Môc lôc

A. §Æt vÊn ®Ò 2
B. Néi dung 3
I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vª 3
1. B¶n chÊt vµ c¸c h×nh thøc cña lîi nhuËn 4
2. C¸c quan ®iÓm t s¶n vÒ lîi nhuËn 11
II. Vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng 14
®inh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt nam
1. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc trong nÒn kinh tÕ 14
2. Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch - mét trong nh÷ng 19
nguån gèc sù giµu cã cña c¸c quèc gia trong ®iÒu
kiÖn hiÖn ®¹i
3.VÊn ®Ò lîi nhuËn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh 22
doanh ë ViÖt nam
III. Gi¸ trÞ lý luËn vµ thùc tiÔn cña häc thuyÕt lîi 28
nhuËn
1. ý nghÜa cña häc thuyÕt lîi nhuËn - lÞch sö vµ hiÖn 28
t¹i
1. ý nghÜa cña häc thuyÕt lîi nhuËn - lÞch sö vµ hiÖn 19
t¹i
2. ý nghÜa cña lîi nhuËn trong qu¸ tr×nh ®i lªn 30
CNXH ë ViÖt Nam
3. HËu qu¶ cña viÖc theo ®uæi lîi nhuËn 33
C. KÕt luËn 35

1
A: §Æt vÊn ®Ò

Mac ®· cèng hiÕn c¶ cuéc ®êi cña m×nh vµo mét x· héi tèt
®Ñp, mét x· héi c«ng b»ng v¨n minh ®ã chÝnh lµ CNXH.
¤ng ®· ®Ó l¹i cho nh©n lo¹i rÊt nhiÒu t¸c phÈm. Hai ph¸t
kiÕn vÜ ®¹i nhÊt cña M¸c lµ häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d vµ
chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Hai ph¸t kiÕn nµy ®· lµm thay
®æi nhËn thøc cña toµn nh©n lo¹i. Víi hai ph¸t kiÕn nµy,
Mac ®· biÕn chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng thµnh CNXH khoa
häc. Cho tíi nay gÇn hai thÕ kû ®· tr¶i qua nhng hai ph¸t
kiÕn vÜ ®¹i nµy vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ cña nã.

§èi víi níc ta ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH th× vÊn
®Ò nhËn thøc vµ vËn dông c¸c häc thuyÕt cña Mac - §Æc
biÖt lµ häc thuyÕt GTTD, ®Ó lµm kim chØ nam cho c¸c ho¹t
®éng ®Ó ®i ®Õn ®Ých cuèi cïng lµ mét vÊn ®Ò cùc kú
quan träng. XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc trªn víi nÒn kinh tÕ níc
ta ®ang chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp sang
nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× kh«ng ai kh¸c, kh«ng quèc gia
nµo kh¸c mµ tù t×m ra ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ phï hîp
víi ®iÒu kiÖn t×nh h×nh hiÖn nay. Yªu cÇu ®Æt ra lµ
chóng ta ph¶i hiÓu râ nguån gèc, b¶n chÊt cña c¸c yÕu tè
bªn trong cña nÒn kinh tÕ ®Æc biÖt lµ nh÷ng yÕu tè
chÝnh thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Mét trong nh÷ng yÕu tè chÝnh lµ lîi nhuËn. VËy thÕ nµo lµ
lîi nhuËn? nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn lµ g× vµ lîi
nhuËn ®ãng vai trß nh thÕ nµo trong sù ph¸t triÓn cña nÒn

2
kinh tÕ thÞ trêng... §©y còng chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÊp
thiÕt, tÊt yÕu ®ßi hái ph¶i cã lêi gi¶i ®¸p nhanh chãng,
chÝnh x¸c phï hîp víi t×nh h×nh ®Ó ®¸p øng ®îc yªu cÇu
ph¸t triÓn hiÖn nay. Vµ ®©y còng chÝnh lµ lý do v× sao
em chän ®Ò tµi nµy.

Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi bao gåm 3 phÇn:

I: Mét sè vÇn ®Ò lý luËn vÒ lîi nhuËn.

II: Vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh h-
íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam

III: Gi¸ trÞ lý luËn vµ thùc tiÔn cña häc thuyÕt lîi nhuËn.

§©y lµ mét vÊn ®Ò cã tÇm quan träng rÊt lín. Qu¸ tr×nh
nghiªn cøu nã ®ßi hái ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c quan ®iÓm cña
c¸c nhµ kinh tÕ häc tríc M¸c kÕt hîp víi quan ®iÓm cña M¸c
vµ víi thùc tiÔn. Víi nh÷ng hiÓu biÕt cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ
thêi gian cã h¹n nªn trong bµi viÕt cßn nhiÒu vÊn ®Ò cha
chÝnh x¸c nhiÒu vÊn ®Ò cßn thiÕu tÝnh thêi sù, em mong
®îc sù chØ b¶o söa ch÷a cho thÊy. Em xin ch©n thµnh
c¶m ¬n thÇy NguyÔn TiÕn Long ®· tËn t×nh chØ b¶o, híng
dÉn em hoµn thµnh bµi ®Ò ¸n nµy.

3
 B: Néi dung

I. mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ lîi nhuËn

1. B¶n chÊt vµ c¸c h×nh thøc cña lîi nhuËn

1.1. Quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ lîi nhuËn

C.M¸c (1818 - 1883) vµ F. ¡nghen (1820 - 1895) lµ hai nhµ t

tëng vÜ ®¹i ®· cã c«ng s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c, vò khÝ
t tëng s¾c bÐn cña giai cÊp c«ng nh©n trªn toµn thÕ giíi.
Hai «ng ®· viÕt rÊt nhiÒu t¸c phÈm ph©n tÝch nÒn kinh tÕ
TBCN, chØ râ nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng qui luËt kinh tÕ,
nh÷ng xu híng vËn ®éng, nh÷ng u thÕ vµ h¹n chÕ cña nã,
mµ trong ®ã næi tiÕng nhÊt lµ bé t b¶n "t¸c phÈm kinh tÕ
chÝnh trÞ häc næi tiÕng nhÊt cña thÕ kû chóng ta " theo
nh Lªnin ®· viÕt. Trong bé t b¶n nµy M¸c ®· nªu lªn mét
trong nh÷ng ph¸t kiÕn vÜ ®¹i nhÊt cña «ng ®ã lµ häc
thuyÕt vÒ gi¸ trÞ thÆng d vµ chØ ra r»ng nguån gèc vµ b¶n
chÊt cña lîi nhuËn chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ thÆng d. Do
vËy, muèn lµm râ ®îc nguån gèc, b¶n chÊt vµ vai trß cña lîi
nhuËn chóng ta ph¶i ®i tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng
d, quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña CNTB.

1.1.1. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d

Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ t
liÖu s¶n xuÊt, gi¸ trÞ sö dông kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých, bëi
v× nhµ t b¶n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông mang
gi¸ trÞ trao ®æi. H¬n n÷a, nhµ t b¶n muèn s¶n xuÊt ra

4
mÆt hµng ho¸ cã gi¸ trÞ lín h¬n tæng sè gi¸ trÞ nh÷ng t
liÖu s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t b¶n ®· mua
®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã, nghÜa lµ muèn s¶n xuÊt ra
mét gi¸ trÞ thÆng d.

Chóng ta h·y xem xÐt vÝ dô sau vÒ s¶n xuÊt sîi.

T b¶n øng tríc Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi

(20kgsîi)
- TiÒn mua b«ng : 20$ - Gi¸ trÞ cña b«ng chuyÓn vµo sîi
20$
- Hao mßn m¸y mãc 4$ - Gi¸ trÞ cña m¸y mãc chuyÓn
vµo sîi 4$
- TiÒn mua søc lao ®éng - Gi¸ trÞ do lao ®éng cña ngêi
cña c«ng nh©n trong 1 c«ng nh©n t¹o ra trong 12 giê :
ngµy: 3$ 0,5 x 12 = 6$
27$ 3
0$
Nh vËy toµn bé chÝnh phñ cña nhµ t b¶n ®Ó mua t liÖu s¶n
xuÊt vµ søc lao ®éng lµ 27 ®«la. Trong 12 h lao ®éng,
c«ng nh©n t¹o ra 1 s¶n phÈm míi (20kg sîi) cã gi¸ trÞ b»ng
30®«la, lín h¬n gi¸ trÞ øng tríc lµ 3 ®«la. VËy 27 ®«la øng
tríc ®· chuyÓn ho¸ thµnh 30 ®«la, ®· ®em l¹i mét gi¸ trÞ
thÆng d lµ 3 ®«la. Do ®ã tiÒn ®· biÕn thµnh t b¶n. PhÇn
gi¸ trÞ míi d«i ra so víi gi¸ trÞ søc lao ®éng gäi lµ gi¸ trÞ
thÆng d.

5
VËy gi¸ trÞ thÆng d lµ phÇn gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ
søc lao ®éng do c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ t b¶n chiÕm
kh«ng.

1.1.2. Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Lîi nhuËn vµ tû
suÊt lîi nhuËn.

a). Chi phÝ s¶n xuÊt TBCN.

Nh mäi ngêi ®Òu biÕt, muèn t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸ th× tÊt
yÕu ph¶i chi phÝ mét sè lao ®éng nhÊt ®Þnh lµ lao ®éng
qu¸ khø vµ lao ®éng hiÖn ®¹i.

Lao ®éng qu¸ khø tøc lµ gi¸ trÞ t liÖu s¶n xuÊt C

Lao ®éng hiÖn t¹i lµ lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ míi V + m

§øng trªn quan ®iÓm x· héi th× chi phÝ thùc tÕ ®Ó t¹o ra
gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ C + V + m. Trªn thùc tÕ, nhµ t b¶n chØ
øng ra mét sè t b¶n ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt (C) vµ mua søc
lao ®éng (V). Do ®ã, nhµ t b¶n chØ xem hao phÝ bao nhiªu
t b¶n chø kh«ng xem hao phÝ bao nhiªu lao ®éng x· héi.
C.M¸c gäi chi phÝ ®ã lµ chi phÝ s¶n xuÊt TBCN, vµ ký hiÖu
b»ng K (K = C + V).

Khi ®ã c«ng thøc gi¸ trÞ hµng ho¸ (C + V + m) chuyÓn

thµnh k + m

b). Lîi nhuËn.

Gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt TBCN lu«n cã
mét kho¶ng chªnh lÖch, cho nªn sau khi b¸n hµng ho¸, nhµ
t b¶n kh«ng nh÷ng bï ®¾p ®îc lîng t b¶n ®· øng ra, mµ

6
cßn thu ®îc sè tiÒn lêi ngang víi m. Sè tiÒn nµy ®îc gäi lµ
lîi nhuËn.

VËy, gi¸ trÞ thÆng ®îc so víi toµn bé t b¶n øng tríc, ®îc
quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t b¶n øng tríc sÏ mang
h×nh thøc chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn vµ ký hiÖu lµ P.

Khi ®ã gi¸ trÞ hµng ho¸ (k + m) sÏ chuyÓn dÞch thµnh k +

p.

VÊn ®Ò ®Æt ra lµ P vµ m cã g× kh¸c nhau?

VÒ mÆt lîng: nÕu hµng ho¸ b¸n ®óng gi¸ trÞ th× m = P; m
vµ P gièng nhau ë chç chóng ®Òu cã chung nguån gèc lµ
kÕt qu¶ lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª.

VÒ mÆt chÊt: m ph¶n ¸nh nguån gèc sinh ra tõ V, cßn P ®-

îc xem nh toµn bé t b¶n øng tríc ®Ò ra. Do ®ã P ®· che
dÊu quan hÖ bãc lét TBCN, che dÊu nguån gèc thùc sù cña
nã.

c). Tû suÊt lîi nhuËn.

