Lêi më ®Çu

NÒn v¨n minh nh©n lo¹i suy cho cïng lµ do sù ph¸t triÓn
®óng híng cña lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Do ®ã viÖc
nghiªn cøu quy luËt vËn ®éng vµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng .
Thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghi· x· héi ë ViÖt Nam lµ thêi kú
c¶i biÕn c¸ch m¹ng s©u s¾c, toµn diÖn vµ triÖt ®Ó vÒ mäi
mÆt. Tõ x· héi cò sang x· héi míi XHCN. Thêi kú ®ã b¾t ®Çu
tõ khi giai cÊp v« s¶n lªn n¾m chÝnh quyÒn. C¸ch m¹ng v«
s¶n thµnh c«ng vang déi vµ kÕt thóc khi ®· x©y dùng xong
c¬ së kinh tÕ chÝnh trÞ t tëng cña x· héi míi. §ã lµ thíi kú x©y
dùng tõ lùc lîng s¶n xuÊt míi dÉn ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt míi,
quan hÖ s¶n xuÊt míi h×nh thµnh lªn c¸c quan hÖ së h÷u míi.
Tõ c¬ së h¹ tÇng míi h×nh thµnh nªn kiÕn tróc thîng tÇng míi.
Song trong mét thêi gian dµi chóng ta kh«ng nhËn thøc ®óng
®¾n vÒ chñ nghÜa x· héi vÒ quy luËt s¶n xuÊt ph¶i phï hîp
víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt t¹o nªn
tÝnh ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u ë ViÖt Nam tõ ®ã t¹o
nªn tÝnh ®a d¹ng cña nÒn kinh tÕ nhiÒn thµnh phÇn. Thùc tÕ
cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ph¶i bao gåm
nhiÒu h×nh thøc së h÷u chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ hai h×nh
thøc së h÷u trong giai ®o¹n xa kia. V× vËy nghiªn cøu “§a
d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u trong nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam “ cã vai trß quan träng mang tÝnh cÊp thiÕt cao v× thêi
®¹i ngµy nay chÝnh lµ sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. Nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy

1
chóng ta cßn thÊy ®îc ý nghÜa lý luËn còng nh thùc tiÔn cña
nã hÕt søc s©u s¾c .
Do thêi gian vµ tr×nh ®é cßn h¹n chÕ nªn kh«ng thÓ
tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, chÝnh v× vËy em kÝnh mong sù
gióp ®ì vµ chØ b¶o tËn t×nh cña thÇy gi¸o.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n .

PhÇn néi dung

I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¹m trï së h÷u

1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan
2/Sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ë ViÖt
Nam:
a/ TÊt yÕu kh¸ch quan cña sù ®a d¹ng ho¸ c¸c
h×nh thøc së h÷u ë níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay :
C¸c lo¹i h×nh së h÷u quy ®Þnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
t¬ng øng. Thùc tiÔn ®· cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn ®¬ng nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së
h÷u chø kh«ng ®¬n thuÇn nh lµ hai h×nh thøc tríc ®©y.
M¸c vµ Lªnin trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch sù vËn ®éng
cña c¸c nÒn kinh tÕ ®· tõng nãi tån t¹i trong lÞch sö ®· chØ
ra r»ng rÊt hiÕm khi nÒn kinh tÕ chØ tån t¹i mét thµnh phÇn
kinh tÕ duy nhÊt. Thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH lµ thêi kú ®Êu
tranh gi÷a hai thÕ lùc míi vµ cò, c¸i cò ®· bÞ tiªu diÖt nhng
cha bÞ tiªu diÖt h¼n, c¸i míi ®ang n¶y sinh nhng ®ang cßn
rÊt non yÕu. Do ®ã trong nÒn kinh tÕ bao gåm nh÷ng biÖn
ph¸p cña thêi kú CNTB còng nh cña tríc XHTB cßn r¬i rít l¹i vµ
cßn cña CNXH. Nh÷ng phÇn ®ã lµ nh÷ng bé phËn kinh tÕ

2
cïng tån t¹i bªn c¹nh nhau trong thêi kú qu¸ ®é hay trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng .
ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn
kinh tÕ thÞ trêng, nhng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®ã cßn
gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n nh: n¹n thÊt nghiÖp gia t¨ng tÖ n¹n x·
héi ngµy cµng nhiÒu. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhiÒu nhµ
s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng hiÓu quy luËt cung cÇu nªn dÔ
dÉn ®Õn khñng ho¶ng kinh tÕ, lµm cho s¶n xuÊt mÊt æn
®Þnh. Kinh tÕ thÞ trêng còng ®Èy nhanh sù ph©n biÖt giµu
nghÌo, bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi. Bªn c¹nh ®ã th× tµi
nguyªn thiªn nhiªn còng bÞ khai th¸c mét c¸ch bõa b·i, g©y «
nhiÔm m«i trêng. Do ®ã sù tån t¹i cña nhiÒu nÒn kinh tÕ gãp
phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm, gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp, thóc ®Èy
sù t¨g trëng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ .
b.C¸c h×nh thøc së h÷u trong nÒn kinh tÕ
thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay:
Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng
cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo chÕ ®é XHCN ë níc ta hiÖn
nay, vÊn ®Ò chÕ ®é së h÷u vµ c¸c h×nh thøc së h÷u lu«n
thu hót ®îc sù quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn có lý luËn,
song ®©y vÉn lµ vÊn ®Ò phøc t¹p vµ cã rÊt nhiÒu nh÷ng ý
kiÕn kh¸c nhau .
H¬n 10 n¨m ®æi míi ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN,
níc ta ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng lèi ®æi
míi, cña chÝnh s¸ch ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u do
§¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o toµn d©n thùc hiÖn. Thùc tiÔn

3
cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®¬ng nhiªn ph¶i
bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u nh:
- Së h÷u toµn d©n.
- Së h÷u Nhµ níc.
- Së h÷u tËp thÓ.
- Së h÷u c¸ nh©n.
- Së h÷u Kinh tÕ t b¶n t nh©n.
Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn mçi h×nh thøc
nãi trªn cã ®Þa vÞ vµ vai trß kh¸c nhau. §Þa vÞ cña chóng phô
thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña LLSX, tiÕn tr×nh cña nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN. Thõa
nhËn ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u kh«ng ®ång nghÜa
víi sù chÊp nhËn chÕ ®é ngêi ¸p bøc bãc lét con ngêi. ViÖc
x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng thÓ t¸ch rêi viÖc ®a
d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ TLSX. Tuy mhiªn kinh tÕ
thÞ trêng mµ chóng ta ®ang x©y dùng lµ nÒn kinh tÕ theo
®Þnh híng XHCN, chÝnh v× vËy viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh
thøc së h÷u mang nÐt ®éc ®o¸ riªng. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn mét c¸ch ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u cho phÐp gi¶i
phãng ®îc c¸c n¨ng lùc s¶n xuÊt, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t
triÓn, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n .

