Lêi më ®Çu

Trong s¶n xuÊt kinh doanh ngµy nay, c«ng t¸c qu¶n lý ®-
îc coi lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt ®Ó giµnh
®îc th¾ng lîi trong sù c¹nh tranh víi nh÷ng doanh nghiÖp
kh¸c trªn th¬ng trêng. C«ng t¸c qu¶n lý bao gåm viÖc x©y
dùng kÕ ho¹ch mét c¸ch cÈn thËn, dùng nªn mét c¬ cÊu tæ
chøc ®Ó gióp cho mäi ngêi hoµn thµnh c¸c kÕ ho¹ch, vµ biªn
chÕ cho c¬ cÊu tæ chøc víi nh÷ng con ngêi cã n¨ng lùc cÇn
thiÕt, cuèi cïng lµ viÖc ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t
®éng th«ng qua kiÓm tra. Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng
qu¶n lý sÏ kh«ng hoµn thµnh tèt nÕu c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng
hiÓu ®îc yÕu tè con ngêi trong c¸c ho¹t ®éng cña hä vµ
kh«ng biÕt c¸ch l·nh ®¹o con ngêi ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ nh
mong muèn.

Lµ mét sinh viªn em rÊt quan t©m ®Õn "YÕu tè con ng-
êi trong c«ng t¸c qu¶n lý" do vËy em ®· chän ®Ò tµi nµy.
Do ph¹m vi cña ®Ò tµi nµy kh¸ réng nªn em ®· kh«ng hoµn
thµnh bµi viÕt ®óng thêi h¹n sím em mong nhËn ®îc sù gióp
®ì cña khoa vµ c¸c thÇy c« gi¸o.

Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!

1
 yÕu tè con ngêi trong c«ng t¸c qu¶n lý

Qu¶n lý vµ l·nh ®¹o ®îc coi lµ nh÷ng ho¹t ®éng gièng

nhau. MÆc dï sù thËt lµ mét nhµ qu¶n lý giái hÇu nh ch¾c
ch¾n lµ mét nhµ l·nh ®¹o giái. Nh vËy, l·nh ®¹o lµ mét chøc
n¨ng c¬ b¶n cña c¸c nhµ qu¶n lý bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò h¬n
l·nh ®¹o. Nh ®· nªu ra ë c¸c ch¬ng tríc, c«ng t¸c qu¶n lý bao
gåm viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch mét c¸ch cÈn thËn, dùng lªn
mét c¬ cÊu tæ chøc ®Ó gióp cho mäi ngêi hoµn thµnh c¸c kÕ
ho¹ch, vµ biªn chÕ cho c¬ cÊu tæ chøc víi nh÷ng con ngêi cã
n¨ng lùc cÇn thiÕt. C¸c b¹n xÏ thÊy trong phÇn IV mét chøc
n¨ng còng quan träng n÷a trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ viÖc
®¸nh gi¸ vµ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng th«ng qua kiÓm tra.
Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng qu¶n lý sÏ kh«ng hoµn thµnh
tèt nÕu c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng hiÓu ®îc yÕu tè con ngêi
trong c¸c ho¹t ®éng cña hä vµ kh«ng biÕt c¸ch l·nh ®¹o con
ngêi ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ nh mong muèn.

Theo mét ®Þnh nghÜa rÊt c¬ b¶n, th× sù l·nh ®¹o còng
cã nghÜa lµ sù tu©n theo, vµ chóng ta ph¶i thÊy ®îc t¹i sao
con ngêi ph¶i tu©n theo. VÒ c¬ b¶n, mäi ngêi cã xu thÕ
tu©n theo ai mµ hä nh×n thÊy ë ngêi ®ã cã nh÷ng ph¬ng
tiÖn ®Ó tho¶ m·n c¸c mong muèn vµ c¸c nhu cÇu riªng cña
hä. NhiÖm vô cña c¸c nhµ qu¶n lý lµ khuyÕn khÝch mäi ngêi
®ãng gãp mét c¸ch hiÖu qu¶ vµo viÖc hoµn thµnh c¸c môc
tiªu cña doanh nghiÖp, vµ ®¸p øng mäi nguyÖn väng vµ nhu
cÇu riªng cña hä trong qu¸ tr×nh ®ã.

Chøc n¨ng l·nh ®¹o trong qu¶n lý ®îc x¸c ®Þnh nh lµ mét
qu¸ tr×nh t¸c ®éng ®Õn con ngêi ®Ó lµm cho hä thùc sù

2
s½n sµng vµ nhiÖt t×nh phÊn ®Êu ®Ó hoµn thµnh nh÷ng
môc tiªu cña tæ chøc. Trong phÇn tr×nh bµy vÒ chøc n¨ng
nµy bµi viÕt nµy chØ ra r»ng khoa häc vÒ hµnh vi ë ®©y t¹o
nªn sù ®ãng gãp quan träng vµo c«ng t¸c qu¶n lý. Khi ph©n
tÝch kiÕn thøc cÇn thiÕt cho qu¶n lý t«i xÏ tËp trung vµo yÕu
tè con ngêi, ®éng c¬ thóc ®Èy,sù l·nh ®¹o vµ sù giao tiÕp.

