PhÇn I : Më ®Çu

Theo ®¸nh gi¸ cña V.I Lªnin, lÝ luËn gi¸ trÞ thÆng d lµ “hßn
®¸ t¶ng cña häc thuyÕt kinh tÕ cña M¸c” vµ häc thuyÕt kinh
tÕ cña C. M¸c lµ “néi dung c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c”. §Ó
®¹t môc ®Ých lµm giµu tèi ®a cña m×nh nhµ t b¶n ®· mua
søc lao ®éng cña c«ng nh©n kÕt hîp víi t liÖu s¶n xuÊt ®Ó
s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, thu vÒ gi¸ trÞ thÆng d . Nhng nhµ t
b¶n bao giê còng chØ tr¶ mét phÇn gi¸ trÞ søc lao ®éng cho
ngêi c«ng nh©n th«ng qua h×nh thøc tiÒn l¬ng vµ bãc lét gi¸
trÞ thÆng d do ngêi c«ng nh©n s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt.

Trong x· héi t b¶n, mèi quan hÖ gi÷a t b¶n vµ lao ®éng lµ

mèi quan hÖ c¬ b¶n, s©u s¾c nhÊt, xuyªn qua tÊt c¶ c¸c
quan hÖ s¶n xuÊt cña x· héi ®ã. Gi¸ trÞ thÆng d, phÇn gi¸ trÞ
do lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra ngoµi søc
lao ®éng vµ bÞ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng, ph¶n ¸nh mèi quan
hÖ c¬ b¶n nhÊt ®ã. Gi¸ trÞ thÆng d do lao ®éng kh«ng c«ng
cña c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra lµ nguån gèc lµm giµu
cña giai cÊp c¸c nhµ t b¶n, s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d lµ c¬
së tån t¹i cña chñ nghÜa t b¶n. Toµn bé ho¹t ®éng cña nhµ t
b¶n híng ®Õn t¨ng cêng viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d th«ng
qua hai ph¬ng ph¸p c¬ b¶n lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt
®èi vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi.

Do vËy, s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d tèi ®a cho nhµ t b¶n lµ
néi dung chÝnh cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d. Nã t¸c ®éng
®Õn mäi mÆt cña x· héi t b¶n. Nã quyÕt ®Þnh sù ph¸t sinh,

1
ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n vµ sù thay thÕ nã b»ng mét x·
héi kh¸c cao h¬n, lµ quy luËt vËn ®éng cña ph¬ng thøc s¶n
xuÊt t b¶n chñ nghÜa.

ViÖc nghiªn cøu ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d vµ c¸c ph¬ng
ph¸p s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d cã ý nghÜa quan träng, lµ
ch×a khãa dÉn ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c trong ph¬ng thøc
s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. ChÝnh v× vËy, t«i ®· m¹nh d¹n
chän ®Ò tµi: “Gi¸ trÞ thÆng d - C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn
cña gi¸ trÞ thÆng d” cho bµi tiÓu luËn cña m×nh.

Do thêi gian cã h¹n, nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái
nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. VËy t«i kÝnh mong c¸c quÝ thÇy
c« vµ c¸c b¹n ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó bµi viÕt ®îc hoµn chØnh
h¬n.

2
3
 PhÇn II
LÝ luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d

I- Ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d:

1- Sù chuyÓn ho¸ tiÒn tÖ thµnh t b¶n:

Mäi t b¶n lóc ®Çu ®Òu biÓu hiÖn díi h×nh th¸i mét sè tiÒn
nhÊt ®Þnh. Nhng b¶n th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t b¶n, mµ tiÒn
chØ biÕn thµnh t b¶n khi ®îc sö dông ®Ó bãc lét lao ®éng
cña ngêi kh¸c.

NÕu tiÒn ®îc dïng ®Ó mua b¸n hµng ho¸ th× chóng lµ ph-
¬ng tiÖn gi¶n ®¬n cña lu th«ng hµng ho¸ vµ vËn ®éng theo
c«ng thøc: Hµng- TiÒn- Hµng(H-T-H), nghÜa lµ sù chuyÓn ho¸
cña hµng ho¸ thµnh tiÒn tÖ, råi tiÒn tÖ l¹i chuyÓn ho¸ thµnh
hµng. Cßn tiÒn víi t c¸ch lµ t b¶n th× vËn ®éng theo c«ng
thøc: TiÒn - Hµng - TiÒn (T-H-T), tøc lµ sù chuyÓn ho¸ tiÒn
thµnh hµng vµ sù chuyÓn ho¸ ngîc l¹i cña hµng thµnh tiÒn.
BÊt cø tiÒn nµo vËn ®éng theo c«ng thøc T-H-T ®Òu ®îc
chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n.

