Më ®Çu

ThÕ kû 21 ®ang diÔn ra tríc m¾t chóng ta víi nhiÒu th¸ch

thøc vµ c¬ héi, ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ víi
kinh tÕ nhµ níc ta - mét thµnh phÇn kinh tÕ chñ ®¹o nãi riªng.
Tõ n¨m 1986 ®Õn nay, §¹i héi lÇn thø VI vµ §¹i héi lÇn thø
VII cña §¶ng ®Òu x¸c ®Þnh kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ
®¹o, tuy nhiªn quan ®iÓm ®ã ®îc x¸c ®Þnh theo t duy míi.
§Æc biÖt trong thêi k× ®æi míi ngµy nay, ®øng tríc c¬n giã héi
nhËp cña khu vùc vµ thÕ giíi th× viÖc x¸c ®Þnh chç ®øng cña
TPKT nµy ®ang trë thµnh vÊn ®Ò cã ý nghÜa thùc tiÔn quan
träng vµ cÊp b¸ch.
§Ó t×m hiÓu nh÷ng thµnh tùu to lín mµ TPKT nµy ®· ®¹t
®îc, còng nh nh÷ng h¹n chÕ cßn thiÕu sãt, nh÷ng kinh nghiÖm
quý b¸u trong viÖc s¾p xÕp l¹i thµnh phÇn - c¬ cÊu, sù thay
®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt - qu¶n lý, ph¬ng ch©m chØ ®¹o
trong c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cña kinh tÕ Nhµ níc, t«i quyÕt
®Þnh chän ®Ò tµi nµy ®Ó nghiªn cøu díi gãc ®é mét bµi tËp
lín.
Néi dung bµi viÕt gåm 2 phÇn:
PhÇn I: Quan niÖm vÒ Kinh tÕ Nhµ níc
PhÇn II: Vai trß chñ ®¹o cña Kinh tÕ Nhµ níc.

Néi dung

I-Quan niÖm vÒ kinh tÕ nhµ níc

§¹i héi lÇn thø IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt nam x¸c ®Þnh n-
íc ta hiÖn nay dùa trªn 3 h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n lµ: Së h÷u
toµn d©n, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t nh©n h×nh thµnh nªn 6
thµnh phÇn kinh tÕ víi nh÷ng h×nh thøc tæ chøc kinh doanh
®a d¹ng, ®an xen hçn hîp, ®ã lµ: Kinh tÕ Nhµ níc, Kinh tÕ tËp
thÓ, kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, kinh tÕ t b¶n t nh©n, kinh tÕ t
b¶n nhµ níc, kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi.
Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc lµ thµnh phÇn kinh tÕ mµ vèn
vµ TLSX thuéc së h÷u nhµ níc; Bao gåm c¸c doanh nghiÖp Nhµ
níc vµ c¸c tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ níc nh; ®Êt ®ai, hÇm má,
rõng biÓn, ng©n s¸ch, c¸c quü dù tr÷, ng©n hµng nhµ níc, hÖ
thèng b¶o hiÓm, kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi.
C¸c doanh nghiÖp Nhµ níc lµ bé phËn quan träng nhÊt cña
kinh tÕ Nhµ níc, gi÷ nh÷ng vÞ trÝ then chèt, ®i ®Çu trong viÖc
øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ, nªu cao g¬ng

