)
r2' + rt'
+ Theo phæång trçnh (3.25c), ta veî vectå doìng âiãûn &I1 bàòng vectå doìng âiãûn
&I cäüng våïi vectå doìng âiãûn ( −&I '2 ) .
0
+ Veî caïc vectå khaïc dæûa vaìo caïc phæång trçnh cán bàòng (3.25a,b).
Âäö thë vectå mba khi phuû taíi coï tênh dung veî tæång tæû, nhæng doìng âiãûn &I '2
& '2 mäüt goïc ψ2 (hçnh 3-4b).
væåüt træåïc E

Âäö thë vectå âån giaín mba &1

U
jx n &I1
Trong så âäö thay thãú gáön âuïng (hçnh 3-
3a), ta cho laì doìng âiãûn &Io = 0 , nãn : &I1 = −&I '2 . Z n &I1 rn &I1
Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp : & '2 )
(− U
3-5o &I1 = −&I '2
& 1 = −U
U & '2 + &I1Z n (3.30)
ϕ2
Ta veî âæåüc âäö thë vector tæång æïng khi
phuû taíi coï tênh caím nhæ hçnh 3.5.
Hçnh 3-5 Âäö thë vectå âån giaín mba
3.4. XAÏC ÂËNH CAÏC THAM SÄÚ CUÍA MAÏY BIÃÚN AÏP
Caïc tham säú cuía MBA coï thãø xaïc âënh bàòng thê nghiãûm hoàûc bàòng tênh toaïn.
3.4.1. Xaïc âënh caïc tham säú bàòng thê nghiãûm

Hai thê nghiãûm duìng âãø xaïc âënh caïc tham säú laì thê nghiãûm khäng taíi vaì thê
nghiãûm ngàõn maûch.
1. Thê nghiãûm khäng taíi mba.
Chãú âäü khäng taíi mba laì chãú âäü maì thæï cáúp håí maûch (I2 = 0), coìn så cáúp âæåüc
cung cáúp båíi mäüt âiãûn aïp U1. Trãn hçnh 3.6 laì maûch âiãûn thay thãú maïy biãún aïp khi
khäng taíi.
r1 x1 r’2 x’2 &I 2 = 0
&I 0
&I = &I 0
&1 1 rm A W
U
− E& 1 xm V V
Hçnh 3-6. Så âäö thay thãú mba khi khäng taíi Hçnh 3-7. Så âäö thê nghiãûm khäng taíi
Khi khäng taíi (hinh 3.6) doìng âiãûn thæï cáúp I2 = 0, ta coï phæång trçnh laì:
& 1 = −E& 1 + &I 0 Z1
U (3.31a)
hoàûc & 1 = &I 0 (Z1 + Z m ) = &I 0 Z 0
U (3.31b)
trong âoï: Z0 = Z1 + Zm = ro + jxo laì täøng tråí khäng cuía taíi mba;
ro = r1 + rm laì âiãûn tråí khäng cuía taíi mba;
xo = x1 + xm laì âiãûn khaïng khäng cuía taíi mba;

Âãø xaïc âënh hãû säú biãún aïp k, täøn hao sàõt tæì trong loîi theïp pFe, vaì caïc thäng säú
cuía mba åí chãú âäü khäng taíi, ta thê nghiãûm khäng taíi. Så âäö näúi dáy âãø thê nghiãûm
khäng taíi nhæ trãn hçnh 3.7. Âàût âiãûn aïp U1 = U1âm vaìo dáy quáún så cáúp, thæï cáúp
håí maûch, caïc duûng cuû âo cho ta caïc säú liãûu sau: oaït kãú W âo âæåüc P0 laì cäng suáút
khäng taíi; Ampe kãú âo I0 laì doìng âiãûn khäng taíi; coìn vän kãú näúi phêa så cáúp vaì thæï
cáúp láön læåüc âo U1âm vaì U20 laì âiãûn aïp så cáúp vaì thæï cáúp.
Tæì caïc säú liãûu âo âæåüc, ta tênh :
a) Tè säú biãún aïp k: jx 1&I o
&1
U
N E U
k = 1 = 1 ≈ 1âm (3.32) r1&I o
N2 E2 U 20 Z1&I o − E& 1
b) Doìng âiãûn khäng taíi pháön tràm
I0 ϕo &I 0
i0 % = 100 = 1% ÷ 10% (3.33)
I1dm φ&
α
c) Täøng tråí nhaïnh tæì hoaï
+ Âiãûn tråí khäng taíi :

P &1 =E
E & '2
ro = r1 + rm = 2o (3.34)
Io
Âiãûn tråí tæì hoïa rm >> r1 nãn láúy gáön âuïng bàòng: Hçnh 3.8 Âäö thë vectå cuía
MBA khäng taíi
rm = r0 (3.35)
+ Täøng tråí khäng taíi :
U1dm
Z0 = (3.36)
I0
+ Âiãûn khaïng khäng taíi :
x 0 = x 1 + x m = Z 02 − r02 (3.37)
Âiãûn khaïng tæì hoïa xm >> x1 nãn láúy gáön âuïng bàòng:
xm = x0 (3.38)
d) Täøn hao khäng taíi
Tæì maûch âiãûn thay thãú hçnh 3.6, ta tháúy täøn hao khäng taíi laì täøn hao âäöng trãn
dáy quáún så vaì täøn hao sàõt trong loîi theïp. Nhæ váûy täøn hao khäng taíi :
P0 = rmIo2 + r1I02 ≈ pFe (3. 39)
Do âiãûn tråí cuía dáy quáún så vaì doìng âiãûn khäng taíi nhoí nãn ta boí qua täøn hao
âäöng trãn dáy quáún så luïc khäng taíi. Nhæ váûy täø hao khäng taíi Po thæûc tãú coï thãø
xem laì täøn hao sàõt pFe do tæì trãù vaì doìng âiãûn xoaïy trong loîi theïp gáy nãn.

Vç âiãûn aïp âàût vaìo dáy quáún så khäng âäøi, nãn Φ, do âoï B cuîng khäng âäøi,
nghéa laì täøn hao sàõt, tæïc täøn hao khäng taíi khäng âäøi.
e) Hãû säú cäng suáút khäng taíi.
P0
cos ϕ 0 = (≤ 0,1) (3.40)
U1dm I 0
& 1 vaì &I o
Tæì âäö thë vectå MBA khäng taíi åí hçnh (3.8), ta tháúy goïc lãûc pha giæîa U
laì ϕo ≈ 90o, nghéa laì hãû säú cäng suáút luïc khäng taíi ráút tháúp, thæåìng cosϕo ≤ 0,1.
Âiãöu naìy coï yï nghéa thæûc tãú ráút låïn laì khäng nãn âãø MBA laìm viãûc khäng taíi hoàûc
non taíi, vç luïc âoï seî laìm xáúu hãû säú cäng suáút cuía læåïi âiãûn.
2. Thê nghiãûm ngàõn maûch mba
Chãú âäü ngàõn maûch mba laì chãú âäü maì phêa thæï cáúp bë näúi tàõt, så cáúp âàût vaìo
mäüt âiãûn aïp U1. Trong váûn haình, nhiãöu nguyãn nhán laìm maïy biãún aïp bë ngàõn
maûch nhæ hai dáy dáùn phêa thæï cáúp cháûp vaìo nhau, råi xuäúng âáút hoàûc näúi våïi nhau
bàòng täøng tråí ráút nhoí. Âáúy laì tçnh traûng ngàõn maûch sæû cäú, cáön traïnh.
rn xn I1âm Pn
Bä A W
U& 1 I&1 = I&n ü âiãöu
U1 chènh Un V A
I2âm
âiãûn
aïp
Hçnh 3.8 Maûch âiãûn thay
thãú m.b.a khi ngàõn maûch Hçnh 3.9 Så âäö thê nghiãûm ngàõn maûch
Khi m.b.a ngàõn maûch U2 = 0, maûch âiãûn thay thãú m.b.a veî trãn hçnh 3.8.
Doìng âiãûn så cáúp laì doìng âiãûn ngàõn maûch In.
Phæång trçnh âiãûn aïp cuía mba ngàõn maûch:
& 1 = &I n ( rn + jx n )&I n = &I n Z n
U (3.41)
Tæì phæång trçnh (3.41), ta coï doìng âiãûn ngàõn maûch khi U1 = Uâm:
U âm
In = (3.42)
Zn
U âm I âm I × 100
hay In = 100 = 100 = âm (3.43)
I z n I âm un %
z n âm 100 100
I âm U âm
Do täøng tråí ngàõn maûch ráút nhoí nãn doìng âiãûn ngàõn maûch ráút låïn khoaíng bàòng
(10 ÷ 25)Iâm. Âáy laì træåìng håüp sæû cäú, ráút nguy hiãøm cho maïy biãún aïp. Khi sæí duûng
mba cáön traïnh tçnh traûng ngàõn maûch náöy.

Tiãún haình thê nghiãûm NM nhæ sau: Dáy quáún thæï cáúp näúi ngàõn maûch, dáy
quáún så cáúp näúi våïi nguäön qua bäü âiãöu chènh âiãûn aïp. Ta âiãöu chènh âiãûn aïp vaìo
dáy quáún så cáúp sao cho doìng âiãûn trong caïc dáy quáún bàòng âënh mæïc. Âiãûn aïp âoï
goüi laì âiãûn aïp ngàõn maûch Un. Luïc âoï caïc duûng cuû âo cho ta caïc säú liãûu sau: Vän kãú
chè Un laì âiãûn aïp ngàõn maûch; oaït kãú chè Pn laì täøn hao ngàõn maûch; Ampe kãú chè I1âm
vaì I2âm laì doìng âiãûn så cáúp vaì thæï cáúp âënh mæïc. Tæì caïc säú liãûu âo âæåüc, ta tênh :
a) Täøn hao ngàõn maûch
Luïc thê nghiãûm ngàõn maûch, âiãûn aïp ngàõn maûch Un nhoí (un = 4-15%Uâm) nãn tæì
thäng Φ nhoí, coï thãø boí qua täøn hao sàõt tæì. Cäng suáút âo âæåüc trong thê nghiãûm
ngàõn maûch Pn laì :
Pn = rnIn2 = r1I21âm + r2I22âm (3.44)
Nhæ váûy täøn hao ngàõn maûch chênh laì täøn hao âäöng trãn hai dáy quáún så cáúp vaì
dáy quáún thæï cáúp khi taíi âënh mæïc.
b) Täøng tråí, âiãûn tråí vaì âiãûn khaïng ngàõn maûch.
+ Täøng tråí ngàõn maûch:
Un
Zn = (3.45)
I1âm
+ Âiãûn tråí ngàõn maûch:
P
rn = r1 + r’2 = 2 n (3.46)
I1âm
+ Âiãûn khaïng ngàõn maûch:
xn = x1 + x’2 = Z 2n − rn2 (3.47)
Trong m.b.a thæåìng r1 = r’2 vaì x1 = x’2. Váûy âiãûn tråí vaì âiãûn khaïng taín cuía dáy
quáún så cáúp:
r
r1 = r’2 = n
2 (3.48)
x
x1 = x’2 = n
2
vaì âiãûn tråí vaì âiãûn khaïng taín cuía dáy quáún thæï cáúp:
r2' x '2
r2 = 2 ; x2 = 2 (3.49)
k k
c) Hãû säú cäng suáút ngàõn maûch
Pn r
cos ϕ n = = n (3.50)
U âm I1âm Z n
d) Âiãûn aïp ngàõn maûch

Âiãûn aïp ngàõn maûch pháön tràm:

Z n I1âm Un
Un% = 100% = 100% (3.51)
U1âm U1âm
Âiãûn aïp ngàõn maûch Un gäöm hai thaình pháön: Thaình pháön trãn âiãûn tråí rn, goüi laì
âiãûn aïp ngàõn maûch taïc duûng U nr , Thaình pháön trãn âiãûn khaïng xn, goüi laì âiãûn aïp
ngàõn maûch phaín khaïng U nx .
+ Âiãûn aïp ngàõn maûch taïc duûng pháön tràm:
r I U
unr% = n 1âm × 100% = nr × 100% = u n % cos ϕ n (3.52)
U1âm U1âm
+ Âiãûn aïp ngàõn maûch phaín khaïng pháön tràm:
x I U
unx% = n 1âm × 100% = nx × 100% = u nx % sin ϕ n (3.53)
U1âm U1âm
Âiãûn aïp ngàõn maûch taïc duûng cuîng coï thãø tênh :
U nr I r I Pn (W )
u nr % = 100 = âm n × âm 100 = (3.54)
U âm U âm I âm 10.S âm (kVA )
3.4.2. Xaïc âënh caïc tham säú bàòng tênh toaïn

1. Täøng tråí nhaïnh tæì hoïa
Âiãûn tråí nhaïnh tæì hoïa :
P
rm = Fe (3.55)
I02
1, 3
⎛f ⎞
p Fe = p1/ 50 ( B 2t G t + B g2 G g )⎜ ⎟ ; W vaì I o = I or + I ox
2 2
våïi (3.56)
⎝ ⎠
50
Âiãûn khaïng nhaïnh tæì hoïa :
E1
xm = (3.57)
I0x
Q0 q t .t G t + q t .g G g + nq δS
våïi I0x = = (3.58)
mU1 mU1
2. Täøng tråí ngàõn maûch
Âiãûn tråí ngàõn maûch
N1l tb.1 N 2 l tb.2
r1 = k r ρ 75 0 ,Ω ; r2 = k r ρ 75
0 ,Ω (3.59)
S1 S2

N1 2
rn = r1 + ( ) r2 (3.60)
N2
kr : hãû säú laìm tàng täøn hao do tæì træåìng taín
ρ75 : âiãûn tråí suáút cuía dáy dáùn laìm dáy quáún.
Âiãûn khaïng ngàõn maûch
Viãûc xaïc âënh x1 vaì x2 liãn quan âãún viãûc xaïc âënh sæû pháún bäú tæì træåìng taín
cuía tæìng dáy quáún. ÅÍ dáy ta xaïc âënh x1 vaì x2 gáön âuïng våïi giaí thiãút âån giaín.
Xeït cho træåìng håüp dáy quáún hçnh truû (hçnh 3-8). Chiãöu daìi tênh toaïn cuía dáy
quáún lσ låïn hån chiãöu daìi thæûc l cuía dáy quáún mäüt êt :
l
lσ = (3.61)
kR
kR = 0,93-0,98 : hãû säú qui âäøi tæì træåìng taín lyï i2N2
i1N1
tæåíng vãö tæì træåìng taín thæûc tãú (hãû säú Rogovski)
Theo âënh luáût toaìn doìng âiãûn :
∫ Hdl = ∑ i
Âäúi våïi theïp μ Fe = ∞ , nãn HFe = 0, vç váûy :
Trong phaûm vi a1 (0 ≤ x ≤ a1) :
x
H x1l σ = ∑ i = N 1i 1 , i1N1
i2N2
a1
N 1i 1 x
do âoï H x1 = × ,
lσ a1
Trong phaûm vi a12 (a1 ≤ x ≤ a1+a12) : Hx
H x 2 l σ = ∑ Ni = N1i1 , Hx2
Hx1 Hx3
Ni
do âoï Hx2 = 1 1, x
lσ a1 a2
Trong phaûm vi a2 ( a1+ a12 ≤ x ≤ a1 + a12 + a2 ) : a12
x − (a 1 + a 12 )
H x 3 l σ = ∑ i = N 1i 1 + N 2 i 2 , Hçnh 3-10 Tæì thäng taín
a2
x − a 1 − a 12
= N1i1 − N1i 1 , våïi (i1N1 = -i2N2)
a2
N1i1 a 1 + a 12 + a 2 − x
do âoï H x3 = × ,
lσ a2
Xaïc âënh biãn giåïi tæì thäng taín cuía hai dáy quáún seî ráút khoï khàn, do âoï viãûc
tênh toaïn riãng reî caïc tham säú x1 vaì x2 khäng thãø thæûc hiãûn âæåüc. Ta coï thãø xaïc

âënh x1+ x2 våïi qui æåïc biãn giåïi phán chia tæì træåìng taín cuía hai äúng dáy så cáúp vaì
thæï cáúp laì âæåìng åí giæîa khe håí a12 .
Goüi Dtb laì âæåìng kênh trung bçnh cuía caí hai dáy quáún vaì boí qua sæû thay âäøi
âæåìng kênh theo chiãöu x thç vi phán tæì thäng caïch x mäüt khoaíng trong phaûm vi a1 :
dΦ 1 = μ o H x1πD tb dx
moïc voìng våïi säú voìng dáy :
X
N x = N1
a1
Váûy trong phaûm vi a12 tæì thäng moïc voìng våïi mäüt säú voìng dáy laì N1 voìng :
dΦ 2 = μ o H x 2 πD tb dx
Tæì thäng moïc voìng våïi toaìn bäü dáy quáún 1 laì :
a 12
a1 +
a1 2
x N1i 1 x N1i1
Ψ1 = ∫a N1 μ o
l σ a1
π D tb dx + ∫ N1μ o
lσ
π D tb dx
0 1 a1
μ o N12 i1πD tb a 1 a 12
= ( + )
lσ 3 2
Tênh tæång tæû, ta coï tæì thäng moïc voìng våïi toaìn bäü dáy quáún 2 laì :
μ o N12 i1πD tb a 2 a 12
Ψ2' = ( + )
lσ 3 2
Âiãûn khaïng ngàõn maûch :
Ψ1 + Ψ2'
x n = x 1 + x ' 2 = 2πf
i1
μ o N12 i1πD tb k R a + a2
xn = 2πf (a 12 + 1 ) (3.62)
l 3
Ta tháúy xn phuû thuäüc vaìo kêch thæåïc hçnh hoüc cuía caïc dáy quáún a1, a2 , a12 vaì l.
Kêch thæåïc naìy âæåüc choün sao cho giaï thaình cuía maïy laì tháúp nháút.
]R R^


Chæång 4
M.B.A LAÌM VIÃÛC ÅÍ TAÍI ÂÄÚI XÆÏNG
Trong âiãöu kiãûn laìm viãûc bçnh thæåìng cuía læåïi âiãûn, ta coï thãø phán phäúi âãöu
phuû taíi cho ba pha, luïc âoï m.b.a laìm viãûc våïi âiãûn aïp âäúi xæïng vaì doìng âiãûn trong
caïc pha cuîng âäúi xæïng. Ta xeït sæû cán bàòng nàng læåüng vaì sæû laìm viãûc cuía mba
trong âiãöu kiãûn âiãûn aïp så cáúp U1 = const, vaì táön säú f = const.
4.1. GÈAN ÂÄÖ NÀNG LÆÅÜNG CUÍA M.B.A
Trong quaï trçnh truyãön taíi nàng læåüng qua MBA, mäüt pháön cäng suáút taïc
duûng vaì phaín khaïng bë tiãu hao trong maïy. Xeït mba laìm viãûc åí taíi âäúi xæïng, sæû
cán bàòng nàng læåüng dæûa trãn så âäö thay thãú chênh xaïc hçnh 4.1.
r1 x1 r’2 x’2
&I &I P2 ± jQ2
1 0 − &I '2 P1 ± jQ1 Pât ± jQât
& rm
U Z’t
1 − E& 1 &'
−U 2
xm
pcu2 ± jq2
pFe ± jqm
pcu1 ± jq1
Hçnh 4-1 Så âäö thay thãú maïy biãún aïp Hçnh 4-2 Giaín âäö nàng læåüng mba
Goüi P1 laì cäng suáút taïc duûng âæa vaìo dáy quáún så cáúp mba:
P1= m1U1I1cosϕ1 (4.1)
Mäüt pháön cäng suáút naìy buì vaìo :
• Täøn hao âäöng trãn âiãûn tråí cuía dáy quáún så: pcu1= m1r1I21
• Täøn hao sàõt trong loîi theïp mba : pFe = m1rmIo2
Cäng suáút coìn laûi goüi laì cäng suáút âiãûn tæì chuyãøn sang dáy quáún thæï cáúp:
Pât = P1 - (pcu1 + pFe ) = m2E2I2cosΨ2 (4.2)

Cäng suáút åí âáöu ra P2 cuaí mba seî nhoí hån cäng suáút âiãûn tæì mäüt læåüng chênh
bàòng täøn hao âäöng trãn âiãûn tråí cuía dáy quáún thæï : pcu2= m2r2I22 =m1r’2I’22:
P2 = Pât - pcu2 = m2U2I2cosϕ2 (4.3)
Cuîng tæång tæû nhæ váûy, ta coï cäng suáút phaín khaïng nháûn vaìo dáy quáún så cáúp:
Q1= m1U1I1sinϕ1 (4.4)
Cäng suáút naìy træì âi cäng suáút âãø taûo ra tæì træåìng taín åí dáy quáún så cáúp q1=
m1x1I21 vaì tæì træåìng trong loîi theïp qm = m1xmIo2, pháön coìn laûi laì cäng suáút phaín
khaïng chuyãøn sang dáy quáún thæï cáúp:
Qât = Q1 - (q1 + qm ) = m2E2I2sinΨ2 (4.5)
Cäng suáút phaín khaïng âæa âãún phuû taíi:
Q2 = Qât - q2 = m2U2I2sinϕ2 (4.6)
Trong âoï q2= m2x2I22 âãø taûo ra tæì træåìng taín åí dáy quáún thæï.
Taíi coï tênh cháút âiãûn caím (ϕ2 > 0) thç Q2 > 0, luïc âoï Q1 > 0 vaì cäng suáút phaín
khaïng truyãön tæì dáy quáún så cáúp sang dáy quáún thæï cáúp.
Taíi coï tênh cháút âiãûn dung (ϕ2 < 0) thç Q2 < 0, nãúu Q1 < 0, cäng suáút phaín
khaïng truyãön tæì dáy quáún thæï sang dáy quáún så hoàûc Q1 > 0, toaìn bäü cäng suáút
phaín khaïng tæì phêa thæï cáúp vaì så cáúp âãöu duìng âãø tæì hoaï MBA.
Sæû cán bàòng cäng suáút taïc duûng vaì phaín khaïng trçnh baìy trãn hçnh 4.2
4.2 ÂÄÜ THAY ÂÄØI ÂIÃÛN AÏP THÆÏ CÁÚP MBA
Âäü thay âäøi âiãûn aïp thæï cáúp mba ΔU laì

U1dm=1 P H
hiãûu säú säú hoüc giæîa trë säú âiãûn aïp thæï cáúp luïc
A
khäng taíi U20 (âiãöu kiãûn U1ì = U1âm) vaì luïc coï taíi
U2 . βUnx*
K
U 20 − U 2 U '20 − U '2 βUrn*
ΔU = =
U 20 U '20
U2*
U1âm − U '2; U' I2
ΔU = = 1 − 2 = 1 − U '2* (4.7)
U1âm U1âm
Xaïc âënh ΔU bàòng phæång phaïp giaíi têch. ϕ2

I I'
Goüi β = 2 = ' 2 : hãû säú taíi cuía mba.
I 2âm I 2âm
0
cosϕ2: hãû säú cäng suáút cuía mba.
Hçnh 4-3 Xaïc âënh ΔU cuía mba
rn I '2 rn I '2âm I '2
Ta coï: BC = = = βU nr*
U1' âm U1âm I '2âm

x n I '2 x n I '2âm I '2

AB = = = βU nx*
U1âm U1âm I '2âm
Tæì A haû âæåìng thàóng goïc AP xuäúng 0U’2* vaì goüi AP = n vaì CP = m, ta coï:
U '2* = 1 − n 2 − m
n2
U '2* ≈ 1− −m
2
n2
ΔU * = 1 − U '2* =m+ (4.7)
2
Tênh m vaì n, ta âæåüc :
m = CK+KB = β(Unr*cosϕ2+Unx*sinϕ2)
n = AH-HP = β(Unx*cosϕ2-Unr*sinϕ2)
Váûy ΔU*= β(Unr*cosϕ2+Unx*sinϕ2) + β2 (Unx*cosϕ2-Unr*sinϕ2)2/2
Säú haûng sau ráút nhoí coï thãø boí qua nãn:
ΔU*= β(Unr*cosϕ2 + Unx*sinϕ2) (4.8)
Tênh ΔU* theo %, ta viãút laûi biãøu thæïc trãn:
ΔU*% = β(unr%cosϕ2 + unx%sinϕ2) (4.9)
hoàûc ΔU*% = βun%(cosϕn.cosϕ2 + sinϕn.sinϕ2) (4.10)
ΔU% cosϕ2=0.8 ΔU%

β=1
ϕ2> 0
cosϕ2=1
unx%
0 unr%
0 β -unx% 1 0 cosϕ2
ϕ2< 0 cosϕ2=0.8
(a) (b)
Hçnh 4-4
a.Quan hãû ΔU=f(β) ⎢cosϕ 2 = const
b. Quan hãû ΔU= f(cosϕ2) ⎢β = const
Hçnh 4.4 cho biãút caïc quan hãû ΔU = f(β) khi cosϕ2 = Cte vaì ΔU = f(cosϕ2)
khi β = Cte.

4.3 CAÏC PHÆÅNG PHAÏP ÂIÃÖU CHÈNH ÂIÃÛN AÏP CUÍA M.B.A.
Ta tháúy ΔU=f(β,cosϕ2) nhæ váûy U2 phuû thuäüc vaìo β vaì cosϕ2, âãø giæî cho U2 =
const khi tàng taíi thç tè säú biãún aïp k phaíi thay âäøi, nghéa laì ta phaíi thay âäøi säú voìng
dáy N.
Mäüt cuäün dáy coï hai âáöu ra, åí giæîa hoàûc cuäúi cuäün dáy ta âæa ra mäüt säú âáöu
dáy æïng våïi caïc voìng dáy khaïc nhau âãø thay âäøi âiãûn aïp.
4.3.1. Thay âäøi säú voìng dáy khi maïy ngæìng laìm viãûc:
Duìng cho caïc maïy biãún aïp haû aïp khi âiãûn aïp thæï cáúp thay âäøi hoàûc khi âiãöu
chènh âiãûn aïp theo âäö thë phuû taíi haìng nàm.
Âäúi våïi mba cäng suáút nhoí : mäüt pha coï 3 âáöu phán nhaïnh : ± 5%Uâm.
Âäúi våïi mba cäng suáút låïn : mäüt pha coï 5 âáöu phán nhaïnh: ±2x 2.5%Uâm
Viãûc thæûc hiãûn âäøi näúi khi maïy ngæìng laìm viãûc, nãn thiãút bë âäøi näúi âån giaín,
reí tiãön, âàût trong thuìng dáöu vaì tay quay âàût trãn nàõp thuìng.
Caïc âáöu phán aïp âæa ra cuäúi cuäün dáy thç viãûc caïch âiãûn chuïng dãù daìng hån
(hçnh 4.5a).
Caïc âáöu phán aïp âæa ra giæîa cuäün dáy thç læûc âiãûn tæì âäúi xæïng vaì tæì træåìng
taín phán bäú seî âãöu (hçnh 4.5b).
(a) (b)
Hçnh 4-5 Caïc kiãøu âiãöu chènh âiãûn aïp cuía mba
4.4.1. Thay âäøi säú voìng dáy khi maïy âang laìm viãûc (âiãöu aïp dæåïi taíi)
Trong hãû thäúng âiãûn læûc cäng suáút låïn, nhiãöu khi cáön phaíi âiãöu chènh âiãûn aïp
khi maïy biãún aïp âang laìm viãûc âãø phán phäúi laûi cäng suáút taïc duûng vaì phaín khaïng
giæîa caïc phán âoaûn cuía hãû thäúng. Caïc MBA naìy coï tãn goüi laì MBA âiãöu chènh
dæåïi taíi. Âiãûn aïp thæåìng âæåüc âiãöu chènh tæìng 1% trong phaûm vi ± 10%Uâm.

X1 T C1 X1 C1
X1 C1 1
T1
K K
K
C2 C2 T1 C2
T2 T2
X2 X2 T2
X2
(a) (b) (c)
Hçnh 4-6 Thiãút bë âäøi näúi vaì quaï trçnh âiãöu chènh âiãûn aïp cuía mba âiãöu chènh dæåïi taíi
Viãûc âäøi näúi caïc âáöu phán aïp trong MBA âiãöu chènh dæåïi taíi phæïc taûp hån vaì
phaíi coï cuäün khaïng K (hçnh 4.6) âãø haûn chãú doìng âiãûn ngàõn maûch cuía bäü pháûn dáy
quáún bë näúi ngàõn maûch khi thao taïc âäøi näúi. Hçnh 4.6 cuîng trçnh baìy quaï trçnh thao
taïc âäøi näúi tæì âáöu nhaïnh X1 sang âáöu nhaïnh X2, trong âoï T1, T2 laì caïc tiãúp xuïc
træåüc; C, C2 laì cäng-tàõc-tå. ÅÍ vë trê (a vaì c) doìng qua cuäün khaïng K theo hai chiãöu
ngæåüc nhau, nãn tæì thäng trong loîi theïp gáön bàòng khäng, âiãûn khaïng X cuía cuäün
khaïng ráút beï. Trong vë trê trung gian (b) doìng ngàõn maûch chaûy qua K cuìng chiãöu
nãn coï tæì thäng φ vaì X låïn, laìm giaím doìng ngàõn maûch In.
Cäng-tàõc-tå C1, C2 âàût riãng trong thuìng dáöu phuû gàõn vaìo vaïch thuìng dáöu, vç
quaï trçnh âoïng càõt cäng-tàõc-tå laìm báøn âáöu.
Trãn hçnh 4.7 trçnh baìy så âäö nguyãn lyï cuía bäü âiãöu aïp dæåïi taíi duìng âiãûn tråí
R. Âiãûn tråí R laìm chæïc nàng haûn chãú doìng âiãûn ngàõn maûch. Coìn hinh 4.8 cho ta
tháúy viãûc bäú trê bäü âiãöu aïp dæåïi taíi trong thuìng mba.
A
X R
Hçnh 4-7 Nguyãn lyï âiãöu aïp dæåïi taíi duìng âiãûn tråí R
4.4. HIÃÛU SUÁÚT CUÍA M.B.A
Hiãûu suáút cuía mba laì tè säú giæîa cäng suáút âáöu ra P2 vaì cäng suáút âáöu vaìo P1:
P
η% = 2 100 (4.11)
P1

Hçnh 4-8 Vë trê bäü âiãöu aïp dæåïi taíi trong thuìng MBA
Hiãûu suáút mba nhoí hån 1 vç quaï trçnh truyãön taíi cäng suáút qua mba coï täøn hao
âäöng vaì täøn hao sàõt. Ngoaìi ra coìn kãø âãún täøn hao do doìng âiãûn xoaïy trãn vaïch
thuìng dáöu vaì bu läng làõp gheïp.
Nhæ váûy biãøu thæïc (4.11), coï thãø viãút laûi :
η% = (1 −
∑ p )100 (4.12)
P2 + ∑ p
våïi ∑p = pcu1 + pcu2 + pFe
Ta âaî coï pháön træåïc:
pFe = P0
I '2
pcu1 + pcu2 = r1I12 + r2' I '22 = rn I '22 = rn I '22dm ( ) 2 = Pn β 2
I '2dm
I2
P2 = U2I2 cosϕ2 ≈ U 2âm I 2âm cos ϕ 2 = βS âm cos ϕ 2
I 2âm
Thãú vaìo (4.12), ta coï :

P0 + β 2 Pn
η% = (1 − )100 (4.13)
β S âm cos ϕ 2 + P0 + β 2 Pn
Thæåìng thç caïc täøn hao ráút nhoí so våïi cäng suáút truyãön taíi nãn hiãûu suáút η mba
ráút cao. Âäúi våïi mba dung læåüng låïn, hiãûu suáút âaût tåïi trãn 99%.
Ta tháúy η = f(β,cosϕ2), cho cosϕ2 =

const, ta tçm hiãûu suáút cæûc âaûi ηmax : η
dη cosϕ2=1
= 0 → β 2max Pn = P0 1
dβ
cosϕ2=0.8
P0
→ β max = (4.14)
Pn
.95
Hiãûu suáút m.b.a âaût giaï trë cæûc âaûi
khi täøn hao khäng âäøi bàòng täøn hao biãún β
âäøi hay täøn hao sàõt bàòng täøn hao âäöng. .9
P0 0 0.5 1
= 0,2 → 0.25 Hçnh 4-9 Quan hãû η=f(β)⏐
Pn
cosϕ2=const
⇒ β max = 0.45 → 0.5
Trãn hçnh 4.9 trçnh baìy quan hãû hiãûu suáút η = f(β) khi cosϕ2 = const.
4.5 MAÏY BIÃÚN AÏP LAÌM VIÃÛC SONG SONG

• Lyï do näúi mba laìm viãûc song song:
1. Cung cáúp âiãûn liãn tuûc cho caïc phuû taíi
2. Váûn haình caïc mba mäüt caïch kinh tãú nháút.
3. Maïy quaï låïn thç viãûc chãú taûo vaì váûn chuyãøn seî khoï khàn.
• Thãú naìo laì laìm viãûc song song ?
Dáy quáún så cáúp caïc mba näúi chung vaìo mäüt læåïi âiãûn vaì dáy quáún thæï cáúp
cuìng cung cáúp cho mäüt phuû taíi.
• Âiãöu kiãûn âãø näúi mba laìm viãûc song song:
1. Cuìng tè säú biãún aïp.
2. Cuìng täø näúi dáy.
3. Cuìng âiãûn aïp ngàõn maûch.
4.5.1. Âiãöu kiãûn cuìng täø näúi dáy :

Cuìng täø näúi dáy âiãûn aïp thæï cáúp seî truìng pha nhau. Khaïc täø näúi dáy â/aïp thæï
cáúp seî lãûch pha nhau, vaì sæû lãûch pha náöy phuû thuäüc vaìo täø näúi dáy.