I.YÕu tè con ngêi trong c¸c doanh nghiÖp

TÊt c¶ mäi cè g¾ng cã tæ chøc ®îc thùc hiÖn ®Ó ®¹t ®-

îc c¸c môc tiªu c¶u doanh nghiÖp, nãi chung lµ môc tiªu s¶n
xuÊt vµ chuÈn bÞ s½n nh÷ng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô nµo
®ã. Sù cè g¾ng nµy kh«ng chØ h¹n chÕ vµo ho¹t ®éng kinh
doanh: nã còng ®îc ¸p dông cho c¸c trêng ®¹i häc, bÖnh
viÖn, héi tõ thiÖn vµ c¸c c¬ quan nhµ níc. Râ rµng lµ trong
khi c¸c môc tiªu cña c¬ së c¸ nh©n trong tæ chøc ®ã còng cã
c¸c nhu cÇu vµ c¸c môc tiªu riªng, quan träng ®èi víi hä.
ChÝnh th«ng qua chøc n¨ng l·nh ®¹o, c¸c nhµ qu¶n lý gióp
cho mäi ngêi thÊy ®îc r»ng hä cã thÓ tho¶n m·n ®îc c¸c nhu
cÇu riªng sö dông tiÒm n¨ng cña hä trong khi ®ång thêi hä
®ãng gãp vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña c¬ së. Do vËy
c¸c nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i cã sù hiÓu biÕt vÒ vai trß cña mäi
ngêi, c¸ t×nh vµ c¸ nh© c¸ch cña hä.

1. Nh÷ng vai trß kh¸c nhau cña con ngêi

C¸c c¸ nh©n kh«ng ®¬n thuÇn lµ yÕu tè s¶n xuÊt trong

c¸c kÕ ho¹ch qu¶n lý. Hä lµ c¸c thµnh viªn cña c¸c hÖ thèng
x· héi trong nhiÒu tæ chøc, hä lµ ngêi tiªu dïng hµng ho¸ vµ
dÞch vô vµ nh vËy hä t¸c ®éng m¹nh tíi nhu cÇu; hä lµ thµnh
viªn cña c¸c gia ®×nh, trêng häc vµ hä lµ nh÷ng c«ng d©n,
víi nh÷ng vai trß kh¸c nhau nµy hä lËp ra nh÷ng bé luËt ®Ó

3
l·nh ®¹o c¸c nhµ qu¶n lý, nh÷ng m«n ®¹o ®øc häc ®Ó híng
dÉn c¸ch c sö vµ truyÒn thèng vÒ nh©n phÈm mµ nã lµ ®Æc
tÝnh chñ yÕu cña x· héi chóng ta. Tãm l¹i c¸c nhµ qu¶n lý vµ
nh÷ng ngêi mµ hä l·nh ®¹o lµ nh÷ng thµnh viªn t¸c ®éng lÉn
nhau trong mét hÖ thèng x· héi r«ng h¬n.

2. Kh«ng cã con ngêi theo nghÜa chung chung

Mäi ngêi ho¹t ®éng víi nh÷ng vai trß kh¸c nhau vµ b¶n
th©n hä còng kh¸c nhau. Kh«ng cã con ngêi chung chung.
Trong c¸c c¬ së cã tæ chøc con ngêi thêng mang t×nh c¸c vai
trß kh¸c nhau. C¸c c«ng ty ®Ò ra c¸c nguyªn t¾c, thñ tôc
giÊy tê, chÕ ®é lµm viÖc, tiªu chuÈn an toµn, chøc vô c«ng
t¸c, tÊt c¶ víi sù ngÇm ®Þnh r»ng mäi ngêi vÒ c¬ b¶n lµ nh
nhau. TÊt c¶ víi sù ngÇm ®Þnh r»ng mäi ngêi vÒ c¬ b¶n lµ
nh nhau. TÊt nhiªn gi¶ thiÕt nµy lµ cÇn thiÕt mét phÇn lín ë
nh÷ng ho¹t ®éng cã tæ chøc, nhng ®iÒu kh«ng kÐm quan
träng lµ ph¶i thÊy r»ng mçi con ngêi lµ mét thÓ duy nhÊt - hä
cã nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau, tham väng kh¸c nhau. NÕu c¸c
nhµ qu¶n lý kh«ng hiÓu ®îc tÝnh phøc t¹p vµ c¸ tÝnh cña con
ngêi th× hä cã thÓ ¸p dông sai nh÷ng ®iÒu kh¸i qu¸t vÒ
®éng c¬ thóc ®Èy, sù l·nh ®¹o vµ mèi liªn hÖ. MÆc dï c¸c
nguyªn t¾c vµ c¸c kh¸i niÖm nãi chung lµ ®óng nhng cÇn
ph¶i ®iÒu chØnh cho phï hîp víi tõng hoµn c¶nh cô thÓ.
Trong mét xÝ ng iÖp, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c nhu cÇu cña mäi
ngêi ®Òu ®îc ®¸p øng hoµn toµn nhng c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i
cã mét ph¹m vi réng r·i ®¸ng kÓ trong viÖc t¹o ra sù phï hîp
c¸ nh©n. MÆc dï c¸c yªu cÇu vÒ chøc vô thêng xuÊt ph¸t tõ
c¸c kÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp vµ tæ chøc, nhng thùc tÕ
kh«ng nªn lo¹i trõ kh¶ n¨ng bè trÝ c«ng viÖc cho phï hîp víi

4
con ngêi trong mçi trêng hîp cô thÓ ®Ó sö dông tèt h¬n ®îc
tµi n¨ng qu¶n lý hiÖn h÷u trong doanh nghiÖp.

3. Nh©n c¸ch con ngêi lµ mét ®iÒu quan träng.

C«ng t¸c qu¶n lý liªn quan tíi viÖc hoµn thµnh c¸c môc
tiªu cña doanh nghiÖp. §¹t ®îc c¸c kÕt qu¶ lµ mét ®iÒu quan
träng, nhng c¸c biÖn ph¸p ®Ó ®¹t ®îc c¸c kÕt qu¶ kh«ng bao
giê ®îc xóc ph¹m ®Õn nh©n c¸ch cña con ngêi. Kh¸i niÖm vÒ
nh©n c¸ch c¸ nh©n cã nghÜa lµ mäi ngêi ph¶i ®îc ®èi sö víi
lßng tån träng bÊt kÓ chøc vô cña hä trong tæ chøc ®ã. TÊt
c¶ Chñ TÞch, Phã chñ tÞch, nhµ qu¶n lý, qu¶n ®èc c¬ së vµ
c«ng nh©n ®Òu ®ãng gãp vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu
cña doanh nghiÖp. Mçi ngêi lµ mét thùc thÓ thèng nhÊt víi
nh÷ng kh¶ n¨ng vµ nguyÖn väng kh¸c nhau, nhng tÊt c¶
®Òu lµ nh÷ng con ngêi nªn tÊt c¶ ®Òu ®îc ®èi xö nh nhau.