1
vÒ n¨ng suÊt, chÊt lîng hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi vµ chÊp hµnh
ph¸p luËt.
Ph©n lo¹i doanh nghiÖp Nhµ níc
+C¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng v× môc ®Ých lîi
nhuËn, nh»m ®¶m b¶o phóc lîi x· héi nh c¸c linh vùc s¶n xuÊt
phôc vô cho quèc phßng, an ninh, y tÕ, gi¸o dôc.
+C¸c doanh nghiÖp kinh doanh nh»m môc tiªu lîi nhuËn.
®ãng vai trß quan träng träng gãp phÇn lµm t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ.
Chó ý ph©n biÖt kinh tÕ Nhµ níc víi doanh nghiÖp nhµ níc.
Doanh nghiÖp nhµ níc chØ lµ mét bé phËn quan träng cña kinh
tÕ nhµ níc. Cßn kinh tÕ nhµ níc lµ ®Æc trng cña mét lo¹i h×nh
së h÷u.
Con ®êng h×nh thµnh kinh tÕ Nhµ níc:
Nhµ níc ®Çu t x©y dùng míi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc.
Quèc h÷u ho¸ c¸c doanh nghiÖp t b¶n t nh©n hoÆc gãp vèn
cæ phÇn khèng chÕ víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n.
*Ph©n biÖt kinh tÕ Nhµ níc ë ViÖt nam víi kinh tÕ Nhµ níc
cña CNTB ®éc quyÒn.
ViÖt nam ®ang qu¸ ®é lªn CNXH bá qua giai ®o¹n ph¸t
triÓn cña CNTB, nªn tÊt yÕu tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ,
trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc giÏ vai trß chñ ®¹o, lµ thµnh phÇn kinh
tÕ dùa trªn së h÷u toµn d©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt. Nhµ níc chuyªn
chÝnh v« s¶n ®¹i diÖn cho nh©n d©n qu¶n lý nã. Nhµ níc ta lµ
nhµ níc cña d©n, v× d©n vµ do d©n.
Cßn díi CNTB ®éc quyÒn, nÒn kinh tÕ chÞu sù thèng trÞ
cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn, ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN dùa
trªn c¬ së cña chÕ ®é t h÷u t nh©n TBCN vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
Nhµ níc lµ nhµ níc t s¶n, phôc vô cho lîi Ých cña giai cÊp t s¶n,
b¶n chÊt cña nhµ níc t s¶n vÉn lµ bäc lét lao ®éng lµm thuª
II-Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc
Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc gi÷a vai trß chñ ®¹o trong
nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt nam, lµ lùc lîng vËt chÊt
quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó Nhµ níc ®Þnh híng vµ ®iÒu tiÕt
vÜ m« nÒn kinh tÕ.
Trong thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc, c¸c doanh nghiÖp cña
nhµ níc gi÷ nh÷ng vÞ trÝ then chèt, ®i ®Çu trong viÖc øng
dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, nªu g¬ng vÒ n¨ng
suÊt chÊt lîng s¶n phÈm, hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi vµ chÊp hµnh
luËt ph¸p.