VÊDUÛ 4.1
Näúi hai mba: Maïy thæï nháút I näúi Y/Δ-11 vaì maïy thæï hai II näúi Y/Y-12 laìm
viãûc song song. Váûy âiãûn aïp thæï cáúp hai maïy seî lãûc pha nhau mäüt goïc 300, trong
maûch näúi liãön dáy quáún thæï seî xuáút hiãûn mäüt sââ:
ΔE = 2Esin150 = 0.518E
Khi maïy khäng taíi, trong âáy quáún seî coï doìng âiãûn cán bàòng :
ΔE
I cb = (4.15)
Z nI + Z nII
0.518
Giaí thæí ZnI=ZnII =0.05, I cb = = 5.18 láön Iâm
0.05 + 0.05
Nhæ váûy âoìng âiãûn Icb = 5,18Iâm seî laìm hoíng maïy biãún aïp.
U1
IcbII
I
A
a ΔE
X x IcbI
II U2
E2I E2II
A a ΔE
X x
Hçnh 4-11. Âäö thë vectå âiãûn aïp vaì
doìng âiãûn cuía caïc mba coï täø näúi dáy
khaïc nhau laìm viãûc song song
Hçnh 4-10. Så âäö gheïp song song mba
4.5.2. Âiãöu kiãûn cuìng tè säú biãún âäøi âiãûn aïp:
Nãúu tè säú biãún âäøi âiãûn aïp cuía hai maïy khaïc nhau maì hai âiãöu kiãûn coìn laûi thoía
maîn thç khi mba laìm viãûc song song, âiãûn aïp thæï cáúp khäng taíi seî bàòng nhau (E2I =
E2II ), trong maûch näúi liãön dáy quáún thæï cuía mba seî khäng coï doìng âiãûn chaûy qua.
Giaí thæí kI ≠ kII thç E2I ≠ E2II vaì khi khäng taíi, trong maûch näúi liãön quáún thæï cuía
mba seî coï doìng âiãûn Icb chaûy qua âæåüc sinh ra båíi âiãûn aïp :
ΔE = E1I − E 2 II (4.16)
ΔE
⇒ I cb = (4.17)
Z nI + Z nII

Doìng âiãûn náöy seî chaûy trong dáy quáún mba theo hai chiãöu ngæåüc nhau vaì cháûm
pha mäüt goïc 900 vç r << x. Luïc náöy âiãûn aïp råi trãn dáy quáún seî buì træì våïi sââ, kãút
quaí laì trãn maûch thæï coï âiãûn aïp thäúng nháút U2.
E2I U2
ItI
I2I
ItII
U2
E2II I2II
IcbI
IcbI
IcbII
IcbII
Hçnh 4-11. Âäö thë vectå vaì sæû phán phäúi taíi cuía caïc mba laìm
viãûc song song våïi K khaïc nhau. a/ Khi khäng taíi. b/ Khi coï taíi
Kãút quaí khi mba mang taíi, doìng âiãûn taíi It seî cäüng våïi doìng cán bàòng laìm cho
âiãöu kiãûn laìm viãûc cuía maïy seî xáúu âi, nghéa laì doìng trong maïy khäng tè lãû våïi
cäng suáút cuía chuïng, aính hæåíng tåïi sæû låüi duûng cäng suáút cuía chuïng.
Chuï yï : Cho pheïp K ≤ khaïc nhau 0.5% so våïi trë säú trung bçnh cuía noï.
4.5.3. Âiãöu kiãûn âiãûn aïp ngàõn maûch bàòng nhau:
Trë säú ngàõn maûch cuía caïc maïy bàòng

nhau thç phuû taíi seî phán bäú tè lãû våïi cäng &I I Zn1 − &I 'I
suáút cuía chuïng. Tháût váûy, xeït ba mba laìm &I1 ZnII − &I '2
III
viãûc song song coï âiãûn aïp ngàõn maûch unI,
unII, unIII.Nãúu boí qua doìng âiãûn tæì hoaï thç IIII ZnIII
- U& 2'
maûch âiãûn coï daûng nhæ hçnh 4- 12. U& 1 ΔU
Täøng tråí tæång âæång maûch âiãûn :
1 1
Z= =
1 1 1 1
+ +
Z nI Z nII Z nIII
∑ Z ni
Hçnh 4-12 Maûch âiãûn thay thãú
cuía mba laìm viãûc song song
Âiãûn aïp råi trãn maûch tæång âæång:

ΔU& =U &1−U & '2 = Z.&I (4.18)
trong âoï &I = &I1 = &I '2 doìng âiãûn täøng caïc mba, do âoï doìng âiãûn taíi cuía mäùi mba :

& &I
&I 2 I = Z.I = (4.19a)
Z nI 1
Z nI ∑
Z ni
& &I
&I 2 II = Z.I = ; (4.19b)
Z nII 1
Z nII ∑
Z ni
& &I
&I 2 III = Z.I = (4.19c)
Z nIII 1
Z nIII ∑
Z ni
Thæåìng thç ϕnI ≈ ϕnII ≈ ϕnII nãn chuyãøn tênh tæì säú phæïc sang tênh mäâun:
Ta coï :
U
z n = u n âm
I âm
Tæì doìng mba I, ta coï :
I
I 2I = , (4.20)
u nI I âmi
I âmI
∑u
ni
U âm U âm
nhán hai vãú cho = , ta coï hãû säú taíi cuía caïc maïy :
S âm U âm I âm
S
βI = (4.21a)
S
u nI ∑ âmi
u ni
S
β II = (4.21b)
S
u nII ∑ âmi
u ni
S
β III = (4.21c)
S
u nIII ∑ âmi
u ni
Nhæ váûy, tæì (4.21a,b vaì c) ta tháúy hãû säú taíi cuía caïc MBA laìm viãûc song song tè lãû
nghëch våïi âiãûn aïp ngàõn maûch cuía chuïng :
1 1 1
βI : βII : βIII = : : (4.22)
u nI u nII u nIII
Nhæ váûy, caïc mba laìm viãûc song song, coï âiãûn aïp ngàõn maûch un bàòng nhau,
taíi seî phán bäú tè lãû våïi cäng suáút cuía maïy. Nãúu un khaïc nhau MBA naìo coï un låïn, β
nhoí coìn un nhoí, β låïn. Khi maïy coï un nhoí laìm viãûc åí âënh mæïc thç MBA coï un låïn
seî huût taíi, kãút quaí laì khäng táûn duûng hãút cäng suáút thiãút kãú cuía mäùi maïy.
Chuï yï : Cho pheïp un khaïc nhau 10% vaì cäng suáút MBA coï tè lãû: 3:1

VÊ DUÛ 4.2
Cho ba MBA coï cuìng täø näúi dáy quáún vaì tè säú biãún âäøi våïi caïc säú liãûu sau : SâmI =
180kVA, SâmII = 240kVA, SâmIII = 320kVA; unI% = 5,4, unII% = 6,0, unIII% = 6,6.
Haîy xaïc âënh taíi cuía mäùi MBA khi taíi chung cuía caïc MBA bàòng täøng cäng suáút
cuía chuïng vaì tênh xem taíi täúi âa cuía caïc MBA âãø khäng MBA naìo bë quaï taíi ?
Giaíi
Täøng cäng suáút cuía ba maïy :

S = 180 + 240 + 320 = 740 kVA
Hãû säú taíi cuía caïc maïy :
S 740
βI = = = 1,125
S âmi 180 240 320
u nI ∑ 5,4∑ ( + + )
u ni 5,4 6 6,6
S 740
β II = = = 1,01
S âmi 180 240 320
u nII ∑ 6∑ ( + + )
u ni 5,4 6 6,6
S 740
β III = = = 0,92
S âmi 180 240 320
u nIII ∑ 6,6 × ∑ ( + + )
u ni 5,4 6 6,6
Cäng suáút taíi cuía caïc maïy :
SI = βI.SâmI = 1,125 x 180 = 202,5 kVA
SII = βII.SâmII = 1,01 x 240 = 243 kVA
SIII = βIII.SâmIII = 0,92 x 320 = 294,5 kVA
Ta tháúy MBA I coï un nhoí nháút bë quaï taíi nhiãöu, trong khi âoï MBA III coï un låïn bë
huût taíi. Taíi täøng täúi âa âãø khäng MBA naìo bë quaï taíi æïng βI = 1. Luïc âoï ta coï :
S S
βI = = =1
S âmi 180 240 320
u nI ∑ 5,4 × ∑ ( + + )
u ni 5,4 6 6,6
⇒ S = 657,72 kVA
Roî raìng laì pháön cäng suáút âàût cuía caïc MBA khäng âæåüc låüi duûng seî bàòng :
740 - 658 = 82 kVA.
]R R^

suu tam: trinhvubao.ac@gmail.com
1

Chæång 5
M.B.A LAÌM VIÃÛC ÅÍ TAÍI KHÄNG ÂÄÚI XÆÏNG
5.1. ÂAÛI CÆÅNG

Taíi khäng âäúi xæïng cuía mba laì taíi khäng phán phäúi âãöu cho caí ba pha, laìm
cho doìng âiãûn trong ba pha khäng bàòng nhau, gáy aính hæåíng xáúu âãún tçnh traûng
laìm viãûc bçnh thæåìng trong mba nhæ:
+ Âiãûn aïp dáy vaì pha seî khäng âäúi xæïng.
+ Täøn hao phuû trong dáy quáún vaì loîi theïp tàng lãn.
+ Âäü chãnh nhiãût cuía mba væåüt quaï qui âënh.
Âãø nghiãn cæïu tçnh traûng laìm viãûc khäng âäúi xæïng cuía mba ta duìng phæång
phaïp phaïp phán læåüng âäúi xæïng. Hãû thäúng doìng âiãûn khäng âäúi xæïng cuía mba
&Ia , &I b , &Ic âæåüc phán têch thaình ba hãû thäúng doìng âiãûn âäúi xæïng:
+ Thæï tæû thuáûn: &I a1 , &I b1 , &I c1
+ Thæï tæû ngæåüc: &I a2 , &I b2 , &I c2
+ Thæï tæû khäng: &I a0 , &I b0 , &I c0
vaì quan hãû giæîa chuïng ta âaî hoüc åí pháön “lyï thuyãút maûch âiãûn” nhæ sau :
&I = &I + &I + &I
a a1 a2 a0
&I b = &I b1 + &I b 2 + &I b0 = a 2 &I a1 + a&I a 2 + &I a 0
&I c = &I c1 + &I c 2 + &I c0 = a&I a1 + a 2 &I a 2 + &I a 0
Viãút laûi åí daûng ma tráûn:
&I a 1 1 1 &I a 0
&I b = 1 a 2 a &I a1 (5.1)
&I 1 a a 2 &I
c a2
&I
a0 1 1 1 &I a
1
vaì &I = 1 a
a1 a 2 &I b (5.2)
&I a 2 3 1 a 2 a &I c

2
0 0
Trong âoï: a = e j120 , a 2 = e j240 vaì 1 + a + a2 = 0.
Chuï yï :
• Khi taíi mba khäng âäúi xæïng, bao gåìi cuîng phán têch thaình caïc thaình pháön:
TT thuáûn, TT ngæåüc vaì TT khäng. Riãng thaình pháön TT khäng trong mba
do coï trë säú bàòng nhau vaì truìng pha vãö thåìi gian nãn chè täön taûi khi mba näúi
Y0 vaì Δ..
• Phæång phaïp phán læåüng âäúi xæïng dæûa trãn cå såí nguyãn lyï xãúp chäöng, nãn
khi aïp duûng nguyãn lyï âoï ta giaí thiãút maûch tæì mba khäng baîo hoìa.
• Khi phán têch ta xem nhæ âaî qui âäøi tæì phêa thæï cáúp vãö phêa så cáúp vaì âãø
âån giaín ta boí qua dáúu pháøy.
5.2. MAÛCH ÂIÃÛN THAY THÃÚ VAÌ TÄØNG TRÅÍ CUÍA MBA
ÂÄÚI VÅÏI CAÏC THAÌNH PHÁÖN ÂÄÚI XÆÏNG.
+ Âäúi våïi hãû thäúng doìng âiãûn thæï tæû thuáûn : Hãû thäúng doìng âiãûn náöy âäúi xæïng
nãn maûch âiãûn thay thãú vaì caïc tham säú cuía mba nhæ âaî xeït åí chæång 3.
IA0 Ia0 IA0 Ia0

A a A a
IB0 Ib0 IB0 Ib0
B b B b
IC0 Ic0 IC0 Ic0
C c C c
3IA0 3IA0 3IA0
0 0 0
Z1 Z2 Z1 Z2
IA0 Ia0 IA0 Ia0

UA0 Im0 Zm0 -UA0 UA0 Im0 Zm0
Zn Zn
IA0 = -Ia0 IA0 = -Ia0

& A0
U & A0
-U & A0
U
(a) (b)
Hçnh 5.1 Maûch âiãûn thay thãú maïy biãún aïp âäúi våïi thaình pháön thæï tæû khäng
a. Näúi Yo/Yo ; b. Näúi Yo/ Δ

3
+ Âäúi våïi hãû thäúng doìng âiãûn thæï tæû ngæåüc : doìng náöy coï taïc duûng hoaìn toaìn
giäúng doìng âiãûn thæï tæû thuáûn vç nãúu âäøi 2 trong ba pha phêa så vaì phêa thæï thç hiãûn
tæåüng trong mba khäng coï gç thay âäøi nãn maûch âiãûn thay thãú vaì caïc tham säú cuía
mba khäng khaïc gç so våïi doìng âiãûn thæï tæû thuáûn.
+ Âäúi våïi hãû thäúng doìng âiãûn thæï tæû khäng : hãû thäúng doìng âiãûn thæï tæû khäng 3
pha sinh ra trong mba tæì thäng thæï tæû khäng Φt 0 truìng pha vãö thåìi gian.
• Täø mba 3 pha: Tæì thäng Φt 0 kheïp maûch qua loîi theïp nãn doìng Ia0 = Ib0 =
Ic0 duì nhoí cuîng âuí sinh ra Φt 0 låïn vç tæì tråí theïp nhoí.
• Mba 3 pha ba truû: Φt 0 kheïp maûch qua váût liãûu khäng phaíi sàõt tæì nãn Φto
nhoí hån trãn.
Tæì thäng Φt0 sinh ra trong dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp caïc sââ tæû caím vaì häù
caím vaì ta thaình láûp så âäö thay thãú hçnh T tæång tæû nhæ âäúi våïi træåìng håüp doìng
âiãûn thæï tæû thuáûn. Xeït træåìng håüp coï doìng âiãûn thæï tæû khäng nhæ sau :
- Khi mba näúi Y0/Y0 hoàûc Y0/Δ:
Doìng thæï tæû khäng täön taûi åí caí dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp nãn maûch âiãûn thay
thãú âäúi våïi phán læåüng thæï tæû khäng khäng coï gç khaïc daûng maûch âiãûn thay thãú cuía
phán læåüng thæï tæû thuáûn.
- Khi mba näúi Y/Y0 :
3IA0 Z1 Z2
0
Ia0
A a
IA0 Ia0 Zm0 Ia0
Ib0 UA0 Im0 Zm0 -UA0 + -UA0
B b Z2
Ic0
C c
Hçnh 5.2 Maûch âiãûn thay thãú maïy biãún aïp näúi Y/Yo âäúi våïi
thaình pháön thæï tæû khäng
Så cáúp khäng coï dáy trung tênh nãn &I A0 = 0 vaì phêa náöy xem nhæ håí maûch.
* Ta tháúy åí caïc maûch âiãûn thay thãú trãn:
+ Z1 = r1+ jx1 vaì Z2 = r2+ jx2 : nhæ täøng tråí thæï tæû thuáûn vaì ngæåüc.
+ Zm0 : täøng tråí tæì hoïa thæï tæû khäng phuû thuäüc vaìo cáúu taûo maûch tæì:
_ Maûch tæì täø mba 3 pha: Zm0 = Zm .
_ Maûch tæì mba 3 pha ba truû: Zm0 nhoí (thæåìng Zm0 = (7-15)Zn)
+ Sââ thæï tæû khäng do tæì thäng Φt0 sinh ra nhæ sau :
E& t 0 = −Z m 0 &I m 0 (5.3)

4
+ Khi mba näúi Y0/Y0 hoàûc Y0/Δ : caí så cáúp vaì thæï cáúp âãöu coï doìng TT K
nãn doìng &I A 0 ≈ −&I a 0 váûy &I m 0 âãø sinh ra Φt0 ráút nhoí. Trong træåìng håüp
náöy Zm0= 0 vaì Zn = Z1 + Z2 .
Xaïc âënh täøng trå thæï tæû khängZt0 bàòng thê nghiãûm :
It0 T
A W
Hçnh 5.3 Så âäö näúi dáy
xaïc âënh täøng tråí thæï tæû U V
khäng maïy biãún aïp
T: måí, nãúu phêa thæï cáúp khäng coï doìng thæï tæû khäng.
T: âoïng, nãúu phêa thæï cáúp coï doìng thæï tæû khäng.
Theo säú liãûu âo âæåüc ta tênh:
U
Z t0 = ; (5.4)
3I
P
rt 0 = (5.5)
3I 2
x t 0 = Z 2to − rt20 . (5.6)
5.3. TAÍI KHÄNG ÂÄÚI XÆÏNG CUÍA MBA

5.3.1. Khi coï doìng âiãûn thæï tæû khäng:
1. Træåìng håüp dáy quáún näúi Y/Y0:
Khi taíi khäng âäúi xæïng ta coï:
Så: &I A + &I B + &I C = 0 (5.7)
Thæï: &I + &I + &I = &I (5.8)
a b c d
Phán têch doìng âiãûn phêa så cáúp vaì thæï cáúp thaình caïc thaình pháön, ta coï:
+ Caïc doìng âiãûn tæì hoïa TT thuáûn vaì ngæåüc &I m1 , &I m 2 cuía caïc pha seî sinh ra
caïc sââ E& A , E& B , E& C .
+ Coìn doìng âiãûn tæì hoïa TT khäng Ia0 = Ib0 = Ic0= Id/3 täön taûi åí phêa thæï cáúp
khäng âæåüc cán bàòng vç Ia0=Ib0=Ic0 = 0 seî sinh ra Φt 0 vaì sââ E m0 tæång âäúi låïn.
Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp phêa så cáúp laì:
& = &I Z − E& − E&
U A A 1 A m0
& & & &
U B = I B Z1 − E B − E m 0 (5.9)
& = &I Z − E& − E&
U C C 1 C m0
do E& A + E& B + E& C = 0 vaì &I A + &I B + &I C = 0 nãn:

5
& A +U
U & B +U
& C = −3E& m 0 = 3&I m 0 Z m 0 (5.10)
Khi dáy quáún näúi Y, ta coï:
& & &
U AB = U A − U B A
& & &
U BC = U B − U C (5.11)
& & & &I ao Z mo
U CA = U C − U A
& 'A
U
Tênh: &A
U
& & & & & &
U CA − U AB = ( U C − U A ) − ( U A − U B ) &B
U
& +U & +U & − 3U &
& 'C
U
=U A B C A
&C
U & 'B
U
= 3&I m 0 Z m 0 − 3U
& A = 3(&I A 0 Z m 0 − U
& A)
C B
Váûy:
Hçnh 5-4 Âiãûn aïp khäng âäúi xæïng
& &
& = U AB − U CA + &I Z = U
U & ' + &I Z do âiãøm trung tênh bë xã dëch
A a 0 m0 A a 0 m0
3
& &
& = U BC − U AB + &I Z = U
U & ' + &I Z (5.12)
B b0 m0 B b0 m0
3
& &
& = U CA − U BC + &I Z = U
U & ' + &I Z
C co mo C co mo
3
Tæì âäö thë vectå hçnh 5.4 ta tháúy : Aính hæåíng cuía doìng âiãûn thæï tæû khäng laìm
cho âiãøm trung tênh cuía âiãûn aïp så cáúp bë lãûch âi mäüt khoaíng bàòng I ao Z mo
Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp phêa thæï cáúp laì:
&a =U
−U & A − &I A Z1 + &I a Z 2
& 'A + Z mo &I Ao − (&I A1 + &I A 2 )Z1 + (&I a1 + &I a 2 + &I ao )Z 2
=U
Vç &I A1 = −&I a1 ; &I A 2 = −&I a 2 vaì Zmo + Zo = Zto , cho nãn :
&a =U
−U & 'A − &I A Z n + &I ao Z to (5.13a)
Cuîng tæång tæû , ta coï :
&b =U
−U & 'B − &I B Z n + &I bo Z to (5.13b)
&c =U
−U & 'C − &I C Z n + &I co Z to (5.13c)
Ta tháúy, tæì caïc phæång trçnh trãn chæïng toí ràòng, do coï doìng âiãûn thæï tæû khäng
nãn âiãøm trung tênh thæï cáúp mba bë lãûch mäüt khoaíng &I ao Z to låïn hån khoaíng lãûch
så cáúp &I ao Z mo . Thæûc tãú, sæû khaïc nhau khäng âaïng kãø, vi Z mo ≈ Z to .
Nhæ váûy : sæû xã dëch âiãøm trung tênh laìm :

• Âiãûn aïp pha khäng âäúi xæïng → báút låüi cho taíi duìng âiãûn aïp pha.
Âãø haûn chãú xã dëch âiãøm trung tênh, qui âënh :
• Doìng trong dáy trung têng Id < 0,25Iâm.
• Våïi täø mba ba pha khäng näúi Y/Yo vç Zmo quaï låïn.
• Coìn mba ba pha ba truû näúi Y/Y våïi Sâm < 6000kVA.

6
2. Træåìng håüp dáy quáún näúi Y0/Y0 vaì Y0/Δ:

Trong træåìng håüp náöy doìng âiãûnh thæï tæû khäng täön taûi caí hai phêa så vaì thæï vaì
cán bàòng nhau nãn khäng sinh ra tæì thäng Φ to vaì E to nhæ váûy phæång trçnh âiãûn
aïp thæï cáúp seî nhæ sau:
&a =U
−U & 'A − &I A Z n
&b =U
−U & 'B − &I B Z n (5.14)
&c =U
−U & 'C − &I C Z n
Vç : &I A + &I B + &I C = &I d
Nãn tæì (5.14) ta suy ra âæåüc :
& +U
U & +U
& = Z &I (5.15)
a b c n d
1
Âiãøm trung tênh seî bë lãûch mäüt khoaíng I ao Z n = I d Z n . Sæû xã dëch naìy laì
3
khäng âaïng kãø vç Zn ráút nhoí.
5.3.2. Khi khäng coï doìng âiãûn thæï tæû khäng:

Træåìng håüp naìy æïng våïi caïc täø näúi dáy : Y/Y ; Δ/Y ; Y/Δ ; Δ/Δ. Vç khäng
coï doìng âiãûn thæï tæû khäng, hån næîa caïc doìng âiãûn thæï tæû thuáûn vaì ngæåüc phêa så
cáúp vaì thæï cáúp cán bàòng nhau nãn khäng cáön thiãút phaíi phán têch thaình phán læåüng
âäúi xæïng maì chè cáön duìng phæång phaïp thäng thæåìng âãø phán têch âiãûn aïp tæìng
pha.
Chuï yï : Khi taíi khäng âäúi xæïng, âiãûn aïp ΔU åí pha khäng bàòng nhau, nhæng vç
Zn nhoí nãn sæû khäng cán bàòng vãö âiãûn aïp pha vaì dáy laì khäng nghiãm troüng. Trãn
thæûc tãú, nãúu taíi khäng âäúi xæïng våïi mæïc phán læåüng thæï tæû ngæåüc vaì thæï tæû thuáûn
khäng quaï 5% thç âiãûn aïp âæåüc xem nhæ âäúi xæïng.
5.4. NGÀÕN MAÛCH KHÄNG ÂÄÚI XÆÏNG CUÍA MBA
Ngàõn maûch khäng âäúi xæïng xaíy ra khi do sæû cäú åí phêa thæï cáúp mäüt pha bë näúi
tàõt våïi dáy trung tênh, hai pha näúi tàõt nhau hoàûc hai pha näúi våïi dáy trung tênh.
Nhæîng træåìng håüp kãø trãn coï thãø xem nhæ laì nhæîng træåìng håüp giåïi haûn cuía taíi
khäng âäúi xæïng. Âãø phán têch caïc træåìng håüp ngàõn maûch khäng âäúi xæïng, ta cuîng
aïp duûng phæång phaïp phán læåüng âäúi xæïng noïi åí trãn.
Hçnh 5.5 trçnh baìy kãút quaí phán têch vãö sæû phán phäúi doìng âiãûn giæîa caïc pha
cuía mäüt säú træåìng håüp ngàõn maûch khi khäng coï doìng âiãûn thæï tæû khäng (hçnh
5.5a,b,c) vaì khi coï doìng âiãûn thæï tæû khäng (hçnh 5.5d,e).

7
67% T 100%
67% o
A a 67%
33% 33% A a
B 33% 100%
33% 33% B b
C c 33%
C c
100%
o
100%
A a a A
100% 100% 100%
100%
B b b B
100%
100% 100%
C c c C
100%
a A
100%
100% 100%
b 100%
B
100%
c C
Hçnh 5.5 Sæû phán bäú doìng âiãûn giæîa caïc pha khi ngàõn maûch
]R R^


Chæång 6 QUAÏ TRÇNH QUAÏ ÂÄÜ TRONG M.B.A
6.1. KHAÏI NIÃÛM CHUNG

Quaï trçnh quaï âäü trong mba laì quaï trçnh mba chuyãøn tæì chãú âäü xaïc láûp náöy
sang chãú âäü xaïc láûp khaïc khi coï sæû thay âäøi mäüt trong caïc âaûi læåüng xaïc âënh chãú
âäü laìm viãûc cuía mba nhæ : táön säú, âiãûn aïp, phuû taíi..
Theo yãúu täú doìng âiãûn ngæåìi ta phán ra : quaï doìng âiãûn vaì quaï âiãûn aïp.
6.2. QUÏA DOÌNG ÂIÃÛN

Xeït quaï doìng âiãûn xaíy ra trong hai træåìng håüp :
1. Âoïng mba vaìo læåïi khi khäng taíi.
2. Ngàõn maûch âäüt nhiãn.
6.2.1. Âoïng mba vaìo læåïi khi khäng taíi.

Ta tháúy :
• Luïc laìm viãûc bçnh thæåìng doìng âiãûn khäng taíi : I0 ≤ 10 % Iâm .
• Luïc âoïng mba vaìo læåïi âiãûn : I0 >> Iâm . Vç sao ?.
Giaí thæí âiãûn aïp âàût vaìo dáy quáún så cáúp (hçnh 6.1) luïc âoïng K laì:
u1 = U1msin(ωt + Ψ0).
Ψ0: laì goïc pha cuía âiãûn aïp luïc âoïng mba vaìo læåïi.
Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp cuía dáy quáún så laì:
dφ
u1 = U1msin(ωt + Ψ0) = r1i 0 + W1 . (6.1)
dt
Ta tháúy quan hãû φ = f(i0) laì quan hãû phi
φ
tuyãún. Âãø tênh toaïn âån giaín, ta giaí thiãút φ tè K
W1φ
lãû våïi i0 , nghéa laì : i 0 = .
L1 u1 W1 W2
Våïi L1: hãû säú tæû caím cuía dáy quáún så.
Viãút laûi phæång trçnh (6.1), ta coï:
U1m r dφ Hçnh 6.1 Så âäö âoïng mba
sin(ωt + Ψ0 ) = 1 φ + . vaìo læåïi âiãûn luïc khäng taíi
W1 L1 dt

Giaíi phæång trçnh trãn, ta coï nghiãûm laì:

φ = φ’ + φ’’ .
Thaình pháön xaïc láûp cuía tæì thäng:
π
φ’ = φmsin(ωt + Ψ0 - ).
2
= - φmcos(ωt + Ψ0).
L1 U1m
Våïi : φ m = .
W1 r12 + (ωL1 ) 2
Thaình pháön tæì thäng tæû do:
r1
− t
φ = Ce
'' L1
.
Xaïc âënh hàòng säú C våïi âiãöu kiãûn t = 0 trong loîi theïp coï tæì thäng dæ ±φdæ, nãn:
φ⎮t=0 = (φ’ + φ”)⎮t=0 = - φmcosΨ0 + C = ± φdæ .
⇒ C = φmcosΨ0 ± φdæ .
r1
− t
Váûy : φ” = (φmcosΨ0 ± φdæ) e . L1
Ta coï, sau khi giaíi phæång trçnh :

r1
− t
φ = - φmcos(ωt + Ψ0) + (φmcosΨ0 ± φdæ) e L1
.
Tæì phæång trçnh trãn ta tháúy :
1. Âiãöu kiãûn thuáûn låüi nháút khi âoïng mba vaìo læåïi âiãûn laì :
π
Ψ0 = tæïc âiãûn aïp u1 = U1m vaì tæì thäng φdæ = 0, luïc âoï:
2
φ = - φmcos(ωt + Ψ0) = φmsinωt .
tæïc laì xaïc láûp ngay khi âoïng mba vaìo læåïi, khäng xaíy ra quaï trçnh quaï âäü.
2. Âiãöu kiãûn báút låüi nháút khi âoïng mba vaìo læåïi âiãûn laì :
Ψ0 = 0 tæïc âiãûn aïp u1 = 0 vaì tæì thäng φdæ > 0, luïc âoï:
r1
− t
φ = - φmcosωt + (φm + φdæ) e L1
. φmax
φ
Khi ωt = π thç φ = φmax vç r << ωL1.
r1 πr1
− t −
ωL1
Nãn : e =eL1
≈ 1. φ”
Tæì thäng luïc náöy :
φdæ
φmax ≈ 2φm + φdæ
Váûy, tæì thäng φmax > 2φm luïc laìm 0 π φ’ ωt
viãûc bçnh thæåìng, nãn luïc náöy loîi theïp
m.b.a ráút baío hoìa vaì doìng tæì hoïa I0
trong quaï trçnh quaï âäü seî ráút låïn, cåî
Hçnh 6.2 Sæû biãún thiãn tæì thäng
100 láön doìng I0 φ(t) luïc doïng maûch báút låüi nháút

VÊ DUÛ 1 : Luïc bçnh thæåìng : I0 = 5%Iâm .

Luïc qtrçnh quïa âäü : I0 = 5Iâm . Mba bë càõt khoíi læåïi khi âoïng khäng taíi.
6.2.2. Quaï doìng âiãûn khi ngàõn maûch

ÅÍ âáy chè xeït quïa trçnh quïa âäü tæì luïc bàõt âáöu xaíy ra ngàõn maûch âãún khi thaình
láûp chãú âäü ngàõn maûch xaïc láûp.
Tênh doìng âiãûn In åí quïa trçnh quïa âäü.
in rn xn
u1 u1 Våïi rn = r1 + r’2
xn = x1 + x’2 = ωLn
Hçnh 6.3 Så âäö luïc mba bë ngàõn maûch
Viãút phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp :

di n
u1 = U1msin(ωt + Ψn) = rn i n + L n .
dt
Trong âoï Ψn: laì goïc pha cuía âiãûn aïp luïc mba xaíy ra ngàõn maûch.
Giaíi phæång trçnh trãn våïi âiãöu kiãûn ban âáöu t = 0 thç in = 0, ta âæåüc :
in = i’ + i’’
rn
− t
= − 2I n cos(ωt + Ψn ) + 2I n cos Ψn e Ln
U1
våïi : I n = .
rn2 + (ωL n ) 2
Ngàõn maûch xaíy ra báút låüi nháút khi Ψn = 0, våïi rn << ωLn .
rn
− t
i n = − 2I n cos ωt + 2I n e Ln
Doìng âaût giaï trë cæûc âaûi khi ωt = π, luïc âoï :

πrn
−
ωL n
i xg = 2I n (1 + e ) = 2I n K xg
Trong âoï, Kxg phuû thuäüc vaìo dung læåüng mba, mba caìng låïn thç Kxg caìng låïn.
Thæåìng Kxg = 1.2 ÷ 1.8.
VÊ DUÛ 2 :
Mba cäng suáút 1000kVA, un % = 6.5, unr % = 1.5, unx % = 6.32.
πrn πu nr
− −
ωL n
Kxg = 1 + e = 1+ e u nx
= 1.475
Doìng âiãûn xung bàòng :
100
i xg = 2I n K xg = 2 1.475 = 22.7 nghéa laì ixg = 22.7Iâm .
un %

• Haûi mba :
1. Dáy quáún noïng vaì bë chaïy caïch âiãûn.
2. Gáy læûc cå hoüc phaï kãút cáúu dáy quáún.
• Baío vãû :
1. Duìng relais taïc âäüng nhanh càõt chäù sæû cäú ra khoíi mba.
2. Mba bë nm caïc voìng dáy bãn trong, ngæåìi ta thæåìng duìng relais håi,
relais so lãûch âãø baío vãû càõt mba ra khoíi læåïi.
6.3. QUAÏ ÂIÃÛN AÏP TRONG M.B.A

6.3.1. Nguyãn nhán gáy quaï âiãûn aïp :
Um0 Um
U
Um
Pâ
MBA
0.5Um
1.2 50 t (μs)
Hçnh 6.4 Soïng quaï âiãûn aïp Hçnh 6.5 Soïng quaï âiãûn aïp træåïc vaì sau chäúng seït
Khi mba laìm viãûc trong læåïi âiãûn thæåìng chëu nhæîng âiãûn aïp xung kêch, coìn
goi laì quaï âiãûn aïp, coï trë säú gáúp nhiãöu láön trë säú âiãûn aïp âënh mæïc.
Nguyãn nhán gáy quaï âiãûn aïp :
1. Thao taïc âoïng càõt âæåìng dáy hoàûc caïc maïy âiãûn.
2. Ngàõn maûch chaûm âáút keìm theo häö quang.
3. Seït âaïnh vaìo âæåìng dáy taíi âiãûn trãn khäng vaì soïng seït truyãön âãún mba.
Âáy laì soïng nguy hiãøm nháút âäúi våïi mba, vç coï trë säú haìng triãûu vän.Tæì
soïng quaï âiãûn aïp, ta tháúy :
a. Tæì nåi xuáút hiãûn lan truyãön vãö hai phêa våïi täúc âäü gáön bàòng C.
b. Daûng xung khäng chu kyì våïi âáöu soïng ráút däúc, coìn âuäi bàòng phàóng
hån.
c. Thåìi gian tàng tæì 0 ÷ Um khoaíng μs (hçnh 6.1).
Âãø giaím biãn âäü Um0 cuía soïng quaï âiãûn aïp ta duìng bäü chäúng seït phoïng âiãûn P
(hçnh 6.2), âãø dáùn âiãûn têch cuía soïng xung kêch xuäúng âáút. Ta tháúy Um0 laì biãn âäü
træåïc chäúng seït ráút låïn. Sau taïc âäüng cuía bäü chäúng seït, âiãûn aïp cuía soïng xung kêch
giaím âi nhiãöu Um. Biãn âäü sau bäü chäúng seït Um nhoí hån trë säú thæí âäü bãöìn caïch âiãûn
cuía mba.