Do môc ®Ých cña lu th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ gi¸ trÞ sö
dông nªn vßng lu th«ng chÊm døt ë giai ®o¹n hai. Khi nh÷ng
ngêi trao ®æi ®· cã ®îc gi¸ trÞ sö dông mµ ngêi ®ã cÇn
®Õn. Cßn môc ®Ých lu th«ng cña tiÒn tÖ víi t c¸ch lµ t b¶n
kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông, mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a lµ gi¸ trÞ
t¨ng thªm. V× vËy nÕu sè tiÒn thu b»ng sè tiÒn øng ra th×
qu¸ tr×nh vËn ®éng trë nªn v« nghÜa. Do ®ã, sè tiÒn thu vÒ
ph¶i lín h¬n sè tiÒn øng ra, nªn c«ng thøc vËn ®éng ®Çy ®ñ

4
cña t b¶n lµ: T-H-T’, trong ®ã T’= T + ∆T. ∆T lµ sè tiÒn tréi
h¬n so víi sè tiÒn øng ra, C. M¸c gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d. Sè
tiÒn øng ra ban ®Çu chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n. VËy t b¶n lµ gi¸
trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d. Môc ®Ých cña lu th«ng T-H-T’ lµ
sù lín lªn cña gi¸ trÞ, lµ gi¸ trÞ thÆng d, nªn sù vËn ®éng T-H-
T’ lµ kh«ng cã giíi h¹n, v× sù lín lªn cña gi¸ trÞ lµ kh«ng cã giíi
h¹n.

Sù vËn ®éng cña mäi t b¶n ®Òu biÓu hiÖn trong lu th«ng
theo c«ng thøc T-H-T’, do ®ã c«ng thøc nµy ®îc gäi lµ c«ng
thøc chung cña t b¶n.

TiÒn øng tríc, tøc lµ tiÒn ®a vµo lu th«ng, khi trë vÒ tay ng-
êi chñ cña nã th× thªm mét lîng nhÊt ®Þnh (∆T). VËy cã ph¶i
do b¶n chÊt cña lu th«ng ®· lµm cho tiÒn t¨ng thªm, vµ do
®ã mµ h×nh thµnh gi¸ trÞ thÆng d hay kh«ng?

C¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n thêng qu¶ quyÕt r»ng sù t¨ng
thªm ®ã lµ do lu th«ng hµng ho¸ sinh ra. Sù qu¶ quyÕt nh
thÕ lµ kh«ng cã c¨n cø.

ThËt vËy, trong lu th«ng nÕu hµng ho¸ ®îc trao ®æi ngang
gi¸ th× chØ cã sù thay ®æi h×nh th¸i cña gi¸ trÞ, cßn tæng
sè gi¸ trÞ, còng nh phÇn gi¸ trÞ thuéc vÒ mçi bªn trao ®æi lµ
kh«ng ®æi. VÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông, trong trao ®æi c¶ hai
bªn ®Òu kh«ng cã lîi g×. Nh vËy, kh«ng ai cã thÓ thu ®îc tõ
lu th«ng mét lîng gi¸ trÞ lín h¬n lîng gi¸ trÞ ®· bá ra (tøc lµ
cha t×m thÊy nguån gèc sinh ra ∆T).

C.M¸c cho r»ng trong x· héi t b¶n kh«ng cã bÊt k× mét nhµ
t b¶n nµo chØ ®ãng vai trß lµ ngêi b¸n s¶n phÈm mµ l¹i
kh«ng ph¶i lµ ngêi mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. V× vËy khi anh

5
ta b¸n hµng ho¸ cao h¬n gi¸ trÞ vèn cã cña nã, th× khi mua
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ë ®Çu vµo c¸c nhµ t b¶n kh¸c còng b¸n
cao h¬n gi¸ trÞ vµ nh vËy c¸i ®îc lîi khi b¸n sÏ bï cho c¸i thiÖt
h¹i khi mua. Cuèi cïng vÉn kh«ng t×m thÊy nguån gèc sinh ra
∆T.

NÕu hµng ho¸ ®îc b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ, th× sè tiÒn mµ ng-
êi ®ã sÏ ®îc lîi khi lµ ngêi mua còng chÝnh lµ sè tiÒn mµ ngêi
®ã sÏ mÊt ®i khi lµ ngêi b¸n. Nh vËy viÖc sinh ra ∆T kh«ng
thÓ lµ kÕt qu¶ cña viÖc mua hµng thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã.