4. CÇn xem xÐt con ngêi mét c¸ch toµn diÖn

Chóng ta kh«ng thÓ nãi vÒ b¶n chÊt cña con ngêi trõ khi
chóng ta ®· xem xÐt mét con ngêi mét c¸ch toµn diÖn chø
kh«ng ph¶i chØ xÐt nh÷ng ®Æc trng riªng vµ t¸ch biÖt nh sù
hiÓu biÕt, quan ®iÓm, kü n¨ng hoÆc t×nh h×nh riªng. Mét
con ngêi cã tÊt c¶ nh÷ng ®Æc tÝnh ®ã víi nh÷ng møc ®é
kh¸c nhau. H¬n n÷a nh÷ng ®Æc tÝnh ®ã cã t¸c ®éng qua l¹i
lÉn nhau, vµ tÝnh tréi cña chóng trong nh÷ng hoµn c¶nh cô
thÓ thay ®æi nhanh vµ kh«ng ®o¸n tríc ®îc. Con ngêi lµ mét
c¸ thÓ toµn diÖn chÞu ¶nh hëng bëi c¸c yÕu tè bªn ngoµi nh
gia ®×nh, hµng xãm, trêng häc, nhµ thê, c«ng ®oµn hoÆc
®oµn thÓ, tæ chøc chÝnh trÞ vµ c¸c nhãm huynh ®Ö. Mäi ng-
êi kh«ng thÓ tù g¹t bá nh÷ng ¶nh hëng cña nh÷ng lùc lîng

5
®ã khi lµm viÖc. C¸c nhµ qu¶n lý ph¶i nhËn thÊy nh÷ng thùc
tÕ ®ã vµ chuÈn bÞ c¸c øng xö víi chóng.

II. C¸c m« h×nh con ngêi.

§Ó hiÓu ®îc tÝnh phùc t¹p cña con ngêi c¸c t¸c gi¶ viÕt
vÒ c«ng t¸c qu¶n lý ®a ra mét sè m« h×nh con ngêi. Mçi m«
h×nh lµ mét sù trõu tîng cña thùc t¹i. Nã bao gåm nh÷ng
biÕn cè ®îc coi lµ quan träng, nhng còng bá qua nh÷ng yÕu
tè Ýt thiÕt yÕu cho viÖc gi¶i thÝch hiÖn tîng. C¸c nhµ qu¶n lý
dï cã ý thøc hµnh vi c¸ nh©n vµ hµnh vi theo tæ chøc, dùa
trªn nh÷ng gØa thiÕt vÒ con ngêi. Nh÷ng gi¶ thiÕt nµy vµ
nh÷ng lý luËn cã liªn quan víi chóng ¶nh hëng ®Õn hµnh vi
qu¶n lý.

Qua nhiÒu n¨m, ngêi ta ®· ®a ra nhiÒu quan ®iÓm kh¸c

nhau vÒ b¶n chÊt chñ yÕu cña con ngêi. ë ®©y chóng ta ®·
®a ra nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt chñ yÕu cña
con ngêi. Do ®ã chóng ta tËp trung vµo nh÷ng m« h×nh lùa
chän cña Schein vµ vµo nh÷ng gi¶ thiÕt cæ ®iÓn cña
McGrgor vÒ con ngêi.

1. Tõ quan ®iÓm lîi Ých kinh tÕ tíi con ngêi tæng

thÓ

EdgarH. Schein ®· ®a ra 4 m« h×nh quan ®iÓm vÒ con

ngêi. §Çu tiªn «ng lu ý nh÷ng gi¶ thiÕt lîi Ých kinh tÕ trªn t t-
ëng lµ con ngêi tríc hÕt bÞ thóc ®Èy bëi nh÷ng ®éng c¬ kinh
tÕ. V× nh÷ng ®éng cã nµy ®îc gi¸m s¸t bëi doanh nghiÖp,
nªn con ngêi thùc chÊt lµ thô ®éng bÞ sö dông, bÞ thóc ®Èy
vµ bÞ gi¸m s¸t bëi tæ chøc. Nh÷ng gi¶ thiÕt nµy gièng nh

6
nh÷ng gi¶ thiÕt nÕu trong thuÕt X cña McGregor, sÏ ®îc ®Ò
cËp tíi mét c¸ch v¾n t¾t.

M« h×nh thø hai, g¾n liÒn víi nh÷ng gi¶ thiÕt vÒ mÆt x·
héi, nã dùa trªn quan ®iÓm cña Elton Mayoa lµ, vÒ c¬ b¶n
con ngêi bÞ thóc ®Èy bëi nh÷ng nhu cÇu x· héi. Ch¼ng h¹n
nh c¸c lùc lîng vÒ mÆt x· héi cña nh÷ng nhãm ph©n chia
theo ®Þa vÞ x· héi lµ quan träng h¬n sù kiÓm tra theo qu¶n
lý.