6.3.2. Maûch âiãûn thay thãú vaì phæång trçnh vi phán

Táön säú soïng quaï âiãûn aïp (xung kêch) laì :
ω 1 1 1
fx = x = = = −6
= 2,08.10 5 Hz
2π Tx 4 t d 4.1,2.10
Thaình láûp så âäö thay thãú :
Goüi : C’d laì âiãûn dung giæîa caïc pháön tæí cuía dáy quáún våïi nhau.
C’q laì âiãûn dung giæîa caïc pháön tæí cuía dáy quáún våïi âáút.
Khi quaï âiãûn aïp dung khaïng xc << r, xL nãn boí qua r, xL vç fx ráút låïn.
r, xl
A X
C’d
C’q
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Hçnh 6.6 Så âäö thay thãú cuía
dáy quáún mba khi coï quaï
A X
C’d âiãûn aïp
C’q
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Ta tháúy âiãûn dung coï thäng säú raîi gäöm n voìng dáy:
1 C'd
Âiãûn dung doüc toaìn pháön : Cd = = .
∑1 / C d n
Âiãûn dung ngang toaìn pháön : Cq = ∑ C 'q = nC'q
Khi láúy âäü daìi cuía dq laì mäüt âån vë, âäúi våïi mäüt nguyãn täú nhoí cuía dq coï âäü
daìi dx coï thãø tçm âæåüc âiãûn dung ngang Cqdx vaì tham säú vi phán ngang Kdx, trong
âoï K=1/Cd .
du x
Âäúi våïi âiãûn têch ngang åí nguyãn täú Kdx : Q x = (6.1)
Kdx
dQ x
Âiãûn aïp trãn âiãûn dung : ux = (6.2)
Cq dx
d 2ux Cq
Thay (6.1) vaìo (6.2), ta coï : − ux = 0
dx 2 Cd
Giaíi pt trãn ta âæåüc nghiãûm daûng: u x = D1e αx + D 2 e − αx
Cq Cq
våïi α laì nghiãûm cuía pt âàûc træng : α 2 − =0→α=± .
Cd Cd
Duìng âiãöu kiãûn biãn våïi dáy quáún näúi âáút :

1. u x = D1e αx + D 2 e − αx = U m khi x =1
2. u x = D1e αx + D 2 e − αx = 0 khi x = 0
shαx
Ta tçm âæåüc : u x = U m (6.3)
shα
Træåìng håüp dáy quáún khäng näúi âáút, ta cuîng coï :
chαx
ux = Um . (6.4)
chα
6.3.3. Sæû phán bäú âiãûn aïp ban âáöu doüc dáy quáún:
Veî caïc quan hãû (6.3) vaì (6.4), ta âæåüc sæû phán bäú âiãûn aïp ban âáöu :
Um Um
α=0
1 1
α=1
.8 .8
α=0
.6 .6
.4 α=5 .4 α=5
.2 .2
α=10 α=10
1 .8 .6 .4 .2 0 1 .8 .6 .4 .2 0 X
A X A
(a) (b)
Hçnh 6.6 Sæû phán bäú âiãûn aïp ban âáöu doüc dáy quáún.
a/. Khi näúi âáút. b/. Khi khäng näúi âáút.
Ta tháúy :
α = 0 sæû phán bäú âiãûn aïp ban âáöu doüc theo dáy quáún âãöu : ux = xUm.
α caìng låïn sæû phán bäú âiãûn aïp ban âáöu doüc theo dáy quáún khäng âãöu, maì
táûp trung chuí yãúu vaìo âáöu dáy quáún.
α > 5 sæû phán bäú âiãûn aïp khäng phuû thuäüc vaìo sæû näúi âáút hay khäng.
Vç ràòng giaín âäö thay thãú mba gäöm r, L, C hçnh thaình, nãn mäüt loaût nhæîng
maûch voìng dao âäüng vaì qtqâ tæì âiãûn aïp ban âáöu âãún âiãûn aïp cuäúi cuìng åí mäùi âiãøm
cuía dáy quáún âãöu mang âàûc tênh dao âäüng. Do täøn hao trãn âiãûn tråí caïc dao âäng
seî tàõt dáön. Biãn âäü dao âäüng vaì quaï âiãûn aïp xuáút hiãûn khi âoï tàng lãn våïi sæû tàng
vãö âäü khaïc nhau giæîa phán bäú âiãûn aïp âáöu vaì cuäúi.
Âãø giaím nguy hiãøm do dao âäüng âoï cáön giaím α âãún mæïc coï thãø. Giaím α seî
tàng kêch thæåïc mba nhæ váûy seî tàng giaï thaình, nghéa laì khäng thæûc hiãûn âæåüc.

Baío vãû mba khoíi quaï âiãûn aïp :

1. Tàng cæåìng caïch âiãûn åí âáöu vaì cuäúi dáy quáún.
2. Taûo ra âiãûn dung maìn chàõn ténh âiãûn, dæåïi daûng nhæîng voìng kim loaûi håí
coï boüc caïch âiãûn.
]R R^


Chæång 7
MAÏY BIÃÚN AÏP ÂÀÛC BIÃÛT
7.1. MBA BA DÁY QUÁÚN

Mba ba dáy quáún laì mba coï mäüt dáy quáún så vaì hai dáy quáún thæï, duìng âãø cung
cáúp âiãûn cho caïc læåïi âiãûn coï âiãûn aïp khaïc nhau, æïng våïi caïc tè säú biãún âäøi :
U1 W1 U W
k 12 = = ; k 13 = 1 = 1 (7.1)
U 2 W2 U 3 W3
&I 2
&I1 &I3
&1
U 31 2 T 2 1 3 &3
U &2
U
Hçnh 7.1 Mba ba dáy quáún
Æu âiãøm cuía mba ba dáy quáún so våïi mba hai dáy quáún :
1. Giaï thaình saín xuáút reí hån mba hai dáy quáún.
2. Màût bàòng chiãúm chäù beï hån.
3. Liãn tuûc truyãön taíi nàng læåüng tæì dáy quáún så sang hai dáy quáún thæï hoàûc
truyãön tæì dáy quáún thæï náöy sang dáy quáún thæï khaïc.
4. Täøn tháút nàng læåüng beï hån mba 2 dáy quáún khoaíng chæìng hai láön.
Khuyãút âiãøm cuía mba ba dáy quáún so våïi mba hai dáy quáún :
1. Âäü tin cáûy cuía mba 3 dáy quáún beï hån mba 2 dáy quáún vç ...
2. Viãûc bäú trê âáöu ra cuía mba 3 dáy quáún phæïc taûp hån mba 2 dáy quáún.
Cuîng nhæ maïy biãún aïp hia dáy quáún, ngæåìi ta chãú taûo maït biãún aïp ba dáy
quáún theo kiãøu täø maïy biãún aïp ba pha hoàûc maïy biãún aïp ba pha ba truû, åí mäùi pha âàût

ba dáy quáún nhæ hçnh 7.1. Tiãu chuáøn täø näúi dáy mba 3 dáy quáún Y0/Y0/Δ-12-11 vaì
täø mba 3pha hay mba 3pha ba truû Y0/Δ/Δ-11-11.
Theo qui âënh tiãu chuáøn vãö cäng suáút chãú taûo mba 3 dáy quáún:
S1âm/S1âm S2âm/S1âm S3âm/S1âm .
1 1 1
1 1 2/3
1 2/3 2/3
(1 2/3 1)
7.1.1. Phæång trçnh cå baín, så âäö thay thãú, âäö thë vectå cuía mba 3 dáy quáún.
Quaï trçnh âiãûn tæì trong mba 3 dáy quáún âæåüc mä taí mhæ mba 2 dáy quáún, táút caí
caïc âaûi læåüng cuía hai dáy quáún thæï 2, 3 quy âäøi vãö säú voìng cuía dáy quáún så:
W2 W W W
I '2 = I 2 ; I 3' = I 3 3 ; U '2 = U 2 1 ; U 3' = U 3 1
W1 W1 W2 W3
Cuîng nhæ mba 2dáy quáún, doìng tæì hoïa mba3dáy quáún ráút nhoí âæåüc xaïc âënh :
&I1 + &I '2 + &I 3' = &I 0 ≈ 0 (7.2)
Sââ häø caím : − E& 1 = −E& '2 = Z m &I 0 våïi Zm = rm + jxm .

Sââ taín trong mäùi dáy quáún: E& σ1 = − jx 1&I1' ; E& 'σ 2 = − jx '2 &I '2 ; E& 'σ3 = − jx 3' &I 3' .
Våïi doìng cán bàòng häø caím : &I1' = &I1 − &I 0 ≈ &I1
Âiãûn khaïng : x1, x2’, x’3 laì âiãûn khaïng taín tæång âæång cuía dáy quáún, âæåüc tçm
tháúy khi coï tênh âãún aính hæåíng cuía caïc dáy quáún khaïc. (Ngáùu håüp tæì thäng taín).
Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp cuía mba ba dáy quáún :
& 1 = −E& 1 − E& σ1 + r1&I1 = −E& 1 + Z1&I1
U
& '2 = E& '2 + E& 'σ 2 − r2' &I '2 = E& '2 − Z '2 &I '2 .
U (7.3)
& 3' = E& 3' + E& σ' 3 − r3' &I 3' = E& 3' − Z 3' &I 3' .
U
Z1 Z3’ Z2’ &I ' &I3'

2
&I1 &I 0
&3
U
&1
U Zm &2
U
Hçnh 7.2 Så âäö thay thãú mba 3 dáy quáún

Täøng tråí nhaïnh tæì hoaï Zm tçm âæåüc bàòng tênh toaïn hoàûc thê nghiãûm.
Caïc täøng tråí Z1,Z’2,Z’3, âæåüc xaïc âënh tæì thê nghiãûm ngàõn maûch (hçnh 7.3) nhæ:
Zn12 = Z1 + Z’2 = rn12 + jxn12
Zn13 = Z1 + Z’3 = rn13 + jxn13 (7.4)
Zn23 = Z’2 + Z’3 = rn23 + jxn23 .
Giaíi hãû phæång trçnh ta tçm âæåüc :Z1 , Z’2 , Z’3.
1
Z1= (Zn12 + Zn13- Zn23);
2
1
Z’2= (Zn12+ Zn23- Zn13); (7.5)
2
1
Z’3= (Zn13+ Zn23- Zn12).
2
2 2 Un 2
Un 1 1 1
Un
3 3 3
Z2’ Z2’ Z2’

Z1
Z1 Z1
Z3’ Z3’ Un
Z3’
Un Un
Hçnh 7.3 Så âäö vaì maûch âiãûn thay thãú khi thê nghiãûm
ngàõn maûch mba ba dáy quáún
jx’2I’2
Tæì âäö thë vectå cuía mba ba dáy
jx1I1 r’2I’2
quáún (hçnh 7.4), ta tháúy U’2 khäng
U’3
nhæîng phuû thuäüc vaìo I’2 maì coìn phuû -E’2 U’2
thuäüc vaìo I’3. Vaì U’3 khäng nhæîng phuû -I’2 I1
thuäüc vaìo I’3 maì coìn phuû thuäüc vaìo I’2.
Âãø giaím aính hæåíng náöy ta cáön
giaím täøng tråí Z1 bàòng caïch âàût cuäün I0 φ
dáy 1 vaìo giæîa 2 dáy quáún 2 vaì 3, luïc
-I’3
âoï x1 coï thãø coï giaï trë ám. Hçnh 7-4 Âäö thë vectå mba 3 dáy quáún

7.1.2. Âäü thay âäøi âiãûn aïp thæï cáúp mba ba dáy quáún.
Dáy quáún 1 vaì 2 :

U1dm − U '2
ΔU *12 = .
U1dm
= unr*12 cosϕ2 + unx*12 sinϕ2 + unr*(3) cosϕ3 + unx*(3) sinϕ3 (7.6)
Trong âoï:
rn12 I '2 x n12 I '2 r1I 3' x 1 I 3'
u nr*12 = ; u nx*12 = ; u nr*(3) = ; u nx*(3) = ;
U1dm U1dm U1dm U 1dm
Dáy quáún 2 vaì 3 :

U1dm − U 3'
ΔU *13 = .
U1dm
= unr*13 cosϕ3 + unx*13 sinϕ3 + unr*(2) cosϕ2 + unx*(2) sinϕ2 .(7.7)
Trong âoï:
rn13 I 3' x I' r1 I '2 x 1 I '2
u nr*13 = ; u nx*13 = n13 3 ; u nr*( 2 ) = ; u nx*( 2 ) = ;
U1dm U1dm U 1dm U 1dm
I2 , I3 : doìng âiãûn taíi.

cosϕ2 ,cosϕ3 : hãû säú cäng suáút.
7.2. MAÏY BIÃÚN AÏP TÆÛ NGÁÙU.
Mba tæû ngáùu laì loaûi mba maì åí âoï ngoaìi sæû liãn hãû vãö tæì coìn coï sæû liãn hãû træûc
tiãúp våïi nhau vãö âiãûn giæîa dáy quáún så cáúp vaì dáy quáún thæï cáúp .
E2 I2 E2 I2
IHA ICA IHA ICA
x a x a
E1 I1
UHA E1 I1 UCA UHA UCA
X A X A
ICA ICA
a a
E2 I2 E2 I2
U2 U2
IHA IHA
x x
A UCA A UCA
UHA UHA
E1 I1 U1 E1 I1 U1
X X
Näúi ngæåüc (b)
Näúi thuáûn (a)
Hçnh 7.5 Så âäö cuía mba tæû ngáùu mäüt pha

Hçnh 7.4 trçnh baìy hai kiãøu näúi dáy cuía mba tæû ngáùu : Näúi thuáûn hçnh 7.5a vaì
ngæåüc 7.5b
Ta tháúy cäng suáút truyãön taíi cuía mba tæû ngáùu gäöm hai thaình pháön :
1. Truyãön qua nhåì tæì træåìng trong loîi theïp.
2. Truyãön dáùn træûc tiãúp.
Dung læåüng thiãút kãú mba tæû ngáùu laì dung læåüng truyãön dáùn nhåì tæì træåìng:
Stkãú = E1I1 = E2I2 (7.8)
Dung læåüng mba tæû ngáùu truyãön qua luïc váûn haình thæûc tãú :
Sttaíi = UCAICA = UHAIHA (7.9)
Tè säú biãún âäøi âëãn aïp cuía mba TN:
U 1 E1 I 2
= = =K (7.10)
U 2 E 2 I1
Tè säú biãún âäøi âëãn aïp cuía læåïi âiãûn :
U CA I HA
= = K thæåìng K< 2.5. (7.11)
U HA I CA
Xeït træåìng håüp näúi thuáûn (hçnh a):
S tkãú E 2 I2 ( U − U HA )I CA 1
= = CA = 1− (7.12)
S ttaíi U CA I CA U CA I CA K
Xeït træåìng håüp näúi ngæåüc (hçnh b):
S tkãú E2I2 ( U − U HA )I HA 1
= = CA = (1 − )K = K − 1 (7.13)
S ttaíi U CA I CA U CA I CA K
Nhæ váûy kiãøu näúi thuáûn coï låüi hån nãn âæåüc duìng trong thæûc tãú.
Cäng duûng cuía mba TN :

1. Mba tæû ngáùu duìng âãø liãn laûc giæîa caïc hãû thäúng âiãûn coï caïc cáúp âiãûn aïp
khaïc nhau trong hãû thäúng âiãûn nhæ : 110-220; 220-500; 330-750 kV.
2. Mba tæû ngáùu duìng âãø måí maïy caïc âäüng cå khäng âäöng bäü cäng suáút låïn.
3. Mba tæû ngáùu duìng räüng raîi laìm nguäön cho caïc thiãút bë âiãûn sinh hoaût.
4. Mba tæû ngáùu duìng åí caïc phoìng thê nghiãûm âãø thay âäøi âiãûn aïp liãn tuûc.
Æu nhæåüc âiãøm cuía mba tæû ngáùu :

• Æu âiãøm :
1. Mba tæû ngáùu chãú taûo reî hån mba 2 dáy quáún cuìng cäng suáút.
2. Luïc váûn haình täøn hao trong mba tæû ngáùu cuîng nhoí hån:
∑ p = ∑ p (1− 1 ) nghéa laì täøn hao chè coìn (1− 1 ) so våïi mba 2 dáy
S ttai S tke k k
quáún.

1
3. Âiãûn aïp un cuía mba tn nhoí coìn ( 1− ) so våïi mba 2 dáy quáún cuìng
k
cäng suáút.
4. Suût aïp trong mba tæû ngáùu nhoí vç un nhoí.
• Nhæåüc âiãøm :
1. Vç un nhoí nãn doìng âiãûn In tæång âäúi låïn.
2. Khi váûn haình våïi læåïi âiãûn trung tênh mba tæû ngáùu phaíi näúi âáút nãúu
khäng seî khäng an toaìn.
3. Mba tæû ngáùu yãu cáöu caïch âiãûn cao hån mba thæåìng.
7.3. MAÏY BIÃÚN AÏP ÂO LÆÅÌNG
7.3.1. Maïy biãún âiãûn aïp
Maïy biãún âiãûn aïp (hçnh 7.6a) duìng âãø biãún âiãûn aïp cao thaình âiãûn aïp nhoí âãø âo
læåìng vaì âiãöu khiãøn. Cäng suáút maïy biãún âiãûn aïp 25÷1000VA.
Maïy biãún âiãûn aïp coï dáy quáún så näúi våïi læåïi âiãûn vaì dáy quáún thæï näúi våïi Vän
meït, cuäün dáy aïp cuía Watt kãú, cuäün dáy cuía caïc råle baío vãû, hoàûc caïc thiãúc bë âiãöu
khiãøn khaïc (hçnh 7.6b). Caïc loaûi duûng cuû náöy coï täøng tråí Z ráút låïn nãn maïy biãún
âiãûn aïp xem nhæ laìm viãûc åí chãú âäü khäng taíi, do âoï sai säú vãö trë säú nhoí vaì bàòng :
W1
U2 − U1
W2
ΔU% = 100 (7.14)
U1
Goïc δu giæîa U1 vaì U’2 (hçnh 7.6c) cuîng nhoí.
U1
A X
U1
a x
δu
U’2
U2
V
(a) (b) (c)
Hçnh 7.6 Maïy biãún âiãûn aïp

Cáúp chênh xaïc vaì sai säú cuía mbâa :
Cáúp chênh xaïc 0.5 1 3

Sai säú ΔU ± 0.5% ± 1% ± 3%
Sai säú δu ± 20’ ± 40’ K qui âënh
0
Chuï yï : Khi sæí duûng mbâa khäng âæåüc näúi tàõt maûch thæï cáúp vç näúi tàõt maûch thæï
cáúp tæång âæång näúi tàõt maûch så cáúp nghéa laì gáy sæû coï ngàõn maûch åí læåïi âiãûn.
7.3.2. Maïy biãún doìng âiãûn :
Maïy biãún doìng âiãûn duìng âãø biãún doìng âiãûn låïn thaình doìng âiãûn nhoí âãø âo
læåìng bàòng caïc duûng cuû âo tiãu chuáøn vaì âiãöu khiãøn.
Cäng suáút Maïy biãún doìng âiãûn : 5÷100VA.
Maïy biãún doìng âiãûn (hçnh 7.7a) coï dáy quáún så gäöm êt voìng dáy màõc näúi tiãúp
våïi maûch cáön âo doìng vaì dáy quáún thæï gäöm nhiãöu voìng dáy näúi våïi ampe meït, cuäün
dáy doìng cuía Watt meït, cuäün dáy cuía caïc råle baío vãû, hoàûc caïc thiãúc bë âiãöu khiãøn
khaïc (hçnh 7.7b). Caïc loaûi duûng cuû náöy coï täøng tråí Z ráút beï nãn maïy biãún doìng âiãûn
laìm viãûc åí traûng thaïi ngàõn maûch, khi âoï loîi theïp maïy biãún doìng âiãûn khäng baîo hoìa
vaì Φ = (0.8÷1)Wb, do âoï sai säú âo læåìng vãö trë säú nhoí vaì bàòng :
W
I 2 2 − I1
W1
Δi % = 100 (7.15)
I1
Goïc δi giæîa I1 vaì I’2 (hçnh 7.7c) cuîng nhoí.
I1
I1
I2 δi
I’2
A W
(b) (c)
(a)
Hçnh 7.7 Maïy biãún doìng âiãûn

Cáúp chênh xaïc vaì sai säú cuía maïy biãún doìng âiãûn :
Cc xaïc 0.2 0.5 1 3 10
Ssäú ΔI ± 0.2% ± 0.5% ± 1% ± 3% ±10%
S.säú δi ± 10’ ± 40’ ± 80 K qui âënh
Chuï yï : Khi sæí duûng maïy biãún doìng âiãûn khäng âæåüc dãø dáy quáún thæï håí maûch
vç nhæ váûy doìng tæì hoïa I0 = I1 ráút låïn vaì loîi theïp baîo hoìa nghiãm troüng seî noïng lãn
laìm chaïy dáy quáún, hån næîa tæì thäng bàòng âáöu seî sinh ra sââ nhoün âáöu åí dáy quáún
thæï coï thãø xuáút hiãûn âiãûn aïp cao haìng nghçn vän laìm cho dáy quáún thæï vaì ngæåìi sæí
duûng khäng an toaìn.
7.4. MAÏY BIÃÚN AÏP HAÌN HÄÖ QUANG

Laì loaûi maïy biãún aïp âàûc biãût duìng âãø haìn bàòng phæång phaïp häö quang âiãûn.
Maïy âæåüc chãú taûo coï âiãûn khaïng taín låïn vaì cuäün dáy thæï cáúp näúi våïi âiãûn khaïng
ngoaìi K âãø haûn chãú doìng âiãûn haìn. Vç thãú âæåìng âàûc tênh haìn ráút däúc, phuì håüp våïi
yãu cáöu haìn âiãûn (hçnh 7.8).
Cuäün dáy så cáúp näúi våïi nguäön âiãûn, cuäün dáy thæï cáúp mäüt âáöu näúi våïi cuäün
âiãûn khaïng K räöi näúi tåïi que haìn, coìn âáöu kia näúi våïi táúm kim loaûi cáön haìn.
Maïy biãún aïp laìm viãûc åí
Khe håí khäng khê
chãú âäü ngàõn maûch ngàõn haûn
dáy quáún thæï cáúp. Âiãûn aïp
U1
thæï cáúp âënh mæïc cuía maïy
biãún aïp haìn thæåìng laì 60 K
÷70V. Khi dê que haìn vaìo
táúm kim loaûi, seî coï doìng Hçnh 7.8 Så âäö maïy biãún aïp haìn häö quang
âiãûn låïn chaûy qua laìm noïng
chäù tiãúp xuïc. Khi nháúc que
haìn caïch táúm kim loüai mäüt khoaíng nhoí, vç cæåìng âäü âiãûn træåìng låïn laìm ion hoïa
cháút khê, sinh häö quang vaì toía nhiãût læåüng låïn laìm noïng chaíy chäù haìn.
Âãø âiãöu chènh doìng âiãûn haìn, coï thãø thay âäøi säú voìng dáy cuía dáy quáún thæï cáúp
maïy biãún aïp haìn hoàûc thay âäøi âiãûn khaïng ngoaìi bàòng caïch thay âäøi khe håí khäng
khê cuía loîi theïp K.
]R R^


Pháön II NHÆÎNG VÁÚN ÂÃÖ CHUNG

CUÍA MAÏY ÂIÃÛN XOAY CHIÃÖU
Chæång 8
MAÛCH TÆÌ LUÏC KHÄNG TAÍI
8.1. ÂAÛI CÆÅNG.

Tæì træåìng trong maïy âiãûn laì âãø sinh ra sââ vaì mämen âiãûn tæì. Trong háöu hãút
maïy âiãûn hiãûn nay, tæì træåìng luïc khäng taíi âãöu do doìng âiãûn mäüt chiãöu chaûy qua
dáy quáún kêch thêch âàût trãn cæûc tæì sinh ra.
Muûc âêch cuía viãûc nghiãn cæïu maûch tæì luïc khäng taíi cuía maïy âiãûn mäüt chiãöu
hay caïc maïy âiãûn khaïc nhæ maïy âiãûn khäng âäöng bäü, maïy âiãûn âäöng bäü ... laì xaïc
âënh stâ cáön thiãút âãø taûo ra tæì thäng åí khe håí âuí âãø sinh ra trong dáy quáún pháön
æïng mäüt sââ vaì mämen âiãûn tæì theo yãu cáöu thiãút kãú. Trong chæång náöy seî trçnh
baìy caïch tênh toaïn cuû thãø maûch tæì maïy âiãûn mäüt chiãöu. Phæång phaïp náöy coï tênh
täøng quaït nãn cuîng coï thãø æïng duûng âãø tênh toaïn maûch tæì cuía caïc loaûi maïy âiãûn
quay khaïc.
11.1.1. Tæì træåìng chênh vaì tæì træåìng taín.
Trong maïy âiãûn, caïc cæûc tæì coï
cæûc tênh khaïc nhau âæåüc bäú trê xen
keí nhau. Tæì thäng âi tæì cæûc bàõc N
qua khe håí vaì vaìo pháön æïng räöi tråí
vãö hai cæûc nam N nàòm kãö bãn. Tæì
hçnh 8.1 ta tháúy, âaûi bäü pháûn tæì
thäng dæåïi mäùi cæûc tæì âi qua khe håí
vaìo pháön æïng, coï mäüt pháön ráút nhoí Hçnh 8.1 Xaïc âënh tæì træåìng maïy âiãûn mäüt chiãöu

tæì thäng khäng qua pháön æïng maì træûc tiãúp qua caïc cæûc tæì bãn caûnh, gäng tæì, nàõp
maïy ... Pháön tæì thäng âi vaìo pháön æïng goüi laì tæì thäng chênh hay tæì thäng khe håí
Φ0. Tæì thäng náöy caím æïng sââ trong dáy quáún khi pháön æïng quay vaì taïc duûng våïi
doìng âiãûn trong dáy quáún âãø sinh ra momen. Âáy laì pháön chuí yãúu cuía tæì thäng cæûc
tæì ΦC.
Pháön tæì thäng khäng âi qua pháön æïng goüi laì tæì thäng taín Φσ. Noï khäng caím
æïng sââ vaì sinh ra mämen trong pháön æïng song noï váùn täön taûi laìm cho âäü baío hoìa
tæì cuía cæûc tæì vaì gäng tæì tàng lãn.
Váûy tæì thäng cuía cæûc tæì bàòng:
Φσ
Φ c = Φ 0 + Φ σ = Φ 0 (1 + ) = σΦ 0 (8.1)
Φ0
Φσ
trong âoï σ = 1 + hãû säú taín tæì cuía cæûc tæì chênh. Thæåìng σ = 1,15 ÷ 1,28.
Φ0
11.1.2. Stâ cáön thiãút âãø sinh ra tæì thäng.

Cáön phaíi coï stâ F0 âãø sinh ra tæì thäng chênh Φ0. Stâ náöy do säú ampe voìng trãn
âäi cæûc tæì cuía maïy âiãûn sinh ra. Theo âënh luáût toaìn doìng âiãûn, ta coï:
∫ Hdl = ∑ Wi
L
Aïp duûng âënh luáût náöy vaìo mäüt âäi cæûc tæì cuía maïy (hçnh 8.1), ta coï:
F0 = ∑ Wi = ∑ H.l
= 2Hδδ + 2Hr.hr + Hæ.læ + 2Hc.lc + Hglg.
= F δ + Fr + Fæ + F c + Fg (8.2)
trong âoï, caïc chæî nhoí δ, r, æ, c, g chè khe håí, ràng, pháön æïng, cæûc tæì vaì gäng tæì; h -
chè chiãöu cao vaì l - chè chiãöu daìi.
Cæåìng âäü tæì træåìng âæåüc tênh theo cäng thæïc:
B
H= (8.3)
μ
trong âoï:
Φ
B= tæì caím trãn caïc âoaûn
S
maûch tæì. Coìn Φ, S vaì μ láön læåüc laì
tæì thäng, tiãút diãûn vaì hãû säú tæì tháøm
cuía caïc âoaûn maûch tæì. Trong khäng
khê μ = 4π.10-7H/m, coìn trong loîi Hçnh 8.2 Xaïc âënh stâ trong maïy âiãûn mäüt chiãöu
theïp thç μ khäng phaíi laì hàòng säú, vç
váûy tçm træûc tiãúp H theo âæåìng cong tæì hoïa cuía váût liãûu B = f(H).

8.2. TÊNH STÂ KHE HÅÍ Fδ

Stâ åí khe håí bàòng:
2
Fδ = Bδ k δ δ (8.4)
μ0
trong âoï:
μo = 4π.10-7H/m hãû säú tæì tháøm cuía khäng khê;
Bδ tæì caím khe håí khäng khê æïng våïi tæì thäng chênh Φ0 naìo âoï : (theo
baíng).
Φ0
Bδ = (8.5)
α δ τl δ
våïi: αδ laì hãû säú tênh toaïn cuía cunh cæûc tæì; αδ = bc/τ = 0,62-0,72.
τ laì bæåïc cæûc tæì.
lδ laì chiãöu daìi tênh toaïn cuía pháön æïng.
l δ = 0,5(l t − l ) (8.6)
• lt - chiãöu daìi cæûc tæì theo truûc.
• l - chiãöu daìi loîi sàõt pháön æïng khäng tênh raînh thäng gioï.
l = l1 - ng.bg (8.7)
Coìn l1 chiãöu daìi thæûc loîi sàõt; ng,bg säú raînh vaì bãö räüng raînh thäng gioï
kδ hãû säú khe håí liãn quan âãún ràng raînh, coï thãø tênh theo cäng thæïc sau:
t + 10δ
kδ = 1 (8.8)
b r1 + 10δ
våïi t1 vaì br1 laì bæåïc ràng vaì bãö räüng cuía âènh ràng.
8.3. TÊNH STÂ RÀNG FZ

• Tênh chênh xaïc:
• Tênh gáön âuïng:
Tæì caím tênh toaïn cuía ràng Brx åí âäü cao x cuía ràng coï thãø tênh nhæ sau:
Φt Bl t
B rx = = δδ1 (8.9)
Srx b rx l1k c
trong âoï: t1
Φt = Bδlδt1 tæì thäng âi qua mäüt bæåïc ràng t1. 1
lδ , l1 - chiãöu daìi tênh toaïn vaì chiãöu daìi thæûc brx bZx
cuía loîi sàõt. br2 bZ2
2
hZ
brx - chiãöu räüng cuía ràng åí âäü cao x.

x
kc - hãû säú eïp chàût. 3

t1 - bæåïc ràng cuía pháön æïng.
Trong thæûc tãú tênh toaïn stâ ràng, chè cáön Hçnh 8.3 Xaïc âënh stâ ràng

tênh H åí ba âiãøm trãn chiãöu cao cuía ràng åí tiãút diãûn trãn, giæîa vaì dæåïi cuía noï laì
Hr1, Hr.tb, Hr2.
Trë säú tênh toaïn cuía cæåìng âäü tæì træåìng trung bçnh:
1
H r = ( H r1 + 4H r .tb + H r 2 ) (8.10)
6
Stâ ràng âäúi våïi mäüt âäi cæûc tæì bàòng:
Fr = 2Hrhr (8.11)
Thæåìng âãø âån giaín hån, ta chè xaïc âënh tæì caím B vaì cæåìng âäü tæì træåìng H åí
tiãút diãûn caïch chán ràng laì hz/3 laìm trë säú trung bçnh âãø tênh toaïn, ta coï:
Fr = 2H 1 h r (8.12)
z
3
8.4. TÊNH STÂ ÅÍ LÆNG PHÁÖN ÆÏNG
Tæì caím åí læng pháön æïng:
Φ Φo
Bæ = æ = (8.13)
S æ 2 h æ l 1k c
trong âoï:
Φæ = Φ0/2 tæì thäng pháön æïng.
Sæ = hæ l1kc tiãút diãûn læng pháön æïng.
hæ chiãöu cao pháön æïng.
Tæì B ta tçm âæåüc H theo âæåìng cong tæì hoïa B = f(H).
Stâ trãn læng pháön æïng:
Fæ = Hælæ (8.14)
8.5. TÊNH STÂ TRÃN CÆÛC TÆÌ VAÌ GÄNG TÆÌ

Tæì thäng dæåïi cæûc tæì:
Φ c = Φ 0 σt (8.15)
Tæì thäng trong gäng tæì:
1 1
Φg = Φ c = Φ 0 σt (8.16)
2 2
Tæì caím cæûc tæì vaì gäng tæì:
Φc Φ
Bc = vaì B g = c (8.17)
Sc 2Sg
trong âoï: Sc, Sg laì tiãút diãûn cæûc tæì vaì gäng tæì.
Tæì âæåìng cong tæì hoïa cuía váût liãûu chãú taûo cæûc tæì vaì gäng tæì, ta tçm âæåüc cæåìng
âäü tæì træåìng cæûc tæì Hc vaì gäng tæì Hg .

Stâ trãn cæûc tæì vaì gäng tæì:

Fc = 2Hchc vaì Fg = Hglg (8.18)
Trong âoï: hc chiãöu cao cæûc tæì ; lg chiãöu daìi trung bçnh cuía gäng tæì.
8.6. ÂÆÅÌNG CONG TÆÌ HOÏA

Muäún coï tæì thäng Φ0 cáön coï stâ kêch tæì F0. Quan hãû Φ0 = f(F0) laì quan hãû cuía
âæåìng cong tæì hoïa cuía maïy âiãûn (hçnh 8.4).
Do sââ luïc khäng taíi E0 tè lãû thuáûn våïi tæì thäng Φ0 vaì doìng âiãûn kêch tæì It tè lãû
thuáûn våïi stâ F0 , nãn daûng cuía âæåìng cong tæì hoïa Φ0 = f(F0) cuîng chênh laì daûng
cuía âàûc tênh khäng taíi.
Khi tæì thäng tàng lãn loîi sàõt baîo hoìa, nãn âæåìng cong tæì hoïa nghiãng vãö bãn
phaíi. Keïo daìi pháön âæåìng thàóng
cuía âæåìng cong tæì hoïa ta âæåüc Φ0 Fδ
quan hãû Φ0 = f(Fδ). Khi Φ0 = Φ0 a b c
âënh mæïc thç stâ khe håí bàòng
âoaûn ab coìn âoaûn bc laì s.t.â
råi trãn caïc pháön sàõt cuía maûch
tæì.
Láûp tè säú:
F ac F
kμ = o = (8.19)
Fδ ab 0
F0
kμ - hãû säú baîo hoìa cuía maûch tæì,
thæåìng bàòng tæì 1,1÷1,35. Hçnh 8.4 Âæåìng tæì hoïa cuía maïy âiãûn mäüt chiãöu
]R R^


Chæång 9
DÁY QUÁÚN MAÏY ÂIÃÛN XOAY CHIÃÖU

Dáy quáún cuía maïy âiãûn quay âæåüc bäú trê åí hai bãn khe håí trãn loîi theïp cuía
pháön ténh hoàûc cuía pháön quay. Noï laì bäü pháûn chênh âãø thæûc hiãûn sæû biãún âäøi nàng
læåüng cå âiãûn trong maïy. Mäüt caïch täøng quaït coï thãø chia dáy quáún maïy âiãûn quay
ra laìm hai loaûi : dáy quáún pháön caím (dáy quáún kêch tæì ); dáy quáún pháön æïng.
Dáy quáún pháön caím coï nhiãûm vuû sinh ra tæì træåìng åí khe håí luïc khäng taíi. Tæì
træåìng naìy trong caïc maïy âiãûn quay thæåìng coï cæûc tênh thay âäøi (hinh 9.1 vaì 9.2),
nghéa laì bäú trê cæûc N vaì S xen keí nhau.
Stator
Rotor
N S N S
S S
Hçnh 9.1 Dáy quáún kêch tæì quáún táûp trung cuía maïy âiãûn âäöng bäü
Dáy quáún pháön æïng coï nhiãûm vuû caím æïng âæåüc mäüt sââ nháút âënh khi coï
chuyãøn âäüng tæång âäúi trong tæì træåìng khe håí vaì taûo ra stâ cáön thiãút cho sæû biãún
âäøi nàng læåüng cå âiãûn. Roî raìng ràòng nãúu tæì træåìng khe håí coï cæûc tênh thay âäøi thç
sââ caím æïng laì sââ xoay chiãöu.