M¸c l¹i gi¶ ®Þnh r»ng trong x· héi t b¶n cã mét lo¹i nhµ t
b¶n rÊt lu manh vµ x¶o quyÖt, khi mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt
th× rÎ, cßn khi b¸n th× ®¾t. §iÒu nµy chØ gi¶i thÝch ®îc sù
lµm giµu cña nh÷ng th¬ng nh©n c¸ biÖt chø kh«ng thÓ gi¶i
thÝch ®îc sù lµm giµu cña tÊt c¶ giai cÊp t s¶n, v× tæng sè
gi¸ trÞ tríc lóc trao ®æi còng nh trong vµ sau khi trao ®æi
®Òu kh«ng thay ®æi mµ chØ cã sù thay ®æi trong viÖc
ph©n phèi gi¸ trÞ gi÷a nh÷ng ngêi trao ®æi mµ th«i. Vµ M¸c
kÕt luËn r»ng ®©y ch¼ng qua lµ hµnh vi mãc tói lÉn nhau
gi÷a c¸c nhµ t b¶n trong cïng giai cÊp.

VËy tõ ba trêng hîp cô thÓ trong lu th«ng M¸c cho r»ng:

Trong lu th«ng kh«ng thÓ t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d v×
vËy kh«ng thÓ lµ nguån gèc sinh ra ∆T.

ë ngoµi lu th«ng M¸c xem xÐt c¶ hai yÕu tè lµ hµng ho¸ vµ

tiÒn tÖ:

§èi víi hµng ho¸ ngoµi lu th«ng: Tøc lµ ®em s¶n phÈm tiªu
dïng hay sö dông vµ sau mét thêi gian tiªu dïng nhÊt ®Þnh

6
th× thÊy c¶ gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm ®Òu
biÕn mÊt theo thêi gian.

§èi víi yÕu tè tiÒn tÖ: TiÒn tÖ ë ngoµi lu th«ng lµ tiÒn tÖ

n»m im mét chç. V× vËy kh«ng cã kh¶ n¨ng lín lªn ®Ó sinh ra
∆T.

VËy ngoµi lu th«ng khi xem xÐt c¶ hai yÕu tè hµng ho¸ vµ
tiÒn tÖ ®Òu kh«ng t×m thÊy nguån gèc sinh ra ∆T.

“ VËy lµ t b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn tõ lu th«ng vµ còng

kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë bªn ngoµi lu th«ng. Nã ph¶i xuÊt hiÖn
trong lu th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i trong lu th«ng”
(C.M¸c: T b¶n. NXB Sù thËt, HN, 1987, Q1, tËp 1,tr 216). §ã
lµ m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t b¶n.

Khi M¸c trë l¹i lu th«ng lÇn thø hai vµ lÇn nµy M¸c ®· ph¸t
hiÖn ra r»ng: ë trong lu th«ng ngêi cã tiÒn lµ nhµ t b¶n ph¶i
gÆp ®îc mét ngêi cã mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®em b¸n,
mµ thø hµng ho¸ ®ã khi ®em tiªu dïng hay sö dông nã cã
b¶n tÝnh sinh ra mét lîng gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n
th©n nã, hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ã chÝnh lµ søc lao ®éng.

2- Hµng ho¸ - søc lao ®éng:

Sè tiÒn chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n kh«ng thÓ tù lµm t¨ng gi¸
trÞ mµ ph¶i th«ng qua hµng ho¸ ®îc mua vµo (T-H). Hµng ho¸
®ã ph¶i lµ mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt mµ gi¸ trÞ sö dông
cña nã cã ®Æc tÝnh lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ. Thø hµng
ho¸ ®ã lµ søc lao ®éng mµ nhµ t b¶n ®· t×m thÊy trªn thÞ
trêng.

7
 Nh vËy, søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc tån t¹i
trong c¬ thÓ con ngêi, thÓ lùc vµ trÝ lùc mµ ngêi ®ã ®em ra
vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông.

Kh«ng ph¶i bao giê søc lao ®éng còng lµ hµng ho¸, mµ søc
lao ®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
lÞch sö nhÊt ®Þnh.

C.M¸c ®· nhÊn m¹nh søc lao ®éng chØ trë thµnh hµng ho¸
khi cã ®ñ hai ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò:

Mét lµ, ngêi lao ®éng ph¶i tù do vÒ th©n thÓ, ph¶i lµm chñ
®îc søc lao ®éng cña m×nh vµ cã quyÒn ®em b¸n cho ngêi
kh¸c. VËy ngêi cã søc lao ®éng ph¶i cã quyÒn së h÷u søc lao
®éng cña m×nh.

