Professional Documents
Culture Documents
MUC LUC......................................................................................................................1
LI M U................................................................................................................9
NGUN GC VA PHN B......................................................................................10
I/ NGUN GC VA S PHAT TAN CUA CY CHUI........................................10
II/ CY CHUI TAI VIT NAM.............................................................................10
.................................................................................................................................. 12
C IM SINH HOC...............................................................................................12
I/ PHN LOI..........................................................................................................12
II/ C IM HNH THI.....................................................................................14
1.
Thn.......................................................................................................................................14
2.
R.........................................................................................................................................16
3. L..............................................................................................................................................17
3.1 B l.........................................................................................................17
3.2 Phin l.......................................................................................................18
3.3 Cung l......................................................................................................19
3.4 Kh khng...................................................................................................20
4. Hoa va s tr bung...................................................................................................................20
2.1 Anh hng hoocmon ln cac giai oan sinh trng cua m cy.................82
2.2 Anh hng cua hoocmon ln qua trinh lam cng cy.................................84
3. Anh hng cua anh sang ln sc sng cua cy chui con in vitro.............................................85
KT LUN..................................................................................................................92
LI M U
Chui (Musa spp.) l loi thc vt thuc b gng Zingiberales, c gc t vng nhit
i ng Nam v c. Qu chui di c nhiu ht ln v cng, nhng hu ht
ging chui c s dung th c ht rt nh, qua cha nhiu tinh bt. Chung l mt
ngun thc phm rt tt cho sc khe con ngi. Ngoi ra, rt nhiu ng dng khac
ca chui nh dc phm, sn xut vaccine n c. a chui tr thanh mt trong
nhng loai trai cy c loai ngi s dung nhiu nht.
T xa, chui c trng thu hoch tri, thn lm thc n cho c ngi v vt nui,
l c dng gi mt s loi thc phm, hay trang tr trong mt s dp l, tic
nhiu vng min khc nhau ca th gii v Vit Nam. Ngy nay, n c trng hn
107 quc gia vng nhit i va tr thanh mt trong nhng loai trai cy co san lng
thng mai ln nht. Tai nhiu quc gia, chui tr thanh mt hang xut khu s mt,
chim vai tro rt quan trong trong nn kinh t.
Do vy, vic phat trin cac quy trinh ky thut v nui trng chui cung nh vic nhn
ging lng ln chui sach bnh vao san xut cng nghip la mt nhu cu bc thit
hin nay.
Bai vit nay se tng hp nhng kin thc c ban v c tinh cua cy chui (Musa spp.)
cung nh cac ky thut trng, nhn ging chui.
NGUN GC VA PHN B
I/ NGUN GC VA S PHAT TAN CUA CY CHUI
Chui (Musa sp.) l loi thc vt thuc b gng Zingiberales, c gc t vng nhit i
ng Nam v c. Nhiu loi chui di vn cn mc ln New Guinea, Malaysia,
Indonesia, v Philippines.
Cy chui c trng lu i n , Malaysia, Philipines, Chu c, min Nam Vit
Nam. Sau o, chui c mi em trng Chu Phi, Chu M. Theo cac di chi kho
c hc v c m hoc, chui co th a c thun ha sm nht cao nguyn Papua
New Guinea cach y 5000 - 8000 nm. T y, chui phat tan khp th gii theo con
ng t nhin va thng mai. n nay, ngi ta c lng c khong 100-300 ging
chui trn th gii
Mt s vng Trung ng, Bc Phi, Madagascar c th trng chui t th k th sau.
Nhng vn kin Hi gio cp n trai chui va kinh doanh chui t th k th chin.
Theo o, trong th gii Rp thi Trung c, chui t Granada (Ty Ban Nha) c
coi l loai ngon nht va c phat tan khp vung a rp va chu phi theo chn cac i
qun va nha bun Hi giao.
Cy chui c nhp vo cc nc chu M Latin v mang tn Plantano vo nhng
nm 1516. Ngy nay, ngi dn Nam M vn gi n nh vy. Trong khi o, ngi Anh
gi l Banana va ngi Php gi l Babanier.
II/ CY CHUI TAI VIT NAM
min Nam Vit Nam, chui trng khp ni, c bit tai cc tnh ng Bng Sng
Cu Long, ngoi thnh ph H Ch Minh.
10
Hin nay, tai Vit Nam, mt s ging chui c trng ph bin: chui sim (chui
s), chui gi, chui cau, chui ht, chui ng, chui tiu, chui tiu hoa, chui cm,
chui l, chui vng, chui bom, chui sp ...
MT S GING CHUI TAI VIT NAM
Chui Cm La
Chui Cau
Chui Qua Ta
11
Chui tiu
C IM SINH HOC
I/ PHN LOI
Gii :
Plantae
Ngnh :
Angiospermale
Lp
Monocotyledones
Zingiberales
Musaceae
12
Chi
Musa
13
Thn
14
15
16
17
18
Mt s l trng thnh sau mt thi gian s cht. Mt cy chui ang pht trin tt
bnh thng c khong 10 15 l bng, trong c khong 4 5 l trn ngn l quang
hp tt nht. Nu chui mc tt c khong 20 l bng, khi quy sp chn th cn
khong 6 8 l trn cy, v vy khi cha c bung, mt cy chui phi c t 10 l xanh
mi c xem l sinh trng bnh thng. nc ta chui t khi trng t c s
lng tt hn v mc thm canh thp, su bnh nhiu.
