Professional Documents
Culture Documents
1
ViÖc hiÓu vµ vËn dông ®óng nh÷ng nguyªn lý vÒ tiÒn
l¬ng cña M¸c trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
hiÖn nay cã ý nghÜa rÊt lín.C¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng sÏ
¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn lîi Ých cña ngêi lao ®éng, vµ nªn
tiÕn hµnh c¶i c¸ch nh thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o ®îc lîi Ých ngêi
lao ®éng, ®Õn lîi Ých cña toµn quèc gia…? §©y lµ vÊn ®Ò
®· thu hót ®îc sù quan t©m cña ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng
vµ chuyªn gia nghiªn cøu. XuÊt ph¸t tõ ý nghÜa lý luËn vµ
thùc tiÔn nªu trªn mµ ngêi viÕt lùa chän ®Ò tµi nµy nh»m
hiÓu râ h¬n vÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng ë ViÖt Nam,
nh»m ®a ra c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch
tiÒn l¬ng ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay.
I. Lý luËn tiÒn l¬ng cña C.M¸c trong chñ nghÜa t b¶n cña M¸c
C«ng nh©n lµm viÖc cho nhµ t b¶n mét thêi gian nµo
®ã th× nhËn ®îc sè tiÒn tr¶ c«ng nhÊt ®Þnh. TiÒn tr¶ c«ng
®ã gäi lµ tiÒn l¬ng. Sè lîng tiÒn l¬ng nhiÒu hay Ýt ®îc x¸c
®Þnh theo thêi gian lao ®éng hoÆc lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt
ra. HiÖn tîng ®ã lµm cho ngêi ta lÇm tëng r»ng, tiÒn l¬ng lµ
gi¸ c¶ lao ®éng.
Sù thËt th× tiÒn l¬ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ hay gi¸ c¶
cña lao ®éng. V× lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸ vµ
kh«ng thÓ lµ ®èi tîng mua b¸n. Së dÜ nh vËy lµ v×:
Thø nhÊt: nÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× nã ph¶i cã tr-
íc, ph¶i ®îc vËt ho¸ trong mét h×nh thøc cô thÓ nµo ®ã.
2
TiÒn ®Ó cho lao ®éng cã thÓ “vËt ho¸” ®îc lµ ph¶i cã t liÖu
s¶n xuÊt. Nhng nÕu ngêi lao ®éng cã t liÖu s¶n xuÊt th× hä
sÏ b¸n hµng ho¸ do m×nh s¶n xuÊt, chø kh«ng b¸n “lao
®éng”. Ngêi c«ng nh©n kh«ng thÓ b¸n c¸i m×nh kh«ng cã.
Thø hai: viÖc thõa nhËn lao ®éng lµ hµng ho¸ dÉn tíi
mét trong hai m©u thuÉn vÒ lý luÊn sau ®©y: NÕu lao
®éng lµ hµng ho¸ vµ ®îc trao ®æi ngang gi¸, th× nhµ t b¶n
kh«ng thu ®îc gi¸ trÞ thÆng d- ®iÒu nµy phñ nhËn sù tån t¹i
thùc tÕ cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d trong chñ nghÜa t b¶n.
Cßn nÕu hµng ho¸ ®îc trao ®æi kh«ng ngang gi¸ ®Ó cã gi¸
trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n, th× sÏ phñ nhËn quy luËt gi¸ trÞ.
Thø ba: nÕu lao ®éng lµ hµng ho¸ th× hµng ho¸ ®ã
còng ph¶i cã gi¸ trÞ. Nhng thíc ®o néi t¹i cña gi¸ trÞ lµ lao
®éng. Nh vËy, gi¸ trÞ cña lao ®éng ®o b»ng lao ®éng. §ã lµ
mét ®iÒu luÈn quÈn v« nghÜa.
Mét lµ, viÖc mua b¸n søc lao ®éng lµ mua b¸n chÞu.
H¬n n÷a, ®Æc ®iÓm cña hµng ho¸ - søc lao ®éng kh«ng
bao giêi t¸ch khái ngêi b¸n, nã chØ nhËn ®îc gi¸ c¶ khi ®·
3
cung cÊp gi¸ trÞ sö dông cho ngêi mua, tøc lµ lao ®éng cho
nhµ t b¶n, do ®ã nh×n bÒ ngoµi chØ thÊy nhµ t b¶n tr¶ gi¸
trÞ cho lao ®éng.