Hai lµ, ngêi lao ®éng ph¶i tíc hÕt t liÖu s¶n xuÊt ®Ó trë
thµnh ngêi v« s¶n vµ b¾t buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng, v×
kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c ®Ó sinh sèng.

Sù tån t¹i ®ång thêi hai ®iÒu kiÖn nãi trªn tÊt yÕu dÉn
®Õn chç søc lao ®éng biÕn thµnh hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn chñ
yÕu quyÕt ®Þnh cña sù chuyÓn ho¸ tiÒn thµnh t b¶n.

Còng nh nh÷ng hµng ho¸ kh¸c, hµng ho¸ - søc lao ®éng
còng cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông.

Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ gi¸ trÞ cña nh÷ng t
liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó nu«i sèng ngêi c«ng nh©n, vî con
anh ta; nh÷ng yÕu tè tinh thÇn, d©n téc, t«n gi¸o cña ngêi
c«ng nh©n, nh÷ng chi phÝ ®µo t¹o ngêi c«ng nh©n.

Gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng gièng gi¸ trÞ hµng ho¸ th«ng
thêng ë chç: Nã ph¶n ¸nh mét lîng lao ®éng hao phÝ nhÊt
®Þnh ®Ó t¹o ra nã. Nhng gi÷a chóng cã sù kh¸c nhau c¨n

8
b¶n: Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ th«ng thêng biÓu thÞ hao phÝ lao
®éng trùc tiÕp ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ nhng hµng ho¸ - søc
lao ®éng l¹i lµ sù hao phÝ lao ®éng gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc
s¶n xuÊt ra nh÷ng vËt phÈm tiªu dïng ®Ó nu«i sèng ngêi
c«ng nh©n. Cßn hµng ho¸ søc lao ®éng ngoµi yÕu tè vËt
chÊt, nã cßn cã yÕu tè tinh thÇn lÞch sö, d©n téc, yÕu tè gia
®×nh vµ truyÒn thèng, nghÒ nghiÖp mµ hµng ho¸ th«ng th-
êng kh«ng cã.

Còng gièng nh c¸c hµng ho¸ th«ng thêng, hµng ho¸ søc lao
®éng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu nhÊt ®Þnh nµo
®ã cña ngêi mua. Nhng gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao
®éng cã thuéc tÝnh ®Æc biÖt, nã kh¸c hoµn toµn víi hµng
ho¸ th«ng thêng ë chç: Khi ®em tiªu dïng hay sö dông nã th×
kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ tiªu biÕn theo thêi gian vÒ gi¸ trÞ vµ
gi¸ trÞ sö dông mµ ngîc l¹i nã l¹i t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ míi c +
m ( c + m > v, víi v lµ gi¸ trÞ sö dông cña b¶n th©n nã).
Kho¶n lín lªn ®îc sinh ra trong qu¸ tr×nh sö dông søc lao
®éng chÝnh lµ ∆T hay gi¸ trÞ thÆng d.

Tõ ®ã M¸c kÕt luËn: Hµng ho¸ - søc lao ®éng lµ nguån gèc
t¹o ra gi¸ trÞ h¬n thÕ n÷a lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t
b¶n. Bëi v×, søc lao ®éng cµng ®em tiªu dïng hay sö dông
th× ngêi c«ng nh©n hay ngêi lao ®éng cµng tÝch luü ®îc
kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp, cµng n©ng cao n¨ng suÊt lao
®éng. V× vËy sÏ lµm gi¶m gi¸ trÞ hay møc tiÒn l¬ng mµ nhµ
t b¶n ®· tr¶ cho hä. V× vËy, díi chñ nghÜa t b¶n, giai cÊp t
b¶n rÊt a thÝch lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt nµy.

VËy qu¸ tr×nh ngêi c«ng nh©n tiÕn hµnh lao ®éng lµ qu¸
tr×nh s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh t¹o ra

9
gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ cña b¶n th©n gi¸ trÞ søc lao ®éng.
PhÇn lín h¬n ®ã chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d mµ nhµ t b¶n ®·
chiÕm ®o¹t. Nh vËy, hµng ho¸ - søc lao ®éng cã thuéc tÝnh
lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ. §ã lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nhÊt
cña hµng ho¸ - søc lao ®éng so víi c¸c hµng ho¸ kh¸c. Nã lµ
ch×a kho¸ ®Ó gi¶i thÝch tÝnh m©u thuÉn cña c«ng thøc
chung cña t b¶n.