19
thn gi gi l lng gi, lng cng ngn cng biu hin cy mc km. Phin l chui
ln dn cho n khi sp tr bung.
Cung ko di v nh dn c mang phin l hai bn. phn gn chnh c mt tng t
bo c bit trng nc. Chui thiu nc th s ho, phin l ung cong vo
tng ny gim s thot hi nc.
3.4 Kh khng
S lng kh khng mt di phin l thng nhiu gp 5 ln mt trn. ging
Grosmichel, mt di phin l c 220 kh khng/mm 2, mt trn l 50 kh
khng/mm2. Mc thot hi nc hay quang tng hp mt di ln hn mt trn 4
8 ln. Vic m s kh khng l chui gip phn bit c ging chui trng l nh
bi, tam bi hay t bi. Ging nh bi thng mc yu hn.
4.
Hoa va s tr bung
4.1 Cu truc hoa chui
Hoa chui thc ra la mt phat hoa, goi la bung hoa. Trn bung, hoa sp thnh tng
chm to thnh ni hoa trn chp ca thn tht. Trn mi chm c 2 hng hoa, pht
trin t phi sang tri lun phin nhau, theo ng xon c.
Cc hoa c nm ni trn ngn ca bung, c non so thoi ha, vi nhy nh v
nh c c bao phn, nhng cc ging trng trt (thng tam bi) th t khi bao phn
cha phn.
Hoa ci nm gia bung, c num v vi nhy ln, cnh hoa thng c mu trng chia
lm 5 kha nh. Hoa c 5 tiu nhy, bu non 3 tm b to thnh 3 bung, mi bung
c nhiu tiu non, 5 nh c khng c ti phn. u num nhy ci c mt thu ht
ong bm
20
Hoa lng tnh gn cng ca phc hoa (gc ca bung), c vi nhy duy nht vi
num hnh chy, non so nh nhng khng hnh thnh tri c.
21
ging Lacatan, thi gian ra thn tht vn di y pht hoa ra khi thn gi ko di
1 thng.
4.3 S tr bung
Bung chui
Khi thn y hoa ra khi thn gi gi l tr bung. thi k ny, thn tip tc di thm
v ng knh ln hn na. Cc hoa ci (hnh thnh tri) khng moc ra na v bung
hoa bt u tng hoa c, ng thi phin hoa mc ra trong lc ny hp i v tri bt
u pht trin. mt s ging trng trt thn nh c th thy thn gi hi phnh ra v
on c cy sp tr bung.
Mt ngy sau khi n hoa c rng, hoa ci khng c tng t bo y non so nn
khng rng. Nhng chm hoa mc sau c s hoa t dn v kch thc nh i. u hoa
22
Bp chui
T khi tr bung n khi tri chn trung bnh l 3 thng. Nu thi tit kh hn th vic
ny s ko di hn na t 150 200 ngy.
5.
Qu/ trai
Chui ra qu kt thnh tng bung, mi bung phn thnh nhiu tng, mi tng thng
c gi l ni, mi ni c th t ti 20 qu, mi bung c bnh qun t 320 ni.Mt
qu trung bnh nng 125 g, trong s vo khong 75% l nc v 25% l cht kh.
23
24
1970). Trong t nhin, iu nay thu hut cac loai vt nh linh trng, voi ti n va giup
phat tan hat trong trai i xa.
Mu chui ly t Hc Mn v ng Nai phn tch c nhng thnh phn chnh nh sau:
STT
Chui
80,36%
Glucid th
14,315%
Lipid th
0,25%
Protid th
4,23%
X th
0,37%
Vitamin C
122,80 mg
340 mg
Ca
6,49mg
25
Ngun: Phn tch ti Trung Tm phn tch th nghim i Hc Nng Lm, 1999
6
Ht
26
27
90 kcal
Carbohydrates
Sugars
(370kJ)
22.84 g
12.23g
Vitamin B6
Folate (Vit. B9)
0.367 mg
20 g
Dietary fiber
2.6 g
Vitamin C
8.7 mg
Fat
Protein
Vitamin A equiv.
Thiamine (Vit. B1)
Riboflavin (Vit. B2)
Niacin (Vit. B3)
0.33g
1.09g
3 g
0.031 mg
0.073 mg
0.665 mg
Calcium (Ca)
Iron (Fe)
Magnesium (Mg)
Phosphorus (P)
Potassium (K)
Zinc (Zn)
5mg - 1%
0.26mg - 2%
27mg - 7%
22mg - 3%
358mg - 8%
0.15mg - 1%
28
1.
Theo ng Y, chui c v ngt, tnh bnh, nhun ph, ch kht, li trng v. C chui v
ngt, tnh hn, c tc dng thanh nhit, gii c.
Thn chui non c ct mng l mt mn rau quen thuc nhiu vng Vit Nam.
Bp chui c th n sng, ngm gim hoc lm gi trn. Chui cht n km vi mt s
thc phm khc cng l mt mn tng i ph bin.