3/Sù phï hîp cña QHSX víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é

cña LLSX
a/ TÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt :
TÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ tÝnh chÊt cña TLLD
vµ ngêi lao ®éng. Khi c«ng cô s¶n xuÊt ®îc sö dông bëi tõng

4
c¸ nh©n riªng biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra mét s¶n phÈm cho XH
kh«ng cÇn ®Õn lao ®éng cña nhiÒu ngêi. C«ng cô s¶n xuÊt
®îc nhiÒu ngêi sö dông ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c vËt phÈm th×
LLSX mang tÝnh chÊt x· héi .
Tr×nh ®é ph¸t triÓn cñaTLLD mµ ®Æc biÖt lµ CCSX,
lµ thíc ®o tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ngêi. §ång
thêi nã còng lµ tr×nh ®é s¶n xuÊt vµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ sù
kh¸c nhau gi÷a c¸c thêi ®¹i, x· héi kh¸c nhau. ChÝnh c«ng cô
s¶n xuÊt vµ ph¬ng tiÖn lao ®éng kÕt hîp víi lao ®éng s¸ng
t¹o cña con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn n¨ng xuÊt lao
®éng
b/ Lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn , biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u
§Ó n©ng cao hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt vµ gi¶m bít lao
®éng nÆng nhäc, con ngêi kh«ng ngõng c¶i tiÕn hoµn thiÖn
vµ chÕ t¹o ra c¸c c«ng cô s¶n xuÊt míi. §ång thêi sù tiÕn bé
cña c«ng cô tri thøc khoa häc, tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt
vµ mäi kü n¨ng cña ngêi lao ®éng còng ngµy cµng ph¸t triÓn.
YÕu tè n¨ng ®éng nµy cña LLSX ®ßi hái QHSX ph¶i thÝch
øng víi nã. LLSX quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña
QHSX tõ ®ã nã quy ®Þnh sù ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña
quan hÖ së h÷u. Sù lín m¹nh cña LLSX ®· dÉn ®Õn m©u
thuÉn gay g¾t víi chÕ ®é së h÷u t nh©n t b¶n chñ nghÜa.
Chóng ta biÕt r»ng, c¸c quan hÖ së h÷u XHCN xuÊt hiÖn khi
LLSX ®· trë nªn m©u thuÉn víi h×nh thøc chiÕm h÷u t b¶n t
nh©n. Nhng nã vÉn cha hoµn toµ x· héi ho¸ trong ph¹m vi
toµn x· héi. Chóng ta thÊy r»ng chØ cã thÓ ph¸t triÓn nÒn s¶n
xuÊt hµng ho¸ dùa trªn c¬ së ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së

5
h÷u, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ míi t¹o ra sù liªn kÕt vµ tÝnh
®an xen gi÷a chóng th× míi cã thÓ ®a mét nÒn s¶n xuÊt lín
thóc ®Èy cho LLSX ph¸t triÓn. Trªn c¬ së ®ã x¸c lËp mèi
quan hÖ s¶n xuÊt míi vµ quan hÖ së h÷u nãi riªng .

c/ Sù t¸c ®éng trë l¹i cña sù da d¹ng ho¸ c¸c h×nh

thøc së h÷u ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt:
MÆc dï sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u bÞ chi
phèi bëi LLSX víi tÝnh c¸ch lµ h×nh thøc ®a d¹ng ho¸ c¸c
h×nh thøc së h÷u nãi riªng hay QHSH nãi chung còng cã t¸c
®éng trë l¹i ®èi víi LLSX. Khi quan hÖ së h÷u ph¸t triÓn nã
thóc ®Èy LLSX ph¸t triÓn theo mèi quan hÖ së h÷u hay h×nh
thøc së h÷u ®ã phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX.
Kh«ng nh÷ng thÕ mµ nã ®Þnh híng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho
LLSX ph¸t triÓn .
NÕu quan hÖ së h÷u ph¸t triÓn l¹c hËu h¬n so víi
LLSX th× tÊt yÕu QHSH sÏ lµ siÒng xÝch k×m h·m sù ph¸t
triÓn cña LLSX. Trong quan hÖ s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ ra
®êi b»ng nh÷ng h×nh thøc lao ®éng khæ sai, thÝch øng víi
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña LLSX vµ chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ ®·
®¹t ®îc nh÷ng kú tÝch to lín trong lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i
.
Tãm lai : Quy luËt vÒ sù phï hîp cña QHSX nãi chung,
QHSH nãi riªng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña LLSX
lµ quy luËt chung cña sù ph¸t triÓn x· héi. Díi t¸c ®éng cña
quy luËt nµy x· héi lµ sù ph¸t triÓn kÕ tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn
cao cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt, tuy nhiªn sù phï hîp nµy ph¶i lµ
sù phï hîp biÖn chøng, sù phï hîp kh«ng lo¹i trõ m©u thuÉn .

6
 LLSX nh chóng ta ®· thÊy lu«n lu«n n»m trong quan
hÖ biÖn chøng víi quan hÖ s¶n xuÊt. LLSX ®îc ph¸t triÓn
nhanh hay chËm vÒ sè lîng hay chÊt lîng còng nh tèc ®é hiÖu
qu¶ phï hîp cña nã phô thuéc vµo rÊt nhiÒu vÊn ®Ò nh: QHSX
cã phï hîp víi nã hay kh«ng. Ch¼ng h¹n khi LLSX cha ph¸t
triÓn ®Õn mét tr×nh ®é cao, nhu cÇu x· héi cha ph¶i lµ mét
tÊt yÕu th× viÖc ®a d¹ng c¸c quan hÖ së h÷u th«ng qua sù
tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, sÏ më ra
nh÷ng kh¶ n¨ng cho LLSX tiÕp tôc ph¸t triÓn. Ngîc l¹i, nÕu
gi÷a LLSX vµ QHSX cã nh÷ng m©u thuÉn th× kh«ng nh÷ng
QHSX lçi thêi mµ ngay c¶ QHSX ®i qu¸ víi LLSX còng sÏ c¶n
trë, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña LLSX. Nhng QHSX lu«n lu«n
®îc ®æi míi hoµn thiÖn cho phï hîp víi LLSX th× khi ®ã qu¸
tr×nh biÕn ®æi tÝch luü vÒ lîng cña LLSX sÏ nhanh h¬n,
m©u thuÉn gi÷a chóng sÏ ®îc gi¶i quyÕt kÞp thêi. Do ®ã bíc
nh¶y vät trong sù ph¸t triÓn cña nã cã thÓ diÔn ra sím h¬n.
ChÝnh viÖc hoµn thiÖn QHSX quyÕt ®Þnh nh÷ng nhÞp ®é
tiÕn bé kkoa häc kü thuËt vµo sù tiÕn bé cña hÖ thèng LLSX.
4/ Quan hÖ biÖn chøng gi÷a sù ph¸t triÓn cña
LLSX víi sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u
Tríc ®©y nãi ®Õn CNXH chóng ta thêng nãi ®Õn chÕ
®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt gi÷a hai h×nh thøc toµn
d©n vµ tËp thÓ. ë níc ta tõ §¹i héi thø 6 cña §¶ng ®Õn nay ®·
h¬n mêi 10 n¨m thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi chuyÓn tõ nÒn
kinh tÕ tËp chung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù
qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN Thµnh tùu ®¹t ®îc