2
 BiÓu hiÖn vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc
KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n thÓ
hiÖn chñ yÕu trªn c¸c mÆt:
- Lµ ®ßn bµy kinh tÕ quan träng thóc ®Èy t¨ng trëng quan
träng vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. Nã chiÕm gi÷ c¸c
ngµnh nghÒ mòi nhän, then chèt cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng
chi phèi m«i trêng x· héi vµ ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña nÒn
kinh tÕ.
- KTNN gãp phÇn hÕt søc quan träng vµo viÖct¹o ra s¶n
phÈm cho x· héi vµ nguån thu ng©n s¸ch, t¹o ra nguån lùc
®¸ng kÓ trong tay nhµ níc ®Ó ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Bªn c¹nh ®ã, KTNN cßn ®¶m
b¶o søc s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô xuÊt, nhËp khÈu ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng trëng kinh
tÕ, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nh viÖc lµm, c¸c c«ng tr×nh
phóc lîi x· héi, b¶o vÖ m«i trêng, gi¶m thiÓu nh÷ng tiªu cùc
trong ®êi sèng.
B»ng nhiÒu h×nh thøc hç trî, gióp ®ì c¸c TPKT kh¸c cïng
ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN, tÝnh chÊt nµy cña KTNN xuÊt
ph¸t tõ vÞ trÝ chiÕn lîc vµ kh¶ n¨ng chi phèi ®Õn m«i trêng
kinh tÕ - x· héi. Cã nh÷ng ngµnh cã vai trß quan träng nh lµ
nh÷ng yÕu tè ®¶m b¶o, t¸c nh©n kÝch thÝch cho sù ph¸t triÓn
c¸c ngµnh kh¸c nh giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c… song
do tÝnh chÊt cña nh÷ng ngµnh nµy mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c hoÆc lµ kh«ng ®ñ vèn, hoÆc lµ gÆp khã kh¨n vÒ qu¶n lý
trong thu håi vèn, thu lîi nhuËn nªn kh«ng ®Çu t. §Ó khuyÕn
khÝch mäi TPKT ®Çu t s¶n xuÊt khu vùc KTNN ®øng ra tæ chøc
x©y dùng nh÷ng c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng, t¹o m«i
trêng ho¹t ®éng kinh doanh cã hiÖu qu¶. ë ®©y vai trß chñ
®¹o cña KTNN ®îc thÓ hiÖn nh lµ yÕu tè më ®êng, kÝch thÝch
sù ph¸t triÓn toµn bé theo ®Þnh híng nhÊt ®Þnh.
T¨ng cêng søc m¹nh vËt chÊt lµm chç dùa ®Ó nhµ níc thùc
hiÖn cã hiÖu lùc chøc n¨ng ®iÒu tiÕt c¬ chÕ thÞ trêng. KTNN
kh«ng nh÷ng ®Þnh híng s¶n xuÊt, mµ cßn chi phèi c¸c chÝnh
s¸ch x· héi kiÒm chÕ ®îc khuynh híng ®éc quyÒn vµ tù ph¸t
cña kinh tÕ thÞ trêng, bëi lÏ trong kinh tÕ thÞ trêng tån t¹i nhiÒu
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau võa cã nh÷ng tÝch cùc ®ång
thêi cã c¶ nh÷ng h¹n chÕ tiªu cùc, do ®ã cÇn ph¶i cã mét "bµn
tay" can thiÖp chØ ®¹o vµ h¹n chÕ kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc
®ã. ë ®©y chóng ta nãi ®Õn TPKT chñ ®¹o ®¶m nhËn vai trß
nµy - nã ph¶i cã mét søc m¹nh vËt chÊt ®ñ lín míi cã thÓ thùc
hiÖn tèt nhÊt. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nh ®· nãi trªn ®©y, chóng
ta nhËn thÊy r»ng KTNN cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó hoµn thµnh nhiÖm
3
vô ®ã, víi s¶n lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng t¬ng
®èi lín t¹o ra ®em l¹i kh¶ n¨ng chi phèi ®îc gi¸ c¶ thÞ trêng,
dÉn d¾t vµ ®Þnh híng thÞ trêng b»ng chÝnh chÊt lîng vµ gi¸ c¶
cña s¶n phÈm vµ dÞch vô do m×nh cung cÊp.
KTNN t¹o dÇn nÒn t¶ng kinh tÕ - x· héi cho ®êi sèng.
Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ níc ta, thu nhËp cña d©n c thÊp
kÐm, tÝch luü nhá nªn viÖc ®Çu t lín chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc
b»ng vèn NN. MÆt kh¸c, KTNN th«ng qua viÖc cung cÊp hµng
ho¸ t¹o ra c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cã t¸c dông thóc ®Èy lu
th«ng ph©n phèi gi÷a c¸c ngµnh vµ c¸c khu vùc, gãp phÇn
®¶m b¶o viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p trî
cÊp thêng xuyªn, ®ét xuÊt, cho vay vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n
xuÊt, gãp phÇn kh¾c phôc sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c vïng vµ qua
®ã lµm t¨ng tinh thÇn hoµ hîp céng ®ång vµ ý thøc ®oµn kÕt
d©n téc.
III-Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña
Kinh tÕ Nhµ níc
1. Nh÷ng thµnh tùu mµ KTNN ®· ®¹t ®îc trong
nh÷ng n¨m qua
Thùc tiÔn cho thÊy ®Õn nay KTNN vÉn chiÕm tû träng lín
trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ë níc ta, nhÊt lµ c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp, x©y dùng, vËn t¶i, bu chÝnh viÔn th«ng, ®êng s¾t,
hµng kh«ng…KTNN còng ®ãng gãp mét phÇn ®¸ng kÓ vµo tØ
träng GDP trªn 40% hµng n¨m vµ lµ lùc lîng chñ yÕu cung cÊp
tµi chÝnh cho ng©n s¸ch nhµ níc 60%.
Trong c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ, KTNN ®ang tõng bíc
®æi míi. VÒ c¬ cÊu kinh tÕ ®· cã thay ®æi lín, tæng s¶n phÈm
x· héi cña KTNN gi¶m tõ 37% n¨m 1998 xuèng 34,5% n¨m
1990; thu nhËp quèc d©n gi¶m tõ 28% xuèng 27%; tæng s¶n
phÈm c«ng nghiÖp l¹i t¨ng tõ 56,6% lªn 57%; khèi lîng vËn
chuyÓn hµng ho¸ t¨ng tõ 68% lªn 72%. Trong viÖc thùc hiÖn c¬
chÕ míi, mét sè c¬ së KTNN ®· chñ ®éng x¸c ®Þnh vµ thay
®æi ph¬ng thøc kinh doanh, t×m thÞ trêng ®Çu ra, t¹o thªm
nguån vèn ®i vay, tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ ®· ®îc ®æi
míi… Nhê ®ã, c¸c c¬ së KTNN vÉn ph¸t triÓn vµ kinh doanh cã
l·i.
Do yªu cÇu cña thêi kú ®æi míi, tõ n¨m 1989 thùc hiÖn
chñ tr¬ng s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp Nhµ níc chóng ta ®· m¹nh
d¹n c¾t gi¶m mét lîng ®¸ng kÓ doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong
KTNN nhng kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ tõ kho¶ng 12.000
n¨m 1990 xuèng cßn 5340 vµo th¸ng 8 n¨m 2000. Nhê ®ã, quy
m« vèn tù cã vµ vèn ng©n s¸ch cÊp cho c¸c c¬ së doanh