Tû suÊt lîi nhuËn lµ tû suÊt tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ
thÆng d vµ toµn bé t b¶n øng tríc, ký hiÖu lµ P'

P' = . 100% = . 100%.

Tû suÊt lîi nhuËn chØ cho nhµ t b¶n biÕt t b¶n cña hä ®Çu
t vµo ®©u th× cã lîi h¬n. P' cao hay thÊp lµ tuú thuéc vµo
nhiÒu nh©n tè kh¸ch quan nh: tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, sù
tiÕt kiÖm t b¶n bÊt biÕn; cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n; tèc ®é
chu chuyÓn t b¶n.

7
1.1.3. Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.

a). C¹nh tranh trong néi bé ngµnh.

C¹nh tranh trong néi bé ngµnh lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ

nghiÖp trong cïng mét ngµnh, cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i
hµng ho¸ nh»m môc ®Ých tiªu thô hµng ho¸ ®ã cã lîi h¬n
®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch.

BiÖn ph¸p c¹nh tranh: C¸c nhµ t b¶n thêng xuyªn c¶i tiÕn
kü thuËt, n©ng cao cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n, n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng nh»m lµm cho gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng
ho¸ xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ra thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi ®Ó thu
®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch.

KÕt qu¶ cña c¹nh tranh trong néi bé ngµnh lµ h×nh thµnh
nªn gi¸ trÞ x· héi cña tõng lo¹i hµng ho¸.

b). C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh.

C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t b¶n
kinh doanh trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau, nh»m môc
®Ých t×m n¬i ®Çu t cã lîi h¬n.

BiÖn ph¸p c¹nh tranh: tù do di chuyÓn t b¶n tõ ngµnh nµy

sang ngµnh kh¸c, tøc lµ tù ph©n phèi t b¶n (V vµ C) vµo c¸c
ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau.

KÕt qu¶ cña cuéc c¹nh tranh nµy lµ h×nh thµnh dÇn tû suÊt
lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn thµnh gi¸
trÞ s¶n xuÊt.

8
Nh chóng ta ®Òu biÕt, do c¸c xÝ nghiÖp trong néi bé tõng
ngµnh, còng nh gi÷a c¸c ngµnh cã cÊu t¹o h÷u c¬ cña t
b¶n kh«ng gièng nhau, cho nªn ®Ó thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn
th× c¸c nhµ t b¶n ph¶i chän nh÷ng ngµnh nµo cã tû suÊt lîi
nhuËn cao ®Ó ®Çu t vèn.

XÐt 3 ngµnh s¶n xuÊt sau:

Ngµnh s¶n Chi phÝ s¶n Gi¸ trÞ thÆng P'(%)

xuÊt xuÊt d víi m' =
100%
C¬ khÝ 80C + 20V 20 20
DÖt 70C + 30V 30 30
Da 60C + 40V 40 40
Nh vËy, cïng mét lîng t b¶n ®Çu t, nhng do cÊu t¹o h÷u c¬
kh¸c nhau nªn tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau. Do ®ã nhµ t b¶n
ë ngµnh c¬ khÝ sÏ chuyÓn t b¶n cña m×nh sang ngµnh da,
lµm cho s¶n phÈm ë ngµnh da nhiÒu lªn lµm cho cung lín
h¬n cÇu, do ®ã gi¸ c¶ cña ngµnh da sÏ thÊp h¬n gi¸ trÞ cña
nã, vµ tû suÊt ngµnh da sÏ h¹ thÊp xuèng. Ngîc l¹i, s¶n phÈm
cña ngµnh c¬ khÝ sÏ gi¶m ®i, nªn gi¸ c¶ sÏ cao h¬n gi¸ trÞ,
vµ do ®ã tû suÊt lîi nhuËn ë ngµnh c¬ khÝ sÏ t¨ng lªn. Sù tù
do di chuyÓn t b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c lµm thay
®æi tû suÊt lîi nhuËn c¸ biÖt vèn cã cña c¸c ngµnh. KÕt
qu¶ h×nh thµnh nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n.

Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m

gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d trong x· héi vµ tæng t b¶n x· héi

9
®Çu t vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh cña nÒn s¶n xuÊt
t b¶n chñ nghÜa, ký hiÖu lµ P

P = . 100%

Qu¸ tr×nh b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn lµ sù ho¹t ®éng
cña quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trong x· héi t b¶n.
Sù ho¹t ®éng cña quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ
biÓu hiÖn cô thÓ cña sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ
thÆng d trong thêi kú tù do c¹nh tranh cña CNTB.

1.2. C¸c h×nh thøc cña lîi nhuËn.

1.2.1. Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp.

§èi víi t b¶n th¬ng nghiÖp tríc CNTB th× lîi nhuËn th¬ng
nghiÖp ®îc coi lµ do mua rÎ, b¸n ®¾t mµ lµ kÕt qu¶ cña
viÖc ¨n c¾p lõa ®¶o, mµ ®¹i bé phËn lîi nhuËn th¬ng
nghiÖp chÝnh lµ do nh÷ng viÖc ¨n c¾p vµ lõa ®¶o mµ ra
c¶.

§èi víi th¬ng nghiÖp TBCN th× lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ
mét phÇn gi¸ trÞ thÆng dù ®îc s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc
s¶n xuÊt mµ nhµ t b¶n c«ng nghiÖp nhêng cho nhµ t b¶n
th¬ng nghiÖp.

Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp ®îc h×nh thµnh do sù chªnh lÖch

gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua hµng ho¸ nhng ®iÒu ®ã kh«ng cã
nghÜa lµ nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp b¸n hµng ho¸ cao h¬n gi¸
trÞ cña nã, mµ lµ nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp mua hµng ho¸

10
thÊp h¬n gi¸ trÞ vµ khi b¸n th× anh ta b¸n ®óng gi¸ trÞ cña
nã.

1.2.2. Lîi tøc cho vay.

Lîi tøc lµ mét phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n, mµ nhµ t b¶n ®i
vay tr¶ cho nhµ t b¶n cho vay c¨n cø vµo mãn tiÒn mµ nhµ
t b¶n cho vay ®· ®a cho nhµ t b¶n ®i vay sö dông.

Nguån gèc cña lîi tøc lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d do c«ng
nh©n s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt.

1.2.3. Lîi nhuËn ng©n hµng.

Ng©n hµng TBCN lµ tæ chøc kinh doanh t b¶n tiÒn tÖ, lµm
m«i giíi gi÷a ngêi ®i vay vµ ngêi cho vay. Ng©n hµng cã
hai nghiÖp vô: nhËn göi vµ cho vay. Trong nghiÖp vô nhËn
göi, ng©n hµng tr¶ lîi tøc cho ngêi göi tiÒn vµo, cßn trong
nghiÖp vô cho vay, ng©n hµng thu lîi tøc cña ngêi ®i vay.
Lîi tøc nhËn göi nhá h¬n lîi tøc cho vay.

Chªnh lÖch gi÷a lîi tøc cho vay vµ lîi tøc nhËn göi trõ ®i
nh÷ng kho¶n chi phÝ cÇn thiÕt vÒ nghiÖp vô ng©n hµng,
céng víi c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c vÒ kinh doanh tiÒn tÖ
h×nh thµnh nªn lîi nhuËn ng©n hµng. Lîi nhuËn ng©n
hµng ngang b»ng víi lîi nhuËn b×nh qu©n.

1.2.4. §Þa t«.

Chóng ta ®Òu thÊy r»ng, còng nh c¸c nhµ t b¶n kinh doanh
trong c«ng nghiÖp, nhµ t b¶n kinh doanh trong n«ng

11
nghiÖp còng ph¶i thu ®îc lîi nhuËn b×nh qu©n. Nhng muèn
kinh doanh trong n«ng nghiÖp th× hä ph¶i thuª ruéng ®Êt
cña ®Þa chñ. V× vËy ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n ra, nhµ t
b¶n ph¶i thu thªm ®îc mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d d«i ra
ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n ®ã, tøc lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch.
Lîi nhuËn siªu ng¹ch nµy t¬ng ®èi æn ®Þnh vµ l©u dµi vµ
hä ph¶i tr¶ cho chñ ruéng ®Êt díi h×nh th¸i ®Þa t« TBCN.

VËy ®Þa t« TBCN lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d cßn l¹i sau
khi ®· khÊu trõ ®i phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n cña nhµ t b¶n
kinh doanh ruéng ®Êt.

Cã hai lo¹i ®Þa t« lµ ®Þa t« chªnh lÖch vµ ®Þa t« tuyÖt

®èi.

+ §Þa t« chªnh lÖch lµ phÇn lîi nhuËn thõa ra ngoµi lîi

nhuËn b×nh qu©n, thu ®îc trªn nh÷ng ruéng ®Êt cã ®iÒu
kiÖn s¶n xuÊt thuËn lîi h¬n. Nã lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶
s¶n xuÊt chung ®îc quy ®Þnh trªn ruéng ®Êt xÊu nhÊt vµ
gi¸ c¶ s¶n xuÊt c¸ biÖt trªn ruéng ®Êt h¹ng trung b×nh vµ
tèt. Thùc cña ®Þa t« chªnh lÖch lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch, ®ã
lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng do do c«ng nh©n n«ng nghiÖp
t¹o ra.

Cã hai lo¹i ®Þa t« chªnh lÖch.

§Þa t« chªnh lÖch I, lµ lo¹i ®Þa t« thu ®îc trªn nh÷ng ruéng
®Êt cã ®é mÇu mì tù nhiªn thuËn lîi, cã vÞ trÝ gÇn n¬i tiªu
thô hay gÇn ®êng giao th«ng.

12
§Þa t« chªnh lÖch II, lµ ®Þa t« thu ®îc nhê th©m canh mµ
cã.

+ §Þa t« tuyÖt ®èi lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch d«i ra ngoµi lîi
nhuËn b×nh qu©n, ®îc h×nh thµnh do cÊu t¹o h÷u c¬ cña
t b¶n trong n«ng nghiÖp thÊp h¬n trong c«ng nghiÖp, nã lµ
sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ n«ng s¶n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt
chung.

2. C¸c quan ®iÓm t s¶n vÒ lîi nhuËn.

2.1. Quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn cña chñ nghÜa träng th¬ng

Chñ nghÜa träng th¬ng ra ®êi trong ®iÒu kiÖn lÞch sö lµ

thêi kú tan r· cña chÕ ®é phong kiÕn vµ thêi kú tÝch luü
nguyªn thñy cña chñ nghÜa t b¶n (CNTB), khi kinh tÕ hµng
ho¸ vµ ngo¹i th¬ng ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn. MÆc dï thêi kú
nµy cha biÕt ®Õn c¸c qui luËt kinh tÕ vµ cßn nhiÒu h¹n chÕ
vÒ tÝnh quy luËt nhng hÖ thèng quan ®iÓm häc thuyÕt
kinh tÕ träng th¬ng ®· t¹o ra nhiÒu tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ x·
héi cho c¸c lý luËn kinh tÕ thÞ trêng sau nµy ph¸t triÓn.

Nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa träng th¬ng rÊt coi träng th-
¬ng nghiÖp vµ cho r»ng lîi nhuËn lµ do lÜnh vùc lu th«ng
mua b¸n trao ®æi sinh ra. Nã lµ kÕt qu¶ cña viÖc mua Ýt
b¸n nhiÒu, mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã. Theo hä kh«ng mét ngêi
nµo thu ®îc lîi nhuËn mµ kh«ng lµm thiÖt h¹i kÎ kh¸c, d©n
téc nµy lµm giµu trªn sù hy sinh lîi Ých cña d©n téc kh¸c,
trong trao ®æi ph¶i cã mét bªn lîi mét bªn thiÖt.