Y hc dn gian dng chui ht: thn chui ht, ct ngang, khot hng nha nguyn
ung tr sn thn v sn mt. Chui khng nu chn, chng to lot (anti
ulcerogenic) bao t (nh khi ung thng xuyn aspirin), c l sitoindosid (I: R
Glu (6 O Palmitoil); II: R = Glu (6 O Oleoil), thermolabile, mt i khi b nu)
lm tng hot ng ca i thc bo phc mc v cng c l v lm tng sc khng
ca cc cht nhy ca thnh bao t (mucosa resistance). R chui ba tiu Musa basjoo
S. & Z.tr i tho ng, kh ming, nhc u, vng da, lnh bnh, i c mu, h
nhit (Phm Hong H, 2006).
Tai cac nc phng Ty, ngi ta ph bin cu "A banana a day keeps the doctor
away" (n mt tri chui mi ngy khng cn n bc s) chi kha nng phong
nga bnh tt cua chui.
29
30
gip loi b vi khun trong d dy, nguyn nhn u tin gy nhng chng lot hay tn
thng da dy.
Nhiu cuc nghin cu khc nhau ca nhng nh khoa hc Anh v n a
n kt lun ging nhau v tc ng ca chui xanh i vi cc bnh nhn lot d dy,
t trng. Ngi ta s dng nhng loi chui khc nhau, chui kh, chui bt, chui
xanh, chui chn, ng thi vi nhng nhm i chng khng dng chui. Kt qu cho
thy, chui xanh c phi kh nhit thp c kh nng kch thch s tng trng
ca lp mng nhy thnh trong ca d dy. Nhng t bo sn xut cht nhy c
tng sinh, lp mng nhy dy ln bo v thnh d dy trnh khi b lot v cn hn
gn nhanh chng nhng ch lot hnh thnh trc . Nhng th nghim ny cng
xc nh nhng loi chui c phi kh nhit cao, hoc chui chn khng c tnh
nng ny. Kt qu ny cng ph hp vi kinh nghim dn gian dng chui xanh phi
kh tn bt tr bnh lot d dy. iu ng lu l khoa hc xc nh chui phi
kh nhit thp tc k thut phi m can (phi trong bng rm) ca Y Hc C
Truyn. Cch phi kh trc tip di nh mt tri hoc sy nhit cao s lm chui
mt i tc dng cha bnh ny.
2.3 Ci thin qu trnh bi tit
Chng tiu chy c th nhanh chng lm gim nc va nhng ion cn thit cho t bo
trong c th. Chui gip cha nhiu ng va kali giup tai cn bng qua trinh thm
thu cua t bao.
Hn na, chui cha pectin, mt cht x ha tan. Cht x khng c tiu ho to
thnh cht b hp thu nc v kch thch nhu ng rut nn c tc dng chng to bn.
Mt khc, vic kch thch nhu ng rut s thc y nhanh s lu thng trong rut gi
31
32
33
Chui l loi tri cy nhit i c trng ph bin nhiu quc gia v vng min trn
th gii, ng thi cng chim mt t trng ng k trong thng mi rau qu ca ton
cu. Xut khu chui ng u v khi lng v ng th hai v kim ngch, sau cam
trong c cu xut khu tri cy ca th gii. nh gi ca FAO, tng kim ngch xut
khu chui t 15,9 triu tn vo nm 2004. Cng vi go, la m, ng cc, chui cng
l mt trong s nhng mt hng ch lc ca nhiu nc ang pht trin. Tuy nhin,
xut khu chui ca mt s nc sn xut chnh nh n , Braxin li khng cao.
Trn thc t th ch c 1/5 s lng chui sn xut ra c dng xut khu.
Ngnh cng nghip chui em li ngun thu nhp quan trng, to nhiu vic lm v
gp phn tng kim ngch xut khu ln cho nhng nc xut khu chui chnh trn th
gii, c nhng nc ang pht trin M Latinh v Caribean, cng nh l Chu v
Chu Phi. Theo FAO, xut khu chui ca c th gii t c trn 4,7 t mt nm
em li ngun thu nhp ln cho nhiu nc. S bin ng v ngun cung chui cho
xut khu v gi chui c tc ng ln ti thu nhp ca ngi lao ng trc tip trong
ngnh ny, t nhng h gia nh trng chui cho n nhng cng nhn lm nhng
n in ln. Khng nhng th, ngnh chui cn c tc ng ln ti c nhng ngi
lm trong ngnh cng nghip th 2 v th 3.
34
35
Xut khu chui trn th gii ch yu l tp trung vo cc nc ang pht trin. Ring
M La tinh v khu vc Caribbean chim 70% lng xut khu chui nm 2004.
Bn nc xut khu chui nhiu nht th gii vo nm 2004 l Ecuador, Costa Rica,
Philippines, Colombia chim ti 63% xut khu chui trn ton th gii. Ch tnh
ring Ecuador chim 30%. Trong nhng nm 90, xut khu chui t M La tinh v
khu vc Caribbean gim nh v xut khu t khu vc Chu tng ln.