4
nghiÖp t¨ng lªn; c¸c doanh nghiÖp cã thªm vèn ®Çu t, hiÖn ®¹i
ho¸ m¸y mãc thiÕt bÞ, gióp cho n¨ng suÊt lao ®éng n©ng cao
®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ. §ång thêi, sau khi s¾p xÕp l¹i tæ
chøc s¶n xuÊt, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nhiÒu doanh nghiÖp ®·
chñ ®éng s¸ng t¹o tiÕp cËn thÞ trêng x· héi vµ ®· ®øng v÷ng,
s¶n xuÊt kinh doanh cã l·i, nguån thu nép ng©n s¸ch nhµ níc
chiÕm 61%.(1)
2. Nh÷ng h¹n chÕ, víng m¾c trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn
Tríc hÕt, do chñ quan, duy ý chÝ vµ nãng véi ®i lªn CNXH
nªn tríc n¨m 1986 chóng ta xo¸ bá mäi thµnh phÇn kinh tÕ mµ
chØ tËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc.
HiÖn nay, trªn thùc tÕ ®· cã mét sè c¬ së kinh tÕ quèc
doanh ph¶i ngõng s¶n xuÊt v× chÊt lîng s¶n phÈm vµ hiÖu qu¶
kinh tÕ qu¸ thÊp kh«ng ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ trêng, thËm
chÝ cã lo¹i kh«ng cã nhu cÇu sö dông.
Mét biÓu hiÖn tiªu cùc cña KTNN lµ nÒn tµi chÝnh xÝ
nghiÖp tåi tÖ, do quy m« nhá nªn nh×n chung c¸c DNNN ®ang
®èi mÆt víi t×nh tr¹ng thiÕu vèn ®Ó s¶n xuÊt - kinh doanh.
Thùc tÕ vèn chØ ho¹t ®éng kho¶ng 80%, sè cßn l¹i ë trong
t×nh tr¹ng n»m chÕt. T×nh tr¹ng thiÕu vèn lµm cho DNNN
kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t, ®æi míi c«ng nghÖ, thiÕt bÞ, nªn
hµng ho¸ s¶n xuÊt ra kÐm tÝnh c¹nh tranh.
Bé phËn ®éi ngò c¸n bé trong c¸c DNNN ®a sè tõ c¬ chÕ
cò chuyÓn sang ®iÒu hµnh xÝ nghiÖp trong c¬ chÕ míi nªn
thiÕu t¸c phong c«ng nghiÖp, thiÕu kinh nghiÖm qu¶n lý còng
nh kiÕn thøc, tr×nh ®é n¨ng lùc cña mét nhµ doanh nghiÖp
giái.
Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ:
Nh÷ng nguyªn nh©n ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ cña KTNN
cã thÓ kh¸i qu¸t nh sau:
Nhµ níc Ýt vèn, song l¹i ®Çu t dµn tr¶i, chñ yÕu lµ gi÷ cho
doanh nghiÖp tån t¹i, chø cha ®ñ søc ph¸t triÓn vµ c¹nh tranh
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
ChÕ ®é ph©n phèi trong xÝ nghiÖp cña KTNN kh«ng phï
hîp víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, kh«ng cã sù g¾n bã chÆt
chÏ gi÷a lîi Ých vËt chÊt vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt víi n¨ng suÊt
lao ®éng do ®ã kh«ng khuyÕn khÝch ®îc s¶n xuÊt.
Tuy chÝnh phñ lµ ngêi chñ së h÷u nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt
chñ yÕu nhng sù n¾m b¾t t×nh h×nh, ®iÒu hµnh qu¶n lý
(1)
B¸o c¸o cña Bé Tµi chÝnh vÒ c¸c chØ tiªu chñ yÕu, th¸ng 3-1993.
5