M« h×nh thø ba g¾n liÒn víi c¸c gi¶ thiÕt vÒ tù th©n vËn
®éng cho r»ng c¸c ®éng c¬ ®îc chia thµnh n¨m nhãm trong
mét hÖ thèng cÊp bËc tõ nh÷ng nhu cÇu ®¬n gi¶n ®Ó tån
t¹i cho tíi nh÷ng nhu cÇu cao nhÊt vÒ tù th©n vËn ®éng víi
sù tËn dông tèi ®a tiÒm n¨ng cña con ngêi. Theo quan ®iÓm
nµy th× con ngêi tù thóc ®Èy m×nh - hä muèn ®îc, vµ cã
thÓ ®îc hoµn thiÖn.

M« h×nh thø t dùa trªn nh÷ng gi¶ thuyÕt phøc hîp, thÓ
hiÖn quan ®iÓm riªng cña Schein vÒ con ngêi. Nh÷ng gi¶
thiÕt cë b¶n cña «ng lµ, con ngêi lµ mét thùc thÓ phøc hîp vµ
cã kh¶ n¨ng häc hái nh÷ng c¸ch vËn ®éng míi vµ cã kh¶
n¨ng ®¸p øng l¹i c¸c chiÕn lîc qu¶n lý kh¸c nhau.

2. ThuyÕt X vµ thuyÕt Y cña McGregor

Mét quan ®iÓm kh¸c vÒ b¶n chÊt c¶u con ngêi ®· ®îc
Douglas Mc ®a ra theo hai hÖ thèng gi¶ thiÕt vµ nãi chung
®îc gäi lµ "thuyÕt X" vµ "thuyÕt Y". McGregor cho r»ng, c«ng
t¸c qu¶n lý ph¶i b¾t ®Çu tõ c©u hái c¬ b¶n lµ, c¸c nhµ qu¶n
lý cã thÓ nh×n nhËn b¶n th©n hä nh thÓ nµo trong mèi liªn
hÖ víi ngêi kh¸c. Quan ®iÓm nµy®ßi hái ph¶i cã mét t tëng

7
nµo ®ã ®èi víi nhËn thøc vÒ b¶n chÊt cña con ngêi.
McGregor ®· chän nh÷ng thuËt ng÷ nµy v× «ng muèn dïng
mét thuËt ng÷ chung chung kh«ng mang mét ý nghÜa g× vÒ
ngêi tèt hoÆc xÊu.

*Nh÷ng gi¶ thiÕt cña thuyÕt X. Nh÷ng gi¶ thuyÕt

truyÒn thèng vÒ b¶n chÊt con ngêi, theo McGregor, theo
thuyÕt X nh sau:

a. Con ngêi nãi chung vèn dÜ kh«ng thÝch lµm viÖc vµ sÏ

tr¸nh viÖc nÕu hä cã thÓ tr¸nh ®îc.

b. V× ®Æc ®iÓm nµy cña con ngêi cho nªn hÇu hÕt mäi
ngêi ph¶i bÞ Ðp buéc, kiÓm tra, chØ thÞ vµ ®e do¹ b»ng
h×nh ph¹t ®Ó buéc hä ph¶i cã nh÷ng cè g¾ng thÝch hîp ®Ó
thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cña tæ chøc.

c. Con ngêi nãi chung muèn lµm theo chØ thÞ, muèn trèn
tr¸nh tr¸ch nhiÖm, cã t¬ng ®èi Ýt tham väng vµ muèn an
phËn lµ trªn hÕt.

* Nh÷ng gi¶ thuyÕt cña Y. Nh÷ng gi¶ thiÕt trong thuyÕt

Y cña McGregor nh sau:

a. ViÖc dµnh nh÷ng cè g¾ng vÒ thÓ lùc vµ tinh thÇn

trong cuéc sèng còng tù nhiªn nh trong khi ch¬i bêi hoÆc
nghØ ng¬i.

b. ViÖc kiÓm tra tõ bªn ngoµi vµ ®e do¹ b»ng h×nh ph¹t

kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó t¹o ra nh÷ng nç lùc
hoµn thµnh nh÷ng môc tiªu cña tæ chøc. Con ngêi sÏ cßn chñ
®éng vµ tù gi¸c trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu mµ hä cam
kÕt.

8
 c. Møc ®é cam kÕt víi c¸c môc tiªu tû lÖ víi møc hëng thô
g¾n liÒn víi thµnh tÝch cña hä.

d. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®óng ®¾n, cn ngêi nãi chung

biÕt r»ng hä kh«ng chØ nªn chÊp nhËn mµ cßn ph¶i thÊy
tr¸ch nhiÖm cña m×nh.

e. Kh¶ n¨ng thÓ hiÖn trÝ tëng tîng, tµi khÐo lÐo vµ tÝnh
s¸ng t¹o møc ®ä t¬ng ®èi cao trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn
®Ò cña tæ chøc lµ kh¶ n¨ng réng r·i trong quÇn chóng chø
kh«ng bã hÑp.

g. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña cuéc sèng c«ng nghiÖp

hiÖn ®¹i, nh÷ng tiÒm n¨ng trÝ tuÖ cña con ngêi nãi chung
míi chØ ®îc sö dông mét phÇn.

Râ rµng hai hÖ thèng gi¶ thiÕt nµy kh¸c nhau mét c¸ch
c¬ b¶n. ThuyÕt X lµ thuyÕt bi quan, tÜnh t¹i vµ cøng nh¾c.
ViÖc kiÓm tra chñ yÕu lµ tõ bªn ngoµi, ®îc cÊp trªn ¸p ®Æt
lªn cÊp díi. Ngîc l¹i, thuyÕt Y lµ thuyÕt l¹c quan, n¨ng ®éng vµ
linh ho¹t, nã nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh chñ ®éng vµ sù phèi hîp
chÆt chÏ nh÷ng nhu cÇu cña c¸ nh©n víi nh÷ng ®ßi hái cña
tæ chøc.