20 quc gia sn xut chui ng u th gii 2007 (triu tn)
Ton th gii
n
Trung Quc
Philippines
Brazil
Ecuador
Indonesia
Tanzania
72,5
21,77
8,04
7,48
7,10
6,00
5,46
3,50
Burundi
Guatemala
Vit Nam
Kenya
Bangladesh
Honduras
Ai Cp
1,60
1,57
1,36
1,19
1,00
0,91
0,88
36
Costa Rica
2,08
Papua New Guinea
Thi Lan
2,00
Cameroon
Mexico
1,96
Uganda
Ngun: Food and Agriculture Organization of the United Nations
0,87
0,86
0,62
Gia kim ngch xut khu chui v thu nhp u ngi ca mt s nc xut khu
chui ln cng c mi quan h kh cht ch. Vi nhng nc xut khu chui chnh
nh Ecuado v Costa Rica, kim ngch xut khu chui chim 16,7% v 23,1% tng
kim ngch xut khu nm 2000. Ti nhng nc qun o Windward nh Saint Lucia,
St. Vincent v Grenadines, Dominica v Grenada, mc ph thuc cn ln hn (v
d Saint Lucia, xut khu chui chim n 49,6% tng kim ngch xut khu).
2.2 Nhp khu chui
EU, M v Nht, chim 67% nhp khu trn ton th gii nm 2004. Mc d s tp
trung v mt a l vn kh cao nhng xu hng a dng ha ngy cng tng, c bit
l vo nhng nm 1990, khi c s xut hin ca mt s nc nhp khu mi. iu ny
cho thy nhp khu chui ngy cng ln ca mt s th trng mi ni nh Lin bang
Nga, Trung Quc, ng u. Trong khi mc nhp khu ca khu vc EU vn tng
i n nh.
37
38
c din tch t 3000 ha n gn 8000 ha). Trong khi cc tnh min Bc c din tch
trng chui ln nht nh: Hi Phng, Nam nh, Ph Thcha t n 3000 ha.
Chui kh
Ly 5 kg chui chn ti hoc chui xanh bc v, thi lt, ngm vo dung dch
bicacbonat sedium ( tha c ph pha vi 2 lt nc). Sau o tri ln khay thng, xng
lu hunh 15 pht, sau em phi hoc sy kh 55 91 OC trong 18 n 20 gi.
ngui cho vo ti nilng hay hp st y kn. C th gi c trong 25 ngy. Nu sau
khi cho vo ti hn kn li c 90 ngy.
39
40
thnh thanh, cho vo l thu tinh hoc bc giy bng. Ko chui thm, ngon, mu
ng rt p.
2.
Chui hp
Chui chn bc v, thi lt dc qu, b vo lon ln, ngp sir ng 25 30o Brix
v 0,2% axit citric, chui c pH = 4,5 5,3. Dp kn np, thanh trng trong nc
si 100o C 15 pht hc trong ni p sut, ri lm ngui nhanh trnh sir thay i
mu, c trong thi gian bo qun, lm gim cht lng. Chui hp thm, ngon, mu
hng, rt c ngi nc ngoi a thch.
3.
Nc ct chui
Da chui cht
Chui cht (chui ht) gt sch v, thi mng, ngm vo nc c pha chanh khong 10
pht cho chui cht, vt ra p ro, ri li ngm vo nc chanh c thm t mui,
chui chuyn mu trng. Xp vo thu, ngp nc chanh pha mui, gi cht, mt
ngy. Vt chui ra, p ro nc chanh, li xp vo thu, di nc mui, ng, gim
un si ngui, gi cht. Sau 4 ngy l n c. Trc khi n thi gng, t, ti, bm
nh ho thm nc mm, ngm chui vo. n km ch, nm, tr. Mn n ca ngi
Hu.
5.
Ru chui
41
42
Kh hu
S phn b cc vng trng chui trn th gii cho thy hin nay chui c trng trn
v 30 Bc v Nam kh hu nhit i, ma ng tri kh lnh, mt vi vng
canh tc chui nm xa xch o gm c New South Wales, i Loan, Bc n , Ai
Cp, Queensland (Chu c), Nalta (Nam Phi), Sao Paolo (Brasil) v Israel. Nhng
vng nm trong gii hn trn cng c nhiu ch khc nhau (c vng thun li
nhng cng c vng khng thch hp cho chui pht trin). Cc vn chui trng trong
vng nhit i thng c nng sut cao hn trong vn nhit i. Mc d vo ma
ng c nhit thp lm chui ngng tng trng c thng. Cc vn trng chui
trong vng nhit i thng c khuyt im l:
Nhit
Chui sinh trng bnh thng c nhit 17-30 oC, thch hp nht 25oC. Chui rt
nhy cm vi nhit thp v rt. Di 16 oC, hot ng sinh trng ca cy chui b
gim. Nu nhit xung thp trong mt thi gian di, cy c biu hin nh l mt
mu xanh, trng bch, ho dn, cy c th cht.
43
vng nhit i, c ln cao 100 m th thi gian thu hoch ko di thm 45 ngy,
chui sau khi ngng tng trng v nhit gii hn s tng trng tr li khi nhit
tng ln.
Nu chui cha tng tng bung, gp nhit thp th s l s ra nhiu hn (40-45 l
thay v 30-35 l), thi gian l chui xut hin lu hn, ngha l lu thu hoch hn. Do
, trng chui Lt, Bo Lc th lu hn ng bng sng Cu Long. Nu chui
bt u tng bung m gp lnh th bung s h hi, cc hoa chui c t hn 5 nh
c, bu non t hn 3 ngn, cung quy ngn hn lm cho cc ni mc kht nhau, tri
nh, mo m. Sau khi tr bung m gp tri lnh th thi gian chn c th ko di n 6
thng, rut chui b vng, v b bm, d thi, phm cht xu.