Stator
N
Rotor
N S
Hçnh 9.2 Dáy quáún kêch tæì quáún raîi cuía maïy âiãûn âäöng bäü
Nãúu caïc cæûc tæì N vaì S xen keí nhau quanh khe håí, dáy quáún pháön æïng âæåüc
hçnh thaình tæì täø håüp caïc
bäúi dáy (pháön tæí) våïi
nhau. Mäùi bäúi dáy cuía b c b c
dáy quáún xãúp (hçnh
9.3a) hoàûc dáy quáún y y
soïng (hçnh 9.3b) gäöm
coï N voìng dáy. Caïc a d a d
pháön ab, cd âæåüc âàût
trong raînh cuía loîi theïp
goüi laì caïc caûnh taïc
(a) (b)
duûng, coìn ad, bc nàòm
ngoaìi raînh goüi laì pháön
Hçnh 9.3. Bäúi dáy. a) Dáy quáún xãúp; b) Dáy quáún soïng
âáöu näúi.
Yãu cáöu cuía dáy quáún:

• Âäúi våïi dáy kêch tæì thç taûo ra tæì træåìng hçnh sin åí khe håí, coìn dáy quáún
pháön æïng âaím baío coï sââ vaì doìng âiãûn tæång æïng våïi cäng suáút âiãûn tæì
cuía maïy.
• Kãút cáúu dáy quáún phaíi âån giaín.
• Êt täún nguyãn váût liãûu.
• Bãö vãö cå, âiãûn, nhiãût, hoïa.
• Làõp raïp vaì sæía chæîa dãù daìng.

9.1.1. Caïc âaûi læåüng dàûc træng cuía dáy quáún maïy âiãûn xoay chiãöu
1. Bæåïc cæûc:
Bæåïc cæûc laì khoaíng caïch giæîa hai cæûc tæì liãn tiãút nhau.
Z
τ= /säú raînh/.
2p
Trong âoï, Z laì säú raînh, 2p säú cæûc tæì.
2. Bæåïc dáy quáún y :
Bæåïc dáy quáún y1 laì khoaíng caïch giæîa hai caûnh taïc duûng cuía mäüt pháön tæí.
Z
y= ± ε /säú raînh/.
2p
Váûy y1 phaíi laì säú nguyãn. Coï caïc træåìng håüp:
• ε = 0 → y = τ dáy quáún bæåïc âuí.
• ε > 0 → y > τ dáy quáún bæåïc daìi.
• ε < 0 → y < τ dáy quáún bæåïc ngàõn.
Muäún coï sââ caím æïng trong pháön tæí dáy quáún låïn nháút ept.max thç y = τ
3. Bæåïc tæång âäúi β :

Bæåïc tæång âäúi β laì tè säú giæîa y vaì τ .
y
β=
τ
Trong âoï, β = 1 dáy quáún bæåïc âuí.
β > 1 dáy quáún bæåïc daìi.
β < 1 dáy quáún bæåïc ngàõn.
4. Säú raînh cuía mäüt pha dæåïi mäüt cæûc tæì :

Z
q= /säú raînh/.
m 2p
Trong âoï, m laì säú pha; coìn q coï thãø laì säú nguyãn, cuîng coï thãø laì phán säú.
5. Goïc âäü âiãûn giæîa hai raînh caûnh nhau :
360 p.360
α= = /âäü âiãûn/
Z/ p Z
6. Vuìng pha cuía dáy quáún:
γ = qα /âäü âiãûn/.

9.1.2. Phán loaûi dáy quáún maïy âiãûn xoay chiãöu:

1. Phán theo säú låïp trong raînh:
+ Dáy quáún mäüt
låïp : Hçnh 9.4 laì dáy quáún
mäüt låïp, trong mäüt raînh chè
âàût mäüt caûnh taïc duûng. Nhæ
váy säú pháön tæí cuía dáy
quáún :
Z
S=
2
trong âoï S laì säú pháön tæí; Z
Hçnh 9.4 Dáy quáún mäüt låïp
laì säú raînh.
+ Dáy quáún hai

låïp: Hçnh 9.5 laì dáy quáún
hai låïp, mäüt raînh âàût hai
caûnh taïc duûng cuía hai pháön
tæí khaïc nhau. Nhæ váy säú
pháön tæí :
S=Z
2. Phán theo säú pha.
• Dáy quáún Hçnh 9.5 Dáy quáún hai låïp
mäüt pha.
• Dáy quáún hai pha.
• Dáy quáún ba pha.
3. Phán theo bæåïc dáy quáún.
• Dáy quáún bæåïc âuí.
• Dáy quáún bæåïc daìi.
• Dáy quáún bæåïc ngàõn.
4. Phán theo caïch näúi caïc pháön tæí.
• Dáy quáún xãúp.
• Dáy quáún soïng.
5. Phán theo hçnh daûng pháön tæí dáy quáún.
• Dáy quáún âäöng khuän.
• Dáy quáún âäöng tám.
• Dáy quáún phán taïn ...

Âãø hiãøu roî caïch näúi caïc pháön tæí dáy quáún ta duìng så âäö khai triãøn. Så âäö khai
triãøn laì så âäö nháûn âæåüc bàòng caïch càõt pháön æïng bàòng mäüt âæåìng thàóng song song
våïi truûc maïy räöi traíi noï ra trãn mäüt màût phàóng.
9.2. DÁY QUÁÚN BA PHA COÏ q LAÌ SÄÚ NGUYÃN.
9.2.1. Dáy quáún mäüt låïp:

Xeït så âäö khai triãøn dáy quáún mäüt låïp cuía maïy âiãûn xoay chiãöu coï säú liãûu sau:
Z = 24; 2p = 4; m =3.
• Veî hçnh sao sââ cuía caïc raînh vaì pháön tæí:
+ Tênh caïc âaûi læåüng âàûc træng cuía dáy quáún:
p360 0 2.360 0
α= = = 30 0 (âäü âiãûn)
Z 24
Z 24
q= = =2
2mp 2.3.2
Z 24
τ= = =6
2p 4
y=τ=6
γ = α.q = 30 0.2 = 60 0 (âäü âiãûn)
(a) (b)
Hçnh 9.6 Hçnh sao sââ raînh (a) vaì pháön tæí (b)
+ Ta tháúy:
Caûnh taïc duûng thæï 1÷12 hçnh thaình hçnh sao sââ, caïc tia lãûch pha nhau 300, åí
âäi cæûc tæì thæï nháút (hçnh 9.6a).
Caûnh taïc duûng thæï 13÷24 hçnh thaình hçnh sao sââ, åí âäi cæûc tæì thæï hai, do coï
vë trê giäúng nhau trong tæì træåìng, nãn hoaìn toaìn truìng våïi hçnh sao cuía âäi cæûc tæì
thæï nháút.

Âàûc mäüt cung γ = 600 xaïc âënh âæåüc vuìng pha, tæì âoï ta biãút âæåüc caûnh taïc
duûng cuía tæìng pha.
+ Caïch näúi dáy quáún: y = 6, vaì näúi nhæ sau:
Pha A: (1-7), (2-8); (13-19), (14-20).
Pha B: (5-11), (6-12); (17-23), (18-24).
Pha C: (9-15), (10-16); (21-3), (22-4).
• Så âäö khai triãøn dáy quáún:
τ τ τ τ
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
1
2
3
4
5
6
7
8
9
A1 X1 B1 C1 A2 X2
Hçnh 9.7 Dáy quáún âäöng khuän
Tæì så âäö khai triãøn ta tháúy:

+ Mäùi pha coï hai nhoïm pháön tæí dáy quáún.
+ Mäùi nhoïm coï q pháön tæí dáy quáún.
+ Caïc pháön tæí cuía mäüt nhoïm phaíi màõc näúi tiãúp nhau.(Khäng song song ?)
+ Caïc nhoïm coï thãø màõc näúi tiãúp hoàûc màõc song song phuû thuäüc vaìo âiãûn
aïp.
+ Dáy quáún gäöm caïc pháön tæí coï kêch thæåïc giäúng nhau goüi laì dáy quáún
âäöng khuän (hçnh 8.6).
• Xaïc âënh sââ cuía mäüt pha:
Cäüng caïc vectå thuäüc pha âoï laûi.
Ta nháûn tháúy ràòng trë säú sââ cuía mäüt pha khäng phuû thuäüc thæï tæû näúi caïc
caûnh taïc duûng thuäüc pha âoï. Vê duû pha A coï thãø näúi caïc caûnh taïc duûng theo thæï tæû
(1-8), (2-7) åí dæåïi âäi cæûc tæì thæï nháút vaì (13-20), (14-19) åí dæåïi âäi cæûc tæì thæï hai.
Nhæ váûy ta coï thãø näúi caïc caûnh taïc duûng cuía caïc pháön tæí åí caïc pha theo thæï tæû sau:
Pha A: (1-8), (2-7); (13-20), (14-19).
Pha B: (5-12), (6-11); (17-24), (18-23).
Pha C: (9-16), (10-15); (21-4), (22-3).

Våïi caïch näúi dáy quáún nhæ trãn, ta coï så âäö khai triãùn dáy quáún hçnh 9.8
τ τ τ τ
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
1
2
3
4
5
6
7
8
9
C1 A2 X2
A1 B1 X1
Hçnh 9.8 Dáy quáún âäöng tám
Tæì hçnh 9.8, ta tháúy:

• Caïc bäúi dáy giäúng nhæ nhæîng voìng troìn âäöng tám goüi laì dáy quáún âäöng
tám.
• Âáy laì dáy quáún dãù tæû âäüng hoïa trong quaï trçnh âàût dáy quáún vaìo raînh.
• Khi thæûc hiãûn dáy quáún âäöng tám phaíi beí pháön âáöu näúi mäùi nhoïm lãn âãø
chuïng khäng chäöng cheïo nhau.
Caïc kiãøu dáy quáún âäöng tám, âäöng khuän goüi laì dáy quáún táûp trung vç caïc
nhoïm pháön tæí táûp trung dæåïi caïc cæûc tæì nháút âënh.
τ τ τ τ
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
1
2
3
4
5
6
7
8
9
A B X
Hçnh 9.9 Dáy quáún phán taïn
Coï thãø näúi caïc caûnh taïc duûng cuía caïc pháön tæí theo thæï tæû khaïc laì (2-7), (8-13)
vaì (14-19), (20-1). Nhæ váûy ta coï thãø näúi caïc caûnh taïc duûng cuía caïc pháön tæí åí caïc
pha theo thæï tæû sau :

Pha A: (2-7), (8-13); (14-19), (20-1).

Pha B: (6-11), (12-17); (18-23), (24-5).
Pha C: (10-15), (16-21); (22-3), (4-9).
Våïi caïch näúi trãn ta âæåüc så âäö khai triãùn hinh 9.9 goüi laì dáy quáún phán taïn.
9.2.2. Dáy quáún hai låïp

Coï hai loaûi : dáy quáún xãúp vaì dáy quáún soïng.
Æu âiãøm : Laìm bæåïc ngàõn âãø caíi thiãûn daûng soïng sââ.
Nhæåüc âiãøm: Läöng dáy vaì sæía chæîa khoï khàn.
a/ Dáy quáún xãúp:
Xeït dq xãúp hai låïp coï: Z=24; 2p=4; m=3.
p360 0 2.360 0
α= = = 30 0 âiãûn
Z 24
Z 24
q= = =2
2mp 2.3.2
Z 24
τ= = =6
2p 4
y 5
y1 = 5; β = 1 =
τ 6
γ = α.q = 30 0.2 = 60 0 âiãûn
+ Veî hçnh sao sââ caïc pháön tæí. Hçnh 9.10 Hçnh sao sââ raînh
Tæì hçnh sao sââ, ta tháúy:
Caïc pháön tæí lãûch pha nhau mäüt goïc 300. Tæì hçnh 9.10, ta tháúy :
+ Pha a coï caïc pháön tæí: 1,2,7,8; 13,14,19,20.
Caïch näúi caïc pha: y1 = 5
Pha A: låïp trãn: 1 2 7 8 13 14 19 20
Låïp dæåïi: 6 7 12 13 18 19 24 1
Pha B: låïp trãn: 5 6 11 12 17 18 23 24
Låïp dæåïi: 10 11 15 17 22 23 4 5
Pha C: låïp trãn: 9 10 15 16 21 22 3 4
Låïp dæåïi: 14 15 20 21 2 3 8 9
Veî så âäö khai triãùn: Veî cho pha a coìn pha b vaì c veî tæång tæû
Ta tháúy:
+ Do q = 2 nãn mäùi cæûc tæì coï hai pháön tæí.

+ Caïc pháön tæí trong mäùi nhoïm phaíi màõc näúi tiãúp nhau.
+ Caïc nhoïm coï thãø màõc song song hoàûc näúi tiãúp phuû thuäüc âiãûn aïp.
+ Säú nhaïnh song song nhiãöu nháút bàòng säú cæûc tæì (n ≤ 2p).
τ τ τ τ
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
A B C X
Hçnh 9.11 Dáy quáún xãúp hai låïp bæåïc ngàõn
b/ Dáy quáún soïng : våïi Z = 18, 2p = 4, m = 3. Hçnh 9.12.
τ τ τ τ
19
20
21
22
23
24
10
11
12
13
14
15
16
17
18
1
2
3
4
5
6
7
8
9
X1 A2
A1 X2
Hçnh 9.12 Dáy quáún soïng hai låïp bæåïc ngàõn
9.3. DÁY QUÁÚN COÏ q LAÌ PHÁN SÄÚ
Säú pháön tæí cuía mäüt pha dæåïi mäüt cæûc tæì:
Z a c
q= = = b+
2mp d d
Ta tháúy:
+ Säú pháön tæí cuía mäüt pha dæåïi caïc cæûc tæì khäng âãöu nhau.
+ Nhoïm coï nhiãöu pháön tæí goüi laì nhoïm låïn: (b+1) pháön tæí.

+ Nhoïm coï êt pháön tæí goüi laì nhoïm nhoí: b pháön tæí.
+ Dæåïi d cæûc tæì coï c nhoïm låïn vaì (d-c) nhoïm nhoí.
Xeït vê duû : Veî giaín âäö khai triãøn dáy quáún coï Z = 18; 2p = 4 ; m = 3.
p360 0 2.360 0
α= = = 40 0 âiãûn
Z 18
Z 18 3 1
q= = = = 1+
2 mp 2.3.2 2 2
3
γ = α.q = 40 0. = 60 0 âiãûn
2
Z 18
τ= = = 4.5 ; y = 4
2p 4
Váûy a = 3; d = 2; b = c = 1.
Nhoïm låïn coï b+1 = 2 pháön tæí .
Nhoïm nhoí coï b = 1 pháön tæí.
Phán vuìng pha:
Pha a: 1,2,6, 10,11,15; Pha b: 4,5,9, 13,14,18; Pha c: 7,8,3, 16,17,12.
Så âäö näúi dáy caïc pha: y = 4.

Pha a: låïp trãn:1 2 6 10 11 15
Låïp dæåïi: 5 6 10 14 15 1
Pha b: låïp trãn: 4 5 9 13 14 18
Låïp dæåïi: 8 9 13 17 18 4
Pha c: låïp trãn: 7 8 3 16 17 12
Låïp dæåïi: 11 12 7 2 3 16
Veî så âäö khai triãøn dáy quáún: (hçnh 9.13)
τ τ τ τ
11 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 1
A B C X
Hçnh 9.13 Dáy quáún xãúp hai låïp våïi q laì phán säú

9.4 DÁY QUÁÚN NGÀÕN MAÛCH KIÃØU LÄÖNG SOÏC:
Âáy quáún ngàõn maûch kiãøu läöng soïc âæåüc taûo thaình båíi caïc thanh dáùn bàòng
âäöng âàût trong caïc raînh cuía räto, hai âáöu cuía chuïng haìn våïi hai vaình ngàõn maûch
cuîng bàòng âäöng. Caïc thanh dáùn vaì vaình ngàõn maûch noïi trãn cuîng coï thãø âuïc bàòng
nhäm.
Sââ cuía caïc thanh dáùn lãûch pha nhau mäüt goïc: α = 2πp/Z. Trong tênh toaïn
thæûc tãú, thæåìng xem mäùi thanh dáùn laì mäüt pha: m2 = Z2, vaì säú voìng dáy cuía mäüt
pha: N = 1/2, caïc hãû säú knν = krν = 1.
Så âäö maûch âiãûn cuía dáy quáún läöng soïc:
&I v 21 &I v12 &I v 23 &I v 34 &I v 21 &I v12 &I v 23 &I v 34
1 2 3 1 2 3
rv
rt &I t1 &I t 2 &I t 3 r &I t1 &I t 2 &I t 3
&I v 21 &I v12 &I v 23 &I v 34 &I v 21 &I v12 &I v 23 &I v 34
(a) (b)
Hçnh 9.15 Så âäö maûch âiãûn thæûc (a) vaì tæång âæång (b) cuía dáy quáún kiãøu läöng soïc
Så âäö maûch âiãûn cuía dáy quáún läöng soïc nhæ trãn hçnh 8.14a, trong âoï: rt - âiãûn
tråí thanh dáùn; rv - âiãûn tråí cuía tæìng âoaûn giæîa hai thanh dáùn cuía vaình ngàõn maûch;
Ta thay thãú maûch âiãûn thæûc noïi trãn bàòng maûch âiãûn tæång âæång dæûa trãn cå såí
täøn hao cuía hai maûch âiãûn âoï bàòng nhau (hçnh 8.14b).
Âäúi våïi mäüt nuït báút kyì, thê duû nuït hai ta coï:
it2 = iv23 - iv12 I&t 2
Do doìng âiãûn trong caïc âoaûn cuía voìng
ngàõn maûch cuîng lãûch pha nhau mäüt goïc α , ta coï: I&v 23
I&v12
α πp α
I t = 2I v sin = 2I v sin
2 Z
It
vaì Iv =
pπ
2 sin
Z
Hçnh 9.15 Quan hãû giæîa
Vç täøn hao trãn âiãûn tråí cuía maûch âiãûn thæûc
doìng âiãûn trong thanh dáùn
vaì maûch âiãûn thay thãú phaíi bàòng nhau, nghéa laì: vaì doìng trong vaình ngàõn
ZI t rt + 2ZI v rv = ZI t r
2 2 2 maûch

Kãút håüp våïi phæång trçnh trãn, ta tçm âæåüc âiãûn tråí pha cuía dáy quáún kiãøu läöng
soïc:
rv
r = rt +
pπ
2 sin 2
Z
9.5. CAÏCH THÆÛC HIÃÛN DÁY QUÁÚN MAÏY ÂIÃÛN XOAY CHIÃÖU:
Dáy quáún maïy âiãûn xoay chiãöu âæåüc âàût trong caïc raînh trãn stato hay roto.
Caïc raînh náöy coï caïc daûng nhæ sau:
a) Raînh kên b) Raînh næîa kên c) Raînh næîa håí d) Raînh håí
Hçnh 9.16 Caïc daûng raînh cuía dáy quáún maïy âiãûn
Raînh næîa kên duìng cho dáy quáún stato maïy âiãûn cäng suáút P< 100 kW, âiãûn
aïp U<1000V. Loaûi raînh náöy chè duìng dáy dáùn tiãút diãûn troìn dæåìng kênh < 2,5mm.
Raînh næîa håí duìng cho dáy quáún stato cuía caïc maïy âiãûn coï cäng suáút låïn P =
300-400 kW, âiãûn aïp U<1000V
Raînh håí duìng cho dáy quáún stato maïy âiãûn cäng suáút låïn, âiãûn aïp cao. Dáy
quáún loaûi náöy thæåìng duìng tiãút diãûn chæî nháût, laìm thaình nhæîng bäúi dáy træåïc räöi
sau âoï âàût vaìo raînh.
ÅÍ nhæîng maïy âiãûn cäng suáút låïn, âãø traïnh læûc âiãûn tæì ráút maûnh luïc xaíy ra ngàõn
maûch taïc duûng lãn pháön âáöu näúi, laìm hoíng pháön âáöu näúi dáy quáún stato, bäü pháûn
náöy buäüc chàût vaìo caïc voìng theïp coï bouläng bàõt vaìo thán maïy./.
]R R^


Chæång 10
SÆÏC ÂIÃÛN ÂÄÜNG CUÍA DÁY QUÁÚN
MAÏY ÂIÃÛN XOAY CHIÃÖU
10.1. NHÁÛN XEÏT BAN ÂÁÖU

Khi tæì thäng cuía pháön caím xuyãn qua dáy quáún pháön æïng biãún thãn thç trong
dáy quáún pháön æïng seî sinh ra sæïc âiãûn âäüng (sââ). Trong maïy âiãûn quay coï hai
caïch âãø taûo ra sæû biãún thiãn cuía tæì thäng xuyãn qua dáy quáún pháön æïng. Caïch thæï
nháút laì cho dáy quáún pháön æïng chuyãøn âäüng tæång âäúi trong tæì træång pháön caím.
Caïch thæï hai laì cho xuyãn qua dáy quáún pháön æïng âæïng yãn, mäüt tæì træång pháön
caím âáûp maûch hoàûc mäüt tæì træåìng khäng âäøi nhæng tæì dáùn maûch tæì hay âäøi.
Âãø maïy laìm viãûc âæåüc täút, yãu cáöu tæì træåìng phán bäú doüc khe håí cuía maïy hçnh
sin âãø sââ caím æïng trong dáy quáún coï daûng hçnh sin.
Thæûc tãú: khäng thãø coï, vç cáúu taûo
maïy, tæì træåìng cuía cæûc tæì vaì cuía dáy
quáún âãöu khaïc sin. Ta phán têch chuïng
thaình soïng cå baín (báûc 1) vaì soïng báûc
cao ν (báûc 3,5,...).
Ta phán tæì caím B thaình caïc soïng
hçnh sin B1, B3, B5, B7, .. Våïi tæì træåìng
B1 coï bæåïc cæûc τ coìn Bν coï bæåïc cæûc
τν=τ/ ν.
Khi räto chuyãøn âäüng, tæì træåìng B1,
B3, B5, B7, .. caím æïng trong dáy quáún Hçnh 10.1 Sæû phán bäú tæì caím cuía
tæì træåìng cæûc tæì cuía maïy âiãûn
sââ e1, e3, e5, e7, .. Do táön säú f khaïc nhau
âäöng bäü cæûc läöi doüc bãö màût stato
nãn sââ täøng trong dáy quáún seî coï daûng
khäng sin.

10.2. SÆÏC ÂIÃÛN ÂÄÜNG CAÍM ÆÏNG TRONG DÁY QUÁÚN

Xeït sââ caím æïng trong dáy quáún do B1, B3, B5, B7, .. tçm sââ täøng.
10.2.1. Sââ cuía dáy quáún do tæì træåìng soïng cå baín.
1. Sââ cuía mäüt thanh dáùn:
Thanh dáùn coï chiãöu daìi l chuyãøn âäøng
våïi váûn täúc v trong tæì træåìng cå baín phán B
Bx
bäú hçnh sin doüc khe håí :
x
B x = B m sin π Bm1
τ 0 v x
Trong thanh dáùn caím æïng sââ: x
l τ
π
e td = B x vl = B m vl sin x
τ
trong âoï:
x 2τ
v= = = 2τ f Hçnh 10.2 Chuyãøn âäüng tæång âäúi cuía
t T thanh dáøn trong tæì træåìng hçnh sin
do ω = 2πf : täúc âäü goïc
2
vaì Φ= B m lτ : tæì thäng æïng våïi mäüt bæåïc cæûc tæì.
π
Nãn: etd = πfΦsinωt
Trë säú hiãûu duûng sââ âoï bàòng:
π 2
E td = fΦ = π fΦ
2 2
2. Sââ cuía mäüt voìng dáy. Sââ cuía mäüt bäúi dáy (pháön tæí):
Sââ cuía mäüt voìng dáy gäöm hai thanh dáùn âàût trong hai raînh caïch nhau mäüt
khoaíng y laì hiãûu säú hçnh hoüc caïc sââ lãûch nhau mäüt goïc (y/τ)π cuía hai thanh dáùn
âoï. Tæì hçnh 10.3, ta coï:
yπ
E V = E 'td − E 'td' = 2E td sin = π 2fΦk n (10.5)
τ2
yπ π
trong âoï: k n = sin = sin β (10.6)
τ2 2
y
Thæåìng hãû säú β = < 1, nãn kn âæåüc goüi laì hãû säú bæåïc ngàõn.
τ
Nãúu trong hai raînh noïi trãn coï âàût mäüt bäúi dáy (pháön tæí) gäöm Npt voìng dáy thç
sââ cuía bäúi dáy âoï bàòng:
E p1 = π 2k n fN pt Φ (10.7)

Bm1 ν=1
τ
E& v − E& 'td'
βπ
βπ E& 'td
π βπ
E& 'td y=βτ

E& 'td'
E& 'td'
Hçnh 10.3 Sââ cuía mäüt voìng dáy
3. Sââ cuía mäüt nhoïm bäúi dáy :

Giaí thiãút ta coï q bäúi dáy màõc näúi tiãúp vaì âæåüc âàût raíi trong caïc raînh liãn tiãúp
nhau. Goïc lãûch pha trong tæì træåìng giæîa hai raînh caûnh nhau:
2π 2πp
α= = (10.8)
Z/ p Z
trong âo ï: Z/p säú raînh dæåïi mäüt âäi cæûc tæì.
Caïc vectå Ept lãûch pha nhau mäüt goïc α
Goïc γ = qα vuìng pha.
Bm1 ν=1
τ Ept2
Ept1
K
Eq Ept3
βπ A B
α
α α/2
0
y=βτ Ept1 γ = qα
α
α Ept2
Ept3
Hçnh 10.4 Nhoïm coï q=3 bäúi dáy trong tæì træåìng Hçnh 10.5 Sââ nhoïm coï q=3 bäúi

Sââ täøng cuía mäüt nhoïm bäúi dáy Eq laì täøng hçnh hoüc cuía q vectå nhæ hçnh 10.5:
qα sin q2α E pt1 sin q2α
E q = AB = 2OA sin = 2 AK =2
2 sin α2 2 sin α2
sin q2α
E q = qE pt = qE pt k r1 (10.9)
q sin α2
qα
Täøng hçnh hoüc caïc sââ sin 2
Trong âoï: k r1 = = (10.10)
Täøng säú hoüc caïc sââ q sin α2
Váûy:
Eq = π 2f k n k r qWpt Φ = π 2 f k dq qWpt Φ (10.11)
Våïi: kdq : goüi laì hãû säú dáy quáún vaì bàòng:
kdq = knkr (10.12)
4. Sââ cuía dáy quáún mäüt pha:

Dáy quáún mäüt pha gäöm mäüt hoàûc nhiãöu nhaïnh âäöng nháút gheïp song song do
âoï sââ cuía mäüt pha laì sââ cuía mäüt nhaïnh song song.
Mäùi nhaïnh gäöm n nhoïm bäúi dáy coï vë trê giäúng nhau trong tæì træåìng cuía caïc
cæûc tæì nãn sââ cuía chuïng cäüng säú hoüc våïi nhau:
E f = π 2k dq nqWpt fΦ = π 2k dq WfΦ (10.13)

trong âoï: W = nqWpt voìng dáy cuía mäüt nhaïnh song song hay cuía mäüt pha.
10.2.2. Sââ cuía dáy quáún do tæì træåìng soïng báûc cao.
Nháûn xeït: Biãøu thæïc sââ tæì træåìng soïng báûc cao giäúng tæì træåìng báûc mäüt. ÅÍ
âáy ta chuï yï ràòng bæåïc cæûc cuía tæì træåìng báûc ν nhoí ν láön tæì træåìng soïng cå baín
(hçnh 10.1) vç váûy goïc âiãûn 2π cuía tæì træåìng soïng cå baín æïng våïi goïc 2νπ âäúi våïi
tæì træåìng báûc ν, nhæ váûy:
τ
τν =
ν
π
k nν = sin νβ
2
Vaì (10.14)
sin ν q2α
k rν =
q sin ν α2
Hãû säú dáy quáún cuía soïng báûc ν :

k dqν = k nν k rν (10.15)
Táön säú cuía soïng báûc ν :

fν = νf
Sââ caím æïng cuía soïng báûc ν :
E ν = π 2k dqν Wfν Φ ν (10.16)
2 2
Våïi: Φν = B m ν lτ ν = B mν lτ
π νπ
Tæì nhæîng phán têch trãn ta tháúy ràòng, khi tæì træåìng cæûc tæì phán bäú khäng
hçnh sin, sââ caím æïng trong dáy quáún mäüt pha laì täøng cuía mäüt daîy caïc sââ âiãöu
hoìa coï táön säú khaïc nhau. Trë hiãûu duûng sââ âoï coï trë säú:
E = E12 + E 32 + E 52 + ... + E ν2 ... (10.17)
10.3. CAÍI THIÃÛN DAÛNG SOÏNG SÂÂ.
Nguyãn nhán laìm cho sââ caím æïng khäng sin laì tæì caím B khäng sin. Sau âáy
laì caïc biãûn phaïp âãø laìm cho sââ caím æïng coï daûng sin.
10.3.1. Taûo âäü cong màût cæûc âãø B sin

Våïi δ laì khe håí nhoí nháút giæîa màût cæûc. δ tàng dáön vãö 2 phêa moîm cæûc tæì, âãø
B hçnh sin thç δx caïch giæîa màût cæûc bàòng:
δ
δx ≈ (10.18)
cos πτ x
Nãúu goüi b laì bãö räüng màût cæûc thç b =(0,65-0,76)τ vaì δmax = (1,5-2,5)δ.
10.3.2. Ruït ngàõn bæåïc dáy quáún

Khi y = τ thç táút caí caïc sââ báûc cao âãöu täön taûi vç: k nν = sin νβ π2 = ±1
Khi y < τ thç sââ báûc cao tuìy yï seî bë triãût tiãu, nhæ:
y 4 1
• β = = váûy ruït ngàõn dáy quáún τ
τ 5 5
4π
k n 5 = sin 5 = 0 → E5 = 0
52
1
• Tæång tæû muäún E7 = 0 thç ruït ngàõn τ
7
Chuï yï:
• Bæåïc ngàõn khäng âäöng thåìi triãût tiãu táút caí sââ báûc cao vç váûy phaíi choün
bæåïc ngàõn thêch håüp.
• Ruït ngàõn bæåïc dáy quáún sââ báûc mäüt cuîng giaím âi mäüt êt nhæng khäng
âaïng kãø.

10.3.3. Thæûc hiãûn dáy quáún raíi

Khi q = 1 thç krν = ± 1 nghéa laì caïc sââ báûc cao khäng giaím.
Khi q > 1 thç caïc sââ báûc cao âãöu giaím nhoí.
Xem baíng, ta tháúy ràòng coï mäüt säú báûc cao khäng bë giaím yãúu âi maì coï krν =
kr1 báûc cuía sââ âoï coï thãø biãøu thë nhæ sau:
νZ = 2mqk ± 1 (10.19)
trong âoï: k = 1, 2, 3,...; m: säú pha;
q: säú raînh cuía mäüt pha dæåïi mäüt cæûc tæì.
Vç: 2mq = Z/p nãn (10.19) tråí thaình:
Z
νZ = k ± 1 (10.20)
p
Caïc soïng âiãöu hoìa νZ goüi laì soïng âiãöu hoìa ràng.
Såí dé coï krν = kr1 laì do goïc lãûch ανZ giæîa caïc sââ cuía caïc bäúi dáy âàût trong
caïc raînh liãn tiãúp do tæì træåìng báûc νZ hoaìn toaìn bàòng goïc lãûch α æïng våïi tæì træåìng
soïng cå baín:
2πp ⎛ Z ⎞ 2πp
α ν = α.ν Z = ⎜⎜ k ± 1⎟⎟ = 2πk ± = 2πk ± α (10.21)
Z
Z ⎝ p ⎠ Z
Kãút luáûn : Quáún raíi khäng triãût tiãu âæåüc soïng âiãöu hoìa ràng, tuy nhiãn q tàng
νZ tàng theo vaì BmνZ nhoí âi, kãút quaí laì soïng âiãöu hoìa ràng cuîng nhoí âi tæång æïng
vaì daûng soïng sââ cuîng caíi thiãûn âæåüc mäüt pháön.
Coï thãø giaím soïng âiãöu hoìa ràng nhiãöu bàòng caïch duìng dáy quáún coï q laì phán
säú.
10.3.4. Thæûc hiãûn raînh cheïo.
BmνZ Ta coï:
τνZ νZ =(Z/p).k ± 1, træåìng håüp k = 1 laì
låïn nháút, âãø triãût tiãu âæåüc sââ náöy ta
choün bæåïc raînh cheïo laì:
ΔE bc = 2 τ ν = 2τ/νZ = 2τ.p/(Z±p)
Z
Thæûc tãú thæåìng choün:

ΔE bc = 2.τ.p / Z = πD / Z (10.22)
Táút caí caïc soïng âiãöu hoìa âãöu bë
giaím âi ráút nhiãöu.
Hçnh 10.7 Træåìng håüp raînh
cheïo mäüt bæåïc ràng
]R R^


Chæång 11
SÆÏC TÆÌ ÂÄÜNG CUÍA DÁY QUÁÚN
MAÏY ÂIÃÛN XOAY CHIÃÖU
11.1. STÂ ÂÁÛP MAÛCH VAÌ STÂ QUAY F t =T/4

Giaí thiãút âãø viãûc khaío saït âæåüc âån giaín:
t =T/6
• δ âãöu.
α
• Rμ theïp ≈ 0, nghéa laì μFe = ∞ . -π/2 3π/2
π/2
11.1.1. Stâ âáûp maûch.
t =3T/4
Biãøu thæïc toaïn hoüc cuía stâ âáûp maûch:
F = Fm sin ωt. cos α (10.1)
trong âoï α laì goïc khäng gian. Hçnh 10.1 Stâ dáûp maûch åí caïc
thåìi âiãøm khaïc nhau
Trong biãøu thæïc trãn, nãúu t = const thç:
F = Fm1 cos α = f (α )
trong âoï Fm1 = Fm sin ωt laì biãn âäü tæïc thåìi stâ âáûp maûch vaì luïc âoï sæû phán bäú cuía
F laì hçnh sin trong khäng gian.
Coìn khi α = const åí vë trê cäú âënh báút kyì :
F = Fm 2 sin ωt
trong âoï Fm 2 = Fm cos α vaì F åí vë trê âoï biãún âäøi tuáön hoaìn theo thåìi gian.
Stâ âáûp maûch laì mäüt soïng âæïng, noï phán bäú hçnh sin trong khäng gian vaì biãún
âäøi hçnh sin theo thåìi gian (hçnh 10.1).
11.1.2. Stâ quay troìn.