Ch¾c ch¾n lµ mçi hÖ thèng gi¶ thiÕt sÏ cã ¶nh hëng tíi

c¸ch thøc mµ c¸c nhµ qu¶n lý thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vµ ho¹t
®éng qu¶n lý cña hä. Chóng ta h·y xem xÐt c¸c môc ®Ých
cña hä cô thÓ h¬n ®«i chuts.

* ViÖc lµm s¸ng tá c¸c thuyÕt. Râ rµng lµ McGregor lo

ng¹i r»ng thuyÕt X vµ thuyÕt Y cã thÓ bÞ hiÓu sau. Nh÷ng
quan ®iÓm sau ®©y xÏ lµm râ mét sè ph¹m vi nh©n thøc sai

9
lÇm vµ gi÷ cho c¸c gi¶ thiÕt nµy ë trong mét tÇm møc ®óng
®¾n.

Thø nhÊt c¸c gi¶ thuyÕt cña thuyÕt X vµ thuyÕt Y míi chØ
lµ nh÷ng gi¶ thiÕt mµ th«i. Chóng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®iÒu
b¾t buéc hoÆc nh÷ng gîi ý cho c¸c chiÕn lîc qu¶n lý. Tr¸i l¹i,
chóng ph¶i ®îc thö nghiÖm trong thùc tÕ. H¬n n÷a, nh÷ng
gi¶ thuyÕt nµy lµ nh÷ng suy luËn trùc gi¸c vµ kh«ng dùa
trªn sù nghiªn cøu. Thø hai, c¸c thuyÕt X vµ thuyÕt Y kh«ng
ngô ý tíi viÖc qu¶n lý "cøng" hay "mÒm". C¸ch tiÕp cËn
"cøng" cã thÓ t¹o ra sù ph¶n øng vµ chèng ®èi. C¸ch tiÕp cËn
"mÒm" cã thÓ dÉn tíi sù qu¶ lý bu«ng láng vµ kh«ng phï hîp
víi thuyÕt Y. Thay vµo ®ã nhµ qu¶n lý cã hiÖu qu¶ ph¶i nhËn
biÕt vÒ phÈm chÊt vµ nh÷ng n¨ng lùc, còng nh nh÷ng h¹n
chÕ cña con ngêi, vµ ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi theo yªu cÇu
cÇn thiÕt trong tõng trêng hîp. Thø ba, kh«ng nªn coi thuyÕt
X vµ thuyÔt Y trªn mét ph¹m vi kÕ tôc víi X vµ Y lµ nh÷ng th¸i
cùc ®èi lËp. Chóng kh«ng thuéc ph¹m trï vÒ møc ®é, mµ tr¸i
l¹i chóng lµ nh÷ng quan ®iÓm hoµn toµn kh¸c nhau vÒ con
ngêi.

Ph¹m vi thø t cña nhËn thøc sai lÇm tiÒm Èn cÇn ®îc lµm
râ lµ viÖc th¶o luËn thuyÕt Y kh«ng ph¶i lµ kh¶ n¨ng ®Ó cho
viÖc qu¶n lý thèng nhÊt, còng kh«ng ph¶i lµ lý lÏ chèng l¹i
viÖc sö dông quyÒn h¹n. Thay vµo ®ã, theo thuyÕt Y quyÒn
h¹n chØ ®îc xem nh lµ mét trong nhiÒu c¸ch thøc mµ ngêi
qu¶n lý dïng quyÒn l·nh ®¹o. Thø n¨m, nh÷ng nhiÖm vô vµ
hoµn c¶nh kh¸c nhau ®ßi hái ph¶i cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn ®Ó
qu¶n lý. §«i khi, quyÒn h¹n vµ cã cÊu cã thÓ cã hiÖu qu¶ ®èi
víi mét sè nhiÖm vô nµo ®ã, vµ ph¶i nh÷ng c¸ch tiÕp cËn

10
kh¸c nhau trong nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh
mét doanh nghiÖp cã hiÖu qu¶ lµ doanh nghiÖp mµ nã ®a ra
nh÷ng yªu cÇu nhiÖm vô phï hîp víi con ngêi vµ hoµn c¶nh cô
thÓ.

3. Híng tíi quan ®iÓm triÕt chung cña c¸c m« h×nh

hµnh vi

Trong nhiÒu quan ®iÓm nãi chung vÒ con ngêi th× quan
®iÓm nµo lµ cã c¨n cø? Chóng ta ®· lu ý r»ng Schein ®· ®a
ra bèn m« h×nh quan niÖm vÒ con ngêi, tõ quan ®iÓm vÒ lîi
Ých kinh tÕ ®Õn quan ®iÓm nhÊn m¹nh c¸c ®éng c¬ phøc
hîp. Chóng ta ®· biÕt r»ng McGregor ®· nhãm gép c¸c gi¶
thiÕt thµnh thuyÕt X vµ thuyÕt Y. Khi ®ã m« h×nh nµo lµ cã
c¨n cø?