kh«ng cã hiÖu qu¶ cao, kh«ng cã sù ch¨m lo b¶o toµn vµ ph¸t
triÓn vèn vµ kh«ng cã ai chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp khi mÊt
m¸t, thua lç.
C¸n bé qu¶n lý chñ chèt thiÕu tiªu chuÈn l·nh ®¹o, thiÕu
tr¸ch nhiÖm tríc tËp thÓ còng nh tríc c¬ quan Nhµ níc.
Nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù tr× trÖ trong s¶n xuÊt kinh
doanh cña c¸c DNNN, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kh«ng cao lµ do sù û l¹i
vµo Nhµ níc, toµn bé nguån vèn, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kh«ng cao
lµ do sù û l¹i vµo Nhµ níc, toµn bé nguån vèn, kÕ ho¹ch ph¸t
triÓn do nhµ níc ®Æt ra nªn sù s¸ng t¹o, n¨ng ®éng cña doanh
nghiÖp mÊt h¼n. Bªn c¹nh ®ã vÞ trÝ ®éc quyÒn ®· lµm mÊt
®i ®éng lùc qu¶ntäng trong viÖc n©ng cao hiÖu ña ho¹t ®éng
kinh doanh cña c¸c xÝ nghiÖp nhµ níc. Sù ®éc quyÒn ®· lµm
khu vùc KTNN trë nªn tr× trÖ, kÐm n¨ng ®éng trong viÖc c¶i
tiÕn, ®æi míi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm, tù nã trë thµnh
nh©n tè k×m h·m ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp.
Nhµ níc cha cã chÝnh s¸ch phï hîp trong ®µo t¹o nh©n
c«ng kü thuËt tay nghÒ cao trong c¸c lÜnh vùc c¸c ngµnh nghÒ
cÇn chuyªn m«n, mµ chØ ch¨m lo cho bé m¸y qu¶n lý, dÉn ®Õn
t×nh tr¹ng "nhiÒu thÇy Ýt thî". §Æc biÖt cha cã kÕ ho¹ch ®µo
t¹o båi dìng c¸c nhµ doanh nghiÖp vÒ luËt ph¸p, vÒ kiÕn thøc
kinh doanh.
Tr×nh ®é trang bÞ c¬ së vËt chÊt- kü thuËt vµ c«ng nghÖ
s¶n xuÊt cña khu vùc KTNN nãi chung lµ l¹c hËu, ch¾p v¸, c«ng
suÊt sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ kh«ng cao, n¨ng suÊt vµ chÊt l-
îng s¶n phÈm thÊp, kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ
giíi.
Trong nhiÒu n¨m, KTNN ®· ®îc bao cÊp. Trong hÇu hÕt
c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ, lùc lîng KTNN gi÷ vÞ trÝ ®éc
quyÒn, kh«ng cã mét lùc lîng kinh tÕ kh¸c c¹nh tranh, do ®ã
khi chuyÓn sang c¬ chÕ míi th× nhiÒu c¬ së KTNN kh«ng
thÝch nghi ®îc víi ®iÒu kiÖn míi. §ã còng lµ mét trong nh÷ng
nguyªn nh©n quan träng lµm cho KTNN cña níc ta tr× trÖ vµ
kÐm hiÖu qu¶.
3. Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m ph¸t huy vai trß chñ
®¹o cña KTNN
§Ó t¹o kh¶ n¨ng t¨ng trëng nhanh vµ cã hiÖu qu¶, c¸c
ngµnh KTNN cÇn tËp trung nguån lùc thÝch ®¸ng ®Ó x©y dùng
c¸c ngµnh kinh tÕ träng ®iÓm, mòi nhän (c«ng nghiÖp n¨ng,
®iÖn tö vµ tin häc, c«ng nghÖ sinh häc, vËt liÖu míi…). Nh÷ng
ngµnh nµy ph¶i ®îc ®Çu t vÒ vèn, lao ®éng, kü thuËt vµ c«ng