Hai lµ, ®èi víi c«ng nh©n, toµn bé lao ®éng trong c¶
ngµy lµ ph¬ng tiÖn ®Ó cã tiÒn sinh sèng, do ®ã, b¶n th©n
c«ng nh©n còng tëng r»ng m×nh b¸n lao ®éng. Cßn ®èi víi
nhµ t b¶n viÖc bá tתn ra ®Ó cã lao ®éng, nªn còng nghÜ
r»ng c¸i mµ hä mua lµ lao ®éng.
Ba lµ, do c¸ch thøc tr¶ l¬ng. Sè lîng cña tiÒn l¬ng phô
thuéc vµo thêi gian lao ®éng hoÆc s¶n phÈm s¶n xuÊt ra,
®iÒu ®ã khiÕn ngêi ta lÇm tëng r»ng tiÒn l¬ng lµ gi¸ c¶ lao
®éng.
TiÒn l¬ng che ®Ëy mäi dÊu vÕt cña sù ph©n chia ngµy
lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng tÊt yÕu vµ thêi gian lao
®éng thÆng d, thµnh lao ®éng ®îc tr¶ c«ng vµ lao ®éng
kh«ng ®îc tr¶ c«ng, do ®ã tiÒn l¬ng che ®Ëy b¶n chÊt bãc
lét cña chñ nghÜa t b¶n.
4
b. Duy tr× vµ ph¸t triÓn søc lao ®éng:
Theo M¸c tiÒn l¬ng lµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ søc lao ®éng,
®ã lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó duy
tr× cuéc sèng cña ngêi cã søc lao ®éng, theo ®iÒu kiÖn
kinh tÕ, x· héi vµ tr×nh ®é v¨n minh cña mçi níc. Gi¸ trÞ søc
lao ®éng bao hµm c¶ yÕu tè lÞch sö, vËt chÊt vµ tinh thÇn.
Ngoµi ra, ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn søc lao ®éng th× ngêi
lao ®éng cßn ph¶i sinh con (nh søc lao ®éng tiÒm tµng),
ph¶i nu«i dìng con, cho nªn nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt
®Ó s¶n xuÊt ra søc lao ®éng ph¶i gåm cã c¶ nh÷ng t liÖu
sinh ho¹t cho con c¸i häc. Theo hä, chøc n¨ng c¬ b¶n cña
tiÒn l¬ng cßn lµ nh»m duy tr× vµ ph¸t triÓn ®îc søc lao
®éng.
Gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ ®iÓm xuÊt ph¸t trong mäi bµi
tÝnh cña s¶n xuÊt x· héi nãi chung vµ cña ngêi sö dông lao
®éng nãi riªng. Gi¸ trÞ søc lao ®éng mang tÝnh kh¸ch quan,
®îc quy ®Þnh vµ ®iÒu tiÕt kh«ng theo ý muèn cña mét c¸c
nh©n nµo, dï lµ ngêi lµm c«ng hay ngêi sö dông lao ®éng.
Nã lµ kÕt qu¶ cña sù mÆc c¶ trªn thÞ trêng lao ®éng gi÷a
ngêi cã søc lao ®éng “b¸n” vµ ngêi sö dông søc lao ®éng
“mua”
5
lµ c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ rÊt quan träng ®Ó ®Þnh híng sù
quan t©m vµ ®éng c¬ trong lao ®éng cña ngêi lao ®éng.
Khi ®é lín cña tiÒn l¬ng phô thuéc vµo hiÖu qu¶ s¶n xuÊt
cña c«ng ty nãi chung vµ c¸ nh©n ngêi lao ®éng nãi riªng
th× hä sÏ quan t©m ®Õn viÖc kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng
suÊt vµ chÊt lîng c«ng viÖc
N©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng, n¨ng suÊt lao ®éng suy
cho cïng lµ nguån gèc ®Ó t¨ng thu nhËp, t¨ng kh¶ n¨ng tho¶
m·n c¸c nhu cÇu cña ngêi lao ®éng.
Kh¸c víi thÞ trêng hµng ho¸ b×nh thêng, cÇu vÒ lao
®éng kh«ng ph¶i lµ cÇu cho b¶n th©n nã, mµ lµ cÇu dÉn
xuÊt, tøc lµ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng tiªu thô cña s¶n phÈm
do lao ®éng t¹o ra vµ møc gi¸ c¶ cña hµng ho¸ nµy. Tæng
møc tiÒn l¬ng quyÕt ®Þnh tæng cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch
vô cÇn thiÕt ph¶i s¶n xuÊt còng nh gi¸ c¶ cña nã. Do vËy,
tiÒn l¬ng ph¶i dùa trªn c¬ së t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. ViÖc
t¨ng nang suÊt lao ®éng lu«n lu«n dÉn ®Õn sù t¸i ph©n bè
lao ®éng. Theo qui luËt thÞ trêng, lao ®éng sÏ t¸i ph©n bè
vµo c¸c khu vùc cã n¨ng suÊt cao h¬n ®Ó nhËn ®îc c¸c møc
l¬ng cao h¬n.