Dêng nh kh«ng cã mét m« h×nh ®¬n lÎ nµo cã ®ñ kh¶

n¨ng ®Ó gi¶i thÝch ®Çy ®ñ vÒ hµnh vi c¸ nh©n vµ tæ chøc.
Xin nh¾c l¹i r»ng con ngêi rÊt kh¸c nhau, kh«ng cã con ngêi
nãi chung. H¬n n÷a, con ngêi c xö kh¸c nhau trong nh÷ng
t×nh huèng kh¸c nhau vµ ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p,
thËm chÝ hä c xö kh¸c nhau trong nh÷ng trêng hîp t¬ng tù ë
nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. Trong mét sè trêng hîp, con ng-
êi hµnh ®éng mét c¸ch hîp lý; trong nh÷ng trêng hîp kh¸c, hä
bÞ chi phèi bëi nh÷ng mÆc c¶m. Tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng nhµ
qu¶n lý lµ t¹o ra mét m«i trêng mµ trong ®ã mäi ngêi ®îc
thóc ®Èy ®Ó ®ãng gãp vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña
doanh nghiÖp. Còng cÇn gi¶ thiÕt r»ng con ngêi cã thÓ ®îc
vËn ®éng ®Ó bá qua c¸ nh©n hä vµ ®¸nh gi¸ thÊp tr×nh
®é, kh¶ n¨ng hiÓu biÕt cña hä. Nh÷ng lîi Ých kinh tÕ tÊt
nhiªn lµ quan träng trong mét doanh nghiÖp, nhng con ngêi

11
thêng muèn nhËn ®îc tõ c«ng viÖc nhiÒu thø kh¸c ngoµi tiÒn
b¹c. Hä lu«n muèn ph¸t triÓn kh¶ n¨ng, n¨ng lùc còng nh tiÒm
n¨ng cña hä.

Nhµ qu¶n lý giái sÏ chän c¸ch tiÕp cËn triÕt chung b»ng
c¸ch rót tØa tõ nh÷ng m« h×nh kh¸c nhau ®Ó m« t¶ b¶n
chÊt cña con ngêi. Tèi thiÓu nhÊt, hä còng ph¶i thõa nhËn
r»ng con ngêi ph¶i ®îc ®èi xö víi sù t«n träng vµ xøng ®¸ng
ph¶i ®îc xem xÐt nh con ngêi toµn diÖn, vµ ph¶i ®îc xem
xÐt trong khung c¶nh cña m«i trêng chung mµ trong ®ã hä
cã nh÷ng vai trß kh¸c nhau. Nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau ®ßi
hái ph¶i cã nh÷ng c¸ch tiÕp cËn qu¶n lý kh¸c nhau ®Ó sö
dông mét c¸ch cã kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ nhÊt mét nguån lùc cã
gi¸ trÞ nhÊt trong doanh nghiÖp, Êy lµ con ngêi.

III. Sù nhËn thøc trong m«i trêng doanh nghiÖp

Nh÷ng nhËn thøc vÒ thùc tÕ cña chóng ta bÞ t¸c ®éng

bëi nhiÒu yÕu tè nh kiÕn thøc cña chóng ta, nh÷ng kinh
nghiÖm ®· qua, tiªu chuÈn, triÓn väng, mèi quan t©m, th¸i
®é vµ quan ®iÓm vÒ con ngêi. Nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i hiÓu
biÕt mét sè sai lÇm chung vÒ nhËn thøc c¸ nh©n tèt h¬n, tõ
®ã dÉn tíi c«ng t¸c qu¶n lý tèt h¬n.

NhËn thøc lµ sù tiÕp nhËn th«ng tin tõ m«i trêng. Nã bao

gåm, vÝ dô nh, viÖc nh×n thÊy nhµ m¸y, nghe thÊy tiÕng ån
cña m¸y mãc, c¶m thÊy h¬i nãng tõ lß nung, nÕm vÞ ngon
cña thøc ¨n trong hiÖu ¨n vµ ngöi thÊy mïi khãi khÝ x¶ cña
®éng c¬. ë ®©y chóng ta tËp trung vµo nh÷ng gi¸c quan mµ
chóng ®Æc biÖt cÇn thiÕt cho c«ng t¸c qu¶n lý.

1.C¸c xu híng trong nhËn thøc

12
 §iÒu mµ chóng ta nhËn thÊy kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ thÕ
giíi thùc. Con ngêi nh×n nhËn c¸c vËt theo c¸ch phèi c¶nh
riªng cña hä. Sù nhËn thøc cã thÓ bÞ bãp mÐo bëi nhiÒu yÕu
tè kh¸c nhau. Thø nhÊt, cã ®èi tîng hoÆc sù kiÖn ®ang ®îc
c¶m nhËn. Nh÷ng ®èi tîng vµ sù kiÖn cã nh÷ng ®Æc tÝnh
næi bËt dÔ ®îc chó ý h¬n nh÷ng ®èi tîng vµ sù vËt cã tÝnh
chÊt kÝn ®¸o. Sau ®ã cã nh÷ng ®Æc tÝnh vµ xu híng cña
ngêi c¶m nhËn. Hä cã thÓ bÞ t¸c ®éng qóa m¹nh bëi Ên tîng
ban ®Çu hoÆc tËp trung søc m¹nh cña hä vµo sù kiÖn ®ã vµ
c¶m nhËn sai c¸c sù kiÖn kh¸c. Cuèi cïng sù nhËn thøc còng
bÞ ¶nh hëng bëi m«i trêng vËt chÊt vµ x· héi. VÝ dô mét lêi
khiÓn tr¸ch tríc ®¸m ®«ng sÏ ®îc tiÕp thu rÊt kh¸c so víi ë níi
kÝn ®¸o trong c¬ quan.

Nh÷ng ®Æc tÝnh cña ngêi c¶m nhËn lµ träng t©m trong
bµi tiÓu luËn cña t«i v× nã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh nhËn
thøc. Trong sù nhËn thøc cã lùa chän, mét th«ng tin nµo ®ã sÏ
®îc xö lý, ®ång thêi nh÷ng th«ng tin kh¸c sÏ bÞ bá qua . Th-
êng thêng nh÷ng ®Æc tÝnh næi bËt ®îc chó ý trong khi ®ã
nh÷ng yÕu tè kÐm râ rµng h¬n sÏ bÞ bá qua. §ång thêi cã xu
híng bá qua nh÷ng yÕu tè khã chÞu vµ dÔ tiÕp nhËn nh÷ng
yÕu tè tÝch cùc vµ dÔ chÞu. Cho nªn mét sè nhµ qu¶n lý d-
êng nh kh«ng thÓ ®¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng
quyÕt ®Þnh khã chÞu vµ thùc tÕ ho¹t ®éng cña tæ chøc. Tuy
nhiªn sù nhËn thøc chän läc cã thÓ trë thµnh sù chän cã thÓ
trë thµnh sù b¶o vÖ cã Ých vÒ mÆt t©m lý, vÝ dô mét nhµ
qu¶n lý nh¾c nhë mét cuéc nãi chuyÖn quÊy rÇy ë phßng bªn
c¹nh ®Ó tËp trung vµo mét c«ng viÖc gÊp.