6
nghÖ ®Ó t¹o ra sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh,
®ñ søc chiÕm lÜnh trªn thÞ trêng khu vùc vµ thÞ trêng quèc tÕ.
Chóng ta tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét sè DNNN nh»m thu
hót vèn ®Çu t ph¸t triÓn chiÒu s©u cho c«ng ty dùa trªn c¸c
tiªu chÝ: HiÖu qu¶, ®¶m b¶o x· héi, gi÷ ®Þnh híng, kh¶ n¨ng
vÒ vèn t¸i ®Çu t cña Nhµ níc… Tuy nhiªn còng cÇn ph©n ®Þnh
qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh t nh©n
ho¸ KTNN mµ lµ thÞ trêng ho¸ nÒn kinh tÕ, kh«ng bao cÊp, bï lç
trµn lan, chóng ta chÊp nhËn c¹nh tranh vµ tiÕn hµnh cæ phÇn
ho¸ nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖuqu¶. Mét mÆt th«ng
qua thÞ trêng s¾p xÕp l¹i KTNN. MÆt kh¸c, Nhµ níc chñ ®éng
cã biÖn ph¸p thu hÑp nh÷ng DNNN lµm ¨n thua lç kÐm hiÖu
qu¶.
TiÕn hµnh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, t¨ng cêng quyÒn tù
chñ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, chóng ta c¾t
gi¶m tÊt c¶ nh÷ng g× mang tÝnh chÊt bao cÊp, lo¹i bá dÇn
t×nh tr¹ng nî nÇn d©y da, chiÕm dông vèn lÉn nhau, lêi gi¶, lç
thËt. Bªn c¹nh viÖc ®¶m b¶o ph©n phèi theo lao ®éng trong
c¸c DNNN, ®¶m b¶o lîi Ých ngêi lao ®éng kÕt hîp chÕ ®é phóc
lîi víi t¨ng cêng khuyÕn khÝch b»ng vËt chÊt, tiÒn l¬ng. Th«ng
qua quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng vµ doanh nghiÖp kÝch thÝch
tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm ®èi
víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña nh÷ng ngêi lao ®éng.
Xo¸ bá dÇn sù ®éc quyÒn kh«ng cÇn thiÕt cña c¸c c«ng ty
Nhµ níc, v× ®iÒu ®ã sÏ lµm ph¬ng h¹i ®Õn sù lµnh m¹nh ho¸
quan hÖ thÞ trêng vèn dÜ ®ßi hái bé mÆt c¹nh tranh b×nh
®¼ng vµ c«ng b»ng, lµm gi¶m tÝnh hiÖu qu¶, tÝnh n¨ng ®éng
cña nÒn kinh tÕ.
Gi¶m bít tû träng KTNN trong mäi ngµnh nghÒ theo nguyªn
t¾c ngµnh nghÒ nµo KTNN lµm tèt th× t¹o ®iÒu kiÖn cho nã
ph¸t triÓn, cßn ngµnh nghÒ nµo kh«ng thuéc lÜnh vùc then
chèt th× chuyÓn sang h×nh thøc së h÷u kh¸c, ®¬ng nhiªn
ph¶i tõng bíc vµ xÐt ®Õn hiÖu qu¶ vÒ c¸c mÆt kinh tÕ- chÝnh
trÞ, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm…
§Ó n©ng cao tÝnh chÊt cña c¸c DNNN, mét c«ng viÖc hÕt
søc cÇn thiÕt hiÖn nay lµ ®µo t¹o vµ sö dông c¸n bé qu¶n lý
doanh nghiÖp, coi träng n¨ng lùc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh, ý thøc
tr¸ch nhiÖm tríc Nhµ níc vµ tËp thÓ, g¾n tr¸ch nhiÖm víi nghÜa
vô vµ quyÒn lîi mét c¸ch râ rµng. Thùc tiÔn hiÖn nay còng ®ßi
hái Nhµ níc ph¶i cã kÕ ho¹ch gÊp rót ®µo t¹o, båi dìng kiÕn
thøc vµ nghiÖp vô qu¶ lý kinh doanh cho ®éi ngò c¸n bé qu¶n
lý thuéc c¸c DNNN. ViÖc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý doanh