3.
Nc v lng ma
Chui c nhu cu nc thng xuyn v din tch phin l ln, thot hi nc mnh.
Chui c bit cn nhiu nc vo thi k phn ha mm hoa, ra hoa kt tri v tri
pht trin.
Cy chui chu hn km, thiu nc lm nghn l nghn hoa, cy xut hin nhiu d
dng, sinh trng, pht trin km. Lng ma trong khong 1500-2000 mm. Chui a
ni t m, kh nng chu hn km. Nu thiu nc, cy s mc chm, yu, nh, ni t
tri, tri nh. Nhng ch t nc cng cn cho nc thot trnh gy thi r. Trong lc
chui ra hoa v tr bung, nu b thiu nc, tri vn vo, bung ngn li, tri thiu
phm cht.
4.
nh sng
44
Gi bo
45
Thiu Kali (K): l vng sm trc khi gi, sinh trng chm li.
Thiu Mangan (Mn): l non vng, hnh thnh nhng vch non vng
mp l.
Chn t
46
Chn ging:
Trng
3.1 Thi v
47
b ngp ng. Giai phap co th trng chui trong nha lng hay s dung ky thut trng
phu bat. Trng cy chn gi quanh vn , hn ch rch l lm gim nng sut.
Trng chui trong nha lng va trng chui phu bat tranh ung
IV/ CHM SC CHUI
1.
Ta chi v chi
Ta chi phi thng xuyn khong 1 thng/ln, dng dao ct ngang thn st mt t v
hy nh sinh trng. Nn tin hnh ta vo lc tri nng ro, trnh ng nc xung
quanh lm chi con b thi ly sang cy m. Vic chi thc hin sau khi trng 5
thng, cha li cy con mp, khe mc cch xa cy m trn 20cm, sao cho mi bi c 3
cy cch nhau khong 4 thng.
48
Sau khi xut hin 1-2 ni trung tnh, tin hnh b bp vo bui tra hn ch s mt
nha. Dng ti polyetylen c c l bao quy, mc ch gi cho mu sc v tri
c p hn, hn ch b lch chch ht tri non v s lm tng nng sut quy thm
1kg. Dng cy chng quy trnh ng. Trong giai on ny c th phun Decis v
Mancozeb 0,1% phng nga mt s dch hi.
Bn phn
49
Trng 900-1000 cy mt ha. Chn cy bng nhau trng cnh nhau. Co hai cach phn
b cy trng:
Trng u, cy cch cy 3m. Cch ny cy mc rt tt, nhng sau ny kh cho
ngi ra vo chm sc v thu hoch.
Trng thnh hng cch nhau 4-4,5m, trong hng cy cch cy 1,8-2m.
50
vo v lp t li gip cy pht trin nhanh v thn l. Tng lng dinh dng cn thit
cho cy chui vao ti ky nay:
Ln1: Sau khi trng 1,5 thng bn 30% lng N v 30% lng K20.
Ln 2: Khong 4,5 thng sau khi trng bn 40% lng N v 40% lng
K20.
K20.
Cy phi c ti , c bit vo ma kh. Hiu qua phn bon phu thuc vao vic
cung cp u lng nc cho cy. y l giai on cn c chm sc c bit, cung
cp u lng dinh dng gip cy tng trng nhanh, c bit b r phi c pht
trin nhanh n mch nc gip cy tn ti c qua ma kh.
Vi cy con, s dng RDA-G loai 20g/ m2 kt hp phun HP-306 giup cy tng trng
nhanh ngay sau khi trng. Thc hin 7- 10 ngy/ ln vi liu lng khuyn cao
ng knh tn l
0,25m (25cm)
0,5m (50cm)
0,75m (75cm)
Din tch tn l
2
0,0625m (625cm )
0,25m (2500cm )
0,5625m
cy ( =1 ha)
5gr/cy
20g/m2=
0,5625m2 x 11gr/cy
20gr/m2=
= 5Kg / 1000 cy
( =1 ha)
= 11Kg / 1000 cy
( =1 ha)
51
ng knh tn l
1m
1,5m
2m
2,5m
Din tch tn l
1m2 x 30-
1m
2,25m
30-40 gr/cy
40gr/m2 =
2
= 30-40Kg /
ha
= 70-90Kg /
ha
4m
6,25m
40gr/m2 =
2
= 120-160Kg /
ha
= 190-250Kg /
ha
52
S dng RDA-NiU 600Kg/ha nn chia ra ri lm 2-3 ln, ri ht trong vng 2-3 tun
k t khi pht hoa bt u tng tri.
3.5 Lu
Chui l cy rt ho phn. Hiu qu bn phn trn cy chui rt cao. Ch ri phn khi
c nc. Nu chm sc ng cch cy chui ra bung trong vng 1 nm k t khi
xung ging. Vi sn lng qu 40-50 tn cht lng cao th lng phn cn dng cho
mt hc ta l 1,7-2 tn.
Thng thng, nu tnh trn c din tch th: cy chui cn nh, che ph t, th bn t
phn v khi cy chui ln, che ph ton b din tch, th bn nhiu phn ln. Nu tnh
trn din tch tn l cy che ph t th cy chui s dng n nh phn bn trong
khong t 2-3gr /1 m2 tn l mi ngy.