Cïng víi viÖc kÝch thÝch kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng
suÊt lao ®éng, tiÒn l¬ng cßn lµ yÕu tè kÝch thÝch viÖc
hoµn thiÖn c¸c mèi quan hÖ lao ®éng. Thùc tÕ cho thÊy,
6
viÖc duy tr× c¸c møc tiÒn l¬ng cao vµ t¨ng kh«ng ngõng
chØ ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së hµi hoµ c¸c mèi quan hÖ lao
®éng trong c¸c doanh nghiÖp. ViÖc g¾n tiÒn l¬ng víi hiÖu
qu¶ cña ngêi lao ®éng vµ ®¬n vÞ kinh tÕ sÏ thóc ®Èy c¸c
mèi quan hÖ hîp t¸c, gióp ®ì lÇn nhau, n©ng cao hiÖu qu¶
c¹nh tranh cña c«ng ty. Bªn c¹nh ®ã, t¹o tiÒn ®Ò cho sù
ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi vµ thóc ®Èy x· héi ph¸t
triÓn theo híng d©n chñ vµ v¨n minh.
TiÒn l¬ng cã hai h×nh thøc c¬ b¶n lµ: tiÒn l¬ng tÝnh
theo thêi gian vµ tiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n phÈm.
TiÒn l¬ng tÝnh theo thêi gian lµ h×nh thøc tiÒn l¬ng
mµ sè lîng cña nã phô thuéc vµo thêi gian lao ®éng cña
c«ng nh©n (giêi, ngµy, tuÇn, th¸ng).
CÇn ph©n biÖt l¬ng giê, l¬ng ngµy, l¬ng th¸ng. Gi¸ c¶
cña mét giê lao ®éng lµ thíc ®o chÝnh x¸c møc tiÒn l¬ng
tÝnh theo thêi gian. TiÒn l¬ng ngµy vµ l¬ng tuÇn cha nãi râ
®îc møc tiÒn c«ng ®ã thÊp hay cao, v× cßn tuú thuéc theo
ngµy lao ®éng dµi hay ng¾n. Do ®ã, muèn ®¸nh gi¸ ®óng
møc tiÒn l¬ng kh«ng chØ c¨n cø vµo lîng tiÒn, mµ cßn c¨n
cø vµo ®é dµi cña ngµy lao ®éng vµ cêng ®é lao ®éng.
Thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l¬ng theo thêi gian, nhµ t b¶n
cã thÓ kh«ng thay ®æi l¬ng ngµy, l¬ng tuÇn, mµ vÉn h¹
thÊp ®îc gi¸ c¶ lao déng do kÐo dµi ngµy lao ®éng hoÆc
t¨ng cêng ®é lao ®éng. Tr¶ l¬ng kÐo dµi thêi gian cßn cã lîi
7
cho nhµ t b¶n khi t×nh h×nh thÞ trêng thuËn lîi, hµng ho¸
tiªu thô dÔ dµng, thùc hiÖn lèi lµm viÖc thªm giê, tøc lµ lµm
viÖc ngoµi sè giêi quy ®Þnh cña ngµy lao ®éng. Cßn khi thÞ
trêng kh«ng thuËn lîi buéc ph¶i thu hÑp s¶n xuÊt, nhµ t b¶n
sÏ rót ng¾n ngµy lao ®éng vµ thùc hiÖn lèi tr¶ c«ng theo
giê, do ®ã h¹ thÊp tiÒn l¬ng xuèng rÊt nhiÒu. Nh vËy, c«ng
nh©n kh«ng nh÷ng bÞ thiÖt thßi khi ngµy lao ®én bÞ kÐo
dµi qu¸ ®é, mµ cßn bÞ thiÖt c¶ khi ph¶i lµm viÖc bít giê.
TiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc tiÒn l¬ng
mµ sè lîng cña nã phô thuéc vµo sè lîng s¶n phÈm mµ c«ng
nh©n ®· s¶n xuÊt ra hoÆc sè lîng c«ng viÖc ®· hoµn thµnh
trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Mçi s¶n phÈm ®îc tr¶ c«ng theo mét ®¬n gi¸ nhÊt
®Þnh gäi lµ ®¬n gi¸ tiÒn c«ng. §¬n gi¸ tiÒn c«ng lµ gi¸ tr¶
c«gn co mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra theo gi¸ biÓu
nhÊt ®Þnh. Khi quy ®Þnh ®¬n gi¸, ngêi ta lÊy tiÒn l¬ng
trung b×nh cña c«ng nh©n trong ngµy chia cho sè lîng s¶n
phÈm mµ c«ng nh©n s¶n xuÊt ra trong 1 ngµy b×nh thêng.