Biãøu thæïc toaïn hoüc stâ quay troìn:
F = Fm sin(ωt m α ) (10.2)

(+α) F (-α)
F
t=T/4 t= 0
Fm t=T/4
t= 0 α α
2π
0 0
π π 3π π π 3π 2π
2 2 2 2
(a) (b)
Hçnh 10.2 Vë trê soïng quay ngæåüc (a) vaì quay thuáûn
Tháût váûy, giaí sæí ta xeït mäüt âiãøm báút kyì cuía soïng stâ coï trë säú khäng âäøi:
sin( ωt m α ) = const
hay (ωt m α ) = const
Láúy vi phán theo thåìi gian:
dα
= ±ω (10.3)
dt
Ta tháúy, âaûo haìm α theo t chênh laì täúc âäü goïc quay:
dα
• > 0 æïng voïi soïng quay thuáûn, tæïc laì dáúu (-) trong (10.2).
dt
dα
• < 0 æïng voïi soïng quay ngæåüc, tæïc laì dáúu (+) trong (10.2).
dt
Hçnh 10.2a vaì b cho ta tháúy vë trê cuía caïc soïng quay thuáûn vaì quay ngæåüc åí
caïc thåìi âiãøm khaïc nhau.
11.1.3. Quan hãû giæîa stâ âáûp maûch vaì stâ quay:
Âãø tháúy roî quan hãû giæîa stâ âáûp maûch vaì stâ quay, træåïc hãút ta chuï yï ràòng :
1 1
Fm sin ωt. cos α = Fm sin(ωt − α ) + Fm sin(ωt + α ) = F1 + F2 (10.4)
2 2
nghéa laì stâ âáûp maûch laì täøng cuía hai stâ quay : F1 quay thuáûn våïi täúc âäü goïc+ ω
vaì F2 quay ngæåüc cuìng täúc âäü goïc -ω vaì coï biãn âäü cuía caïc stâ quay âoï bàòng mäüt
næía biãn âäü stâ dáûp maûch.
Màût khaïc, ta coï biãøu thæïc læåüng giaïc:
Fm sin(ωt ± α ) = Fm sin ωt. cos α ± Fm cos ωt. sin α =
π π
= Fm sin ωt. cos α ± Fm sin(ωt − ). cos(α − ) (10.4a)
2 2
ta tháúy ràòng stâ quay laì täøng håüp cuía hai stâ âáûp maûch lãûch pha nhau trong khäng
gian mäüt goïc π/2 vaì khaïc pha nhau vãö thåìi gian mäüt goïc laì π/2.

11.2. STÂ CUÍA DÁY QUÁÚN MÄÜT PHA

11.2.2. Stâ cuía mäüt pháön tæí.
Giaí thiãút:
τ/2 τ τ/2
δ
b c
Fpt Fpt1
a d
Hçnh 10.3. a. Âæåìng sæïc tæì do doìng âiãûn i; g e
b. Âæåìng biãøu thë stâ doüc khe håí cuía maïy
- Dáy quáún âàût åí stato

- Pháön tæí coï Wpt voìng dáy
- Dáy quáún bæåïc âuí (y = τ ).
- Cho qua pháön tæí dáy quáún doìng âiãûn i = 2I sin ωt .
- Ta coï âæåìng sæïc tæì sinh ra nhæ hçnh 10.3a.
Theo âl toaìn doìng âiãûn, doüc theo âæåìng sæïc tæì kheïp kên ta viãút :
r r
∫ Hd l = iWpt
trong âoï H - cæåìng âäü tæì træåìng doüc theo âæåìng sæïc tæì.
Nãúu giaí thiãút Rμ ráút nhoí (μFe = ∞) nãn HFe = 0, ta coï:
H2δ = iWpt.
Nhæ váy stâ æïng våïi mäüt khe håí khäng khê bàòng:
1
Fpt = iWpt (10.6)
2
Ta tháúy:
1) Âæåìng biãøu diãùn stâ khe håí dæåïi mäüt bæåïc cæûc coï thãø biãøu thë bàòng hçnh chæî
1
nháût abcd coï âäü cao bàòng iWpt vaì åí bæåïc cæûc tiãúp theo bàòng hçnh chæî nháût
2
dega våïi qui æåïc nãúu âæåìng sæïc tæì hæåïng lãn Fpt âæåüc biãøu thë bàòng tung âäü
dæång (hçnh10.3b).
2) Vç i = 2I sin ωt nãn stâ phán bäú doüc khe håí daûng hçnh chæî nháût, coï âäü cao
thay âäøi vãö trë säú vaì dáúu theo doìng âiãûn xoay chiãöu i.
Stâ phán bäú hçnh chæî nháût trong khäng gian vaì biãún âäøi hçnh sin theo thåìi gian
âoï coï thãø phán têch thaình daîy Fourier coï caïc soïng âiãöu hoìa 1, 3, 5, 7... , ta coï:

Fpt = Fpt1 cos α + Fpt 3 cos 3α + ... + Fptν cos να + ...

= ∑ Fptν cos να
ν =1,3,5,..
trong âoï:
π
2 2
4 π
Fptν = ∫
π π
Fpt cos να.dα =
νπ
Fpt sin ν .
2
−
2
1 2
Vaì Fpt = iWpt = IWpt sin ωt
2 2
Thay vaì ta âæåüc:
Fpt = ∑ Fpt .mν cos να. sin ωt

ν =1,3,5,..
trong âoï:
2 2 π 2 2 IWpt
Fpt .mν = IWpt sin ν = ± IWpt = ±0,9
νπ 2 νπ ν
Stâ cuía mäüt pháön tæí coï doìng âiãûn xoay chiãöu laì täøng cuía ν soïng âáûp maûch
phán bäú hçnh sin trong khäng gian vaì biãún âäøi hçnh sin theo thåìi gian.
11.2.3. Stâ cuía dáy quáún mäüt låïp bæåïc âuí.
Xeït stâ: (hçnh.10.4)
τ τ
δ 1 23
τ
1 2 F
α 4
2 3
α Fq1 1’ 2’ 3’ Fq1 Fpt1
γ=qα 3
Cäüng stâ cuía 3 pháön tæí -π 0 α
Hçnh 10.4 Stâ cuía dáy quáún mäüt låïp bæåïc âuí coï q=3

1) Dáy quáún mäüt låïp.

2) Coï q = 3 pháön tæí.
3) Pháön tæí coï Wpt voìng dáy.
2πp
4) Goïc lãûch pha cuía hai pháön tæí caûnh nhau: α =
Z
Tçm Stâ täøng ? = Täøng 3 stâ cuía 3 pháön tæí.
Stâ báûc mäüt cuía mäüt nhoïm coï q pháön tæí : (giäúng biãøu thæïc sââ)
Fq1 = qk r1Fpt1 våïi kr1 : hãû säú quáún raíi
Soïng báûc ν cuía mäüt nhoïm coï q pháön tæí :
Fqν = qk rν Fptν våïi krν : hãû säú quáún raíi báûc ν.
Stâ cuía dáy quáún mäüt låïp bæåïc âuí :
Fq = ∑ qFptmν k rν cos να sin ωt
ν =1,3,5..
11.2.4. Stâ cuía dáy quáún mäüt pha hai låïp bæåïc ngàõn.
Stâ cuía dáy quáún mäüt pha hai låïp bæåïc ngàõn coï thãø dæåüc xem nhæ täøng stâ
cuía hai dáy quáún mäüt låïp bæåïc âuí, mäüt âàût åí låïp trãn vaì mäüt âàût åí låïp dæåïi nhæng
lãûch pha nhau mäüt goïc γ âäü âiãûn (hçnh 10.5).
τ τ
τ
τ
δ
Ff1
Fq2 y=βτ
(1-β)π
0 Fq1 F
γ=(1-β)π
Ff1
Cäüng stâ cå baín cuía hai
låïp dáy quáún mäüt pha Fq1 α
-π 0 π
Hçnh 10.5 Stâ cuía dáy quáún mäüt låïp bæåïc âuí coï q=3
Âäúi våïi soïng cå baín ν = 1, goïc lãûch : γ = (1 − β )π våïi β = y / τ .

Ta coï, âäúi våïi soïng báûc 1 :

π
Ff = 2Fq1 cos(1 − β ) = 2Fq1k n1
2
π π
våïi k n1 = cos(1 − β ) = sin β
2 2
Tæång tæû âäúi våïi soïng báûc ν :
π
Ffν = 2Fqν cos ν (1 − β ) = 2Fqν k nν
2
π π
våïi k nν = cos ν (1 − β )= sin νβ
2 2
váûy, stâ cuía dq mäüt pha hai låïp bæåïc ngàõn :
Ff = ∑ 2qk rν k nν Fptmν cos να sin ωt
ν =1,3,5..
Viãút laûi stâ Ff :

Ff = ∑ Ffν cos να sin ωt
ν =1,3,5..
2 2 Wk dqν Wk dqν
Trong âoï : Ffν = × I = 0,9 I
π νp νp
våïi : W = 2pqWpt laì säú voìng dáy cuía mäüt pha.
Váûy, stâ cuía mäüt pha laì täøng håüp cuía mäüt daîy stâ âáûp maûch phán bäú hçnh sin
trong khäng gian biãún âäøi hçnh sin theo thåìi gian.
10.3. STÂ CUÍA DÁY QUÁÚN BA PHA

Giaí thiãút dáy quáún ba pha âàût lãûch nhau mäüt goïc 120o âiãûn hay 2π/3 vaì coï
doìng âiãûn chaûy qua:
i A = 2I sin ωt
i B = 2I sin(ωt − 2π / 3)
i C = 2I sin(ωt − 4π / 3)
Tæìng pha sinh ra stâ :
FA = ∑ Ffν sin ωt cos να
ν =1,3,5..
FB = ∑ Ffν sin(ωt − 2π / 3) cos ν(α − 2π / 3)
ν =1,3,5..
FB = ∑ Ffν sin(ωt − 4π / 3) cos ν(α − 4π / 3)
ν =1,3,5..
Âãø coï stâ cuía dáy quáún ba pha ta láúy täøng ba stâ âáûp maûch âoï. Muäún cho sæû
phán têch âæåüc dãù daìng, ta phán stâ báûc ν cuía mäùi pha thaình hai stâ quay thuáûn vaì

quay ngæåüc nhæ váûy stâ täøng cuía dáy quáún ba pha seî laì täøng cuía táút caí stâ quay
thuáûn vaì quay ngæåüc âoï. Ta coï :
FAν = Ffν sin ωt cos να
F F
= fν sin(ωt − να ) + fν sin(ωt + να )
2 2
FBν = Ffν sin(ωt − 2π / 3) cos ν(α − 2π / 3)
F 2π 2π F 2π 2π
= fν sin[(ωt − ) − ν(α − )] + fν sin[(ωt − ) + ν(α − )]
2 3 3 2 3 3
FCν = Ffν sin(ωt − 4π / 3) cos ν(α − 4π / 3)
F 4π 4π F 4π 4π
= fν sin[(ωt − ) − ν(α − )] + fν sin[(ωt − ) + ν(α − )]
2 3 3 2 3 3
Trong âoï : ν = 1, 3, 5, . . coï thãø chia thaình ba nhoïm:
1) ν = mk = 3k (våïi k = 1, 3, 5.. thç ν = 3, 9, 15, .. )
3) ν = 2mk + 1 = 6k + 1 (våïi k = 0, 1, 2, 3.. thç ν = 1, 7, 13, .. )
4) ν = 2mk - 1 = 6k - 1 (våïi k = 1, 2, 3.. thç ν = 5, 11, 17 , .. )
Ta xeït stâ quay thuáûn:
F
FAνt = fν sin(ωt − να )
2
F 2π
= fν sin[(ωt − να ) + 0(ν − 1) ]
2 3
F 2π 2π
FBνt = fν sin[(ωt − ) − ν (α − )]
2 3 3
F 2π
= fν sin[(ωt − να ) + 1(ν − 1) ]
2 3
F 4π 4π
FCνt = fν sin[(ωt − ) − ν (α − )]
2 3 3
F 2π
= fν sin[(ωt − να ) + 2(ν − 1) ]
2 3
Täøng cuía chuïng laì täøng caïc soïng quay hçnh sin lãûch pha nhau mäüt goïc (ν -
1)2π/3.
• Xeït våïi nhoïm ν = 3k, ta coï :
2π 2π 2π
(ν − 1) = (3k − 1) = 2πk −
3 3 3
Thay vaìo trãn ta coï 3 stâ âoï lãûch pha nhau 1 goïc 2π/3 vaì quay cuìng täúc âäü
nãn täøng cuía chuïng bàòng khäng.
• Xeït våïi nhoïm 6k + 1, ta coï :
2π 2π
(ν − 1) = [(6k + 1) − 1] = 4πk
3 3
Váûy, chuïng truìng pha nhau nãn täøng cuía chuïng bàòng:

3
Fth = ∑ 2
Ffν sin(ωt − να )
ν =6 k +1
• Xeït våïi nhoïm 6k - 1, ta coï :
2π 2π 4π
(ν − 1) = [(6k − 1) − 1] = 4πk −
3 3 3
Ta cuîng coï 3 stâ trãn lãûch pha nhau mäüt goïc 4π/3 vaì stâ täøng cuía chuïng bàòng
khäng.
Tæång tæû, ta xeït stâ quay ngæåüc, våïi nhoïm ν = 3k vaì ν = 6k+ 1 coï stâ täøng
bàòng khäng. Riãng nhoïm ν = 6k - 1 chuïng truìng pha nhau nãn täøng laì:
3
Fng = ∑ Ffν sin(ωt + να )
ν =6 k −1 2
Váûy stâ cuía dáy quáún ba pha viãút gäüp laûi :
3
F(3) = ∑ Ffν sin( ωt m να )
ν =6 k ±1 2
Trong âoï :
3 3 2 Wk qdν Wk dqν
Ffν = × I = 1,35 I
2 π νp νp
Faνt Fbνt Faνt

Fcνt Faνt
1200 2400
Fcνt Fbνt
Fbνt Fcνt
(a) (b) (c)
Hçnh 10.6 Cäüng caïc stâ quay thuáûn báûc ν cuía caïc pha
Stâ cuía dáy quáún ba pha laì täøng caïc stâ báûc ν = 6k+ 1 quay thuáûn vaì caïc stâ
báûc ν = 6k - 1 quay ngæåüc, coï :
3
Biãûn âäü : Ffν
2
ω n 60f
Täúc âäü : ων = hay n ν = våïi n = .
ν ν p
10.4 STÂ CUÍA DÁY QUÁÚN HAI PHA
Nãúu dáy quáún 2 pha âàût lãûch pha nhau trong khäng gian mäüt goïc 90o âiãûn vaì
doìng âiãûn hai pha lãûch pha nhau mäüt goïc 90o .

Phán têch nhæ træåìng håüp dáy quáún 3 pha, ta coï:

F( 2 ) = ∑ Ffν sin(ωt m να )
ν = 4 k ±1
Trong âoï :
Wk dqν
Ffν = 0,9 I
νp
Stâ cuía dq hai pha laì täøng cuía caïc stâ báûc ν =2mk+1= 4k+ 1 quay thuáûn vaì
caïc stâ báûc ν = 2mk-1= 4k - 1 quay ngæåüc. Biãn âäü thç bàòng biãn âäü cuía stâ mäüt
pha báûc ν, vaì täúc âäü quay cuía stâ báûc ν laì nν = n/ν.
10.5 PHÁN TÊCH STÂ DÁY QUÁÚN BÀÒNG PHÆÅNG PHAÏP ÂÄÖ THË
Xeït stâ sinh ra båíi doìng âiãûn ba pha iA, iB, iC chaûy trong dáy quáún ba pha AX,
BY, CZ âàût lãûch pha nhau trong khäng gian mäüt goïc laì 120o; maïy âiãûn coï q = 1 vaì
p = 1 (hçnh 10.7).
&I A t= 0
&I C
&I B
&I B
t= T/3
&I A
&I C
Hçnh 10.7 Stâ cuía dáy quáún ba pha q=1, 2p=2 åí t=0 vaì t=T/3
• ÅÍ thåìi âiãøm t = 0, cho doìng âiãûn pha A âaût cæûc âaûi.

iA = Im ; iB = iC = -Im/2
Gèa thiãút chiãöu doìng âiãûn pha A chaûy tæì X → A ta suy ra chiãöu doìng trong
pha B, C nhæ hçnh veî (hçnh 10.7b). Vaì ta veî âæåüc stâ FA, FB, FC tçm âæåüc stâ F
täøng (â4).
• ÅÍ thåìi âiãøm t = T/3, doìng âiãûn pha B âaût cæûc âaûi.

IB = Im ; iA = iC = -Im/2
Chiãöu doìng âiãûn pha B chaûy tæì Y → B ta suy ra chiãöu doìng trong pha A, C
nhæ hçnh veî (hçnh 10.7b). Vaì ta veî âæåüc stâ FA, FB, FC tçm âæåüc stâ F täøng (â4).
Váûy stâ do doìng âiãûn ba pha chaûy trong dáy quáún ba pha laì stâ quay coï chiãöu
quay trong khäng gian vaì coï täúc âäü :
60f f
n1 = (voìng/phuït) hay n 1 = (voìng/gy)
p p
Truûc stâ täøng truìng våïi truûc pha coï doìng âiãûn cæûc âaûi.
]R R^



Pháön III MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
Chæång 12
ÂAÛI CÆÅNG VÃÖ MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
Maïy âiãûn khäng âäöng bäü laì maïy âiãûn xoay chiãöu, laìm viãûc theo nguyãn lyï
caím æïng âiãûn tæì, coï täúc âäü cuía rotor n khaïc våïi täúc âäü tæì træåìng quay trong maïy
n1. Maïy âiãûn khäng âäöng bäü coï thãø laìm viãûc åí hai chãú âäü : Âäüng cå vaì maïy phaït.
Maïy phaït âiãûn khäng âäöng bäü êt duìng vç coï âàûc tênh laìm viãûc khäng täút, nãn
trong chæång náöy ta chuí yãúu laì xeït âäüng cå khäng âäöng bäü. Âäüng cå khäng âäöng
bäü âæåüc sæí duûng nhiãöu trong saín xuáút vaì trong sinh hoaût vç chãú taûo âån giaín, giaï
thaình reî, âäü tin cáûy cao, váûn haình âån giaín, hiãûu suáút cao vaì gáön nhæ khäng baío
trç. Gáön âáy do kyî thuáût âiãûn tæí phaït triãùn, nãn âäüng cå khäng âäöng bäü âaî âaïp æïng
âæåüc yãu cáöu âiãöu chènh täúc âäü vç váûy âäüng cå caìng sæí duûng räüng raîi hån. Daîy
cäng suáút cuía noï ráút räüng tæì vaìi watt âãún haìng ngaìn kilowatt. Háöu hãút laì âäüng cå
ba pha, coï mäüt säú âäüng cå cäng suáút nhoí laì mäüt pha.
12.2. CÁÚU TAÛO MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ

Cáúu taûo cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü âæåüc trçnh baìy trãn hçnh 7.1, gäöm hai bäü
pháûn chuí yãúu laì stator vaì rotor, ngoaìi ra coìn coï voí maïy, nàõp maïy vaì truûc maïy.
Truûc laìm bàòng theïp, trãn âoï gàõn rotor, äø bi vaì phêa cuäúi truûc coï gàõn mäüt quaût gioï
âãø laìm maït maïy doüc truûc.

12.2.1. Stator (pháön tÉnh)

Stator gäöm hai bäü pháûn chênh laì loîi theïp vaì dáy quáún, ngoaìi ra coìn coï voí maïy
vaì nàõp maïy.
10
9 1
8 2
7 4
Hçnh 13.1 Cáúu taûo cuía âäüng cå âiãûn khäng âäöng bäü
1. Loîi theïp stato;2. Dáy quáún stato; 7. Nàõp maïy; ; 4. ÄØ bi; 5. Truûc maïy; 6.Häüp dáöu
cæûc; 7. Loîi theïp räto; 8. Thán maïy; 9. Quaût gioï laìm maït; 10. Häüp quaût
1. Loîi theïp
Loîi theïp stator coï daûng hçnh truû (hçnh 13.2b), laìm bàòng caïc laï theïp kyî thuáût
âiãûn, âæåüc dáûp raînh bãn trong (hçnh 13.2a) räöi gheïp laûi våïi nhau taûo thaình caïc raînh
theo hæåïng truûc. Loîi theïp âæåüc eïp vaìo trong voí maïy.
2. Dáy quáún stator

Dáy quáún stator thæåìng âæåüc laìm bàòng dáy âäöng coï boüc caïch âiãûn vaì âàût trong caïc
raînh cuía loîi theïp (xem laûi chæång 9). Doìng âiãûn xoay chiãöu ba pha chaûy trong dáy
quáún ba pha stator seî taûo nãn tæì træåìng quay (xem laûi chæång 12).

3. Voî maïy
Voí maïy gäöm coï thán vaì nàõp, thæåìng laìm bàòng gang (hçnh 13.1).
iA
iA
(a)
Hçnh 13.2 Kãút cáúu stator maïy âiãûn khäng âäöng bäü (b)
a) Laï theïp stator; b) Loîi theïp stator
12.2.2. Rotor (pháön quay)

Rotor laì pháön quay gäöm loîi theïp, dáy quáún vaì truûc maïy.
ÂC
(a) (b) (d)
Hçnh 13.3 Cáúu taûo rotor âäüng cå khäng âäöng bäü.

a) Dáy quáún rotor läöng soïc c) Loîi theïp rotor d) Kyï hiãûu âäüng cå trãn så âäö
1. Loîi theïp
Loîi theïp rotor gäöm caïc laï theïp kyî thuáût âiãûn âæåüc láúy tæì pháön bãn trong cuía loîi
theïp stator gheïp laûi, màût ngoaìi dáûp raînh (hçnh 13.2a) âãø âàût dáy quáún, åí giæîa coï
dáûp läù âãø làõp truûc.
2. Truûc
Truûc cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü laìm bàòng theïp, trãn âoï gàõn loîi theïp räto.

3. Dáy quáún rotor

Dáy quáún rotor cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü coï hai kiãøu : rotor ngàõn maûch coìn
goüi laì rotor läöng soïc vaì rotor dáy quáún.
Rotor läöng soïc (hçnh 13.3a) gäöm caïc thanh âäöng hoàûc thanh nhäm âàût trong
raînh vaì bë ngàõn maûch båíi hai vaình ngàõn maûch åí hai âáöu. Våïi âäöng cå nhoí, dáy
quáún rotor âæåüc âuïc nguyãn khäúi gäöm thanh dáùn, vaình ngàõn maûch, caïnh taín nhiãût
vaì caïnh quaût laìm maït (hçnh 3.3b). Caïc âäüng cå cäng suáút trãn 100kW thanh dáùn
laìm bàòng âäöng âæåüc âàût vaìo caïc raînh rotor vaì gàõn chàût vaìo vaình ngàõn maûch.
Rotor dáy quáún (hçnh 13.4) cuîng quáún giäúng nhæ dáy quáún ba pha stator vaì coï
cuìng säú cæûc tæì nhæ dáy quáún stator. Dáy quáún kiãøu náöy luän luän âáúu sao (Y) vaì
coï ba âáöu ra âáúu vaìo ba vaình træåüt, gàõn vaìo truûc quay cuía rotor vaì caïch âiãûn våïi
truûc. Ba chäøi than cäú âënh vaì luän tyì trãn vaình træåüt náöy âãø dáùn âiãûn vaìo mäüt biãún
tråí cuîng näúi sao nàòm ngoaìi âäüng cå âãø khåíi âäüng hoàûc âiãöu chènh täúc âäü.
Giaï Vaình træåüt Häüp Dáy quáún räto Loîi theïp stato Dáy quáún stato
Läù måî
Âãún nguäön
cung cáúp
Hçnh 13.4 Cáúu taûo maïy âiãûn khäng âäöng bäü räto dáy quáún

12.3. NGUYÃN LYÏ LAÌM VIÃÛC MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
Khi coï doìng âiãûn ba pha chaûy trong dáy quáún stato thç trong khe håí khäng
khê xuáút hiãûn tæì træåìng quay våïi täúc âäü n1 = 60f1/p (f1 laì táön säú læåïi âiãûn; p laì säú
âäi cæûc tæì cuía maïy; n1 laì täúc âäü tæì træåìng quay báûc mäüt) Tæì træåìng náöy queït qua
dáy quáún nhiãöu pha tæû ngàõn maûch âàût trãn loîi sàõt räto, laìm caím æïng trong dáy quáún
räto caïc sââ E2. Do räto kên maûch nãn trong dáy quáún räto coï doìng âiãûn I2 chaûy
qua. Tæì thäng do doìng âiãûn náöy sinh ra håüp våïi tæì thäng cuía stato taûo thaình tæì
thäng täøng åí khe håí. Doìng âiãûn trong dáy quáún räto taïc duûng våïi tæì thäng khe håí
sinh ra mämen. Taïc duûng âoï coï quan hãû máût thiãút våïi täúc âäü quay n cuía räto.
Trong nhæîng phaûm vi täúc âäü khaïc nhau thç chãú âäü laìm viãûc cuía maïy cuîng khaïc
nhau. Sau âáy ta seî nghiãn cæïu taïc duûng cuía chuïng trong ba phaûm vi täúc âäü.
Hãû säú træåüt s cuía maïy :
n 1 − n Ω1 − Ω
s= =
n1 Ω1
Nhæ váûy khi n = n1 thç s = 0, coìn n = 0 thç s = 1; khi n > n1, s < 0 vaì khi räto
quay ngæåüc chiãöu tæì træåìng quay n < 0 thç s > 1.
1. Roto quay cuìng chiãöu tæì træåìng quay nhæng coï täúc âäü n < n1 (0 < s < 1)
S n1 S n1 S n1
Fât Fât Fât

→ → →
Fât BB n BB n F Fât n BB
ât
N N N
(a) (b) (c)
Hçnh 13.5 Quaï trçnh taûo moment cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü
Gèa thiãút vãö chiãöu quay n1 cuía tæì træåìng khe håí Φ vaì cuía räto n nhæ hçnh 13.
5a. Theo qui tàõc baìn tay phaíi, xaïc âënh âæåüc chiãöu sââ E2 vaì I2; theo qui tàõc baìn
tay traïi, xaïc âënh âæåüc læûc F vaì mämen M. Ta tháúy F cuìng chiãöu quay cuía räto,

nghéa laì âiãûn nàng âæa tåïi stato, thäng qua tæì træåìng âaî biãún âäøi thaình cå nàng trãn
truûc laìm quay räto theo chiãöu tæì træåìng quay n1, nhæ váûy maïy laìm viãûc åí chãú âäü
âäüng cå âiãûn.
2. Roto quay cuìng chiãöu tæì træåìng quay nhæng coï täúc âäü n > n1 (s < 0)
Duìng âäüng cå så cáúp quay räto cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü væåüt täúc âäü
âäöng bäü n > n1. Luïc âoï chiãöu cuía tæì træåìng quay queït qua dáy quáún räto seî ngæåüc
laûi, sââ vaì doìng âiãûn trong dáy quáún räto cuîng âäøi chiãöu nãn chiãöu cuía mämen M
cuîng ngæåüc chiãöu cuía n1, nghéa laì ngæåüc chiãöu cuía räto, nãn âoï laì mämen haîm
(hçnh 13.5b). Nhæ váûy maïy âaî biãún cå nàng taïc duûng lãn truûc âäüng cå âiãûn, do
âäüng cå så cáúp keïo thaình âiãûn nàng cung cáúp cho læåïi âiãûn, nghéa laì maïy âiãûn laìm
viãûc åí chãú âäü maïy phaït âiãûn.
3. Roto quay ngæåüc chiãöu tæì træåìng quay tæïc täúc âäü n < 0 (s > 1)
Vç nguyãn nhán naìo âoï maì räto cuía maïy âiãûn quay ngæåüc chiãöu tæì træåìng quay
(hçnh 13. 5c), luïc náöy chiãöu sââ, doìng âiãûn vaì mämen giäúng nhæ åí chãú âäü âäüng cå
âiãûn. Vç mämen sinh ra ngæåüc chiãöu quay våïi räto nãn coï taïc duûng haîm räto laûi.
Trong træåìng håüp náöy, maïy væìa láúy âiãûn nàng åí læåïi âiãûn vaìo, væìa láúy cå nàng tæì
âäüng cå så cáúp. Chãú âäü laìm viãûc nhæ váûy goüi laì chãú âäü haîm âiãûn tæì.
12.4. PHÁN LOAÛI MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
1. Phán theo kãút cáúu voî maïy.

+ Kiãøu kên
+ Kiãøu baío vãû
+ kiãøu håí
2. Phán theo säú pha.
Ta coï maïy âiãûn khäng âäöng bäü
+ Mäüt pha
+ Hai pha
+ Ba pha
3. Phán theo kiãøu dáy quáún räto.
+ Maïy âiãûn khäng âäöng bäü räto läöng soïc.
+ Maïy âiãûn khäng âäöng bäü räto dáy quáún.

12.5. CAÏC ÂAÛI LÆÅÜNG ÂËNH MÆÏC MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
Cuîng nhæ táút caí caïc loaûi maïy âiãûn khaïc, maïy âiãûn khäng âäöng bäü coï caïc trë säú
âënh mæïc âàûc træng cho âiãöu kiãûn kyî thuáût cuía maïy. Caïc trë säú náöy do nhaì maïy
thiãút kãú, chãú taûo qui âënh vaì âæåüc ghi trãn nhaîn maïy. Vç maïy âiãûn khäng âäöng bäü
chuí yãúu duìng laìm âäüng cå âiãûn nãn trãn nhaîn maïy ghi caïc trë säú âënh mæïc cuía
âäüng cå nhæ sau :
1. Cäng suáút âënh mæïc Pâm(kW,W)
2. Âiãûn aïp âënh mæïc Uâm (V).
3. Doìng âiãûn âënh mæïc Iâm (A).
4. Täúc âäü quay âënh mæïc nâm (voìng/phuït).
5. Hiãûu suáút âënh mæïc ηâm %.
6. Hãû säú cäng suáút âënh mæïc cosâm .
Âäúi våïi âäüng cå âiãûn khäng âäöng bäü, cäng suáút âënh mæïc laì cäng suáút trãn âáöu
truûc âäüng cå. Coìn âäüng cå ba pha, âiãûn aïp vaì doìng âiãûn ghi trãn nhaîn maïy laì âiãûn
aïp vaì doìng âiãûn dáy tæång æïng våïi caïch âáúu hçnh sao (Y) hay âáúu hçnh tam giaïc
(Δ).
Tæì caïc trë säú âënh mæïc ghi trãn nhaîn, ta coï thãø tênh âæåüc:
Cäng suáút âënh mæïc maì âäüng cå tiãu thuû tæì læåïi âiãûn :
P
P1âm = âm = 3.U âm I âm cos ϕ âm
η âm
Mämen quay âënh mæïc åí âáöu truûc :
P (W ) P (kW )
M âm = âm = 9550 âm N.m
Ω âm n âm
våïi Ω âm = 2πn âm / 60 (rad/s) laì täúc âäü goïc cuía räto.
]R R^


Chæång 13 QUAN HÃÛ ÂIÃÛN TÆÌ TRONG

MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
13.1. ÂAÛI CÆÅNG

Trãn stato cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü (MK) coï dáy quáún m1 pha, coìn trãn
dáy quáún roto coï dáy quáún m2 pha. Nhæ váûy trong maïy âiãûn khäng âäöng bäü coï hai
maûch âiãûn khäng näúi våïi nhau vaì giæîa chuïng coï liãn hãû våïi nhau vãö tæì. Khi maïy
âiãûn laìm viãûc bçnh thæåìng trãn dáy quáún stato vaì räto coï tæì thäng taín vaì tæång æïng
coï âiãûn khaïng taín vaì giæîa hai dáy quáún coï sæû häù caím. Vç váûy ta coï thãø coi maïy
âiãûn khäng âäöng bäü nhæ mäüt mba maì dáy quáún stato laì dáy quáún så cáúp, dáy quáún
räto laì dáy quáún thæï cáúp vaì sæû liãn hãû giæîa hai maûch så cáúp vaì thæï cáúp thäng qua tæì
træåìng quay. Do âoï ta coï thãø duìng caïch phán têch mba âãø nghiãn cæïu nguyãn lyï
laìm viãûc cå baín cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü.
Khi nghiãn cæïu nguyãn lyï laìm viãûc cå baín cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü ta chè
xeït taïc duûng cuía soïng cå baín maì khäng xeït soïng báûc cao.
13.2. MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ LAÌM VIÃÛC KHI RÄTO ÂÆÏNG YÃN
Âàût mäüt âiãûn aïp U1 coï táön säú f1 vaìo dáy quáún stato, trong dáy quáún stato seî coï
doìng âiãûn I1, táön säú f1; trong dáy quáún räto seî coï doìng âiãûn I2, táön säú f1; doìng I1 vaì
I2 sinh ra stâ quay F1 vaì F2 coï trë säú laì:
m 2 N1k dq1 &
F&1 = 1 × I1 (13.1a)
π p
m 2 N 2 k dq 2 &
F& 2 = 2 × I2 (13.1b)
π p
trong âoï : m1,m2 laì säú pha cuía dáy quáún stato vaì räto; p laì säú âäi cæûc tæì; N1,N2 laì
säú voìng dáy mäüt pha cuía dáy quáún stato vaì räto; kdq1,kqd2 laì hãû säú dáy quáún cuía dáy
quáún stato vaì räto.
Hai stâ náöy quay cuìng täúc âäü n1 = 60f1/p vaì taïc duûng våïi nhau âãø sinh ra stâ
täøng trong khe håí F0. Vç váûy phæång trçnh cán bàòng stâ âæåüc viãút laì:

F&1 + F& 2 = F& 0 (13.2a)

F&1 = F& 0 + (−F& 2 ) (13.2b)
ÅÍ âáy ta xem doìng âiãûn I1 gäöm hai thaình pháön:
m 2 N1k dq1 &
• Mäüt thaình pháön laì doìng âiãûn &I 0 taûo nãn stâ F& 0 = 1 × I0 .
π p
m 2 N1k dq1 & '
• Vaì mäüt thaình pháön laì (−&I '2 ) taûo nãn stâ (−F& 2' ) = − 1 × I 2 buì laûi
π p
stâ F2 cuía doìng âiãûn thæï cáúp &I 2 .
Nhæ váûy ta coï:
&I1 = &I 0 + (−&I '2 ) (13.3a)
hay &I + &I ' = &I (13.3b)
1 2 0
So saïnh stâ F2 do doìng âiãûn I2 cuía räto taûo ra vaì stâ F’2 do thaình pháön &I '2 cuía
doìng âiãûn stato sinh ra, ta coï:
m 2 2 N 2 k dq 2 & m 2 N1k dq1 & '
× I2 = 1 × I2
π p π p
Tæì âoï ta coï âæåüc hãû säú qui âäøi doìng âiãûn:
m 1 N1k dq1
ki = (13.4)
m 2 N 2 k dq 2
Stâ F0 sinh ra tæì thäng chênh Φ trong khe håí, tæì thäng Φ náöy caím æïng trong
dáy quáún stato vaì räto caïc sââ:
&
E& 1 = − j
2π
f1 N1k dq1Φ & m = − jω1 Ψ1m (13.5a)
2 2
&
E& 2 = − j
2π & m = − jω 2 Ψ2 m
f 2 N 2 k dq 2 Φ (13.5b)
2 2
Khi räto âæïng yãn f2 = f1 nãn tè säú biãún âäøi âiãûn aïp cuía maïy âiãûn khäng âäöng
bäü bàòng:
E N1k dq1
ke = 1 = (13.6)
E 2 N 2 k dq 2
Tæång tæû nhæ mba ta coï phæång trçnh cán bàòng sââ trong maûch âiãûn stato:
& 1 = −E& 1 − E& t1 + &I1r1 = −E& 1 + &I1 ( r1 + jx 1 ) = −E& 1 + &I1Z1 (13.7)
U
trong âoï:
+ Z1 = r1 + jx1: täøng tråí cuía dáy quáún stator.
* r1 laì âiãûn tråí cuía dáy quáún stato.
* x1 laì âiãûn khaïng taín cuía dáy quáún stator.
+ E& t1 = − j&I1x1 sââ taín do tæì thäng taín stato Φt1 sinh ra.