7
nghiÖp ph¶i ®i ®«i víi n©ng cao tay nghÒ cho ngêi lao ®éng,
gãp phÇn kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
Trong chuyÓn dÞch c¬ cÊu KTNN ph¶i hÕt søc coi träng
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kü thuËt. KTNN ph¶i lÊy khoa häc, c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i thÝch hîp lµ híng ph¸t triÓn chñ yÕu kh«ng
ngõng ®æi míi c«ng nghÖ nh»m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm,
nhÊt lµ s¶n phÈm xuÊt khÈu.

8
 quan träng h¬n, ®iÒu ®¸ng sî lµ nÕu nh÷ng tÝn ngìng
®ÆcbiÖt ®îc xem nh ®Æc ®iÓm x· héi th× x· héi häc sÏ cho lµ
kh«ng cã gi¸ trÞ trong b¶n th©n c¸c tÝn ngìng.

Nh vËy, cã mét sù rÊt miÔn cìng trong hÇu hÕt c¸c nhµ x·
héi häc Mü cã ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò tÝn ngìng t«n gi¸o trong bÊt
kú ®êng híng nµo, ph¶n b¸c l¹i c¸c quan niÖm x· héi, kh«ng lo¹i
trõ sù ph©n tÝch nhiÒu h¬n c¸c lo¹i h×nh t«n gi¸o bªn r×a
hoÆc gi¸o ph¸i - b»ng c¸c g¾n kÕt cña c¸c tÝn ®å ®ã. Thùc tÕ
lµ cã mét t×nh thÕ tiÕn tho¸i lìng nan gay g¾t vÒ nh÷ng vÊn
®Ò nµy. Sù tËp trung vÒ chøc n¨ng x· héi cña t«n gi¸o dÉn tíi
quan ®iÓm cho r»ng mét sè h×nh thøc t«n gi¸o lµ ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt cho mäi hÖ thèng x· héi. Tuy vËy nhµ x· héi häc khi
nãi ®iÒu nµy chÊp nhËn mét quan ®iÓm ph¶n b¸c l¹i c¸i rµng
buéc t«n gi¸o. Anh ta vÉn cã ý híng gi¶i thÝch t«n gi¸o chØ
b»ng thuËt ng÷ x· héi vµ thÊy c¸c hÖ qu¶ cña nã ®¬n thuÇn lµ
x· héi. Trong khi nãi nh vËy, gi¸ trÞ cña tÝn ngìng t«n gi¸o lµ
mét quan t©m kh«ng thÝch ®¸ng ®èi víi nhµ x· héi häc, anh ta
trong mét ý nghÜa nµo ®ã ®ang gi÷ mét "vÞ trÝ t«n gi¸o" (28).
Tuy nhiªn, ®iÒu v« cïng quan träng lµ x¸c minh r»ng phÇn lín
c¸c nhµ x· héi häc vÒ t«n gi¸o lµ chÝnh hä bÞ rµng buéc t«n
gi¸o trong ý nghÜa chÝnh thèng. Nh÷ng hËu qu¶ cña nh÷ng
rµng buéc t«n gi¸o cña hä ra sao ®èi víi viÔn c¶nh vµ gi¶i thÝch
t«n giaã cña hä, vµ ngîc l¹i, lµ mét vÊn ®Ò hÊp dÉn.