7
trong 10 n¨m qua ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña ®-
êng lèi ®ã ®Õn nay .
Víi quan ®iÓm ®ã ph¶i ch¨ng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh
thøc së h÷u chØ khi LLSX cßn thÊp kÐm, cßn khi LLSX ph¸t
triÓn cao th× l¹i ®i ®Õn ®¬n nhÊt ho¸. Thùc tÕ lÞchsö cho
thÊy LLSX x· héi kh«ng ngõng ph¸t triÓn, ph©n c«ng lao
®éng ngµy cµng s©u, cïng víi sù ph¸t triÓn cña LLSX th×
h×nh thøc vÒ t liÖu SX cµng trë nªn ®a d¹ng. Khi ph©n c«ng
lao ®éng trong mçi níc còng nh quèc tÕ còng nh khu vùc
ngµy cµng s©u khi LLSX x· héi ho¸ cao th× c¸c h×nh thøc SH
vÒ TLSX ngµy cµng trë nªn ®a d¹ng. Trong c¸c níc t b¶n ph¸t
triÓn còng nh trong c¸c níc kh¸c ®Òu xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu
h×nh thøc së h÷u vÒ TLSX kh¸c nhau. Râ rµng xu híng ngµy
cµng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ TLSX g¾n liÒn víi
sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt cña ph©n c«ng lao ®éng
trong x· héi lµ mét xu híng tÊt yÕu, lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö-
tù nhiªn vµ lµ mét quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi. §ã còng
chÝnh lµ qu¸ tr×nh x· héi hãa s¶n xuÊt c¶ vÒ LLSX lÉn quan
hÖ s¶n xuÊt.

8
 KÕt luËn
G¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn cña
ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh
thøc së h÷u lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña
LLSX vµ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, sù ®a d¹ng ho¸ c¸c
h×nh thøc së h÷u ®· nÈy sinh ra nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nã lµ
®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt hay nãi mét c¸ch kh¸c chÝnh sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh
thøc còng lµ mét ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña LLSX, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, s¶n
xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ.
Nh vËy, nghiªn cøu quan hÖ biÖn chøng gi÷a sù ph¸t
triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së
h÷u ë ViÖt Nam lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch trong giai
®o¹n hiÖn nay.V× qua nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng ta thÊy
®îc: Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù ph¸t triÓn cña lùc lîng
s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng ho¸ cã rÊt nhiÒu t¸c dông m¹nh mÏ, tÝch
cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc nhµ. Nã ®· ®a ®Êt níc
ra khái nghÌo nµn l¹c hËu, tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi nhÊt lµ
sau 10 n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi. Tuy nhiªn thùc
tr¹ng LLSX ë níc ta vÉn cßn trong t×nh tr¹ng thÊp kÐm so víi
c¸c níc trªn thÕ giíi. Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn ph¶i gi¶i
quyÕt lµ n¾m v÷ng vµ vËn dông quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt
víi LLSX, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ qu¶n lý nÒn
kinh tÕ ngµy mét tèt h¬n.

9
 Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc së h÷u, ®Ó
®¶m b¶o ®Þnh híng XHCN, cÇn gi¶i quyÕt 2 vÊn ®Ò c¬ b¶n
sau:
-Thø nhÊt: Ph¶i ®¶m b¶o kinh tÕ nhµ níc gi÷ ®îc vai
trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, nã ph¶i gi÷ vÞ trÝ then chèt
theo ®óng quü ®¹o cña CNXH.
-Thø hai: §Æc biÖt chó träng ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh
tÕ t b¶n nhµ níc díi mäi h×nh thøc. §©y lµ qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn tÊt yÕu cña mét chu kú s¶n xuÊt kinh doanh, cho phÐp
ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc lîng s¶n xuÊt, tiÕp cËn víi v¨n minh
thÕ giíi.
-ý nghÜa b¶n th©n: ®©y lµ ®Ò tµi mang mét ý nghÜa
s©u s¾c. Qua nghiªn cøu ®Ò tµi nµy gióp em cã thªm nhËn
thøc, hiÓu biÕt mét c¸ch toµn diÖn vÒ c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ x· héi,vÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn nay cña
®Êt níc. Nã hÕt søc bæ Ých cho viÖc nghiªn cøu vµ häc tËp
cña mét sinh viªn kinh tÕ ®ång thêi nã còng gióp cho chóng
ta nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ nÒn kinh tÕ níc nhµ.

II. C¬ cÊu së h÷u trong qóa tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam.

1. C¬ cÊu së h÷u cña ViÖt Nam tríc khi tiÕn hµnh

®æi míi (tríc 1986)
a. Giai ®o¹n 1945 - 1959
C¸ch m¹ng th¸ng t¸m thµnh c«ng ngµy 02/9/1945 níc ViÖt
Nam d©n chñ céng hoµ, mét nhµ níc c«ng - n«ng ®Çu tiªn ë
khu vùc §«ng Nam ¸ ra ®êi víi môc tiªu x©y dùng mét chÕ
®é x· héi míi theo con ®êng ph¸t triÓn cña chñ nghÜa céng
s¶n. HiÕn ph¸p 1946 ®· t¹o c¬ së ph¸p lý vµ tõ ®©y quyÒn
së h÷u tµi s¶n riªng cña c«ng d©n trë thµnh quyÒn hiÕn