Do ®ã, vÒ thùc chÊt, ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho
mét thêi gian cÇn thiÕt nhÊt ®Þnh ®Ó s¶n xuÊt mét s¶n
phÈm. V× thÕ, tiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n phÈm chØ lµ h×nh
thøc chuyÓn ho¸ cña tiÒn l¬ng tÝnh theo thêi gian.
H×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm cµng che giÊu vµ
xuyªn t¹c b¶n chÊt cña tiÒn l¬ng h¬n so víi h×nh thøc tiÒn
l¬ng tÝnh theo thêi gian. ViÖc thùc hiÖn h×nh thøc tiÒn l-
8
¬ng tÝnh theo s¶n phÈm mét mÆt lµm cho nhµ t b¶n dÔ
dµng kiÓm so¸t c«ng nh©n; mét kh¸c ®Î ra sù c¹nh tranh
gi÷a c«ng nh©n, kÝch thÝch c«ng nh©n ph¶i lao ®éng tÝch
cùc n©ng cao cêng ®é lao ®éng, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm
®Ó nhËn ®îc tiÒn c«ng cao h¬n.
VÒ mÆt lÞch sö, tiÒn l¬ng t×nh theo thêi gian ®îc ¸p
dông réng r·i trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña chñ nghÜa
t b¶n, cßn ë giai ®o¹n sau th× tiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n
phÈm ®îc ¸p dông réng r·i h¬n. HiÖn nay, h×nh thøc tiÒn l-
¬ng tÝnh theo thêi gian ngµy cµng ®îc më réng.
9
rµng, nÕu ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi, tiÒn l¬ng thùc
tÕ phô thuéc theo tû lÖ thuËn vµo ®¹i lîng tiÒn l¬ng danh
nghÜa vµ phô thuéc theo tû lÖ nghÞch víi møc gi¸ c¶ vËt
phÈm tiªu dïng vµ dÞch vô.
Nghiªn cøu sù vËn ®éng cña tiÒn l¬ng díi chñ nghÜa t
b¶n, C.M¸c v¹ch ra r»ng, xu híng chung cã tÝnh quy luËt cña
sù vËn ®éng cña tiÒn l¬ng díi chñ nghÜa t b¶n lµ: trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n, tiÒn c«ng danh
nghÜa cã xu híng t¨ng lªn, nhng møc t¨ng cña nã nhiÒu khi
kh«ng theo kÞp víi møc t¨ng gi¸ c¶ t liÖu tiªu dïng vµ dÞch
vô. Khi ®ã, tiÒn c«ng thùc tÕ cã xu híng h¹ thÊp.
Lîng gi¸ trÞ cña nã do ¶nh hëng cña mét lo¹t nh©n tè
quyÕt ®Þnh. Mét nh©n tè t¸c ®éng lµm t¨ng lîng gi¸ trÞ søc
lao ®éng, mét nh©n tè kh¸c t¸c ®éng lµm gi¶m gi¸ trÞ cña
nã. Sù t¸c ®éng qua l¹i cña tÊt c¶ c¸c nh©n tè ®ã dÉn tíi
qu¸ tr×nh phøc t¹p cña sù biÕn ®æi gi¸ trÞ søc lao ®éng,
lµm cho sù gi¶m sót cña nã cã tÝnh chÊt xu híng.
- Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng lµm t¨ng gi¸ trÞ søc lao
®éng lµ sù n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña ngêi lao
®éng vµ sù t¨ng cêng ®é lao ®éng.
10
- Trong ®iÒu kiÖn cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt,
nÐt ®Æc trng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ t¨ng tÝnh phøc t¹p
cña lao ®éng, ®ßi hái ph¶i n©ng cao rÊt nhiÒu tr×nh ®é
chuyªn m«n cña ngêi lao ®éng, t¨ng cêng ®é lao ®éng cña
hä, lµm t¨ng mét c¸ch c¨n b¶n chi phÝ vÒ t¸i s¶n xuÊt søc
lao ®éng, do ®ã lµm t¨ng gi¸ trÞ cña nã.