3- B¶n chÊt gi¸ trÞ thÆng d:

Nãi chung, trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é t
h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, gi¸ trÞ sö dông kh«ng ph¶i lµ môc
®Ých. Gi¸ trÞ sö dông ®îc s¶n xuÊt chØ v× nã lµ vËt mang
gi¸ trÞ trao ®æi.

Nhµ t b¶n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông cã mét gi¸
trÞ trao ®æi, nghÜa lµ mét hµng ho¸. H¬n n÷a, nhµ t b¶n
muèn s¶n xuÊt ra mét hµng ho¸ cã gi¸ trÞ lín h¬n tæng gi¸
trÞ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t
b¶n ®· bá ra ®Ó mua, nghÜa lµ muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ
thÆng d.

VËy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ sù thèng nhÊt
gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. C.M¸c viÕt: “ Víi t c¸ch lµ sù thèng
nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ
th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸;
víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸
tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸
tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t b¶n chñ
nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸”.

10
 Qu¸ tr×nh lao ®éng víi t c¸ch lµ qu¸ tr×nh nhµ t b¶n tiªu
dïng søc lao ®éng cã hai ®Æc trng:

Mét lµ, ngêi c«ng nh©n lao ®éng díi sù kiÓm so¸t cña nhµ
t b¶n gièng nh nh÷ng yÕu tè kh¸c cña s¶n xuÊt ®îc nhµ t b¶n
sö dông sao cho cã hiªô qu¶ nhÊt.

Hai lµ, s¶n phÈm lµm ra thuéc së h÷u cña nhµ t b¶n, chø
kh«ng ph¶i cña ngêi c«ng nh©n

C.M¸c ®· lÊy vÝ dô vÒ viÖc s¶n xuÊt sîi ë níc Anh lµm ®èi t-
îng nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d. §Ó nghiªn
cøu, M¸c ®· sö dông ph¬ng ph¸p gi¶ ®Þnh khoa häc th«ng
qua gi¶ thiÕt chÆt chÏ ®Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu: Kh«ng xÐt
®Õn ngo¹i th¬ng, gi¸ c¶ thèng nhÊt víi gi¸ trÞ, toµn bé gi¸ trÞ
t liÖu s¶n xuÊt ®em tiªu dïng chuyÓn hÕt mét lÇn vµo gi¸ trÞ
s¶n phÈm vµ chØ nghiªn cøu trong nÒn kinh tÕ t¸i s¶n xuÊt
gi¶n ®¬n.

Tõ c¸c gi¶ ®Þnh ®ã, M¸c ®a ra mét lo¹t c¸c gi¶ thiÕt ®Ó
nghiªn cøu:

Nhµ t b¶n dù kiÕn kÐo 10 kg sîi; gi¸ 1 kg b«ng lµ 1 ®«la;

hao mßn thiÕt bÞ m¸y mãc ®Ó kÐo 5 kg b«ng thµnh 5 kg sîi
lµ 1 ®«la; tiÒn thuª søc lao ®éng 1 ngµy lµ 4 ®«la; gi¸ trÞ míi
1 giê lao ®éng cña c«ng nh©n lµ 1 ®«la vµ chØ cÇn 4 giê ng-
êi c«ng nh©n kÐo ®îc 5 kg b«ng thµnh 5 kg sîi.

Tõ ®ã, cã b¶ng quyÕt to¸n nh sau:

T b¶n øng tríc Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi

Lao ®éng cô thÓ

Gi¸ 10 kg b«ng 10 cña c«ng nh©n b¶o 10

11
 ®«la tån vµ chuyÓn gi¸ trÞ ®«la
10 kg b«ng vµo 10 kg
sîi.
Hao mßn m¸y 2 KhÊu hao tµi s¶n cè 2
mãc ®«la ®Þnh ®«la
TiÒn thuª søc lao 4 Gi¸ trÞ míi do 8 giê 8
®éng trong mét ®«la lao ®éng cña ngêi ®«la
ngµy c«ng nh©n t¹o ra

Tæng chi phÝ 16 Tæng doanh thu 20

s¶n xuÊt ®«la ®«la

Nhµ t b¶n ®èi chiÕu gi÷a doanh thu sau khi b¸n hµng (20
®«la) víi tæng chi phÝ t b¶n øng tríc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (16
®«la) nhµ t b¶n nhËn thÊy tiÒn øng ra ®· t¨ng lªn 4 ®«la, 4
®«la nµy ®îc gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d.