Bn phn nhiu ln mi ln chia ra theo ng nhu cu tt hn bn phn t ln, mi ln
tht nhiu. Cy lc cn nh thch c bn phn mi tun mt ln. Cy chui lc nh
cn phn nhiu hn tc l khong 3gr phn bn cho 1 m2 din tch tn l.
Khng bn phn cy chui vn mc c, lc cy s c bn rt cht dinh dng
t t, tuy nhin s rt d b ng cy, tc l trn rung khong 10% s cy ging mc
khng c u, sng li so vi cc cy khc. Ngoi ra cy lc tr bung rt d b
nghn bung nu t ngho dinh dng.
Mi chn t giu hay ngho dinh dng cn ch bn phn khc nhau mt cht.
Nu bn phn tng ln m cy vn mc tt ln, tc l cy ang cn thiu phn. Nu
bn phn gim i m cy mc vn tt tc l cy ang d phn. Cn tnh ton v quan
st mu xanh ca l bit tnh trng sc kho v nhu cu phn bn ca cy.
Cy chui con ny t gc nn c tch ra, loi b hoc trng theo quy trnh ring,
cy chnh khng b suy v tr bung u.
53
54
Ct ta
Ra v lm kh nhit phng
55
Bnh m l chui Sigatoka c pht hin ln u tin Java nm. Bnh pht
trin thnh dch khu vc M Latin, chu Phi, chu v cc quc gia o Thi Bnh
Dng; c bit Fiji (1912), Australia (1924), M (1933), chu Phi (1938). Ngy
nay, bnh c mt khp vng trng chui trn th gii.
1.1 Triu chng bnh
Bnh gy hi ch yu trn l. Vt bnh u tin l chm nh xanh vng trn b mt l,
sau chuyn sang mu nu, vt bnh ko di, lan rng, gia c mu xm. Trn vt
bnh hnh thnh lp nm mu xm. Nhiu lp bnh lin kt vi nhau lm l b kh
tng mng, cht sm.
56
57
chng li loi nm Sigatoka, ngi ta phun cho chui mt loi thuc BVTV,
nhng chi ph thuc tr nm li qu ln, nn nhiu h nng dn, c bit l c th
khng chu ni. Trong khi cc trang tri trng chui khng phun thuc b tn tht t
30-60%, thm ch c ni n 80% nng sut. Hin nay ti Panama, loi nm ny ang
c nguy c ph hng chui Cavendish, c bit ph t gc ph ra, cho d c phun tng
liu cng khng gii quyt c tn gc. Gii php chng li nm cng nh cc loi
bnh bin th mi cho chui ang c coi l vn nng bng cc nc M Latin.
Mt trong s gii php tnh th m Qu Nng nghip Hondurat (HARF) hin ang a
ra l vic to ra mt ging chui mi lai to chu c su bnh. Tuy nhin, vic
ny gp rt nhiu kh khn v chui khng sinh sn nh ngi, nu khng c s can
thip t bn ngoi v mt khi lai to thnh cng hng v chui c th ging nh to.
Phng php chuyn cc gene khng c ngh. Tuy nhin cng ngh nytn
timt s hn ch l nguy c lan truyn nhng genekhng sang cc loi cy trng khc
(gi thuyt).
2.
58
59
Bnh Panama
4.1 Triu chng bnh
Cy chui b nhim bnh Panama thng c hin tng vng t l gi bn di sau lan
dn ln cc l non. Triu chng vng pht trin t ba l v lan vo hng gn l. L b
bnh thng ho, cung gy v l treo trn thn gi, i khi cung l cng b gy
phn gia phin l. Trn cc l gi b ho kh quanh thn gi, ch cn mt s l t
60
61
Bnh g st
Bnh g st thng pht sinh trn cy chui r qut cc vn cy cnh, bnh nng
thng lm cho cy b vng , nh hng n m quan, t l bnh ln ti 50 %.
5.1 Triu chng bnh
Ban u trn l xut hin cc m vng, v sau lan rng dn v thnh m mu nu,
mp c cc vin mu xanh vng, ng knh 2 6 mm, trn m bnh c cc bt mu
vng, thng xut hin mt sau l. Ma ng xut hin cc bt mu nu sm l bo
t ng ca nm gy bnh.
62
63
Bnh chn ngn chui c pht hin u tin Fiji (1889), ngy nay bnh kh ph
bin cc vng trng chui trn th gii. Bnh gy thit hi ng k Trung M,
chu Phi, Australia, ng Nam . Vit Nam bnh c pht hin ln u tin vo
nm 1969.
6.1 Triu chng bnh
Vt bnh u tin l nhng vt xanh m lin tc hoc ngt qung trn cung hay
phin l, c bit trn cc l ngn. Sau mt vi tun l bnh xanh m, ni gn r rt,
tho cng. L khng pht trin, mp l vng nht, cc l mi hnh thnh nh hp, b l
xp st nhau. Cy b bnh giai on cy con thng thp ln ci cc khng th ra
bung. giai on cy ln chun b tr bung mi b bnh th cy ngng ln, cc l
ngn xanh m dng ng d b nghn, kh tr bung, hoc nu tr c th thng
rt t qu, qu b, v nht.