10
®Þnh. NhiÖm vô cÊp b¸ch cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam lóc ®ã
ph¶i xo¸ bá quyÒn së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt quan träng
cña thùc d©n Ph¸p, cña c¸c ®Õ quèc kh¸c, c¸c thÕ lùc ph¶n
®éng vµ thï nghÞch, cña giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn Ph¸p
luËt giai ®o¹n 1945 - 1959 ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò quan
träng trong viÖc x¸c lËp quan hÖ së h÷u míi díi chÝnh quyÒn
d©n chñ nh©n d©n. Tõ ®ã x©y dùng c¬ së vËt chÊt b¶o
®¶m cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chÕ ®é míi. Trong giai
®o¹n nµy ta ®· dïng chÝnh quyÒn v« s¶n lµm c«ng cô c¶i t¹o
x· héi thiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt XHCN, chóng ta coi c«ng
h÷u lµ môc tiªu.
b. Giai ®o¹n 1959 - 1960
MiÒn B¾c tiÕn lªn CNXH, cßn miÒn nam tiÕp tôc tiÕn
hµnh cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n trong
®iÒu kiÖn míi ®Ó ®i ®Õn cuéc tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy
ngµy 30/4/1975 gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt tæ quèc,
c¶ níc ®i lªn CNXH.
MiÒn B¾c vÒ c¬ b¶n hoµn thµnh c¶i t¹o XHCN ®èi víi
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ phi XHCN. NhiÖm vô chñ yÕu thêi kú
nµy ta x¸c lËp vµ hoµn thiÖn chÕ ®é së h÷u XHCN ë miÒn
B¾c. §iÒu 12, hiÕn ph¸p 1959 kh¼ng ®Þnh "Kinh tÕ quèc
doanh thuéc së h÷u toµn d©n gi÷ vai trß l·nh ®¹o nÒn kinh
tÕ quèc d©n". Trong ®ã tån t¹i c¸c h×nh thøc së h÷u lµ: Së
h÷u nhµ níc, së h÷u cña c¸c nhµ t s¶n d©n téc, së h÷u cña
tiÓu th¬ng, thî thñ c«ng, hé n«ng d©n c¸ thÓ; së h÷u tËp thÓ
cña c¸c HTX, ®îc quy ®Þnh t¹i ®iÒu 11 HiÕn ph¸p 1959...
thùc hiÒn c¸c NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng, lÇn thø III, IV, lµ võa
x©y dùng võa c¶i t¹o, trong c¶i t¹o cã x©y dùng së h÷u thêi
kú nµy t¹o tiÒn ®Ò quan träng cã ý nghÜa to lín cho thêi kú
tiÕp theo.
c. Giai ®o¹n 1980 - 1986
HiÕn ph¸p 1980 thay thÕ hiÕn ph¸p 1959 ®· ghi nhËn
ph¹m vi vµ b¶n chÊt cña së h÷u toµn d©n. Trong ®ã t¹i c¸c

11
®iÒu 18, 19, 23, 24, 27 cña hiÕn ph¸p 1980 ®· quy ®Þnh c¸c
h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n sau: Së h÷u toµn d©n ®èi víi ®Êt
®ai, hÇm má, rõng nói s«ng hå... (§iÒu 19); Së h÷u tËp thÓ;
së h÷u cña c«ng d©n. Trong ®ã u tiªn së h÷u nhµ níc vµ së
h÷u tËp thÓ t¹i ®iÒu 18 hiÕn ph¸p 1980 quy ®Þnh:"ThiÕt
l©p vµ cñng cè chÕ ®é së h÷u XHCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt
nh»m thùc hiÖn mét nÒn KTQD chñ yÕu cã hai thµnh phÇn:
Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh thuéc së h÷u toµn d©n vµ
thµnh phÇn kinh tÕ HTX thuéc "së h÷u tËp thÓ cña n«ng d©n
lao ®éng".
Tãm l¹i, tríc khi tiÕn hµnh ®æi míi §¶ng vµ Nhµ níc ta chñ
tr¬ng x©y dùng vµ hoµn thiÖn chÕ ®é së h÷u XHCN víi hai
h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ, h¬n n÷a cßn
cho r»ng së h÷u tËp thÓ chØ lµ mét bíc qu¸ ®é ®Ó ®i ®Õn
së h÷u toµn d©n. §¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan th× víi h×nh
thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ ®· ®ãng gãp vµ ph¸t huy
vai trß to lín nh»m ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp kinh tÕ - x· héi
®Ó toµn §¶ng, toµn d©n, toµn qu©n ta chiÕn th¾ng trong
®Êu tranh giµnh chÝnh quyÒn (1945) vµ trong kh¸ng chiÕn
chèng ®Õ quèc Ph¸p, vµ Mü... Tuy nhiªn, xÐt vÒ thùc tÕ níc
ta qu¸ ®é lªn CNXH tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu, tr×nh ®é
lùc lîng s¶n xuÊt thÊp kÐm, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, d©n trÝ
thÊp vv... Cßn vÒ chñ quan, do qu¸ nhiÖt t×nh, céng víi sù
thiÕu hiÓu biÕt nhËn thøc kh«ng ®óng nhiÒu luËn ®iÓm cña
chñ nghÜa M¸c - Lªnin, nªn ®· tuyÖt ®èi ho¸ tÝnh h¬n h¼n
cña së h÷u XHCN. Mét thêi gian dµi chóng ta ®· ®Þnh kiÕn
víi së h÷u c¸ nh©n cña ngêi lao ®éng, thËm chÝ coi nã lµ
h×nh thøc ®èi lËp víi XHCN, lµ mÇm mèng kh«i phôc chÕ ®é
bãc lét. ThËt ra, së h÷u c¸ nh©n kh«ng biÕn thµnh t b¶n,
kh«ng biÕn thµnh c«ng cô ®Ó bãc lét ngêi lao ®éng. Së h÷u
c¸ nh©n chñ yÕu ®èi víi c¸c vËt phÈm tiªu dïng, nh»m tháa
m·n c¸c nhu cÇu cña ngêi lao ®éng phô thuéc vµo tr×nh ®é
cña së h÷u x· héi. Trong "tuyªn ng«n §¶ng céng s¶n" ®· chØ
ra "Chóng t«i cÇn g× ph¶i xo¸ bá së h÷u Êy, sù tiÕn bé cña