Tõ sù nghiªn cøu trªn, chóng ta rót ra mét sè nhËn xÐt sau:

Mét lµ, nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d
chóng ta nhËn thÊy m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t
b¶n ®· ®îc gi¶i quyÕt. ViÖc chuyÓn ho¸ tiÒn thµnh t b¶n
diÕn ra trong lÜnh vùc lu th«ng vµ ®ång thêi kh«ng diÔn ra
trong lÜnh vùc ®ã. ChØ cã trong lu th«ng nhµ t b¶n míi mua
®îc mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt, ®ã lµ hµng ho¸ søc lao
®éng. Sau ®ã nhµ t b¶n sö dông hµng ho¸ ®ã trong s¶n
xuÊt, tøc lµ ngoµi lÜnh vùc lu th«ng ®Ó s¶n xuÊt gi¸ trÞ
thÆng d cho nhµ t b¶n. Do ®ã tiÒn cña nhµ t b¶n míi biÕn
thµnh t b¶n.

12
 Hai lµ, ph©n tÝch gi¸ trÞ s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra (10 kg
sîi), chóng ta thÊy cã hai phÇn:

Gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt nhê lao ®éng cô thÓ cña ngêi
c«ng nh©n mµ ®îc b¶o tån vµ di chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n
phÈm míi (sîi) gäi lµ gi¸ trÞ cò.

Gi¸ trÞ do lao ®éng trõu tîng cña c«ng nh©n t¹o ra trong
qu¸ tr×nh lao ®éng gäi lµ gi¸ trÞ míi, phÇn gi¸ trÞ míi nµy lín
h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng, nã b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng céng
thªm gi¸ trÞ thÆng d.

Ba lµ, ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp t b¶n
®îc chia thµnh hai phÇn:

Mét phÇn gäi lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt: Trong thêi
gian nµy ngêi c«ng nh©n t¹o ra ®îc mét lîng gi¸ trÞ ngang
b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t b¶n
®· tr¶ cho m×nh (4 ®«la).

PhÇn thêi gian cßn l¹i lµ thêi gian lao ®éng thÆng d: Trong
thêi gian lao ®éng thÆng d ngêi c«ng nh©n l¹i t¹o ra mét lîng
gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng hay tiÒn l¬ng nhµ t b¶n
®· tr¶ cho m×nh, ®ã lµ gi¸ trÞ thÆng d (4 ®«la) vµ bé phËn
nµy thuéc vÒ nhµ t b¶n (nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t).

Tõ ®ã, M¸c ®i ®Õn kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ thÆng d:

Gi¸ trÞ thÆng d lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra bªn ngoµi gi¸
trÞ søc lao ®éng do c«ng nh©n lµm thuª s¸ng t¹o ra vµ
bÞ nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t.

Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d lµ qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt ra gi¸ trÞ vît khái ®iÓm mµ ë ®ã søc lao ®éng cña ngêi
c«ng nh©n ®· t¹o ra mét lîng gi¸ trÞ míi ngang b»ng víi gi¸ trÞ

13
søc lao ®éng hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t b¶n ®· tr¶ cho hä.
Thùc chÊt cña s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ
vît khái giíi h¹n t¹i ®iÓm ®ã gi¸ trÞ søc lao ®éng ®îc tr¶
ngang gi¸.

3- TiÒn l¬ng díi chñ nghÜa t b¶n:

Trong nÒn kinh tÕ t b¶n ngêi c«ng nh©n sau qu¸ tr×nh lµm
viÖc cho nhµ t b¶n sÏ nhËn ®îc mét kho¶n thu nhËp díi h×nh
thøc tiÒn c«ng hay tiÒn l¬ng. Víi c¸ch tr¶ l¬ng nh vËy c¸c nhµ
lÝ luËn t s¶n kh¼ng ®Þnh r»ng tiÒn l¬ng hay tiÒn c«ng lµ gi¸
c¶ cña lao ®éng. Vµ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhµ t b¶n tr¶
®óng gi¸ c¶ cña lao ®éng. V× vËy díi chñ nghÜa t b¶n kh«ng
cã bãc lét. Nhng C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh tiÒn l¬ng kh«ng ph¶i
lµ gi¸ c¶ cña ngêi lao ®éng. Bëi v×, lao ®éng lµ mét ph¹m trï
trõu tîng nªn ngêi ta kh«ng thÓ b¸n c¸i trõu tîng. H¬n n÷a,
lao ®éng chØ thÓ hiÖn khi vËn dông søc lao ®éng ®Ó tiÕn
hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.

V× vËy M¸c kh¼ng ®Þnh: TiÒn l¬ng chÝnh lµ gi¸ c¶ cña

søc lao ®éng nhng nã ®îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµi nh lµ gi¸ c¶
cña lao ®éng. Bëi v× søc lao ®éng ph¶n ¸nh n¨ng lùc lao
®éng cña mçi con ngêi, nã lµ c¸i cã thËt thÓ hiÖn toµn bé ë
søc ãc, søc thÇn kinh vµ søc c¬ b¾p cña con ngêi. Nã nãi lªn
n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng cña tõng ngêi. V× vËy mçi mét søc lao
®éng kh¸c nhau sÏ cã mét gi¸ c¶ kh¸c nhau.