13
Nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa träng th¬ng coi ®ång tiÒn lµ
®¹i biÓu duy nhÊt cña cña c¶i, lµ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸
mäi h×nh thøc cña nghÒ nghiÖp. Hä cho r»ng khèi lîng tiÒn
®Ò chØ cã thÓ t¨ng b»ng con ®êng ngo¹i th¬ng th«ng qua
chÝnh s¸ch xuÊt siªu (xuÊt nhiÒu, nhËp Ýt) ®iÒu nµy ®îc
thÓ hiÖn qua c©u nãi cña Montchritan: "Néi th¬ng lµ èng
dÉn, ngo¹i th¬ng lµ m¸y b¬m, muèn t¨ng cña c¶i ph¶i cã
ngo¹i th¬ng nhËp dÇn cña c¶i qua néi th¬ng".

Nh vËy quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn cña chñ nghÜa träng th¬ng
cha lý gi¶i ®îc nguån gèc cña lîi nhuËn. Khi phª ph¸n chñ
nghÜa träng th¬ng (trong bé t b¶n quyÓn I, tËp 1) M¸c ®·
viÕt: "Ngêi ta trao ®æi hµng ho¸ víi hµng ho¸, hµng ho¸ ví
tiÒn tÖ cã cïng gi¸ trÞ víi hµng ho¸ ®ã, tøc lµ trao ®æi gi÷a
c¸c vËt ngang gi¸, râ rµng lµ kh«ng ai rót ra ®îc tõ trong lu
th«ng nhiÒu gi¸ trÞ h¬n sè gi¸ trÞ ®· bá vµo trong ®ã. VËy
gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ h×nh thµnh ra ®îc".

2.2. Quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn cña chñ nghÜa träng n«ng.

Còng nh chñ nghÜa träng th¬ng, chñ nghÜa träng n«ng ra

®êi trong thêi kú qu¸ ®é tõ chÕ ®é phong kiÕn sang chÕ
®é t b¶n chñ nghÜa (TBCN) nhng ë giai ®o¹n kinh tÕ ph¸t
triÓn h¬n. Nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa träng n«ng cho r»ng
lîi nhuËn th¬ng nghiÖp cã ®îc ch¼ng qua lµ nhê c¸c kho¶n
tiÕt kiÖm chi phÝ th¬ng m¹i, hä cho r»ng th¬ng m¹i chØ
®¬n thuÇn lµ trao ®æi ngang gi¸ trÞ nµy lÊy gi¸ trÞ kh¸c
v× vËy mµ kh«ng bªn nµo cã lîi. Th¬ng nghiÖp kh«ng sinh
ra cña c¶i, trao ®æi kh«ng lµm cho tµi s¶n t¨ng lªn v× tµi

14
s¶n ®îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cßn trong trao ®æi
chØ ®¬n thuÇn lµ trao ®æi gi¸ trÞ mµ th«i. V× v©þ chñ
nghÜa träng n«ng cho r»ng gi¸ trÞ thÆng d hay s¶n phÈm
thuÇn tuý lµ quµ tÆng vËt chÊt cña thiªn nhiªn vµ n«ng
nghiÖp lµ ngµnh duy nhÊt t¹o ra s¶n phÈm thuÇn tuý. Nh
vËy chñ nghÜa träng n«ng ®· chØ ra ®îc lµ trao ®æi kh«ng
sinh ra cña c¶i.

2.3. Kinh tÕ chÝnh trÞ häc t s¶n cæ ®iÓn Anh.

Do sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ tÝnh chuyªn m«n ho¸ ngµy
cµng cao th× quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn cña chñ nghÜa träng
th¬ng vµ chñ nghÜa trong n«ng ngµy cµng tá râ tÝnh chÊt
khiÕn nã kh«ng ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu míi ®Æt ra.
Do ®ã ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng häc thuyÕt míi phï hîp h¬n
v× vËy kinh tÕ chÝnh trÞ häc t s¶n cæ ®iÓn anh ra ®êi.

Mét sè ®¹i biÓu cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc t s¶n cæ ®iÓn
Anh.

+ William Petty (1623 - 1687): lµ nhµ kinh tÕ häc ngêi Anh

®îc M¸c ®¸nh gi¸ lµ cha ®Î cña kinh tÕ häc cæ ®iÓn, ¤ng
®· t×m thÊy ph¹m trï ®Þa t« mµ chñ nghÜa träng th¬ng ®·
bá qua, «ng cho r»ng ®Þa t« lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ
s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt (tiÒn l¬ng, tiÒn gièng...) cßn
vÒ vÊn ®Ò lîi tøc «ng coi nã còng nh tiÒn thuª ruéng.

+ Adam Smith (1723 - 1790): ¤ng lµ ngêi ®Çu tiªn tuyªn bè

r»ng "Lao ®éng lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ thÆng d". Theo
«ng lîi nhuËn lµ "Kho¶n khÊu trõ thø 2" vµo s¶n phÈm lao
®éng. Theo c¸ch gi¶i thÝch nµy cña «ng th× lîi nhuËn, ®Þa
15
t« vµ lîi tøc chØ lµ c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña gi¸ trÞ do
c«ng nh©n t¹o ra ngoµi tiÒn l¬ng. Vµ chÝnh «ng còng ®·
kh¼ng ®Þnh r»ng "gi¸ trÞ hµng ho¸ bao gåm: tiÒn c«ng +
Lîi nhuËn + §Þa t«".

+ Davit Ricardo (1772 - 1823): ¤ng cho r»ng "lîi nhuËn lµ sè

cßn l¹i ngoµi tiÒn l¬ng mµ nhµ t b¶n tr¶ cho c«ng nh©n".
¤ng ®· thÊy ®îc xu thÕ híng gi¶m sót cña tû suÊt lîi nhuËn,
«ng gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù gi¶m sót nµy n»m trong
sù vËn ®éng biÕn ®æi gi÷a 3 giai cÊp: ®Þa chñ, c«ng
nh©n, nhµ t b¶n. ¤ng cho r»ng do qui luËt mÇu mì ®Êt ®ai
ngµy cµng gi¶m, lµm cho tiÒn l¬ng c«ng nh©n vµ ®Þa t«
t¨ng lªn cßn lîi nhuËn kh«ng t¨ng. Theo «ng th× ®Þa chñ lµ
ngêi cã lîi, c«ng nh©n th× kh«ng cã lîi còng kh«ng bÞ thiÖt,
chØ cã nhµ t b¶n lµ bÞ h¹i v× tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng.
H¹n chÕ cña «ng lµ cha ph©n biÖt ®îc ph¹m trï gi¸ trÞ
thÆng d tuy nhiªn «ng vÉn kh¼ng ®Þnh r»ng: Gi¸ trÞ do
c«ng nh©n t¹o ra lín h¬n tiÒn c«ng mµ hä nhËn ®îc vµ ®ã
còng chÝnh lµ nguån gèc sinh ra tiÒn l¬ng, lîi nhuËn vµ
®Þa t«.

II: vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh h-
íng x· héi chñ nghÜa viÖt nam

1. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc trong nÒn kinh tÕ

1.1. Lîi nhuËn thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn

Nh ®· biÕt, c¸c nhµ t b¶n, c¸c doanh nghiÖp ®Çu t ®Ó tiÕn

hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh víi môc tiªu lµ thu ®îc
cµng nhiÒu lîi nhuËn cµng tèt vµ còng chÝnh kho¶n lîi
16
nhuËn thu ®îc nµy còng lµ nguyªn nh©n chÝnh quyÕt
®Þnh sù tån t¹i ph¸t triÓn hay sù ph¸ s¶n cña doanh
nghiÖp. NÕu doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶ tøc lµ thu
®îc lîi nhuËn th× mét phÇn lîi nhuËn nµy sÏ ®îc sö dông ®Ó
t¸i ®Çu t ®Ó t¸i më réng s¶n xuÊt vµ doanh nghiÖp sÏ ngµy
cµng ph¸t triÓn. Ngîc l¹i nÕu doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç
th× nã sÏ bÞ ®µo th¶i theo qui luËt cña sù ph¸t triÓn. V×
vËyc¸c nhµ t b¶n, c¸c doanh nghiÖp t×m mäi c¸ch ®Ó t¹o
ra cµng nhiÒu lîi nhuËn cµng tèt. §Ó ®¹t ®îc ®iÒu ®ã th×
thêi kú ban ®Çu hä kÐo dµi ngµy lao ®éng cña ngêi c«ng
nh©n nhng ph¬ng ph¸p nµy cã nhiÒu h¹n chÕ vµ bÞ sù
ph¶n ®èi gay g¾t cña nghiÖp ®oµn vµ giai cÊp c«ng nh©n
do ®ã ®Ó thu ®îc lîi nhuËn cao th× chØ cã c¸ch n©ng coa
n¨ng suÊt lao ®éng b»ng ¸p dông nh÷ng kü thuËt míi,
nh÷ng ph¸t minh míi vµo trong s¶n xuÊt. ChÝnh môc ®Ých
¸p dông nh÷ng kü thuËt míi ®· lµm cho c¸c nhµ t b¶n ®Çu
t ngµy cµng nhiÒu vµo lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc.
Nh÷ng ph¸t minh khoa häc lÇn lît ra ®êi ®Æc biÖt lµ ë thÕ
kû 19 vµ 20 ®· ®a lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn mét c¸ch
nhanh chãng. Vµ chÝnh viÖc ¸p dông nh÷ng tiÕn bé khoa
häc kü thuËt nµy vµo s¶n xuÊt ®· gióp cho c¸c nhµ t b¶n
kh«ng chØ thu ®îc lîi nhuËn ®¬n thuÇn mµ cßn thu ®îc lîi
nhuËn siªu ng¹ch.

Ngêi c«ng nh©n chÝnh lµ ngêi trùc tiÕp sö dông vËn hµnh
c«ng nghÖ míi do ®ã ®ßi hái hä ph¶i cã mét tr×nh ®é
nhÊt ®Þnh nµo ®ã th× míi cã thÓ sö dông ®îc c¸c trang
thiÕt bÞ kü thuËt míi ®ã. ChÝnh v× vËy mµ mçi ngêi c«ng

17
nh©n ph¶i tù häc hái ®Ó n©ng cao tr×nh ®é, n©ng cao
tay nghÒ nÕu kh«ng chÝnh hä sÏ bÞ ®µo th¶i. Cßn vÒ phÝ©
nhµ t b¶n th× hä còng hiÓu r»ng ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao
vµ tËn dông ®îc hÕt c«ng suÊt cña c¸c trang thiÕt bÞ kü
thuËt míi ®ßi hái ph¶i cã mét ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n
lµnh nghÒ víi tr×nh ®é cao v× vËy qu¸ tr×nh ®Çu t cho
chiÕn lîc n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cña c«ng nh©n cña
nhµ t b¶n ®· diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ vµ trë thµnh mét
yªu cÇu tÊt yÕu. Qua ®ã tr×nh ®é cña ngêi lao ®éng
ngµy cµng ®îc n©ng cao vµ nã ®· thóc ®Èy lùc lîng s¶n
xuÊt ph¸t triÓn lªn mét tÇm cao míi.

1.2. Lîi nhuËn thóc ®Èy quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn.

Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi: S¶n xuÊt - ph©n
phèi - trao ®æi - tiªu dïng. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan
hÖ kinh tÕ x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ - tæ chøc.

Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ biÖn
chøng víi nhau th«ng qua quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i
phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt.

Nh ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, môc tiªu hµng ®Çu cña c¸c
nhµ s¶n xuÊt lµ thu ®îc lîi nhuËn tèi ®a. ChÝnh môc tiªu
nµy ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ nã
kÐo theo sù ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt cho phï hîp víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.

18
Bªn c¹nh ®ã môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn ®ßi hái c¸c nhµ
kinh tÕ, c¸c tæ chøc kinh tÕ ph¶i b¶o ®¶m ®îc tÝnh hiÖu
qu¶ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh tøc lµ ph¶i lµm
thÕ nµo ®Ó víi mét chi phÝ bá ra lµ Ýt nhÊt sÏ thu vÒ ®îc sè
lîi nhuËn lín nhÊt. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i cã tÝnh chuyªn m«n
ho¸ cao trong c«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý. C¸c doanh nghiÖp,
c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt b¾t ®Çu c¾t gi¶m biªn chÕ, thu gän
bé m¸y qu¶n lý lµm cho bé m¸y qu¶n lý gän nhÑ h¬n nhng
l¹i ho¹t ®éng rÊt cã hiÖu qu¶. Cïng víi nã lµ qu¸ tr×nh ph©n
bè l¹i lùc lîng lao ®éng mét c¸ch c©n ®èi, cã kÕ ho¹ch ®Ó
®¶m b¶o khai th¸c mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån tµi
nguyªn. tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò trªn ®Òu xuÊt ph¸t tõ môc tiªu
lîi nhuËn vµ chÝnh nã ®· cho thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n
phèi theo lao ®éng dÉn ra mét c¸ch hÕt søc m¹nh mÏ theo
nguyªn t¾c lµm nhiÒu híng nhiÒu, lµm Ýt híng Ýt. Sù ph©n
chia lîi nhuËn ®· diÔn ra díi rÊt nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau
mét c¸ch chÆt chÏ gi÷a c¸c bªn tham gia vµo qu¸ tr×nh
ph©n chia lµm cho chÕ ®é së h÷u ngµy cµng ®îc cñng cè
vµ ph¸t triÓn. Quan hÖ së h÷u tõng bíc ®îc ph¸t triÓn h¬n,
râ rµng h¬n gi÷a c¸c nhµ t b¶n vµ ngêi lao ®éng nãi riªng,
gi÷a c¸c c¸ nh©n trong x· héi nãi chung.

Nh vËy víi môc tiªu theo ®uæi lîi nhuËn ®· thóc ®Èy quan
hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn b¾t ®Çu tõ quan hÖ s¶n xuÊt tù
suÊt tù cung vµ cho ®Õn nay th× quan hÖ s¶n xuÊt XHCN
®· rÊt ph¸t triÓn.

1.3. Lîi nhuËn lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp

19
Doanh nghiÖp lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh hµng
ho¸ dÞch vô theo nhu cÇu cña thÞ trêng vµ x· héi víi môc
tiªu lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn hay lµ thu ®îc hiÖu qu¶ kinh tÕ
cao nhÊt.

Cã thÓ nãi lîi nhuËn lµ chØ tiªu tæng hîp ph¶n ¸nh toµn bé
kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh
cña doanh nghiÖp kÓ tõ lóc b¾t ®Çu t×m kiÕm nhu cÇu
cña thÞ trêng cho tíi khi tæ chøc s¶n xuÊt ra hµng ho¸ dÞch
vô vµ b¸n nã ra thÞ trêng. Kinh doanh tèt sÏ t¹o ra ®îc nhiÒu
lîi nhuËn, khi lîi nhuËn nhiÒu sÏ t¹o ra kh¶ n¨ng ®Ó ®Çu t
t¸i s¶n xuÊt më réng lµm cho quy m« cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt kinh doanh ngµy cµng ®îc më réng, lîi nhuËn sÏ ngµy
cµng nhiÒu h¬n. Ngîc l¹i nÕu doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm
hiÖu qu¶ tøc lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng mang
l¹i lîi nhuËn cho doanh nghiÖp th× dÊn ®Õn ph¸ s¶n lµ mét
tÊt yÕu. ChÝnh v× vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc kinh tÕ thóc
®Èy c¸c doanh nghiÖp kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ xö
dông hîp lý c¸c nguån lùc, n©ng cao n¨ng suÊt chÊt lîng vµ
hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m thu ®îc
lîi nhuËn cao ®ång thêi viÖc thu ®îc lîi nhuËn cao sÏ kÕt
thóc c¸c doanh nghiÖp phôc vô tèt h¬n nhu cÇu cña thÞ tr-
êng.

Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng lµ bé phËn quan

träng trong thu nhËp thuÇn tuý cña doanh nghiÖp mµ nã
cßn lµ nguån lùc thu quan träng cña ng©n s¸ch nhµ níc, lµ
c¬ së ®Ó t¨ng thu nhËp quèc d©n cña mçi níc. Bëi v× thu
nhËp thuÇn tuý (hay cßn gäi lµ tÝch luü tiÒn tÖ) cña doanh
20
nghiÖp lµ c¬ së ®Ó t¨ng thu nhËp quèc d©n. Thu nhËp
thuÇn tuý cµng lín th× kh¶ n¨ng t¨ng thu nhËp quèc d©n
cµng cao. M¨t kh¸c, nhê cã lîi nhuËn thu ®îc c¸c doanh
nghiÖp kh«ng nh÷ng thùc hiÖn ®îc nghÜa vô ®ãng gãp
quan träng trong nguån thu cña NSNN th«ng qua c¸c s¾c
thuÕ theo luËt ®Þnh mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho
c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng tõ thiÖn, nh©n
®¹o.

Nh vËy lîi nhuËn cã mét vai trß cùc kú quan träng kh«ng
nh÷ng ®èi víi doanh nghiÖp mµ nã cßn lµ nguån thu quan
träng ®èi víi NSNN. Víi môc tiªu lîi nhuËn cña m×nh, c¸c
doanh nghiÖp kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ,
n©ng cao hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh
gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt chung cña toµn x·
héi. Ngoµi ra, nhµ níc, chÝnh phñ ph¶i t¹o ra hµnh lang ph¸p
lý ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp.

1.4. Lîi nhuËn thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ.

Lîi nhuËn lµ lý do ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng. Nã thóc ®Èy qu¸ tr×nh më cöa cña nÒn kinh tÕ nh»m
më réng viÖc trao ®æi hµng ho¸, trao ®æi khoa häc kü
thuËt. C¸c níc tiÕn hµnh më cöa nÒn kinh tÕ nh»m thu hót
nguån lùc tõ bªn ngoµi vµ ph¸t huy nguån lùc bªn trong lµm
thay ®æi m¹nh mÏ tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ trong níc.
21
§ång thêi ®Çu t ra níc ngoµi sÏ mang l¹i møc lîi nhuËn cao
h¬n ë trong níc. Nh vËy ®Ó thu ®îc lîi nhuËn cao h¬n ®ßi
hái c¸c níc ph¶i t¨ng cêng liªn doanh liªn kÕt, më réng quan
hÖ hîp t¸c víi c¸c níc trªn thÕ giíi trªn nguyªn t¾c b×nh
®¼ng cïng cã lîi.

1.5. Lîi nhuËn thóc ®Èy qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi.

Muèn më réng s¶n xuÊt cµng ngµy cµng hiÖn ®¹i th× ®ßi
hái ph¶i tÝch luü nhiÒu vèn. Nh ®· biÕt qu¸ tr×nh t¸i s¶n
xuÊt më réng lµ sù lËp l¹i qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cò víi quy m«
lín h¬n tríc, víi mét lîng t b¶n lín h¬n tríc. Muèn nh vËy th×
ph¶i biÕn mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d thµnh t b¶n phô thªm.
Do ®ã ®Ó tiÕn hµnh ®îc qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi më
réng th× ®ßi hái trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph¶i t¹o ra ®îc
lîi nhuËn, lîi nhuËn t¹o ra ®îc cµng nhiÒu th× qu¸ tr×nh t¸i
s¶n xuÊt më réng cµng diÔn ra nhanh h¬n vµ víi quy m« lín
h¬n. Ngîc l¹i, viÖc thu ®îc lîi nhuËn cao sÏ kÝch thÝch c¸c
chñ doanh nghiÖp tiÕp tôc ®Çu t më réng s¶n xuÊt ®Ó thu
®îc lîi nhuËn cao h¬n.

1.6. Vai trß cña lîi nhuËn ®èi víi c¸c mÆt kh¸c cña ®êi sèng
x· héi.

Ph©n phèi theo lao ®éng vµ ph©n phèi theo tµi s¶n vèn lµ
mét ®iÒu tÊt yÕu kh¸ch quan, ®ã chÝnh lµ mét phÇn thu
nhËp cña nh÷ng ngêi ®ãng gãp søc lao ®éng hay vèn tµi
s¶n cña m×nh vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, bªn c¹nh
nh÷ng ngêi nµy cßn cã nh÷ng ngêi v× mét lý do nµo ®ã
mµ kh«ng thÓ tham gia vµo lao ®éng ®îc, ®êi sèng cña

22
nh÷ng ngêi nµy lµ do gia ®×nh hä hoÆc x· héi ®¶m b¶o.
MÆt kh¸c, ®êi sèng cña CBCNVC nhµ níc vµ tÊt c¶ nh÷ng
ngêi ®ang lao ®éng ë tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng
kh«ng ph¶i dùa vµo tiÒn c«ng c¸ nh©n mµ nã cßn dùa vµo
c¸c quü phóc lîi c«ng céng cña nhµ níc, cña c¸c xÝ nghiÖp
vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c. Nã nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o
cho mäi thµnh viªn trong x· héi ®Òu cã møc sèng b×nh th-
êng tèi thiÓu. Ph©n phèi thï lao ngoµi lao ®éng cßn kÝch
thÝch lao ®éng s¶n xuÊt, kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña mäi
thµnh viªn trong x· héi. MÆt kh¸c mçi quèc gia ®Òu cã mét
bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc, viÖc nu«i sèng bé m¸y nhµ níc
tiªu tèn mét kho¶n chi phÝ rÊt lín. Bªn c¹nh ®ã, vÊn ®Ò an
ninh quèc phßng vµ vÊn ®Ò gi¸o dôc lu«n ®ßi hái ®îc u
tiªn hµng ®Çu.

TÊt c¶ c¸c kho¶n chi tiªu trªn ®Òu lÊy tõ NSNN, lÊy tõ phÇn
vèn tÝch luü cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c nguån nµy ®Òu ®-
îc h×nh thµnh tõ lîi nhuËn thu ®îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kinh doanh cña toµn x· héi. Lîi nhuËn thu ®îc cµng nhiÒu
th× phÇn dµnh cho c¸c vÊn ®Ò trªn cµng nhiÒu. Ngoµi ra
khi lîi nhuËn cao sÏ cã ®iÒu kiÖn ®Çu t ph¸t triÓn nh©n tè
con ngêi c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, ®Çu t ph¸t triÓn
khoa häc c«ng nghÖ. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn ®Òu gãp
phÇn n©ng cao ®êi sèng x· héi vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù
ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn gi¸o dôc, quèc phßng cña
quèc gia.

2. Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch - mét trong nh÷ng nguån gèc
sù giµu cã cña c¸c quèc gia trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i.
23
Díi t¸c ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ thÆng d, chñ nghÜa t b¶n
®· vËn ®éng ph¸t triÓn qua ba giai ®o¹n tõng bíc thùc
hiÖn c¸c cuéc ®¶o lén... cã t¸c dông ®Èy nhanh t¨ng n¨ng
suÊt lao ®éng x· héi ®Ó gi¶m thêi gian lao ®éng tÊt yÕu
xuèng møc tèi thiÓu cÇn thiÕt t¨ng tèi ®a thêi gia cho viÖc
s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d.

Bíc ®Çu cña qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra trong buæi "b×nh minh"
cña CNTB (cuèi thÕ kû XV ®Çu thÕ kû XVI). Khi ®ã, c¸c nhµ
t b¶n chØ cã sè vèn liÕng Ýt ái vµ c«ng cô lao ®éng thñ
c«ng l¹c hËu, nhng cã kh¸t väng thu ®îc nhiÒu gi¸ trÞ
thÆng d, chñ nghÜa t b¶n ®· kh¾c phôc m©u thuÉn nµy
b»ng cuéc c¸ch m¹ng ho¸ tæ chøc lao ®éng biÕn lao ®éng
c¸ thÓ manh món thµnh lao ®éng hiÖp t¸c phï hîp víi yªu
cÇu tÊt yÕu kinh tÕ t¹o ra søc lao ®éng "céng thÓ" mét
mÆt lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®îc n©ng cao, cho
phÐp gi¶m lao ®éng tÊt yÕu, t¨ng lao ®éng thÆng d, do
®ã t¹o ra nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n. MÆt kh¸c,
t¹o tiÒn ®Ò cho CNTB tiÕn lªn mét giai ®o¹n cao h¬n b»ng
qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng ho¸ søc lao ®éng, tõ ®ã h×nh thµnh
nªn c«ng trêng thñ c«ng. C«ng trêng thñ c«ng TBCN ®· t¹o
nªn bíc ph¸t triÓn míi vÒ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi nhê ®ã
mµ gi¶m thÊp ®¸ng kÓ thêi gian lao ®éng tÊt yÕu, t¨ng
thªm t¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d, ®em l¹i nhiÒu
lîi nhu©n cho nhµ t b¶n. ChÝnh c¸c c«ng trêng thñ c«ng ®·
t¹o ra cho CNTB cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ
kü thuËt, x· héi ®Ó tiÕn lªn thùc hiÖn mét bíc ®¶o lén toµn
diÖn vµ s©u s¾c qu¸ tr×nh lao ®éng còng nh b¶n th©n

24
ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN. Tõ ®ã chuyÓn nÒn s¶n xuÊt
nµy nªn giai ®o¹n c«ng nghiÖp c¬ khÝ, thay thÕ lao ®éng
thñ c«ng b»ng lao ®éng m¸y mãc, t¹o nªn bíc nh¶y vät cho
n¨ng suÊt lao ®éng, cho phÐp CNTB tiÕn hµnh bãc lét chñ
yÕu theo ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi.

Gi¸ trÞ thÆng d nhiÒu, lîi nhuËn lín, l¹i kÝch thÝch lßng thÌm
kh¸t cña c¸c nhµ t b¶n lµm sao thu ®îc nhiÒu h¬n n÷a.
B¶n th©n c¸c nhµ t b¶n nµy më réng ®îc sö dông m¸y mãc,
c¸c nhµ t b¶n kh¸c còng ®ua tranh sö dông m¸y mãc ®Ó
thu ®îc nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d. KÕt qu¶ lµ m¸y mãc tröo
thµnh phæ biÕn trong c¸c c«ng xëng vµ nÒn s¶n xuÊt t b¶n
chñ nghÜa. Sù ph¸t triÓn cña m¸y mãc nh vËy ®· lµm ph¸t
sinh gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi b»ng c¸ch: trùc tiÕp lµm cho
søc lao ®éng gi¶m gi¸, gi¸n tiÕp lµm cho søc lao ®éng rÎ ®i
nhê t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, lµm cho nh÷ng hµng
ho¸ cÊu thµnh gi¸ trÞ søc lao ®éng gi¶m xuèng. Do ®ã, ng-
êi ta chØ cÇn dïng mét phÇn Ýt h¬n cña ngµy lao ®éng ®Ó
bï ®¾p l¹i gi¸ trÞ søc lao ®éng lµm cho viÖc s¶n xuÊt gi¸
trÞ thÆng d t¬ng ®èi trë thµnh ph¬ng ph¸p chñ yÕu trong
viÖc t¨ng gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n.

B»ng nh÷ng thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i n¾m gi÷ ®îc, chñ nghÜa t b¶n ®· thùc
hiÖn sù bãc lét tinh vi g¾n quyÖn vµ rÊt hiÖu nghiÖm ë c¶
ba ph¬ng ph¸p. Nhng chñ yÕu lµ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d
siªu ng¹ch.

25
ë c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn nhê ¸p dông mét c¸ch phæ biÕn
khoa häc ph¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i trong tÊt c¶ c¸c
ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô mµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi
t¨ng cao. Do ®ã lµm cho gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®Òu gi¶m
xuèng th× nã do gi¸ trÞ c¸c hµng ho¸ liªn quan ®Õn t¸i s¶n
xuÊt søc lao ®éng quyÕt ®Þnh. Cho nªn trong c¸c níc nµy
®éng lùc trùc tiÕp, thêng xuyªn thóc ®Èy c¸c nhµ t b¶n
ch¨m lo tæ chøc s¶n xuÊt vµ tiÕn bé khoa häc kü thuËt lµ
gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch. Nhng ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ
thÆng d t¬ng ®èi lµ chñ yÕu. V× gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi
t¨ng lªn cïng víi sù t¨ng lªn vµ gi¶m xuèng cña søc s¶n xuÊt
lao ®éng.

Ngµy nay khèi lîng lîi nhuËn kÕch sï mµ c¸c níc t b¶n cã ®îc
chñ yÕu lµ do bãc lét gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch th«ng qua
kinh tÕ víi thÞ trêng n«ng th«n chÝnh quèc vµ ®Æc biÖt lµ
më réng quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi, nhÊt lµ c¸c níc kÐm
ph¸t triÓn.

Trong ®iÒu kiÖn cña c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i, c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn nhÊt lµ c¸c C«ng ty
®éc quyÒn xuyªn quèc gia vµ ®a quèc gia cã u thÕ h¬n
h¼n trong viÖc ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi nhÊt
cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt
kinh doanh. Do ®ã c¸c níc t b¶n vµ c¸c tæ chøc ®éc quyÒn
®ã cã nhiÒu kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra GTTTD siªu ng¹ch, ®©y
lµ nguån rÊt to lín vµ kh¸ æn ®Þnh cña lîi nhuËn siªu ng¹ch
khæng lå mµ c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn vµ c¸c tæ chøc ®éc
quyÒn thu ®îc trong quan hÖ kinh tÕ víi c¸c níc kÐm ph¸t
26
triÓn. Ch¼ng h¹n nh th«ng thêng hä b¸n nh÷ng mÆt hµng
c«ng nghÖ phÈm víi møc gi¸ hµng n¨m t¨ng tõ 15% ®Õn
17% trong khi ®ã hä mua hµng kho¸ng s¶n vµ n«ng - l©m -
h¶i s¶n cña c¸c níc kÐm ph¸t triÓn víi møc gi¸ hµng n¨m
chØ t¨ng tõ 3- 5% thËm chÝ cã mét sè mÆt hµng gi¸ trÞ
gi¶m nghÜa lµ, CNTB hiÖn ®¹i ®ang sö dông gi¸ c¶ “ canh
kÐo” ®éc quyÒn trong quan hÖ kinh tÕ “ §«ng T©y” ®Ó
bãc lét gi¸n tiÕp giai cÊp c«ng nh©n vµ quÇn chóng lao
®éng ë c¸c níc kÐm ph¸t triÓn.

HËu qu¶ cña qu¸ tr×nh trªn lµ c¸c níc t b¶n thu ®îc lîi
nhuËn siªu ng¹ch kÕch xï vµ giÇu lªn nhanh chãng. Tr¸i l¹i
c¸c níc kÐm ph¸t triÓn th× tµi nguyªn ngµy mét c¹n kiÖt,
søc ngêi mßn mái, nî chång chÊt vµ n¹n ®ãi liªn miªn…

3. VÊn ®Ò lîi nhuËn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë
ViÖt Nam.

3.1 Vµi nÐt vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nghiÖp ViÖt
Nam tõ 1975 ®Õn tríc ®æi míi(1986)

Sau khi thèng nhÊt ®Êt níc (1975) c¶ níc ta b¾t tay vµo
x©y dùng nÒn kinh tÕ víi môc tiªu ®a c¶ níc tiÕn lªn CNXH.
§Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®ã, trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸
tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, §¶ng vµ nhµ níc ta
®· ¸p dôgn m« h×nh kinh tÕ “ chØ huy tËp trung”.

Cã thÓ nãi, m« h×nh “ kinh tÕ chØ huy tËp trung” nãi trªn
xÐt vÒ thùc chÊt lµ m« h×nh kinh tÕ tù cÊp tù tóc “ph¸t
triÓn ë tr×nh ®é cao, víi quy m« lín. Víi m« h×nh nµy nhµ
níc kiÓm so¸t hÇu hÕt c¸c ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt kinh doanh,
27
kiÓm so¸t gi¸ c¶, tiÒn l¬ng vµ toµn bé qu¸ tr×nh ph©n phèi
hµng ho¸, dÞch vô trong nÒ kinh tÕ. Riªng vÒ phÝa c¸c
doanh nghiÖp th× nhµ níc cÊp ph¸t vèn hoµn toµn sau ®ã
cña n¨m, c¸c doanh nghiÖp ph¶i nép toµn bé kÕt qu¶ ho¹t
®«ng s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp m×nh cho nhµ níc, nÕu
doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i th× nhµ níc thu, cßn nÕu doanh
nghiÖp lµm ¨n thu lç th× nhµ níc bï. H×nh thøc nµy ®· triÖt
tiªu mäi ®éng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp hiÖn tîgn “t¸i
gi¸, lç thËt”lµ kh¸ phæ biÕn. C¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng
kh«ng lÊy môc tiªu lîi nhuËn lµm chÝnh, c¸n bé c«ng nh©n
th× lu«n ®îc hëng mét møc l¬ng cøng, mäi ph¸t minh, nç
lùc cña hä chØ ®îc khen thëng vÒ mÆt tinh thÇn. TÊt c¶
c¸c yÕu tè trªn ®É thñ tiªu mäi ®éng lùc lîi Ých cña nÒn
kinh tÕ nãi chung, cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ ngêi lao
®éng nãi riªng lµm cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng thiÕu sinh
khÝ vµ kÕm n¨ng ®éng. VÒ t×nh h×nh c¸c doanh nghiÖp
cã thÓ tãm t¾t mét vµi nÐt sau.