- Nh©n tè t¸c ®éng lµm gi¶m gi¸ trÞ søc lao ®éng lµ
sù t¨ng lªn cña n¨ng suÊt lao ®éng. Cïng víi sù t¨ng n¨ng
suÊt lao ®éng th× gi¸ c¶ vÒ t liÖu sinh ho¹t cña ngêi c«ng
nh©n rÎ ®i nÒn tiÒn l¬ng thùc tÕ cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn. Nh-
ng tiÒn l¬ng thùc tÕ vÉn cha d¸p øng ®îc nhu cÇu thùc sù
cña c«ng nh©n, vµ sù chªnh lÖch gi÷a chóng kh«ng nh÷ng
kh«ng ®îc thu hÑp, mµ ngîc l¹i cßn t¨ng lªn.
Sù h¹ thÊp tiÒn l¬ng díi gi¸ trÞ søc lao ®éng do t¸c
®éng cña mét lo¹t nh©n tè sau ®©y:
11
+ ThÞ trêng søc lao ®éng lu«n ë t×nh tr¹ng cung vÒ
lao ®éng lµm thuª vît qu¸ cÇu vÒ lao ®éng, do ®ã c¹nh
tranh gi÷a c«ng nh©n t¨ng lªn. §iÒu ®ã cho phÐp nhµ t b¶n
thÊy r»ng, hµng ho¸ - søc lao ®éng buéc ph¶i b¸n trong mäi
®iÒu kiÖn, v× c«ng nh©n kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh
sèng. Møc l¬ng trung b×nh bÞ gi¶m xuèng cßn do hµng
triÖu ngêi kh«ng cã viÖc lµm ®Çy ®ñ trong n¨m, nãi chung
hä kh«ng nhËn ®îc tiÒn l¬ng.
+ L¹m ph¸t lµm gi¶m søc mua cña ®ång tiÒn còng lµ
nh©n tè lµm gi¶m tiÒn l¬ng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay.
Trong ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i, tiÒn l-
¬ng theo thêi gian víi nh÷ng h×nh thøc ®a d¹ng chiÕm u
thÕ. Trong viÖc t×m kiÕm nh÷ng ph¬ng ph¸p míi nh»m bãc
lét lao ®éng lµm thuª, giai cÊp t s¶n buéc ph¶i thõa nhËn
vai trß con ngêi tron qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vµ ®iÒu chØnh l¹i
viÖc tæ chøc lao ®éng, còng nh kÝch thÝch ngêi lao ®éng.
12
Sù bãc lét lao ®éng lµm thuª ë c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn
cßn cã nh÷ng h×nh thøc che giÊu tinh vi ¬n. Khi thiªn vÒ sù
cñng cè “quan hÖ con ngêi”, vÒ sù thèng trÞ cña c¸c nguyªn
t¾c “c«ng ty lµ mét gia ®×nh”, giai cÊp t s¶n hiÖn ®¹i thùc
hiÖn mu toan thuyÕt phôc c«ng nh©n r»ng lîi Ých cña xÝ
nghiÖp, lîi Ých cña t b¶n thèng nhÊt víi lîi Ých cña c«ng
nh©n. Vai trß kÝch thÝch cña tiÒn l¬ng ®îc sö dông vµo
môc ®Ých ®ã. Kh«ng ph¶i chØ cã th¸i ®é tËn t©m víi c«ng
viÖc mµ sù phôc vô trung thµnh cho c«ng ty còng ®îc kÝch
thÝch bëi ®¹i lîng vµ h×nh thøc cña tiÒn l¬ng. §iÒu ®ã cã
nghÜa lµ kh«ng chØ b»ng h×nh thøc tiÒn l¬ng, mµ cßn
b»ng tæ chøc tiÒn l¬ng dùa trªn c¬ së t©m lý cña ho¹t
®éng lao ®éng, giai cÊp t s¶n rÊt muèn “thñ tiªu” hoÆc lµm
dÞu m©u thuÉn gi÷a t b¶n vµ lao ®éng. §ã lµ ®Æc trng cña
nh÷ng liªn hiÖp ®éc quyÒn lín hiÖn ®¹i, ë ®ã c¸c nhµ t b¶n
®· kh«ng tiÕc tiÒn chi vµo nh÷ng chi phÝ nh»m t¹o ra “bÇu
kh«ng khÝ tin cËy” ®Ó h×nh thµnh ë ngêi c«ng nh©n “ý
thøc ngêi chñ”. TÝnh mÒm dÎo trong sù vËn dông c¸c h×nh
thøc kh¸c nhau cña tiÒn l¬ng, viÖc tÝnh to¸n nh÷ng yªu cÇu
kü thuËt, tæ chøc vµ t©m lý khi trang bÞ n¬i lµm viÖc ®a
®Õn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm,
tÊt c¶ ®Òu nh»m môc ®Ých t¨ng gi¸ trÞ thÆng d. §iÒu ®ã
cã nghÜa lµ t¨ng cêng bãc lét ngêi lao ®éng.