13
 PhÇn lín, sù nhËn thøc chän läc chÞu ¶nh hëng bëi ph¹m
vi hiÓu biÕt cña con ngêi. VÝ dô nh÷ng sinh viªn ë kho¸ häc
kinh doanh trong trêng ®¹i häc cã thÓ cã nh÷ng quan ®iÓm
kh¸c nhau khi ph©n tÝch mét trêng hîp phøc t¹p. C¸c sinh viªn
chuyªn vÒ kÕ to¸n vµ tµi chÝnh thêng coi nh÷ng vÊn ®Ò liªn
quan ®Õn tµi chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch. §ång thêi
c¸c sinh viªn vÒ Marketing thêng thiªn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò
marketing, trong khi ®ã c¸c sinh viªn chuyªn vÒ qu¶n lý quan
t©m ®Õn nh÷ng thiÕu sãt liªn quan ®Õn viÖc lËp kÕ ho¹ch,
tæ chøc hoÆc nh÷ng chøc n¨ng qu¶n lý kh¸c. TÊt c¶ ®Òu
cïng xem xÐt mét tinh huèng nhng theo nh÷ng gãc ®é kh¸c
nhau, bÞ ¶nh hëng bëi sù ®µo t¹o chuyªn m«n cña hä.

Sù m¸y mãc rËp khu«n lµ sù ®a ra nh÷ng nhËn xÐt

chung, réng lín vÒ nh÷ng líp ngêi thuéc mét s¾c téc riªng
hoÆc nh÷ng nhãm kh¸c biÖt nµo ®ã, khi g¸n gÐp cho hä
nh÷ng ®Æc tÝnh riªng nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n nh ngêi ta th-
êng ®a ra nh÷ng khu«n mÉu vÒ c¸c thµnh viªn hiÖp héi,
nh÷ng ngêi bu«n b¸n, nh÷ng ngêi nhuém tãc... mµ kh«ng coi
träng tÝnh c¸ch c¸ biÖt cña c¸ nh©n hä.

Sù ®Þnh kiÕn thêng do mét Ên tîng chung vÒ mét yÕu tè

®¬n lÎ nµo ®ã, cã lîi hoÆc kh«ng cã lîi, lµm ¶nh hëng ®Õn
viÖc ®¸nh gi¸ vÒ con ngêi xÐt theo mét lo¹t c¸c yÕu tè kh¸c.
TÊt nhiªn ®iÒu nµy sÏ dÉn ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ sai, hoÆc Ýt ra
lµ kh«ng chÝnh x¸c cña nhµ qu¶n lý vÒ nh©n viªn. Ch¼ng
h¹n mét nh©n viªn lµm viÖc ®óng giê cã thÓ nhËn ®îc møc
®iÓm chung cao trong ®¸nh gi¸, mÆc dï chÊt lîng vµ sè lîng
thùc hiÖn nhiÖm vô cña ngêi ®ã cã thÓ thÊp.

14
 Mét vÊn ®Ò kh¸c trong nhËn thøc lµ sù quy kÕt. Nã cã
nghÜa lµ viÖc quy c¸c ®Æc tÝnh riªng vµ thêng lµ nh÷ng sai
lÇm cña ai ®ã cho ngêi kh¸c. VÝ dô mét nhµ qu¶n lý thiÕu
quyÕt ®o¸n cã thÓ ®æi nçi cho nh÷ng ngêi kh¸c kh«ng cã
kh¶ n¨ng ra quyÕt ®Þnh.

2. TÇm quan träng cña viÖc nhËn thøc ®óng cña

nhµ qu¶n lý

Nh©n thøc ®óng lµ ®iÒu quan träng trong viÖc ®¸nh

gi¸ c¸c t×nh huèng trong cuéc sèng hµng ngµy. §èi víi c¸c nhµ
qu¶n lý, viÖc nhËn thÊy c¸c sai lÇm vÒ nhËn thøc nh ®· nãi ë
trªn lµ rÊt cÇn thiÕt cho viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý.
Trong viÖc lùa chän c¸c cÊp díi c¸c nhµ qu¶n lý nªn thÊy r»ng
hä cã thÓ thiªn vÒ viÖc chän ng¬× dù bÞ ch¼ng qua v× hä
cã nh÷ng nÐt t¬ng ®ång nµo ®ã. Ch¼ng h¹n nh viÖc hä
cïng tèt nghiÖp ë mét trêng §aÞ häc. Trong khi ®¸nh gi¸,
®Æc biÖt nÕu kh«ng tiÕn hµnh mét c¸ch kh¸ch quan, c¸c nhµ
qu¶n lý chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ nh©n viªn trªn mét sè ®iÓm,
trong khi ®ã l¹i bá qua viÖc thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc thùc t¹i.
Trong c«ng t¸c ®µo t¹o vµ phat¸ triÓn mét c¸ch chän läc, c¸c
nhµ qu¶n lý cã thÓ chØ nhËn thÊy nh÷ng vÊn ®Ò vÒ quan
hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau vµ chän viÖc ®µo t¹o vÒ c¸ch
øng xö, mÆc dï yªu cÇu quan träng ch¼ng h¹n cã thÓ ph¶i
dµnh cho viÖc ®µo t¹o vÒ nh÷ng ph¬ng ph¸p dù b¸o chÝnh
x¸c h¬n. T¬ng tù mét sè nhµ qu¶n lý cã thÓ cho r»ng chØ cã
tiÒn lµ c¸ch thóc ®Èy ®îc c¸c nh©n viªn bëi v× hä suy diÔn
tõ c¸c nhu cÇu cña riªng hä vÒ tiÒn b¹c thµnh nhu cÇu cña
cÊp díi... Cuèi cïng viÖc th«ng tin liªn hÖ cã thÓ bÞ sai lÖch
v× con ngêi chØ nghe nh÷ng ®iÒu hä muèn nghe. Hä Ýt