- C¸c doanh nghiÖp quèc doanh bÞ mai mét, thiÕu tinh thÇn
tr¸ch nhiÖm, thiÕu tù chñ, hoµn toµn û l¹i cÊp trªn vµ nhµ n-
íc. V× c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo c¬ chÕ: s¶n xuÊt ,
kinh doanh theo chØ tiªu cña nhµ níc giao; ®îc nhµ níc cung
cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo ( m¸y mãc thiÕt bÞ, vèn, vËt t…)
vµ bao tiªu hµng ho¸ ë ®Çu ra cho doanh nghiÖp. NÕu
doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i th× nép cho nhµ níc cßn lç th×
nhµ níc chÞu do ®ã c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ho¹t
®éng rÊt kÐm hiÖu qu¶. Theo ®¸nh gi¸ s¬ bé c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc th× cho tíi n¨m 1988 chØ cã 20.25% doanh

28
nghiÖp lµm ¨n cã l·i, 30- 35% doanh nghiÖp hoµ vèn, cßn l¹i
kho¶ng 40% doanh nghiÖp bÞ lç vèn. C¸c doanh nghiÖp
quèc doanh qu¶n lý vµ sö dông kho¶ng 70% tæng sè vèn
vµ gi¸ trÞ vËt t cña toµn x· héi vµ 26,3% thu nhËp quèc
d©n. H¬n n÷a, tµi s¶n vµ vèn nhµ níc giao cho c¸c doanh
nghiÖp nµy kh«ng ®îc b¶o tån, n¨ng lùc s¶n xuÊt kh«ng ®-
îc tÊi t¹o vµ më réng, tr¸i l¹i, bÞ thÊt tho¸t, mÊt m¸t nhiÒu
nhng tr¸ch nhiÖm nµy kh«ng biÕt quy cho ai:

- C¸c doanh nghiÖp t nh©n kh«ng ®îc thõa nhËn hîp ph¸p,
kh«ng ®îc nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt doanh nghiÖp.
C¸c doanh nghiÖp t nh©n chñ yÕu ho¹t ®éng trong c¸c
ngµnh tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ. Do c¬ së
vËt chÊt kü thuËt kÐm, l¹i kh«ng ®îc sù khuyÕn khÝch ®Çu
t cña nhµ níc nªn hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh
nghiÖp lµ yÕu kÐm, tû suÊt lîi nhuËn thÊp. Do chÝnh s¸ch
ph©n biÖt ®èi xö cña nhµ níc, ®Æc biÖt lµ vÒ thuÕ nªn
®Ó ®¶m b¶o nguån lîi nhuËn thu ®îc th× hä kinh doanh
chñ yÕu díi d¹ng tr¸i phÐp trèn thuÕ, do ®ã, lîi nhuËn thu
®îc hÇu hÕt lµ xuÊt ph¸t tõ ho¹t ®éng kinh tÕ ngÇm.

Nh vËy “c¬ chÕ kinh tÕ tËp trung bao cÊp” kh«ng quan
t©m ®Õn lîi nhuËn vµ lîi Ých cña doanh nghiÖp vµ ngêi lao
®éng ®· triÖt trªn mäi ®éng lùc s¶n xuÊt , khiÕn cho nªn
kinh tÕ r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi b¾t ®Çu
tõ nh÷ng n¨m 70, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp
hÇu nh bÞ ®×nh ®èn, gi¸ c¶ t¨ng nhanh vµ thêng t¨ng ®ét
biÕn; tiÒn tÖ bÞ mÊt gi¸ bëi t×nh tr¹ng siªu l¹m ph¸t, s¶n
phÈm kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng… lµm
29
cho cuéc sèng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. VÒ mÆt x· héi. sè
ngêi thÊt nghiÖp t¨ng, ngêi d©n hoµi nghi, lo l¾ng, buån
ch¸n, Ýt quan t©m ®Õn lý tëng vµ thÓ chÕ nhÊt lµ tÇng líp
trÎ.

§øng tríc t×nh h×nh nh vËy, ®¶ng vµ nhµ níc ®· chñ tr¬ng
®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ (vµo n¨m 1986) vµ ®· thu ®îc
nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ.

3.2 Vai trß cña lîi nhuËn trong c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta
(tõ 1986 ®Õn nay).

3.2.1 vµi nÐt vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña

nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN

Níc ta tõ sau cuéc c¶i c¸ch 1986, ®· vµ ®ang tõng bíc thÓ
hiÖn qu¸ tr×nh mang tÝnh quy luËt ®ã lµ viÖc chuyÓn ®æi
tõ c¬ chÕ kinh tÕ bao cÊp sang c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng cã
sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc. C¬ chÕ nµy ph¸t huy vai
trß ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng tõng bíc h×nh thµnh mét thÞ tr-
êng c¹nh tranh lµm cho hµng ho¸ lu th«ng ,cung cÇu c©n
®èi, gi¸ c¶ æn ®Þnh… ®Õn ®©y mét vÊn ®Ò c¬ b¶n
®Æt ra lµ “ thÕ nµo lµ vèn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN”

Tríc tiªn ta ph¶i hiÓu thÕ nµo lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn
hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, trong ®ã nh÷ng vÊn ®Ò: s¶n
xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ nµo vµ s¶n xuÊt cho ai ®îc
gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ trêng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, caca doanh nghiÖp
®Òu biÓu thÞ qua mua, b¸n hµng ho¸, dÞch vô trªn thÞ tr-
30
êng. Môc ®Þch cña mäi thµnh viªn kinh tÕ ®Òu lµ lîi nhuËn,
dã ®ã, mäi mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn tham gia vµo
thÞ trêng lµ híng vµo tiÒn kiÕm lîi Ých cña chÝnh minhf
theo sù dÉn d¾t cña nh÷ng quy luËt kinh tÕ thÞ trêng hay
“ bµn tay v« h×nh”

C¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ c¸c nh© tè, c¸c quan hÖ c¬
b¶n vËn ®éng díi sù chi phèi cña c¸c quy luËt thÞ trêng,
trong m«i trêng c¹nh tranh nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Nh©n
tè c¬ b¶n trong c¬ chÕ thÞ trêng lµ cung, cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ
trêng.

C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi hiÖn nay ë níc ta lµ nÒn kinh tÕ

thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Nhµ níc ®ãng vai trß
®iÒu hµnh kinh tÕ vÜ m«( ®Þnh híng vµ ®iÒu tiÕt nh»m
ph¸t huy vai trß tÝch cùc, h¹n chÕ vµ ng¨n ngõa c¸c mÆt
tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ trêng.

Theo c¬ chÕ nµy, nguyªn t¾c qu¶n lý lµ “ tËp trung d©n

chñ” h×nh thøc qu¶n lý lµ ph¸t huy vai trß cña ho¹ch to¸n
kinh tÕ, ph¬ng thøc qu¶n lý b»ng hÖ thèng c¸c c«ng cô vÜ
m« (ph¸p luËt, chiÕn lîc, c¸c chÝnh s¸ch, hÖ thèng ng©n
hµng - tµi chÝnh). Trong c«ng cuéc ®æi míi vµ c¶i c¸ch
hµnh chÝnh hiÖn nay, c¸c c«ng cô vÜ m« §¶ng ®îc ®æi míi
vµ ngµy cµng trë nªn hoµn thiÖn. ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh
tÕ x· héi lµ ®Þnh híng c¬ b¶n cho sù vËn ®éng cña c¬ chÕ
thÞ trêng ë níc ta hiÖn nay. Chóng ta ®ang ®Èy nhanh,
®Èy m¹nh viÖc x©y dùng c¸c hÖ thèng luËt, c¸c thÕ chÕ

31
kinh tÕ, t¨ng cêng viÖc sö dông c¸c c«ng cô tµi chÝnh vµ
tiÒn tÖ ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ trêng.

Nh vËy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®Æc biÖt lµ kinh tÕ thÞ trêng
®ßi hái t¨ng cêng chø kh«ng lµm gi¶m nhÑ v¹i trá qu¶n lý
cña nhµ níc, bÊt luËn lµ nhµ níc TBCN hay XHCN. H¬n n÷a
chóng ta x©y dùng “nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n ló cña
nhµ níc theo ®Þnh híng “XHCN”vµ më räng quan hÖ quèc
tÕ, héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu, kh«ng ph©n biÖt
chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi, th× cµng ®ßi hái sù qu¶n lý cña
nhµ níc vµ coi träng mèi quan hÖ gi÷a c¶i c¸ch bé m¸y nhµ
níc vµ c¶i c¸ch kinh tÕ trong giai ®o¹nh qu¸ ®é lªn CNXH.
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¬ng thøc qu¶n lý cña nhµ níc nh thÕ
nµo ®Ó vËn dông ®Çy ®ñ c¸c quy luËt kinh tÕ vµ nh÷ng
yªu cÇu kh¸ch qu¶n cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ thÞ trêng
vËn ®éng tù th©n theo quy luËt néi sunh cña nã nhng ph¶i
®¶m b¶o ®Þnh híng XHCN víi vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ
quèc doanh, kh«ng ®Ó cho nÒn kinh tÕ vËn ®éng mét
c¸ch tù ph¸t theo con ®êng TBCN. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò
trªn t¹o c¸i khung cña nhµ níc vÒ chÝnh trÞ ph¸p luËt, hµnh
chÝnh… ®Ó cho nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-
êng thùc sù d©n chñ nhng rÊt cã trËt tù trong hÖ thèng
chÝnh trÞ vµ chÕ ®ä kinh tÕ ®îc hiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt

3.2.2 Lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam .

Sau cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ (12/1986). §¶ng vµ nhµ níc ta ®·

thay ®æi quan ®iÓm vÒ vÊn ®Ò lîi nhuËn. §¶ng ta ®·

32
kh¼ng ®Þnh r»ng lîi nhuËn lµ môc tiªu hµng ®Çu trong
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy
th× ®¶ng vµ nhµ níc ®· chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr-
êng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, quy ®Þnh l¹i quyÒn vµ
nghÜa vô cña c¸c doanh nghiÖp ®Ó ®¶m b¶o cho môc tiªu
theo ®èi víi lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp. Víi nh÷ng thay
®æi ®ã th× chóng ta ®· gÆt h¸i ®îc rÊt nhiÒu thµnh c«ng.

Víi viÖc më cöa nÒn kinh tÕ, hµng ho¸ tõ níc ngoµi trµn vµo
rÊt nhiÒu víi mÉu m· vµ chñng lo¹i rÊt ®a d¹ng víi gi¸ c¶
thÊp nhng vÉn ®¶m b¶o vÒ chÊt lîng. §øng tríc t×nh h×nh
®ã, ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh
th× c¸c doanh nghiÖp , c¸c ®¬n vÞ tæ chøc s¶n xuÊt trong
níc ®· m¹nh d¹n ®Çu t c«ng nghÖ, m¸y mãc hiÖn ®¹i c¸c
s¶n xuÊt cïng víi nã lµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé
céng nh©n viªn chøc. NhiÒu trêng ®¹i häc vµ cao ®¼ng ®-
îc h×nh thµnh hµng n¨m dÇo t¹o rÊt nhiÒu c¸n bé ®îc göi ra
níc ta rÊt nhiÒu c¬ së, ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ®îc
trang bÞ m¸y mãc hiÖn ®¹i ®îc nhËp tõ níc ngoµi. ViÖc tró
träng ®Õn lîi Ých lµ thóc ®Èy ®éi ngò c¸n bé khoa häc
trong níc kh«ng ng÷ng t×m tßi s¸ng t¹o vµ ®· cã rÊt nhiÒu
ph¸t minh s¸ng chÕ ra ®êi ®· mang l¹i nhiÒu tû ®ång cho
nhµ níc vµ c¸c doanh nghiÖp.

Víi môc tiªu lîi nhuËn ®Æt lªn hµng ®Çu th× tõ sau c¶i c¸ch
®Õn nay hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®· ph¸t
triÓn rÊt m¹nh mÏ.