6.2 Nguyn nhn gy bnh
Do virus Banana bunchytop gy ra. Virus thuc nhm Lutero virus, c ng knh 18
20 nm. Virus tn ti trong libe v gn nhu m, ni c cc vt xanh m trn l v
cung l. Bnh truyn lan t cy m sang cy con trong qu trnh sinh sn v tnh.
Bnh cng lan truyn qua cn trng mi gii l rp Pentalonia nigronervosa theo kiu
na bn vng. Bnh khng truyn qua con ng tip xc c hc.
64
Bnh pht trin mnh nhng vn chui lu nm, t xu, chm sc km. Trn t
i, t tht, t chua bnh ph hi nng hn trn t ct pha, t ph sa ven song.
Chui tiu c bit ging tiu trung nhim nng hn chui ty, chui l, chui ng.
Ging Gros Michel chng chu tt hn so vi ging Cavendish.
6.3 Bin php phng tr
Ch yu l chn ging sch bnh. Tiu dit nhng cy nhim bnh, o b c khm.
Chm sc vn cn thn, ta b l gi, chi hp l to thng thong hn ch rp
pht trin. Khi thy rp xut hin, phun thuc dit rp l mi gii truyn bnh.
7.
Bnh ho r Moko
65
II/ SU HI THNG GP
1.
66
4.
Cc nt r xut hin phn non, u r sung to, thng xut hin trong cc vng c,
t c chm sc.
Phng tr nh tuyn trng r.
67
NHN GING C IN
Gieo ht, gy con chui cp tc bng cch vun cao gc ct cc mt trn c, bng
chi, bng c
I/ CAC PHNG PHAP NHN GING C IN
1.
Phng phap nay co th ap dung cho cy chui lng bi hay t bi (it dung). u
im phng phap nay la tao lng ln cy con khoe manh, khng bi anh hng bi
su bnh t cy me. Tuy nhin, cht lng cy con khng ng u nn thng c
ap dung trong lai chon ging
Ky thut nhn ging: m hat tao cy con trong bu t hay chu, gia th t pha. Sau
1,5-2 thng, cy con phat trin y u (cao khong t 60 cm n 1 m) thi em ra trng.
L cy con kho, to gc, thn cng, l nh v thng ng. Khng chn cy non,
Trc khi em trng, phi em ct bt b 2/3 l chng nga cy.
68
2.
Nhn ging C
vitro).
- 6 cy con.
2.2 Ky thut x ly cu chui
vt ra ro ri em gim.
Trc khi gim, chm tro vo cc vt ct cho mau kh, sm hnh thnh 1
69
70
71
3.
i vi chui, hnh thc nhn ging chnh l nhn ging v tnh, ngi ta thng dng
chi con trng. Trn thn ngm ca chui c rt nhiu mm ng, s mt ng tng
ng vi s l ca cy chui. Cc chi ny nu c iu kin (thn gia chinh bi cht hay
tn thng hoc chi c kich thich bng hoocmon) s ln lt mc ln nhng chi
con. Phng phap nay d dang tao ra qun th ln chui t vai cy me vi c tinh di
truyn kha ng u, thi gian ra hoa sm hn so vi trng t hat hay cu.
72
73
74
75
Cy chui trng in vitro theo phng phap huy inh sinh trng
1.1 Nui cy nh sinh trng:
Nui cy nh sinh trng bng phng thc hy nh. Cy chui con 4 thng tui
c ly ngoi ng rung, c chui c ct nh gn c chiu di 25 cm, v ngoi
c tch cha 5 lp bn trong. C chui c kh trng bng Na-hypochlorit, sau
mu c lau sch bng bng c thm nc ct v trng, mu c tch cn thn bng
dao mng v sc, v c tch cho n 3 lp v cui cng th ngng tch, loi cc bao
l, gt sch cc chn l, cha li vm nh sinh trng.
76
Mu cy va Chi
77
78
79
6.
Phng php nhn ging t chi pht hoa (bp chui) (Bakry,
Lavarde, GuiGward, Rossignol v Demarly, 1985)
\S dng chi dinh dng ca pht hoa c, pht hoa l mt hnh bng b cp, bu
nhy gim 1/3 chiu di, mt vi v cc num b try, trong khi cc nhy c pht
trin y . Cc hoa cao c 5 mm v bu nhy 2 mm. Cng gn ngn ca bng th cc
hoa nch l bc cng nh dn cho n khi ch cn l cc n hoa u ngn th khng
cn thy n hoa.
Mu cy c kh trng bng cn 90o. Sau khi kh trng, b cc chi c cho n khi
t kch thc cui cng l 3-5 cm. Ct dc mu cy thnh 4 phn, mi phn c t
ng trn mi trng. Nui trong ti (hn ch s oxi ha cc hp cht phenol) trong 34 thng 27oC v 70% m, k chuyn ra sng 16g mt ngy. Sau khi a ra
sng, cc mu cy s khi ny c cy li u n c 7 tun mt ln trn mi trng
MS cha cc cht iu ha sinh trng c t l khc nhau, quan st s sn xut cc
chi dinh dng. Cc chi ny lc xut hin s ln lt c phn lp v cy li trn
mi trng c bn, ngoi sng.