Phæång trçnh cán bàòng sââ trong maûch âiãûn räto:

0 = E& 2 − &I 2 (r2 + jx 2 ) = E& 2 − &I 2 Z 2 (13.8)
trong âoï: Z2 = r2 + jx2: täøng tråí cuía dáy quáún räto.
* r2 laì âiãûn tråí cuía dáy quáún räto.
* x2 = 2πf1Lt2 laì âiãûn khaïng taín cuía dáy quáún rätoluïc âæïng yãn.
Cuîng giäúng nhæ åí mba, ta coï thãø viãút:
− E& 1 = &I 0 Z m = &I 0 ( rm + jx m ) (13.9)
trong âoï: I0 - doìng âiãûn tæì hoïa sinh ra stâ F0.
Zm = rm + jxm: täøng tråí cuía nhaïnh tæì hoïa.
* rm laì âiãûn tråí tæì hoïa âàût træng cho sæû täøn hao sàõt tæì.
* xm laì âiãûn khaïng tæì hoïa biãøu thë sæû häù caím giæîa stato vaì räto.
Qui âäøi phêa räto vãö phêa stato theo nguyãn tàõc täøn hao khäng âäøi:
• Qui âäøi sââ räto E2 sang bãn stato ta âæåüc laì:
E’2 = E1 = keE2.
• Qui âäøi âiãûn tråí räto r2 vãö stato :
m1I '22 r2' = m 2 I 22 r2
2 2
m 2 ⎛ I '2 ⎞ m ⎛mk W ⎞
r2' = ⎜ ⎟ r2 = 2 ⎜ 1 dq1 1 ⎟ r2
Váûy : m 1 ⎜⎝ I '22 ⎟⎠ m 1 ⎜⎝ m 2 k dq 2 W2 ⎟⎠ (13.10)
r2' = k e k i r2 = k.r2
trong âoï, k = keki laì hãû säú qui âäøi täøng tråí.
• Tæång tæû qui âäøi âiãûn khaïng räto x2 vãö stato :
x '2 = kx 2 (13.11)
Toïm laûi, caïc phæång trçnh âàûc træng cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü qui âäøi vãö
stato laì:
& 1 = −E& 1 + &I1Z1
U
0 = E& '2 − &I '2 Z '2
E& '2 = E& 1 (13.12)
&I1 = &I 0 + (−&I '2 )
− E& 1 = &I 0 Z m
Khi räto âæïng yãn maì dáy quáún räto ngàõn maûch, thç doìng âiãûn trong 2 dáy
quáún ráút låïn. Âãø haûn chãú doìng âiãûn I1 vaì I2 trong 2 dáy quáún åí trë säï âënh mæïc cuía
chuïng thç cáön phaíi giaím tháúp âiãûn aïp xuäúng coìn khoaíng (15-25)%Uâm. Luïc náöy
sââ E1 trong maïy âiãûn khäng âäöng bäü nhoí âi ráút nhiãöu vaì tæång æïng tæì thäng Φm
cuîng nhoí, nghéa laì stâ tæì hoïa F0 ráút nhoí so våïi F1 vaì F2, do âoï ta coi F0 = 0 vaì ta
coï:

F&1 + F& 2 = F& 0 = 0 (13.13)

vaì &I1 + &I '2 = &I 0 = 0
jx1&I1 r1 x1 r’2 x’2

&
U 1
− &I '2 &I

1 &I = −&I '
r1&I1 &
1 2
U 1
− E& 1
− r2' &I '2
− jx '2 &I '2 &I
0
Φ Hçnh 13.2 Maûch âiãûn thay thãú cuía
Hçnh 13.1 Âäö thë vectå cuía MK khi räto âæïng yãn MK khi ngàõn maûch
Ta coï thãø tênh doìng âiãûn stato I1:

& &
&I1 = U1 = U1
Z1 + Z '2 Z n
trong âoï: Zn = Z1 + Z’2 = rn +jxn :täøng tråí ngàõn maûch cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü.
Våïi rn = r1 + r’2 vaì xn = x1 + x’2
Khi U1 = Uâm thç I1 = Ik âáy laì doìng âiãûn khåíi âäüng cuía maïy.
13.3. MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ LAÌM VIÃÛC KHI ROTOR QUAY
Khi räto quay thç táön säú cuía trë säú sââ vaì doìng âiãûn trong dáy quáún roto thay
âäøi. Âiãöu âoï aính hæåíng ráút låïn âãún sæû laìm viãûc cuía maïy âiãûn, nhæng noï khäng laìm
thay âäøi nhæîng qui luáût vaì quan hãû âiãûn tæì khi räto âæïng yãn.
13.3.1. Caïc phæång trçnh cå baín.

1. Phæång trçnh cán bàòng sââ åí dáy quáún stato:
Maïy âiãûn khäng âäöng bäü khi laìm viãûc thç dáy quáún räto nháút âënh phaíi kên
maûch vaì thæåìng laì nhàõn maûch. Khi näúi dáy quáún stato våïi nguäön ba pha, ta coï
phæång trçnh cán bàòng sââ åí dáy quáún stato khi räto quay giäúng nhæ khi âæïng yãn :
& 1 = −E& 1 + &I1Z1
U (13.14)
2. Phæång trçnh cán bàòng sââ åí dáy quáún räto:
Tæì træåìng khe håí do stâ F0 sinh ra quay våïi täúc âäü n1. Nãúu räto quay våïi täúc âäü
n theo chiãöu tæì træåìng quay thç giæîa dáy quáún räto vaì tæì træåìng quay coï täúc âäü
træåüt n2 = n1 - n, váûy táön säú sââ vaì doìng âiãûn trong dáy quáún räto seî laì :
n p n − n n1 × p
f2 = 2 = 1 × = sf1 (13.15)
60 n1 60

trong âoï, s - laì hãû säú træåüt cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü, luïc maïy laìm viãûc åí chãú âäü
taíi âënh mæïc, thæåìng sâm = 0,02 ÷ 0,08.
Sââ caím æïng trong dáy räto luïc quay:
&
E& 2s = − j
2π & m = − jω 2 Ψ2 m = sE& 2
f 2 W2 k dq 2 Φ (13.16)
2 2
Âiãûn khaïng cuía dáy quáún räto luïc quay:
x2s = 2πf2Lt2 = 2πsf1Lt2 = s.x2 (13.17)
Phæång trçnh cán bàòng sââ cuía maûch âiãûn räto:
0 = E& 2s − &I 2 ( r2 + jx 2s ) (13.18)
Hay sau khi qui âäøi laì:
0 = E& '2s − &I '2 ( r2' + jx '2s ) (13.19)
Trong phæång trçnh trãn, sââ vaì doìng âiãûn coï táön säú f2, coìn bãn stato sââ vaì
doìng âiãûn coï táön säú f1 vç váûy ta phaíi qui âäøi táön säú thç viãûc thiãút láûp phæång trçnh
måïi coï yï nghéa. Ta viãút laûi phæång trçnh (13.19):
0 = E& '2s e jω t − &I '2 ( r2' + jx '2s )e jω t
2 2
1 1
Nhán hai vãú våïi: e jωt = e j( ω −ω ) t 1 2
s s
Trong âoï: ω = ω1 - ω2 täúc âäü goïc cuía räto; e j(ω −ω 1 2 )t
laì hãû säú qui âäøi táön säú.
Tæì âoï ta viãút laûi phæång trçnh trãn:
' r2
'
0 = E 2 e − I 2 ( + jx '2 )e jω t
& ' jω t
1 & 1
s
1 − s jω t
Hay 0 = E& '2 e jω t − &I '2 (r2' + jx '2 + r2'
1 1
)e (13.20)
s
Nháûn xeït:
1. Vãö màût toaïn hoüc hai phæång trçnh (13.18) vaì (13.20) khäng coï gç khaïc
nhau, nhæng vãö màût váût lyï âaî khaïc nhau vãö baín cháút. Phæång trçnh (13.18) chè roî
mäúi quan hãû cuía âiãûn aïp khi räto quay våïi hãû säú træåüt s, trong âoï E’2s, I’2 vaì täøn tråí
r’2 + jx’2s coï táön säú f2. Phæång trçnh (13.20) chè roî quan hãû træåìng håüp räto âæïng
yãn vaì luïc náöy trãn räto âæåüc näúi thãm mäüt âiãûn tråí giaí tæåíng r’2(1-s)/s; coìn E’2, I’2
vaì täøn tråí r’2/s + jx’2 coï táön säú f1.
2. Trong hai træåìng håüp doìng âiãûn I2 coï khaïc nhau vãö táön säú nhæng trë hiãûu
duûng vaì goïc lãûch pha laì khäng âäøi.
3. Duì räto quay hay khäng quay thç stâ stato F1 vaì stâ räto F2 bao giåì cuîng
quay âäöng bäü våïi nhau.
4. Nàng læåüng tiãu taïn trãn âiãûn tråí giaí tæåíng Rcå = r’2(1-s)/s tæång âæång våïi
nàng læåüng âiãûn biãún âäøi thaình cå nàng trãn truûc âäüng cå khi noï quay.

Phæång trçnh cán bàòng stâ : (vç stâ stato F1 vaì räto F2 quay cuìng ω1).
F&1 + F& 2 = F& 0
hay &I1 + &I '2 = &I 0
Váûy phæång trçnh cå baín cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü luïc räto quay laì:
& 1 = −E& 1 + &I1Z1
U
'
r
0 = E& '2 − &I '2 ( 2 + jx '2 )
s
&E '2 = E& 1 (13.21)
&I1 = &I 0 + ( −&I '2 )
− E& 1 = &I 0 Z m
13.3.2. Maûch âiãûn thay thãú cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü.
Dæûa vaìo caïc phæång trçnh cå baín, ta thaình láûp så âäö thay thãú hçnh T (hçnh
13.3) cho maïy âiãûn khäng âäöng bäü khi räto quay giäúng nhæ mba, åí âáy dáy quáún
så cáúp mba laì dáy quáún stato, dáy quáún thæï cáúp mba laì dáy quáún räto vaì phuû taíi
mba laì âiãûn tråí giaí tæåíng r’2(1-s)/s .
Tæì så âäö thay thãú coï thãø tênh doìng âiãûn stato, doìng âiãûn räto, mämen, cäng
suáút cå.. . vaì nhæîng tham säú khaïc. Nhæ váûy ta âaî chuyãøn viãûc tênh toaïn mäüt hãû
Âiãûn - Cå hay Cå -Âiãûn vãöì viãûc tênh toaïn maûch âiãûn âån giaín.
r1 x1 r’2 x’2
&I rm (−&I '2 )

1 &I r’2(1-s)/s
&
U 0
1
xm
Hçnh 13.3 Maûch âiãûn thay thãú hçnh T cuía MK
Trong maïy âiãûn khäng âäöng bäü, do coï khe håí khäng khê låïn nãn täön taûi doìng
âiãûn tæì hoïa låïn, khoaíng (20-50)%Iâm. Âiãûn khaïng taín x1 cuîng låïn. Trong træåìng
håüp nhæ váûy âiãûn khaïng tæì hoïa xm giæî nguyãûn vaì boí qua âiãûn tråí rm (rm = 0) coìn
täøn hao sàõt ta gäüp vaìo täøn hao cå vaì täøn hao phuû. Tæì âoï ta coï maûch âiãûn thay thãú
hçnh 13.4 do IEEE âãö xæåïng. Âáy laì maûch âiãûn thay thãú âæåüc sæí duûng nhiãöu trong
tênh toaïn vaì khaío saït maïy âiãûn khäng âäöng bäü.

r1 x1 x’2 r’2
&I
&I
1
o
(−&I '2 ) 1− s
&1
U r2'
xm s
Hçnh 13.4 Maûch âiãûn thay thãú MK do IEEE âãö xæåïng
Thæåìng âãø tênh toaïn thuáûn låüi, ta biãún âäøi maûch âiãûn thay thãú hçnh T vãö maûch
âiãûn thay thãú hçnh Γ âån giaín hån. Caïch biãún âäøi nhæ sau:
Tæì hçnh (13.3) ta coï:
&'
&I ' = E 2 våïi Z’2s = r’2/s + jx’2.
2
Z '2
&
Vaì &I = − E1
0
Zm
− E& 1 − E& '2
Váûy doìng âiãûn: &I1 = &I 0 + (−&I '2 ) = + '
Zm Z 2s
⎛ ⎞
Màûc khaïc: − E& 1 = U
& 1 − &I1Z1 = U& 1 + E& 1 ⎜ Z1 + Z1 ⎟
⎜Z ' ⎟
⎝ m Z 2s ⎠
U&1 U&1
→ −E& 1 = =
Z Z & + Z1
1 + 1 + '1 C 1
Z m Z 2s Z '2s
Trong âoï : C1 = 1+Z1/Zm.
− E& 1 &1
U
Ta coï: − &I '2 = =
Z '2s & Z' + Z
C 1 2 1
& & &1
&I1 = &I 0 − &I = U1 − I1Z1 + U
2' & Z' + Z
Zm C 1 2s 1
& &1
→ &I1 (1 + (Z1 / Z m )) = &I1C & = U1 + U
1
Zm C & Z' + Z
1 2s 1
& &
Váûy: &I1 = U1 + U1
= &I 00 + &I '2' (4.22)
&C Z C 2
& Z +C' & Z
1 m 1 2s 1 1
U&1 &1
U &1
U
Trong âoï: &I 00 = = = goüiü laì doìng âiãûn khäng taíi lyï
& Z
C (1 + Z / Z )Z Z + Z
1 m 1 m m 1 m
tæåíng, nghéa laì doìng âiãûn khäng taíi luïc s = 0, tæïc laì r’2(1-s)/s = ∞.

&1
U &I '2
Vaì: − &I '2' = =− laì doìng âiãûn thæï cáúp cuía maûch âiãûn hçnh Γ. Tæì
& 2Z'
C & Z
+C C&
1 2s 1 1 1
caïc phæång trçnh trãn ta thaình láûp âæåüc maûch âiãûn thay thãú hçnh Γ chênh xaïc cuía
maïy âiãûn khäng âäöng bäü nhæ hçnh 13.5a
& Z
C & 2 Z'
C Z1 Z’2
1 1 1 2
&I &I
1 1
Z1 (−&I '2' ) & 2r ' 1 − s
C
Z1 (−&I '2' = −&I '2 ) r’2(1-s)/s
& 1 2 &
U 1 &I s U 1 &I
00 00
Zm Zm
(a) (b)
Hçnh 13.5 Maûch âiãûn thay thãú hçnh Γ cuía maït âiãûn khäng âäöng bäü
Thæûc tãú laì C& 1 chè låïn hån 1 mäüt êt, goïc phæïc laûi ráút nhoí nãn coï thãø coi C& 1 = C1=
1 + x/xm vaì nhæ váûy &I '2' = &I '2 . Ta coï maûch âiãûn âån giaín hån nhæ hçnh (13.4b).
13.3.3. Hãû säú qui âäøi cuía dáy quáún räto läöng soïc.
Khi veî maûch âiãûn thay thãú hay âäö thë vectå, caïc tham säú bãn räto âãöu qui âäøi
vãö bãn stato. Caïc hãû säú qui âäøi tæì räto sang stato cuía MK:
k dq1 N1 m 1k dq1 N1
ke = ; ki = ; k = keki
k dq 2 N 2 m 2 k dq 2 N 2
Âäúi våïi dáy quáún räto läöng soïc, âáy laì loaûi dáy quáún âàûc biãût, ta coï:
m2 = Z2 ; N2 = 1/2 ; kdq2 = 1.
Thãú vaìo trãn ta coï:
k dq1 N1 k dq1 N1
ke = = = 2k dq1 N1 ;
k dq 2 N 2 1
1.
2
m 1k dq1 N1 2m 1k dq1 N1
ki = = ;
m 2 k dq 2 N 2 Z2
4m 1
k = keki = (k dq1 N1 ) 2 .
Z2

13.4. CAÏC CHÃÚ ÂÄÜ LAÌM VIÃÛC,GIAÍN ÂÄÖ NÀNG LÆÅÜNG VAÌ ÂÄÖ THË
VEÏCTÅ MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
Ta âaî biãút, maïy âiãûn khäng âäöng bäü laìm viãûc åí ba chãú âäü: âäüng cå, maïy phaït
vaì haîm.
13.4.1. Maïy âiãûn khäng âäöng bäü laìm viãûc åí chãú âäü âäüng cå âiãûn (0 < s < 1)
Cäng suáút taïc duûng âäüng cå âiãûn nháûn tæì læåïi âiãûn:
P1 = m1U1I1cosϕ1.
Mäüt pháön nhoí cäng suáút naìy buì täøn hao âäöng trãn dáy quáún stato pCu1 = m1 I12 r1
vaì täøn hao sàõt theïp trong loîi theïp pFe = m1 I o2 rm, pháön låïn cäng suáút âæa vaìo coìn laûi
chuyãøn thaình cäng suáút âiãûn tæì Pât truyãön qua räto. Nhæ váûy :
r2'
Pât = P1 - (pCu1+ pFe) = m1I '22 (13.23)
s
Vç trong räto coï doìng âiãûn nãn coï täøn hao âäöng trãn dáy quáún räto: pCu2 =
2
m1I’ 2r’2. Do âoï cäng suáút cå cuía âäüng cå âiãûn :
'
'2 r2 1− s
Pcå = Pât - pCu2 = m1 I 2 -m2I’22r’2 = m1I '22 r2' (13.24)
s s
Cäng suáút åí âáöu truûc cuía âäüng cå âiãûn:
P2 = Pcå - (pcå +pf) (13.25)
+ täøn hao cå pcå (täøn hao ma saït vaì quaût gioï)
+ täøn hao phuû pf (xeït åí chæång sau).
(a) (b) ca)
Hçnh 13.6 Giaín âäö nàng læåüng maïy âiãûn khäng âäöng bäü
Täøng täøn hao cuía âäüng cå âiãûn khäng âäöng bäü :

Σp = pCu1+ pFe + pCu2 + pcå + pf

Hiãûu suáút cuía âäüng cå âiãûn khäng âäöng bäü :

η=
P2
= 1−
∑p (13.26)
P1 P1
Giaín âäö nàng læåüng cuía âäüng cå khäng âäöng bäü nhæ åí hçnh 13.6a. Vaì cuîng
giäúng nhæ mba, âäö thë vectå cuía âäüng cå âiãûn khäng âäöng bäü coï thãø veî theo caïc
phæång trçnh cå baín (13.21) nhæ trçnh baìy trãn hçnh 13.7a.
Sæû phán phäúi cäng suáút phaín khaïng trong maïy âiãûn khäng âäöng bäü coï thãø tháúy
roî tæì maûch âiãûn thay thãú hçnh T åí hçnh 13.3.
Cäng suáút phaín khaïng âäüng cå âiãûn nháûn tæì læåïi âiãûn :
Q1 = m1U1I1sinϕ (13.27)
Mäüt pháön cäng suáút phaín khaïng naìy âæåüc duìng âãø sinh ra tæì træåìng taín trong
maûch stato vaì tæì træåìng taín räto :
q1 = m1I21x1 ; q2 = m1I’22x’2 (13.28)
Pháön låïn cäng suáút phaín khaïng coìn laûi duìng âãø sinh ra tæì træåìng khe håí :
Qm = m1I20xm (13.29)
Váûy : Q1 = q1 + q2 + Qm = m1U1I1sinϕ1 (13.30)
Do maïy âiãûn khäng âäöng bäü coï khe håí khäng khê låïn hån trong mba, nãn
doìng âiãûn tæì hoaï trong maïy âiãûn khäng âäöng bäü låïn hån doìng âiãûn tæì hoaï trong
mba, thæåìng I0 = 20-25%Iâm. Vaì do Qm vaì I0 tæång âäúi låïn nãn hãû säú cäng suáút
cosϕ cuía maïy tháúp, thæåìng cosϕâm = 0,7- 0,95 vaì khi khäng taíi cosϕ0 = 0,1- 0,15,
ráút tháúp.
13.4.2. Maïy âiãûn khäng âäöng bäü laìm viãûc åí chãú âäü maïy phaït (-∞<s<0)
Khi maïy âiãûn khäng âäöng bäü laìm viãûc åí chãú âäü maïy phaït, s < 0 thç cäng suáút
1− s
cå cuía maïy laì Pcå = m1I '22 r2' < 0, nghéa laì maïy nháûn cäng suáút vaìo. Ngoaìi ra,
s
ta coï :
x '2 sx '2
tgψ2 = ' = ' < 0.
r2 / s r2
Váûy sæû lãûch pha giæîa E1 vaì I2 laì nàòm trong khoaíng 900 < ψ2 < 1800.
Tæì âäö thë vectå hçnh 6.7b, ta tháúy : ϕ1 > 900 nãn :
+ Cäng suáút âiãûn taïc duûng laì:
P1 = m1U1I1cosϕ1.< 0 : maïy phaït cäng suáút taïc duûng vaìo læåïi.
+ Cäng suáút phaín khaïng:
Qm = m1U1I1sinϕ1> 0, maïy nháûn cäng suáút phaín khaïng tæì læåïi nhæ
âäüng cå âiãûn.
Giaín âäö nàng læåüng cuía maïy phaït âiãûn khäng âäöng bäü nhæ åí hçnh 13.6b.

jx1 I&1 jx 1&I1

&1
U
U& 1
&
U
r1 I&1 r1&I1 1 r1&I1
I&1 jx 1&I1 − E& 1 − &I '2
− E& 1 − E& 1 &I1
− I& '
2
&I '
ϕ1
2 ϕ1
ϕ1 &I
0 &I 0
I&0 Ψ2 φ& φ&
φ&
90o Ψ2
Ψ2 − &I '2
&I '2
I&2' E& 1
E& 1 &I
1
E& 1
(c)
(a) (b)
Hçnh 13.7 Âäö thë vectå cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü
13.4.3. Maïy âiãûn khäng âäöng bäü laìm viãûc åí chãú âäü haîm (1< s < + ∞ )
1− s
Khi s > 1 thç cäng suáút cå cuía maïy Pcå = m 1I '22 r2' < 0, nãn Maïy nháûn
s
r'
cäng suáút cå tæì ngoaìi vaìo. Cäng suáút âiãûn tæì cuía maïy Pât = m 1I '22 2 > 0, nãn maïy
s
nháûn cäng suáút âiãûn tæì læåïi. Táút caí cäng suáút cå vaì âiãûn láúy åí ngoaìi vaìo âãöu biãún
thaình täøn hao âäöng trãn maûch räto :
r' 1− s
Pât + (-Pât ) = m 1I '22 2 - m 1I '22 r2' = m1I '22 r2' = pCu2
s s
Vç táút caí nàng læåüng láúy vaìo âãöu tiãu thuû trãn maïy nãn khi U1 = U1âm chè cho
pheïp maïy laìm viãûc trong thåìi gian ngàõn.
Giaín âäö nàng læåüng vaí âäö thë vectå cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü laìm viãûc åí
chãú âäü haîm nhæ åí hçnh 13.6c vaì hçnh 13.7c.
13.5. MÄMEN ÂIÃÛN TÆÌ CUÍA MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
Vç maïy âiãûn khäng âäöng bäü thæåìng âæåüc duìng laìm âäüng cå âiãûn, nãn khi phán
têch seî láúy âäüng cå âiãûn laìm vê duû. Cuîng giäúng nhæ caïc maïy âiãûn khaïc, âäüng cå
âiãûn khäng âäöng luïc laìm viãûc phaíi kàõc phuûc mämen taíi bao gäöm mämen khäng taíi
M0 vaì mämen cuía phuû taíi M. Vç váûy phæång trçnh cán bàòng mämen cuía âäüng cå
âiãûn khäng âäöng bäü luïc laìm viãûc äøn âënh laì :
M = M0 + M2 (13.31)

Trong âoï:
M : Mämen âiãûn tæì cuía âäüng cå âiãûn.
p + pf P
Våïi: M 0 = cå vaì M 2 = 2
Ω Ω
2πn
Trong âoï : Ω = laì täúc âäü goïc cuía räto;
60
n laì täúc âäü quay cuía räto.
Ta viãút laûi cäng thæïc (13.31) :
p + p f + P2 Pcå
M = cå = (13.32)
Ω Ω
Ta cuîng coï:
P
M = dt (13.33)
Ω1
Pcå Pât
Váûy: =
Ω Ω1
Ω n
Pcå = Pât = Pât = (1 − s )Pât (13.34)
Ω1 n1
Täøn hao âäöng trãn räto bàòng :
pCu2 = Pât - Pcå = sPât (13.35)
ta coï: Pât = m2E2I2cosψ2.
Nãn: Pcå = m2(1-s)E2I2cosψ2. (13.36)
Ta âaî coï: E2 = 2 πf1N2kdq2Φm

f1 = pn1/60.
Ω = (1-s)Ω1 = (1-s)2πn1/60.
Thãú vaìo trãn ta tçm âæåüc mämen âiãûn tæì cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü :
Pco 1
M= = m2 pN2kdq2ΦmI2cosψ2. (13.37)
Ω 2
Thæåìng ta låüi duûng maûch âiãûn thay thãú âãø tênh mämen âiãûn tæì theo s.
Tæì så âäö thay thãú hçnh Γ (hçnh 13.4a), ta coï:
U1
I '2 = C1I '2' =
( r1 + C1r2' / s ) 2 + (x 1 + C1x '2' ) 2
1− s
vaì Pcå = m 1I '22 r2'
s
Ω = (1-s)Ω1 maì Ω1 = 2πn1/60 = 2π(60f1/p)/60 =ω1/p
Mämen âiãûn tæì cuía maïy âiãûn khäng âäöng bäü :

Pcå m 1 U12 r2' / s

M= = × (13.38)
Ω Ω1 ( r1 + C1r2' / s ) 2 + (x1 + C1x '2 ) 2
Nháûn xeït:
+ Mämen M tè lãû U21.
+ Mämen M tè lãû nghëch (x1 + c1x’2)2 khi táön säú cho træåïc.
+ M = f(s).
Veî quan hãû M = f(s).
13.5.1. Tçm mämen cæûc âaûi Mmax

Âãø veî quan hãû M = f(s), ta tçm mämen cæûc âaûi bàòng caïch giaí thiãút nhæ sau :
• Giaí thiãút caïc tham säú khaïc laì khäng âäøi.
• Âàût y = 1/s.
Viãút laûi biãøu thæïc mämen âiãûn tæì: (13.38) thaình :
Ay
M=
B + Cy + Dy 2
m 1 U12 r2'
trong âoï: A= C = 2C1r1r2'
Ω
B = r1 + (x1 + C1x '2 ) 2
2
D = C12 r2'2
Láúy âaûo haìm vaì tçm sm æïng våïi mämen cæûc âaûi Mmax .
2
dM A (B - Dy m )
= =0
dy y=ym ( B + Cy + Dy 2 ) 2
ym = ± B / D
C1 r2'
sm = ± D / B = ± (13.40)
r12 + (x 1 + C1x '2 ) 2
1 m 1U12
M max = ± × (13.41)
2Ω1C1 ± r1 + r12 + (x 1 + C1x '2 ) 2
Thæåìng r1 << x1 + C1x’2, nãn xem r1 = 0, ta coï:
C1r2'
sm = ± (13.42)
x1 + C1x '2
1 m 1 U12
M max =± × (13.43)
2Ω1C1 x 1 + C1x '2
Ta nháûn xeït vãö Mmax :
+ Mmax tè lãû våïi U12
+ Mmax khäng phuû thuäüc r’2
+ Mmax åí chãú âäü maïy phaït låïn hån mäüt êt so våïi Mmax åí chãú âäü âäüng cå.

+ r’2 caìng låïn thç sm caìng låïn.

+ r’2 tàng thç Mmax khäng âäøi maì dëch sang phaíi.
M
Mmax
Mk
s
-1 -sm sm 1
(-Mmax)
M.Faït Â.cå Haîm
Hçnh 13.8 Quan hãû M = f(s)
13.5.2. Mämen khåíi âäüng :

Âiãøm s = 1 (n = 0) æïng våïi chãú âäü khåíi âäüng (hçnh 13.8) cuía âäüng cå:
1 m 1U12 r2'
Mk = × (13.44)
Ω1 ( r1 + C1r2' ) 2 + (x1 + C1x '2 ) 2
Ta nháûn xeït vãö mämen khåíi âäüng Mk :
+ Mk tè lãû våïi U12
+ Mk tè lãû våïi nghëch våïi Z2 = (r1 + C1r’2)2 + (x1 + C1x’2)2 . Nãúu C1 = 1 thç Z
= Zn coìn (r1 + C1r’2) << (x1 + C1x’2) thç Mk tè lãû våïi nghëch âiãûn khaïng (x1 + C1x’2)2.
+ Tçm Mk = Mmax thç hãû säú træåüc sm = 1, ta coï:
C1r2'
sm = =1
x1 + C1x '2
x
r2' = 1 + x '2 (13.45)
C1
Âáy laì âiãûn tråí cuía maûch räto âãø Mk = Mmax .
13.5.3. Âàûc tênh cå cuía âäüng cå âiãûn
Âàûc tênh cå cuía âäüng cå âiãûn laì quan hãû: M2 = f(n) hoàûc n = f(M2). Maì ta coï
M = M0 + M2 , váûy åí âáy ta xem M0 = 0 hoàûc chuyãøn M0 vãö mämen caín ténh, nãn
xem ràòng M2 = M = f(n). Tæì hçnh 13.9, ta coï :
+ Âoaûn oa (0 < s < sm) Âäüng cå laìm viãûc äøn âënh. Âàûc tênh cå cæïng.
+ Âoaûn oa ( s m < s < 1) Âäüng cå laìm viãûc khäng äøn âënh.