33
Tríc ®©y víi c¬ chÕ bao cÊp, nhµ níc chØ chÊp nhËn lo¹i
h×nh doanh nghiÖp duy nhÊt ®ã lµ doanh nghiÖp nµy
trong thêi kú ®ã ho¹t ®éng l¹i rÊt kÐm hiÖu qu¶. Nhng tõ
sau c¶i c¸ch víi nh÷ng sù thay ®æi vÒ quyÒn vµ nghÜa vô
cña doanh nghiÖp nµy cã nh÷ng bíc chuyÓn ma×nh râ rÖt.
§Ó ®¹t ®îc lîi nhuËn th× c¸c doanh nghiÖp nhµ níc dÇn dÇn
chuyÓn ®æi c¸ch thøc s¶n xuÊt kinh doanh, m¹nh d¹n ®Çu
t kü thuËt c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt . Cho ®Õn nay c¶ n-
íc cã 91tæng C«ng ty nhµ níc gåm 1400 ®¬n vÞ s¶n xuÊt
ra 67% tæng s¶n phÈm x· héi ®©y lµ mét sù tiÕn bé râ rÖt
®iÒu ®ã thÓ hiÖn híng ®i ®óng ®¾n cña nhµ níc.

Cïng víi doanh nghiÖp nhµ níc th× hÖ thèng doanh nghiÖp
t nh©n còng ph¸t triÓn hÕt søc m¹nh mÏ, nhiÒu h×nh thøc
doanh nghiÖp t nh©n ra ®êi gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo tæng
thu nhËp quèc d©n.

ViÖc xo¸ bá m« h×nh hîp t¸c x· tËp trung thùc hiÖn giai
®Êt, giao ruéng cho n«ng d©n ®· khuyÕn khÝch bµ con
n«ng d©n, v× lîi Ých cña m×nh mµ h¨ng h¸i lao ®éng.
ChÝnh ®iÒu nµy ®· ®a níc ta tõ mét níc thiÕu l¬ng thùc,
®ãi ¨n trë thµnh mét níc xuÊt khÈu g¹o ®øng hµng thø 3
trªn thÕ giíi.

Cïng víi viÖc më cöa nÒn kinh tÕ, chóng ta còng ®ång thêi
më régn quan hÖ víi c¸c níc nh»m thu hót vèn ®Çu t cña
nø¬c ngoµi. Trong nh÷ng n¨m qua hµng chôc tû ®« la ®·
®îc ®Çu t vµo ViÖt Nam, nhiÒu khu c«ng nghiÖp ra ®êi vµ
®ang ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Bªn c¹nh ®ã, ngoµi viÖc hç

34
trî vèn cho ph¸t triÓn kinh tÕ chóng ta cßn ký kÕt ®îc c¸c
níc ph¸t triÓn gióp ®ì ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã tr×nh ®é
chuyªn m«n giái. ViÖc më réng quan hÖ c¸c níc ph¸t triÓn
®· gióp chóng ta ph¸t triÓn niÒu ngµnh míi nh ®iÖn tñ,
c«ng nghÖ th«ng tin, « t«… t¹o ra mét tiÒn ®Ó cho nªn
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.

Nh÷ng thay ®æi trªn ®· lµm cho ®êi sèng cña toµn x· héi
®îc t¨ng lªn râ rÖt, møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi
kh«ng ngõng t¨ng lªn. Chóng ta kh«ng chØ cã nhu cÇu “¨n
no, mÆc Êm” mµ b©y giê lµ chu cÇu “¨n ngon, mÆc ®Ñp”.
NhiÒu nhµ cao tÇng mäc lªn, ph¬ng tiÖn ®i l¹i ®· ®a c¬
giíi ho¸ mÆt hµng d©n trÝ ®· ®îc n©ng lªn…

III: gi¸ trÞ lý luËn vµ thùc tiÔn cña häc thuyÕt lîi nhuËn

1. ý nghÜa cña häc thuyÕt lîi nhuËn- lÞch sö vµ hiÖn t¹i.

ViÖc M¸c kÕ thõa vµ ph¸t triÓn triÖt ®Ó lý luËn t¹o ra gi¸

trÞ vµ lý luËn s¶n xuÊt hµng ho¸ c¸ t¸c dông quyÕt ®Þnh
®èi víi viÖc ph¸t hiÖn gi¸ trÞ thÆng d, t¹o ra bíc ngoÆt c¸ch
m¹ng trong nhiÒu ph¸t hiÖn quan träng trong lÞch sö khoa
häc cã mang tªn Mac, ph¶i kÓ ®Õn hai ®iÓm: nhËn thøc
duy vËt vÒ lÞch sö vµ sù ph¸t hiÖn gi¸ trÞ thÆng d, sù ph¸t
hiÖn nµy lµm næ ra cuéc c¸ch m¹ng thùc sù trong toµn bé
khoa häc kinh tÕ”

Ph¸t hiÖn ra gi¸ trÞ thÆng d ®îc LªNin coi lµ” hßn ®¸ t¶ng
cña lý luËn kinh tÕ cña M¸c”, mµ häc thuyÕt kinh tÕ - còng
theo LªNin lµ néi dung chñ yÕu cña chñ nghÜa M¸c, nã lµ

35
b»ng chøng s©u s¾c nhÊt vµ tØ mØ nhÊt cña lý luËn Mac-
Xit nãi chung.

Trong bé “ t b¶n”, M¸c ®· luËn chøng toµn diÖn quy luËt

vËn ®éng cña CNTB lµ quy luËt gi¸ trÞ thÆng d; s¶n xuÊt
gi¸ trÞ thÆng d lµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN. C«ng lao vÜ
®¹i nhÊt cña Mac lµ tõ ph¸t hiÖn gi¸ trÞ mµ ®i s©u nghiªn
cøu b¶n chÊt t¸c dông cña nã trong sù ph¸t triÓn CNTB vµ
còng tõ ®ã Mac cã mét cèng hiÕn míi theo LªNin - cùu lú
quan träng lµ sù ph©n tÝch vÒ viÖc tÝch luü t b¶n tøc lµ
qu¸ tr×nh biÕn gi¸ trÞ thÆng d thµnh t b¶n , qu¸ tr×nh lµm
cho gi¸ trÞ t¨gn thªn gi¸ trÞ thÆng d víi khèi lîng ngµy cµng
t¨ng. Tõ c¸c vßng tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña gi¸ trÞ
thÆng d mµ vang déi kÕt luËn c¸ch m¹ng cña Mac trong bé
“t b¶n r»gn: c¸c quy luËt kinh tÕ cña CNTB tÊt yÕu dÉn
®Õn, mét mÆt, sù gi¶m bít thêng xuyªn sè trïm t b¶n
chiÕm ®o¹t vµ lòng lo¹n hÕt c¶ mäi nguån lîi cña nÒn s¶n
xuÊt x· héi, mÆt kh¸c, lµm t¨ng thªm sè quÇn chóng bÞ b¸n
cïng, bÞ ¸p bøc, bÞ n« dÞch, ®ång thêi lµm t¨ng sù phÉn né
cña giai cÊp nµy ®îc c¬ cÊu cña chÝnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
TBCN ren luyÖn, liªn kÕt vµ tæ chøc l¹i; sù ®éc quyÒn cña
t b¶n trë thµnh xiÒng xÝch cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt lín lªn
cïng víi nã. Sù tËp trung t liÖu s¶n xuÊt vµ sù x· héi ho¸ lao
®éng ®· ®¹t tíi møc kh«ng cßn phï hîp c¸i vá TBCN cña
c¸ch m¹ng x· héi do chÝnh giai cÊp mµ CNTB ®· rÌn luyÖn,
®· liªn kÕt vµ tæ chøc l¹i thùc hiÖn- giai cÊp c«ng nh©n.

LÞch sö ®· chøng minh cho häc thu yÕt gi¸ trÞ thÆng d cña
Mac. §ã lµ th¾ng lîi cña cuéc c¸ch m¹ng XHCN th¸ng 10 Nga
36
vÜ ®¹i. CNXH thµnh tùu vµ hÖ qu¶ cña nã chÝnh lµ s¶n
phÈm cña sù vËn dông, ph¸t triÓn s¸ng t¹o häc thuyÕt gi¸
trÞ thÆng dù cña Mac.

Mét trong nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n ®Ó nhËn thøc râ ®¸nh

gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan ý nghÜa thêi ®¹i cña häc thuyÕt
gi¸ trÞ thÆgn d cña Mac lµ ph©n tÝch CNTN hiÖn ®¹i. §· cã
nhiÒu luËn v¨n vÒ CNTB hiÖn ®¹i, vÒ nh÷ng biÕn ®æi vÒ
chÝnh s¸ch x· héi… ®· chøng tá r»ng : häc thuyÕt gi¸ trÞ
thÆng d cña M¸c vÉn mang ®Çy ®ñ ý nghÜa thêi ®¹i cña
nã. C¸c quy luËt tuyÖt ®èi cña CNTB. Duy cã ®iÒu giai cÊp
t b¶n ngµy nay.

- Do sù tiÕn bé cña khoa häc c«ng nghÖ - chñ yÕu bãc lét
nh÷ng ngêi lao ®éng b»ng h×nh thøc bãc lét gi¸ trÞ thÆng
d t¬ng ®èi. Nh÷ng ngêi lao ®éng lµm thuª bÞ bãc lét ngµy
cµng nhiÒu. C¸i gäi lµ “trung lu ho¸” mét sè bé phËn lao
®éng lµm thuª, vÒ thùc chÊt, còng chØ lµ mét h×nh thøc
biÓu hiÖn míi cña sù bãc lét TBCN.

Nh vËy häc thuyÕt lîi nhuËn cña M¸c kh«ng nh÷ng vÉn gi÷
nguyªn ý nghÜa thêi ®¹i cña nã vµ lµ ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó
ph©n tÝch tÝnh chÊt thêi ®¹i hiÖn nµy, ph©n tÝch vµ nhËn
d¹ng chóng CNTB hiÖn ®¹i, mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn
cùc kú quan träng ®èi víi níc ta ë thêi kú qu¸ ®é trong viÖc
“s¸ng t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiªn vËt ch¸t cho chñ nghÜa céng
s¶n”.

2. ý nghÜa cña lîi nhuËn ®èi víi qu¸ tr×nh ®i lªn CNXH ë
ViÖt Nam

37
Lµ 1 níc tiªn tiÕn lªn CNXH cha vµ “kh«ng ®i qua giai ®o¹n
ph¸t triÓn TBCN” ( cô thÓ h¬n lµ kh«ng qua ®o¹n thèng trÞ
cña giai cÊp t s¶n) chóng ta kh«ng ®îc kÕ thõa tÊt c¶
nh÷ng tiÒn ®Ò n¶y sinh mét c¸ch tù ph¸t nh nh÷ng s¸ng
t¹o cho dï chóng ta lµ “nh÷ng nh©n tè v« c¬” ( M¸c - S§D)

§iÓm xuÊt ph¸t ®Ó nhËn thøc tÇm quan träng cña lîi nhuËn
chÝnh lµ ®iÓm: s¶n phÈm cña lao ®éng thõa vît qua
nh÷ng chi phÝ ®Ó duy tr× lao ®éng vµ viÖc x©y dùng,
tÝch luü quü s¶n xuÊt x· héi vµ dù tr÷ “ tÊt c¶ nh÷ng c¸i
®ã ®· vµ m·i m·i vÉn lµ c¬ së cho mäi sù tiÕn bé vÒ x· héi,
vÒ chÝnh trÞ vµ tinh thÇn” . “Nã sÏ lµ ®iÒu kiÖn vµ ®éng
c¬ kÝch thÝch sù tiÕn bé h¬n n÷a”

Chóng ta lùa chon con ®êng ®i lªn CNXH tõ ®iÓm xuÊt

ph¸t lµ níc tiÓu n«ng còng cã nghÜa lµ tõ mét níc cha cã
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ mÆc dï cã s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c
thiÕu cña ®Êt níc ta theo c¸ch nãi cña M¸c- kh«ng ph¶i chñ
yÕu lµ c¸i ®ã, mµ chÝnh lµ cha tr¶i qua sù ngù trÞ cña c¸ch
thøc tæ chøc kinh tÕ cña kinh tÕ x· héi theo kiÓu TBCN.