12
c«ng nghiÖp ®· xo¸ bá vµ hµng ngµy vÉn tiÕp tôc xo¸ bá c¸i
®ã råi".
Do nhÊn m¹nh ®Ò cao, tuyÖt ®èi ho¸ vai trß vµ tÝnh u
viÖt cña kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ (HTX) nªn
®Õn mét thùc tÕ: N¨ng suÊt lao ®éng thÊp kÐm, hµng ho¸
khan hiÕm thiÕu l¬ng thùc, khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi.
Tríc t×nh h×nh ®ã §¶ng ta ®· nh×n nhËn l¹i, nhËn thøc
l¹i vµ thõa nhËn sai lÇm khuyÕt ®iÓm do chñ quan nãng véi
muèn cã ngay CNXH vµ vËn dông quy luËt kinh tÕ sai (®Æc
biÖt lµ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt - lùc lîng s¶n xuÊt). Tõ
®©y, ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn cña §¶ng céng s¶n ViÖt
Nam ®îc tËp trung trong v¨n kiÖn §¹i héi VI (1986) vµ tiÕp tôc
sau nµy ®îc c¸c §¹i héi VII, VIII kh¼ng ®Þnh lµ: Chóng ta x©y
dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng
theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh
híng XHCN.
2. C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc
ta hiÖn nay:
Chóng ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, tiÕn hµnh hoµn
thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt XHCN, tríc hÕt lµ ®iÒu chØnh c¸c
h×nh thøc së h÷u vèn cã, lµ kÕt hîp mét c¸ch tèi u c¸c lîi
Ých: Lîi Ých c¸ nh©n, lîi Ých tËp thÓ víi lîi Ých cña nhµ níc. Sù
®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh
tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng ph¶i lµ"thôt lïi" kh«ng
lµm "MÊt CNXH" nh mét sè ngêi lÇm tëng mµ chÝnh lµ mét
chñ tr¬ng lín ®Ó khai th¸c, ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng cña toµn
x· héi còng nh tranh thñ c¸c níc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ. C¬
së lý luËn cña viÖc x¸c lËp tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së
h÷u thÓ hiÖn ë luËn ®iÓm cña C.M¸c vµ ¡nghen cho r»ng c¸c
h×nh thøc së h÷u ®ù¬c x¸c lËp bëi tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n
xuÊt. V× vËy, chñ tr¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn, ®a d¹ng ho¸ së h÷u lµ mét thµnh tùu lín
c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn cña c«ng cuéc ®æi míi.

13
 Víi nh÷ng thµnh tùu ®¸ng mõng vÒ kinh tÕ - x· héi cña
®Êt níc ta sau h¬n 10 n¨m ®æi míi ®· chøng tá ®êng lèi
®æi míi cña §¶ng lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, hîp lý. Thùc tÕ
còng cho thÊy mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®¬ng
nhiªn ph¶i bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u ®Ó phï hîp víi
tÝnh chÊt ®Æc ®iÓm cña tõng thµnh phÇn kinh tÕ vµ phï hîp
còng nh khai th¸c, thóc ®Èy ®îc c¸c yÕu tè cña lùc lîng s¶n
xuÊt ë c¸c tr×nh ®é kh¸c nhau ph¸t triÓn. Khi thùc hiÖn
chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng, Nhµ nø¬c ta ®· ban hµnh
nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt thÓ chÕ ho¸ vÒ së h÷u ph¶n ¸nh
tr×nh ®é x· héi ho¸ cña lùc lîng s¶n xuÊt níc ta cßn thÊp
kh«ng ®ång ®Òu. V× thÕ øng vãi nã lµ c¸c h×nh thøc së
h÷u ®a d¹ng. Bëi v×: ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi, n©ng
cao ®êi sèng nh©n d©n, thùc hiÖn d©n giµu níc m¹nh, x· héi
c«ng b»ng v¨n minh lµ môc ®Ých cuèi cïng cña chÕ ®é x· héi
ta. Trong ph¹m vi hÑp cã thÓ coi së h÷u lµ mét trong nh÷ng
ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t môc tiªu nµy vµ bíc ®Çu thùc hiÖn CNH,
H§H ®Êt níc (v¨n kiÖn héi nghÞ ®¹i biÓu gi÷a nhiÖm kú kho¸
VII 1/1994) vai trß cña mçi h×nh thøc së h÷u trong mét chÕ
®é së h÷u cã ý nghÜa vµ t¸c dông kh¸c nhau trong nÒn kinh
tÕ quèc d©n. §iÒu 15, hiÕn ph¸p 1992, quy ®Þnh"c¬ cÊu
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt
- kinh doanh ®a d¹ng dùa trªn chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së
h÷u tËp thÓ, së h÷u ta nh©n trong ®ã së h÷u toµn d©n vµ
së h÷u tËp thÓ lµ nÒn t¶ng". Ta lÇn lît xem xÐt xu híng vËn
®éng vµ biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u, ë níc ta hiÖn
nay.
a. Së h÷u toµn d©n: ë nø¬c ta hiÖn nay, hiÕn ph¸p 1992
vµ luËt ®Êt ®ai ®· quy ®Þnh râ:"§Êt ®ai, rõng nói, s«ng hå,
nguån níc, tµi nguyªn trong lßng ®Êt, nguån lîi ë vïng biªn,
thÒm lôc ®Þa vµ vïng trêi... C¸c tµi s¶n kh¸c mµ ph¸p luËt
quy ®Þnh lµ cña nhµ níc, ®Òu thuéc së h÷u toµn d©n". XÐt
vÒ mÆt kinh tÕ, ®Êt ®ai lµ ph¬ng tiÖn tån t¹i c¬ b¶n cña
mét céng ®ång ngêi. XÐt vÒ mÆt x· héi, ®Êt ®ai lµ l·nh thæ.

14
Nhng xÐt c¶ hai ph¬ng diÖn, cã thÓ nãi ®Êt ®ai kh«ng thÓ
lµ ®èi tîng së h÷u cña riªng ai.
ViÖc ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n mµ Nhµ níc lµ ngêi
®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ m©u thuÉn víi viÖc
trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n, kÓ c¶ c¸c quyÒn ®îc
chuyÓn nhîng, quyÒn sö dông ®Êt ®ai l©u dµi æn ®Þnh.
ViÖc t¸ch hÕt quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông ®Êt ®ai nµy
nÕu biÕt gi¶i quyÕt sÏ ®em l¹i søc bËt cho lùc lîng s¶n xuÊt
ph¸t triÓn.
V¨n kiÖn ®¹i héi III cña §¶ng ta ®· chØ râ:"Trªn c¬ së chÕ
®é së h÷u toµn d©n vÒ ®Êt ®ai, ruéng ®Êt thu ®îc giao
cho n«ng d©n sö dông l©u dµi. Nhµ níc qui ®Þnh b»ng ph¸p
luËt, c¸c vÊn ®Ò thõa kÕ, chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt...". Nh
vËy, së h÷u toµn d©n ë níc ta hiÖn nay ®· ®îc x¸c ®Þnh
theo néi dung míi, cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó trë thµnh nguån lùc
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
b. VÒ së h÷u nhµ níc: Trong thêi kú bao cÊp tríc ®©y
chóng ta ®· ®ång nhÊt së h÷u nhµ níc víi së h÷u toµn d©n.
Do nhÇm lÉn nh vËy, cã thêi gian dµi ngêi ta bá quªn h×nh
thøc së h÷u nhµ níc, chØ quan t©m ®Æc biÖt tíi h×nh thøc
së h÷u toµn d©n víi chÕ ®é c«ng h÷u tån t¹i díi hai h×nh
thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ. Vµ còng bëi v× së h÷u
toµn d©n g¾n kÕt víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ quèc doanh.
V× vËy mµ chóng ta ®· ra søc quèc doanh ho¸ nÒn kinh tÕ víi
niÒm tin cho r»ng cã nh vËy míi cã CNXH nhiÒu h¬n.
Trong mét x· héi mµ nhµ níc cßn tån t¹i th× së h÷u
toµn d©n cha cã ®iÒu kiÖn vËn ®éng trªn bÒ mÆt cña ®êi
sèng kinh tÕ nãi chung. H×nh thøc së h÷u nhµ níc, xÐt vÒ
tæng thÓ míi chØ lµ kÕt cÊu bªn ngoµi cña së h÷u nhµ níc ë
níc ta, cã lÏ thÓ hiÖn chñ yÕu ë khu vùc kinh tÕ quèc doanh,
khu vùc cña doanh nghiÖp nhµ níc.
c. Së h÷u hîp t¸c: ë níc ta tríc ®©y, h×nh thøc nµy chñ
yÕu tån t¹i díi h×nh thøc HTX, víi néi dung lµ c¶ gi¸ trÞ vµ