II. T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng ë ViÖt Nam
ChÝnh s¸ch tiÒn l¬ng ®ang ®îc thùc hiÖn lµ kÕt qu¶
cña ®ît c¶i c¸ch tiÒn l¬ng n¨m 1993. §©y lµ mét cuéc c¶i
c¸ch rÊt c¨n b¶n kh«ng nh÷ng vÒ l¬ng mµ cßn lµ mét ®ît
13
s¾p xÕp l¹i hÖ thèng ph©n phèi tiÒn l¬ng tõ ng©n s¸ch nhõ
níc (NSNN), nh»m môc tiªu xo¸ bá triÖt ®Ó t×nh tr¹ng bao
cÊp, kh¾c phôc tÝnh b×nh qu©n trong ph©n phèi, s¾p xÕp
l¹i hÖ thèng thang b¶ng l¬ng vµ t¹o bíc ngoÆt vÒ nhËn thøc
quan ®iÓm- coi tiÒn l¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, trong
®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ tõng bíc x©y
dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng.
14
khi tiÒn l¬ng l¹i chñ yÕu n»m trong tr¹ng th¸i tÜnh, Ýt cã
thay ®æi trong c¶ hÖ thèng thang b¶ng l¬ng, cho nªn nã ®·
béc lé nhiÒu mÆt h¹n chÕ. Ch¼ng h¹n:
TiÒn l¬ng thùc tÕ vÉn cha lµm ®îc chøc n¨ng t¸i s¶n
xuÊt søc lao ®éng. Møc l¬ng cña nhiÒu chøc danh thËm chÝ
kh«ng thÓ chu cÊp ®ñ ®Ó ¨n, cha kÓ ®Õn c¸c kho¶n nh
tiÒn nhµ, ch÷a bÖnh, tiÒn ®iÖn, níc ... ®· ®îc tiÒn tÖ ho¸
vµo l¬ng. Ngêi lao ®éng thùc tÕ kh«ng thÓ tÝch luü tõ l¬ng
®Ó thuª hay mua nhµ ë. Møc l¬ng tèi thiÓu cßn qu¸ thÊp,
mÆc ®· qua 3 lÇn ®iÒu chØnh (tõ 120 lªn 144, 180, 210
ngµn ®ång), nhng míi bï l¹i phÇn nµo gi¸ trÞ thùc tÕ cña
tiÒn l¬ng bÞ gi¶m ®i do l¹m ph¸t. Mçi lÇn ®iÒu chØnh tiÒn
l¬ng tèi thiÓu ®Òu ph¶i bµn c·i, ®Êu tranh, gi»ng co gi÷a
®ßi hái tÊt yÕu, bøc b¸ch tõ cuéc sèng víi h¹n chÕ cña tµi
chÝnh ng©n s¸ch. Cã hai “chèt h·m” lµm cho mäi ý ®Þnh
t¨ng møc l¬ng tèi thiÓu ®Òu ph¶i chïn l¹i, ®ã lµ kh«ng cã
nguån tµi chÝnh vµ nÕu víi nguån tµi chÝnh cã h¹n muèn
t¨ng l¬ng th× ph¶i gi¶m biªn chÕ, nhng v× nhiÒu lý do kh¸c
nhau, biªn chÕ tiÕp tôc t¨ng thªm. Ngay trong ®ît s¾p xÕp
l¹i biªn chÕ ®Ó thùc hiÖn gi¶m biªn ®ång lo¹t 15%, th× biªn
chÕ còng ®· t¨ng lªn 2,5%
15
cña c¸n bé cao cÊp do bÇu cö hoÆc ®Ò b¹t) cho dï thµnh
tÝch ®¹t ®îc vÒ mÆt chuyªn m«n ®Õn møc ®é nµo. Thi
n©ng bËc cßn mang tÝnh h×nh thøc, kÕt qu¶ thi cha thùc
sù g¾n víi chuyªn m«n c«ng t¸c cô thÓ, ®èi tîng “qu¸ ®é”
cßn nhiÒu, nªn dÔ bÞ ¸p dông tuú tiÖn. HËu qu¶ lµ chÝnh
s¸ch tiÒn l¬ng cha thùc sù khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng, ch-
a khuyÕn khÝch c¸c tµi n¨ng, ®Æc biÖt lµ tµi n¨ng trÎ.