Sau 2 thng, c s hot ha hu ht cc m ca chng. Du hiu ca s hot ha l cc
b phn hoa (bao hoa, bu nhy, num, bao phn) s ph i ln v cc m nch l
bc non nht ni cha c mt hoa no tng hnh s phng ln. Ngc li, l bc
khng phn ng s ha en, chai cng ri cht.
80
Sau 3-4 thng nui cy, chi dinh dng dng pht trin trn cc mnh cy s khi v
cng c trn cc mu cy li. Ty trng thi phn ha hng n giai on tr hoa ca
mu cy ta c 4 phng thc pht sinh khc nhau.
trng thi dinh dng n hoa cng pht trin th s o nghch cng tr, nu n hoa
cng mt giai on pht trin kh xa.
81
nhn ging in vitro thanh cng, s phi hp liu dung cac loai hoocmon la ti cn
thit. Tai mi giai oan khac nhau, nhu cu cua m nui cy oi hoi cung cp cac
hoocmon vi liu lng khac nhau.
2.1 Anh hng hoocmon ln cac giai oan sinh trng cua m cy
Dung dich nui cy co phi hp cac kich t cam ng cn thit
82
83
84
3.
Anh hng cua anh sang ln sc sng cua cy chui con in vitro
Cy chui c nhn trng in vitro di tac ng cua anh sang va nhit t nhin
(iu kin ban t nhin) thng co la rng hn va nga mau xanh m hn so vi
nhn trng di h thng en nhn tao va iu kin phong may lanh.
85
Trc khi chuyn ra mi trng bnh thng, chi con c tch ra ring r, cy trn
mi trng ti sinh. Mi trng ti sinh l mi trng MS, c b sung NAA (0.1 ppm),
86
v than hot tnh (1 g/l). Trong giai on ny cy chui con trong bnh tam gic c
t trong iu kin bnh thng c nhit thp, thong mt, m cao, nh sng
khuch tn nhm mc ch thun ha dn dn cy chui in vitro. Sau 30 ngy, cy
con c thn l pht trin mnh m chun b c a ra lung m. Sau khi nui cy,
cy chui con thng c chiu cao thn cy 4-5cm, trong lng ti di 1 g, ng
kinh c r khoang 2-3 cm, la dai 4.5-6 cm, thng co 4-6 si r manh dai 5-7 cm
87
Chm sc trn vn m:
88
Cy bu t:
Cy chui lung t c chuyn n cc nng trng trng chui bng xe, di chuyn
trong ngy. Cy con c cy vo bu t c cha phn hu c vi t theo t l 1:5.
Cy con c phun dinh dng urea 5 g/l, 2 ln/tun, phun phng bnh, nh sng c
cng mnh, c ti nc gi m. Sau 45 ngy, cy con bu t cao 25-30 cm
chun b a ra rung. Cc cy bin d b loi b.
89
90
Chn cy u dong
Sau v u thu hoch, cy chui c chn u dng. Chn nhng cy t tiu chun
sinh trng pht trin nhanh, khng bnh tt, nng sutt bung chui cao, cho nhiu
ni, tiu chun v qui cch tri v ni t yu cu xut khu. Cy con khe mnh c
tch ra trng ring bit theo tng khu v c a cy ngc vo in vitro v nhn
nhanh u dng.
91
Vn chui gi ln t cy cy m
KT LUN
Chui ang la mt trong nhng cy trng ph bin trn th gii. D trng quy m cng
nghip, nng sut cao va thi trng tiu thu trong ln lam cho vic trng chui tr
thanh mt giai phap giup xoa ngheo cho nng dn.
Tuy nhin, cy chui, nht la cac loai chui cao san co nhu cu chm soc (ct tia, bon
phn, ) cao va rt d bnh. Cn lu tm n cac vn mi trng khi ti bon
phn vi n in chui se tiu thu mt lng phn va nc ln, gy anh hng ti cac
vung xung quanh. Vi th vic tun thu ung cac quy trinh ky thut trong nui trng la
92
v cung cn thit. ng thi, vic nhn cung ngun ging chui co cht lng ng
u, sach bnh bng cac ky thut nhn ging in vitro hin ai ang la nhu cu bc thit
cua ngi trng chui. Do vy cn tich cc m rng cac nghin cu ky thut nhn
ging in vitro sao cho tng h s nhn ging, giai quyt c cac vn thoai hoa
ging, sc sng cua cy con trong nhn ging in vitro.
Song song vic nhn trng, s lai tao ging chui mi sach bnh hay phuc hng cac
ging cao san ni ia la iu cn thit. Ngoai ra, cn thm nhng nghin cu cai thin
hinh dang (trai, vo,), cht lng trai (tng lng khoang cht, tinh bt, .), hng
vi trai, hay ky thut ch bin chui quy m cng nghip giai tng thi gian bao
quan. Trong trng hp cai thin nng sut va khanh su bnh cua cac ging cao
san nh chui hng ng, chui ba tiu, trng quy m cng nghip, hay nghin
cu c cac quy trinh x ly trai chui sau thu hoach se em lai li th canh tranh to
ln trn thi trng quc t, nht la cac thi trng kho tinh nh Nht Ban, EU, se em
lai ngun ngoai t di dao va kich thich cng n vic lam trong nc thng qua cac n
in chui.
Mong bai vit nay giup cung cp lng kin thc tng i v cac quy trinh ky thut
hu ich trong nhn ging va nui trng cy chui.
93