Nãi ®Õn CNTB lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng cùc
thÞnh mµ biÓu hiÖn tËp trung lµ tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸
vµ hiÖp t¸c ho¸ hÕt søc s©u s¾c vµ chÆt chÏ kh«ng chØ
trong mçi quèc gia riªng biÖt. §ã chÝnh lµ nªn s¶n xuÊt ®a
x· héi ho¸ ë tr×nh ®é cao trong thùc tÕ, lµ “ C¬ së thùc tÕ
lµm cho tÊt c¶ nh÷ng c¸i g× tån t¹i ®éc lËp víi c¸c c¸ nh©n
®Òu kh«ng thÓ cã ®îc” Theo tinh thÇn ®ã cã thÓ nãi: NÒn
kinh tÕ thÞ trêng cùc thÞnh lµ phßng chê ®i vµo CNXH. Chñ

38
nghÜa c¬ së nh÷ng tiÒn ®Ò do CNTB s¸ng t¹o ra nhê sù
ph¸t triÓn m¹nh mÏ lu lîng s¶n xuÊt trªn c¬ së ®ã t¹o ra mét
khèi tiÕn bé vît bËc, cho sù ph¸t triÓn ph©n c«ng lao ®éng
s¶n xuÊt trong thùc tÕ trë thµnh hiÖn thùc. Cong ®êng ®i
tíi x· héi ho¸ s¶n xuÊt XHCN trong thùc tÕ cña níc ta còng
ph¶i nh vËy.

Nh÷ng n¨m vÒ tríc chóng ta ®· ph¹m sai lÇm lµ bá qua

tÝnh tuÇn tù cña qu¸ tr×nh tÊt yÕu kh¸ch quan lµ ph¶i ph¸t
triÓn kinh tÕ hµng ho¸. Tõ sai lÇm Êy chóng ta ph¶i trë vÒ
víi Lªnin ®Ó t×m con ®êng ra cho nÒn kinh tÕ kÐm hiÖu
qu¶, mét nÒn kinh tÕ mang l¹i qu¸ Ýt, thËm chÝ kh«ng
mang l¹i lîi nhuËn. Thùc chÊt cña sù ®æi míi vÒ kinh tÕ cña
níc ta chÝnh lµ : mét mÆt ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN; mÆt kh¸c, ph¸t
triÓn kinh tÕ hµng ho¸ t nh©n TBCN vµ “du nhËp” CNTB tõ
bªn ngoµi vµo díi nhiÒu h×nh thøc kinh tÕ kh¸c nhau.

Tuy nhiªn nÒn kinh tÕ cña níc ta lµ nÒn kinh tÕ qu¸ ®é lªn
CNXH ( chø kh«ng ph¶i ®i lªn CNTB), do vËy “c¸ch thøc tæ
chøc kinh tÕ x· héi” theo kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ còng
mang tÝnh chÊt qu¸ ®é. Nhng dï nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nµo
th× s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®Òu nh»m môc tiªu lµ lîi nhuËn.
Cã thÕ lîi nhuËn víi t c¸ch lµ ph¹m trï ph¶n ¸nh mèi quan hÖ
b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ngêi ®· lµm chñ t liÖu s¶n xuÊt
n»m trong c¸c h×nh thøc kinh tÕ thuéc së h÷u toµn d©n cã
thÕ lîi nhuËn ph¶n ¸nh mèi quan hÖ bãc lét vµ bÞ bãc lét
nhng ®îc coi lµ nh©n tè “ trî thñ cña CNXH”, “xóc tiÕn
CNXH” lµ c¸c “ cã Ých” vµ “®¸ng mong ®¬i” Dï chóng
39
ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ x· héi nh thÕ nµo ®i n÷a th× cèt lâi
cña vÊn ®Ò lµ ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn, t¹o m«i trêng cho sù gia
t¨ng suÊt ngµy cµng cao. Duy cã ®iÒu ®èi víi lîi nhuËn t
nh©n TBCN th× nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch hîp lý ®Ó kh«ng
ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña chung nhng l¹i ®iÒu tiÕt ®îc
chóng ®i vµo “khu©n phÐp”.

Trong bÊt cø h×nh thøc quan hÖ x· h«kÞ nµo th× lîi nhuËn
lu«n ®ãng mét vai trß cùc kú quan träng. NÕu kh«ng cã lîi
nhuËn th× c¶ bªn nµy lÉn bªn kia ®Òu kh«ng cã nguån
tÝch luü , mµ kh«ng tÝch luü th× cho dï dã lµ qu¸ tr×nh ®Ó
lai s¶n xuÊt më réng th× kh«ng cã g× ®Ó t¹o ra khèi lîng
gÝ trÞ ngµy cµng lín, ®iÒu kiÖn tÊt yÕu ®Ó më réng sù
ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Ngoµi ra khi nhµ níc thuéc vÒ
nh©n d©n th× lîi nhuËn chÝnh lµ ph¬ng tiÖn ®Ó x©y
dùng CNXH.

§Êt níc ta ®ang ®øng tríc nhiÖm vô ch¸y báng lµ t¹o ra tiÒn
®Ò thùc tiÕn tuyÖt ®èi cÇn thiÕt ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña
søc sx, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, t¹o ra nhiÒu lîi
nhuËn. §ã ®¹t ®îc môc tiªu nµy ®ßi hái ph¶i ®îc diÔn ra
mét c¸ch tuÇn tù, ®ã còng chÝnh lµ nh÷ng giai ®o¹n cña
mét qu¸ trÞnh lÞch sö tù nhiªn mµ chóng ta chØ cã thÓ rót
ng¾n chø kh«ng thÓ bá qua. Vµ ®©y còng lµ ý nghÜa thùc
tiÔn ®îc rót ra tõ häc thuyÕt lîi nhuËn cña Mac.

3. HËu qu¶ cña viÖc theo ®uæi lîi nhuËn

Ngoµi nh÷ng u ®iÓm to lín cña lîi nhuËn th× nã còng

kh«ng tr¸nh khái nh÷ng mÆt tiªu cùc, h¹n chÕ.

40
Nh ta ®· biÕt ë giai ®o¹n ®Çu cña chÐ ®é t b¶n ®Ó thu
®îc lîi nhuËn nhiÒu h¬n n÷a c¸c nhµ t b¶n t×m mäi c¸ch
gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt b»ng c¸ch t¨ng thêi gian lao ®éng
cña c«ng nh©n, c¾t gi¶m møc l¬ng, ®iÒu kÖn sèng sinh
ho¹t vµ lµm viÖc cña hä. Bé m¸y bãc lét c«ng nghiÖp ®·
b¾t c¶ phô nøc vµ trÎ em lµm viÖc kh«ng ®îc nghØ cho
®Õn khi kiÖt søc gôc ng·.

ë Anh vµo nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû XIX nh÷ng ngêi
c«ng nh©n thuéc thÕ hÖ lín h¬n, hä vÉn cßn nhí rµnh rät
nh÷ng thêi kú bãc lét phô n÷ vµ trÎ em mét c¸ch tµn nhÉn,
v« liªm sØ- mét sù bãc lét ®©u lßng, nµo lµ phôc n÷ bÞ
hµnh h¹ ®Õn chÕt…

NhiÒu ngêi trong sè hä vÉn gi÷ ®îc c¸c ký øc nµy díi h×nh
d¸ng c¸i cét sèng bÞ vÑo hoÆc tay ch©n bÞ tµn tËt vµ ®èi
víi tÊt c¶ mäi ngêi th× ký øc ®ã ®Òu thÓ hiÖn søc khoÎ bÞ
huû ho¹i kh«ng sao håi phôc ®îc. Hµng lo¹t sinh mÖnh con
ngêi bÞ hy sinh vµ h¹nh phóc cña con ngêi bÞ tan n¸t trong
ph¹m vi c¶ mét níc, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng mét chót
bÞ ®Æt ®ã lµ sù thËt, sù thËt bíng bØnh.

Ngµy nay chñ nghÜa t s¶n còng khéng tõ bá ®îc b¶n chÊt
vèn cã cña nã ®ã lµ ch¹y theo lîi nhuËn kinh tÕ thÞ trêng cã
sù qu¶n lý cña nhµ níc th× ph¹m trï lîi nhuËn míi ®îc hiÓu
theo nghÜa ®óng cña nã môc ®Ých cu¶ ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh lµ lîi nhuËn, hä t×m mäi c¸ch ®Ó thu ®îc
lîi nhuËn tèi ®a. Do ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®éc quyÒn,
c¸c tæ chøc ®éc quyÒn lîi dông u thÕ cña m×nh ®Ó quy

41
®Þnh gÝa. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· lµm mÊt t×nh tr¹ng c¹nh
tranh hoµn h¶o vµ lµm mÊt tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ…

Còng v× lîi nhuËn mµ c¸c doanh nghiÖp kh«ng chó ý dÕn

nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña hä g©y ra cho m«i trêng xung
quanh nh: lµm « nhiÔm nguån níc vµ kh«ng khÝ, khai th¸c
®Õn c¹n kiÖt kho¸ng s¶n, chÊt th¶i, g©y « nhiÔm cho thøc
¨n, thøc uèng, thiÕu an toµn vÒ chÊt phãng x¹..

42
KÕt luËn

Nh vËy trong ®Ò ¸n nµy em ®· tr×nh bµy mét c¸ch hÖ

thèng häc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn, ®ã lµ c¸c
quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn tríc Mac; häc thuyÕt vÒ lîi nhuËn
cña M¸c víi ®Çy ®ñ c¸c yÕu ph¹m trï vÒ gi¸ trÞ thÆng d:
nguån gèc, b¶n chÊt, c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn, cïng c¸c vÊn
®Ò cña lîi nhuËn ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng nãi chung vµ
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ta nãi riªng. Râ rµng lîi nhuËn lµ mét
ph¹m trï kh«ng chØ cña riªng CNTB. Nhng vÊn ®Ò lµ t¹o ra
vµ sö dông nã nh thÕ nµo ®Ó võa phôc vô tèt cho môc tiªu
ph¸t triÓn nªn kinh tÕ thÞ trêng cña chóng ta, võa ®¶m b¶o
quyÒn lîi cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng,
®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. Vai trß tÝch cùc cña lîi nhuËn
®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc lµ rÊt to l¬n,
tuy vËy t¸c h¹i cña viÖc theo ®uæi lîi nhuËn còng rÊt nguy
hiÓm, nhÊt lµ ®èi víi mét níc ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
nhng cßn kÐm ph¸t triÓn nh níc ta. Do ®ã vÊn ®Ò häc tËp,
nghiªn cøu, vËn dông vÊn ®Ò lîi nhuËn còng nh c¸c ph¹m trï
kh¸c cña chñ nghÜa Mac nh»m gãp phÇn x©y dùng thµnh
c«ng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa, thµnh c«ng cña c«ng cuéc ®æi míi lµ nhiÖm vô cña
mçi ngêi sinh viªn §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n.

43
Tµi liÖu tham kh¶o

1. Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ tËp 1, 2

2. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng V, VI, VII, VIII.

3. T b¶n M¸c (QuyÓn I - TËp 1), (quyÓn 2, tËp 2, 3)

4. LÞch sö häc thuyÕt kinh tÕ

5. Kinh tÕ häc cña Xamuen Xan, David Bed.

6. Gi¸o tr×nh LÞch sö kinh tÕ quèc d©n.

44