Sù nhËy c¶m vÒ t¸c ®éng ®èi víi "®Þa h¹t t«n gi¸o" ®· trë
nªn Ýt râ rÖt h¬n trong nh÷ng n¨m qua. Lêi dù ®o¸n r»ng
khuynh híng chung vÒ c¸c vÊn ®Ò t«n gi¸o cña phÇn ®¸ng kÓ
cña d©n Mü vÒ ®¹i thÓ kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶ ®Òu kh¸c ®i víi
c¸c quan ®iÓm mµ c¸c nhµ x· héi häc ®· ®Ò nghÞ (r»ng t«n
gi¸o lµ mét sù cÇn thiÕt x· héi, r»ng cã gi¸ trÞ víi t c¸ch lµ t«n

9
gi¸o) cã mét nghi ngê vÒ nh©n tè thóc ®Èy trong sù thay ®æi
nµy: t¬ng tù, khuynh híng cña mét sè nhµ thÇn häc vµ tri thøc
t«n gi¸o thùc hiÖn x· héi häc ho¸ tÝn ngìng cña hä ®· mét phÇn
chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù lµm yÕu ®i cña tÝnh trÇm lÆng cña
c¸c nhµ x· héi häc víi sù t«n träng mét sè vÊn ®Ò chñ chèt vÒ ý
nghÜa cña t«n gi¸o bªn ngoµi lÜnh vùc gi¸o ph¸i. §iÒu ®¸ng ghi
nhËn ë ®©y lµ mét trong sè c¸c nhµ x· héi häc Mü thêng tham
gia nhÊt vµo ®Æc trng ho¸ t«n gi¸o trong thêi h¹n sau chiÕn
tranh, thùc tÕ lµ khëi ®Çu ®îc tr×nh bµy bëi mét nhµ thÇn häc
Tin lµnh, Paul Tillich víi môc tiªu lµ Thîng ®Õ lµ ®Êng quan
t©m tíi chóng ta cuèi cïng. T«n gi¸o ®· ph¶i lµm viÖc víi c¸c
vÊn ®Ò vÒ "mèi quan t©m cuèi cïng", lËp luËn r»ng, mäi ngêi
nh lµ bé mÆt cña ®éng vËt x· héi (9). §iÒu nµy lµm dÔ dµng
cho c¶m gi¸c r»ng thùc tÕ kh«ng cã vÊn ®Ò c¬ b¶n x· héi häc.
Khi ®Þnh nghÜa t«n gi¸o. Sù x¸c nhËn ë ®©y lµ nh÷ng gi¶i
thÝch x· héi vµ t«n gi¸o cña thÕ giíi thêng lµ nh÷ng gi¶i thÝch
c¹nh tranh. C¶ hai ®Òu t×m c¸ch, b»ng lêi lÏ cña chÝnh m×nh,
®iÒu tra c¸c ®Æc tÝnh c¬ b¶n, "tinh tuý" cña ®êi sèng x· héi.
Trong mét nghÜa rÊt thùc, x· héi häc thêng thÊy mét c¸ch
truyÒn thèng "lý lÏ tån t¹i"(1) cña ®êi sèng x· héi, ®iÒu nµy lµ
®Æc biÖt ®óng trong thêi kú thuéc thÕ kû 19 khi c¸c quan
niÖm tiÕn ho¸ chiÕm ngù ®Þa bµn cña ®iÒu tra x· héi häc. Vµ
trong khi nã thêng tr×nh bµy cã tham kh¶o c¸c khoa häc tù
nhiªn vµ vËt lý mµ viÖc nghiªn cøu c¸c quy luËt vµ c¸c gi¶i
thÝch c¸c hiÖn tîng mµ c¸c khoa häc nµy ®Ò cËp tíi kh«ng cÇn
hoÆc kh«ng l« gÝch, c¹nh tranh víi c¸c quan niÖm t«n gi¸o. Khã
mµ lËp luËn trong mét trêng hîp t¬ng tù, còng thuyÕt phôc nh
thÕ, vÒ lÜnh vùc cña mét sè khoa häc x· héi, nhÊt lµ x· héi häc,

(1)
TiÕng Ph¸p trong nguyªn b¶n
10
nh©n lo¹i häc vµ t©m lÝ häc, ®Æc biÖt lµ khi nh chóng ta ®·
th¶o luËn, x· héi häc cè t×m c¸ch ®Ó hiÓu chÝnh t«n gi¸o (30)..

11