15
thÝch nghe nh÷ng tin xÊu, v× vËy hä kh«ng nhËn thøc ®îc
nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®e do¹ vµ hËu qu¶ cña chóng.

16
 KÕt luËn
ViÖc lµm hµi hoµ c¸c môc tiªu: vÊn ®Ò then chèt ®Ó l·nh ®¹o.

HiÓu ®îc yÕu tè con ngêi trong c¸c doanh nghiÖp lµ

®iÒu quan träng ®èi víi chøc n¨ng l·nh ®¹o trong qu¶n lý.
C¸ch nhËn thøc vÒ b¶n chÊt con ngêi cña nhµ qu¶n lý xÏ ¶nh
hëng ®Õn ph¬ng ph¸p thóc ®Èy vµ l·nh ®¹o cña hä. Ngêi ta
®· ®Ò xuÊt mét m« h×nh trong ®ã thÓ hiÖn nh÷ng c¸ch
quan niÖm kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt con ngêi, tuy nhiªn kh«ng
cã mét kh¸i niÖm ®¬n nhÊt nµo lµ ®ñ ®Ó hiÓu ®îc toµn bé
con ngêi. V× vËy, quan ®iÓm triÕt chungn vÒ b¶n chÊt con
ngêi lµ c¸ch tiÕp cËn tèt nhÊt.

Con ngêi kh«ng lµm viÖc mét c¸ch c« lËp, ngîc l¹i phÇn
nhiÒu, hä lµm viÖc trong c¸c nhãm ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu
cña doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n. Nhng tiÕc r»ng c¸c môc tiªu
®ã thêng kh«ng hµi hoµ víi nhau. §ång thêi c¸c môc tiªu cña
cÊp díi thêng kh«ng gièng víi c¸c môc tiªu cña cÊp trªn. Cho
nªn, mét trong nh÷ng ho¹t ®éng quan träng nhÊt cña c¸c
Nhµ qu¶n lý lµ lµm cho c¸c nhu cÇu cña mäi ngêi hµi hoµ víi
yªu cÇu cña toµn bé doanh nghiÖp.

Sù l·nh ®¹o b¾c nhip cÇu gi÷a mét bªn lµ kÕ ho¹ch l«gic
vµ ®îc c©n nh¾c kü, c¸c c¬ cÊu tæ chøc ®îc thiÕt kÕ cÈn
thËn, c¸c ch¬ng tr×nh biªn chÕ c¸n bé tèt, c¸c kü thuËt kiÓm
tra h÷u hiÖu, víi bªn kia lµ nhu cÇu cña con ngêi ®Ó hiÓu
biÕt, ®Ó ®îc thóc ®Èy vµ ®ãng gãp toµn bé nh÷ng c¸i mµ
hä cã kh¶ n¨ng vµo c¸c môc tiªu cña bé phËn vµ toµn bé
doanh nghiÖp. Kh«ng cã c¸ch nµo mµ nhµ qu¶n lý cã thÓ sö
dông nh÷ng íc muèn vµ môc tiªu cña mäi ngêi ®Ó ®¹t ®îc

17
c¸c môc tiªu cña doanh nghiÖp, khi mµ hä kh«ng hiÓu ®îc
mäi ngêi muèn g×. ChÝnh v× thÕ c¸c nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i
cã kh¶ n¨ng t¹o ra m«i trêng ®Ó thu hót ®îc nh÷ng ®iÓm
m¹nh cña c¸c nç lùc c¸ nh©n ®ã. C¸c nhµ qu¶n lý ph¶i biÕt
c¸ch liªn hÖ vµ híng dÉn cÊp díi cña m×nh ®Ó hä thÊy r»ng
hä sÏ phôc vô cho lîi Ých riªng cña hä khi lµm viÖc cã hiÖu qu¶
cho tæ chøc.

Môc lôc

Trang
Lêi më ®Çu 1
YÕu tè con ngêi trong c«ng t¸c qu¶n lý 2
I. YÕu tè con ngêi trong c¸c doanh nghiÖp 3
1. Nh÷ng vai trß kh¸c nhau cña con ngêi 3
2. Kh«ng cã con ngêi theo nghÜa chung chung 3
3. Nh©n c¸ch con ngêi lµ mét ®iÒu quan träng 4
4. CÇn xem xÐt con ngêi mét c¸ch toµn diÖn 4
II. C¸c m« h×nh con ngêi 5
1. Tõ quan ®iÓm lîi Ých kinh tÕ tíi con ngêi tæng 5
thÓ
2. ThuyÕt X vµ thuyÕt Y cña McGregor 6
3. Híng tíi quan ®iÓm triÕt chung cña c¸c m« 8
h×nh hµnh vi
III. Sù nhËn thøc trong m«i trêng doanh 10
nghiÖp
1. C¸c xu híng trong nhËn thøc 10
2. TÇm quan träng cña viÖc nhËn thøc ®óng cña 12
nhµ qu¶n lý
KÕt luËn 13

18
19