13.5.4. Tçm biãøu thæïc Klox (Âäüng cå)

Láûp tè säú M/Mmax :
M
=
[
2C1 r2' r1 + r12 + ( x 1 + C1 x '2 ) 2 ]
[ ]
. (13.46)
M max s ( r1 + C1 r2' ) 2 + ( x 1 + C1 x '2 ) 2
C1r2'
Ta coï: r12 + (x1 + C1x '2 )2 = .
sm
Thãú vaìo ta âæåüc:
M 2 + as m
= (13.47)
M max s sm
+ + as m
sm s
2r1
Våïi a = vaì trong maïy âiãûn khäng âäöng bäü thæåìng âiãûn tråí r1 = r’2 vaì sm=
C1r2'
0,1÷0,2, nãn: asm << säú haûng træåïc noï, nãn:
M 2
= (13.48)
M max s sm
+
sm s
Âoï laì biãøu thæïc Kläx. M

r’2 < r’2 < r’2
13.5.5. Nàng læûc quaï taíi b
Mmax
M max
km = (=1,7÷3).
M âm
13.5.6. Bäüi säú mämen khåíi âäüng n
c
Mk
kk = 0 sm 1 s
M âm
13.5.7. Bäüi säú doìng âiãûn khåíi âäüng Hçnh 13.9 Âàûc tênh cå âcå M = f(s)
Ik
kI = .
I âm
13.6. THÊ NGHIÃÛM XAÏC ÂËNH THÄNG SÄÚ MAÛCH ÂIÃÛN THAY THÃÚ
Mä hçnh maûch âiãûn cuía âäüng cå khäng âäöng bäü tæång tæû nhæ mba, caïc thäng
säú cuîng âæåüc xaïc âënh bàòng thê nghiãûm khäng taíi (âáöu truûc âäüng cå khäng näúi våïi
taíi) vaì ngàõn maûch (giæî räto âæïng yãn) giäúng nhæ trong mba.
13.6.1. Thê nghiãûm khäng taíi
Thê nghiãûm khäng taíi laì dáy quáún stato ÂK näúi vaìo læåïi âiãûn coï âiãûn aïp vaì
táön säú âënh mæïc, coìn âáöu truûc âäüng cå khäng näúi våïi taíi. Så âäö näúi dáy thê nghiãûm
âäüng cå khäng âäöng bäü âæåüc trçnh baìy trãn hçnh 13.10. Khi näúi nguäön âiãûn coï âiãûn

aïp âënh mæïc vaìo dáy quáún stato, luïc âoï ta âo âæåüc caïc âaûi læåüng nhåì caïc duûng cuû
âo nhæ sau :
Cäng suáút khäng taíi Po (3-pha, täøng cäng suáút trãn hai Watt kãú)
Doìng âiãûn khäng taíi Io (tênh trung bçnh tæì 3 ampe kãú)
Âiãûn aïp khäng taíi Uo (tênh trung bçnh tæì 3 vän kãú).
K *
A * W
Nguäön V V
AC A ÂK
ba pha V
A
* W
*
Hçnh 13.10 Så âäö thê nghiãûm ÂK ba pha
Cäng suáút khäng taíi Po (täøn hao khäng taíi) laì caïc täøn tháút khi cäng suáút trãn
âáöu truûc laì zeïro, bao gäöm : täøn hao âäöng stato, täøn hao sàõt vaì täøn hao quay (täøn
hao quaût gêo, ma saït vaì täøn hao phuû).
Täøn hao sàõt trong loîi theïp chè xaíy ra åí stato, coìn trong räto khäng âaïng kãø,
do hãû säú træåüt ráút tháúp (so=0,001), nãn táön säú doìng âiãûn trong dáy quáún räto tháúp,
khoaíng 0,05Hz.
Trë säú doìng âiãûn khäng taíi ÂK khoaíng 20 - 40% doìng âiãûn âënh mæïc vç coï
khe håí khäng khê. Täøn tháút âäöng stato khi khäng taíi cáön âæåüc tênh toaïn, bàòng caïch
âo âiãûn tråí mäüt chiãöu vaì hiãûu chènh theo doìng âiãûn xoay chiãöu (50Hz). Cäng suáút
cå Pcå tæång æïng våïi âiãûn tråí giaí tæåíng coï âäü træåüc so ráút tháúp. Vç váûy r’2/so + jx’2
>> Zm = rm + jxm nãn r’2/so + jx’2 coï thãø boí qua. Tæì maûch âiãûn thay thãú hçnh 13.3
khi khäng taíi âæåüc trçnh baìy trãn hçnh 13.11a.
r1 x1 &I &I
0 0
&I rm ro rm
0
&
U &
U &
1 1 U 1
xm xo xm
(a) (b) (c)
Hçnh 13.11 Maûch âiãûn thay thãú ÂK khäng taíi

Phäúi håüp hai nhaïnh näúi tiãúp Z1 vaì Zm ta âæåüc maûch âiãûn hçnh 13.11b. Trong âoï Zo
= Z1 + Zm = ro + jxo,, våïi ro = r1 + rm vaì xo = x1 + xm. ÅÍ âáy ta phaíi hiãøu ro âàûc
træng cho täøn hao khäng taíi gäöm täøn hao sàõt, quaût gioï, ma saït vaì täøn hao phuû.
Tæì caïc thäng säú thê nghiãûm vaì maûch âiãûn thay thãú hçnh 13.11b, ta coï :
P 1
ro = r1 + rm = o × 2 (13.49)
3 Io
U 1
zo = o × (13.50)
3 Io
x o = x 1 + x m = z o2 − ro2 (13.51)
Hãû säú cäng suáút khäng taíi :

cosϕo = Po/(UoIo) (13.52)
Âiãûn khaïng taín stato x1 tçm âæåüc tæì thê ngàõn maûch. Ta coï thãø taïch täøn hao
quay tæì täøn hao khäng taíi bàòng caïch træì täøn hao âäöng trãn dáy quáún stato khi
khäng taíi :
pq = Po - 3.r1Io2. (13.53)
Do täøng tråí dáy quáún stato Z1 = r1 + jx1 << Zm = rm + jxm, nãn coï thãø boí qua
Z1. Maûch âiãûn thay thãú gáön âuïng âäüng cå khäng âäöng bäü khi khäng taíi trçnh baìy
trãn hçnh 13.11c. Maûch âiãûn tæång âæång naìy duìng âãø tênh täøng tråí nhaïnh tæì hoaï
ráút âån giaín, giäúng nhæ trong mba.
13.6.2. Thê nghiãûm ngàõn maûch

Thê nghiãûm naìy âæåüc duìng âãø xaïc âënh caïc thäng säú näúi tiãúp trong mä hçnh
maûch âäüng cå khäng âäöng bäü. Så âäö näúi dáy thê nghiãûm giäúng nhæ khi khäng taíi
(hçnh 13.10), nhæng giæî räto âæïng yãn, luïc naìy hãû säú træåüt s = 1. Giaím âiãûn aïp âàût
vaìo dáy quáún stato, sao cho doìng âiãûn chaûy trong dáy quáún stato bàòng doìng âiãûn
âënh mæïc. Luïc âoï ta âo âæåüc caïc âaûi læåüng nhåì caïc duûng cuû âo nhæ sau :
Cäng suáút ngàõn maûch Pn (3-pha, täøng cäng suáút trãn hai oaït kãú)
Doìng âiãûn ngàõn maûch In (tênh trung bçnh tæì 3 ampe kãú)
Âiãûn aïp ngàõn maûch Un (tênh trung bçnh tæì 3 vän kãú).
Trong thê nghiãûm naìy, boí qua täøn hao sàõt rm = 0, nhæng khäng thãø boí qua âiãûn
khaïng tæì hoaï Xm vç noï nhoí hån nhiãöu so våïi mba. Tæì maûch âiãûn thay thãú hçnh 13.4,
khi thê nghiãûm ngàõn maûch âæåüc trçnh baìy trãn hçnh 13.12a (chênh laì maûch âiãûn
thay thãú IEEE khi s = 1). Phäúi håüp hai nhaïnh song song thaình hçnh 13.12b. Nãúu boí
qua nhaïnh tæì hoaï song song cuía maûch âiãûn trçnh baìy trãn hçnh 13.16a thç giäúng
nhæ thê nghiãûm ngàõn maûch mba, viãûc tênh toaïn seî âån giaín hån vç x’’2 vaì r’’2 tæång

æïng bàòng x’2 vaì r’2. Tæì caïc thäng säú thê nghiãûm vaì mä hçnh maûch hçnh 13.12b, ta
tênh âæåüc :
P 1
rtâ = r1 + r2'' = n × 2 (13.54)
3 In
U 1
z tâ = n × (13.55)
3 In
x tâ = x 1 + x '2' = z 2tâ - rt2â (13.56)
Hãû säú cäng suáút khäng taíi :

cosϕn = Pn/(UnIn) (13.57)
Trong træåìng håüp gáön âuïng coï thãø cho ràòng âiãûn khaïng taín stato vaì âiãûn
khaïng taín räto bàòng nhau vaì bàòng næía xtâ (xtâ ≈ xn :
x1 = x’2 = xtâ/2 (13.58)
Tæì maûch âiãûn thay thãú hçnh 13.16a vaì b, ta coï :
(r2' + jx '2 ) jx m
r + jx = '
''
2
''
2 (13.59)
r2 + j( x '2 + x m )
Pháön thæûc cuía biãøu thæïc trãn laì :

r2' x 2m
r = ' 2
''
2 (13.60)
( r2 ) + ( x '2 + x m ) 2
Do r’2 << (x’2 + xm), nãn boí qua r’2 :

r2' x 2m
r = '
''
2 (13.61)
(x 2 + x m )2
( x '2 + x m ) 2
Ta coï r’’2 = rtâ - r1, nãn : r’2 = ( rtâ - r1) . (13.62)
x 2m
Khi xm >> x’2, ta coï : xtâ = x1 + x’2. (13.63)
r1 x1 x’2 r1 x1
&I
1 (−&I '2 ) &I
1 r’’2
&
U &I r’2 &
U
1 0 1
xm
x’’2
(a) (b)
Hçnh 13.12 Maûch âiãûn thay thãú ÂK ngàõn maûch

13.7 MÄMEN PHUÛ CUÍA MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ

Mämen phuû maïy âiãûn khäng âäöng bäü laì mämen sinh ra do tæì træåìng soïng báûc
cao quay våïi nhæîng täúc âäü khaïc nhau. Nhæîng mämen phuû náöy ráút yãúu so våïi soïng
cå baín, nhæng åí täúc âäü tháúp noï sinh ra mämen haîm tæång âäúi låïn laìm aính hæåíng
âãún sæû laìm viãûc cuía maïy âiãûn, nháút laì trong quaï trçnh måí maïy âäüng cå khäng âäöng
bäü.
13.7.1. Caïc loaûi mämen phuû
1. Mämen phuû khäng âäöng bäü:
Duì täúc däü quay cuía räto nhæ thãú naìo, stâ soïng cå baín cuía stato vaì räto âãöu
quay cuìng täú âäü n1, do âoï sinh ra mämen âiãûn tæì nhæ âaî phán têch trãn. Khaïi niãûm
naìy cuîng âuïng cho caïc soïng âiãöu hoìa.
Caïc soïng âiãöu hoìa âãöu sinh ra mämen, nhæng soïng báûc 5 quay ngæåüc vaì soïng
báûc 7 quay thuáûn coï biãn âäü tæång âäúi låïn vaì mämen phuû sinh ra cuîng aính hæåíng
nhiãöu âãún mämen cuía maïy âiãûn. Tháût váûy:
+ Soïng báûc 7 quay thuáûn: (ν = 6K + 1).
n1
• Täúc âäü âäöng bäü: n7 =
7
n1 n1
• Váûy täúc âäü: 0 < n < : maïy åí chãú âäü âäüng cå; coìn n > : maïy åí chãú âäü
7 7
maïy phaït.
+ Soïng báûc 5 quay ngæåüc : M
M
(ν = 6K - 1).
n
Täúc âäü âäöng bäü: n 5 = − 1 , nãn
5
täúc âäü âäöng bäü cuía noï åí trong
khu væûc s >1, (traûng thaïi haîm). Mmin -n/n1
Vç tæì træåìng soïng báûc 5 quay 1 7 0 5
ngæåüc nãn täúc âäü trong khoaíng :
- n1/5 < n < n1 mämen ám vaì n <
- n1/5 mämen dæång. H.13.13 Âàûc tênh M = f(n) khi coï soïng báûc 5, 7
2. Mämen phuû âäöng bäü:

Mämen phuû âäöng bäü sinh ra do soïng âiãöu hoìa báûc cao naìo âoï cuía tæì træåìng
stato taïc duûng våïi mäüt soïng âiãöu hoìa báûc cao coï cuìng säú âäi cæûc cuía tæì træåìng
räto. Mämen phuû náöy chuí yãúu do stâ soïng âiãöu hoìa ràng cuía stato va räto sinh ra.
Do âoï sæû phäúi håüp ràng raính giæîa stato vaì räto liãn quan âãún viãûc sinh ra mämen
náöy.
Chuï yï: Z1 = Z2 vaì Z1 - Z2 = ± 2p sinh ra mämen phuû âäöng bäü.

3. Mämen doìng xoaïy vaì Mämen tæì trãù:

+ Mämen doìng xoaïy Mx sinh ra do sæû tæång taïc cuía doìng âiãûn xoaïy caím æïng
trong maûch dáùn tæì räto vaì tæì træåìng chênh.
+ Mämen tæì trãù MT sinh ra do hiãûn tæåüng trãù cuía theïp laìm maûch dáùn tæì räto
laìm cháûm trãù sæû tæì hoïa laûi räto âäúi våïi tæì træåìng dëch chuyãøn tæång âäúi so våïi räto
13.7.2. Phæång phaïp træì khæí momen phuû

Mämen phuû laì do stâ soïng âiãöu hoìa báûc cao sinh ra, trong âoï coï caí stâ soïng
âiãöu hoìa ràng. Vç váûy muäún træì khæí mämen phuû thç phaíi laìm yãúu stâ soïng âiãöu hoìa
âoï âi.
+ Duìng dáy quáún bæåïc ngàõn.
+ Phäúi håüp raînh thêch âaïng.
+ Thæûc hiãûn raînh nghiãng.
13.8. CAÏC ÂÆÅÌNG ÂÀÛC TÊNH CUÍA MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ.
13.8.1. Âàûc tênh täúc âäü n = f(P2).
Theo cäng thæïc hãû säú træåüt, ta coï:
n = n1(1-s)
trong âoï : s = pCu2/Pât . Khi khäng taíi pCu2 << Pât nãn s ≈ 0 âäüng cå âiãûn quay gáön
täúc âäü âäöng bäü n ≈ n1 Khi tàng taíi thç täøn hao âäöng cuîng tàng lãn n giaím mäüt êt,
nãn âæåìng âàûc tênh täúc âäü laì âæåìng däúc xuäúng.
13.8.2. Âàûc tênh momen M = f(P2)

Ta coï M = f(s) thay âäøi ráút nhiãöu. n η
Nhæng trong phaûm vi 0 < s < sm thç 1
âæåìng M = f(s) gáìn giäúng âæåìng cosϕ .8
thàóng, nãn M2 = f(P2) âæåìng thàóng qua .6
gäúc toaû âäü. M
.4
M2 s
13.8.3. Âàûc tênh hiãûu suáút η = .2
f(P2). 0
.5 1
Ta coï hiãûu suáút cuía maïy âiãûn H.13.14 Âàûc tênh laìm viãûc cuía MK
khäng âäöng bäü :
P2
η= 100%
P2 + ∑ p
∑p täøng täøn hao, nhæng åí âáy chè coï
täøn hao âäöng thay âäøi theo phuû taíi coìn caïc täøn hao khaïc laì khäng âäøi.

13.8.4. Âàûc tênh hãû säú cäng suáút cosϕ = f(P2).

Vç MK luän luän nháûn cäng suáút phaín khaïng tæì læåïi. Luïc khäng taíi cosϕ ráút
tháúp thæåìng < 0,2. Khi coï taíi doìng âiãûn I2 tàng lãn nãn cosϕ cuîng tàng.
13.9. MAÏY ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ LAÌM VIÃÛC TRONG ÂIÃÖU KIÃÛN
KHÄNG ÂËNH MÆÏC.
13.9.1. Âiãûn aïp khäng âënh mæïc.
Giaí thiãút U1 < Uâm : thæåìng gàûp nháút, nhæ taíi cuäúi nguäön, luïc náöy M giaím vç M
≡ U2. Vaì ta coï M = CΦI2cosψ2 , nãúu Mc khäng âäøi thç I2 seî tàng lãn tè lãû våïi sæû
giaím Φ, laìm maïy noïng lãn, vç U ≈ E ≡ Φ nãn U giaím thç Φ giaím.
Hãû säú cäng suáút cosϕ coï xu hæåïng tàng vç I0 giaím khi U giaím.
Vãö màût täøn hao, âiãûn aïp giaím coï aính hæåíng nhæ sau :
• täøn hao pFe giaím ≡ U2
• täøn hao pCu2 tàng ≡ I22
• täøn hao pCu1 phuû thuäüc vaìo I0 vaì I2 vç I0 giaím coìn I2 tàng.
Nãúu taíi < 40%, täøn hao coï giaím nãn hiãûu suáút η tàng.
Nhæng taíi > 50%, täøn hao tàng nãn hiãûu suáút η giaím.
100 100 cosϕ 100

η Δ η
Y
80 80 80
Y Δ
60 60 60 Δ
40 40 40 Y
20 20 20
P2/Pâm P2/Pâm P2/Pâm
0 0 0
.2 .4 .6 .8 1 .2 .4 .6 .8 1 .2 .4 .6 .8 1
Hçnh 13.15 Âàûc tênh cuía ÂK khi âäøi näúi tæì Δ sang Y
13.9.2. Táön säú khäng âëng mæïc.

Thæåìng thç táön säú f khäng âäøi hay thay âäøi ±5%fâm xem nhæ khäng âäøi.
Giaí thiãút : f < fâm maì U ≈ E ≡ fΦ cho ràòng U= Ct → Φ ≡ 1/ f .
Váûy khi táön säú f giaím thç:
+ Φ tàng thç I0 tàng laìm pFe tàng vaì cosϕ1 giaím.
+ täúc âäü n cuîng giaím.
+ Nãúu MC = Ct thi I2 giaím vaì s giaím vç sPât = pCu2 = m2I22r’2.

13.9.3. Âiãûn aïp âàût vaìo khäng âäúi xæïng

Phán têch âiãûn aïp khäng âäúi xæïng thaình caïc thaình pháön thuáûn, thæï tæû ngæåüc,
thæï tæû khäng vaì trung tênh khäng näúi âáút nhæ thæåìng gàûp trong caïc âäüng cå khäng
âäöng bäü.
Hãû thäúng âiãûn aïp thæï tæû ngæåüc sinh ra tæì træåìng quay nghëch coï hãû säú træåüt cuía
räto âäúi våïitæì træåìng quay náöy laì (2-s) > 1 vaì mämen do noï sinh ra laìm giaím
mämen coï êch, âäöng thåìi gáy nãn täøn hao phuû.
]R R^

Chæång 15
KHÅÍI ÂÄÜNG VAÌ ÂIÃÖU CHÈNH TÄÚC ÂÄÜ
ÂÄÜNG CÅ ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ
14.1. KHÅÍI ÂÄÜNG ÂÄÜNG CÅ KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ

Phæång trçnh cán bàòng mämen trong quaï trçnh khåíi âäüng:
dΩ
M − Mc = J
dt
trong âoï:
M : Mämen âiãûn tæì cuía âäüng cå âiãûn: f1(Ω).
MC : Mämen caín cuía taíi: f2(Ω).
J : Mämen quaïn tênh.
Ta tháúy: + Tàng täúc âäü thuáûn låüi khi dΩ/dt > 0 → M > MC
+ (M - MC) caìng låïn thç täúc âäü tàng caìng nhanh.
+ Maïy coï quaïn tênh låïn thç thåìi gian khåíi âäüng tk láu.
Doìng âiãûn khåíi âäüng Ik : khi khåíi âäüng Ω = 0 , s = 1 nãn :
U1
Ik =
( r1 + C1r2' ) 2 + (x 1 + C1x '2 ) 2
Thæåìng thç : Ik = (4÷7)Iâm æïng våïi Uâm .
Mämen khåíi âäüng Mk :
m1 U12 r2'
Mk = ×
Ω1 ( r1 + C1 r2' ) 2 + (x 1 + C1x '2 ) 2
Yãu cáöu khi khåíi âäüng âäüng cå :
• Mämen Mk phaíi låïn âãø thêch æïng våïi âàûc tênh taíi.
• Doìng Ik caìng nhoí caìng täút âãø khäng aính hæåíng âãún caïc phuû taíi khaïc.
• Thåìi gian tk cáön nhanh âãø maïy coï thãø laìm viãûc âæåüc ngay.
• Thiãút bë khåíi âäüng âån giaín, reí tiãön, tin cáûy vaì êt täún nàng læåüng.
Nhæîng yãu cáöu trãn laì traïi ngæåüc nhau, vç thãú tuìy theo yãu cáöu sæí duûng vaì cäng
suáút cuía læåïi âiãûn maì ta choün phæång phaïp khåíi âäüng thêch håüp.

14.1.1. Khåíi âäüng træûc tiãúp
Trãn hçnh 14.1 laì så âäö näúi dáy khåíi âäüng træûc tiãúp âäüng cå khäng âäöng bäü.
Âoïng cáöu dao CD näúi træûc tiãúp dáy quáún stato vaìo læåïi, âäüng cå quay.
Æu âiãøm cuía phæång phaïp naìy:
+ Thiãút bë khåíi âäüng âån giaín.
+ Mämen khåíi âäüng Mk låïn, U1
+ Thåìi gian khåíi âäüng tk nhoí.
Khuyãút âiãøm cuía phæång phaïp naìy laì doìng CD
âiãûn khåíi âäüng Ik låïn laìm aính hæåíng âãún caïc
phuû taíi khaïc. Do váûy phæång phaïp náöy duìng
cho nhæîng âäüng cå cäng suáút nhoí vaì cäng suáút ÂC
cuía nguäön låïn hån nhiãöu láön cäng suáút âäüng
cå. Hçnh 16-1 Khåíi âäüng træûc tiãúp
14.1.2. Khåíi âäüng bàòng caïch giaím âiãûn aïp âàût vaìo dáy quáún stato
Caïc phæång phaïp sau âáy nhàòm muûc âêch giaím doìng âiãûn khåíi âäüng Ik. Nhæng
khi giaím âiãûn aïp khåíi âäüng thç mämen khåíi âäüng cuîng giaím theo.
1. Khåíi âäüng duìng cuäün khaïng màõc näúi tiãúp vaìo maûch stato:
Trãn hçnh 14.2 laì så âäö näúi dáy khåíi
âäüng âäüng cå khäng âäöng bä duìng cuäün U1
khaïng CKü. Khi khåíi âäüng : CD2 càõt,
âoïng CD1 âãø näúi dáy quáún stato vaìo læåïi CD1
âiãûn thäng qua CK, âäüng cå quay äøn
âënh, âoïng CD2 âãø ngàõn maûch âiãûn
CD2 CK
khaïng, näúi træûc tiãúp dáy quáún stato vaìo
læåïi.
Âiãûn aïp âàût vaìo dáy quáún stato kâ:
U’k= kU1 (k < 1)
Âoìng âiãûn khåíi âäüng:
ÂC
I’k= kIk
Våïi Ik: doìng khåíi âäüng træûc tiãúp våïi U1.
Hçnh 14. 2 Khåíi âäüng duìng âiãûn
Mämen khåíi âäüng:
Mk= k2Mk.
2. Khåíi âäüng duìng mba tæû ngáùu:
Trãn hçnh 14.3 laì så âäö näúi dáy khåíi âäüng âäüng cå khäng âäöng bäü duìng maïy
biãún aïp tæû ngáùu (MBA TN). Træåïc khi khåíi âäüng : càõt CD2, âoïng CD3, MBA TN
âãø åí vë trê âiãûn aïp âàût vaìo âäüng cå khoaíng (0.6÷0,8)Uâm, âoïng CD1 âãø näúi dáy

quáún stato vaìo læåïi âiãûn thäng qua MBA TN, âäüng cå quay äøn âënh, càõt CD3, âoúng
CD2 âãø ngàõn maûch MBA TN, näúi træûc tiãúp dáy quáún stato vaìo læåïi.
Khi khåíi âäüng, âäüng cå âæåüc cáúp
âiãûn:
U1 Uk= kT U1 (k < 1)
Luïc âoï doìng âiãûn khåíi âäüng:
CD1 I’k= kT Ik
våïi Ik: doìng khåíi âäüng træûc tiãúp.
Doìng âiãûn MBATN nháûn tæì læåïi âiãûn:
CD2
I1 = kTI’k = k2TIk
TN
Mämen khåíi âäüng:
M’k= k2T Mk.
ÂC
CD3 Hçnh 14.3 Khåíi âäüng duìng MBA TN
3. Khåíi âäüng bàòng caïch âäøi näúi Y→ Δ:

Trãn hçnh 14.4 laì så âäö näúi dáy khåíi âäüng bàòng caïch âäøi näúi sao Y sang Δ
âäüng cå khäng âäöng bäü. Phæång phaïp naìy chè duìng cho âäüng cå luïc maïy laìm viãûc
bçnh thæåìng näúi Δ, khi khåíi âäüng näúi Y, sau khi täúc âäü quay gáön äøn âënh chuyãøn vãö
näúi Δ âãø laìm viãûc.
Âiãûn aïp pha khi khåíi âäüng:
U1 1
U 'kf = Uk
3
CD1 Doìng âiãûn khi khåíi âäüng näúi Y:
1
I kY = I 'kf = I kf
3
CD2
Doìng âiãûn khi khåíi âäüng træûc tiãúp:
ÂC Δ I kΔ = 3I kf
I kΔ 3I kf
Ta coï: = =3
I kY I kf
Y
3
Mämen khåíi âäüng Mk giaím âi 3 láön.
Hçnh 14. 4 Khåíi âäüng âäøi näúi Y→ Δ
14.1.3. Khåíi âäüng bàòng caïch thãm Rp vaìo maûch räto dáy quáún:
Phæång phaïp náöy chè duìng cho nhæîng âäüng cå räto dáy quáún vç âàûc âiãøm cuía
loaûi âäüng cå naìy laì coï thãø thãm âiãûn tråí phuû vaìo maûch räto. Khi âiãûn tråí räto thay

âäøi thç âàûc tênh M = f(s) cuîng thay âäøi theo. Khi âiãöu chènh âiãûn tråí maûch räto
thêch âaïng thç Mk = Mmax (âæåìng 3). Sau khi räto quay âãø giæî mäüt mämen âiãûn tæì
nháút âënh trong quaï trçnh khåíi âäüng ta càõt dáön âiãûn tråí näúi thãm vaìo maûch räto laìm
cho quaï trçnh tàng täúc âäüng cå tæì âàûc tênh náöy sang âàûc tênh khaïc vaì sau khi càõt
toaìn bäü âiãûn tråí thç seî tàng täúc âãún âiãøm laìm viãûc cuía âàûc tênh cå tæû nhiãn.
M
U1 r2 r2+ rp2 r2+ rp2+rp1
CD1
ÂC 3
K2 s
rp2 0
1
K1 (b)
rp1 Hçnh 14. 5 Khåíi âäüng âäüng cå räto dáy quáún.
(a)
a) Så âäökhåíi âäüng; b) Âàûc tênh khåíi âäüng
Æu âiãøm cuía phæång phaïp náöy laì Mk låïn coìn doìng âiãûn khåíi âäüng IK nhoí.
Nhæåüc âiãøm cuía phæång phaïp náöy laì âäüng cå räto dáy quáún chãú taûo phæïc taûp
hån räto läöng soïc nãn giaï thaình âàõt hån, baío quaín khoï khàn hån vaì hiãûu suáút cuîng
tháúp hån.
14.2. ÂIÃÖU CHÈNH TÄÚC ÂÄÜ ÂÄÜNG CÅ KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ

Træåïc âáy, nãúu coï yãu cáöu âiãöu chènh täúc âäü cao thæåìng duìng âäüng cå âiãûn
mäüt chiãöu. Nhæng ngaìy nay nhåì kyî thuáût âiãûn tæí phaït triãùn nãn viãûc âiãöu chènh täúc
âäü âäüng cå khäng âäöng bäü khäng gàûp khoï khàn máúy våïi yãu cáöu phaûm vi âiãöu
chènh, âäü bàòng phàóng khi âiãöu chènh vaì nàng læåüng tiãu thuû.
Ta tháúy caïc phæång phaïp âiãöu chènh chuí yãúu coï thãø thæûc hiãûn :
+ Trãn stato : Thay âäøi âiãûn aïp U âæa vaìo dáy quáún stato, thay âäøi säú âäi cæûc tæì
p dáy quáún stato vaì thay âäøi táön säú f nguäön âiãûn.
+ Trãn räto : Thay âäøi âiãûn tråí räto, näúi cáúp hoàûc âæa sââ phuû vaìo räto.
14.2.1. Âiãöu chènh täúc âäü bàòng caïch thay âäøi âiãûn aïp
Ta âaî biãút, hãû säú træåüt tåïi haûn sm khäng phuû thuäüc vaìo âiãûn aïp. Theo (14.40) vaì
(14.43), nãúu r’2 khäng âäøi thç khi giaím âiãûn aïp nguäön U1, hãû säú træåüt tåïi haûn sm seî
khäng âäøi coìn Mmax giaím tè lãû våïi U12 . Váûy hoü âàûc tênh thay âäøi nhæ hçnh (14.7) laìm
cho täúc âäü thay âäøi theo. Phæång phaïp náöy chè thæûc hiãûn khi maïy mang taíi, coìn khi
maïy khäng taíi giaím âiãûn aïp nguäön, täúc âäü gáön nhæ khäng âäøi.

A B C n
MC
nm
U1
<
U2
<
U3
ÂC M
0
(a) (b)
Hçnh 14.6 Âiãöu chènh täúc âäü bàòng caïch thay âäøi âiãûn aïp nguäön âiãûn
a) Så âäö maûch âäüng læûc; b) Âàûc tênh cå våïi caïc U khaïc nhau
14.2.2. Âiãöu chènh täúc âäü bàòng caïch thay âäøi táön säú
Våïi âiãöu kiãûn nàng læûc quaï taíi khäng âäøi, coï thãø tçm ra âæåüc quan hãû giæîa âiãûn
aïp U1, táön säú f1 vaì mämen M. Trong cäng thæïc vãö mämen cæûc âaûi, khi boí qua âiãûn
tråí r1 thç mämen cæûc âaûi coï thãø viãút thaình :
U12
M max =C 2 ;
f1
Trong âoï C laì mäüt hãû säú.
n
MC
Rectifier Invertor
IM
(ac- dc) (dc - ac)
f giaím →
3φ
V control f control
M
0
(a) (b)
Hçnh 14.7. Âiãöu chènh täúc âäü bàòng caïch thay âäøi táön säú nguäön âiãûn
a) Så âäö khäúi; b) Âàûc tênh cå U1/f khäng âäøi
Giaí thiãút U’1 vaì M’ laì âiãûn aïp vaì mämen luïc táön säú f1’, càn cæï vaìo âiãöu kiãûn
nàng læûc quaï taíi khäng âäøi, ta coï :

M'max M max
=
M' M
M ' M ' max U1'2 f12
hay = =
M M max U12 f1'2
U1' f1 ' M '
Do âoï ta coï: =
U1 f1 M
Trong thæûc tãú æïng duûng, thæåìng yãu cáöu mämen khäng âäøi, nãn ta coï :
U1' f1 '
=
U1 f1
U1
hay = const
f1
Træåìng håüp yãu cáöu cäng suáút Pcå khäng âäøi, nghéa laì mämen tè lãû nghëch våïi táön
säú, ta coï :
M1' f1
= ;
M1 f1'
Thãú vaìo trãn ta âæåüc :
U1' f'
= 1
U1 f1
Toïm laûi, khi thay âäøi táön säú f1, ta phaíi âäöng thåìi thay âäøi U1 âæa vaìo âäüng cå.
Træåìng håüp U1/f = Cte vaì táön säú giaím coï âàûc tênh cå nhæ hçnh 14.7b, caïch âiãöu
chènh naìy coï caïc âàûc tênh thêch håüp våïi loaûi taíi cáön MC = Cte khi váûn täúc thay âäøi.
14.2.3. Âiãöu chènh täúc âäü bàòng caïch âiãöu chènh âiãûn tråí räto
Thay âäøi âiãûn tråí dáy quáún räto, bàòng caïch màõc thãm biãún tråí ba pha vaìo maûch
räto cuía âäüng cå räto dáy quáún nhæ hçnh 14.15a.
Do biãún tråí âiãöu chènh phaíi laìm viãûc láu daìi nãn coï kêch thæåïc låïn hån biãún tråí
khåíi âäüng. Hoü âàûc tênh cå cuía ÂK räto dáy quáún khi duìng biãún tråí âiãöu chènh täúc
âäü trãn hçnh 14.15b. Khi tàng âiãûn tråí, täúc âäü quay cuía âäüng cå giaím.
Táön säú âoïng càõt vaì âiãûn tråí tæång âæång cuía maûch BÂX :
1 1 t1 t
f= = ; R C = R1 = R 1 1 = R 1ρ
t1 + t 2 T t1 + t 2 T
Phæång phaïp náöy gáy täøn hao trong biãún tråí nãn laìm hiãûu suáút âäüng cå giaím.
Tuy váûy, âáy laì phæång phaïp khaï âån giaín, täúc âäü âæåüc âiãöu chènh liãn tuûc trong
phaûm vi tæång âäúi räüng nãn âæåüc duìng nhiãöu trong caïc âäüng cå cäng suáút cåí trung
bçnh.

U1 M
CD1 r2 r2+ rp1 r2+ rp2+rp1
IM
rp s
(a) 0 s1 s2 s3 s4 s5 1
(b)
3φ
Id Rcå
+
IM UC R
(c) −
3φ
Id Rcå
+
Tach IM UC R
(d) −
n α
− Id
n*
Σ Σ
+ +
Hçnh 14.8 Âiãöu chènh täúc âäü âäüng cå räto dáy quáún duìng âiãûn tråí
a) Så âäö âiãöu chènh; b) Âàûc tênh; c. Så âäö maûch håí; d. Så âäö maûch kên
14.2.4. Âiãöu chènh täúc âäü bàòng caïch näúi cáúp traí nàng læåüng vãö nguäön
Nàng læåüng træåüt táön säú f2 = sf1 leî ra tiãu hao trãn âiãûn tråí phuû âæåüc chènh læu
thaình nàng læåüng mäüt chiãöu (hçnh 15.9), sau âoï qua bäü nghëch læu âæåüc biãún âäøi
thaình nàng læåüng xoay chiãöu táön säú f traí vãö nguäön.
Quan hãû giæîa hãû säú træåüt s vaì goïc måí α cuía thyristor :
• Âiãûn aïp ra cuía chènh læu cáöu ba pha : U C = 1,35 s K D U
• Âiãûn aïp ra cuía nghëch cáöu : U N = 1,35 K B U cos α

W2 k dq 2
Våïi K D = ; sKDU: âiãûn aïp ra cuía räto; KB : tè säú biãún aïp
W1k dq1

CD1
BA
ÂC
Bäü CL Bäü NL
UCL UNL
(a)
3φ
Id
+ +
Tach IM UCL UNL
(b)
− −
− n − Id α
n*
Σ Σ
+ +
Hçnh 14.9 Âiãöu chènh täúc âäü ÂC bàòng caïch traí nàng læåüng vãö nguäön
a. Så âäö maûch håí; b. Så âäö maûch kên
Váûy, tæì caïc cäng thæïc trãn ta coï:

KB
s=− cos α
KD
våïi 900 < α < 1800 nãn cosα < 0
] R R^


Chæång 15
ÂÄÜNG CÅ ÂIÃÛN KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ

ÆÏNG DUÛNG HIÃÛU ÆÏNG MÀÛT NGOAÌI
15.1. ÂAÛI CÆÅNG

Ta mong muäún âäüng cå khäng âäöng bäü (ÂK) coï :
- Khi khåíi âäüng thç mämen khåíi âäüng MK låïn vaì doìng khåíi âäüng IK nhoí.
- Luïc laìm viãûc bçnh thæåìng thç hiãûu suáút cuía âäüng cå η cao.
Våïi caïc yãu cáöu trãn thç âäüng cå khäng âäöng räto dáy quáún vaì räto läöng soïc,
loaûi naìo âaïp æïng âæåüc ?.
• ÂK räto dáy quáún : Thæûc hiãûn âæåüc caïc yãu cáöu trãn dãù daìng.
• ÂK räto läöng soïc : phaíi nháûn xeït thãm.
Nháûn xeït æu khuyãút âiãøm cuía âäüng cå khäng âäöng bäü räto läöng soïc raînh
thæåìng :
+ Æu âiãøm :
- Chãú taûo âån giaín
- Laìm viãûc chàõc chàõn
- Âàûc tênh laìm viãûc täút
+ Khuyãút âiãøm :
- Doìng khåíi âäüng IK låïn
- Mämen khåíi âäüng MK nhoí
Nãúu duìng váût liãûu âãø chãú taûo R2 låïn thç MK låïn vaì η giaím.
Âãø khàõc phuûc :
• Chãú taûo âäüng cå khäng âäöng bäü räto läöng soïc raînh sáu vaì
• Chãú taûo âäüng cå khäng âäöng bäü räto 2 läöng soïc.