15
gi¸ trÞ sö dông cña ®èi tîng së h÷u ®Òu lµ cña chung mµ c¸c
x· viªn lµ chñ së h÷u. ChÝnh v× vËy mµ víi h×nh thøc nµy
quyÒn mua b¸n hoÆc chuyÓn nhîng TLSX diÔn ra rÊt phøc
t¹p. QuyÒn cña c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt thêng h¹n chÕ, song l¹i
cã t×nh tr¹ng l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh, sù "nhËp
nh»ng" víi quyÒn së h÷u nhµ níc vµ víi së h÷u t nh©n tr¸
h×nh còng phæ biÕn. §Ó ho¹t ®éng ra khái t×nh tr¹ng ®ã,
trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay th× ph¶i ®Þnh
râ quyÒn mua b¸n chuyÓn nhîng t liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c
tËp thÓ s¶n xuÊt - kinh doanh. ChØ nh vËy, së h÷u tËp thÓ
míi trë thµnh h×nh thøc së h÷u cã hiÖu qu¶.
H×nh thøc së h÷u hîp t¸c lµ mét h×nh thøc tiÕn bé trong
thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. V× vËy, cÇn ph¶i duy tr× vµ ph¸t
triÓn h¬n n÷a h×nh thøc nµy khi x©y dùng CNXH, nh Lªnin
nãi "chÕ ®é cña nh÷ng x· viªn HTX v¨n minh lµ chÕ ®é
XHCN".
Hîp t¸c x· lµ nhu cÇu thiÕt th©n cña kinh tÕ hé gia ®×nh,
cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. Khi lùc lîng s¶n xuÊt trong n«ng
nghiÖp vµ n«ng th«n, c«ng nghiÖp nhá ph¸t triÓn tíi mét
tr×nh tù nhÊt ®Þnh nã sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh hîp t¸c. Nhu
cÇu vÒ vèn, cung øng vËt t, tiªu thô s¶n phÈm... ®ßi hái c¸c
hé s¶n xuÊt ph¶i hîp t¸c víi nhau míi cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh
vµ ph¸t triÓn. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· lµm liªn kÕt nh÷ng ngêi lao
®éng l¹i víi nhau vµ lµm n¶y sinh quan hÖ së h÷u tËp
thÓ.Thùc tiÔn cho thÊy ®· cã nh÷ng h×nh thøc HTX kiÓu míi
ra®êi do nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong thÞ trêng. §iÒu
nµy cho thÊy kÕt cÊu bªn trong cña tËp thÓ ®· thay ®æi phï
hîp víi níc ta hiÖn nay.
d, Së h÷u c¸ thÓ: ë níc ta h×nh thøc nµy tån t¹i chñ
yÕu díi h×nh thøc kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ. tríc ®©y kinh tÕ
c¸ thÓ, tiÓu chñ ë níc ta cã tÝnh chÊt tù cÊp, tù tóc, l¹i bÞ trãi
buéc bëi c¬ chÕ qu¶n lý. HiÖn n¸y nã ®ang ®îc khuyÕn
khÝch ph¸t triÓn vµ ®ang cã xu híng ph¸t triÓn thuËn lîi . kinh
tÕ c¸ thÓ cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi kinh tÕ hîp t¸c x·, v×

16
thÕ h×nh thøc sì h÷u c¸ thÓ còng cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi
h×nh thøc së h÷u hîp t¸c. kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ cã ®iÒu
kiÖn ph¸t huy nhanh vµ cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng vÒ vèn, Søc
lao ®éng, tay nghÒ cña tõng nhãm, tõng ngêi d©n. T¹i ®ai
héi VIII , §¶ng ta ®· nªu râ: Kinh tÕ c¸ thÓ ,tiÓu chñ cã vÞ trÝ
quan träng, l©u dÇi. Gióp ®ì kinh tÕ chÝnh trÞ, tiÓu chñ gi¶i
quyÕt c¸c khã kh¨n vÒ vèn, khoa häc vµ c«ng nghÖ, vÒ th-
¬ng trêng tiªu thô s¶n phÈm. HoÆc lµm vÖ tinh cho c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc hay hîp t¸c x·.
Chóng ta ®Òu biÕt kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ vÒ thùc chÊt
lµ thµnh phÇn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá. Nã dùa trªn së h÷u nhá
vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ vÒ lao ®éng cña b¶n th©n vµ cho ®Ðn
nay nã vÉn ®îc coi lµ së h÷u c¸ nh©n. Thø së h÷u cã nh©n
®ã kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é së h÷u ®éc lËp. Bëi thÕ, nã
kh«ng thÓ t¹o ra quan hÖ s¶n xuÊt, hoÆc ®¹i diÖn cho 1
quan hÖ s¶n xuÊt mµ chØ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña quan hÖ
s¶n xuÊt ®©ng tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ nµy còng lu«n
chÞu sù t¸c ®éng trªn nhng quy luËt kinh doanh vµ lu«n bÞ
ph©n t¸n v× thÕ cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p kinh tÕ ®Ó t¹i ®©y
phãng dÇn vµ c¸c biÕn nã theo dÞnh híng x· héi chñ nghÜa.
e, Së h÷u t b¶n t nh©n:
ë níc ta kinh tÕ t b¶n t nh©n ®ang h×nh thµnh ph¸t
triÓn. §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é së h÷u tù
nh©n TBCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, së h÷u t b¶n t nh©n, bao gåm
c¶ doanh nghiÖp cña c¸c nhµ t s¶n vµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ mµ
phÇn lín. Vèn do mét hoÆc mét sè t nh©n gãp l¹i, thuª lao
®éng s¶n xuÊt- kinh doanh díi h×nh thøc xÝ nghiÖp t doanh
hay c«ng ty cæ phÇn t nh©n. Nã còng bao gåm c¶ h×nh
thøc kinh tÕ t b¶n t nh©n níc ngoµi ®Çu t 100% vèn hoÆc
n¾m gi÷ tû lÖ vèn khèng chÕ. Trong thêi kú qu¸ ®é ph¸t
triÓn s¶n xuÊt TBCN kh«ng cßn nguyªn vÑn n÷a. Bëi thÕ,
kinh tÕ t b¶n t nh©n ë níc ta chØ ho¹t ®éng víi t c¸ch lµ mét