Thø hai, t×nh tr¹ng bÊt hîp lý do vÉn tån t¹i nhiÒu
ngµnh, nhiÒu c¬ quan vµ khu vùc cã sù chªnh lÖch qu¸ møc
16
vÒ thu nhËp, h×nh thµnh nhiÒu kho¶n thu vµ chia ch¸c
trong c¸c c¬ quan mµ Nhµ níc kh«ng qu¶n lý næi. Mäi ngêi
®Òu biÕt r»ng møc l¬ng hiÖn nay kh«ng thÓ ®¶m b¶o ®îc
møc sèng b×nh thêng. Ch¼ng h¹n, mét sinh viªn ®¹i häc
hiÖn nay muèn sèng vµ häc tËp b×nh thêng ph¶i ®îc chu
cÊp tèi thiÓu 500 vµ trung b×nh lµ 700 ngµn ®ång/th¸ng ë
Hµ néi (ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cßn cao h¬n, tõ 700 ngµn
– 1 triÖu ®ång), t¬ng ®¬ng víi mét c¸n sù bËc 10, nghÜa lµ
ph¶i lµm viÖc ®îc 30 n¨m. §©y lµ mét nghÞch lý. BÊt hîp lý
n÷a lµ thu nhËp ngoµi l¬ng lín h¬n l¬ng rÊt nhiÒu trong
mét bé phËn c¸n bé, c«ng chøc; chªnh lÖch vÒ thu nhËp
gi÷a c¸c ngµnh, c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ rÊt lín. HiÖn nay cã
kho¶ng 40% sè c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh- sù nghiÖp c¶ níc lµ
ho¹t ®éng sù nghiÖp. TÝnh riªng n¨m 1999, theo Bé Tµi
chÝnh, sè thu cña 56 trêng ®¹i häc, cao ®¼ng, trung häc
chuyªn nghiÖp ®· cã 304,946 tØ ®ång (b»ng 68,43% kinh
phÝ NSNN cÊp). Sè thu cña 21 ®¬n vÞ thuéc Bé Khoa häc –
C«ng nghÖ vµ M«i trêng, Trung t©m Khoa häc tù nhiªn vµ
C«ng nghÖ quèc gia ®¹t 6,373 tØ ®ång (b»ng 16,4% kinh
phÝ NSNN cÊp)... Kho¶n trÝch 30% viÖn phÝ ®Ó khen thëng
trong ngµnh y tÕ lµ 80,566 tØ ®ång, b×nh qu©n mçi biªn
chÕ trong ngµnh nhËn 6,387 triÖu ®ång/n¨m, trong ®ã cao
nhÊt lµ BÖnh viÖn Chî RÉy 16,28 triÖu ®ång), thÊp nhÊt lµ
BÖnh viÖn T©m thÇn trung ¬ng (2,79 triÖu ®ång). §ã lµ ch-
a kÓ sù chªnh lÖch qu¸ lín gi÷a lao ®éng trong biªn chÕ nhµ
níc víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.
17
Nh÷ng chªnh lÖch vµ nh÷ng nghÞch lý Êy ®ang lµ lý
do c¶ vÒ vËt chÊt lÉn ý thøc lµm cho ngêi lao ®éng coi tiÒn
l¬ng lµ mét kho¶n thu “thu nhËp phô”, kh«ng ai sèng chØ
b»ng l¬ng, Nhµ níc kh«ng qu¶n lý ®îc thu nhËp... vµ chóng
®ang g©y ra nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc, nh: h¹ch to¸n sai, b¸o
c¸o kh«ng ®Çy ®ñ, giÊu nguån thu, trèn thuÕ thu nhËp, sö
dông thu nhËp mËp mê, tuú tiÖn, c¶n trë kiÓm tra, kiÓm
so¸t. §iÒu tÖ h¹i kh«ng ®o ®Õm ®îc lµ t¹o ra t©m lý l¹m
dông cña c«ng, n¹n tham nhòng tËp thÓ, dïng tiÒn c«ng ®Ó
chi tiªu tho¶ søc ...
DiÖn hëng l¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ níc (NSNN) qu¸ réng,
c¬ cÊu bÊt hîp lý vµ vÉn mang nÆng tÝnh chÊt bao cÊp.