15.2. ÂÄÜNG CÅ RÄTO RAÎNH SÁU

Âäüng cå khäng âäöng bäü räto läöng soïc raînh sáu låüi duûng hiãûn tæåüng tæì thäng
taín trong raînh räto gáy nãn hiãûn tæåüng hiãûu æïng màût ngoaìi khi khåíi âäüng laìm âiãûn
tråí räto R2 tàng lãn âãø caíi thiãûn âàûc tênh khåíi âäüng.
15.2.1. Cáúu taûo raînh räto
1 2 3
M
b x
s =1
h
sâm
J s
0
sâm 1
Hçnh 15.1 Sæû phán bäú tæì thäng taín vaì

máût âäü doìng âiãûn åí räto khi khåíi âäüng Hçnh 15.2 Âàûc tênh cå khi khåíi âäüng
Thæåìng chiãöu cao cuía raînh räto (hçnh 15.1) h = 40÷60 mm vaì tè säú h/b =10 ÷
12 láön thç âiãûn tråí räto tàng 3÷4 láön khi khåíi âäüng. Våïi R2(1) laì âiãûn tråí khi s = sâm,
doìng âiãûn phán bäú âãöu (âæåìng 1); R2(2) laì âiãûn tråí khi s = 1, doìng táûp trung trãn
miãûng raînh (âæåìng 2). Coìn âæåìng 3 laì âæåìng biãøu diãùn âàûc tênh cå thæûc tãú cuía
âäüng cå räto raînh sáu khi hãû säú træåüc s thay âäøi tæì 1÷ sâm, khi âoï âiãûn tråí R2(2)
giaím âáön vãö R2(1) .
15.2.2. Nguyãn lyï laìm viãûc

+ Khi khåíi âäüng : täúc âäü räto n = 0, hãû säú træåüt s = 1 vaì f2 = sf1 = f1, tæì thäng
taín taûi thåìi âiãøm náöy táûp trung åí âaïy raînh (hçnh 15.1), caìng lãn trãn miãûng raînh tæì
thäng caìng êt âi do âoï âiãûn khaïng taín åí âaïy raînh låïn, vaì phêa miãûng raînh nhoí vç
váûy doìng âiãûn táûp trung lãn phêa trãn miãûng raînh. Kãút quaí cuía viãûc táûp trung doìng
âiãûn lãn phêa trãn miãûng raînh âæåüc coi nhæ tiãút diãûn cuía dáy dáùn bë nhoí âi âiãûn tråí
räto tàng lãn laìm MK tàng lãn.
+ Khi täúc âäü tàng lãn : luïc náöy f2 giaím, hiãûu æïng màût ngoaìi giaím âi vaì doìng
âiãûn dáön dáön phán bäú âãöu laûi vaì R2 âæåüc coi nhæ nhoí laûi vaì khi maïy laìm viãûc bçnh
thæåìng f2 = (2 ÷ 3) Hz , hiãûu æïng màût ngoaìi luïc náöy háöu nhæ khäng coï, âàûc tênh laìm
viãûc giäúng nhæ âäüng cå bçnh thæåìng.

15.2.3. Maûch âiãûn thay thãú

+ Âiãûn tråí cuía räto :
Âiãûn tråí vaì âiãûn khaïng cuía räto khi xeït hiãûu æïng màût ngoaìi :
r2' = k r r2' r + r2' v
x '2 = k x x '2 r + x '2 v
trong âoï :
r : kyï hiãûu nhoí chè raînh räto.
v : kyï hiãûu nhoí chè vaình ngàõn maûch.
k r : hãû säú tàng âiãûn tråí do hiãûu æïng màût ngoaìi.
k x : hãû säú giaím âiãûn khaïng taín do hiãûu æïng màût ngoaìi.
Hãû säú kr vaì kx phuû thuäüc chiãöu cao qui âäøi ξ :
ρ
ξ = hr s
ρ Cu
trong âoï : + s : hãû säú træåüt.;
+ hr : chiãöu cao raînh.
+ ρ, ρCu : âiãûn tråí suáút váût liãûu laìm thanh dáùn vaì âäöng.
+Maûch âiãûn thay thãú : (hçnh 15.3)
r1 x1 k x x '2 r + x '2 v k r r2' r + r2' v
&I1 & 1− s
xm − I 2
'
&I 0 (k r r2' r + r2 v ' )
s
&1
U
rm
Hçnh 15.3 Maûch âiãûn thay thãú âäüng cå räto raînh sáu
Bäüi säú doìng vaì bäüi säú mämen åí âiãûn aïp âënh mæïc :
Ik M max
= 4,5 ÷ 6 vaì = 1 ÷ 1,4
I âm M âm
Hiãûu suáút cuía âäüng cå raînh sáu khäng khaïc raînh thæåìng laì bao, chè coï cosϕ håi
tháúp vç âiãûn khaïng taín räto raînh sáu låïn hån loaûi raînh thæåìng. Cuîng vç lyï do âoï nãn
Mmax cuîng nhoí hån. Phaûm vi cäng suáút loaûi âäüng cå naìy vaìo khoaíng 50÷200kW.

15.3. ÂÄÜNG CÅ RÄTO HAI LÄÖNG SOÏC
15.3.1. Cáúu taûo raînh räto

Raînh räto chãú taûo gäöm hai läöng soïc :
+ Läöng soïc ngoaìi : duìng âãø måí maïy, chãú taûo våïi tiãút diãûn S nhoí, váût liãûu coï
âiãûn tråí suáút ρ låïn, âãø coï âiãûn tråí khåíi âäüng R2kâ låïn.
+ Läöng soïc trong : goüi laì läöng soïc laìm viãûc, chãú taûo våïi tiãút diãûn S låïn, váût
liãûu coï âiãûn tråí suáút ρ nhoí, âãø coï âiãûn tråí laìm viãûc R2lv nhoí .
s =1
Hçnh 15.4 Âäüng cå khäng âäöng bäü räto hai läöng soïc
a) Sæû phán bäú tæì thäng taín; b) Phán bäú máût âäü doìng khi khåíi âäüng
Khi måí maïy thç f2 = f1, do hiãûu æïng màût ngoaìi nãn doìng âiãûn táûp trung åí läöng
soïc ngoaìi, maì R2 ngoaìi laûi låïn næîa nãn Mm låïn. Khi laìm viãûc bçnh thæåìng, táún säú f2
nhoí maì R2 trong cuîng nhoí næîa nãn doìng âiãûn låïn vaì mämen chuí yãúu do läöng soïc
náöy taûo ra.
15.3.3. Maûch âiãûn thay thãú (hçnh 15.5)
r1 x1 x’2kv
&I1 &I ' &I '2lv

&I0 xm − &I'2 2 kâ
x’2kâ x’2lv
&1
U
r’2kâ/s r’2lv/s
rm
Hçnh 15.5 Maûch âiãûn thay thãú âäüng cå khäng âäöng bäü
räto hai läöng soïc

Doìng âiãûn : &I '2 = &I '2 kâ + &I '2lv

Âiãûn khaïng taín:
x’2kâ do tæì thäng taín Φtkâ æïng våïi doìng &I '2 kâ
x’2lv do tæì thäng taín Φtlv æïng våïi doìng &I '2lv
x’2kv do tæì thäng taín Φtkv æïng våïi doìng &I '2 kv
Bäüi säú doìng âiãûn vaì mämen åí âäüng cå räto hai läöng soïc nàòm trong khoaíng:
Ik M max
= 4÷6; = 1,2 ÷ 2
I âm M âm
Âiãûn khaïng taín räto låïn

nãn cosϕ tháúp. So våïi loaûi M
2.0
räto raînh sáu thç âäüng cå M âm 1.8
âiãûn loaûi naìy duìng nhiãöu 1.6
kim loaûi maìu hån, nhæng coï 1.4
3
thãø thiãút kãú âàûc tênh måí 1.2
2
maïy linh hoaût hån. Phaûm vi 1.0
cäng suáút loaûi âäüng cå naìy 0.8
1
vaìo khoaíng 30÷1250kW 0.6
0.4.
Hçnh 15.6 trçnh baìy âàûc
0.2
tênh M = f(s) cuía caïc loaûi s
0
âäüng cå âiãûn thæåìng
1.0 0.8 0.6 0.4. 0.2
(âæåìng 1), âäüng cå âiãûn
raînh sáu (âæåìng 2) vaì âäüng Hçnh 15.6 Âàûc tênh M= f(s) cuía âäüng cå
cå âiãûn räto läöng soïc keïp khäng âäöng bäü räto läöng
(âæåìng 3).
[ \


Chæång 16
ÂÄÜNG CÅ KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ MÄÜT PHA
16.1 PHAÛM VI AÏP DUÛNG, CÁÚU TAÛO & NGUYÃN LYÏ LAÌM VIÃÛC
16.1.1. Phaûm vê ap duûng

Âäüng cå âiãûn khäng âäöng bäü mäüt pha âæåüc sæí duûng ráút räüng raîi trong dán
duûng vaì cäng nghiãûp nhæ maïy giàût, tuí laûnh, maïy lau nhaì, maïy båm næåïc, quaût, caïc
duûng cuû cáöm tay,... Noïi chung laì caïc âäüng cå cäng suáút nhoí. Cuûm tæì “âäüng cå
cäng suáút nhoí” chè caïc âäüng cå coï cäng suáút nhoí hån 750W. Pháön låïn âäüng cå mäüt
pha thuäüc loaûi náöy, màût duì chuïng coìn âæåüc chãú taûo våïi cäng suáút âãún 7,5kW vaì åí
hai cáúp diãûn aïp 110V vaì 220V.
16.1.2. Cáúu taûo
+ Stato : giäúng âäüng cå ba pha, nhæng âàût trãn âoï dáy quáún mäüt pha.
+ Räto : räto läöng soïc giäúng âäüng cå ba pha
Chiãöu læûc âiãûn tæì
&I1 Tæì thäng Tæì thäng

F&12 m räto stato
F&11m
ω1
p ω1
p U∼
(a) Ω (b)
Hçnh 16.1 Âäüng cå khäng âäöng bäü mäüt pha mäüt dáy quáún
a) Tæì træåìng âáûp maûch phán thaình hai tæì træåìng quay thuáûn vaì quay ngæåüc
b) Tæì thäng vaì læûc âiãûn tæì taïc duûng lãn räto.

Khi näúi dáy quáún mäüt pha stato vaìo læåïi âiãûn coï âiãûn aïp u1 thç trong dáy quáún
coï doìng âiãûn xoay chiãöu hçnh sin chaûy qua :
i1 = 2 I1 sin ωt
Doìng âiãûn naìy sinh ra tæì træåìng stato coï phæång khäng âäøi nhæng coï âäü låïn
thay âäøi hçnh sin theo thåìi gian, goüi laì tæì træång âáûp maûch:
F = Fm sin ωt cos α (16.1)
Ta phán stâ âáûp maûch naìy thaình hai stâ quay :
jω t
• Stâ quay thuáûn : F&11m e 1
− jω t
• Stâ quay ngæåüc : F&12m e 1
Hai stâ quay naìy coï :

F1m 2 W1k dq1
• Biãn âäü tæì træåìng âáûp quay: = F11m = F12 m = I
2 π p
• Täúc âäü quay :
ω1
+ Soïng quay thuáûn : Ω1 = cuìng chiãöu quay räto.
p
+ Soïng quay ngæåüc : Ω 2 = −Ω1 ngæåüc chiãöu quay räto.
So våïi räto coï hãû säú træåüt :
Ω −Ω
+ Thuáûn : s1 = 1 =s
Ω1
(−Ω1 ) − Ω
+ Ngæåüc : s 2 = = (2 − s )
( −Ω1 )
Phæång trçnh cán bàòng stâ täøng :
+ Thuáûn : F& 01m = F& 11m + F& 21m sinh ra tæì caím B1m e j(ω t +α ) 1 1
+ Ngæåüc : F& 02m = F& 12m + F& 22m sinh ra tæì caím B 2 m e − j( ω t +α 1 2 )
Tæì caím täøng :

M
~
B = B1m e j( ω t +α ) + B 2 m e − j( ω t +α
1 1 1 2 ) M1
hçnh thaình tæì træåìng quay Ellip M
r
Tæì træåìng quay thuáûn B1 taïc duûng våïi s
doìng âiãûn räto seî taûo ra mämen quay 0 1 2
thuáûn M1 (hçnh 16.2); Coìn tæì træåìng
r
quay ngæåüc B2 taïc duûng våïi doìng âiãûn
M2
räto seî taûo ra mämen quay ngæåüc M2
Hçnh 16.2 Mämen cuía âäüng cå khäng
(hçnh16.2). Täøng âaûi säú hai mämen âäöng bäü mäüt pha

náöy cho ta âàûc tuyãún M=f(s) :

M = M1 + M2 = f(s)
Tæì âàûc tênh ta tháúy ràòng luïc måí maïy (n = 0, s = 1), M1 = M2 vaì ngæåüc chiãöu
nhau nãn M = 0, vç váûy âäüng cå khäng thãø tæû quay âæåüc. Nãúu ta quay âäüng cå theo
mäüt chiãöu naìo âo,ï s ≠ 1 tæïc M ≠ 0 âäüng cå seî tiãúp tuûc quay theo chiãöu âoï. Vç váûy
âãø âäüng cå mäüt pha laìm viãûc âæåüc, ta phaíi coï biãûn phaïp måí maïy, nghéa laì tçm caïch
taûo ra cho âäüng cå mäüt mämen luïc räto âæïng yãn (M = Mk khi s =1).
16.2 PHÆÅNG TRÇNH CÅ BAÍN & SÅ ÂÄÖ THAY THÃÚ

16.2.1. Caïc phæång trçnh cå baín
U1 &I1 = &I B
B &I1
&I B1 = &I11 &I B2 = &I12
A &I A1 &I A 2
&I A
Hçnh 16.2 Så âäö âäüng cå mäüt pha taûo nãn bàòng caïch taïch ra mäüt trong hai pha
Xeït âäüng cå khäng âäöng bäü mäüt pha nhæ chãú âäü khäng âäúi xæïng cuía âäüng cå
hai pha m =2, coï hai cuäün dáy âàût lãûch nhau mäüt goïc 900 âiãûn, trong âoï pha A taïch
ra nãn doìng IA= 0 vaì pha B coìn laûi coï &I1 = &I B , maïy näúi vaìo læåïi âiãûn coï âiãûn aïp
U& 1 . Ta coï :
&I A = &I A1 + &I A 2 (16.2a)
&I B = &I B1 + &I B2 (16.2b)
Våïi &I A1 ; &I B1 vaì &I A 2 ; &I B2 laì doìng thæï tæû thuáûn vaì ngæåüc, coìn :
&I A1 = j&I B1 vaì &I A1 = − j&I B1
Giaíi hãû phæång trçnh (16.2a,b) ta tçm âæåüc :
&I B1 = &I11 (&I B − j&I A ) / 2 = &I B / 2 vç &I A = 0
&I B2 = &I 21 (&I B + j&I A ) / 2 = &I B / 2 vç &I A = 0
Âiãûn aïp cuía mäüt pha :
U&1 =U &B =U & B1 + U
& B2 = U
& 11 + U
& 12
Biãøu diãùn âiãûn aïp thæï tæû thuáûn vaì ngæåüc theo doìng I vaì Z tæång æïng :

& B1 = U
U & 11 = &I11Z11 = &I1Z11 / 2 (16.3a)
& B2 = U
U & 12 = &I12 Z12 = &I1Z12 / 2 (16.3b)
Trong âoï : &I11 ; &I12 laì doìng âiãûn thæï tæû thuáûn vaì ngæåüc. Coìn Z11; Z12 laì täøng tråí thæï
tæû thuáûn vaì ngæåüc.
r2'
Vaì Z11 = Z1 + (Z −m1 + Z' −211 ) −1 våïi Z' 21 = + jx ' 2 (16.4a)
s
r'
Z12 = Z1 + (Z −m1 + Z' −221 ) −1 våïi Z' 22 = 2 + jx ' 2 (16.4b)
2−s
16.2.2. Maûch âiãûn thay thãú
Tæì caïc phæång trçnh cán bàòng ta veî maûch âiãûn thay thãú âäüng cå khäng âäöng bäü
nhæ hçnh 16.4a. Âáy laì maûch âiãûn thay thãú chênh xaïc cuía âäüng cå mäüt pha.
&I1 r1/2 jx1/2 &I '21
&I rm/2 jx’2/2 Chuï yï : r’2 = kr2

& 11
U 01
r2' x’2 = kx2
jxm/2
&1
U 2.s k = kekI
&I jxm/2 r2' m 1= 2
& 12
U 02
2(2 − s )
rm/2 jx’2/2
&I '22
r1/2 jx1/2 (a)
&I r x1 0,5x’2 &I r1 x1

1 1 1
xm 0,5r2' RT
ZT
2 s
XT
&1
U &1
U
0,5X’2
RN
ZN
xm 0,5r2'
XN
2 2−s
(b) (c)
Hçnh 16.4 Maûch âiãûn thay thãú gáön âuïng cuía âäüng cå khäng âäöng bäü mäüt pha
Trong âoï :

r1 = âiãûn tråí cuía dáy quáún stator.

x1 = âiãûn khaïng taín cuía dáy quáún stator.
xm = âiãûn khaïng tæì hoïa.
r’2 = âiãûn tråí cuía dáy quáún rotor qui vãö dáy quáún stator.
x’2 = âiãûn khaïng taín cuía dáy quáún rotor qui vãö dáy quáún stator.
U1 = âiãûn aïp cuía nguäön.
Giaí thiãút ràòng rotor quay våïi täúc âäü naìo âoï trong tæì træåìng quay thuáûn, æïng hãû
säú træåüt s. Luïc naìy doìng âiãûn caím æïng trong dáy quáún rotor coï táön säú sf, f táön säú
læåïi âiãûn näúi vaìo dáy quáún stator. Cho ràòng täøn hao sàõt khäng âaïng kãø hoàûc gäüp
vaìo täøn hao quay. Nhæ váûy giäúng maïy âiãûn khäng âäöng bäü ba pha, täøng tråí cuía
dáy quáún rotor æïng våïi tæì træåìng quay thuáûn qui vãö dáy quáún stator laì 0,5r’2/s +
j0,5x’2.(hçnh 16.4b). Cuîng tæång tæû nhæ váûy âäúi våïi tæì træåìng quay ngæåüc, ta coï
täøng tråí cuía dáy quáún rotor æïng våïi tæì træåìng quay ngæåüc qui vãö dáy quáún stator laì
0,5r’2/(2-s) + j0,5x’2.(hçnh 16.4b). Maûch âiãûn tæång âæång trçnh baìy trãn hçnh
16.4c, coï täøng tråí thæï tæû thuáûn ZT vaì thæï tæû ngæåüc ZT nhæ sau :
j0,5X m ( j0,5X '2 + 0,5R '2 / s )
Z T = R T + jX T = (16.5)
0,5R '2 / s + j0,5(X m + X '2 )
j0,5X m [ j0,5X '2 + 0,5R '2 /( 2 − s )]
Z N = R N + jX N = (16.6)
0,5R '2 /(2 − s ) + j0,5(X m + X '2 )
Cäng suáút âiãûn tæì (khe håí khäng khê) cuía tæì træåìng thæï tæû thuáûn vaì ngæåüc :
PâtT = R T I12 (16.7)
PâtN = R N I12 (16.8)
Moment tæång æïng :
PâtT
MT = (16.9)
Ω1
PâtN
MN = (16.10)
Ω1
Moment täøng laì :
I12
M = MT − M N = (R T − R N ) (16.11)
Ω1
Cäng suáút cå :
PCå = MΩ (16.12)
PCå = MΩ1 (1 − s ) (16.13)

PCå = I12 (R T − R N )(1 − s ) (16.14)

PCå = (PâtT − PâtN )(1 − s ) (16.15)
Cäng suáút trãn âáöu truûc :
P2 = PCå - pq (16.16)
pq laì täøn hao quay, gäöm täøn hao cå vaì täøn hao phuû, cuîng coï khi gäüp caí täøn hao
sàõt vaìo täøn hao quay.
Täøn hao âäöng trong dáy quáún rotor æïng våïi tæì træåìng quay thuáûn vaì ngæåüc :
pCu2T = sPâtT (16.17)
pCu2N = (2-s)PâtN (16.18)
Täøn hao âäöng trong dáy quáún rotor :
pCu2 = sPâtT + (2-s)PâtN (16.19)
VÊ DUÛ 16.1
Mäüt âäüng cå khäng âäöng bäü mäüt pha cäng suáút 1/4 maî læûc, 230V, 60Hz vaì 4
cæûc tæì coï tham säú vaì täøn tháút nhæ sau :
R1 = 10Ω; X1 = X’2 = 12,5Ω; R’2 = 11,5Ω; Xm = 250Ω;
Täøn hao sàõt åí 230V laì 35W; Täøn hao ma saït vaì quaût gioï laì 10W;
Våïi hãû säú træåüt laì 0,05, xaïc âënh doìng âiãûn stato, cäng suáút cå, cäng suáút ra trãn
truûc, täúc âäü vaì hiãûu suáút khi âäüng cå laìm viãûc nhæ âäüng cå mäüt pha åí âiãûn aïp vaì
táön säú âënh mæïc våïi dáy quáún khåíi âäüng càõt ra.
Giaíi
Tæì caïc thäng säú âaî cho, ta tênh âæåüc täøng tråí thæï tæû thuáûn ZT vaì thæï tæû ngæåüc ZT
cuía âäüng cå mäüt pha nhæ sau :
j0,5X m ( j0,5X '2 + 0,5R '2 / s )
Z T = R T + jX T =
0,5R '2 / s + j0,5(X m + X '2 )
j0,5 × 250( j0,5 × 12,5 + 0,5 × 11,5 / 0,05)
Z T = R T + jX T = = 59 + 57,65 j
0,5 × 11,5 / 0,05 + j0,5(250 + 12,5)
j0,5X m [ j0,5X '2 + 0,5R '2 /( 2 − s )]
Z N = R N + jX N =
0,5R '2 /(2 − s ) + j0,5(X m + X '2 )
j0,5 × 250[ j0,5 × 12,5 + 0,5 × 11,5 /( 2 − 0,05)]
Z N = R N + jX N = = 2,67 + 6,01 j
0,5 × 11,5 /( 2 − 0,05) + j0,5(250 + 12,5)
Täøng tråí vaìo tæång âæång :
Ztâ = Z1 + ZT + ZN = 10 + 12,5j +59 + 57,65j +2,67 + 6,01j

= 71,67 + 76,16j = 104,6 ∠46,74o Ω.

Doìng âiãûn vaìo stato :
& 230∠0 o
&I1 = U = = 2,2∠ − 46,74 o A
Z tâ 104,6∠46,74 o
Hãû säú cäng suáút : cosϕ = cos 46,74o = 0,685

60 × 60
Täúc âäü âäüng cå : n = (1 − s )n 1 = (1 − 0,05) = 1.710 vg/ph.
2
Cäng suáút cå : PCå = I12 (R T − R N )(1 − s ) = 2,22.(59-2,67).(1-0,05) = 259 W
Cäng suáút trãn âáöu truûc : P2 = PCå -pFe- pq = 259 -35- 10 = 214 W.
Cäng suáút âäüng cå tiãu thuû tæì læåïi âiãûn :
P = U.Icosϕ = 230.2,2 cos 46,74o = 346,77 W
P2 214
Hiãûu suát cuía âäüng cå : η = = = 0,617 = 61,7%
P1 347.22
16.3. MÅÍ MAÏY ÂÄÜNG CÅ KHÄNG ÂÄÖNG BÄÜ MÄÜT PHA
16.3.1. Âäüng cå khäng âäöng bäü duìng cuäün dáy phuû

Loaûi âäüng cå naìy âæåüc duìng khaï phäø biãún nhæ maïy âiãöu hoìa, maïy giàût, duûng
cuû cáöm tay, quaût , båm ly tám ...
CD
K M
I
Cuäün chênh
Cuäün chênh
&
U Vaì cuäün phuû
NC IP 0
&I
p
IC Mk
&I
Np &I Mâm
c s
0
(a) (b) (c)
1
Hçnh 16.5 Âäüng cå duìng dáy quáún phuû . a) Så âäö kãút cáúu.
b) Âäö thë vectå luïc måí maïy. c) Âàûc tênh M = f(s)
Caïc pháön chênh cuía loaûi âäüng cå náöy cho trãn hçnh 16.5a, gäöm dáy quáún chênh
N c (dáy quáún laìm viãûc), dáy quáún phuû (dáy quáún måí maïy N k ). Hai cuäün dáy náöy
âàût lãûch nhau mäüt goïc 90o âiãûn trong khäng gian. Vaì räto läöng soïc.

Âãø coï âæåüc mämen måí maïy, ngæåìi ta taûo ra goïc lãûch pha giæîa doìng âiãûn qua
cuäün chênh Ic vaì doìng qua cuäün dáy phuû Ip bàòng caïch màõc thãm mäüt âiãûn tråí näúi
tiãúp våïi cuäün phuû hoàûc duìng dáy quáún cåí nhoí hån cho cuäün phuû, goïc lãûch náöy
thæåìng nhoí hån 300. Doìng trong dáy quáún chênh vaì trong dáy quáún phuû sinh ra tæì
træåìng quay âãø taûo ra momen måí maïy. Âäö thë vectå luïc måí maïy âæåüc trçnh baìy
trãn hçnh 16.5b.
Khi täúc âäü âaût âæåüc 70÷75 % täúc âäü âäöng bäü, cuäüng dáy phuû âæåüc càõt ra nhåì
cäng tàõt ly tám K vaì âäüng cå tiãúp tuûc laìm viãûc våïi cuäün dáy chênh. Âàûc tênh
momen âæåüc trçnh baìy trãn hçnh 16.4c.
16.3.2. Âäüng cå duìng tuû âiãûn (hçnh 16.6)

Caïc âäüng cå khäng âäöng bäü mäüt pha coï cuäün dáy phuû âæåüc màõt näúi tiãûp våïi
mäüt tuû âiãûn âæåüc goüi laì âäüng cå tuû âiãûn. Loaûi âäüng cå náöy coï cuäün dáy phuû bäú trê
lãûch so våïi cuäün dáy chênh mäüt goïc 900 âiãûn trong khäng gian, âãø taûo goïc lãûch vãö
thåìi gian ta màõt näúi tiãúp våïi cuäün dáy phuû mäüt tuû âiãûn. Nãúu tuû âiãûn màõt näúi tiãúp våïi
cuäün phuû choün giaï trë thêch håüp thç goïc lãûch pha giæîa IC vaì Ip laì gáön 900 (hçnh
16.6b). Tuìy theo yãu cáöu vãö momen måí maïy vaì momen luïc laìm viãûc, ta coï caïc
loaûi âäüng cå tuû âiãûn nhæ sau:
1. Âäüng cå duìng tuû âiãûn måí maïy (hçnh 16.6a). Khi måí maïy täúc âäü âäüng cå
âaût âãún 75÷85% täúc âäü âäüng bäü, cäng tàõt K måí ra vaì âäüng cå seî âaût âãún täúc âäü äøn
âënh.
2. Âäüng cå duìng tuû âiãûn thæåìng træûc (hçnh 16.6b). Cuäün dáy phuû vaì tuû âiãûn
måí maïy âæåüc màõt luän khi âäüng cå laìm viãûc bçnh thæåìng. Loaûi náöy coï cäng suáút
thæåìng nhoí hån 500W vaì coï âàûc tênh cå täút.
CD CD
K
I I &I
p
IP IP
&
U
WC WC 0
C C
IC IC &I
Wp Wp
&I
c
(a) (b) (c)
Hçnh 16.6 Âäüng cå mäüt pha duìng tuû âiãûn.

a) Tuû âiãûn måí maïy. b) Tuû âiãûn thæåìng træûc. c) Âäö thë vectå.

Ngoaìi ra, âãø caíi thiãûn âàûc tênh laìm viãûc vaì momen måí maïy ta duìng âäüng cå
hai tuû âiãûn. Mäüt tuû âiãûn måí maïy khaï låïn (khoaíng 10 ÷15 láön tuû âiãûn thæåìng træûc)
âæåüc gheïp song song våïi tuû âiãûn thæåìng træûc. Khi måí maïy täúc âäü âäüng cå âaût âãún
75÷85% täúc âäü âäüng bäü, tuû âiãûn måí maïy âæåüc càõt ra khoíi cuäün phuû, chè coìn tuû
âiãûn thæåìng træûc näúi våïi cuäün dáy phuû khi laìm viãûc bçnh thæåìng.
16.3.3. Âäüng cå duìng voìng ngàõn maûch (hçnh 16.7)

Hçnh 16.7a cho tháúy cáúu taûo loaûi âäüng cå náöy. Trãn stato ta âàût dáy quáún mäüt
pha vaì cæûc tæì âæåüc chia laìm hai pháön, pháön coï voìng ngàõn maûch K äm 1/3 cæûc tæì vaì
räto läöng soïc. Doìng âiãûn chaûy trong dáy quáún stato &I1 taûo nãn tæì thäng φ& ' qua pháön
cæûc tæì khäng voìng ngàõn maûch vaì tæì thäng φ& '' qua pháön cæûc tæì coï voìng ngàõn maûch.
Tæì thäng φ& '' caím æïng trong voìng ngàõn maûch sââ E& n , cháûm pha so våïi φ& '' mäüt goïc
900 (hçnh 16.7b) . Voìng ngàõn maûch coï âiãûn tråí vaì âiãûn khaïng nãn taûo ra doìng âiãûn
&I cháûm pha so våïi E& mäüt goïc ϕn < 900. Doìng âiãûn &I taûo ra tæì thäng φ& vaì ta coï
n n n n
tæì thäng täøng qua pháön cæûc tæì coï voìng ngàõn maûch :
φ& ∑ = φ& '' + φ& n
φ& '
φΣ &I M
1
φ& ''
Mmax
ϕ φΣ
E& n
K 0
ϕn s
0 sth
φn φ” φ’ φ φ& n
1
&I (b)
n (c)
(a)
Hçnh 16.7 Âäüng cå KÂ mäüt pha coï voìng ngàõn maûch åí cæûc tæì
a) Cáúu taûo; b) Âäö thë vectå; c) Âàûc tênh mämen
Tæì thäng náöy lãûch pha so våïi tæì thäng qua pháön cæûc tæì khäng coï voìng ngàõn
maûch mäüt goïc laì ϕ . Do tæì thäng φ& ' vaì φΣ lãûch nhau trong khäng gian nãn chuïng
taûo ra tæì træåìng quay vaì laìm quay räto. Loaûi âäüng cå náöy coï momen måí maïy khaï
nhoí Mk= (0,2-0,5)Mâm, hiãûu suáút tháúp (tæì 25 - 40%), thæåìng chãú taûo våïi cäng suáút
20 - 30W, âäi khi cuîng coï chãú taûo cäng suáút âãún 300W vaì hay sæí duûng laìm quaût
baìn, quaût tráön, maïy quay âéa ...
] [

May Dien 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

May Dien 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ÂAÛI HOÜC ÂAÌ NÀÔNG

TRÆÅÌNG ÂAÛI HOÜC BAÏCH KHOA

Låìi noïi âáöu

Khoa dien - dai hoc thanh do

Âaûi Hoüc Âaì Nàông - Træåìng Âaûi hoüc Baïch Khoa

0.1 ÂËNH NGHÉA VAÌ PHÁN LOAÛI

0.1.1. Âënh nghéa.

0.1.2. Phán loaûi maïy âiãûn.

Khoa dien - dai hoc thanh do

Maïy âiãûn ténh Maïy âiãûn quay

Maïy âiãûn xoay chiãöu Maïy âiãûn mäüt chiãöu

Maïy âiãûn Maïy âiãûn

Maïy Âäüng Maïy Âäüng Maïy Âäüng

0.2.1. Âënh luáût caím æïng âiãûn tæì

Khoa dien - dai hoc thanh do

2. Træåìng håüp thanh dáùn chuyãøn âäüng trong tæì træåìng.

Coìn chiãöu sââ caím æïng xaïc âënh theo qui

Khoa dien - dai hoc thanh do

Khoa dien - dai hoc thanh do

0.3. CAÏC VÁÛT LIÃÛU CHÃÚ TAÛO MAÏY ÂIÃÛN

Khoa dien - dai hoc thanh do

0.3.2. Váût liãûu dáùn tæì

0.3.3. Váût liãûu caïch âiãûn

Khoa dien - dai hoc thanh do

0.4. PHAÏT NOÏNG VAÌ LAÌM MAÏT MAÏY ÂIÃÛN

Khoa dien - dai hoc thanh do

0.5. PHÆÅNG PHAÏP NGHIÃN CÆÏU MAÏY ÂIÃÛN

Khoa dien - dai hoc thanh do

Âaûi Hoüc Âaì Nàông - Træåìng Âaûi hoüc Baïch Khoa

Pháön I MAÏY BIÃÚN AÏP

1.1 KHAÏI NIÃÛM CHUNG VÃÖ M.B.A

Hçnh 1.1 Så âäö cung cáúp âiãûn âån giaín

Ta coï, doìng âiãûn truyãön taíi trãn âæåìng dáy:

Khoa dien - dai hoc thanh do

Khoa dien - dai hoc thanh do

quáún thç E1 ≈ U1 vaì E2 ≈ U2 :

1.3. CÁÚU TAÛO MAÏY BIÃÚN AÏP

1.3.1. Loîi theïp MBA.

Khoa dien - dai hoc thanh do

1.3.2. Dáy quáún MBA.

Khoa dien - dai hoc thanh do

Hçnh 1-5 Maïy biãún aïp dáöu ba pha 16000kVA/110kV

1.3.3. Voí MBA.

Khoa dien - dai hoc thanh do

Hçnh 1.6 MBA dáöu ba pha, hai dáy quáún

1.4. CAÏC ÂAÛI LÆÅüNG ÂËNH MÆÏC CUÍA MBA

Khoa dien - dai hoc thanh do

Khoa dien - dai hoc thanh do

Âaûi Hoüc Âaì Nàông - Træåìng Âaûi hoüc Baïch Khoa

Khoa dien - dai hoc thanh do

Khoa dien - dai hoc thanh do

1. Phæång trçnh cán bàòng âiãûn aïp dáy quáún så cáúp :

3.1.2. Phæång trçnh cán bàòng doìng âiãûn

Khoa dien - dai hoc thanh do

3.2. MAÛCH ÂIÃÛN THAY THÃÚ CUÍA MAÏY BIÃÚN AÏP

Khoa dien - dai hoc thanh do

Trong âoï: E& '2 , U

&I = &I + (−&I ' ) (3.25c)

3.2.2. Maûch âiãûn thay thãú chênh xaïc cuía MBA.

Khoa dien - dai hoc thanh do

− E& 1 = ( rm + jx m )&I 0 = Z m &I 0 (3.26)

&I1 r1 x1 r’2 x’2 (−&I '2 )

3.2.3. Maûch âiãûn thay thãú gáön âuïng cuía MBA.