17
thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®îc
B¸c h« quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp ph¸p.
+ Së h÷u hçn hîp.
Së h÷u hçn hîp lµ h×nh thøc së h÷u c¬ chÕ tham gia cña
nhiÒu lo¹i chñ thÓ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt. Cã thÓ nãi ®©y
lµ lo¹i h×nh kinh tÕ chung gian, cã T/C ®em xem gi÷a thµnh
phÇn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. HiÖn nay
ë níc ta cã ba lo¹i chñ thÓ kÕt hîp víi nhau thµnh h×nh thøc
së h÷u hçn hîp. §ã lµ Nhµ níc, tËp thÓ vµ t nh©n ®Ó t¹o nªn
c¸c d¹ng sö h÷u sinh ®éng nh: Nhµ níc vµ nh©n d©n Nhµ n-
íc vµ tËp thÓ; Nhµ níc ; tËp thÓ vµ t nh©n; tËp thÓ vµ t nh©n
v.v.... Thùc chÊt ®©y lµ c¸c xÝ nghiÖp (hoÆc c«ng ty) cæ
phÇn. §ã lµ c¸c h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ kh«ng thuéc h¼n
vµo mét thµnh phÇn kinh tÕ nµo.
Hiªn nay chóng ta cßn ph¶i sö dông chñ nghÜa t b¶n Nhµ
níc hay h×nh thøc t b¶n Nhµ níc lµm ph¬ng tiÖn vµ cøu c¸ch
®Ó ph¸t triÓn. Bëi v× chñ nghÜa t b¶n Nhµ níc theo Lª -nin lµ
mét h×nh thøc phæ biÕn trong TKQ§ vµ sù tån t¹i cña nã lµ
cÇn thiÕt: Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn mçi
h×nh thøc së h÷u nãi trªn cã vÞ trÝ vµ vai trß riªng cña
chóng. §Þa vÞ lÞch sö cña chóng phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é qu¶n lý, vµo tiÕn tr×nh
ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §Æc biÖt trong thêi gian nµy,
Nhµ níc ta tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ®a d¹ng ho¸ ë h÷u m¹nh
mÏ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc lµm ¨n thua lç kÐo dµi
hoÆc doanh nghiÖp kh«ng thuéc lo¹i Nhµ níc ®éc quyÒn
l¾m gi÷, ngay c¶ c¸c doanh nghiÖp cña Tæng c«ng ty 90,
Tæng c«ng ty 91.
III. ý nghÜa cña vÊn ®Ò nghiªn cøu:

1. ý nghÜa lý luËn:
Së h÷u lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng vµ phøc t¹p khi
nghiªn cøu xem xÐt vÊn ®Ò së h÷u cña mét ®Êt níc ta. Cã

18
thÓ biÕt ®îc ®Êt níc ®ã ®ang trong giai ®o¹n ph¸t triÓn
nµo? cao hay thÊp? cã xu híng nµo?
ViÖc n¾m v÷ng vÊn ®Ò së h÷u, ®Æc biÖt lµ luËn ®iÓm
cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin sÏ lµ c¬ së lý luËn nÒn t¶ng t tëng
cho viÖc ho¹ch ®Þnh, ®Þnh híng ph¸t triÓn cho ®Êt níc.
§ã lµ c¨n cø ®Ó ®Êu tranh chèng c¸c t tëng ph¶n ®éng.
Chèng ®èi, xuyªn t¹c nh quan ®iÓm t s¶n cho r»ng chÕ ®é
SHTNTNCN lµ bÊt diÖt.
2. ý nghÜa thùc tiÔn:
ChÕ ®é së h÷u víi c¸c h×nh thøc sì h÷u ®a d¹ng t¬ng
øng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau hiÖn nay ë níc ta
®ang cã qu¸ tr×nh hoµ nghuyÖn, d¸m xem , bæ xung cho
nhau ®Î ph¸t triÓn trong mét hµnh lang ®Þnh híng XHXHCN.
§©y lµ viÖc lùa chän hî quy luËt vµ cã hiÖu qu¶, ph¸t huy
®îc vai trß cña c¸c h×nh thøc së h÷u.
§Ó vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ cÊu së h÷u ®ång thêi thùc
hiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vµ ph¸t huy vai trß
cña c¸c thµnh phµn kinh tÕ;
1. Nhãm gi¶i ph¸p chÝnh trÞ ph¸p lý: §¶ng céng s¶n
ViÖt Nam ban hµnh c¸c chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch së h÷u ®óng
®¾n, kÞp thêi, phï hîp... Nhµ níc kÞp thêi thÓ chÕ ho¸ chóng
thµnh ph¸p luËt ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ së h÷u x· héi
vËn hµnh tèt. Víi c¸c chÝnh s¸ch tËp trung nh: chÝnh s¸ch së
h÷u; chÝnh s¸ch ®èi víi viÖc sö dông, qu¶n lý tµi s¶n thuéc
së h÷u nhµ níc cña c¸c c¬ quan, tæ chøc c¸ nh©n; hoµn
thiÖn ph¸p luËt vÒ së h÷u, chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ vv...
2. C¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi
Nh»m t¹o ra c¬ së kinh tÕ - vËt chÊt - kü thuËt ®Ó b¶o
®¶m, còng nh t¹o ra m«i trêng kinh tÕ - x· héi æn ®Þnh, lµnh
m¹nh cho c¸c quan hÖ së h÷u tù do vËn hµnh trong khu«n
khæ ph¸p luËt trong ®ã:

19
 - C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc, tæ chøc, c¸ nh©n ®Òu
b×nh ®¼ng trong thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña nhµ níc.
- Gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt, tr¸ch nhiÖm x· héi gi¸o dôc
truyÒn thèng lÞch sö vµ c¸c kiÕn thøc hiÓu biÕt vÒ së h÷u
cho mäi c«ng d©n. §Ó tõ ®ã cã th¸i ®é xö sù ®óng ®¾n, hîp
ph¸p.
- Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò së h÷u ®Ó t¹o ®éng lùc cho ph¸t
triÓn kinh tÕ trong sù nghiÖp ®æi míi, thùc hiÖn d©n giµu n-
íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh. Nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
ph©n biÖt râ quyÒn së h÷u, quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn sö
dông... hay vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc.
3. Trong viÖc c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u cÇn lu ý
c¸c vÊn ®Ò sau:
- VÊn ®Ò c¬ chÕ t¸c ®éng cña së h÷u t¸i thÞ trêng
- Néi dung c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u.
- VÊn ®Ò "phi nhµ níc ho¸" vµ "t nh©n ho¸"
- VÊn ®Ò tæ chøc vµ qu¶n lý khu vùc kinh tÕ nhµ níc.
- Nh÷ng doanh nghiÖp nµo lµ ®èi tîng cña t nh©n ho¸,
cæ phÇn ho¸.