ViÖc nghiªn cøu b¶n chÊt tiÒn l¬ng díi chñ nghÜa t b¶n cho
ta thÊy tiÒn l¬ng chØ lµ mét phÇn gi¸ trÞ cña søc lao ®éng
cña c«ng nh©n t¹o ra, nã t¬ng øng víi thêi gian lao ®éng cÇn
thiÕt cña ngêi c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp nhµ t b¶n. PhÇn

14
gi¸ trÞ cßn l¹i do søc lao ®éng t¹o ra lµ gi¸ trÞ thÆng d thuéc
vÒ nhµ t b¶n.
II- C¸c ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d:

Môc ®Ých cña c¸c nhµ t b¶n lµ s¶n xuÊt ra nhiÒu gi¸ trÞ
thÆng d, do ®ã giai cÊp t s¶n ®· kh«ng tõ bÊt cø mét thñ
®o¹n nµo ®Ó bãc lét gi¸ trÞ thÆng d. Nh÷ng ph¬ng ph¸p c¬
b¶n ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã lµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt
®èi vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi.

1- Ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi:

Bãc lét gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi ®îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch
kÐo dµi tuyÖt ®èi thêi gian lao ®éng trong ngµy cña ngêi
c«ng nh©n trong ®iÒu kiÖn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt
(hay møc tiÒn c«ng mµ nhµ t b¶n tr¶ cho c«ng nh©n lµ
kh«ng ®æi).

Gi¶ sö ngµy lao ®éng lµ 8 giê, trong ®ã 4 giê lµ thêi gian

lao ®éng cÇn thiÕt vµ 4 giê lµ thêi gian lao ®éng thÆng d,
khi ®ã tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t b¶n lµ 100%. Gi¶ ®Þnh
ngµy lao ®éng ®îc kÐo dµi thªm 2 giê trong khi thêi gian lao
®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi th× thêi gian lao ®éng thÆng d
t¨ng lªn mét c¸ch tuyÖt ®èi, v× thÕ gi¸ trÞ thÆng d còng
t¨ng lªn, tr×nh ®é bãc lét t¨ng lªn ®¹t 200% (m’ = 200%)

Víi sù thÌm kh¸t gi¸ trÞ thÆng d, nhµ t b¶n ph¶i t×m mäi
c¸ch ®Ó kÐo dµi ngµy lao ®éng vµ ph¬ng ph¸p bãc lét nµy
®· ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao cho c¸c nhµ t b¶n. Nhng díi chñ
nghÜa t b¶n mÆc dï søc lao ®éng cña c«ng nh©n lµ hµng
ho¸, nhng nã l¹i tån t¹i trong c¬ thÓ sèng cña con ngêi. V×
vËy, ngoµi thêi gian ngêi c«ng nh©n lµm viÖc cho nhµ t b¶n

15
trong xÝ nghiÖp, ngêi c«ng nh©n ®ßi hái cßn ph¶i cã thêi
gian ®Ó ¨n uèng nghØ ng¬i nh»m t¸i s¶n xuÊt ra søc lao
®éng. MÆt kh¸c, søc lao ®éng lµ thø hµng ho¸ ®Æc biÖt v×
vËy ngoµi yÕu tè vËt chÊt ngêi c«ng nh©n ®ßi hái cßn ph¶i
cã thêi gian cho nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vÒ tinh thÇn, vËt
chÊt, t«n gi¸o cña m×nh. Tõ ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn phong trµo
cña giai cÊp v« s¶n ®Êu tranh ®ßi giai cÊp t s¶n ph¶i rót
ng¾n thêi gian lao ®éng trong ngµy.

V× vËy, giai cÊp t s¶n ph¶i chuyÓn sang mét ph¬ng ph¸p
bãc lét míi tinh vi h¬n, ®ã lµ ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ
thÆng d t¬ng ®èi.

2- Ph¬ng ph¸p bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi:

Bãc lét gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi ®îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch
rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó trªn c¬ së ®ã mµ
kÐo dµi t¬ng øng thêi gian lao ®éng thÆng d, trong ®iÒu
kiÖn ®é dµi cña ngµy lao ®éng lµ kh«ng ®æi.