HiÖn nay, cã 8 ®èi tîng hëng l¬ng, phô cÊp, trî cÊp mang
tÝnh chÊt l¬ng tõ NSNN, gåm: c¸n bé c«ng chøc khèi hµnh
chÝnh; c¸n bé c«ng chøc khèi sù nghiÖp; c¸n bé c«ng chøc
khèi c¬ quan ®¶ng vµ ®oµn thÓ; c¸n bé c«ng chøc khèi c¬
quan d©n cö (Quèc héi, Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp); c¸n
bé cÊp x·, phêng; c¸n bé, chiÕn sÜ khèi lùc lîng vò trang,
c«ng an, an ninh..; c¸c ®èi tîng b¶o hiÓm x· héi, hu trÝ, mÊt
søc; nh÷ng ngêi cã c«ng, th¬ng binh, bÖnh binh, gia ®×nh
liÖt sÜ. TÝnh ®Õn hÕt th¸ng 12 n¨m 1999, tæng toµn bé c¸c
®èi tîng trªn lªn tíi 6,2 triÖu ngêi, chiÕm 8% d©n sè, trong
®ã 66,9% (t¬ng ®¬ng 4 triÖu ngêi) thuéc 2 nhãm cuèi – hu
trÝ vµ c¸c chÝnh s¸ch x· héi.
18
tËp trung, quan liªu, bao cÊp, cha ¸p dông chÝnh s¸ch nép
b¶o hiÓm x· héi. Sè c¸n bé, c«ng chøc ®ang lµm viÖc thùc
tÕ chØ chiÕm tû lÖ nhá:
19
+ §èi víi Nhµ níc.
- §æi míi vai trß qu¶n lý Nhµ níc trong lÜnh vùc lao
®éng vµ x· héi theo híng t¨ng cêng ¸p dông c¸c c«ng cô, c¸c
®ßn bÈy kinh tÕ, gi¶m c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh,
trùc tiÕp; t¨ng cêng vai trß ®iÒu tiÕt lao ®éng vµ hç trî cho
thÞ trêng lao ®éng ph¸t triÓn nh cung cÊp th«ng tin vÒ thÞ
trêng lao ®éng, c¸c ho¹t ®éng hç trî vÒ viÖc lµm vµ ®µo t¹o
20
nghÒ, sím ban hµnh chÝnh s¸ch b¶o hiÓm thÊt nghiÖp, c¸c
chÝnh s¸ch trî gióp kh¸c.
- Thùc hiÖn ngay viÖc cô thÓ ho¸ vµ híng dÉn c¸c quy
®Þnh míi cña Nhµ níc vÒ chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng ®èi víi khu
vùc s¶n xuÊt, kinh doanh.
21
thu nhËp còng nh ®Ò xuÊt víi Nhµ níc viÖc ®iÒu chØnh bæ
sung, söa ®æi khi ph¸t sinh bÊt hîp lý.
22
KÕt luËn
Nh÷ng ph©n tÝch trªn cho thÊy ®· ®Õn lóc ph¶i cã bíc
®ét ph¸ thËt sù trong viÖc tiÕp tôc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn
l¬ng, kh«ng chØ lµ ë vÊn ®Ò t¹o nguån tµi chÝnh ®Ó t¨ng l-
¬ng tèi thiÓu ®¬n thuÇn mµ c¶ vÒ vÊn ®Ò nghiÖp vô tiÒn
l¬ng, nghÜa lµ c¶i c¸ch c¶ hÖ thèng thang b¶ng l¬ng kh¾c
phôc nh÷ng h¹n chÕ, bÊt cËp cña nã xuÊt ph¸t tõ nh÷ng
®ßi hái kh¸ch quan cña cuéc sèng. CÇn khÈn tr¬ng ®a quan
®iÓm cña §¶ng t¹i Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ¬ng lÇn
thø 7 (kho¸ VIII) vµo cuéc sèng, r»ng: “tiÒn l¬ng g¾n liÒn víi
sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ®Êt níc, tr¶ l¬ng ®óng cho
ngêi lao ®éng chÝnh lµ thùc hiÖn ®Çu t cho ph¸t triÓn; gãp
phÇn quan träng lµm lµnh m¹nh, trong s¹ch ®éi ngò c¸n bé,
n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ hiÖu suÊt c«ng t¸c”
§¹i héi lÇn thø IX còng tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “C¶i c¸ch
c¬ b¶n chÕ ®é tiÒn l¬ng c¸n bé, c«ng chøc theo híng tiÒn
tÖ ho¸ ®Çy ®ñ tiÒn l¬ng; ®iÒu chØnh tiÒn l¬ng t¬ng øng
víi nhÞp ®é t¨ng thu nhËp trong x· héi; hÖ thèng thang bËc
l¬ng b¶o ®¶m t¬ng quan hîp lý, khuyÕn khÝch ngêi cã tµi,
ngêi lµm viÖc giái”
23