20
C.KÕt luËn
VÊn ®Ò së h÷u ®Æt ra lµ kh¸ch quan mang ý nghÜa lý
luËn vµ thùc tiÔn s©u s¾c. Víi tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña thêi
kú qu¸ ®é lªn CNXH cña níc ta lµ thùc hiÖn nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù
qu¶n lý cña nhµ níc. Trong khi cÇn ph¶i thóc ®Èy lùc lîng s¶n
xuÊt cßn thÊp kÐm ph¸t triÓn th× tÊt yÕu ph¶i thõa nhËn c¸c
h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng tån t¹i ®an xen, hoµ quyÖn víi
nhau, bæ sung vµ cïng ph¸t triÓn. HiÖn nay viÖc hoµn thiÖn
c¬ së lý luËn vµ tæng hîp thùc tiÔn cña "vÊn ®Ò së h÷u" lµ
vÊn ®Ò bóc xóc cÇn gi¶i quyÕt, ®Ó níc ta võa ph¸t huy ®îc
"néi lùc", l¹i më cöa, hoµ nhËp tranh thñ sù giao lu hîp t¸c
quèc tÕ vµ chèng ®îc 4 nguy c¬: Tôt hËu, chÖch híng, diÔn
biÕn hoµ b×nh, vµ tham nhòng, bu«n lËu... TÊt c¶ nh»m ph¸t
huy søc m¹nh tæng hîp ®Ó n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n,
ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt níc, n©ng cao thÕ vµ lùc cña ViÖt
Nam trªn trêng quèc tÕ.
Qua ph©n tÝch së h÷u chóng ta cßn thÊy gi÷a së h÷u vµ
gi¸ trÞ cã c¬ së chung thèng nhÊt. Së h÷u mÆt ®Þnh tÝnh
cña quan hÖ kinh tÕ, cßn gi¸ trÞ lµ mÆt ®Þnh lîng cña c¸c
quan hÖ nµy. Nh thÕ së h÷u ®em l¹i néi dung cho c¸c quan
hÖ gi¸ trÞ vµ thÞ trêng . Do ®ã nã béc lé mèi quan hÖ gi÷a
së h÷u vµ thÞ trêng. Së h÷u chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn thÞ trêng, nhê thÕ h×nh thµnh c¬ chÕ t¸c
®éng gi÷a chóng. §ã lµ c¬ chÕ thùc hiÖn c¸c lîi Ých kinh tÕ
cña së h÷u vµ c¬ chÕ c¹nh tranh gi÷a c¸c h×nh thøc së
h÷u.

21
 D.Danh môc tµi liÖu tham kh¶o

1. C.M¸c vµ ¡nghen: Tuyªn ng«ng cña §¶ng céng s¶n toµn

tËp, tËp 4.
2. C.M¸c vµ ¡nghen:Toµn tËp, tËp 5, tËp 2
3. V.I Lªnin toµn tËp, tËp 32, 36, 43, 44, 45 - NXB tiÕn bé
Matxc¬va.
4. V¨n kiÖn ®¹i héi §¶ng VI, VII vµ VIII
5. Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin, tËp 1, n¨m 1997, NXB
Gi¸o dôc.
6. Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin, tËp 2, n¨m 1990, NXB
Gi¸o dôc
7. Gi¸o tr×nh lý luËn chung vÒ nhµ níc vµ ph¸p luËt - Tr-
êng §¹i häc LuËt Hµ Néi n¨m 1996.
8. Gi¸o tr×nh luËt d©n sù , tËp 1 vµ tËp 2, Trêng §¹i häc
LuËt Hµ Néi n¨m 1998.
9. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, sè 243 - th¸ng 8/1998
10. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 250 - th¸ng 3/1999
11. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 220 - th¸ng 5/1997
12. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 227 - th¸ng 4/1997
13. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 237 - th¸ng 2/1999
14. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 244 - th¸ng 9/1998
15. LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ
quèc gia - Hµ Néi 1996.
16. Niªn gi¸m thèng kª 1995

22
Môc lôc
Trang
1
A/PhÇn më ®Çu
B/ PhÇn néi dung 4
I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¹m trï së h÷u 4
1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan 4
a. ChiÕm h÷u lµ g×? 4
b. Së h÷u lµ g×? 4
c. Quan hÖ së h÷u lµ g×? 5
d. C¸c h×nh thøc së h÷u 5
e. QuyÒn së h÷u lµ g×? 6
g. ChÕ ®é së h÷u lµ g×? 6
2. Hai chÕ ®é së h÷u c¬ b¶n trong lÞch sö 6
a. Sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña chÕ ®é së h÷u t nh©n 6
b. ChÕ ®é së h÷u, x· héi vÒ t liÖu s¶n xuÊt 9
3. Sù h×nh thµnh ph¸t triÓn biÕn ®æi cña së h÷u lµ mét 10
qóa tr×nh lÞch sö tù nhiªn
a. Hai mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi 10
b. Sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u, quyÒn qu¶n lý vµ 12
quyÒn sö dông t liÖu s¶n xuÊt
II. C¬ cÊu së h÷u trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t 15
triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam
1. C¬ cÊu së h÷u cña ViÖt Nam tríc ®æi míi (1986) 15
a. Giai ®o¹n 1945 - 1959 15
b. Giai ®o¹n 1959 - 1980 15
c. Giai ®o¹n 1980 - 1986 16
2. C¬ cÊu së h÷u trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta 17
hiÖn nay
a. Së h÷u toµn d©n 18
b. Së h÷u nhµ nø¬c 19
c. Së h÷u hîp t¸c 19
d. së h÷u t b¶n t nh©n 20
e. Së h÷u t b¶n tù nhiªn 20
f. Së h÷u hçn hîp 21
III. ý nghÜa vÊn ®Ò nghiªn cøu 21
IV. Mét sè gi¶i ph¸p ®Ó vËn hµnh hiÖu qu¶ c¬ cÊu së 22
h÷u ë níc ta
1. Nhãm gi¶i ph¸p chÝnh trÞ - ph¸p lý 22
2. Nhãm gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi 22
3. ViÖc c¶i t¹o c¸c quan hÖ së h÷u 23
24
C. KÕt luËn
D. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 25

23
24