Gi¶ sö ngµy lao ®éng lµ 8 giê, trong ®ã 4 giê lµ thêi gian

lao ®éng cÇn thiÕt vµ 4 giê lµ thêi gian lao ®éng thÆng d,
tr×nh ®é bãc lét lµ 100%. B©y giê chóng ta l¹i gi¶ thiÕt r»ng,
c«ng nh©n chØ cÇn 2 giê lao ®éng ®· t¹o ra ®îc mét gi¸ trÞ
b»ng víi gi¸ trÞ søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã, tû lÖ ph©n
chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ
thêi gian lao ®éng thÆng d trong trêng hîp ®ã còng thay
®æi. Khi ®ã thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt lµ 2 giê, thêi gian
lao ®éng thÆng d lµ 6 giê, tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t b¶n
lóc nµy lµ 300% (m’ = 300%).

16
 §Ó cã thÓ rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt th× c¸c
nhµ t b¶n ph¶i t×m mäi biÖn ph¸p, ®Æc biÖt lµ ph¶i ¸p dông
tiÕn bé vµ c«ng nghÖ vµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, gi¶m gi¸ thµnh vµ tiÕn
tíi gi¶m gi¸ c¶ thÞ trêng cña s¶n phÈm. §Æc biÖt n©ng cao
n¨ng suÊt lao ®éng x· héi trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh
vùc s¶n xuÊt ra vËt phÈm tiªu dïng ®Ó nu«i sèng ngêi c«ng
nh©n. Tõ ®ã tiÕn tíi h¹ thÊp gi¸ trÞ søc lao ®éng.

NÕu trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa t b¶n, s¶n xuÊt
gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi chiÕm u thÕ, th× ®Õn giai ®o¹n
tiÕp sau, khi mµ kü thuËt ph¸t triÓn, s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng
d t¬ng ®èi chiÕm vÞ trÝ chñ yÕu. Hai ph¬ng ph¸p trªn ®îc
c¸c nhµ t b¶n sö dông kÕt hîp víi nhau ®Ó n©ng cao tr×nh
®é bãc lét c«ng nh©n lµm thuª trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn
cña chñ nghÜa t b¶n.

17
 PhÇn III: KÕt luËn
Môc ®Ých cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ s¶n
xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông, mµ lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d, lµ
nh©n gi¸ trÞ lªn. Theo ®uæi gi¸ trÞ thÆng d b»ng bÊt cø thñ
®o¹n nµo lµ môc ®Ých, ®éng c¬ thóc ®Èy sù ho¹t ®éng cña
mçi nhµ t b¶n, còng nh cña toµn bé x· héi t s¶n. S¶n xuÊt ra
gi¸ trÞ thÆng d qu¶ thùc lµ ®éng lùc vËn ®éng cña ph¬ng
thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. C.M¸c viÕt: “ Môc ®Ých cña
s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ lµm giµu, lµ nh©n gi¸ trÞ lªn,
lµm t¨ng gi¸ trÞ, do ®ã b¶o tån gi¸ trÞ tríc kia vµ t¹o ra gi¸ trÞ
thÆng d”.

§Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d tèi ®a, c¸c nhµ t b¶n t¨ng c-
êng bãc lét c«ng nh©n lµm thuª kh«ng ph¶i b»ng cìng bøc
siªu kinh tÕ (roi vät), mµ b»ng cìng bøc kinh tÕ (kû luËt ®ãi
rÐt) dùa trªn c¬ së më réng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kü thuËt ®Ó
t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng cêng ®é lao ®éng vµ kÐo dµi
ngµy lao ®éng.

VËy s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n
cña chñ nghÜa t b¶n. C.M¸c viÕt: “ ViÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng
d, ®ã lµ quy luËt tuyÖt ®èi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã”.
Néi dung chñ yÕu cña quy luËt nµy lµ ®Ó thu ®îc gi¸ trÞ
thÆng d mét c¸ch tèi ®a, nhµ t b¶n ®· t¨ng sè lîng lao ®éng
lµm thuª vµ t×m mäi thñ ®o¹n ®Ó bãc lét hä.

Trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c nhµ t b¶n thùc hiÖn c¶i tiÕn
kü thuËt hoµn thiÖn tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng
®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lµm gi¶m gi¸ trÞ hµng ho¸. §ång
thêi thu hót mét ®éi ngò c¸c kü s, qu¶n lý, mµ chøc n¨ng cña

18
hä suy cho cïng lµ b¶o ®¶m sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt tÊt c¶
c¸c nh©n tè cña s¶n xuÊt mµ tríc hÕt lµ søc lao ®éng, nhê
®ã mµ t¨ng gi¸ trÞ thÆng d.

19